i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007

c sc v Tnh nhc trong th Bch Kh

Trn Th Lam (a)
Tm tt. Bi vit i su tm hiu nhng ng gp quan trng ca nh th Bch Kh i vi nn th ca Vit Nam. ng l mt trong nhng nh th tiu biu ca phong tro th Mi thi k 1930 - 1945. ng c nhng cch tn v mt hnh thc thtnh nhc, th hin trn cc bnh din: ho phi thanh iu, cch hip vn, cch t chc nhp iu. Ba mt ny lm thnh m hng chnh trong th ng.

1. t vn Bch Kh ti th trong khong thi gian khng di nhng nhng g ng li cng to nn mt m nh khng ngui trong lng c gi yu th. Mt trong nhng yu t du th Bch Kh i qua nhng thng trm ca thi gian v vn khng ngng thi min, dn d c gi chnh l tnh nhc tim tng trong cc thi phm ca ng. Chnh v vy, bi vit ca chng ti xin c i su vo tm hiu mt trong nhng phng din c coi l c sc nht ca th Bch Kh so vi cc nh th cng thi - chnh l tnh nhc trong th ng, qua phn tch biu hin ch yu l thanh iu, vn iu v nhp iu. 2. Cc yu t to nn tnh nhc trong th Tnh nhc l mt trong nhng c trng c bn khu bit ngn ng th vi ngn ng vn xui. N c to nn bi cc yu t: ng m (vn, nhp, thanh iu, trng m, ng iu...), cc yu t t vng (t ly, t tng thanh, t tng hnh...), cc yu t ng php (cch ngt dng, cch t chc cu th...). Tuy nhin, cc yu t ng m vn l quan trng nht, chi phi n cc yu t cn li v quyt nh n s hnh thnh nhc iu ca mt thi phm.

Nhn t phng din ng m ting Vit, ba tham t c vai tr c bn trong s hnh thnh nhc iu ca mt bi th l thanh iu, vn iu v nhp iu. Cc thnh t ny c vai tr khc nhau khi tham gia vo bn ha tu ca th. Mc cng nh cch thc tc ng ca mi thnh t ty thuc vo cm hng v th loi th. Ba tham t ny c s dng cng linh hot th thi phm cng giu nhc iu v do vy kh nng biu t thng qua cc n tng ng m cng tr nn m nt. Ting Vit thuc loi hnh ngn ng n lp nn cc thuc tnh ng m ni trn ng mt vai tr quan trng trong qu trnh tham gia vo cc cu trc ln hn to ra hiu qu tu t. Chu nh hng su sc trng phi th tng trng Php, coi "m nhc l trc ht mi iu", Bch Kh c nhng cch tn v v cch t chc vn iu trong cu th nhm to cho th mnh th nhc iu nh nhng cu thn ch dn th vo ci qun, ci m. c bit, cc c trng ng m ca ting Vit c ng t chc mt cch c dng m thanh khng cn l ci "v trng rng" m c gi tr biu trng, to nn s giao hng gia m thanh v ngha.

Nhn bi ngy 01/10/2007. Sa cha xong 5/11/2007.

37

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 ng, mt khc cng mang tnh t la chn ca bn thn mi yu t ngn ng trong ni b h thng. Mt khc na, kiu tng xng theo i lp bng trc thng em n cho th cht nhc tr tnh vn d i su vo lng ngi d nh d thuc" [4, tr.138]. M hnh cu th ng lut, cu th lc bt c cu trc theo th i lp ny. Th Mi ci to li cht nhc ca th. Tuy nhin, nhn trn tng th s ho phi thanh iu trong Th Mi vn l s phi hp gia ho m vi nghch m, lun phin bng trc vn l nguyn tc to nhc chnh ca th lng mn. Tnh tng xng theo th i lp bng trc c th b ph v mt vi cu th mang tnh cc b nhng nhn chung "cu th mi vn gi ng nguyn tc ca s i thanh v bng trc theo qui lut hi ho v thanh iu trong ting Vit: d cu th l hai hay ba tit tu, s i thanh gia cc tit tu i lin nhau vn thc hin c khin cho cu th c m hng v nhp iu quen thuc ca ngn ng thi ca dn tc" [7, tr.319]. So vi cc tc gi trong phong tro Th Mi, s ho phi thanh iu trong th Bch Kh c nhng cch tn mi l. 3.2.2. Ho phi thanh iu trong th Bch Kh Xem xt cch ho phi thanh iu trong th, ngi ta c th xem xt trn nhiu cp . y chng ti ch ch ti s ho phi thanh iu trong cu th v bi th. Th nht, cp cu th, xem xt s ho phi trong thanh iu trong ba tp th ca ba tc gi cng thi c phong cch gn gi vi Bch Kh kt qu thu c theo bng 1 nh sau:

