Full Text

PTS.
NGUYÔN V¡N HOAN
Kü THUËT TH¢M CANH LóA
ë Hé N«NG D¢N
NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP

Hµ NéI - 1998
Môc lôc
Lêi NãI §ÇU ..........................................................................................................................4
I. THÕ NµO Lµ TH¢M CANH LóA? ................................................................................5
1. Sö dông çc gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia d×nh trong
mét tæng thÓ hoµ hîp............................................................................................................5
2. Sö dông çc gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao, phï hîp víi kh¶ n¨ng ®Çu t−
cña hé n«ng d©n vµ kh¶ n¨ng t−íi tiªu cña ®Þa ph−¬ng....................................................6
3. T¹o diÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn ...............................9
II. Kü THUËT TH¢M CANH M¹ ....................................................................................15
1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹?.........................................................................................15
2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n..............................................................................................16
2.1. Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng dµi ngµy ........................................................16
2.2 Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng ng¾n ngµy .......................................................24
3. Th©m canh m¹ ë vô hÌ thu - vô mïa ...........................................................................29
3.l. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ng¾n ngµy ................................................................29

3.2 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng trung ngµy................................................................31
3.3. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng dµi ngµy cÊy ch©n s©u.............................................31
3.4 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n ..................................32
3.5. Kü thuËt lµm m¹ cÊy t¸i gi¸ ë vïng ®Êt tròng ...........................................................35
III. Kü THUËT TH¢M CANH LóA CÊY .......................................................................37
1. §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ vµo thêi kú thÝch hîp cña vô lóa vµ trµ lóa ...................37
1.1. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng ë vô xu©n .............................................................37
1.2 §iÒu kiÖn tèi −u ®Ó lóa træ b«ng ë vô hÌ thu ...............................................................38
1.3. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng vµo vô mïa ..........................................................38
1.4. Çch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ .............................................................................39
2
2. §iÓu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u ................................................................42
2.1. §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t.......................................................................................44

2.2. Chän mËt ®é vµ kho¶ng çch tèi −u ..........................................................................46
2.3. §Þnh l−îng sè d¶nh cÊy cña 1 khãm .........................................................................49
3. §iÒu khiÓn cho khãm lóa cã sè nh¸nh h÷u hiÖu cao, b«ng lóa to ®Òu nhau vµ tû lÖ
lÐp thÊp ................................................................................................................................49
3.l. Ba thêi kú sinh tr−ëng vµ 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa....................................49
3.2. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua kü thuËt lµm m¹ .....................................................52
3.3. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua ph©n bãn vµ çch bãn ph©n....................................52
3.4. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua t−íi n−íc....................................................................54
3.5. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua phßng trõ s©u bÖnh h¹i ..............................................55
3.6. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua hÖ thèng lu©n canh c©y trång ....................................56
3.7. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua viÖc sö dông çc chÕ phÈm bæ trî..............................58
IV. Kü THUËT TH¢M CANH LóA GIEO TH¼NG ......................................................59
1. Chän ruéng.....................................................................................................................59
2. Bãn ph©n lãt (TÝnh cho 1 sµo B¾c bé) ..........................................................................59
3. Lùa chän gièng lóa cho gieo th¼ng...............................................................................59
4. Xö lý h¹t gièng, ng©m ñ ................................................................................................59
5. Gieo .................................................................................................................................59
6. Ch¨m sãc ........................................................................................................................60
3
Lêi NãI §ÇU
N¨m n¨m gÇn ®©y (1991 - 1995) lµ thêi kú ®¸nh dÊu mét sù tiÕn bé v−ît bËc cña
nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta. KÕt qu¶ s¶n xuÊt lóa kh«ng nh÷ng chØ ®¸p
øng ®ñ nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc mµ cßn d− ®Ó xuÊt khÈu.
Tuy nhiªn, víi ®µ t¨ng d©n sè rÊt cao nh− hiÖn nay th× ¸p lùc vÒ l−¬ng thùc cho
toµn x· héi vÉn ngµy mét gia t¨ng.
HiÖn nay hµng lo¹t gièng c©y trång míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ çc gièng lóa ng« ®·
®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc n©ng cao n¨ng suÊt, t¨ng s¶n l−îng c©y trång. Trong
nh÷ng n¨m ®−a tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®· cho thÊy bªn c¹nh nh÷ng gia
®×nh ®¹t n¨ng suÊt 6 - 7 tÊn/ha th× còng cßn nhiÒu gia ®×nh víi cïng mét chi phÝ
®Çu t−, cïng khu vùc míi chØ ®¹t 3 - 4 tÊn/ha. ë çc vïng th©m canh cao th×
møc n¨ng suÊt 6 - 7 tÊn/ha lµ dÔ ®¹t song ë møc 7 - 8 tÊn/ha lµ ®iÒu khã lµm, cßn
møc n¨ng suÊt trªn 8 tÊn/ha b×nh qu©n th× vÉn lµ ç biÖt trong khi tiÒm n¨ng
n¨ng suÊt cña hÇu hÕt çc gièng lóa c¶i tiÕn ®Òu í møc 8 - 10 tÊn/ha. Víi çc
gièng lóa lai th× tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cßn cao h¬n n÷a (12 - 14 tÊn/ha). Song
kh«ng ph¶i ai vµ c¬ sí nµo còng cã ®Çy ®ñ th«ng tin cÇn thiÕt, kh«ng Ýt tr−êng
hîp bÞ thÊt b¹i do kh«ng n¾m v÷ng t×nh h×nh thêi tiÕt trong n¨m, tÝnh chÊt vµ ®é
mµu mì cña ®Êt mïa vô, ®Æc tÝnh vµ yªu cÇu kü thuËt cña gièng ®Ó ®iÒu chØnh
sao cho phï hîp. §ång thêi ph¶i kinh qua thùc tiÔn s¶n xuÊt vµ ®óc rót kinh
nghiÖm phong phó cña n«ng d©n.
§−îc sù céng t¸c chÆt chÏ cña çc c¬ quan nghiªn cøu, çc ch−¬ng tr×nh ph¸t
triÓn n«ng th«n t«i biªn so¹n cuèn s¸ch "Kü thuËt th©m canh lóa ë hé n«ng d©n"
phôc vô b¹n ®äc, ®Æc biÖt Iµ n«ng d©n vµ nhiÒu b¹n trÎ ë n«ng th«n mong muèn
trë thµnh ng−êi chñ thùc sù, n¾m b¾t kÞp thêi nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt ®ang
®−îc phæ biÕn ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®Ó s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao.
Do sù ®a d¹ng vÒ tÝnh chÊt vµ tÝnh phøc t¹p cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh−
®iÒu kiÖn thu thËp, xö lý, trao ®æi th«ng tin nªn ch¾c ch¾n cuèn s¸ch cßn nhiÒu
khiÕm khuyÕt. RÊt mong b¹n ®äc l−îng thø vµ gãp ý söa ch÷a.
T«i xin ch©n thµnh çm ¬n Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn läi
®Ó cuèn s¸ch ra m¾t b¹n ®äc.
T¸c gi¶
4
I. THÕ NµO Lµ TH¢M CANH LóA?
Trong quan niÖm cæ truyÒn cña nghÒ trång lóa ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé, kh¸i niÖm
th©m canh ®−îc ng−êi n«ng d©n hiÓu lµ: lµm ®Êt kü, nÕu ®Ó ¶i cµng tèt, ®Çu t− ph©n bãn nhiÒu
nh»m cã n¨ng suÊt lóa cao h¬n. Kh¸i niÖm nµy ®óng trong qu¸ khø khi çc gièng lóa cò cæ
truyÒn cÊy ë vô mïa chñ yÕu lµ çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n, çc gièng lóa chiªm
®Òu lµ çc gièng ®Þa ph−¬ng, nhµ n«ng ®Ó gièng theo kiÓu chän b«ng lÊy h¹t ®Çu cèi, gièng
lóa chËm thay ®æi vµ nÕu cã ®−îc thay b»ng gièng kh¸c th× còng kh«ng kh¸c nhiÒu so víi çc
gièng ®· cÊy; mÆt kh¸c do çc gièng ®Þa ph−¬ng nªn ¸p dông çch ®Ó gièng truyÒn thèng
(chän b«ng, ®Ëp lÊy h¹t ®Çu cèi) th× ë çc thÕ hÖ tiÕp theo chÊt l−îng h¹t gièng æn ®Þnh bëi
thÕ yÕu tè gièng rÊt lu mê trong quan niÖm th©m canh cña n«ng d©n ta tr−íc ®©y ë çch lµm
m¹ còng vËy, tr¶i qua hµng ngµn n¨m çch lµm m¹ kh«ng mÊy thay ®æi, mËt ®é cÊy ®−îc gi÷
nguyªn. Trong hoµn c¶nh nh− vËy th× th©m canh lóa chØ cßn lµ vÊn ®Ò lµm ®Êt vµ bãn ph©n.
Ngµy nay víi sù tiÕn bé cña c«ng t¸c c¶i l−¬ng gièng c©y trång, çc gièng lóa míi víi tiÒm
n¨ng n¨ng suÊt kh¸c nhau, thêi gian sinh tr−ëng ®a d¹ng, tÝnh chèng chÞu s©u bÖnh, rÐt, h¹n,
óng... kh¸c biÖt ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt víi tèc ®é nhanh th× kh¸i niÖm th©m canh lóa kh«ng
chØ lµ lµm ®Êt, bãn ph©n n÷a. Giê ®©y chóng ta nãi th©m canh lóa cÇn ®ång bé tiÕn hµnh çc
kh©u sau ®©y:
1. Sö dông çc gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia ®×nh trong mét tæng
thÓ hoµ hîp.
2. Sö dông çc gièng cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt phï hîp víi kh¶ n¨ng ®Çu t− cña gia ®×nh vµ
kh¶ n¨ng t−íi tiªu ë ®Þa ph−¬ng.
3. T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn bao gåm çc kh©u:
- M¹ tèt
- Bè trÝ thêi vô thÝch hîp
- CÊy ®óng kü thuËt
- Bãn ph©n ®óng vµ ®ñ
- Phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi
Çc vÊn ®Ò ®· nªu trªn ®−îc tËp trung ë hai kh©u chÝnh lµ th©m canh m¹, th©m canh lóa cÊy
vµ th©m canh lóa gieo th¼ng.
1. Sö dông çc gièng lóa phï hîp víi khÝ hËu cña vïng vµ ®Êt ®ai cña gia d×nh
trong mét tæng thÓ hoµ hîp
KhÝ hËu cña mét vïng lµ yÕu tè tù nhiªn mµ con ng−êi kh«ng thÓ thay ®æi, bao gåm: nhiÖt ®é,
¸nh s¸ng, l−îng m−a, giã b·o. KhÝ hËu cña vïng nµy kh¸c víi khÝ hËu vïng kh¸c vµ ®Æc thï
cho vïng ®ã, nã lÆp l¹i theo chu kú trong mét kho¶ng thêi gian x¸c ®Þnh vµ æn ®Þnh mét çch
t−¬ng ®èi. VÝ dô: mïa ®«ng ë tØnh S¬n La, Hµ Giang, nhiÖt ®é rÊt thÊp, cã b¨ng gi¸ trong khi
ë çc tØnh H¶i H−ng, Th¸i B×nh l¹i Êm h¬n, chØ cã rÐt h¹i (nhiÖt ®é xuèng d−íi 130C trong vµi
ngµy) kh«ng cã b¨ng gi¸; cßn ë çc tØnh Qu¶ng TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ th× hiÕm khi cã mïa
®«ng mµ nhiÖt ®é xuèng d−íi 130C. Ngoµi yÕu tè ®¹i khÝ hËu cßn cã çc yÕu tè tiÓu khÝ hËu,
nã ®Æc thï cho mét vïng nhá nh− vïng Ba V× cña tØnh Hµ T©y, cã tiÓu khÝ hËu kh¸c so víi
vïng Phóc Thä ë tiÕp gi¸p. §èi víi mçi ®Þa h×nh cßn cã sù kh¸c nhau vÒ vi khÝ hËu: ë cïng
thêi ®iÓm chç nµy th× ®é Èm rÊt cao (vïng ruéng tròng), chç kh¸c th× l¹i kh« r¸o h¬n (vïng
ruéng cao) trªn cïng mét khu vùc. Çc ch©n ruéng cßn kh¸c nhau vÒ lo¹i ®Êt, ®é ph×, ®é
5
chua... nh− vËy mét gièng lóa kh«ng thÓ thÝch øng víi tÊt c¶ çc vïng, tÊt c¶ çc ch©n ®Êt.
Trong th©m canh c©y lóa ta cÇn biÕt: ë mét trµ, lóa mét ch©n ®Êt th× gièng lóa nµo phï hîp
nhÊt. Do phÇn lín çc hé n«ng d©n cã nhiÒu m¶nh ruéng ë çc ch©n ®Êt kh¸c nhau vµ çc
tiÓu vïng kh¸c nhau nªn mét hé cÇn sö dông 2 - 4 gièng lóa. Theo môc ®Ých sö dông s¶n
phÈm mµ mçi hé cßn cÊy thªm mét gièng lóa nÕp hoÆc mét gièng lóa tÎ ®Æc s¶n n÷a. §Ó ®é
an toµn trong trång lóa ®−îc cao th× tuyÖt ®èi tr¸nh cÊy mét gièng, ng−îc l¹i nÕu ë mét tiÓu
vïng, mét ch©n ®Êt mµ cÊy tíi 3-4 gièng th× còng kh«ng tèt, g©y khã kh¨n cho ch¨m sãc, g©y
r¾c rèi cho lu©n canh vµ g©y ra lÉn t¹p. Çc gièng lóa ph¶i ®−îc bè trÝ gieo cÊy trong mét
tæng thÓ hoµ hîp, tr¸nh ç biÖt dÔ thÊt b¹i do bÞ s©u, bÖnh, chim, chuét ph¸ ho¹i hoÆc kh«ng
®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ n−íc t−íi. YÕu tè quan träng nhÊt ®¶m b¶o sù hoµ hîp lµ çc gièng
lóa cã cïng thêi gian sinh tr−ëng ®−îc gieo cÊy thµnh mét vïng, ®Æc biÖt ph¶i bè trÝ ®Ó chóng
træ gÇn cïng nhau. Trong khi thö nghiÖm çc gièng míi çc hé lu«n chó ý ®iÒu nµy. Mét vÝ
dô hÕt søc sinh ®éng chøng minh cho nguyªn lý trªn x¶y ra t¹i nhiÒu x· cña huyÖn B×nh Lôc,
tØnh Nam Hµ. NhiÒu gia ®×nh ë ®©y h−ëng øng cÊy çc gièng lóa lai cã n¨ng suÊt cao nh»m
thay thÕ gièng Méc tuyÒn, sù h−ëng øng lÎ tÎ ban ®Çu cïng víi viÖc gieo cÊy gièng Shan −u
quÕ 99 (t¹p giao 5) cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n vµo gi÷a vïng Méc tuyÒn ®· dÉn tíi sù ç
biÖt: T¹p giao 5 træ tr−íc Méc tuyÒn 20 ngµy, khi lóa cã ®ßng bÞ chuét ph¸, khi lóa træ bÞ bä
xÝt tËp trung ph¸ h¹i, khi lóa chÝn bÞ chim vµ chuét tõ nhiÒu n¬i dån ®Õn ph¸ trôi çc ruéng
cÊy gièng míi. Bµ con ta hoµn toµn thÊt b¹i. Sau ®ã d−íi sù chØ ®¹o cña çc ban qu¶n lý ®·
cÊy gièng B¸c −u 64 cã thêi gian træ gÇn nh− Méc tuyÒn l¹i ®−îc cÊy tËp trung thµnh çc
vïng ë çc n¬i thö nghiÖm nªn vô mïa 1994 ®· ®¹t kÕt qu¶ mü m·n, B¸c −u 64 cho n¨ng suÊt
trung b×nh 58 t¹/ha, h¬n h¼n Méc tuyÒn 20 t¹/ha. Vô mïa 1995, B¸c −u 64 ®· ®−îc bµ con
h−ëng øng m¹nh ®Ó thay thÕ Méc tuyÒn ë rÊt nhiÒu hîp t¸c x· cña tØnh Nam Hµ.
2. Sö dông çc gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao, phï hîp víi kh¶ n¨ng
®Çu t− cña hé n«ng d©n vµ kh¶ n¨ng t−íi tiªu cña ®Þa ph−¬ng
§©y lµ ®iÒu quan träng thø hai, v× chØ cã çc gièng lóa cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao th× khi
¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh míi cho hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, khi lùa chän çc gièng lóa
cÇn tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng ®Çu t− cña hé vµ kh¶ n¨ng cung cÊp n−íc vµ tiªu n−íc khi cÇn thiÕt cña
m¹ng l−íi thuû n«ng ë ®Þa ph−¬ng. Mét gia ®×nh cã ruéng tèt, chñ ®éng t−íi tiªu, ®ñ vèn ®Ó
®Çu t− th× nªn chän çc gièng lóa chÞu ph©n, chèng ®æ tèt, tiÒm n¨ng n¨ng suÊt 8 - 10
tÊn/ha/vô, ng−îc l¹i çc hé cã ruéng ë møc trung b×nh kh«ng thËt chñ ®éng t−íi chØ nªn chän
çc gièng lóa cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt kh¸, thÝch øng réng, khi ®ã nÕu ®Çu t− chu ®¸o th× hiÖu
qu¶ ®¹t ®−îc cao h¬n.
HiÖn nay cã rÊt nhiÒu gièng lóa dïng trong th©m canh, tuy vËy ®Ó tiÖn cho viÖc ch¨m sãc çc
gièng lóa ®−îc chia lµm hai nhãm lín theo b¶n chÊt cña ph−¬ng ph¸p t¹o gièng lµ: çc gièng
lóa thuÇn vµ lóa lai.
- Çc gièng lóa thuÇn: ®−îc chän t¹o theo ph−¬ng ph¸p duy tr× dßng thuÇn, h¹t gièng
cña nhãm gièng nµy cã thÓ sö dông ®Ó nh©n gièng nhiÒu lÇn tuú thuéc vµo ®é thuÇn
cña gièng gèc, vÝ dô: h¹t gièng nguyªn chñng cña gièng VN10 cã thÓ nh©n gièng 2 - 3
lÇn mµ vÉn ®¶m b¶o chÊt l−îng gieo trång, cho n¨ng suÊt ®¹t yªu cÇu.
- Çc gièng lóa lai: §−îc chän t¹o theo ph−¬ng ph¸p duy tr× bè mÑ vµ s¶n xuÊt h¹t gièng
lai. H¹t gièng cña nhãm gièng nµy chØ sö dông ®−îc mét lÇn, tuyÖt ®èi kh«ng sö dông
h¹t ®Ó gieo cÊy thªm mét lÇn nµo n÷a. NÕu çc hé dïng h¹t thu ®−îc tõ l« h¹t lóa lai
®Ó gieo cÊy th× thÕ hÖ tiÕp theo sÏ cã sù ph©n ly, n¨ng suÊt suy gi¶m nghiªm träng, chØ
cßn 50 - 55% n¨ng suÊt vô ®Çu, trong nhiÒu tr−êng hîp cßn thÊp h¬n n÷a, thiÖt h¹i
kh«ng thÓ l−êng hÕt.
6
Cã rÊt nhiÒu gièng lóa cã kh¶ n¨ng th©m canh ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt nhê kÕt qu¶ cña c«ng
t¸c chän t¹o gièng. Tuy vËy ®Ó tr¸nh çc thÊt b¹i cã thÓ x¶y ra do kh«ng hiÓu râ vÒ gièng
míi, çc hé cÇn n¾m v÷ng vµ tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n khi sö dông mét gièng lóa
cho th©m canh trªn ruéng nhµ. §ã lµ:
Nguyªn t¾c 1:
N¾m v÷ng lý lÞch gièng: CÇn theo çc tµi liÖu chÝnh thøc do c¬ së t¹o gièng Ên hµnh hoÆc çc
c¬ quan qu¶n lý khoa häc, qu¶n lý s¶n xuÊt giíi thiÖu. HÕt søc tr¸nh çc tr−êng hîp mang h¹t
gièng tù do, kh«ng râ tªn lµ g×, ®Æc ®iÓm ra sao ®Ó gieo cÊy ngay, thËm chÝ do kh«ng râ lý
lÞch gièng nªn çc hé tù ®Æt cho gièng mét çi tªn n«m na nh− gièng Bµ Hång (do bµ Hång
cho), gièng lóa §¸ (do h¹t nÆng)...
Tr−êng hîp kh«ng râ lý lÞch gièng th× tèt nhÊt nªn trång thö tr−íc, thêi gian trång cÊy thö lµ
hai vô xu©n hoÆc hai vô mïa, cÇn hÕt søc tr¸nh sù véi v· vµ n«n nãng. NhiÒu hé cÊy thö mét
gièng míi ë vô xu©n, thÊy gièng cho n¨ng suÊt cao, vô mïa tiÕp theo ®−a ngay ra cÊy toµn bé
diÖn tÝch cña gia ®×nh vµ do gièng chØ thÝch hîp ë vô xu©n nªn vô mïa n¨m ®ã gia ®×nh thÊt
thu nÆng.
Nguyªn t¾c 2:
N¾m v÷ng çc ®Æc tr−ng ®Æc tÝnh cña gièng: lµ yªu cÇu b¾t buéc. Mçi gièng lóa khi ®−îc ®−a
vµo s¶n xuÊt ®Òu cã çc ®Æc tr−ng ®Æc tÝnh riªng biÖt so víi çc gièng kh¸c. Khi gieo cÊy
gièng míi çc hé cÇn cã çc quan s¸t vµ ghi chÐp theo b¶ng mÉu nh− sau:
1. Tªn gièng: Ghi tªn chÝnh thøc cña gièng theo lý lÞch.
2. Vô gieo cÊy
Vô xu©n Xu©n sím:
- Xu©n chÝnh vô
- Xu©n muén
Vô mïa
- HÌ thu
- Mïa cùc sím
- Mïa sím
- Mïa trung
- Mïa muén
3. Ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n:
- Cã
- Kh«ng
4. Thêi gian sinh tr−ëng:
- Thêi kú m¹: ngµy
- Thêi kú lóa: ngµy
- Tæng thêi gian sinh tr−ëng: m¹ + lóa
7
NÕu gieo th¼ng th× tÝnh tõ khi gieo ®Õn khi chÝn.
5. Çc giai ®o¹n sinh tr−ëng ph¸t triÓn:
- CÊy ®Õn håi xanh: ngµy
- CÊy ®Õn ®Î nh¸nh: ngµy
- CÊy ®Õn træ b¸o: ngµy
- Træ b¸o ®Õn træ hÕt: ngµy
- Træ ®Õn chÝn: ngµy
6. M« t¶ c©y lóa:
- ChiÒu cao c©y: cm
- KiÓu l¸:
* Th¼ng
* Cong ®Çu
* Cong trßn
- KiÓu ®Î nh¸nh:
* Chôm
* Trung b×nh
* XoÌ
- L¸ ®ßng:
* ThÕ l¸ ®ßng
* §é dµi, ®é lín
- ChiÒu dµi b«ng lóa: cm
- Sè h¹t/b«ng (c¶ h¹t ch¾c vµ h¹t lÐp)
- Sè h¹t ch¾c/b«ng
- Tû lÖ lÐp: %
- Søc sinh tr−ëng: m¹nh, yÕu, trung b×nh
- NhiÔm s©u: nÆng, nhÑ, trung b×nh, kh«ng nhiÔm
- NhiÔm bÖnh: nÆng, trung b×nh, nhÑ, kh¸ng (theo loµi bÖnh)
- TÝnh chèng chÞu kh¸c:
* ChÞu rÐt, nãng
* ChÞu chua, phÌn, mÆn
* ChÞu h¹n, óng
7. N¨ng suÊt: TÝnh theo kg/sµo hoÆc t¹/ha
Çc quan s¸t, ghi chÐp nµy gióp çc hé nhanh chãng n¾m v÷ng gièng lóa ®−îc gieo cÊy sau
mét vô mïa hoÆc mét vô xu©n gieo cÊy thö lµm c¬ së ®Ó ¸p dông çc biÖn ph¸p kü thuËt th©m
canh kh¸c.
8
Nguyªn t¾c 3: Më réng diÖn tÝch dÇn dÇn
Çc gièng lóa míi ph¶i gieo cÊy thö tr−íc khi ®−a gieo cÊy chÝnh thøc. NÕu sau mét vô gieo
cÊy thÊy gièng tá ra phï hîp ë trµ lóa cô thÓ (vÝ dô: trµ xu©n sím, trµ mïa sím ch¼ng h¹n) th×
®Õn vô sau cña n¨m sau (cïng vô, cïng trµ) gièng míi ®−îc cÊy víi diÖn tÝch réng h¬n, nÕu
kÕt qu¶ thu ®−îc vÉn mü m·n th× ë vô thø 3 (n¨m thø 3) ®−îc më ra diÖn tÝch lín. ViÖc thö
nghiÖm cã thÓ lÊy kÕt qu¶ cña çc hé kh¸c trong céng ®ång nh−ng gieo cÊy kÒ s¸t hoÆc cïng
ch©n ®Êt víi ruéng cña gia ®×nh ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh thö nghiÖm.
Nguyªn t¾c 4: Gieo cÊy b»ng l« h¹t cã chÊt l−îng gieo trång cao
Lóa thuÇn còng nh− lóa lai, l« h¹t mang gieo trång ®Òu ph¶i cã chÊt l−îng gieo trång cao.
ChÊt l−îng cña l« h¹t ®−îc x¸c ®Þnh trªn çc chØ tiªu chÝnh thøc nh− sau:
- §é thuÇn: Nhãm lóa thuÇn cÇn ®¹t ®é thuÇn tèi thiÓu lµ 99,5% (tiªu chuÈn h¹t gièng
tiÕn bé kü thuËt); nhãm gièng lóa lai cÇn ®¹t ®é thuÇn tèi thiÓu lµ 98%.
- Tû lÖ n¶y mÇm: Tèi thiÓu cÇn ®¹t 85%, l« h¹t gièng tèt th× tû lÖ n¶y mÇm cÇn cao h¬n
90%.
- §é s¹ch: H¹t s¹ch sÏ, kh«ng lÐp, löng. Søc n¶y mÇm: h¹t ph¶i n¶y mÇm ®ång ®Òu, cho
c©y mÇm b×nh th−êng, khoÎ m¹nh.
- T×nh tr¹ng s©u mät: Kh«ng hoÆc rÊt Ýt s©u mät (víi l« gièng ®· b¶o qu¶n qua mét vô).
Bèn nguyªn t¾c trªn ph¶i ®−îc tu©n thñ triÖt ®Ó ®ã lµ tiÒn ®Ò ®Ó ®i vµo th©m canh khi tiÕn hµnh
tèt kh©u thø 3 cña qu¸ tr×nh th©m canh.
3. T¹o diÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t triÓn
Gåm çc kh©u sau:
M¹ tèt:
Mét gièng lóa ®−îc lµm m¹ th× ®©y lµ kh©u quyÕt ®Þnh nhÊt ®Ó tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p kü
thuËt th©m canh kh¸c. Quan niÖm "tèt m¹ - tèt lóa" cña n«ng d©n ta hoµn toµn ®óng cho th©m
canh. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cña çc nhµ khoa häc Trung Quèc vµ NhËt B¶n th×: m¹ tèt
quyÕt ®Þnh tíi trªn 60% n¨ng suÊt cña gièng. M¹ tèt lµ tiÒn ®Ò ®Ó c©y lóa sinh tr−ëng, ph¸t
triÓn tèt, lµ c¬ së ®Ó ¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh.
Bè trÝ thêi vô thÝch hîp:

