Chữ Nghĩa Làng Văn - Phi Ngọc Hùng

Ch ngha lng vn
Ch ngha lng vn i khi ch l mt ch,

cm t, on vn c ng, din ngha, din
gii mt ng tho vn hoc mt th ti no .
Nhng trch dn uoc gp nht qua sch v,
trn mng lui ca nhiu tc gi thnh danh
hay khuyt danh, khng ngoi gc nhn tn
tn thu bt nhu v thu. y l chua k nhiu
t ng, mc trong b suu tp ang cn
trong vng nghi vn, cn phi thm jnh li
nu c th uoc vi nhng bc thc gi vn
kin sc tch. Nhng ph ch, dn chng hay
giai thoi do ngui vit k li, vi ch quan,
khch quan ch cch nhau mt soi tc. V vy
ngui suu tm khng t ra sai hay ng,
v ci sai hin ti c th l ci ng mt
thi im no khc. Xin chn thnh cm t
v co li nhng tc gi ng gp bi v
trong suu tp ny, nhung v phuong tin eo
hep nn ngui suu tm khng th thnh tc
gi truc khi ng ti Ng Khng Phi Ngc
Hng.
***
Vn ha m thc: Tht kho tu
1
Thjt kho tu khng phi l mn n ca
ngui.Tu.
ng ra l tu. Tu y hiu theo ngui
Nam mit dui nhu sng Ci Tu Thuong,
sng Ci Tu H.
Tu ngha l.lt.
V kho tu l kho lt lt ch khng phi l
kho mn.
Tu ch khng phi l.Tu hay kho theo
Tu. V bn Tu lnh nn khng c da
c nuc da tuoi chm vo ni thjt kho tu.
(Bnh Nguyn Lc)
Ngun gc a danh Si Gn
c nhiu thuyt v ngun gc ja danh
Si Gn. Theo Bnh Nguyn Lc, tt c
nhng thuyt y u c ch khng n.
Theo ng: Si Gn l t Si Gong, m Si
Gong l tn ca mt vng tnh Qung
ng bn Tu. t Si Gn vn l Gia jnh
kinh. Khi Gia jnh kinh bj Php chim, ngui
Vit b i nhiu, ngui Tu t Ngn (Cho
Ln) a ra , t li tn thnh ph l Si
Gng tung nh qu huong bn Tu ca
h.
2
Liu y c phi su thuc v ci tn t ny
chua? Sai hay ng th ci tn Si Gn i
vo.c s t lu.
(Thu T - Gocnhin.net)
Nht tng c!ng thnh "#n ct kh!
Nhiu ngui hiu cng thnh y l tn
cng mt ci thnh hiu sai thnh ng
trn l mt ng tng m tn cng thnh th
tn vn xng ct.
Thuc ra cng thnh y l thnh cng.
V vy cu trn nn hiu l mt ng tng
thnh cng th hng vn qun lnh phi vong
thn, xng ct cht thnh dng.
Ngui Vit v ngui Tu dng ch khc
nhau: Nhu kh hi l hi kh, tin s
thay v s tin. Ngy nay, ngui trong nuc
theo chn ngui Tu o nguoc li vi on
gin l gin dn, bo m l dm bo, di
du l du di, vi dp l dp vi..v.v.. Ni
khc i ngui trong nuc ang ni ting.
Tu m h khng hay.
(Duy L bo Tu Do)
3
T$ th%i &'t ti(t
Trong cu i ngy Tt ca c Nguyn
Khuyn vit cho anh hng thjt hng xm ga
vo:
T thi bt tit canh chung thy
Ngn liu g b duc dim trang
T thi theo m ljch c bn ma. Mi ma
ba thng. Nm chia lm 24 tit. Mt thng c
hai tit (gia thng v u thng).
Bt tit tc tm tit trong mt nm: Xun
phn, thu phn, h ch, ng ch v lp xun,
lp h, lp thu, v lp ng.
(Khuyt danh)
Th) *ng *' +,n " ca dao-
Hi c tt nc bn dng
Sao c mc nh trng vng d di
Hai cu tho trn l ca Bng B Ln, hay ca
dao nhp vo hn tho thi s? Vn cn l nghi
vn trong xm lng vn chuong?
Nh.ng d &i/t t0ong T0u1/n 2i3u
4
Truyn Kiu c 7 n bn khc nhau.Theo
Hong Xun Hn phi bit ting Nm, nhiu
khi gp ting ja phuong li khc na, nhu:
Dui cu nuc chy trong veo
Bn cu to liu bng chiu tht tha
Thut tha trong nguyn bn l tha ra c
l bng chiu khng roi thng m roi xin.
(Thy Khu Nguyn nh Ton)
+4nh th5 %i 6a
Ba nm trn th luu n
.
Nhng giang cng na ly ai bn cng
Giang l mt loi tre thn do, t di,
uoc lm lt buc (lt giang). Xua kia t
tin ta xua dng tre ny lm ra la, bng
cch ly hai ct dang kh c vo nhau.
T giang c dang nng (phoi nng) v tip l
rang, c go rang, bp rang, com rang.
(Nguyn Xun Quang c san Cung )
7h. ngh8a t0ong c,u i
5
Cu i ch Nho gi l doanh thip hoc
doanh lin. Doanh l ct truc ca nh,
thip (ngy xua khc ln uoc gi l
thip) l tm la hay mnh giy c vit ch
v lin l di nhau. Tc nhng cu vn i i
vi nhau th no cho , ch v lut bng trc
cn xng vi nhau. Trong bi tho Qua o
Ngang ca B Huyn Thanh Quan l minh
chng v su chun muc trong php i:
Nh nuc au lng con quc quc
Thuong nh mi ming ci gia gia
(Nguyn Kin Thit bo Thi Bo)
7 c'19 c k: d: ng;ng
Phi nng con cy
m cng ti
Cu ca dao trn, theo ng Thi Vn Kim
vng Bnh-Trj-Thin thung ni g gy l:
c cy. Cu quen ni c k d ngng
ng ra l c k ngh ngng. V ngh l
mt loi ngan, vjt.
(L Vn Ln Do u c chuyn c k)
7h. ngh8a t< Nam 0a *=c
6
Mt gio su khoa Vn i hc Tng Hop, H
Ni, ng thi l nh ph bnh vn hc nhn
xt:
C mt iu nghjch l l gn y, hng lot
t ja phuong min Nam trn ra min Bc,
dn dn ln lut, thm ch thay th nhng t
chun ho t nhiu i. Lon lnh cha
thnh lon qu, ang truong bin Cng ty
gch hoa, li sa thnh Cng ty gch bng,
ang thip mi li sa thnh thip mi, ang
kem cc li sa thnh kem ly. Trn thuc on
cc ca hng n, cc ch rang v rn bin
mt, nht lot thay th bng ch chin: cm
chin thay v com rang; c chin, du chin
thay v c rn, u rn...
T< i>n "i ti(ng Vi/t
T din ting Vit ca Hong Ph, uoc
Phm Vn ng khen ngoi l: Chun ha
ting Vit v gi gn trong sng cho ting
Vit. Hong Ngc Hin, mt nh ph bnh
vn hc min Bc ph bnh: ng Phm Vn
ng ni cu y l.thiu vn ha.
V khi ging gii nhng t ca min Nam
mn (chn), mng (mn). Nh son t
7
in thuc Vin Ngn Ng Hc ghi ch l
th ng. Vy ch nu c t in no khc
ghi ch vng, lc l.th ng th c gi
min Bc s ngh sao?
(ng Trn Hun Ch ngha b b)
Nam n. th th &t th,n-
Vi cu trn c ngui lun ra th l sng
lu, l mun i. Nam n tho tho bt thn
hiu ngha trai gi mun i khng uoc
thn vi nhau.
Nhung vit ng ra l Nam n thu thu bt
thn. Ring phn vit ch Hn hai ch th
th rt r ngha v hai ch ny vit khc
nhau: Ch th truc l ua. Ch th sau
l nhn.
Nhu vy th th l ua v nhn.
Ngha en khi trai gi khi ua v nhn (
vt) khng uoc ng chm ngui vo nhau.
Ngha bng l lc giao t, trai gi khng
uoc qu thn mt ngoi vng l gio.
(Duy L bo Tu Do)
Ngun gc ti(ng Vi/t
Thi Vn Kim cng c cng quan im lp
8
lun nhu L Ngc Tr v cho rng, dn Bch
Vit pht xut t min nam Trung Hoa v
ging dn Lc Vit sinh sng lu i ti ng
bng min hon ton khng cng chng tc.
Sau nhiu cuc xung t, hai ging tc ny
chju ha ng chung sng vi nhau nhu
mt i tc.

V sau, ngui Mung, cng l sc dn Lc,
chy vo n np trong ni rng, cao
nguyn, trnh su xm lng h ca
ngui Tu. Nh , h vn gi nguyn uoc
ngn ng, phong tc tp qun truc thi ky
Bc thuc. Do cc nh nhn chng hc
cho rng: '' ngui Mung l Tin-Vit'' (proto
Vietnamiens), v trong ngn ng, tc l c
nhiu im tuong ng vi ngui Lc. ng
c tm uoc bn vn Mung-Vit ni v su
tch ca sng P (sng B, tc sng Hng
ngy nay) trong quyn Cours de Langue
Annamite ca A. Cheon, xut bn ti H Ni
nm 1899-191.
Nguyn vn:
Khy khuc mng pu p. Khi truc nghe
ngui ta ni rng c mng ng, thn hp l
rng c mt ng tn gi l ng Tng, m c
hai bo chng; ng ng, m c hai bo chng
n r ra t n lp ci n r nhau n lp ci
9
ksng Po. N tan l ksng sng B. N toan
ly sng P pao tt Thch Bi. Bo n B vo
t Thch Bi. Vo n m, ti l ks t, n lp
mi i ly , n lp ksng. Lng kli
skinh tha sng. Lng tri sinh ra mch ng
hp l ng Sch; mt ng gi l ng St; me
thung m thch pt bi mi xung mi
thch vt vi ng Tng. N me pao l, n
ng ng. N mi vo l; n t ming n pt
ng Tng mnh n mi vt ng ng. ng
Tng m chi ht mng, ng ng mi chy
ht mnh, m cht. Cho n ci ksng mi
cht. Cho n ci sng d chng lp n, m
dnh ci cy chng lp uoc, mi nn ci
Thc p d. Thc b y.
c on vn trn, ta thy ting Vit uoc
chuyn djch xen k ln vo bn vn ting
Mung, rt ti ngha. Nn phi tch ra hai
bn Mung v Vit r rng d c v so
snh:
Bn vn ting Mung:
Khy khuc mng pu p, c mng ng
thn hp ng ng, m c hai bo chng n
r ra t n lp ci ksng Po. N tan l ksng
P pao tt Thch Bi. Bo n m, ti l ks t
n lp ksng. Lng kli skinh tha mch ng
hp l ng Sch me thung m thch pt bi
10
ng ng. N me pao l, n t ming n pt
ng ng. ng ng m chi ht mng, m
cht. Cho n ci ksng d chng lp n, m
dnh ci cy ci Thc p d.
Bn vn djch sang ting Vit:
Khi truc nghe ngui ta ni rng, c mt
ng tn gi l ng Tng, m c hai vo chng
n r nhau n lp ci sng B. N toan
ly sng B vo t Thch Bi. Vo n mi i
ly , n lp sng. Lng tri sinh ra mt
ng gi l ng St mi xung mi thch vt
vi ng Tng. N mi vo l, n mnh n
vt ng Tng. ng Tng mi chy ht mnh,
mi cht. Cho nn ci sng y chng lp
uoc, mi nn ci Thc b y.
(Tnh Tc - thanh.nguyenstudent.uni-
ulm.de
Gia ?nh *'o
Gia jnh Bo l t bo do nh cm quyn
Php ch truong.
S 1 ra ngy 1-4-18, do rnset Potteaux
lm Chnh Tng Ti. Chc v ny c l bao
gm Ch nhim, Ch bt v lun c Qun l.
T nm 189-1872, Trng Vnh K uoc c
11
lm Chnh tng ti. Ri ti Huynh Tjnh Ca
tc Paulus Ca nm 188.
Tip n t Nam Ky Nht Trnh (s 1 ra
ngy 2111897).
(Huynh i Tng Bo ch)
T@c ng. TAu " Ta
Bt kin quan ti bt xut nhn l.
(Khng thy quan ti, chua roi nuc mt)
Thp nin min Nam c cu cha thy
quan ti cha d l. Tip n theo thi th i
vo ch ngha lng vn vi.t cht dn bj
thng.
(Nguyn Lp Son Du Pht Linh)
Ti(ng Vi/t-0A1 0
Hi:
- To lao l g? Bn no bit xin cho bit, xin
cm on.
p:
- Hi.To Tho.
12
(Trau gii ting Vit - atViet.com)
Ti(ng Vi/t t0ong B'ng
Nm 1979, y ban Khoa hc X hi Vit
Nam phi hop vi Vin Khoa hc Gio
dc t chc mt s cuc hi tho v vn
chun ho ting Vit. B Gio dc cng
thng qua mt s quy jnh v chnh t trong
sch gio khoa ci cch gio dc. Ngy
17198, Quyt nghj ca Hi ng chun
ho chnh t v Hi ng chun ho thut
ng uoc ban hnh v p dng cho cc
sch gio khoa, bo v vn bn ca ngnh
gio dc. Khi ting Vit uoc thng nht v
chun ho, ton quc s dng chung mt
th ngn ng theo mt tiu chun, mu muc
nht jnh.
Hy th ra xot mt s t dui y xem
sao:
T liu - Truc y ta vn dng ch ti
liu. Ngui min Bc dng ch tu liu
trong : ti liu ring ca ngi vit.
(Mc d nhiu khi ti liu s dng li l ti
liu ly trong thu vin ch chng phi l.ti
liu ring ca ng ta).
13
Ca khu Khng ng ngha vi hi cng
v hi l bin. Cng l co s c tin nghi n
tip tu b (hi cng, giang cng), xe c (xa
cng), my bay (phi cng).
Ch c th gi l ca khu khi ni xut nhp
trn b.
Trung hop ny khng cn dng ch khu l
ch Hn. Nhu ni Ca Nam Quan, Ca Tn
Chu.cng l .
(Ngun Chu u)
C t<
Nhu ta ni lnh ngha qun hay chu ch
tn hoc giy huong chi th nhng ch
qun, tn v chi l hu t.
(ch du tha).
V lnh l qun, chu l tn, v
ch l giy ri.
(Nguyn Ngc Phch Bt chin mit
dui)
*'o &D
14
Bo: tr, n tr.
B: lm vic c ch. Hm tr on bng cch
gip vic c loi.
Tho (Nguyn nh Chiu?) c cu Nhng
mong bo b thm n Ht lng v nuc, x
thn v nh.
Th nhung trong min Nam gi bo ch
l.bo b vi mt ngha khc.
Ti(ng ni 6a " na1
Ngui Vit c sng nh nng nghip, sn
bn, hi luom. Sau ua sn phm n
mt mnh t, ch c ngui trao i.
V gi theo ting Hn l Ky.
Sau gi l K, c ngha l lng. Nhu k Mc
(lng Mc), k Noi (lng C Nhu), k Mo
(lng Hong Mai, Thanh Mai, Bch Mai).
T k thung ch dng trong ngn ng dn
gian, khi t tn theo on vj hnh chnh, cc
lng ny thung uoc phin m bng t
Hn: C, Kh (K L C Loa, K Lao Kh
Lao, K Bn C Bn). Sau ny c tin t,
k tr thnh noi mua bn, v dn d uoc
15
gi l Cho. Theo thi gian tn ti pht trin
uoc gi l Phng ri n Ph.
T k uoc m rng phm vi, dng ch
mt ja bn rng hon. V d: K Qung (ch
Qung Nam, Qung Ngi), K Vnh (ch
thnh ph Vinh).
Do vy min Bc c tn xua c K Cho
(ch th Thng Long) phn bit vi K
St, K L vng qu.
Giai tho#i Eng "n FGHI
Chng ti tin l tiu thuyt u tin uoc
vit ra min Nam, nn rt mong uoc gp
Bnh Nguyn Lc, mt ngui min Nam, mt
cy bt vit truyn ngn v tiu thuyt ni
ting, ng thi cng l mt hc gi chuyn
v ngn ng hc ljch s. Chng ti tr
chuyn vi Bnh Nguyn Lc v vn hc Vit
Nam sut my ting ng h lin..
Hi ng v nhng cun tiu thuyt m ng
c uoc lc cn b. ng ni: Cun tiu
thuyt Vit Nam u tin ti c l mt cun
sch m thot u cha ti cm khng cho
c v cho l dm thu, l cun H Hng
phong nguyt truyn ca L Hong Muu.
Cun ny uoc xut bn vo nm 1917, v
16
ti tin cng l cun tiu thuyt uoc xut
bn u tin ca Vit Nam. l mt cu
chuyn tnh xy ra min Nam, chng c g
l dm c.
Cun tiu thuyt k tip ti c uoc l cun
Chng C Mum ca Nguyn Chnh St. y
l cu chuyn v mt c gi Vit Nam sng
gn bin gii Min, bj bt cc ua sang Min
mt thi gian kh lu truc khi uoc quay tr
v Vit Nam. Cun ny chua uoc xut bn
nhung uoc qung b rng ri trn t
qung co ca mt tim thuc Bc. Tiu
thuyt gia k tip m ti c l H Biu
Chnh. C th ti cng c mt s tc gi
khc ngoi L Hong Muu v Nguyn Chnh
St nhung h khng ni ting my v ti
cng khng nh uoc.
Sau , khi n thm thu vin i hc
Cornell, chng ti tm ra H Hng phong
nguyt truyn - khng phi in thnh sch m
nm ri rc trong cc s bo Nng c min
dm, mt t bo min Nam. Nhng g Bnh
Nguyn Lc k vi chng ti u uoc kim
chng t nhng ngun ti liu khc. Tr nh
ca ng v con ngui, tn sch v su kin
u r rng v chnh xc.
17
Nhng gio khoa v ljch s vn hc ca
Duong Qung Hm v ca V Ngc Phan
u do nhng ngui min Bc vit. Nhng
cun sch ny cho rng nhng tiu thuyt
u tin ra i min Bc, l cun T
tm ca Hong Ngc Phch (192) v Qu
da d ca Nguyn Trng Thut (192).
Mc d cn tuy thuc vo cch hiu th no
l 'tiu thuyt', cng vic nghin cu ca
chng ti chng minh l nhng cun tiu
thuyt u tin uoc vit min Nam, v
c l H Biu Chnh, L Hong Muu,
Nguyn Chnh St hay Trn Chnh Chiu
xng ng hon Hong Ngc Phch hay
Nguyn Trng Thut trong danh hiu cy bt
vit tiu thuyt u tin Vit Nam. Ti e
rng thnh kin ja phuong du phn vo
vic thm jnh nn ti mun Bnh Nguyn
Lc xc nhn su nghi ng ca chng ti.
ng ni: Cc hc gi min Bc nhu Duong
Qung Hm khng nhc nh n cc nh
tiu thuyt min Nam v h khng c uoc
tc phm ca nhng ngui ny ch khng
phi v h khng thch ngui min Nam. Tc
phm ca ngui min Nam khng uoc by
bn H Ni cho nn h khng bit cht g
18
v nhng tc phm u tin uoc sng
tc min Nam.
(Phan Vit Thy - Nh ln thm Bnh Nguyn
Lc)
T0u1/n cc ng=n ha1 t0u1/n chJ
Vi ljch s 2 nm truyn ngn, ng X..
Kennedy, trong quyn Literature thung
dng nm u ca vn chuong Anh M
i hc M nhc n mt truyn cuc ngn
ca Thomas Bailey Aldrich ch di c c ba
dng:
Mt thiu phu dang ngi trong cn nh c
k, dng kn, bit rng chi c mnh mnh tr
troi trn th gii ny. Tt c du d bj tiu
hy. Chung ca reo.
t ngui ng vi ng gio su n coi y
l mt truyn ngn. Khng c truyn trong
m ch l mt mnh i. Cng uoc i,
nhung c truyn nhn chung khng ni
uoc iu g mc du ta c th tung tuong
uoc vi iu v hon cnh v tm trng ca
thiu ph . Gn y nhiu bo in t ua
ra th loi truyn cuc ngn hay truyn
chp.nhu mt hnh thc vit mi.
19
Vn ha
Ngui Trung Hoa quan nim vn ha th
no? Theo Thi Vn Kim, khi thy ngui
Tu khng c ch Vn ha vit lin nhau.
Trong Kinh djch c cu :
Quan thin vn d st thi bin
Quan nhn ha d thnh thin h
Ngha: Nhn hin tuong trn tri xt su
bin i ca thi tit. Nhn hin tuong ca
ngui ta trong x hi sa i thin h.
Vn l nt v th hin b ngoi. Ha l bin
i cho tt hon. Hai ch ny khng ng
chung vi nhau nhung ngui Tu ghp lm
mt ch cho vn chuong v ngh thut.
(Mc Giao Vn ha Vit Nam)
Ti(ng Vi/t "<a dK "<a kh!ng dK
Hi : My ch oi, cho Lc hi, trong truyn
Kiu c cu: "Thiu quan chn chuc d ngoi
su mi." Thiu Quang l g, v cu c
ngha l g vy? Cm on cc ch
p : Thiu quang l quang cnh ep ca
ma xun hay nh mt tri ca ma xun.
20
Cn c ngha ma xun mt cch chung
chung. Cu trn c ngha ma xun c 9
ngy th hm l su muoi my ngy
ri... C mt cu khc ngay pha trn cu
: Thanh Minh trong tit thng hai ni
r ci thi im .
7a dao
Ca dao l tho, uoc gn lc t thi ny qua
thi khc do nhng thi s khuyt danh. Cch
gieo vn h ch ti tnh, giu m thanh mc
mc i khi cng.kh hiu, nhu:
Trn tri c dm my xanh
gia my trng chung quanh my vng
..
C ra thi ra chn tay
Ch ra lng my cht c ao anh
Vy ch ti sao ch ra lng my khng thi
sao li cht c?
Theo mt vj cao nin, uyn bc ti ngn
ngoi th nn hiu ngm l:
21
- Ch ra lng ca my m cht c ao
anh
(Nguyn Ph Long bo Xy Dung)
T din ting Vit ca Vn Tn, H Ni jnh
ngha:
Thi - T biu thj nhn mnh su min cung
hoc chp nhn iu uoc ni n v
ngui ni thy cng kh c kin g thm
uoc na. Th d: Cng tt thi.
(Cng tt thi. Nhng d tt sao cn
thi !?)
7Li ngun ti(ng Vi/t
Ngun gc ca mt ting ni l ngun gc
tng ting mt cng li vi nhau. Th d vo
ci thu mi thi ni. Ta chua phi l Ta,
Tu chua phi l Tu, Ta c chng
27. ting Vit trong ngn ng th mi
ting phi c mt ngun gc no d m sinh
ra.
22
Ting Php cng vy, vi ci vm, t gc
Latin l domus ri sinh ra dome,
domestique, domesticite,
domestiquer..v..v..V n bt ngun u
Chu xua (Hy LpLa M).
Ting Tu khng c (hay chua tm ra) ngun
gc m chi c din tch nn h lm tung l
ngun gc. Th d hn tinh v hay bng lai
tin cnh th bng l g? Lai l gi? H khng
bit
(Trong ting Vit cng c in tch nhu l
hn Truong Ba, da hng thjt, so i lng
cng hay u g t vjt..v..v..)
(Nguyn Hy Vng Ting Vit l linh hn ca
ngui Vit)
7h4ch
Chch: chn g hay gi (chn cng)
Chch cn l tn ring ca mt tn n trm
thi Xun Thu. V vy c tn o chch, ch
thng n trm.g. Th nn c cu Ch
nguoi do Chch sa vua Nghiu.
Ti(ng Vi/t dK "-dK th)ng
23
Su khc nhau gia con lon v con heo
- Min Bc khng nui.heo nhung li thch
ni toc mng heo
- Min Nam khng thy.lon li ua dng
bnh da lon
- Con lon ng phim thiu nhi: Hip s lon
- Con heo ng phim ngui ln: Phim con
heo
- Min Bc trch c kia bo nhu lon
- Min Nam qu chj n mp nhu heo
- Min Bc gi n ng ho sc l lon nc
- Min Nam ku n b lang ch l heo ni
MN t0n con "u!ng
Ti sao me trn con vung?
Ngy xua ngui Trung Hoa ngh tri th trn
t th vung. Th nn nhng ng tin bao
gi cng trn, ci l gia bao gi cng
vung tuong trung cho tri v t.
24
Bnh dy, bnh chung i vua Hng Vuong
do Tit Liu nu dng vua cha cng
tuong trung cho tri v t .
(Viet Tide)
ViKn Jh
Gc mi ng ng v vin ph, cu ny ca
b Huyn Thanh Quan hn ai cng bit
nhung c nhiu ngui hiu lm ph nhu
ph phung.
Ph y l ca bin. Ch Tu ca bin
vit bng ch ph vi b thy bn tri.
(Duy L bo Tu Do)
7h. Ouc ng.
Ch Quc ng uoc xut hin sm nht
trong Nam :
- 18-1897: Gia jnh Bo, t cng bo ch
Quc ng u tin xut bn ti Si Gn,
Truong Vnh K lm ch bt t nm 189.
- 18: Truong Vnh K cho xut bn Truyn
i Xa.
25
- 187: Xut bn Truyn Kiu ca Nguyn Du
do Truong Vnh K phin m v ch gii
bng ch Quc ng ln u tin.
- 188: Huynh Tjnh Ca tc Paulus Ca vi
Chuyn Gii Bun.
- 189: Huynh Tjnh Ca xut bn i Nam
Quc m Tu Vj. Gii thch bng ch Quc
ng v c ch Nm i km.
- 19: Bo Nng C Mn m ra mt ti Si
Gn.
*i th) Thu Phong-
Bai tho Thu Phong ca Tn nguyn vn:
Ngon gi thu phong rung l vng
L ri hng xm, l bay sang
Vng bay my l nm gi na
H hng ai xui thip phu chng
Ngon gi thu phong rung l hng
L ri tng bc, l sang dng
Hng bay my l nm h ht
Th thn ka ai vn dng trng
y vy m ng ch bt bo b no H
Ni thi y ct bng i cn bn cu. Chua k
26
nhng ch ngon gi, rung, ri, bj sa
thnh trn gi, r, bay nhu dui y:
Trn gi thu phong r l vng
L bay hng xm, l bay sang
Vng bay my l nm h ht
H hng ai xui thip ph chng
Ti(ng Vi/t ton th>
Ni ton th th li tu khng cn phi c
ngha chnh xc.
V d 1: Ta khng chia th nhung ngha ca
ng t khng h mo h khi dng trong cu.
Ni N di ri l ngha, khng cn ni N
d di ri, tr khi mun nhn mnh.
Ni Chng ny sang nm ti d Vit Nam
khng gy hiu lm g c, khng cn ni
Chng ny sang nm ti s d Vit Nam.
V d 2: Ta ni Bn ti tn Hng, khng cn
ni Bn ca ti tn Hng, v d khng c
ca th cng khng ai hiu lm thnh Bn v
ti tn Hng hay Bn hoc ti tn Hng
TAm ch)ng t04ch c5
27
Chinh phu ngm bn ch Hn c cu:
Ph quyt h Cu h
Bo lan h Th ti
H nhn sinh tuong vin
Quyt l con i th. Cu h l con huou
cao c.
(Phu dnh: Th: con th - Ti: mc cm Th ti
hoa: Hoa tm gi)
(Hong Hi Thy - Chn tng guom bu trao
tay)
Vn minh
Vn minh l nhng tin b k thut ca con
ngui. Ngui ta thung ni vn minh co kh,
vn minh nng nghip ch nhng tin b
v my mc hay k thut cy cy.
Ta thung nghe ni: Chng ta thua Ty
phuong v vn minh k thut, nhung chng
ta hon h v c mt nn vn ha lu i.
trnh su ln ln gia vn minh v vn
ha, chng ta c th tm jnh ngha nhu sau:
Vn minh l mt phn ca vn ha, c bit
28
l su tin b ca con ngui trong phm vi k
thut v nhng ci tin vt cht.
GiQng &a mi3n *=c9 T0ung9 Nam
Ging ba min chng hn l dj bit, ch l
nhng sc thi uyn chuyn do ja l phong
thy mi min. Cng l ci mn m, song ci
mn m ca ging Bc m m nhu nuc
mm nh nguyn cht. Ging Trung m c
nhu thm mui, thm cay. Ging Nam th du
dju nhu nuc mm pha long i v c thm
chua ngt.
Cng l ngt ngo, song ci ngt ngo ging
Bc nhu ca ung ct ngt ljm, ging Trung
nhu mt ma ngt sc, ging Nam nhu ngt
mt ca ung phn.
(Phu dnh: ng V Phin cho bit Ta c th
chju hng ca Tu v vn ha, tp tuc.
Nhng mn n th tuyt di khng, mi mt
tm khng ra mt mn n truyn thng ca
Ta m c gc t Tu.
V gin dj v d hiu: Tu n x du. Ta
n.nc mm).
29
( Quang Vinh - Ting Vit tuyt vi)
MR t
Nguyn nh Chiu (1822-1888) l mt nhn
chng ca thi ky Php xm chim Nam Ky.
Vn tho ca ng ghi li uoc nhiu sinh hot
x hi uong thi. Chng hn nhu bi Hjch
s phu ku goi chng Php (vo khong nm
187) c cu :
.Vi k toan ung mi quc, xui m-t,
ma-n, lon Trung Hoa nn th tuong mt
ng - Gin nhng ngui by gi danh, di
rng Nguyn, rng L, bo thin h ngh nn
rng nm v..
T in ca Huynh Tjnh Ca ch ni n
ma-t, ngha l ngi lnh canh tun, ting
M Lai. Nm 191, m-t tr thnh ngui
lnh cnh st Nam ky, gi theo ting M Lai
theo Vit Nam tu din, Khai Tr Tin c.
(Nguyn Du Chimviet.ree.r)
T0u1/n cc ng=n: Cu13n BS
ng X.. Kennedy, trong quyn Literature
thung dng nm u ca vn chuong
Anh M nhc n mt truyn cuc ngn ca
30
Thomas Bailey Aldrich ch di c c ba
dng:
Mt thiu phu dang ngi trong cn nh c
k, dng kn, bit rng chi c mnh mnh tr
troi trn th gii ny. Tt c du d bj tiu
hy. Chung ca reo.
Gn y nhiu bo in t ua ra th loi
truyn cuc ngn hay truyn chp, nhu:
S Vit cn i: Sau khi ngui ln
ni, ngui xung bin, 50 ngi khc t
x s xa xi n vng ng bng b hoang
v sng mi cho n tn ngy nay.
(Phu dnh: 50 ngi khc, tc gi l.
Tu)
Hi: m c qua mt tc gi vit:
Ti bao nm sng luu lc theo buc
chn ph lng nhn. V, hnh nhu rt v
thung, ti khng bit t bao gi v v sao
vung nghip d m nhc v thi ca. Coi
nhu ci ngu lc trng ca ring mnh....
D thua qu thy v qu vj tin bi noi
y..."ph lng nhn" v "ngu lc trng"
ngha n ra lm sao ? Lc trung th may
31
ra em cn rng m hiu t xu. ng ny
mng thm ch "ngu" na th em....ngu thit
ri
p: Thy cng.ngu lun.
Phan T:n *'o
Nhiu nh nghin cu u cho rng Phan
n Bo vit bng ch Hn uoc xut bn
nm 188, do ng Dip Vn Cuong ch
truong bin tp, Nguyn Trng T lm ch
nhim, v ni dung nhu Gia jnh Bo lc u
(S 1 ra ngy 1-4-18).
T bo ny v sau bj ng ca, v c nhng
bi bo c tnh cch chnh trj, do vy m t
Phan n Bo ngy nay khng cn, cng
khng r n l nguyt san hay tun san.
Tn bo Phan n t Phin An Trn l tn
c ca t Gia jnh.
(Huynh i Tng Bo ch)
7an Uua
32
Can qua Can: ci mc che thn khi gip
trn. Qua: ci do.
Ngui xua dng hai vt ny khi giao chin.
Sau ny hai ting can qua ch su vic tri
qua cuc chin tranh. Kiu c cu Dn mnh
trong dm can qua.
Ting Vit trong sng ch su vic tri qua
l.. kinh qua.
(Kinh tht!)
VAu " Wu
Khi ta k du ui cu chuyn hay ni ch
du , du en. t ai bit hai ch du v
du l ch Nho bj nm ha.
Cng bj Vit ha nhu lc tu x thnh luc
du sa (ch u xanh) hay nguu u m
din l du tru mt ngua.
(Nguyn Ngc Phch Ch Nho i sng
mi)
7Li ngun ti(ng Vi/t
33
ci thu mi thi ni Ta chua phi l Ta, Tu
chua phi l Tu, Ta c chng 27.
ting Vit trong ngn ng th mi ting phi
c mt ngn gc no d m sinh ra.
v gp li m thy n quanh qut ng
Nam m thi th ngun gc n chnh l
ng Nam .
Th d Ta ni rn rjp th khng hiu ti sao
li ni rjp?. Trong khi ngui Lo, ngui
Thi ni rjp l h hiu ngay l bn rn.
Ti ang bn Ngui Thi ni phm cm
lng rjp.
Trong tro th tro l trong.
Trong veo th veo l trong sut.
ngui Vit)
7hu1/n & C Xu,n C)ng
Mt nh tho, nh vn trong nuc vit:
H Xun Huong khng c. Khng c H
Xun Huong n b khng t ci ca n
b hp dn nhu th Gi un lng ong nga
nga lng, n ng mi ni th.
34
V bi C gi ng ngy l n ng vit.
V bi tho Khc ng Ph Vnh Tng th c
ngui dn gii huyn Vnh Tung, thuc
Vnh n truc sut i vua Gia Long
uoc gi l huyn Tam i. C theo i
Nam Nht Thng Ch quyn Sn Ty chp
nm Minh Mng th 2 th v ch i th tc
nn i ra l Tam a. Mi cho n Minh
Mng th 12 vo nm 182 mi i
thnh.ph Vnh Tng.
Thi gian ny th b H Xun Huong quy
tin lu ri.
Giai tho#i Eng "n
Ni chuyn vi T Hu, n tuong kh qun
nht ca ti l ng ni lin min, ni rt
nhiu. Ti (Nguyn ng Mnh) nh ng ni
t khong hai ba gi chiu. Ni rt bc. Lc
u cn ngi ngay ngn, sau co chn xp
bng trn trn salon. Ti ngi st cnh, thnh
thong ng cn v mnh vo i ti, hi mt
cu g . Hi khng phi nghe tr li, m
l cch gy ch , nghe ng ni tip.
ng ni cho n khong nm gi chiu. Anh
thu k ring i ra, xem ng h, nhc ng
35
ngh cho mt. ng khng , ng dy
bt n, ni tip.
Thuc tnh lc y ti mt i tiu qu. Ngi
ngay cnh ng, ng ln khng tin. V li
bit i toalt ch no M cng ngh ng
sp ngh ri, v tri mun. Nhung ng c
ni, ni lin min, ni say sua ho hng. Lc
, thuc bng ti ngh:
Trn i khng c g nhm nh bng chuyn
vn chuong.
Ch c i tiu l quan trng nht.
(Hi k Nguyn ng Mnh)
7hu1/n & T0i/u
Trong s Tu gi b Triu l Triu u.
u ting Tu l m.
C sch cn jnh ngha u l con nn
h gi l con h Triu. S ta cng c
nhiu sch gi b Triu l.b Triu u.
(u tht!)
7h. ngh8a thWJ ni:n HI
36
Hn mai Ngha l hn ngui nm ng dui
cy mai. Triu S Hng i Ty, mt hm i
choi t La Ph, khi qua rng th va gp
tri ti. ng vo tr mt qun ruou, thy mt
ngui con gi nim n mi cho, ng ung
ruou say, nm ng n sng hm sau, khi
dy thy mnh nm dui mt gc cy mai
ln.
Sau trong tho vn dng ch hn mai, cng
nhu ch phch qu, ni lc ng.
(Phan Mnh Danh Thoi Mng Hnh)
Ti(ng Vi/t dK nhng-th)ng kh!ng dK
Hi : m c mt cu vn rt d thuong, rt
tr tnh:
"...Vin-cui-ti ln mn trn bao con dc
di, vn thy c di dung da trong gi, vn
nghe cn trng ku da dic. Ti nh con d
tri rung cnh u phin. "
m ch nghe con d mn, d nhi....by gi
l d tri?.
p : B c.d tri sao?
37
(Phu ch: D tri, d nhi, d di du chi mt
loi d cnh ngn, c cng trc to khe hay
cn ph ma mng, c cy.)
T@c ng. Ta " TAu
Trng ln th chng bng ai.
Trng xung th li chng ai hon mnh.
(T thuong bt tc, t h hu du)
7h. Ouc ng.
Ti min Bc, vic ph bin ch Quc ng
chm hon trong Nam:
- Nm 199, Nguyn Vn Vnh lm ch bt
phn Quc ng bo ch Hn tn i Nam
ng Vn Nht Bo. Sau i tn thnh ng
C Tng Bo.
- 191-191, ng Duong Tp Ch ti H
Ni do Nguyn Vn Vnh lm ch bt.
- 1917-194, Nam Phong Tp Ch do Louis
Marty sng lp. Phm Quynh l ch bt phn
Vit ng. Nguyn B Trc lo phn Hn vn.
Nm 112, c ph truong ting Php.
38
Trong khi nhng ngui c cng khai ph
ch Quc ng u tin Nam ky thuc ja
Php li c khuynh hung tr v ngun dn
tc bng cch vit Truyn Kiu (Truong Vnh
K) v lm tu in bng ch Quc ng v
ch Nm (Huynh Tjnh Ca).
M,1 t0=ng
Qu ta xa mi bn kia bin
Ch thy toi bi my trng vuong
(Nguyn Bnh)
My trng h lng nh cha me. Tch jch
Nhn Kit khi i lm quan, mt hm ng ln
ni Thi Hng, quay li nhn thy m my
trng l lng pha xa. ng ngm ngi ni
vi ngui chung quanh: Nh cha me ta
dui m my trng y.
(Nguyn Thch Giang Vn hc tp gii)
T0u1/n cc ng=n ha1 t0u1/n chJ: 7h
Trong quyn Literature thung dng nm
u ca vn chuong Anh M nhc n mt
39
truyn cuc ngn ca Thomas Bailey Aldrich
ch di c c ba dng. Gn y nhiu bo
in t ua ra th loi truyn cuc ngn hay
truyn chp, nhu:
Chj uc mo kip sau ch lm ngui, m
uoc lm ci thng go: ch nm nga mt
ch m chng my khi thiu n.
Vn hi(n
Vn hin l mt t ca ngui Trung Hoa,
khng c t tuong uong trong ting Vit.
Th k 14, thi vua Trn D Tng, s thn ta
l Don Thun Thm i s v phong tc v y
phc ging thi nh Chu, nh Tng nn
uoc vua Minh thng ja vj s thn ta trn
s thn Cao Ly ba cp, ng thi tng cho
bn ch Vn hin chi bang.
T nh Minh, ta c hai ch vn hin.
Vo na u th k 1, Nguyn Tri vit
trong Bnh Ng di co : Duy ng i Vit
chi quc, thuc vi vn hin chi bang. Cu ny
uoc Trn Trng Kim din nm : Nhu nuc
Vit ta t truc vn xung vn hin lu.
y l ln u tin t vn hin uoc dng
vi ch quc ng. Chng ta khng th tu
40
xung mnh l dn tc c vn hin nhu li
ca Trn Trng Kim v ch thuc vi ca
Nguyn Tri c ngha thuc l hay dng
l.
T Trn Trng Kim, ta tu khoe c Bn
ngn nm vn hin.
Ti(u t th Binh E#c / thY
Lc th y khng c ngha l lc
thi. Th l khi, l lc. Lc d l thi hng.
Ton cu c ngha cui nhu thu sinh khi
hng thi. Ngha l cui khng.vui.
Trong khi khc nhu thiu n v nh chng,
khc m.vui.
Hai cu i i vi nhau l:
Khp nh thiu n vu quy nht
Tiu tu th sinh lc d th
(Duy L bo Tu Do)
Vng Vng c Jh 2Z +<a
Vi cu ca dao:
ng ng c ph Ky La
C nng T Thj c cha Tam Thanh

41
R ra ph Ky La no u c ng ng
M ph trong ngay ti tnh Lng Son.
7h. ngh8a Eng "n
Ht quan h ca Ta, ngui Tu gi l Ht
Mui.
Nh.ng nh "n mi3n Nam
Theo su tm ti ca Nguyn Vn Trung gn
y, b mn tiu thuyt xut hin trong
Nam sm hon ngoi Bc chng ba, bn
chc nm.
V Ngc Phan khng h bit nhng nh vn
min Nam, ng ni v Nguyn B Hc, Phm
Duy Tn...nhu nhng ngui i tin phong,
m khng k n nhng L Hong Mu,
Nguyn Chnh Sc, Trng Duy Ton, Trn
Chnh Chiu..v..v..
Sau lp tin phong, n lp nh vn tin
chin cc cy bt trong Nam cng khng
uoc ch bao nhiu. Trong b Nh vn
hin di c 79 tc gi, gc Nam Ky c uoc
4 ngui. Trong Thi nhn Vit Nam ca Hoi
Thanh v Hoi Chn c 4 tc gi, ngui
Nam ch uoc mt cp ng b Song H (*).
42
(Phu ch: (*) ng H ch khng phi Song
H)
7Li ngun ti(ng Vi/t
ci thu mi thi ni Ta chua phi l Ta, Tu
chua phi l Tu, Ta c chng 27.
ting Vit m trong khng c mt ting
Tu no xen vo. Ci ting m Ta gi l Hn
Vit ch l nhng vay muon m qua hon hai
ngn nm m Ta v Tu c tung lm
l.ca nhau.
Sau ny, Ta vay muon khong 24. ting
Tu, trong kho tng ting Vit tnh ra ch c
12 l gc Tu v mt s ngun gc n l
ng Nam c tng cng 27. ting
cognates (chung mt ngun gc).
Gi l gc Tu vy thi v chng qua l ting
vay muon nhu cc nh ngn ng hc xc
nhn t lu. Trong khi dn Php vay muon
gc Latin n 7, ngay chnh h cng cng
nhn th.
43
(Phu ch: Nhiu nh bin kho cho l 60%
ting Vit gc Tu?!)
ngui Vit)
Ph[ Jhong
Ngn ng nng mi thua rng
Thi nh bng thuyt cht hng phi phong
(Kiu - Nguyn Du)
Rau ph, rau phong. Ch nh ngho n hai
th rau tp tng ny.
T04ch-\TWJ Em "n]

tp lm vn: Miu t v b.
B em c mt hm rng vng, hm rng
vng lun ch bo em nhng iu hay l phi.
MLt EAn thY k4n9 ch4n EAn thY h^
Trong ting Vit, bn cnh nhng cu tc
ng ch c ngha en (V d: Tri nng, c g
44
trng th mua) hoc ngha bng (V d: Gi
Son Ty, trc cy H Ni).
Cu Mt ln th kn, chn ln th h c hai
ngha en ngha bng:
Ngha en: Ngui kho gi mt ln l kn,
ngui vng gi nhiu ln vn h.
Ngha bng: Vic lm vng trm nhiu ln s
bj pht hin, khng th giu gim uoc.
(Phan Trng Hoa - Tnh nhiu ngha hay a
ngha ca tc ng)
Ti(ng Vi/t dK m E#i kh
Hi : Bc Nguyn oi...lm phin bc cho em
hi cu ny bc oi. S l trua nay em xem
chuong trnh ci luong trn TV trch on ht
ni v Bao Cng; Ngui ph n m v bj
hm oan, c ku a con i gi Bao Cng
ni chuyn. a con lc u khng chju i
nn ngui Me tc gin ni cu Ngu phu chi
t.
Ch Nho "Ngu phu chi t" y ngha l g vy
bc? Cm on bc.
p : y lm g bit ch nho ch to
45
Vn ch)ng Ouc ng.
Nm 1887, vn chuong sng tc u tin
bng ch Quc ng l cun tiu thuyt tm
l i tnh Thy Lazaro Phin ca Nguyn
Trng Qun ch c 2 trang, uoc nh xut
bn ean Linage xut bn ti Si Gn.
Sau Nguyn Trng Qun, L Hong Muu,
Nguyn Chnh St v H Biu Chnh t
nm 1912 n 191 c ti 18 tiu thuyt, v
U Tnh Luc vit bng 179 cu tho lc bt.
ngoi Bc, mi n thp nin 2 mi c
nhng tc phm vit bng ch Quc ng.
Hai tc phm nh du ci mc ca giai
on ny l Qu Da ca Nguyn Trng
Thut v T Tm ca Song An Hong Ngc
Phch cng xut hin nm 192.
_n "c hQc ha1
An vc c ngha l n kho. Thuc ra, vc
l mt t Vit gc Hn m m Hn Vit hin
i l c, c ngha l thom, ngon. Vy tt
46
nhin l vc cng c cng ngha v ''n
vc'' c ngha l n ngon. Cng l c, cn
c ngha l dng dp, dung mo, th ngui
ta s d dng thy rng (n) vc c l
thom, ngon.
Tm li, vc trong n vc hc hay l mt
t c v t c ny c ngha l thom, ngon.
Vy n vc hc hay khng c ngha no
khc hon l n ngon, hoc gii. y l mt
thnh ng dng ni v nhng ngui hc
tr m ci su hc xng ng vi ci su n,
ngha l su di mi kinh s xng ng vi
su nui nng chu o ca cha me.
(Phu ch: Ging ngha.kh hiu thit !)
(Phan Trng Hoa Thnh ng, tc ng kh
hiu)
Sng9 m'i
Ngui Bc gi g trng l g sng. G sng
l chng g mi.
Vy m mt trn sng mi li c ngha khc
l mt mt, mt cn. Chng t u c
sng mi l c.mt mt mt cn.
47
Bit du li dng! - Th cng thng thi.)
(Nguyn Hu Nht Ting Vit hay qu)
Xa E=c-
t ci xa lo, xa lc ca Cao Bng, mt
tnh thuong du Bc Vit, ngui dn qu c
cu ht:
Cao Bng, Cao Bng, Cao Bng
Cao ln tinh Lng, cao bng ngon tre
ch ci khng th tung tuong uoc ca
mt vng t hoang vu, hoang d, thnh ng
c cu:
Ch n g n mui, kh ho c gy
Khi m ho, c m gy th qu tnh chua ai
nghe
Ti(ng TAu9 ti(ng Vi/t
Ngha ting Tu i khi.hiu lm nhau, nhu:
Lang thang vi Tu l dng o di la xa,
pht pho. Vi Vit hiu l.di pht ph.
Trin min vi Tu l qun qut nhau. Vi
Vit hiu l.ko di mi khng dt.
48
Thy tinh vi Tu l tinh th silic loi tt. Pha
l l tinh th silic loi.xang.
Vi Vit th nguoc li: Pha l mi tt. Thy
tinh l .ve chai.
(Nguyn c Tun c san Ph Sa Sng
Cu)
7a dao " Ech BS
Qua nhiu tiu lun, nhiu tc gi vit:
Khi bit o Duy T vo Nam theo cha
Nguyn, Trjnh Trng ln cho ngui mang l
vt n tng o Duy T chiu d.
Tuong truyn cn lm bi ca dao nhn gi:
Tro ln cy bui hi hoa
Buc xung vun c hi n tm xun
N tm xun n ra xanh bic
m c chng anh tic lm thay

Cng qua ca dao, o Duy T thoi thc
cha Trjnh:
By gi em c chng
Nhu chim vo lng, nhu c cn cu
C cn cu bit u m g
49
Chim vo lng bit thu no ra
Nhung theo mt ti liu khc th thoi
thc, o Duy T nh n tch i ung
c Trung Tjch v L Su o c hon cnh
tuong tu nhu vy. Truong Tjch lm bi tho
Tit phu ngm tr li cu c cu u: Qun
tri thip hu phu (m c chng, chng d
bit) v cu cht l: Hn bt tuong phng vj
gi thi (Phi chi gp g lc cha chng).
Nn i p vi tch trn, khng l.ca dao.
7h. ngh8a ti(ng Vi/t
Thi nh Nguyn c cuc di dn, h mang
ting vo.vo min Nam. Ting vo,
ngui min Bc vay, muon th ng ca
ngui Mn, Mo thuong du Bc Vit.
Ngui trong Nam ku l v (m ng min
Nam c l d).
Hiu theo ngha l ngui min Nam vn hoi
c, vn gi c ng Vit m h gng gnh
mang theo trong cuc di dn.
2Z Jh`ng ch tha
Ngha l hai i th tuong uong vi nhau.
50
Ch ky y trong ting Hn vit nhu ky
trong tuong ky (c tung) v phng l
gp nhau. Ky phng l cuc gp g l
thung, khc thung.
Khi thy ky phng jch th ch cho hai tay
nh c tung vi nhau khng m thi.
(Duy L bo Tu Do)
T0u1/n cc ng=n ha1 t0u1/n chJ: ThDi
B'o
T v sau, mi ln lm tnh vi chng, M
Nuong li nh ting so ca Truong Chi.
Mua "ui cbng cc mLt "i t0ng canh
Cu tho trn khng hn ch cho Truyn
Kiu vi Nguyn Du, m phn ln cc truyn
Nm ti Vit Nam u kt thc bng tho
tuong tu.
Trong Nhj d mai: Bit bao li kch ting
qu Thi thi bt qu l ngh mua vui.
Trong Bch cu ky ng: Cng xin gp mt
hi cui Cng mua my trng canh vui gi
l.
51
Trong Ph dung tn truyn: Li qu chp
chnh nn cu Chp lm mt truyn sau
mua cui.
(Nguyn Hung Quc Tm su.ph bnh)
Ch ngha lng vn
52
Hng.
***
7c ch(t &a nm E#i Uua1 Au "3 n5i

Trong T din thnh ng Vit Nam c cu
thnh ng cc ba nm li quay u v nid
Hnh thc gc ca cu ny l co cht ba
nm quay du v ni nhu ai ny u bit.
u c th no tu tin i co thnh cc
uoc, v nu c th hon vj mt cch tuy
tin nhu th th bit u s chng c ngui
hng ch vit con co l cu ng tri
lm mt cuc i i v xua nay ai cng bit
rng cu ca ng tri l.con cc.
Rt c th l tho nh in choi khm cc nh
bin son T din thnh ng Vit Nam nn
mi xp sai co thnh cc chng
hiu)
N!ng 7D M4n ?m
Tun bo pht hnh vo ngy th Nm, do
Canavaggio sng lp. S 1 ra ngy 1-8-191,
53
ch bt t bo ny ln luot gm c: D Thc
Luong Khc Ninh, Gilbert Trn Chnh Chiu,
Tn Chu Nguyn Chnh St, Nguyn Vin
Kiu, Nguyn ng Tr, cn c su cng tc
ca cc nh vn danh ting nhu Nguyn An
Khuong, Thuong Tn Thj Phan Quc
Quang, L Quang Chiu, Gio Si. Ni dung
bo gm c lun thuyt, tin tc, li rao, djch
chuyn Tu, din Nm cc bn c vn, thi
ca, nhn m.
Tip n l Lc Tnh Tn Vn (s 1:
11197)
Theo Nguyn Vn Trung, cun tiu thuyt
quc ng sm nht vit theo li Ty phuong,
Thy Lazzaro Phin ca Nguyn Trng
Qun, xut hin trong Nam ngay t 1887
v bn djch Tam Quc Ch u tin, cng
khi ng trn Nng C Mn m, s mt.
54
Sau y trch mt bi djch Hn vn ca
Nguyn Chnh St :
Chuyn m To Tho
Pha ngoi thnh Ha- c mt ci sng
nuc chy rt mnh, hai bn th b vuc thm
su. Ma h tri nng nuc, c mt ngui kia
xung tm, giy pht ni ln nhu bj ao ba
chm t ra tng khc. Sau c mt ngui
cng bj nhu vy, thin-h tht-kinh ly lm l.
Quan ph s ti thy vy, bn bt nhiu dn
khing t n cy chn ngn nuc sng li,
lc nuc cn ri th thy dui sng c ci
hang su, trong y c t nhng xa my tinh
nhng guom bn lm. Ph my ly guom
ln, moi rit vo thy c ci bia nh ch
ging iu ch i Hn, xem k ra mi bit
l m ca To Mnh c. Quan ph bn dy
ph hm ra, ly xuong em chn noi khc.
Cn nhng ngc ng chu bu lim trong
hm, th ly ht m b vo kho.
Trong sch c ni To Tho c by muoi hai
ci m nghi, hay u ngoi by muoi hai ci
li cn mt ci ny na. y vy th gian tr
nhu To Tho, n thc cng cn gian tr.
Song ngh li m coi, gian tr cho lm li c
ch g ngoi mt nm xuong tn.
55
7@c c$t " con ch-
Truc nm 7, min Nam c cu tho:
m nhu cc ct tri sng
Anh nhu con ch chy rng trn b
Hai cu tho trn xut x t vn chuong bnh
dn truyn khu:
m dp nh phn lc gia dng
Anh nh ch khuyn dng bn sng
Dng sng nc chy em tri mi
Anh dng trn b r di trng
Ti(ng Vi/t "<a dK "<a kh
Hi : Bn oi Ch hoa cau l ch g bn nhi?
p : Theo ci hiu bit nng cn st ca tui
th ch hoa cau min Bc n ging nhu
"ch to son" min Nam.
Tui ch dm vit.n ging nhu v trn cn
bn cng l ch nu vi u xanh c v.
Nhung ch to son nu cho nhiu bt m
tinh nn st hon, v n vi nuc ct da.
Trong khi ch hoa cau c huong thom
thoang thong nh nuc bng bui.
56
Ku l to nhung c.da. Gi l hoa cau
nhung mi hoa bi H h, ng hng.
Su tAm9 Bu tWJ
Suu tm l tm kim, thu thp, tp hop li
mt cch c h thng.
B suu tp l kt qu ca cng vic .
Cch ni ng l: Nh suu tm v b suu
tp.
Th d: Nh suu tm ni ting vi nhng b
suu tp qu him.
Nhung gn y, trn sch bo trong nuc
gi l nh su tp nhu th nh su tm
chua bao gi hin hu v tn ti vy.
*t t0i tam &'ch-
C ngui cho l c Nguyn Du rt cn trng
v khim cung nn cu Bt tri tam bch d
nin hu, thin h h nhn khp T Nh l
ca ai vit, ch cu y chng th l ca
c Nguyn Du.
Ouan Uue
57
Quan (Hn Vit) l ngui n ng khng
ly vo.
Qu (Hn Vit) l ngui n b ga
chng.
Qu n (Hn Vit) l ngui con gi cn
c thn.
Chng cht, n b ly chng khc th gi
ti gi''.
Ti l thm, l li, l hai ln, gi l ly chng
Vo cht, n ng ly vo khc gi tuc
huyn''.
Tuc l tip ni, huyn l dy n. n ng
vo cht
coi hu dy n t nn ly vo khc ni li
dy n.
n b go chng gi l ''qu phu''. Qu b
thy.
n ng go vo gi l 'quan phu''. Quan b
ngu.
(cn ngha khc na l cha c vo?)
B me vo gi l ng b nhc.
Cn b me chng gi l g?
Gi' B'ch cb thWJ ni:n HI
58
Nm , Nguyn Vn Vnh xut bn ng
Dng tp ch, m u mt giai on mi
trong nn vn hc Vit Nam. ng Duong
tp ch l mt t tun bo, ban bin tp gm
nhng ngui Ty hc v Hn hc.

n gia nm , Phm Quynh pht hnh
t nguyt san Nam phong tp ch. C hai t
bo uoc coi nhu hai lung gi mi thi vo
nn vn hc Vit Nam khin cho ch quc
ng pht trin nhanh chng hon.
ng Vnh cn lm bo An Nam Nouveau,
Trung Bc Tn Vn. Tn Nam T l bit hiu
ca ng.
(T Quang Khi So luoc vn hc Vit Nam
tin bn th k 2)
Nh.ng d &i/t "i T0u1/n 2i3u
59
Theo Hong Xun Hn, Truyn Kiu c nhiu
n bn khc nhau vi nhng ch khc nhau.
Theo ng phi bit ting Nm, phi hiu ting
Vit, nhiu khi gp ting ja phuong li khc
na, nhu:
Nm trn nhu cui trong my
Trn trn mt phn p cy liu
Thuc ra ph c l:
Vung trn nhu cui trong my
Trin trin mt phn p cy liu
(Thy Khu Nguyn nh Ton)
Ti(ng Vi/t dK nhng-th)ng kh!ng dK
B con nghe tui jnh ngha da cho Bc ky
nghen :