3. Khai thc cc c trng ng m to nn tnh nhc trong th Bch Kh 3.1. Ho phi thanh iu 3.1.1. Ho phi thanh iu trong th Ho phi thanh iu c nhc ti nhiu v s dng quen thuc trong nghin cu th ca. y ta ch xc nh ni hm ca khi nim ny trong th tng quan vi cc yu t cng cp khc nh cch hip vn v t chc nhp iu. Theo ngha ny, ho phi thanh iu c th hiu l cch t chc, phi hp cc c trng ng m ca thanh iu theo mt kiu nht nh no trong cu th, on th hay bi th c th to ra s hi ho v m thanh. Ting Vit c h thng su thanh iu, chia ra theo hai th i lp c bn l m vc (cao - thp) v m iu (bng trc). Cc th i lp ny c t chc theo mt cch thc nht nh no cng hng vi ng ngha ca t ng to nn sc thi giai iu ph hp vi ni dung ca thi phm lm cho mi quan h ng m v ng ngha cng thm cht ch. S ho phi thanh iu trong th ting Vit c t chc theo hai nguyn tc c bn l tng ho v i lp trong "i lp l nguyn tc c v tr v cng quan trng chim phn ch o v cn bn" [4, tr.133]. S i lp y c th c hnh thnh t nhiu phng din khc nhau ca cc thanh iu trong ting Vit. c th l i lp v m iu (bng - trc) hoc i lp v m vc (cao - thp). Tuy nhin, i ng theo th bng - trc vn l kiu mang tnh truyn thng, tnh dn tc nht. l "thi quen ca vic s dng ngn

38

i hc Vinh Bng 1. Tc phm Tc gi S cu th ton bng 10 S cu th kho st 852 T l

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 Ch Lan Vin. Bch Kh c nhiu bi th m thanh bng hon ton chim u th trong c hai bi th ton thanh bng, trong khi nhng tc gi ni trn khng c bi th no ton thanh bng c. Mt kt lun rt ra cho kt qu thng k trn l s ho phi thanh iu trong th Bch Kh i ra ngoi chun mc ca truyn thng vi mt mc tng i ln so vi cc tc gi khc cng thi, cng trng phi hoc gn gi v phong cch. Nu th truyn thng cao nguyn tc i ng bng/ trc th Bch Kh li ch trng n s tng ho trong m iu: Vng sao nm in trn hoa gy Tng t ngi xa thi qua y i nng nm xa qun li th Hoa va a hng gy m ... (T b) y tuyt nhin khng c mt thanh trc no. S tuyt i ho thanh bng trong cu trc m thanh ca bi th to ra mt m hng rt c bit. ng nt m iu bng phng v khng i hng ca thanh huyn v thanh khng du i hi phi c mt trng nht nh mi bc l c tnh cht bng phng ca chng. Mt khc, cc thanh iu c ng nt bng phng thng c "cng yu ng u t u n cui" [11, tr.135]. Nhng thuc tnh m thanh ny ca thanh iu c t chc mt cch cht ch c dng khng km g trong m nhc to ra mt m iu du dng, m m, du dt. Nhiu bi th ca Bch Kh u c cch ho phi thanh iu nh vy. Tuy nhin, nu c ko di mt hp m thun s khng khi khin c gi cm thy nng n, n iu, nhm chn. S xut hin ca nhng thanh

Xun 1,2% Diu Hn 14 776 1,8% Mc T iu Ch 0 725 0% tn Lan Vin Th hai, cp bi th, Bch Kh c nhiu bi th m thanh bng hon ton chim u th, kt qu theo bng 2 nh sau: Bng 2. Tn bi th S m tit mang thanh bng 112 126 184 95 54 140 91 71 Trn tng s m tit 112 126 288 128 70 196 140 112 T l

Th th au thng

T b Hong Hoa Mng Cm Ca Nhc Thi V Ngh Thng Th bay Ting n Ma

100% 100% 64% 74% 77% 71% 65% 64%

Qua s liu thng k bng 1 v bng 2, ta nhn thy t l nhng cu th ton thanh bng trong tp th Tinh huyt ca Bch Kh gp 5 ln trong tp Th th ca Xun Diu, gp 3,5 ln so vi au thng ca Hn Mc T v chim t l tuyt i so vi iu tn ca