"NhÊt th× nh× thôc" mét gièng lóa tèt chØ ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña nã ë mét ®iÒu kiÖn khÝ
hËu thêi tiÕt nhÊt ®Þnh. Bè trÝ gieo cÊy mét gièng lóa ë mïa vô vµ thêi tiÕt phï hîp víi gièng
kh«ng nh÷ng ®Ó ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng cña nã mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c©y trång lu©n canh
sau lóa nhÊt lµ c©y vô ®«ng sinh tr−ëng, ph¸t triÓn thuËn lîi cho n¨ng suÊt cao, chÊt l−îng tèt.
Khi bè trÝ mét gièng lóa vµo mét thêi vô cÇn chó ý:
- Çc gièng ng¾n ngµy cã thêi gian sinh tr−ëng d−íi 110 ngµy ë vô mïa ®−îc bè trÝ gieo
cÊy vµo trµ xu©n muén mïa sím hoÆc trµ hÌ thu, vÝ dô: gièng CN2, 75-1, §H60, VX83,
CR203...
9
- Çc gièng lóa trung ngµy (cã thêi gian sinh tr−ëng xung quanh 115 - 125 ngµy ë vô
mïa) ®−îc bè trÝ gieo cÊy vµo trµ mïa trung hoÆc trµ xu©n chÝnh vô, vÝ dô: C70, C71,
N28...
- Çc gièng lóa dµi ngµy (135 - 140 ngµy ë vô mïa) ®−îc bè trÝ gieo cÊy vµo trµ muén
hoÆc xu©n sím, vÝ dô: VN10, DT10, IR17494, U14...
- Çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n chØ gieo cÊy ë vô mïa t−¬ng ®−¬ng çc gièng
cña trµ mïa muén, vÝ dô: gièng Méc tuyÒn, Bao thai lïn, NÕp hoa vµng, nÕp B¾c, T¸m
xoan...
CÊy ®óng kü thuËt:

CÊy ®óng kü thuËt bao gåm mËt ®é, kho¶ng çch, sè d¶nh m¹/khãm, ®é s©u vµ çch bè trÝ
hµng lóa.
- MËt ®é: Lµ sè khãm cÊy cã trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. Ng−êi ta th−êng lÊy ®¬n vÞ khãm/
m2 ®Ó biÓu thÞ mËt ®é. Khi x¸c ®Þnh mËt ®é thùc trªn ®ång ruéng th× ®Õm sè khãm cã
trªn 1 « vu«ng cã c¹nh 1 mÐt, cÇn ®Õm 3 lÇn ë n¬i th−a nhÊt, trung b×nh vµ dµy nhÊt,
mËt ®é thùc lµ trung b×nh cña 3 lÇn ®Õm trªn, vÝ dô 45 khãm/ m2, 50 khãm/ m2, 55
khãm/ m2. MËt ®é thùc lµ (45 + 50 + 55): 3 = 50 khãm/ m2. Nh×n chung çc gièng lóa
®Î yÕu cÇn cÊy mËt ®é cao (cÊy dµy), çc gièng lóa ®Î khoÎ cÊy mËt ®é thÊp (cÊy th−a),
m¹ giµ cÊy dµy h¬n m¹ non, gièng lóa dµi ngµy cÊy th−a h¬n çc gièng ng¾n ngµy...
- Kho¶ng çch: Lµ kho¶ng trèng gi÷a hai khãm lóa. Th«ng th−êng çc khãm lóa ®−îc
cÊy thµnh hµng, nh− vËy cã kho¶ng çch gi÷a çc hµng vµ kho¶ng çch gi÷a çc khãm,
kho¶ng çch gi÷a çc hµng th−êng réng h¬n gi÷a çc nhãm, ng−êi ta cßn gäi kho¶ng
çch gi÷a çc hµng lµ hµng x«ng vµ gi÷a çc khãm lµ hµng con (h×nh 1):
H×nh 1
ë miÒn B¾c ViÖt Nam cÊy lµ ph−¬ng thøc c¬ b¶n ®−îc ¸p dông trong s¶n xuÊt lóa.
Theo kinh nghiÖm tæng kÕt ®−îc tõ çc vïng cã kü thuËt th©m canh cao nh− Song
Ph−îng (§an Ph−îng - Hµ T©y), Nguyªn X¸ (§«ng H−ng - Th¸i B×nh) th× víi d¹ng m¹
th«ng th−êng nh− bµ con ta vÉn gieo hiÖn nay (bao gåm m¹ d−îc vµ m¹ s©n) th× çch
cÊy theo hµng x«ng - hµng con lµ phï hîp h¬n c¶, trong ®ã kho¶ng çch phæ biÕn lµ
10
20cm x 12cm hoÆc 20cm x 15cm (víi ®Êt tèt) 18cm x 12cm hoÆc 20cm x 10cm (víi
®Êt trung b×nh vµ xÊu). Tuy nhiªn kho¶ng çch nµy cßn kh¸ hÑp, nã cho hiÖu qu¶ ë
møc n¨ng suÊt d−íi 8 tÊn/ha/vô, ta sÏ bµn kü vÊn ®Ò nµy ë môc chän mËt ®é vµ kho¶ng
çch tèi −u.
- Sè d¶nh m¹/khãm: do çch gieo m¹ dµy nªn c©y m¹ hoµn toµn kh«ng ®Î (trõ çc c©y ë
ngoµi b×a luèng, ë r·nh luèng) sè d¶nh m¹ t−¬ng ®−¬ng víi sè h¹t thãc. CÇn bè trÝ cÊy
sè d¶nh m¹ mét khãm sao cho çc d¶nh ®Òu cã kh¶ n¨ng ®Î sím vµ ®Î tËp trung. Víi
cïng mét mËt ®é (vÝ dô 50 khãm/ m2) cïng mét kho¶ng çch (20cm x 10cm ch¼ng h¹n)
th× sè d¶nh 1 khãm cµng nhiÒu cµng h¹n chÕ ®Î, b«ng lóa cµng bÐ ®i. Tuy nhiªn, nÕu
cÊy 1 d¶nh (tøc 1 h¹t thãc) th× kh¶ n¨ng ra nh¸nh thªm cña c©y lóa kh«ng ®ñ ®Ó ®¹t
®−îc sè b«ng cÇn thiÕt ë çc mËt ®é thÊp. NÕu c©y m¹ ®Î nh¸nh th× khi cÊy ®· cã
nhiÒu nh¸nh t−¬ng ®−¬ng víi nhiÒu d¶nh, ë çch gieo truyÒn thèng. Nh− vËy, ®Ó dÔ
hiÓu khi nãi ®Õn 1 khãm lóa chóng t«i dïng sè l−îng h¹t thãc. NÕu c©y lóa ®· ®Î ë
ruéng th× khi cÊy 1 h¹t thãc ®· cã nhiÒu nh¸nh, cßn c©y m¹ ch−a ®Î th× sè c©y m¹ b»ng
víi sè h¹t thãc.
- §é s©u: CÊy s©u n«ng kh¸c nhau phô thuéc vµo mïa vô, vµo ch©n ®Êt vµ tuæi m¹; Nh×n
chung ë vô chiªm xu©n cÊy s©u h¬n ë vô mïa, cßn ë hai çch cÊy (s©u vµ n«ng) th× cÊy
n«ng tèt h¬n cÊy s©u. §Êt cµng tèt, m¹ cµng non cµng cÇn cÊy n«ng. Çc gièng lóa
míi gieo cÊy ë vô mïa cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n nªn cÊy n«ng lµ yªu cÇu b¾t buéc
®Ó c©y m¹ nhanh håi xanh, ®Î sím vµ tËp trung, cã lîi cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh b«ng
h÷u hiÖu.
- Çch bè trÝ hµng lóa: Theo çch bè trÝ hµng lóa cã thÓ ph©n ra: cÊy thµnh b¨ng (luèng)
vµ cÊy tù do. ë çch cÊy thµnh b¨ng th× sau mét ®é réng nhÊt ®Þnh (tõ 1,2 - 2m), ng−êi
ta bá ra mét kho¶ng trèng réng h¬n hµng x«ng b×nh th−êng. Cßn ë çch cÊy tù do th×
kh«ng ph©n biÖt, çc khãm lóa cã thÓ ®−îc cÊy thµnh hµng hoÆc cÊy tù do kh«ng theo
hµng lèi nµo. Tuy vËy, çch cÊy thµnh b¨ng, th¼ng hµng lµ çch cÊy tèt (h×nh 2). Çch
bè trÝ hµng lóa thµnh b¨ng, cÊy ch¨ng d©y, th¼ng hµng gióp ta cã mËt ®é ®Òu nhau,
hµng lóa th«ng tho¸ng, bãn ph©n, lµm cá, phßng trõ dÞch h¹i vµ thu ho¹ch dÔ dµng.
11
H×nh 2: Bè trÝ hµng lóa theo çch th¼ng hµn, th¼ng b¨ng
Bãn ph©n ®óng vµ ®ñ:

- C©y lóa th©m canh cÇn ®−îc bãn ph©n ®óng vµ ®ñ. Bãn ph©n ®óng lµ ®óng lo¹i ph©n
cÇn bãn nh− ph©n chuång, ph©n ®¹m, ph©n l©n, ph©n kali, ph©n vi l−îng. Bãn ®óng
thêi gian c©y lóa cÇn nh− bãn lãt, bãn thóc, bãn nu«i h¹t. Bãn ®ñ lµ ®ñ l−îng vµ ®ñ
chÊt.
- L−îng ph©n bãn cho c©y ë ®©y ®−îc tÝnh lµ l−îng ph©n c©y hÊp thu ®−îc chø kh«ng
ph¶i l−îng bãn vµo ®Êt v× nÕu bãn nhiÒu ph©n nh−ng sù röa tr«i, bèc bay nhiÒu th× vÉn
kh«ng ®ñ l−îng.
- Bãn ph©n ®óng çch kh«ng chØ cung cÊp ®ñ cho c©y lóa l−îng dinh d−ìng cÇn thiÕt mµ
cßn tiÕt kiÖm ph©n bãn, n©ng cao hiÖu qu¶ cña ph©n.
- L−îng ph©n bãn cho lóa vµ çch bãn ph©n phô thuéc vµo mïa, vô, trµ lóa. Trªn tæng
thÓ th× ph©n chuång vµ ph©n l©n cÇn bãn lãt hÕt v× lµ çc lo¹i ph©n khã tiªu. Ph©n ®¹m
vµ ph©n kali th× tuú theo gièng vµ mïa vô mµ quyÕt ®Þnh l−îng bãn vµ çch bãn:
+ ë vô xu©n víi çc gièng dµi ngµy tû lÖ bãn ®¹m vµ kali lãt tèi ®a lµ 40%, sè cßn l¹i
chia ®Òu ®Ó bãn thóc ®ît 1 (khi lóa bÐn rÔ, håi xanh) vµ ®ît 2 (khi lóa ph©n ho¸ ®ßng).
12
Çc gièng ng¾n ngµy trong vô xu©n nªn tËp trung bãn lãt 50%, bãn thóc ®ît 1: 40%,
chØ ®Ó l¹i 10% ®Ó bãn thóc ®ît 2. ë vô mïa sím çc gièng sím vµ cùc sím cÇn bãn
ph©n thËt tËp trung vµo giai ®o¹n ®Çu, bãn lãt 60% l−îng ®¹m vµ kali, khi sôc bïn lÇn 1
bãn tiÕp 30% ®¹m. Sè ®¹m vµ kali cßn l¹i bãn thóc lÇn 2 vµo 15 ngµy tr−íc khi lóa træ.
+ Çc gièng lóa dµi ngµy th× chia ®Òu l−îng ph©n thµnh 3 phÇn ®Ó bãn lãt, bãn thóc ®ît
1 vµ ®ît 2.
+ TÊt c¶ çc lo¹i ph©n ®Òu cÇn ®−îc bãn vïi vµo ®Êt, ®Æc biÖt lµ ph©n ®¹m. NÕu ph©n
®¹m ®−îc bãn trªn bÒ mÆt th× mét phÇn rÊt lín sÏ biÕn thµnh khÝ Nit¬ bay vµo kh«ng
khÝ g©y mÊt ®¹m, cßn c©y th× kh«ng hÊp thô ®−îc (h×nh 3). Çc lo¹i ph©n kh¸c khi bãn
trªn bÒ mÆt sÏ bÞ hoµ tan vµo n−íc vµ bÞ röa tr«i.
H×nh 3: Çch bãn ®¹m