Cho mun - Cho nu vi rau mun (....rau
mung)
Cho hoa - n i vn hoa mt... v i.
7Li ngun ti(ng Vi/t
60
Vo ci thu mi thi ni Ta chua phi l Ta,
Tu chua phi l Tu, Ta c chng
27. ting Vit trong ngn ng th mi
ting phi c mt ngn gc no d m sinh
ra v gp li m thy n quanh qut ng
Nam th ngun gc n l ng Nam .
Th d ch ci np sng m ngui Thi,
ngui L gi l song vit th xua kia, c
Nguyn Tri cng ni v vit vi ch Nm l
song vit ri sau y mi c ch.np
sng.
Tht ra d Ta c vay muon 24. ting m
ni th sau hai ngn nm tc 24. thng,
Ta ch vay muon mi thng 1 (mt) ch m
thi, c chi m gi l nhiu trong 27.
ch? V vy ch la hong ting Ta l.ting
Tu
V vy, ting Vit ta khng h l mt bn rp
khun ca ting Tu bao gi uTh d:
Ta ni con cua gch ch u ni.con v
trng cng t u.
Ta ni l con nhn ch u ni.con tri th
hi no.
Ta ni l con nng nc ch u ni.con
khoa u.
61
ngui Vit)
Ti(ng Vi/t di/u kZ
Ting Anh ni carry, ting Php l porter
th Vit Nam ta c nhiu ting tuong uong:
m, bng, di, deo, mang, xch, m, xc,
vc, gnh, bng, b, khun, ch, cng, vuc,
du dt, quy, khing..v..v.
(Cuc ky hn c cuc ky)
(Nguyn Triu Vit tp ch Tn Vn)
Giai tho#i Eng "n
Bui chiu, trong tim c ph bnh m Ha
M ung Cao Thng ti (Hong Hi Thy)
nghe Vn Thanh bo tin anh Chuong
cht, ti p xe v nh Ng Ba ng T. Ti
nh mt bui ti chng ba, bn thng sau
ngy Thng Tu, ti gp Hoi Bc Phm
nh Chuong trn ung ny, chng ti
ghch xe p ln va h ng ni chuyn vi
nhau. Hoi Bc k:
62
- Trn Dn nhn ngi vo ni vi V
Hong Chng: "Th ca anh, v th ca
anh Hng khng bao gi mt doc."
Anh Hng y l inh Hng. V ng nhu li
Trn Dn, tho V Hong Chuong khng bao
gi mt uoc. Hai muoi nm sau nhng tp
Th My, Th Say, Hi K Ta lm cho i
ta ca V Hong Chuong ngang nhin xut
hin v chim nhng ch quan trng trn
nhng gi sch thnh ph Si Gn.
(Hang Hi Thy - Thng By vo thu mua
lnh bay)
Ti(ng TAu ti(ng ta
Truc 7, mt nuc bn u Chu nm thp
hon mt nuc bin c tn Holland m ta gi
l Ha Lan.
Nay ngui trong nuc gi l H Lan. Nhiu
ngui ngh h lan ng hon v t nuc
ny c nhiu.nuc.
Thuc ra v ngui Tu djch l H Lan.
63
(Phu ch: V h lan pht m thnh h ln.
Nu djch ra Ha Lan th ngi Tu doc l
-Ln nn.mt vui).
Cu)
Giai tho#i &i th) Theo ui caa Cong
7Am
Mt phng vin tr ti thm Hong Cm k
li chuyn ny.
.Gp ti, nh tho Hang Cm rt vui v
mm cui: Cu c bit ti sao mnh lm bi
tho Theo dui khng? Ti ang ngo ngc,
ng ni tip: Khi lm bi tho ny, mnh c
ngh n mt bi tho xem tung ph n ca
Trung Quc. l my cu tho ch Hn m
t th no l tung mo ca mt ngui n
b a tnh.
Hng din a dm thy
Mi trung h t mao
Chit yu chn cu huyt
Trung tc bt chi lao
.Thuc ra, lc mi vit, mnh ch ngh n
vic theo ui mt c gi ep sau m hi
lng qu ra v:
m oi th m my thng ging hai
64
m hi Lim v quai ro buc
ui t la nht
nh trng m thm ung suong
y bi thuong em mi nh um c
Chim vo ra vch ng ct ngi
m v ng chim t rn chn em
m i mua ngu nuc ngp i ch
H nghe m hi i a
.Nhung t sau cu m mi trng khp
bng, nhng tung v nhng cu tho trn
kia hin trong u, khin mnh lin tung n
ngay vn tnh dc, v ua n cu Lng
tay m mt rng t xa. C bit n cu tho
trn mi hiu n ca nhng cu ny, ti mi
di m lin tung n bn tay uoc xoa
ch khc:
Li xt mt em mi trng khp bng
Lng tay m mt rng t xa
Li xt tay em m trung ru vng
Rng chn my chua ng sng qu nh
.n cu chn em di ua n khng
bit mi, ri m em hng li ni chuyn
sang nc lut mng mnh, v lng thon
thon cm so em doi, lin h n
my cu tho xem tung trn:
65
Chn em di i khng bit mi
M em hng li ni ng ma nc lut mng
mnh
Lng thon thon cm so em doi
o ging su ri ng lp vi u xanh
L l oi kht kh c ging
Tnh tnh oi ch ng mn thua
Cha vi quet gi hng h
B ao so tm bao gi.h em?
Ti(ng Vi/t 0=c 0i
Hi : Gi c thnh ng ca dao ca ngui
xua cn hiu ng nhu Cui cng mo li
hon mo. Tuy nhin Gi c mt thc mc
chuyn ngui nay:
Mt ngui n ng c vo hay c gia nh ri
m li i c ngui tnh khc th my b
thung ni l Thng gi d y c.mo.
Ti sao li d, mo, qu bn hu no bit xin
gii thch gim.
Rt cm on.
p: Khng bit lun
Coa n^-
66
Nu c Nguyn Du c cu Ngi bun cnh
c vui du bao gi th Tu cng c hai cu
tho c gn nhu tuong tu:
n su hoa hu ng - Bt vj lo nhn
khai.
Hiu theo ngha l Nu nh bit ni, th hoa
s bun b tr li rng hoa khng mun n
v ..ng gi
Gi' B'ch cb thWJ ni:n fI
Nh vn Andr Malraux v vo l nh vn
Clara Goldschmidt ra Mt t bo tu do. Mt
t bo i din vi mi hnh thc kim duyt
v uong u vi mi jnh kin ni ln
nhng lm dng quyn luc ca ch thuc
dn Php vi ngui Vit bj h.
Ngy 17 thng nm 192 s bo ng
Duong u tin ra i, ta son t ti s 12
ung Tabert . Vo chng Malraux tu tay i
pht bo trn ung Catinat. Nhung khng
y s, bo ng Duong bj thuc dn
ng ca.
67
Andr Malraux (*) tr v Paris, vit tiu
thuyt La Tentation de lccident, La Voie
Royale, Les Conqurants La Condition
Humain v ot gii Goncourt cao qu nht
nn vn hc Php.
(Phu ch: * sau ng l B trng Vn ha
chnh ph De Gaulle)
(Thanh H bo Si Gn Nh)
Ti(ng Vi/t9 dK m kh
din t tm su bun no dn dn gim
nhe i, chng ta hay dng ch "ngui ngoai".
Tht ra l "ngui hoai".
Trong cc t in c, hoai c ngha l phai
nht. Ngha y, cho n by gi chng ta vn
dng trong ch phn hoai. Ngui hoai
l t ghp ch su phai dn ca mt ni bun,
mt nim au.
(Nguyn Hung Quc - e-cadao.com)
7h; gt
T Hong Cm vi bi tho coi tung ua
n cu Lng tay m mt rng t xa. Th
68
chng th khng nhc n bi tho Ch dt
ca Mai Tho trong tp Ta thy hnh ta
nhng miu dn dui y:
t tay vo ch khng th t
Vy m t uoc chng lm sao
Mui nm gp li trn h ph
Cui tm cn thuong ch t no
V[nh chung
nh l ci vc ung n v dng chung
gi thuc khch. T c cm t ming
nh chung ch danh vng, vinh hin.
Nhu Ming dinh chung cho r mi di trong
bi No tang bng ca Nguyn Cng Tr.
Tha1 Di ng. ngh8a
C nhng t ghp hon ton mang gc Hn,
song ngui Vit thay hn mt yu t no y
dng ring.
Nhu Hn ng dng h s th Vit Nam dng
h l (*).
Chng ta dng t hoa s, Trung Quc dng
t hoa shoa cng.
69
(Phu ch: * trc kia Tu cng c t "h l"
nhng dng chi vj quan cp di thay th vj
quan cp trn d gii quyt cng vic lc
quan cp trn vng mt).
(V Ngn Vuong - Tp ch Ti hoa tr)
Ni k:
Cu giu sang cha chn mt ni k hoc
qun mng hay hong luong mng dua theo
chuyn ngui L Sinh i ung n qun
tr nm oi ch qun nu ni k th thip i.
V nm mo thy mnh thi u, lm quan, v
gi ng con.
Ri tnh dy thy ni k vn.chua chn.
ch i ngui ch l gic mng k vng.
Giai tho#i Eng "n
V Trng Phng lc 18, 19 tui phi i
lm thu k cho nh in, kim mi thng 12
ng v nui b v nui me. V khng
sng, m cng v thch vit vn, c bo, ti
v nh, anh vit truyn ngn bn cho t
Ng Bo ca Bi Xun Hc v Nng Cng
Thuong ca ng Phm Chn Hung. Nhng
70
truyn ngn u tay ca V Trng Phng l
nhng truyn buc thy. By gi nhc n
anh, ai cng nh n S , Ging t, hay
nhng phng su nhu Cm by ngui, K
ngh ly Ty, m t c ai nh rng V Trng
Phng ni ting mt thi l v nhng truyn
ngn nhu Chng nng ln ung, Ci rng
vng...
Phng c mt ci ti c bit l khng h bit
nh bc l g, m tp phng su u tin vit
cho bo Nhut Tn, anh dm cp n
vn bc bjp. Thuc ra, anh cng chua h
quan st mt v dnh b bao gi, nhung
anh vit nhu mt ngui nh bc thng tho
nht, l nh mt ngui anh l ng Trung
To, cng ph Hng Bc, ni chuyn li
cho anh vit.
Cng th, c S , ai cng tung Phng
l mt tay n choi snh si m li u l
khc na, nhung su tht tri nguoc hn:
trong tt c anh em quen bit, Phng c l l
ngui chn ch ht bt nht, hin lnh nht
m tuong i cng l o c nht. Tiu pha
hay choi bi g, anh tnh ton tng ng xu,
khng phi l v keo, nhung chnh v anh phi
ng mi chju so lo cho c nh, trong c
mt b ni ga v mt b me ga, ng thi
71
lo sao dnh dm uoc t tin ly vo, hu
c con ni di.
(V Bng Bn muoi nm ni lo)
Vi(t " ni ti(ng Vi/t
Gio su Cao Xun Ho l nh ng hc H
Ni vit nhiu bi v tnh trng Vit v
ni ting Vit. Ting Vit v ting Hn-Vit
bj s dng sai ngha, sai ng php nhu:
o ng: T ny vn khng c, m do c
sai t do ng, ngha l b trn khi qun i
trong khi ang ti ng. Cho n nay, vn cn
nhiu ngui mc li th thin ny.
Thuc su - thuc thu : Thuc su c ngha l ch
thj nhu vy, khng phi l gi. Thuc th
ngha l chnh thc nhn cuong vj, nhim
v hay chc trch ca mnh, khng cn l
tm thi na. Mt gim c thuc th l mt
gim c chnh thc nhm chc.
Khng t ngui thung dng t thuc thu theo
ngha thuc su.
T@c ng. TAu
72
Thuong sng phu th, h sng qun t
(Ln giung l vo chng, xung giung l
qun t)
7Li ngun ti(ng Vi/t
Trong ngn ng th mi ting phi c mt
ngn gc no m sinh ra.V vy ta cn
phi phn bit r ngun gc ca tng ting
mt nu c th uoc m ta gi l etymon (
ngha lc u).
Th d ti sao ta li ni:
au dn vi dn l g?
ep d th d l g?
Bn ln vi ln l chi?
Tht ra khi ta ni ting ca ng b ta li,
ta khng hiu g c M ng b ta khi xua, h
ni h c hiu khng? Xin thua ngay l cc
c hiu tt. Bng chng l l hin nay c rt
nhiu ting ni cng mt gia nh ngn ng
vi ta, xung quanh ting Vit, nhu ting
Khmer, Lo, Thi, Chm, Min in,
ndonesia...v..v..H ni ting no l h hiu
ngay ngha ca ting , cn ta th khng

73
ngui Vit)
7hhn Uuan h
Quan h: quan l ca i, h l sng.
Chn quan h ngha chn ruou tin qua
quan i v sng.
7h. ngh8a Eng "n
- G qu: qu l ting c.
7h. ngh8a E) m) E; m;
Ta v ta tm ao ta
D trong d c vn l.ci ao
Vn hQc cD
Vn hc c vit bng ting Hn: Kin vn
tiu luc (L Qu n), V trung ty bt
(Phm nh H), Chinh phu ngm (ng
Trn Cn), Hjch tng s (Trn Hung o),
Bnh ng di co (Nguyn Tri) Vn t trn
vong tng s (Nguyn Vn Thnh).
Vn hc c bng ting Nm: on trng
tn thanh (Nguyn Du), Hoa tin (Nguyn
74
Huy Tu), Nhj d mai (Khuyt danh), Bch cu
ky ng (V Quc Trn), Luc vn Tin
(Nguyn nh Chiu).
(T Quang Khi tp ch Tn Vn)
7a dao t0. tYnh
Chui khoe chui hy cn trinh
Chui mt mnh sao chui c con?
7h. ngh8a kh khn
Hi : \T s s u ra, i l cu may l
h i coi bi Vn Miu ly hn phi hn? Ai
bit lm on ch dm nghen.
p : S t s u ra. cha ni.
Hiu ri, cm on v si l s din. Cn t l
tha cht thu sng.
S t ch v s din m nho dz thi i D
ec....
Gic Nam 2ha
75
Gic Nam Kha k chuyn L Cng T cng
ngui i ung. Trong lc say ruou ng
mo thy mnh u cao, uoc vua g cng
cha cho. Li uoc lm thi th t Nam
Kha,
Lc tnh dy thy kin dui gc cy he.
Bn ngh t kin chnh l t Nam Kha.
Gic ph sinh Nam Kha cn gi l gic he.
Trong dn gian ngui Vit cng c chuyn
tuong tu nhu L Cng T nm mo ri lm
quan, giu sang ph qu.
y l ng Trng Lon.
T0u1/n cc ng=n i Ti(ng "j
Ti sng qua bao ma h, vn khng hiu
uoc ting ve ku.
Xun mng Ni v gic mng dim tnh vo
ma xun. ung thi c cu Xun tiu nht
khc tri, thin kim, ngha l m xun mt
khc ng gi ngn vng
76
Xun mng cn dng ln ngha vi ch
xun mng b nhu gic mng hong luong.
Mt hm, ng T Thc i thm ng, gp
mt b lo trn 7 tui ngoi rung. B ni
rng: bao nhiu cng danh ca c truc, c
phi nay xem nhu gic xun mng chng?.
ng bo: phi lm. T ngui ta gi b y
l Xun mng b.
(Tn Tht Luong Xun Mng)
Giai tho#i Eng "n
Chnh nh uoc gn gi cc c, ti (V
Bng) hc thm uoc t ch nho trong thi
. Ni l hc ch nho cho oai, ch thuc ra
bao nhiu ch hc uoc lc ln 1, 11 tui,
ti tr li ht cho cc buc thnh hin ngay
khi cp sch hc a b c dt d di ia.
Hc ch nho l ti mun ni hc mt ch
nho, nhng ch hc d da d dn, hoc
nghe lm uoc, m sut i ti khng qun:
- i khi nhu ch kch thch, c S Bo
cha l khch thch.
- Ni o mng l sai, chnh ra phi ni l
huyn mng.
77
- Chia bun vi nh ngui ta c n b qua
i th phi vit Xin cu chc cho hng
hn b (hay c) phiu diu noi cuc lc.
- Nhung nu l n ng m vit nhu th,
ngui ta cui cho thi c, phi vit l cu
chc cho anh hn ng... mi ng.
C mt ch m c T Nguyn Mc bo
ti, nhung n by gi ti vn bn tn bn
nghi, khng bit sai hay ng. Ch l
cng nhn. Theo c T Mc, mt ngui ch
c th ni l nhn, tha nhn, v ch khi no
c nhiu ngi mi c th dng ch cng
nhn m thi, gi mun hiu rng ch cng
y ch mt s ng. Nhung ngui khc cho
rng ni nhu th l hiu sai ch cng, cng
nhn cng nhu cng tm, cng bng; cng
nhn tc l nhn mt cch thuc tm, nhn
mt cch y thin .
i khi, ti hc lm ch nho ca cc c nhu
th .
Giu Bang9 t( nh
Ti cm thy thm tha ci giu sang, ci t
nhj ca ting Vit:
78
- Ti chng cn (c th cn, m khng cn),
- Ti bt cn (khng thm cn ti).
Chng ta muon ch Tu Vit ha ch
thi vo ch mt sc thi khc. Ni
tm li, chng ta ng ha nhng ch
ngoi lai phong ph ha ting Vit.
Ni v t nhj, trong vn chuong th gii hnh
nhu khng nuc no c uoc ch ai ca
ta. V nghn v ngn: nghn nhu di vo
chiu su, ngn nhu ta ra chiu rng.
G.Meillon ngui Php cho rng ting Vit l
th ting va vn chuong va giu nhc
iu nht th gii. Mt ngui Php c ni
rng ch cn nghe cu u bn djch bi T B
Hnh cng bit l i bn tin ua
nhau ti mt bn sng, ta c vic theo nhjp
iu x dn ca cu tho m v thnh hnh
nh chic thuyn bng... m thanh.
(Don Quc S - Ngui Vit ng yu)
G#ch ngan gi.a hai chS khJ
Truc kia cc nh vn, nhu trong nhm Tu
Luc Vn on u vit c gch ngan (-)
danh t kp, v d : tin-nhn, dn-quc.
79
Hin ti, cng nhng danh t kp , m li
cc nh vn vit khng c gch ngan.
Xin hi:
Ti lm sao c nhng thay i gch ngan
nhu vy? V su thay i pht hin ra lc
no? (vo khong nm no?).
Ai hiu r, xin ch gio dm. Cm on truc.
p : Gch ngang ch khng phi l gch.
ngan
Giai tho#i Eng "n
Ti n thm Nguyn Hng nh. ng ni:
Ch ny ging ht nh ni ngy xa ti vit
Bi v.
Ch vit Bi v nhu th no? - y, ng vit
trong li Tua : Bi v d vit xong trn mt
ci bn k bn khung ca trng ra vng
nc den ngu bot ca mt bi dt lp d
dang v mt chung lon ngp ngua phn tro.
Bi v d vit xong trong mt cn nh c dn
chp ti l ran ln ting mui v ting tr con
khc....
80
C l s Nguyn Hng th tht. Sng cng
kh, cht cng kh.
Khi Nguyn Hng cht, nh cn c nm bo
go, mt con g nh. Trong ti cn ng 2
ng. Hng xm cho vay c quan ti. Nguyn
Ngc bo anh em ln ua ma, ni, Nguyn
Hng ngho lm y, khng c g tht i
u.
Chua lm iu vn vi, Nguyn Ngc truc
lo chy ln tnh, ln huyn, ln ng u x
bn vi h cho tin, cho lon, cho go lm
ma. Hm ua ma Nguyn Hng, ti khng
ln uoc. Ng Tho c t quang cnh m
ma tht l ti nghip: xe tang t trn i i
xung dc, phi h nhau y tr li lm
phanh. Phung kn ton l thuong binh ct
tay ct chn.Phi l thuong binh mi uoc
vo hi kn, n cng im ca hop tc x.
(Hi k Nguyn ng Mnh)
Sinh EAm th( kk
Cu sinh lm th k ngoi trong tho V
Hang Chuong, cn thy trong bi vit Chn
rou vnh bit khi Nguyn Tun ni chuyn
vi Tn : Tin sinh.sinh lm th k.
81
7Li ngun ti(ng Vi/t
Cch y hai nm, trong mt cuc phng vn
ca bo Tui Tr, h bo ti (Nguyn Hy
Vng) v dy ch Tu cho hc tr trung hc
bn y hiu thm ting Vit.
Ti bo h: Cng uoc thi, hc uoc ci g
hay ci y, nhung phi hiu rng, cc anh
hc ting Tu mui i i na th ch bit
ting Tu thi. Cn ting Vit th khc v gia
ting Vit v ting Tu khc nhau nhu con
qu vi con so.
H khng hiu v mun ti ua ra mt vi th
d th ti bo:
C ngay, ti chp mt ngn triu ngui Tu
v my trm ng hc gi Hn Vit bn
l sau khi hc ting Tu n bc u c hiu
uoc sch s vi s l g khng, xu xa
vi xa l g khng, li thi vi thi l g
khng?.
Nu ai, nu nh hc thm ting Tu m hiu
ngha uoc my ngn ting Vit th ti s xin
i u xung t ngay.
H thi khng i..hiu na, v ci u ti
vn cn nhn ln tri.
82
ngui Vit)
7h. n!m
Ci muon ch Hn vit ting Vit rt c
th xua hon B Ci i Vuong nhiu, chng
hn ngay t u thi Bc thuc. Nhung trong
hon cnh t nuc bj ngoi nhn cai trj, lm
sao n pht trin uoc? Nu ta khng ginh
li uoc c lp, rt cc ngay chnh ci ting
ni ca ta cng phi mt, ni chi n mt ci
cch vit. Trong tu cch mt pht minh, ch
nm tht kh ca ngoi. Tuy vy, i vi vn
hc Vit Nam n vn c cng to. C n chc
chn vn hon khng Ch nm l th ch
hoc dng nguyn hnh ch nho hoc ly hai
ba ch nho ghp li, vit ting Nam.
Ch nm t ra tu bao gi v do ai t ra,
l mt vn cn trong nghi vn. Nhiu
ngui thy s chp: Hn Thuyn l ngui
bt u bit lm tho ph bng quc m, vi
cho rng ch nm cng t ra t i ng,
ngha l vo th k th X i nh Trn.
l mt su sai lm, v s khng h ni ng t
ra ch nm.
Hin nay, gc tch ch nm, ch c hai iu
83
sau ny l xc thuc:
1. Theo s chp, cui th k th V (nm
791), Phng Hung uoc dn tn ln l B
Ci i vuong. Hai ch B Ci l ting Nam
thun ty.
2. Ngui ta tm thy H Thnh Son
thuc tnh Ninh Bnh mt tm bia nm
14 c khc hai muoi tn lng bng ch
Nm.
(Duong Qung Hm - Vit Nam vn hc s
yu)
Ma Jh`n9 ma &@i
Mt i pht thanh ni v thi tit nhu sau:
Cui thng nam Ca li c mua phn lt
pht.
Ma phn l mua cui ng sang xun nhu
gi bc mua phn.
Cn cui xun sang h mua nhe ht v dy
gi l ma bui.
(Hiu Thin Nguyn Chu Hu Ting Vit,
ting nuc ti)
84
Th) ta9 th) TAu
Bi Trng nc H Ty ca Duong Khu c
nhng cu:
Pht pho ngn trc trng t
Ting chung Trn V, canh g Tho Xng
Mjt m khi sng ngn suong
Nhjp chy n Thi, mt guom Ty H
Bi tho trn chju nh hung bi Phong
Kiu D Bc ca Truong K:
Nguyt lc, d, suong mn thin
Giang phong ng ha i su min
C T thnh ngoi Hn San tu
D bn chung thanh o khch thuyn
C hai bi tho tc cnh sng h, mt
phuong Bc, mt phuong Nam, mt Ta, mt
Tu, v hnh chung cng m hung, m
iu, i cnh i ch nhu: trng t vi
nguyt lc, qua canh g vi d, n ting
chung vi chung thanh. m hung, m iu
th i mjt m khi sng vi giang phong ng
ha. V tc ng ja danh th: Tho Xng -
C T ti Trn V - Hn San .
(Truong Quang bo Ngy Nay)
85
Gi' B'ch cb thWJ ni:n HI
Nhng nht bo v tp ch vo thp nin 2
v 4 l:

Gia jnh Bo (Truong Vnh K 189), Nng
C Mn m 19, Nam Phong Tp Ch
(Phm Quynh 1917), ng Duong Tp Ch
191, An Nam Nouveau, Trung Bc Tn Vn,
i Nam ng Vn Nht Bo, ng C Tng
Bo 199, Lc Tnh Tn Vn v Trung Bc
(Nguyn Vn Vnh), Vn Hc Tp Ch
(Duong B Trc), Hn Nuc Nam v Duy
Tn (Lng Nhn Phng Tt c), An Nam
Tn Vn (Tn Nguyn Khc Hiu - b
danh Nguyn Khc Kh), ng Ty (Phng
Tt c), Nng Cng Thuong (Phm Chn
Hung), ng Php (Ng Vn Ph Hong
Hu Huy), Trung Bc v Trung Bc Ch Nht
86
(Nguyn Vn Lun), Ting Dn (Huynh Thc
Khng), ng Minh (Nguyn Hi Thn), v..v..
Dn Mi (Chu Mu) - Nhut Tn ( Vn
Mc), Thuc Nghip (Mai Du Ln), Duy Tn
(Nguyn nh Thu), Khai Ha (Bch Thi
Bui), Nng Cng Thuong (Phm Chn
Hung), Ng Bo, Vit Bo (Bi Xun Hc),
Cng Dn (Tit Nhu Ngc), Tn X Hi (Trn
nh Long), Vjt uc (Tam Lang V nh
Ch), Tn Thiu Nin (Trn Tn Th), ch
Hu, Truyn B, Ph Thng Bn Nguyt San
Tiu Thuyt Th By (V nh Long), Bo
Mi Trung Bc Ch Nht (Phm L Bng),
Bnh Minh (Nguyn Giang Phan Quang
n), Vit Nam (Trn Vn Tuyn), Tn Thiu
Nin (Trn Tn Th), Tiu Thuyt Th Nm,
H Ni Bo (L Trng Kiu), Hu Thanh,
Nhut Tn, Tuong Lai, Ph N Tn Vn, Vit
N.

Hi : Minh Chu thung nghe ni nhu sau:
Hai muoi nhm (2) hay mui lm (1).
Vy khi thy con s , Minh Chu c l
nhm muoi nhm th c ng khng? Hay
87
phi c l nm muoi lm...? Con s ng
mt mnh, ti sao khng c l s nhm?
Thuc l chng l c l nhm trm
nhm muoi nhm sao?
Ch con s thi m kh hiu qu i, thn
mn.
p : Ch c 1 vi ja phuong Bc mi c
l nhm .
T hng chc tr ln ch c s cui c l
lm hay nhm
nm
1 mui lm
x hai muoi nhm , ba muoi nhm.chn
muoi nhm
nhu thuc l s
Mai t$ Uul
min Nam c mai t qu, cn c tn khc
l mai Trng An.
Tch Lc Khi lm quan Giang Nam, nhn
lnh trm mang thu tn v Trung An, ng b
mt cnh mai mang v cho bn l Phm Vit
v tho Giang Nam v s hu Liu tng
nht chi mai.
88
7h. ngh8a Eng "n
N tn t, so vi di, nhjn nh nhjn cm
sng. Lu lu gp mt b Bc ky c dng li
nghe cng sung ci l tai. Nhu : n phi
da, n cm khon, n cm t ching, n
chuc. No l ba lng ba vuc, ri b th ra,
ch my khi.
Li tip mt l ch na ghi li ko qun : c
ch mm vo, le te chy vo, b d m c
m cp, r mn mt, v mun my, vo chi
ci d no, qui nhi, ti bc nh l than,
ngi con gi trng lm lp, con di dng ny,
dng ny l dng no, th rt ln nh ting
b, g g mt ln nh ngi say thuc lo,
ng d din och, mt tay bc tri, ci tong
xong, di hi tc, di bm du..
Ri n : chm dm, thng diu, xe du, n
diu, qun d dn sut sng, bt rn, bt
chy, c b r, ta nhm vi ming, b y hay
m lng, chng bit du m ln, ti chy
xung bp, thng chp cn goi l thng c
mt ( thng trm cp nh ri ), mi ng
da cay, nhng ngy rau lui ( him rau), gi
sng ri, ni khng ngoa, doc my n, phn
du g m lon , hn nhn din th, vn c
89
chi th, th l cch khng ai dm hi, cch
dn gi.
Thmng c`
Ngoi Bc c cu:
Th nhn i k kh kh.
Trong Nam cng c cu tuong tu:
L kh c ng c mng.
(ng c l ng c ln chng?)
T@c ng. Ta " TAu
uoc voi i tin, uoc con em thm con chj
Thi lai vn lai, tho lo b i c n nhi lai
(Thi n vn n, i vo mang lun con gi
n)
nu chm kh!ng )n gien
Sau du hai chm (:)..
C trung hop vit hoa. C trung hop vit
thung.
90
Lm khi roi vo tnh trng.chn ngi...
mi .
(Ngun : e-cadao.com)
T04ch-\TWJ Em "n]
: Hy t c gi m em rt knh yu.
(Dui y l tng on ca mi em ty theo
lp)
1 - Hnh dng ca b ni rt l thp, uoc
hai mt rui dng i rt chm chp, mt th
l t thy g na. Tnh tnh c gi rt l
buc bi. Khi b ni cui lin nhe mm rng
ra cn uoc ba bn ci g m thi.
2 - Con mt ca b trn nhu hn bj, mi c
hai ci l, c gi c hai ci tai, tc ca b
bc pho. C ngn gn, thn ca b 2,
thuc, b c hai ci tay, c hai ci chn.
- B 4 tui. Hnh dng bnh thung, chiu
rng ba muoi, chiu cao mt mt su. Khi
cui ming b mm mm nhu ming ci h.
4 - Khun mt ng bu bnh, i mt ng
nhu mt b cu trng, dng i ca ng rt
hoang thai v ci ming ca ng nhu tri tim
rt mnh lit.
- ng ca em di bng 1 mt v khng
mp.
91
*i(n Di t0ong ti(ng Vi/t
Ngn ng khng ngng thay i theo thi
gian, pht trin v thch nghi vi i sng
ca ngui s dng ngn ng. Trong mt bi
bin kho v su bin i ca ting Vit, c
gio su, hc gi L Ngc Tr vit:
Ting nc no cng c dng sinh mnh,
sng, bin thi d tin ha v m ln ngha.
V c lc li diu tn, hoc hi sinh d dng
vo mt ngha khc.
Nhn xt ny th cc nh ng hc cho rng
ngn ng pht trin theo quy lut tu nhin.
D bt c noi no, thi im no, tt c
mi ngn ng phi tri qua cc giai on:
Ny sinh, trng thnh, hng vong, suy
tn v dit vong.
Nhung ngn ng khng bao gi bj hy dit
hon ton v:
Ngn ng lun lun k tha ci c v pht
trin ci mi.
(Nguyn Hu Tr Su bin i t vung.)
7h. TAu9 ch. on VL
92
Hi : Thn i cho cc bn, nh cc bn ch
gio tu u c t:
- " Anh Ba (tu)
- Anh By (ch)
Hng bit c anh hai, anh tu, anh nm
v.v. hng ? Xin a t.
p : tui dza tui hi ta tui nha.
Giai tho#i Eng "n
Cho mi n lc t ng Ty ng ca, ti
vn chua uoc bit Ty Xa i c Tun.
Ni trm vong hn anh, qua nhng bc tranh
nhi truyn Kiu in trn bo ng Ty v
my bi tho, ti rt ly lm buc Tun. V
ci g m nguch ngoc, nt chng ra nt, li
chng ra li. n ci tn k th li cng
chung qu:
T-chi-a l ci mc g? (TchyA): Ty chng
ra Ty, Tu chng ra Tu, c lc tn ra l
Ti chng yu ai, c lc li bo Ti ch yu
Angle. Cn ci anh Trn Quang Trn k
Ngym l Ngui yu mo (hay Ngui yu
mnh) hoc V Trng Phng trong S tp
ph n (Typn c ngha l Ti yu ph n)
.
93
i c Tun, ngay t bui u gp g,
hon ton chim uoc cm tnh ca ti. L
mt tham t tr mng lm vic s Hc
Chnh, Tun l mt ngh s tuyt vi, ti hoa
n chn lng k tc, ti hoa mt ci ti hoa
thin nhin ch khng nhn to mt ly no.
Ngay t lc , Tun m tho L Bch,
nht l hai bi Hong hc lu v Tuong
Tin tu. V dung nhu thm nhun tnh
tnh phng tng trong tho ca h L.
Nhng lc y, ti khng nh ti nhng
chuyn nhu Thn h, Ting ai khc trong
rng khuya, ti khng nh ti bao nhiu
truyn ngn ca Ty Xa vit cho bo m ch
nh n hai bi tho djch, mt bi l Hong
hc lu, v mt bi l Tuong Tin tu.
7h. ngh8a E) m) Ep m;
Chim khn chim u cnh cao
Bum khn bum u ngay vo u chim
Cm t v nhm t, ngui trong nuc
ghp ch khng theo quy lut no c nhu
94
ru ng n cm cn b kia. V t Vit phi i
vi Vit (cm, nhm), t Hn phi i vi Hn
(t).
ting nuc ti)
Ca Uua
Ca dao c cu:
H qua xanh, h qua trng
H qua mc nng h qua do
Thng em, th anh lm giy giao ko
Ln tay dim chi mi thit con mo ca em
H qua y l mup ng. Min Nam gi l
kh qua.
(Phu dnh: kh qua l t Hn)
+Ln
Ln l lm, l sai, l khng ng.
Nhung nh ln l nh.ng. Ch
khng.sai.
Ci ln l ci lung tung. Khng phi l ci.
lm ln.
95
S'ch TAu
i xua, khi ni ti hc rng, ngui ta
thung v l hc ht nm xe sch. Thuc ra,
ci nm xe m ngui Trung Hoa ni ti l
nm xe ch nhng thanh tre, thanh g kt
vi nhau. Nhng thanh tre c vit ch v
l sch ca ngui xua.
Ch sch ca ngui Tu nay vn cn dng
l mt tuong hnh ca loi sch . V nu
th, nm xe sch c l cng ch bng vi
chc cun sch ca chng ta ngy nay.
Tre uoc ct thnh tng phin u n, ct
(tc phn ngoi cng) uoc co i ri em
hong la cho chy m hi (hn thanh) v m
khi ng hu t bj mi mt. Ngui ta s khc
hay vit bng bt lng trn cc thanh tre ny
v buc li thnh sch. Mt cun sch kiu
khng nhng cng knh, nng n m
li chng vit uoc bao nhiu. Chnh th m
c nhn vit ht sc c ng v hm sc, li
tht t m tht nhiu ch khng di dng
nhu chng ta ngy nay.
Ng%i Vi/t BSa th) TAu
96
Bi Hu Ngha (187-1872) qu Vnh jnh,
An Giang, th khoa thi Huong ti trung
thi Gia jnh.
Th khoa Ngha ni ting l ngui hay tho,
mt hm trong lc nhn m chuyn vn
chuong, cm tp tho ng thi tam bch th
c ln bi Nhn gian t h:
Cu hn phng cam v
Tha huong ng c tri
ng phng hoa chc d
Kim bng qui danh th
Djch ngha l Hn lu gp ma ro, xa qun
gp bn c, dm dng phng hoa chc, bng
vng d tn. Mi ngui khen hay, nhung
Th Khoa Ngha lc u v chua hn l hay
nu thm mi cu u 2 (hai) ch:
Thp nin cu hn phng cam v
97
Thin l tha huong ng c tri
Ha thong ng phng hoa chc d
Mc nho kim bng qui danh th
Th Khoa Ngha dn gii: Mi nm nng
hn mi gp mua ro, xa qu ngn dm gp
bn c, nh s c doc m ng phng
hoa chc, v hoc tr dt i thi bng vng
tn .th hay hon.
7'i " con
Ci g c chn m khng c u: Ci gh
Con g c u m khng c chn: Con chim
Vn ha m thc: Uu'n * 7e VQi
Khch nhn mn n ri ch. y l qun com
ch y huong vj Bc ky, nhng bt canh rau
ay nu cua, a c pho chm mm tm,
a dua ci chua, a thjt ng, a rau
mung xo, a u rn.
Tn nguyn thy l qun B C i (ngui
lng ng Nhn). Ban u Cho C, sau v
con hm ung Nguyn Hu. Theo giai thoi
v khch n n thung l ngho v i
98
nn B C i uoc Nguyn Thy Long gi
chch i l.B C i.
(Tr L bo Thi Bo)
Xut i dj, dj i nan hiu theo ngha l ra
di d, di li kh nhu dui y:
Thy lang bm thy lang bm, thy lang
bm hm bm thy lang - ng thy h
ng thy h, ng thy h ch h ng thy.
Ngui lm ngh u c thin hngoi
Bc gi l ph co.
Trong Nam ku l thy h.
Theo Vuong Hng Sn ngoi ct tc cn ly
ry tai, ngui ct tc thi ..h..h.. (ting
Bc: ph ph) quanh vnh tai ct hay ry
tai bay ra nn uoc gi.thy h.
Vn ha m thc: c)m qm Jha
Com m ph ra i u vo nm cui
ca nhj th chin 1914-1918 do ng Tng
99
Phuc K l ch. l mt loi com a
thp cm trn th uoc xt nh nhu nem,
ch, thjt nung, tm chy, thjt heo, dua
chut bp vi chn nuc mm pha long.
Mt phn v c ngui cho l mn x bn ca
nhng th hng rong Hu bn cn li v
ng Tng Phuc K mua r, xt nh trn vi
com cho nhng ngui i m v khuya.

Mt phn khc na v qun dung ln mnh
t hoang vu, tn l t Mi, vng ngoi bin
ho lnh ca pha ng Ta Khm. Quanh
Dinh c n lnh Ty, lnh kh xanh, kh ,
lnh tp, lnh kn. Do khu t Mi tr
thnh xm Bnh Khang c nhiu nh cha
gi lng choi. Th nn ng Bu Th c cu
tho:
Mun n com a tr tnh
C qun m Ph, m rnh pha trong
Trong khng kh m khuya, n uc hiu
ht ca mt qun bnh dn mt vng khng
c nhiu ct n in vo u th k.Nn
khch hng t tn l: com m ph.
(L vn Ln Xua v nay)
Ti(ng Vi/t kh khn
100
C ngui cho rng ting Vit pht m kh
khn qu, nhu cu dui y:
- Nguyn Tuyn chuyn quyn hunh hoang.
Hoc gi nhu m oay c v nghe nhu
mun oi ri vi 8 t:
loay hoay, h hoy, ngoy, xoay,
khoy, toy.
V vn uay vi quay, quy, quy,
quy, quy, quy.
Nhn uoc thu em lc nh nhem
Mng mng ti ti m ra xem
Trong thu em vit dm ba ch
Anh oi ngy mai n.ly em
*i(n Di t< "ng t0ong ti(ng Vi/t
Su bin i ca ngn ng l hin tuong
tuong tu nhin bi l bn cht ca n l i
mi. Nhung khng to ra ngn ng mi m
ch hon thin nhng cu trc v chc nng
c.Mt hin tuong bnh thung nhu vy
101
c nh hung n ba b phn cu thnh mt
ngn ng:
- Ng m, ng php v t vung.
H thng ng m ca ngn ng bin i
chm v khng u. Trong khi h thng ng
php bin i chm nht.
So vi ng m v ng php, b phn t
vung pht trin nhanh nht v nhy cm
nht. V n gn lin vi nhng bin i trong
tu duy ca con ngui.
V vy nhng t ng mi lun lun xut hin
nhm p ng su nhn thc v tu duy ca
chng ta.
(Nguyn Hu Tr Su bin i t vung.)
7h. ngh8a *=c i Nam
Hi :
- Con lon khc con heo ch no?
p :
- Con heo n bp cn con lon n... ng
102
T0u1/n cc ng=n ha1 t0u1/n chJ: Vu
"Wt
T v sau, mi ln i tm, Tin Dung li
ra ljnh Ch ng T ci trung nm nga
dui lp ct ngay noi nng xi nuc.
Ngu1Kn nu Binh nm nor
Xua nay c nhiu thu tjch, vn bn ua
nhiu gi thuyt v nm sinh ca Nguyn Du
nhung tuu trung hai nm 17 v 17.
Vy thuc t Nguyn Du sinh nm no?
Theo Nguyn Lc T in Vn hc Nguyn
Du tn ch l T Nhu, hiu Thanh Hin. Sinh
nm t Du, nin hiu Cnh Hung. C ti
liu ghi ngy sinh ca Nguyn Du l 2 thng
Mui mt, tnh ra Duong ljch l ..17.
Qu Nguyn Du lng Tin in, huyn
Nghi Xun, trn Ngh An, nay thuc tnh
Ngh Tnh, nhung li sinh Thng Long, v
thi nin thiu cng Thng Long....
103
Trong tc phm Truyn Kiu v hin thuc,
L nh K li vit: Nguyn Du sinh ngy
thng ging nm 17 ti lng Tin in,
huyn Nghi Xun, tnh H Tnh, trong mt gia
nh i qu tc v c truyn thng khoa c
lu i. H Nguyn Tin in l h danh
vng nht thi L Mt, cho nn uong thi
c li truyn tng:
Bao gi Ngn Hng ht cy
Sng um ht nc ho ny ht quan
R rng nm 17 l gi thuyt uoc nhiu
nh nghin cu chp nhn. Nhung nm 17
li uoc nhiu ngui cng nhn hon. Nhu
Nguyn Q. Thng, Nguyn B Th trong T
in Nhn vt ljch s vit: Nguyn Du tu
T Nhu, hiu Thanh Hin v c nhiu bit
hiu nhu Hng Son lip h (v nm sinh,
nm t Du l 17, nhung c sch ghi ngy
2 thng 11 m ljch: -1-17 mi ng).
Con Xun Qun Cng Nguyn Nghim v
104
Trn Thj Tn, qu lng Tin in, huyn
Nghi Xun trn Ngh An (nay l H Tnh),
nhung sinh Thng Long.
Gi' B'ch cb thWJ ni:n fI
Thp nin 19 l thi ky vn hc Vit Nam
pht trin mnh. Nhiu nhm vn hoc hay
vn don uoc thnh lp vi ch truong
khc nhau. Ni bt nht l nhm Tu luc vn
don ca Nht Linh, Hong o, Khi Hung
h ho ci cch x hi.
Nhm Hn Thuyn vi Truong Tu, Nguyn
Bch Khoa, Nguyn c Quynh ch truong
theo ung li ca t quc t.
(T Quang Khi So luoc nn vn hc Vit
Nam th k 2)
7,u i t thuWt

Chj em i! ba mi su tui ri, khp dng,
ty, nam, bc bn phng tri, du cng
lng danh cng t xc.
Tri dt nh! gng mt phen ny na, xp
cung, kim, cm th vo mt gnh, lm cho
ni ting trong nh
105
(Nguyn Cng Tr - Cu i tu thut)
Ti(ng Vi/t Jhong Jh5
T H Ni, trng vjt ngao du vo n Hu
uoc gi l tri vjt ln.
Vo n Si Gn uoc ku l ht vjt ln
Xung ti C Mu, nu trng vjt cn sng
nhn, uoc g p ra.con djt.
Ch ngha lng vn
106
Hng.
***
Ngun gc ti(ng Vi/t
ng Bnh Nguyn Lc chng minh khi i
chiu cc danh t Vit vi cc dn tc chng
C M Lai, nu ta khng ging Chm th
cng ging Kh Me, khng ging Kh Me th
cng Thi, khng ging Thi th cng ging
ngui Thuong. Tm li danh t Vit th no
cng ging danh t ca nhm dn cng
chng C M Lai no . Sau y l mt s
bn i chiu ngn ng ca ng:
Vit Nam : C (M Lai : K). Vit Nam : Ct
(So ng : Kt). Vit Nam : Mt (So ng :
Mat). Vit Nam : Mt trng (B Na : Mt
tlng). Vit Nam : Sng (M Lai : Sngai).
Vit Nam : Chim (Mung : Chim). Vit Nam :
Con ci (Mung : Kon). Vit Nam : Ngy
(Mung : Ngai). Vit Nam : Con rui (B Na :
Ko ooi).
107
(Tnh Tc - thanh.nguyenstudent.uni-
ulm.de)
T< i>n "n hQc &L mi
Va uoc pht hnh u nm 2. Ni l
ti bn ca T in cng tn, ra i truc
y hai muoi nm v c nhiu thay i ci
nhn mi, tu duy mi, v ci mi nghim tc.
Mt v d nh du ci m, l nhiu tc gi
min Bc v min Nam v nhiu tit mc,
mc uoc thay th hon ton.
Tuy nhin mt s chi tit cn uoc b khuyt
hay iu chnh:

Son gi tit mc, mc ny c v l
chuyn gia ca Tho Mi v vn chuong tin
chin ; vit v Thi Nhn Vit Nam ca Hoi
Thanh, t 1984, ng ghi l xut bn ti H
Ni, khi mi ngui u bit l ti Hu. Sai
nh thi, nhung nh ln g, sai vn l sai. Ci
iu l lng l t hai muoi nm nay c gi
hay cc chuyn gia vn hc khng ai mch
ng sa mt li so ng nhu vy. Ngoi
ra cn mt s khim khuyt khc nhu:
- Cho, k ho ca Bi Xun Phi.
108
Cho tranh Bi Xun Phi
(192 1988)
- Huy Cn sinh nm 1919 nhung khng phi
ngy 1-; ngy ny l do ng cu bja t khi
lm giy khai sinh lc Huy Cn vo trung
huyn, ln 8 tui. Chnh Huy Cn xc
nhn.
- T Hoi khng sinh ngy 7-9. ng y khng
bit ngy sinh, uoc b c k l sinh m
Trung Thu 1 thng 8, suy ra duong ljch l
ngy 27-9-192, cc thu tjch Hi Nh Vn
u ghi ng.
- Nh vn Tam Lang mt ti Si Gn ngy 7-
1-198 ch khng phi 198.
- Kjch tc gia Vi Huyn c, sinh ngy 19 -1-
1899, ch khng phi 18-12, ti Hi Phng
ch khng phi Tr C, Qung Ninh l chnh
109
qun, theo bo Vn, Si Gn, s 1, ngy
1-1-199.
- Th L tn l Nguyn nh L.
- Khi Hung tn l Trn Khnh Giu, vn
vn...
(ng Tin Chimviet.ree.r)
7h. ngh8a t0ong th)
Cn nh, ma h nm 1988, Du Thj Hon
lm cho c gii vn hc Vit Nam then thng
sng s v nhng vn tho to bo ca mnh:
...Sau pht giy
m m trn gh
Anh khng ci li khuy o nguc cho em...
(Tan v - Li nh)
Bi tho y dy ln mt con bo nhng li
x v ca nhng nh ph bnh v nhng nh
tho tn tui, nhng ngui vn quen vi hnh
nh cc c thiu n Vit Nam e l, kn o,
khp np. Khng th c mt hnh nh khc
H la li nhu bj ly mt i mt ci g qu bu
lm. Ngui phuong ng vn quen che y
nhng ngh ca mnh v chuyn y, th
110
c lp lng nhu n s h H, ng ny...
Nhng khao kht thm kn y, khi uoc
ngui ph n tht ra, hay lm chm nc cc
vj tu mi nam t, c nhu l h c li trong
chuyn cho ph n c nhng ngh vo
vn nhu vy trong u.
Ng%i Vi/t BSa th) TAu
Chuyn l con ca Cao Tng i So ung,
uoc cha phong l ng Vuong, xy mt ci
gc bn bn Tm Duong bng hu thi
tho tc ph. Vuong Bt lc y mi 1 hay 1
tui n th tho luu danh thin c vi hai
cu trong bi ng Vng Cc Tu:
Lc h d c l t phi
Thu thy cng trung thin nht sc
Vy m c ngui cho l Vuong Bt cn dt
nhung khng ch dt ch no, v th nm 29
tui, h Vuong i thm cha l Thi S
Giao Ch v bj m thuyn cht gn x Th
Thnh, Ngh An. Hn vt vung khng siu
that nn mi ln mua gi li hin ln, nu o
vn nhn s t qua ung, ai an ngm tho
ca mnh v hi dt ch no, xin ch gio,
dn lng lp n cng t cng khng xong.
May c trng nguyn H Tng Thc i Trn
dui i vua Trn Ngh Tng.
111
Nhn l Nguyn Tiu, ng gh Ngh An, o
nhn L Php Quan nghe uoc ky thai
miu thn, nn mi vo miu th Vuong Bt
cu an cho trm h. H Tng Thc thp
huong lm rm khn vi Vuong Bt tu T
An, ci tn nhu vn vo ngui nn cht vn
khng yn thn rng: Hai cu y khng phi
l sai, nhung nh nguoi cn dt tht, bao
nm c ting l T Kit ca so ung m
chng nhn ra iu y u. Vy th mi cu b
mt ch, nhu t phi l cng bay th khng
cn ch d ngha l.vi na. Cu th
nh v rng nht sc tc mt mu th khng
cn ch cng l.cng na.
T y hn ma Vuong Bt bin mt, dn
khng phi t vng m cng t na.
Thnh ng. t0ong T in thnh ng
ting Vit
T in phi l khun vng thuc ngc cho
ngui tra cu n, v vy ngui lm t in
phi sng lc m loi b nhng hnh thc
''n theo'' ca ngui lm t in truc
nhng hnh thc dj dng thy (v chua
thy ht) nhu T din thnh ng Vit Nam
112
do Nguyn Nhu . Nhng thnh ng sai
ny cho thy thi thiu trch nhim
ca cc nh bin son T din thnh ng
Vit Nam i vi ngn ng.
Bt ngn man d. y l c sn ca
cc nh bin son, cn cu thnh ng
chnh gc l bt ngn sn (san) d. Vy
ni bt ngn man d th c so l . man
d hay khng?

C cung cht dn c cn cay Hnh thc
gc l c cung cht n t cn cay. u
c th cho rng v cn trng nh b cho nn
nhch t t ln c th chng c bao nhiu
milimt V li, cht n t c ngha l
cht n noi ri. Ch t y u c phi
l b phn thn th m thay bng c
Nu bin bch rng l b phn thn th,
th i vi cn trng nhu con c cung, t
l ch cui cng. Vy cht n t l
cht n ch cht, cn c th mi .lung
chng m thi: ci cht u phi trit

hiu)
113
Ni E'i
Thi khng chin min Bc, vng t c
cu:
Ch phinh ti ri, chnh ph oi
Chin khu tin bc, ch khin ri
Thi dua vuot ch, thua di y
Khng chin lu ngy, khin chn thi
(Nguyn Hu Phuc Ni li)
Nhn tin y xin k mt cu chuyn c lin
quan n con g uc (hng). Ngui bc gi
con g uc l g sng (trng). Nhng nm
u th k 2 vn hc dn gian Vit Nam c
giai thoi v mt cu i nhu sau:
Vo ngy gip tt, mt tn Ty oan (thu
v) dn lnh v lng lng bt ruou lu. Thy
trong nh lng t tp ng ngui, hn lin
ch gy ba-toong hch djch hi, dn t tp
lm g. Mt c gi tr li rng ang hp nhau
lm cu i. Mt tn Ty sng ln nhu.n
pha. Nhn thy gia sn c mt cy mt, hn
lin c to :
- nh tin djnh lp v tri thu
114
Cc c khng ng thng Ty tho c ch
Hn. Thng Ty cui c ch b i, hen mt
canh gi sau tr li nghe v i. Cc c cng
nhc c, b tjt, khng bit i ra sao.
Cu i ca thng Ty ngha l :
- Truc sn sng sng mt cy khng bit
i m thay hn li choi ch cy mt n gi
l "cy khng bit", c khinh dn ta dt.
Mt lc sau thng Ty quay tr li, bng
pha sau sn nh mt con g sng (trng)
ct ting gy lnh lt. Mt c gi sng tr,
ng ln dng dc c v i :
- Bch hu tung minh bt t k
Ngha l sau tung r rng nghe ting gy
ca con g bt t. C choi ch tht c. "Bt
t k" l con g sng (khng cht), i li vi
"v tri thu" (cy khng bit). Tht chnh c
ln li.
7a dao " Ech BS
Trong x hi Vit Nam ngy truc, c hng
s phu, ln trong dn chng, thung nhn
jnh v cc hot ng ca gii cm quyn
115
uong thi v xut nhng cu sm
tuyn truyn cho mt phe phi no . Cu
sm uoc truyn trong dn gian bng cch
dy cho tr con ht khi n a cc noi
cng cng.
Chng hn cu sm sau y, dui hnh thc
ca dao, tuong truyn l ca cuu thn nh
Mc t chc chng Trjnh lm ra lin lc
vi cc ng su tm n co s mn Bc:
Ai ln Ph Ct i ng
Hi thm c T c chng hay cha?
C chng nm ngoi nm xa
Nm nay chng b nh cha c chng
(Phuong Nghi - Tp ch Ti hoa tr)
Ti(ng Vi/t kh- th)ng
Hi : Thng cu, con gi ung nhiu coke
trong ngui nng mu cam. C l a s
ngui Bc u dng t ny? Vy ch cam
l mu sc (vng cam) hay c ngha g khc?
Ti sao khng ni d mu d?. C ai bit
xin cho kin dm nha.
p : mu xung cm gi l mu cam.
116
Nhu th cam gc ch Hn. mu l gc
ch NmVit ng.
mu cam c ngha l Mu chy xung
cm uoc ghp hop bi ch Nm Hn
Theo tu in Thiu Chu :
Cam - hm, cm.
Tj, t - mi, l mi.
Huyt - mu.
Tj huyt - mu chy t mi ra.
Mu cam - mu chy xung cm.
2h'c &i/t "n ha
Mng thng ngu.
H Ni : ngu trn c tuyt vi.
Si gn: ngu thy me.
T@c ng. TAu
Thuong bt thuong, h bt h
(Trn chng ra trn, dui chng ra dui)
117
y l mt hnh thc choi ch ca ngui
Tu v Thuong bt thuong, h bt h l
chit tu ca ch nht.
T Ec "n on
Tu luc vn on mi u ch c ba anh em
rut gm: Nht Linh, Thch Lam v Hong
o. H hp nhau Thi H. Lc by gi
tin thn ca Tu luc vn on l tun bo
Phong ha 192. Phong Ha bj ng ca,
tun bo Ngy nay ra i 199.