39

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 y, Bch Kh khng quan tm n "ngha tiu dng" ca ch m ch yu khai thc phng din m thanh thun ty. Nh th c ch gi ch, m thanh gi m thanh nh trong mt tr chi m khng quan tm nhiu v mi quan h ng ngha gia chng. T bn tay ng n th ng ng say, t tnh tang n tnh lang l s lin tng da vo s tng ng gn nh ngu nhin v mt ng m. Chnh vic y li ng ngha xung bnh din th yu, cao s lp li v mt ng m khin Bch Kh c th xa tan mi khong cch, em li gn nhau hoc chng ln nhau nhng ci vn xa l, v can, lm m nhng ng vin xc nh ca s vt c miu t to ra s "tng giao ng ngha": Ti qua tim nng vay du dng Ti mang ln lu ln cung thng Ti khng bao gi thi yu nng Tnh tang ti nghe nh tnh lang (T b) T cung thng y giao thoa ng ngha vi t lu v t yu nn t cung va c ngha l cung bc (m nhc) va c ngha l cung in (kin trc), t thng va ch cung thng (m nhc) va c th hiu l thng yu. C th ni, trong s th nghim sn xut i tr mt th th dng vn bng lm ch lc, Bch Kh i khi t ti c ci cng thc ni ting ca P. Valry: Bi th l s phn vn ko di gia m thanh v ngha. Chnh li iu ha thanh iu nh trn gp phn dng nn ngha th hai, a vo trong mi t ring bit nhng yu t bt ng ca tng th hai to nn s trng phc, a ngha. 3.2. Cch hip vn 3.2.1. Khi nim hip vn trong th

trc ph cch cc bi th nh: Ngh thng, Ting n ma, Thi v, Nhc... l mt s chun b chu o v c trch nhim: i! Nng vng thm rung rinh iu ngc Nhng cnh hng m, nhng cnh hng m Nh nhng, nhp nhng th u trong sng Mu trng khng gian nh gn gn sng T phng m nhn mang th v... (Nhc) Nhc tnh khng tri xui bng thanh bng nh trc. Trn nn thanh bng, nhng thanh trc c s dng nh mt nghch bin to nn nhng dng m thanh gp khc. N gip cho bi th "Khng c nguy c tr thnh mt th lng bng bnh tri chy, khng phi l mt ng ch bng bnh phiu tn" [5, tr. 229]. Vi nhng bi th c ho phi thanh iu theo kiu ny, m nhc c mt th quyn nng y m hoc gip nh th tin xa trn con ng nm bt nhng ci m h huyn diu, gip th t ti ci bn cht huyn b ca s vt, ca thc ti khng phi bng nhng m t mang tnh trc quan m bng nhng m th. Bch Kh y li ng ngha xung bnh din th hai m ch trng n s lp li v ng m (v c s lp li v cu trc t, cm t, cu) chng c y ln trc nh mt bin php ngh thut, gy s tc ng thm m, trc ht l nhc iu, n ngi nghe (hoc ngi c): Th bay! Th bay v bn tay ng Th ng ng say! Th ng ng say (Nhc)

40

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 phng din c tnh cht tiu biu l v tr ca vn, ho m gia cc cp vn v vang ca vn. V tr ca cc ting hip vn c mt vai tr kh quan trng trong vic to m hng, cht nhc cho tng thi phm. Bch Kh ht sc ch trng n iu ny v c cch t chc chng nh bng 3 sau y: Bng 3. Loi vn Vn chn Vn lng Tng s S lng 1395 155 1550 T l 90% 10% 100%

T xa n nay trong sng tc cng nh trong nghin cu l lun, ngi ta vn lun khng nh v tr quan trng ca vn trong th. Hin tng trc y th c xem l ng ngha vi vn vn mc nhin xc nhn vn nh mt yu t c trng kh b gt b ca th. Xt ti tnh quan nim ca vn, Hghen cho rng: "Vn p ng nhu cu tm hn cn nhn thy mnh c bc l nhiu hn khi ci tinh thn tp trung vo bn thn n". Di gc ngn ng hc, tc gi Mai Ngc Ch nh ngha: "Vn l s ho m cng hng nhau theo nhng quy lut ng m nht nh gia hai t hoc hai m tit trong hay cui dng th v thc hin nhng chc nng nht nh nh lin kt cc dng th, gi t, nhn mnh s ngng nhp [2, tr.16]. Trong th Vit Nam, vn c xc lp bi nhiu tiu ch, theo v tr ca cc ting hip vn, ta c vn chn v vn lng. Theo mc ho m gia cc ting hip vn th c vn chnh, vn thng v vn p. Theo ng nt thanh iu trong cc m tit hip vn, truyn thng th Vit nam phn bit vn bng v vn trc. Ngoi ra, da vo l thuyt vang ca ngn ng hc, ngi ta cn c th ni n vn m, vn khp, vn na m v na khp. S xut hin ca vn nhng v tr nht nh vi mt kiu ho m no s to nn s ho xng m thanh nhm "kin to cc ting vng theo chu k" [1, tr.168] va m bo cho s lin tc ca chui ng lu vn gm tng pht ngn ring l, va kt hp vi li v to bi cnh cho m thanh v hnh nh giao thoa. 3.2.2. Cch hip vn trong th Bch Kh Xem xt cch hip vn trong th Bch Kh, chng ti ch i vo mt s