a) Bãn ®óng: Bãn s©u vµo trong ®Êt
b) Bãn sai: Bãn trªn bÒ mÆt ruéng
Bãn ph©n ®óng cßn bao hµm c¶ sù c©n ®èi gi÷a çc nguyªn t« ®a l−îng lµ ®¹m (N), l©n (P) vµ
kali (K). Tæng kÕt kinh nghiÖm cña n«ng d©n th×: çc gièng lóa th©m canh cÇn c¶ 3 lo¹i ph©n
®a l−îng nh− nhau. Çch bãn tèt nhÊt lµ c©n ®èi ®ñ c¶ ®¹m, l©n, kali. Çch tÝnh cô thÓ xem
phÇn 3.3 (§iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua ph©n bãn vµ çch bãn ph©n).
Phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi:
ViÖc phßng trõ s©u bÖnh lµ kh©u bæ trî nh−ng gãp phÇn quan träng cho cÊy lóa sinh tr−ëng,
ph¸t triÓn tèt ®Ó çc biÖn ph¸p th©m canh kh¸c cã hiÖu qu¶ cao.
Ph−¬ng ch©m chung: Phßng lµ chÝnh, ®iÒu trÞ sím vµ tËp trung.. Çc lo¹i s©u vµ bÖnh ph¸t
triÓn theo mïa, theo trµ lóa, theo c©y trång tr−íc hoÆc c©y trång kÒ cËn. Sù ph¸t triÓn cña
chóng cßn phô thuéc vµo tÝnh mÉn c¶m cña gièng, vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt tõng n¨m.
Tuy vËy mçi trµ lóa th−êng cã çc loµi s©u vµ bÖnh ®Æc thï n¨m nµo còng cã lÆp l¹i theo chu
kú song phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt tõng n¨m vµ quy tr×nh canh t¸c ®óng hay sai mµ
kh«ng g©y ra thiÖt h¹i kinh tÕ hoÆc bïng lªn thµnh dÞch, g©y thiÖt h¹i lín.
§Ó th©m canh c©y lóa cÇn n¾m ®−îc mét sè loµi s©u bÖnh phæ biÕn vµ quy luËt xuÊt hiÖn cña
nã trªn çc trµ lóa.
13
VÒ s©u:
- S©u ®ôc th©n: Lµ loµi s©u nguy hiÓm g©y h¹i trªn tÊt c¶ çc trµ lóa, song do sù tÝch luü
vÒ sè l−îng mµ s©u løa 2 (g©y h¹i vµo çc trµ lóa træ muén ë vô xu©n tõ 10 - 15/5) vµ
løa 5 (g©y h¹i vµo çc trµ lóa træ muén tõ 1 - 10/10) lµ nguy hiÓm nhÊt.
- Bä trÜ. G©y h¹i trªn m¹ lµm m¹ cßi cäc, l¸ teo, c©y lïn, bÞ nÆng th× c©y lôi vµ chÕt. Bä
trÜ ph¸t triÓn m¹nh khi kh«ng cã m−a rµo hoÆc m−a phïn kÐo dµi, trêi Êm, nãng nhÊt lµ
trµ xu©n muén, lóa gieo th¼ng vô xu©n muén, lóa gieo th¼ng vô mïa, m¹ mïa sím, lóa
mïa míi cÊy...
- S©u cuèn l¸ nhá: Ph¸t triÓn m¹nh vµo cuèi th¸ng 4 vµ cuèi th¸ng 8, ®Æc biÖt nguy hiÓm
khi s©u ph¸ h¹i vµo giai ®o¹n lóa cã ®ßng vµ thêi kú c©y lóa kÕt thóc sinh tr−ëng vÒ l¸
®Ó chuyÓn sang giai ®o¹n træ b«ng.
- RÇy n©u: G©y h¹i m¹nh ë thêi kú lóa træ ®Õn vµo ch¾c, bÞ h¹i nÆng c©y lóa chÕt thµnh
tõng ®¸m lín (gäi lµ ch¸y rÇy). RÇy n©u h¹i nÆng ë çc ch©n ruéng s©u, tô n−íc, quÇn
thÓ c©y rËm r¹p, ®é Èm d−íi t¸n cao, ë nh÷ng gièng nhiÔm rÇy nhÊt lµ vô xu©n.
VÒ bÖnh:
- BÖnh ®¹o «n: BÖnh nguy hiÓm nhÊt ë vô lóa xu©n nhÊt lµ trµ lóa xu©n træ sím (tr−íc
30/4). BÖnh ®¹o «n g©y h¹i trªn l¸ lµm l¸ tµn lôi, g©y h¹i trªn b«ng lµm b«ng lóa chÕt
(®¹o «n cæ b«ng). Trêi ©m u, m−a phïn kÐo dµi, ®é Èm trong ruéng lóa cao, trêi m¸t (t0
= 20 - 250C), çc gièng nhiÔm bÖnh lµ ®iÒu kiÖn tèt cho bÖnh ®¹o «n ph¸t triÓn vµ g©y
h¹i. Vô xu©n 1995 lµ mét vô lóa cã dÞch ®¹o «n x¶y ra trªn diÖn réng vµ g©y h¹i ®¸ng
kÓ.
- BÖnh kh« v»n: G©y h¹i trªn tÊt c¶ çc trµ lóa song m¹nh nhÊt ë vô xu©n, vô mïa sím vµ
mïa trung. BÖnh kh« v»n g©y h¹i m¹nh ë ven bê, ë çc ruéng lóa lËm r¹p, l¸ chen gèi
nhau, ®é Èm cao, ruéng lóa cã n−íc, mÊt n−íc xen kÏ, gièng lóa nhiÔm bÖnh. BÖnh
kh« v»n kh«ng g©y mÊt tr¾ng nh−ng g©y ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn n¨ng suÊt nÕu
c©y lóa bÞ bÖnh nÆng.
- BÖnh b¹c l¸: Loµi bÖnh rÊt nguy hiÓm. G©y h¹i m¹nh trªn çc gièng nhiÔm ë vô mïa
hoÆc çc trµ lóa xu©n træ muén. BÖnh ®Æc biÖt nguy hiÓm khi thµnh dÞch ë giai ®o¹n
lóa træ, g©y thÊt thu lín. Trêi oi bøc, cã giã b·o, ruéng lóa bÞ ngËp, bãn ph©n ®¹m
nhiÒu lµ nh÷ng yÕu tè thuËn lîi ®Ó bÖnh b¹c l¸ ph¸t triÓn thµnh dÞch.
§Ó phßng çc lo¹i s©u bÖnh h¹i nguy hiÓm, ®Æc biÖt lµ bÖnh th× biÖn ph¸p hiÖu qu¶ nhÊt lµ
dïng çc gièng chÞu s©u vµ çc gièng chèng bÖnh, tr¸nh dïng çc gièng nhiÔm. ¸p dông
®óng quy tr×nh kü thuËt gieo cÊy, n¾m v÷ng çc kh©u kü thuËt th©m canh t¹o ra ruéng lóa
khoÎ m¹nh lµ biÖn ph¸p tÝch cùc vµ hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó phßng çc lo¹i s©u bÖnh g©y h¹i. Chóng
ta sÏ trë l¹i vÊn ®Ò nµy cô thÓ h¬n ë môc 3.5
Th«ng qua ba vÊn ®Ò lín ®−îc tr×nh bµy ë trªn chóng ta thÊy râ lµ: Th©m canh c©y lóa kh«ng
ph¶i lµ ¸p dông riªng rÏ mét kh©u kü thuËt nµo ®ã mµ lµ hÖ thèng liªn hoµn çc kh©u. NÕu hé
®· thö nghiÖm thµnh c«ng lùa chän ®−îc çc gièng lóa tèt, phï hîp víi tõng ch©n ®Êt, ®· cã
h¹t gièng ®¹t çc tiªu chuÈn gieo trång, cã ®ñ nh©n c«ng vµ vËt t− cÇn thiÕt th× kü thuËt th©m
canh c©y lóa ®−îc tËp trung chñ yÕu vµo kh©u th©m canh m¹ vµ th©m canh lóa (®èi víi lóa
cÊy) hoÆc th©m canh lóa gieo th¼ng.
14
II. Kü THUËT TH¢M CANH M¹
1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹?

Tæng kÕt kinh nghiÖm s¶n xuÊt nhiÒu thÕ hÖ n«ng d©n ta ®· ®óc kÕt l¹i: "Tèt gièng tèt m¸, tèt
m¹, tèt lóa", kinh nghiÖm nµy hoµn toµn ®óng cho mäi gièng. VÊn ®Ò lµ: thÕ nµo lµ m¹ tèt.
Tiªu chuÈn m¹ tèt phô thuéc vµo gièng, vµo mïa, vµo kü thuËt canh t¸c, vµo ch©n ®Êt. §©y lµ
yªu cÇu ®Çu tiªn ®ßi hái muèn th©m canh lóa th× ph¶i th©m canh m¹ tr−íc.
Tæng kÕt çc kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn çc gièng lóa n¨ng suÊt cao cho thÊy: Çc nh¸nh ®−îc
sinh ra sím th× lín lªn sÏ thµnh b«ng h÷u hiÖu, çc nh¸nh ®Î sím cho b«ng to, çc nh¸nh ®Î
muén cho b«ng nhá. S¬ ®å ®Î nh¸nh cña c©y lóa ®−îc minh ho¹ ë h×nh 4.
H×nh 4: S¬ ®å ®Î nh¸nh cña c©y lóa
NÕu c©y lóa ®−îc ®Î tõ rÊt sím, thêi gian sinh tr−ëng cña gièng dµi th× trªn th©n chÝnh h×nh
thµnh ®−îc 5 - 6 nh¸nh nguyªn thuû (cßn gäi lµ nh¸nh con). Tõ çc nh¸nh con ®Î ra çc
nh¸nh ch¸u (nh¸nh cÊp 2) vµ nh¸nh ch¸u ®Î ra nh¸nh ch¾t (nh¸nh cÊp 3). Çc nh¸nh ®Î ra ë
3 ®èt ®Çu tiªn (nh¸nh con thø 1-2-3) cã ®é lín xÊp xØ víi th©n chÝnh, cßn nh¸nh con thø t− th×
b»ng víi nh¸nh ch¸u ®Çu tiªn vµ chØ b»ng 7/10 th©n chÝnh. Víi çc gièng ng¾n ngµy nÕu t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó c©y m¹ ®Î tõ çc ®èt ®Çu tiªn th× cã thÓ ®¹t: 1 nh¸nh chÝnh + 4 nh¸nh con + 8
nh¸nh ch¸u + 2 nh¸nh ch¾t = 15 nh¸nh trong 35 ngµy ®Çu kÓ tõ khi gieo. Tuy nhiªn c©y m¹
muèn ®Î nh¸nh cÇn cã ®ñ dinh d−ìng, ®ñ kho¶ng çch, v× thÕ ë çch gieo m¹ th«ng th−êng
chØ cã çc c©y m¹ ë r·nh luèng míi ®Î vµ còng chØ ®Î ®−îc 3 - 5 nh¸nh v× thiÕu dinh d−ìng.
Th«ng th−êng chóng ta bè trÝ cho c©y m¹ ®Î nh¸nh trªn ruéng lóa. §Ó cã mét khãm lóa tèt,
çc nh¸nh ®Òu nhanh, Ýt nh¸nh v« hiÖu th× chØ nªn ®Ó c©y m¹ ®Î ®Õn nh¸nh con thø 3 (víi çc
gièng ng¾n ngµy) hoÆc thø 4 (víi çc gièng trung vµ dµi ngµy), chóng còng chØ nªn ®Î ®Õn
nh¸nh ch¾t, trong tr−êng hîp nµy 1 d¶nh m¹ ( 1 h¹t thãc) cã thÓ sinh ra:
15
- ë çc gièng ng¾n ngµy:
1 nh¸nh chÝnh + 3 nh¸nh con + 4 nh¸nh ch¸u
(nh¸nh con thø 3 kh«ng ®Î ra nh¸nh ch¸u) = 8 nh¸nh
- ë çc gièng trung ngµy vµ dµi ngµy:
1 nh¸nh chÝnh + 4 nh¸nh con + 7 nh¸nh ch¸u
+ 2 nh¸nh ch¾t = 14 nh¸nh.
Nh− vËy viÖc th©m canh m¹ h−íng tíi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cã c©y m¹ tèt, m¹ cã thÓ ®Î nh¸nh tõ
çc m¾t ho¹t ®éng ®Çu tiªn, ®Î khoÎ vµ tËp trung, ®Î ®ñ sè l−îng nh¸nh theo yªu cÇu, c©y m¹
khi mang cÊy ra ruéng ph¶i cã bé rÔ Ýt bÞ tæn th−¬ng gióp c©y lóa bÐn rÔ, håi xanh nhanh vµ
b−íc vµo thêi kú ®Î nh¸nh sím.
2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n
2.1. Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng dµi ngµy

Çc gièng dµi ngµy ®−îc cÊy vµo trµ xu©n sím. ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé, trµ m¹ xu©n
sím ®−îc gieo tõ 15 - 25/ th¸ng 11 vµ bè trÝ cÊy xong tr−íc tiÕt lËp xu©n (5/1). ë çc tØnh
miÒn Trung tõ Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ, thêi vô gieo m¹ tr−íc 7 - 10 ngµy so víi ®ång
b»ng B¾c bé. Nh×n chung çc gièng lóa thuéc trµ nµy cã thêi gian l−u ë ruéng m¹ dµi tõ 68 -
75 ngµy, thêi gian ë ruéng lóa 120 - 125 ngµy. Trµ lóa xu©n sím chØ ¸p dông mét ph−¬ng
thøc lµm m¹ lµ m¹ d−îc. §Ó th©m canh trµ m¹ nµy nh»m cã lo¹i m¹ tèt ®Ó mang cÊy ë ®¹i trµ,
chóng ta cÇn lÇn l−ît tiÕn hµnh çc kh©u sau ®©y:
• Chän thãc gièng:

L« thãc gièng dïng cho gieo cÊy cÇn cã chÊt l−îng cÊp I hoÆc nguyªn chñng. Tèt nhÊt nªn
mua hµng vô ë çc c¬ së s¶n xuÊt gièng hoÆc th«ng qua çc ®¹i lý tin cËy. Tuy nhiªn, thãc
gièng mua vÒ ph¶i b¶o qu¶n mét thêi gian míi mang ng©m ñ, çc l« thãc gièng ®−îc mua tõ
çc hé nh©n gièng cã kinh nghiÖm còng tr¶i qua mét thêi gian b¶o qu¶n tõ th¸ng 6 ®Õn gi÷a
th¸ng 11, v× vËy tr−íc khi ng©m ñ cÇn thö l¹i tû lÖ n¶y mÇm vµ søc n¶y mÇm cña l« h¹t. L«
h¹t gièng tèt cÇn cã tû lÖ n¶y mÇm trªn 95% vµ søc n¶y mÇm trªn 90%.
§Ó biÕt ®−îc søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm cÇn ph¶i gieo h¹t ®Ó chóng n¶y mÇm. Chóng t«i
xin giíi thiÖu 2 ph−¬ng ph¸p gieo h¹t mµ çc hé ®Òu cã thÓ lµm ®−îc dÔ dµng.
Ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t"

Nguyªn liÖu:
- Mét ®o¹n gç trßn cã ®−êng kÝnh 4 - 5cm, dµi 25cm (cã thÓ thay khóc gç b»ng ®o¹n tre,
®o¹n nøa cã ®−êng kÝnh vµ chiÒu dµi t−¬ng tù).
- Mét tÊm v¶i b«ng s¹ch réng 18cm dµi 25cm (cã thÓ thay miÕng v¶i b»ng 1 kh¨n mÆt
b«ng lo¹i nhá).
- 4 chiÕc chun cao su.
- 1 kim, 1 cuén chØ (cã s½n trong nhµ)
- 1 tói polyetylen (tói nilon) dµi 30cm, réng 10cm.
16
Çch lµm:
TiÕn hµnh tuÇn tù nh− h×nh vÏ (h×nh 5).
H×nh 5: Lµm c©y h¹t

1. ChuÈn bÞ tÊm v¶i s¹ch vµ ®o¹n gç trßn
2. Kh©u tÊm v¶i vµo ®o¹n gç trßn nh− kiÓu l¸ cê
3. Cuèn tÊm v¶i vµo ®o¹n gç
4. Nhóng vµo chËu n−íc s¹ch
5. Vít ra ®Ó cho r¸o n−íc
6. Më tÊm v¶i ®· thÊm −ít vÒ tr¹ng th¸i l¸ cê vµ xÕp h¹t ®· ng©m n−íc thµnh hµng däc theo
®o¹n gç, xÕp ®−îc hµng th× cuèn tÊm gç ®Ó h¹t ®−îc v¶i bäc l¹i.
7. XÕp ®Ó 100 h¹t (kho¶ng 5 hµng) cßn thõa 1/2 miÕng v¶i
8. Cuèn tiÕp cho hÕt chiÒu dµi v¶i vµ dïng chun cè ®Þnh tÊm v¶i ë hai ®Çu vµ ë ®o¹n gi÷a ta
®−îc "c©y h¹t".
9. Cho "c©y h¹t" vµo tói polyetylen, buéc ®Çu tói l¹i.
17
Chó ý:
- H¹t chän ngÉu nhiªn mçi gièng 100 h¹t. Mét "c©y h¹t" chØ nªn thö 1 gièng ®Ó tr¸nh
nhÇm lÉn.
- H¹t gièng ph¶i ng©m cho hót no n−íc trong vßng 48 giê
- XÕp h¹t thãc vµo tÊm v¶i −ít theo chiÒu: má h¹t phÝa trªn, cuèng h¹t cã mµy trÊu
h−íng xuèng phÝa d−íi.
- §¸nh dÊu b»ng s¬n ®Çu trªn cña h¹t ®Ò lu«n xÕp ®Çu trªn h−íng thiªn, ®Çu d−íi h−íng
®Þa.
§Ó "c©y h¹t" vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm, ®ñ thêi gian theo quy ®Þnh ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶y
mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm. Ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" rÊt dÔ lµm, mét lÇn lµm "c©y h¹t" sö dông
®−îc nhiÒu lÇn chØ cÇn chó ý sau khi thö tû lÖ n¶y mÇm th× giÆt s¹ch tÊm v¶i, röa s¹ch ®o¹n gç
ph¬i kh« vµ cÊt gi÷ ®Ó dïng cho lÇn sau.
Ph−¬ng ph¸p "B¸t çt"
Nguyªn liÖu: (cho 1 gièng lóa)