118
Theo Di bt di lm Bo ca Nht Linh,
nhm tht tinh gm c Nht Linh, Hong
o, Thch Lam, Khi Hung, T M, Th
L v Xun Diu.
Cc tc phm vn chuong ca nhm ng
mt vai tr ln trong cng vic m t tranh
chp mi c, cao i sng mi. Trn cn
bn chp nhn tinh thn tu do, dn quyn
ca nhng nh tu tung lm thnh cuc
cch mng tu bn 1789 ca Php. L thuyt
gia ch o ca Tu luc vn on l Hong
o vit: Mi diu tm nim, Nht Linh
vit on tuyt, Khi Hung vit Na chng
xun. Trn phuong din x hi ua ra
phong tro nh Sng. Sau cng nhm
thnh ng Hung Vit hot ng cch
mng, ko lin theo , Khi Hung cht.
Nht Linh b gh b trung chy sang Tu,
Hong o cht Tu, T M, Th L li
vi Cng-sn, cn mt mnh Nht Linh bo
vo, lc lng Min Nam cao vn
chuong vuot thi gian khng gian.
(u nm 1941, c Phong Ha v Ngy nay
u nh bn. T Ch Nht ra uoc my
s cng bj rt giy php. Nhm Tu Luc
khng cn bo trong tay, nh ra sch gi l
Sch tt i Nay. L mt iu l trong cun
119
sch 48 trang kh to nhu bo y, cc tc gi
Th L, Khi Hung, Thch Lam u khng
k tn tht ca mnh sau cc bi vit. Ngui
c ch cn c vo ging vn v ni dung
bi vit suy ra tn tc gi).
Vo Nam, Nht Linh ra t Vn Ha Ngy
Nay trong s 1 s ra mt ngy 17 thng
nm 198, trong c tn cc tc gi sau
y l thnh vin mi ca Tu luc vn on:
c Thu, Nguyn Thnh Vinh, Nguyn
Thj Vinh, Linh Bo, Duy Lam, Tung Hng,
Truong Bo Son.
Th) V%ng
Trong b Ton ung Thi n hnh vo nm
177 th Tho ung ln n 48.9 bi tho
ca hon 2.2 thi nhn gm 9 quyn hp
thnh tp. Tri qua hon ngn nm t i
vua ung Cao T hiu V c (18) n
thi ky Thjnh ung (71), Trung ung
(7), Vn ung (9) ca ung Chiu
Tuyn , thi im kt thc ca Tho
ung. Tri di trong thi gian s liu
ung Thi , cn li bao nhiu thi ti li
lc uoc a s ngui i nhc nh,
ngung phc v nh gi nhu nhng nh
tho v i. Nhng thi phm ca h thuc
120
v nhng gia ti qu bu tuyt ho ca
nhn loi. L Bch uoc tn vinh l Thi
Tin, Bch Cu Dj l Thi Ho, Thi Hiu l
Thi B, Ph l Thi Thnh, Vuong Duy l
Thi Pht...
ung Thi tuyt tc luu truyn vuot qua thi
gian gn c ngn nm nay. l Lc Tri
ca Vuong Duy, Hong Hc Lu ca Thi
Hiu, Phong Kiu D Bc ca Truong K,
ng Vuong Cc ca Vuong Bt, Hi
Huong Ngu Thu ca H Tri Chuong,
Tch S Kin X ca Thi H, Bc Tn Hoi
ca Mc, Tng H Vn ng T ca Gi
o, Tuong Tin Tu, Tnh D T ca L
Bch, Phc Su ca Ph, Thch Ho Li
ca Ph.
(Thi T Hp - Tho thin Vit Nam, ung
thi Trung Hoa v Haiku ca Nht)
Vn ha mi
Trn h thng truyn hnh, tr li cu hi:
- Xin cho bit Tu luc vn on l g? V Nht
Linh l ai?
Mt gio vin i hc su phm H Ni tr
li:
121
- Tu luc vn on l mt on vn ngh.
- Nht Linh l mt kp ht.
(Nguyn Thanh Ty bo Si Gn Nh)
Ti(ng TAu ti(ng Ta
Ngy xua bn Tu, cc quan Tu (nhu
Bch Cu Dj) bj i y gi l bim trch, noi
bj y uoc gi l trch ja.
Ngy nay bn Ta, cc quan Ta bj i y bj
ku l uoc ci to, noi bj y gi l tri
ci to.
Ci to l ting.Tu. Th mi au.
T0u1/n cc ng=n ha1 t0u1/n chJ
V%i Bng
Con ngui ta sng trn i, v danh th d.
TAm ch)ng t04ch c5
Khong nhng nm 194 nh qu min
Bc khi i xem kjch m nh lng, dn
lng treo cy dn dt xem kjch.
122
n dt l mt loi n thp sng bng kh
t. N l mt th khong cht ging nhu
t cho vo bnh kim kh, trn c bnh nuc.
Nuc nh xung ngn kh t, gp nuc,
kh t bc hoi ln gp la l chy.
(Hong Hi Thy - Chn tng guom bu trao
tay)
Thnh ng. ta " TAu
Ta c cu o lu nuc mm, m c dua
hnh. Vi Tu l s m nhi xuy, ngha
m go m thi com, m ch th ngui
nhu vy th kh trj gia bt kh trj quc.
Vn ha c Jh:
H Ni, truc y cng c nhng qun c
ph ra i t nhng nm s nhu c ph
Ging, c ph Nhn. C ph Ging, theo li
nhng ngui ln tui, l in hnh cho c
ph ph c H Ni.
C ph Nhn, nm 194 di cu vo Si
Gn, v m li mt cn nh nh xinh xn
mt tin ung L Thi T, k bn tim ph
Tu Bay v gn nh th Bc H.
123
Sau ny, theo gii snh iu c ph ca H
Ni, t ngn nm vn vt c thm cc qun
c ph y phong cch vn ha tr tnh v
lng mn nhu c ph nh ung Qun
S, chung quanh tung uoc trang tr bng
nhng bc nh ca nhip nh gia Hai Linh,
hay c ph Lm, c ph Tng Hu cng
trang tr bng nhng bc tranh ca cc ha
s ni ting Vit Nam. V cng nhu Si Gn,
H Ni khng thiu nhng qun c ph nhc
sng, dui hnh thc nhc thnh phng.
(T.Vn Vn ha c ph)
7a dao thnh ng.
Cu V rn thm chn l ca Tu. Thm
mt cu khc ng ngha l V rt thm
chn ca Ta.
Trong hai cu th cu V rt. ca Ta nghe
hop l hon v con rt c c trm chn, nay
nu v thm chn na.th mi thnh
chuyn.
Hnh Hnh l bi vn vn, s cu khng
nht jnh, khi t u ch cui ch dng
124
nguyn mt vn, khi cch my cu li i
vn.

Nhng bi hnh thung dng tu thut
mt su tnh, nhu Ty b hnh, o nguyn
hnh, Trng can hnh.
(Phan Mnh Danh c ng Tu)
sn c t0i t,n
Tu c cu d hc d ngu hiu theo ngha
l cng hc cng ngu, hc t ngu t, hc nhiu
ngu nhiu.
(Ch ngha thnh hin dy rng: khng hc
th khng.ngu).
*'o " t#J ch4 FGtuiFGut
Ti H Ni, Nht Linh Nguyn Tung Tam ra
bo Thit Thuc u tranh vi Vit Minh.
Nhm Hn Thuyn vi Truong Tu ra t
Dn Mi i u vi Cng Sn. Truong Tu
cn thnh lp nhm Tn Vn Ngh, xut bn
sch Tuong Lai Vn Ngh Vit Nam ph
phn nn vn ngh Cng Sn.
125
Trong khi Vit Minh thnh lp nh xut bn
Vn Ha Cu Quc nm 194, pht hnh tp
ch Tin Phong.
(Mc Giao Vn hc Vit Nam)
T'c Jhm cui c`ng
Nh vn Khi Hung bj Vit Minh th tiu vo
m giao tha Tt nguyn n nm inh Hoi
21-1-1947 v nm xung sng ti bn
Cua G, Nam jnh.
Tc phm cui cng ca Khi Hung l Bng
giai nhn m Nguyn Thch Kin (19) suu
tm uoc ua vo b sch ly tn l K Vt
u V Cui Cng.
Cc truyn ngn gm: Bng giai nhn, Li
nguyn, H, Ty xng nh, Quan cng x,
Nhung, Khi huong, Ngui anh hng, Ting
ngui xua.
V ba v kjch: Cu chuyn vn chuong,
Khc tiu ai on, Dui nh trng.
(Trng t tp san Tn Vn)
Vbng ELi %ng Ngang
126
C Nguyn Khuyn vi tho vn ch Hn
li cho i sau c trn dui bi nhung
nay ch c 2 bi do chnh c tu djch li tho
mnh ra quc m (tho nm).
Mt trong s nhng bi tho c bi Vng
li dng Ngang:
u ung ngang c mt ch li
C n ng Cui cao vi vi
V tn nguyn bn bi tho ch Hn l V
phu di tc ng ng cui.
Con ung ngang hu c trong cu u l
con ung ni lin quc l vo qu huong
ng (lng Vj H ,Vj Thuong), nu dn mun
i tt v nh th phi li qua mt vng nuc
su. y l mt con ung bng ngang qua
cnh ng ca lng Ph a. Dc ung c
nhng nm m v danh. Ngui ta p hay
vun cui ln thnh g, g m nm bn
ung. M by gi uoc gi l m cui,
ng ng cui. Nu khc ung c m
cui m c li n l linh thing, ngui ta
s thp nhang trn m y, lu ngy ai
xy mt ci am nho nh, m tr thnh miu
ng cui, v ng Thn Cui ra i.
127
(Lai Quang Nam tp ch Tin Vn)
Nu bit rng em ly chng
Anh v bt vjt nh sch lng
Tit canh lm i vi ba a
Muon ruou cho ngui vt thuong lng
Giai tho#i Eng "n
T Hu ni chuyn tho vi Xun Diu:
Thung kh lm cu u v cu cui. Cu
cui phi goi ra ci g rng hon ci mnh ni
trong tho. Phi m, khng uoc ng. ng
li l v duyn. c cu cui ngui ta cn
ngh, cn vo vo vn vn, th hay hon.
Cn t cu u n cu cui khng bit
truc, tho kj nht c cu truc ngui ta
on uoc cu sau. Phi cho tho tu n sinh
si, pht trin. C ai ni rng, nh tho
hon ton bit r tin trnh sng tc mt bi
tho, hon ton bit truc cu tho cui cng
ca tc phm. Ti th c khi lm xong bi tho,
cng ngo ngo ngc ngc v tc phm ca
mnh. Sng tc l cm xc khng lun lun
tnh to.
128
Anh Xun Diu hi ti, sao anh li to ra
uoc hai cu: Ni nim chi ra Hu i, M
ma xi x trng tri Tha Thin?
Ti cng khng bit sao mnh li ti th
(Hi k Nguyn ng Mnh)
Ni E'i
ng Lng Nhn, trong quyn Chi ch c
nhc n nhng chuyn ni li thi Php
thuc qua cu: Khng phi thy tu nhung
rt th Ty.
Hay mt cu khc:
Chng no la mc trn ch
Voi i trn giy ri i thy tng
Hai ch thy tng ni li l thng Ty.
Ph ch: Php cho sn xut tin bc cc
bng ch c b la v giy bc mt trm c in
hnh con voi.
Phm hm
129
Ngy xua cn min Bc, cc vj huong
chc, mi ln c hi h nh m g th n ri
cn uoc chia phn mang v mt a xi,
mt ming thjt, cho c nh vui v, gi l
ming thjt lng, tuy n t nhung n hnh din,
cn hon l c mt sng thjt m bu n mua
cho mang v. cng l mt ci danh, ci
loi. Ch nu khng lm ng n, ng kia th
lm g uoc ming thjt lng m xoi. V th
nn ci mm mng mua danh mua chc mi
pht sinh. Nh th mua nh, ln th mua ln.
thn qu lng, x th mua L Trung, Ph
L, cn cao hon, giu hon mt t th mua Hn
Lm, Cu Phm
Nhu c L Trung lng ti, c th ni ch
ngha c uyn thm vo buc nht trong vng.
Nm 1919 c c du khoa thi Huong cui
cng ca triu i Hn hc, nhung khng .
C v lng lm L Trung, v lm Trm H
Tin Mn, nn ngui lng quen gi c l c
Trm L. l gi tt hai chc v Trm h
v L trung. Lng ti cng nhu phn nhiu
lng x min bc, c ci tc l king tn. t
ngui dm gi tn cng com ca nhau ra.
Ti ch thy ngui ta gi nhau l: ng L, ng
Ph, ng X, ng Trm...Thm ch c nhng
ngui khng c ja vj trong h, ngoi lng,
th ngui ta gi bng ci ngh ca ngui ,
130
nhu ngh tho mc, tho may, ng ci...
Cng duoc gi l ng ph: ph mc, ph
may, ph ci ...
C ngui bo trong lng c c ng ng l,
ng ph, th lm sao m phn bit uoc?
Vng v th mi c danh xung ng l cuu,
ng l mi, ng l cu, ng l b...C Trm
L cng vy ngui ta gi c l c Trm L,
phn bit vi vi c Trm Chnh, c Trm
Ch, c Trm Ph...
Cng vic lng, vic nuc, hay ni chung l
cc chc vj trong huong thn, th ch lm
vic sau nm nm l mn hn. Cn nu c
kh nng, c sc lm m c m n xi
lm thm nm, ba nm na kim t phm
hm, th uoc gi l ng L Cu, hay ng L
B. Ty bng sc nh Vua ban. Th d ch
l mt huong chc tron, khng c bng cp
g, th uoc thung hm Cu Phm B H.
Cn nu c bng cp nhu Kha Sinh, sau
ny l bng So Hc tr ln, th uoc thung
hm Cu Phm Vn Giai.
(Thy Son - Bn dng sng Tr)
Gi' B'ch cb
131
Khi Hung cht nhu th no? T rt lu,
mi ln gp li tn Khi Hung, ti li ngh n
iu v cng lc ti vn mun bit Ti sao
Cng sn th tiu Khi Hng?
Hi cn nh H-ni, c mt t tun bo
vo khong nm 19 g ti c uoc thy
trong mt thin hi k, khng nh tn tc gi,
khng nh r tn thin hi k, ti ch nh
thin hi k m t li nhng ngy t ti ca
cc chin s quc gia bj V.M. bt giam, trong
thin hi k c mt on tc gi cho bit
gp Khi Hung trong mt tri giam Vit
Bc, tc gi cho bit lc Khi Hung m
yu, bj i kit v bj hnh h v cuc sng y
i ca nh t, ri Khi Hung cht y,
nhng chin s quc gia, nhng bn ca Khi
Hung n tre lm phn qun xc Khi
132
Hung thay quan ti v an tng trong mt khu
rng i-t, nhng iu ny ti nh mo h
lm v cng hnh nhu tc gi cn ni ngy
Khi Hung cht l 17-11 nm 1947.
Trong thi gian lm t Vn Ngh ti nh in
ung C Bc tnh c ti uoc nghe truyn
v Khi Hung, ngui ni chuyn gii thiu l
mt ngui chu v ng b Khi Hung,
ngui ny ni chnh ng gp Khi Hung
ln cui vo ngay bui chiu cn b V.M. bt
Khi Hung dn i, bn cn b ny l mt th
du kch tu v x, Khi Hung mc qun o
thung, mang theo mt chic chn d mu
ct ngua, ngui k truyn gp Khi Hung
u lng, Khi Hung c nt mt ru ru bun
b mm cui v gio tay cho. Sau , ngui
ni chuyn bo d rt kn, my tn du kch
l ra rng h b Khi Hung vo bao b m
cht ri qung xung sng.
Khng hiu ngoi nhng iu mo h, khng
c g lm bng chng kia, cn c nhng iu
no khc uoc k v ci cht ca Khi
Hung? C iu Khi Hng d cht.
Khi Hung cht thuc v tc phm cui
cng ca Khi Hung -theo nhu ghi chp-
li cho chng ta l tc phm Bn khon,
133
truc khi Khi Hung buc vo on ung
tranh u cch mng cng cc bn, cng
ton dn gii phng dn tc v Khi Hung
cht trong cuc tranh u .
(Duong Nghim Mu Nhn ngh v Khi
Hung)
Hi : Thi tho u mnh c nghe bi v v cc
loi tri cy tht hay v ngha lm , by gi
mnh khng nh ht nguyn bi v , cc bn
no bit xin gp mt tay nhe.
Nghe v nghe ve nghe v tri cy
Tri trn my l tri du rng
C vo c chng l tri du d
..
R nhau lm xu tri c di d
Nga ngy gi m l tri mt mo...
p : oi tui dz Google coi nha. M c di
d l ging g dzy.c?
+m giu ti(ng Vi/t
134
Khong nhng nm ' hay '7 ti c mt
cun sch xut bn H-ni Dy ting Vit
i hc, ti bt gp ch l-gch, gi
tu vj o Duy Anh ra mi uoc bit
logique.l hop l..
C ngui bo ti :Hop l khng phi l l-
gch, chnh ngui Trung quc bo khng
nn dng. Ti thy lp lun ny khng n,
ng mai kia ngui Trung quc ngh li, i
bo nn dng th mnh cng li bt chuc h
hay sao?
Vay muon nhng t ng khng c trong
ting Vit l chuyn cn nhung trong trung
hop ta c ch sn mi ngui u hiu,
nhu hop l, ti sao ta li vay l-gch ch c
mt s ngui hiu ? Nu thy ch logique
cn c nghi rng hon hop l th sao khng
gi c hai : hop l cho d hiu, v dnh
l-gch nhng ch khng dng hop l
uoc, nhu th mi ng l lm giu cho
ting Vit, ch thay th hop l bng l-
gch th c loi thm uoc ch no u m
bo l lm giu?
Nu cho rng hop l cng khng phi
ting Vit thun tu, ch v dng lu ngy
nn uoc Vit ha ai cng hiu, vy c
135
dng mi ch l-gch tt mt ngy kia mi
ngui u hiu. nh th, nhung phi mt
bao nhiu thi gian mi i n ch mi
ngui u hiu ?
(Nguyn Thj Chn Quynh Bch Vit ni
ting Bch ng)
V3 2inh *=c
Theo nh tho Hong Hung th: Nh tho
Hong Cm vit tp tho V Kinh Bc t
1991982, ch yu luu truyn bng chp tay
(ngoi lung) y l mt su kin hu Nhn
vn-Giai Phm.
Trong b bi cy-l-qu: Cy tam cc,
L diu bng, Qu vun i l ni bt nht v
chng uoc gii Vn ngh x xm din gii
nhu mt li on trch ca em (vn ngh s)
136
vi chj ( ng) .. i khi l em yu
chj , nhung chj la em , cho em'' n
ton qu rng, ri b mc m bo vo i
ly chng.
- Hong Hung v xin uoc, c trong tay my
bi tho trn nn bj i t 9 thng.
(Nguyn Khi Chimviet.ree.r)
Nh.ng ti(ng ng ,m
Ngui min Nam (An Giang) c nhng ting
ng m nghe tht nhc nhi
Mt ng hi bn:
mng oi Qua qua y m qua hng cho
qua hay Hm ry qua ni qua qua m sao
qua hng qua?
ng bn tr li:
Hy Qua ni hng qua ri qua li qua. Qua
mong qua qu tri
ng kia ging gii cho d hiu hon:
Bi yy (vy) Qua tnh hng qua, nhung no
qua yn (vn) c nn qua phi qua.
137
(Chua tht! Min phi di dng vi qua va
l dng t, va l nhn xng di danh t cho
ngi th nht v nhn xng di danh t cho
ngi th.hai.)
***
Ngui min Bc c nhng ting ng m
nghe nhiu kh chng km g:
Nh ai ra ngn vo ngo
Nh ai, ai nh, by gi nh ai?
2v n. " M: hn ca
Thch Lam quen thn inh Hng, ng dt
ua bn tr n tr s Nxb i nay ph
Qun Thnh, ri gii thiu ht li v inh
Hng vi Th L, Khi Hung, Nht Linh na.
V sau, chnh Th L- l ngui u tin
nng ch thuc nghip vn tho u i
nh tho tr - v inh Hng tu-su- k:
'..Hi d mi khi lm xong bi th no, ti
thng tm Th L d doc cho ng nghe.
Ln no cng vy, nghe xong, ng lc du
bo: Cha doc, cu cn phi chju kh hn
na. Ti bun qu v tu i ni dy, ngh th
no cng phi lm cho doc bi th hay.
Khng l c d cho Th L ch hoi ?...
138
Hi y, inh Hng ang yu thm nh trm
mt c u tr ph Khm Thin- khi tc
gi lm xong bi tho K n, lin em n
khoe nhng vi Th L. Thi s ng Trm
th i Nay thng cm ho thng bn tr,
c ngay, im lng hi lu, chm ri, phn:
-.doc lm ! cu nn lm theo th loi
ny!.
Th l M hn ca uoc hnh thnh t thi
ky .
(Th Phong inh Hng: Gii tho vn
chuong ton quc)
Tam t kinh
Nhn chi so: S v m
Tnh bn thin: Ming mun n
139
Tam tu kinh: nh cm ngui
l nhng cu trong sch Tam tu kinh
(Kinh ba ch) trong quyn sch V lng ca
nhng hc tr Cm ming bnh dc chy
quanh nh thy hc ch Hn ngy xua,,,
(Hong Hi Thy bo Si Gn Nh)
Thnh ng. t0ong T in thnh ng
ting Vit
T in phi l khun vng thuc ngc cho
ngui tra cu n, v vy ngui lm t in
phi sng lc m loi b nhng hnh thc
n theo ca ngui lm t in truc
nhng hnh thc dj dng thy (v chua
thy ht) nhu T din thnh ng Vit Nam
do Nguyn Nhu . Nhng thnh ng sai
ny cho thy thi thiu trch nhim
ca cc nh bin son T din thnh ng
Vit Nam i vi ngn ng.
Nhu cu gt chn -sin cng bj h xem l
thnh ng ting Vit.
Qui n hon na l cu gi nanh du m
bj h ghi nhn l ca V. Huy G (Victor
Hugo) trong Nhng ngi khn kh. Tht
140
l khi hi khi m Victor Hugo li dng ting
Vit ng gp cho nhn dn Vit Nam
mt cu chng ging ai.

Mi thnh ng l mt on vj t vung thng
nht v duy nht nn khng th tuy tin
thm, bt hoc thay th cc thnh t ca n
uoc. Go chu ci qu m i thnh
ng (hoc bp) chu ci qu th nghe kh
lt l tai. Nu c ai hi huc m ni bt
m chu hoi t qu th c nn ghi nhn
vo t in thnh ng hay khng?
Nh lm t in thnh ng m li n theo
mt cu ni nhu th th ti nghip cho ting
Vit bit chng no
hiu)
7h. ngh8a Eng "n
No ai bit uoc bng hay ci
N k phn vn ra cui vi u
C ng ch ci ca c Nguyn Khuyn
trong bi Ch li lng Ngang vi ng Cui
ngi trn mm mp cui - Ci g trng trng
nhu con ci..
141
Ha ra b ci nhm, b cha tho Nm H
Xun Huong bit ch ny t my trm
nm truc.
(Mi nghe cng ngh rng l thuc - Sau ngm
m xem mt ting.bm H Xun Hng)
C't c! Au
Mi ln i t ga Hng C v nh, ti phi i
qua ph Khm Thin. Mt dy ph ton l
nh ht c u. Gi l C u hay o
cng vy. Nhung gi l c u nghe nhe
nhng, thanh ljch hon. C u c hai loi C
du ht, v c du rou.
C u ht ch c ca ht thi. c nhng
bi ca tr, m cc quan vin son ring cho
cc c. Nhung h cng phi c nhng ging
ca thin ph, ting ht trong tro, mch lc r
rng. Mi c t nht cng phi hc thuc nm
lng muoi bi ca gi l t, ca cc c Tam
Nguyn n , Nguyn Cng Tr, Cao B
Qut ...
C vo qung 8, 9 gi ti l ting n, ting
phch li ni ln vang vang m , vng ra mi
ngoi ung. Nhng khch b hnh d
khng c snh vi ting ca, nhjp phch, cng
142
vng vng bn tai: Hng, Hng! Tuyt,
Tuyt! Mi ngy no cha bit ci chi chi!...
Mi lm nm thm thot c ra g...
Ngui ta k rng c Nguyn Cng Tr, lc
cn nin thiu cng m c u lm. n ni
phi theo c u i lm cng, gnh hm
ngh cho cc c, c djp uoc nghe ting
ht ca cc nng. Mt hm chng quy
ngh cho nng i ht, khi ngang qua khu
miu gia cnh ng lng Tung n
thuc huyn Thu Tr. y c mt ta miu
c chung quanh c nhiu c th um tm rm
rp. on l hnh vo ngh mt, cho bt
qung ung xa. Chng h Nguyn jnh gi
tr ni hoa p liu. Nhung c nng khng
chju n nn vng vng hu.
Mt thi gian sau, chng thu sinh h Nguyn
t, uoc b lm quan. Khi v trng nhm
ti mt huyn gn qu c. Tng l em c
u n ht mng quan mi. Khi nghe c
u ngm cu: Giang son mt gnh gia
ng... Thuyn quyn hu... Anh hng nh
chng?... Quan ln suc tnh v nhn k li th
ng l nng ri. Ln ny c quyn, c th,
chc c nng khng cn hu na, m c l
l hu. Ngui ta bo c ny sau uoc lm
quan tt. Ngha l mt buc nhy ln lm
Nguyn phu nhn ngay thi.
143
C Nguyn Cng Tr sau ny uoc lm
doanh in s, m mang hai huyn Kim
Son v Tin Hi. V vy nn t Thi Bnh,
ny sinh ra ph c u huyn V Tin,
chc cng l do tha hung ci di sn vui
th ca tr ca c. V vy nn vo u th k
2, hay ni cho ng hon l vo thi gian
truc nm 194, th min bc ch c hai xm
Bnh Khang ni ting nht l Khm Thin,
(H Ni) v V Tin (Thi Bnh). Hai noi ny
tp trung ton l c u go ci c.
C u ruou khng cn phi bit ca ht,
hay nh phch, g nhjp g c. Ch cn c
mt t nhan sc. My c ny uoc cgu? Nh
ht cho n din rt l m miu, chiu
chiu ra pht pho ngoi ca cho n quan
vin. Khi c khch th cc c phi lo phc v
chuc ruou, v qut mng, tri chiu...
(Thy Son - Ph c u Khm Thin)
Ti(ng Vi/t kh!ng-dK th)ng
Hi : Cho xin hi cm t on t ron c
ngha g? Thy trn mng ngui ta x dng
m chng bit ci m t g ht.
144
p : on t ron, Phan tui hon ton
khng bit.
N@ c%i ch. ngh8a
thi: Trong nhng tc phm em hc v
c thm, em thch tc phm no nht?
V sao? Hy chng minh?
Bi lm lp 1B:
Trong kho tng vn hc Vit Nam, ca dao
dn ca rt giu tnh ngha.Trong cc tc
phm , em thch nht l tc phm Tt
n ca Chj Du. V n th hin tinh thn
chng li su bc lt ca ph n ca ch
phong kin. Chng t chj bn con v ch
th hin tinh thn kin quyt .
(Vn tr Vit ngy nay Si Gn Nh)
Giai Jhm mà 6u,n
Trn Dn tham gia ph bnh tp tho Vit Bc
ca T Hu. Thng 4, Trn Dn, Nhun,
Hong Cm, Hong Tch Linh, T Phc.
vit "Du tho d nghj cho mt chnh sch
vn ho", yu cu tr quyn lnh o vn
145
ngh cho vn ngh s, v th tiu h chnh u
trong cc on vn cng. y l phn ng
cng khai u tin trong i hi tu do sng
tc. Trn Dn bj giam thng theo qun k v
xin gii ng, tr th ng kt hn vi mt
thiu n Cng gio c gia nh di cu vo
Nam.
Thng 1 19, Giai phm ma Xun ra i
do Hong Cm, Vn Cao, L t, Trn Dn,
S Ngc, T Phc, Phng Qun, Nguyn
Sng, T V ch bin. Ngoi nhng bi
kch lnh o vn ngh cu ng cn c bi
"Nht djnh thng ca Trn Dn. Giai phm
mu Xun bj tjch thu ngay tc khc. Trn
Dn bj bt.
7h5ng ta mt h(t ce 0i Baor
Mt trong 12 bi di co ca V Hong
Chuong uoc b inh Thj Thc anh
(vo VHC) nh chnh vo ngy 17 thng 7
nm 1999. Ch in nghing l ng nguyn
tc ca tc gi.
Sng chua sng hn ti chua nh
G lon om sm c bc tranh
Rng vch c tai tho c ha
Bit lng ai mt ai xanh
146
Du hi xoay quanh tron kip ngi
Sn b nt c mu thm roi
Chiu nay mt du than bung dt
anh ng vo xng ting tr li
Chng ta mt ht c ri sao ?
C n m thanh mt thu no
Da trng to n i trc phch
u kh nhu khc ht gy hao
n mang ting dy m khng y
Mt ht ri sao soi nh thuong
Tay phch t lu nay lc phch
Khng cn ung mi bn Tm Duong.
(Th Phong Chiu nim bn nh vn Si
Gn)
Giai tho#i Eng "n
Thp nin , s l thi ght Ty, cc
quan chc vn ngh khng chin ra lnh tt
c th g dnh dng n ch Ty th phi
i i. Ln cc quan chc nh c Phan
Khi djch mt ti liu Php vn v duoc liu
c tn l pomme de terre.
C djch l khoai nhc ngua.
147
Cc quan ch c l lm cm, sao khng
djch l khoai ty.
C Phan Khi cui m rng: Lu nay th
g ng n ch Ty th cp trn bt phi
i i ht. Do ti khng dm djch
pomme de terre l khoai Ty l th. By
gi ta coi Trung Quc nhu hi ng, v h
gi khoai Ty l m linh th
M m linh thu l.ci nhc eo c ngua.
(Tr L bo Vn Ngh Tin Phong)
7h. ngh8a Eng "n
Sau khi xut hin cui hai cu tho ca b
cha tho Nm, n bit tch lun nhu mt t
ng. n th k 21, dung nhu khng cn ai
thy n bt c mt bi tho no khc.
N l ch lc cc v tng tng trong :
Gi thi cnh rung ku lc cc
Sng dn mt nuc v tng tng
H Xun Huong thm vo nhng ci kh
ca nhng ch oi om, ca nhng ch vn
mo. Nh ch lc cc v tng tng m
bi tho tuong thanh, tuong hnh v hay hon
rt nhiu.
148
Ch t nhu vy, khng ai dm dng li n
na Nu khng th dng hay hon b cha
tho Nm t my trm nm truc.
( Long Vn Ging nuc n.)
T04ch-\TWJ Em "n]
: T con g
Nh em c 1 con g. N l ging g ng
Co. N to bng con g gi. N nng t 8-1
kg... nn ch hiu n l ging g g. C sng
sm thc dy, con g trng nh em n u
nhy phc ln cy rom, gy o.
Gy xong hi di n ly hai cnh v phnh
phch vo mng t.
Giai tho#i Eng "n
Theo sch D s ca Hoi son chp th nm
Gia Long 1819, Minh Mnh lc l ng
cung thi t, mt bui trua h nm ng h
Tnh Tm, mo thy mt ngui hc tr tn l
Gi. Ngui y i m c, cm mt cy gy
m xuyn qua mt tri.
149
Thi t v cung gi quan Thi bc, k li gic
mo. Quan Thi bc an rng:
Ngui tn Gi, li i m c, chit tu ra
ch gi c b tho l ch tr.
Xin in h ch coi khoa thi ny c ai tn Tr
thi khng?.
Thi t y li, ch coi th thy ngui th
khoa nm y l tn l:
- Nguyn Cng Tr.
(Hng Nht My vn tho xua)
MLt &i ca dao ha1
m nh cuc ct tri sng
Anh nh con ch chy rng trn b.
T truc n nay, bi ca dao ny thung ch
uoc c trong nhng lc ni chuyn phim.
Trong ngha y, bi ca dao uoc nhn nhn
nhu mt ci g kh tc v kh nhm. Tuy
nhin, theo ti, khng chng l mt bi ca
dao hay.
Vn l: n hay ch no?
Truc ht l n bo v mi. D nhin, ni
150
th, chng ta cn thn trng. Khng phi c
h vit tc l thot so. T truc n nay,
u cng c nhng ngui khoi vit tc v
vit bo. Hin nay, ngui ta li cng vit tc
v vit bo. Nhung chua chc hay. D
sao, theo ti, ci tc ca cu ca dao ny qu
l hay thuc. N khng phi ch bo bo,
ch mi v mi m cn l mt su sng to
hu v nn mt th gii gn hin thuc hon.
Ci tc ca ngn ng, ci th ca hnh tuong
y li l nhng ci thuc v l mt su sng
to. N ph nhng khun so c k v gi
to trong vn chuong bc hc.
Hon na, iu ng ni y l cp tnh
nhn tu bit thn phn ca h chng ra g.
Th nhung h vn c yu nhau, thuong
nhau. Chng ta nh trong truyn Ch Pho,
Ch Pho v Thj N cng tng c lc yu
nhau nhu tt c mi cp tnh nhn khc trn
i ny. V trn i ny, tt c nhng con
ngui bt hnh khc, khi yu nhau, biu hin
tnh yu c th khc nhau nhung nhng rung
cm nhng ngy ngt trong lng th chc
chn l khng c g khc nhau c.
Cu ca dao, nhu th, khng phi ch t mi
tnh gia hai ngui khn kh bt hnh tu v
mnh vi nhng g hn mn. iu ng au
151
xt, tot ln t cu ca dao ny l ch, mc
d h tu bit thn phn ca mnh, chp nhn
ci s kip lm phn, lm ch, h vn khng
uoc gn nhau. m vn lnh nh gia sng
v anh vn chy rng trn b.
Gia hai ngui vn c mt khong cch vi
voi.
(Nguyn Hung Quc c.choi vi bi ca
dao)
T0u1/n cc ng=n i 7h. C'n
Ngy xua, c thy ni ting dy gii nn
c rt nhiu hc tr ti theo hc, thy li
c c con gi rt xinh, li hay ch. Trong s
cc nam sinh c mt anh cng rt gii chm
ch, nn uoc c gi .
Mt hm thy dn cc hc tr sang lng
bn c chuyn, ch cn anh hc tr n nh
gi gi, anh ta lin ci ht qun o ch
mc chic qun i mng gi gi cho d.
Hng say lao ng, anh khng nn ci
y ca anh th ra lc no m khng bit. C
gi ang xay la nhn thy hi anh hc tr
bng ch Hn:
- H vt
152
(ci g vy)
Anh hc tr mc c, tr li:
- Th tam tam t
(du con ba ba cht)
C gi thc mc:
- T h bt tng
(cht sao khng dem chn)
- Gia bn v hu quan ti tng
(nh ngho khng c tin mua quan ti d
chn)
C gi thy thuong lin ni vi chng trai:
- Bn d o phng trung, tng su quan ti
nhc
(na dm vo phng, cho chn vo quan ti
thjt).
uoc li nhu ci tm lng, ng na m
anh ta vo phng c gi tng ci th
tam tam t vo quan ti.
Trong lc lm tang l, c gi hi chng trai:
- T h cung h
(cht ri sao cn kho th)
Chng trai th hn hn:
- Tng u c ja, nhi ci t hon sinh
153
(chn ni dt hop, dang cht tu nhin sng
li).
+#i chu1/n ch. ngh8a "i-ca khoai Eang
Sc s chp rng i Minh c ng lang Lm
Hoi Chi sang An Nam tm duoc tho. Truc
khi hi c quc, vua Giao Ch ban cho ng
mt mn n m bn Tu khng c. l
khoai lang luc.
ng thy ngon qu v mang v lm ging.
Ting Tu gi c khoai lang l phn xy v
ting Hn c l phin thu.
V Tu coi mnh l thin quc, cc nuc
lng ging u l man di mi ro. Nhng th
g nhp vo nuc Tu u c ch phin,
ch h ng truc. Nhu:
Tri c chua gi l phin gia.
Tiu s gi l h tiu.
Ngui trong nuc by gi cng vy:
Vi thin quc, thay v gi l Trung hoa th
ngui trong nuc gi l.Trung Quc.
Buc chn d qun n m
Ngi gn con gi khng s l ngu
154
Th rng ct tc i tu
Ngi gn con gi.ngu sao khng s?
C't c! Au
Khi c u ht n kh no th phi nh
trng cho ng vo nhjp phch, m c u
va g xung. C u th thung phi ngi
xp bng trn dui chiu, phch truc
mt. Phch l mt na ging tre uc di
2 phn ty. C u dng hai thanh nhu mt
i a ln cng bng tre uc, hoc bng g
lim, p vo phch nghe lch cch, lch
cch. Khi no c gio cao tay phi ln v p
mnh mt ci vo phch, th ngui cm chu
phi p doi chu xung mt trng, nghe
ting tom ng vo nhjp phch. Nu sai th
gi l li nhjp.
Ngui cm chu th gi l quan vin. Ngy
xua th ngi trn sp g, trng l mt loi c
bit, c ngui gi l trng khu. Tang trng
bng g mt, hay g vng tm, cao chng 2
phn ty, v ung knh 18 phn, hai mt
trng bung kn bng da tru, hay da b rt
mng. Khi cm chu quan vin dng bn tay
tri ln mt trng, bjt kn chng 1 phn ba
mt trng v bn tri, cn hai phn ba pha
bn phi dng doi chu m p xung. Di
155
trng, cng gi l doi chu di chng
phn ty, bng g trc, hay bch n gt
gia rt nhn nhi. Quan vin dng tay phi
p xung mt trng lm sao cho khi nh
xung mt trng ch knh chng , hay 1
, v phi ht di trng v pha mu bn tay
tri. Nhu vy ting trng nghe mi ku gin.
l ngh thut ca ngui bit choi... c
u.
Cc c ta ngy xua nh trng c u, phi
nghe tnh nhjp phch, m p xung. Nhiu
khi c u li ln phch, ngha l g khng
ng kh, th quan vin rt kh m nh, nn
phi i ht nhiu mi iu luyn. Nhung by
gi, quan vin c hc thuc nhiu bi ht.
Khi nghe ht n u th p trng xung.
Rt chc n Ni tm li hc g trng c u,
ti ngh cn kh hon hc...ch.
Dui y l bi tho tom tom, cht cht
ca T M:
Cng ca, cng ht, cng tom tom, cht cht
xm bnh khang.
Cng ln ru c l trong lng, cng hc thi
lm sang mi mc khch.
Ting nhc, ting n, chen ting phch. Hoi
men, hoi thjt, ln hoi ngui.
Cng dan tay di c k vai, cng t hm
156
mt vi cu lu lo.
Cng gi ch bt g nu cho. Cng qut
mn, tri chiu. Chj em oi...
(Thy Son - Ph c u Khm Thin)
T0ung Ouc9 T0ung Coa
Ti sao ngui trong nuc li gi Trung Hoa
l Trung Quc?
B khng c ch quc khng l mt nuc
uoc sao?
7'c th$-C!n
Chi hn l k nim thnh hn 1 nm. Ch l
mt.
Mc hn nm. Mc l g.
Tch hn 1 nm. Tch l thic.
Thy tinh hn 1 nm.
T hn 2 nm. T thch l nam chm.
Ngn hn 2 nm. Ngn l bc.
Kim hn nm. Kim l vng.
Kim cng thch hn nm.
(Ai m dm lm l.t hn)
(Viet Tide)
157
Vinh C`ng " &5t hi/u Coi Vi/J
Theo V Hong Chuong - inh Hng bj c
sc tinh thn vo lc 11 tui - hoa khi inh
thj Tuyt Hng nhy xung h Trc Bch tu
vn. Ci cht ca ngui chj truc , ng li
bj c sc tnh u yu on phuong mt
chiu - nng Kiu Huong. Nng i ly chng,
ht T ca V Hong Chuong v inh Hng
khc ha chn dung nng qua bi tho
ng vo tnh s:
Tn Huong i Tn Huong
Tn nng nhu hoa ep
Chng l bum to vuong
Nn chng l Hoi ip.
V chng ngc nhin g, sau ny inh Hng
dng bt danh Hoi ip (trc) v sau l
Hoi ip Th Lang trong tiu thuyt ng
nhiu ky trn bo t sau 194.
Vy bi tho u tin no ca inh Hng
uoc ng bo? l m ma ti , inh
Hng k Hoi ip, do Nguyn c Chnh
ua cho Nxb Tn Vit in.
(Th Phong inh Hng: Gii tho vn
chuong ton quc)
Ti(ng Vi/t ti(ng Ph'J
158
Hin ti, trong vn t ca Vit Nam, ngoi
l t gc Hn cn khong 2 t l t
ca gc Php. Cc t ny cn ang s dng
u , nhiu khi ming ni, tay vit ra
nhung khng bit cu y c ting Php trong
, nhu:
- Thng chuyn ly le cua o, nhung
con nh kia li hay lm reo.
Mt cu nhu vy ch Php: le, cua
v reo.
Cu)
Ch ngha lng vn
159
Hng.
***
N@ c%i ch. ngh8a
thi:
m hy cho bit ngha cu tho Bn tay ta
lm nn tt c, c sc ngui si cng
thnh com
Bi lm lp 11:
Theo em ngh th nu hiu sung th cu ny
rt ti uu l v ngha v si th kh c th
bin thnh com uoc
(Vn tr Vit ngy nay Si Gn Nh)
Giai tho#i Eng "n
Ring c V Trng Phng bn nht, l v anh
chua c vo bun bn gip , m b ni
160
v me li gi, khng th kim ra tin. V th
V Trng Phng khng my tn thnh np
sng ca chng ti lc ; nhiu khi anh em
i ht hay ch ruou, phin ph th anh ngi
ung nuc, ht thuc lo mt mnh v vit
bi cho bo khc kim thm gip b, nui
me.
Cun Dt tnh v Ging t ca Thin Hu
V Trng Phng vit trong thi ky ny. By
gi c hai cun truyn y, c nhiu ngui
tung l anh vit mt hoi; thuc ra, V Trng
Phng khng bao gi c thi gi vit qu
mui trang giy. C gn n ngy phi np
bi cho H Ni Bo - tiu thuyt Ging t
bt u vit tng ky trn bo ny - V Trng
Phng li ngi ra mt ng, ht thuc lo v
hi m ln c ai bit ky truc Ging t
vit n on no ri khng. Chng ai tr li
c, bi v chng c ai c Ging t ht. V
Trng Phng chn i ht sc, nh phi i
tm H Ni Bo c xem mnh vit
n cu g, by gi mi ph phc xung
giung nhu con voi vit tip, mt hing hn
i m lui th l ra nhu lui con thn ln, c
khi va vit va chi th sao mnh li kh
n th ny, c phi vit mi c tin sanh
sng.
161
By gi Phng ra ngui thin c, ngui ta
thung k li mt cu ni ca anh:
Nu mi ngy ti c mt ming bt tt n
th u c phi cht non nhu th ny.
Hi:
Ah m m t l ci qui g....i khi ch bit
s dng nhung hng hiu chi ro chi.
p :
M - i m ra? ngha l i u vy? Hoc
gi nhu Ch m? ngha l ch no?
T - Ng qua bn t ngha l nhn qua bn
kia.
T@c ng. Ta " TAu
Co cht ba nm quay u v ni
Th cao thin truong, dip lc quy cn
(Cy cao nghn truong, l rng v ci)
162
Trong cun T din ting Vit ca Vn Tn
xut bn ti H Ni, ta bt gp nhng ch l
tai, rt ng ngh c ngha khc hn ngha
thng thung m ngui Vit dng truc
nm 4:
Logic: Hop vi lun l.
Qu d: Thi gian chuyn tip gia hai thi
ky.
ng knh: Th ung n tinh ch thnh
tinh th mu trng.
Li xe: Ngui iu khin tay li cho xe t
chy.
Cng nghip: Dng my mc bin ha
nguyn liu thnh cng c.
Nh,n "n
Ba thng sau ng pht ng chnh sch sa
sai. Loi dng thi co, vn ngh s cho ra i
Giai phm mu Thu, tp mt ngy 29-8-19
vi bi Ph bnh Lnh do vn ngh cu
Phan Khi.
163
Thng 9 19, bn nguyt san Nhn Vn s
ra i v cui thng 1 nm 19, i
hc, cc gio su Truong Tu, Trn c
Tho huy ng sinh vin cho ra t t Mi
vi Phng Qun, Bi Quang oi. t Mi ra
uoc mt s th bj nh bn. Cui thng 11
nm 19, ng h lnh ng ca t Nhn
Vn v Nhn Vn s bj tjch thu.
Thng 1, Thung v Hi Vn ngh ra thng
co nhn sai lm trong vic ph bnh bi tho
Nht jnh thng. Hong Cm cho ti bn
Giai phm ma Xun truc bj thu hi.
Sc lnh ngy 1-12- uoc ban hnh cm
tu do bo ch tr nhng bo ca ng, chm
dt s phn nhng t Giai Phm, Nhn Vn,
t Mi, Trm Hoa (Nguyn Bnh).
(Thy Khu H so Nhn vn Giai phm)
qm9 thanh9 l9 tYnh
m thanh mun hnh trng t h ta mun tnh
m thanh thun ty. Mi ln u nghe
nhng ting lng khng, mn man, mon
men, ot oo, do, mm, cng, toc... cng
cm thy ci tnh i khi ca nhng ting
164
truc khi tm hiu r rt ngha trong mt
quyn tu vj...
Th d nhu m ong: Ngoi ngha mt ging
cn trng c cnh, ta cn nhn thy ting
goi cho ta mt hnh dng c bit, hnh dng
ca ci g khng phng l, khng p dep m
cong ln, trn ln, phng ln, nhu hnh dng
ming ta khi sa son pht m ra. Ta
th nhc li vi ln: ong, ong... ta s thy
hnh nhu ta mun gi vo trong m mt
ci nim c bit v hnh dng. Ri ta
ngm li nhng ting m ngui ta thung
dng c m , thung l t mt ci nim
hnh dng tuong tu. V d: Cong: ci g
khng thng, un thnh hnh trn. T
chuyn sang nhng : Cng, cng, cng,
vng, vng, trng, bng, ng, ng...
Mi ph m cng em mt ngha c bit
n khi hop vi mt nguyn m. Nhu ph m
ph t php phng (phng pht, phi phng,
ph pho, phn, phng).

Ph m th t uoc nhe nhng, hi hot
(thong, th thn, thp thong, tht thu...),
Ph m x t uoc c xt, hay kh khan
(xit, x xc, xoa...).
165
Mi thanh vn cng c mt tnh t ring.
Thanh a nhe nhng, trong tro nht, nn t
uoc nhng t mong manh, nhiu khi
khng c mu sc g r rt. V d: cong, xoa,
m, vng.
Thanh m thm, tung bng thm trm, t
uoc nhng t di do hon. V d: cng,
xa, mm, phng, bng, chm.
Thanh cng cp, mnh m, thng thn, t
uoc nhng dng chc chn, nhng c ch
hng hi, qu quyt. V d: cng, xa, cng,
dng, bn, vng...
Thanh uyn chuyn t thp ln cao nhu
mt dng hot ng m mm do, mt c
ng khng mun ngng d dang chua n
ch cng. V d: ng (xiu xiu dn), ng (
dn dn), bng, bng lng, th thi...
Thanh t uoc ci nng n, nghen ngo,
im lng. V d: nng, nghn, chn, thn,
ngong, lng, cua quy...
Thanh t uoc ci sng s, ci c ng
ng, ngn ngi vn vt v cng c ci tro
trn. V d: d, ng, v, lng thng...
166
(on Ph T - Tp ch Thanh Nghj)
Ti(ng Vi/t "<a kh "<a kh!ng dK
Hi : Mnh thy cu tc ng bt sa g cht
rt hay. n mun ni n vic phi suy
ngh k truc khi ua ra mt quyt jnh no
. Nhung ti sao li l g "cht? Sao khng
phi l heo cht, b cht hay kh cht? Ch
cht nghe c v thch hop hon. Bn no bit
gii nghe coi, cm on.
p : Hi li bn, bn thch cu tc ng no
nht trong cc cu tc ng sau y:
- Bt sa khi cht
- Bt sa lon cht
- Bt sa g cht
- Bt sa b cht
- Bt sa ch cht
Ti(ng ni " giQng ni
Trong ngn ng dn gian, hin tuong bin
m thung xy ra nhu mt su kin ngu
nhin.
167
Trong cch ni chu choa oi, hay chu mt
oi th choa c l l ch cha v mt c th
l ch m bj c tri i.
Cu)
Thang tuDi-
Hi: Chu nghe ni hnh nhu c mt ci
thng tui cho ngui n ng phi khng?
p: ng, ci thang tui nhu sau:
Tam thp nhi lp: tui l tui xy dung
cuc i.
Ng thp tri thin mnh: n tui l bit
mnh tri l thnh cng hay tht bi. (Sau
tui ny th kh lm li su nghip).
o tu: truc kia, theo ngui ng th
ngui gi a s cht tui . (Vy c th
hiu do tu l dn tui cht).
Ng. Jh'J ti(ng Vi/t
Khc vi ngoi ng Ty phuong, gn v
trnh trng ip cho mnh ph theo sau,
ph t ch th qu kh d c th b lun v
168
l tng thi gian qu kh c ng
tc t hm qua:
Ti nh mt ci bt anh cho ti hm qua ri.
Thay v: Ti d dnh mt ci bt anh d cho
ti hm qua.
V ngui Ty phuong ni: Ta v v ta tm
ao ca ta.
Th ngui Vit ni gn hon: Ta v ta tm ao
ta.
7a dao
mc, goi cm. Tung nhu v tnh nhung kh
c th thay th cu, ch uoc:
uong khi la tt com si
Lon ku con khc, chng i tm tem
By gi con ng yn
Lon no com chn, tm tem th tm
Ch tm nghe ngn gn chm dt bn cu
lc bt.
169
Mt ch rt dt. Rt nht tu thin kim.
Tm l mt li gic gi, d dm, kh tm uoc
ch no goi thanh, goi hnh no hon.
(Diu Tn bo Xy Dung
7h. ngh8a "n ha m thc
Rt nhiu bi vit v ph vit: hnh trn, ti
trn .
Tuy nhin, tht ra l: hnh chn, ti chn .
V theo Tu in Khai Tr Tin c th chn
(v trng) c ngha l luc so bng nuc si.
Nh.ng c,u i ha1
Nguyn T Mn, thung uoc gi l Huyn
Hip Ho, sinh nm 182 v mt nm 191,
c mt cu i:
Sng sng n sng ri, cm quyn mi, ky
cui k ci vit vi trng, don thu gng
mt, xp khn tay, git bt vo tam sn, ng
lng ngy kh kh ch ti xung.
Ngy ngy ng ngy dy, v cu c, phu
pho phu pho my khu, dng dy ngm
chu hoa, nhn cy th, r chn di bch b,
v tay ci khanh khch dn trng ln.
170
Tr hon Nguyn T Mn 1 tui, Nguyn
Khuyn (18-199) cng c phong thi
nhn nh y:
Khi vn sau khi sn trc khi diu thuc khi
ming tru khi tr chuyn nm ba chn khi
Kiu ly mt di cu.
(Nguyn Hung Quc Tm su.ph bnh)
Tha1 Di ng. ngh8a
Bc s, nguyn thy gc Hn gm ba ngha:
1. Ch mt chc quan uoc t ra t i
Tn: ng kinh bc s, quc t bc s.
2. Ch thnh tho ngh g: tr bc s tc
ngi chuyn bn tr.
. Ch hc vj: php hc bc s hoc gi nhu y
hoc bc s.
Th nhung, Vit Nam dng t bc s vi mt
ngha rt hep, ch ngui tt nghip i hc y
khoa tc y hoc bc s. Trong khi , ting
Hn hin i li c t y sinh ch thy
thuc (bc s).
Va danh Si Gn
171
Gm hai thnh ph Si Gn v Cho Ln
nhp mt t nm 19; ng gip sng Bn
Ngh, ty gip rch L Gm, nam gip kinh
Bn Ngh v kinh Tu H, bc gip rch Thj
Ngh. C nhiu gi thuyt v ngun gc ja
danh ny:
Truc tin, c tn l Si Cn, ting phin m
ca ting Prei-kor (rng cy bng gn) hoc
ca ting Prei-Nokor , nguyn l tu dinh ca
Ph vuong Cao Mn, thuc vng Cho Ln,
li cha Cy Mai. Noi y, nm 1778, ngui
Minh huong t C lao Ph (Bin Ha) rt v,
xy b gch cao dc theo kinh Tu H
ngn nuc, nn uoc ngui Tu gi l Thy
Ngn (tc Ngn); do ting Thy Ngn
ny, ngui Php phin m ra Saigon, li gi
cch st nhp c pha Gia jnh thnh; cn
ch c tn Si Cn hay Thy Ngn (
Ngn) li gi l Cho Ln.
Thuyt ny cho Si Cn hay Si Gn l ting
phin m ca ch Ty Cung l vng thnh
ca Ph vuong Cao Mn, i chiu vi ng
Ph l tu dinh ca quan kinh luoc Vit Nam.
Si Cn hay Si Gn cng u l ting phin
m ca hai ch Ty Cng, c ngha l noi
nhn cng l ca cc i vua Cao Mn dng
cho vua Vit Nam. Nhu vy, du do ting no
172
phin m ra, Si Gn khi xua l Cho Ln
ngy nay.
Tn c t nm 1789 ti 181 l Gia jnh
thnh. Tn Si Gn c t nm 181 l nm
Php t nn hnh chnh ti khng
ch c min Nam. n nm 191, Php mi
nhp thnh ph Cho Ln v Si Gn v gi
chung l ja phng Si Gn - Cho Ln;
nm 194, do d Bo i ngy thng ,
ja phuong Si Gn - Cho Ln i ra
thnh Si Gn - Cho Ln; t nm 19, do
sc ljnh ngy 22 thng 1 ca Tng thng
Ng nh Dim, thnh Si Gn - Cho Ln
uoc i li l Th d Si Gn.
(L Vn c - Vit Nam tu in)
Ti(ng ni " giQng ni
Trong ngn ng dn gian, hin tuong bin
m cng ty thuc vo thi quen chung.
min Bc, m thanh pht ra khi ca
ming phi qua su ghin, xt. Nhu khi h ni
hai ting giai v trai, gii v tri, ging
v trng, ngui nghe s thy su khc bit
v cch pht m.
V m gi nhu d v tr nhu ch.
Trong khi min Nam h th loi m thanh, ni
bng ging thot v tu nhin. Nhung h ln
173
ln ph m u v v d, h cn khng c
ph m cui. Nn c cu thnh truyn ming:
Bnh nhiu qu sao ku l bnh t . ng
ra l.bnh ch.
Cu)
*'o Vn
ng cho ra tun bo Vn thay th vi
Nguyn Cng Hoan, Nguyn Tun v
Nguyn Hng. Chng bao lu, bo Vn cng
li i thi ,
b bt nhng
bi ca tng,
thm dn
nhng bi ch
trch. Nhng
cy bt c cu
Nhn Vn giai phm li thy xut hin trn
bo Vn. Sau khi bo Vn s ra ngy 1-
1-8 ng bi ng Nm Chut cu Phan
Khi th Vn bj nh bn hn, chm dt
phong tro Nhn vn giai phm.
174
V hot ng cu phong tro, theo li buc
ti cu T Hu, su phn phi cng tc uoc
chia ra nhu sau:
Trn Dn, L t, Hong Cm hot ng hi
Nh vn; Trn Duy, S Ngc, Nguyn Sng
hi M thut; Chu Ngc, Hong Tch Linh
hi Ngh s Sn khu; T Pht (T Phc?),
Vn Cao, Nguyn vn T, ng nh Hung
hi m nhc; Phan Khi, Truong Tu, Trn
c Tho l nhng nh tu tung cu phong
tro; Thy An, Nguyn Hu ang lin lc,
huy ng v khuyn khch anh em; Trn
Thiu Bo, ch nh in Minh c, in cc giai
phm, v phuong tin pht hnh bo
Nhn Vn. Nh in Minh c cn l tr s cu
cc cuc hp bo Nhn Vn v t Mi.
7h. " ngh8a