Qua bng thng k, ta thy, trong 1550 cp vn hai tp th Tinh huyt v Tinh hoa, vn chn c 1395/1550, chim t l l 90%, vn lng c 155/ 1550 chim t l l 10%. Cch hip vn trong th Bch Kh ht sc linh hot. Vn chn vn l loi vn chim u th nhng cch t chc th ht sc a dng. C vn chn lin nhau th th 7 ch v 5 ch: My trng bay v ni thch cha Cha ng chim ht ngoi ma Ngi trn g m nghe chung vng Sc c thm mi kinh sch xa. C vn chn gin cch th th 8 ch: Trng gy vng, vng gy ln sc trng Ca gng h im lng t bi th Chn nhp nhng lng nghe hng nng nng y bi th khng ting ca m t. (Mng cm ca) C vn chn lin tip th th 7 ch: tri hm nay sao m xanh! Ngc trng xy vng trn mun cnh (Ngh thng) C vn chn cc th th ng lut v lc bt... Vn chn trong th

41

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 V to ra mt th sng ho quang Nhng mt ti nhan sc p nh trng V sc lm nh thanh gm vy mu Nhng i mt kho tng mun chu bu C nhng hng a ngc gp hng yu... (Sc p) Kiu s dng vn v thanh iu nh trn lm cho li th tun chy nhp nhng, dng th nh tng con sng ni tip nhau. Ngoi vn chn, vn lng cng chim mt t l tng i ln trong th Bch Kh: 10%. Trong khi t l ny Th th ca Xun Diu l 5%, iu tn ca Ch lan Vin l 2,8%, au thng ca Hn Mc T L 4,6%. c bit, Bch Kh sng to nn vn lng th th 8 ch, to nn mt m hng rt c o, mt th nhc iu va c in, va ht sc tn k: y giy trinh bch khc mt trong m y hn ngc thch xanh sao nh t. (Nhc) Li hip vn trong ni b mt cu th m tc gi Phan Ngc gi l vn trong, vn chui cng c Bch Kh vn dng: Vng phai nm im m non gy Chim yn eo mnh nng xng cy... (Hong hoa) Nhng khun vn c ly i ly li trong dng th lm cho m hng cu th rt c bit. Nhng dng m thanh x y nhau, quyn vo nhau luyn ly. Nhiu khi kiu ho m ny li to nn nhng gi tr biu trng v cm xc.

Bch Kh c vai tr rt ln trong vic to m hng cho li th gp phn biu t cm xc. nhng bi c kt cu trng ip, tng tin, vn chn thnh cc mt xch lin tc gn ni khin mch th min man cun cun: Dng tm xun un trong tranh t n i tin nng nng li ng ni ny Nng m xim o b u y n trin lm c tm thn kiu dim Nng l tuyt hay da nng tuyt im Nng l hng hay nhan sc ln hng... (Tranh lo th) loi bi c tch kh u n, s kt hp thanh iu v cc khun vn m tit cui cu to thnh tng khun nhp. Rt nhiu kh th ca Bch Kh c tnh trn vn tng i nh mt bi th t tuyt xinh xn. Gia nhng kh th ny vn c nhng khong gin cch y m vang. Li gieo vn gin cch, vn m ca th Php, th ng lut c vn dng mt cch nhun nhuyn to nn mt m iu va ngn nga va c knh. ng ch l nhng m tit tham gia hip vn kiu ny th Bch Kh thng mang thanh bng. Cht nhc lan to, m vang ca li th c tng tin l nh . Cn nhng bi t tch kh, tch on, li th lin mch, cm xc tng tin (nh Tranh lo th, Hn Mc T, Chu...), cc m tit tham gia hip vn cui dng th thng c lun phin thay i thanh iu. V d: Mng rt xanh, mng rt xanh, rt xanh... Chong thi gian vy mn u thc n Hn m trong khi lng gin d

