HIỆN TƯỢNG HỌC LÀ GÌ - TRẦN THÁI ĐỈNH

Hin tng hc l g Trn Thi nh
TRN THI NH HIN TNG HC L G? HNG MI, 1969. --- o0o --MC LC Chng 1.GII THIU V NH NGHA HIN TNG HC ........... 4 Chng 2LP TRNG HIN TNG HC ..................................... 17 a)Ti l mt nguyn khi tuyt i ................................................... 21 b)Th gii vn c y, nh mt d kin uyn nguyn ..................... 28 c)Ti l mt hin-hu-ti-th............................................................ 36 Chng 3.PHNG PHP GIM TR HIN TNG HC ............ 44 a)Nhng Gim tr hin tng hc ..................................................... 49 b)Vn tha nhn .............................................................................. 54 c) ngha ch thc ca Gim tr ...................................................... 62 Chng 4.NHNG BN CHT HIN TNG HC .......................... 68 a)Lm ln tai hi v cc bn cht ..................................................... 70 b) ngha ch thc ca nhng bn cht hin tng hc ............... 74 c)Th gii hnh thnh th gii .......................................................... 86 Chng 5. HNG TNH, BN CHT CA THC................. 94
Ngun: triethoc.edu.vn Page 1
a) hng tnh theo hin tng hc ................................................... 95 b)Lnh hi v ngha....................................................................... 101 c)Sinh hot v c cu sinh hot........................................................ 105 Chng 6.VN CHN L ............................................................. 112 a)Th gii l biu hin con ngi ................................................... 114 b)Hin tng hc, khoa hc nn tng ............................................ 122
Ngun: triethoc.edu.vn
Page 2
Hin tng hc l g? Nhn vo bn vn ca Merleau-Ponty bn v hin tng hc, ngi ta nhn thy c chia lm 6 phn nh sau: I. Gii thiu v nh ngha hin tng hc, - II- Lp trng ca hin tng hc, III Phng php Gim tr htth, - IV. Nhng bn cht hin tng hc, - V- hng tnh, bn cht ca thc con ngn, VI. Vn chn l. Chng ti s ch gii 6 ti ny trong 6 chng theo th t ca tc gi. Mi chng, nu cn, s c chia thnh nhiu tit. S phn chia thnh chng thnh tit ny do chng ti hon ton, vi mc ch gip bn c d hiu nhng trang chi cht nhng ch v nhng lp lun ca Merleau-Ponty.
Page 3
Chng 1. GII THIU V NH NGHA HIN TNG HC Hin tng hc l g? Na th k sau nhng tc phm u tin ca Husserl m cn phi t cu hi ny, xem c v d k lm sao. Tuy nhin cu hi ny vn cha c gii p g ht. Hin tng hc l khoa nghin cu v nhng bn cht, v i vi khoa ny th tt c mi vn u quy v vic xc nh nhng bn cht: chng hn bn cht ca tri gic, bn cht ca thc. Nhng hin tng hc cng l mt trit hc t cc bn cht li ni hin hu, v n quyt rng chng ta khng th hiu c con ngi v th gii, nu khng khi s t nhng kin tnh ca chng. l mt th trit l siu nghim ch trng gt b nhng phn quyt ca thi t nhin ra mt bn d b lnh hi chng, nhng cng l mt trit thuyt cho rng th gii c y ri, trc khi ta phn tnh: th gii c y nh mt hin din khng ti no chi b c, v tt c n lc ca ta l tm li ci
Page 4
cuc gp g ngy th vi th gii ri t cho n mt quy ch trit l. C my danh t chuyn mn cn hiu r trc khi i su vo ni dung ca on vn trn y. Trc ht l danh t bn cht (essences, Wesen). Husserl v trao lu hin tng hc hiu bn cht l quan nim thu t c do kinh nghim sng ca ta; h khng hiu bn cht nh kiu bn tnh vnh cu, v bt bin ca trit hc Hy lp v trit hc c in. Chng hn khi ta ni ci bn, con ch, cy da, th trit Hy lp cho rng l nhng quan nim ph qut v bt bin (ph qut v ai cng thy nh thp; bt bin v vu tr Hy lp vnh cu, cho nn thi no con ngi cng s c quan nim y ht v vn vt): bi th, vn theo trit Hy lp, th nhng danh t nh bn tnh, quan nim, nh ngha, m th c coi l ng ngha nhau. Tri li hin tng hc ch trng rng ni th gii vnh cu v bt bin l ni mt iu phi l, nghch vi khoa hc: khoa hc cho thy v tr bin i v con ngi khng ngng tin ha, cho nn tri thc ta c v vn vt khng th l nhng quan nim bt bin. Qu trnh tin ha ca con ngi, t trng thi hu nhn, qua giai on Homo faber (ging ngi bit ch tc dng c), ri giai on Homo sapiens (ging ngi bit suy ngh) n lng l, cho ti thi k hin i, thc l khc nhau qu xa v chng t nhng bin i qu quan trng. ng ni g xa xi, hy nhn vo ci nh ca cha ng ta mt trm nm trc y, v quan nim ca cha ng chng ta v con ngi, v gia nh, v x hi, vi quan nim ca thanh nin ngy nay
cng v nhng thc ti : thc khc xa nhau chng no! Nh vy khng c nhng bn tnh ngn i v bt bin v nh ca cng nh v con ngi v x hi; nhng quan nim ca ta khng phi l nhng tng t thn, nhng in hnh t ti m Platon gi l nhng linh tng. Quan nim ca ta ch l kt qu nhng kinh nghim ti th ca ta thi. Danh t bn cht t nhin gi li nim v nhng bn tnh ca trit c in. M bn tnh th tru tng.Hn na, xt nh bn tnh c coi l m th ca s vt, th n bit lp i vi cht th ca s vt. Trit c in ni bn l bn tnh ca mi chic bn: c bn ln, bn b, bn g, bn st, v.v, tuy nhin ln b, st g ch l cht th, tc thnh phn khng ng ch nh m th ca chng l: bn. Hin tng hc chng li cch nhn nh nh vy v quyt rng kinh nghim ca ta, tri thc ca ta, quan nim ca ta bt ngun ni sinh hot ti th ca ta, tc sinh hot thc s ca ta th gii ny, cho nn bn cht m hin tng hc tm hiu l nhng bn cht c th. Ni bn cht c th, v kinh nghim ch cho ta tri thc v c quan nim v nhng g chnh ta c kinh nghim sng. l ngha cu hin tng hc l th trit t li cc bn cht ni hin hu, v n quyt rng chng ta khng th hiu c con ngi v th gii, nu khng khi s t nhng kin tnh ca chng. Thc vy, ta khng c nhng tng ngn i v cng khng c nhng quan nim ph qut: ta ch tri thc nhng g chnh ta kinh nghim. y merleau-ponty dng ch kin tnh (facticit), ngha l
tnh cch s kin, tnh cch thc nghim ca mt hin hu hoc ca mt sinh hot. Vy mc ch ca hin tng hc l t c nhng bn cht c th, tc hnh nh trung thc ca nhng kinh nghim sng. Phi i t kin tnh ri mi tm cch g ly nhng bn cht c th: ni cch khc, phi tr li kinh nghim sng ca ta v thn trng nghin cu xem ta thc s vt n, tnh trng kia th no. Ni theo danh t ca Husserl: chng ta phi tr li kinh nghim sng ca ta d xem ta nhm th gii vi hng no, tnh cm no, thi no. Tuy nhin vi vic ny khng d cht no: ta thng ch nhn thc nhng g m ta ch , vy m sinh hot ti th ca ta li hon ton c tnh cht cha phn tnh (prrflexif). Husserl gi l sinh hot ngy th, cuc gp g ngy th gia ta v th gii. Ngy th v ta cha phn tnh: ta ni con nt sng ngy th, v chng khng bit ngh, chng ch sng thi. Ti sao Hin tng hc gi sinh hot ti th ca ta l ngy th? Tha v th gii c y ri, trc khi ta phn tnh: nh vy l sinh hot ca ta c trc khi ta phn tnh. Khi ti say m (sinh hot) mt ci g khc, v khi ti bit (phn tnh) mnh say m th khc; khi ti m tin th khc, v khi ti tr li rng ti m tin th li khc. Khi ti m tin, th thc ti nhm nhng ng tin hoc nhng t giy bc; cn khi ti tr li cho ngi khc rng ti m tin th thc ti khng nhm nhng ng tin na, m li nhm ti v hnh vi ca ti, cho nn khi tr li nh th chc ti khng m c na. Ti sao? Ti v ti phn
tnh v phn tnh l rt mnh ra khi sinh hot ti th. Khi ti say m cng vy: thc ca ti khng quay li ti (phn tnh), nhnh nhm s vt hoc ngi m ti say m; cn khi ti bit mnh say m, th l lc ti bit mnh: nh vy ti phn tnh, ht m. Tm li, c sinh hot ri mi c phn tnh, v phn tnh c ngha l phn tnh v mt qung i sng, v mt hnh vi lm. Nh ta va thy, sinh hot ti th l sinh hot cha phn tnh (v th Husserl gi l ngy th), cho nn Merleau-Ponty mi qu quyt Phn tnh l phn tnh v ci phn cha phn tnh. Ci phn cha phn tnh ny rt bao la, v n chim tt c lnh vc sinh hot cha phn tnh ca ta, t bc chn ta i, n nhng li ta ang ni v cho n nhng gic m khi ta ng. Khi ta i cht vi k th, hoc khi ni chuyn vi mt ngi m ta bit r ang d thm tng t ca ta, th li ni ca ta v cng thn trng: nhng khi ng l ta un li by ln trc khi ni ra, cho nn nhng li ca ta hu nh c ni ln mt ln hoc hai ln trong tm t trc khi c ni to ln cho ngi i thoi nghe. Ngoi nhng trng hp , chng ta ngh th no ni nh th, v ngh y khng phi l suy ngh (phn tnh), nhng l cm thy, tri gic (sinh hot). Bi vy s n ni gia ta vi ngi trong gia nh v vi bn b u c ging kiu qun t nht ngn, v ni vi nhng ngi ny cng l nh ta ni vi chnh mnh tm ra iu hay l phi, cho nn cu ni sau thng sa cha cu ni trc hoc lm cho n r hn, ri nhng cu sau ny li cha cho cu ni sau ht va y: cu ni th hai l thc
phn tnh ca ta i vi cu ni th nht, nhng chnh n li cha phn tnh v n xc nhn hoc sa cha. Ri nh s kin ta m mng khi ng: m c phi l sinh hot ca ta khng? Ta c thc v gic m ca mnh khng? Thng ngi ta ngh rng nhng hnh ng ca ta khi thc th ta bit, ch ta bit lm sao c mnh m? Nhnh hin tng hc s hi ta: nu anh khng bit anh m, vy th ai ni cho anh bit nhng iu anh m? Anh k rng anh m chuyn ny, anh m th kia m qua: nh th l anh thc v nhng chuyn anh m , nu khng th anh khng th no bit rng anh m nh vy. Gic m khi ng cng nh m mng khi thc v cng nh khi ta sinh hot say m, thy u l sinh hot cha phn tnh. Cha phn tnh, nhng c thc lm (th thc cha phn tnh, cng gi l thc sinh hot). Hin tng hc phn bit r rng hai th thc y (hay ng hn, hai hnh thi khc nhau ca thc): thc sinh hot v thc phn tnh. thc trc nhm th gii sinh hot ca ta; thc sau nhm hnh vi hon thnh ca ta. iu can h l: hin tng hc cao thc cha phn tnh, coi l s gp g u tin gia ta v th gii. Chnh thc cha phn tnh ny (cng gi l thc tri gic) lm cho c i tng, tc c th gii cho ta (trong b danh t hin tng hc, ch th gii thng ch c ngha l i tng ni chung). N lc ca hin tng hc l, tm ra mt quy ch trit l cho s gp g ngy th ny tc cho sinh hot cha phn tnh ca ta cho tri gic ca ta.
chnh l tham vng ca mt trit thuyt mun c coi l mt khoa hc chnh xc, nhng cng l bn tng trnh v khng gian, thi gian v v th gii, ta c kinh nghim sng. l s c gng m t trc tip ci kinh nghim ca ta cho thc ng, bt chp nhng gii thch theo kiu nhn qu hoc theo kiu truy nguyn tm l hc do nh bc hc, nh s hc hoc nh x hi hc c th a ra v vn ny, du rng trong nhng tc phm cui cng ca ng, Husserl c ni ti mt khoa hin tng hc hnh thnh (Phnomnologic gntique) v mt hin tng hc kin to (Phnomnologic constructive). Chng ta c th gt nhng mu thun i bng cch phn bit gia hin tng hc ca Husserl v hin tng hc ca Heidegger chng? Nhng ta bit tt c cun Sein und Zeit (Hin th v thi gian) pht xut do mt ch dn ca Husserl, v xt cho cng th cun ny ch l s khai trin ci nim t nhin v th gii cng gi l th gii ca kinh nghim sng m Husserl v cui i t lm ti s mt cho khoa hin tng hc. Nh vy mu thun li hin ra ngay trong chnh trit ca Husserl? Merleau-Ponty tip tc gii thiu khun mt ca khoa hin tng hc. ng dng li ca Husserl gi hin tng hc l khoa hc chnh xc (science rigoureuse). Husserl vit hn mt cun sch chng minh rng ch c hin tng hc xng danh l khoa hc ch xc v chnh xc, v Hin tng hc nghin cu v s hnh thnh ca i tng
m ta c kinh nghim sng, trong khi th cc khoa hc thc nghi m ch da vo i tng ca tri gic xy dng tri thc ca chng. Tuy nhin chnh xc y khng c ngha l la chn mt s nhng s kin d kim chng nh ta thy trong khoa l ha chng hn, nhng hin tng hc va chnh xc li va c tham vng ghi li mt cch trn vn tt c kinh nghim sng ca con ngi: v thi gian v khng gian l khung cnh sng ca ta cng nh v chnh sinh hot mun mt ca ta. V lm vic ny, Hin tng hc s khng da vo nhng thnh qu, tuy chc chn v tt p, ca cc khoa hc nh tm l, x hi v s, bi v cc khoa ny n sau khoa hin tng hc v s dng i tng ca tri gic m khng ph phn g. V hin tng hc nghin cu v s hnh thnh ca th gii tri gic, tc th gii uyn nguyn, cho nn n phi lm ly cng vic mt mnh, khng th nh g nhng khoa hc thc nghim kia. Di y, Merleau-Ponty s tr li vn th gii uyn nguyn ny di hn. Cc khoa hc thc nghim u ni v i tng, v nhng vt trong th gii, nhng cc khoa ny tuyt nhin khng bit lm sao con ngi li c nhng i tng , lm sao th gii tri gic ca ta li hnh thnh nh vy: cc khoa ny chp nhn tri gic, chp nhn kinh nghim m khng tm hiu, khng ph bnh. Ch ring hin tng hc lm cng vic tm hiu v ph bnh ny. Hin tng hc nhn mnh v tm quan trng ca kinh nghim sng: trn kia Merleau-Ponty ni hin tng hc l khoa nghin cu v nhng bn cht, tc nhng bn cht c th, cng gi l nhng bn
tng trnh v kinh nghim sng ca ta. Th gii hnh thnh cho ta trong kinh nghim ny, bi vy khi ta phn tnh, khi ta rt mnh ra khi th gii sinh hot nhn n nh mt i tng (khch quan) th ta thy n c y t bao gi ri. Hn na, v bn cht ca con ngi l mt hin-hu-ti-th, cho nn th gii l mt hin din m ta khng th no chi b c, cng nh ta khng th chi b chnh bn thn ta. Merleau Ponty s ni: th gii l thn ca ta. Th gii khng nhng l m nui ta v vt l, nhng cn l mi trng sinh hot tm l v tinh thn ca ta na. Tt c nhng g ta bit u do kinh nghim sng ca hin hu ti th ca ta. l bin mnh mng, l ngun v tn m hin tng hc s gip ta khai thc. n y Merleau-Ponty nu ln mt vn nn: phi chng c mu thun gia Husserl v Heidegger? Hay l c mu thun ngay trong hc thuyt ca Husserl? ng nu ln vn nn v c hc gi dm quyt rng Husserl duy tm, hoc Husserl duy nhin. S d c ng nhn, v Husserl ni n mt hin tng hc hnh thnh (m ni hnh thnh theo kiu thng thng l ni mt hin tng pht sinh trong thin nhin) v ng cn ni n mt hin tng hc kin to (m theo ngha thng thng th kin to l tc thnh ng theo m hnh m tm tr ta ha sn trc), Theo Merleau-Ponty th nhng ng nhn ny cng nh nhiu ng nhn khc u do ngi ta c vi vng, hoc ch c theo thin kin. Thc ra khng c mu thun cn bn gia hin tng hc ca Husserl v hin tng hc ca Heidegger v tc phm nng ct ca ng ny cun
Sein und Zeit, ch l mt s khai trin v qung din ci nim ca Husserl v th gii. Khi Husserl ni n mt nim t nhin v th gii th ch t nhin y khng c ngha duy nhin cht no: t nhin y ch c ngha l khng ch , l ngy th, l cha phn tnh, cho nn th gii ca nim t nhin cng chnh l th gii ca kinh nghim sng. Husserl cho s nghin cu tng tn v th gii ca kinh nghim sng l cng vic quan trng nht v l ti s mt ca hin tng hc. Tri gic ca ta, kinh nghim ca ta v th gii l nhng hin tng ngy th nhng v cng quan trng cho vic hiu bit con ngi: chnh tri gic lm xut hin mt th gii cho mi ngi chng ta. Cho nn ch ch ca Hin tng hc l t mt cn bn khoa hc, tm mt quy ch trit hc, cho tri gic, tc sinh hot cha phn tnh ca con ngi. Nhng c gi hp tp s t chi khng quy kt g v ci hc thuyt ni tt c ny, v h cn t hi rngm trit thuyt khng t nh ngha c nh th c ng ngi ta bn lun si ni nh vy v n khng, v phi chng y ch l mt huyn thoi, mt ci mt. M c th i na, th chng ta cng phi tm hiu uy tn ca huyn thoi ny v ngun gc ca ci mt ny. Thi nghim chnh v trit l s din t tnh trng ny bng cch ni rng hin tng hc c chng ta s dng v chp nhn nh mt phng th, mt kiu cch: n l mt tro lu trc khi t ti mc mt thc trit hc hon ton. Hin tng
hc khi hnh t lu, cc ca n gp thy n khp ni, ni Hegel v d nhin ni Kierkegaard cng nh ni Marx, ni Nietzsche v ni Freud. em ging gii cc vn kin theo ng li t ng hc s khng mang li g ht: chng ta ch gp ni cc bn vn nhng g chnh mnh ta t vo ; v nu c lch s no cn gi n s bnh gii ca chng ta, th l lch s trit hc. Chnh ni chng ta, chng ta mi tm thy s nht th ca khoa hin tng hc v ngha ch thc ca n. Vn khng phi l m s nhng cu vn c trch dn cho bng xc nh v nu r xem ta hiu hin tng hc l g, bi v khi c Husserl v Heidegger, nhiu ngi thi ta khng c cm tng gp mt th trit l mi cho bng nhn ra nhng g m chnh h vn hng mong i. Phi nh phng php hin tng hc, chng ta mi i ti hin tng hc c. Vy chng ta hy quyt tm ni li nhng ti thi danh ca hin tng hc, in nh chng t nhin ni kt vi nhau trong sinh hot. Nh th may ra chng ta s hiu ti sao khoa hin tng hc dng li lu trong tnh trng phi thai, tnh trng vn v tnh trng mt c mong. , ci t th nht l ngi ta c vi vng, ri quyt on hp tp, nhn khi th ngi ta cho rng Husserl t mu thun vi mnh, khi th ngi ta li ch hin tng hc l m h nh mt huyn thoi, hoc si ni v rng tuch nh mt tro lu. Ci t th hai v tai hi hn: ngi ta thy Husserl khng khc cc trit gia trc kia my, th ri ngi ta gp nht nhng cu ca Hegel, ca Marx, ca Nietzsche
v.v c nn nhng khoa hin tng hc . Merleau-Ponty nhc cho h rng: cch ging vn nh th ch l cch mn ch ca ngi khc ni ln ca mnh, chng ta ch gp ni nhng cu vn trch dn nhng g ma chnh ta t vo . Thc ra hin tng hc lm mt cng vic m thot trn g ai cng ngh mnh lm c. Cng vic l tm li kinh nghim sng ca mnh. Ai ch c kinh nghim sng, v th m nhiu ngi tng mnh ch cn hc vi Husserl m cng c th c ci nhn trung thc v kinh nghim sng . Cng nh Si gn nhng nm gn y c ngi tng rng h c cn bn ngoi ng, c lu ting Php hoc hiu c ting c, l c th vit sch trit, chng khc g thi cc c ba bn chc nm trc y, h ng no c ch hn m dy hc khng thnh th quay bc thuc bc Ngi ta gi cc ng l lang thang. Nu y khoa l mt khoa hc th trit cng l mt khoa hc, mt th khoa hc nhn vn i hi nhiu hc tp chuyn mn. V hin tng hc, Merleau -Ponty nhc li mt nguyn tc c bn: Phi nh phng php hin tng hc, chng ta mi i ti hin tng hc c, bi v coi th ch hin tng hc l mt khoa rt kh hiu v khng d s dng u. Khi hc hi v phng php hin tng hc v nh m hiu hin tng hc l g, chng ta s thy ti sao n qu lu trong tnh trng phi thai, tnh trng vn , tnh trng mt c mong; ni cch khc, ti sao hin tng hc khng r rt v dt khot nh Duy tm hay Duy vt chng hn? Tha ch v tri gic l sinh hot ti th ca ta, m trong sinh hot ny
thc ta khng th phn ly khi thn th ta, cng nh thn ta khng th c coi l mt hin hu bit lp vi th gii. tng th bao gi cng r, nhng tri gic khng phi l mt tng sinh hot ti th ca ta khng phi l mt tng. Mun c tng v mt phong cnh, mt con ngi mt cnh hung, thc l d. Nhng mun gp li kinh nghim sng ca ta trc phong cnh , vi ngi , trong hon cnh nht nh no , thc khng d cht no. Merleau-Ponty ni mt cu su sc: Khng g kh bng bit thc hin ng ci ta nhn. (Phnomnologie de la perception, trong, 71). Khng g kh bit mt cch ch ng bng tri gic ca ta: khi ni li kinh nghim sng ca ta, ta thng mn li v ca cc vn gia v trit gia, v du sao ta cng d chu nh hng ca h; ngoi ra, ta cn vng vo ci Merleau-Ponty gi l thin kin ch gii (prjug du monde), n lm ta tng th gii l mt t thn, cho nn mun i v bt c ai tng thy th gii nh vy mi. Di y, phng php Gim tr hin tng hc s dy ta gt b nhng d lun ca ngi khc (Husserl gi nh th l Gim tr trit hc), ri gt b lun tnh cht t thn ca th gii (Husserl gi y l Gim tr bn cht, hay Gim tr -tnh), c th ta mi hy vng nhn thy s vt ng nh khi n xut hin l i tng tri gic ca ta.