o tu kp ba bi v khng cn thit. Ti
c uoc cch o ky cc trong mt tc
phm gn y. Nguyn cu vit l: .ng
Nm xa xt nhn hai a tr...
175
o t nhu th l ba bi, chng nhm loi
ch g. Vi vn vn th c th tm chp nhn
su o t cho hop thi lut; nhung vi vn
xui th khng th o t mt cch ba bi
uoc. Cn rt nhiu t kp bj o xui o
nguoc v ti v na:
Nguy him him nguy; on gin gin on;
khai trin trin khai; t chi chi t; bo
m m bo; bn vng vng bn; minh
chng chng minh; phc hi hi phc;
bit ly ly bit; tha thut thut tha; thn
th th thn; tranh u u tranh; tho
ngy ngy tho; xc cm cm xc; quang
vinh vinh quang kinh hong hong kinh;
i n n i.
C l trn th gii, khng ngn ng no c
cc t bj o nguoc lung tung nhu ngn ng
Vit Nam hin nay. C ci ny, ti e c
ngy mnh s c uoc mt cu th ny:
Ngui s-chin sinh-hi ngoi trn-mt v-
bo quc-t, dn-nhn phuong-hu phi t
lng n-tri vi cc hng-anh s-lit
C't ni
Ht ni nhu mt th tho l thnh qu ng ca
ngoi ca cc nh nho Vit Nam. N rt c
176
sc, m li c gc gn thun Vit. S d
gn l do hai cu u ca kh nh l hai
cu song tht nhjp Tu. Lm tho ta theo nhjp
Tu th ta vn lm, nhu H Xun Huong,
nhu B Huyn Thanh Quan v.v. Lm tho
ung lut m hay nhu hai b (v v s
ng) th tc l lm giu cho kh nng din t
ca thi ca Vit ch khng sao c.
Nhung trong bi ht ni, hai cu tho nhjp Tu
gy rc ri. V chng rt thung l hai cu
ting Tu, rt Tu Hai cu ting Tu trong
bi tho ting Vit, khc no chic ui sam
lng lng sau lung mt ngui Vit Nam mc
o di i khn ng
Nh nho Vit Nam c tho Tu, thuc ra l
hc tho Tu, ngy m, th m cc c vn
pht minh ra uoc tho ht ni. C iu, ci
din tin tr thc ta tu Tu ha v tu tung
ko di qua nhiu th h rt cc li mt
ci vt trong a s bi ht ni.
Mì " "
Gio su qu c Nguyn nh Ha, tc gi
nhiu cng trnh v ting Vit rt cng phu.
Trong cun Ting Vit Ch Vit ca Nguyn
177
Phuc ng, ng ng c k chuyn ng c
thnh
gio su Nguyn nh Ha v hai t Mi v
Vj.
Gio su Ha tr li i l trong ting
Vit hai ting Mi v Vj l mt, l ng
ngha. C nhin Nguyn Phuc ng khng
chju. Gio su Ha bn dn chng:
- Vj l muon t ting Hn v Mi cng t
ting Hn nhung vo mt thi i c
hon na nn hai t Mi v Vj l mt.
Nh.ng ng%i "i(t mi3n Nam
Khng r v thiu ti liu hay v mt l do no
khc, Tp 4 ca b sch Vn Hoc Vit Nam
Ni Min t Mi ca Nguyn Q. Thng ch
cp ti, mt cch hi hot v nng cn,
vn gia ca Vit Nam Cng Ho, vi mi
ngui uoc tc gi gn cho mt nhn hiu.
Chng hn Nguyn Vn Trung c nhn nh
vn nhp cuc, Cao Xun Ho nh lp
thuyt ng hc, Nguyn Ngc Lan nh vn
Cng gio, nh bo dn thn, Th Uyn
nh vn nhp cuc, Vin Linh 'hong ',
'nh c ti' vn hc (?), H Trung An
duoc s (?), nh vn, v..v..
178
Li thy c thi s Phng Qun ca thi Nhn
Vn Giai Phm trong m ny na, vi nhn
nh vn, thi s hin thuc.
(Nguyn Cng Khanh Ljch s bo ch Si
Gn)
Hi : Ai bit ti sao ngui Vit gi nhng
ngui thn pha bacha l ho ni, cn nhng
ngui thn bn mme l ho ngoi?
p : Th hi b ni v v ngoi giao coi.
Giai tho#i Eng "n
Nhung khng hiu duyn no g c buc ti
phi chc Ng Tt T. in hnh l v Ng
Tt T dy ti hc ch nho, v ti dy li Ng
Tt T hc ch Ty. Sau mt mt uc vi
anh em, ti lm ra b rt ng n, mt hm,
trjnh trng bo Ng Tt T:
- Bc T , chng ta lm bo lu, nhung
thuc ra chua lm bo. T hi li ti:
- Bc ni g? Ti sao ta li chua lm bo?
- L ti mun ni th ny, bc . Bc vit
bo vo hng c, anh em u nhn th;
179
nhung d sao bc cng phi nhn rng bc
cn thiu ch Ty, m ti vo ci hng n
em, nhung vit cng gi l kho kh, ti li
thiu hn ci ch Nho.
Ngay hm sau, ti bt u chuong trnh dy
ting Php v uoc bc T chm ch hc hi
mt cch thnh knh. Ti bt u bng mt
trng l lun:
- Ti khng hiu ch nho ra sao ch cch
cu to ch Php ca h tinh vi v thit thuc
ht sc. i khi cy ma. N ni g?
Thot u, n ging cy tre, cy tre ting
Php l [bambou]. Ht cy ma, c nuc.
Nuc l eau. V th cy ma ting Ty gi l
bambou ht ra l.
Bc T lm nhm c bambou ht ra l l
cy ma, cy ma l bambou ht ra l... Mt
ti vn nghim. Vn l lun nhu trn, ti dy
thm: Lanh nhanh l ci tu in, anh ng
l ci nh ng, lo so vo l anh so vo,
laboratoire l L B ra ta.
n hai danh t sau cng, anh em v chnh
ti thy mt bc T bo vo, khng th nn
cui uoc na, bt ra mt trng cui rung
ng c sn gc. T bit mnh bj lm, cm
ci gi nm vo mt ti v ngay lc ng
dy mc ci o the, chp ci khn vo u,
l i giy Gia jnh mt cch thiu no n
180
nh Mai Lnh nm nhai khi hn.
T0u1/n chJ i 7ei t'ng
Truc khi qua i chiu no ng ni ti cng
ung ruou. ng mc b trng sch s, i
thong th n tim tp ha gn sn vn ng
x, lm vi ly . Khi v, ng i long
chong, chn n x chn kia, nhung khng
bao gi ng t.
Nhng chuyn i din ra u n mi ngy
trong ni bun v hn v ci cht t ngt ca
cha ti, v thi th i thay, v gia nh chng
ti phi t thnh ph v sng thn qu
truc con mt d xt ca l ngui th l v
xu thi. Chng bao lu ng ti cht v ruou,
khi ti xa.
Vi nm sau ti v ci tng m. Khi o ln,
ngui ta dng ruou ra s ng, ra rt lu
cho n khi linh hn ng say khut. Trn
cnh ng ct khng ngui, ti thy ng ni
i long chong v pha chn tri.
7h. " ngh8a
Ting M ch dng mt ch black: ch tt
c nhng vt g, con g mu en. Trong khi
181
ting Vit th khc: ngua en th ku l
ngu , ch en th ku l ch muc, mo en
th ku l mo mun, g en th ku l g qu,
b en th ku l b hng, tc en th ku l
tc huyn, muc en th ku l.muc tu.
l mu en ri ngui Vit ta cn nhn
mnh thm mc en hon nhu: en tuyn,
en ngt, en bng, en s, en i, en ng,
en kjt, en dn v en thi en thui, en.
thi li.
Cn khng uoc en lm l.en en.
(L Anh Tun Bo Si Gn Nh)
Ti(ng *=c9 ti(ng Nam
Nam b trong ruong, Bc tun vo hm
Nam lt v hm, Bc mc o quan
Cui nm 1979, u nm 198, y ban Khoa
hc X hi Vit Nam phi hop vi Vin
Khoa hc Gio dc t chc mt s cuc hi
tho v vn chun ho ting Vit. B Gio
dc thng qua mt s quy jnh v chnh t
trong sch gio khoa ci cch gio dc. Ngy
182
17198, Quyt nghj ca Hi ng chun
ho chnh t v chun ho thut ng
uoc ban hnh v p dng cho cc sch
gio khoa, bo ch. Khi ting Vit uoc thng
nht v chun ho, ton quc s dng chung
mt th ngn ng theo mt tiu chun, mu
muc nht jnh.
Hy th r xot mt t dui y xem sao:
Cm gic - Xin anh cho bit cm gic ra sao
v hin tuong , nhng g cm thy uoc
uoc bng gic quan. C ng gic: xc gic:
s chm, thj gic: mt thy, thnh gic: tai
nghe; vj gic: lui nm, khu gic: mi ngi.
Dng ng ch phi l: Xin anh cho bit
cm ngh, cm tung, v hin tuong .
(ngun Chu u)
Ti(ng Vi/t cD
Cy da ting Bc vo thi vua L cha
Trjnh gi l cy da v muon ch Hn l
cy da, ting Quan Thoi gi l cy d.
Sau mi c tn l cy da.
Di dn vo n min Trung, xung ti min
Nam vn l cy da. Ring ngui Vnh Long
183
ku cy da xua c l. cy da. Nu ku cy
da th h pht m l.cy ga.
ting nuc ti)
Nh,n "n Giai Jhm
T Hu, v nghj quyt cu ban chp hnh
hi Lin hip Vn hc Ngh thut ln n
nhm Nhn Vn giai phm. Ngy --198
ti H Ni, hon 8 vn ngh s tho bn
nghj quyt gi l Nghj quyt cu 8 vn
ngh s ph ho vi nghj quyt cu hi Lin
hip. Sau trong tun l t 21- cho n
mng -7-198, ln luot cc ban chp hnh
hi Nhc s, hi M thut, hi Nh vn hu
nhau thi hnh bin php k lut i vi cc
thnh vin ca hi c chn trong phong tro
Nhn Vn giai phm :
Hi Nh vn khai tr Hong Cm, Hong
Tch Linh khi ban chp hnh.
Hi M thut cnh co S Ngc, Nguyn
Sng rt khi ban chp hnh.
Hi Nhc s chp nhn Vn Cao, Nguyn
vn T rt khi ban chp hnh.
C hi nghj khai tr Phan Khi, Truong
Tu, Thy An ra khi hi Nh Vn.
Trn Duy ra khi hi M thut.
184
Khai tr thi hn nm Trn Dn, L t
khi Hi nh vn.
T Pht, ng nh Hung ra khi hi Nhc
s Sng tc v cnh co mt s hi vin
khc tch cuc hot ng trong nhm
Nhn Vn giai phm.
Ph sinh Ph l ni, sinh l sng. Ngui ta
sinh trn i, thung khng mt noi, nay
y mai , tri ni khng chng, nn gi l
ph sinh
Trong bi Xun d yn do l vin, L Bch
c cu Ph sinh nhuoc mng, vi hoan ky
h. Ngha l ci sng ni tri nhu mt gic
mng, vui c l bao.
Trong bi dn ca Ci trng cm, Phm Duy
ph nhc Mt by tang tnh con nt my
li, li sng, my i tm..
185
Mt nh ph bnh vn hc cho bit Con nt
m li sng l.cht ui th sao. V nh
ph bnh vn hc ny cho hay khng phi
con nt m l. con st.
l mt loi chim chuyn phng xung
nuc v.li bt c. Ngui Bc thung
ni Con so, con st.
Cu)
Giai tho#i Eng "n
Ti nh anh Nguyn Minh Chu ni, nh vn
Vit Nam c ba th h u hn:
- Truc cch mng l nh vn n l.
- T 194 n 197 l nh vn lnh, rt so
cp trn.
- Sau 197 l nh vn i nn cng hn.
(Hi k Nguyn ng Mnh)
Khng bit dua ct m nghe, c le te ngui
ta m cho v mm.
T0j t05c Vi/t Nam
186
Th m t thu b n gi ti c inh ninh l
tre to hon trc. Hnh nh ci mnh trc, ci
chng tre ca b ni, ci xe iu un cong
ca b, ci cu ao u lng... Hay l mnh
nh sai? Thn trc (ting Vit) vn nh,
ngui Vit khng ch trc lm g c. Ch
c vn hc mi li trc (ch Hn) ra ch.
Bn djch Bnh Ng di co c cu:
Trn B ng nhu sm vang chp git,
Trn Tr Ln nhu trc ch tro bay.
Hoc gi nhu:
Tha co trc ch ngi tan
Binh uy t y sm ran ra ngoi
(Kiu)
Trc ch ch Hn l ph trc. Ph trc
djch ht sang ting Vit l ch tre. Trc ch
ngi tan ch th qun mnh, nh u uoc
y. D nhu ch tre, tho ngi. Ch tre, ch
uoc mt mt th cc mt khc tu tch ra.
Tho ngi, tho uoc mt hn th c mng
st theo (o Duy Anh, T din truyn
Kiu). o Duy Anh gin tip ng rng
trc ch ngha l ch tre.
Ti sao trong tho vn xua ca ta, ch tre
khng uoc dng, ch trc khng uoc
187
djch? Ch v nim lut, thanh iu ca tho
vn. Tre (thanh bng) khng thay th cho
trc (thanh trc) uoc. Rt cuc cc tc gi,
djch gi chn ci hay thay cho ci ng.
Thu n mng trc, ng n gi
Xun tm h sen, h tm ao
(Nguyn Bnh Khim)
Hay:
Ming n mng trc, mng mai
Nhng giang cng na ly ai bn cng
(Trn th luu n - Ca dao)
Mc d bj trc Tu ln t, thnh thong cy
tre ca ta cng uoc cc c nh Nho cao.
Ho ra bt cha nh cng thing sao?
(Nguyn Du - Chimviet.ree.r)
Ti(ng Vi/t kh!ng )n gien
Hi : Xin b con ng cui v em t dt lm.
t c cht thc mc:
- Sao c h ni n vn lp gia nh(?)
ngui ta li s dng cc t ng c lin quan
ti ch hn nhn..v..v.Xin cm on.
p : Khi cp trai gi yu nhau cung nhit,
n "nht nht bt kin nh tam thu h"
188
th h t chc l cui, hn l hay hn nhn
theo phong tc cui xin.
Hn l cha me ca nng du.
"Nhn" khng c ngha l ngui, c ngha l
cha me chng r.
Do ch hn nhn mang ngha cha me
ca i bn l thng gia hay sui gia.
Cc giy t do s h tjch chng-nhn cp
trai gi ly nhau gi l hn-th, cn gi l
giy gi th.Gi c ngha l i ly chng,
bt ngun t tam tng ca ngui ph n
Ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t
tng t.
(atViet.com)
7h. " ngh8a
Chung cu: T kp ny uoc thnh lp theo
vn phm Hn Vit v tnh t ng truc
danh t cho nn c 2 t phi u l Hn
Vit.
Th m t chung Hn vit khng c ngha
l chung ch m c ngha l cui cng. Vy
chung cu khng phi l noi nhiu ngui
chung m l noi cui cng, tc l.m
chn hay ngha ja.
189
Vy phi i t chung cu thnh chng c
th mi n.
(Triu Thanh tp ch)
C't e o
Ht o hay ht c u nuc ta, l mt
bin th ca ngh ca k ca Trung Hoa. Hnh
nh m nt l tm su ca ngui thiu ph
bn Tm Duong ca Bch Cu Dj t ngn
nm truoc y.
Trong quyn Vit Nam ca tr bin kho vit:
- Ht o c t thi nh L 12.
- Vua L Thi T t chc qun gip cho gii
con ht. i nh L, c Tng o s ngui
nuc Tu sang nuc ta dy con ht, dy con
gi nuc ta ma ht
190
- Cui i nh H, c ngui con ht h o,
qu o X, Hung n lp muu git uoc
qun Minh. Khi nng mt, dn lng lp n
th v t y con ht uoc gi l o nuong
hay o.
(Hong Hi Thy n b thi xua.)
7h. ngh8a Eng "n
Tho xua ca c Nguyn Khuyn vit v c
T Hng m tn tht l Trn Thj Lan, cng
qu Ph L, H Nam vi c Tam Nguyn:
T phm sc phong hm c ln
Trm nm danh ting ca b to
Hng l tn ca ngui chng u tin, ngui
Tu Hi Phng.
T l chc v ca ngui chng Ty th hai,
tc Quan t Croibier Huguet. Tn Tu Hng
nc ting H thnh t m ra.
T@c ng. TAu
Tu phng tri k thin bi thiu
Thoi bt u co bn c a
(ou gp tri m nghn chn t
Chuyn chng hop nhau na cu cng rm
r)
191
Ti(ng ni " giQng ni
Tht su, ni v cch pht m khng trng
mt ch th min no cng c c.

Min Bc c nhiu noi pht m sai cc ch
bt u bng ph m L vi li thnh
ni, hay nhi. R vi ri thnh dji.
TR vi tru thnh tu nhu Con tu tng
buc b te ti.
Min Trung mi tnh mi pht m ring bit.
Hu hay b du nng vo ch. Qung Nam
c ch A ra . Qung Ng chuyn c
ch A ra ch , nhu: ng hng eng, tt
n i ng.
Ngui min Nam pht m ng cc ph m
bt u bng ch L, T, R th li pht m sai
bt u bng ph m D, G, V (da, gia, va)
hoc R pht m thnh G, nhu i ga
gung bt con c g, b d g, n ku gt
gt.
Cu)
192
7h. ngh8a Eng "n
Ving l thm. Nhung n nh ai phi phn
bit knh thm v knh ving, thm mt
ngui khi ngui cn sng, cn ving ai
th uoc coi nhu l ngui .qua i.
7h. ngh8a hi/n thc
u nhau ci o cho nhau.
Thng sau: m c bu, anh oi
Giai tho#i Eng "n
Nguyn Khi cng k li, hm y anh ngi
ch tjch on. C mt cu ni nh vi anh:
- ng Lnh (tc T Hu) ang ni sao cu li
cui?
Khi so qu, vi chi:
- Khng, rng ti n h y ch, ti c dm
cui u
(Hi k Nguyn ng Mnh)
Ti(ng ni " giQng ni
193
Ni v ngn ng l mt iu ht sc phc
tp, rt kh vit ni th ny ng th kia sai.
Tt c do su cng nhn ca mi ngui.
Ting vit c thanh (du), trong hi (?)
v ng () hay bj lm ln. Th d nhu:
X dng (sai) S dng (ng): X l phn
jnh mt vn , thi hnh quyt jnh - S l
sai khin, dng, xi.
Bt thip (sai) Bt thip (ng): Trong Hn
tu ch c ch bc ch khng c ch bt -
Bt l i qua vng nhiu cy c.
Thip l bng qua vng c nuc ng. C
hai ch hop li c ngha l ljch lm, thng
hiu chuyn i.
Sng lng (sai) Xn ln (ng): Sng l
ch Hn, gn ng ngha Xn th ng hon
v ngha ca n l nung kim loi cho
sng ln.
An i (sai) An y (ng): i ging nhu li
thi, lm li, li li, ngn ngi, ht hi, ngha
l mt dng t ly - y c ngha l v v, th
d nhu y lo.
Nng xut (sai) Nng sut (ng): Xut l
cho ra, i ra nhu sn xut, xut cng, xut
tinh, xut hn - Sut l phn trong ton th.
194
Cu)
Ti(ng Vi/t cD
Con lon ting Vit c (ting Bc c) gi l
con heo (hay con ci).
Nam th con lon uoc hoi nim ku li
vi ting xua, tht xua l.con heo.
ting nuc ti)
Ni E'i
Nu ngoi Bc c tr Thi c ni li l
thc i c m th trong quyn Hn na
di h ca Vuong Hng Sn c nhiu
chuyn ni li, nhu xe th m uoc gi l xe
u m v n b con gi ngi bt trn sn xe
g cng nn . mu.
Ngoi ra cn chuyn trong tim n ngui Tu
hay dng dm l x. Khch hng thay
v gi c xm xin dm hay x, h gi gom
chung c Vit ln Tu l dm x.
195
Dm x ni li l.v xm.
Gi' B'ch cb
Cu chuyn Nhn Vn bt u t nm 19,
khi min Bc v p luc ca Trung Cng, m
phng cuc cch mng x hi Trung Quc,
ng H Ch Minh tuyn b cho mi ngui,
mi nh uoc ln ting qua khu hiu: Bch
hoa t phng, bch gia tranh minh - Trm
hoa ua n, trm nh ua ting.
Ngy 1 thng 9, bo tu nhn mang tn
Nhn vn ra s 1, do Phan Khi lm ch
nhim, Trn Duy lm thu k to son, vi
mt ban bin tp gm Nguyn Hu ang,
Trn Duy, L t, Hong Cm, Nguyn
Mnh Tung, Trn c Tho, o Duy Anh,
Hu Loan, Trn Dn, Phng Qun, Vn Cao,
L t, Phng Cung, Hong Cm, Trn L
Vn, Hong Tch Linh, S Ngc... nhn co
hi ny tp hp li, dung nn t bo Nhn
vn.
Cng mt lc Nguyn Bnh tp kt t Nam ra
Bc mt mnh mt cho vi t Trm hoa.
196
iu m nhm Nhn vn cng nhu Trm hoa
ca Nguyn Bnh nhm ti l mong mi
chnh trj ng c xen vo vn ngh.
Cu chuyn Nhn vn ban u khi i ch
gin dj nhu th.
(Hong Khi Phong Cu chuyn Nhn
Vn)
Nh.ng hYnh d#ng mi caa ch. ngh8a
Mt gio su ng hc dy khoa Vn ti i
hc tng hop H Ni cho bit nhiu nh
vn, nh tho thnh danh phm nhng li
ng php kch s l ci li c tn l trng
ngn (tautology) mt li rt nng c v ting
Vit, v tu duy lgch, nhu:
- "rt trng nn" khng hiu rng trng nn
c ngha l "rt trng" ri.

Cng nhu trng bc, trng tot, trng phau,
trng hu, trng xo, trng nhn, trng bch,
trng ngn, trng d, tuy c nhng sc thi
ngha v tu t khc nhau, song u c chung
ngha cuc cp tuyt i (hay ti cao)
nhu nhau, cho nn khng th thm rt, lm,
nht m cng khng th thm hoi, kh, hay
hon, km, khng bng.
197
7h. ngh8a &i:n kheo: T:n t ^ Giao 7h[
Cc huyn thuc Giao Ch i Hn tn phn
ln u v ngha vi nhng tc gi thuc
nhng thi i khc nhau chng (li) uoc
ghi bng nhng ch khc nhau c m na n
ging nhau, v d: M Linh, Ma Linh, Mi Linh,
Minh Linh, Lin Lu, Luy Lu, inh Lu,
Doanh Lu ..v..v.. iu khin ta ng rng
l tn phin m ting ting Vit c.
Huyn Lin Lu truc th k XV pht m l
blu hay tlu, mlu v.v. Thnh Lin Lu cn
di tch thnh ly lng Du con sng chy
qua l sng Du, lng Khuong Tu c tn
nm l K Du, cha Php Vn c tn
l cha Du (cha B Du), trong cha c
tuong B Du (1). c truyn thuyt Man
Nuong v cy du thn. Vng K Du xua l
t bi, ngh trng du chn tm rt thjnh.
i L cn c cu chuyn c gi hi du Y
Lan, ly vua L Nhn Tng nhn djp vua L
i cu tu cha Du. Mi ti liu u ni ln
mt cch thng nht: huyn l huyn Du,
b lc khi xua l b lc Du, vi mt thj
tc gc l thj tc Du v c tn ngung tn
gio xua v cy Du, hoc lin quan n t-
tem gio, hoc lin quan n nghi l nng
nghip.
198
Huyn M Linh b lc khi xua mang tn
mt loi chim (Mling, Bling, Kling) vi mt thj
tc gc (bo tc) th chim lm vt t thi
Hng Vuong bt u dung nuc.
***
(1) Chc truc l mt miu th B Cha Du
(nhu nng dn Thi Bnh trng bo hoa du
xua th b cha Bo Hoa Du). Sau khi Pht
gio thm nhp nuc ta, miu bin thnh
cha, song vn th c Pht, c B Du.
(Trn Quc Vuong, Vn ha Vit Nam )
Tha1 hwa mgc hAu
Lung trn vnh vch t bnh bao
Mn mn m m t tay vo
Thy ha tuong giao si snh sjch
m duong nhj kh, sung lm sao
(Bt iu thuc lo)
Bi tho trn phi chng l ca b H Xun
Huong?
7h. ngh8a ti(ng Vi/t Bao kh th(
Hi :
199
mun hi thm bc iu ny: Ch hn c
phi xut x t hn ng...'hn' (hng-khng)
h bc Kobe? V ch hn ca Hn ng sau
ny chuyn tit thnh hn (n hn, hn hay
'hun') ca Vit ng hay sao? Ch hn c
phi uoc 'v' rt khc nhau th Hn ng :
hn (qun) 'v' khc hn (nhn)?...Xin bc
gii thch cho.
p:
1 - Ch hn ngun gc Hn.
a- Hn c b n ng bn cnh ch hn l
ly vo cho con trai, cui du.
b- Hn l tr c tm ti, h , m lon.
c- Hn l l m ti, hong hn.
- L cui, ngy xua bn Tu c n ti mi
ruc du nn gi l hn l.
Ch hn l by gi i mi, c thm b n
pha truc thnh hn.
- Tr con ra m chua kjp t tn cht
cng gi l hn.
- Hn gm ch mn (ca) v ch hn
trong thnh gi l lnh canh ca.
- Hn i km theo ch qun (hn qun)
thnh ng vua ngu dt, hung c.
- Hn mi k mi : p mi, mi, m vo nhau.
2 - Hn l chuyn m ca khng. Thun
200
Vit, l cu hi nhng nho, cong cn ca
ngui con gi i vi con trai. y khng
phi l chuyn ng ca Hn tu.
Khng cn ni l hng : m hng thm
Hoc : hng : m c bun hng?
Cui nm 1979, u nm 198, y ban Khoa
hc X hi Vit Nam phi hop vi Vin
Khoa hc Gio dc t chc mt s cuc hi
tho v vn chun ho ting Vit.
B Gio dc cng thng qua mt s quy jnh
v chnh t trong sch gio khoa ci cch
gio dc. Ngy 17198, Quyt nghj ca
Hi ng chun ho chnh t v Hi ng
chun ho thut ng uoc ban hnh v
p dng cho cc sch gio khoa, bo v vn
bn ca ngnh gio dc. Khi ting Vit uoc
thng nht v chun ho, ton quc s dng
chung mt th ngn ng theo mt tiu
chun, mu muc nht jnh.
Hy th r xot mt s t dui y xem
sao:
201
i trd C ln, quy m ln. Th d: ng
bo trng cy c ph i tr. i tr l bt
chuc Trung Quc. C th gy hiu lm
l.cy tr ln
Ngh nhn. y cng l ting Hn Vit,
nhung ngui Tu khng c ch ngh s, h
dng ch ngh nhn. C nhng ngui
tung rng ch ngh nhn cao hon ch
ngh s, h u bit rng dng ch ngh
nhn l v tinh thn n l Trung Hoa.
7h. ngh8a Eng "n
Tn mn n cng l, min Nam c bnh da
lon lm bng bt ging lp da heo. Ti sao
khng ku l.bnh da heo? Cn bnh b th
chng c.ming thjt b no Bnh tiu th
khng rc tiu m rc.m Bnh tt m gi
tht cht nn khng.tt uoc? V bnh dy
th.mng hon bnh chung
+i ch)i ch. t0ong i " th)
Trong dn gian, li ni ch dn d d hiu
hon v cng c nhiu li choi bt ng, y
th vj. y l mt cch choi ch ng m:
202
B gi ra cho Cu ng
Xem mt qu bi ly chng loi ()chng?
Thy bi gieo qu ni rng:
Loi () th c loi () nhng rng chng cn
Ch khi nhn ra ngha ca cc ch (t)
ng m nhung khc ngha, ngui nghe mi
bt cui, vui tu, nn khng n gin. Ch loi
(1) v loi (2) ging nhau v u ch ci loi ch,
ci thu uoc, cn loi () ch phn thjt bao
quanh rng. Ngui gi rng rng sch ch
cn tro loi, mm mm n vy m cn i
ly chng
( Ngun : e-cadao.com )
T04ch-\TWJ Em "n]
: T chuyn trong gia nh.
m gi ca em hi i hc lp 1 hay lp 2 g
nhung dt lm khng bit ch g ht. Mt
hm b me kim tra bt n c bi anh Kim
ng xem. N khng bit c nhn ci hnh
c anh Kim ng chy c con chim bay trong
hnh n c l: Anh Kim ng i lin lc . . .
vt chim . . . vt chim .
203
i tr: Ti nh sau nm 197, mt ngui
bn dy s ja k rng, ln u tin c sch
gio khoa t min Bc ua vo gp cu:
Cy ch uoc trng i tr vng ny.
Anh ta hoi hong v dy s ja bao nm m
by gi khng hiu i tr l g. i l ln,
cn tr l g? Anh v lt nhiu tu in k c
tu in Hn Vit ra tra th chng thy ch i
tr u c. Hi thm mi anh mi r trng
i tr l trng rng ri khp noi.
C l ai ni hng bja ra t v ngha
thay th t d hiu v c sn, sau nhng
ngui khc bt chuc theo.
Ngn ng m bin chuyn nhu th th cng
ng bun.
(Triu Thanh tp ch)
2h'c &i/t "n ha
H Ni : t tay
Si Gn : t tai
Ngun gc ti(ng Vi/t
204
V ngun gc ting Vit, c thuyt cho rng
t ngn xua khi cn l ro Lc Vit, t tin ta
c mt th m ging ting Thi.
Khi di cu n chu th sng Hng H v
min Bc Trung Vit ngy nay, th m
bin thi khi t tin ta tip xc vi nhng sc
dn khc. Ting Vit tr thnh mt th ting
phc tp do ting Vit, ting Thi, ting
Mng, ting Mung hn hop vi nhau.
Nuc ta bj l thuc vo ngui Hn, ngn
ng muon t ch Hn. Nh ngn ng hc
gi l ting Hn Vit. Nhng ting Hn Vit
khi uoc dng vo Vit ng th theo nguyn
tc nht jnh ca ngn ng m bin i
thnh m lut v ng php ca Vit ng.
(o Duy Anh - Vit Nam vn ha s cuong)
7h. ngh8a Eng "n
Ci mt n vc ln, trng n n, n com
ht y, cho ch n. Thung su ma mai
nhm vo tnh nt, v phi tnh.
T d dic mc ngui ta nhu :
Ngho rt mng ti, ngho l dt, th cho n
t tin, c goi l di vng mt, di r hong.
205
Trong li ni ny, ngui ta t ra mt su khn
ngoan gi dn, mt su tng tri, su hiu i,
ci hon ngui. Chng hn :
Cc ngi dng c vi t ta t tot, c im di,
c im thin tht, c di hi, ku gii ku dt,
dng c bt b nhau, liu ci thn hn, b
truyn di cho m bit, c tn cho n mt
trn dn li t v ra, v vo ming cho ti, ci
ging nh my, khng c tao th c ho my
n bn, n bi tro trt tru vo mt, my da
kia th dng vt mt nht cho cht, n lo
xanh mt, ha ra hn nm v, b truyn di
bo danh cho my bit, ti bit tng tng
tong.
Nh,n "n Giai Jhm
Phan Khi, bt hiu Truong Dn, cng thi
vi Bi K, Trn Trng Kim, o Duy Anh.
Phan Khi sinh nm 1887, ti in Bn, tnh
Qung Nam, mt nm 199. ng l chu
ngoi Hong Diu. Nm 197, Phan Khi ra
H Ni tham gia phong tro ng Kinh
Nghi Thc v vit cho tp ch ng C
Tng Bo, hot ng trong phong tro Vn
Thn cng vi Huynh Thc Khng.
Trong nu th k t Bc ch Nam, ngn bt
sc bn cu Phan Khi tung honh trn cc
206
bo Nam Phong, ri Lc Tnh Tn Vn,
ng Php Thi bo, Thn Chung, Ph N
Tn vn, Trung Lp, Thuc Nghip Dn bo,
Hu Thanh, Ph N Thi m, Trng An,
Sng Huong. Tc phm u tin cu Phan
Khi l tp Nam m thi thoi, nm 192
H Nj n nm 19, ti bn ti Hu v
i tn l Trng Dn thi thoi.
Bi tho Tnh gi ca Phan Khi ng ln
u tin trn bo Ph N Tn Vn thng
nm 192 uoc coi nhu bi tho m ung
cho phong tro tho mi. Trong thi ky Nhn
vn Giai phm, ng ng tn ch nhim,
ch bt t Nhn vn bao che cho cc
cy bt tr. Trong bi Ph bnh lnh o
vn ngh Giai phm mu Thu tp 1 vi
tc phong ngu s vn n, ng ch trch
Trung Chinh n ni bu bi, cht vn gt
gao T Hu, Nguyn nh Thi. Nhng
ngui ch cht trong vic kt ti Trn Dn.
u em my ni cng tro
n khi c cha, my o anh cng ging
207
T0u!ng nh C
Nh em anh cng mun v
So chung nh H, so ph Tam giang
Ph Tam giang ngy ry d cn
Trung nh H ni tn cm nghim
Trung l rng, trung nh H l rng H X
Lm thuc huyn Vnh Linh, tnh Qung Trj.
Ngy xua, rng ny nhiu gic cup, ai i
qua cng so. Ph: lch bin. Tam Giang: ba
con sng. Ph Tam Giang l ci lch bin
huyn Qung in, tnh Tha Thin, v pha
ty nam c ba con sng l T Giang, Hu
Giang v Trung Giang chy vo ri ra ca
bin Thun An. Ngy truc vng ny nhiu
sng ln, thuyn b qua li rt nguy him,
sau ny nuc cn i nn cn c tn l Hc
Hi (b cn) (theo i Nam Nht Thng Ch).
Bi ca dao ny ni v vic ng Nguyn Khoa
ng, ni tn i cha Hin Tn (191-172)
dep yn gic cup vng Trung nh H.
Ti(ng Vi/t cD
Vi cy cnh, ting Vit c gi l bng, l
tri. Nhung v nh hung t hoa qu ca
ting Hn nn ngui Bc gi l hoa, l qu.
208
Thnh ng c c cu: Thng Tm nng rm
tri bui
Di dn vo min Nam, ngui Nam vn gi
ting Vit c bng, tri.
ting nuc ti)
Ti(ng Cu(
Ngui Hu m khng uoc ni ting Hu.
l lnh cm i vi cc thiu n uoc
tuyn vo lm cung phi trong Ni, dui triu
Nguyn. H khng uoc ni rt ging Hu
m phi ni y nhu ging dn Phung c.
Phung c l khu qun cu, tp trung cc
ngui tho c ng ti gii do triu nh
tuyn t Bc vo hoc trong Nam ra. H l
tc gi ca chung cha Linh M, Cu Vj
Thn Cng V Cu nh Hu. Nhng sn
phm ca h di nng, dm mua, tri bao
tu nguyt n nay vn chng cht nt rn
hay c t vt g. H mang theo gia nh ra lm
n sinh sng lu ngy Hu nn ha ng
ngn ng vi dn ja phuong. Dn Phung
c khng ni rt mt ging no m pha trn
na n, na kia. Cc cung phi trong Ni phi
bt chuc ging Phung c, ngha l va
209
ni na Trung, na Nam ai khng tun th bj
ti.
Ti sao li c hin tuong ny? K cng kh
hiu. V lnh ny c t i no? C ngui
ua ra gi thuyt:
C l chuyn ny c t thi b T D vn l
mt ph n Nam B, con gi ca i Thn
Phm ng Hung, ngui Gia jnh. B uoc
phong Nghi Thin Chuong Hong Hu, ly
vua Thiu Trj, ng u b phn hu cn
ca Hong , c nhiu quyn uy i vi cc
cung phi khp ba cung, su vin. C l b
mun nhng ngui dui tay mnh phi dng
ging ni pha m sc Nam B trao i
cho d hiu chng, bi v ngui Tn Ha -
Gia jnh nghe ging Hu c st c th
khng hiu m t chi c.
Cng c th l ny xut hint thi Minh
Mng v ng ny ni ting l ng vua c
nhiu vo v phn ln l ngui min Nam. V
ging ni Phung c th cho n nay, thi
gian qua qu lu, tri nhiu th h, ging na
Nam na Trung tr thnh Hu rt.
(T Kiu Ngn Chuyn Hu t ai bit)
Ti(ng *=c
210
mt lng min Bc c ng thnh honh tn
l Tm. V king c, dn lng gi con tm l
con tp.
C th v vy sau ny con tm nh uoc gi
l con tp chng?
Ti(ng Vi/t hu13n di/u
Chuyn mo t ting Vit cng lm rc ri
ngui nuc ngoi c vo l ngui Vit. Nhu
ngui Vit ni ci bn, ci nh, ci gung,
ci nn... nhung khng th ni ci ch, ci
mo m phi l con ch, con mo, con
ngui... vt l ci, ng vt l con.
By gi nhiu c cu thanh nin H Ni thay
v ni ci xe Honda Dream th li dng t con
-rim, ri tip l con Su (Suzuki), con a
cng (), con T (Toyota), con Mc
(Mercedes)...
Vo chng ti c chuyn vui th ny: Ti quen
vo ti, mt phn v yu cc c gi Vit Nam,
mt phn cng trau di thm ting Vit.
Mt hm chng ti ra H Guom do choi, ti
khen:
Con h ny ep qu. Vo ti chnh lin:
Khng, anh phi ni l ci h ny ep qu.
211
Vy m i ngang sng T Ljch thy nuc
en ngm, ti ni:
Ci sng ny bn qu. Vo ti sa ngay:
Ay, phi ni l con sng ny bn qu ch
khng ni l ci sng.
Ti la ln:
, sao li th, khi l ci, khi l con, lm sao
phn bit?.
Vo ti n tn gii thch:
Ci g ng dy, nhc nhch th gi l con,
nhu con sng c nuc chy, cn ci g nm
im nhu ci h nuc tnh mjch th phi l ci
h. Con ch, con mo n chy uoc nn
phi l con. Ci nh, ci ct n u c di
chuyn uoc nn phi l ci. R cha?.
Lc , ti hiu uoc mt iu v cng th
vj:
, anh hiu ri Ting Vit tht hay. Hn g
ci... ci ca anh n nhc nhch ln xung
nn phi gi l con.Cn ca... em, n nm
im mt ch nn phi gi l ci, ci...
2h'c &i/t "n ha
H Ni: nu bn gi ci ty th n s l ci
ty
212
Si Gn: nu bn gi ci ty, h s mang
n
cho bn mt ly nuc
Ngu E-t0,u
Cc thy Nho hc ngy xua dy hc tr:
Nguu l tru, m l ngua. l su hiu
lm. Ngui Hoa khi ngun t min hong
th kh cn vng Hoa Bc, ch c ging
b v nguu ngha l.con b.
Bnh trung xun phuong nam, ngui Hoa
mi thy con tru v gi n l thy nguu
(b nuc) hay hc nguu (b en).
Tru l ting Nm, vit ch tru, ngui
Vit ta dng ch Hn vit ch nguu l b,
bn cnh vit thm ch lu (lu l trn g
t) l m u v gi l tru.
(Trn Quc Vuong Vn ha Vit Nam)
Su c: Li mt t v ngha na nhung ang
uoc dng mt cch rng ri ch mt su
rc ri va mi xy ra. Trong ting ting Hn
Vit c t kp c su c ngha l chuyn c
213
ch lm g c t su c. Ci ngha m hin
nay ngui ta gn cho t v ngha thuc l
l lng, khng th chp nhn uoc.
(Triu Thanh tp ch)
7h. ngh8a Eng "n
Ngoi h tn do cha me t, vua cha ban,
ngui no mun th c vic tu chn cho
mnh tn hiu, b danh. Qua tn hiu, ngui
th mun by t tnh cm vi ni sng, qu
qun (Tn , Thu Bn, Cu Long Giang...),
ngui th p mt ch ( Thp Mi, Sng
Hng, Trung Chinh...). C ngui li thch
cu ky, b him nhu i c Tun chn tn
hiu l Tchya (c ngui gii l Ti ch yu ai
hay Ti chi yu anh ?). Th L ni li thnh
Th L. Khnh Giu sp xp li thnh Khi
Hung ...
Ch thy thng To, ci Hm u c.
(Nguyn D - Mp m v li k nht c l l
tn L Lai)
T(t " ti(t
214
Ch Tt ng m vi ch Tit trong 24
tit kh ca ljch nng nghip. Tt Vit Nam
li hu nhu trng vi ngy u tin ca Tit
lp xun, l ngy khi u cho vic trng trt,
gi l ngy Nguyn n. Cho nn ngui Vit
chng ta bt u nhm ln, sau l thnh
thi quen v cui cng bin Tt, mt ngy
l hi mng nm mi theo Ljch nng nghip
thnh Tt Nguyn n.
Mt s ngui cho rng t nguyn ca Tt l
xut x t tit Nguyn n bn Tu. Su
nhm ln ny to ra suy ngh Tt c
truyn Vit Nam c xut x t Tu. V cho
rng chng ta l thuc vo vn ha Tu. Tt
c truyn Vit Nam l l hi c truc ngy l
Tn nin, l mng ngy Nguyn n ca
ngui Tu rt lu. V nu nhu hai ngy l
ny c ging nhau v truyn thng, th chnh
ngui Tu bt chuc ngui Vit mi c l
hi ny ch khng th ni rng Tt c truyn
Vit Nam xut x t Tu uoc.
Hy xem Khng T vit trong sch Kinh L
nhu sau:
Ta khng bit Tt l g, nghe u l tn
ca mt ngy l hi ln ca bn ngui Man,
h nhy ma, ung ruou v n choi vo
215
nhng ngy , h gi tn cho ngy l T
s.
Sch Giao Ch Ch cng c on vit Ngui
Giao Qun thung tp trung li nhy ma ht
ca, n ung trong nhiu ngy vui mng
mt ma cy trng mi, gi ngy l Nn-
Thts. Ch c bn man di mi c ngy hi ,
bn ta khng c nhu th..
***
Trong khi l Tn Nin ca ngui Tu th
sao?
Theo ljch s Trung Hoa, ngun gc Xun tit,
Tn nin hoc Nng ljch tn nin c t i
Tam i, nh H chn ngy u thng ging.
Nh Thuong ly ngy u thng chp, lm
thng u nm. Nh Chu chn thng mui
mt.
Nhu vy l ngy Tn Nin ca Tu c sau
ngy Tt c truyn Vit rt xa. Th th ti sao
li ni ngy Tt c truyn Vit Nam l c t
tt Tu uoc.
Nu tra theo t nguyn ca ch Tt, vn
chng lin quan g n ch tit trong tit
Nguyn n ca ljch Tu c. V bi Nguyn
n vn khng phi l tit trong 24 bn tit
216
kh ca thi tit. Nguyn n ch l bui sng
u tin trong ngy khi u ca tit lp
xun thi. Nguyn: nguyn ven, khi u,
n: bui sng, vn khng phi l tit kh, v
li ngy Nguyn n l ngy u ca Tit
Lp Xun, khng nht thit trng vi ngy
u tin ca thng u tin trong nm uoc.
V vy Tt khng th l Tit Nguyn n v
cng khng phi l Tt Nguyn n uoc.
Nh.ng t'c gie ti:n Jhong caa th) mi
Khi ni n phong tro tho mi, thung vn
hc s hay nhc n bi Tnh gi ca Phan
Khi xut hin trn t Ph N Tn Vn s
122 ra ngy 1 thng nm 192. S l
217
thiu st nu khng k thm cc tc gi khc
nhu Nguyn Thj Manh Manh (*) vi bi Hai
c thiu n nm 19 v H Vn Ho vi bi
Con nh tht nghip cng nm 19.
Manh Manh tn tht l Nguyn Thj Kim,
ngui G Cng sinh nm 1914, ngoi lm
tho cn l mt n din gi thi ky . Bi Hai
c thiu n ni v hai c gi, mt qu, mt
tnh thnh. H cng gp mt b lo ngho
kh ang tu nui thn v a chu m ci.
C qu cho b lo gi c, c tnh thnh cho
b hoa.
C ng tay ua gi c
B oi, c tui bn uoc gi cao
..
Hai c thiu n i khi ng
C o hng mang nng ci gi bng
H Vn Hi xut hin trn Ph N Tn Vn
Si Gn v ni danh vi bi Tnh thm v
Con nh tht nghip:
Ngn n leo lt
Xo xc mt nc nh tranh
.
Ngn n tn
Ht du nn lu lt
(Nguyn Thj Vinh C bng la gc)
218
Trong tu in c nhc nh ri, sao li
cn i qua nhc nh?. Nhc nh khng
khc nhc nh bao nhiu, dng quen ri
th i lm g.
ting nuc ti)

Mn quoi Trung tui gi ru m cn i bit
hn l chi ta
a , m hn vi hun c khc nhau khng
ta ?
Hn nhau trn cu gi l cu hn
Hn ngui no gi l hn nhn
Hn con vt no gi l hn th
Hn thm ci na gi l ti hn
Hn 2 ci mt luot gi l song hn
Hn t gi gi l t hn
(Trau gii ting Vit - atViet.com suu tm)
Tam muLi
219
Ba iu ti tm m mui l tham, sn, si.
Trong Si vi ca Nguyn Cu Trinh c cu
Uc siu tam mui, ng thot cu tuyn.

Vi pht hin ca V Phin, ng nu ln su
giu c ca lp t vung ch vic ch bin
bng la cc mn n mn trong ting Vit:
nu, nng, chin, kho, hm, hm, ninh,
hp, rn, ran, chng, luc,chn, trung, li,
trui, phi, xo, xo, quay, um, trng (ch), d
(bnh bo), rim, tim, d, xi, thi, dun, hun,
nhng, kh, d, chy, thng, dc (bnh),
bung, sao, hui, (thjt) hon, kha, thng, thun
(thjt), om (c), tn, m (c), v.v...
Sau , ng nhn xt: hu ht l ting thun
Vit v bn tip: Trong cc lnh vuc vn
hc, trit hc, hnh chnh, k thut nng
nghip... ta phi muon v s ting ca
ngui, kho ngn ng ta ln nhn y ting
Hn Vit. Nhung khi vo bp th ta ngng
cao u, khng cn hc theo ai, khng muon
ting ni ca ai c.
(Nguyn Hung Quc i tm V Phin)
Tao nh,n mgc kh'ch
220
Tao nhn: Khut Nguyn ngui nuc S c
bi Ly tao. T c t tao nhn. Ri n
cu tao nhn mc khch vi mc l muc.
Tao nhn mc khch ch ngui tao nh,
ngui vn chng.
(o Duy Anh Hn Vit t in)
Vn hQc mi3n Nam
Bnh Nguyn Lc c mt lp trung vn hc
ring, khng theo Bc, hon ton theo Bc
nhu ng H, cng khng gi nguyn c
cht Nam ky nhu H Biu Chnh, Vuong
Hng Sn. Trong truyn ngn cht Nam
thung ni bt, trong truyn di ng ng
theo li Bc. l mt thi lua chn:
Bnh Nguyn Lc chn thi trung dung
trong tinh thn giao ho Nam Bc, kt hop
ljch s di dn vi ngn ng con ngui.
Ngay t u th k XX, H Biu Chnh
dng ting Nam nhu mt chnh ng; nhu
th H Biu Chnh mun chng li thnh
kin ca s ng ngui Bc, tu cho ting
Bc l chnh, l chun, ting Nam l
ph, l ting ja phuong, qu ma, h
lu. Thnh kin ny, gn y, v l do chnh
221
trj, c v uoc cng c mnh m hon, cho
nn nm sau ngy thng nht t nuc,
vn c ngui khng bng lng khi thy mt
s bng hiu ngoi Bc bt u dng
ting Nam. i vi mt s thnh phn bo
th Bc, ting Nam, vn tip tc l th
ting ngoi vi khng chp nhn uoc.
Dng ting Nam lm chnh ng, H Biu
Chnh ch lm mt vic tu nhin.
ng H Lm Tn Phc i nguoc li phong
cch H Biu Chnh. Tm hn ng H v
ngn ng ng H dung nhu bj Bc
ho hon ton. Dui con mt nhng ngui
nhu Vuong Hng Sn, ng H c th bj
khai tr khi th ngoi min Nam. Vn
phong ng H khng thot khi khng kh
Tuong Ph, Nam Trn Tun Khi.
Ci gc Bc, t tin ngun ci ngoi Bc,
uoc Bnh Nguyn Lc trn trng tm kim,
khng ring g kha cnh ljch s Nam tin,
m cn c v ngun ci ngn ng. Ngoi
sch bin kho, trong tiu thuyt, khi dng
mt ch c tnh cht c bit ja phuong
min Nam, ng thung tm cch gii thch
ngay bn cnh, ch ny ngoi Bc dng
ch g. i khi cn ph bnh lun l ch
Nam hay ch Bc hay hon, c l hon, hoc
222
ni r xut x ti sao li c su khc bit nhu
vy. Tt c nhng l gii, nhiu khi tr thnh
nhuoc im lm nng sng tc, nhung
chng thot thai t li k chuyn ung di,
trong truyn thng k, ni ca vn
chuong min Nam.
Trong hon cnh thiu tu liu c mt ci
nhn v tiu thuyt ca Bnh Nguyn Lc,
qua mt vi tc phm c, chng ti tin
rng: ng tip ni truyn thng tiu thuyt
Tu Luc Vn on. ng chua m ra uoc
mt hung i mi cho tiu thuyt nhu ng
lm cho truyn ngn: nh hung Khi
Hung, Nht Linh.
(Thy Khu Bnh Nguyn Lc: t nuc
v con ngui)
Gi' B'ch cb
Mt bin chuyn rt quan trng cho ch quc
ng l vic triu nh Hu l bi b cc ky thi
Hn hc. Ky thi Huong cui cng Bc ky l
nm y Mo 191.
Hu l nm Mu Ng 1918. Trong ky thi
Mu Ng ny, ngoi nhng bi thi bng ch
223
quc ng nhu lun, ton, s ja cn c Php
vn na trong phn kho hch.
Nm K Mi 1919 khoa thi Hi cui cng
Hu v trn ton quc.
(T Quang Khi So luoc nn vn hc Vit
Nam th k 2)
Hi : Mnh thy cu tc ng bt sa g cht
rt hay. n mun ni n vic phi suy
ngh k truc khi ua ra mt quyt jnh no
. Nhung ti sao li l g cht?. Bn no
bit gii nghe coi.
p : C nhiu cu tc ng, tui ngh n
chng xut x t sch v hay in c no,
m ty hng t bn nhu ca my ng nh
bo nm no nm nao, nu truy ra th c tri
mi bit uoc nhu cu tuong tu Sai mt
con ton, bn mt con tru. Trong cu Bt
sa g cht ny ny s d con g phi chju
cht, chc chng qua l n xu s, tn ca
n cng mt vn vi.ch sa.
Th d nhu by gi tui ni : C ti m cy chi
ti, ch ti lin vi ch ai (die) mt vn. Bit
224
u vi muoi nm na, c khi ngui s
thc mc thnh ng trn u m ra.nhu
bn dzy?
Vu gi cao
m nm coi b phim Tu
a com nm k bn u gi cao
n xong ht thuc ph pho
Trn chn dui gi ch no cng hi
Sm mai em b v ri
Anh chm iu thuc anh mi bi tho
(Nguyn Sa)
Ti(ng Vi/t cD
Thi L Trjnh ngui Tu trn qua nuc ta c
ngui, hot ng ca h nh hung
ti mi ngnh k c ngn ng.
Bn djch ca Langlet cho bit h chi phi
ngn ng ca ta vi nhng t mi ca h
nhu: .hoa, qu, thuyn, tha i vo Vit
ng l vy.
225
ting nuc ti)
T0u1/n chJ: 7hu1/n ti Uua

m n bn anh nhe nhng trong mt bui
ti m dju nhu m qua, v nhng g xy ra
trn giung ca anh cn ng li trong anh
nhng cm gic kh t. m chot n t mt
noi hu v no , khng h bo truc. m
nm trn ngui anh, em lm tan bin cm
gic bng gi trong anh. m cn anh, khng
h ti li, em lm cho anh pht in. Cui
cng anh chm vo trong gic ng.
Sng nay, khi anh tnh dy th em i ri.
Anh tm em nhung khng thy du vt ch c
nhng bc tung chng kin chuyn i ta
m hm qua. Co th anh vn cn in du vt
ca em. m nay, anh s thc ch em. Ngay
khi em n anh s v ly em, anh s khng
em ra. Anh s gi cht em trong lng bn
tay anh em mi mi khng bin mt. Anh
s git cht em:
Nhng ng ght nht trn
i.
226
(Phu ch: Truyn trch t nht k ca mt
sinh vin tro hoc thng xuyn bj.mui
cn).
Ch ngha lng vn
227
Hng.
***
V3 &i C T0%ng
H trung, ch h thuc b s ngha l ci
bu, bnh ung nuc hay ruou. Ch
trng, Tu c l thuong, thuc b gic
ngha l chn ung ruou.