42

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 Ngoi hip vn chnh, Bch Kh cn a dng vn thng. Mc d loi vn ny khng thc s tri u trong mi bi th nhng hu nh bi no hin tng ny cng xut hin. Nhng vn thng to cho cu ch mt v t nhin hn, va nm trong khun kh vn iu cho php li va pht huy c tnh c lp cao trong biu t ng ngha m khng b rng buc nhiu v mt ng m. Nh vy, m tit hip vn ngoi chc nng lin kt ng m cn gp phn m bo tt cc ni dung ng ngha. So vi vn chnh v vn thng, vn p chim mt t l khng ng k trong th Bch Kh (1,7%) trong khi li chim mt t l tng i ln trong iu tn ca Ch Lan Vin (11,4). C th ni, v mt ho m trong cc cp vn, Bch Kh c cch x l nhm to cho th mnh mt m hng tt nht. S xut hin vn chnh vi mt t l tng i ln v hn ch ti a s c mt ca vn p khin cho ngn ng th Bch Kh trn y tnh nhc, tnh nhp nhng, cn i, s du dng, gp phn pht huy s cng hng ca nhc tnh vo s biu t ca ngn ng. Mt th ba phi phi ni n trong vn iu l vang ca tng m tit mang vn. Theo hc thuyt vang th kh nng duy tr phm cht m thanh ca m tit ph thuc vo kiu kin trc ca chnh m tit . Mt m tit m (kt thc bng nguyn m) s c kh nng pht m ko di theo mun ch quan ca ngi pht m. Ngc li, mt m tit ng l m tit kt thc bng ph m tc v thanh th kh nng ko di trng l khng th. Nhng c im v cu to ng m ni trn chi phi chng ta xem xt vang m tit cn phi da trn kiu cu trc ca

C th thy rng, Bch kh khai thc v vn dng cc li gieo vn c trong th ca dn tc cng nh cc li hip vn ca th ca Php mt cc linh hot v sng to nhm to cho vn th ca mnh mt m hng tt nht gp phn vo vic biu hin cm xc. Mt th hai phi cp n l ho m gia cc cp vn. Xt theo tiu ch ny, th Vit Nam c ba loi vn: vn chnh, vn thng v vn p. ho m cao nht thuc v vn chnh. y l loi vn c mc ho phi m thanh cao nht. N to nn m hng tt nht cho ngn ng th. Chnh v th nn cc tc gi trong phong tro th mi u c xu hng a s dng vn chnh. Tnh hnh ny cng ph bin trong th Bch Kh. Xem xt trong 872 cp vn trong th Bch Kh c s phn xut nh sau: Bng 4. Loi vn Vn chnh Vn thng Vn p S lng 727 130 15 T l 83.3% 15% 1.7%

Vi 727 trn 872 cp vn c kho st th vn chnh chim t l 83.3% trong th Bch Kh. So vi 62% trong au thng ca Hn Mc T v 38% trong iu tn ca Ch Lan Vin th y qu l mt t l ng ch . iu ny chng t ho m gia cc cp vn trong th Bch Kh l kh cao. Vn chnh gp phn ng nht m hng cc cu th li vi nhau to nn mt nhc iu du dng, mt m, ngn nga ph hp vi nhng kiu cm xc nht qun, t bin ng, cng hng vi ng ngha ca t dt nn nhng hnh nh, ip ng lin tng trng phc y m gi.

43

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 thng "ting ni phi thng y c nhn din bi tit tu v ho m lin kt mt cch mt thit v huyn diu vi ngn ng n m v khng th tch ri nhau ra c v giao hng mi trong tr nh" [8, tr.87]. 3.3. T chc nhp iu 3.3.1. Khi nim nhp iu trong th Cng vi vn, nhp l mt yu t c bn m bo s lin kt trong kt cu vn bn ngn t mt bi th tr tnh. Nu vn l hnh thc lin kt bn ngoi th nhp chnh l nng lng c bn, l xng sng ca th. Nh nghin cu Phan Ngc cho rng "nu th c c t hay th ch cn c nhp iu l , vn lut khng quan trng lm. T thn cc t th rt nn th trn c s nhp iu c th hon ci tt c em n cho th mt bi th hon chnh" [10, tr.269]. Cho nn th c th b vn nhng khng bao gi c th b nhp iu. Nhp iu c to nn t nhiu yu t. Tc gi Phan Huy Dng trong lun n ca mnh trnh by mt cch khi qut rng: "yu t to nn nhp iu quan trng nht y l nhng ch ngng, ch ngt trong s phn b mau tha a dng ca chng, l di ngn khc nhau ca cc qung ngh hi sau mi kh th, on th. Nhng ch ngng, ch ngt trong th li thng gn lin vi vn, vi nhng ch nhn do trng m qui nh (i vi th trng m) hay do thanh iu, do m sc ni bt ca mt m tit trong mi tng quan vi m tit khc i hi" [3, tr.65]. Nh vy, nhp iu l ni cng hng ca nhng yu t bn trong tham gia vo cu to hnh thc ca mt thi phm.