- 2 çi b¸t con
- 2 b¸t çt tèt (çt vµng hay çt ®en ®Òu ®−îc).
- 2 tói polyetylen dµi 20cm réng 15cm.
- 2 chiÕc chun cao su
Çch lµm:
1. Chän ngÉu nhiªn 100 h¹t thãc tõ l« thãc cÇn kiÓm tra ng©m 48 giê cho hót no n−íc, ®·i
s¹ch ®Ó thö søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm.
2. Çt mang röa s¹ch ®Õn khi thÊy n−íc trong lµ ®−îc, ph¬i kh« vµ mang rang cho thËt nãng
®Ó khö hÕt mÇm bÖnh cã trong çt.
3. Phun n−íc vµo çt cho ®ñ Èm. Thö ®é Èm cña çt: n¾m chÆt mét n¾m çt ®· phun Èm,
thÊy n−íc kh«ng ch¶y ra kÏ tay, ®Ó n¾m çt cÈn thËn lªn mÆt ®Êt thÊy cßn gi÷ ®−îc
nguyªn d¹ng th× ®é Èm võa ®ñ. NÕu cã n−íc ch¶y ra kÏ tay th× thõa Èm, cÇn cho thªm çt
kh«, nÕu ®Ó n¾m çt lªn mÆt ®Êt chóng tù vì biÕn d¹ng lµ cßn thiÕu n−íc, cÇn phun thªm
n−íc.
4. Cho çt vµo b¸t Ên nhÑ, g¹t b»ng miÖng.
5. Gieo h¹t ®· ng©m cho hót no n−íc vµo b¸t çt, Ên cho h¹t ngËp hÕt vµo çt. Gieo 2 mÉu,
mçi mÉu 100 h¹t vµo 2 b¸t çt Èm.
6. §−a b¸t çt Èm ®· gieo h¹t vµo tói polyetylen, buéc miÖng l¹i b»ng d©y chun cao su.
7. §−a mÉu h¹t ®· gieo vµo n¬i Êm cho h¹t n¶y mÇm, mét mÉu dïng ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶y
mÇm, mÉu cßn l¹i dïng ®Ó x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm cña l« h¹t gièng.
18
X¸c ®Þnh søc n¶y mÇm:
Søc n¶y mÇm lµ kh¶ n¨ng n¶y mÇm ®ång ®Òu cho c©y mÇm b×nh th−êng trong mét kho¶ng
thêi gian Ên ®Þnh theo thêi vô. L« h¹t gièng cã søc n¶y mÇm cµng cao th× cµng n¶y mÇm
nhanh, ®ång ®Òu tøc lµ søc n¶y mÇm tèt vµ ng−îc l¹i. L« h¹t cã søc n¶y mÇm cao (tèt) khi
gieo ra ruéng sÏ mäc nhanh, ®ång ®Òu, cho c©y m¹ to, khoÎ, lµ c¬ së cho viÖc ¸p dông çc
biÖn ph¸p th©m canh.
Çch x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm:
Sau khi gieo ®−îc 6 ngµy ë vô xu©n vµ 4 ngµy ë vô mïa th× mang l« h¹t ®· gieo theo 1 trong 2
çch trªn ®Ó x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm theo b¶ng mÉu m« t¶ sau ®©y:
B¶NG MÉU X¸C §ÞNH SøC N¶Y MÇM

A. C©y mÇm b×nh th−êng (h×nh 6)
H×nh 6: C©y mÇm b×nh th−êng

M« t¶:
* H×nh d¹ng: a) C©y mÇm gieo ë "c©y h¹t"
b) C©y mÇm gieo ë "b¸t çt"
* CÊu t¹o - Võa cã mÇm vµ võa cã rÔ
- Cã Ýt nhÊt lµ 1 mÇm vµ 1 rÔ
- Kh«ng bÞ bÖnh
* KÝch th−íc - MÇm cã chiÒu dµi Ýt nhÊt b»ng 1 lÇn chiÒu dµi h¹t thãc.
- RÔ cã chiÒu dµi Ýt nhÊt 2 lÇn chiÒu dµi h¹t thãc.
B. Sè l−îng c©y mÇm b×nh th−êng: §Õm sè c©y mÇm ®¹t yªu cÇu
C. Sè h¹t cßn l¹i: Bao gåm h¹t ch−a n¶y mÇm vµ c©y mÇm kh«ng b×nh th−êng.
D. X¸c ®Þnh søc n¶y mÇm
19
B
Søc n¶ y mÇm % = 100
B+C
B + C = Tæng sè h¹t gieo hay

Sè c©y mÇm b×nh th−êng
SNM% = -------------------------------------- x 100
Tæng sè h¹t gieo
* X¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm: Tû lÖ n¶y mÇm lµ kh¶ n¨ng n¶y mÇm tèi ®a cña l« h¹t gièng. ë
ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t": sau khi x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm th× cuèn c©y h¹t trë l¹i ®Ó ®Õn khi l«
h¹t n¶y mÇm hÕt th× ®em ra x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm. ë ph−¬ng ph¸p "b¸t çt" th× lÊy b¸t thø 2
®Ó tÝnh tû lÖ n¶y mÇm.
Chó ý: Khi x¸c ®Þnh søc n¶y mÇm ë ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" chØ cÇn gië c©y h¹t ra, ®Ó nguyªn
vÞ trÝ: ®Õm sè c©y mÇm b×nh th−êng vµ tæng sè h¹t gieo sau ®ã cuèn l¹i, nhóng n−íc, xÕp lªn
cho r¸o n−íc vµ bá ng−îc l¹i tói polyetylen, buéc miÖng l¹i ®Ó thªm mét sè ngµy n÷a råi x¸c
®Þnh tû lÖ n¶y mÇm.
Khi x¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm ë ph−¬ng ph¸p "b¸t çt" th× ph¶i ®æ b¸t çt ra mÑt hoÆc ra b·i ®Êt
ph¼ng, ra s©n nªn kh«ng sö dông tiÕp ®−îc n÷a.
Th«ng th−êng ë vô xu©n tû lÖ n¶y mÇm ®−îc x¸c ®Þnh vµo ngµy thø 8 - 9 sau khi gieo, cßn ë
vô mïa th× vµo ngµy thø 6 - 7.
X¸c ®Þnh tû lÖ n¶y mÇm:
Sè c©y mÇm b×nh th−êng

Tû lÖ n¶y mÇm % = --------------------------------------------- x 100
Tæng sè h¹t mang gieo
L« h¹t gièng chuÈn th× søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm b»ng hoÆc xÊp xØ nhau.
VÝ dô: ë vô xu©n 1995 gia ®×nh b¸c B¶o ë Ch©u Giang - H¶i H−ng cÊy gièng DT10 cÊp gièng
nguyªn chñng. Thö søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm theo ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t" cã kÕt qu¶ lµ:
- L« 1: Mua cña Phßng N«ng nghiÖp huyÖn 6kg.
- L« 2: Mua cña mét ®¹i lý t− nh©n ë ®Þa ph−¬ng 3kg.
KÕt qu¶ thö:
- Søc n¶y mÇm: L« 1 ®¹t 94%
L« 2 ®¹t 83%
- Tû lÖ n¶y mÇm: L« 1 ®¹t 95%
L« 2 ®¹t 92%
20
Chóng t«i ®· khuyªn b¸c B¶o bá l« 2 v×:
- Søc n¶y mÇm yÕu.
- Tû lÖ n¶y mÇm kh«ng kÐm l« 1 bao nhiªu nh−ng ruéng m¹ gieo tõ h¹t gièng l« 2 sÏ
kh«ng ®−îc ®ång ®Òu, søc sèng yÕu h¬n.
Gia ®×nh ®· bá l« 2 nh−ng kh«ng bá hÕt mµ tiÕp tôc gieo 0,5kg ®Ó cÊy cïng víi m¹ cña l« h¹t
gièng 1. DiÖn tÝch cÊy ®−îc 0,5kg h¹t gièng l« 2 lµ 60 m2, tøc lµ cÇn 3kg thãc gièng cho 1
sµo lóa cÊy. 6kg thãc gièng cña l« 1 gieo trªn cïng 1 ruéng m¹ cÊy ®−îc 3 sµo tèn 2kg thãc
gièng 1 sµo. Khi thu ho¹ch gÆt ®èi chøng ë c¶ 2 ruéng ®−îc gieo cÊy tõ 2 lo¹i m¹ ®· nªu cã
kÕt qu¶:
- 60 m2 m¹ l« 1 thu ®−îc 41kg thãc
- 60 m2 m¹ l« 2 thu ®−îc 36kg thãc
TÝnh ra sµo B¾c bé: .
- L« 1 ®¹t 246kg/sµo
- L« 2 ®¹t 216kg/sµo
Chªnh lÖch: 246kg - 216kg = 30kg/sµo
Nh− vËy søc sèng cña l« h¹t cã ¶nh h−ëng ®Õn n¨ng suÊt cña lóa cÊy, søc sèng yÕu kh«ng chØ
l·ng phÝ h¹t gièng mµ cßn s¶n sinh ra çc c©y m¹ yÕu, dÉn ®Õn sinh tr−ëng ph¸t triÓn kÐm h¬n
l« cã søc sèng cao, cuèi cïng lµm ¶nh h−ëng xÊu ®Õn n¨ng suÊt. Nh− vËy cÇn chän läc l« h¹t
gièng cã søc n¶y mÇm (søc sèng) cao dïng cho th©m canh lóa í hé n«ng d©n.
• Xö lý thãc gièng:
Xö lý thãc gièng nh»m chän ra 100% h¹t ch¾c, lo¹i bá toµn bé h¹t lÐp löng, diÖt mét sè mÇm
bÖnh ký sinh trªn vá h¹t ®Ó tr¸nh l©y lan ra c©y m¹ vµ c©y lóa.
- Xö lý lo¹i bá h¹t lÐp löng: Dïng n−íc muèi tû träng 1,13 ®Ó xö lý thãc gièng sÏ lo¹i bá
®−îc toµn bé h¹t lÐp löng.
Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh nh− sau:
- Pha dung dÞch n−íc muèi: C©n 2,3kg muèi tèt hoµ tan ®Òu vµo 10 lÝt n−íc s¹ch, kho¾ng
m¹nh cho tan hÕt muèi. Th¶ 1 qu¸ tröng gµ míi ®Î vµo dung ®Þch muèi ®· pha. NÕu qu¶
trøng næi lËp lê th× dung dÞch ®· ®¹t yªu cÇu. NÕu qu¶ trøng næi h¼n lªn trªn mÆt n−íc lµ tû
träng qu¸ cao cÇn cho thªm n−íc. NÕu qu¶ trøng ch×m trong n−íc - dÊu hiÖu thiÕu muèi cÇn
cho thªm muèi. Nh×n chung nÕu chÊt l−îng muèi tèt th× 2,3kg muèi cÇn pha vµo 10 lÝt n−íc
lµ ®¹t yªu cÇu.
§Þnh l−îng muèi cÇn: 1 lÝt n−íc cÇn 230 gam muèi ®Ó pha dung dÞch 1 lÇn, sau mçi lÇn dïng
l¹i cÇn bæ sung thªm 5% tæng l−îng ban ®Çu.
C©n ®èi dung dÞch muèi: Dung dÞch n−íc muèi ®· pha ®−îc c©n ®èi nh− sau: 1 thÓ tÝch thãc
cÇn 3 thÓ tÝch n−íc muèi, sau khi xö lý lÇn 1 dung dÞch ®−îc dïng l¹i, khi ®ã cÇn hoµ bæ sung
5% tæng l−îng muèi ®· hoµ vµ thö l¹i b»ng çch thö trøng.
VÝ dô: CÇn xö lý 10kg thãc gièng
10 kg thãc gièng = 10 lÝt
Chia thãc gièng thµnh 3 lÇn xö lý, mçi lÇn 3,3kg = 3,3 lÝt.
L−îng dung dÞch cÇn:
21
3,3 lÝt x 3= 9,9 lÝt = 10 lÝt - 2,3kg muèi.
2 lÇn xö lý sau cÇn hoµ thªm: 5% + 5% = 10% tæng l−îng:
10
2,3kg x -------- = 230g
100
L−îng muèi cÇn: 2,3kg + 0,23 kg = 2,53kg.

- Xö lý thãc gièng läc lÊy h¹t ch¾c: §ùng n−íc muèi vµo x« to 10 lÝt dung dÞch ®−îc chøa
trong x« 15 lÝt. §æ thãc gièng cÇn xö lý vµo dung dÞch, kho¾ng ®Òu. Dïng r¸ nhá vít hÕt
çc h¹t næi kÓ c¶ næi lËp lê. G¹n n−íc muèi lªn 1 çi r¸ ra mét chËu nhùa kh¸c ®Ó thu gom
çc h¹t löng tr«i theo lo¹i bá. Lo¹i h¹t ch×m lµ lo¹i h¹t ®¹t yªu cÇu. Vít phÇn h¹t ®¹t yªu cÇu
ra r¸, cho vµo chËu n−íc s¹ch ®·i s¹ch phÇn muèi tµn d−. Dung dÞch muèi sau khi xö lý bæ
sung thªm 5% muèi vµ tiÕp tôc xö lý mÎ thø 2.
- Xö lý thãc gièng ®Ó diÖt mÇm bÖnh:
Thãc gièng ®· qua xö lý n−íc muèi ®−îc röa s¹ch ®Ó cho r¸o n−íc (cã thÓ t·i máng cho mau
r¸o n−íc) sau ®ã xö lý tiÕp b»ng n−íc nãng 540C.
Çch pha: §æ 3 thÓ tÝch n−íc s«i lÉn víi 2 thÓ tÝch n−íc l¹nh, kho¾ng ®Òu, dïng nhiÖt kÕ ®o,
nÕu ch−a ®ñ 540C cÇn bæ sung thªm n−íc nãng, 1 thÓ tÝch lóa cÇn cã 3 thÓ tÝch n−íc. VÝ dô:
xö lý 10kg h¹t gièng cÇn 30 lÝt n−íc 540C.
Xö lý thãc gièng: Thãc gièng cÇn ®ùng trong 1 bao døa, buéc miÖng l¹i, cho vµo bªn trong 1
thÎ ®¸nh dÊu, ghi tªn gièng trªn thÎ. ThÎ ®¸nh dÊu ®−íc lµm theo çch sau: chÎ 1 thanh tre
t−¬i, réng 2cm bá phÇn cËt vµ phÇn lßng (phÇn ngoµi vá vµ phÇn phÝa trong) c¾t ra thµnh 2
®o¹n 4cm, 1 ®o¹n ghi tªn gièng bá vµo tói, ®o¹n kia ghi tªn gièng buéc vµo miÖng bao ®Ó dÔ
nhËn biÕt. Dïng bót ch× hoÆc bót bi ®Ó ghi tªn gièng, kh«ng dïng bót mùc. Bao thãc gièng
®· chuÈn bÞ ®−îc th¶ vµo n−íc nãng 540C, dïng vËt nÆng ®Ì lªn cho ngËp s©u vµo n−íc, 24
giê sau mang ra ®·i s¹ch, ®æ l¹i vµo bao. Cho thÎ ®¸nh dÊu nh− lóc xö lý.
• Ng©m ñ
Thãc gièng ®· xö lý 540C ®−îc ng©m tiÕp 48 giê n÷a cho ®ñ 72 giê vµ ®Ó hót no n−íc. L−îng
n−íc s¹ch ®Ó ng©m thãc gièng theo tû lÖ: 1 thÓ tÝch thãc 3 thÓ tÝch n−íc. Sau khi ng©m 24 giê
cÇn thay n−íc. §ñ 72 giê th× vít thãc ra ®·i thËt s¹ch cho hÕt chua. GiÆt s¹ch bao, ®æ thãc
gièng ®· ®·i s¹ch vµo bao, bá thÎ ®¸nh dÊu, buéc miÖng l¹i vµ ®em ñ cho n¶y mÇm.
Çch ng©m nµy ®· ®Ó h¹t gièng hót no n−íc nªn kh«ng cÇn cho uèng n−íc nh− çch ng©m cò.
§Ó bao thãc vµo n¬i kÝn giã, ®Öm vµ phñ b»ng bao t¶i Èm hoÆc bá bao thãc vµo mét tói
polyetylen kÝn, phñ tro kÝn, hai ngµy sau lµ méng n¶y mÇm ®ñ tiªu chuÈn ®Ó mang gieo.
Tiªu chuÈn mÇm tèt: Cã mÇm vµ cã rÔ. RÔ dµi b»ng 1/3-1/2 chiÒu dµi h¹t thãc, mÇm míi nhó
(h×nh 7).
22
H×nh 7. Tiªu chuÈn méng tèt ë vô xu©n
• Lµm ®Êt
Çc gièng dµi ngµy ë vô xu©n (trµ chiªm muén - xu©n sím) ®−îc lµm theo ph−¬ng thøc m¹
d−îc. ë lo¹i m¹ d−îc th©m canh th× lµm ®Êt vµ bãn ph©n ®óng lµ hai kh©u cã ý nghÜa quyÕt
®Þnh ®Õn sù thµnh c«ng cña quy tr×nh.
Chän ®Êt lµm m¹: Chän lo¹i ®Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, thuéc ch©n vµn ®Õn vµn thÊp, chñ
®éng t−íi tiªu, nhÊt lµ kh©u t−íi. NÕu lµ ch©n ®Êt lóa th× sau khi thu ho¹ch lóa cÇn c¾t hÕt r¹,
cµy vµ bõa ng¶ ng©m n−íc ngay cho thèi gèc r¹. Tû lÖ ®Êt m¹ so víi ®Êt lóa lµ 1:7 ®Õn 1:9
mét sµo m¹ th©m canh cã thÓ cÊy ®−îc 7 - 9 sµo lóa.
Lµm ®Êt vµ bãn ph©n: §Êt m¹ ®−îc cµy, bõa ng¶ vµ ng©m cho nhuyÔn. §Õn thêi vô gieo sau
khi kiÓm tra thÊy thãc gièng nøt nanh th× h«m sau lµm ®Êt ®Ó gieo ngay sau khi chuÈn bÞ
xong.
§Êt m¹ ®−îc cµy l¹i bõa cho nhuyÔn, bãn lãt s©u 2 t¹ ph©n chuång vµ bõa l¹i 1 l−ît kÐp. Chia
luèng réng 1,2 - 1,5m theo chiÒu rót n−íc cña ruéng. Bãn lãt gi÷a b»ng 3 t¹ ph©n chuång
hoai, dïng cµo r¨ng dµi vïi ph©n vµo ®Êt. Bãn lãt mÆt víi l−îng: 20kg supe l©n, 3,0kg kali
clorua vµ 3,0kg Urª. Sau khi bãn dïng cµo hoÆc tay vïi ph©n vµo ®Êt ë ®é s©u 3 - 4cm. Cuèi
cïng trang ph¼ng mÆt luèng b»ng trang gç sao cho n−íc kh«ng ®äng trªn bÒ mÆt luèng vµ ®−a
méng vµo gieo.
Gieo: L−îng gieo (tÝnh cho 1 sµo B¾c bé) §Êt tèt: 4 - 4,5kg thãc gièng ®· xö lý t−¬ng ®−¬ng
víi 5 - 4,5kg thãc gièng ch−a xö lý lo¹i bá lÐp löng.
§Êt xÊu: Gieo 4,5 - 5kg thãc gièng ®· xö lý t−¬ng ®−¬ng víi 5,0 - 5,5kg thãc gièng ch−a xö
lý lo¹i bá lÐp löng. CÇn chia l−îng thãc gièng ®Òu theo luèng vµ gieo 3 lÇn ®Ó ®¶m b¶o h¹t
gièng ®−îc ph©n bè ®Òu trªn toµn bé diÖn tÝch cÇn gieo. Nªn gieo vµo buæi s¸ng, sau khi gieo
xong cÇn th¸o kiÖt n−íc ®Ó m¹ ngåi thuËn lîi.
• Ch¨m sãc:
- Phun thuèc trõ cá d¹i: Lo¹i m¹ th©m canh gieo th−a nªn cÇn trõ cá triÖt ®Ó nhÊt lµ cá
lång vùc. Dïng thuèc trõ cá Sofit víi l−îng 35ml pha vµo 10 lÝt n−íc vµ phun ®Òu cho
1 sµo m¹ vµo ngµy thø 2 sau khi gieo. CÇn phun toµn bé diÖn tÝch ruéng m¹ kÓ c¶ r·nh
luèng ®Ó diÖt hÕt cá trong ruéng m¹.
- Bãn ph©n thóc: M¹ ®−îc 2,1 l¸ bãn thóc lÇn 1 víi l−îng: 3kg urª + 3kg kali clorua cho
1 sµo, m¹ ®−îc 4,1 l¸ bãn thóc tiÕp 4 kg urª + 1 kg kali clorua, sau lÇn bãn nµy m¹
®ång lo¹t ®Î nh¸nh. M¹ ®−îc 6,1 l¸ bãn thóc lÇn cuèi b»ng 2kg urª.
23
- T−íi n−íc: Sau khi bãn thóc lÇn 1 ®−a n−íc vµo ruéng m¹ cho l¸ng mÆt ruéng. Sau khi
bãn thóc lÇn 2 ®−a mùc n−íc lªn 1/5 chiÒu cao c©y m¹ vµ lu«n gi÷ ®ñ n−íc ®Ó ruéng
m¹ mÒm bïn.
Ruéng m¹ tèt lµ khi trêi trí rÐt ®Ëm (cuèi th¸ng 12 ®Çu th¸ng 1), c©y m¹ (sinh tr−ëng tõ 1 h¹t
thãc) ®· cã 4 - 6 nh¸nh, to gan, c©y cøng, l¸ dµy xanh, bé rÔ ph¸t triÓn m¹nh vµ ®ang trong
thêi kú tiÕp tôc ®Î nh¸nh. Sè l¸ trªn th©n chÝnh ®· ®¹t 6,0 - 6,5 l¸ ®Ó khi cÊy cã tõ 7,5 - 8 l¸,
víi sè nh¸nh trung b×nh lµ 6 - 7 nh¸nh, cÊy b»ng 1 - 2 h¹t thãc.
2.2 Kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng ng¾n ngµy