Page 16
Chng 2 LP TRNG HIN TNG HC Trn y, ni phn gii thiu, Merleau -Ponty nhn mnh rng hin tng hc l mt c gng m t trc tip ci kinh nghim sng ca ta cho thc ng bt chp nhng g m nh bc hc, nh s hc v nh x hi hc c th nht xt v sinh hot tri gic ca con ngi. Hin tng hc t chi nhng phn quyt ca cc khoa hc nh tm l hc, s hc, x hi hc, v cc khoa hc ny da vo tri gic, da vo kinh nghim sng ca ta ch khng c kh nng nghin cu v kinh nghim tri gic, tc kinh nghim sng cha phn tnh ca ta. Ni cch khc, cc khoa hc thc nghim u nghin cu v nhng i tng ca tri gic, coi l nhng d kin, ch cc khoa ny khng t hi lm sao ti c i tng , lm sao th gii hnh thnh cho ti. Ch mnh khoa Hin tng hc tm hiu vn ny. Ni nh Heidegger th hin tng hc nghin cu v s kin th gii hnh thnh th gii, ti sao ti c th gii lm i tng? gii p, hin tng hc khng i tm nhng nguyn nhn, hoc a ra nhng gi thuyt, nhng ch c gng m t cho thc ng
ci kinh nghim sng tc l cuc gp g u tin gia ta v th gii. Husserl ni y l mt s m t trc tip, v trong vic ny ta khng th da vo nhng khoa hc hay l tri thc no khc. Ti sao th? V mt l gin d l tt c cc tri thc v khoa hc u bt ngun t tri gic, tc kinh nghim sng, cho nn chng gi thit kinh nghim ny c trc chng. Nhn , cng vic phi lm l m t, ch khng phi gii thch hoc phn tch. Ch th s mt do Husserl t cho hin tng hc lc phi thai l phi tr thnh mt khoa tm l hc m t, phi tr v chnh cc s vt: nh th c ngha l ng khng chp nhn khoa hc. Ti khng phi l thnh qu hoc ch giao tuyn ca nhiu nguyn nhn khc nhau cu to nn thn th hoc tm thn ti; ti khng th t coi nh thnh phn ca th gii, hoc nh i tng ca khoa sinh vt hc, khoa tm l hc v khoa x hi hc m thi, v v tr ca khoa hc cng khng khp li trn ti. Tt c nhng g ti bit v th gii, du l nh khoa hc, ti u bit c do mt ci nhn ca chnh ti, tc kinh nghim ca ti v th gii: thiu kinh nghim ny, nhng k hiu ca khoa hc s chng cn ngha g ht. Gii thch v phn tch l nhng phng php ca khoa hc thc nghim nh s hc v x hi hc. Gii thch c ngha l gii thch theo nguyn l nhn qu: ci ny ti ci kia, s kin ny do s kin kia xui nn, hin tng hoc bin c ny do bin c kia m pht sinh, chng hn
gi sinh hot leo thang v giao thng b tc nghn, v gian thng u c tch tr, v qun i M tiu xi li M trn t ta v.v. Thc ra gii thch bng nguyn l nhn qu l in hnh cch gii ngha ca khoa hc vt l, ri v theo phng php thc nghim nn cc khoa hc nh s v x hi lm theo. Ngy nay, vi tro lu C cu hc v cc khoa hc nhn vn, ngi ta dn dn b phng php ny s dng phng php phn tch c cu hnh thc. Phng php phn tch c cu hnh thc (analyse structurale) khc vi phng php phn tch c in m Merleau-Ponty cng ni n trn y cng vi phng php gii thch: phn tch c in th c th, coi i tng l mt ci g phc tp nn chia n ra tng yu t, tng thnh phn cho d nhn xt hn; tri li phn tch c cu ngy nay th c tnh cch hnh thc (v th gi l phn tch c cu hnh thc), khng nhm mt thc ti c th no ht, nhng gng tm ra ci m hnh, tc ci kiu thc s chi phi cc loi sinh hot ca con ngi trong mt thi k lch s nht nh, t sinh hot gia nh n sinh hot x hi, t quan nim v vn ha n nim v nu nng v n mc. Tr li lp trng ca hin tng hc l phi m t, ch khng gii thch v phn tch. M t y l m t s xut hin ca i tng, s hnh thnh ca th gii, in nh ta gp thy trong kinh nghim sng ca ta. Cng v th, Husserl gi hin tng hc l tm l hc m t, v nhm m t sinh hot tm thc ca ta ng nh ta sng cc hon cnh v cc i tng . Husserl cng gi th l tr li chnh cc s vt.
S vt y khng phi l s vt m sch v vn ni ti; s vt y khng phi l mt th gii t thn v tuyt i m trit hc c truyn vn ni ti. Theo Husserl v phi hin tng hc, th th gii do sch v t li kia ch ng gi l mt th gii ca ngi ta, th gii khng trung thc; cn th gii t thn v tuyt i li ch ng coi l mt huyn thoi khng hn khng km. Lm sao th gii c th l i tng cho ti ni ti c, khi m ti cha thc g v n? Cho nn ni th gii t thn v tuyt i l ni mt iu mu thun. Vy phi hiu cho ng ngha cu tr li chnh s vt: phi hiu s vt y l nhng i tng tri gic ca ti, nhng g ti gp trong kinh nghim sng ca ti. Tip Merleau-Ponty bn gii thm v sinh hot ti th ca con ngi. Ti, tc con ngi, tc ch th, khng phi l thnh qu ca nhng nguyn nhn vt l v sinh l, cng khng phi l kt tinh ca nhiu th nguyn nhn sinh l v vn ha: s ti bit ti l ti, l mt ch th c quan im ring v suy ngh t mnh, cng nh s ti c tri thc v vn vt, chc chn khng do mt nguyn nhn khch quan no ht, nhng l do chnh sinh hot c v ca ti. Di y, Merleau -Ponty s qu quyt: Ti l mt ngun mch tuyt i, ngha l xt v phng din sinh hot thc, tc sinh hot lm cho ti c th gii lm i tng v ng thi lm cho ti c nim v th gii, th ti l mt nguyn khi tuyt i, cho nn khng th ly nhng nguyn nhn vt l (v tr), hoc sinh l (cha m), hoc lch s (truyn thng) gii ngha tri thc
ca ti v th gii, nh th ti l mt hu qu tt nhin ca nhng nguyn nhn kia. l cch nhn ca trit hc c truyn, tc trit hc thin nhin; hin tng hc cc lc chng i li cch nhn ny, v ch trng con ngi sinh hot tinh thn l mt khi s tuyt i, l mt hin sinh c o. s trnh by c r rng, chng ti chia chng ny lm ba phn: a. Ti l mt nguyn khi tuyt i, b. Th gii vn c y, nh mt d kin uyn nguyn, c. Ti l mt hin-hu-ti-th a)Ti l mt nguyn khi tuyt i Vi s pht trin mau l v rc r ca khoa hc thc nghim trong hai th k 18 v 19, ngi ta suy tn khoa hc n mc ngh rng phi p dng phng php thc nghim vo tt c cc ngnh tri thc, k c tri thc trit hc. Trit Auguste Comte l con ca thi . Nhng trit ca ng ny khng nguy him bng nhng cng vic ca mt Wilhem Wundt chng hn; Husserl nhm Wundt cng kch trong cun Trit hc l mt khoa hc chnh xc, ng buc cho Wundt ci ti l dng nhng nguyn nhn vt l v sinh l gii ngha sinh hot tm linh con ngi. Husserl gi ti ny l duy nhin (naturalisme) v Wundt v nhng tm l gia nh Weber, Fechner, Watson ph nhn ch th tnh ca con ngi, v ch ly nhng bin c ca mi trng vt l cng nh nhng bin thi ca thn kinh v bp tht gii ngha sinh
hot tm linh ca ta. Hin tng hc ch trng con ngi l mt hin hu-ti-th, ngha l khng c tm linh v cng khng c tinh thn con ngi, nu khng c sinh hot ti th (sinh hot cha phn tnh); ng thi hin tng hc nhn mnh vo vai tr ch ng ca con ngi, v con ngi l mt ch th, ch khng phi l mt vt th nh cc vt khc trn th gii. ng ni chi v ch th v s ch th t bit mnh, chng ta hy xem ngay nhng tri thc m ch th c v vn vt: tri thc ny khng do vn vt in vo, cng khng do khoa hc dy cho ti. Vn vt khng th in g vo tm thc ta, v tm tr ta khng phi l mt khi sp hoc mt tm giy hn na phi nhn nh rng tm tr ta l mt thc ti tinh thn, hon ton v cht, cho nn khng c trng , thnh th khi ni hnh nh tm l hoc hnh nh vn vt trong tm tr, l ta ni mt iu ht sc m h v mu thun. Khoa hc cng khng dy cho ta c tri thc v vn vt, tri li khoa hc gi thit ta c tri gic v vn vt, bit vn vt l g ri, thnh th nu thiu kinh nghim sng, tc nu thiu tri gic, th nhng k hiu ca khoa hc s chng cn ngha g ht. ng vy, nu trc ta khng thy (tri gic)oxy mt cuc th nghim, th khi nghe ni oxy v nht l khi c ch ng trn trang sch ha hc, ta s chng lnh hi c t g. Hy th nghim bng cch hi mt ngi tht hc v trng hp oxy xem. Bi vy, tri gic, tc sinh hot ti th ca ta, l nguyn khi mt tri thc ca ta v th gii, th gii thin nhin cng nh th gii khoa hc. V nhng l , Merleau-Ponty vit tip:
Tt c v tr ca khoa hc c xy trn th gii kinh nghim sng ca ta, v nu ta mun suy nim v khoa hc mt cch chnh xc, c lng mt cch ch thc v ngha v a v ca khoa hc, th trc tin chng ta phi lm sng li ci kinh nghim kia v th gii, bi v khoa hc ch l s din t li kinh nghim ln th hai. Khoa hc khng c v s khng bao gi c ngha hin thc nh th gii ca tri gic ta, v l n gin khoa hc ch l mt xc nh hoc mt gii ngha v th gii thi. Ti khng phi l mt hu th sng ng, cng khng phi l mt con ngi hoc mt thc vi nhng c im m khoa sinh vt hc, khoa gii phu x hi hoc khoa tm l quy np gn cho nhng sn phm ca thin nhin hoc ca lch s; - ti l mch ngun tuyt i, hin sinh ca ti khng do tin nhn ti, cng khng do khung cnh vt l v x hi: hin sinh ca ti i ti chng v duy tr chng, bi v chnh ti lm cho truyn thng kia hin hu cho ti (hin hu theo ngha duy nht m danh t ny c th c cho ti) v ti chn ly li truyn thng , - cng chnh ti lm cho chn tri ny hin hu, bi v qung cch t n n ti s sp nu ti khng c y a mt bao ly n: qung cch khng trc thuc chn tri nh kiu mt thuc tnh. Nhng ci nhn khoa hc coi ti nh mt giai on ca qu trnh th gii u l nhng ci nhn ngy th v gi hnh, bi v tuy khng ni ln, nhng chng lun m ch mt ci g khc na, tc ci nhn ca thc, ci nhn lm cho c th gii sp xp quanh ti v bt u hin
hu cho ti. Tr li chnh cc s vt l tr li ci th gii c trc tri thc v tri thc hng ni n lun: i vi th gii ny, tt c cc xc nh ca khoa hc u tru tng, k hiu v l thuc, cng nh khoa a d l thuc vo phong th, ni ta hc bit th no l mt khu rng, th no l mt ng c hay mt con sng. Ngi ta c tng th gii ca khoa hc c nn tng lm. K thc th gii khoa hc phi da vo th gii ca tri gic, tc phi da trn th gii kinh nghim sng ca ta. Chng hn khi khoa a d v ln giy hnh sng v ni, th nhng hnh ny ch c ngha cho nhng ai c ln nhn thy sng thy ni. Khi khoa vt l ni v t trng, v dng in, nht l li a ra nhng cng thc lin can n cng dng in hoc sc in ng, th li cng gi thit ta bit th no l t trng v th no l dng in. Khoa hc ch ly li cc i tng ca tri gic, ri th nghim v chn lc nhng g c coi l nht thit tun theo mt nh lut no : v th, Merleau-Ponty gi khoa hc l s din t li ln th hai ci kinh nghim sng, tc tri gic ca ta. Nh vy cng sng t vn khng th dng khoa hc gii ngha tri gic, tc kinh nghim sng ca ta. Khoa hc l con ca tri gic, n sau tri gic, cho nn khng gii ngha c tri gic. Hn na khoa hc khng c ci ngha hin thc nh tri gic, tc ci ngha trn y v trung thc vn ton ca kinh nghim sng, bi v khoa hc ch ly ly mt s nhng hin tng d kim chng thi, cho nn hin tng hc coi khoa hc l nhng xc nh c
Page 24
bit, v quyt rng tri thc khoa hc lun c tnh cht tru tng (ngha l khng ni ln tt c kinh nghim sng). Nh vy ch hin tng hc mi gip ta hiu bn cht ca tri gic. Ch hin tng hc mi c kh nng vn mn cho ta thy th gii xut hin ln u tin cho ta trong kinh nghim sng ca ta. Tm bn xong v tri thc ca ta v th gii. By gi phi ni v s xut hin ca ch th: hin tng hc cc lc chng li ch trng ca nhng thuyt cho rng c th dng khoa hc gii ngha ch th tnh ca con ngi. l ngha nhng cu Ti khng phi l mt hu th sng ng, cng khng phi l mt con ngi, v cng khng phi l mt thc, nu hiu l i tng nghin cu ca cc khoa hc nh sinh vt hc, x hi hc, tm l hc. i tng ca cc khoa hc thc nghim l nhng ci cng nhc, l nhng vt th, cho nn nht nh khng th l ti xt nh ti l mt ch th. Nh th ngha l, du cc khoa hc nghin cu tinh vi v k cng n u, chng vn lt mt ch th tnh ca con ngi. iu ny ti bn cht cc khoa hc thc nghim: khoa hc lun lun khch th ha, i tng ha tt c nhng g n nghin cu, in nh chic my chp ch c th ghi li nhng iu b cng , mc du l ta chp mt ngi ang chy thc nhanh. Ni nh William James, tm l hc ch t c ci ti (le moi), ch khng ti no t c Ti (le Je). Ci ti l con ngi b bin thnh i tng, cn Ti mi l ch th sinh hot. Cho nn Merleau-Ponty mi quyt rng Ti l ngun mch tuyt i, hin sinh ca ti khng do tin nhn ti, v cng khng do nhng
khung cnh vt l v x hi. Cu ny khng c ngha l Ti l mt tuyt i nh Thng , nhng ch ni ln ci nguyn khi, ci bt u tuyt i ca ti. Phi, ti khng t nhin m c, phi c cha m sinh ra ti, phi c hon cnh kh hu v vn ha gii ngha s tp hnh ca ti: nhng cha m ti v hon cnh x hi cha , cn xa mi gii ngha ci bn lnh ca ti. Ti sao? Nhn mt vt th trong thin nhin, nh nhn mt tri cam chng hn, ti c th gii ngha hon ton y v n nu ti bit loi cy cam, v t trng cy cam : cc vt trong thin nhin u chu quyn nguyn l nhn qu. Tri li, bn cht ca ti, hin sinh ca ti th khng th, bi v con ngi l mt hin hu t do. V ch mnh con ngi c bn cht t do trong ton th v tr vn vt. Bit bao cha m hin lnh li ra nhng a con c c; bit bao ng thy nghim minh v tn tnh gio ha mn sinh, vy m trong s ny cng mc ra nhng thng c n lm ti nhc cho cng n gio dc ca cha thy, cho nn dng mu cng nh truyn thng v vn ha khng phi l ci gt nhng tuyn lc lm nn bn lnh mt con ngi: ci gt khng l g khc ngoi ci tnh ca mi ngi, tc cch sinh hot t do ca mi ngi. Ta khng th ly bt c nguyn nhn vt l hay vn ha no gii ngha ci tnh ny, cho nn Merleau -Ponty mi gi n l ngun mch tuyt i. N l s khi u ca cch lm ngi ca ti, cng nh ni pht nguyn ca mt con sng l ngun mch ca con sng.
Page 26
Vy khng nhng mi trng vt l v khung cnh vn ha khng gii ngha c hin sinh ca ti, nhng ngc li, chnh phi da vo hin sinh ny th truyn thng v khung cnh mi thc s c ngha cho ti, mi c coi l hin hu cho ti. Ni g xa, ngay qung cch t chn tri n ch ti ng cng khng phi l mt t thn, ngha l n khng phi l mt tuyt i: ni qung cch l ni t chn tri n ch ti, cng nh ni xa gn l xa gn i vi mt ch th sinh hot. Bin Ha th gn i vi ngi Si gn nhng li xa i vi ngi Vnh long, ngc li Sa c th gn i vi ngi Vnh long m li xa i vi ngi Si gn. Bi vy qung cch xa gn khng phi l nhng vt t thn, hoc thuc tnh ca khng gian nh kiu nng l thuc tnh ca la, nhng l nhng tng quan l thuc vo nhng ch th sinh hot. Coi n s vy y, nhng ta phi hc tp rt lu mi bit th no l gn l xa: a b mt tui qu qung, gi tay vi ly chic bng in trn tt trn nh; ri khi m n a chi cho n, n li thc tay ra qu xa, nhiu khi lm h hoc lm rt t trn tay m n. Khi bc i c l lc con ngi bt u hiu th no l gn l xa, nhng a b bn tui vn c cm tng l ng trng khng cao hn mi nh my t! Tm li, tt c cc tri thc ca ta, t nhng tri thc n s nh qung cch xa gn cng hon ton do kinh nghim sng ca ta. Bi vy nhng ngi da vo khoa hc coi con ngi hin sinh nh kt tinh ca nhng nh hng sinh l, vt l v lch s, u l nhng ngi ng ngh v ngy tn. H ngy tn, gi hnh, v nhng gii thch khoa hc
ca h ch c ngha khi chng da vo ci ngun mch pht sinh ra chng, tc da vo kinh nghim sng ca con ngi. Nh vy, chnh kinh nghim sng ny mi l li gii p ch thc, cng nh nu cha nhn thy con sng bng nc v hn ni bng , th nhng k hiu trn trang sch a d kia s chng c ngha g ht. Chng c ngha l v chng ni ln nhng con sng v nhng hn ni l chng ta tri gic bng xng bng tht. b)Th gii vn c y, nh mt d kin uyn nguyn Khi hin tng hc ni th gii c y ri, th ch c y ri khng nhng khng ging vi ch hng hu (vnh cu) ca trit hc c truyn m cn chng li lp trng ca trit hc c truyn. Trit Hy lp v truyn thng Ty phng cho ti u th k 20, vn quyt rng th gii l mt trt t ton ho bt bin, vn vt c hnh nh th ny t ngn i, v s c nh th cho ti mun i. Khoa hc ngy nay chng minh rng v tr vn vt tin ha rt nhiu t xa n nay. Chng nghe nhiu v qu trnh tin ha ca con ngi. Nay th xem v qu trnh tin ha ca loi nga trong khong 60 triu nm thi: thot tin nga l mt loi b t xu, cao ba mi phn (30 cm), ngh a l sut sot loi ch kin vng qu ta, chn trc ca n li c bn ngn xe ra. Ri 20 triu nm sau , tc 40 triu nm trc y, n i dn, thn n ln hn con cu mt cht, chn n cn ba ngn xe ra pha trc, ngn gia cng lc cng di hn hai ngn kia. Ri t ngt, vo hai thi k trung tn k (miocne) v thng tn k (pliocne), qung 30 triu v
12 triu nm trc y, loi nga tin ha mau l, thn th n ln nhiu, loi nga tr thnh cn mt ngn, vnh rng di thm ra v.v T thi t k (plistoncne) n nay, qung mt triu nm nay, loi nga vn tin b thm (Xem ha cc t ca cuc tin ha loi nga, chiu theo hn 600 b xng ha thch, trang 192 cun Lhistoire de la terre do hai gio s Van der Vlerk v Ph. Kuenen. Nh xut bn Marabout universit, 1961). Vy v tr tin ha lun, cc loi cng lun tin ha, ch khng c bn tnh bt bin v vnh cu nh trit hc c truyn ngh. l ni v v tr thin nhin, cn nh ni v th gii sinh hot ca con ngi, tc th gii m ta ngh n khi ta n ni, th li cng khng bt bin. Cng l mt khm cy c th, cnh l um tm, trn mt khu t hoang cnh quc l: khch qua ng thy l ni ngh chn lc tra nng, trai gi coi l ni hn h, tr con li ch ngh l ni t tp leo tro bt t chim hoc chi tim; nhng my b gi nh qu li nhn y l ni linh a, thn thnh vng lai, nn h mang hng thp ni gc cy v cn a chui a on cng c hn. Nh vy cng sng trn mt a ht thin nhin, m mi ngi c mt th gii kinh nghim sng khc nhau: ci ngi ny thy, ngi kia li ch thy g ht, v ci ngi kia coi nh hin hin th ngi ny li cho l chuyn khng tng. iu v cng quan trng chng ta phi nh lun l: mi ngi chng ta ch bit c kinh nghim sng ca mnh thi: l th gii ta sng v cng l
Page 29
th gii ta m ch mi khi ta n ni vi ngi khc, hoc suy ngh mt mnh. Th gii xut hin cho ta th no? Th gii hnh thnh th no cho ta? C phi ta c nim trc v th gii, nh kiu nhng phm tr ca trit hc Kant, ri da vo nhng phm tr ny m kin to nn i tng tri thc ca ta? Trn kia chng ta thanh ton xong hc thuyt cc linh tng ca Platon, nay chng ta phi ph bnh hc thuyt ca Kant l thuyt coi c l nht gii ngha cng vic tri thc ca con ngi. Hin tng hc khc vi Kant th no? S tr v ny tuyt i khc vi s tr v vi thc duy tm, v khi hin tng hc i hi mt li m t thun ty th n nhm chng li phng php phn tch phn tnh (analyse rflexive) cng nh chng li nhng gii ngha khoa hc. Descartes v nht l Kant tho g ch th tc thc ra, v cho rng ti khng th cm chc mt vt g l hin hu, nu trc tin ti khng t cm thy mnh hin hu trong hnh vi cm chc : cc ng coi thc (s ti tuyt i chc chn v mnh) l iu kin m nu thiu th s khng cn c g ht, v cn coi hnh vi lin kt l nn tng cho ci c lin kt. Tt nhin, hnh vi lin kt s khng c, nu khng c quang cnh th gii n lin kt: ni Kant, s nht th ca thc cng ng thi mt cch kht kht vi s nht th ca th gii, v ni Descartes th hoi nghi phng php khng lm chng ta mt mt g c, bi v t nht theo ch ta t kinh nghim, th tt c th gii cng c hon li cho Cogito, cng
chc chn nh Cogito v c mang nhn hiu tng v. Tuy nhin cc tng quan gia ch th v th gii khng thc s song phng: nu c th, tnh cht hin thc ca th gii c b an cho ta cng vi Cogito ni Descartes, v Kant khng ni n mt cuc o ln Copernic. Phng php phn tch phn tnh mun t kinh nghim ta c v th gii i ngc li cho ti ch th, coi ch th nh mt iu kin bit lp i vi kinh nghim kia, v cn coi hnh vi tng hp ph qut nh ci nu thiu th khng c th gii. Nh vy, phng php phn tnh khng cn theo st kinh nghim na, v thay v a ra mt bn tng trnh, n a ra mt bn ti thit. Nhn d hiu ti sao Husserl c th trch Kant l mc ti duy tm l v cc ti nng linh hn (psychologisme des facults et lme), v ti sao thay vo cch phn tch hnh thi ca thc (analyse notique), xy th gii trn hnh vi tng hp ca ch th, th Husserl a ra phng php phn tnh v hnh thi ca ci m ta thc (rflexion nematique), mt phng php nm li ni i tng v tm cch trin khai s nht th uyn nguyn ca i tng ca i tng, ch khng tm cch to tc ra s nht th ny. on vn ny hi chuyn mn. Mun hiu ta cn phi c my nim cn bn v trit hc Descartes v trit hc Kant, v Husserl so snh quan nim tri gic ca ng vi quan nim ca hai trit gia tin bi. Ni chng I trn y, trong phn gii thiu v nh ngha hin tng hc, Merleau-Ponty gi hin tng hc l mt th trit l siu
nghim ch trng gt b nhng phn quyt ca thi t nhin ra mt bn d b lnh hi chng. Cng l siu nghim, nhng siu nghim ca Husserl khc hn siu nghim ca Kant, cng nh danh t thc ca hin tng hc khng ngha vi danh t trong trit hc c truyn. thc m hin tng hc thng ni n, v coi nh mc tiu nghin cu, l thc sinh hot, thc cha phn tnh, mc du ta cng cng nhn th thc phn tnh nh trit hc c truyn. iu quan trng l: trit c truyn lun hiu thc l thc phn tnh, v khng bit n thc sinh hot ca hin tng hc v ca trit hin sinh. Hin tng hc ch trng thc c hai hnh thi: thc sinh hot, cng gi l thc cha phn tnh, v thc quy ng (conscience de soi) t thc phn tnh. y l lp trng ca Descartes v ca Kant trong vn tri thc. Tri thc ch khng phi tri gic, v ni cht ngha th hai trit Descartes v Kant khng bit n tri gic, tc kinh nghim sng. Trit Descartes c gi l trit Cogito v cu Cogito ergo sum (Ti suy tng, vy ti hin hu): iu ng thc c mt cch chc chn tuyt i l hnh vi suy tng ca ng, n ni khi ng hoi nghi mnh khng hin hu, th ng cng thy chc chn ng hin hu, v hoi nghi cng l suy tng (m Ti suy tng, vy ti c y). ng khng th chc chn g v hnh vi sinh hot ti th, v ng bo rng cy thp xa coi trn m n ni li thy l vung, ri khi ng m mnh c sch m thc ra c c g u. Thnh th ng quyt rng ch s suy tng l chc, cn tri
gic th khng chc; hn na ng cn hay ni: Gic quan ta ch chuyn la di ta. Cho nn, nhng i tng tri thc (khng phi tri gic) ca Descartes l nhng tng phn minh v r rng: nhng tng ny khng do kinh nghim ca ta ni th gii, nh l do Thng t vo tm linh ta t lt lng m, cho nn mi gi l nhng tng bm sinh. Descartes khng bit n th gii v cng khng bit n sinh hot ti th ca con ngi. Ngi ta thng ni ng ta t vt mnh trong thp ng t duy, thc khng oan cht no. Theo ng, con ngi ch l t duy, v nhng i tng ca tri thc con ngi khng phi l nhng s vt trong th gii, nhng l nhng tng, chng hn tng v dng thng, tng v hnh vung, tng v s vt. Cn Kant th sao? Kant bt duy tm hn Descartes nhiu, v ng ngh rng tri thc th khc vi t tng: theo ng, Descartes ch c nhng t tng, ch khng c tri thc. Mun c gi l tri thc, th quan nim (t tng) ca ta nht thit phi c km theo trc gic, tc cm gic. Tuy nhin Kant vn b coi l duy tm, v ng t cc phm tr (tc cc quan nim thun ty) ln ch khi u ca tri thc. Xa kia, vi Aristote, trit c truyn bo rng, trc khi ta tri thc vn vt, th vn vt vn c m hnh (m th) ca chng ri: khi tri thc, tm tr ta ch c vic thu nhn ly m hnh nh kiu khi sp thu nhn ly hnh con du ng m khng nhn ly cht ng. Nh vy s vt th no, tm tr con ngi phi nhn ly hnh nh th. Kant lm cuc cch mng Copernic khi ng quyt
rng; trc khi c ta lnh hi, s vt ch l mt m hn mang nhng m thanh v mu sc. Th d khi g g ng, ta thy cc s vt trc mt ta tr nn ln xn, thnh phn vt ny ln sang thnh phn ca vt kia, khng vt no ra vt no na, m ch l mt m mu sc hn n. Kant bo nu thiu hnh vi tng hp ca tr nng th mun i th gii s l mt m hn mang nh vy cho ta. Nhng nu ta ra khi tnh trng g g ng, ta gii mt vn vai v nhn thng vo th gii trc mt ta: cc mu sc, cc chm en chm trng, chm kia lin chy v chu vi ca chng, lm nn nhng s vt (lm cho ta nhn ra cc s vt). Cho nn Kant coi hnh vi tng hp ny l hnh vi lin kt, c nhim v lin kt cc ci ln xn kia thnh nhng i tng, ng nh quan nim ca ta. Tm li, theo Kant, cc phm tr (tc quan nim thun ty) lun chi phi s hnh thnh ca vn vt, lm cho ci m hn mang kia tr thnh nhng m hnh s vt, v lm cho m m thnh hn mang kia tr thnh nhng cu ni c ngha. Thiu lin kt ny, m hn mang s khng th tr thnh i tng. By gi chng ta c th so snh s tr v (phn tnh) ca Husserl vi s tr v ca Descartes v Kant. S tr v ca phi duy tm (Descartes v Kant) l tr v mt quan nim thun ty, mt quan nim c trc khi ta tri gic, ngha l trc khi ta kinh nghim s vt: h ch cn tm li c hnh thi ca thc (tc quan nim) l h tin rng s bit c s vt, cng nh ch cn xem vo m hnh kin trc ca mt ngi nh do kin trc s ha, l ta c th bit ngay ci nh s nh th.