phn vn. Trong th Bch Kh, vang ca cc m tit mang vn c phn b nh bng 5 sau: Bng 5. Cc loi vn M Na m Na khp Khp S lng 359/1550 415/1550 652/1550 124/1550 T l 23,2% 26,8% 42%% 8%

Qua bng, ta thy, trong s 1550 m tit th c 359 m tit m, chim 23,2%, c 415 m tit na m, chim 26,8%, c 652 vn na khp, chim 42%, c 124 vn khp, chim 8%. Trong th Hn Mc T, t l ny l: m tit m chim 29%, m tit na m chim 30%, m tit na khp chim 34,2% v m tit khp chim 6,8%. Nh vy, t l m tit m, na m, na khp ca Bch Kh so vi Hn Mc T c s chnh lch khng ng k. iu ny chng t hai nh th c cng mt cm xc thm m. Tuy nhin v mt vn iu cng c vi im phn bit: Bch Kh a dng vn na khp trong khi Hn Mc T li c xu hng s dng ba loi trn mt cch tng i cn bng. Vic Bch Kh u tin cho vn na khp c vang va phi to ra mt nhc iu du dng gp phn c lc vo vic biu t cm xc mang chiu su suy tng ca th tng trng. Tm li, vi s kho st trn, mc d cha y , nhng vn c th cho ta nhng kt lun mang tnh tng th v tnh nhc ca vn trong th Bch Kh. Trn c ba mt v tr ca vn, ho m v vang ca vn, Bch Kh c nhng cch t chc nhm gia tng tnh nhc cho th, kt hp cht ch vi li v to bi cnh cho m thanh v hnh nh giao thoa gip th t ti ci tuyt nh m Valery gi l ting ni phi

44

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 nhp 4/3 trang trng, hi ho trong th tht ngn ng lut v th 7 ting: My trng bay v/ ni Thch cha Cha ng chim ht/ ngoi ma Ngi trn g m/ nghe chung vng Sc c thm mi/ kinh sch xa (Cha ng Thu X) C nhp 2/3 th ng ngn: Ngy xun/ ai chng li Chi xun/ mt nhnh mai Gi xun/ ri hoa ht Tnh xun/ d lt phai (Tnh xun) C nhp 4/3 v 2/2/2 song tht lc bt: Ma hoa rng/ ma hoa xun rng Ma xung lu/ ma xung thm lan Ma ri/ ngoi no/ dm ngn Nc non/ r rch/ ging n/ ma xun (Ting n ma) C nhp 3/2/3 v 3/3/2 th th 8 ting: Khng gian t/ khng gian t/ gn sng m thanh g/ sp sa/ Ngc Kiu i Hay hi th/ ca hoa hng/ m mng Hay bun m/ ro rt/ mun ni (Mng cm ca) Tuy nhin, tnh cht phong ph v a dng v nhp iu trong th Bch Kh khng ch l kt qu khch quan do yu cu ca th loi bi nh th, d c a dng n my th vn l nhng tit tu quen thuc khng khi khin ta cm thy t nht v n iu. iu ng ni l trn ci nn nhp iu c bn y, Bch kh bit to ra nhng bin thin khc em n cho th mnh tnh a dng v nhp iu gn lin vi cc phng din ng ngha. Chng hn, th m ho bng s cch ngt nhp trong bi th Hong Hoa, ta s thy ngay iu . Hai cu u bi

Nhp iu l mt ng m khng th thiu trong vic to nn mt tc phm vn hc di dng th ca. N l kt qu ho phi m thanh do ngt nhp a li, gi vai tr nng ct to nn tit tu ca nhc th. Mi th th c mt kiu ngt nhp ph bin mang tnh c trng. Dng th li c kiu ngt nhp ca lut th, c di ngn cn i hoc khng cn i khc nhau. V d: cu th tht ngn thng c ngt thnh 2 tit tu (4/3), cn tit tu ph bin ca cu lc bt l 3 (2/2/2) dng su v 4 (2/2/2/2) dng tm. Cu th 8 ch thng c ngt thnh 3 tit tu (3/2/3 hoc 3/3/2)... iu ny c ngha l nhp th mang tnh c trng cho tng th loi. M hnh m lut kh n nh ca cc th th chnh l s "chun ho" c cu nhp iu to thnh mt nn nhp iu chung trn nh th kin to nn nhp iu ring cho th mnh tu thuc vo ni dung, tnh cht v cng ca nhng cm xc c th trong nhng hon cnh c th. Xut pht t c im ny m kho st nhp iu trong thi phm ca mt tc gi bao gi cng phi xem xt trong s gn lin vi tng th loi. 3.3.2. Nhp iu trong th Bch Kh iu u tin d nhn thy l, Bch Kh dng nh th sc mnh trn hu ht cc th loi th ca. T cc th th mang tnh cht truyn thng nh lc bt, song tht lc bt n cc th th m phng th ca Trung Quc nh ng ngn t tuyt, tht ngn t tuyt, bt c, hnh... n cc th th ca phong tro Th Mi nh 5 ting, 7 ting, 8 ting, hp th... V nu nh mi th loi u gn vi mt m hnh nhp iu ring th mt kt lun hin nhin l nhp iu trong th Bch Kh cng rt a dng v phong ph. C