Çc gièng ng¾n ngµy gieo cÊy ë vô xu©n ®−îc bè trÝ vµo trµ xu©n muén b»ng h×nh thøc m¹
non, cÊy khi c©y m¹ ®¹t 2,5 - 3,5 l¸. Nhãm gièng nµy Ýt gieo m¹ d−îc v× nÕu gieo sím (tr−íc
5/12) th× m¹ giµ ¶nh h−ëng lín ®Õn n¨ng suÊt; cßn gieo muén (10 - 15 th¸ng giªng) th× rÊt
nhiÒu n¨m m¹ gÆp rÐt ®Ëm bÞ chÕt rÐt hµng lo¹t hoÆc thêi tiÕt rÐt ©m u, nÕu m¹ kh«ng bÞ chÕt
rÐt còng sinh tr−ëng rÊt kÐm, c©y m¹ thÊp, cßi cäc ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn sinh tr−ëng ph¸t
triÓn, h¹n chÕ hiÖu qu¶ cña çc biÖn ph¸p th©m canh. NÕu cÇn gieo m¹ d−îc th× ph¶i ¸p dông
biÖn ph¸p ®Æc biÖt nh»m chèng rÐt cho m¹.
• Chän thãc gièng, xö lý vµ ng©m ñ
§Ó th©m canh m¹ ë nhãm gièng ng¾n ngµy rÊt cÇn cã bé thãc gièng tèt vµ l« méng m¹ cã
chÊt l−îng cao. Çc kü thuËt vÒ chän l« h¹t gièng, xö lý h¹t vµ ng©m, ñ ®−îc tiÕn hµnh gièng
nh− ë nhãm gièng dµi ngµy. Kü thuËt ¸p dông ®Æc biÖt lµ ë kh©u gieo m¹.
• Çc ph−¬ng ph¸p gieo m¹ ë vô xu©n:
+ Ph−¬ng ph¸p Tunel (vßm cèng) nÒn kh«.
Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc ¸p dông rÊt réng r·i ë hai tØnh Qu¶ng §«ng vµ Qu¶ng T©y (Trung
Quèc). Chóng t«i ®· ¸p dông thö ë nhiÒu n¬i trong 3 vô xu©n liªn tôc (1993 - 1995) vµ thu
®−îc kÕt qu¶ rÊt tèt. So víi ph−¬ng ph¸p m¹ s©n ®−îc ¸p dông phæ biÕn ë vô xu©n th× ph−¬ng
ph¸p Tunel nÒn kh« cã nhiÒu −u ®iÓm:
1. C©y m¹ ®−îc b¶o vÖ chèng rÐt nªn sinh tr−ëng tèt.
2. §Êt gieo m¹ lµ ®Êt kh« nÒn kh« nªn dÔ lµm, ®Êt t¬i nªn dÔ cÊy, cÊy ®−îc Ýt d¶nh.
3. Bé rÔ m¹ ®−îc b¶o toµn, cÊy xong nhanh bÐn rÔ, nhanh chãng chuyÓn sang giai ®o¹n ®Î
nh¸nh, ®Î nh¸nh sím vµ tËp trung.
4. Ýt ph¶i ch¨m sãc, m¹ lªn nhanh nÕu cÊy chËm vµi ba ngµy vÉn Ýt bÞ ¶nh h−ëng,
VÒ çc −u ®iÓm ®· nªu mµ ph−¬ng ph¸p Tunel nÒn kh« nhanh chãng ®−îc ng−êi n«ng d©n ë
nhiÒu n¬i h−ëng øng.
- §Þnh l−îng méng m¹: 1 sµo lóa cÊy (360 m2) cÇn 2,0kg mÇm ®−îc ng©m ñ tõ l« thãc ®· xö
lý lo¹i bá lÐp löng.
- §Þnh l−îng nÒn gieo m¹: 1 m2 nÒn gieo 800 gam méng m¹, 2,5 - 3,0 m2 m¹ ®ñ cÊy cho 1
sµo.
- ChuÈn bÞ nÒn gieo m¹: LÊy lo¹i ®Êt kh«, thµnh phÇn c¬ giãi nhÑ, dïng vå ®Ëp nhá, trén thªm
dinh d−ìng theo tû lÖ sau: 1 m3 ®Êt t¬i + 10kg ph©n l©n vi sinh hoÆc thay 10kg l©n vi sinh
b»ng 4kg supe l©n + 250 gam urª + 250 gam kali clorua + 20kg ph©n chuång môc. 1m3 ®Êt
trén ph©n ®ñ lµm 10 m2 nÒn vµ ®ñ cÊy cho 3-4 sµo lóa. Chän 1 m¶nh ®Êt, 1 gãc v−ên dïng
cuèc san ph¼ng, ®æ ®Êt ®· trén thªm ph©n lªn mÆt, san thµnh luèng réng 80 - 100cm, dµy
10cm. §Ó l¹i 1/10 l−îng ®Êt ®Ó phñ sau khi gieo.
24
Cã thÓ dïng ®Êt luèng s¾n, luèng khoai t©y, su hµo, b¾p c¶i (sau khi thu ho¹ch) ®Ó lµm nÒn
gieo m¹. ChØ cÇn ®Êt kh«ng −ít, võa ®ñ Èm, t¬i xèp lµ ®−îc. ë tr−¬ng hîp nµy th× cÇn dïng
cuèc thu phÇn ®Êt trªn mÆt luèng vµo gãc, dïng vå ®Ëp nhÑ cho t¬i sau ®ã trén thªm ph©n nh−
víi lo¹i ®Êt kh«. Luèng s¾n, khoai t©y sau khi ®· san ph¼ng ®−îc dïng lµm nÒn, san ®Òu ®Êt
®· trén thªm dinh d−ìng ng−îc l¹i luèng víi ®é dµy 8 - 10cm, ta ®· cã nÒn ®Ó gieo m¹.
- Gieo: Dïng «doa t−íi ®Ém nÒn, ®Ó ®Êt hót hÕt n−íc th× gieo méng. Gieo ®Òu trªn toµn bé
luèng. Sau khi gieo song dïng phÇn ®Êt cßn l¹i phñ ®Òu cho kÝn hÕt h¹t, chê 10 phót nÕu thÊy
n−íc ngÊm ®Òu hÕt phÇn ®Êt phñ thªm lµ ®ñ n−íc, nÕu cßn cã chç kh« th× thiÕu n−íc cÇn bæ
sung thªm. Dïng b×nh phun thuèc trõ s©u phun n−íc s¹ch lªn nh÷ng chç ®Êt cßn kh« cho bÒ
mÆt luèng −ít ®Òu. NÕu thÊy h¹t thãc hë ra cÇn phñ thªm ®Êt cho kÝn hÕt.
- Lµm Tunel: M¹ gieo theo ph−¬ng ph¸p nµy ph¶i lµm Tunel. Dïng çc thanh tre hoÆc nøa
c¾m thµnh h×nh çnh cung ngang luèng m¹, thanh nä çch thanh kia 50cm, buéc cho chóng
liªn kÕt víi nhau b»ng çc thanh däc ®Ó t¹o ra khung kiÓu vßm cèng gäi lµ Tunel. Sö dông
lo¹i polyetylen trong phñ lªn khung ®· t¹o kÝn bèn phÝa, ®Ó d− phÇn mÐp 5 - 6cm. Dïng xÎng
xóc ®Êt lÊp kÝn mÐp tÊm polyetylen trong võa phñ. Tunel - polyetylen võa gi÷ Èm (kh«ng ph¶i
t−íi) võa chèng rÐt cho m¹.
- Chó ý: ChØ ®−îc dïng lo¹i polyetylen trong suèt ®Ó ¸nh s¸ng xuyªn qua ®−îc, kh«ng dïng
çc vËt liÖu cã mµu che mÊt ¸nh s¸ng c©y m¹ bÞ vèng yÕu. Khi phñ cÇn nhÑ nhµng tr¸nh lµm
r¸ch tÊm polyetylen. ChuÈn bÞ ®−a m¹ ®i cÊy: Lo¹i m¹ gieo kiÒu Tunel nÒn kh« lªn rÊt nhanh,
8 - 10 ngµy sau khi gieo lµ cã thÓ ®−a ®i cÊy ®−îc khi ®ã m¹ ®¹t 2,2 - 2,5 l¸. Hai ngµy tr−íc
khi cÊy cÇn cuèn mét phÝa cña Tunel lªn, ngµy h«m sau bá h¼n. NÕu thÊy ®Êt m¹ kh« dïng
b×nh phun thuèc trõ s©u phun n−íc vµo m¹ cho ®ñ Èm. Sau khi bá tÊm che 1 - 2 ngµy th× ®−a
m¹ ®i cÊy. Dïng lo¹i xÎng nhá l−ìi máng hoÆc cuèc bµn máng ®µo bËt khèi m¹ lªn, rò nhÑ
cho r¬i bít ®Êt, xÕp vµo rµnh vµo ræ ®em ®i cÊy ngay.
+ Ph−¬ng ph¸p ViÖt NhËt:

Ph−¬ng ph¸p ViÖt NhËt ®−îc ¸p dông pháng theo c«ng nghÖ s¶n xuÊt lóa cña NhËt B¶n.
Çch gieo m¹ khay:
- Quy çch khay m¹: Dµi 120cm, réng 80cm, s©u 3cm.
Khay m¹ ®−îc ®ãng b»ng gç xoan ng©m hoÆc çc lo¹i gç kh¸c kh«ng mèi mät. ë 4 gãc cña
khay ®ãng 4 thanh trô cao 15cm, ®¸y khay ®−îc l¸t b»ng gç hoÆc tre. T¹o mét thanh g¹t
chuÈn dµi 5cm, dïng ®Ó chuÈn ho¸ ®é dµy líp ®Êt trong khay (h×nh 8)
H×nh 8: Khay m¹ vµ thanh g¹t
25
- May "mµn m¹": Dïng giÊy polyetylen trong, d¸n mét chiÕc mµn ®Ó chèng rÐt cho m¹ víi
quy çch: dµi 130cm, réng 85cm, cao 125 - 140cm ®Ó trïm cho 6 - 8 khay m¹ chång lªn nhau
sau khi gieo (h×nh 9).
H×nh 9. Mµn m¹ hay ¸o m¹.

1. Mµn m¹
2 Trïm mµn m¹ cho khèi khay m¹ ®· gieo
- T¹o nÒn m¹: Sö dông lo¹i ®Êt thÞt nhÑ hoÆc çt pha, hoÆc ®Êt bïn ao ®Ó ¶i ph¬i kh«, ®Ëp nhá
sµng qua sµng th−a (lo¹i sµng dïng ®Ó sµng thãc). 1 m3 ®Êt bét kh« ®ñ ®Ó gieo 32 khay m¹
(kho¶ng 32 m2) ®ñ ®Ó cÊy cho 1,5 mÉu lóa. §æ ®Êt bét vµo khay: dïng phÇn l−ng cña thanh
g¹t g¹t ph¼ng, quay phÇn bông l¹i c¾m vµo lßng khay g¹t bá 1cm ®Êt, nh− vËy ta cã líp ®Êt
trong khay dµy 2cm. Mçi khay m¹ cã diÖn tÝch 1 m2. §Êt nÒn gieo m¹ ph¶i trén thªm dinh
d−ìng. Cø 1 m2 nÒn (ë ®©y lµ 1 khay) trén thªm: 12 gam N (kho¶ng 50 gam ®¹m sunfat hoÆc
25 gam ®¹m urª), 12 gam P2O5 (kho¶ng 60 gam supe l©n) vµ 12 gam K2O (kho¶ng 25 gam
kali sunfat). NÕu dïng urª vµ l©n supe ph¶i t¸n nhá ®Ó trén ®Òu tr¸nh g©y chÕt sãt cho m¹.
C¶ 3 thø ph©n trªn trén lÉn víi nhau, thu ®Êt trong khay l¹i, trén thËt ®Òu ph©n víi ®Êt, dïng
thanh g¹t san ®Òu ®Êt ra khay, ta cã nÒn m¹ ®Ó chuÈn bÞ gieo.
26
- Chó ý. Tr−íc khi ®æ ®Êt vµo khay cÇn lãt ®¸y b»ng mét líp giÊy xi m¨ng hoÆc giÊy b¸o ®Ó
®Êt kh«ng bÞ r¬i v·i, rÔ m¹ kh«ng xuyªn qua çc kÏ hë cña ®¸y khay. §é pH cña ®Êt lµm nÒn
gieo m¹ lµ 5,5 v× vËy bïn ao ®Ó ¶i, ph¬i kh«, ®Ëp nhá lµ lo¹i ®Êt tèt nhÊt cho lo¹i m¹ nµy.
- Gieo m¹: Méng m¹ ®−îc chuÈn bÞ nh− ®· m« t¶ ë phÇn chuÈn bÞ thãc gièng, lo¹i m¹ nµy
dïng méng ñ 1 ngµy cho nøt nanh (gai døa) ch−a cã rÔ lµ thÝch hîp nhÊt. 1 m2 (1 khay m¹)
gieo 1,2kg thãc mÇm. Dïng «doa t−íi ®Òu cho ®Êt hót no n−íc, gieo ®i, gieo l¹i 2-3 lÇn cho
méng ph©n bè ®Òu trªn toµn bé bÒ mÆt khay, sau khi gieo dïng sè ®Êt cßn l¹i phñ 1 líp lªn
trªn víi ®é dµy b»ng chiÒu dµy cña h¹t thãc gièng. Çc khay m¹ ®· gieo xÕp chång lªn nhau,
trïm "mµn m¹", phÇn mÐp thõa dïng g¹ch chÌn chÆt. Mµn m¹ võa cã t¸c dông gi÷ Èm, võa
cã t¸c dông chèng rÐt cho m¹.
- Thóc m¹ lªn nhanh vµ lªn cao: NÕu cÇn m¹ lªn nhanh vµ lªn cao th× 5 - 7 ngµy ®Çu tiªn ®Ó
khay m¹ trong buång tèi hoÆc che tèi, çch 2 ngµy phun n−íc s¹ch bæ sung Èm 1 lÇn. Khi m¹
lªn cao 6 - 8cm, cã 1 l¸ thËt th× chuyÓn ra chç ®ñ ¸nh s¸ng, tiÕp tôc trïm ¸o m¹ ®Õn khi c©y
m¹ ®¹t 2 l¸.
- Lôc ho¸ vµ lµm cøng c©y m¹: M¹ ®¹t 2 l¸, b¾t ®Çu ra l¸ thø 3 (2,1 l¸) th× bá "mµn m¹", ®em
çc khay m¹ xÕp ra s©n n¬i ®ñ ¸nh s¸ng, nÕu trêi n¾ng cµng tèt. Hµng ngµy phun n−íc cho ®ñ
Èm, 2 - 3 ngµy sau m¹ tõ mµu xanh s¸ng chuyÓn sang mµu xanh thÉm, ra thªm 0,5 - 0,7 l¸, lóc
nµy cÇn mang ®i cÊy ngay, ®Ó muén m¹ cã 3 l¸ m¹ ®· bÞ "giµ".
Ph−¬ng ph¸p gieo m¹ khay cã mét sè −u thÕ râ rÖt:
1. RÊt chñ ®éng, sau khi gieo 7 - 10 ngµy ë vô xu©n muén lµ cã m¹ cÊy.
2. Cã thÓ thóc m¹ lªn cao, sau 10 ngµy m¹ cã 2,7 l¸ cã thÓ cao 15 - 20cm.
3. M¹ ®−îc chèng rÐt, ®Ó n¶y mÇm trong nhµ nªn kh«ng bÞ chÕt rÐt.
4. M¹ non, khi cÊy h¹t thãc cßn b¸m vµo c©y m¹ trong h¹t cßn dinh d−ìng, nã tiÕp tôc nu«i
c©y m¹ sinh tr−ëng ®Õn 3 l¸ nªn khi cÊy ra ruéng m¹ kh«ng bÞ chét, lªn nhanh ®Î sím.
5. Bé rÔ c©y m¹ ®−îc b¶o toµn lµ tiÒn ®Ò ®Ó ¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh.
Nh−îc ®iÓm c¬ b¶n cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ph¶i tÝnh to¸n thËt s¸t, chñ ®éng ruéng ®Ó cÊy
ngay sau khi ®¹t 2,5 - 2,7 l¸, m¹ ®ñ tuæi cÊy kh«ng thÓ ®Ó qu¸ 2 ngµy. Nh−îc ®iÓm thø hai lµ
ph¶i ®ãng khay g©y r¾c rèi, tèn tiÒn vµ c«ng søc ®Çu t− h¬n so víi çc ph−¬ng ph¸p lµm m¹
kh¸c. MÆt kh¸c nÕu ®Êt kh«ng ®¹t ®é chua cÇn thiÕt, ®é pH cao h¬n 5,7 hoÆc nhá h¬n 5,2 th×
hiÖu qu¶ kh«ng cao.
+ Ph−¬ng ph¸p Tunel trªn ruéng:

NhiÒu gièng lóa thuéc trµ xu©n muén nh−ng thêi gian sinh tr−ëng 140 - 145 ngµy (nh−
CR203, N28, ¶i lïn 32...) nÕu gieo theo ph−¬ng ph¸p Tunel nÒn kh« hoÆc ph−¬ng ph¸p ViÖt
NhËt vµo ®Çu th¸ng 2 ®Ó cÊy vµo gi÷a th¸ng 2 th× lóa trç sau 20/5, gÆp nãng dÔ g©y thÊt thu.
Tèt nhÊt lµ gieo m¹ d−îc tõ 15 - 20 th¸ng giªng ®Ó cÊy vµo 10 - 15 th¸ng 2. Thêi tiÕt rÐt cña
th¸ng giªng ®· g©y khã kh¨n lín cho viÖc lµm m¹ cña trµ nµy.
Ph−¬ng ph¸p Tunel trªn ruéng ®· kh¾c phôc ®−îc çc khã kh¨n trªn.
§Ó tiÕn hµnh ph−¬ng ph¸p Tunel trªn ruéng cÇn chuÈn bÞ mét sè vËt liÖu vµ vËt t− cÇn thiÕt,
bao gåm:
* VËt liÖu:
- Çc thanh tre cã bÒ réng 1,5cm, dµi 2,5cm ®−îc vãt máng ®Ó dÔ dµng uèn cong h×nh
çnh cung.
27
- Çc thanh tre cã cïng bÒ réng dµi 4m dïng ®Ó t¹o khung cè ®Þnh gi÷a çc khung cong
t¹o ra vßm cèng.
- GiÊy polyetylen trong suèt, bÒ réng 2m, chiÒu dµi tuú ý.
- D©y buéc.
* VËt t−:
- Ph©n chuång ñ môc: 20kg/ m2 ruéng m¹ thùc gieo.
- Ph©n kali clorua: 20 gam/ m2
- Ph©n l©n supe: 60 gam/ m2
- Ph©n ®¹m urª: 20 gam/ m2
- Thãc gièng: 20 gam/ m2
* Çch lµm:
- Lµm ®Êt: Chän n¬i khuÊt giã nhÊt lµ ®−îc ch¾n ë h−íng ®«ng b¾c, chñ ®éng t−íi tiªu, ®Êt
tèt, tÇng canh t¸c s©u cµy bõa kü, ng©m cho ngÊm, cµy l¹i, bõa nhuyÔn. Chia luèng réng
1,2m sau ®ã bãn lãt: toµn bé ph©n chuång bãn xong vïi s©u kho¶ng 6 - 8cm b»ng çch trén
lÉn ph©n víi bïn. Cø 1 m2 bãn 60 gam supe l©n + 10 gam kali clorua +6 gam urª ë líp ®Êt
mÆt 3 - 5cm. Ph©n v« c¬ còng ®−îc nhµo kü víi bïn, trang ph¼ng mÆt luèng, chuÈn bÞ gieo.
- Thãc gièng: L−îng gieo 25 gam méng/ m2. Xö lý thãc gièng, ng©m ñ ®−îc tiÕn hµnh nh− ë
çc gièng dµi ngµy.
- Gieo: Gieo thËt ®Òu, gieo m¹nh tay cho méng lón s©u (kÝn h¹t) vµo ®Êt.
- Lµm Tunel chèng rÐt cho m¹: C¾m ngang luèng b»ng çc thanh tre mÒm dµi 2,5cm ®Ó t¹o ra
khung ngang cña Tunel, buéc çc thanh tre dµi ®Ó cè ®Þnh khung ngang t¹o ra bé khung cña
Tunel (vßm cèng). Phñ giÊy polyetylen lªn khung, vïi phÇn mÐp cña polyetylen vµo ®Êt, ta cã
Tunel chèng rÐt cho m¹ (h×nh 10). Lo¹i Tunel lµm b»ng polyetylen trong suèt ®−îc che kÝn
toµn bé luèng m¹ sÏ g©y ra hiÖu øng lång kÝn: dï bªn ngoµi cã giã rÐt, trêi l¹nh song phÝa
trong Tunel vÉn Êm, m¹ tiÕp tôc sinh tr−ëng kh«ng bÞ chÕt rÐt. ChØ rì bá Tunel khi m¹ ®· cã
4 l¸ vµ nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao h¬n 180C.
H×nh 10. Lµm Tunel trªn ruéng
28
- Ch¨m sãc m¹:
- M¹ cã 2,1 l¸: VÐn Tunel lªn bãn thóc lÇn 1, 1 m2 bãn: 8 gam urª + 5 gam kaliclorua,
bãn xong phñ polyetylen trë l¹i. §−a n−íc vµo ruéng cho l¸ng mÆt luèng m¹.
- M¹ cã 4,1 l¸: bãn thóc lÇn 2 víi l−îng ph©n cßn l¹i. NÕu trêi Êm th× cã thÓ thu tÊm che
l¹i, cÊt ®i ®Ó vô sau sö dông tiÕp. TiÕp tôc gi÷ n−íc Êm ch©n m¹. Lo¹i m¹ nµy ®em cÊy
khi m¹ ®¹t 6,0 - 6,5 l¸, m¹ ®Î nh¸nh ng¹nh trª. Ruéng m¹ lµ bïn mÒm nªn rÊt dÔ nhæ,
kh«ng ®Ëp chØ röa qua, xÕp m¹ vµo xe, rµnh, ræ ®em ®i cÊy ngay kh«ng ®Ó qua ®ªm.
3. Th©m canh m¹ ë vô hÌ thu - vô mïa