Husserl nhn nh rng nu th th trng quan gia ch th v i tng khng c coi l song phng (bilatral): ch th duy tm n phng quyt nh v kinh nghim ti th, ngay trc khi sinh hot ti th, trc khi gp th gii, gp i tng. Bi vy khi h ni v kinh nghim sng, h khng th a ra mt bn tng trnh, nhng ch a ra mt bn ti thit, ngha l phi duy tm to ra nhng iu h ni v kinh nghim sng, ch thc s h khng ch quan st kinh nghim sng. H to ra mt ch th trc khi c ch th, bi v khi cha sinh hot ti th th lm sao m c ch th cng vi quan nim ca ch th v th gii c? Chng li ch m h ny ca duy tm, hin tng hc ch trng rng kinh nghim sng, tc tri gic, l ch nguyn khi ca tri thc ta c v s vt: trc , cng lm ch th ch c nhng c lng v phng on v s vt, ch khng th coi l tri thc hay l quan nim. Khi kinh nghim s vt, ta mi thc s tri thc n, thc ta mi thc s t y mang mt hnh nh trung thc v n: t y, s vt mi thc s l i tng cho ti, v mi l ci m ti thc (nome), ng thi cng t y thc ti mang mt hnh thi v s vt kia (nose). Nh vy kinh nghim sng l ch pht xut ra thc ca ti v s vt, tc ch pht sinh mt hnh thi sinh hot ca ch th, ng thi cng l ch pht sinh ci hnh nh m ti c v s vt. Th gii hnh thnh cho ti trong kinh nghim sng nh vy, m ta bit y l sinh hot cha phn tnh, cho nn Merleau -Ponty mi
vit phng php hin tng hc nm li ni th gii (tc i tng) trin khai s nht th nguyn khi ca n, ch khng tm cch tc to nn s nht th ny. Hin tng hc i t kin tnh, t sinh hot c th, tm li s hnh thnh ca i tng, mt s hnh thnh c trc mi suy tng v phn tch ca ta. Sao th? V suy tng, tc phn t nh, l suy tng v mt ci g, v phn tch cng gi thit ta c ci g phn tch ch! Ci l kinh nghim sng ca ta, l th gii m ta tip thng, lnh hi trong sinh hot cha phn tnh ca tri gic. Kt lun: cng l tr v ch uyn nguyn, ni pht sinh ra th gii i tng ca ta, nhng trong khi duy tm cho rng tr v ch th ch gp c ch th v cng lm l nhng tng ca ch th na, th hin tng hc li quyt rng cch gii ngha ca duy tm va m h va ngy bin: m h v cha sinh hot, cha kinh nghim th gii th lm sao thc ta c th c tng v th gii? Ngy bin v ch th duy tm khng bit n th gii th lm sao c th tng trnh v th gii? V pha hin tng hc th nhn nh khc hn: Husserl qu quyt kinh nghim sng l ngun mch duy nht pht sinh quan nim ca ta v th gii, thc ta khng to nn hnh nh ca th gii, nhng n sng ci hnh nh mt cch cha phn tnh, thnh th khi phn tnh, ngha l khi coi th gii l i tng khch quan th th gii hnh thnh t bao gi ri. c)Ti l mt hin-hu-ti-th
Trn y chng ta thy th gii hnh thnh th gii trong sinh hot cha phn tnh ca con ngi. Khi con ngi phn tnh th thy th gii c y ri, cho nn con ngi khng phi kin to nn th gii nh phi duy tm ngh, nhng ch c vic trin khai th gii i tng ny. By gi nghin cu thm v bn cht ca ch th sinh hot, ta thy hin tng hc gip ta nhn ra rng chnh ch th cng ch l sinh hot cha phn tnh .Heidegger gi sinh hot cha phn tnh ny l hin hu ti th (In-der-Welt-sein): y cng l mt danh t chuyn mn ca hin tng hc, ngha ca n hi kh din t, nh hy vng chng ta s dn dn hiu r. i , danh t ny c ngha l: con ngi khng phi l mt vt th, cng khng phi l mt hu th sng ng hoc mt con ngi theo ngha ca cc khoa hc. Trn y chng ta bit ti sao th. Cho nn bn cht con ngi khng phi v n l mt sinh vt c l tr, nhng mi ngi chng ta ch l ngi theo mc chng ta l nhng ch th sinh hot ti th. Thnh hin c cu: Con ngi khng hc th khng bng con vt (nhn bt hc bt nh vt). Thc l ch l! Gi th mt ngi sinh ra vi mt thn th khe mnh, mt tm tr minh mn, nhng ngi li ch n v ng sut i nh heo, xin hi ngi c cht bn lnh no khng? No khc g con vt? v thc l km con vt ch c may mn hn con vt v sinh ra c thn xc nh ngi v c tm tr sng sa, vy m khng s dng cc ti nng ! Cho nn, theo hin tng hc, chng ta khng c nh gi theo ci vn Tri cho ta, nhng theo cch s dng lm tng trng
nhng ti nng Tri ph cho ta. Heidegger vit: Chng ta l ci chng ta l, ngha l bn lnh mi ngi l kt tinh nhng hnh vi sinh hot ca mi ngi. Nh vy kinh nghim sng l ngun pht sinh ch th tnh v bnh lnh ca con ngi. Bn v vn ny, Merleau-Ponty ni khng th c con ngi ni tm nh Platon v phi duy tm vn ngh, nhng ch c con ngi hin-hu-ti-th. Con ngi ta thnh ngi do sinh hot ti th: Th gii vn c y trc tt c cc phn tch m ti c th thc hin v n, v thc l gi to nu ta tm cch cu to nn n bng mt chui nhng tng hp lin kt nhng cm gic v nhng ci nhn phi cnh li vi nhau, trong khi thc ra nhng cm gic v nhng ci nhn phi cnh ch l sn phm ca cng vic phn tch, v nh vy chng khng th c trc cng vic phn tch kia. Phng php phn tch phn tnh c tng mnh i ngc li con ng ca vic cu to trc kia v nh vy c th gp li ni con ngi ni tm (m thnh Augustin ni) ci kh nng kin to m ngi ta coi l bn cht ca con ngi mun tha. Lm th, s phn tnh t a mnh ln v t mnh vo trong mt th ch th tnh bt kh xc phm (invulnrable), tn xa v pha trc thi gian v trc hin hu. Nhng lm th l ngy th, hay ni ng hn, l mt s phn tnh cha vn ton v cha thc c ch nguyn khi ca mnh. Ti khi s phn tnh, v s phn tnh ca ti l phn tnh v mt qung cha phn tnh, cho
nn s phn tnh ca ti khng th qun rng n l mt bin c: n phi t thy mnh l mt sng to ch thc, mt thay i v c cu thc, v n c bn phn truy nhn rng trc tt c mi hnh vi ca n th th gii c ban cho ch th ri v ch th b hin cho th gii. Thc ti l ci ta phi m t, ch ta khng xy dng hoc cu to nn n. Nh th ngha l ti khng th ng ha tri gic vi nhng tng hp thuc loi cc phn on, cc hnh vi hoc cc li phn quyt. Mi lc mi trng tri gic ca ti c y nhng phn nh, nhng ng c, nhng n tng xc gic ph o: ti khng ti no ghp chng vo mch lc nhng ci ti tri gic, vy m ti vn t nhin t chng vo trong th gii v khng h lm ln chng vi nhng m tng ca ti. Ri mi lc ti cng m tng n nhng s vt, v hnh dung ra nhng vt cng nh nhng con ngi m s hin din y khng c g l nghch vi mch lc vy m chng khng i vo th gii ca ti c, chng vn v pha trc th gii, ni lnh vc ca ci gi tng. Nu thc ti tnh ca tri gic ti b l thuc vo tnh cht hp l ni ti ca cc biu tng, th tri gic ti s lun lun do d, v nu b chi phi bi nhng phng on nh th, th chc l mi lc ti s phi ph b nhiu tng hp o tng nhn vo thc ti mt s nhng hin tng mung lung m tiu chun ti loi tr ra ngoi thc ti. Nhng s thc khng phi nh th cht no: thc ti l
mt tm dt chc chn, n khng cn phi nh n phn on ca ta mi sp nhp vo mnh n nhng hin tng k l nht, hoc gt b nhng tng tng c v thc nht ca ta. Tri gic khng phi l mt khoa hc v th gii, cng khng phi l mt hnh vi hoc mt xc nh lp trng: n l nn tng tt c cc hnh vi kia da vo, v cc hnh vi ny u gi thit phi c n trc . Th gii khng phi l mt vt th m ti nm trc c ci m hnh kin to. Th gii l lnh vc t nhin v l mi trng ca tt c cc t tng v tri gic minh nhin ca ti. Chn l khng ch c ng trong con ngi ni tm, hay ni ng hn khng c con ngi ni tm m ch c con ngi ti th: con ngi ch bit mnh trong th gii. Khi b ri thuyt gio iu ca i chng cng nh khi gt b thuyt gio iu ca khoa hc tr v vi chnh mnh ta, th ci ti thy khng phi l mt trung tm ca chn l ni ti, nhng l mt ch th gn lin vi th gii. Tip tc bn v s hnh thnh ca th gii v s hnh thnh ca ch th, Merleau-Ponty, mt ln na kch lp trng m h ca duy tm: phi duy tm mun dng nhng phn on v nhng biu tng (hnh nh ta c v vn vt) kin to nn th gii. H khng ng rng h mun ly ngn lm gc, coi ngi con nh c trc v l nguyn nhn sinh ra ngi cha! Nu th gii cha hnh thnh cho ta, nu ta cha c kinh nghim sng v th gii, th bi u ta c nhng
Page 40
biu tng v th gii? v nu cha c i tng (th gii i tng) th ta phn on ci g? c g m ni u? K , bn v ch th, Merleau-Ponty chng li quan nim duy tm v con ngi ni tm cng gi l ch th suy nim. y l ch trng ca Platon v Descartes, nhng tc gi trch theo mt cu ca thnh Augustin v cu ca ngi hay c nhc n. Theo lp trng duy tm, con ngi ch l linh hn, l tm linh thi, thn xc l dng c ca linh hn: h hay v hn trong xc nh thy th trong thuyn. Cng v th, h cho tri thc l vic ca mt mnh tm linh, thn th khng tham d g ht: trit c truyn gi cng vic tri thc bng mt ch rt gi , l ch thng hiu (intellection: theo ng nguyn th intellection c ngha lc trong, tc trong tr thi). Nh vy, theo duy tm, con ngi ch l tm linh, tri thc ch l thng hiu, tc phn on, cho nn h mi ngh rng chn l c ng ni con ngi ni tm. Hin tng hc vch trn ch m h v phi l ca duy tm: duy tm dng phn tnh tr li ngun gc, th ng l h phi thy ci qung sinh hot ca h, v nh vy khng th no gp thy mt ch th thun ty (merleau-ponty gi diu l ch th tnh bt kh xm phm), nhng gp mt ch th trong th gii v gn lin vi th gii. Khng, h khng lm th. H tng tng rng trc khi phn tnh, con ngi l mt ch th thun ty, cha bc vo sinh hot, cn tn xa v pha trc thi gian v hin hu. Lm th v h ch bit c mt th thc, tc thc phn tnh. H khng hiu c rng phn tnh
l phn tnh v mt qung mnh sinh hot cha phn tnh: cha phn tnh, nhng l sinh hot ri, trong th gii ri, ch khng ch thun ty v m h. Hiu c nh th ri, chng ta mi thy ti sao hin tng hc qu quyt chn l cng nh thc ti khng phi l ci hp l, nhng l ci c kinh nghim sng. Hai cu thc ti l ci phi m t, ch ta khng xy dng nn n v khng nn ng ha tri gic vi mt hnh vi hoc mt phn quyt cng c mt ngha nh nhau: thc ti khng phi l ci tm tr ta cu to nn theo mt m hnh, mt suy tnh. Thc ti l hnh nh ca sinh hot cha phn tnh ca ta, v thc ti ny l chn l ca ta. Chn l khng c ngha l ci hp l nh ch trng m h ca trit c truyn: h ni hp l, v h ngh rng ci nhn ca ta phi thc hin cho ng vi nhng in hnh (tc linh tng) m ta chim ngng trn th gii thn linh trc khi b sa a lm ngi. Thc l ang ng m ng! khng c chuyn con ngi trn th gii thn linh trc khi sinh lm ngi trong th gii. Vy chn l khng c ngha l hp l. Chn l l s thc v s thc l chnh kinh nghim sng ca ta. Nhiu ci coi b hp l lm, vy m ta vn khng ln chng vi s thc, ngha l vi tri gic ca ta: ta vn ch coi chng l nhng tng, nhng l thuyt; tri li bit bao ci m h nh phn nh v nhng cm gic phn pht, nhng ng c khng r rt, vy m ta bit chc rng l nhng thc ti, tc nhng g ta ang sng hoc sng, mc du ta khng th cho chng mt tn gi. Thc ng
nh Merleau-Ponty ni, nu tri gic ca ta b l thuc vo tnh cch hp l ca cc biu tng, th tri gic s lun lun tr thnh do d, v ta s ging nh mt ngi in lun s mnh ln thc ti vi o gic. Cng may l s thc khng cht chi ging vi nhng v vi ca phi duy tm. Tri gic khng phi l mt khoa hc, cng khng phi l mt hnh vi phn tnh, v khng phi l mt xc nh lp trng: mun xc nh lp trng th phi c lp trng , mun phn tnh th phi c sinh hot cha phn tnh , mun lm khoa hc th phi c i tng nghin cu . Ci phi c trc , chnh l tri gic cng vi i tng ca n l th gii sinh hot cha phn tnh ca con ngi. Mt khi t b c lun iu ca qun chng v hc, mt khi phi bc xong cch gii ngha phi l v gio iu ca nhng thuyt t xng l khoa hc, chng ta s thy rng t nguyn thy con ngi khng phi l mt tinh thn, ca khng c con ngi ni tm, v chn l khng trong sinh hot duy tm, nhng t nguyn thy con ngi l mt sinh hot ti th, v chn l l hnh nh trung thc ca sinh hot .
Page 43
Chng 3. PHNG PHP GIM TR HIN TNG HC
y chng ta mi thc s bc vo phn trnh by tch cc v hin tng hc. Chng ta thy ni phi nh phng php hin tng hc, ngi ta mi i ti hin tng hc c. Nu khng, ngi ta s coi hin tng hc l mt chuyn m h, mt huyn thoi, v cn ln n vi nhiu hc thuyt khc. Thnh th c hiu r phng php hin tng hc, chng ta mi hiu nhng bn cht do hin tng hc trin khai (Chng IV), ri mi hiu hng tnh l bn cht ca thc con ngi (Chng V), v sau cng chng ta mi lnh hi c vn bn cht ca chn l (Chng VI). Husserl dng ch gim tr hin tng hc (rduction phnomnologique) gi tn phng php c bit ca ng. Gim tr c ngha l gt i, ht i bi su mi cho ti khi khng bi hn c na v t ti nn tng vn chng nhng ci c dng ln trn . Husserl v hc phi ca ng thng ni n ba th gim tr, ging nh ba t bi su xung tm ra ci nn tng: mt l gim tr trit hc, hai l gim tr tnh (eidtique) cng gi l gim tr bn cht, ba l gim tr hin tng hc. Chng ta s xem chi tit di y: Nh th chng ta mi hiu ngha ch thc ca phng php Gim tr hin tng hc thi danh. Chc khng c vn no lm
Husserl mt nhiu thi gi t hiu mnh bng vn ny, - v cng khng c vn no thng c ng tr li nhiu ln hn, v vn gim tr vn chim mt a v quan trng trong cc bn tho cha xut bn ca ng. Trong mt thi gian lu, v cho n nhng bn vn gn y, cng vic Gim tr c trnh by nh l mt s tr v vi thc siu nghim: ng trc thc ny, th gii c tri ra mt cch tuyt i trong sut, tt c cc phn ca n u c linh ng bi nhng thng gic: trit gia c nhim v da vo nhng kt qu ca cc thng gic ti thit chng. Nh vy, cm gic ca ti v mu s c thng gic nh biu l ca mt sc no c ti cm th, ri ci ny li l biu l ca mt b mt , b mt li l biu l ca mt tm cc-tng (carton) , v sau cng tm cc-tng l s biu l, tc trc din ca mt s vt , tc quyn sch ny. Phi chng nh th l ta lnh hi c mt hyl (cht th), coi hyl ny nh biu hiu cho mt hin tng cp cao hn; phi chng l Sinngebung(s gn ngha), hnh vi ch ng gn ngha m ngi ta vn coi l bn cht ca tm thc; v phi chng th gii khng l g khc ngoi ci ngha th gii ny? Nu qu th, Gim tr hin tng hc cng s duy tm nh mt ch ngha duy tm siu nghim, tc l thuyt coi th gii nh mt s nh gi bt kh phn gia Gip v t: trong s nht th ny, cc hng nhn ca Gip v ca t ph hp nhau, lm cho tm thc ca Gip lin
thng vi tm thc ca t, bi v vic Gip tri gic th gii khng phi l vic ring ca Gip, cng nh vic t tri gic th gii khng phi l vic ring ca t, v ni hai ngi ch c s kin nhng tm thc tin nhn v (consciences prpersonnelles), v nhng tm thc ny giao thng vi nhau khng cht kh khn, v h quan nim cc tm thc phi c mi lin thng , v nh ngha ca h v ngha cng nh v chn l cng i hi nh vy. Xt nh ti l tm thc, ngha l xt nh mt s vt c ngha cho ti, th ti khng y v cng khng , khng l Gip v cng khng l t, ti khng c g khc vi thc mt tha nhn, bi v chng ta u l nhng hin din trc tip vi th gii, v, theo nh ngha, th th gii l th gii duy nht v c coi l h thng cc chn l. Mun hp l vi mnh, ch ngha duy tm siu nghim s gt mt ca th gii tt c nhng g l dy c v siu vit: h cho rng th gii l ci chng ta quan nim, v chng ta y khng phi l nhng con ngi hoc nhng ch th thng nghim, nhng l mt nh sng duy nht v chng ta thng phn vo Nht th m khng c lm phn tn Nht th. Mt ln na, Merleau-Ponty li kch thuyt duy tm v ln n nhng ngi ngh rng Gim tr hin tng hc s dn ta n mt thi duy tm. Ngi ta c cm tng nh ng vit nhng dng ny gii ta s tc gin ca ng: nhng cu vn ca ng x y nhau rm rp, v ng li ra tt c nhng g l phi l ca phi duy tm. Trc
ht l quan nim v thng gic (aperception) ca Kant v phi duy tm: theo h, thng gic l hnh vi ca tr nng c kt nhng d kin hn mang ni cm gic thnh nhng ngha, tc thnh nhng tri thc. Bi v ch th duy tm l th ch th suy tng (suy tng l cn c vo ci ny m suy lun ra ci kia), cho nn ch th khng trc tip tri gic quyn sch c ba : ch th ny i t cm gic v mu m thn th ta thu nhn c, ri c th m kin to nn s ti tri gic quyn sch . H suy lun nh sau: ti c cm gic v , vy phi c mu , m mu nht thit phi tri ra trn mt b mt, ri b mt chc phi l b mt ca mt vt cng, v nh vy l ti i t cm gic v mu m suy lun ra rng mu ny l mu ca tm ba mt cun sch. tri gic ca duy tm l mt suy lun nh vy . Nh vy l h suy lun v kin to ra tri gic, tc kinh nghim sng, ch h c m t kinh nghim sng nh Husserl u! M ai cng thy by nhiu suy lun v phn tch u gi to v n sau kinh nghim sng, vy th lm sao chng c th kin to c tri gic, tc kinh nghim sng? Sinn-gepung ca Husserl, hnh vi gn nghi ca hin tng hc c ging vi vic kin to ca duy tm khng? Tt nhin l khng, v nu ging th Sinn-egebung ca Husserl cng duy tm nh nhng thuyt duy tm khc. l ngi ta khng hiu Husserl, ch theo ng th kinh nghim sng ca ta xy ra trc tt c mi phn tnh v phn tch ca ta. Mt trong nhng cu khn u ca Husserl l th gii c y ri, trc tt c mi hnh vi ca ta, trc mi phn tnh ca ta. Hn
na, vn theo Husserl, th chng ta mi ngi l mt sinh hot c o, vi mt v tr khc hn v tr sinh hot ca tha nhn: chnh v th, mun tm thy kinh nghim sng ca ta mt cch trung thc, ta cn phi gt b d lun ca ngi khc ( l Gim tr trit hc), ri cn phi gt b thin kin v tr, tc quan nim cho rng ngn i v tr vn xut hin nh th cho mi ngi ( l Gim tr bn cht). Nu ta v tha nhn ging nhau hon ton nh ch trng ca duy tm, th cn g phi gim tr vt v nh vy? Ngc li, phi duy tm quan nim rng anh v ti, cng nh Gip v t, khng c v tr sinh hot ring bit. Cng ti v h khng dnh phn no cho thn xc trong vic tri thc: tri thc l vic ca mnh tm linh m! Bi vy Merleau-Ponty mi ch diu h rng: theo h, th chng ta khng l nhng nhn v, nhng ch l nhng tm thc tin nhn v, nh kiu nhng c hn cha nhp th; v h coi chng ta l nhng c hn, nhng tinh thn thun ty, cho nn chng ta khng c g phn bit anh v ti; hn na, v chng ta l nhng tinh thn, cho nn c th coi chng ta nh l nh sng, trc tip hon ton vi Chn l, ng thi chng ta thng sut nhau nh nhng phn ca mt nh sng duy nht. Thc khng g m h hn! Bn duy tm ang ng ng thc ri!