45

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 n th c h/ ln cung m iu. y dy trinh bch/ khc sut trong m; y hn ngc thch/ xanh sao nh t?... (Nhc) Cu th ch cn hai tit tu ln chia i cu th. on ngh gia cu di hn. Trong mi nhp ln li chia thnh nhp nh nn nhp th va u n thng trm nh nhp sng m x ng, li va linh hot bin ho. Nh ph bnh Lai Thy rt tinh t khi nhn xt rng "cch ngt nhp ny ca Bch Kh khin ngi c c cm tng l hai bi t ngn xp cnh nhau. Tuy nhin hiu qu thc t ca bi th khng nh vy. C l sc mnh ca nhc iu tn k, ca tng mi m cun phng cm xc ca ngi c khng kp cho anh ta th gi nh n th t ngn c" [12, tr.190]. Chnh tit tu ny to cho th Bch Kh mt giai iu na nh ring ty, na nh thun ha m Hn Mc T rt tn thng. n tng ng m ca kiu ngt nhp ny cng hng mnh vo qu trnh biu ngha ca cu th gip ngi c cm nhn mt cch thu o hn cm xc ca tc gi cng nh giai iu m nhc c hin hin trong m iu th. Cng c khi tit tu trong th Bch Kh b o ln, x y c dng , to nn ci cm gic tn lon: Bun v xanh tri. Ti tri vi b m bic... Khc vi thu: li a ng Vng - Khi cch bit gia hn xy m Tnh hm nay - Di hm qua thng nh Ti lng nhn bng lng l ln. (Duy tn)

u nhp 3/4, bn cu cui kh li chuyn sang nhp 4/3. Hai cu u kh hai nhp 4/3 n cu ba chuyn sang nhp 2/2/1/2, cu bn tr li 4/3, cu nm, su i sang 2/2/3. n kh th cui: hai cu u chuyn sang nhp 2/5 rt l, cu ba, bn chuyn sang 4/3, hai cu cui li tr v vi nhp 2/2/3. Ngha l nhp 4/3 l tit tu ch o ca ton bi th nhng trn c s nn nhp iu , Bch Kh c nhng bin tu nht nh. Hay bi th Nam hnh lm theo th trng on c, nhp th bin ho linh hot, cu th co dui t nhin to nn mt khc nhc khi tha thit, khi ho sng, khi li man mc bun theo tng trng thi tm l ca ngi ra i c bit, Bch Kh c nhng cch tn kh to bo v nhp iu trong th th 8 ch. th th ny, iu th thng ngt nhp ch th 3, th 5, th 6. Khng ch Bch Kh m mt s nh th mi tiu biu thi k 1930-1945 cng s dng nhp ny. Chng hn, nh th Ch Lan Vin v Xun Diu vit: Ti khng mun/ t tri/ xoay chuyn na Vi thng ngy/ bun bc/ ui nhau i. (Nhng si t lng - Ch lan Vin) Ba nay lnh/ mt tri/ i ng sm Anh nh em/ em hi/ anh nh em. (Chiu - Xun Diu) Ngi ta t ngt nhp ch th 4 v nh th v hnh chung li chia cu th bt c ra lm hai na t ngn. Vy m trong th mnh, Bch Kh khng ngn ngi ngt nhp ch th t, li gieo vn lng na: Mu trng khng gian/ nh gn gn sng. T phng m/ nhn mang th v,