Trong vn hc VN u th k hai muoi c
mt bi tho ng trn Nam Phong tp ch v
ngay lp tc ni ting trong gii ch s lc by
gi. l bi H trng ca Nguyn B Trc
(1881-194) ng trn tp ch Nam Phong.
T by n nay, rt nhiu ngui cp n
228
bi H trng nhu mt tc phm ca Nguyn
B Trc. Cho n nm 1998 trn bo TS ch
nht c ng mt bi ca ng Trnh dn li
Nguyn Vn Xun cho bit bi H Trng do
Nguyn B Trc djch li t Nam phng ca
khc ca Trung Quc.
Tuy nhin, v mt vn bn hc, do v xut x
phc tp ca bi tho H Trng, nn cc
bn ang luu hnh ti VN xua nay c nhiu
im khc bit nhau. Nay ti (Phm Hong
Qun) suu lc uoc ngun gc xut x ca
nguyn tc li ca ting Trung Quc, v djch
st ngha li bn c c djp i chiu gia
nguyn tc, bn djch ngha v li tho. Xt v
mt tu liu, y l mt ng gp ln cho vic
minh jnh u l xut x ca H Trng.
ng thi, qua bi vit, bn c thy h m
mt phn hnh trng ca Nguyn B Trc
qua tp Hn mn du k. (thin k su Hn
mn du k ca Nguyn B Trc ng trn
Nam Phong tp ch phn ch Hn s ,
trang 214 nm 1919).
Cho n nay, c t nht bn in H Trng
m cc bn c nhiu ch khng ging nhau:
() Cc bn doc bit gm: . Trong tp Hn
mn du k - ng Kinh n qun - H Ni
(tc gi in li). . Phm Th Ng - Vit
229
Nam vn hoc s gin c tn bin - Quc
hoc tng th - Si Gn - 65 (bi ca H
trng in trang - tp ). . Lng Nhn -
Chi ch - Nam Chi tng th - Si Gn -
60 (in li ca H Trng theo mt giai thoi,
trang ). . ng Trnh - (bi bo) - TS ch
nht ngy -6-. 5. Vng Trng Dng
- Nguyn B Trc v bi th H Trng -
vng trm .xuquang.com - in li bn ca
chu ngoi tc gi cng b.
(Phm Hong Qun - H Trung v Nam
phuong ca khc)
Tha1 Di ng. ngh8a
Nhiu trung hop, khi vay muon t gc Hn,
ngui Vit pht trin thm mt vi ngha
khng c trong ting Hn.
T Hn dinh ninh vn c ngha dn d,
lc tr thnh t Hn-Vit th c thm ngha
mi l yn tr.
Hoc t bi hi vn c ngha di di li li,
ngui Vit cn hiu l bn chn, lng d
khng yn".
230
Xut 6$ caa \Vn & nc Nam]
Bo Ph N Tn Vn do b Nguyn c
Nhun lm ch nhim, xut bn ti Si Gn
nm 1929 c cu phuong chm Phn son
t dim sn h Lm cho r mt dn b
nc Nam. Bo bj ng ca nm 199.
T v sau my ch n b nc Nam
uoc x dng rt nhiu trong vn gii.
2h'c &i/t "n ha
Khen hay ch em no.
Dn H Ni : m ny nhn hoi bj nh v sinh
(xinh).
m ny nhn hoi bj h x (xu).
Dn Si Gn : Xinh qu ta, xu i.. ra qun
Vn ha c Jh:
Qua ung Hng Sanh, qua ung Hng
Bng, qua i l Hai B Trung, ri ra Cho
C. Ky i tht l lng vng, do cc no xa
nht i ti ch. Cho C cn di mt, tr
cc tim c-ph. Ky sung sung nhu v qu
nh v vo ngay tim nuc hai gc ph
231
bn ung. Chng ngi truc chic bn con
t st vch.
Ky lo ng ng nhng anh ph ky h mn n
hoc h s tin, m khch phi tr, khng
phi bng vn xui, m bng li ht c ca, c
k ng hong. Khi mt ngui khch ng
ln, hn ht to cho anh th qu nghe: .
a... ngi di nn ni den .........su dng
l by cc .a.... L c nhin, hn ht bng
ting Tu, th ng Qung ng, nn cu ht
thnh di l th, v nhng .a, ..., nghe
rt th vj. C mt cu ngn: bc ty tl tng
ml m hn lm uoc mt bi ht nh, ngh
nga n lc tch sa trng g bung ra ti
bn khch, bi ht mi dt. Mi bnh bao
hp t cc xng dui l bc ln, mi c-ph
rjn ra t nhng chic vot u tin trong ngy,
tt c nhng ting v hoi y to thnh mt
khng kh, m Ky rt thch.
Chng bt gp hai cha con ngi li bn.
Ngui cha ku c-ph en cho mnh, nhung
ku bng th ng Qung ng l xy
chng, nn thng b khng hay bit. Chng
ph ky em mn ung li, n mi ni: Ba oi,
con mun ung c-ph nhu ba , tr con
khng nn ung c-ph. Ngui cha va ni,
va x ci bnh tiu, nht xu mi vo lm
nhun, ri trao cho con.
232
Thnh lnh Ky ngy ngui ra: Chng va thy
ngui cha gi cho a b ci pc xy tc c
ph c sa. Ri rt ci xy chng ca mnh
ra da nng t cho mau ngui, ri nng da ln
m ung.
Cnh ny, chng thy ri...tri oi...lu
lm...nhng hai muoi nm v truc. l li
ung trong da ca ng ngoi chng, mt ng
c nh qu, thnh thong dt chu ra cho
hung th thj thnh. Hnh nh ung c-ph
bng da ny, nhng ngui ca d vng nhu
hn ma, l luot ko qua truc mt chng.
Hn ma c y ch hin v nhu hm nay: thi
gian, noi chn, mu sc, hnh nh, mi vj, m
thanh; tt c nhng th y, khi d mt, hp
nhau huy ng k c ca chng.
(Bnh Nguyn Lc Hn ma c)
Ti(ng Vi/t di/u kZ
Ting Vit tht a dng, ting Anh, Php ch
c mt ch th ting Vit c nhiu ch tuong
uong din t. Nhu din t su cht:
cht, mt, trm tui, qua di, t trn, t th,
tt nghi, th hi cui cng, v di sui
vng, v vi tin t, v vi ng b, v vi tri
Pht, v vi Cha, ci hc v tri, quy tin,
233
trt linh hn, an gic ngn thu, nhm mt,
vnh bit trn gian, v qu, n xi, leo ln bn
th ngi, ngm c ti, ng vi giun, mc o
su tm, hai thc ba thc, mc o s mi
g, hai tm bn tm..v..v..
T@c ng. Ta " TAu
Ght ca no tri trao ca ny.
Thuyt To Tho, To Tho tuu do
(Nhc To Tho, To Tho n ngay)
Hi : Xua nay bn thn ti vn thung vit
qun qui, nhung thnh thong li thy c
nhiu sch vit l on oi. Vy xin hi ai bit
nhm ch no ng xin xc nhn gim. V
theo ti th:
n oi : Vn mnh nh nhe
Qun qui : Vn mnh d di... think
p : Theo T in Vit Nam ca Thanh
Nghj nm 198:
234
- n oi : Veo cong, veo thn mnh li
(thuong binh nm on oi trn vng mu).
- Qun qui : Vn cong mnh (bjnh nhn
qun qui trn giung).
Theo T in ting Vit ca Hong Ph
xut bn nm 199:
- n oi : n oi v au n; qun qui
(au bng, nm on oi sut m).
- Qun qui : Vn mnh, vt v v qu au
n (ln con au qun qui trn giung).
Theo jnh ngha ca hai cun t in trn, th
Phm tui ngh on oi qun qui ging
nhau. S dng ch no cng uoc, khng
phn bit Nam Bc.
7h. ngh8a Eng "n
Nhn c cun T v vn ting Vit hin di
v tc gi Nguyn Vn Tu, gio su ngn ng
hc H Ni cho l hai t vua v b l
ch Hn c.
Theo ti th vua l ting Vit m m c t
ch vuong.
235
V b cng l ting Vit m m c t ch
ph.
Cn.b theo ting Tu l vi m ta thung
gi l.vi b.
(Thiu Khanh Vn ha Vit Nam)
TAu ni9 Ta ni
Nu ta pht m nht, nhj, tam theo ch Nho
ngha l mt, hai, ba ngui Tu nghe khng
hiu g ht. V h pht m khc vi ta, th d
nhu ngui Qung ng ni l dch, x, xm
cn ting Quan Thoi l , , san.
V3 mLt t'c gie n. th%i danh
Tc gi n Mng Son tn tht l V Thj Mai
Huong, sinh ngy 2 thng 12 nm 192 ti
Nam jnh. T nm 19 cng Nguyn V,
Truong Tu thnh lp Tao n Bch Nga.
Nm 197 lm ch bt t Vit N. Nm 194
ph trch n b doc sch cho t n B
ca Thy An.
B lm tho, vit vn, bt k, kho lun v vn
hc v trit hc:
236
Vn hoc trit lun, Loc lun v phu n
Vit Nam, Vi tc phm Vit Nam di mt
mt ngi dn b.
Ti(ng Vi/t cD
Nh Hn cai trj nuc ta, h mang xe sang
di chuyn.
Nn t xe ca ta xut hin v ch Hn l
xa.
(ting Quan Thoi c l x hay x).
ting nuc ti)
Chng gi hay ho. Khi nghe ting ho, vo tr bit
ma ng v.
Ngh/ thuWt ch)i ch. t0ong ca dao
T in thut ng vn hc gi choi ch l
lng ng v gii thch l mt bin php tu
t c c im: ngui sng tc s dng
nhng ch ging nhau v ng m, ng
ngha, vn tu, vn cnh to ra su bt ng
237
th vj trong cch hiu, trong dng lin tung
ca ngui, ngui nghe. Cc hnh thc ca
lng ng rt phong ph, trong c: ni li,
dng t dng m hoc gn m, dng t gn
ngha, tch mt t thnh cc t khc nhau.
Vic dng t tri ngha trong cng mt cu
tho, cng l mt hin tong chi ch ca
dn gian:
Ln ngn m ch trch di
Thn bn mo ming ch trai lch mm

Chch l loi c trng ging luon c nh,
thn ngn. Thn bon l loi c thn det,
ming v mt lch ln pha trn u. Trai l
loi ng vt thn mm, v cng, gm hai
mnh, thung h ra nhu ci ming. Vi ngh
thut choi ch giu nhi ging nhu
kiu: "Chut ch ch khi rng hi Khi mi tr
li c ho my thm" dn gian chm bim
ngui em ch quan ca mnh gn ghp cho
ngui khc m khng thy uoc mnh cng
c khuyt im tuong tu nhu th, ch
bit mo no cn miu no
(Trn Minh Thuong - Ngh thut choi ch
trong ca dao Vit Nam)
238
S , thay cho s din (ho), nhu trong tn
mt v kjch ca Luu Quang V, Bnh
s. Vo chng c th cu nhu nhau: S lm
na Tht, ti kh v ng
(Bi Vnh Ph Trn nhng ung bay ca
ch)
+uWn "n t0ong nc
: T cnh trung em truc gi hc.
u gi hc, khi ting trng trung bo hiu
vo mui lm pht u gi, sn trung em
tht hn lon. Cc bn chen ln x y nhau.
Cc bn cn ln nhau, dm p nhau
kjp vo lp ng gi. Truc cng trung,
mt vi c gio i mun hi h chy vo lp
v bn cho con b.
Vn ha c Jh:
Nu bn mun ung c ph sa. Si
Gn: cho xin mt ly bch su. H Ni: nu
bn gi mt ly bch su bn s nhn uoc
cu tr li - khng c, hoc bn bj coi l...
hm.
an so snh v ly bch su lm sng li
trong ti nhng qun c ph Tu, nhng
239
qun c ph lm nn mt c tnh vn
ha c ph rt Si Gn. Thuc ra, ch bch
su c l l do c tri i t bc xu, gi tt
ca cm ch bc ty xu ph. My ch
l m t ting Quan Thai, th ting Tu kh
ph thng trong s
nhng ngui Tu sng Si Gn. Bc l
mu trng, Ty l ci ly khng, Xu l mt
cht, v Ph l c ph. R ngha hon, l
mt thc ung theo khch hng:
Sa nng thm mt cht c ph. Sa c
pha vi nuc si thung c mi hoi kh
ung, nn cht c ph thm vo s lm ci
mi y mt i. nhng qun c ph bnh
dn ca ngui Tu (nhng nm s, s,
Si Gn y dy nhng qun c ph bnh
dn kiu ny, chng thung chim vj tr
thun loi mi u con hm), khi khch
hng Vit gi mt mn thc n, thc ung
bng ting Vit, ph ky (ngui hu bn)
thung c thi quen ng t bn ca khch
ni vng vo bp mn thc n, thc ung y
bng ting Tu. Dn d, ngui khch Vit
thuc lng mn ua thch bng ting Tu v
sau , s dng lun chng trong lc gi
thuc on. V t , ngn ng Vit ng
ha mt s t thc n, thc ung trong ting
240
Tu thnh ngn ng ring ca mnh, trong
c t bc xu.
V l c tnh vn ha c ph ring ca
Si Gn nn H Ni lm sao bit uoc. Ngay
c Si Gn by gi, c my ngui tr hiu
uoc thi quen ca my ng b ln tui, vo
qun c ph bnh dn u hm, khi va ngi
xung vi ko mt chn ln gh (u),
va ln ting gi cho ci xy chng coi
(xy chng : ly c ph en nh), hay
sanghon mt cht : Ph ky cho ci xy
ni (xy ni : ly c ph sa nh).
ni v vn ha c ph Si Gn nhng
nm , ngui ta cn c mt pho sch.
(T.Vn Vn ha c ph)
7a dao t0. tYnh
Cm chn ti, ci vng non, gi mt con, g
nhy .
Cau phi ti, gi don tang, chim ra rng, g
mi gh.
Ti(ng Vi/t9 dK m kh
Truc y, c ln, c cun Trong Ci ca
241
Trn Quc Vuong, mt nh nghin cu s
hc, kho c hc v vn ho dn gian ni
ting trong nuc, ti on ng bn v hai
ch "lm thinh", ti ng tm thy mt pht
hin quan trng.
Theo Trn Quc Vuong, thinh l thanh, m
thanh, hay l ting n. "Nn thinh" l kim gi
ting ng li, l im lng. Th nhung lm
thinh li khng c ngha l gy nn ting
ng m li c ngha l... im lng. Cng
ging nhu ch nn thinh. Trn Quc Vuong
xem nhu l mt trong nhng biu hin
ca Pht tnh trong ngn ng v vn ho Vit
Nam: nn v lm y nhu nhau; c v khng
y nhu nhau; m v lnh cng y nhu nhau (o
m v o lnh l mt); nh bi v nh
thng y nhu nhau.
Th thuc, c nhng on phn tch nhu th,
ti cm thy mng r v thch th v hn.
Th nhung, chng bao lu sau, c bi vit
"Tm ngun gc mt s t ng ting Vit qua
cc hin tong bin di ng m" ca L
Trung Hoa, ti li bng hong khm ph ra l
ch lm thinh thuc cht ch l bin m ca
ch "hm thinh" trong ch Hn.
"Hm" c ngha l ngm (nhu trong cc t:
hm n, hm oan, hm huyt phn nhn...).
242
"Hm thinh" l ngm m thanh li, khng cho
chng pht ra, tc l khng ni, tc l... im
lng. nhu ch nn thinh. Nhung su ging
nhau y ch l su ging nhau ca hai t
ng ngha, ch ch c cht Pht tnh hay
Trang T tnh qui g trong c.
Ti mi bit l mnh mng ht.
C tun chng tr ni: Mnh i choi .
Chng gi ni: Mnh i ngh .
Hi : D trng xe ct bin ng v D trng
se ct bin ng cu no ng? Nu c vj
no bit, xin ch gim tui v nu c th, xin
dn chng. a t
p : xe v se l hai ch ng m dj
ngha. Rt tic ta khng c nguyn bn ca
cu trn. ngha ca xe v se cn tuy
theo xe hay se l ng tu hay danh tu?
Xe (xe c) l mt dng c dng chuyn
ch. ng trn b bin, trn bi ct, ta thy
243
hng ngn con d trng ang b (m) nhng
vin ct i v pha t lin. Nhn chng nhu
nhng chic xe ang ch ct. Vy c th gi
chng l xe.
Nhng ht ct nh xu, khng dnh lin nhau,
uoc con d trng vo vin li thnh mt cc
ri m mang ln b. T trng thi ri rc
uoc b li, kt li, vo li thnh mt cc to,
bu gi l se .
D trng se (xe) ct bin ng
Nhc lng m chng nn cng cn g.
Ti khng r xut x, thi gian ca cu ny.
Nhung ngui Vit thung hay c li ni v
von, mt cu c ngha en, ngha bng. Vy
ti xin.cho thua.
Phn nh trong Hn Vit tu in ghi: nh
sng chiu tr li v khng c cm t phn
nh.
i tu din ting Vit ghi phn nh l phn
nh.
244
ting nuc ti)
Gi' B'ch cb
Gia nm 192, ti cn Cm Ging, thy
anh Tam v anh Long c bn qua v vic ra
mt t bo, ly tn l Ting Cui. Phng
theo t Le Rire v t bo tro phng Le
Canard enchain (Con vjt bj buc) bn
Php.. Nhung sau t Ting Cui khng
uoc cp giy php, v thuc dn u mun
cp cho mt ngui tng du hc Php
v. Anh Tam u c chju b tay. Anh xoay v
xoay rt c. By gi, nhn c t bo ca anh
Phm Hu Ninh...anh Tam nghj...nhung
li cho mnh lm ch bt, ch cn mt cht
tin thu bo. Ngui vit, bi v lc cng
sn sng.
Tu Luc Vn on uoc thnh
lp cng b trn bo Phong Ha
s 87 ra ngy 2..19.
Dui su t chc ca Nht Linh,
to nn mt nhm cy vit,
mt vn n gn b vi nhau.
Ngay trong nh c ba cy vit ri, cng
vi T M l bn, li va ko thm uoc mt
245
ti nng na, l Khi Hung. Ngay hi ,
anh Trn Khnh Giu (tn tht) vit cho t
bo Duy Tn cng vi my nh vn Lng
Nhn Phng Tt c v Tchya i c
Tun. Mt s bi na ng trn t Phong
Ho (c) v t Vn Hc tp ch ca anh em
Duong B Trc.
Nhm ngui ny quyt tm sng to mt
ung li mi, c v hnh thc ln ni dung.
H s b li vit so rng, nng n, dng
mt li vn trong sng, bnh dn hon. H
chng li nhng lc hu, c h. H s ua
mt bu khng kh mi m, tuoi tn trong ci
ao t bo th truyn thng vn nng ln
con ngui t truc ti nay.
Ngay trong s u, nhm Phong Ho Tu luc
vn on rt tu tin trong mun ua li
mt lung sinh kh mi cho lng bo. V c
kh phch, khi ng chm ti hai nhn vt lo
thnh quyn uy. Mt l Nguyn Vn Vnh vi
t Trung Bc Tn Vn v ng duong tp
ch, hai l Phm Quynh vi t Nam Phong...
Hai ng Vnh v Quynh qu thuc c ti
nhung ngui ta thy h qu u o mo,
c k i vi lp tr phng khong hon.
246
Bo Phong Ha (sau l Ngy Nay nh bn
nm 194) ph Quan Thnh. Anh Nguyn
Kim Hon, lc y gi vic qun l trong ban
trj su nh bo.
(Nguyn Tung Bch Vit Nam, mt th k
qua)
2h'c &i/t "n ha
Chi ngui khc ngu.
H Ni : chui
Si Gn : c m
Cc ch dui y dng nhu th no mi
ng ? Cc bn cho bit l do nghe? Cm on
nhiu lm nha.
* Dng ch, ging ch
* Dng nhc, ging nhc
* Dng tu, ging tu (nh dng, nh ging)
247
* Dng sng, ging sng (dng Cu Long,
ging Cu Long)
* Dng nc, ging nc
* Dng di, ging di
* Dng ljch s, ging ljch s
* S dung, x dung
* S n, x n
* S t, x t
+uWn "n t0ong nc
: T c gio.
C gio em cao khong 2 mt, c c nuc
da trng nn n, mt c trn nhu ci trng
trung em.
Ph` dung9 Jh` du
Ph l ni ln mt nuc, cn c ngha khc
l hu khng.
Ph dung l mt loi cy sng trong nuc.
L to, hoa , trng hay vng.
(L Bch, Vng Xng Linh cho "ph dung"
l mt loi sen)
248
Ph du l ting Hn, ting Vit l con v hay
con v v. Mt th cn trng ban ngy bay
trn mt nuc, ti hay bay gn bng n
v mau cht.
Ph dung v ph du ch i sng ngn ngi,
v thung.
Tam &nh E@c tgc
Trong truyn Kiu, c Nguyn Du vit:
M nghe nng ni hay tnh
By gi mi ni tam bnh m ln
Tam bnh b ch tam bnh luc tc m ra.
Tam bnh trong Thi Thong Tam Thi Trung
Kinh ca Lo T vit Thong thi tn Bnh
C vn ci u ngui ta, Trung thi tn
Bnh Cht vn ci d dy, H thi tn
Bnh Kin tc ci chn.
Ba vj thn uoc gi l Tam Bnh hay xi dc
ngui ta gin d hay lm by lm b. Luc Tc
kinh ca nh Pht vit su th c hi l sc,
thinh, huong, vj, xc, php.
Cng vi din gii l ngui tu o khng
nhn sc ep, tai khng nghe ting, mi
khng ngi mi thom, ming khng nm vj
249
ngt, thn th xa ngui khc, lng khng tm
tung iu t by.
Pht, ngui trong nuc thay cho.pht
biu
(Nhu Xin mi anh pht cho. Chng ti ang
ch.)
ch)
Ti(ng Vi/t kh!ng du
ng b i cng tc xa lu ngy nhn uoc
tin nhn ca con:
Bo ve ngay, me dang om mot thang nam
tren giuong
Khng kjp nhn tin li, ng b bt xe tc tc
v sau khi nhn tin nhn. V n nh
ng hm hm buc vo v hi thng
con:
- u thng no, c tht khng?
Ho ra con nhn tin cho b:
Me m mt thng nm trn giung, b v
ngay.
250
(Duong Nguyn V suu tm)
L hng Hu K khi ng trn lu cha
i t, thy mt l ng ng roi truc mt,
trn c mt bi tho. Su nm sau K ly
Nhm thj. Mt hm ng ngu hng ngm bi
tho kia, Nhm thj nghe thy ly lm l v bo
rng: tho y chnh nng lm ra.
V vy l hng hay hng dip l l ua duyn
thnh i la.
(Phan Mnh Danh Vn Lc Ng)
7a dao hYnh nh-kh!ng 5ng E=mx
Trong chuyn v qu thm h hng ti uoc
nghe ng ch v my ngui hng xm ni
chuyn ma mng nm nay uoc ma,
chuyn n nhu bp rang. No l.
Thng chp l thng ging khoai,
Thng ging ging u, thng hai ging c.
Thng ba cy v rung ra,
Thng t lm m, mua sa y ng.
Ai ai cng vo cng chng,
Chng cy, vo cy trong lng vui thay
Thng nm gt hi xong,
Nh tri mt mu nm nong thc y...
251
Bt ng, mt bc chp ming: Nghe k
chuyn nh qu... tc b me ti mch
ng Thn Nng xem ng y phn x ra sao
Thng t cc b mi lm m, th m thng
nm gt hi xong ri. La no m ln
nhanh nhu... thnh Ging vy?.
Ti cht d. Ti bi ri nhung li nghe mt
bi khc:
Thng ging chn buc i cy
Thng hai vi la ngy ngy sing nng.
Thun ma la tt ng ng,
Thng mi gt la ta n y nh.
Bc lc ny li cui h h: My ng lm
rung nhu th th thc ging ra m n.
Thng hai vi la m mi n thng mi
mi uoc gt. Trng la kiu ny th c nuc
bj gy, i n my. Khng bit... tin su cc
ng... cng phi suy ngh mt t ch...
Ti st rut v lt ng sch ra d li
nhng iu hc uoc. nh... R
rng...Ngy xua, Rung chia lm hai v: cy
cy t thng nm, thng su, n thng tm,
thng chn uoc gt gi l vu ma, cy cy
t thng mt, thng chp n thng tu, thng
nm nm sau uoc gt gi l vu chim.
252
Cng c nhiu rung lm uoc c hai v, c
rung ch cy mt v, cn mt v th trng
mu (Phan K Bnh, Vit Nam phong tuc).
Ngy nay, Vu ma gieo trng vo ma nng,
mua nhiu (thng nm, thng su) v thu
hoch vo u ma lnh, kh (thng mui,
thng mui mt). Vu chim gieo trng vo
u ma lnh, kh (thng mui, thng mui
mt) v thu hoch vo u ma nng (thng
nm, thng su) (Hong Ph, T din ting
Vit).
Th m, Tuc ng, phong dao ca Nguyn
Vn Ngc, Vit Nam thi vn hop tuyn ca
Duong Qung Hm, Phong tuc Vit Nam ca
Toan nh, Tuc ng, ca dao, dn ca Vit Nam
ca V Ngc Phan u chp thng t lm
m thng nm gt hi .xong..
(Nguyn Du - Chimviet.ree.r)
Khng phi ngui n b no cng ep, v
khng phi ngui ep no cng l n b.
Nng T! Th
253
Nng T Thj ni Vng Phu ti Lng Son
theo truyn tch:
T Thj ngui lng T Thj, xinh ep v oan
trang. Gn y c ngui hc tr ngho tn
u Kim Lin, hc gii, hng ngy i hc qua
em lng yu du v nh ngui hi lm vo.
ng thi cng c nh trung Ky La hi
lm vo l. Nhung T Thj ly u Kim Lin v
m ca hng xn ngay ph Ky La nui
chng n hc. nh trung em lng th hn
tm cch bt Kim Lin i lnh. T Thj ln ni
hung v pha Bc ngng chng ri ha
thnh .
(Thin Cn bo Khi Hnh)
7em 65c t0ong th)
254
Mt hin tuong rt ph bin trong tho:
Hoa gi c hng h nhng bi tho c ngn
ngn ch, c lp lnh mu sc v trm trm
bng bng hoi nhc nhung li rng tuych,
khng ni ln uoc iu g c. N nm
xung ao o t l vng nhung khng lm cho
ngui ta thy uoc ma thu. N khua ng
m nhung khng lm thnh m vang ca
ting ht. N dung ln n n nhng khi
nhung khng tuong hnh ni mt ln my.
N c dng dp ca hoa nhung li thiu hn
mt ln huong.
N c tt c, ch tr mt iu: Cm xc.
(Nguyn Hung Quc Tm hiu ngh thut
tho)
Cui nm 1979, y ban Khoa hc X hi Vit
Nam phi hop vi Vin Khoa hc Gio
dc t chc mt s cuc hi tho v vn
chun ho ting Vit. B Gio dc cng
thng qua mt s quy jnh v chnh t trong
sch gio khoa ci cch gio dc.
Ngy 17198, Quyt nghj ca Hi ng
chun ho chnh t v Hi ng chun ho
255
thut ng uoc ban hnh v p dng cho
cc sch gio khoa, bo v vn bn ca
ngnh gio dc. Khi ting Vit uoc thng
nht v chun ho, ton quc s dng chung
mt th ngn ng theo mt tiu chun, mu
muc nht jnh.
Hy th ra xot mt s t dui y xem
sao:
Tham quan: i thm th ni l i thm cho ri
ti sao phi dng ch ca ngui Tu? Sao
khng ni l Ti i Nha Trang choi, m phi
ni l Ti i tham quan Nha Trang.
Thng mt, thng mi hai: Hin nay Vit
Nam trong trung hc h khng dy hc sinh
thng ging v thng chp na.
T xua n nay chng ta vn gi thng u
nm m ljch l thng ging, v thng cui
nm l thng chp. Gi l thng chp l do
thng cui nm m ljch c nhiu l, trong
c l chp.
Ca dao c cu: Thng chp l tit trng
khoai Thng ging trng u thng hai trng
c.
256
Ngui trong nuc dng ch quyt, thay
cho quyt jnh, nhu trong Anh ln quyt
cho mt ci, n em yn tm
ch)
Giai tho#i Eng "n
Tu c l ng vua c tinh thn bo th, t
khuc nghj canh tn ca cc s phu, nht
l Nguyn Trung T, nn vn nuc c
chiu suy vong. Vua Tu c ch l mt nho
s thun ty, c ting hay ch nht triu
Nguyn, ua thch thi vn, ngm vjnh.
Dui triu vua, c ng L Ng Ct l mt
danh s, son mt b s bng vn vn l
"i Nam Quc S Din Ca". ng dng ln
vua Tu c ngu lm. Vua xem ri ban
thung cho ng Ct:
Vua khen thng Ct n ti
Ban mt ci kh vi hai dng tin
Vic ban thung ny, c l do chuyn bn
tn gia cc ng liu vi ng Ct triu
nh, nhung li lt ra ngoi, nn dn gian
c li phm bnh ma mai trn, cho rng vua
Tu c khng qu trng vn ti ca ngui
khc.
257
T04ch-\TWJ Em "n]
: T ung n trung.

Con ung t nh n trung em di 2 mt.
Ra khi ng, r phi qua qun b Xun, r
tri n qun ng Vjnh v i thng l ti.
Vn hQc mi3n Nam t< FGut (n FGyu
Sau 194, min Nam c th phn bit hai
lp vn ngh s. Th h u, gm nhng
ngui tng hot ng v ni danh t tin
chin hoc truc nhu:
H Biu Chnh, Nht Linh, L Vn Truong,
Tam Lang, Nguyn V, c Thu, Vi
Huyn c, Phng Tt c, V Bng, Tchya
i c Tun, H Hu Tung, Nguyn c
Quynh, o ng V, Thc Vjnh, T T,
L Vn Sm, Tam ch, Thin Giang, Th Hc,
L Vn Siu, Thm Th H, Phi Vn, Ph
c...
Cc nh tho nhu Tuong Ph, ng H,
Mng Tuyt, V Hong Chuong, inh Hng,
Bng B Ln, Quch Tn.Cc nh vn, nh
tho trong th h ny khng cn sc thu ht
258
nhu truc mc d h vn c mt trn vn
n; Nht Linh vi t Vn ho ngy nay v
hai tc phm gi trj Xm Cu Mi v Dng
sng Thanh Thu, V Hong Chuong vn
lm tho, vn uoc mi ngui xung tng,
nhung dung nhu cc ng bj thi i v
lp tr y li vo qu kh. inh Hng l
trung hop c bit su nghip thi ca bc cu
gia thi tin chin v chia i Nam Bc,
nhung tho ng mang du vt ca thi lng
mn, tr thnh mt gi trj c in.
Su hnh thnh nn vn hc min Nam nm
trong tay th h th nh, l nhng ngui bt
u vo nghip ging dy, vit bin kho,
sng tc, phn ln sau 194. Chnh h l
nhng ngui gp phn xy dung mt nn
vn hc, khc hn tin chin, h ph bin
tu tung hin i ca th gii bn ngoi vo
min Nam.
Pha nh gio, trit Ty, nhu L Tn Nghim,
Trn Thi nh, Nguyn Vn Trung, Phm
Cng Thin, Trn Bch Lan, v.v...Trit ng
nhu Nguyn ng Thc, Nghim Xun Hng,
Nguyn Duy Cn, Nguyn Khc Kham,
Nghim Ton, Kim jnh.v.v.
259
Phn bin kho vi: Nguyn Hin L, Gin
Chi, L Ngc Tr, L Vn c, L Vn L,
Truong Vn Chnh, o Vn Tp, Phm Th
Ng, Vuong Hng Sn, Thanh Lng, Nguyn
Ngu , L Tuyn, on Thm, Hong Vn
Ch, Nguyn Bt Ty, Phan Khoang, Phm
Vn Son, Nguyn Khc Ng, Nguyn Vn
Sm.
V tho vi Nguyn Sa, Quch Thoi, Thanh
Tm Tuyn, Cung Trm Tung, T Thy
n, Bi Ging, Vin Linh, Hong Trc Ly,
Nh Ca, Trn D T, Phm Thin Thu, V
Hu jnh, Nguyn c Son, Du T L,
v.v....
V vn, nhu Bnh Nguyn Lc, V Phin, Mai
Tho, V Khc Khoan, Don Quc S, Thanh
Tm Tuyn, Duong Nghim Mu, Duy
Thanh, Mc Thu, Mc , Thanh Nam, Nht
Tin, Linh Bo, Nguyn Thj Vinh, Tn,
Nguyn Mnh Cn, Son Nam, V Hng, Ty
Hng, Nh Ca, Nguyn Thj Hong, Nguyn
Thj Thy V, Minh c Hoi Trinh, Nguyn
nh Ton, Chu T, Vin Linh, Duyn Anh,
Phan Nht Nam, Nguyn V, V Hnh,
Uyn, Cung Tch Bin, Duy Lam, Th Uyn,
L Tt iu, Nguyn Thy Long, Phan Lc
Tip, Th Nguyn, Th Phong, Dim Chu,
260
Tho Trung, Nguyn Xun Hong, Nguyn
Mng Gic, Ng Th Vinh, Trng Duong,
Trn Thj Ngh, v.v...
V ph bnh vn hc nhu Tam ch, Cao Huy
Khanh, Nguyn Hin L, V Phin, L Huy
anh, Long Vn, ng Tin, Uyn Thao,
Huynh Phan Anh, v.v.
(Thy Khu Vn hc min Nam)
7a dao " Ech BS
Hot cnh quc ph gia vong vi triu i
nh Nguyn suy tn:
Mt nh sinh dng ba vua
Vua cn (ng Khnh) vua mt (Kin Phc)
vua thua chy di (Hm Nghi)
7h. ngh8a " ti(ng Vi/t Bao 0=c 0i th(
ng B di cu t Bc vo Nam nm 194.
Nm va qua ng v thm h hng cn li
min Bc. ng va vo ti cng nh b con,
th a chu h thy ng n, lin mau mn
vng tay, ci u cho:
261
- Chu xin php ly ch Chu xin ruc
ch vo trong nh choi, xoi nuc lng
Con b rt nuc, ri mi ng B.xoi bt
nuc ch. ng B thy a chu min
Bc ca mnh tht l php v n ni sao m
khch so n th
Khi ng tr v min Nam. Mt hm ng B
xung mit vun Cn Tho thm gia nh
ngui bn cng qun ng truc nm 7, anh
ta l ngui min Nam.
ng B cng va vo trong cng, th gp
ngay c b thn n, con anh bn ang ct
rau ngoi vun, trn tay cn ang cm con
dao, c ta chp tay vi vi v thua:
- Dz Dz... coong xin dzi ch
Thy con dao, ng B hong hn, so qu
nn ni:
- y Khng uoc u chu Ch ch c mt
ci
Con b khng hiu g nn mi tip:
- Tin y, coong mi ch dz dzung
coong choi cho bit.
ng B ngh nhm trong u: y N mi
nhu vy th cht b me mnh ri.
i Cha i Ting Dzit m sao gc gi th,
thua b con c bc
262
* 7hmn
Hi: B Chn l g, thua c.
p: B Chn l huyn thoi Thch Sanh,
L Thng ca ngui Min tuong trung cho
hung d. Trong Nam ku l B chng.
Vin Linh trong cun Chiu nim vn chng
vit:
Cc nh vn xut hin thung xuyn, trn
nht bo, qua cc nh xut bn, nht l trn
cc bo jnh ky, v thnh tng nhm. L ljch
vn chuong v sc thi ja phuong ca h
rt tuong ng, ty theo nhm tp ch trn
h gp mt.
a s cc nh vn min Nam qui t trn cc
t tun bo i Mi, Nhn Loi, v nht bo
nhu Ting Chung, Sigon Mi (H Hu
Tung, Bnh Nguyn Lc, Son Nam, Kin
Giang, Luu Nghi, Thm Th H, Trang Th
Hy...).
263
Cc nh vn gc min Trung trn t Vn
Ngh Mi, Bch Khoa (V Thu Tjnh, Nguyn
Vn Xun, V Phin, Tn, V Hnh, Bi
Ging, V Hng, Nguyn Thj Hong.).
Cc nh vn di cu xut hin trn cc t t
ng, Sng To, v trn cc nht bo nhu
Tu Do, Ngn Lun ( Thc Vjnh, Nguyn
Hot, V Khc Khoan, Mc , Nghim Xun
Hng, Nguyn S T, Mai Tho, Thanh Tm
Tuyn.) hay Vn Ngh (L Hong Phong,
Duong Nghim Mu, Vin Linh, Nguyn c
Son.), Hin i (Nguyn Sa, Trn D T,
Nh Ca.).
T Ch o, Phng Su, Tin Tuyn quy t
cc nh vn qun i hay qun nhn ng
ho nhu Nguyn Mnh Cn, Mc Thu, Thanh
Nam, Phan Nht Nam, Tho Trung...
(Vin Linh - Khi Hnh)
Ti(ng Vi/t dK " chzng-dK th)ng
Nhng thng ngu dt nht l nhng thng
hay ni di nht.
Ni khng suy ngh khc no bn m khng
nhm.
264
Hy suy ngh nhng iu bn ni nhung
ng ni tt c nhng iu bn ngh.
(atViet.com)
Tang &ng
Cao B Qut c cu tho:
Tri chn ky k tra vo r
Rt rut tang bng tr no com
Cng nhu Nguyn Cng Tr qua bi Ch
nam nhi:
No tang bng trang trng v tay reo
Thnh thoi tho ti ruou bu
Tang bng nm trong cu Tang h - Bng
thi vi ngha cung bng cy du, tn bng
c bng. Tc ca ngui Tu c xua khi
con trai, th dng cung tn bng tang v bng
bn su mi ln tri, xung t v bn
phuong. Ky vng ch kh nam nhi ca ngui
con s thnh danh thin-dja v t-phng.
Ti(ng Vi/t ti(ng Ph'J
Hin ti, trong vn t ca Vit Nam c
khong 2 t l t gc Php. Cc t ny
cn ang s dng u , nhiu khi ming
265
ni, tay vit ra nhung khng bit cu y c
ting Php trong .
Nhu trong Nam c cu:
G x phay. Phay t ting Php l con dao
phay, l ct, cht.
(Phu ch: Theo mt ngun khc g x phay
l g cht ra tng ming nh. Ting dja
phng mt vi vng cn goi l x phai)
Cu)
7h. ngh8a Eng "n
Ting Vit khng ngho nn, v theo Vit
Nam tu din ca Nguyn Ngc Tr th c 97
(chn muoi by) kiu ci khc nhau:
Cui nht, cui nhu cho v, cui tim tm,
cui sc s, cui hm tiu, cui cht nh,
cui gn, cui cui, cu ht ni.v.v.
(Nguyn Luong Tuyn Chuyn to lao)
T< i>n "n hQc &L mi
Va uoc pht hnh u nm 2. Ni l
ti bn ca T in cng tn, ra i truc
266
y hai muoi nm v c nhiu thay i ci
nhn mi, tu duy mi, v ci mi nghim tc.
Mt v d nh du ci m, l nhiu tc gi
min Bc v min Nam v nhiu tit mc
uoc thay th hon ton.Tuy nhin mt s
chi tit cn uoc b khuyt hay iu chnh:
- Nh vn Trng Lang, tc gi H Ni Lm
Than, nm 194 di cu vo Nam, c vit
cun in Thi i (194), qua i ti
TPHCM ngy 29-4-198.
- Nh vn Tn tc gi Hoa Vng Vang,
cng vo Nam thi y, gia nhp qun i,
lm vic ti Nha ja Du Lt, qua i ngy
22-1-197 ti Si Gn v t mch mu
no. Tn qu Vnh n ch khng phi
H Ni.
Mt s nm thng cn tra cu li :
- V Xun Diu, bn 1984 cng nhu B Mi
ghi ngy sinh l 2-2-191, khi cc tu liu
khc ghi 191(?) (*) ; tc gi cho tri ln mt
nm c l v bit Xun Diu tui Thn, vy
191 hop l hon ; nhung khng may, ngy 2
thng 2 li roi vo 29 thng chp (thiu) nm
truc, l t Mo Hong Trung Thng nh r
v nhc li l Xun Diu sinh ngy Thn,
thng Thn, nm Thn, nhung vn ghi 1917.
Nay th so li th thy : Xun Diu sinh ngy
267
2 thng nm Bnh Thn, tc ngy 2-4-
191.
( Phu ch: *.cc t liu khc ghi )
(ng Tin Chimviet.ree.r)
T@c ng. TAu
Xuy mao cu ty
(Bi lng tm vt)
7h. ngh8a E) m) E; m; i JhAn {
Chuyn hai vo chng ngui Vit mi chn
ut chn ro qua M v ang trong bp
trong mt ngy cui tun.:
Vo va loay hoay dn mm com v ni:
Mm dy.
Vi tay va rc tiu va t t: Tiu dy.
Sau y, cm chi qut v lm nhm: Qut
dy.
Quay tm ci tht, ri lu bu mt mnh: Tht
dy.
C tht, cm dao phay cht, ming nhc
nhch: Phay dy.
268
M t ly chai ruou rn cho chng, lu nhu:
X tu dy.
Chng ngi xung, ly mt lam v sung rn:
Sng dy.
T't nc Au Ynh
Bi Tt nc du dnh hin hnh do V Ngc
Phan suu tm v gii thiu biu hin li t
tnh ca chng trai vi kt cu o rch, nh
khu v, tr cng. Bnh jnh cng c bi
Tt nc du dnh c nhng im tuong
ng va c nhng dj bit:
o anh rch hai tay
Cy nng so ch v may cho cng
V ri anh tr tin cng
Mai mt ly chng anh gip ca cho
Gip cho quan mt tin cheo,
Quan nm tin cui, li eo mm ch
Gip cho na d ht m
Na ang tiu s, na gh mui kh
Gip cho ci m ci
Ci niu sc thuc ci b ung than
Anh gip cho mt a nui nng
Lu ngy chn thng ri chng ti thm.
(Trn Xun Ton e-cadao.com)
7h. ngh8a E) m) E; m; i ti(J JhAn {{
269
y l chuyn hai vo chng mi qua ang
sinh ng sinh tn:
Monday Tuesday ednesday
Thursday ridday Saturday Sunday.
Ti(ng TAu ti(ng Vi/t
Ting Hn vi m xa, Ngui Qung ng
ni m x, ngui Vit ni bnh dj, bnh dn
l xe ngua. i vi xe b, xe tay, xe th
thm chuyn nhu sau..
T chic xe b ln bnh trn ung gh gh,
ngui min Bc ni: Chic xe b g lc cc
trn ung .
T chic xe c k, ngui min Nam ni rt
bnh dn: Mng c oi Ci xe chy c tjch
c tang bo hi tui cuc mun cht.
Lc cc l ting tuong thanh, nghe qua c
th on ra khng l chic xe b th cng l
xe tru hay xe.th m.
C tjch c tang em phn tch ra tng ting
tu n chng c ngha chi, nhung bit ngay l
chic xe .v gi.
T< C'niVi/t
270
Trong ngn ng Vit Nam li c rt nhiu t
l t Hn Vit bj b qun, nhung... vn
phi xi, v khi cn, ta li bj lng tng khng
bit phi tm u ra. Nhn thy su kh khn
, ti, do su khuyn khch ca nhiu thn
hu, phi c gng ht sc trong kh nng
hn hep ca mnh suu tm nhng t Hn
Vit thng dng nhung bj m ci , hu
cng hin b con c gi chng ta cng
nhau tham kho.
Phn bit ba ch Tho, Thi, Thu
- Tho - Ting Nm rt c ngha l tho t,
(vit tho, l tho), bi tho, ngy tho, tho thn
v.v...
- Thi - Ting Hn Vit c ngha l Tho, nhu
lm Tho, sng tc Tho, ho bi Tho v.v...
- Thu - Ting Hn Vit c ngha l cun sch,
cng c ngha l (l) Tho, Tho T. Vn Tho
(Vn Thu). Ch Thu ny c hai m l Thu v
Tho.
(Thy Chy - Nhng danh t Hn-Vit
thung dng)
Vt ngn n:n &@t
Ting Vit, bn cnh nhng cu tc ng ch
c mt ngha l ngha en (V d: Tri nng,
271
c g trng th mua) hoc ngha bng (V d:
Gi Son Ty trc cy H Ni) l nhng cu
c hai ngha, tc c ngha en ln ngha
bng. Nhu cu t nn nn but :
Ngha en: Hn t khng ra hnh th g,
kho nn thnh tuong Pht th tr nn vt
qu, uoc l bi cung knh.
Ngha bng: Bj b x mt ch, khng uoc
ct nhc th chng l ci g, gp thi gp vn
li uoc trng vng cung knh.
(Phan Trng Hoa - Tnh nhiu ngha hay a
ngha ca tc ng)
T0u1/n cc ng=n i |m 1:u anh But %i
Nng gc u vo vai ti v khc: m yu
anh sut i. Thng sau, nghe tin nng ly
chng, ti mun khc ln vi ting cho mi
nhung nh phi cui gi l v lc y ngui
vo mi cui ca ti ang ngi bn cnh v
th thm bn tai ti: m yu anh sut i.
7h. ngh8a Eng "n
Truc ht, chng ta hy bn ti cu ca dao:
t but m nm chim gii
Chim gii bay ht, dt ri vo cha!
272

"t but" l th t st rt tt, rt nhuyn m
ngui ta dng p, nn tuong Bt (Pht),
hay l ng to (ngoi Bc cng gi l ng
but, ng ba bt thi com).
Bt do ch Phn Bouddha, c ngha l bit.
Ngui Trung Hoa phin djch l Pht .
Phn nhiu, nhng cu phong dao c mt
ngha en v mt hay nhiu ngha bng. Cu
trn rt d hiu v ngha en, v pht xut t
x Bc, vi nhng t ng c bit ngoi y
l but l gii (tc Pht v tri trong Nam).
V nghja bng, cu ny ng : t bt d c
tt n u cng khng lm tn thuong con
chim tri uoc; quyn nng ca Bt khng
th snh uoc vi Tri; Bt l ngui, vn
dui Tri.
7on "% "%
Sau ot rt m, bui sng trn sng,
thung suong m m mjt. Cm gic ta nhu
bnh bnh trong my v c rt nhiu v v,
chp chn bay trn mt nuc.
V v to bng con chu chu, nhung
trng mut, mng manh. Thy bo c ngui
bt v v v n, mn v v rang, chc
chng ngon ngh g. Th nn vng qu ti,
273
ci thj trn Ninh giang, tnh Hi Duong, bn
b sng Luc, c thnh ng: Xc nhu v v.
Sng sm, v v kho, rp rn bay. Sau bay
luon mt, chng s thp dn, chao o.Mt
tri cao dn, nh nng chiu ri, cng l lc
v v ui sc, bt u c con rt xung
mt nuc, m khng ct mnh ln ni. Nhn
nhng cn v v xu s, bj l c muong p
ra, thn mnh t toi, cui cng mt dng
dui ln nuc ma ng lnh gi Mt tri
ln cao, khng cn con v v no na. Trn
mt sng ch cn thy nhng cnh v v
mng mnh trng, rp rn. Dng sng ma
ng vn lng l tri.
Nu khng c nhng cnh v v mng
manh, ai bit uoc, trn sng va xy ra ci
quy lut khc nghit ca to ho. Thuong
cho v v, nhung c thuong nhng kip
phn nhu v v?
(Trng Hun Con v v trn sng)
7a dao " Ech BS
Phong tro Vn Thn b mt lin lc vi vua
tm phuong cu quc. Nm 191, ng
Vit Nam Quang Phc c Trn Cao Vn v
274
Thi Phin hop tc vi vua muu khi su.
H hen gp nhau trn b sng Ngu H, gi
lm ngui i cu trnh tai mt jch. Ri
muu phc quc ca vua Duy Tn cng bj
tht bi v vua phi i Ngui dn Hu
thuong tic vua cng cc ngha s Trn Cao
Vn v Thi Phin hin thn v nuc:
Chiu chiu ng Ngu ra cu
Ci ve ci chn ci bu sau lng
Vm t0%ng "iKn ki(n
Vo mt ngy no nm 199-19, khi buc
chn vo ng hm kh rng dn vo cn nh
g nh l m trung vin kin trn ung
Phan nh Phng, thuc ra ti khng bit g
nhiu v bc trung thuong Nguyn c
Quynh ngoi cun Thng Knh (*) m ti
c qua. T , ti bit ng thuc nhm Hn
Thuyn, va b T Quc T.
ng gy n tuong cho ti (Th Uyn) qua
khun mt khi ng, vn trn rng vi cp
mt thng minh hon bnh thung, thn hnh
cao.Lc no cng mc mt b b ba nu,
tay cm qut, chuyn ht Bastos , chuyn
b iu thuc lm i, mi ln ch ht na
275
iu. m trung vin kin tht gin dj v
ngho: Mt bn th chnh gia, noi ng
thung by nhng tc phm ca lp tr. Khi
ti ti ln u, ng by mt tp ch Tn
Phong trong c ng truyn ngn ca ti.
Cng vj tr ny, ti thy mt tp tho chp
tay kh ep ca Trn D T. ng tip n ti
kh vui v thn mt. Hon na, ng cn bnh
truyn ngn ca ti. uoc bnh l iu thch
th, ng ny li bnh li l li khen, lm sao
ti khng c cm tnh vi ng cho uoc Vi
nm sau, nh vn Th Phong vit mt cun
mng in rono (**) v ng, nhung ti khng
ng vi nhn jnh nh vn ny l Nguyn
c Quynh phung ph qu dng nhng
li khen ngoi.
Vi chiu di ca thi gian, ti khng bit
Nguyn c Quynh khen nh hay khen ba
bi nhng ai, nhung nhng ngui tr lui ti
m trng vin kin tn mn nhn
m nhng nm y, sau ny u thnh
danh t nhiu: Uyn Thao, L i Nguyn,
Ngc n, Nguyn Thy Long, Vin Linh,
Hong Khi Phong, T Ku, Nguyn Trung,
Nguyn Khc Ng, o Mng Nam, Duong
Nghim Mu, Trn D T, L i
Nguyn..v..v..qua nhng tp ch Sng To,
276
Hin i, Tn Phong, Bch Khoa, Vn Hc,
Vn, v..v..
(Phu ch: (*) Mt tc phm khc ca Nguyn
c Quynh l Thng Cu So. (**) Nh vn
Th Phong vit mt cun mng in rono l
quyn Nhn din Nguyn c Quynh)
(Th Uyn Nhng ngui qua)
7h. ngh8a t0 #o
Ngoi m tr, b tr thung c thm mt
chn tng (gi tri dn ra l chn tng)
chuyn tr v bn chn nh gi l chn qun.
Chn qun uoc ua thch l loi chn ht-mt
(ging nhu ht mt ct i)
V ruou trn be, ch dui m}d Thng
thung chuyn tr ra chn tng truc ri sau
mi chia u ra chn qun
Vua Tng Huy Tng ( 11-1127 ) trong sch
i Quan Tr-lun phn loi nuc dng
pha tr nhu sau "Son thy thuong, giang
thu trung, tnh thu h" ngha l nuc pha
tr tt nht l nuc sui, k n l nuc
sng sau cng l nuc ging.
*=c Cnh T#J +@c
277
Bc Hnh Tp Lc, gm 12 bi sng tc t
ma xun 181, khi Nguyn Du i s sang
Trung Hoa. a s ni dung nhng bi tho
ghi chp nhng iu trng thy, nhng
tnh cm gi gm v nhng ngh tn mn
dc ung. Nguyn Du c co hi n thm
nhng thng cnh ni ting V Hn, H
Nam, H Bc, Son Ty, Giang T... thm
n th Khut Nguyn.

Nguyn Du i thuyn ngm trng trn
sng Minh Giang - Qung Ty, thm qu
huong ca ngui ep Duong Qu Phi. n
Li Duong thm m Ph. Nguyn Du
ln lu Hong Hc Hn Duong, n thm
lng T Can, m Nhc Phi.
Qua sng Hoi, tung nh Hn Tn... Thm
qu huong ca Kinh Kha. Ln i ng
Tuc Kha Xun Nhj Kiu...vi uc mo ca
To Tho. Gh thm c qun ca danh
tung thi Chin Quc, Ln Tuong Nhu -
Lim Pha. Ngung vng truc n Thnh
Mnh T... chuyn i to thnh nhng
tc phm bt h Bc Hnh Tp Lc.
(Thi T Hp - S trnh ma xun phuong
Bc)
278
Hm qua tui c cu tho thy ting Vit mnh
phong ph qu.
Ai v o cho ai
Ai v ai nh o ai ai ch
Ch c 2 cu tho m c ch ai m mi
ch ai li c ngha khc nhau. Ai m hc
ting Vit th chc phi in u v.ai.
*i(t " kh!ng &i(t
Khng T ni vi hc tr l Trng Do, tu T
L, ngui nuc L:
Hi nh tri chi h Tri chi vi tri chi, bt tri vi
bt tri, thj tri gi.
(Bit iu g th nhn l bit, khng bit th
nhn l khng bit. Nhu vy l bit)
(Nguyn Hin L Sch lun ng)
Th,n g'i m%i hai &(n nc ~{

Mui hai bn nuc thung uoc cho l
mui hai con gip, tc l thp nhj ja chi,
hoc l: cng, hu, khanh, tung, s, nng,
279
cng, thuong, ngu, tiu, canh, mc (hoc
nho, y, l, s, bc). y thuc ra ch l suy
din tm thnh phn sao cho khp vi
con s 12 m thi.
Li ging ca Huynh-Tjnh Paulus Ca trong
i Nam quc m tu vj, theo chng ti, c
nhiu phn hop l hon: Thn con gi nhu
chic , hoc gp bn trong, hoc mc bn
c, hoc ua ngui tt, hoc ua ngui
xu, may th nh, ri th chju. Ting ni
mui hai bn l ni cho vn. Su pht sinh
ca con s 12 y, theo chng ti, l do
kh khn ngn ng m ra.

Su th c th l nhu sau: Hai danh t
bn v thuyn vn uoc dng ch
ngui con gi v ngui con trai trong quan
h nh uc, hen h (Thuyn v c nh bn
chng; Bn th mt d khng khng oi
thuyn). T cch dng ny, bn li uoc
dng ch s phn ca ngui ph n
trong nhn duyn. Nhung trong kinh in
Pht gio cng c mt t ng m l nhn
duyn dng ch ci nhn to ra nhng
ci qu cho kip sau v theo kinh in th c
thp nhj nhn duyn.
Do cch hiu theo t dn gian nn ngui ta
mi nh tro th nhn duyn ca i
280
thung vo ch th nhn duyn ca nh
Pht m din nm thp nhj nhn duyn
thnh mui hai bn nuc. Chnh v vy
m khng th no tm ra uoc n mui hai
bn nuc cho ph n. Bt qu ch c hai
bn (bn c, bn trong) nhu Huynh-Tjnh
Paulus Ca vit.
hiu)
Vt , thay cho vt v, nhu trong Cuc
sng ca chng ti by gi vt qu. Khng
cn uoc thnh thoi nhu ngy xua.
ch)
7h. ngh8a Eng "n
Ngha ca hai ch "vo chng" :
"Chng" l chng ln nhau, nm ln nhau
Trch Ngn Ng v Thn Xc ca GS.
Nguyn Vn Trung.
"Vo" nguyn gc l ch "bo", t dui nng
ln
281
Chng: t trn p xung . Danh t "bo
chng" din t tu th thn mt gia hai
ngui nam n khi n vi nhau.
Hin tuong bin m: ph m B bin thnh V
nhu bo --> vo rt ph bin trong ting
Vit nhu: bi --> vi, bn --> vn, bch -->
vch, bin --> vin, b --> vi,
bt --> vit, bm --> vm, be --> ve, bo -->
vo, bu --> vu.v.v...
(Nguyn Hung Quc - Ting Vit d m kh)
Ch ngha lng vn
282
Hng.
***
Ti(ng TAu ti(ng Vi/t
Ta gi l tre, Tu ku l chc (chc vi
ch).
Sau, cy ln ta gi l tre, cy nh ta gi l.
trc)
ting nuc ti)
7on dao " nh PhWt
Trn sch bo vn thung c cu: Qung
dao thnh Pht.
Tch t chuyn Qung dao quy Pht.
Chuyn v mt g c vo ngoi tnh xch dao
i tm tnh jch v gp mt vj cao tng v.
mt chu nuc. V mt mi, g ci xung
chu nuc ra mt th thy mnh nhu m i
283
v ang gia bin khoi nh c v gp mt
xc n b cht tri. G bn vt xc ngui
n b ln b chn mi hay y l vo hn.
Lc y vj cao tng mi n tn ni:
Duyn s con v ngui n b ngn ngi
ch ngn y thi. Ht hn, b ta phi tr nt
ci no kip truc cho ngui mai tng
mnh. Thi n th t m con i hi nhiu e
khng phi l.
Nghe xong, g vt con dao xung t v quy
y Pht.
(V Ti Lc Ngui n b trong tung
mnh hc)
Trc xinh trc ng u nh
m xinh em ht thuc lo cng.xinh
C.u du1:n thi:n El nng t)ng ngL
C ngui gii lun thin l tri, thin l l
l ca tri, hiu rng ra mnh ca tri. Hu
duyn thin l nng tuong ng l nu c
duyn tri sp t th th no cng c th
gp nhau.
284
Nhung ch thin y khng l tri m l
ngn. L khng c ngha l l l m l
dm (hi l). Thin l l ngn dm. Nn
hiu l d cch xa ngn dm m c duyn
th c th gp nhau.
V hai cu i i vi nhau l:
Hu duyn thin l nng tuong ng
V duyn i din bt tuong phng
(Duy L bo Tu Do)
Thnh ng. h!m na1
Nh mt ph, b lm to.
Ting Vit vit theo La tinh c nhiu ngha.
Th d : Tnh chung.
Ch chung y l:
- Chung : sau, cui cng (thu chung : truc
sau), kt thc.
- Chung : cng cng.
- Chung : bn b, lu di.
Vy tuy theo ngui vit vn hai ch Tnh
chung s c ngha l :
- Tnh ny l tnh cui.
285
- Tnh chung ca hai a yu nhau : Anh v
em?
- Tnh ny bn vng, lu di khng thay i ?
*#n "ong ni:n
Cu ny bj hiu lm l bn lu i.
Nhung ch vong y ngha l qun. Bn
vong nin choi vi nhau hiu l bn b choi
vi nhau khng k tui tc, ln b. Hy qun
tui tc ca nhau.
(Duy L bo Tu Do)
V cc khuynh hung khc nhau, Vin Linh
trong cun Chiu nim vn chng vit:
Khuynh hung Pht gio c cc t Tu
Tung, Vn Hnh vi Tu S, Bi Ging,
Phm Cng Thin, Nguyn Hu Hiu.
Khuynh hung Thin cha gio La m c
Hnh Trnh, i Din vi Nguyn Vn Trung,
Nguyn Ngc Lan, Th Nguyn.
286
Mc d ng Cng Sn bj t ra ngoi vng
php lut, song cc nh vn theo Cng Sn
nhu Nguyn Ngc Luong, Minh Qun, V
Hnh vn to uoc din n ring (Tin Vn)
hay hin din trong t chc Vn Bt dui
thi linh mc Thanh Lng lm ch tjch.
Nhng t nhu Vn, Ph Thng, Vn Hc, qui
t cc nh vn khng c lp trung chnh trj
biu hin r rt, m thun ty vn tho c in
nhu ng H, Mng Tuyt, Nguyn V, Bi
Khnh n, hay vn ngh thi i, sinh hot
thnh ph nhu Nguyn nh Ton, Nguyn
Thj Thy V, Ty Hng; nhng t v ngh
thut trnh din hay v ph n quy t cc nh
vn nhu Tng Long, An Kh, L Xuyn,
Nguyn Thy Long...
(Vin Linh - Khi Hnh)
Th,n g'i m%i hai &(n nc ~{{
Linh inh mt chic thuyn tnh,
Mi hai bn nc bit mnh v u.
Mui hai bn nuc l nhng bn no. Trn
bo Lng Vn, tc gi Bt Ch gii thch l
mui hai hng ngui trong x hi: s, nng,
287
cng, thng, ng, tiu, canh, muc, cng,
hu, b, t.
Li gii thch ny cn c theo Thuyt Vn.
Vo thi , ch c bn tuc quan l cng,
hu, b, t (hay cng, hu, khanh, tung) m
thi. Ti nuc ta, c nm tuc (tuc hu
ng, s cu ky lit, Nguyn Cng Tr) l:
thong di phu, h di phu, thong s, trung
s, h s. Dn c bn ngh: s, nng, cng,
thng (Dn hu t, s chi vi tin, Nguyn
Cng Tr).
Bn v nguyn y thnh ng mui hai bn
nuc, chng qua y l ni ti s phn
ngui con gi, ly chng nhu thuyn cp
bn, bn trong th nh. Bn c th chju,
khng jnh truc uoc, m cng khng lua
chn uoc bn no.
t vo khung cnh nuc ta, mui hai bn
nuc cng c th l mui hai ca bin, ca
sng, cn c vo tho L Qut i Trn:
Hi mn thp nhj ng hon sn
(Mt vng mi hai ca bin, ta v ni n)

Hiu rng hon na, chng ta cng c th lin
tung 12 thng trong nm, hay 12 nm trong
mt Gip (Tht ra phi ni l mt T) v ch
gip khi u thp can; cn ch T khi ng
288
thp nhj chi. Mi chi biu trung mt con vt
khc nhau.
V3-\hu]
Ch huu hnh thnh t ch nhn v
mc.
l khi ngui ta v gi hy vui th in vin
vi cy c.
+% % nh g &an h!m