Page 48
By gi i su vo vn Gim tr hin tng hc, chng ta s ln lt tm hiu v: a) Nhng Gim tr hin tng hc, - b) Vn tha nhn, - c) ngha ch thc ca Gim tr.
a)Nhng Gim tr hin tng hc Nh ni trn y, hin tng hc thng cp n ba th Gim tr: Gim tr trit hc, Gim tr bn cht, v Gim tr hin tng hc. Hai Gim tr trn l nhng chun b cn thit, nhng cha phi l Gim tr hin tng hc. Gim tr trit hc l g? Tha l gt b tt c nhng g ta c bit do giao tip x hi v do sch v. y l Gim tr s khi nhng rt cn thit. Descartes thc hin Gim tr ny khi ng vit: Mun tr thnh ngi khn ngoan, mun t c chn l, th t nht l mt ln trong i ta phi hoi nghi v ht mi s. Bit bao iu sai lm vn c truyn tng t i ny qua i khc, v cha c ai dm hoi nghi v nhn thng vo chng. Ri hng ngy, bit bao tin tht thit vn c truyn t ming ngi ny qua ming ngi khc. Ri bo ch. Ri sch v. Nht l sch v: bit bao sch vit by b do v on hoc thin kin, vy m ngi ta vn tin hon ton. Ni c sch, h ci g c t ln giy trng mc en l c gi tr nh li T vit ngay! Trn phng din t tng cng th, m trn phng din vn hc cng vy, ngi ta d tin vo sch qu. Nhiu khi sch v l mt chng ngi, nm
chn ngang khng cho ta gp c s thc. Bi th, i vi Husserl, cng vic u tin phi lm khi ta mun tm li ng khun mt ca kinh nghim sng, l gt b tt c nhng g ta c c trong sch v hoc nghe ni ngi khc. Vic phi lm l tm li kinh nghim sng ca ti, vy th ch mnh ti bit c cch ch ng thi. Chng hn phi ni v mt ngy ving cnh lt hoc mt ln thm c Hu, chng ta phi quyt lit trnh khng dng nhng hnh nh v nhng li vn ca ngi khc, du nhng hnh nh c p v li vn c gi cm n u i na. Ngi xa ni mt cu ch l: Khng g p bng ci thc. Vy th ni cho ng s thc ca kinh nghim l thc , v l gp mt ci g mi vo kho vn hc. Cn Gim tr bn cht l g? L tm li kinh nghim sng ca ta. Gim tr trit hc trn y ch l mt sa son xa xa, cn Gim tr bn cht (cng gi l gim tr tnh) l bt tay vo vic moi ci kinh nghim sng ra. Mun th, ta phi t th gii thin nhin vo ngoc n, tc phi gt b thin nhin rt mt bn. Phi thn trng lm mi gt b c ci Merleau-Ponty gi l thin kin th gii, tc thin kin cho rng th gii vn hnh thnh nh th t ngn i v cho ht mi ngi, v th gii s xut hin nh th mi cho mi ngi. Ni th l mc vo ti duy nhin, coi tri gic ca ta cng nh sinh hot t l ca ta l hon ton do v tr thin nhin lm nn, nh th con ngi khng c phn ch ng no ht. S thc th khng nhng mi ngi c ci th gii sinh hot ca ring mnh (Mt mnh tnh ring ta vi ta), mc du
chng ta cng chen nhau chung sng trn mt tri t v trn mt mnh sng ni, m cn phi ni rng th gii ca mi ngi vn i khc i theo tui v theo hon cnh sng. Bi vy mun ly li cho ng kinh nghim sng (chng hn ci nhn ca ti hm qua v cnh sng dn chng Bn c) th ta phi a vo phng ti ra phim v in nh, v nu ta li m ng knh mt ln na trn phn phim in nh hoc ta ra phim ngoi tri, th ta s c mt tm nh ln xn, thiu c sc. Cng vy, nu khi ta tm ly li kinh nghim sng hm qua hay thng trc ca ta, m ta li nhn vo cnh sng hm nay hoc cho rng ngy nao cng th, th chng khc g ta m phim ra cho nh sng ca ngoi tri tha h in thm vo. Husserl gi Gim tr ny l gim tr bn cht (hay gim tr yu tnh) v ta phi tm cch ly li y nguyn ci kinh nghim sn g hm , ln ca ta. V th nhng bn cht ny c gi l bn cht c th, ngha l nhng ci ta sng, ng nh ta c kinh nghim sng), bt chp hm nay hay ln khc th gii nh th no. Tm li, ch ch ca Gim tr bn cht l hy b tinh cht t thn (tuyt i) t ti th gii sinh hot, tc th gii m ta thc v ni n. Sau cng l Gim tr hin tng hc, vi mc ch l lm cho th gii xut hin li ng nh n xut hin trong kinh nghim sng ca ta. Gi l Gim tr hin tng hc v n vch trn cho ta thy hin tng th gii, thy th gii hnh thnh thi nh th no trong kinh nghim sng ca ta. Ai cng bit tn ch ca hin tng hc l thc
bao gi cng l thc v mt ci g. Khng c thc thun ty nh kiu mt thc t thn, cho nn khi cha sinh hot th thc ta ch l mt kh nng thi, cha thnh hnh g ht: thc ta hnh thnh cng mt trt t vi s hnh thnh ca th gii i tng. Mi tng ng ny c Husserl gi l tng ng tnh (corrlat): n l mt thc ti duy nht v c lng din, v pha thc l hnh thi thc (nose) v v pha i tng l hnh thi ca ci m ta thc (nome). Cng vic Gim tr hin tng hc din ra nh th no? Nh Gim tr bn cht, nay th gii (tc i tng ca ta) khng cn l th gii thin nhin tuyt i, nhng ch l ci m ta thc trong kinh nghim sng. Nu con ngi c th ny l mt t thn, th ta liu mnh li sa vo cm by ca duy tm. Vy ta phi thc rng nhng bn cht c th kia (tc hnh nh ca th gii m ta thc s sng trong kinh nghim kia) khng t n m c, v n khng phi nh th t trc v cng, nhng n xut hin v bt u c nh th trong kinh nghim hm qua hay thng trc cho ti. Kinh nghim sng ca ta l ni pht sinh ra quan nim ta c v th gii, ng thi cng l ch pht sinh ra hnh nh ta c v th gii. Gim tr hin tng hc gip ta chng kin s xut hin , s pht sinh , pht sinh ca nose v ca nome, ca hnh thi thc ch th v hnh nh ca th gii m ta thc. Tm li, Gim tr hin tng hc vch cho thy th gii hnh thnh th gii, bt u l th gii nh th cho ti trong kinh nghim sng ca ti. Trong vic tm li kinh nghim sng ca ti, ti c th da vo hnh
thi ca thc hoc da vo hnh thi ca ci m ti thc, da vo nose hay da vo nome, v c hai ging nhau hon ton do s kin tng ng tnh. Tuy nhin da vo nose th d sa vo duy tm, v d qun rng sinh hot cha phn tnh c trc v chnh sinh hot ti th cho ta thc nh th v th gii. Cho nn Husserl da vo nome, tc th gii sng ca ta, ly lm vn kin tm hiu (Xem chng II b trn y). Mun thc hin cng vic Gim tr hin tng hc, ta phi lm sng li ci kinh nghim sng trc y, phi nhm ng ci kinh nghim c o ca mnh, ng nhn vo hay tng n kinh nghim ca ngi khc, cng ng nhn ra ci th gii thin nhin lc ny (ci ta ang sng y th sau ny ta mi trin khai n c): hy ch nhn vo kinh nghim hm y xem ta sng ci hon cnh hm , th gii hm th no. Tt nhin th gii hm nay khng cn (th d ti mun tm li bui i thm xm nh l trong hm X, vi my anh em bn tun trc), cnh vt thay i, nhng g l c sc hm nayko cn trong thin nhin. Nhng n cn trong tm khm ti: vy ti s gt i tt c nhng g ging ging nh th, ch sng li ci nhn hm thi, xem ti thc cnh th no, bao nhiu tm tnh c gi ln hm . T li mt cch st sot th d, ai cng lm c, khng cn phi c mt pht minh ng tri ca Husserl; nhng m t li mt cch trung thc ci kinh nghim sng, khng thm khng bt, khng vay mn, khng thu dt, mi thc l kh v mi ng gi l cng vic
lm c khoa hc. Trong tt c thi gian ta trin khai ci kinh nghim sng ca ta, ta phi gi vng hai Gim tr trit hc v bn cht, ng cho d lun v vn hc chi phi ta v nht l ng cho thin kin th gii nh hng n hnh nh th gii thc s sng ca ta. Nu khng, vic lm ca ta s ging vic ca mt th nh ang in nh d dang trong phng ti th b ngi ta m ca cho nh sng ca thin nhin a vo. Cho nn cng vic m t, tc s thc hin Gim tr hin tng h c, phi c thc hin mt cch rt thn trng. C th chng ta mi hiu ti sao Husserl mt nhiu thi gi bn v Gim tr hin tng hc. Ti phi da vo tm khm ti, hay ng hn, vo kinh nghim sng ca ti, ch khng da vo th gii bn ngoi c na v hon cnh th gii khng cn, vy sao li gi l da vo nome? Xem ra Husserl cng da vo nose? Khng phi th u, v khi tm cch sng li ci kinh nghim sng ca ti, ti nhm th gii sinh hot ca hm sng ti th nh hm . thc ca ti hng ti th gii ca kinh nghim sng, ch khng lc li nhng hoi nim nh kiu tm l hc c in. Cho nn phng php ca Husserl thc s da vo nome, tc th gii ca kinh nghim sng. b)Vn tha nhn i vi phi duy tm, khng c vn th gii v cng khng c vn tha nhn. on vn ca Merleau -Ponty u chng III ny cho thy phi duy tm quan nim rng th gii c tri ra trc mt tm thc con ngi ta mt cch trong sut, ng thi tm thc ca mi
ngi chng ta khng c sinh hot c v, nhng tt c chng ta l mt nh sng duy nht v tm thc chng ta lin thng vi nhau mt cch trn vn. Chng ta va trnh by v s th gii l mt vn cho tm thc ta, phi kh khn lm mi hy vng tm li c th gii m ta thc s kinh nghim. By gi n vn tha nhn: cng v khng nhn thc tha nhn mt cch ch ng, cho nn trit c truyn ch nu cao con ngi mu, tc con ngi ph thng, ch khng thc v con ngi hin sinh, bi v con ngi hin sinh l con ngi nhn v, c v tr sinh hot c o. Merleau-Ponty ph bnh quan im ca duy tm v vn tha nhn nh sau: Phng php phn tch phn tnh khng bit n vn tha nhn cng nh khng bit n vn th gii, bi v thuyt t trong ti, ngay t khi thc va phi thai, mt kh nng t ti chn l ph qut: bi v tha nhn khng c v tr, khng c quan im v khng c thn th, cho nn tha nhn v bn ng ti l mt ci g duy nht trong th gii ca Chn l, mi lin kt gia cc tinh thn. Vn theo h, khng c g kh trong vic hiu lm sao ti c th suy tng tha nhn, bi v Ti v tha nhn khng c lin can g n tm dt ca cc hin tng, v ni ng ra th Ti v tha nhn ch c gi tr ch khng thc s hin hu. Khng c g b n ng sau nhng b mt v nhng c ch: khng phong cnh no m ti khng ti c: ha chng ch c mt cht bng ti, m c bng nh th cng ch v nh sng kia. Tri li, i vi Husserl, th tha nhn l mt vn , v
tha ng (alter ego) l mt iu nghch l. Nu qu thc tha nhn cn c phn quy ng (pour soi) ngoi ci phn hin hu ca n i vi ti, - v nu qu thc chng ti hin hu cho nhau, ch khng phi mi chng ti ch hin hu cho Thng , th mi ngi chng ti phi l mt hin tng cho nhau, ngha l tha nhn v ti u phi c mt ngoi din, v ngoi ci hng quy ng (tc ci nhn ca ti v ti, v ca tha nhn v chnh mnh tha nhn), th cn phi c ci hng quy tha (pour autrui), ngha l ci nhn ca ti v tha nhn v ci nhn ca tha nhn v ti. Tt nhin, hai hng nhn ny khng phi ch c t cnh nhau trong mi ngi chng ti, v nu th tha nhn s khng nhn thy ti v ti s khng nhn thy tha nhn. Cho nn ti phi l ci ngoi din ca ti, v tha nhn phi l chnh thn th ca y. S nghch l v bin chng gia ti v tha nhn nh th ch c th c c nu ti v tha nhn cng c nh ngha bi v tr ca mnh, ch khng b tho g ra khi mi lin can, - ngha l nu trit l khng c coi l xong vic vi s tr v vi bn ng, - nu nh phn tnh khng nhng ti thy ti hin din vi chnh mnh ti, nhng ti cn thy s hin din ca mt quan st vin ngoi cuc, ngha l nu trong chnh lc ti cm thy mnh hin hu, v cho n ch su thm nht ca s phn tnh, ti vn bit mnh khng phi l mt ci g tuyt i vng chc v hin hu ngoi thi gian, nhng tri li ti khm ph ra trong ti mt s yu ui ni ti lm ti khng th l mt c v tuyt i, m n cn trng ti ra trc ci nhn ca
nhng ngi khc, nh mt ngi gia nhng con ngi, hay t ra nh mt thc gia nhng thc. T trc n nay, ci Cogito vn h gi tri gic ca tha nhn; n cn bo ti rng ch mnh ti bit ti, bi v n nh ngha ti l tng m ti c v ti, v ch mnh ti c tng ny theo ngha ch cht ny. Vy tha nhn khi tr thnh danh t rng, th khng c thu gim hin hu ca ti thnh thc m ti c v hin hu ny, nhng phi bao gm c y thc m ngi ta c th c v ti, ngha l bao gm c s ti nhp th trong mt thin nhin v c mt v tr lch s. Ni th ngha l ci Cogito phi khm ph ra ti trong mt v tr, v ch vi iu kin ny th, theo Husserl, ch th tnh siu nghim ca ta mi c th l mt tng ch tnh (intersubjectivit). Xt nh ti l mt bn ng suy nim, ti c th t phn bit mnh vi th gii v vn vt, v ti khng hin hu nh kiu cc s vt. Ti cn phi phn bit ti vi thn xc ti xt nh n l mt s vt nh nhng s vt khc, mt m nhng bin c l ha. Tuy nhin, ci cogitatio m ti khm ph ra khng phi l khng ng trong th gii hin tng hc, mc du n khng ng trong khng gian v thi gian khch quan. Th gii m lc ny ti phn bit khi ti v coi nh tng s cc s vt hoc nh tng s nhng bin c lin kt vi nhau bng tng quan nhn qu, th cng th gii nay c ti khm ph trong ti nh l chn tri thng tr ca tt c cccogitationes (cc hnh vi thc) ca ti v nh chiu hng ti
lun lun t mnh vo. Ci Cogito ch thc s khng nh ngha s hin hu ca ch th bng tng m ch th c v s hin hu , cng khng bin s hin hu ca th gii thnh mt tng ca ti v th gii, v sau cng n khng thay th gii bng biu tng th gii. Tri li, n truy nhn rng cng vic suy tng ca ti cng l mt s kin khng th t b c, v n khc t mi th duy tm c th khm ph ra ti l mt hin hu ti th. on vn kh di trn y, coi vy m d hiu. N di v vn tha nhn thc l mi m i vi trit hc, nhng nht l v Merleau Ponty qu xung vi nhng gii thch duy tm, nn ng trn cn thnh n ca ng ra ni nhng cu ni lp i lp li. Phn u on vn, Merleau-Ponty ch nho lp trng duy tm coi chng ta l nhng tinh thn thun ty, khng c thn th, cho nn khng c v tr sinh hot ring. Thc vy, trit platon cng nh trit Descartes v Kant khng bao gi t vn tha nhn v vn tng ch tnh (tng ch tnh c ngha l mi ngi chng ta l mt ch th ring bit v c o, nhng chng ta cng truy nhn tha nhn l nhng ch th nh ta): thuyt duy tm quan nim vn tri thc mt cch tuyt i gia mt i tng tuyt i v mt ch th tuyt i. i tng tuyt i ca h l th gii vnh cu v bt bin. Ch th tuyt i ca h l tinh thn con ngi, v h quan nim tinh thn ny c kh nng tri thc tuyt i gn nh thn linh. Trong vin tng ny, tha nhn v ti
l mt ch th duy nht trong th gii ca Chn l, tc th gii ca Chn Thin M, th gii trong sut ca thn linh. Vi quan nim nh th v tha nhn, phi duy tm quyt rng khng c g b n ng sau nhng b mt v nhng c ch ca tha nhn, ngha l chng ta bit ht lng nhau, c nhng thm ca nhau, y nh cc thn linh bit nhau. Cho nn khng c g b n hoc ti tm, ha chng ch c mt cht bng, m c bng l v c ch sng qu. Ngc li, hin tng hc coi tha nhn l mt vn kh khn gn nh mt nghch l: thc vy, Hegel l ngi u tin trong lch s trit hc nu ln vn tha nhn, nhng ng ta gii quyt bng cch ly bin chng Ch v N gii quyt, thnh th tm thc tha nhn b gim thnh tm thc ca ti v tha nhn, cng nh tm thc ca N l chnh tm thc ca Ch c t by ni N. Ch hin tng hc v phong tro Hin sinh mi nhn nh ng n v tng ch tnh, tc tng quan gia ti v tha nhn xt nh chng ti cng l nhng ch th. Lm c iu ny, v hin tng hc khng quan nim con ngi nh nhng tinh thn khng xc, nhng nh l nhng sinh hot ti th, nhng con ngi c thn th v sinh hot c v tr trong khng gian v thi gian. Ti bit tha nhn do c ch v b iu ca tha nhn, ch khng do mt s lin thng no gia cc tm thc: cho nn ti v tha nhn u c nh ngha bi sinh hot c th ca mnh. Cng nhn y, hin tng hc nu cao vn t thn, tc bn thn (le corps propre): ti l thn th ti. Thn th ti l ti v bn thn ti, ch
khng phi l mt dng c hoc mt s hu c ti nh ch trng duy tm. Mi ngi chng ta u c hai sinh hot: sinh hot ti th (cha phn tnh) v sinh hot quy ng (phn tnh). Khi sinh hot tit h th l thn xc ta v thn nhn c nhn c ch v b mt ca ta m bit ta sinh sng vi ta. Cn khi phn tnh, th ta ch sng trong cho nn khi ta ch c suy tng thi, khng sinh hot ti th na: khi xc ta l mt s vt i vi ta, v ni c l ta cthn xc. Cho nn, kt lun phn ny, Merleau-Ponty vit ti bit mnh khng phi l mt ci g tuyt i vng chc, hin hu ngoi thi gian, nhng trong ti c mt s yu ui lm ti khng th l mt c v tuyt i: cu ny ph quan nim ca duy tm coi chng ta l nhng ch th tuyt i ngoi khng gian v thi gian, ri tc gi ni ln lp trng ca hin tng hc l: con ngi khng th hin hu ngoi th gii v ngoi nhng tng quan vi tha nhn. Hai cu ca trit Hin sinh ni ln ch trng ny: Con ngi l sinh hot ti th v sinh hot l sinh hot vi (mitsein), vi tha nhn. Chng ta khng th tng tng mt con ngi sng ngoi th gii ny, v chng ta cng khng th tng tng mt ngi sng trn th gii ny mt mnh. Cho nn quan nim ca phi duy tm thc l gi tng v cn qu s ta c th tng tng. Bn thm v tng quan vi tha nhn, Merleau -Ponty nhc li cu ca Descartes ch mnh ti bit ti mt cch chc chn. Ai cng d nhn ra ch m h v sai s thc ca t tng Descartes. Ta c thc v mnh v trc tip thc v mnh, nhng ta khng c tri thc trc tip
v mnh: ti ch bit mnh qua nhng cch th sinh hot ti th ca ti, v nht l qua nhng phn ng ca tha nhn. Ti bit mnh ti bng cch c trn b mt ca tha nhn, xem tha nhn cm ngh g v ti. Gt b nhng hnh vi ti th ca ti i, gt b nhng iu ti bit v mnh do s chung sng vi ngi khc, th ti cn c th ni g v ti na u? Marx ni mt cu rt ng: Khng c con ngi. Ch c x hi loi ngi. Ch nhng con ngi phong kin, nhng con ngi c tm, mi tin theo c nhn ch ngha. Sau Merleau -Ponty ni n bn ng suy nim, tc ch th phn tnh: ch th ny c th t coi mnh nh bit lp vi th gii v cn bit lp vi thn th. Lm th, v ch th rt mnh ra khi sinh hot. Tuy nhin ci cogitatio (ch ny cng mt gc vi chCogito, nhng v Descartes dng ch Cogito nn Husserl dng ch cogitatio, cng nh v c ch expliquer l gii, l m, cho nn hin tng hc dng ch expliciter, cng gc , ch cng vic trin khai. Xin tm dch Cogito l Ti suy tng, v dch cogitatio l hnh vi suy tng, hnh vi ca thc: Descartes ni n kh nng suy tng thun ty, cn Husserl ch nhm vo hnh vi sinh hot thcca ta), ci hnh vi suy tng lm cho ti t bit mnh nh th cng l mt hnh vi ti th, tuy khng ti th theo ngha sinh hot ti th ca ch hin hu ti th. Th d ti xung ln ni mt cu: l sinh hot ti th, cha phn tnh. Ri ti suy tng v phn tnh v cu ni ca ti, l phn tnh. Nhng ri ti li phn tnh v s phn tnh ca ti ny,
Page 61
cng nh ti nh mnh nh l ni mt li quan h no vi ai. V nh nh th cng l sinh hot. Kt lun: Ci Cogito ch thc (nhiu khi ngi ta dng ch cogito thay ch trit hc, cho nn cogito ch thc c ngha l mt trit hc ch thc) s khng nh ngha s hin hu ca ch th bng tng ch th c v s hin hu . Cu ny nhm Descartes v ng ny quyt Ti suy tng, vy ti c y: ti ch chc mt iu l ti suy tng, nhn ti chc l ti hin hu. Hin hu b gim thnh mt tng v hin hu. Hin tng hc khng lm th, nhng quyt ngc li rng th gii khng phi l mt quan nim, mt biu tng, ngay c s suy tng ca ti cng khng din ra ngoi thi gian v khng gian: n din ra ni sinh hot ti th ca ti, v bn cht ca ti, ton th bn cht ti ch l mt hin hu ti th. c) ngha ch thc ca Gim tr Sau khi hiu th no l gim tr hin tng hc, th no l th gii hnh thnh th gii, th no l tm li kinh nghim sng ca ta, by gi chng ta c th c nhng dng kt thc ca Merleau -Ponty v th gii hin tng, tc th gii duy nht m ta c kinh nghim sng. C mt danh t chuyn mn cn hiu ngay: l ch siu vit tnh (transcendances). i vi hin tng hc, th gii i tng c hai c tnh i vi tm thc ta: mt l siu vit tnh, hai l bt thu tnh (opacit). C hai tnh cht ny u khng c trong quan nim ca phi
duy tm v th gii: h quan nim th gii ni ti trong tm thc, v th gii i vi h, ch l tng ca ta v th gii, biu tng ca ta v th gii; v h ngh rng con ngi c th c tri thc thu sut v th gii. Chng li s thu sut ny, hin tng hc chng minh rng th gii c tnh cht bt thu (opaque), ngha l mi ln ta kinh nghim th gii, ta ch lt c mt trc din, mt ci nhn phin din m thi. Hn na th gii l mt huyn nhim i vi ta, mt hin hu ngoi ta v ta phi vn ti (: siu vit ch c ngha ngoi v ta phi vn ti, ng nh bn cht ca tm thc ca ta l hng tnh, l hng ti). Ch ni th (mondain) m hin tng hc i khi dng ch trch phi duy tm cng c ngha nh ch ni ti (immanent), coi th gii l trong ch th nh kiu nhng tng ca ch th. Tt c cc cch th hin hu ca ta u l nhng tng quan vi th gii, cho nn ch cn mt cch duy nht ta c th t nhn bit mnh, l ngng hm hnh vi tng giao , t chi khng chu ng la vi n, tc l b th gii ra ngoi cuc, nh Husserl thng ni. Nh th khng c ngha l chng ta ph nhn nhng iu m qun chng v thi t nhin vn cho l chc chn tri li l ti lun lun c t cho trit hc nhng v mi t tng u gi thit chng, coi chng l tt nhin, thnh th khng ai nhn ra chng: bi vy, khi chng ln, v lm chng xut hin, chng ta cn phi ngng hm chng mt khonh khc. Eugen Fink, ph t ca Husserl, din t phng php gim tr mt cch rt hay khi ng gi l mt ngc nhin trc
th gii. S phn tnh ny khng rt mnh ra khi th gii lui v ch nht th tnh ca tm thc, coi tm thc nh nn tng ca th gii u, nhng ch li li nhn thy ch pht sinh ca nhng siu vit tnh (transcendances): n k nhng ng dy ca tm thc ang ni kt ta vi th gii, lm cho nhng ng dy ny hin ln r rng: ch s phn tnh ny mi thc s ng gi l thc v th gii, v n lm cho ta thy th gii l k v nghch l. Ci siu nghim ca Husserl khng ging ci siu nghim ca Kant, v Husserl trch Kant l ch trng mt th trit l ni th (mondaine), bi v trit ny s dng mi tng quan ca ta vi th gii (coi l ng c ca din dch siu nghim), v lm cho th gii nm li trong ch th, thay v b ng trc th gii v coi ch th nh mt siu vit hng v th gii. Tt c nhng hiu lm gia Husserl v cc nh gii thch ng, cng nh gia ng v cc mn sinh ly khai ca ng trong nhm hin sinh, v sau cng l gia ng v chnh mnh ng u do iu ny: nhn th gii v thy n xut hin nh mt nghch l, chng ta phi gt b tt c cc mi quen thuc gia ta v n, s on tuyt ny cho ta thy n xut hin khng l do. Bi hc ln nht ca gim tr l s khng th no gim tr ht c. V th Husserl lun t hi thm mi xem c th gim tr thm khng. Gi th chng ta l nhng tinh thn, th s khng c vn gim tr. Nhng v chng ta l hin hu ti th, v cng v nhng phn tnh ca ta lun ng trong dng thi gian, cho nn khng c t tng no bao qut c trn vn
t duy ca ta. Nhng bn tho cha xut bn ca Husserl cn ni rng trit gia l mt con ngi lun lun bt u li cng vic ca mnh. iu ny c ngha l trit gia khng c coi mt iu g l s c trong cc iu m qun chng hoc cc nh bc hc cho l bit chc. iu ny cng c ngha l trit l khng nn t coi l mnh s c nhng g mnh c th ni ln mt cch ch ng, v phi t coi mnh nh phi lm li ci kinh nghim khi u ca mnh, cng vic ca mnh l m t s khi u : tm li, phn tnh trit l thc rng phn tnh ca ta lun l thuc vo mt sinh hot cha phn tnh , v l tnh trng khi u ca ta, tnh trng thng xuyn v sau cng.Chng nhng gim tr hin tng hc khng phi l cng thc ca mt trit l duy tm no ht nh ngi ta lm tng, m thc ra n l cng thc ca mt trit l hin sinh. Hin hu ti th (In -der-welt-sein) ca Heidegger ch xut hin trn ci nn nh ca gim tr hin tng hc. V thc bao gi cng l thc v mt ci g, v ci g ny lun l mt ci g ca th gii, cho nn mi hnh thc sinh hot ca ta u l nhng tip thng vi th gii. Do y, hin tng hc gi con ngi l sinh hot ti th, hin hu ti th. Khi con ngi bit mnh, th thy mnh trong th gii ri, n cnh vi th gii ri. Th gii l mi trng sinh hot ca ta tng pht tng giy; hn na th gii cn l hnh nh trung thc ca sinh hot tm linh ta. Th gii y khng phi l thin nhin, nhng l ci nhn ca ta v th gii (weltanschauung), l th gii quan, l sinh-hot ti th ca ta, cho nn gia ta v th gii c mt
tnh thn mt nh xc vi hn. Do s thn mt ny, ta coi ci g trong th gii cng l t nhin v ci g cng hp l, t nhin v th gii hnh thnh cho ta khi ta cha phn tnh, cha phi suy tnh g ht; hp l v ng vi sinh hot ca ta, m cn g ng cho ta hn l chnh ta? Vy ch khi rt b mi tnh vi th gii, ht ng la vi th gii, ngc nhin i vi th gii, chng ta mi c th thy th gii xut hin mt cch l k, khng l do. , thay v t nhin, nay ta thy th gii l k; thay v hp l, ta thy th gii khng c l do. Hn na, ta cn thy th gii c v nghch l na: th hy xem vo kinh nghim, bit bao ci ta cho l hp l th ngi khc cho l phi l, bit bao iu khi cn b ta cho l ng lm, th nay ta thy ch ng mt my may no. Vy m l sinh hot ti th, l kinh nghim sng ca ta . K Husserl bin minh cho thy ti sao Kant b gn vo ti ni th: ch Kant coi th gii l sn phm ca ch th, ca hnh vi tng hp do tr nng ch th thc hin nh ta thy ni chng 2b trn ny. Hin tng hc cc lc chng li quan nim ni ti ca duy tm. Hin tng hc ch trng th gii l mt xut hin khng do ch ca ti, cho nn khng l do: khi ta phn tnh th th gii c y t bao gi ri, l i tng cho ta ri. Hn na v nhng phn tnh ca ta u ng trong dng thi gian, ngha l cng l nhng th cch sinh hot ca ta, cho nn nhng phn tnh ca ta l phn tnh v nhng g cha phn tnh trc , nhng li cha phi l phn tnh v chnh mnh chng. Nhn , ta khng th gim tr ht c sinh hot ca ta, v
sinh hot cha phn tnh va l ch khi u, va l tnh trng thng xuyn, v cn l ch cht ht ca sinh hot con ngi. Chng hn ta khng th phn tnh v ci cht, tc hnh vi sinh hot ti th sau cng ca ta. V nhng l , Merleau-Ponty nhc li nh ngha ca Husserl v con ngi trit gia: l con ngi lun dng gim tr phn tnh mt cch trung thc v hnh vi ca mnh v ca con ngi trong x hi, hnh vi hm nay phi xt li hnh vi hm qua, v hnh vi ngy mai phi thm nh v hnh vi hm nay. Con nh trit hc khng c coi chn l no l chung thm ri, tuyt i ri, c nhng chn l thng thng v nhng chn l ca khoa hc cng th. Tt c u xy trn nn tng ca kinh nghim sng, cho nn hin tng hc phi moi li ci kinh nghim sng mt cch ng phng php xem ci nn kia c vng khng, c thc l nn khng, hay ch l mt gi thuyt. Phi nh phng php gim tr, chng ta mi t ti ch nn mng chng kin th gii hnh thnh th gii th no. Cho nn ch nhng ai hiu r phng php gim tr, mi hiu c trit l hin hu ca Heidegger.