Vô hÌ thu vµ vô mïa thêi tiÕt nãng, m−a ®Òu nªn m¹ lªn nhanh, çc gièng lóa gieo cÊy ë vô
hÌ thu vµ vô mïa ®Òu lµm m¹ d−îc. ChÊt l−îng m¹ ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn sù sinh tr−ëng ph¸t
triÓn vµ n¨ng suÊt ruéng lóa. Vô mïa cã 4 trµ lóa (cùc sím, sím, trung vµ muén), 2 nhãm
gièng ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n vµ kh«ng ph¶n øng víi ¸nh s¸ng ngµy) v× thÕ çc
ph−¬ng thøc lµm m¹ ®−îc ¸p dông ë ®©y còng rÊt ®a d¹ng nh»m ®¸p øng ®−îc yªu cÇu th©m
canh ë çc trµ lóa, çc ch©n ®Êt, çc ph−¬ng thøc cÊy kh¸c nhau.
3.l. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ng¾n ngµy

Çc gièng ng¾n ngµy cã thêi gian sinh tr−ëng 80 - 105 ngµy, ®−îc gieo cÊy ë trµ hÌ thu, trµ
mïa cùc sím vµ trµ mïa sím nh»m gi¶i phãng ®Êt sím (tr−íc 20/9) ®Ó gieo trång çc c©y vô
®«ng dµi ngµy hoÆc ®Ó th©m canh c©y vô ®«ng ®¹t n¨ng suÊt vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Kü thuËt
lµm m¹ ¸p dông cho nhãm gièng nµy h−íng tíi viÖc t¹o ra ®ñ nh¸nh c¬ b¶n ngay trªn ruéng
m¹, çc nh¸nh nµy thuéc 2 líp: líp 1 çc nh¸nh ®· h×nh thµnh cã 2 - 4 l¸, líp 2 - çc nh¸nh ®·
h×nh thµnh s½n trong bÑ l¸ cña nh¸nh chÝnh vµ nh¸nh líp 1, s½n sµng lín lªn khi ®· cã ®ñ ¸nh
s¸ng. ViÖc chuyÓn m¹ cÊy ra ruéng ®· ®¹t ®−îc sè d¶nh c¬ b¶n ngay sau khi cÊy, gióp c©y
lóa sinh tr−ëng ph¸t triÓn nhanh, c©y khoÎ, chèng chÞu tèt víi n¾ng to, m−a lín, thêi gian tån
t¹i ë thêi kú lóa lµ 72 - 75 ngµy víi nhãm gièng cùc ng¾n vµ 82 - 85 ngµy víi nhãm gièng
ng¾n, ng−êi n«ng d©n chñ ®éng thêi vô, thu ho¹ch sím h¬n 7 - 10 ngµy so víi biÖn ph¸p lµm
m¹ th«ng th−êng.
§Ó th©m canh m¹ ë nhãm gièng ng¾n ngµy gieo cÊy ë vô hÌ thu vµ vô mïa sím, chóng ta lÇn
l−ît thùc hiÖn çc kh©u sau ®©y:
- Xö lý thãc gièng: Thãc gièng ®−îc xö lý lo¹i bá lÐp löng ®Ó lÊy h¹t ch¾c (Xem phÇn xö lý
thãc gièng - môc "kü thuËt th©m canh m¹ víi çc gièng dµi ngµy - vô xu©n") sau ®ã ng©m vµo
n−íc khö trïng 24 giê (n−íc thuèc falizan 0,2%). Vít thãc ra ®·i, röa s¹ch ®Ó ng©m ñ tiÕp.
- Ng©m ñ: H¹t gièng ®· xö lý thuèc 24 giê tiÕp tôc ®−îc ng©m b»ng n−íc s¹ch thªm 36 giê
n÷a. §Ó tr¸nh lÉn t¹p, dÔ thao t¸c thãc gièng ®−îc ®ùng vµo çc bao polyeste (bao døa) lo¹i
10kg. Lo¹i bao nµy rÊt phæ biÕn ®−îc çc C«ng ty dïng lµm bao b× ®ùng thãc gièng b¸n cho
n«ng d©n. Tr−êng hîp kh«ng cã bao s½n, cã thÓ lÊy lo¹i bao 50kg c¾t ®«i, kh©u thµnh 2 bao
nhá. Lo¹i bao 10kg chØ ®ùng ®−îc 7kg thãc gièng ®Ó ®em ng©m (nÕu Ýt h¬n 7kg kh«ng ¶nh
h−ëng g×). PhÝa trong vµ ngoµi bao ®eo thÎ ®¸nh dÊu ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn. L−îng n−íc ®Ó
ng©m gièng cÇn bè trÝ ®ñ theo çch tÝnh: 1 thÓ tÝch thãc cÇn ng©m víi 3 thÓ tÝch n−íc. VÝ dô:
Cã 3 ca thãc (thãc ®ong b»ng ca, g¹t b»ng miÖng) cÇn ng©m víi 9 ca n−íc. Th«ng th−êng
1kg thãc gièng ®−îc ng©m víi 3 lÝt n−íc lµ ®ñ l−îng. 18 giê sau khi ng©m th× thay n−íc: vít
bao thãc lªn, xãc nhÑ, lén qua l¹i 2-3 lÇn cho ch¶y hÕt n−íc chua, ®Ó lªn chç cao cho ch¶y
kiÖt n−íc, ®æ n−íc míi ng©m l¹i cho ®ñ 60 giê (24 giê ng©m n−íc víi thuèc vµ 36 giê ng©m
trong n−íc s¹ch) ®Ó h¹t gièng hót no n−íc. Mang thãc gièng ®· ng©m ®·i thËt s¹ch cho hÕt
29
chua. Dïng l¹i bao ®· ng©m gièng giÆt s¹ch sÏ, ®æ thãc gièng ®· ®·i s¹ch vµo bao, buéc
miÖng l¹i vµ mang ®i ñ.
- Çch kiÓm tra h¹t gièng ®−îc ®·i s¹ch: CÇm 1 n¾m thãc lät trong lßng bµn tay, bãp m¹nh
cho n−íc lät qua kÏ tay. NÕu n−íc ch¶y qua kÏ tay hÕt nhên, ®−a n¾m thãc lªn mòi ngöi thÊy
hÕt mïi chua lµ ®¹t yªu cÇu. NÕu cßn nhên, cßn chua ph¶i ®·i l¹i. Thãc gièng ®· xö lý, ng©m
®ñ thêi gian ®·i s¹ch mang ®i ñ, chØ cÇn ñ 24 - 30 giê lµ gieo ®−îc, h¹t gièng ë tr¹ng th¸i gai
døa (mÇm vµ rÔ míi nhó).
- Chó ý: ë vô hÌ thu - vô mïa khi ng©m ñ m¹ thêi tiÕt nãng, nÕu thãc gièng ®·i kh«ng s¹ch dÔ
g©y chua trong khi ñ, ¶nh h−ëng lín ®Õn sù n¶y mÇm, nÕu qu¸ chua th× l« thãc gièng sÏ bÞ
thèi.
- Lµm ®Êt: M¹ cña çc gièng ng¾n ngµy cÊy vô mïa cÇn lªn nhanh, ®Î nh¸nh sím, v× vËy viÖc
lµm ®Êt ph¶i tiÕn hµnh kü. Chän nh÷ng n¬i chñ ®éng t−íi tiªu ®Ó lµm m¹. §Êt çt hay ®Êt thÞt
®Òu ®−îc v× sÏ gi÷ ruéng m¹ ë tr¹ng th¸i bïn.
§Êt lµm m¹ ph¶i cµy vì, bõa ng¶, ng©m n−íc cho chÕt cá vµ ngÊu ®Êt: 5 - 6 ngµy sau khi bõa
ng¶ cÇn cµy l¹i, bõa kü cho thËt nhuyÔn, ®Ó l¾ng bïn, th¸o bít n−íc, chia luèng réng 1,2 -
1,5m theo chiÒu dèc cña ruéng ®Ó tiÖn rót n−íc khi cÇn thiÕt.
- Bãn ph©n: Bãn lãt ph©n chuång: 10kg/ m2, ph©n l©n supe 30 gam/ m2 tr−íc lÇn bõa cuèi
cïng ®Ò vïi ph©n vµo ®Êt ë ®é s©u 8 - 10cm.
Bãn lãt mÆt (tÝnh cho 1 m2): 5kg ph©n chuång môc, 30 gam supe l©n, 10 gam urª vµ 10 gam
kali clorua. Sau khi chia luèng th× bãn lãt mÆt, dïng cµo r¨ng ng¾n vïi ph©n vµo bïn ë líp bÒ
mÆt 3 - 5cm, trang cho luèng m¹ ph¼ng vµ h¬i låi h×nh mu rïa ®Ó n−íc trªn bÒ mÆt luèng rót
hÕt.
- Gieo: Chia l−îng thãc gièng cÇn gieo theo luèng. L−îng gieo tÝnh theo ®¬n vÞ m2 mÆt luèng
nh− sau:
- Çc h¹t gièng nhá gieo 20 - 22 gam méng/ m2 (7 - 8kg/sµo).
- Çc gièng h¹t trung b×nh 23 -25 gam méng/ m2 (8 - 9kg/sµo).
- Çc gièng h¹t to gieo 25 - 28 gam/ m2 (9 - 10kg/sµo).
Gieo cÈn thËn 2 - 3 l−ît cho thãc gièng ph©n bè ®Òu trªn bÒ mÆt luèng m¹ vµ kh«ng chång lªn
nhau. Nªn gieo vµo cuèi buæi chiÒu ®Ó qua ®ªm méng ngåi thuËn lîi. Sau khi gieo cÇn rót
hÕt n−íc.
- Ch¨m sãc:
- 1 - 2 ngµy sau khi gieo phun thuèc trõ cá Sofit 35ml pha vµo 10 lÝt n−íc phun ®Òu cho
1 sµo m¹ hay 1ml pha vµo 0,3 lÝt n−íc phun cho 10 m2 m¹. CÇn phun thËt ®Òu c¶ mÆt
luèng vµ r·nh luèng.
- Khi m¹ cã 1 l¸ thËt: §−a n−íc vµo ruéng m¹ cho l¸ng mÆt luèng (kho¶ng 0,5 - 1cm).
M¹ cã 2,1 l¸ bãn thóc 10 gam urª + 10 gam kali clorua cho m2 m¹, tiÕp tôc gi÷ n−íc.
- M¹ cã 4,1 l¸ bãn thóc lÇn 2: 1 m2 m¹ bãn tiÕp 10 gam urª + 10 gam kali clorua. Hai
ngµy sau khi bãn rót n−íc ®Ó cho m¹ cøng c©y, ®Ó c¹n ®Õn khi thÊy bÒ mÆt bïn hÕt
nh·o th× cÇn ®−a n−íc trë l¹i ngay (th−êng ®Ó c¹n 2-3 ngµy). TiÕp tôc gi÷ n−íc ngËp
ch©n m¹, gi÷ cho ruéng m¹ mÒm bïn ®Õn khi nhæ m¹ ®i cÊy.
Ruéng m¹ ®¹t yªu cÇu lµ: Mäc ®ång lo¹t ®Î nh¸nh khi cã 4 l¸, c©y m¹ to, bÑp, xanh ®Ëm. Khi
cÊy 1 h¹t thãc ®· sinh ra 3 - 6 nh¸nh, cÊy ë tuæi m¹ 22 - 25 ngµy, øng víi 6,5 - 7 l¸. M¹ nhæ
cÈn thËn kh«ng ®Ëp, chØ vuèt bïn, röa qua, xÕp vµo rµnh, ræ ®em ®i cÊy ngay tr¸nh ®Ó l©u. §Ó
30
dÔ nhæ nªn ®−a n−íc vµo ruéng m¹ 7 - 10cm, nhæ m¹ theo kiÓu nhæ rau, röa t¹i chç, kh«ng
bã. CÊy 1 khãm b»ng 1 - 2 h¹t thãc (tøc 1 - 2 khãm m¹).
3.2 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng trung ngµy