46

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007 hp vi ni dung biu t v cm xc t nhin. Th hai, Bch Kh c nhng cch tn kh to bo trong t chc nhp iu. ng khng ngn ngi s dng nhiu loi ngt nhp xa l vi th loi lm cho cu th khng b b buc bi th nhp iu quen tai. Th ba, cch ngt nhp ca Bch Kh to nn s tng tc, cng hng ng ngha rt c o gp phn hnh thnh nn cc biu tng tng trng. 4. Kt lun C th thy rng, cc yu t ng m ca ting Vit nh vn, nhp, thanh iu c Bch kh t chc mt cch cht ch v c dng nhm to cho th mnh tnh nhc c o. m nhc trong th Bch Kh khng phi l th m thanh trng rng m c vai tr c lc trong vic biu ngha cng nh xy dng nn cc hnh nh mang tnh biu tng cao. thc a th li gn m nhc gip Bch Kh to nn nhng bn nhc - th y quyn r. Nhng cch tn v nhc iu th ca Bch Kh cho ta c c c nhng m iu trc cha tng c. Mi m, hin i nhng vn khng xa ri ci gc c phng ng. Chnh trong bu kh quyn m nhc y, ngn ng ph din c nhng tim nng din t ca mnh, tot ln v p t thn. Tm li, Bch Kh l mt trong nhng nh Th Mi c nhng ng gp mi v phong cch th trong giai on 1932 - 1945. ng khng ch ch trng n th, li th (chng ti s trnh by trong mt bi vit khc) m cn c thc cn nhc, chn la, kt hp t ng nh cch hip vn, ngt nhp, to nhc iu th, t , a li s thay i v mt hnh thc th so vi thi k trc .

Cu th ni t, t ni nhiu ln to nn mt nhc iu tm tc y ray rt. Hin tng cu th vt dng xut hin trong Th Mi t nhiu nh hng n nhp iu ca dng th. Tuy nhin, trong trng hp ranh gii ca cu th trng hp vi nhp ngt theo tit tu ca chnh n th nhp iu chung ca dng th vn khng thay i nn dng th thng c nhp chung vo nhp iu v m hng chung ca ton bi vn gi c tnh nhp nhng v hi ho bn trong ca th. Cn y, cu th ca Bch Kh b tho tung, xo trn. Cch vt dng th khin cho ngi c phi lng l ngng nhp cui dng th th nht. S lng l y na nh y t "m bic" sang cu th th hai, na nh nu ko v cu th th nht. "m bic", v th, va c quan h ng ngha vi "b" t mt pha, va c quan h vi "khc vi thu" t pha khc. Ci tru tng bng tr thnh c th, ci im lm, bt ng bng tr thnh sng ng c hn, i tng bng tr thnh ch th; nh ng, b ng vt tr thnh ch ng ca quy, ph phch... to nn s cng hng ng ngha rt c o trong th Bch Kh. S x y nhp iu, tit tu, t ng, c php c th i lc khin bi th kh tip nhn nhng li c sc hp dn, quyn r i vi nhng bn c sng to. S tng tc v ng ngha do cch x y nhp iu, tit tu cn c Bch Kh th nghim nhiu bi, nhiu on th khc m trong khun kh bi vit ny chng ti khng c iu kin cp ti. V nhp iu th Bch Kh, ta c th i n nhng kt lun c bn sau y: Th nht, nhp iu th Bch Kh rt phong ph v a dng. Trn c s nn nhp iu chung ca th loi, th ng c nhng bin ho linh hot ph

47

i hc Vinh

Tp ch khoa hc, tp XXXVI, s 3b-2007

Ti liu tham kho

[1] Nguyn Phan Cnh, Ngn ng th, NXB Vn ho - Thng tin, 2001. [2] Mai Ngc Ch, Vn th Vit Nam di nh sng ngn ng hc, NXB Vn hoThng tin, 2005. [3] Phan Huy Dng, Kt cu th tr tnh (nhn t gc loi hnh), Lun n Tin s Ng vn, Trng i hc Quc gia H Ni, 1999. [4] Hu t, Ngn ng th Vit Nam, NXB Gio dc, 1996. [5] L B Hn, L Quang Hng, Chu Vn Sn, Tinh hoa th Mi - Thm bnh v suy ngm, NXB Gio dc, 1998. [6] Bch Kh (1995), Tinh hoa, NXB Hi Nh vn [7] Bch Kh, (1995), Tinh huyt, NXB Hi Nh vn [8] Thu Khu, Cu trc th, Vn ngh xut bn, California, Hoa K, 1996. [9] Bi Vn Nguyn, H Minh c, Th ca Vit Nam- hnh thc v th loi, NXB i hc quc gia H Ni, 2006. [10] Phan Ngc, Tm hiu phong cch Nguyn Du trong Truyn Kiu, NXB Thanh Nin, 2001. [11] on Thin Thut, Ng m ting Vit, NXB i hc Quc gia H Ni, 2003. [12] Lai Thu, Con mt th, NXB Lao ng, 1994.

Summary
Typical musical characteristics of Bich Khes poems
This acticle considered the important contribution of Bich Khe to Vietnamese poetry. He is one of the typical poets of TH MI movement 1930-1945 period. He had a change for a better form of musical poem reflecting in the aspects: tone harmony, rhyme making and the organization of rhythm. These three aspects created the main sound in Bich Khe poems.

(a) Cao hc 13 ngn ng, Trng i hc Vinh.

48