Page 67
Chng 4. NHNG BN CHT HIN TNG HC Ngay t u, Merleau-Ponty nh ngha hin tng hc l khoa nghin cu v nhng bn cht, v ta bit y l nhng bn cht c th, nhng hnh nh trung thc ca kinh nghim sng ca ta. Phng php gim tr c nhim v gt b nhng ci hi ht ta c th t ti nhng bn cht hin tng hc ch thc. Sau khi bn v phng php gim tr, nay chng ta c th cp n nhng bn cht c th m hin tng hc coi l mc tiu ca vic tm kim. Nhng nu ngi ta ln s tr v ca hin tng hc vi s tr v ca phi duy tm th ngi ta cng ln ln nhng bn cht hin tng hc vi nhng bn cht ph qut c trit c truyn qung b. Nhn , Merleau-Ponty vit: Mt s lm ln cng loi lm ri ci nim nhng bn cht ni hc thuyt Husserl. Theo Husserl, tt c cc gim tr siu nghim u ng thi l gim tr bn cht. iu ny c ngha l chng ta khng th ly con mt trit gia nhn nh tri gic ca ta v th gii, nu chng ta khng thi ng la vi th gii, thi khng tha thit vi th gii na (mc du s tha thit ny l bn cht ca ta), v nu chng ta khng lui v pha trc khi dn thn vo th gii, v c th chng ta mi lm cho th gii xut hin nh
mt cnh tng cho ta v nu chng ta khng i t s kin hin hu ca ta n bn cht hin hu ca ta, tDasein n Wesen. Tuy nhin bn cht y khng phi l mc tiu, nhng ch l phng tin: ci ta phi lnh hi v quan nim chnh l s ta thc s dn thn vo th gii, v l ci lin quan n tt c cc hnh thi quan nim ca ta. Cn thit phi qua giai on cc bn cht khng c ngha l trit l coi chng l mc tiu; tri li, ch c ngha l hin hu ca ta b vng qu cht vo th gii, thnh th ta khng th t bit mnh lc ta lao mnh vo th gii, cho nn nay ta cn phi nh n lnh vc ca tng tnh (idalit) nhn bit v khm ph ra kin tnh ca mnh. , iu sai lm ca ngi ta l tng rng Husserl coi nhng bn cht l mc tiu, hoc coi l nhng g hin hu t thn nh kiu nhng bn tnh vnh cu v bt bin ca Aristote. Hin tng hc xc nhn li mt ln na: gim tr bn cht ch l mt chun b cn thit, v cc bn cht cng ch l giai on dn ti hin tng, tc ch th gii thc s hnh thnh th gii cho ta. y Merleau -Ponty dng ch Gim tr siu nghim ch gim tr hin tng hc. Cc nh hin t ng hc khc cng thng lm nh th, v ch siu nghim c ngha l trc kinh nghim nhng hng v kinh nghim, tc l ch chng kin th gii hnh thnh th gii. V ng cn nhc li v nhn mnh im ny: ta phi gim r bn cht, ngha l rt s ng tnh t nhin vi thin nhin, v ch c th ta mi tm li c kinh nghim sng ca
ta v th gii (tc tri gic), nhng, nh ng vit ngay phn gii thiu ni u bi, hin tng hc cng l th trit l t li cc bn cht trong hin hu. V y ng vit: nu khng i t s kin hin hu ca ta n bn cht hin hu ca ta th ta khng ng gi l c ci nhn trit gia v th gii. Ni cch khc, ta ch tm c bn cht bng cch tm n ni hin hu sng ca ta. Cho nn phi i t Dasein (hin hu), n Wesen (bn cht). Chng ta khng coi bn cht l mc tiu (nu th chng ta s duy tm), nhng ch coi l giai on cn thit phi qua i ti kinh nghim sng ca ta, tc th gii m ta thc s tri gic trong kinh nghim sng. Gim tr bn cht rt cn thit, v phi nh n chng ta mi gt b c thin kin th gii t thn, nhng gim tr bn cht ch l phng tin ta i ti hin hu ch thc ca th gii ta kinh nghim. gii thch r rng hn, Merleau-Ponty ln lt ni v nhng lm ln, ri ng nu r th no mi l nhng bn cht hin tng hc, sau cng ng nu r tnh cht nn tng cua tri gic. a)Lm ln tai hi v cc bn cht Merleau-Ponty nhm cc trit gia trong phi thnh Vienne cng kch. H l nhng ngi t xng tm ra c mt khoa hc v tm thc. H coi tm thc l kt tinh ca nhiu trng thi thc (tats de conscience): h phn tch v kim chng nhng trng thi thc ny nh kiu cc nh vt l kim chng nhng yu t vt l. Nhn y ngi
ta gi h l nhm Duy thc nghim lun l (Positivisme logique), v h coi nhng hnh thi sinh hot ca tm tr ta nh nhng hin tng vt l. Chng ta bit hc phi Vienne ch trng mt cch nht thit rng ta ch c vic vi nhng ngha thi. Chng hn, i vi hc phi Vienne, thc khng phi chnh ci m ta l, nhng l mt ngha mun mn v phc tp m chng ta ch c th s dng mt cch thn trng sau khi trin khai v vn nhng ngha gp vo vic xc nh n trong qu trnh bin chuyn ca ngha danh t . Thuyt duy nghim lun l ny i lp hon ton vi t tng Husserl. Mc du ngha dn dn bin thin v chung quy mang li cho ta quan nim v danh t thc, thnh qu ca ngn ng, nhng chng ta vn c th trc tip vi ngha ca ngn ng: ni th ngha l ta c kinh nghim v ta, v thc (v ta l thc ). Kinh nghim ny l thc o tt c nhng ngha ca ngn ng, chnh n lm cho ngn ng c ngha cho ta. Chnh kinh nghim cm lng ny l ci ta phi gng liu n ni ln ngha ring bit ca n mt cch thun ty. Nhng bn cht ca Husserl phi li theo chng tt c nhng tng quan sng ng ca kinh nghim, in nh chic li li t y bin ln tt c nhng c v rong cn giy gia. Nh vy khng nn ni nh J. Wahl rng Husserl phn ly cc bn cht khi hin hu. Nhng bn cht b phn ly nh th l th bn cht ca ngn
ng. Chc nng ca ngn ng l lm cho cc bn cht hin hu trong th phn ly, mt s phn ly hnh thc thi, v cc bn cht vn nh ngn ng v dnh vi sinh hot tin ngn (antprdicative) ca tc. Ni s im lng ca thc uyn nguyn, chng ta khng nhng ch thy xut hin ci m cc danh t ni ln, tc ci tm ca ngha nguyn khi: cc hnh vi gi tn v din t ca ta u da vo ngha nguyn khi ny. Ngi ta lm ln mt cch l k khi quyt rng nhng bn cht ca thuyt Husserl ging vi nhng bn cht duy nghim ca hc phi thnh Vienne. Nhm cc trit gia v tm l gia thnh Vienne ch trng rng, trong vic nghin cu sinh hot ca tm thc cng nh khi nghin cu cc hin tng vt l, chng ta phi la lc nhiu s kin i ti loi s kin c coi l chc chn. Bi vy h ngh rng ta khng c tng quan no trc tip vi sinh hot thc: trong im ny h vn trung thnh vi quan im tm l hc c in, theo th con ngi ch c mt th thc l thc phn tnh. Cng do y, mi khi nghin cu v sinh hot tinh thn con ngi, h tm cch phn tch v gii thch nhng trng thi ca thc. H hiu trng thi y nh nhng t hp gia nhiu yu t, chng khc g mui bp ca ta c cu to bi hai cht C-lo (chlore) v Na-tri (Sodium). V h phi tm kim v th nghim mi mi thnh, cho nn Merleau-Ponty mi nho h rng ngha ca h v thc l mt ngha mun mn, ngi ta phi nghin cu lu mi bit mnh thc th no v th gii trong kinh nghim
sng ca mnh. Quan nim ny ca h hon ton i lp, ch khng ging vi quan nim ca Husserl v thc cht no ht. H ngh rng phi nghin cu lu mi bit thc s thc ci g, v h da vo nhng hnh thi sinh hot c ng ni ngn ng on ra thc ; ngc li, Husserl ch trng r rng v nhn mnh rng thc sinh hot ca ta (tc thc cha phn tnh) l ch nguyn khi v l vn kin duy nht ta phi tm hiu, v mun tm hiu th khng nn da vo ngn ng (lnh vc gim tr trit hc), cng khng nn tng rng thc con ngi ta qua cc thi i c tnh cht nht thit (lnh vc gim tr bn cht), nhng phi tm cch tr li ci kinh nghim uyn nguyn, y Husserl gi l kinh nghim cm lng. Gi l cm lng, hay gi l tin ngn cng th, v gi l tin nim cng vy: l qung sinh hot cha phn tnh. Ni ln c ci ngha ring bit ca kinh nghim sng mt cch thun ty, trung thc, khng pha phi, thc l mc tiu ca hin tng hc. Nhng bn cht hin tng hc ca Husserl lun dnh lin vi sinh hot c th. Ta c phi dng gim tr bn cht gt hin hu thin nhin ra mt bn, cng ch l thot khi ci thin kin th gii thi, ch bn cht hin tng hc khng th mi trong ci th phn ly ny, (nu lm th, chng ta s duy tm). Cho nn gim tr bn cht ch l phng tin v giai on dn ti gim tr hin tng hc, v ta bit ni y thc ta khng nhm nhng tng nh trong hc thuyt Descartes, nhng l nhm th gii ta thc s sng. Cho nn MerleauNgun: triethoc.edu.vn Page 73
Ponty mi ni nhng bn cht ca Husserl ging nh nhng chic li li theo mnh tt c nhng c v rong cn giy gia, ngha l nhng bn cht hin tng hc phi mang li cho ta ci thc ti sng ng mun mu ca th gii sinh hot. Ngn ng khng phi l ngun gc ca thc, nh ch trng ca phi Vienne, nhng ch l nhng cch din t n sau kinh nghim v cng dng ca n l din t sao cho ng vi kinh nghim sng. Nhng ai quen vi lch s trit hc cng u nhn thy nhng nt tng t gia thuyt thc nghim ca phi Vienne v thuyt duy nghim ca Hume: chai cng ngh rng c th dng nhng yu t, nhng n t, c kt nn thc v sinh hot ca thc. Hume gi nhng nguyn t ny l nhng tng n s v hc phi Vienne th gi l nhng trng thi ca thc (tats de conscience): c hai thuyt u coi tm thc con ngi l mt thc ti t thn, ging nh mt thc ti vt l, do phi hp m thnh v cng c th dng phn tch phn tn thnh nhng n t nguyn s. Hin tng hc nhc i nhc li nhiu ln: s kin u tin l sinh hot ti th ca ta, mt sinh hot cha phn tnh nhng l c thc; thc ca ta gn lin vi th gii ca i tng sinh hot, hay ni ng hn, thc sinh hot ca ta v th gii sinh hot cng l mt, bi vy khng nn da vo nhng phn tch gi to ca nhm Vienne cu to nn thc. b) ngha ch thc ca nhng bn cht hin tng hc
Qua s ph bnh nhm vo phi Vienne, chng ta hiu quan im ca hin tng hc v cc bn cht. V l mt vn quan trng vo bc nht, cho nn Merleau-Ponty dnh nhng dng di y ni r v quan nim bn cht hin tng hc. Trit hc c truyn vn ngh rng ng (chn l) l ng vi nhng in hnh m ta c chim ngng trn th gii thn linh (Platon), hoc ng theo nhng tng bm sinh m Thng in trong tm linh ta t lt lng m (Descartes), hoc ng vi nhng phm tr m ta vn c sn trong tm tr (Kant). Bi v hin tng hc khng chp nhn nhng quan im li bing nh th, v bi v n quan nim tri gic l mt kinh nghim v mt hc tp ca sinh hot ti th, cho nn Merleau -Ponty mi vit: Th gii l ci ta tri gic (Le monde est cela que nous percevons). V hin nhin cng l ci m ta tri gic : cho nn o gic cng l tri gic, v nhng ci sai ca ta u l nhng ci ng. i thong qua mt phng c nm su ngi ang ngi hp, ti nhn thy anh X, v ti ni vi anh T rng ti thy anh X. Nhng anh T bo khng l no, v anh X. vit th kiu trc ri. Tr li v bc chn vo phng hi, ti thy ngi m lc ny ti tng l anh X. li l anh Y. (hai anh ny c nhiu nt ging nhau). Chn l sinh hot ca ta (chng ti khng ng g n nhng chn l tn gio) u l nhng chn l giai on, hay ni nh Hans Urs von Balthasar, l s n nhn mt chn l cng ngy cng mi hn, m rng hn (Phnomnologie de la vrit, Beauchesne 1952, tr. 37). Cho nn thay v chim ngng nhng chn l
ngn i v bt di bt dch nh Platon v vi, th ngy nay chng ta cng nhn vi K. Jaspers rng trit l l i ng, chn l l mt cuc tm kim lu di v khm ph dn dn. Tuy nhin s kin cn bn vn l: tri gic l kinh nghim nguyn khi, v th gii ca tri gic l d kin uyn nguyn nht. Chng ta hy theo di s trnh by ca Merleau Ponty: Vy tm kim bn cht ca thc khng phi l qung din nim ca danh t thc hoc b trn hin hu chy qua th gii ca cc tn c gi, nhng l tm li s hin din thc s ca ti vi ti, s kin thc ti, bi v mi l ci m thc s danh t v quan nim thc mun ni ln. Khm ph bn cht ca th gii khng phi l i tm cho c ci nim th gii ng nh chng ta thu gn trong ngn ng, nhng l tm xem th gii l g trc tt c nhng c gng din t ca ta. Phi duy cm gim tr th gii v cho rng tu trung chng ta ch c nhng tm trng ca ta thi. Phi duy tm siu nghim cng gim tr th gii v cho rng th gii c thc y, nhng ch thc nh kiu mt tng hoc nh mt thc ta c v th gii thi, nh vy th gii ch l tng quan ca tri thc ta: nh vy th gii b coi l ni ti i vi thc, v tnh cht t thn ca vn vt do y b chi b. Tri li gim tr bn cht quyt tm lm cho th gii xut hin ng nh khi ta cha t phn tnh v mnh: l tham vng lm
cho s phn tnh thu trit c ht lnh vc sinh hot cha phn tnh ca thc. Ti nhm v tri gic mt th gii. Nu ti ni nh phi duy cm rng ti ch t c nhng trng thi ca thc, v nu ti dng nhng tiu chun phn bit nhng tri gic ca ti vi nhng m mng ca ti, th chc ti s ht mt hin tng th gii. Bi v nu ti c th ni n nhng m mng v ni n nhng thc ti, - nu ti t hi lm sao phn bit c ci khng tng vi ci thc ti, hoc hoi nghi v thc ti, th chnh l v ti phn bit nh th trc tt c mi phn tch ri, chnh l v ti c kinh nghim v thc ti cng nh v ci khng tng: nh th vn s khng cn l tm xem l sao s suy tng ph bnh c th t c nhng ci tng ng nh ca cng vic phn bit , nhng l khai trin ci tri thc uyn nguyn ca ta v th gii xt nh l nn tng mi mi ca nim chn l ca ta. Bi vy khng nn t hi chng ta c thc s tri gic mt th gii khng: tri li phi quyt rng th gii l ci ta tri gic . Ni rng hn, khng nn t hi nhng hin nhin ca ta c ng l nhng chn l khng, hoc t hi bit u, do mt c tt no ca tm tr ta, ci ta cho l hin nhin li khng l huyn hoc i vi mt chn l t thn no : bi v nu ta ni n nhng o tng, th cng v ta nhn ra l nhng o tng, v chng ta c th lm nh th v da vo mt tri gic c chng nhn l xc thc trong lc , thnh th ni hoi nghi, nim lo s b lm cng
u ni ln kh nng ca ta vch trn nhng sai lm ca ta v nh vy chng khng rt ta khi chn l. Tm hiu bn cht ca tri gic l qu quyt rng khng nhng tri gic c gi thit l ng, nhng n cn c coi l ca m vo chn l. y l trang kh hiu nht v cng l trang c sc nht ca mi su trang u m chng ta ang tm hiu. Merleau -Ponty gi thit chng ta bit qua lp trng hai phi duy cm (Sensualisme) v duy tm siu nghim, nn ng ch ni pht qua. Thc ra trn y ng ph bnh mt cht v lp trng duy thc nghim ca phi duy cm. Hai trit gia i din nht cho phi ny l Condillac v Hume. By gi Merleau -Ponty ni thm vi mc ch kch phi duy cm: ng c b mt th gii ca kinh nghim sng chy theo nhng o nh ca th gii danh t, tc cng l th gii ca quan nim thng thc, nhng hy tr li tm cho c th gii ca kinh nghim sng, v ni th gii ny ti vn hin din vi ti. ni th gii ch thc ca kinh nghim sng l th gii m ta thc ngay t u (mc du ch l thc cha phn tnh), ch n c xa ta u m phi tm n ni nhng c ng ca ngn ng nh ch trng ca Hume v ca nhm Vienne. Ngn ng c vai tr ni ln ci g, nhng tt nhin phi c ci g trc th ngn ng mi ni c ch! Ci g , l th gii kinh nghim sng ca ta . Tr qua pha duy tm siu nghim, Merleau -Ponty vch trn o tng ca h mun gim th gii thc ti mun mu thnh mt tng ca h, lm cho th gii khng cn tnh cht t thn, tc khng c hin
hu no khc ngoi hin hu ni ti trong thc. Nh vy, mt mt hin tng hc chng li duy nghim, mt khc li chng vi duy tm. Chng vi duy nghim, ta khng ngh rng th gii c trc, hnh thnh trc khi ta thc n; chng li duy tm, ta khng ngh rng th gii l sn phm ca t duy ta. Th gii thnh hnh v thc ca ta v th gii cng hnh thnh trong kinh nghim tin ngn v tin nghim ca ta, trong hin hu ti th. Quan im ca hin tng hc l con ngi hm nay phi tnh gic m tin, ng tin theo nhng v vi ca duy tm v duy nghim: con ngi khng phi l tinh thn thun ty, v cng khng phi l mt khi vt cht th ng. Con ngi l sinh hot v sinh hot ti th. V sinh hot ny khi u bng sinh hot cha phn tnh, cha phn tnh nhng m thc, v mc tiu nhng nghin cu ca hin tng hc l tm li c qung sinh hot cha phn tnh ny mt cch trn vn. Lm th no ta s thy tt c nhng gi to v v vi ca thuyt duy tm trong vic gii ngha s kin tri thc ca ta. Con ngi duy tm, mnh danh l con ngi ni tm khng da vo kinh nghim v tri gic nhn thc v phn bit cc i tng, bi v h ch tin vo nhng tng. V ni thc ra, con ngi duy tm khng c tri gic m ch c suy tng, khng i din vi nhng thc ti m ch i din vi nhng tng (m h gi l nhng biu tng, tc hnh nh ca s vt trong tm linh con ngi). Merleau-Ponty ni h da vo nhng tng ng nh, tc nhng hnh nh ca s vt, ch khng nhn thng vo s vt nhn
xt: tng ng nh ca mt thc ti l mt tng ng, v tng ng nh ca mt o tng l mt tng sai. Hin tng hc phanh phui s gi to ca duy tm v duy nghim cng vi nhng tng ng nh v nhng trng thi thc u gi thit c sinh hot ti th ca ta ny. Hay phi duy tm v duy nghim mun dng nhng tiu chun phn bit ci thc v ci o, nhng Merleau-Ponty vch trn ch gi hnh v ngy bin ca h khi ng nhn mnh rng thc ti v o tng cng l nhng hnh thi ca kinh nghim sng. V phn bit c chng cng l mt kinh nghim sng ca ta: ta thc s phn bit nh th trc tt c mi phn tch v trc mi so snh. Phn tch v so snh ch l nhng hnh vi lun l c mc ch a ra mt gii thch v hnh vi nhn thc tri gic ca ta: vy ng tng rng nhng phn tch ny gip ta phn bit thc v gi. Hn na, cng vi hin tng hc, chng ta cn phi thm rng s gii thch nh th khng ng vi s thc, v thc ra ta trc tip kinh nghim ci thc cng nh ci o (ch khng cn dng n nhng tiu chun lm phng tin phn bit chng). Sau Merleau-Ponty vit nhng cu thm thy nht v sinh hot ti th ca con ngi. Nh th vn l khai trin ci tri thc uyn nguyn ca ta v thc ti, m t tri gic ca ta v th gii xt nh l nn tng mi mi ca nim chn l ca ta. ng th, tri gic l nn tng mi tri thc ca ta, v c coi l nn tng duy nht ca nim chn l: ni cch khc, thc ti cng l mt tri gic, v o gic cng l
mt tri gic. Thc ti l mt tri gic c nhng tri gic tip sau xc nhn; o gic l mt tri gic b nhng tri gic n sau ph nhn. Tuy nhin trong chnh khi ti tri gic, tc trong sinh hot ti th, ti coi l mt thc ti, ch khng coi l mt o gic. Ni ng ra, ta khng th c tri gic v o gic: tt c cc tri gic ca ta u nhm nhng i tng m ta sng trong kinh nghim ti th. Ni cch khc, tt c cc tri gic ca ta, du c xc nhn l thc, du s b ph nhn l o, u l nhng hin nhin cho ta v u c tnh cht tch c. Ni y chng ta nn n li bi hc ca Spinoza m Hegel khai thc trong vic ph bnh hoi nghi ch ngha. Spinoza vit: Tt c cc ph nh u l khng nh (Toute ngation est affirmation). Ni gn hn: chi tc l quyt. Ngi theo thuyt hoi nghi a ra lp trng nh sau: v ngi ta khng th nm c chn l tuyt i, v trong nhng vn nn tng nht lin quan n bn cht con ngi v ngha v tr, cc trit gia cc thi i thng vn ni nghch nhau, cho nn h (nhng ngi hoi nghi) ngh rng chng ta khng nn quyt on g ht. Thi ny c gi l v nim, ngha l khng c quan nim, khng c quyt on g ht. Nhng Hegel vch trn ch gian ln ca h: ng bo cho h bit khng mun cng l mun, v khng quyt on cng l quyt on ri. ng th, khng mun l mun khng, chng hn, khng mun i l mun khng i. Cho nn khng quyt l quyt khng ri . Hegel cn o su hn na nu r bn cht ca s ph nh (chi): ng bo chi l chi ci g, thnh th chi li gi thit mt s quyt. Ta khng
th chi khng c: nh th s khng c ngha g ht. Vy chi lun lun l chi c. Tr li vn chn l m Merleau-Ponty ang bn gii: ng ni tri gic l nn tng nim chn l ca ta, cho nn thc ti hay o gic cng u l tri gic, tc ci ta sng nh mt hin nhin. Snh vi cu ca Hegel gii thch Spinoza trn y, ta c th gi tri gic ca Merleau Ponty l c, l khng nh: tt c l khng nh, ph nh cng l khng nh; tt c l tri gic, c o gic cng l tri gic. l nn, l ch uyn nguyn: chi th gi thit c quyt, v o gic th gi thit ta tri gic, m tri gic th lun l c, l hin nhin. Hin nhin l g? Hin nhin l ci r rng, khng cht hoi nghi. Ni nh Husserl trong cu c Merleau -Ponty nhc li trn y, th hin nhin l kinh nghim ca ta v chn l. Vy hin nhin l ci ta sng, kinh nghim bng tri gic, cng nh th gii khng phi l thc ti tuyt i no, hoc mt ci nhn no v cc bn tnh vnh cu v bt bin, nhng th gii l ci m ta tri gic . Chng ta b ru ng qu lu vi thn thoi Chn Thin M ca Platon: ng ny cho rng ch ni th gii thn linh (cng gi l th gii cc in hnh, tc th gii ca cc tng tuyt i) mi c nhng ci thc, nhn y trit hc c truyn mi nhai i nhai li cu thnh ng Thc v Chn cng l mt (Ltre et le Vrai, cest la mme chose) v nhng cu ng hnh nh: Thc v Thin cng l mt, Thc v M cng l mt (Ltre et le Bien, cest la mme chose; Ltre et le Beau, cest la mme chose).