Nhãm gièng trung ngµy ®−îc gieo cÊy ë vô mïa vµo trµ mïa trung ë çc ch©n ®Êt lµm c©y vô
®«ng ®iÓn h×nh nh− khoai t©y, cµ chua, su hµo, b¾p c¶i hoÆc çc ch©n ®Êt vµn thÊp ®Õn vµn
tròng chØ gieo cÊy 2 vô lóa. Thêi gian tån t¹i cña gièng ë thêi kú m¹ tõ 28 - 35 ngµy nªn m¹
d−îc th©m canh lµ ph−¬ng thøc chñ yÕu ®−îc ¸p dông cho trµ lóa trung ngµy. Çc gièng lóa ë
vô mïa cã thêi gian sinh tr−ëng t−¬ng ®−¬ng çc gièng C70, C71 ®Òu ®−îc xÕp vµo trµ mïa
trung. Trµ mïa trung còng lµ trµ cho n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh v× ®−îc trç vµo gi÷a mïa thu (15
- 20/9), t¹i vïng ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé ®· kÕt thóc b·o lôt, nhiÖt ®é «n hoµ, biªn ®é
ngµy ®ªm cao thuËn lîi cho tÝch luü chÊt kh« vÒ h¹t. VÒ c¬ b¶n kü thuËt th©m canh m¹ ë
nhãm gièng trung ngµy gièng nh− ë nhãm gièng ng¾n ngµy. Mét sè ®iÓm kh¸c biÖt cÇn bæ
sung nh− sau:
- §Êt m¹: CÇn chän ch©n ®Êt vµn ®Ó dÔ gi÷ n−íc nhÊt lµ 10 - 15 ngµy cuèi. Lo¹i m¹ nµy
th−êng ®−îc bè trÝ vµo ch©n ®Êt cÊy lóa xu©n nªn ngay sau khi thu ho¹ch lóa xu©n ph¶i cµy
bõa ng¶ ngay, ng©m n−íc cho thèi gèc r¹, thèi hÕt çc h¹t thãc bÞ rông cña vô tr−íc ®Ó tr¸nh
sù lÉn t¹p h¹t gièng kh«ng mong muèn vµo ruéng m¹. Sau khi bõa ng¶ 4 ngµy cÇn bõa l¹i
mét l−ît kÐp, th¸o n−íc gÇn c¹n, chØ ®Ó 1 líp n−íc máng l¸ng mÆt ruéng nh»m kÝch thÝch cho
çc h¹t thãc vô tr−íc vµ h¹t cá lång vùc n¶y mÇm. Ng©m tiÕp 7 - 8 ngµy th× cµy l¹i vµ bãn
ph©n lãt.
- Bãn lãt s©u: Ngay sau khi cµy l¹i bãn 5 t¹ ph©n chång 1 sµo (kho¶ng 14kg/ m2) vµ 10kg supe
l©n (kho¶ng 30 gam/m2), bõa kü, nhuyÔn bïn vµ lµm luèng.
Bãn lãt mÆt (bãn lãt máng b»ng ph©n kali, ph©n l©n ®Ëp nhá vµ ph©n ®¹m urª tÝnh cho 1 sµo
m¹): 2kg kali clorua (kho¶ng 6 gam/ m2), 5,5kg supe l©n (kho¶ng 15 gam/ m2) vµ 2kg ®¹m urª
(kho¶ng 6 gam/ m2).
- L−îng gieo: Gieo th−a h¬n so víi nhãm gièng ng¾n ngµy 1 kg mÇm/sµo hay 3 gam/m2
kh«ng kÓ lµ h¹t to hay nhá.
- Ch¨m sãc:
- Bãn thóc ®ît 1 khi m¹ cã 2,1 l¸: 2 kg ®¹m urª/sµo.
- Thóc ®ît 2: m¹ cã 4,1 l¸: 3kg urª + 3kg kali clorua cho 1 sµo gi÷ ®ñ n−íc. Lo¹i m¹
nµy cÇn thóc lÇn 3 b»ng 2kg urª + 1kg kali clorua cho 1 sµo ë thêi ®iÓm m¹ ®¹t 6,1 l¸.
CÊy m¹ khi ®¹t 7,5 - 8 l¸. Çch nhæ m¹ ¸p dông gièng nh− ë nhãm gièng ng¾n ngµy.
Tiªu chuÈn m¹ tèt: M¹ cao 30 - 40cm, xanh ®Ëm, ®· ®Î tõ 4 - 10 nh¸nh. Çc c©y m¹ cã 4 - 5
nh¸nh cÊy b»ng 2 khãm m¹ (2 h¹t thãc). Çc c©y m¹ cã 6 - 8 nh¸nh (hoÆc h¬n) cÊy 1 khãm
m¹ sinh tr−ëng tõ 1 h¹t thãc.
3.3. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng dµi ngµy cÊy ch©n s©u
Víi çc ch©n s©u, tròng chØ cÊy thuÇn 2 vô lóa cÇn gieo cÊy çc gièng dµi ngµy, cao c©y, c©y
cøng nh− U14, U17, C10... VÊn ®Ò c¬ b¶n h¹n chÕ n¨ng suÊt ë çc ch©n s©u tròng lµ líp n−íc
s©u ®· h¹n chÕ sù ®Î nh¸nh cña c©y lóa. Kü thuËt th©m canh m¹ ë ch©n ®Êt nµy h−íng tíi t¹o
ra ®ñ nh¸nh c¬ b¶n ®· sinh tr−ëng ®−îc 3 - 4 l¸ ngay trªn ruéng m¹, c©y m¹ cÇn to, khoÎ, cao,
bé rÔ kh«ng bÞ tæn th−¬ng, cÊy xuèng ruéng bÐn rÔ håi xanh ngay. Nhãm gièng dµi ngµy cÊy
ch©n s©u cã thêi gian l−u ë ruéng m¹ t−¬ng ®èi dµi: 35 - 40 ngµy. Thêi gian nµy ®ñ ®Ó c©y
31
m¹ ®Î ®−îc 10 - 15 nh¸nh nÕu ®−îc ch¨m sãc chu ®¸o vµ gieo ®ñ th−a, ®ång thêi phun thªm
chÊt kÝch thÝch ®Î nh¸nh.
- Çch chän thãc gièng, xö lý, ng©m ñ, lµm ®Êt vµ bãn ph©n lãt ®−îc ¸p dông gièng nh− víi
nhãm gièng ng¾n ngµy.
- L−îng gieo: Gieo 4 - 5 kg thãc gièng hay 5 - 6 kg mÇm cho 1 sµo. Mét sµo m¹ chØ cÊy ®−îc
5 - 6 sµo lóa.
- Ch¨m sãc: Ngoµi phun thuèc trõ cá (nh− ®· tr×nh bµy), cÇn phun chÊt kÝch thÝch ®Î nh¸nh:
khi m¹ ®−îc 1,5 l¸ (kho¶ng ngµy thø 5 sau khi gieo phun chÕ phÈm MET (do Trung Quèc s¶n
xuÊt) 300 ppm, 10 lÝt dung dÞch cho 1 sµo m¹ (kho¶ng 30 ml cho 1 m2 m¹). CÇn phun thËt
®Òu, nÕu phun qu¸ l−îng sÏ lµm cho c©y m¹ lïn kh«ng ®¸p øng cho kü thuËt cÊy ch©n s©u.
Kh«ng phun muén khi c©y m¹ ®· ®−îc 2 - 3 l¸ sÏ h¹n chÕ hiÖu qu¶ kÝch thÝch ®Î nh¸nh cña
chÕ phÈm.
- Bãn ph©n thóc: ë çc thêi kú: 2,1 l¸, 4,1 l¸, 6,1 l¸ mçi ®ît 2 kg urª vµ 2 kg kali cho 1 sµo
(kho¶ng 6 g/ m2). ë nh÷ng ch©n ®Êt xÊu hay m¹ ch©n r¹ (gieo vµo ruéng cÊy lóa) cÇn bãn
t¨ng ë thêi kú 2,1 l¸ 1 - 1,5 kg urª vµ 1 kg kali clorua cho 1 sµo m¹ ®Ó ®¶m b¶o cho c©y m¹ ®Î
nh¸nh ®Òu vµ khoÎ. Lo¹i m¹ nµy ®−îc gieo sím vµ cÊy cïng víi trµ mïa trung nªn bÞ s©u ®ôc
th©n løa 3 ph¸ nÆng ngay trªn ruéng m¹. Khi m¹ ®¹t 4 l¸ cÇn phun thuèc trõ s©u ®ôc th©n
b»ng padan 1 phÇn ngh×n, 30 lÝt dung dÞch cho 1 sµo m¹ (80 ml dung dÞch thuèc cho 1 m2
m¹). CÊy khi m¹ ®¹t 8,5 - 9 l¸ (m¹ cã thÓ ®¹t 9 - 10 l¸ vÉn tèt). C©y m¹ cao 40 - 50 cm to
gan, cøng, l¸ th¼ng, xanh s¸ng, ®· ®Î ®−îc 8 - 12 nh¸nh. Nhæ cÈn thËn kh«ng ®Ëp, chØ röa
cho bít bïn, bã nhÑ b»ng d©y mÒm (d©y chuèi, d©y ®ay...) b¶o toµn bé rÔ, cÊy ngay sau khi
nhæ kh«ng ®Ó qu¸ 6 - 8 giê, cÊy b»ng 1 khãm m¹ (1 h¹t thãc).
3.4 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n
Nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n lµ nhãm lóa mïa ®iÓn h×nh. Nhãm gièng nµy chØ
gieo cÊy ë vô mïa. Trong çc thêi gian tr−íc ®©y, nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n
®· tõng chiÕm diÖn tÝch chñ yÕu ë miÒn B¾c n−íc ta, v× thÕ trµ nµy ®· tõng ®−îc gäi lµ trµ mïa
chÝnh vô. Víi sù tiÕn bé cña c«ng t¸c c¶i l−¬ng gièng lóa, çc gièng lóa ph¶n øng ¸nh s¸ng
ngµy ng¾n dÊn dÇn thu hÑp diÖn tÝch vµ trë thµnh vô lóa mïa muén t−¬ng ®−¬ng víi çc gièng
dµi ngµy. Tuy nhiªn, do tÝnh æn ®Þnh vÒ ngµy træ vµ trong nhãm nµy cã çc gièng cho chÊt
l−îng g¹o thuéc hµng ®Æc s¶n nªn vÉn rÊt ®−îc chó ý. MÆt kh¸c lóa ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy
ng¾n træ vµo thêi kú mµ ban ®ªm rÊt m¸t, ban ngµy n¾ng nãng, trêi quang, bøc x¹ mÆt trêi cao
nªn ®· cho ta lo¹i g¹o cã ®é trong cao, kh«ng b¹c bông, chÊt l−îng nÊu n−íng h¶o h¹ng.
Kü thuËt th©m canh m¹ ë nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n h−íng tíi môc tiªu t¹o ra
thêi gian tån t¹i thÝch hîp nhÊt cña giai ®o¹n lóa trªn ®ång ruéng, khi træ cßn nhiÒu l¸ trÎ, c©y
lóa ®ang ë thêi kú sung søc cã kh¶ n¨ng quang hîp cao, t¹o ra n¨ng suÊt ë møc tèi ®a.
Mét sè gièng cã kh¶ n¨ng th©m canh thuéc nhãm nµy lµ: Méc tuyÒn, Bao thai lïn, M90. B¾c
−u 64 hoÆc çc gièng ®Æc s¶n nh− T¸m ®en H¶i Phßng, T¸m B»ng VÜnh Phó, T¸m ®en Hµ
Nam.
- Chän h¹t vµ ng©m ñ: H¹t gièng cÇn cã ®é thuÇn cao t−¬ng ®−¬ng tiªu chuÈn h¹t cÊp I. Sau
khi lo¹i bá lÐp löng b»ng n−íc muèi 1,13, h¹t ®−îc ®·i s¹ch, xö lý n−íc nãng 540C ®Ó diÖt
mÇm bÖnh nÊm von, ®èm n©u vµ hoa cóc.
Pha n−íc nãng 540C b»ng çch: Pha 3 phÇn n−íc s«i víi 2 phÇn n−íc l¹nh, kho¾ng ®Òu, dïng
nhiÖt kÕ ®o nhiÖt ®é. NÕu ch−a ®ñ 540C cÇn cho thªm n−íc s«i. ThÓ tÝch n−íc nãng 540C cÇn
gÊp 3 lÇn thÓ tÝch thãc gièng míi gi÷ ®−îc nhiÖt ®é kh«ng bÞ h¹ thÊp sau khi ®æ h¹t gièng vµo
ng©m. H¹t gièng sau khi ®·i, röa s¹ch muèi b¸m dÝnh cÇn t·i máng cho se vá míi ®−îc tiÕp
32
tôc ng©m ®ñ 24 giê míi vít ra, thay n−íc, 24 giê sau thay n−íc lÇn 2, ®ñ 72 giê th× míi vít ra
®·i s¹ch vµ bá vµo bao ñ cho n¶y mÇm (çch lµm nµy gièng nh− ë nhãm gièng ng¾n ngµy).
Nhãm gièng nµy rÊt dÔ n¶y mÇm vµ n¶y mÇm ®ång ®Òu (nÕu l« thãc gièng ®¹t tiªu chuÈn)
nªn chØ cÇn ñ 24 - 30 giê lµ mang gieo ®−îc. KhÝ ®ã h¹t thãc míi nøt nanh, rÔ míi nhó.
- Chän ®Êt, lµm ®Êt, bãn ph©n: §Êt gieo m¹ ®−îc chän vµ lµm ®Êt gièng nh− ë nhãm gièng
trung ngµy.
Ngay khi cµy l¹i bãn lãt 4 t¹ ph©n chuång + 15 kg supe l©n cho 1 sµo, ®ång thêi bõa kü cho
ph©n vïi s©u vµo ®Êt. Th«ng th−êng ng−êi n«ng d©n ë nhiÒu n¬i bõa 2 l−ît kÐp vµ 1 l−ît ®¬n
th× cã ®Êt nhuyÔn. §Ò cho l¾ng bïn (kho¶ng 45 phót) c¨ng d©y theo chiÒu xu«i cña thöa
ruéng vµ r¹ch r·nh chia luèng réng 1,5 m, r·nh cã ®é s©u sao cho ®ñ tho¸t hÕt n−íc ë bÒ mÆt
luèng m¹. Bãn lãt bÒ mÆt víi l−îng ph©n tÝnh cho 1 sµo nh− sau:
- Ph©n l©n supe: 5 kg ®Ëp nhá
- Ph©n kali sunfat: 3 kg
- Ph©n ®¹m urª: 2 kg
Dïng lo¹i cµo r¨ng ng¾n (r¨ng dµi 4 - 5 cm) (h×nh 11) cµo vïi cho ph©n ®−îc ph©n bè ®Òu trªn
líp mÆt ë ®é s©u 4 - 5 cm. Dïng lo¹i trang chuyªn dïng cho lµm m¹ (h×nh 11) trang l¹i cho
ph¼ng mÆt vµ mÆt luèng h¬i låi, tr¸nh ®Ó n−íc ®äng (h×nh 12).
H×nh 11: Cµo vµ trang
33
H×nh 12: Luèng m¹
Khi lªn luèng cÇn chó ý tr¸nh lµm luèng qu¸ cao g©y khã kh¨n cho viÖc gi÷ n−íc ë ruéng sau
nµy. Luèng chØ cÇn lµm cao ë møc ®ñ ®Ó n−íc trªn mÆt luèng tho¸t hÕt, nÕu n−íc ®äng cã thÓ
lµm cho méng m¹ chÕt.
- Gieo: Lo¹i m¹ nµy cã thêi gian l−u ë ruéng m¹ rÊt dµi kho¶ng 40 - 42 ngµy, cÇn tÝnh to¸n
thêi vô gieo sao cho tõ khi cÊy ®Õn khi lóa træ tr¶i qua 60 - 65 ngµy. Nh− vËy víi çc gièng
ph¶n øng nhÑ víi chu kú chiÕu s¸ng nh− Méc tuyÒn, Bao thai lïn, M90, B¾c −u 64 th× gieo
vµo h¹ tuÇn th¸ng 6 (23 - 25/6) lµ phï hîp nhÊt. Çc gièng ph¶n øng rÊt chÆt víi chu kú chiÕu
s¸ng (T¸m xoan, T¸m b»ng...) cÇn gieo muén h¬n 7 ngµy (30/6 - 1/7).
- L−îng gieo: 6 kg thãc mÇm cho 1 sµo (kho¶ng 17 g/ m2), gieo thËt ®Òu ®Ó m¹ khoÎ, dÔ ®Î
nh¸nh.
- Ch¨m sãc:
- Phun thuèc trõ cá: Nh− ®· tr×nh bµy ë çc nhãm gièng tr−íc.
- Bãn thóc: ë çc thêi kú: 2,1, 4,1, 6,1 l¸ thóc 1,5 - 2 kg urª vµ 1,5 - 2 kg kali clorua
(hoÆc kali sunfat) tuú theo ®Êt m¹ thuéc lo¹i tèt hay xÊu cho 1 sµo m¹. Bãn tiÔn ch©n
b»ng 1 kg urª vµ 1 kg kali clorua 7 ngµy tr−íc khi nhæ m¹ ®i cÊy.
- T−íi n−íc: Tõ khi m¹ cã 2 l¸ ®Õn khi 6 l¸ lu«n gi÷ ®ñ n−íc cho ruéng mÒm bïn. Sau
giai ®o¹n nµy cÇn th¸o hÕt n−íc, gi÷ c¹n trong 5 - 7 ngµy, sau ®ã ®−a n−íc trë l¹i vµ gi÷
®ñ n−íc, ruéng m¹ thµnh bïn cho ®Õn 7 ngµy tr−íc khi cÊy. Th¸o n−íc lÇn 2 bãn tiÔn
ch©n, ®Ó c¹n 2 - 3 ngµy råi ®−a n−íc trë l¹i. Khi nhæ m¹ cÇn ®−a n−íc s©u 7 - 10 cm ®Ó
dÔ nhæ, nhæ tõng khãm, röa bít bïn, ®em ®i cÊy ngay. Lo¹i m¹ nµy cÊy theo khãm m¹,
1 khãm lóa cÊy 1 - 2 h¹t thãc (cã 8 - 12 nh¸nh).
- Chó ý: NÕu m¹ tèt, xanh ®Ëm, nªn xÐn m¹ tr−íc khi nhæ cÊy ®Ó h¹n chÕ sù dËp n¸t vµ vËn
chuyÓn nhÑ nhµng. Nhæ m¹ theo kiÓu nhæ c©y rau con.
34
3.5. Kü thuËt lµm m¹ cÊy t¸i gi¸ ë vïng ®Êt tròng
Vïng ®Êt tròng ë vô mïa nhiÒu n¨m do ¶nh h−ëng cña n−íc lín mµ sau khi cÊy trµ mïa trung
hoÆc trµ mïa muén lóa bÞ ngËp n−íc bÞ thèi huû diÖt. Sau 15/8 n−íc rót ®i cïng víi sù chÊm
døt cña m−a to vµ b·o, n«ng d©n ra ph¶i cÊy l¹i, vô cÊy l¹i nµy gäi lµ cÊy t¸i gi¸. Tuy n−íc cã
rót ®i song líp n−íc ë ruéng vÉn rÊt s©u, thêi vô cÊy còng ®· muén, v× thÕ cÇn ¸p dông çc
biÖn ph¸p riªng biÖt nh»m th©m canh c©y m¹ t¸i gi¸. KÕt qu¶ ®¹t ®−îc qua viÖc th©m canh
lo¹i m¹ t¸i gi¸ nµy ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng ®· cho phÐp kh¼ng ®Þnh: dïng çc gièng ph¶n øng ¸nh
s¸ng ngµy ng¾n (Méc tuyÒn, Bao thai lïn, M90) ¸p dông biÖn ph¸p th©m canh m¹ phï hîp th×
cã thÓ cÊy t¸i gi¸ ®Õn 5/9 vÉn ®¹t kÕt qu¶ tèt, n¨ng suÊt cña lóa t¸i gi¸ ë çc thêi vô cÊy tõ 15
- 30/8 kh«ng thua kÐm ch©n chÝnh gi¸, th©m canh m¹ chu ®¸o cã thÓ ®¹t kÕt qu¶ tèt h¬n; cÊy
t¸i gi¸ ®Õn 5/9 vÉn ®¹t ®−îc 80% n¨ng suÊt so víi chÝnh gi¸ ®¹i trµ.
- Thãc gièng: CÇn cã kÕ ho¹ch dù phßng ®Ó nÕu dù b¸o thêi tiÕt kh«ng thuËn lîi th× chñ ®éng
lµm m¹ t¸i gi¸ ngay. Thãc gièng dù phßng cÇn ®¹t tiªu chuÈn cÊp II, 1 sµo t¸i gi¸ cÇn 9 l¹ng
thãc gièng.
- §Êt m¹: Chän nh÷ng n¬i ®Êt cao, chñ ®éng t−íi vµ tiªu n−íc, lµm ®Êt vµ bãn ph©n gièng nh−
víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n.
- Thêi vô gieo m¹ t¸i gi¸: ë çc ch©n ®Êt th−êng cã nguy c¬ ngËp lôt th× kho¶ng 10 - 15/7 bè
trÝ gieo m¹ t¸i gi¸ dù phßng. NÕu lóa kh«ng bÞ ngËp th× ®Õn 10/8 gi¶i phãng m¹, ch©n lµm m¹
t¸i gi¸ ®−îc cÊy b»ng m¹ dù phßng cho kÝn diÖn tÝch. ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng trªn nh÷ng ch©n ®Êt
cã nguy c¬ ngËp lôt, n«ng d©n ®· chñ ®éng th©m canh m¹ dù phßng, lui thêi vô cÊy vµo sau
mïa b·o vµ m−a to (sau 20/8) ®Ó chñ ®éng thêi vô vµ còng ®¹t ®−îc kÕt qu¶ mü m·n.
- Çch gieo: M¹ cÊy t¸i gi¸ cÇn ®¹t ®−îc sè nh¸nh c¬ b¶n ë ruéng m¹, m¹ ph¶i cao, cøng c©y
v× thÕ gieo m¹ ph¶i tr¶i qua 2 c«ng ®o¹n, c«ng ®o¹n 1: lµm m¹ ph«i; c«ng ®o¹n 2: lµm m¹
ruéng (m¹ gi©m).
* Lµm m¹ ph«i: Dïng çt ®·i s¹ch, kÌ b»ng g¹ch ë 1 gãc thÒm mét diÖn tÝch võa ®ñ. §æ çt
®· ®·i s¹ch vµo phÇn ®· kÌ dµy 3 - 5 cm. T−íi ®ñ Èm vµ gieo. Thãc gièng chØ ñ cho nøt
nanh, 1 m2 nÒn gieo 1,5 kg mÇm, gieo ®Òu trªn bÒ mÆt nÒn 1 líp h¹t dµy, sau khi gieo xong
phñ mét líp çt cho kÝn hÕt thãc gièng, dïng cãt hoÆc çc vËt liÖu t−¬ng tù che kÝn trong 2 - 3
ngµy. Khi thÊy m¹ ®· mäc mòi ch«ng ®Òu th× bá líp che. M¹ ®¹t 1,2 - 1,5 l¸ (5 ngµy sau khi
gieo) cÇn chuyÓn ngay ra ruéng m¹ ®· lµm ®Êt s½n.
* Lµm m¹ ruéng hay m¹ gi©m: Ruéng m¹ ®· ®−îc lµm kü, bãn ph©n chu ®¸o chia luèng réng
1 - 1,2 m trang ph¼ng mÆt luèng, gi÷ líp n−íc l¸ng mÆt luèng (kho¶ng 1,0 - 1,5 cm), chuyÓn
m¹ ph«i ®· ®¹t 1,2 - 1,5 l¸ ra, t¸ch thµnh tõng c©y cÊy gi©m lªn luèng ®· chuÈn bÞ s½n.
Kho¶ng çch gi÷a çc c©y m¹ ph«i lµ 5 cm x 5 cm ®Ó ®¹t 400 c©y/ m2, 1 m2 m¹ gi©m ®ñ cÊy
cho 7 m2 ruéng hay tû lÖ 1/7 ch¨m sãc chu ®¸o cã thÓ ®¹t tû lÖ 1/8.
- Bãn thóc cho m¹:
- LÇn 1: Sau khi gi©m 3 ngµy: 5 kg urª + 5 kg kali clorua 1 sµo hay 14 g/ m2 mçi lo¹i.
- LÇn 2: Sau lÇn 1: 6 ngµy: 3 kg urª + 3 kg kali clorua hay 8 g/ m2 mçi lo¹i.
- LÇn 3: Sau lÇn 2: 6 - 8 ngµy: 1,5 kg urª + 1 kg kali clorua hay 7 g/ m2 mçi lo¹i.
- Chó ý: ChØ nªn lµm luèng réng ®Õn 1,0 - 1,2 m ®Ó khi gi©m kh«ng léi vµo luèng m¹, ®i vµo
r·nh, víi tay ®Ó cÊy gi©m ®−îc qu¸ 1/2 luèng, khi cÊy gi©m ë mÐp bªn kia th× kÝn hÕt phÇn
cßn l¹i cña luèng. Gi©m ®ñ mËt ®é kh«ng cÇn th¼ng hµng.
- Phun thuèc trõ cá: Ruéng m¹ ng©m ph¶i phun thuèc trõ cá d¹i. Gi÷ n−íc ®ñ ngËp mÆt luèng
m¹, 1 - 2 ngµy sau khi gi©m dïng thuèc trõ cá Rifit pha 35 ml víi 10 lÝt n−íc phun ®Òu cho 1
35
sµo m¹, còng cã thÓ dïng çc lo¹i thuèc trõ cá kh¸c cã t¸c dông t−¬ng tù ®Ó thay thÕ Rifit
song ph¶i tuyÖt ®èi tu©n theo sù h−íng dÉn ghi trªn nh·n.
Çc ph−¬ng ph¸p lµm m¹ nh− ®· tr×nh bµy lµ çc tiÕn bé kü thuËt, çc ph−¬ng thøc lµm m¹
tiªn tiÕn ®· ®−îc n«ng d©n ë nhiÒu n¬i øng dông vµ ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ râ rÖt, h¬n h¼n çch
gieo m¹ th«ng th−êng. Tuú theo thùc tr¹ng ë tõng ®Þa ph−¬ng, ®iÒu kiÖn ë tõng gia ®×nh vµ
thùc tÕ m¶nh ruéng gia ®×nh hiÖn cã mµ ¸p dông ph−¬ng ph¸p nµy hay ph−¬ng ph¸p kia. Môc
tiªu cuèi cïng h−íng tíi lµ cã m¹ tèt ®Ó ¸p dông thµnh c«ng çc biÖn ph¸p th©m canh kh¸c
nh»m ®¹t n¨ng suÊt lóa cao h¬n.
36
III. Kü THUËT TH¢M CANH LóA CÊY
ë hai phÇn ®Çu ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò lùa chän çc gièng lóa cho th©m canh, çch lµm m¹ ®Ó
cã chÊt l−îng m¹ cao nhÊt, ®ã lµ hai vÊn ®Ò hÕt søc c¬ b¶n, quan träng hµng ®Çu ®Ó ®i vµo lùa
chän, ¸p dông çc biÖn ph¸p th©m canh ë c©y lóa cÊy. Mét n«ng d©n giái vÒ th©m canh lóa lµ
ng−êi biÕt ®iÒu khiÓn c©y lóa ®¹t ®−îc môc tiªu ®· ®Þnh th«ng qua çc biÖn ph¸p kü thuËt
th©m canh. Toµn bé çc biÖn ph¸p kü thuËt mµ ng−êi n«ng d©n vÉn ¸p dông l©u nay nh− thêi
vô, mËt ®é vµ kho¶ng çch, sè d¶nh/khãm, bãn ph©n, t−íi n−íc, phßng trõ s©u bÖnh h¹i, sö
dông çc lo¹i thuèc t¨ng n¨ng suÊt, lu©n canh c©y trång, tùu trung l¹i ®Ó ®¹t ®−îc 3 vÊn ®Ò lín
sau ®©y:
1. §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ vµo thêi kú thÝch hîp nhÊt cña vô lóa vµ trµ lóa.
2. §iÒu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u.
3. §iÒu khiÒn cho khãm lóa cã sè d¶nh h÷u hiÖu cao, b«ng lóa to ®Òu nhau, h¹t mÈy, tû lÖ
lÐp thÊp.
§ã lµ 3 vÊn ®Ò hÕt søc mÊu chèt, ®ãng vai trß nh− ch×a kho¸ cña th©m canh. Khi cã 1 gièng
lóa míi ®−îc chän ®Ó gieo cÊy, bµ con chØ cÇn n¾m thªm çc chØ tiªu ®Þnh l−îng cô thÓ lµ cã
thÓ ®iÒu khiÓn cho c©y lóa trªn ruéng nhµ theo ý muèn ®Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt.
1. §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ vµo thêi kú thÝch hîp cña vô lóa vµ trµ lóa
Ba vô lóa ®−îc gieo cÊy réng r·i hiÖn nay lµ: Vô lóa xu©n, vô lóa hÌ thu vµ vô lóa mïa. ë mçi
vô lóa ®Òu cã çc thêi ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu, thêi tiÕt thuËn lîi nhÊt cho c©y lóa træ b«ng.
1.1. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng ë vô xu©n