L nhu g ban hm l mt thnh ng
hon ton r rng v d hiu v mt ngha
v ai cng bit l khi tri chng vng th g
bj qung mt nn khng cn trng thy r
rng (nn mi c t qung g).
y th nhung n cng bj t nguyn dn
gian bp mo bin thnh l nhu g
mang hm. Nhung lm g c tch g mang
hm, ch c hnh nh ca nhng con g
ban hm m thi. Nhn tin v c lin
quan n g xin lin h mt cht vi thnh
ng ier comme un pou trong ting Php,
m nu djch theo ngha en ca tng thnh
t th s l knh kiu nhu mt con chy.
Nu c quy xut x vo su tch th bit u
ngui Php s chng ct cng i tm trong
289
kho thn thoi Hy-La. Nhung Pierre Guiraud
goi rng pou l cch ghi xut pht t
hnh thi phuong ng poul c ngha l con
g trng (poule l g mi), ng ngha vi
danh t coq trong ting Php. y l mt
cch l gii rt tho ng v chnh ngui
Php cng ni ier comme un coq (knh
kiu nhu mt con g trng).
Tr li vi cu thnh ng ting Vit, xin ni
thm: c ngoi cho rng g mang hm l
g bj b trong b ung kn (nn khng trng
thy g). Nhung nu th th ti sao khng
ni mang b m li ni mang hm trong
khi hm (ruong) ung qun o hay
vt? Thuc ra y ch l chuyn bp mo
bng t nguyn dn gian m thi: ban
hm bj ni tri thnh mang hm.
(Phan Trng Hoa Thnh ng, tc ng
kh hiu)
TD t!m E-
Nguyn Cng Tr c bi tho yt hu t ci
th nh t tm:
T tm tn ch gi h so
nh th khng thp cng khng cao
uoc th vo c thua th chy
290
- No
H l tm. So l t.
H so l ch Nho jnh ngha cho hai
ch.T tm.
7a dao
mc, goi cm. Tung nhu v tnh nhung kh
c th thay th cu, hoc ch uoc:
Ngui v chn chiu no di
ti gi chch l loi mt mnh
No di tht chnh, c ngha qu hnh phc
la i. Phi l no di ch khng th i
thnh c i hay i uoc.
ng thi gi chch ch chng th l gi
chic. Chch goi cm v goi tnh hon gi
chic so mn.
291
(Diu Tn bo Xy Dung
2h'c &i/t "n ha
Si Gn : ep d man
H Ni : ep ve su lun
Th) 1(t hWu
Phm Thi cng lm nhiu bi tho ngn theo
th loi
t hu m cu cui ch c mt hoc hai
ch rt c
o, nhu bi Anh nghin rou dui y:
Sng duong gian nh chn nh
Thc v m ph cp k k
Dim vuong phn hi mang g
- Be
Nguyn Cng Tr cng vy: Mt bui ti vo
miu th ja ly ruou thjt nhu say khuot, ri
li nng chn gh st vo ming thn t
mi ung. Nhung mi mi pho tuong vn
khng chju nhc nhch, Nguyn Cng Tr
bn tt cho mt ci ri ngay xung t v
ngay vo mm. Sng hm sau tnh dy
thy hoi qu tay, ng lin lm bi tho yt hu
dn truc ca t li:
292
Hm qua tri ti ti choi y
nh phi ja thn my cng tay
Khi tnh th no ai c dm.
- Say
7h. ngh8a "n ha m thc
Hai ngui tr tui ni chuyn v ph Thn H
Ni. Mt ngui ni:
- Cu th tung tuong xem, v khuya i
nguoc gi ng, cch c trm thuc m ci
thng ph thy y n gi np thng ln th c
sn gai c khng h? Trong ti khng c tin
th b me
Ri ngui y bi thm cu na:
- Th mi l ph ch, coi chng ang i m
sp ng vo ni ph cng khng hay Bt
ph bung n truc mt, m mt ra mi bit
l ph th cn g l ph na?
(Th giang Thng ngui c ui)
7a dao " Ech BS
Khi L Loi dy binh chng Minh, khi u
vng Thanh Ha, sau chim lnh Ngh An
m rng t ai. Sau y, ngui dn uoc
c v cho cuc di dn vo vng ny:
293
ung v x Ngh quanh quanh
Non xanh nuc bic nhu tranh ha
Ai v x Ngh th v
T'c Jhm Au ti:n
Tc phm u tin ca anh Tam (Nht Linh)
l my bi djch tho ung ng trn bo
Trung Bc Tn Vn. Tho ung c t
nhiu nh hung i vi anh cng nhu i
vi cc nh vn nh tho Vit Nam. Nhung
anh khng c hng th lm tho, m c hng
th vit truyn hon.
Nm 192, ti (Nguyn Tung Bch) uoc
c cun truyn u lng ca Nht Linh. Ch
cn nh cun sch in trn giy bn, gy
sch ng bng ch. L mt cu hc tr nh
tui, ti chua tr c phn on. Truyn
mt c gi gp kh khn, nhung hin hu
m ang, c gng gip chng t, lm
nn... thuc c v nho phong, tuy chua thot
khi uoc l li c, song li hnh vn c v
trong sng hon, t so ng hon.
C l v th nn t tn truyn l Nho Phong.
294
(Nguyn Tung Bch Vit Nam, mt th k
qua)
Tang hi Ngha l tang thuong, b du.
Mt b tin tn l Ma c, tng ba ln thy
rung du ha b thm. Nhng vic bin ci
ln i, c ht lp ny qua lp khc,
chng khc g b thm nuong du. V th
ch b du, tang thuong, tang hi dng
ch nhng bin ci ln lao v mau chng.
Giai tho#i Eng "n
Nguyn Tun ni ting trn vn n, vi
cun Thiu Qu Huong, Vang Bng Mt
Thi, nhung tht ni tri, phi k t lc anh
295
vit truyn ngn Thm m cho Trung Bc
Ch Nht do Mnh Quynh v ba. n cun
Cha n, Tc Chj Hoi, Chic Lu ng
Mt Cua th tn anh tht vng.
Nhung ni ring v c nhn Tun, bao gi
cng nhu by gi, ti (V Bng) vn ni cng
khai gia thanh thin bch nht l ti yu
mn anh tht, nhung c nhiu im ti
khng th no thuong ni. Ti cn nh hi
lm Trung Bc, ti v Thanh Ha thm anh.
i tu ha mt, ti n nh anh chuyn
tr mt lt sau i ng lin. Tun nh ng lc
ti ang ngon gic, lay dy, bo mc qun o
i c vic cn. Tri th rt m ngoi cn ti
om nhu muc, ti khng i, nhung khng
uoc. Ti nh phi chiu anh bn l. i
u? Anh bt ti i b, vng ht ung ny
sang ung khc, ri r i n bnh ut
mt cn nh l m anh bo l ngon nht
Thang Mc p. Ring mt ci vic ngi ch
cho b c bn hng thp n ln, trng bnh
v rn u cng mt hai ting ng h.
Nhng hnh ng lm cm v d dn, ln
rut nhu th khng th no k xit. Trong khi
ngui ta mc qun o Ty, anh mc o gm
huyn, i khn; ma nuc, cm ci qut
nh ch phi cht, phe phy; ni th rm
296
rn, ang vui cu chuyn ngng pht li,
nhn ci mi cui ri thi, khng ni na; i
n th l kh nhm nhp, ly hai ngn tay
nhn ci chn chim b cu b l, n chm
nhu ra - m ch n c hai chn thi - cn c
con chim th ly tay ngot ph ky li (ch
khng gi) bo em ct gim vo bp.
Ci np sng hng ngy ca Tun ng y
nhu vn ca anh vit trong cc bi bo v tc
phm ca anh: kh chju l lng, lm cho
ngui mi quen buc mun cht; nhung cc
bn bit th mc cho anh mun gi tr
trng g ra, ty . Thanh Chu, Thuong S,
Thm Tm, Ng Tt T, Nguyn Triu Lut
cho anh l mt qui thai v kch kjch lit,
nhung mun ty cch no, Nguyn Tun
c lp dj nguyn nhu th, khng thay i v
ky cc nht l mt s ngui kch tnh lp
dj ca Tun, v sau, li ni ging l nh, n
ung kiu cch, bt chuc nhu Tun.
7h. ngh8a Eng "n
Bi l mt ch rt kh djch sang ngoi ng,
vi n nhu khoai nung, ch trng thi
297
mm, b. Thom khng hn l bi, vi thom
nhu mi mt chng hn.
Bi thuc vo mt trong nm vj ca Tu
toan, cam, kh, tn, hm vi ngha chua,
ngt, ng, cay, mn. V vy mi c thnh
ng cay ng ngt bi, t cay ng i vi
ngt bi, cng ngha vi ngon ngt v c
yu t bo.
Khng nn nhm ln mi vi bi, mc d
ng m v mi cng c ngt, nhu ging
ht mi mn, ging ht ngt ngo, mc d
ging ht khng c mi nhung nghe rt bi
tai v mi mn.
Bi tai chng hn l.nghe bi. V nghe
ic khng c ngha l tai ic.
Vy th gii ngha ch bi sao y? y l
chua k djch ch ny ra.ngoi ng
(Quynh Chi Bi)
2h'c &i/t "n ha
Si Gn : m thch hn? (m thch khng?)
H Ni : m thch hn? (m thch anh hun
em hay khng...)
298
Ngun gc t:n caa FH con gi'J ~{{{
Theo cun Austro-Thai, Language and
Culture, ith a glossary o roots vit bi nh
ng hc ngui M Paul K. Benedict - NXB
Ne Haven (197). Benedict l mt trong
nhng hc gi Ty phuong ni ting v t li
vn v ua ra cc d kin ngn ng cho
thy nh hung ca phuong Nam vo vn
ho ngn ng Trung Hoa c i, nhu ngun
gc ca tn 12 con gip l t phuong Nam
ch khng phi t phuong Bc hay ca
ngui Hn.
l hin tuong muon liback loan.
Nm 197, erry Norman v Mei Tsu-lin xc
nhn thm mt lp t trong ting Hn c gc
Nam - xem bi The Austroasiatics in
Ancient South China: Some Lexical
vidence; th d nhu ch giang (sng) l
muon ca phuong Nam (Nam
Austroasiatic) vi dng m c giao luu vn
ho khi tc Hn di thin v gp cc dn tc
phuong Nam khu vuc H Bc khong
1 TCN ti TCN, nhung cn c th
truc na vo thi nh Thuong.
299
(Nguyn Cung Thng - Ngun gc Vit ca
tn 12 con gip)
T0u1/n cc ng=n i 7hi(n t0anh
Khi chin tranh chm dt, gia nh hn jnh
mang hi ct ca hn t ngha trang lit s v
qu. Nhung o mi, o mi, ci huyt vn
trng tron, khng h c vt tch g c. C
ngui ni: Anh y hin thnh ri Li c
ngui nghj: Thi th mang tm bia c tn
tui ca anh y v qu cng uoc. Nhung
tm bia bng y li qu nng. Cui cng,
b me hn quyt jnh ch c tm bia, ly hai
ch hy sinh mang v nh.
Vn t< t0ong ng. Jh'J ti(ng Vi/t
Ting Vit c nhiu vn t u cu khng
jnh, nhu:
chiu ngy ngt mu hoa cc
Sao mt thu bun dng h xua?
(inh Hng)
Hoc cui cu:
C tin vic y m xong nh
i truc lm quan cng th a?
(Nguyn Du)
300
Ti(ng ni 6a " na1
- ng ng: ng trong ting Vit c cng c
ngha l dm (ng my: m my). V sau,
t ng m rng ch nhng lnh vuc tru
tuong: ng cng danh, ng vn chuong.
- Nu sng: sng l mt loi cy dng v nu
thnh mu sm dng nhum vi,
thung nhum sng truc, sau mi
nhum nu th vi mi bn.
Ti(ng Vi/t Bao E=t Eho th(
V cch bin th ca nhng cu ni, ch cn
4 ting Ti khng ni anh, ta c th sp s
thnh 11 cu khng ging nhau:
Ti khng ni anh
Anh khng ni ti
.
Khng, anh ni ti
Khng, ti ni anh
(Duyn Hc - Trau gii ting Vit)
Giai tho#i Eng "n
301
Ln u tin vo Nam, ti (Nguyn ng
Mnh) rt xc ng. Thuc ra khi dy i
hc su phm Vinh ti c djp uoc tham
quan Ca Tng, Vnh Linh. Ti cn nh nhn
sang b Nam sng Bn Hi, thy mt khu
hiu rt ln quay sang b Bc ct cho
ngui Bc c: u con t cha, vo t
chng?
By gi xe ti vuot qua sng Bn Hi. Ti
dn mt vo bn ung c ghi li mi cnh
vt. y l vng ngy, c g khc vi min
Bc? Bao nhiu ja danh ni ting thung
nghe qua i pht thanh hay c trn bo,
nay hin ra truc mt mnh y: Gio Linh,
Cn Tin, Dc Miu, ng H, Qung Trj,
Hu.vv.
Ln u tin vo Si Gn, ti mi thm tha
uoc th no l su k diu ca ting ni dn
tc. Ta vn ni, Nam Bc l mt nh, Vit
Nam l thng nht. Ti vo Nam, thy nhiu
iu xa l khc hn min Bc. Nhung khi
nghe ngui dn ni, th ng l vn ngn
ng y, vn ting ni y ca ngui Vit. Vy
l vn ngui mt nuc, vn anh em mt nh.
Ti tht su xc ng.
302
Ch c iu chnh sch, thi chnh trj ca
ta khin h tr thnh xa l, thm ch i
jch. Hi gii phng, ta t sch t v rt
nhiu. Sch v dui chnh quyn ngu u
bj coi l vn ha n djch, pht ng thanh
nin, hc sinh tp trung t ht. Tung vic
lm qu khch v di dt y khng lp li mt
ln na, khi gii phng Si Gn.
T ra vn th, tp trung v t. Mt hin
tuong tht v vn ho
(Hi k Nguyn ng Mnh)
7a dao
cp n vn chuong, chng ta khng th
no b qua nn thi ca bnh dn m ca dao l
mt trong nhng th loi quen thuc ny. T
lu, ca dao i vo lng dn tc v nhng
nt bng a, hm hinh, d dm trong kho
tng vn chuong bnh dn ca ting Vit ta.
Nhu trong tnh trung, nhng k nhiu kin
nhn, l th t uoc thnh cng:
Chung gi ng iu chung ku,
Anh gi li ni em xiu tm lng.
303
Nhung i vi nhng ph n nhe d thung
nghe nhng li n non ngon ngt ca dao ta
khuyn:
Ch nghe qun t n non,
ri c lc m con mt mnh.
(L Thuong - Ca dao tro phng)
7h. " ngh8a
a phn Nghe lai lai, nhu ngui Trung Hoa
ni ting Vit.
Thay ch ny, nn vit: phn ln, phn
nhiu, hoc nhiu phn.
(Ng Nhn Dng Phim kho)
Ti(ng *=c-
Cng l mt ting ph jnh nhung cha
khc vi cha.
Tuy rng cha l th ng mt vi vng
qu, song n mang mt ngha khc bit
hon.
Thm du hi (?), t chua hm cha mt
su khc quyt hon ton. Cha l mt
khng jnh ca ph jnh. Khi ta ni: Bo lm
m vn cha lm c ngha l cha lm mt
t g
304
Th nhung khi mt c gi ni: m c cha
th li khc
Bn c th thay i cc vj tr ca ch sau
y xem s c tt c bao nhiu cu vn lt
lo ng ngha:
Sao khng bo n n
.
n bo n khng sao
Ngu1Kn Tu,n9 Vb T0Qng Ph@ng
Nghin cu Nguyn Tun, V Trng Phng
lm g? Vit bo, vit sch v hai vj ny
rt kh. V hi y ngui ta quy cho cc ng
ny lm ti lm: Vn Nguyn Tun th ph
phim, c ngui cn gi l vn c u thuc
phin, a cot vi chnh trj, lm ci rt...
V Trng Phng, th sau v Nhn vn, bj quy
l chng cng, tu nhin ch ngha, ch c ti
x xin, Ging t th n cp Li v ca To
Ngu u vin b chnh trj Hong Vn Hoan
phn nhu th.
305
ng l ti c thch hc vo nhng i tuong
phc tp nhu vy, ch lm g c. u cu
dy hc khng c, chuong trnh mn vn t
ph thng n i hc hi y u trnh cc
nh vn ny nhu nhng vng cm ja. Nu
c nhc n i cht th cng ch ln n
m thi. Sau v Nhn vn, khng ai ngh n
chuyn vit sch v cc ng ny.
(Hi k Nguyn ng Mnh)
Ta kh'c TAu
Ta ni tc oai tc qui, Tu ku.tc uy tc
ph.
Ta ku khu Pht tm x. Tu gi.Pht
khu x tm.
V gii cm bt sau 19, Nguyn Vn
Trung vit:
Gii cm bt sau 19, h l nhng ngui
hi 194 trn dui mui tui theo gia nh
vo Nam hoc sinh trung ln ln min
Nam hu ht c t ti v tt nghip i hc.
S luong gii tr cm bt ny cng ngy
306
cng ng o theo thnh lp cc i hc
Hu, Lt, Nng, Nha Trang, Cn
Tho, Long Xuyn, Ty Ninh v cc i hc tu
Sign nhu Vn Hnh, Minh c...
H trung thnh v tui i v nhn thc
sau 19, trong hon cnh nhiu xo trn
chnh trj, x hi chin tranh m rng vi su
can thip t ca qun i nuc ngoi. Thi
cuc v chnh trj l thit thn i vi h v bj
ng vin, i qun djch.(...).
Do , h c li nhn thi cuc t nuc v
ngh thut vn hc khc hn vi li nhn ca
n anh h vit t truc 19.(...) Tho vn
gii tr vit sau 19 thung theo mt xu
hung chung, phn nh v tr Kaka, nhu
tn t cho mt s c bit v tho vn ca
Hnh Trnh, hoc phn nh thn phn nhng
nhn vt Vit Nam tuong tu nhng nhn vt
trong tiu thuyt Gi th hai muoi lm ca
Gheorghiu.
(Nguyn Vn Trung - Hung v min Nam
Vit Nam).
Ph@ n. Au ti:n-
307
N s Suong Nguyt Anh (bt danh ca b
Nguyn Thj Ngc Khu (184 1922), con
gi Nguyn nh Chiu) l nguoi ph n u
tin lm ch bt t Phu n chung (Ting
Chung thi bo).
(Thiu Khanh Tp ch Tn Vn)
i E:n 6$ +#ng
i i.
Th nht th bu Chi Lng
Th hai cy kh ng ng Ky La
ng ng c ph Ky La
C nng T Thj, c cha Tam Thanh
Ai ln x Lng cng anh
Tic cng bc me sinh thnh ra em
Tay cm bu ruou, nm nem
Mi vui qun ht li em dn d
Gnh vng di d sng Ng
m nm t tng di m sng Thng
i i.
Trong cun Tuc ng phong dao xut bn
nm 1928, son gi Nguyn Vn Ngc chp
ng nhu trn y.
308
Nhung theo tc gi bin kho trong dng h
Nguyn Gia, t i ng ung Lng Son
th bi tho Ai ln x Lng th tua ng ra
l Ai ln th Lng v c 4 ch khim khuyt
nhu sau:
Cu Ai ln x Lng phi sa l Ai ln
th Lng
Cu 9 Gnh vng di d sng Ng phi sa
l Gnh vng di d sang Ng
Cu 1 m nm t tng di m sng
Thng phi sa l m nm t tng di
d sng Thng
Cu 1 11 bi ht ru bao gi cng bt u
v kt thc bng cu i i.
(Nguyn Gia Lin Bin kho: Vn ha
truyn thng Vit Nam)
Ti(ng Cu(-
309
Theo L Vn Ln trnh by th ting Hu cuc
ky c bit v t ngui bit n. Ring t
Thun Ha t Qung Trj ti Nng khng
thi, ting ni thay i t huyn ny ti
huyn khc. L do l ngui dn t thn kinh
va c knh va khp kn lun. Ch ni ci
m sc ca Hu vn trm nng cho
dn H Ni, Si Gn nghe mt ri, ch ng
ni nhng th ng c bit.
Nhng th ng c bit nhu: dt (ci lu), ci
ni (ci nt), ci nt (ci thuyn), ch (thy,
gp), chc (mnh), thi (n), ngi hay tht
(ng), ci (ci sn), l cu (la go)..v..v..
(L Vn Ln Th m x Hu)
Giai tho#i "3 mLt &i "n t( {
Trong tp chi Tri Tn s 1 ngy 19-9-
1941 c ng mt bi vn t mt ng quan
Ty tn Francis Garmier bj t trn Bc Vit
v ghi ch l ca c Nguyn Khuyn.
Thuc ra khng phi l Francis Garmier m l
tn thiu y Php tn Crivier. Ngy 1-9-
1889, Crivier t n Ly, (Ph Duc, Thi
Bnh) mang lnh kh xanh v vy lng n L
bt c binh Bi Nhu Quan (tc c
310
en), th lnh ca luc luong khng Php
vng ny. Crivier bj chm rng u ngay
truc ca nh c en. Cc quan ph,
huyn s ti c hnh m tang trng th,
lm c vn t ca tng cng c ca tn
.
Tri huyn Thanh Quan nh c Phm Mn
lng Tng Tho lm gim bi vn t. Nhung
ri y li khng dm dng bi , v phi ch
thn lm ly.
(La Vit B ci lm ca bin kho gia)
(Xin xem phn phu dnh ng Ty rancis
Garmier phn di)
7h. " ngh8a
Gii ng, phc vin Gii l ci b, l tan
hng; gii ng c ngha rng l uoc ra khi
hng ng qun i. Phc vin ngha en l
tr v rung vun, thung dng khi ni n
nhng qun nhn tr v lng sau khi chin
tranh chm dt.
311
*en 2i3u n!m

Bn Kiu Nm uoc xem c nht hin nay l
bn Kim Vn Kiu Tn Truyn Liu Vn
ung in nm Tu c th 19 (18).
Gi l bn Kiu Nm c nht bi n uoc
pht hin tip sau bn Kim Vn Kiu Tn
Truyn cng ca nh tng bn (khc in) Liu
Vn ung in nm Tu c th 24 (1871).
Tuy hai bn Kiu cng chung mt nh tng
bn v ch khc cch nhau trong vng nm
nm nhung khng hon ton ging ht nhau
v ni dung, nt ch khc. Hin bn Kiu
nm 1871 thuc trung Sinh Ng ng
Phuong Paris.
Cn bn Kiu nm 18 va mi pht hin
cui Thng Nm 24 trong t sch gia nh
c nhn Nguyn Th Ct (18-197) x
Thanh Luong, huyn Thanh Chuong (Ngh
An), nay chuyn v Ban Qun L Di Tch
312
Nguyn Du, huyn Nghi Xun (H Tnh).
i su nghin cu, i chiu, so snh tng
cu, ch bn Kiu nm 18 vi cc bn
Kiu i Tu c, pht hin: H ai tn
tui ca mnh vo bn Kiu t Liu Vn
ung 1871 qua Duy Minh Thj 1872 n
Truong Vnh K 187, hai bn va ch Nm,
ch quc ng, ch Php ca Abels des
Michels v dmond Nordemann 1894 n
Kiu nh Mu 192 u sa cha mt
cch c thc, lm tng vn t ng Truyn
Kiu
Thng k trn 1,1 cu tho lc bt (xc sut
gn 1 Truyn Kiu), h cho thy t ng
mi ca Truyn Kiu uoc gia tng dn theo
thi gian. Nu ly bn Kiu Liu Vn ung
nm 18 lm chun th bn Kiu Duy Minh
Thj sinh ra 2 ch mi.
Cng nhu th, bn Kiu Truong Vnh K ly
14 ch mi ca Duy Minh Thj v thm 18
ch mi khc. Vy n bn Truong Vnh K,
kho t ng mi ca Truyn Kiu ln ti
9 ch.
Tuong tu, sau khi ly ch ca hai ngui ny
th Abels des Michels thm 28 ch mi (7
313
ch). Tip theo, dmond Nordemann, sau
khi tip thu ch ca ba ngui kia, thm vo
78 ch mi (1 ch). n Kiu nh Mu
dng mt s ch ca bn ngui nu trn v
sinh thm 17 ch mi khc.
Tng cng c 782 ch mi uoc sinh ra lm
Truyn Kiu c tam sao tht bn i ny
qua i khc. y l nguyn nhn khin
nhng bn Kiu cng v sau cng xa dn
bn Kiu Nm nm 18 ang uoc xem l
c nht.
(Thdo - Nhng pht hin t Bn Kiu nm c
nht VN)
Ti(ng Vi/t ti(ng TAu
Trn tung c hng ch, Ta c:
Cm khng uoc i.
Cng hng ch y, Tu c:
i uoc khng cm
Ph@ 4nh: Vn t( !ng T,1 0anciB Ga0mij0
T on Kim Trng n sng Tin ung
lp n gii oan cho Thy Kiu ri c bi
vn t ca Tng Ngc. C th t bi vn t
314
ny, c Nguyn Du sng tc ra bi Vn t
thp loi chng sinh bng th song tht lc
bt di c my trm cu. C Chiu cm
phc 27 ngha s hy sinh trong trn tn cng
n Ty nm 181 c bi Vn t bn sng
Cn Giuc i vo vn hc Sng Cn Giuc
c cy nhim l, thuong l thuong k t v
c, cho Trung Bnh ph x b hoang, gin
l gin ngui sanh bt v..
Th c Mn Tng Tho c bi vn t nhiu
ng nhn...
Nh ng xua:
Tc ng qun, mi ng l
Chn ng i giy, u ng i m
ng bn Ty ngang tng
ng sang bn Nam bo h
Mt ng chiu knh thin l, t ng cui la
Vai ng eo sng lc lin, ming ng hut
ch
Trong nh ng by nhng chai
Ngoi sn ng trng nhng c
Cng ng to, nn ng c lon vng eo tay
Ca ng nhiu, nn ng c m ay eo c
Thng.ngy.ng Ph Duc, n Ly
Thng tm, ngy rm, ng vo n L
ng jnh: git thng en, yn con
315
No ng: n ly mt s ng i
u ng, ng Cc n
t ng, G kia ka
Khn nn thn ng Tin nhn cha n
Tung ng nhu th chi ti, m ng nhu th
chi ng
Hay qun khi muu gian dt ng vo ?
Hay Lnh Nhn ch pho, nht ng vo r?
Nay ti:
Vng lnh cc quan, t ng mt tun
Xi mt mm, ruou mt v
Chui mt bung, trng hai qu
ng xoi cho no, nm cho m
Ph cho nuc mnh dn giu, ngui ng
ca
Thuong hung
Nu bit rng em ly chng
Xy n, lp miu cng hn vong
Nguyn cu thp phuong, tam th ci
Van vi cho em sm.ga chng
7h. ngh8a Eng "n
316
Hu l bin th k He (k: mt cng ng
ngui), ca ngui Chm xua, sng khu vuc
thnh ph Hu ngy nay, v ch He trong
ting Chm c c ngha l mi thom,
huong thom...
V theo thuyt ny tn He v Hng - tn
ca dng sng bng ngang thnh ph ny c
mi quan h mt thit xut pht t tn cng
ng ngui Chm ngy xua... l hai trong
mt s gi thit gii thch v tn gi Hu ngy
nay. Nhung xem ra, hai cch gii thch trn
c nhiu iu khng n.
Tuong tu tn ca sng Hng vy. Ngoi
cch gii thch v tn gi ca cng ng
ngui Chm xua nhu trn dn, cn uoc
gii thch do mi hng Thch xuong b u
ngun gy thom cho ngun nuc (nhung
u ngun sng Huong lm g c nhiu
Thch xuong b m thom n vy?), t cy
huong ca Tin cha Nguyn Hong nm
11, ly tn t vic chuyn i huyn Kim
Tr (Lc ny sng Huong gi l sng Kim
Tr), chuyn sang Hng Tr.
Th ch Tr bin i u m khng thy?
317
7Qc i tYm t0,u
C ngui thc mc cc i tm tru hay tru
i tm cc?
V gia cc v tru th g biu tuong cho
con trai, con gi?
Thuc ra nguyn cu l: coc di tm tru, hoa
di tm bm.
V vy cc l con trai v tru l.con gi.
V Phin ghi nhn su giu c bt ng ca
lp t vung lin quan n bnh gh:
Ta phn bit gh vi chc, vi mut, vi nhot,
vi lt, vi gii, vi si, vi dn, vi m day,
vi chm bao.
Ta phn bit ra bao nhiu l th gh: gh
nc, gh nga, gh tu, gh boc, gh
phng, gh hm, gh rui, gh cc, gh ci,
gh den, gh khot..v.v...
Ta c bao nhiu ting din t nhng vic
lin quan n gh: nga, gi, nn... theo
di chng bnh: sng, l, lot, so, rung,
rn, mng, nung (m), ci kn, ci ci, mch
ln..v..v...
318
Tt c u l t thun Vit.
Ti(ng Nam-
Nhng cu ni min Nam nhu: khuya d
ri, lm nhu ti ngu d, cha ch, con c
ny bu d ta, cng d hn, th c ng
d c chc nng thay th c mt mnh ,
mt tin ng uoc tm gn, hiu ngm nhiu
hon l nhiu lm ca ting Bc.
*Au d@c ha1 dì @c chm m=m c'1r
Trong thuc t giao tip hng ngy, ngui ta
thung ni di c chm mm cy hon l
bu duc chm mm cy.
Tuy vy bu dc chm mm cy li l dng
ban u, dng khi thy; cn di c chm
mm cy ch l bin th do c chch bu
dc ra di c m thnh.
Ngha ca thnh ng bu dc chm mm
cy hnh thnh trn co s ca su chnh lch
hay tnh khng tuong hop gia thc n v
319
gia vj. Bu dc l mn n ngon v him.
Chng th m trong kho thnh ng, tc ng
ca Vit Nam cn c cu:
Sng ngy bu duc chm chanh
Tra gi c chy, ti canh c chy
Vy m ci mn ngon v him y li em
chm vi mm cy, mt th mm xong
nht, c th ni l mt hng trong cc loi
mm vng bin. Bu dc nu n ng cch
phi chm vi chanh hay nuc mm gng.
Cn mm cy ch dng n vi rau mung,
dua, c...
Trong Ph Vit Nam c bi m tuc ph -
mt bi ph khuyt danh t th k truc-khi
ph phn nhng k vn dt, v nht nhung
li ham mun hc i nhng ngui c kh
nng kinh bang t th, cng lin h n su
chng chng, khng ph hop gia bu dc
v mm cy:
Chng chng nh bu duc mm cy, mun
bc kinh lun
Chnh chjch nh khi dt nm ao bo, toan
b thao loc
C th l do nhng nt tuong tu v ng m
gia bu dc v di c m xut hin bin
th di c chm mm cy. V li, bin th
320
ny cng cho php c mt cch gii thch
khc ca n m xem chng cch gii thch
y cng c th chp nhn uoc.
7hu1/n ch. ngh8a
Bc xc theo i tu din ting Vit ca
Nguyn Nhu l cp bch, cn thit, yu
cu phi gii quyt ngay. Nhung theo mt
ngui vit th ng ngha nht l.bn xc
xch.
(Trn Nghi Hong Cuc ly hn vi ch
ngha)
7h. ngh8a Eng "n
Nhng ting thy bu, thy u, thy d, thy
me, cu mo, dng y, cu t, ngi nhn,
con no, con kia, huynh, d, quan bc, thng
cu, con d, m d nh ti, nh con, ng mnh,
321
thng tri dnh thnh vt, thng cht bm
cht bm ty trung hop m dng.
By nhiu li xung h vo n min t mi
nhu lc lng, bj cp dun ht. Khng ai ni
na. Do tu cm thy li thi, thy rc ri,
thy khng ging ai thy cn phi b. C l
thy ci khng ging ai l l do ca su ra i
khng tr li ca cc cch xung h trn.
7h. ngh8a Eng "n
Dui y l bi tho tua : Qun ca thi s
V Hong Chuong:
hen vi em ri, khng tung tic
Qung i xua, khng than khc g u
Hy bung li gn y ln tc bic
St gn y, gn na, cp mi nu
m nay lnh, tm em, trn gc ti
Trong tay em dng c thng nm tha
C l u tm linh cn chn li
i v cay ng nhng thu xua
Trn no y toi bi, em bit
Nhng tnh phai, duyn a, mng tan tnh
Trn no y, s t mun y huyt
i n xa vng dy nu chn anh
322
m y l C Ba Ph Dung hay nng tin
nu ca thi s V Hong Chuong vit v
thuc phin.
T'c Jhm cui c`ng
LQM: Xm Cu Mi xut bn ln u 1 nm
sau khi C thn sinh qua i. ng cho bit
qu trnh xut bn v chi tit v tc phm
ny.
323
NTT: C ng ln b u sng tc mnh
trong thp nin 19. B c ti k li rng
trong mui nm y c mi ln cha ti thai
nghn v cho ra i mt cun sch th y nhu
rng b cng mang bu v uoc mt a
con. Anh Triu ti i i vi Anh Phi Sng-
192 (tc phm vit chung vi Khi Hung),
anh Thch ti song hnh on Tuyt (19),
chj Thoa ti nhjp buc Bum Trng (198).
Qua nm 194, me ti sinh a con t l ti
th cha ti cng khi vit Xm Cu Mi. Nht
Linh vit i vit li Xm Cu Mi. Ln u
nm 194 ti H Ni. Ln cui bn dng sui
a M Fim Nm nm 197.
LQM: nh Gi H, ng ng gp chuyn
djch nhng chuong cui cng theo ng tinh
thn djch thut ca Nht Linh?
NTT: Ngay sau khi xut bn cun truyn Xm
Cu Mi, ti ngh ngay ti vic xut bn cun
tiu thuyt inh Gi H ca mily Bront m
ng c ti djch dang d. Ti nh nh vn
Bo Son, mt ngui bn vn cng l ng
ch ca ng c djch tip. nh Gi H do
Nht Linh-Bo Son djch, nh Phuong Giang
xut bn, uoc pht hnh ti Si Gn nm
197. Nm 27, v ch c trong tay bn tho
djch cun nh Gi H, ti tip tc tu djch ly
324
mt s chuong cui hon tt v xut bn
cun truyn ny.
Trong cun sch nh Gi H do Vn Mi
pht hnh ti phm mt li lm l ngay
ba cun sch thay v Nht Linh djch ti li
Nht Linh chuyn ng. Ti ngh dng ch
chuyn ng l khng ng v khng th no
chuyn ng mt tc phm vn chuong, c
bit l n khng phn nh cch djch ca
Nht Linh trong tc phm ny. Ngoi ra Nht
Linh cn c mt bit ti m ti khng sao bt
chuc uoc trong c gng theo st tinh thn
djch thut ca ng, l ng c to trong
tc phm djch ny mt ln hoi vn c thong
cht khi hi nhe nhng kn o. C ci
khng kh thanh thot ca nhng chuong
u chuyn dn sang khng kh nng n hon
nhng chuongcui.
(L Quynh Mai - Phng vn nh vn Nguyn
Tung Thit)
7h. " ngh8a
Ho hn c truyn Tu ri quen nhiu
ngui dng ch ho Hn ni v mt
ngui n ng can m, ti gii; c truyn
chung cn thm mt trang Hn t. Trong
325
cc t , ch Hn c ngha l ngui Hn,
tc ngui Trung Hoa, nhu trong cu Bt o
Trung thnh, phi ho Hn. Khng nn
cao mt ngui Vit bng cch gi ngui
l mt trang ho Hn, khng ng m c khi
cn lm cho ngui ta.hnh din.
Giai tho#i Eng "n
T xua ti nay ch c hai nh vn nm xung
uoc hai nh tho bn ca mnh lm cu i
tin ua bng cch ghp tn tc phm ca
nh vn: l nh tho Phn (Bi Huy
Phn) v thi s V Hong Chuong.
Bi Huy Phn lm tho tin bn mnh l V
Trng Phng nhu sau:
Cm by ngi, to ha kho ghen chi, qua
Ging t li thm S d
S dc dc, vn chuong va trng th,
bng Dt tnh khng mt ting vang
V Hong Chuong c hai cu i tin bit
nh vn Nht Linh:
Ng quay t, i bn, Ti tm, Anh phi
sng ch sao on tuyt
326
i ma gi, Lnh lng, Bm trng, Bui
chiu vng u nh Nng thu.
7h. " ngh8a
Bo tn, bo luu, bo v Bo v c ngha
l che ch, cn bo tn ngha l gn gi; cho
nn ngui ta vit bo v mi trung sng
ch khng vit bo tn mi trung.
Bo luu cng c ngha l gi li. Dng ch
bo luu kin khi c ni gi kin li
coi sau, so snh tnh ton sau; cn bo
tn kin l gi vng, khng thay i kin
.
Tht thWJ cD Eai h1
Xua kia cc c ta th n ng thp c lai hy
l ht t. V vy nay vi tht thp c lai hy
ngha l t truc n nay him khi sng n
7. Nhung nguyn cu l nhn sinh tht
thp c lai hy, hiu theo ngha l ai sng
trn 7 tui tr ln uoc coi nhu l th (sng
di coi l hung duong).
327
Cu ny nm trong bi tho Khc giang ca
Ph i ung: Tu tri tm thng
hnh x hu - Nhn sinh tht thp c lai hy.
V uoc Tn djch ngha No tin mua
rou du khng th? Sng by mi nm d
my ngi?.
(L Hong Hng Mai bo Ngy Nay)
Ng%i } &: cu}
Hi :
ly mt th d cho d hiu Mt trn u
khc lit, ngui i ung ng nhn khng ai
dm can thip, h so lin ly nn ng vai
ngui b cu.
"B Cu" l vit tt ca Bq, c ngha l : 1.
Bng quang? 2. Bn quang? . Bng
quan? 4. Bn quan?
Ti thy rt nhiu ngui vit sai ch ny. Xin
hi kin bc. Tra tu in Hn Nm, Hn
Vit, Thiu Chu, T Nguyn, ti thy :
1. Bng quang (c) 2. Bn quang (khng c)
. Bng quan (c) 4. Bn Quan (khng c)
p :
328
Bng : ng bn cnh. Nhi lp ti bng : a
b ng bn
Bn : bn bc, tr chuyn, lun bn, lun
m, m lun.
Quang : sng, quang hc.
Quang phuc : thua bj mt nuc nh ly li
uoc.
Quan : ngm, ng, coi, dm, nhn, quan st,
tham quan
Bng quang khng c ngha v mt cuc
u , ngui ng xem khng can ngn. M
c ngha l mt b phn trong co th bc
cha nuc tiu; bng i, bong bng.
Bn quang khng c ngha
Cc bc c kin g khng, xin bn quan
tip
Tha1 Di ng. ngh8a
T ting Hn sang ting Vit nhiu khi thay
i ton din ngha: hnh thc vay muon,
song ngha li khc hon ton.
329
Khi ng l t Hn c ngha to ln. Hn-
Vit l "thng minh".
M ly l t Hn c ngha mo h, khng r.
Hn-Vit c ngha rt hay, rt hp dn.
Lm lit l t Hn c ngha l rt mut.
Hn-Vit l oai phong.
Ti(ng Vi/t tu1/t "%i
(Trc ngy ci: Xin doc t t trn xung
di.)
Chng: Tht tuyt vi Cui cng gi pht
anh mong oi ti.
Nng: m phi ra i .
Chng: Khng, thm ch em ng bo gi
ngh n iu .
Nng: Anh c yu em khng?
Chng: Tt nhin ri
Nng: Anh c phn bi em khng?
Chng: Khng Sao em li c ngh th co
ch.
Nng: Anh s hn em ch?
Chng: uong nhin.
Nng: Anh s nh em ch?
330
Chng: Khng bao gi
Nng: m c th tin anh uoc khng?
(Sau ngy ci: Hy doc t di ln trn.)
Vn ha c Jh:
Hnh nhu lm nh vn, nh tho thuc su c ci
ng l t thch ngi noi no cao sang trjnh
trng. Lu lu tt qua th uoc, nhng qun
thch hop phi ti ti, nm trong khu n o bn
bun ca th dn.
Th d nhu qun Gi Bc nm ng tu Phan
nh Phng v Cao Thng. Qun nh mt cn
by bn gh u tm thung nhung c ph
ngon v l d nhin c mt c hng c ph
xinh xn nhu trong huyn thoi v cc c hng
nuc bn ven cc con ung quan l. n
ban ngy, ti hay chn bn ngoi cng va
ung c ph va ht thuc l Cotab bn l
nhung nh hng trjnh trng b vo mt hp
trn mang ra tn bn. C tn Khu, v ci
tn tht xng vi c. Khun mt tri xoan, mt
hoi nu v hin, c thung mc o lc hay vi
mng h ton b hai cnh tay trng mjn.
Nhng bui ti, ti thung hay n qun Thi
Chi nm trong con ung nh Nguyn Phi
331
Khanh. Tri vi qun Gi Bc bn gh u
cao v c Khu vi cnh tay ng pha c ph,
th qun Thi Chi bn gh g thp st t v
ch qun l mt ph n ng tui vi c ph
m nht Si Gn. D nhin phong dng nhu
th khch thung l n ng v lui ti nhiu
th uoc b ch coi nhu ngui nh, nu c lc
ghi s no, b ch tuoi cui nhu thung.
Bi th rt nhiu nm v sau, khi b qua i,
m tang b rt nhiu khch quen c i ua.
Ti bit tin b mt qu tr, nu khng th chnh
ti cng s n ua m.
(Th Uyn Nhng ngui qua)
7Au Th: h5c
Th hc vi th l u li, hc l nh sng
ban mai.
Th hc l noi u ca nh sng khi mt tri
mi mc.
Nguyn Vn Siu dung ln nm 188 v tn
cu do ng t.
V@ng cho khho chng
332
Cu thnh ng Vung cho kho chng
thung hiu l nu vung cho thuyn nhng
kho chng mi hay so cng khng sao.
Nhung ng ra l vung cho kho trng v
ng ngha l vung ht cho nhng kho g
trng cng.tt thi.
7h. " ngh8a
Hi : C khi uoc hiu nhu c, nhung c khi
li khng phi.
V nhu i ky (l c ln), tuong ky (con
c...)
Li nhu Nam ky, Bc ky, Trung ky th li c
ngha khc.
Mong uoc hung dn. Cm on.
p : Ch ky y l ch Hn nn mi ky
bc hi tuy l ng m nhung khc ch. Ti
copy ba ch ky bc hi ra y:
Ky l l c. C b phng bn tri
(phuong hung)
Ky l bn c. C b mc bn tri (g)
Ky l bin gii, vng t. C b th bn
tri (t)
Cn nhiu ky c ngha khc na. Ting Vit
333
ta vay muon rt nhiu ca ting Hn nn
cng cn hc cht cn bn ting Hn v c
thm vi quyn tu in Hn-Vit, Vit-Hn,
thnh ng Hn-Vit, v bit cch tra ch Hn
th s gii quyt uoc rt nhiu nhng vn
cn hiu thm ny.
Tu1>n tWJ th) Au ti:n
Vit m thi tp ca Phan Phu Tin l Hop
tuyn th u tin ca nuc ta. Sch hon
thnh nm 14 v khc in nm 149, gm
quyn v 1 quyn ph lc c 7 bi tho ca
hon 1 tc gi t thi Trn, H n L.
Phan Phu Tin ngui lng V huyn T Lim
(ngoi thnh H Ni). ng Thi hc sinh
thi Trn Thun Tng (khoa thi cui cng).
ng lm ti chc An ph s ph Thin
Trung (Nam jnh) v l tc gi c b i
Vit s k tuc bin.
(Phng Thanh Chng Nhng Hop tuyn
tho u tin nuc ta)
Bhin
334
shin l b phim truyn hnh gn tp (1
pht 1 tp) ca hng NHK (Nht Bn) m t
cuc i i gian nan ca c gi tn l
shin. Thuc hin nm 198-84, phim ny
uoc chiu gn nuc.
Vit Nam cng nhu nhiu nuc, shin
ht sc thnh cng. Khng nhng th, tn
ring shin tr thnh danh t chung
shin, ch nhng c gi v ph n i , gip
vic nh, v gn y, nhng ph n qut
dn, lm v sinh cc gia nh hay co s
kinh doanh. Su xut hin ca t mi -sin
trng hop vi su hnh thnh tr li ca mt
tng lp trung luu thnh thj.
(Chu Din By muoi ba chic ci )
Ti(ng Vi/t9 dK m kh
Nu chju kh quan st, chng ta s pht hin
trong nhng ch quen thuc chng ta
thung s dng hng ngy n giu nhng
quy lut b n l lng. Tnh cht b n y c
th ni l v cng v tn, du tm kim c i
cng khng ht uoc.
Nhu gp ch "thun ln", n m ch ci g rt
ngn. V lin tung n nhng ch c vn
"un": ct ngn, ngn ngn, v.v...
335
Gp ch "dp dnh", l n m ch mt ci g
tri ln trt xung do su lin tung n
nhng ch c khun vn tuong tu: bp
bnh, gp ghnh, khp khnh, tp tnh, v.v...
Ni ting Vit va d va kh l v th.
NhWt kl Bhin
Ngy.thng.nm.
Chng (ng ch) li v mun. Chng b ba
ti.
N (vo ng ch) li chi chng
Ngy.thng.nm.
Nu mn chng thch nht. Th m : n
ginh n ht.
Li khen mnh nu n ngon na. u th Ti
chng qu
Mai n i cng tc, mnh cho chng
n.ph.
T@c ng. TAu
Dung nam bt gio nhu dung lu
Dung n bt gio nhu dung tru
336
(Nui trai khng dy nhu nui la
Nui gi khng dy nhu nui.lon)
Ti(ng Vi/t ngho nn nhng Jhong Jh5
Trung hc, ti nh c mt ln thy dy Vit
Vn ry mt hc sinh:
- 'Bui l tht on gin nhung long trng

on gin th lm sao long trng cho uoc??
7h. " ngh8a
Hng ngy, hng ngy Vit hng ngy
(hng c du ) khi mun ni mt vic ngy
no cng xy ra. Dng ch hng ngy, hng
thng, hng nm, khi mun ni mt su vic
ko di c ngy, c thng, c nm.
Ch ngha lng vn
337
Hng.
***
V!-d!-
T thi nh Nguyn c cuc di dn xung
min Nam. Ting vo m ting Vit c
(ting Bc c) gi l v theo th ng ca
ngui Mung thuong du Bc Vit.
338
Theo cuc Nam tin n t mi th vo
uoc hoi nim ku li vi ting xua,
tht xua l.v.
ting nuc ti)
Ti sao trong vn ho ngui Vit, ngui ta
tnh th tu trong gia nh t s 2 m khng
phi s 1? Chnh xc l min Bc ngui
con u lng gi l anh C, chj C, min
Trung, min Nam th con u l anh Hai, chj
Hai...
C l ting Vit thun ty, c ngha l to ln
(c gan, ao su nuc c, ng c, c v lp
ming em), bao gm ht (c thy, vo a c
nm, c i ln n). Ngui min Bc gi
ngui con ln nht l anh hoc chj C,
ngui k tip gi theo th tu s m l anh
hoc chj Hai, Ba..v..v... Ngui min Nam
khng dng ting C m li bt u bng
th tu Hai, Ba, Tu, v.v...
min Nam, khi bj Php chim lm thuc
ja, co quan cai trj mi x min Nam uoc
gi l Hi ng T, trong ngui ng u
339
uoc gi l Huong C. Nu gi ngui con
ln nht l C, th d: Thng C u, v y
biu, v tnh gi trng vi tn Huong C.
iu ny c th bj kt ti phm hy. V vy,
ngui min Nam trnh ting C m gi
ngui con ln nht l anh Hai hoc chj Hai.
(Wikipedia)
Ti(ng Vi/t cD
Con lon ting Vit c (ting Bc c) gi l
con heo (hay con ci).
Nam th con lon uoc hoi nim ku li
vi ting xua, tht xua l.con heo.
ting nuc ti)
V'1 VYnh *eng &u!ng ch`ng cSa "png
Hong Cm trong bi tho L Diu Bng m
u bng cu: Vy nh Bng bung chng
ca vng vy th Vy nh Bng l g? Vy
c nhiu loi nhu:
Vy kp: Vy hai lp, lp ngoi vi nhe
mng, lp trong dy th.
340
Vy m: Vy buc tm li lm vic ng
ng.
Vy p: Vy ng sau v thm mt ming
vi dy mc co bn.
Vy ca vng: Pha truc chng xung mp
gp cong cong. Pha sau hch ln, chm mu
bn chn.
Ca vng tn gi phn trang tr chm khc
trn gc lng hay sp th truc khu vuc th
chnh ca nh lng. Ca vng l mt lp
ring tch ra khi gc lng, cn uoc gi l y
mn.
Heo dn tc: trnh ni heo mi l mt c
gng ng khen, nhung nhm mt ly cng
thc ngui dn tc p dng cho con heo
ni, l xc phm ng bo thiu s thuong
du.
Trong khi tt i ngn lm mt gi nhng
ch hay sn c, th su dt nt sanh ra nhng
ch mi v ngha.
(Tm Thanh Chiu hi ngn ng)
Lm trai c bc ruou ch
341
Vo c l nh ta gh n lun
ThuWt ng.
Thut ng - Theo Hn-Vit t in ca o
Duy Anh (191): Nhng danh t dng ring
v cc mn khoa hc hay trit hc hoc o
thut.
i t in ting Vit ca Nguyn Nhu
(1988): T ng biu thj mt khi nim xc
jnh thuc h thng nhng khi nim ca
mt ngnh khoa hc nht jnh, cn gi l
danh t khoa hoc, chuyn ng, chuyn danh,
thut ng hoc, thut ng vn hoc.
7h. ngh8a "i cw c,1
Nhu com ch, thy mt t tn nhu c di d,
cy u phng, cy b u, cy phuong (l
ging ui lng chim phuong), cy ip (hoa
ging cnh bum), cy tm sa rng (g lm
tm sa rng).
V khng c ngha g c nhu cy m u, cy
su ng, cy su ring, cy thi jt, cy
go, cy com ngui, cy ch .v.v.
*Ynh 2hang
342
Tn mt phung Trung An i ung.
Ch noi ca cc k n, cc tn khoa tin s
thung n choi. Sau thm nhng t
xung xm hay hnh lc.
Hai ch hnh lc t cu tho ca Nguyn
Cng Tr:
Nhn sinh bt hnh lc
Thin tu dic vi thuong
Hnh l tri qua, lc l th vui. Hiu ngha l
sng di khng bit hnh lc, d c sng
nghn nm cng nh d b.
Phu ch.
Ch L t hay dng, hiu ngha l ngui
sng vi ngn ng, thao tc trn ngn ng,
ly ngn ng lm luong thuc trn gian.
Phu ch l ngui sng bng ngn ng, xem
ngn ng l l sng.
Vn ha m th: 7)m ni:u9 nc EQ
H Thnh vo khong nm 198-194 c ba
noi bn cm niu, nc lo. Mt ph Hng
Giy, Hng Giy v ph inh Lit sau nh
Ht Ln H Ni. Noi bn khng c ca hiu,
343
khch vo khng ngui cho n, thung th
lm l qung vo chic met 7 ho ri tu ng
ly ra mt khu phn cm niu, nc lo.
Tt c t trn mt ci met, ung knh
khong 2cm. Khch c met thc n, ri tu
tm ly mnh chiu nh ngi. Sut n trn
met gm c mt niu com nh, mt ci a
c ngn, mt i a nh, ngn kiu a n
ruou np v 4 ci chai nh chng 2ml,
mi chai y kn bng nt bc.
Trong niu nh c hai bt com uoc thi sn
trong ni ln. Com uoc thi bng go tm
thom v tm xoan, mi loi go chim mt
na, v go tm thom c vj thom m ,
nhung go tm xoan c vj thom nng nn.
Com uoc ong vo niu, gia l thc n
gm: Mt ming thjt b chin, mt ming thjt
g mi c da vng ngy, mt ming thjt lon
rn c b, m v nc, mt ming gan lon
xo, mt dm trng cy hoc tm bc nn
luc, hai ci nm rom hay ng c, mt cnh
mc nh (nm tai mo).Tt c uoc rui ln
mt cht nuc st m c h tiu.
Com gi cc mn n vo gia Chic niu
uoc gi mt t giy bn, ri y np vung
ln, ln tht kn v uoc hm cch thy. Bn
chic chai nh t trn met ung bn th
344
ph cho ba n. Chng gm mt l nh
nuc mm c cung, mt chai nuc canh,
mt chai ung ruou ngang v chai ung
nuc tr.
Khch n dng chic a c p vo ci niu
Th H mi toanh mt ci bp. Ci niu v
ra. Ba com bt u. n ung xong, khch
lng lng b i, phi bi qun, ri li nhp
vo ph x n o. Thuc ra, ba com ny cn
t hon a com rang thp cm nh hng
M Kinh ti ph Hng Bum ch tr c ho.
Com niu (khng nuc l) by gi ch c ci
niu bng t nung trong c com go thom
thung, khi n th rc thm mui vng (m)
vo. V ch c vy.
T0u1/n chJ i Nhanh
Thi gian qua nhanh n khi va kjp nhn
ra mnh khng cn tr na th hn gi. V
chua kjp nhn ra mnh gi th hn vnh
vin chng cn nhn ra g na c.
Coa n^-
Nu c Nguyn Du c cu Ngi bun cnh
c vui du bao gi th Tu cng c hai cu
345
tho c gn nhu tuong tu n su hoa hu
ng - Bt vj lo nhn khai.
Hiu theo ngha l Nu nh bit ni, th hoa
s bun b tr li rng hoa khng mun n
v ..ng gi
7h. ngh8a Eng "n
Ting Vit ng th 12 v s ng ngui ni
(8 triu) v c mt ngun gc rt l a
dng v qua 2, ngn nm n muon rt
nhiu ting Tu m xi, ri gn y li cn
muon hng trm ting mt ca Anh, Php
m ni.
l mt iu hay, rt hay, ting Vit di do
thm, c thm nhiu cch ni, nhiu ng
vng, nhiu cch ph by tu tung. Nhu
trong cu ni sau y : cho xe v gara, ri
check gim ci bnh din, nu ht charge th
cu din gim, v nh coi cng to compteur]
thng ny tin nc bao nhiu.
C n ngn ng khc nhau ca c th
gii trong cu ni ngn m ta khng ng
(Vit, Tu, Php, Anh, M).
(Nguyn Hy Vng Ci tinh thn c bit
ca ting Vit)
346
Mc , ch su tu nhin, khng son pht
hay trang im g. Nhu ,Hm nay, c y
mt mc ra ung. Tuy nhin, t mc
cng uoc dng ti min Nam truc 197
trong nhng cm t nhu chiu mc, vi
mc (khng nhum), i guc mc hay i
a mc (c ngha l guc hay a
chay, khng son pht hay t im g c).
Nhung, cn thn, phi nh du thanh cho
ng; bi l, mt mc th li mang mt
ngha khc hn
ch)
7h. " ngh8a
cp ti Ch cp c ngha l ti,
n; cho nn dng thm nhng ch ti, n
l tha. Chng ta nn bit nhu vy, tuy nhin
theo thi quen ngui ta vn ni tha cng
nh chju.
Th!ng Eo#i kha t0Ynh
347
Gia jnh Bo, k t s c Thng loi kha
trnh (uillet 1888) c cc bi vn vn, gi l
din Nm ca Truong Minh K lm gii
ngha cc cu ch Nho. V ni dung gm:
Dy ch Nho (ch Hn), dy ch Php (thi
by gi gi l Phang sa hay Lang sa), ging
ngha v lun l, kho cu v thi ca, phong
tc. Sau y l bi trch dn:

Ht Nh Tr
Ht nh tr l tc ngoi Bc v ti Ngh-An,
H-Tnh sng Gianh. Ti kinh thnh Hu
cng c m l o ngoi Bc ruc v dng
ti triu. Ngoi Bc h khi c m-tic, hi-
hu, hn-t, k-yn, chp-miu, th thung c
ht nh tr. Ty theo ch mun, c khi ku
mt o mt kp, c khi hai, c khi nm by
hay l nhiu hon mc mnh. Tri chiu dui
t, o ra ngi ht , kp cm dn dy gy
ngi li mt bn. Thung o l con-gi c
348
xun-sc, chuyn tp ngh xung-ca, ngm-
nga, ma ht, bt-b v.v. tc ku l c-o
(o B). Tay cm qut tay cm sanh nhjp,
ming ht nhiu cung bc ging thp cao
ngn-nga hay v m tai lm.
Ht th ht nhng l Ca-tr, hoc gim Ty-
kiu, Tn cung-on, Chinh-phu-ngm, tho
ph hoc k truyn. C ngui nh trng
nh cm chu hoc l ch m, hoc l
ngui ch nhung mi. Ht cng c khi
ng khi ngi, khi ma tay, bt b. Li c khi
bt o qunh tuong ruou cho khch, l bt
tay bung chn ruou, chon buc khoan- thai,
ming ht cu chi cho tnh ua khuyn mi
khch ung, em li dng ua v ti ming.
(Huynh i Tng Bo ch)
Giai tho#i Eng "n utiyu
l vo u nm 19, ti (Thanh Nam)
mi t H Ni vo Si Gn. Anh H Dznh
lc ang vit cho bo Thn Chung ca
ng Nam nh, va djch tin va vit
euilleton cho bo dui bt hiu Luu Thj
Hnh. Chn ut chn ro ti Si Gn, ti tm
n H Dznh ngay, bi tt c nh vn sng
Si Gn hi , ti ch quen c mi mnh
349
H Dznh, ti n tm H Dznh vo lc trua.
Anh Dznh gii thiu ti vi ng Nam nh
lc ang bn rn vi my hng tt ln trn
bo ch kh gt ci u cho li ti ri li cm
ci xung trang bi v cn ut muc trn bn.
H Dznh ko ti ra khi ta son v ni:
Sng trong Nam ny cn phi d di mt
cht. T n n mc, cn ngon, cn tt.
Sang vn vit vn lm bo, anh khuyn ti
nu mun sng uoc vi ci ngh vit
trong Nam th cn phi vit nhng tiu thuyt
c tnh tit hp dn, vn phi cho sng sa,
gin dj ch khng cu ky, bng by, xa xi
v.v... C mt ba trua hm , H Dznh
ging cho ti nhng b quyt vit cho n
khch min Nam qua kinh nghim ca anh
trn bo Thn Chung. Ti nhn bc n anh
ca mnh lc ni v ngh thut vit
euilleton cho bo hng ngy m khng th
no ngh uoc rng l mt H Dznh thi
s ca nhng bi tho: Trn dng v nh
dy, chiu chm da chn ngy v m c
hn nhng em dng dn nh, nu trt di em
hy gng quay v, di ht vui khi d vn cu
th, tnh chi dp khi cn dang d...
Ti tht vng, tht vng ht sc v t bit H
Dznh ra v. C l mnh phi tr v Bc mt
thi. Trn ung v ti tu nh nhu vy khi
350
nh li bui ni chuyn vi H Dznh trong
qun cc cnh ta son bo Thn Chung.
Nhung ri, ti tr li Si Gn, lm bo vit
vn hng hon ai ht, tr thnh mt th k gi
min Nam ngay c trong li hnh vn v
trong i sng ngh nghip, khin nhiu c
gi c inh ninh ti l ngui min Nam vit
vn. Hon 2 nm, bao nhiu bin i, gi
ny nu H Dznh cn sng chc cng
gi yu lm, gn tui ri... khng r anh
c cn nh cu chuyn vit euilleton lm
sao cho n khch trong mt qun cc v
danh ung Nguyn Vn Thinh Si Gn?
(Thanh Nam Hi c v thi s H Dznh)
Ti(ng Vi/t dK " chzng-dK th)ng
iu kin t c v to thnh ci cho l:
2 ngui n b + 1 con vjt.
(atViet.com Trau gii ting Vit)
Vi cun T din ting Vit ca Hong Ph
xut bn ti H Ni, uoc Phm Vn ng
351
khen ngoi l: Chun ha ting Vit v gi
gn trong sng cho ting Vit.
Tu in jnh ngha:
Cy l thuc vt c l, thn mc, thng.
jnh ngha nhu vy th sen, sng, hng, cc,
bu, b khng uoc gi l.cy na. V
chng lm g c thn mc v thng.
Hi : Xin b con ng cui v em t dt lm.
m t c cht thc mc : sao c h ni n
vn lp gia nh (?) ngui ta li s dng
cc t ng c lin quan ti ch vu
quy..v..v.Xin cm on.
p : Theo quyn Thi kinh djch ch th ch
vu t cu Vng quy phu gia l c ngha l i
v nh chng. Ch quy dng mt mnh c
ngha l i v. Th d : Quy y tam bo hay
vinh quy bi t.
Ch vu trong vu sn khng c lin h g n
ch vu trong vu quy. Theo in tch, vua S
nm mo thy n thn ni Vu Son n giao
352
hoan vi mnh, khi t bit nng ni:
Thip trn ni Vu Gip, noi cao son, sm
Vu Son lm ra my, ti lm Duong i
ra mua.
Do in tch ny, ngui sau ta gi vic giao
hoan l chuyn vu son, chuyn my mua.
(atViet.com)
Giai tho#i Eng "n
S phn ca bn thn Thanh Tjnh bun tht
bun nn ng hay ni chuyn vui, ni a.
C l chnh v i bun qu nn ng phi c
cui cho qun i. Ngi vi ng hm y
(19.9.1982), ng k ti nghe nhiu chuyn
vui. Ti ch cn nh chuyn nhu sau:
- Anh c bit th no l ch ngha x hi
khoa hoc khng? Khoa hoc th phi th
nghim. Khoa hoc khc th th nghim trn
loi vt. Cn ch ngha x hi khoa hoc th
th nghim trn loi ngi.
(Hi k Nguyn ng Mnh)
Ng E-c'
353
Ngui Qung ng pht m ngu l du. V
vy trong tim n h nui c trong h gn
quy tnh tin tin bc..du d.
Theo phong thy, nh h nui c trong h
ngoi vun gia nh du n du mc theo
khun mu: Ta ca sau l mn c li i
ti h c l cung hng v n bao t l.
ci h c.
Nhung t h c truc ca ra vo th li.du
chng. Hay nu nh c con gi th rc ri
chuyn chng con hay chng.
Vt &mng nDi Bng
Qua ch ngha vn chuong, nhiu ngui vit
t bng ni sng.. Cu ny t bnh dja
khi phong ba ch chuyn ang bnh thung
m c chuyn khng hay xy ra.
T ch ba trn mt t n ch ba dui
mt nuc v rt thung xy ra l sc bt ba
o dj njch nhn, m ch sc ngui n b
khng nguy him nhu sng ln ngoi bin
nhung vn lm cho ngui ta cht ui
(Nguyn Ngc Phch Bt chin mit
dui)
354
_n m1 ch. ngh8a
Thin su hi t:Nhu th no mi gi l
nh?.
t: Thua, khng nhn thy.
Thin su: Nhu th no mi gi l ln?.
t: Thua, khng thy b bn.
Thin su: Th no l khng thy b bn?.
t nh tr li: L nhn khng thy.
Thin su tr li: Vy th nh tc l.ln.
Ti(ng TAu ti(ng ta
Hi: Ci bn trn trong nh hng Tu sao gi
l thi.
p: Ngui Tu ua ngi bn trn, h gi l
vin i. Vin i c theo ging Qung
ng l dyn thi. Ngui Vit ta b ch
dyn v ku l thi.
Gi' B'ch cb Eng "n utiyu
Khu lu bt Thng Long, noi tm tr sinh
vin H Ni di cu, nm ngay trung tm thnh
ph trn t Khm Ln Si Gn c, tho dep.
Sinh vin chuyn vo i Hc X Minh
Mng, d cng trnh xy ct chua hon tt.
c san La Vit ca Hi Sinh Vin i Hc
H Ni, do anh Trn Thanh Hip lm ch
355
nhim, anh Nguyn S T lm ch bt, sau
s Xun Chuyn Hung, cng ngung xut
bn. By gi l nm 19. Di cu n hi
vn cuc. H Ni khut bit t thng Mui
nm truc. Si Gn vn cn nhng mi m,
nhng ha hen trong con mt ngui di cu.
Chng ti - cc anh Trn Thanh Hip,
Nguyn S T, Don Quc S, v ti - gp
nhau, cng lm vic, quen dn nhau qua my
s La Vit - noi in v kjch Trng Chiu
ca anh T vit khi cn H Ni, cc truyn
ngn Chng Nhc S, Gn Vng Gi Ngoc
ca anh S v mt vi bi tho ca ti - ng
cn c t bo ca mnh d vit cho sng
tay, d may ra dng gp doc ci g cho
cng cuc chung.
Trong khi ch anh Hip tm kim ngun ti
tro, chng ti nhn hop tc vi nht bo Ha
Bnh ca anh V Ngc Cc, lm trang Vn
Ngh hng tun cho t bo. Ti uoc giao
ph cng vic du bp lo vic sp xp bi
v cho trang bo. Nh trang bo chng ti
gp thm bn: Mai Tho.
(Thanh Tm Tuyn - Trong t tri nhau....)
Ti(ng TAu "i ng%i TAu
356
Ting Tu n l con gi, nam l con trai.
Hai ch n v nam ghp thnh mt l
ch hu.l tt.
(Phu ch: Hu l!)
T0u1/n ng=n
Truyn ngn bao nhiu khng thnh
truyn qu di (hay va), nhu truyn ngn
Thc d sau nh ca V Phin di 44 trang,
v Ci cht ca lo van Llych ca Leo
Tolstoi di 4 trang.
Nhng truyn khong hay 4 trang t nhn
vt, thi gian v khng gian co hep, khng
th din t ht cu chuyn. Hay ni cch
khc n chua di hoi phn tch cc
tnh hung hay tm l nhn vt trong chuyn
k.
V vy truyn khong 2 trang tr li uoc
xp vo truyn va.
(Nhu Hoa L Quang Sinh Tp ch Tn Vn)
Ph` ",n
357
Ph l ni. m my ni. Ch ci khng bn,
uoc mt .
H ai c thjnh th hon
Cn hon ph qu ph vn k g
Ti(ng " chi(c
Bi Phong kiu d bc ca Truong K uoc
c Tn phng tc thnh tho:
Trng t ting qu ku suong
La chi cy bn cn vuong gic h
Thuyn ai u bn C T
Na m nghe ting chung cha Hn San
Theo ngm s H ip th Trng t chic
qu ku suong mi ng trong nguyn tc
ca c Tn m b c trong tay. V chic
mi goi ln th luong ca con chim lc by
trong m vng cng ngui l khch mt
ng dui .
ng thi trnh lp li hai ch: Ting qu v
ting chung.
Vi(t hoa tc "
C vit hoa tuc vj, cp bc, chc v hoc
358
bit hiu khng? Mc d im ny tng
cp phn vit hoa tu t, song gi y cng
ny thm thc mc.
Vit i y t en hay i y t en hoc
i y t en?
Vit Xun tc hay Xun Tc nh?
(Ngun : e-cadao.com)
Xut 6$ &i th) 7hà C)ng
Nguyn Nhuoc Php, sinh ngy 12121914,
qu lng Phuong V - Ph Xuyn - H Ty.
Nm 18 tui, ng bt u su nghip vit bo,
lm tho, truyn ngn v kjch. ng mt nm
24 tui, tm lng trng trinh nhu hi cn tho.
Trong bi tho Cha Huong, chng thi s 2
tui th hin tnh cm ca mnh vi c b
1 tui thanh tao n thnh thin, m thm
m khng u mj, nng chy m vn thanh
ljch, tr tnh m tinh t, c tm hn v hin
thuc ho quyn vo nhau hi ho khin Cha
Huong c vj tr xng ng trong thi n.
Thi phm Cha Huong ra i trong hi Cha
Huong nm 194, ng Nguyn V v hai
359
ngui bn n sinh H thnh i try hi. n
rng mo, hai vn nhn gp mt b me cng
c gi tui trng rm va buc ln nhng
bc va nim pht Nam m cu kh
quan th m B Tt. V ep thnh thin
mang nt chn qu ca c gi hp hn
hai chng thi s khin h trn trn nhn qun
c hai bn gi cng i. Nguyn Nhuoc Php
li gn hi. Ti sao trng thy chng ti c
li khng nim pht na?. C gi bi ri,
then thng nhu mun khc. Hai ngui bn
gi gin di, h b i. Lc bng tnh, hai vn
nhn khng thy cc c u vi len thc len
tho, lch qua nhng dng ngui ang try
hi nhung tm u cho thy. Mt v ngn
ngm, hai thi s quay li tm c gi chn qu
th c hai me con cng ln vo dng
ngui.
m , Nguyn Nhuoc Php khng sao
chop mt uoc. Hnh nh c gi chn qu i
Cha Huong khin ng xc ng vit ln
nhng vn tho c sc mu tuoi vui, hnh nh
ng nghnh, c hn ngui ln v ep ca
ngy xua hin ln trn tng cu, tng ch:
Hm qua em i cha Huong
Hoa c cn m hoi suong
..
360
Then thng em khng ni
Nam m A Di .
..
n nay, bi tho Cha Huong trn 7
tui, Nguyn Nhuoc Php qua i uoc
nm, song Cha Huong cng tn tui nh
tho Nguyn Nhuoc Php vn sng mi vi
thi gian.
na * *Au
Da B Bu l tn ca mt con ung trong
Cho Ln. Tn ung ny lm nhiu ngui
ngc nhin v khng phi tn ca mt danh
nhn no.
Ngha ca Da B Bu l qun ca b Bu
dui gc.cy da.
(Phm nh Ln)
Ng%i 6a cenh cb
ung Phm Ng Lo, Si Gn (truc 19
tn l Colonel Grimaud) khi u t ng tu
c rp xi-n Khi Hon noi gp nhau ca ba
con ung Nguyn Tri, Cng Quynh, Phm
Ng Lo. ung c cho Thi Bnh, c rp xi-
n Thanh Bnh, ta son nguyt san Vn,
nh in Nguyn nh Vuong.
361
Xm Su Lo, mt bn l dy tung Nh ga
ha xa Si Gn, mt bn lin mt dy nm,
by nh in, ta son bo nhu nh in Thu
Lm n Qun, tp ch Ph Thng ca ng
Nguyn V, ta son nh in tun bo in
nh, nht bo Ting Vang ca ng Quc
Phong, ta son nh in Th Gii, ta son
nh in bo Si Gn Mi ca b Bt Tr..v..v..
ting Ti bo anh v nh n, ngui Vit
c th sp xp thnh 74 (by muoi tu) cu
khng ging nhau :
Ti bo anh v nh n
Ti bo n v nh anh
362
..
Ti bo n anh v nh
Anh bo ti v nh n
(Duyn Hc - Trau gii ting Vit)
7a dao
Trong ca dao dn gian c cu:
Sng trng em tung ti tri
m ngi em su i em ra
Su i bng ci l a
en nhu mm ch, chm cha su i.
Bn cu trn xut x t sch Vn di loi
ng ca L Qu n:
Minh nguyt mui tung hc d
Mui ta, mui kha th su xut
Th su nhu dip a
Hc tua khu khuyn, trm ph th su
Nh.ng ng%i mu!n nm cb
Tp tho Ta thy hnh ta nhng miu dn ca
Mai Tho c bi Khng hiu uoc khc trn
m bia ca chnh ng Nam Cali:
Th gii c triu iu khng hiu
Cng hiu khng ra lc cui i
363
Chng sao khi nm trong t
c sao tri s hiu thi
(Nguyn Vn Qung Ngi - Dan Quc S,
mt tm hn.)
T#i Bao gQi E 0cu "angr
Tranh dn gian ng H, mu ly t l
cy vang mu .
V vy sau ny ruou (vin) ca ngui Php
uoc gi l ruou vang chng?
Cwi ngR
Ting An Nam ta ging ln ging xung c
n tm m, v c y nn lc truc t ch
Quc ng phi t ra nm du: huyn, sc,
nng, hi, ng.
Ngy nay Bc ky cng dng nm du.
Cn ngy xua, cc ng tin bi Nam ky ta
nhu ng Truong Vnh K, ng Huynh Tjnh
Trai cng vit Quc ng nm du, khng
h b du ng.
Nhung m v lu i ri ging ni i ln i,
ngy nay ngui Nam ky ta ch ni uoc bn
du m thi, khng ni uoc du ng, cng
nhu nhiu ngui khng ni uoc vn V
364
vy. khng pht m (prononcer) uoc th
chng bit ly g lm tiu chun m phn
bit du ng v du hi. Song theo l th
khng b uoc, bi v su phn bit ca ch
ta n c mt phn .
Mun vit cho ng du hi du ng th
ngui ta by cch nhu vy: Hy c ting
no m nghe n chm xung nhu ci go
trong ang nuc chm lun i, y l du hi;
cn ting no chm xung ri li nhu ci go
ni ln, y l du ng. Phn bit nhu vy l
rnh lm, v ci th d y tht l ti tnh, song
ni thit m nghe, ci phuong php y khng
theo uoc.
Khng theo uoc l v mnh khng pht
m uoc, khng c uoc, th cn lm th
no bit n l ni hay l chm?
Ch c mt phuong m thi, l: Phi gi tu
in Truong Vnh K ra m hc. H ch no
hi th theo hi; ch no ng th theo ng.
Trong chng ti c ngui no vit Quc ng
ng, cng ch dng mt phuong thn hiu
y m thi.
365
(Phan Khi V ch Quc Ng)
7h. " ngh8a
u , u t Nhiu ngui dng ln hai t
ny. Hai ch ny u u nhung ch Hn
khc nhau. u l nh nhau, trong ch u
c b th l ngn gio. u t, ngha l lm
by b; ch u c b khu ngha l nn ma,
cn ch t ngha l i tiu phn lng va u
va t th n tm lum ra (ging nhu thuong
th, h t).
Ou'n cc
Th tht lc H Dznh ua ti vo qun cc
bn l ung, mi ti mt chai lave vi mt
t m kh hai vt. oi ti n ht t m, H
Dznh hi ti:
- Cu thy th no?
- Anh ni ci mn m ny h?
Ti thnh tht cho H Dznh bit l ci th
m ny thua xa m H Ni. i th n ht vy
thi ch khng thy ngon g ht.
Hon 2 nm, bao nhiu bin i, gi ny nu
H Dznh cn sng chc cng gi yu
366
lm... khng r anh c cn nh cu chuyn
trong mt qun cc v danh ung Nguyn
Vn Thinh Si Gn? Ring ti th sau hon hai
chc nm ln lc trong lng bo min Nam,
nhng qun cc l ung ca Si Gn
tr thnh mt k nim khng bao gi c th
qun. S thi gian la c trong qun cc ca
ti c th ni l ngang vi thi gian ngi
trong cc ta son vit bi.
Si Gn i mi, nn Si Gn dep b nhng
qun cc . Chuyn ny i vi nhng
ngui khc th chng c ngha g, nhung
vi ti l mt trong s nhng tin bun t
qu nh ua sang. Bi t hnh nh nhng
qun cc , ti nh li nhng con ung
quen thuc Si Gn m ti qua li nhiu
ln trong mt ngy, nhng con ung mang
tn Phm Ng Lo, V Tnh, L Thnh Tn,
Pht Dim. Nh n nhng bng hiu Ting
Vang, Ngh Thut, Tia Sng, Trng en,
Kjch nh, nhng bui trua cng mt s anh
em t cc tun bo v hp mt. Mi bui
trua tr thnh mt bui hi kh qun. Bit
bao nhiu b bin tp uoc khai sinh t
nhng bui trua hp mt , bn cnh
nhng a tm kh, c kiu, nhng a x ot,
nhng t m kh, nhng tri soi tuong chm
mm ruc, nhng tri i xanh bn nhng
367
chn mui t tuoi, nhng con kh muc
nm k bn chn tuong pha trn hai mu
en , nhng dy v chai sp hng theo
chiu dc chiu ngang ca tng chic bn g
p ep...
By gi, nhiu lc thy thuong, thy nh,
thy thm ht sc ci khng kh qun cc
nhng bui trua no Si Gn thu xua.
(Thanh Nam Hi c v thi s H Dznh)
Con gi, n b ton din l:
Trua din, chiu din, ti din.
T@c ng. Ta " TAu
Chng n ch, vo n nem
Cng yu bt bt, b yu min
(ng mun n bnh, b mun n.m)
G 0i t) Eng
368
B Tng Long l ngui u tin khi xung
mc G ri t lng trn nht bo Si Gn
v Tm tnh ci m trn t Ting Vang.
B tn tht l L Thj Bch Vn. Truc b hc
ng Khnh, Hu, sau hc trung Gia Long
(trung o tm). Nm 192 b dy Vit vn
v Php vn ti trung Tn Thjnh, t c,
Les Lauries. Khi vit eulleton cho bo b
ly bt hiu l Tng Long v b c khong
tc phm xut bn nhu Tnh duyn, Tnh
v ngha, Ging i..v..v..
(Trn n Ha bo Si Gn Nh)
N. nh &'o Au ti:n
N s Manh Manh Nguyn Thj Kim l n
nh bo u tin vi t Luc Tinh Tn Vn
vo nhng nm 19-194, ngoi ra b cn
vit truyn v lm tho.
(Nguyn Cng Khanh Ljch s bo ch Si
Gn)
7h. ngh8a Eng "n
Ting Vit ng th 12 v s ng ngui ni
(8 triu) v ang lan ra khp th gii tu do
369
t ci bin c 197. N c mt ngun gc rt
l a dng v qua 2, ngn nm n muon
rt nhiu ting Tu m xi, ri gn y li cn
muon hng trm ting mt ca Anh, Php
m ni.
Mt chuyn l hon na l, cch y my
ngn nm, ngoi ting Tu ra, ng b ta cn
dng v xi khng bit bao nhiu l ting
nuc ngoi ng nam chu m ta c
tung u l ting Vit ca ta, khng ng
l ting ni ca bit bao ngn ng lng
ging, m li khng phi l ting Tu.
Th d ta ni tha thit thit tha, hay vng
v, hoc dng dinh l ting Thi. v
vn vn v l ting Lo. chn tay, chn
my l ting Khmer. mt ngy, mt hai ba
bn nm l ting Min. Ngui Vit ni
ci di cui hay th 2 triu ngui
ndonesia v Malay cng ni l ulkul cng
mt ngha.y ht
ca ting Vit)
Ti>u i
370
Hi: Trong thi ca Vit Nam c phn tiu di
l g. Xin cho bit.
p: Tiu i l cu tho trn i nhau vi
cu tho dui.
Hoa gii nguyt, nguyt in mt tm
Nguyt lng hoa, hoa thm tng bng
Hai cu trn trong Chinh Phu Ngm ca b
on Thj im.
*1 ch. t'm ngh3
Ny, con thuc ly lm lng
Vnh ngoi by ch, vnh trong tm ngh...
(Kiu).
By ch, tm ngh l mt b kinh, c th
uoc son truc c Ng kinh ca Nho
gio. Mt pho sch dy ngh, hung nghip,
371
uoc bin tp cng phu nhu nhng bi mu
lun vn tt nghip i hc. By ch, tm
ngh l ca qu, ng uoc nht vo ch
kn trong mi t sch gia nh.
" By ch " l by meo quyn r khch lng
choi:
- Khp (khc), tin (ct tc), thch (xm tn),
thiu (t huong th), gi (hen h), tu (i
trn), t (do cht).
" Tm ngh " l tm cch gi ng ch nga
ca khch hng:: Kch c thi hoa (dng cho
khch nh con), kim lin song to (khch to
bo), i xin k c (khch nng tnh), mn
khinh khao (khch chm chp), khn
thuyn tam trt (khch mi v lng), t tr
hu tr (khch tho i), to tm truy hn
(khch si tnh), nhip thn nhim to (khch
lnh lng). Khng phi l nh nho th kh m
thuc lng uoc b cm nang.
Vy m Kiu uoc T B dy by ch, tm
ngh.
Ti(ng *=c ti(ng Nam
372
Hi nm 19, qun i Quc Gia nh Bnh
Xuyn. Qun Bnh Xuyn rt vo Rng St.
Mt anh Bc ky di cu lm trong ban truyn tin
ca chin djch. Mt bui sng anh nhn
uoc bo co: Phe ta bt uoc ba ghe ca
jch. Anh nh in hi i hi li m vn
khng hiu ti sao i hnh qun chin djch,
qun jch khng bt m i bt.ghe.
Sau anh mi hiu ting Bc ci y th ting
Nam l ci thuyn.
Sau i vo ch ngha lng vn ci y uoc
gi l con gh. Ci hay con, ghe hoc
gh cng gn gi vi chuyn sng nuc.
7a dao tYnh t
Bun tinh nm nga chnh inh,
Khng ai nm p ln minh cho vui.
}Nh B} E thA1 t!i
Nm 198 ti uoc xem my tm tranh dn
gian ger. Thch qu. Mc d ch hiu g c.
Ti lt xem tm tranh v nh su. Bp Nhu bj
thy tt vo m. Ti sng st, ngc nhin.
Tn tm tranh Nh su ca ti uoc vit
bng 4 (bn) con ch.
L nh, t truc n gi ti c tung l ch
Tu, ch ta th mi ch c mt m. Th m
373
r rng y bn ch tn tranh li uoc
Vin t din bch khoa c l Nh su,
ngha l ch c hai m thi. Truc mt ti,
Nh su c vn Lo no. Bit g m ni
leo. Hc ch thnh hin kiu ny th ch t toi
com. m c, nhung ti vn bung bnh, tip
tc ln m thm. Sau vi ln do du ti ly
quyt jnh... hc ch Nm.
t lu sau ti mua uoc cun Ch Nm ca
o Duy Anh v Hoc ch Nm ca V Vn
Knh. Dn dn hiu uoc phuong php cu
to ca ch Nm. Mun hc ch Nm th
phi bit... ch Hn. i gii t oi Hn, Nm
u m tjt th bit ung no m m? Ln li
mua cho uoc Hn Vit t din ca o Duy
Anh, thm Hn Vit tu din ca Thiu Chu,
kim thm uoc Bng tra ch Nm ca Vin
Ngn Ng hc, Bng tra ch nm ca V
Vn Knh, b gio trnh C s ng vn Hn
Nm ca L Tr Vin. Qu nht l i Nam
quc m tu vj ca Huynh Tjnh Ca...
Ti ch tham vng hc uoc t ch c
uoc my ci tn tranh kia thi. Sau mt thi
gian n sch, ti c uoc bn ch ca
tranh Nh su. Tn y l Nh s lc
chung. By gi mi yn tm l ch Nm
vit bn ch th c thnh...bn ting.
374
Trong ci ri thung n cha ci may. Nh
c Nh su ca Vin t din bch khoa ti
mi quyt tm hc ch Nm. Hc ch Nm
li bit uoc mt t ch Hn. ng l Nh
su khai tm ch Nm cho ti. Nh su
xng ng l thy ti.
7h. ngh8a &i:n kheo: VYnh kh!ng Jhei
3n
Lng Vit Nam no cng c mt ci nh,
nh cng ca lng, noi th thnh hong noi
hi hp, hi h, t l, ht cho, din tung.
nh kin trc khng nng n, rum r, to
mt v oai nghim nht jnh. nh khng
ln, t ln phong cnh xung quanh nhng
cy c th, a hay mum, im thm mt nt
b n nhung khng bin nh thnh mt ci
n trang nghim v linh thing.
n y dn lng thoi mi nhu nh mnh,
ngui ta c th tr chuyn tha thch, thm
ch c th ci nhau v cng chng ai cm
on nhng cu bng a cot nh v c
nhng li th tc.
375
(Trn Vn Cn - Vit Nam iu khc dn gian
th k XV-XV)
7on gY ngu nht
Quan bc l nh vn. Vy ch hi quan
bc mt cu:
- Con g ngu nht?
- Con b ch con g.
- t hn chua l th.
- L nhy.
- Vy ch huynh c thy con b gm c
khng? Chng bit chn c non m gm,
cha c gi, c ho ra. Nu c ng ct trn
c chng bit n. Ch n c ch khng n
ct.
- hiu quan bc mun ni.con g ri.
- Vy khng phi vy V: Ch di tng ma,
ngui di quanh nm, thua bc.
- nh.
*'o ch4 mi3n Nam utiyu
Trong ja ht bo ch, Sign xua nay vn l
trung tm ca bo ch, ngoi nhng nht bo
ln xut hin t truc, nhu t Thn
Chung, sau i thnh Ting Chung ca
inh Vn Khai, Si Gn Mi ca b Bt Tr
376
v.v.. khi ngui Bc di cu vo Nam c thm t
Tu Do, tip n Ngn Lun. l nhng
nht bo ln c nh hung su rng trong
qun chng. Hot ng bo ch Saign
cng ngy cng pht trin, theo V Bng,
n thng 12 nm 19, Si gn c ti 44
t bo ra hng ngy.
Tu Do l nht bo u tin ca ngui di cu,
quy t nhng tn tui nhu: Tam Lang (V
nh Ch), Mc Thu (Luu c Sinh), Mc
( Quang Bnh), V Khc Khoan, Nhu
Phong (L Vn Tin); Nguyn Hot (Hiu
Chn), inh Hng (Hoi ip Th Lang,
Thn ng), Phm Tng...
Theo li nh vn Mc : "Nghj jnh cho
php Tu Do xut bn do chnh ti k (lc y
ng lm vic B thng tin cng vi V
Khc Khoan), ti tp hop ban ch truong. C
377
giy php ri phi lo tm vn. T pht u ti
ngh ra v bn vi Khoan ng cho ti
ngy cui cng ca t bo tuyt i khng
mt nh hung no t bt ky u ti ung
li v hot ng ca t Tu Do (...) Ban ch
truong ch c Tam Lang, V Khc Khoan,
inh Hng, Mc Thu, Nhu Phong v ti. (...)
Anh Tam Lang ch nhim lo iu hnh, Mc
Thu lo trj su tin bc, V Khc Khoan l
ngui truc tip lin lc vi bn ngoi. Tu Do
tu n ng vng nh lp trung hop vi c
gi di cu v cn c li l khc. .
Th) thi3n
Trn Nhn Tng (1279-1284) l t su thin
phi Trc Lm. Ngoi thng qun Nguyn,
ngi thng c tu chnh mnh qua bi C trn
lc do dui y:
Bt trong nh, chng cn tm xa
V qun mt gc, nn ta tm Bt
Nay mi hay: Bt chnh l ta
Vi(t "n9 "i(t &'o
Vn chuong, dui mt mt s ngui, l
nhng tc phm do ngui vit sng to vi
378
ch ngha vn hoa. Sng to t ct truyn,
nhn vt, li i thoi, bi cnh, t cnh, t
ngui, t tnh.
Bo ch v nhng truyn khng hu cu cng
lm uoc nhng iu . Khc vi ngui
vit truyn, ngui vit bo khng phi lo n
ct truyn, nhn vt, i thoi, t cnh cng
li trong cuc k li. Thuc t trong cuc sng
hng ngy, nhiu chuyn xy ra cn ly ky
hon truyn hu cu. Nhiu nh bo bit k
thut k chuyn to ra bi vit hay nhu
tiu thuyt v i khi cn hay hon na.
(V Thy Hong Ma bt)
7h. ngh8a Eng "n
Dui y l bn cu tho trong mt bi tho
tht truyn ca c Nguyn Khuyn:
Con gi nh ai tm v sng
379
V v h vy quai cng
Uc g ta uoc m ta .
Ta m ta li. chung
T0u1/n cc ng=n i 7hi(n t0anh
i lnh hon ba nm, hn khoe hn bn
cht ng tm tn jch. Sang c, mi ln
nhu ng ng, hn li khoe khoang thnh
tch y. Bn b khng tin. Hn ci o v xn
qun ln khoe: trn lung v dui chn hn
cn thy r tm vt seo. Bn b hn cui:
ng bj tm vt thuong u c ngha l ng
git uoc tm tn jch.
Hn vn khng khng: Th c g khc nhau
u?
Nh to-to nh
Mt dj bit cn bn gia tc Hn v tc Vit
v phuong din ngn ng l trong c php
thng thung ngui Vit t djnh t sau bj
djnh t (mettre le dterminant aprs le
dtermm). Ta ni: Nh ti c sn ln th
Ngui Tu ni: Ng gia hu i nh.
Ni mt cch khc, so snh, th c php
ca ngui Vit tuong uong vi c php ca
380
ngui Php. Cn c php ca ngui Tu
tuong uong vi c php ca ngui Anh.
(Thi Vn Kim)
Ni i:u
iu ch Hn l gian gio, gian ngoa. Ni
diu l ting Vit vay muon t ch Hn.
Ngay c ting gi ca nh nng cng.
vung mc v ch Hn, nhu: Ci ch l
ming g cong qung ln lung tru b
buc vo ci cy.
(o Duy Anh Hn Vit t in)
C!n Jhu9 h!n th:
Ngui trong nuc dng nhng ch v ngha
nhu hn phu v hn th.
Ting Vit ch c phu l chng v th l
vo. Nguyn ch Hn l vj hn phu (chng
sp cui) v vj hn th (vo sp cui).
(Nguyn Ngc Phch Ch Nho i sng
mi)
7h. " ngh8a
381
Phiu bc Ngui ta hay vit lm ra phiu
bt, khng c ngha. Phiu l tri ni khng
bit i u, bc l ci bn thuyn u.
7Sa " !
Thnh c khi p bng t, c khi xy bng
gch, cng c khi bn ngoi tung t.
Ngoi tung thnh, ngui ta cn o ho
rng v su c cm chng cn tr uoc
hon na su cng ph ca i phuong. Vng
ngoi cng thung uoc p bng t v c
trng tre bn ngoi nn cn uoc gi l ly.
Thnh Bc Ninh
V thnh c nhiu ngui , nn ngoi thnh,
tu nhin phi hnh thnh mt khu vuc bao
gm mi thnh phn dn cu nhu tho th
cng, ngui khun vc, khing vng, kiu,
382
thy lang, thy v.v. ngoi cc ph. Khi
xua ni n thnh v thj (cho) hay thnh v
ph (ph cho nhu thnh Bc Ninh, thnh
Son Ty, thnh Nam jnh v.v.) Khu thj rng
hon nhiu, bao gm nhiu khm ph thnh
ph cho. Vng ngoi, nhu trn ni,
thung uoc gi l ly.
Thnh Son Ty
Nhng noi c c thnh ln ly th li ra vo
thnh uoc gi l cng hay ca, ca ng,
ca nam.
Li ra vo ch c ly khng thi th li uoc gi
l nhu Cu Giy, Cu Dn.
(Nguyn Khc m - Thnh ly, ph phung
trong ljch s)
Giai tho#i Eng "n
383
Theo i Nam Lit Truyn: Nguyn Du l
ngui tu ph, song b ngoi t v cung knh,
mi ln vo chu vua th ra dng so st nhu
khng bit ni nng g...''
Nm 182, Minh Mng ln ngi, c ng i s
ln na, nhung ln ny chua kjp i th ng
t ngt qua i. i Nam Lit Truyn vit:
n khi au nng, ng khng chju ung
thuc, bo ngui nh s tay chn. H thua
lnh c ri.
ng ni: uoc ri mt; khng tri li iu
g.
C't &Li ha1 h't &L
Ngui Tiu (Minh Huong) v hoi c quc
nn ti ti thung qua nh nhau ht vi khc
ngn, ma may theo diu b ca nhng
tung tch c t bn Tu nn ku l "ht b".
Theo c Vuong Hng Sn th c khi ku l
ht bi, nhung v nhm din vin lc y a
s l tho bc. H king c hai ch bi v
bc nn h i tho bc l tho vng. V ht
bi l ht b.
C c Trjnh vjnh ht bi: Hn chi chng ni
bi l bc - Bi mt dnh nhau c li thoi .
384
(Vuong Hng Sn)
Xut i dj, dj i nan hiu theo ngha l
Ra i d, i li kh th nn t c ch kim,
t Bc vo Nam chua ai i chnh dm ba
cu i dui y:
- Da trng v b bch
- Vo c, vo hai, hai vo u l vo c
- Gi C Chi ch cu hi c chi
*'o ch4 mi3n Nam utiyu
Ngoi Thanh Nam, Hong Hi Thy vo Nam
truc. Nm 94 Thanh Tm Tuyn ra bo
ngay trong tri tip cu th ngay t nm 19,
tun bo Vn Ngh Hoc Sinh m ta son
ung Trn Hung o do mt nhm vn s
thi s 1, 1 tui va c ph, thuc v lm
bo l Nguyn Thy Long (Mc Lan Giao),
Qy Ton ( Qu), L nh iu (L Phi
iu), L Tt iu, (i Nhn), Duong
Nghim Mu (Huong Vit Huong), Vin Linh,
T Ku (Hong Bnh Son)..v..v...
385
Nh h thng bo ch pht trin, qun chng
c gi ng o mi thnh phn. Tng
qut v bo ch, thnh phn nh bo, bin
tp, bnh lun th qu nhiu v h l nhng
ngui vit chuyn nghip (euilleton). Ngoi
ra phng vin v nhip nh bo ch min
Nam 4-7 kh ng nhu Nguyn Hong
oan, V nh, Ngc n, L Di Nguyn,
ung Thin L, L Thip, Duong Phc,
Nguyn Tin Son, L thj Bch Vn, Anh in,
Nguyn Tn Dn, Che Nguyn Hi Ch,
Nguyn T, ip M Linh, Nguyn B
Quyn, Hng Phong, Nguyn Tuyn, Thc
Vin, Triu Giang, Chu Vi Thy, Duong
Phc, L Ph Nhun, V Ngc Long, Trng
Duong, Nguyn Kinh Chu, Nguyn Qu,
Nguyn Thanh, Ngy Thanh, on K Tung,
Phan Nht Nam, Trn Ngc Tu, v..v..
Ti(ng Vi/t mYnhddd kh Uu'xr
Min Trung Vit Nam thung dng t nu.
Nu c ngha l h, ngui ta, chng n...
(ngi th s nhiu)
C ai rnh v t ny hng?
386
Vi(t "n9 "i(t &'o
Theo William Zinser, ljch s bo ch cho thy
ngnh vit khng hu cu tr thnh vn
chuong mi v bo l loi vn chuong mi
v vn chuong hay.
Ngui vit vn hay vit bo cn bn ch l
ngui k chuyn. Nh vn k chuyn ngn,
truyn di qua sch. Nh bo tung thut su
vic trn bo. Nu vn l ch vit uoc trau
chut, th vit vn, vit bo u l vn
chuong, l ngh thut. V ng quan tm
n vic uoc gi l nh vn hay.nh bo.
(V Thy Hong Ma bt)
7a dao t0. tYnh
Cm chn ti, ci vng non, gi mt con, g
nhy .
Cau phi ti, gi don tang, chim ra rng, g
mi gh.
Vn Nam9 "n *=c
Quan st sinh hot, cn thy ngui Nam chju
nh hung Tu rt r, nhung l Tu bnh dn,
nhu thch mu sc tht tuoi: xanh, vng, .
387
Nhiu mn n gc Tu. Ngn ng ca ngui
bnh dn Nam b mt mt ht sc nm na,
cht phc ( rut, v xe, hp quet.vv.) mt
mt li hay pha ch Hn (nc gia, con l, qu
giang, kh qua, au bao t, lm i i..v.
v.). Cha chin t ngay bn ung ci,
qut vi xanh xanh . Tuong Pht B
ng, nm l l khng kn o g c.
Tiu thuyt Tu (Tam quc, Thu h, Chinh
ng chinh Ty.) v cc loi truyn v hip
Tu nh hung rt su vo vn chuong Nam
B. Nhiu cy bt u th k XX phng theo
truyn Tu, vit v Phn L Hu, Tit Nhn
Qu, Tit inh San, v v.. Tiu thuyt ca Bu
nh, Ph c th bao gi cng xen vo
nhng pha v hip ly ky, git gn. Cc nhn
vt tiu thuyt Tu cn nhp hn vo vn
chuong bnh dn Nam B thnh nhn vt
trong v, dn ca.
Min Bc cng nh hung Tu nhung khng
phi vn chuong bnh dn, tiu thuyt bnh
dn, m khai thc vn chuong bc hc, c
bit l tho ung, tho Tng.Nhu th l, v
su tip nhn vn ho Trung Hoa, t Bc vo
Nam, vn c su khc bit.
(Hi k Nguyn ng Mnh)
388
Vn ha
T vn ha c rt nhiu ngha khc nhau:
Theo ngha hep v thng dng ch hc thc,
trnh vn ha.
Vn ha theo ngha rng ch nhng kit tc,
tu duy, sng to ca con ngui v tu tung,
hc thut (vn hc ngh thut, khoa hc,
gio dc). Tn ngung, phong tc tp qun
ca dn tc ny khc vi vi dn tc khc.
T vn ha ng phuong vn c ngha l
v dp hay c gi trj.
(Trn Ngc Thm Tm v bn sc vn ha
Vit Nam)
Ch ngha ca mt nh vn hc thi danh
H Ni:
Ch di m hom mnh ni ht ra nhng g
mnh bit, phi hc gi ngu th mi khn ra
uoc.
389
ca ngui, ngui nghe.
Cc hnh thc ca lng ng rt phong ph,
trong c:ni li, dng t dng m hoc
gn m, dng t gn ngha, tch mt t
thnh cc t khc nhau.
Dn gian i lc dng mt ting Vit ng
ngha vi mt t Hn Vit choi ch:
C rng ni tht di nha
Lc trng dang t th hoa dang th.
Nha l t Hn Vit tuong uong vi t
thun Vit rng
m9 mi(u9 3n
- nh l noi th thnh hong ng thi l
nh chung ca lng x.
- Miu dnh cho cc thn uoc th cng u
n, lin tc;
390
- n, ph l noi th cng ca o gio;
- Cha hay am l noi th cng ca Pht gio.
(T Ch i Trung - Thn, ngui v t
Vit)
V Ci Rng, ch rng hi Ci Rng?
(atViet.com - Trau gii ting Vit )
Trng dng Trng duong l ngy mng
chn, theo tc xua thi nhn ln ni cao, cm
hoa ph du, ung ruou cc v lm tho.
Thu hng Trong lng vn, cc c nh nho
r nhau ln ni ung ruou, lm tho. V li
ma thu, phong cnh tiu si, nn thi nhn
thung bi thu, m lm ra thi vn nn gi l
thu hng.
(Tn Tht Luong Xun mng)
SSa th)
391
Gp ch c t dng, c ngui i sang ch
thng thung hon.
Th d :
Nh ca ti vay, ti tr no,
Ai ng gi ha vic qun vuong
(Lng me - tho Nguyn Bnh)
V bj sa li thnh :
Ai ng gi ga vic qun vuong
nh rng gi ha hay gi ga ngha
cng nhu nhau, nhung cn u ci phong vj
c knh ca cu tho, ca np sng ngy
xua khi m ngui con gi m ang, truc
khi v nh chng cn lo ngi khng ai thay
mnh gnh vc chuyn gia nh?