Chng ta ch tm hiu cu Thc v Chn cng l mt, ri t nhin s hiu nhng cu khc. Vy ng theo t tng Platon, th cu ny c ngha l: ch nhng s vt in hnh trn th gii thn linh mi l thc, cn nhng vt trn ai ny chng qua ch l nhng bng dng gi to, cho nn ch tri thc ni th gii thn linh mi c k l chn l. Bi vy, theo trit hc c truyn, chn l c nh ngha l s thch ng gia hiu bit v s vt: s hiu bit y c th l s hiu bit ca ta, ca tr nng ta, v cng c th l s hiu bit ca thn linh; cn s vt th hoc l nhng s vt ca th gii con ngi, hoc l nhng s vt in hnh ca th gii thn linh. Vn theo trit c truyn, ch thn linh mi t c chn l, v ch cc ngi c tinh thn thun ty v th gii ca cc ngi l th gii ca nhng s vt ch thc. Ri Platon qu quyt: mun t c chn l, con ngi phi thanh ty ci nhn, ngha l dn dn xa lnh nhng s vt c th vn ln nhng quan nim chc chn: i vi ng v mn sinh ca ng, cng nh i vi Descartes sau ny, th tri thc ton hc l mc cao nht ca tri thc ta. Vi tri thc kiu ton hc, con ngi gn t c tri thc nh thn linh, v tri thc ton hc gm ton nhng quan nim r rng v phn minh chc chn. Platon trn ca lp trit hc ca ng: Ai khng gii ton xin ng v y. V Descartes cng quyt tm ly Ton lm nn cho mi tri thc trit hc. Chng ta vn tng khng g hin nhin bng hai vi hai l bn. , chng ta vn chu nh hng ca Platon v Descartes v ta vn coi
nhng chn l ton hc l in hnh ca chn l ch thc. Nhn vo sinh hot con ngi, chng ta thy khng nhng tr nh m c ngi ln cng xa l i vi nhng chn l ton hc. Em b bn nm tui s ni hai vi hai l su, hoc hai vi hai l mi, l my cng c, em khng thy khc nhau g, v khng phi l nhng iu hin nhin (thy s s); tri li khi ma, em bit chc l ma, v khi chut tha mt bn trong s mi vin ko ca em, th em cng thy l vic hin nhin. Ngi ln chng ta cng th, i vi nhng ngi khng sng trong th gii ton hc, th nhng chn l ton hc nh hai ng song song, c i ti v cng, cng khng gp nhau khng c coi l hin nhin (thy ngay, thy s s), tri li chng ta cn phi p tm tr lun l th mi nhn ra. Vy ci g c coi l hin nhin Cu tr li ca Husserl thc l ch l v cn c chng ta suy nghim: Ta trong chn l, v hin nhin l kinh nghim chng ta v chn l. Cu ny c ngha l: chn l khng ng tr trn th gii thn linh ca Chn Thin M nh Platon, nhng chn l nm trong sinh hot ca ta. Tri ma th ta bit l tri ma, chut chy trn trn nh th ta bit l c chut chy: gi th ta nghe ro ro m bc ra sn khng thy ma, ta nghe st so t trn trn m tm khng thy vt tch g v ch chut, chc ta khng lm nh Descartes ti cho tm tr. ng bo chic ng h chy sai cng l chy ng: sai i vi nhng chic ng, nhng n c lp ngn dy i hoc ngn vng tc th chy sm nh vy l ng vi nh lut ca vt l. Ta phi chu cu ni ca ng l hay, v nhn nh ca ng l
ng, nhng khi ng p dng vo trng hp con ngi nh sau y, th khng ng na. ng bo c th tm tr ta ngh sai v sai vnh vin m khng bit, v tm tr ta hoc b c tt hoc b ma t lp u ngay t khi c loi ngi, cho nn bit u iu ta coi l hin nhin li khng l huyn hoc i vi mt chn l t thn no , cng nh chic ng h chy sai kia, tuy c coi l ng lut vt l nhng lai sai i vi ng h ca nhng i pht thanh. Theo hiu ng, chng ta khng t vn nh vy, v chng ta khng tin c nhng chn l t ti nh Platon v Descartes. Chng ta cng khng ngh rng con ngi c th t ti chn l ca thn linh nh hai ng v ca hai ng. Tri li chng ta thy rng con ngi ch c chn l ca con ngi, mt th chn l khim tn v cc nhc nhng cng chc chn v cng ngy cng sng sa. Chn l ca ta khng c tnh cht ngn i v bt bin, nhng n l kinh nghi m ti th ca ta, v n lun lun t sa cha v kin ton. Ni nh Urs von Balthasar th chn l ca con ngi l th chn l m ng: n m ng v cn tin thm mi. Tr li hai th d trn y, nghe ro ro m nhn ra sn khng thy ma, ta ng vi trch tm tr mnh b rp u, nhng chc ta tri gic mt ting chy ro ro: l mt hin nhin. Sau mi bit l, tuy trong xm nh bnh dn, nhng gia nh ng N. cnh nh ti mi ch to mt gng sen tm. , cn nguyn l y ch khng do tm tr b c tt. Trng hp chut chy cng th, hoc l chic xe hi chy pin ca a b nh bn cnh, hoc mt cn c no tng t.
Page 85
Tm li, thay v coi th gii ca Platon l thc, chng ta li ch c kinh nghim v th gii tri gic ca chng ta: l hin hu ca con ngi, v l ci Thc ca con ngi. V ci Chn ca con ngi cng khng l g khc ngoi kinh nghim ca tri gic. Ci ta tri gic l ci hin nhin , cho nn tri gic ca ta khng nhng l ci ng (Chn; v Chn hay ng cng th) m cn l ca m vo chn l. c)Th gii hnh thnh th gii Nhng trang trn y tng qu thng vn nhng bn cht hin tng hc v phn bit th no l bn cht hin tng hc (bn cht th c th, gn lin vi sinh hot ca kinh nghim sng) v th no l nhng bn tnh vnh cu v bt bin ca vn vt do trit c truyn m tng. Nhng thuyt duy tm m r qu su trong lng nhn loi, gn nh mt th m tn truyn kip: ngi ta vn tng mnh l nhng tinh thn, nhng con ci ca thn linh t tri sa xung, v ch cn g b thn xc ny i l c th ly li c phong ca mt con ngi tuyt nh vi mt tri thc thu sut nh tri thc ca thn linh. Freud c l khuyn con ngi hy can m chp nhn ba s thc: s thc do bi hc Copernic, - s thc do bi hc ca Darwin, - v s thc do bi hc ca khoa tm phn hc. Ba s thc ny ng mnh vo t i ca con ngi, v t ngn xa con ngi vn t tn mnh ln ngang hng thn thnh, trong khi thc ra con ngi ch l con ca tri t. Mt: t ngn xa, con ngi vn tng mnh l trung tm v tr, v tri t ca con ngi ng im gia tm ca thin cu. Nh vy tri t
ng im gia v mt tri xoay chung quanh. Khi Galile dng khoa hc thc nghim chng minh ngc li rng tri t xoay chung quanh mt tri, th ng b b t v b e kh hnh. Thc ra, mt th k trc , nh thin vn hc Copernic ch trng mt tri ng im gia v cc hnh tinh xoay chung quanh; ng khng b lm kh d, v ng khng nhn mnh v s hnh tinh t (tri t) xoay quanh mt tri. Nhng ri con ngi cng phi nhn s tht, phi nut vin thuc ng th nht cha bnh t i ho. Vin thuc th hai kh nut hn, v hin nay ch mi mt s ngi nut tri, a s vn cha chu nut, l chu nhn rng con ngi khng phi l th thn linh sa c nhng l mt sinh vt tin ha nht trong vn vt. Ni con ngi bi kh m ra l ni mt iu phn khoa hc v phi l cng nh ni con b bi c su m ra; c su v cc loi b st c trc v tin ha thnh loi b v cc loi c v, nhng khng phi loi trc sinh ra loi sau. y khng c s sinh , nhng ch c tin ha, thay hnh i dng mt cch t t qua tng chc triu nm. Tng quan gia loi ngi v loi kh cng th. Nh vy con ngi khng t tri ri xung, nhng t t, t nhng sinh vt th s nht m ha thnh. Vin thuc th ba do Freud a cho con ngi ung: t trc n nhng nm gn y, con ngi vn tin tng mnh l mt logos (ch Hy lp c ngha l l tr, tinh thn) nhng ng chng minh con ngi l mt mythos (ch Hy lp c ngha l huyn thoi). Con ngi vn tng mnh sng sut, bit thu tm t ca mnh (Descartes ni: khng g d bit v bit r rng bng chnh mnh
ta), th ri suy bng ta ra bng ngi ta bit lun ngi khc na; ngy nay khoa tm phn hc v cc khoa hc nhn vn gip ta tnh ng: ta phi thn trng hn, v ta m tng v mnh, dng nn nhng huyn thoi v mnh, hn l nhn nh ng v mnh. Ni nh Freud, ci phn ta bit v mnh (cng gi l sinh hot hu thc) th nng cn v hp hi i vi ci phn ta khng bit, khng phn tnh v mnh (tc phn v thc). Tr li vn ca chng ta, ci bnh duy tm truyn kip ca con ngi. Chng ta phi dt khot vi t tng duy tm, ng ngh ta c tr nng tuyt i nh thn linh, hoc c th ly tr nng ca thn thnh lm tiu chun trong vic nhn nh ca ta. Lm sao ta c th bit thn thnh ngh g v vn vt ri da vo lm tiu chun phn on? Cho nn ta phi dt khot, phi nhn ra rng con ngi khng c tri thc no khc ngoi tri thc do tri gic (tc do kinh nghim sng) ca mnh: By gi gi th ti mun cng vi phi duy tm tm mt nn tng cho s hin nhin thc s ny, ngha l xy dng s tin tng khng th chi ci ca ti y trn mt s hin nhin tuyt i, ngha l trn s trong sng tuyt i ca cc tng gi th ti mun tm thy trong ti mt t tng to thnh (pense naturante) to nn xng tht ca th gii hoc soi thu mi phn ca th gii, th mt ln na ti s bt trung vi kinh nghim ca ti v th gii, v lm nh vy ti s ch tm kim ci lm cho c th c kinh nghim ca ti ch khng tm xem kinh nghim
thc s th no. S hin nhin ca tri gic khng phi l mt tng ng, v cng khng phi l mt th hin nhin xc quyt (apodictique). Th gii khng phi l ci m ti t tng, nhng n l ci m ti sng: ti c m ra cho th gii, ti tip thng mt cch bt kh nghi vi th gii, nhng ti khng s c c n v n v tn. C mt th gii hay ni ng hn, c th gii: l ti lin l cho sinh hot ca ti, vy m khng bao gi ti thu trit c ti ny. Kin tnh ny ca th gii l ci lm nn th gii tnh ca th gii (Weltlichkeit der Welt), lm cho th gii l th gii, cng nh kin tnh ca Cogito khng phi l mt khuyt im, nhng chnh l ci lm cho ti chc rng ti hin hu. Phng php gim tr bn cht l phng php ca mt th duy thc nghim hin tng hc (Positivisme phnomnologique): n ly thc ti xy nn cho kh hu. Vi nhng dng trn y, Merleau-Ponty cp n s hnh thnh ca th gii. Th gii hnh thnh nh th, cng nh con ngi chng ta tin ha dn dn v ha thnh nh ngy nay. Cho nn ng dnh phn u ca on vn kch t tng to thnh ca duy tm, ri sau ng mi nu r s kin hnh thnh ca th gii, ni ln ci lm cho th gii l th gii (tc th gii tnh). Duy tm khng coi s hin nhin ca tri gic ta l : h mun ly s trong sng tuyt i ca cc t tng lm nn cho s hin nhin
ca kinh nghim tri gic ta. H ch tin vo cc tng, v h cn coi nhng quan nim tin thin ca h l nh m hnh xy dng th gii (Kant ni phm tr, tc quan nim tin thin, chi phi tri gic ca ta: ta t tng th no, th gii s xut hin nh th). l ci mnh danh l t tng to thnh. H ly t tng ny gii thch s kin ta c th gii lm i tng: nh vy, theo h, chnh t tng ca ta to nn hnh nh th gii. Merleau-Ponty tr li h rng lm nh th l bt trung vi kinh nghim ca ta v th gii, v h coi th gii nh sn phm ca suy tng, hoc ch l s thc hin mt d tnh ca con ngi. S thc th no? S thc th cch trnh by ca phi duy tm, cng lm, ch c th ni ln nhng iu kin c th c kinh nghim, ch khng l mt tng trnh ng n v kinh nghim sng ca ta. Hn na, d tnh cha phi l kinh nghim, cha phi l tri gic: d tnh mi ch l mt t tng thi. V s d ta c c nhng d tnh nh th cng l nh nhng kinh nghim sng ca ta trc y. Cho nn ly d tnh m gii ngha tri gic (t kinh nghim) l lm mt chuyn di tr v mu thun. Vy th gii hnh thnh th no? tr li, chng ta ch cn nh lp trng ca hin tng hc c trnh by ni chng I trn y. Sinh hot phn tnh n sau sinh hot cha phn tnh v gi thit c sinh hot cha phn tnh ny. Cha phn tnh nhng l sinh hot thc: loi vt c kh nng tm n tm ung, c kh nng nhn thc nhau, gin nhau, yu nhau, nhng chng khng c kh nng phn tnh v hnh vi
ca chng. Ni theo danh t trit hc th chng bit, nhng khng bit mnh; bit tm mi n, bit trnh nguy him, nhng khng bit mnh hnh ng nh th. Ngay con nt bn nm tui v nhng ngi in cng vy: h sinh hot, nhng khng phn tnh v sinh hot ca mnh. Phn tnh l sinh hot tinh thn c bit ca con ngi. Nhng phn tnh, nh ta bit, li gi thit qung sinh hot cha phn tnh: th gii hnh thnh th gii cho ta trong sinh hot cha phn tnh ny. Cho nn Merleau-Ponty vit: Th gii khng phi l ci m ti t tng, nhng n l ci m ti sng. Th gii khng c ban cho ti trong t tng ca ti: khi t tng, ti khng ti th na, cho nn ti ch i din vi nhng tng ca ti thi. tng ca ta bao gi cng r rng v phn minh, cn th gii li v cng huyn nhim v c bn cht v tn (inpuisable). Ta khng c quyn thu gn ci v phong ph v tn ca th gii vo trong mt tng ca ta. Thc ra, y cng ch l mt kha cnh ca bnh duy tm truyn kip ca con ngi: tng mnh l thn linh vi nhng tng thng sut, con ngi trit gia c truyn vn ch trng ta c nhng tng (tc bn tnh vn vt) va trong sng va bt bin. Ngc li, hin tng hc v trit hin sinh nhn nh rng mi tri gic ca ta mi ch vn ln c mt gc nh ca huyn nhim th gii: chng nhng ht i ta, m ht c trm i con chu chng ta cng cha tt cn c ngha ca th gii. Vy th gii khng phi l mt tng ca ta, nhng l nhng kinh nghim sng ca ta, v nhng
Page 91
kinh nghim ny vn mi ngy m rng thm. Ti c m ra cho th gii. By gi chng ta d hiu ti sao Heidegger v Mer leau-Ponty hay ni th gii hnh thnh th gii, hoc ni n th gii tnh ca th gii, tc l ci lm cho th gii l th gii. V cng nn nh cu su sc trn kia: Th gii l ci ti tri gic . Tri gic ca ta mi ngy mi lm thm phong ph kinh nghim ca ta, nhn th gii quan (ci nhn ca ta v th gii) cng i thay, t th gii quan hn nhin y thn tin v hoa tri ca tui thiu nhi chuyn qua th gii quan y lo u v d phng ca tui thanh nin, ri n th gii quan va ngi ngng va nhn ni v dung th ca tui gi. Th gii khng phi l mt hnh nh in sn. Th gii l hnh nh sinh hot ca ta, v th gii l ci m ta tri gic. Nu so snh th gii quan ca nhng b lc bn khai vi nhng th gii quan ca nhng dn tc vn minh k thut, ta cng th mt s thay i nh gia tui th u v tui trng thnh ca loi ngi. Vy phi kt lun rng chnh s kin sinh hot ca ti l ch pht nguyn ca thi gian quan st ca ti, cho nn kin tnh khng nhng khng l mt khuyt im nh duy tm ngh (h cho l khuyt im v khng c trong sng nh tuy duy. Ta bit th gii, cng nh sinh hot ti th ca ta, c tnh cht bt thu, opacit), kin tnh v s bt thu khng nhng khng c hi cho t duy m cn l iu kin hin hu ca t duy. Merleau-Ponty nhn mnh vo lp trng Duy thc nghim hin tng hc ca ng, cng nh ca trit hc hin i: chng ta
khng ly t duy (phm tr) xy dng v kin to thc ti cch tin thin, nhng chng ta cn c vo kinh nghim sng, tc cn c vo thc ti duy nht ny tm hiu v xy dng nim ca ta v th gii (trong danh t trit hc, nhng ch nh kh hu (le possible), bn cht hay bn tnh (essence), quan nim, m-th v.v. c ngha tng ng nhau v m ch lnh vc t tng, i li vi hin hu v thc ti l lnh vc s kin). V chng ta mi hiu cu S hin nhin ca tri gic khng phi l mt tng ng, v cng khng phi l mt th hin nhin xc quyt: duy-tm v duy-nghim u ngh nh th, nhng hin tng hc vch trn ch phi l nh sau. Khi ta bo mt tng no ng, ta tim nhin nhn rng n hp ng vi mt tng c ta coi l mu, l in hnh: chng hn bi ton ca tr A ng, v p s ca tr ng vi p s bi ton mu; tr B tha ng vi cu hi ti nu ln v.v. Nhng hin nhin ca tri gic khng th coi l ng theo kiu v th gii m n khai minh cho ta l mt ci g uyn nguyn, mt khi s tuyt i, khng da vo ci g v cng khng so snh n vi in h nh no ht. N l n, n l th, ta khng so snh n vi g c, v cha c g trc n. Cng nhn y m tri gic l mt hin nhin, nhng khng thuc loi hin nhin xc quyt, ngha l ta khng th chng minh n nh kiu nhng chn l ton hc: chng minh l bin minh cho mt ti, mt mnh no c nu ra, cn nh ni tri gic th c g u m chng minh v tri gic l hnh vi lm cho c th gii i tng cho ta.
Chng 5. HNG TNH, BN CHT CA THC
Dn dn, qua ba chng trn y, chng ta hiu quan nim ca hin tng hc v con ngi : con ngi khng phi l mt tinh thn thun ty nh thn linh v cng khng phi l mt linh hn trong thn xc, nhng con ngi l mt sinh hot ti th, cho nn thn xc khng cn l mt s vt nhng l chnh bn thn ti. Sinh hot cha phn tnh i trc sinh hot phn tnh, v sinh hot ti th c trc suy t. Vi sinh hot ti th, con ngi l mt phng vo (projet) th gii, n lun hng ti th gii, v hng ti vi tt c bn th ca mnh. Nh th khc hn vi lp trng duy tm coi con ngi l tinh thn nm li trong thp ng ca t duy. bn gii thm v lm sng t thm v nhng bn cht c th v v th gii hnh thnh th gii trong hnh vi tri gic ca ta . Merleau-Ponty s ln lt cp n : hng tnh theo hin tng hc, - lnh hi v ngha, - sinh hot v c cu sinh hot : By gi chng ta mi c th cp n quan nim hng tnh m ngi ta vn coi l khm ph quan trng nht ca hin tng hc : chng ta phi nh phng php gim tr mi hiu c n. Tt c mi thc u l thc mt ci g , cu ny chng c g mi l. Trong phn ph bnh thuyt duy tm, Kant
chng minh rng khng th c tri gic bn trong nu khng c tr i gic bn ngoi, v xt nh n l mi lin h gia cc hin tng th th gii c ti thy trc ni thc m ti c v nht th tnh (unit) ca ti, cho nn th gii l phng tin ti t nhn mnh l mt thc . Merleau-Ponty khng ngi nhc li rng phi hiu thu o v phng php gim tr hin tng hc th mi hiu c nhng vn ca hin tng hc nh hng tnh ca thc v cc bn cht c th ca sinh hot. Nhiu ngi tng cu thc bao gi cng l thc v mt ci g l cu ni nn tng ca hin tng hc, nhng ng lu ta rng cu cng c th hiu theo ngha ca Kant ( ta khng th ngh m khng ngh mt ci g ) v nh vy chng c mang li iu g mi m. Trong khi ph bnh thuyt duy tm ca Descartes Kant qu quyt rng nu khng c i tng ngoi th ta ch c t tng ch khng ctri gic ( l ngha cu khng c tri gic bn ngoi th cng khng c tri gic bn trong ). Hn na, ni phn Cm gic hc siu nghim, Kant chng minh rng th gii, tc khng gian siu nghim, l iu kin v l mi nht th ca mi tri gic. Vy khm ph quan trng ca hin tng hc khng phil nu ln s kin ta khng th thc khi thiu i tng ca thc, nhng l nhn mnh rng thc c hin cho th gii ngay t trc khi ta phn tnh nhn th gii nh i tng khch quan. Merleau-Ponty qung din nh sau : a) hng tnh theo hin tng hc
iu khc bit gia hng tnh ca Husserl v mi tng quan vi mt i tng kh hu ca Kant l : trc khi c tri thc ca ta xc nhn mt cch minh nhin, nht th tnh ca th gii c ta kinh nghim nh mt s kin, nh mt ci g c y ri. Trong cun Ph bnh kh nng phn on, Kant chng minh c mi nht th gia tr tng tng v tr nng, v mi nht th gia cc ch th trc khi c cc i tng ; ng cn chng minh rng, trong kinh nghim ca ta v ci p chng hn, ti chng nghim mt s ha hp gia gic quan v quan nim, gia ti v tha nhn, v ta khng c quan nim v s ha hp ny. y ch th khng cn l ngi suy tng ph qut (le penssur universed) ca mt h thng nhng i tng lin kt cht ch vi nhau : ch th cng khng cn l kh nng an bi c quyn bt tt c nhng g l hn mang phi quy phc nhng lut l ca tr nng khi ch th tc thnh mt th gii : y ch th t khm ph ra mnh v sung sng thy mnh t nhin thch ng vi lut l ca tr nng. Vy nu ch th c mt bn tnh, th ngh thut n tng ca tr tng tng s chi phi hot ng phm tr ca ch th : nh vy khng nhng phn on thm m, m c tri thc ca ta cng da trn ngh thut : chnh n t nn cho s nht th ca tm thc v s nht tr gia cc tm thc. Husserl lm li cng vic ph bnh kh nng phn on khi ng ni n cu cnh tnh ca thc. Cng vic phi lm l ng c t bn cnh thc con ngi mt
th t duy tuyt i, ng t bn ngoi ch nh nhng cu cnh cho thc. Tri li chng ta phi coi thc l mt s phng mnh vo th gii, hng v th gii, mt th gii m n khng bao qut ni v cng khng bao gi s c ni, nhng n lun lun hng v , - ng thi ta phi coi th gii nh mt ci g cha thnh i tng nhng nht th tnh nht thit ca n l mc tiu cho tri thc ca ta. Nhn Husserl phn bit mt bn l hng tnh hnh vi (intentionalit dacte), tc hng tnh ca nhng phn on v ca nhng xc nh lp trng ca ta, th hng tnh duy nht m cun Ph bnh l tr thun ty c th cp ti, - v mt bn l hng tnh tc to (intentionalit oprante), tc hng tnh thc hin s nht th t nhin v tin ngn gia th gii v sinh hot ca ta : hng tnh ny hin ra ni nhng c vng ca ta, ni nhng c lng ca ta, ni cnh sng ca ta, v n hin ra nh th mt cch r rt hn c ni tri thc khch quan ca ta : chnh n cung cp ci vn kin ri cc kin thc ca ta tm cch phin dch ra bng ngn ng chc chn. Tng quan gia ta v th gii l th tng quan lun ni ln khng ngng trong ta : ta khng th dng phng php phn tch lm cho n r hon, v trit l ch c vic t n trc mt ta ta chng nhn n thi . , cng l lin h gia thc v th gii, nhng ni Husserl th gi l hng tnh (s thc ta hng v, phng ti th gii), cn ni
Kant th c tn l tng quan vi mt i tng kh hu (v ch th ca Kant c tng v s vt khi cha gp s vt, cha gp i tng cho nn gi l i tng kh hu). Cn i vi hin tng hc th sao ? Khi ta c thc v mnh, th ta thy mnh trong th gii ri, v th gii (i tng) cng c y ri . Cho nn Husserl nhn mnh v s kin, tc kinh nghim sng ca ta, v l thc duy nht ta c v th gii, trong khi th Kant v cc thuyt duy tm ngh rng ta c thc trc, c quan nim trc khi gp th gii. , iu khm ph quan trng ca hin tng hc l th : thc ta v th gii cng khi s xut hin t kinh nghim sng ca ta, t s kin tri gic, ngoi ra ta khng c cch no khc c nhng tri thc ch thc. K Merleau-Ponty bn n mt tin b r rng ca Kant trong cun Ph bnh kh nng phn on (cun ny l th ba trong b ba cun nng ct ca trit hc Kant ; cun th nht l Ph bnh l tr thun ty, cun th hai l Ph bnh l tr thc hnh) : ni cun Ph bnh l tr thun ty , Kant coi con ngi (mi ngi) nh mt ch th suy tng ph qut , ngha l con ngi ngh tng th no th s vt xut hin nh th, cho nn Merleau-Ponty mi nhi li rng, i vi ch th suy tng ph qut, vn vt phi chu quyn an bi ca tr nng, v quy phc nhng lut l tin thin ca tr nng ; tri li, trong cun Ph bnh kh nng phn on , Kant bit nhn nhn vai tr v cng quan trng ca tr tng tng siu nghim v ca sinh hot t nhin. Ch th t khm ph ra mnh v thy mnh t nhin thch ng
vi nhng lut ca tr nng : tr nng khng cn v khng c quyn chi phi sinh hot ca ch th, v thc ra y c mt mi ha hp gia ti v th gii, gia ti v tha nhn, cng nh gia tr nng v tr tng tng . , ch khi u l y, v y ta khng nhng khng thy tr nng chi phi sinh hot, m cn phi nhn rng ta khng c quan nim g v s ha hp ny , ni cch khc, sinh hot t nhin v ha hp ny khng do quan nim m thnh, v n phong ph qu n ni vt qu kh nng quan nim ca ta. Kant mi ch nhn thy sinh hot ha hp gia cc ti nng (cng nh gia ta v tha nhn) ni kinh nghim ca ta v ci p : p l mt kinh nghim khng r rng khc chit nh quan nim. Husserl v nht l Heidegger i xa hn Kant khi quyt rng con ngi khng phi l l tr nhng l tr tng tng siu nghim (ni tng tng siu nghim v y l kh nng gip ta c nhng d phng v d tng ; ng ln vi tr tng tng thng nghim l kh nng v vi li nhng g ta kinh nghim ; tr tng tng siu nghim c trc kinh nghimv chnh n a ta vo kinh nghim sng). Cng l thc, nhng Kant quan nim khc v Husserl quan nim khc, Kant coi thc, tc tr nng con ngi, nh mt th t duy tuyt i ng ch huy v an bi nhng hnh ng sinh hot ca ta. Cn Husserl th coi thc l sinh hot (ch khng phi l t duy), v sinh hot l phng mnh vo th gii, mt th gii cha thnh i tng nhng ton khi ca n l ti nht thit cho mi tri thc ca
ta . Vi quan nim thc l thc sinh hot, thc cha phn tnh, vi quan nim sinh hot l sinh hot ti th, v th gii ny cha thnh hnh r khi thc phng mnh v pha n chng ta mi thc s nm c quan nim hng tnh ca khoa hin tng hc : l hng tnh lm nn s nht th gia ch th v th gii sinh hot ca ch th, Husserl gi s nht th ny l t nhin v tin ngn, v n c thc hin qung sinh hot cha phn tnh ca ta : ch sau y, khi ta phn tnh, ta mi c quan nim r rt v mi ni ln li. Kant v cc thuyt duy tm ch c bit c th thc phn tnh m Husserl gi l hng tnh hnh vi, ngha l thc v mnh, v hnh vi ca mnh, cn thc hin tng hc th cha thc v mnh : n mi ch thc th gii, mt thc cha phn tnh. Bi vy thc sinh hot ny, tc thc cha phn tnh, bao hm c nhng hnh thi sinh hot rt kh t ca ta (nh m c, vng tng, c lng) : kh t, v khng l nhng quan nim khc chit, nhng n khng km r rt hn nhng tri thc khch quan, v ta m ci g v c mong ci g th ta bit ci cng nh ta bit nhng ci s s khc. Ta nh M erleau-Ponty chng minh trn kia rng tri gic l tri thc nguyn thy v hin nhin hn ht : cc khoa hc u la lc mt s nhng s kin ca tri gic lm i tng nghin cu. V ng kt thc bng cu tng quan gia ta v th gii l tng quan lun ni ln trong ta khng ngng , con ngi c nh ngha l hin hu ti th , sinh hot ti th : khng c tng quan ti th ny, s khng c thc v cng khng c th gii lm i tng na.
b)Lnh hi v ngha Vi nhng dng sau y, Merleau-Ponty dn ta vo mt ng li nhn nh c sc ca ng. Chnh y ng t ra xa la ngi bn c ca ng l Satre, ng thi dn ng cho nhm c cu ngy nay. Ni phn gii thiu, ta thy Jeanson nhn mnh vo thi duy thc nghim ca Merleau-Ponty cng nh thi duy chca ca Sartre. Ri ta thy Merleau-Ponty qu quyt phi cc bn cht nm li ni hin hu phong ph ca n . Vi nhng dng di y, ng phn bit r rng th no l hiu bit (dnh t ca trit c truyn m ch cng vic tri thc) v th no l lnh hi, tc tip thng (danh t ca hin tng hc m t cng vic tri gic). Hiu bit th dng quan nim; hiu bit l thi suy t. Tri li, lnh hi l sinh hot, v sinh hot cha phn tnh (cho nn cng gi l sinh hot tin ngn). Hiu bit c v r rng, v tng th bao gi cng trong sng; tri li lnh hi th khng r rng, v n qu phong ph v phc tp. Trong sng ca tng do s gn lc, tru tng, tng qut ha; cn tri gic, tc lnh hi, th phong ph v phn nh ton din s thc: Nh quan nim m rng v hng tnh nh ta va thy trn y, ta mi d ang phn bit th no l lnh hi, hay tip thng (comprhension) ca hin tng hc, v th no l hiu bit(intellection) ca trit hc c truyn, th tri thc dnh cho nhng bn tnh chn tht v bt bin. Cng nh , hin tng hc c th tr thnh khoa hc v hin tng hnh thnh. i vi
mt s vt ta tri gic, hoc i vi mt bin c lch s hay mt hc thuyt, th tip thng (tc lnh hi) c ngha l tm gp li ci hng ton din, - khng nhng ch nhn vo nhng biu tng ca chng, hoc nhng c tnh ca s vt ta tri gic, hoc ci m bng bong nhng s kin lch s, hoc nhng tng ca hc thuyt, - nhng phi nhn vo cch th hin hu duy nht m ta thy c ni ln ni c tnh ca vin si, ca ming knh hoc ca cc sp, ni tt c cc s vic ca mt cuc cch mng, ni cc t tng ca mt trit gia. Trong mi nn vn minh, ta cn phi tm ra ci tng theo ngha Hegel, ngha l khng phi tm ra mt nh lut theo kiu khoa l ha m t tng khch quan vn quen nm c, nhng l tm ra ci cng thc ca mt thi duy nht ca con ngi i vi tha nhn, i vi thin nhin, i vi thi gian v s cht, tc tm ra mt cch ring bit t th gii thnh m hnh: nh s hc phi c kh nng tm li ci th ring bit v khai thc n. mi thc l nhng chiu hng ca lch s. t trong nhng chiu hng nh th, bt c li ni n o, bt c c ch no ca con ngi, du l thng thng v ng tr n u, u c ngha ca n. Hm ti tng khng ni na v nhc mt; ng b trng kia cng tng ch ni mt cu theo thng l: vy m s im lng ca ti cng nh cu ni ca ng t a u c mt ngha, bi v s nhc mt ca ti v cu ni thng l ca ng ta khng phi do ngu nhin u: chng ni ln mt tm
trng thiu thch th, v nh vy chng xc nh lp trng ca chng ti i vi hon cnh hm . i tng ca hiu bit (tc tri thc theo ngha c truyn) l nhng tng, nhng quan nim ngn i, thng mnh danh l nhng bn tnh vnh cu v bt bin ca vn vt. Cn i tng ca lnh hi, tc tri gic theo quan im hin tng hc, l thc ti sng ng v ton bch ton din. Cho nn mun hiu mt s vt, mun tm hiu mt bin c lch s hoc sysy t tng mt trit gia, chng ta phi thc hin hng tnh ton din theo hin tng hc, nhm thng vo cch th hin hu ca s vt hoc ca s kin lch s, ch ng ly ra tng kha cnh v tng loi s kin ri th nghim theo kiu khoa hc thc nghim. Khoa hc thc nghim (vi in hnh l hai khoa vt l v ha hc) dng phng php phn tch la lc ri xp hng tng loi s kin hng d b t chng di nhng nh lut ring r; li tm hiu ca hin tng hc chng li cch lm vic ca khoa hc thc nghim v nh th ch t c nhng ci nhn phin din. hin tng hc khng ph nhn gi tr khoa hc ca cc khoa l hoa, sinh vt v sinh l hc v.v nhng ch c lu tm ta v im ny: cc khoa ny khng ni ln kinh nghim sng ca ta, khng din t c hnh nh trung thc ca th gii sinh hot, tc th gii con ngi. Nu nh bc hc, hay ng bc s lun nhn v con mnh vi con mt sinh l hc, hoc nh gii phu hc, ng s ch thy lc ph ng tng cng l cc chc nng tun hon, bi tit v.v, th ng s khng th sng vi v con nh nhng con
ngi khc. Vy hin tng hc l khoa nghin cu v sinh hot c th, tc sinh hot tit h ca con ngi, gip ta c mt hnh nh hon ton trung thc v cch th lm ngi, lm cha, lm chng, lm bng hu v.v ca ta. Mun tm li hnh nh trung thc ny, ta phi nht nh t ti ci nhn ton din m Hegel gi l mt tng then cht, v ngy nay c cu thuyt gi l m hnh hnh thc: m hnh ny, tc ci kiu cch ny chi phi ng lot cc tng quan nhn bn ca ta (tng quan vi tha nhn, vi thin nhin, vi siu vit, vi nh mnh v.v). V m hnh ny lun th hin ni hng tnh sinh hot ca con ngi mi thi, ni mi x hi: khi nm c nhng chiu hng sinh hot ny, ta s thy nhng hnh v vn c coi l v ngha nht cng cha mt ngha nh nhng hnh vi quan trng. Merleau -Ponty ly hai th d: hm no , ti chn, mt, khng ni thm g c. S im lng ny ni ln mt ngha, v i vi ngi bit nhn, th ting ni ca im lng ny cn r rng hn c nhng cu ni oang oang. Ti khng ni, v ti thy cng chuyn khng c g l thch th. Ri ci s ng b trng, trong mt cuc hi hp no ch ni nhng cu so, thng l: ng ta tng nh th l c th trnh t thi . Nhng khng c thi cng l c thi ri (ta nh: chi l quyt). Thi ca ng ta l hng h, khng tham gia tch cc vo bui hi . Nh vy, di nh sng ca hin tng hc, ta thy bt c hnh vi, bt c li ni no, du thng thng v ng tr n u, u c
ngha v c ngha khng km nhng hnh vi c suy tnh ca ta. Di y Merleau-Ponty s ni mt cu ng ghi nh: Chng ta hin hu ti th, cho nn chng ta b ln n phi c ngha (parce que nous sommes au monde, nous sommes condamns au sens). Ta khng mun vic lm ca ta c ngha th n vn c ngha nh thng, cho nn khi ta ni Ti khng c lp trng th ta cng ni ln lp trng ca ta ri , v khi ta ni Ti i do chi rng rng, khng mc tiu th mc tiu l khng n nhng ni c chuyn hoc s gp ngi quen. Tuy nhin, khng cn ni ai cng thy, ngha y khng phi l tng hay quan nim, nhng ch l hng sinh hot, ngha ca sinh hot. Ni hng ca sinh hot v ngha ca th gii sinh hot cng l mt, hay ni lnh hi v ngha cng l mt: hai cu hon ton ng ngha. V nh vy ta t ti ch uyn nguyn, ni th gii hnh thnh th gii, tc cng l ni thc hnh thnh thc. c)Sinh hot v c cu sinh hot Tip tc bn v s khc bit gia nhng tng ca trit c truyn v nhng ngha sinh hot ca hin tng hc, Merleau-Ponty dn ta ti ch vt qua nhng mu thun ca duy tm v duy vt: c hai u sai s thc v c hai cng khng t ti ch pht nguyn, ch hnh thnh ca sinh hot thc. C hai u ch nm c nhng hnh nh c ng, cng nhc, nh vy lm sao ni ln c ci v linh ng v phong ph ca sinh hot con ngi? Bi vy duy tm mi phi ba ra nhng bn tnh vnh cu v bt bin ca vn vt cng l th gii cc in hnh, cn
duy vt th cng cho rng v tr vn vt ngn i vn th mi, cho nn con ngi u v thi no cng nhn c nhng hnh nh do vn vt in vo nh th. H khng bit g n tin ha, sinh thnh v hnh thnh. H li cn n gin ha tt c, nhn s vt qua nhng lng knh phin din. Phi i hin tng hc xut hin, con ngi mi bit nhn s vt bng ci nhn ton din ci nhn m t c tt c sinh hot v thc ti: Khi nhn k mt bin c trong chnh lc ta sng bin c , mi s coi nh xy ra mt cch may ri: do tham vng ca ngi ny, do cuc gp g may mn kia, do hon cnh a phng n, tt c xem nh u c nh hng quyt nh. Nhng ri cc may ri kia b tr cho nhau v ci m bi nhng s kin kia kt t li, v nn mt thi i vi hon cnh con ngi: chng v nn mt bin c c chu vi r rt ta c th ni ti. Nn tm hiu lch s t mt thc h chng? Hay l t mt nn chnh tr? Hay l t sinh hot tn gio? Hay l t sinh hot kinh t? Phi tm hiu mt hc thuyt t ni dung r rng ca n hay l t tm l ca tc gi n? Hoc t nhng bin c ca cuc i tc gi? Tha phi tm hiu t tt c mi cch mt trt, tt c u c ngha, v chng ta s tm thy cng mt c cu di tt c cc tng quan . Tt c mi cch nhn u ng, min l ngi ta ng tch ri chng ra v min l ngi ta hy i su vo ti y ca lch s t ti ci tm duy nht ca ngha hin sinh l ngha c phi by ni mi hng nhn kia. ng nh Cc -mc
ni, lch s khng bc i bng u, nhng cng ng l n khng suy tng bng hai chn. ng hn c l chng ta khng nn bn tm n u v chn ca n, nhng phi ch n ton thn ca n. Tt c nhng cch ly kinh t, hoc tm l gii ngha mt hc thuyt u ng, v l thuyt gia bao gi cng khi s suy tng t ni bn thn ca ng ta. Tuy nhin cm ngh ca ta v mt hc thuyt s ch c coi l hon ton nu ta bit lin kt hc thuyt vi lch s ca n v vi nhng gii thch bn ngoi na, t nhng nguyn nhn v ngha ca hc thuyt vo mt c cu hin hu. Husserl ni c s hnh thnh ca ngha (Sinngenesis), v ch mt n dy ta bit tng tn v ngha ca hc thuyt kia. Cng nh cng vic lnh hi, cng vic ph bnh phi t ti tt c cc bnh din, v, tt nhin, khi ph bnh mt hc thuyt, ta khng nn coi s mc ni c thuyt vi mt bin c trong i tc gi lm : hc thuyt c ngha xa hn th, v khng nn coi ci g l ngu nhin trong sinh hot hay trong cuc chung sng ca tc gi, bi v hai cch sinh hot ny u thm nhp v bin ha cc may ri kia thnh c l s. Sau ht, lch s c coi l bt phn trong hin ti th no, th n cng bt phn trong s tip din nh th. i vi nhng chiu hng nn tng ca lch s, th tt c cc thi k u xut hin nh nhng biu l ca cng mt cuc i, hoc nh nhng mn ca mt tn kch duy nht m ta khng bit c phn kt liu khng.
V chng ta hin hu ti th, cho nn chng ta b ln n phi c ngha(nous sommes condamns au sens), v chng ta khng th lm ci g, ni li g m ri khng c tn gi trong lch s. Trn y l nhng dng ni ln mt cch r nht v lp trng duy thc nghim ca Merleau-Ponty. Ngi ta cm phc ng ch thn trng v ci nhn ton din . ng khng suy lun nh Sartre v mt s trit gi khc; ng mun gi nguyn vn v phong ph v sng ng ca thc ti: ci nhn ca ng l m li vt ln c c v rong cn giy gia. ng khng cn trong sng, ch cn trung thc trn vn ht sc. V th ci nhn ca ng mun bao qut tt c nhng s kin chung c nn mt bin c. S thng, khi phi gii ngha mt bin c cng nh khi mun tm hiu mt hc thuyt (th d phi gii ngha bin c ngy 1-11-1963, hoc tm hiu t tng Nguyn Cng Tr), ngi ta ch ng vo quan im x hi, hoc ch ng vo quan im chnh tr, hoc ch xt theo i sng ring t ca tc gi. Chng ta phi quyt vi Merleau-Ponty rng lm nh th coi c v ng, nhng khng ng n. M khng ng hn th khng ng gi l ng. Khi ch trng phi tm hiu mi s kin t tt c mi phng din mt trt, phng din a d cng nh phng din lch s, phng din tn gio cng nh phng din tnh tnh, phng din kinh t cng nh phng din chnh tr, ng vch ron ng m ngy nay thuyt C cu ang tin vo, li theo tt c mt s i mi ca cc ngnh vn hc. c nhng cu nh chng ta s tm thy cng mt c cu di tt c cc tng quan v
cm ngh ca ta s ch c coi l hon ton nu ta bit t nhng nguynnhn v ngha ca hc thuyt vo mt c cu hin hu, chng ta tng chng nh c mt trang sch ca Claude Lvi-Strauss. Thc ra, ci nhn duy thc nghim ca Merleau -Ponty khng khc ci nhn c cu ca Lvi-Strauss l my. Khi a ra ci nhn ton din gip ta t ti c cu ca sinh hot, Merleau-Ponty dy ta mt bi hc qu gi v phng php nhn nh thc ti cng nh v ph bnh vn hc. Chng hn mun hiu truyn Kiu ca Nguyn Du, khng nhng ta phi hiu ni dung minh nhin ca cun Kiu, nhng cn phi tm hiu bi cnh sinh hot ca tc gi (sinh hot chnh tr, kinh t, x hi; tn gio thi , ri cn phi tm hiu cuc i v tnh tnh tc gi, ri nhng phn ng m cun sch c th gy nn hi hoc lin sau ). iu can h l ng tch ri cc phng din ra, nhng phi nghin cu tt c cc bnh din tm l, x hi, tn gio, kinh t, chnh tr, v.v vi mt ci nhn duy nht v ton din: c th ta mi khm ph ra ci c cu chung nm di tt c cc hnh thi sinh hot ca tc gi, ca con ngi. Nhn vo mt bin c, mt s kin hay mt cuc i tc gi, thot tin ta thy hnh nh cc hon cnh u do may ri. Nhng khi ta bit xc nh nhng chiu hng cn bn ca lch s mt ngi hay mt thi i, th ta s thy rng chng c g l hon ton ngu nhin hay may ri, bi v sinh hot bn thn v sinh hot cng ng thm nhp v bin ha cc may ri kia thnh c l s, cng nh b tiu ha ca ta
bin ha nc l, cy rau, ht cm, ming tht heo thnh mu tht ca ta, thnh bn thn ca ta. Ni th cng nh ni rng khng c i tng tuyt i, khng c d kin nguyn cht: tt c cc s kin u l s kin con ngi, u l di tch ca sinh hot con ngi. ng th, t nguyn thy c sinh hot, v sinh hot bao hm hng ca sinh hot, tc cng l ngha ca th gii . V Merleau-Ponty kt thc bng cu ng ghi nh: V chng ta hin hu ti th, cho nn chng ta b ln n phi c ngha. Cu ny c ngha l: chng ta lm g, ni g, du khng mun cho hnh vi ca ta c ngha g ht th n vn c ngha. Ta khng th trnh s c ngha ny c, v ta khng th trnh sinh hot, m h sinh hot l c hng, c ngha. Hn na sinh hot y khng nhng l hnh ng, m cn l ngh ngi, m mng, im lng, tuyt ngn, tuyt thc. Tm li, ta phi tm li hnh nh trung thc ca sinh hot, v sinh hot l bn cht con ngi v l ngha ca th gii. Nhn vo sinh hot nh th, Merleau-Ponty cng vi Mc kch Hegel v ng ny cho rng lch s lm bng tng (Mc ch nho v ni nh th l lch s bc i bng u), nhng ri li kch Mc, v Mc ly cn lao gii ngha lch s (Mc thng vit cn lao lm nn lch s loi ngi). Lch s khng bc i bng u, th n cng khng suy tng bng hai bn chn. Con ngi khng phi l tinh thn hay t duy nh duy tm ch trng, nhng cng khng phi l lao tc v sinh hot thun ty kinh t nh thuyt Mc-xt duy vt ch trng, Con ngi ch thc l
con ngi ton din, gm sinh hot kinh t, x hi, vn ha, tn gio, ngha l gm c sinh hot vt cht v tinh thn. Khi nhn vo c cu sinh hot, tc nhn vo nhng chiu hng cn bn ca hng sinh hot, ta thy nhng hnh vi ch cng nh nhng hnh vi ng tr, nhng li ni c suy tnh cng nh nhng cu l ming, nhng cng cuc theo ui nhiu nm cng nh nhng m c thong qua trong gic ng, thy u c ngha v c tn gi trong lch s cuc i ta. Nh th cng t r vai tr v cng quan trng ca sinh hot ti th ca ta.