t ch gi ga vo ming mt b c gi
thi c xa xua nghe rt v duyn.
(Nguyn Thj Chn Quynh Bch Vit ni
ting Bch ng)
7'i kh khn caa ng%i &i:n kheo
Khi hon tt mt bi bin kho thung mt
nhiu cng phu d rng ch l cng vic c
kt. Cc tc gi bin kho thung l nhng
ngui vit c hc vj cao, nghin ngm hng
392
chc cun sch c ng nn tc phm
ca h. Nhung khng phi nhng cng trnh
kh cuc y khng c nhng sai st m
nhng ngui vit sau cn c vo nhng chi
tit sai lm vit thnh mt tc phm
khc s tr nn mt dy chuyn sai lm mi
mi.
Thiu thuc t v suy lun ch quan l hai
nguyn nhn dn ti sai lm. Nhung nguyn
nhn quan trng chnh l su tin tung hon
ton vo sch c, khng cn nhc k cng
cc ti liu tham chiu.
(ng Trn Hun - Ci kh khn ca ngui
bin kho)
Vo l jch
B bjch mi l ta
Khi chin su sy ra
Ta buc v vi jch
Rc rjch ta nh ta
Ti(ng Vi/t9 dK m kh
Ch yu t chng ta hay dng ngy nay l
do ch yu nt. t th khng c ngha g
393
c. Trong khi nt c ngha l sinh thiu
thng, vn cn dng trong t non nt.
u nt, do , c ngha l yu ui, l non
nt.
Giai tho#i Eng "n
Trn ng Khoa ght ci g l ch giu rt
c. Th d, Khoa jnh ngha tho L t:
Ngui ta ni Ti di n cm, th L t vit
Cm di n ti.
Trong mt cuc ni chuyn, Khoa dn tho
ca Hong Hung, Duong Tung giu cot:
Anh lang thang em...
Anh mini em...
Anh xanh xao em...
Anh tit canh em...
(Hi k Nguyn ng Mnh)
T0u1/n chJ i T0e c!ngx
Ngui b guong mt ngi ngi hnh phc,
va chm ch theo di tng buc i chp
394
chng ca a con, va nung: Con trai ca
b gii lm Mt, hai, ba, no... hoan h
Bn muoi nm sau.
Ngui b d dm tng buc t nh ra sn
nhu a tr mi tp i, khng may bj truot
chn, ng tm c mt. Thng con qut: Tht
ng l cm hay ni, qu hay i, cho cht
Hai git nuc mt r ra t hai h mt gi nua.
Ngui b by gi mi thy au noi bj ng.
Chuyn gia hai chng ti (Thanh Tm
Tuyn, Mai Tho) xoay quanh thi ca. Anh c
v nh kh nhiu tho Vit Nam thi hin i
k c loi tho t ngui c nhu tho Nguyn
Xun Xanh trong Xun Thu Nh Tp. Anh rt
chju tho Ch Lan Vin.
Nhn cp n tho Hni ri Sign lc
y, ti nhc n mt bi tho gn y tnh c
c trong mt trang Vn Ngh ca mt t
bo mi xut bn: mt bi tho mi, l, chng
chc, dui k tn l hoc chua tng thy:
Nhj; mt bi tho lnh, ti rt thch cht lnh
ca tho, v cch biu hin cm thc bng
nhng hnh nh d dang, tr i tr li dui
395
nhng nh ri khc nhau, ng thi vi ci
tit iu bin ho uoc ni kt li bng
nhng cu trng; ti c nhng cu thch
nht, c hoi tho gn siu thuc:
Li thy con dng nh lng
Nhng dinh cy xanh
V nhng ngn tay trn phm dng cm
i guc mc trong cn phng tru tong.
Ci du xung ci du xung.
Anh lng nghe ti bnh phm, c tho, ri
ni:
- Nhj l ti.
Chng ti thn thit nhau ngay t bui gp
g y.
Vn ha d,n gian
i vi qu thn, Khng T ch truong knh
nhi vin chi.
vin, khng lin lc, th khng cn t ra
hnh thc chi ht. L trong o Khng l gia
ngui vi nhau m thi.
Vn ha Vit Nam truyn thng c dnh ch
cho siu hnh. L trong l hi l gia ngui
vi thn linh. Ta khc, lin lc vi thn xong,
ta xoay qua lin lc vi ngui. l hi.
396
V vy hi khc vi l hi.
Sng t0:n %i-
Ngun cu thnh ng sng trn di n
ming di ch,
cht xung m ph cn c hay khng t cu
ca dao:
Sng doc ming di ch
Cht doc b vng tm
Sng khng n ming di ch
Cht xung m ph khng c m n
(Khi-Chnh Phm Kim-Thu - bo Tu Do)
Ti(ng Vi/t "<a kh "<a kh!ng dK
Hi: H Thanh bj bt hc ting Vit, vi bi
v u..
Ngui dy l ngui Bc v c y ni khi hc
mt sinh ng no th phi hc theo
sinh ng ca th nuc . Nhu vy
khi hc ting Vit phi hc theo ting Vit
ca H Ni.
Theo bi lm trong lp th ch : ch
u ca ming Nam.
397
V d xe: u xe, thi : thi u, v
xanh: u xanh.
H Thanh c thc mt nhung khng dm hi
trong lp, l nu l u, vy "du h"
c th gi l "d h" khng? Nhng t nhu
thi th c nghe ch h th H Thanh
chua bao gi nghe ai dng t . Vy t
h c trong ting Vit khng ?
p: Ngui Bc khng gi u h l
h m gi l "du phu". Why? Nhung ting
Vit li c c t Tu h y bc oi.
C ngui gi l...to ph Th gi l phu
tu: phu qun ca ngui vo Tu (Tu ph)
Khng bit c ng khng bc?
Cm on bn tr li thc mt ca H
Thanh. Vy l t h khng c. Ng
hn....
Nh.ng hYnh d#ng mi caa ch. ngh8a
Mt gio su ng hc dy khoa Vn ti i
hc tng hop H Ni cho bit nhiu nh
vn, nh tho thnh danh phm nhng li
398
c tn l trng ng (pleonasm), lm ngui
c khng hiu t ng mnh dng, v vit
tha mt ch hon ton v ch. Nhu bi tho
H ko pho sng tc t hi nh trn in
Bin Ph:
Dc ni cao cao,
Nhng lng quyt tm cn cao hn ni!
Ph)ng T,19 Jh)ng V!ng
Ngui phuong Ty t ra nhng khi nim:
- Cn ng ch vng Ai Cp-Palestin.
- Trung ng ch Ba Tu-Aganistan.
- Vin ng ng ch Triu Tin, Nht Bn,
ng Trung Hoa.
Vit Nam)
Ti(ng Vi/t ton th>
Ngui Vit nhn ton th, ri bt ting ni
ton th.
Ni ton th th nhng thnh phn ca li tu
chng khng cn phi c ngha chnh xc. V
d ta ni :
- Chj em m nhau ng, khng ni Chj v
em m nhau ng.
399
- Chj em a no rnh qua b bo, khng
ni Chj hay em a no rnh qua b bo.
Chj em ng mt mnh ngha mo h,
nhung ng trong cu th ngha n jnh,
khng cn phi thm v, hay g c.
7h. ngh8a "i Eoi "Wt
C gio hi mt em b nh tr:
- Loi vt v ngui ai thng minh hon?
- Loi vt .
- Ti sao vy?
- V khi con ni vi con ch th n hiu.
Nhung khi n ni vi con, con ch hiu g c
Ch ngha lng vn
400
Hng.
***
7h. \Vi/t] thjo \TAu]
Khi c ch vit th ngui Tu dng php
tuong hnh. ch ngui Vit, v ngui Vit
dng ci ru lm v khi. H vit ch Vit
nguyn thy gm c:
Mt nt ngang di tuong hnh cho ci cn.
Dui c mt ci mc xo tuong hnh cho
lui ru.
V h c l Vit.
n i Chu, h vit vit l vot qua.
i Thuong, h vit vit l la go.
401
(Ngun: Bnh Nguyn Lc)
7h. ngh8a Eng "n
Vn ha l v cng v tn, l thin bin vn
ha theo thi gian; vi vn ha th khng th
p t, khng th em vn ha ca dn tc
mnh gn p cho vn ha ca dn tc
khc. Nhu Tt c truyn ca chng ta l vo
thng ch khng phi vo u thng ging
m ljch theo ngui Trung Quc.
Tt vi ngui Trung Quc c thjt m, cu
i, nhung Tt ca ngui Vit ngoi thjt m,
cu i cn c thm da hnh vi bnh
chng, bnh tt.
y l su pht trin hnh thnh nn mt
nn vn ha khc.
(Trn Quc Vuong - Vn ha Vit Nam, tm
ti v suy ngm)
\ong]
Nhiu hc gi cho rng cc m ting Vit
biu thj hnh dng. Nhu khi c m ong th
y nhu rng c ci g.trn trn. Nhu:
402
Qu bng, cong vng, ci long, ci nong,
chy lng vng..v..v..
Vn ha c Jh:
Bui trua ngi qun , mi vj ca qu nh.
Ti nhn ci bn vung vc, sch s, qu tnh
tht l thuong hi. Hp a nhn h, tht
nghip chc lu. L tuong t trm tu bn
thu ung ngi ng.Nhng soi ph chui
tut vo bao t im lng, n ti nghe c
ting rng mnh chm vo nhau. Nhai, nut
v tung nh. Bui trua ti ri cng qua, rt
vi.Ti nhai, ti nut v ti tung nh La
Pagode.
Qun c
ph Ci
cha
tng nm
trn gc
ng tu L
Thnh
Tn Tu
Do. N
chnh l noi nhiu guong mt thi danh ca
mt thi vn chuong ch ngha, tho vn, hi
403
ho, m nhc, cng nhu nhng tn tui ln
trong vn gii ca Si Gn thi thuong, mt
thi thung c mt. Khi vit v bn b, L
Rng Phan Lc Phc dua vo hi nh, k
nim. on vit v Cung Tin l mt th d.
ba sau Tuyn Tp Tp Ghi, tc cun th
nh sau B Bn Gn Xa qua V Phin,
Nguyn Xun Ngha, Nguyn Cao m th
nhng bng hu ca Phan Lc Phc nhu
Mai Tho, Thanh Tm Tuyn, h u l
khch quen ca Qun cha hi , c thm
Du T L, Nguyn Mnh Trinh, Nguyn nh
Ton, Vin Linh.y l La Pagode ca Si
Gn mt thi c mt.
***
Ti nhn quanh. Khng nhn nhung ti thy
nhng Mai Tho, Nguyn Mng Gic, Kit
Tn, Lun Hon, Tung Nng Tin. Ti thy
nhng Du T L, Nguyn Mnh Trinh,
Nguyn nh Ton, Vin Linh.v v s nh
vn, nh tho khc ang lng l np vo
nhau, lom khom nhn ti. Ti ngi ng, ngp
v ti hi nh La Pagode ca Si Gn.
Bao thuc l li i bn ci bt la gt g.
tt c, li r r ti mt ni quay qut nh Si
Gn. Ti nhong nhong chm la. m
my trng ngoi kia lng thng mi mi i
404
qua uoc ci ct n, ci ng lng ca bui
sng dung nhu ch no cng ging nhau.
Tht mt mi cho mnh vit vn, lm tho, ln
tn lm g cho mt, c g m chnh che. Ni
cho ngay vit vn lm tho no c g m lng
ngy xua. u c ri bi bi nhn my quyn
sch ng nghing trn bn nhu my ci m
bia l ng inh Cung, Nghiu , Qy
Ton, Ngu n, Phan Ni Tn, H Thc Sinh.
i din vi ci ngha ja vn hc kia l qy
ng V Phin, Nguyn Xun Ngha, Nguyn
Cao m, Phan Lc Phc. H nhn ti va
ngp, va ngi ng. Bui sng lng ng
huong t tri, ri cng qua i, rt nhanh.
Tri thu, tri xanh nao lng, nng vng cng
ng ngn. Ti nhu h h vi La Pagode ca
Si Gn mt thi c mt. thp nin .
Cm on bui trua, cm on bui ti, cm on
bui sng.
Mt ngy, nh i.
(Nguyn Quc Tr - Tn mn xung quanh Tp
ghi.)
7h. ngh8a " ti(ng Vi/t Bao 0=c 0i th(
405
Thnh thuc cm on cc bn c nhiu li
hay, vui ngha mnh hc hi...
Mnh khuyn mnh, m mnh ni mnh mnh
nghe
Mnh ni tu mnh mnh, mnh c lo mnh
mnh i
Vi(t "n9 "i(t &'o
Nhiu ngui cho rng nh vn vit truyn
di, truyn ngn thuc loi hu cu, thung
i hi th gi, cng lao v ch nhng loi
truyn ny uoc coi l vn chuong ch
ngha.
Cn loi khng hu cu, trong c bo ch,
vit v nhng su vic va xy ra, trnh by
d kin mt cch vi v. Nhung bo ch ngy
nay, d c vit vi, khng phi ch gii hn
trong thng tin, m cn c nhiu bi c bit,
vit tht cng phu, tht vn chuong.
(V Thy Hong Ma bt)
T)ng Eai t< "ng ti(ng Vi/t
406
Phm Quynh bo ting Vit c bit giu t
c tuong. T c tuong c hai nhm:
Nhm v cm: gm nhng t khng cha
cm gic, cm xc.
V d: tri, dt, ni, rng, sng, bin, ao,
chum, cy, c, chim, c, nai, g, lon, ru,
ci, ni, niu, la, khoai, tay, chn v.v. (1)
Nhm hu cm: gm nhng t c cha
cm gic hoc cm xc.
V d: nhp nh (thj gic), l lay (thj gic), t
tch (thnh gic), b bm (thnh gic), ngo
ngt (khu gic), thoang thong (khu gic),
trn tru (xc gic), ram rp (xc gic), cht
xt (vj gic), chua l (vj gic), nao nao (cm
xc), nho nh (cm xc), s s (cm xc),
ru ru (cm xc) (2) Khng phi ch t kp
mi hu cm. Nhng t on nhu co, ci,
cun, cua, day, gp, khom, khum, lch, ln,
407
lun, np, on, rn, tht, uy, vo v.v.,
chng cng u c cha th cm gic nht
jnh g y ch khng phi rng nhu ni,
niu, nn!
Ting Vit khng giu t cu tong v cm,
nhung ht sc phong ph t cu tong hu
cm. Ti sao? T c tuong v cm chng
qua l ting t ra gi tn vt. Phi i
nhiu, thy nhiu vt n vt kia, phi ch to
ra nhiu vt n vt kia, th mi giu tn gi.
() D nhin trong s nhng t v cm di vi
ta by gi, c th c mt s vn xa kia l
hu cm. T tin ta c th d cm gic th
no d khi goi chim l chim, c l c.
() Truyn Kiu, ch Kiu qua m m Tin:
Nao nao dng nc un quanh Nhjp cu
nho nh cui ghnh bc sang S s nm
dt bn dng u ru ngon c na vng
na xanh.
7a dao " Ech BS
Cc bin c ljch s nh hung rt ln n
i sng dn chng, nht l lon lc. Chin
tranh gy cnh iu tn, cht chc, nh tan
408
ca nt. Nhn dn ch bit ku tri, by t
ni on thn:
Ci c ln li b sng
Gnh go da chng ting khc ni non
m v nui ci cng con
anh di try nc non Cao Bng
y l thm cnh ca ngui dn phi thi hnh
ngha v tng qun dui thi Nam Bc Triu,
xy ra cuc chin tranh Trjnh - Mc. Cao
Bng l cn c ja trng yu ca nh Mc.
Ngui lnh trong cu ca dao trn thuc hng
ng qun Trjnh, uoc lnh ln ung nh
qun Mc, v v vo con trong bui chia ly.
Thanh ,m
Trong ting Vit Nam ta chia ra hai h.
- H c su thanh, ngha l pht m ng
mt cch th m ging ln ging xung thnh
ra su thanh.
- H c tm thanh, pht m ng mt cch
th m ging ln ging xung thnh ra tm
thanh.
Ci h su thanh nhu th no?
Nhu ting ba, l thuc v h su thanh. V
409
ch ln xung ging m thi, th uoc nm
ting na, l: b, b, b, b, b; nhu vy,
cng vi ba na l su.
Cn ci h tm thanh nhu th no?
Nhu ting bng l thuc v h tm thanh.
V ch ln xung ging m thi, th uoc by
thanh na l:bng, bng, bng, bng, bng,
bc, bc: nhu vy, cng vi bng na l
tm.
Ci l lut tu nhin ca ting Vit, do ci
lut tu nhin y m cc ng i xua t ra
vn Quc ng c phuong php lm.
(Phan Khi V ch Quc Ng)
7h. ngh8a Eng "n
C Nguyn gia Thiu cch y gn 2 nm
vit : Tr to ho dnh hanh qu ngn
(dnh hanh l ting gc Chm, c ngha
l ganh ght, ganh tj).
C Nguyn Tri cch y gn nm ni:
Tuy rng bn b cng anh tam
( l ting M lai hin nay, c nghia
l thng em trai).
410
ca ting Vit)
7ei E)ng9 "Qng cD
Ci luong t ht b m ra, lng ngha l tt,
ci lng l i cho tt hon. Khi u c tn
l "ca ra b", l ca ht theo iu b, bt
ngun t Vnh Long, ti nh thy ph Mui
Hai vi tung Xun tnh v gnh ht ci
luong u tin ca thy Andr Thn.
Vong c ch l mt phn nhc trong ci luong
do ng Cao Vn Lu ngui gc Bc Liu. V
chuyn c vo, khng con nn phi ly vo
khc. Mt m, nghe ting trng im vng
vng t chi canh cui xm, tm hn xc
ng, ng dng cy n c sng tc bi "D
c hoi lang", nghi l gia canh khuya
nh...chng.
(Vuong Hng Sn)
Ouan h/ thi:n nhi:n
Ngui Vit tch ly uoc mt kho tng phong
ph v quan h ny:
- Tri ang nng, c g trng th mua.
- Qu tm th ro, so tm th mua.
411
- Rng m g, ai c nh phi trng.
- uoc ma la, a ma cau uoc ma
cau au ma la.
- Mng tm thng tm khng mua B c
cy ba m nh la i.
V hin tuong trong i sng hng ngy:
- Thm ng th mua, thm dua th kh,
thm v th cha.
- Com chn ti, ci vng non, gi mt con, g
ghe .
Vit Nam)
7h. Vi/t gc TAu
u th k 21, trong b mn nghin cu v
bin kho, ting Hn Vit chim , truyn
9, tho 11, bo ch 29...
Ch Vit gc Tu l nhng ch, nhng m
m ta dng thng t ca ngui Tu hin ti
v dng m ca mu tu quc ng vit l. V
khi ta ni ln ting , ngui Tu lin h c
th hiu uoc.
Th d x lt lo l ch Vit gc.Triu Chu.
V ca dao ch c 1...
412
Ch anh cho ht sc ch
Ch cho n xi ln b khui hui
Ting Triu Chu n xi l rau mung. Khui
hui l tr bng.
(Nguyn Hu Phuc c san Ph Sa
Sng Cu)
7h. ngh8a E) m) E; mp
Trong Kinh thi th i nh c chp rng:
Say l ti ung ruou.
(Ngun: Mnh T)
*o enh
Bo nh Bo: bt nuc. nh: hnh bng.
Thung v i ngui mong manh, bo bt.
Trong Cung on ngm khc c cu: Sng
cn ca b nhp nh Chic thuyn bo
nh l x gp ghnh.
Gi' B'ch cb
413
Nhm Bch Khoa chn ta son ung
Phan nh Phng do nh vn Huynh Vn
Lang sng lp. Sau giao ton quyn vic iu
hnh cho ng L Ng Chu. ng Chu
khng phi l nh vn, cng khng h l nh
bo. Nhung ng L Ng Chu l ngui c
kh nng iu hnh v, dung ha mi phe
phi. Ph trch phn ni dung cho Bch
Khoa c th k cc nhn vt chnh nhu V
Phin, lo vn xui, Nguin Ngu lo phng
vn, phng su. Ta son Bch Khoa l noi
lui ti ca nhng nh vn, nh tho a s ln
tui, nghim tc, nng tinh thn cng chc, l
gio, nhu cc ng Nguyn Hin L, T T,
on Thm, Nguyn Vn Trung, Trn Ngc
Ninh.
Nhm Trnh By (Th Nguyn), ta son
ung L Thi T, gn ph Tu Bay, mt vi
thnh vin nng ct nhu Nguyn Vn Trung;
Linh Mc Thanh Lng; Dim Chu (tng thu
414
k); Nguyn Quc Thi (thu k) ta son. V
nhng tc gi thnh danh cng tc vi Trnh
By c th k: Nguyn Sa, Tho Trung,
Long Vn, Nguyn Khc Ng... Lp mi, c
Hong Ngc Bin, L Vn Ho, L Phuong,
Nguyn Trng Vn... V, d nhin, Trnh by
l noi tm v ca nhng cy bt tr, ch
truong dn thn
Tp ch Vn Hc ta son ung L Vn
Duyt, do ng Phan Kim Thjnh ng tn ch
nhim, c uoc su tip tay tch cuc v
phuong din bi v ca nh tho Duong
Kin. Sinh hot ti ta son Vn Hc c phn
tr trung hon. L ph t, ph trch bi v cho
Vn Hc, nhung nh tho Duong Kin, v
cng vic ti vn phng lut su ring ca
mnh, nn him khi ng c mt ti ta son.
Khch bin nh, anh em vn ngh phuong
xa v Saign, gh thm Vn Hc, nhiu khi i
ti, lui c chc ln, khng gp ai.
415
Tp ch Vn ta son ung Phm Ng
Lo, do ng Nguyn nh Vuong ng tn
ch nhim. Nh vn Trn Phong Giao, Thu
k ta son u tin v lu i nht ca Tp
ch Vn nhng nm u thp nin 19.
Song song vi 2 s bo Vn, mi thng, nh
vn Trn Phong Giao cn trng nom nh
xut bn Nguyn nh Vuong v, t sch
Vn Uyn, sau i thnh Tn Vn. L do, vi
bt c anh chj em vn ngh no, khng bit
mt ng, d u v, hi gp ng, ng u
chi ng khng phi l Trn Phong Giao.
Chng nhng lnh lng, i khi, ng cn
xng ging na. Tuy nhin, mt khi quen
bit, Trn Phong Giao li cho thy ng l
ngui rt qu bn v, quan tm ti nhng
bun, vui ring ca mi ngui. Nhng ngui
thnh danh t tp ch Vn, nhu: Trn Hoi
Thu, H Thc Sinh, Mung Mn, Ngy Ng,
Cao Thoi Chu, V Hu jnh...
+ng "n ha
Lng c li sng ep l lng vn ha, ch
lng no m chng c truyn thng vn ha
ca mnh.
416
L hi m tru l mt nt vn ha. Cho trai
gi sng th vi nhau by ngy trong rng
truc lc thnh thn cng l mt nt vn ha.
Ci no ti nay cn ph hop th gi li, th b
sung cho vn ha hon, ep hon; ci no thy
khng cn ph hop th b i.
(Trn Quc Vuong - Vn ha Vit Nam, tm
ti v suy ngm)
*'o ch4
Theo ngui Ty phuong bo ch mt thi
khng uoc coi l vn chuong. V vn
chuong theo jng ngha th k ch gm c:
Tho, kjch, tiu thuyt v truyn ngn.
Thi s ngui Anh Mathe Arnold (1822-1888)
pht biu:
- Bo ch l vn chuong.vit vi vng.
(V Thy Hong Ma bt)
7,u c5
Gio su dy vn, ng thi cng l nh ph
bnh vn hc.ng ph bnh vn hc min
Bc Nhng cu c qu qut, nguoc ngha,
ng ngng nhu sau:
417
Nhc s Trn Tin c mt bi ht vi ci tn
khoa truong "H Ni nhng nm 000.
Nhung t ai thy th l chung v nhng
nm 000 l g? L c mt khong thi gian
t nm 2 n nm 2999, l c nghn
nm, l c thin nin k th ba y.
Cng lin quan n nin i, ngui ta rt hay
dng cm t v ngha sau Cng nguyn
nht l trong nhng ti liu ljch s, chng
hn: nh L ri n Thng Long nm
11 sau Cng nguyn... Ti ni v ngha l
v n nay ta vn trong Cng nguyn ch
chua c bao gi l sau Cng nguyn c.
Cng nguyn l k nguyn Thin Cha gio
ly thi im Cha xu ra i lm mc khi
u. Mc ting La-tinh gi l Anno Domini
(A.D.- Nm ca Cha). Truc ci mc th
c th ni l trc Cng nguyn, nhung t
tr i th nm trong Cng nguyn v Cng
nguyn chua h chm dt nn khng th ni
sau Cng nguyn uoc.
Ta kh'c TAu
Ta gi du th du thuc, Tu ku..du th hiu
nhn.
418
Ta ku thp t nht sinh, Tu gi.cu t
nht sinh.
7h. \c'i] t0ong ti(ng Vi/t
Ch ci ngoi l mo tu ch ging uc,
ging ci. Ci ny cn nhiu ngha khc na:
Ci l ln,
B ci lm l lm.to.
Anh v x vn cho dy
Bc cu sng ci cho thy me sang.
Sng ci l sng khng.nh.
B kh, n canh n ch n ci ch khng n
nuc.
Ruou ci l com ruou cn nguyn c ht
go np. phn bit vi ruou nuc cht ra
t do chung ct t com ruou.
mn ru nht Nuc chy hu tri - Ci
hc bay ln mi tn tri - Tn .
Ai oi, ch ly K La Ci dua th kh, ci c
th thm Ca dao.
=n " ki(n
419
Cu thnh ng ch ngui no kho ni:
Con rn trong l cng phi b ra. ng ra l
Con kin trong l cng phi b ra.
V rn khng c tai.
+uWt Di thanh
Lut di thanh rt tu nhin trong tho Vit vn
chi phi ht thy cc th tho.
H cu tho chia lm hai, ba hay bn on,
nhng ch cui cc on phi ln luot bng,
ri trc, hay bng ngn (khng du), bng di
(c du huyn).
Nhiu khi ch i thanh cng khng cn
vn. c my cu ny ca on Ph T:
Duyn trm nm dt on
Tnh mt thu cn huong
Huong thi gian thanh thanh
Mu thi gian tm ngt.
(Hoi Thanh - Thi nhn Vit Nam)
7ao Mi:n " 7ao Man
T thi cc cha Nguyn, Thy Chn Lp
uoc gi l Cao Min. Theo i Nam thuc
420
luc, v k hy tn con (Thiu Trj) l Min,
nm 182 vua Minh Mng i tn l Cao
Man.
Nh Nguyn sau ny gi li tn c l Cao
Min.
Vn hQc mi3n Nam FGutiFGyu
Sau 194: t bo y mnh vic i mi vn
hc l t Sng To. T bo ch trng n
vic gii thiu vn chuong nuc ngoi l t
Vn ca Nguyn nh Vuong v Trn Phong
Giao.
Bch Khoa l tp ch vn hc sng lu nht
v quy t nhng khuynh hung chnh trj i
chi nht. Ngoi nhng bo jnh ky v vn
hc, cn c nhng bo thin v chnh trj.
Trong khi Nguyn Mnh Cn ra t Chnh Vn
c lp trung i lp vi Cng sn th
421
Nguyn Vn Trung ch truong t Hnh Trnh
v t nuc (194-197). C hai t ny
nng v l lun, c hu mun dep th ch
min Nam. Th Nguyn ra t Trnh by c
khuynh hung trn nhung li l nng n
hon. Hai linh mc Nguyn Ngc Lan, Chn
Tn ra t i Din (199) cng khai chng
chnh quyn min Nam. c bit hon l V
Hnh v L Phuong xut bn t Tin Vn
(19) dui su lnh o ca cn b nm
vng Nguyn Vn Bng
Nguyn Hin L ghi li trong hi k: Tu
tung chnh trj ca nhng cy vit nng ct
ca Bch Khoa c khi tri nguoc nhau: V
Hnh thin cng. V Phin chng cng.
on Thm, Phan Vn To, khng ua cng
nhung cng khng ; nhung cng khng ni
ra. Ti (Mc Giao), c l c Nguyn Ngu v
L Ng Chu c cm tnh vi khng chin,
nhung anh em trong to son vn gi tnh
ho ho vi nhau. l im ti qu nht .
T0u1/n cc ng=n i Tht tYnh
Ni cch khc, truyn tht ngn ngn hon
truyn ngn; truyn cuc ngn li cng ngn
422
hon truyn tht ngn. Ngn n khng th
ngn hon uoc na:
Bj tht tnh, chng ung c duoc tu t. Mt
phn mui giy truc khi tt th, chng suc
nh l mnh chua kjp yu ai c.
C hai giai on duy nht n ng khng
hiu n b:
- Truc khi cui, v sau khi cui.
7h. ngh8a t0ong th)
Mt hm ti gp bi oi th ca H Dznh.
Li li hoa m, cu no cu ny cht nch
nhng xa xi, mo h, mng o; ti m toi,
ngm i ngm li:
Bin chiu vang ting nhn ngu
Non xanh thao thit tri thu ruoi su
Nh thuong bc na mi u
Lng vuong qun khch nghe mu t hun
Li khng hiu my, khng r my, nhung
mc k: ti thch, m toi. Ti c ch n
my ting "non xanh thao thit". "Thao thit"
m nh ti. Xanh thao thit l xanh cch
no? Khng bit ch xc, nhung ti cho
423
l mt ch ti tnh, ng vi mu ni n(?)
Ri cch dm ba nm, by tm nm, tnh c
gp mt tc gi no cng "xanh thao
thit". Nhung ti chua bt gp thao thit
trong mt cun tu in Vit ng no.
7h. ngh8a Eng "n
Theo V ngc Phan trong Nh vn hin i
th ngui Hni c mt thi quen gi tn mt
ngui, h li hi chc vj ngui ra m gi.
Phn ngui gi cm thy hnh tin v c
quan h quen bit vi ngui uoc gi.
Chng hn : y quan dc nh ti, y anh
Huyn X. Ch nh ti, tu by t ci hunh
hoang, thy sang bt qung lm h.
l c hc, c t m cn km theo ch
c hoc ch quan na : quan dc t, quan
dc hoc, cu Nghj, cu Hn, cu c, cu k, cu
Thong, cu T, thy di xp, thy cai, cu
lang ta, cu bang t, thy qun, anh Kha,
anh cung vn, thy d, sinh d hay cng s,
quan ph don, hin ty, d diu, quan tha
s, ng Trm, ng Chnh trng, ng hu,
ng Hn, ng cu, cu Thong, ng L, cu
Chnh.
424
7h. " ngh8a
n cp, n cup, n trm Thung dng
nhng ch n cp, n trm khi c ai ly ca
ngui khc mt cch ln lt; cn ly cng
khai, khng so g c, l n cup.
n trm thung l ly t nh ngui ta, khi
ch nh i vng, ng k hoc so , khc vi
n cp thung xy ra ngoi ung, ngoi
cho.
ngt cu th nhng cu khng ging nhau th
s c nhng cu khc khng bit bao nhiu
m k. Th d nhu:
n b khng c n ng, l con s khng
n b khng c n ng l con s khng
n b khng, c n ng, l con s khng
(on Vn Phi Long - Trau gii ting Vit)
*'o ch4
425
Mt nh vn kim nh bo cho rng:
Thi s lm mt bi tho, nhc s lm mt bi
ht, nu uoc ua thch s uoc ngui ta
ngm vjnh hoc ht nghu ngao. Nu ngui
ta khng thch th ngui ta im ng, khng
ngm, khng ht.
Cn nh vn vit truyn, nh bo vit bi,
nu h khng thch, h khng im lng m
chi cho.thi u.
(V Thy Hong Ma bt)
nch "n ha
V so thiu vn ha nn trong nuc by
gi mc ra rt nhiu ..co s vn ha. Th
mi bit ngui ta khao kht vn ha n
chng no mi ngui khng bit l vn
ha, li tung rng ang sng gia mt x
hi thiu vn ha th nguy to
Th nn mi tnh u c nh vn ha: nh
vn ha M Tho, nh vn ha Tin Giang,
nh vn ha Tr Vinh, nh vn ha c o,
nh vn ha C Mau..v..v..
426
Ln n Si Gn ngoi nh vn ha Thanh
Nin, vn ha Thiu Nin, vn ha Ph N,
vn ha Lao ng. Cn c c.cng vin
vn ha: cng vin vn ha Gia jnh, cng
vin vn ha Ph Lm, cng vin vn ha
Ph Nhun..v..v..
Ri n khu ph vn ha, u hm dung tm
bng to ng:
Khu ph vn ha. T im vn ha c nh
vn ha phung truong tm bng to t
chng: T vn ha. Km theo khu hiu
Quyt tm xy dung khu ph l khu ph vn
ha.
Trong nh vn ha phung l gian phng
nh, loe ngoe vi ba a nhc, gm, t
cun sch vng, m t bo ng bi.
T im a s l u hm, ngha l ngay
dui chn bng hiu Khu ph vn ha l
noi bun bn lem nhem, t thuc l, xe nuc
ma vi ng b ma vo ve ting rui bu.
V cng chng th thiu vng ting tr con
chi th: jt m.
(Si Gn c nuong bo Tu Do)
427
Vn ha c Jh:
Sng nay c ph mt mnh
Si Gn chot mua chot mua
(C ph mt mnh- Ngc L)
Cu ht tht d thuong. Li nh n Si Gn
v nhng qun c ph bui sng, bui trua,
bui chiu, bui ti. Ngui Si Gn lc no
cng ung c ph uoc. Bn b gp nhau l
r nhau ra qun c ph. Tnh nhn hen h l
ly im hen mt qun c ph quen thuc.
Gii lm n hen nhau ra qun c ph trao
i nhng iu cn tha thun cho cng vic
m cc bn cng quan tm. Ngay n hnh
thc qun c ph cng rt a dng. T
qun cc va h c th bt gp bt c gc
ung no ca thnh ph, n nhng qun
c ph Tu c bnh tr bng thic to tung
(ngy xua chng ti hay gi a l tr Thic
Quan m), ri n nhng qun c ph l
thin trang nh dui mt gc c th (nhu c
ph Bch Tng Dip i din vi Dinh Gia
Long c), nhng qun c ph ca knh c
my lnh, c nhc Trjnh Cng Son.
l Si Gn ngy xua, vi khng kh vn
ha c ph, tr thc
428
hay bnh dn ty theo hnh thc ca qun.
D bnh dn hay tr thc, th khng kh ca
qun l th khng kh m, ni theo nh
vn qu c Hang Ngc Tun, noi ai
cng quen nhau. , nhng ngui khch
xa l ngi cng bn (thm ch khc bn) c
th ni chuyn vi nhau tu nhin nhu
quen nhau t truc. , mt bc xch l c
th tranh lun kjch lit vi ng gio su trung
hc v mt su kin thi cuc no va
uoc ng trn
nhut trnh (bo ngy)..v..v..
(T.Vn Vn ha c ph)
S'ch &'o mi3n Nam
Vit sch bo th phi c nh xut bn. Theo
V Phin, ring Si Gn c c nghn nh in,
1 nh xut bn (mt s nh ni ting nhu
Khai Tr, Sng Mi, Trung Thi, L Bi,
Nguyn nh Vuong..v..v..) v chc nh pht
hnh (Thng Nht, Nam Cung, ng Nai,
Chu..v..v..). Tt c u l ca tu nhn (ngay
c V Phin cng c nh xut bn ring).
Nguyn Hin L c nhiu ln tip xc vi cc
nh lm vn ha t Bc vo thm ng. V
ng cng c nhiu phuong tin nghin cu
429
v sinh hot sch bo ca h thi uc tnh
rng min Bc mi nm c 1 tua sch.
Trong khi min Nam mi nm xut bn 1
tua mi nm (198).
T0u1/n cc ng=n i 2h!ng
Khng ai tm hai ln trong cng.mt bn
nc.
c gi ng o mi thnh phn nhiu
tng lp khc nhau. Trong giai on u t
n : c gi c hc c Bch Khoa,
Vn Ho Ngy Nay... lp tr cp tin c
Sng To, lp tr thc c nhm Quan im.
430
T 19 tr i, bo ch tr nn a dng, t
Vn c mt ch ng ring bit trong su tip
cn vi vn hc nuc ngoi, v cng l tp
ch vn hc bn chy nht thi y. Nhng t
nhu t Nc, Hnh Trnh, Trnh By... ni
n nhng vn ca con ngui truc chin
tranh. Nhng t nhu i Din ca Nguyn
Ngc Lan chng li chnh quyn...
V su lua chn tc gi, c th ni:
Lp bi i thch c Duyn Anh. Lp sng
v bo thch Chu T.
Ty Hng, Nguyn Thj Thy V, Nguyn Thj
Hong, Nh Ca, phn nh lp ph n nhn
thc chnh mnh qua thn xc.
Lp tr thc thch cch t vn ca V
Khc Khoan, Mc , Nghim Xun Hng.
Lp tr lng mn giao thi thch c Mai
Tho. Thanh Tm Tuyn, Duong Nghim
Mu l nhng tc gi kh, i hi ngui c
mt trnh tr thc cao.
Ni E'i
ng Lng Nhn, trong quyn Chi ch c
nhc n nhng chuyn ni li nhu b H
Xun Huong trong bi Kip tu hnh:
431
Ci kip tu hnh nng d deo
Vj g mt cht to to teo
Thuyn tnh cng mun v Ty Trc
Tri gi cho nn phi ln lo
Vi d deo ni li l do v ln lo l
l..
Ti(ng ni 6a " na1
Sau y, chng ti xin gii thiu ngun gc
mt s danh t m ngha thung uoc s
dng trong li n ting ni hng ngy:
- Cha chin: Trong t in Vit - Php ca
Gnibrel (189) c gii thch: Chin l mt
loi cha (une sorte de pagode).
7h. ngh8a Eng "n
Trong phn dn nhp truyn Liu Trai Ch Dj
ca B Tng Linh c bi tho Cm d v
uoc ghi ch l ca Nguyn Khc Hiu:
Ni lo m choi, nghe lo choi
Dn dua ln phn ht mua roi
Chuyn i hn chn khng bun nhc
Tho thn nghe ma c my li
432
Nhung thuc ra bi tho Cm l ca Vuong
Hu ung v Tn djch tc:
C vng ngn chi c thch chi
u bng qua gi v nhu ty
Liu ng cm tc nhn gian ng
Ai thch thu phn xung qu thi
GJ nhgt Bwi 'x
Hi : Tui m ting Vit, ng my cu ca dao
ny tui m cht lun
Nh ng thy by dm, tui cm on thit tnh.
- Tt nc theo ma
- X ngi xung ging
- Trn lng d da
- Chi dm ba chy c
p : tui. Bi bo ra bt nha.
(DatViet.com Trau gii ting Vit)
Gi%i nhN h)n t0%ix
433
ng V nh Lin
Tranh son du Bi Xun Phi
(192 1988)
C khi cng cng mt ch nhung cch pht
m khc nhau cng to thnh nhng ngha
tho khc nhau. V d, hai cu ny ca V
nh Lin:
L vng ri trn giy
Ngoi tri ma bui bay.
Cu sau, ti thch c theo ging Bc: tri
thnh gii. nh d l tri hay gii
th cu tho vn l mt su khc ha hnh nh
con mua bi ang lt pht bay. Nhung m
gii nhe v di, d goi cm gic bun v
lnh ca mt con mua bi lm thm, lc rc
roi trn hnh bng mt ng ngi hiu qunh
vi l vng v vi ni th luong. Ngoi tri
mua bi bay th ch c mua. Ngoi gii
mua bi bay th khng nhng ch c mua
m cn c c con rt gy gy, se st, ti t.
(Nguyn Hung Quc - Ngh v tho)
434
Vn ha m thc: \_n]
Ngui ta tm ra rng: Cuc i ca mt
ngui n ng hu ht gn b vi ch n
vi gn na i truc:
Cn nh th.n v.
Khng cn nh na th.n ni by b.
Nhe l.n bt tai.
Nng l bj.n dm, n d.
Ln ln th.n hoc.
Hc gii l.n vc hoc hay
n tui th.n din, n chi.
Xung xm l.n bnh tr tin.
Nu khng c tin th.n qut.
7h. \c'i] t0ong ti(ng Vi/t cD
Com , nh gc, nuc vc, lon thui, cu
ca dao ny din t cch sng ca cc c
ta vo thi c xua, c th nm vo thi Hng
Vuong chng hn. Ngoi ra, ca dao c
nhng ting Vit c, th d ting ci l me
c t thi B ci di vng (tc Phng Hung
79) :
Nng v nui ci cng con
anh i try nuc non Cao Bng
435
C ngui thc mc ti sao li ni: Ci c, ci
vc, ci nng.. M khng ni con c, con
vc, con nng? Ting ci y va l c
me, vc me, nng me, va ni ln trch
nhim ca ngui n b theo ch mu h
ca tc Vit t thi xa xua.
(Mc Giao Vn ha Vit)
Bng nguyt ni mo mng trong gic
mng. Sch Tnh s c cu: Qui mng bt
tri giang l vin - D thm ty nguyt b
Hng kiu, ngha l trong gic mng m v
vi nhau, th chng bit g ung cch sng,
cch , m khuya theo bng trng m i
do trn ci cu .
(Tn Tht Luong Xun mng)
Vn ha du m@c
Vn ha Vit t thi nh L sau ny ly Nho
gio lm quc gio. Trong c tu tung
nht nam vit hu, thp n vit v vi nam
tn n ti, hay duong.thin m.c.
436
c hon na l vn ha du mc Tu sang
nuc ta, cc c ta xua ly tn m con trai l
vn (ra ngoi i hoc), cn con gi l thj (
nh i cho).
Vit Nam)
Gi' B'ch cb
Ti (H ng) nh vo khong nm 197, ti
vit cng lc cho 4 t bo gm: Nht bo
l Tu Do (Ch nhim Phm Vit Tuyn, Tng
thu k Nguyn Trng), Nht bo Thi Th
(Ch nhim H Anh, Tng thu k L Xuyn),
Tun bo Vn Ngh Tin Phong (Ch nhim
H Anh, Tng thu k T Vi Lang) v Tun
bo tro phng Con ng (Ch nhim Ch s
Minh V, Ch bt Thuong Sinh, tc Duyn
Anh).
Tuy cng cng tc chung Nht bo Thi
Th, nhung ti chua c duyn tip xc vi
Nh vn L Xuyn, Tng thu k ca bo ny.
Nguyn do v ti thung n sm ua bi
cho ngui thu k ca to bo Vn ngh Tin
Phong, v lun tin nh chuyn cho Nht
bo Thi Th, ri rt ngay v bn to son
Con ng hung ng nhng cuc u ht ht
437
t to son n my ci qun x nm trn
ung V Tnh.
Chnh v th i vi nh vn L Xuyn, mc
d ti rt i m li vn i thoi dm dng
pha cht sex nhe nhng kiu ci ci nt o
ngui yu c tun l chua xong, rt L
Xuyn, rt Nam B vi nhng ngn ng ja
phuong thun tu, khng h bj pha trn vi
ngn ng ca thi i... nhung ti vn chua
mt ln uoc i din xem Ch Tu Cu
ngoi i chju choi n mc no.
C cn c vo cc nhn vt Ch Tu Cu,
Rng Trm Bu, ti tung nh vn L
Xuyn phi l mt ng Nam B bm tron lm
mi vit rnh li vn dm dng ut t n
c gi no theo di ueilleton ca
anh l khng th no b qua uoc t bo
vo ngy hm sau. C ln ti thc mc hi
Ch s Minh V, th anh cui tong ln, ni:
Cu lm ri, L Xuyn n cn hin lnh hon
thy tu, nht hon con gi nh lnh na y.
Nghe ni tc l n bin ngay, dm.
Mt bui ti v Minh V cng D Hc Cn, r
nhau ra n sng ti qun h tu mi tu
V Tnh - L Vn Duyt gn tuong Ph
ng Thin Vuong. ang u ht rm r
trong lc ch oi n, bt chot Minh V
438
ng vt dy chy ra ngoi ku ln: L
Xuyn L Xuyn Vo y n sng vi ti
tao .
L Xuyn, nm trc khong trn 4 tui,
ngui hoi nh con, n mc tuom tt. Anh
va ko gh ngi xung, Minh V b b gii
thiu. y l ln u tin ti gp tc gi Ch
Tu Cu, L Xuyn.
(H ng - Kho bu trong tc phm ca L
Xuyn)
Vn Jhong
Nn tng ca vn phong l nu c li vn
hoa m, chi chut l iu hay. Nhung iu
quan trng hon vn l r rng, mch lc v
d hiu.
Trit gia Aristotle ca Hy Lp t th k th tu
truc Ty ljch ni: Vit gii l c tu tung
nhu ngui thng thi, nhung pht biu nhu
ngui thung.
Mark Tain cho rng ch ngn, cu ngn,
cch vit hay nht. ng bo: Vn ca ti l
nuc l. Vn ca cc i vn ho l ruou
nho. Mi ngui u ung.nuc l.
439
(V Thy Hong Ma bt)
Gi%i " t0%ix
C tc gi cho l gii l ting Bc v tri
l ting Nam. Nhung khng hn vy, vi ngoi
Bc u ni c hai ting gii ln tri.
ng l bj gii y. V: Gii ng tri c
mt xung y m xem, ch bit ngui Bc
khi no gi l gii, lc no ku l tri.
Giai tho#i Eng "n
Thm Tm lc y Nh Dim vi i gia
nh. My em gi anh sng v ngh ng
sch mun cho cc nh xut bn, kim n
cht vt. uoc ng no, anh ch mang v
cho gia nh uoc mt t, cn li phi th tip
tr li anh em, nn trong nh t khi c tin
tiu. Mc du sut trong thi ky ti i li choi
bi vi anh, Thm Tm khng h than th
vi ti mt li no, nhung ai cng bit cc
em anh phi vay muon thm mi n, m
n khng cht b cng nhu Phng vy.
C l cng v th, Thm Tm thung phi
vay truc tin ca nh bo. Mt hm, khng
hiu v nguyn nhn g, ng Long t khuc
440
v bo Thm Tm: ng khng nn vay th
hon.
Th l Thm Tm ng dy lin, mc ti cn
bao nhiu mi anh em i ung ruou ht v
anh ung tht say ri c thoi Khng cho
vay th bo l khng cho vay c uoc khng,
ti sao li ni ng khng vay th hon Th
no l hon? M ti sao li hon? Hon ci g?
H kh. Sau , Thm Tm i khng chin,
v mt ri. Ti khng gp anh ln no
hu phuong, cho nn khng bit tm tnh
anh c thay i nhiu khng, nhung truc
th anh l mt ngui a bt mn hoi,
nhung l l khng ni, bao nhiu on hn, ti
hn i vi t chc x hi lc by gi u
gi ghm vo trong cc truyn ngn v cc
bi tho tuyt diu.
Truyn Con V ca anh l in hnh quan
nim ca anh v x hi lc by gi, v sau
ny, ngh li th anh ma bt vit bi tho
bt h trn Tiu Thuyt Th By.
ua ngui ta khng ua qua sng,
Sao c ting sng trong lng...
+i ch)i ch. t0ong i " th)
441
Trong dn gian, li ni ch dn d d hiu
hon v cng c nhiu li choi bt ng, y
th vj. y l mt cch choi ch ng m:
Cc cht b nhi m ci,
Chu ngi chu khc: chng i l chng!
nh ng dnh lnh d vang,
Tin du m tr cho lng, ngo i!
Ch chng oi l ting khc ca c Chu
i vi chng Cc, th nhung y ch ni
ti con chu chng trong b con vt: cc,
nhi, chu chng, nh uong, ngo.
( Ngun : e-cadao.com )
*%m
Ca dao c cu Thng Bm c ci qut
mo. vi bm l ch Nm, ch Hn l
bn.
V vy bm l thng nh ngho. V bm
khng phi l tn, nn khng vit hoa l.
Bm.
442
Xin cho cc bc, cc c, cc ch, cc em,
cc anh.ton th nhn dn t Vit
L 1 ngui vit nhung khng rnh ting Vit,
mnh mng php lp topic ny hi cc c
ch v cc thnh ng ting Vit m mnh
kkng hiu hoc hiu m m, mong cc bc
cc ch gip cho thng em.
T u tin : x dd V d : my nh x
thy m
T th 2 : hiu cht lin. V d : tao hiu tao
cht lin
Cn na em nh ci hen.
Cc bc cc ch c nhng cu thnh ng,
ting lng no hay xin ua ln cho em hc
hi vi nh. V d nhu:
B cu : Cnh st giao thng
Vm : ni ngui CS, ci ny ch thy ni
trn mng, xin hi my bc ai pht minh ra t
ny vy, bt ngun t u.
Bj vjn (hay djn) : ni bj bt ti trn. V d :
tao bj b cu vjn lm tn ht ngn
(Ngun atViet.com)
7h. ngh8a Eng "n
443
Hi: Ch oi, ch cho Ty hi l nghe ni thi s
Vit Nam truc y, c ngui k bt hiu
bng tn Php. Ai dzy ch?
p: Ngoi Bc c . Leiba, tn tht l L
Vn Bi. Trong Nam c . Staiala, tn tht l
Nguyn Hng Ky. C hai tn Php u bt
u bng ch .
Hi: ngha l chi ch.
p: Hng hay Hi chi hi cc c d thn
dy.
T<: Em E > h't
Phm Thi v Quynh Nhu luu li muoi bi
T.
Trong vn hc Trung Hoa, T l mt th tho
vi nhng cu di ngn khng u v xut
hin sau. H mun ph v nhng quy tc
kht khe ca bi ung lut em li cho
iu tho nhiu bin i, cng thch ng li
tho cho vic ph nhc. Bi T khi ln ngay
t i ung qua i Tng th rt thjnh
hnh. Bi T khng c mt khun kh duy
nht. Cc thi gia, nhc gia ch ra nhiu iu,
t cho mi iu mt tn c c trm iu, k
444
muoi iu quen : B tt man, c Tn Nga,
Mng Giang Nam, ip luyn hoa, Ty giang
nguyt, Trng tng t, T ai tnh.
Trong vn hc ta c l bt gp ln u dui
ngi bt ca Phm Thi v Quynh Nhu bi
T nng mu tnh cm, thung muon tit tu
uyn chuyn, li l nng dim o t
nhng u tnh, kin ng, nht l rt xng hop
bn ti t giai nhn khoi t ni su tu
luyn tung nn ta khng ly lm ngc nhin
thy xut hin dui bt ca i cng t tiu
thu L mt ny trong cu chuyn tnh duyn
ca h.
T khng thy ny n v sau, tr c ngnh
ca Hu loi dng n rng ri, cn khng thy
dui ngi bt cc thi gia. C l phn v n l
lut, phng tng khng hop vi c qui c
ca nho gia ta v nu ch cn cho m iu
bin i, tit tu phong ph, th ta c sn
nhng li song tht, ht ni, giu nhc tnh
hon nhiu.
(Phm Th Ng, Vit Nam vn hc s gin
uc tn bin)
T0u1/n cc ng=n i Ng%i jm
445
Nh c hai chj em. Nm 194, chj li vi
gia nh ngoi Bc, em theo chng vo Nam.
Chin tranh. Thng con ngui chj xung
phong i b i, vo Nam chin u. Thng
con ngui em d trn chui, trn li, cui cng
s phn cng bt phi cm ly khu sng, v
l ngui lnh ca pha bn kia. C hai u t
trn
t nuc thng nht. Hai chj em (lc ny
l hai b lo) u sng trong cnh c on.
m n chj vo Nam , chj em sm ti c
nhau.
T , hng nm, n ngy thng 4,
ngui em li vng nh...
Vi sc ngui si cng thnh com.
C ngun cho rng cu tho ny ca T Hu.
7h. \tua 0ua] t0ong ti(ng Vi/t cD
Mt cu ca dao khc c t thi c xua m
ngun t tc Nam Duong hay M Lai c m
446
nhiu nh nhn chng hc cho l c lin h
n chng tc Vit:
Bao gi thy v thj roi
Tua rua qut xung th thi cy ba
Cu trn lm ta nh li mt cu ca dao khc
m Bnh Nguyn Lc suu tm uoc:
Tua rua x ngang u
m cn ng lm giu cho cha
Theo Bnh Nguyn Lc, tua rua l ting M
Lai. Tua l ngi sao. ua l sao rua.
Ngui Vit gi l sao Mang, ngui Tu gi l
sao Mo.
(Mc Giao Vn ha Vit)
Vn ha c Jh:
Nhiu vn ho lng danh trn th gii (nhu
vo chng trit gia ngui Php ean-Paul
Sartre v Simone de Beauvoir) khi ngi
xung bn vit, ngai xp giy trng phi
lun lun c ly c ph nng truc mt.
T th k 1, 1 Chu u xut hin khi
nim vn ha c ph, m ch nhng qun
c ph thung c su lui ti ca cc vn ngh
s, cc trit gia. H n , truc ht nhu l
noi thung xuyn gp g hng ngy, n
447
ung, trao i bn bc nhng bn tho h
ang thai nghn, hay chia s nhng kin
ring v cc vn vn ha thi su nng
hi.
Nhiu tc phm quan trng c tm vc thay
i th gii ra i t nhng qun c ph
nhu th. Franz Kapka, nh vn gc Do Thi,
c li bn tho tc phm lng danh Ha
Thn (Metamorphosis) ti qun c ph Ca
Stean Prague (th Tip Khc). Tim c
ph c nht Paris, khai truong nm 18
(v n nay vn cn hat ng (?)), Le
Procope, vi vj tr thun loi ta lc gn h
vin La Comdie-Francaise, uoc su
chiu c c bit ca cc ngh s, cc nh
vit kjch (Molere, Racine v.v..) nn tn ti
mt thi gian k lc. Ljch s v vn ha c
ph ti chu u ghi nhn su ra i ca
gn 4 qun c ph, n nay vn cn hat
ng ti 2 thnh ph, t Budapest (Hung
Gia Loi) dim l sang trng n mt gc ph
ti tn ca St. Petersburg (Nga).
Si Gn, truc nm 197, c qun c ph
La Pagode, nm trn ung Tu Do, l noi t
tp ca cc nh vn, nh tho ni ting ca
min Nam. Ci tn La Pagode c ch
ng rt trang trng trong nhiu tc phm
448
vn, tho xut bn c truc ln sau 197.
Cng t qun c ph Ci Cha (La Pagode),
mt nhm cc nh vn, nh tho lc y
lngx mt tr thc thi thuong: knh
trng v ng v (pipe). V tt nhin, truc
mt phi c ly c ph bc khi, v ci l
ung nhng vin ung th trng tinh.
(T.Vn Vn ha c ph)
T0u1/n ng=n {
Truyn ngn u tin trn khng xut hin
Ty phuong m l Trung ng. Ljch s
truyn ngn bt u bng Tales of the
Magicians ca Ai Cp, tip n l Mt nghn
mt dm l ca Ba Tu. Ty phuong,
truyn ngn ch xut hin khong 2 nm.
Ti Vit Nam, truyn ngn c t th k 1 vi
Bo cuc truyn thi nh Trn. Th k 1 vi
Truyn ky mn luc ca Nguyn D (*).
Nm 18, truyn c tch bng ch quc ng
do Truong Vnh K thu thp, sao chp li v
xut bn ti Si Gn.
(Phu ch: Theo Trn Vn Tch trong Su
mun nm c bo Lng Vn th tc gia
449
Truyn ky mn luc dng ra l Nguyn D
ch khng l Nguyn D (*) nh moi ngi
vn lm tng)
(Trn Bch San Vn Kho)
7h. ngh8a Eng "n
Nguyn Vn i trong T din phng ng
min Nam v Nguyn Nhu trong T din
di chiu dja phng u xem r v s l
mt, l hai t hon ton ng ngha.
T din Vit-B-La ca Alexandre de Rhodes
v i Nam Quc m tu vj ca Huynh Tjnh
Ca ch c r ch khng c s.
Theo ti r v s l hai t tuong tu, gn
gi vi ng m v ngha, ch khng phi l
hon ton ng ngha. Trong cm nhn ca
450
ti, s l ua tay chm vo mt vt g ,
trong khi r khng phi ch chm m cn
xoa nhe.
(Nguyn Hung Quc Ting Vit: s v r)
p cy Ngha l m cy m oi. Sch
Trang T chp rng: V Sinh l hc tr c
tn. Mt hm c hen vi tnh nhn, n bn
mt ci ct cu. Ngui tnh nhn khng n.
V Sinh c m ci ct cu n ni nuc
dng ln v chju cht ui. ni oi ch
c tn thuc, th cht cng nh, ngha l
mong mi khao kht lm.
(Phan Mnh Danh Thp nht chn)
\oi]
Nhiu hc gi cho rng phn ln cc m
ting Vit biu thj hnh dng. Nhu khi c m
oi th y nhu rng c ci g.di thm ra.
Ci vi, ci ngi (sng nh), thi ra, li ti,
nhoi ln, ngoi ln..v..v..
451
T< C'niVi/t
Trong ngn ng Vit Nam li c rt nhiu t
l t Hn Vit bj b qun, nhung... vn
phi xi, v khi cn, ta li bj lng tng khng
bit phi tm u ra. Nhn thy su kh khn
, ti, do su khuyn khch ca nhiu thn
hu, phi c gng ht sc trong kh nng
hn hep ca mnh suu tm nhng t Hn
Vit thng dng nhung bj m ci , hu
cng hin b con c gi chng ta cng
nhau tham kho.
- Bt Ty V Quy: Khng say khng v.
- Bng Hu Mn Thin H Tri K Nng K
Nhn: Bn b nhiu khp thin h, tri k d
c my ngui.
- Tu Nhp Tm Nh H Nhp Lm: ni c
ruou ung vo th ngui thy rt l vui v,
hng dng nhu cp uoc th vo rng.
- Tu Nhp Ngn Xut: Ruou vo li ra.
(Thy Chy - Nhng danh t Hn-Vit
thung dng)
7a dao tYnh t
Gi ua bi chui sau h,
Gin choi cht xu ai d c con.
452
c im chnh ca nn vn hc min Nam
t 194 n 197, l thot khi vn hc
th k XX, gi t lng mn tin chin.
Nhiu nh vn tm cch xy dung tu tung
trn nn trit hc hin i, ua con ngui v
hung tm hiu chnh mnh. Trit hc hin
sinh xut hin dui nhiu hnh thc: phng
tr tu qun, n choi, bi i, l tng thp
nht; mc cao hon, n hu thun cho tc
phm: con ngui quay v kho st chnh
mnh, nhn thc chnh mnh, vi nhng nhn
vt ca Mai Tho, Thanh Tm Tuyn, Duong
Nghim Mu... Cch m t ca Duong
Nghim Mu, Thanh Tm Tuyn, nhiu ch,
cho thy cc ng dng hin tuong lun
trong su m x v phn tch.
p dng tu tung trit hc vo thuc t
vn hc mt cch va phi, d hiu, c
cc ngi bt nhu Nguyn Sa, va l gio su
trit va l nh tho, nhu Nguyn Vn Trung
va l gio su i hc va vit sch trit hc
v ph bnh vn hc. Quan nim dn thn
ca Sartre, qua Nguyn Vn Trung, thm
nhp vo i sng gii tr: Hong Ph Ngc
Tung, L Phuong, Nguyn c Xun, l
453
nhng hc tr ca Nguyn Vn Trung, do
nh hung quan nim dn thn ca Sartre
m vo bung, hi 198. Cun "Ca tung thn
xc" Nguyn Vn Trung cng nh hung
t nhiu n cc nh vn ph n trong li vit
mnh bo v thn xc ca h.
Tm li, trit hc hin sinh, ch nghi siu
thuc v phn tm hc, gip mt s tc gi
o su thm nhiu vn trng yu ca
con ngui, ca t nuc, t li vn chin
tranh. Kjch ca V Khc Khoan pht trin
kha cnh phi l trong i sng. Thanh Tm
Tuyn trong tho tu do, khai ph vng tim
thc con ngui bng nhng cch to hnh
mi l. Truyn ca Duong Nghim Mu o
su ci trng rng gh gm trong hin sinh
con ngui, bj tha ho trong chin tranh v
nhuoc tiu. Mai Tho v li mt thi khng
chin y o tung, v tc nhng b mt hu
v, chn chung, sng vt v trong say sua,
noi v trung thnh thj. V Phin o su
xung nhng mt mt ca con ngui khi phi
bt khi ngun ci, tra kho vng bn nng
su kn ca tnh dc.
Phan Nht Nam trnh by nhng bi t ca
i lnh, nhng k cm sng bn vo qu
huong mnh. Bnh Nguyn Lc tm v ngun
454
ci ca dn tc di dn t Bc vo Nam,
chim hu t ai ca ngui Chm, ngui
Chn Lp, tm sng trong rng uc, rng
mm, vuon ln t hai yu t co bn: t v
nuc. Ty Hng, Thy V th hin tm linh
to bo ca ngui ph n thi i, chao o
truc mt th n quyn va thnh hnh qua
su nhn din thn xc, v bj dn vt trong
mt x hi vn cn chua hn thot khi o
l Khng Mnh, v.v...
Mi nh vn c mt vng khai ph ring.
Tnh cht a dng y khin cho vn hc min
Nam, qua cc ngi bt khc nhau, phn
nh uoc thn phn con ngui trong x hi
chin tranh, bng nhng hnh thc sng to
mi, khc hn tin chin, to cho vn hc
Vit Nam mt b mt trung thnh trong tm
thc nh vn v tm thc c gi.
7h. N!m
Nm l bin m ca ch Nam: Ch nam
cng vi ch khu.
Vit Nam)
455
VDi hQ
T in Nhn Vt Ljch S Vit Nam ca
Nguyn Q. Thng v Nguyn B Th do nh
xut bn Khoa Hc X Hi, H Ni thuc hin
nm 1987. Tc gi i nhng nhn vt h
Huynh thnh Hong, Chu thnh Chu,
V thnh V.. v .v...
Do trong t in c nhng danh nhn nhu
Hong Thc Khng, Hong Tjnh Ca, Chu
Mnh Trinh, V Ngc Phan, V Trng
Phng... Lm nhu vy khng nhng ky quc
m cn l mt iu bt knh vi tin nhn.
Vn ha m thc: \_n]
Ngui ta tm ra rng: Cuc i ca mt
ngui n ng hu ht gn b vi ch n
cho n cui i:
L khng c vic l.n khng ngi ri.
n theo, n bm vo.n sung mc sng.
n nn lm ra ri by t.n king.
V gi rng rng c nuc.n cho.
Ngi trn bn th l.n xi nghe kn.
456
Thy ci ti ny hay hay, cho nn ci
bang ti xin php uoc gp hai cu. Tuy rng
khng phi l vn tho, nhung hai cu v ny
c t thu xi u:
Hm qua qua ni qua qua m qua khng qua
Hm nay qua khng ni qua qua m qua li
qua
o tj v tiu to, i to ngha l g? Ai
bit ch dm
ca ngui, ngui nghe. Cc hnh thc ca
lng ng rt phong ph, trong c: ni li,
dng t dng m hoc gn m, dng t gn
ngha, tch mt t thnh cc t khc nhau.
457

Choi ch l dng cch ni li, tc l o vj tr
phn vn v thanh iu ca hai t lin k
nhau:
Con c di nm trong ci d
Con mo dui cut n nm muc dui ko
+5a 7hi:m
Cy la cn nhiu nuc nn ban u, ch c
mt v la vo ma c nhiu mua (h, thu)
gi l la ma (1). V sau c thm loi la c
kh nng chju hn vo ma kh (ng, xun)
gi l la chim.
La chim xut x t Chim Thnh kh hn
nn c cu thnh ng Chim Nam, ma Bc,
v tn gi la Chim ch ph bin pha
Bc, min Trung hu nhu khng dng.
() T "ma" trong ting Vit khi du vi
ngha "khong thi gian trong nm" (ma
xun), "ma" doc dng d chi "thi gian
trng la" (ma la) v "thi gian thu hoch
la" (ma mng), ri chuyn thnh tn goi chi
mt loi la (la ma).
458
(Trn Ngc Thm - Tm v bn sc vn ha
Vit Nam)
T0u1/n ng=n {{
Truyn ngn dng hin i, khng phi c
tch hay truyn ky xut hin Ty phuong
th k 18.
Theo thi gian v ty theo tc gi th:
Washington rving nng v ct truyn
Nathaniel Hathorne nghin v c tnh nhn
vt dgar Allan Poe kin ton bng tnh tit
cu chuyn . Henry c li kt thc bt
ng - Bret Harte vi phn tch nhn vt
oseph Conrag th truyn i khi tr thnh
truyn khng c ct truyn.
Gn y mt s nh vn hin i dng li kt
b lng nhu ja nguc mn ca Nht vi m
ra nhiu hung ngui c suy ngh khc
nhau nhu Gregorio Fluentes (M Ty Co)
hay Nguyn Huy Thip vi Kim sc, Vng
la, Phm tit.
(Trn Bch San Vn Kho)
7h. ngh8a-tn E@n
459
S mnh ch ngha mng manh nhu s phn
con ngui. Thi gian nhu thuc o chiu di
ngn ca ch ngha, ng thi cnh bo v
ci hu hn ca n. Cng vy, theo sch v,
nhu ch lun, ngha l ht, ta ch dng trong
mt s trung hop him hoi:
Tim lun c ngha tim n chy ht, lun nm,
lun ngy, mm lun, ln xung, ln mt..
My ai cn nh, cn bit, cn s dng nhng
ch c trn.
Giai tho#i Eng "n
Thi y, thi nhng nm , ni n vn hc
min Nam l ni n nhm, l phi nhc n
Sng To, Hin i, Th K 2 v.v.
460
Nhng ti th quanh qun nhng hin
sinh, nn ma, lm mi vn hc, hay vit v
nhng kinh nghim bn thn v mt ch
ngha l Cng Sn m h tri qua. H
sng th , t hiu, t cht liu ni v
con qui vt chin tranh v nhng h ly ca
n. V nu c vit th ch ng ngoi nhn
vo, ch khng phi ng trong lng cuc
chin nhu nhng k truc tip trong lng
ho ngc. Ring, nhng ngui tr vit vn
khng nhng lnh phn nh gic, cht th
m cn tu nguyn lnh thm nhng sp giy
nht trong ba l hay ti o trn c khi dnh
y mu. Khc vi nhng quan chc vn
ngh phng tr, mang b ng phc vit v
ca s, v n v.v.th cc ngui vit tr phi
vit trong iu kin:
Vit th thm ng sau cuc hnh qun bin
phng, ko di sut 0 ngy trong rng dy
mui, lnh v vt rng.
dy thiu thn v nhiu phng din.
Ngay nh bo ch. i khi t bo hng ngy
xut bn ngy 0 th dn 0 chng ti mi
doc doc. Cn ni g dn nhng tp san vn
hoc ngh thut?
(thu t Dakto ngy 12-12-197, Vn s 4
thng 4- 71)
461
May mn trong th gii y chng ta c mt
Trn Phong Giao ca Vn. C th ni, trong
thi chin, khng mt ngui vit tr no li
khng nh n ci cng tm ti, khai ph
nhng ti nng mi ca tp ch Vn, m tho
k ta son Trn Phong Giao l ngui u
tu. Nhu tn gi ca n, y l mt s bo
Trn Phong Giao thuc hin, dnh ring cho
nhng ngui mi n vi Vn. Mi t ngui
v tranh ba: ho s H c Ngc. V tt
nhin ci mi chnh l t nhng ngui lm
tho vit vn: L Vn Thin, ng Tn Ti,
Kinh Duong Vuong, Nguyn ung-Thai,
Nguyn L-Uyn, Hong Ngc Chu, H
Minh Dng, Lc-V, Mung-Mn, Hoi Tuyt
Trang, Phm Ngc Lu, Nguyn Luong V,
Nguyn Vn Ngc, L Min Tung, Phm
Thanh Chuong.
(Trn Hoi Thu Trn Phong Giao v nhng
ngui vit tr)
7h. ngh8a &i:n kheo: ThAn Eng " Ynh
Thn lng ca ta l thn ring ca dn lng
l iu quan trng v cc lng Trung Hoa
khng bao gi c thn ring c, t thi c
n nay (Maspro). l tc ca ngui M
Lai m hin Nhut Bn v cc o M Lai cn
462
gi.
nh ca Trung Hoa khng phi l noi th
phuong m ch l ci nh ct trn ung
b hnh ngh ngoi, nam n u vo uoc.
nh ca ta l noi th thn lng v noi hi
hp ca cc trung lo trong lng v ph n
khng uoc vo.
Su trng hop ca danh t dnh, c th hoc
l mt su trng hop ngu nhin, hoc l mt
cuc vay muon v nh hung Trung Hoa v
sau, ta vay muon mt cch khng cn
thit mt s danh t m ta c ri.
Ci dnh th ngui So ng, mt th ngui
ni ting M Lai y nhu Vit Nam, gi n l ci
rong. C th t tin ta b rong vay
muon.dnh.
Thn thnh hong ca Trung Hoa xut hin
vo i nh Chu. Thnh l bc tung bao
quanh thnh ph v hong l ci ho bao
quanh bc tung.
Thn thnh hong l thn ca thj dn. Goi
thn ca ta l.thn thnh hong l sai.
463
(Bnh Nguyn Lc - Ngun gc M Lai ca
dn tc Vit Nam)
ting Sao n bo khng dn?, ngui Vit
sp s thnh 24 cu khng ging nhau :
Sao n bo khng n?
Sao bo n khng n?
(.)
Bo khng, sao n n?
Bo Sao, n n khng?
Giei Jhng
Tin S L Hin Duong, hiu trung i hc
ng Thp, thot ng trn trang nh ca Din
n Vit Thc. ng tin s bn v hai ch gii
phng, v thi quen ca ngui Vit hay
dng ch hi trucsau gii phng phn
bit hoc jnh mc thi gian:
Tt nhin ngi Vit mnh nghe mi ri quen
tai v khng thy g phn cm khi dng hoc
nghe cum t ny, ng vit. Nhng khi ti v
464
tnh dng n lc ni chuyn vi mt dng
nghip ngi nc ngoi rng '...after the
liberation of the south...' th ng ta sng st
hi ngay rng '... liberation from hat?...'
Gii phng khi ci g? Th ti mi ht hong
vi cch dng cum t ny d djnh mc thi
gian ca ngi Vit... bi di vi hu ht
ngi Vit, nht l ngi min Nam hoc di
vi c dng bo min Bc di c vo Nam
nm 5 na, th 'gii phng' l mt ni m
nh trong c di ngi...
Sau ng tin s k li k nim h hi,
phn khi khi nghe tin Min Nam doc
hon ton gii phng vo ngy thng 4,
197 khi ng cn ang hc ti trung su
phm Vinh. Khi cc s quan Vit Nam Cng
Ho bj y ra Bc, cc sinh vin nhu ng
uoc lnh gom khi xe ch t i ngang
thi trt ln u h nhng trn mua . Sau
v s trn tp kch nm t nhn , ng
v cc bn tt nghip v uoc ua vo Nam
d mang nh sng vn ho vo cho dng
bo min Nam rut thjt bao nm qua sng
trong u ti lm than v c lin min bj nguy
km, M hm ch du c doc hoc hnh
g...
V ng tin s, nhu nhiu ngui Vit c Bc
ln Nam sau 197, tnh mng, bt u nghi ng
465
vi cm t gii phng min nm!" ng vit tip: Dn #n t$i
hi%u &'u h(n c)i &* m+ mi chu ch)t c, hi t -./0/ 1234.5 ng
67c #8ng t9:ng ;h: tng Ti<ng Vit c, n6c nh"""!. Rt can
m v thnh thuc, ng tin s ni v nhng
thm kjch ng sau ch gi+ phng!" Cui cng
ng au n kt lun l ng cm th=> ?u) c@m th8
nh'n A:Bi bCi D bE 9 t ngF -gii phng5 v -gii phng mGt bHng5 m
chi % #'n Vit chIng t$i vJ n m phi ;hK A> <n #6ng n>"!
c xong ti cng thy cm cnh cho ng
tin s, song cng trm ngh gi ng tin s
ni ln uoc mt li xin li cho chnh ng v
cc bn, v mt vic nh thi, l ngy tho
nghe li d d tuyn truyn thng tay nm
nhng ngui t ci tB:! nm no, th c l ng
s cm thy voi i phn no, ch c@m th8 nh'n
A:Bi! th ch thy lng mnh phn ut, nng n
thm thi.
(Trng Duong Thi i ca xin li)
7h. ngh8a "i cw c,1 -~i
Hi : Cy uoc xem l mo mng nht l cy
g?
T0u1/n cc ng=n i 7hu1/n tYnh
C l ranh gii tn cng ca truyn cuc ngn
l mt cu. Nhung cu cng c nm, by loi
466
cu. Trong vn chuong hin i, dui ngi
bt ca khng t nh vn c tn tui, nhiu
cu di dng dc trong mt hay hai trang
giy, ngha l di bng c mt truyn tht
ngn bnh thung. Bi vy, cu trong truyn
cuc ngn phi l nhng cu va phi. Cng
ngn cng tt. Nhu:
Hn da cc truyn cuc ngn v tnh yu
cho vo hn xem. Nng cn nhn: Anh ly vo
c hng chuc nm ri m khng vit ni mt
cu chuyn tnh cho dng hong sao? Hn
hi li: Vy chuyn tnh dng hong phi
nh th no? Vo hn gt: Th phi bit
tng tong ch!
7h. ngh8a E) m) E; mp
Ch ngha lo mo l m v bit t ng qua
Ty:
Ty :
- Hy tu bit mnh
- Ti ch bit mt iu, l ti khng bit g
c
(Socrate Cu chuyn trit hc, Will
Durant)
Tu :
- Bit ni l bit, khng bit ni l khng
bit, l bit.
467
(Tri vi tri, bt tri vi bt tri, thj tri Lun ng -
Thin )
Ta :
- Bit cht lin.
- Thit ht bit.
7h. ngh8a "i cw c,1 -~{{
p : .Cy mo.
m Nen nm y, i choi vi mt ngui
khch tr mng khng bit tn v trong ti
sng nhp nhem, cng khng hn tung
mt. Nhng buc thong th trn ung
khuya. Lc ny ch cn li m ngui vun
quanh khu nh th Hng Trng v my ca
hng Thu T, Ph Gia m ca trng m
n ngui choi Nen.
Chng ti thung vit bi cho mc pht
thanh ca qun i ni vi thnh gi min
Nam. c ti liu, giy t bt uoc chin
trung, tr chuyn vi phi cng t binh M.
C ln, ti vo lng La C ung ruou n thjt
ch vi i t Phm Vn nh, i t Vnh
Phong - ngui hong tc ra hng qun
gii phng im cao Cn Tin Dc Miu.
468
Hai s quan hng binh ny so tn mt np
nh tranh ca qun i n trong lm cy i
cy nhn gia lng. Thnh thong, ko nhau
ra thj x H ng sp hng mua bia hoi. C
ngui n thm, khi bp thjt ch nghi ngt
c ngy
Ti cng thung c trn i mt Thu H
Ni gi nh vn Quan Son Si Gn.
Chng my ai bit bt hiu y ca Don
Quc S ngy truc trn tun bo Tiu
Thuyt Th Nm. Don Quc S ngui Cu
Giy, gn lng ti. Chng ti quen nhau khi
mi cm bt. Mt trong nhng truyn ngn
u tin ca Don Quc S, i mt ca
Hin, c Hin y, con gi bc T M. Bc
thu tnh ng bo m ri nn nhn duyn.
Don Quc S theo nh vo tn cu ra Bc
Giang t lu ri vo H Ni, ri di cu vo
Nam. Bo ch v cc nh xut bn Si Gn
in sng tc ca Don Quc S, li bit S
dy hc H Tin, uoc tu nghip M
my nm. Chng bit cch mng c no tin,
no mu g vi ci gia nh cng chc cm
mt lng lm ngh dt ngh giy ngoi ny
khng, ti tin l khng, th m Don Quc S
vit chi cng sn hng th. Chc chng khi
no Don Quc S nghe bi ca ti bit
n nhng ting ni cng qu ca anh.
469
(T Hoi - Ct bi chn ai)
470
471
472
473
474
475
476
477

Chữ Nghĩa Làng Văn - Phi Ngọc Hùng

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chữ Nghĩa Làng Văn - Phi Ngọc Hùng

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ch ngha lng vn

Ch ngha lng vn i khi ch l mt ch,

You might also like