Page 111
Chng 6. VN CHN L Chng ny c coi nh phn tng kt v bn cht v vai tr ca hin tng hc. Nhng chng 2, 3, 4 v 5 trn y trnh by tt c nhng g cn phi bit v khoa hin tng hc: nh chng ta c th tm li th gii sinh hot ca ta, cng l th gii duy nht ta bit c mt cch chc chn, ch khng phi nhng th gii huyn thoi ca duy tm hoc duy vt. Th gii hin tng hc l th gii duy nht xng danh l th gii ca con ngi: th gii ny (tc th gii sinh hot ca ta) l hnh nh ca ta. N l ci nhn ca ta v thc ti, v cng l ci nhn ca ta v ta bi v ta l mt hin hu ti th. Bao nhiu th gii quan (tc bao nhiu hnh nh con ngi c v th gii) hnh thnh qua bao nhiu nn vn minh khc nhau, qua bao nhiu thi i khc nhau, ri cng by nhiu th gii quan qua i vi nhng vn minh v thi i . Hin tng hc gip ta nhn nh rng th gii khng nhng l mi trng sinh hot th xc v tinh thn ca con ngi, nhng cn l nh thn th con ngi, nh bn thn con ngi. Ngy nay, khi thuyt c cu ch trng dng phng php phn tch c cu hnh thc (analyse structurale) tm hiu bn lnh con ngi mi thi, th h
chng minh rng con ngi v x hi sinh hot ca con ngi cng l mt, cho nn nu khng trc tip thm d c tm linh con ngi, th cc khoa hc nhn vn cng c th phn tch cc c cu sinh hot ca con ngi, biu hin ni nhng cch sinh hot ca con ngi (nh ngn ng, vn ha, n mc, nu nng, nghi l x giao, chnh tr, tn gio v.v), khi ln ci c cu (tc m hnh) vn thc s chi phi cch lm ngi ca mi nn vn minh, ni mi dn tc. Thc ra, mt trit gia thi Trung c nh thnh Thomas cng ch trng rng Tm tr ta c kh nng tri thc vn vt trong th gii, ch khng c kh nng t tri thc mnh, v nu khng c i tng, nu khng c kinh nghim s vt, th tr nng ta ch l tr nng kh hu, ngha l cha c sinh hot, cha t ti thc ti. Phi c i tng, phi c th gii, tr nng ta mi tr thnh hin th, ngha l mi sinh hot thc s v c ni dung. iu ny c Kant nhn mnh hn trong hc thuyt ca ng khi ng qu quyt khng c cm gic th khng th c tri gic v kinh nghim. Nhng phi i phong tro hin tng hc, ngi ta mi thy th gii dnh li c vai tr quan trng ca n, ng thi khng ln t vai tr ca ch th. ng nh Merleau -Ponty vit sau y: iu c th quan trng nht ca hin tng hc l nh quan nim ca mnh v th gii v v s hp l lin kt thuyt duy ch th cc oan vi thuyt duy khch th cc oan. Th gii hin tng hc l th gii ca sinh hot con ngi, v con ngi ca hin tng hc l hin hu ti th, cho nn nu khng c th gii th khng hiu c con ngi. Cho
nn: a) Th gii l biu hin ca con ngi, - b) Hin tng hc l khoa hc nn tng nht. a)Th gii l biu hin con ngi Ni th gii l biu hin ca con ngi, chng ta cng vi hin tng hc chng li ch trng duy tm coi th gii l cng trnh thc hin ca con ngi. Con ngi khng phi l kh nng tc to nn th gii, hoc an bi th gii, nh th chng ta tc to hoc s dng mt vt. Khng phi th. Tng quan gia con ngi v th gii sinh hot ca mnh l tng quan hin hu (ch khng phi tng quan chim hu hoc s c), ging nh tng quan gia hn v xc con ngi. Cho nn ni th gii l biu hin ca con ngi, ta ch c nhc li iu chng minh nhiu ln trn y: th gii hin tng hc tc th gii sinh hot ca ta, l hnh nh trung thc ca con ngi chng ta. C nhn c cu nhn sao vt vy, hoc ngi lm sao chim bao lm vy, thc l ch l. Vt y l th gii sinh hot ca con ngi, v chim bao y l hnh nh ta m c v th gii sinh hot . Th gii hnh thnh th gii v thc ta thnh thc, bi v con ngi ca ta hnh thnh trong sinh hot ti th: cho nn th gii v con ngi c tng quan mt thit vi nhau nh nose (hnh thi thc) v nome (hnh thi ca i tng, ca th gii m ta thc). Th gii biu hin con ngi : iu c th quan trng nht ca hin tng hc l nh quan nim ca mnh v th gii v s hp l (rationnalit) lin kt
duy ch th (subjectivisme) cc oan vi thuyt duy khch th (objectivisme) cc oan. S hp l c o lng theo ng nhng kinh nghim by t n cho ta. Hp l c ngha l nhng hng nhn khc nhau gp nhau v bin h cho nhau, nhng tri gic khc nhau xc nhn nhau, mt ngha xut hin. Nhng chng ta khng c tch ri ngha ny ra, bin n thnh mt th tinh thn tuyt i, hoc thnh mt th gii theo ngha duy thc (ralisme). Th gii hin tng hc khng thuc loi hu th thun ty, nhng n l ci ngha l ra ni giao tuyn cc kinh nghim ca ti, v ni giao tuyn cc kinh nghim ca ti v tha nhn, do s cc kinh nghim ny n khp nhau: nh vy th gii hin tng hc khng th no ri khi ch th tnh v tng ch tnh (intersubjectivit) l hai th hp nht vi nhau, bi v nhng kinh nghim ngy nay ca ti vn ly li nhng kinh nghim xa kia ca ti, v kinh nghim ca ti cng lp li kinh nghim ca tha nhn. y l ln u tin, s suy tng ca trit gia c coi l thc y , cho nn khng dm thc hin nhng suy lun ca mnh trong th gii, c trc khi suy tng. Trit gia tm cch suy tng th gii, tha nhn v chnh bn thn, v tm cch quan nim nhng tng quan gia cc thc th ny. Tuy nhin Ego suy nim, ngi quan st vin v t khng gp mt s hp l c sn, nhng Ego t thit lp mnh, v do mt sng kin khng c hin hu
bo m, Ego thit lp ci hp l kia: sng kin ny hon ton da trn kh nng thc hin m ta vn c th m ly lch s ca mnh. Th gii hin tng hc khng phi l s trin khai mt hu th c sn , nhng l s xy dng nn hin hu. Trit l khng phn nh mt chn l c sn, nhng l ngh thut thc hin mt chn l. Ngi ta s hi lm sao c th c s thc hin ny, v s thc hin ny c gp li ni vn vt ci l tr vn c t trc chng. Nhng Logos duy nht c coi l c trc nh th, li chnh l th gii, v trit l c nhim v nu r n ln cng khng khi s l trit l ca ci kh hu: y l trit l hin thc v thc ti nh th gii, v n l thnh phn ca th gii, cho nn khng mt phng thc gii thch no c coi l sng sa cho bng s chng ta bt ly ci th gii cha hon thnh kia nhn vo ton din ca n v kim cch suy tng n. S hp l khng phi l mt vn : sau lng n khng c mt n s no ta cn phi dng suy din m xc nh, hoc phi dng quy np chng minh: mi lc ta chng kin s l lng ca cng vic lin kt gia cc kinh nghim; khng ai bit r s l lng ny hn chng ta v chnh chng ta l ci gt ca s lin kt ny. Th gii v l tr khng t vn cho ta: nu mun, ta c th gi th gii v l tr l nhng huyn nhim: bn cht ca chng l huyn nhim, v ta khng th c gii p no lm sng t huyn nhim ny, v n pha trc mi gii p. Trit l ch thc phi
l hc tp li cch nhn th gii: theo hng nhn ny th mt cu chuyn k chi cng ni ln th gii ca ta mt cch su xa nh mt thin kho lun trit hc. Ta cm trong tay vn mng ca ta; ta trch nhim ly lch s ca ta nh s suy ngh ca ta v cng nh quyt nh dn thn cuc i ca ta: trong c hai trng hp cng l th hnh vi mnh m m ta chng nghim khi thc thi. Vn ln nht ca hin tng hc vn l t ti ch nhn thy th gii hnh thnh th gii trong sinh hot ti th ca ta. Chnh quan nim th gii ca hin tng hc l cha kha m vo chn l (m y Merleau-Ponty gi l s hp l). Duy tm cc oan cho rng thc, tc quan nim, c trc v n quyt nh cho s hnh thnh ca th gii i tng; ngc li duy vt cc oan li quyt rng vn vt c trc v thc ta ch c vic in ly nhng hnh c sn ca vn vt. Hin tng hc thng s b tc v mu thun ca hai thuyt ny khi ch trng rng thc v i tng cng hnh thnh mt lc trong kinh nghim sng ca con ngi hin hu ti th. Cho nn hp l khng c ngha l hp vi mt Logos (t l tr siu phm) no ht, nh ta thy ni thuyt duy thc ca Platon (duy thc l thuyt cho rng ch nhng tng ngn i, tc bn tnh vnh cu ca vn vt l c thc, cn s vt ni trn gian sinh sinh ha ha ch l nhng bng thong qua. Hp l l ci c nhiu kinh nghim xc nhn, v c nhiu ngi cng xc nhn; cn o gic l ci thot tin c coi l thc, nhng ri b cc kinh nghim n sau ph nhn. Hp l cng chnh l ci ta gi l chn l: vi
ci nhn ca hin tng hc, chn l khng cn l mt thc th cao vi ni th gii thn linh, tc th gii ca Chn Thin M, nhng chn l l kinh nghim dy cng phu ca con ngi, mt chn l cn c kin ton thm mi. Chn l khoa hc, chn l trit hc, chn l lch s v.v tt c u l nhng kt qu ca nhiu nm, nhiu th h tm kim vt v, ch u phi th chn l t tri ri xung ca Platon v Aristote. Chn l khng c trc con ngi nh kiu mt vt t thn trong thin nhin. Chn l l s con ngi khm ph ra mnh v th gii: chn l l lch s tnh con ngi, ch khng l mt ci g vn c t ngn xa. Hiu c s hnh thnh ca th gii tc s hiu c s hnh thnh ca chn l. Xa kia cc trit gia cng nhn ra rng hin hu v chn l cng l mt (Ens et Verum convertuntur; Ltre et le Vrai, cest la mme chose), s vt nh th (hin hu), th ta thy th (chn l). Tuy nhin h ngh rng th gii l mt trt t vnh cu gm ton nhng bn tnh s vt bt bin, cho nn hin hu ca trit hc Platon v Aristote l hin hu vnh cu v bt bin (hin hu ca th gii thn linh, th gii nhng in hnh). V chn l ca h cng l chn l ngn i bt di dch. Tri li th gii ca ta l th gii bt u hnh thnh v cn ang bin chuyn tin ha mi, cho nn tri thc ta c v th gii sinh hot ca loi ngi, tc chn l ca ta, cng hnh thnh v cn ang tin thm. Bi vy th gii hin tng hc khng th no ri khi ch th tnh v tng ch tnh, tc khng th no c coi nh c lp vi sinh hot ca con ngi v x hi loi ngi.
Nh vy, y l ln u tin, s suy tng ca trit hc c coi l y thc, khng dm tc to nn th gii nh tm thc duy tm lm, ng thi tm thc ta cng khng gp mt s hp l c sn. Ni cch khc, ngi quan st v t (tc ch th hin tng hc) khng ngh rng th gii vn c t ngn xa nh vy (lp trng ca duy vt v duy nhin): th gii v s ta bit th gii (tc chn l) l cng vic do ta thit lp ta c th trch nhim ly lch s ca mnh. Merleau-Ponty ni sng kin ny, hnh vi thit lp ny ca ta khng c hin hu bo m, bi v cha c hin hu: chnh sinh hot ti th mi lm cho th gii hnh thnh th gii, tc khi u cho s hin hu ca i tng. (Tt nhin, hin hu y khng phi th hin hu, tc hu th thun ty m Merleau-Ponty ph bnh ni nhng dng u ca on vn trch dn ny). Husserl gi ch th hin tng hc l ngi quan st v t v n thi ng la vi thin nhin (Xem chng 3 c trn y). Khi ch th hin tng hc nhn li kinh nghim sng ca mnh, th khng thy mt hu th c sn, tc mt th gii ngn i, nhng ch thy mt th gii hnh thnh do s xy dng ca mnh. C hai ch c sn v xy dng cng cn c hiu ng n ko li nh bn sang ao. Ni vn c sn ri th khc, v ni c y ri th khc. Trit c truyn ngh th gii vn c sn nh th t ngn xa, cho nn h ch trng mt th gii vnh cu v bt bin; cn hin tng hc ni th gii c y ri, th khng bao gi c ngha l th gii vn c sn nh th t ngn xa (ta bit Husserl cc lc chng
li thuyt duy nhin cng vi thin kin th gii), nh ch c ngha l khi ti phn tnh th th gii hnh thnh ri, nh th ri, ch ti u phi kin to th gii nh phi duy tm ngh. Ch xy dng cng th, khi hin tng hc dng ch ny th n ch c ngha l s khi u v s hnh thnh, ch khng c ngha l t mnh kin to nn th gii theo mt d tnh c sn ca t duy. Khi hiu th gii (tc hin hu) theo quan im ca hin tng hc nh th, ta s thy chn l khng cn v khng phi l mt chn l c sn tc chn l ngn i, nhng l mt chn l hnh thnh v hin cn ang tin mi. Th gii v chn l hnh thnh theo ngh thut sinh hot ca ta, ngha l theo l sng mu nhim ca con ngi, theo tr tng tng siu nghim ca con ngi, ch khng theo l tr hay Logos ngn i no ht. Hn na, nu phi nu ln mt Logos, tc mt ci g lm cn bn, th ci l chnh th gii hin tng hc, tc th gii sinh hot ca ta (T nguyn thy c sinh hot, ri mi c thc v sinh hot tc quan nim). Nhn trit l hin tng hc cng khng khi s bng quan nim thun ty (tc phm tr) i ti nhng kh hu nh phi duy tm, nhng khi s t kinh nghim sng, t thc ti c th, tm li hnh nh trung thc ca th gii. Chn l khng phi l vn , cng nh th gii khng phi l vn , v vn l ci cha c gii quyt. Tri li th gii l ci ta kinh nghim ri, v chn l l hnh nh trung thc ca kinh nghim sng . V th Merleau-Ponty thng dng ch ngh thut v y
ng dng ch huyn nhim ni ln v phong ph v s phc tp ca th gii sinh hot. Phong ph v phc tp cho nn khng sng sa nh nhng tng, nhng nh th khng c ngha l c th dng nhng gi thuyt hoc nhng tng lm sng t. Th gii v chnl th pha trc mi gii p, ngha l c th gii sinh hot ri mi c nhng tng v nhng suy t, gi thuyt, cho nn khng th da vo nhng ci ny gii p vn chn l v th gii. Vy ch phi tr li chnh nhng s vt, phi tm hiu mnh sng ci th gii ca mnh vi hng no. Tm li, phi trin khai ch khng nn tm cch gii ngha, v khng c vn v cng cha c hin hu trc khi th gii hnh thnh, cho nn khng ly g gii ngha n c. Kt lun: trit l khng phi l tm ra nhng nguyn nhn hoc tm ra nhng gi thuyt. Khng th ni nguyn nhn y, v cha c g trc khi th gii hnh thnh th gii, v nh ta bit th th gii xut hin khng l do ngha l khng do mt d tnh tr liu no ht. Cng khng th ni gi thuyt, v th gii l thc ti v l s kin ta kinh nghim. Cho nn trit l phi l s tp li ci nhn: v khi ta bit nhn th gii vi quan im hin tng hc nh th, tt c mi s kin, mi c ch v li ni u c ngha su xa: l ngha ca sinh hot, ngha ca con ngi. Hn chi Lvi -Strauss gn y qu quyt rng khoa nhn hc (anthropologie) c th tm bit con ngi mi thi i, mi vn mnh, qua nhng cch th sinh hot nh: cch dng v g chng, thc chnh tr, nhng truyn thn thoi, ngh thut, x giao v
cch nu n (Xem Cl. LEVI-STRAUSS, Anthropologie structurale, Plon 1958, tr.98). V chng ta bit ng nghin cu rt cng phu v ba cch th sinh hot ca con ngi: h thng h hng nhng truyn thn thoi, - nu n. Cng nh R. Barthes nghin cu v cch n mc theo thi trang, v tt c u biu l quan nim sng ca con ngi ni cc dn tc. b)Hin tng hc, khoa hc nn tng By gi chng ta c th gp sch li v cm n Merleau -Ponty. Chng ta lm quen vi hin tng hc qua nhng trnh by t m v lp i lp li ca ng. Bi dy ca ng khng phi v th m tr thnh d hiu. Nh nhng trnh by trn y, chng ta thy d hiu hn, nhng nguyn hin tng hc l mt khoa kh hiu v n khng ging nh mt th khoa hc no khc nh lun l, ton hc hay khoa hc thc nghim. Bit h, nn c i c li nhng trang trn y, ri t mnh thc tp nhn th gii vi con mt ca hin tng hc. kt thc li ni u ca ng, Merleau -Ponty nhc li tnh cch nn tng ca hin tng hc i vi cc khoa hc khc, cng nh tri gic l nn tng cc tri thc ca ta v vn vt: V n l s vn mn th gii xut hin cho ta, nn hin tng hc ch c th da trn chnh mnh n, n t t nn tng cho mnh. Tt c cc tri thc u da trn mt ci nn nhng nh , v chung quy u da trn mi tip thng gia ta v th gii v
l nn mng u tin ca s hp l. Xt nh n l s phn tnh trit , th trit hc t cm mnh khng c dng ci li . Trit l cng trong lch s, cho nn n cng s dng th gii v nhng g l tr to nn. Vy trit l s phi t cho mnh ci cu hi m n t cho tt c cc tri thc khc: nh vy trit l s t km mnh, hay ni nh Husserl, trit l s l mt i thoi, mt suy nim khng cng, v nu trung thnh vi hng ca mnh th trit l s khng bao gi bit mnh i u. Tnh cch cha hon tt v ci kiu mi bt u ca hin tng hc khng phi l du hiu mt s tht bi: l nhng iu khng th trnh c, v hin tng hc c nhim v ni ln huyn nhim ca th gii v huyn nhim ca l tr. Cho nn nu hin tng hc l mt phong tro trc khi l mt hc thuyt v mt h thng, th khng phi l iu tnh c, v cng khng l gi b. Hin tng hc l mt vic lm y cng phu nh tc phm ca Balzac, ca Proust, ca Valry, v ca Czanne, - v cng do mt loi ch v mt loi ngc nhin nh nhau, cng do mt s i hi v thc, mt ch nm cho k c ci ngha ang bt u hnh thnh ca th gii, hoc ca lch s. Hiu nh th, hin tng hc phi c coi nh chnh n lc ca nn t tng thi nay. Trong on vn trn y, trc ht Merleau -Ponty nhc li nh ngha khoa hin tng hc: l khoa gip ta nhn thy th gii hnh thnh th gii cho ta trong kinh nghim sng. V l s kin nguyn
thy, c trc tt c cc tri thc ca con ngi: cc tri thc, cc khoa hc u nghin cu v nhng s vt hoc nhng bin c ta thy trong th gii, cho nn cc tri thc ny u gi nh c quan nim th gii, quan nim s vt, quan nim hp l; trong khi th khoa hin tng hc khng th dng ci li , tc khng th da vo nhng nh (nh quan nim v thc ti, quan nim v chn l, quan nim v s vt), v chc v ca n l gip ta thy lm sao thc ti l thc ti, lm sao s vt tr thnh i tng tri gic ca ta, lm sao ci ny c coi l chn l v ci kia b coi l o gic. Nhn hin tng hc mi c gi l khoa hc nn tng nht, tc khoa hc v hin hu cng nh v s hp l. Phi c i tng, ri ta mi c th bn lun v nghin cu xy dng khoa hc: chng hn ta phi bit th no l mt x hi; ri ta mi ty chiu hng nghin cu m xy dng cc khoa hc nh tm l x hi, lun l x hi, kinh t x hi, tin ha x hi v.v Bi vy, trit hc, xt theo quan im hin tng hc, s c nhim v suy tng n cng kit, n ch pht khi uyn nguyn ca sinh hot v ca hin hu (tc ca th gii sinh hot): s suy t ca trit gi vn t vn , t cu hi, v cc khoa hc khc, th nay s suy t cn phi t vn v chnh mnh, v ch pht nguyn ca suy t, tc phn sinh hot cha phn tnh. Theo chiu hng ny, s suy t ca trit l s khng cng v trit l s khng bit mnh i ti u, v trit l ch l tm li hnh nh ht sc trung thc ca sinh hot ti th, m sinh hot ny xut hin khng
Page 124
l do, ch khng din tin theo nhng quan nim tin thin nh duy tm ch trng mt cch ngy th. Trit l l mt s suy nim khng cng, hay ni nh K. Jaspers, trit l l i ng. S hnh thnh ca th gii vn tip tc, v con ngi vn tip tc tin ha, nhn th gii quan cng vi chn l con ngi cha c coi l hon tt. Ch ci nhn tnh v th ng ca trit Hy lp c trit l c truyn noi theo mi qu quyt mt cch ngy th, - v li bing, - rng th gii l mt thc ti vnh cu v bt bin. Ngy nay, cc khoa hc nh a cht hc, c sinh vt hc, thin vn l hc (astrophysique), a vt l hc (gophysique) v.v vch cho ta thy r rng nh trn giy trng mc en rng tri t ny bt u xut hin trong khng gian nh mt khi lng, ri dn dn rn li ni ngoi v t qung bn t nm nay, sau cc loi thc vt v ng vt dn dn xut hin do nhng nh lut tin ha, v sau cng, mi gn y, loi ngi chng ta xut hin. Loi ngi chng ta mi bt u c gn y thi: Nu lch s tri t c thu gn li bng thi gian mt nm, th con ngi nguyn thy ch xut hin vo ngy cui cng trong nm, mi lm pht trc na m thi. (I. M. van der Vlerk et P. H. Kuenen, LHistoire de la terre, tr. Ba 4). V trit l l suy nim v sinh hot ti th ca con ngi, v con ngi cng vi th gii mi ngy mi tin thm v i khc, cho nn tnh cch cha hon tt ca hin tng hc, tnh cch thiu h thng ca n khng phi l chuyn ngu nhin, nhng l do bn cht ca i
tng m hin tng hc tm hiu. Cho nn vic lm ca Hin tng hc va dy cng phu, va khng bao gi c coi l hon tt. Khng hon tt, v sinh hot con ngi cha hon tt, cuc tin ha ca con ngi cha hon tt, lch s con ngi v th gii cha hon tt. V ch trng th gii vnh cu cng vi nhng bn tnh bt bin v vnh cu ca vn vt, trit c truyn t cho l hon tt cng vic mt khi nh ngha xong cc bn tnh ca v tr vn vt, gm c bn tnh con ngi. Tri li, v nhn r s kin tin ha v bin chuyn khng ngng ca th gii v ca con ngi, nn hin tng hc khng bao gi c th ngh l xong. Nu trit hc l phn tnh v phn tnh cho ht sc trung thc; nu o c l thc y v sinh hot ca mnh t m nhim ly cuc i ca mnh, - nu hin tng hc thc s gip ta bit mnh, bit ngi thi i mnh, qua nhng cch th sinh hot ti th, th hin tng hc qu l mt th trit hc v i sng. Cho nn hin tng hc khai sinh phong tro trit hc hin sinh. Hin tng hc cng t li nhng nn mng cho cc khoa hc con ngi nh tm l hc, x hi hc, s hc, vn hc s, v c n bnh l hc v y hc na. Vi hin tng hc, cc khoa hc ny khng cn mang b mt nhng mn hc hnh thc v cng nhc do nh hng khng chnh ng ca phng php thc nghim, nhng tr thnh nhng khoa hc con ngi: nh vy chng s khng b mt ci c sc ca sinh hot con ngi m phng php thc nghim ca cc khoa hc v thin nhin (in hnh l khoa vt
l) lm ht mt trc kia khi chng nghin cu v con ngi bng phng php m khoa vt l dng nghin cu v cc s vt. Hin tng hc em li cho ta mt ci nhn hon ton mi m v rt trung thc v sinh hot ca con ngi, nhn n cch mng mt cch chnh ng tt c cc khoa hc v con ngi. Cho nn Merleau-Ponty khng ni qua khi quyt rng hin tng hc phi c coi l chnh n lc ca nn t tng thi nay tm hiu con ngi v th gii con ngi. --- HT ---
Ngun: Trn Thi nh. Hin tng hc l g? Hng Mi, Si Gn, 1969. Bn in t do bn Phm Vn Minh thc hin.
Page 127

HIỆN TƯỢNG HỌC LÀ GÌ - TRẦN THÁI ĐỈNH

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

HIỆN TƯỢNG HỌC LÀ GÌ - TRẦN THÁI ĐỈNH

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Chng 3. PHNG PHP GIM TR HIN TNG HC

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh

Hin tng hc l g Trn Thi nh