Vô lóa xu©n ®· thay thÕ vô lóa chiªm cæ truyÒn nhê çc gièng lóa xu©n ®−îc træ trong ®iÒu
kiÖn rÊt thuËn lîi. Tæng kÕt çc vô lóa xu©n ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt trong 20 n¨m qua cã thÓ
cho ta çc th«ng sè vÒ ®iÒu kiÖn tèi −u cho lóa xu©n træ b«ng nh− sau:
- VÒ nhiÖt ®é: NhiÖt ®é kh«ng khÝ 28 - 300C.
- VÒ ¸nh s¸ng: Trêi n¾ng, quang m©y cã 8 - 10 giê n¾ng trong ngµy.
- VÒ ®é Èm: §é Èm kh«ng khÝ 80 - 85.
- L−îng m−a: 100 - 120 mm/tuÇn.
- Lóa ph¬i mµu kh«ng gÆp m−a.
Cã thÓ nhËn biÕt trùc diÖn çc ®iÒu kiÖn trªn khi thÊy: khÝ trêi Êm ¸p (c¶ ®ªm lÉn ngµy), m−a
rµo ng¾n vµo ban ®ªm, ban ngµy n¾ng to, trêi quang m©y t¹nh, giã mïa ®«ng nam chiÕm lÜnh,
giã mïa ®«ng b¾c kÕt thóc, sµn nhµ l¸t g¹ch men kh« r¸o, ng−êi lao ®éng khoÎ m¹nh c¶m
thÊy tho¶i m¸i, dÔ chÞu. Trõ çc n¨m cã biÕn ®éng ®Æc biÖt, qua sè liÖu khi t−îng trong
kho¶ng thêi gian 1956 - 1994 th× çc ®iÒu kiÖn nh− ®· nªu cã ®Çy ®ñ vµo tuÇn ®Çu sau tiÕt lËp
h¹, tøc lµ 6 - 13/5 hµng n¨m. Tr−íc thêi kú nµy vÉn cßn kh¶ n¨ng cã giã mïa ®«ng b¾c
muén, sau thêi kú nµy th× l¹i cã kh¶ n¨ng cã giã t©y nam (giã Lµo) thæi vÒ sÏ g©y ra nãng
kh«. C¶ hai yÕu tè khÝ hËu trªn ®Òu rÊt bÊt lîi cho sù træ b«ng cña c©y lóa. Sù kiÖn mÊt mïa
ë gièng CR203 vµ mét sè gièng kh¸c x¶y ra ë xu©n vô 1991 ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé
g©y thÊt thu lín lµ do trªn ®¹i trµ lóa træ qu¸ sím, træ ré vµo 19 - 22 th¸ng 4 gÆp giã mïa ®«ng
37
b¾c muén nhiÖt ®é xuèng d−íi 200C, ®é Èm kh«ng khÝ thÊp, kh«ng cã n¾ng ®· g©y lÐp hµng
lo¹t. Tuy nhiªn cïng n¨m ®ã t¹i khu ruéng tr×nh diÔn theo c«ng nghÖ s¶n xuÊt lóa cña NhËt
B¶n ë Mü V¨n - H¶i H−ng, gièng CR203 træ vµo 10/5 ®· cho n¨ng suÊt tõ 50 - 57 t¹/ha, cßn
huyÖn H¶i HËu (Nam Hµ) víi c¬ cÊu chñ lùc lµ IR17494 lóa træ vµo thêi gian 7 - 10 th¸ng 5
®· ®¹t n¨ng suÊt b×nh qu©n toµn huyÖn lµ 48 t¹/ha.
1.2 §iÒu kiÖn tèi −u ®Ó lóa træ b«ng ë vô hÌ thu

Vô lóa hÌ thu ®−îc gieo cÊy ë çc tØnh miÒn Trung n−íc ta (tõ Thanh Ho¸ ®Õn Ninh ThuËn).
Çc gièng lóa gieo cÊy ë vô hÌ thu cã kh¶ n¨ng chÞu nãng nh−ng cÇn cã ®é Èm cao. Thùc tÕ
gieo cÊy vô lóa hÌ thu 10 n¨m qua cho thÊy: §Ó cã n¨ng suÊt cao vµ an toµn cÇn bè trÝ ®Ó lóa
træ vµo thêi ®iÓm 35 - 37 ngµy tr−íc mïa b·o. Thêi kú nµy lµ thêi kú thÝch hîp nhÊt cho vô
lóa hÌ thu víi çc ®Æc ®iÒm nh− sau:
- Trêi nãng võa: NhiÖt ®é 30 - 330C.
- §é Èm kh«ng khÝ cao: Trªn 90%.
- Th−êng xuyªn cã m−a nhá vµ ng¾n vÒ ®ªm hoÆc buæi chiÒu.
- Trêi quang, n¾ng to cã 8 - 10 giê n¾ng trong ngµy.
- Khi lóa ph¬i mµu kh«ng gÆp nhiÖt ®é cao cùc ®oan (trªn 370C) hoÆc ®é Èm kh«ng khÝ
thÊp cùc ®oan (d−íi 60%).
Thµnh c«ng mü m·n cña vô lóa hÌ thu t¹i çc tØnh Qu¶ng Nam - §µ N½ng, Thõa Thiªn HuÕ
trong 10 n¨m qua vµ ®Æc biÖt lµ 3 vô lóa hÌ thu gÇn ®©y nhÊt (1993 - 1995) ë Qu¶ng B×nh, Hµ
TÜnh, NghÖ An vµ Thanh Ho¸ ®Òu ®· gÆp ®−îc ®iÒu kiÖn kÓ trªn. Còng qua sè liÖu thèng kª
khÝ t−îng trong nhiÒu n¨m th× ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt cho lóa hÌ thu træ b«ng, ph¬i mµu lµ
kho¶ng tuÇn ®Çu sau tiÕt lËp thu (6 - 13/8). Sau thêi gian nµy th−êng cã m−a to vµ khi lóa
chÝn gÆp b·o g©y tæn thÊt lín cho n¨ng suÊt lóa hÌ thu.
1.3. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng vµo vô mïa
Vô lóa mïa ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé th−êng gÆp ph¶i nh÷ng ®iÒu kiÖn bÊt lîi do thêi
tiÕt g©y ra. §ã lµ nhiÖt ®é cao, m−a, b·o, óng, lôt (th−êng x¶y ra ë çc th¸ng 7, 8) hoÆc kh«
h¹n nhiÖt ®é thÊp (th−êng x¶y ra vµo ®Çu ®Õn gi÷a th¸ng 10). Chän mét qu·ng thêi gian ®Ó
tr¸nh ®−îc nh÷ng yÕu tè bÊt lîi cña khÝ hËu thêi tiÕt ®ång thêi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi
nhÊt cho lóa træ b«ng, ph¬i mµu lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu cña th©m canh. ë vô mïa nÕu khi
lóa træ b«ng ph¬i mµu gÆp ®−îc nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y th× lóa træ b«ng thuËn lîi, tû lÖ lÐp
thÊp, n¨ng suÊt ®¹t ®−îc rÊt kh¶ quan:
- NhiÖt ®é «n hoµ: 28 - 300C.
- Chªnh lÖch nhiÖt ®é ngµy ®ªm 5 - 60C.
- §é Èm kh«ng khÝ võa ph¶i : 80 - 85%.
- M−a rµo nhá, kÕt thóc nhanh cã sÊm chíp. Lóa ph¬i mµu kh«ng gÆp m−a.
- Kh«ng gÆp b·o.
- Kh«ng gÆp giã mïa ®«ng b¾c.
Xem xÐt sè liÖu khÝ t−îng nhiÒu n¨m, tæng kÕt çc n¨m vô lóa mïa cÊy gièng míi cho n¨ng
suÊt cao th× thÊy: kho¶ng thêi gian xung quanh 1 tuÇn tr−íc tiÕt thu ph©n (15 - 20 th¸ng 9) çc
38
®iÒu kiÖn nh− ®· nªu ®−îc tho¶ m·n. §ã lµ thêi kú thÝch hîp nhÊt ®Ó lóa mïa træ b«ng ph¬i
mµu. Çc trµ lóa mïa th©m canh cao cÇn bè trÝ ®Ó cho træ b«ng, ph¬i mµu vµo qu·ng thêi
gian nµy.
1.4. Çch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ

Khi ®· n¾m v÷ng thêi gian trong mét vô lóa mµ khi ®ã lóa træ gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi nhÊt ta
cÇn biÕt çch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ b«ng ph¬i mµu ®Ó chñ ®éng gieo m¹, cÊy lóa sao
cho lóa træ ®óng vµo thêi kú ®· ®Þnh. Nh×n chung dï cho çc gièng lóa cã thêi gian sinh
tr−ëng dµi ng¾n kh¸c nhau nh−ng ®Òu cã giai ®o¹n tõ ph¬i mµu ®Õn chÝn t−¬ng tù nhau,
kho¶ng 30 ngµy, kh«ng phô thuéc vµo vô mïa, vô hÌ thu hay vô xu©n. NÕu cÊy m¹ ®óng tuæi,
m¹ ®−îc gieo theo quy tr×nh th©m canh (nh− ®· tr×nh bµy trong tËp tµi liÖu nµy) khi cÊy bÐn rÔ
håi xanh nhanh th× thêi gian sinh tr−ëng cña mét gièng lµ tæng thêi gian giai ®o¹n m¹, giai
®o¹n tõ cÊy ®Õn ph¬i mµu vµ giai ®o¹n chÝn. Trong thùc tÕ th× khi ®a sè çc nh¸nh cña khãm
lóa ®· træ ®Ó ®¸nh dÊu giai ®o¹n træ b«ng th× còng lµ lóc lóa ph¬i mµu ré (në hoa ré). V× vËy
giai ®o¹n træ vµ ph¬i mµu thùc tÕ trïng nhau. Nh− vËy thêi gian sinh tr−ëng (TGST) cña 1
gièng ®−îc biÓu diÔn qua s¬ ®å nh− sau (h×nh 13)
H×nh 13. Çc thêi ®iÓm quan träng trong chu kú sinh tr−ëng gièng CR203
Qua s¬ ®å, ta thÊy ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc thêi gian tõ cÊy ®Õn træ, ta cÇn biÕt thêi gian sinh tr−ëng
cña gièng vµ tuæi m¹. Khi ®ã thêi gian tõ cÊy ®Õn træ ®−îc tÝnh nh− sau:
Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ (ngµy) = TGST - (tuæi m¹ + 30 ngµy) = TGST - tuæi m¹ - 30
Víi gièng CR203 (nh− tr×nh bµy trong s¬ ®å) ta cã:
- TGST = 115 ngµy
- Tuæi m¹ = 25 ngµy
Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ (ngµy) = 115 ngµy - (25 ngµy + 30 ngµy)= 115 ngµy - 55 ngµy = 60
ngµy hoÆc = 115 ngµy - 25 ngµy - 30 ngµy = 60 ngµy. Víi m¹ 25 ngµy tuæi gièng CR203 cã
thêi gian tõ cÊy ®Õn træ lµ 60 ngµy. NÕu bè trÝ cÊy CR203 vµo trµ mïa sím ®Ó cã ®Êt lµm çc
c©y vô ®«ng, thêi vô 1 cÇn bè trÝ ®Ó CR203 træ tõ 15 - 25 th¸ng 8, nh− vËy ph¶i cÊy tr−íc 60
ngµy tøc lµ 15 - 25 th¸ng 6. Gièng CR203 cßn ®−îc bè trÝ cÊy vµo trµ mïa trung. Lóc nµy bè
trÝ lóa træ vµo 15 - 20/9 (®Ó thu ho¹ch vµo 15 - 20 th¸ng 10), cÇn cÊy CR203 ë trµ nµy tõ 15 -
20 th¸ng 7.
Gièng VN10 cÊy vô xu©n sím cã thêi gian sinh tr−ëng lµ 195 ngµy, víi tuæi m¹ 70 ngµy (gieo
20/11 cÊy 29/1 n¨m sau) th× thêi gian tõ cÊy ®Õn træ lµ:
CÊy ®Õn træ (ngµy) = 195 - (70 + 30) = 95 ngµy,
hoÆc = 195 - 70 - 30 = 95 ngµy.
39
Nh− vËy nÕu cÊy m¹ 70 ngµy tuæi, cÊy vµo 29 th¸ng giªng th× gièng VN10 sÏ træ b«ng ré vµo
ngµy 5 th¸ng 5 (thêi gian tõ cÊy ®Õn træ lµ 95 ngµy). NÕu ta dù ®Þnh ®Ó gièng VN10 træ vµo
ngµy 7 th¸ng 5 th× chØ cÇn gieo muén ®i 2 - 3 ngµy vµ gi÷ nguyªn lÞch cÊy.
- ë çc gièng trung ngµy vµ ng¾n ngµy nh− trong 2 vÝ dô ®· nªu cã thÓ ®¹i diÖn cho 2 nhãm
gièng ë 2 vô gieo cÊy chñ lùc lµ vô mïa vµ vô xu©n.
Th«ng th−êng trong thùc tÕ s¶n xuÊt n«ng d©n ®· gieo cÊy 1 gièng lóa trong nhiÒu vô, nhiÒu
n¨m, n¾m rÊt v÷ng vÒ thêi gian sinh tr−ëng, çc giai ®o¹n ph¸t triÓn (trong ®ã cã ngµy træ) vµ
®· chñ ®éng bè trÝ lÞch cÊy ë mét vô lóa, mét trµ lóa ®Ó bè trÝ lóa træ vµo mét thêi gian thÝch
hîp nhÊt cña vô lóa vµ trµ lóa ®ã, ch¼ng h¹n nh− gièng CR203 gieo cÊy ë vô mïa, VN10,
DT10 ë vô xu©n. Chóng ta cã thÓ dùa vµo çc hiÓu biÕt vÒ mét gièng quen thuéc ®Ó tÝnh ngµy
træ cña gièng míi. Trong tr−êng hîp nµy cÇn n¾m ®−îc chÝnh x¸c thêi gian sinh tr−ëng cña
gièng míi. V× tÊt c¶ çc gièng (dµi ngµy hay ng¾n ngµy) ®Òu cã thêi gian tõ træ ®Õn chÝn æn
®Þnh lµ 30 ngµy nªn sù kh¸c nhau vÒ thêi gian sinh tr−ëng n»m ë giai ®o¹n tõ gieo ®Õn træ.
Çc gièng ®−îc canh t¸c theo ph−¬ng ph¸p cÊy th× cã giai ®o¹n tån t¹i ë ruéng m¹. Giai ®o¹n
nµy lµ æn ®Þnh ®èi víi tõng nhãm gièng theo trµ m¹. VÝ dô: çc gièng ng¾n ngµy gieo cÊy ë
vô mïa th−êng cã tuæi m¹ 22 - 25 ngµy (gieo theo ph−¬ng ph¸p th©m canh). Ph−¬ng ph¸p
tÝnh to¸n chÝnh x¸c sè ngµy tõ cÊy ®Õn træ cña mét gièng míi ph¶i dùa vµo sù hiÓu biÕt s©u
s¾c mét gièng cò vµ çc th«ng tin vÒ gièng míi cïng trµ nh− sau:
- Çc gièng cïng trµ ®−îc cÊy cïng tuæi m¹, nh− vËy thêi gian chªnh lÖch gi÷a thêi gian sinh
tr−ëng cña gièng cò vµ gièng míi lµ thêi gian kÐo dµi thªm hoÆc rót ng¾n ®i cña giai ®o¹n tõ
cÊy ®Õn træ.
VÝ dô:
Gièng cò: CR203 (cÊy vô mïa)
TGST: 115 ngµy
Tuæi m¹: 25 ngµy
Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ: 60 ngµy
Gièng míi: N28
TGST: 122 ngµy (vô mïa)
Tuæi m¹: 25 ngµy
Chªnh lÖch vÒ thêi gian sinh tr−ëng: 122 - 115 = 7 ngµy
Gièng N28 cã TGST dµi h¬n gièng CK203 lµ 7 ngµy.
Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña N28 lµ: 60 ngµy + 7 ngµy = 67 ngµy.
60 ngµy lµ thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña gièng cò CR203 mµ ta ®· biÕt rÊt râ. 7 ngµy lµ chªnh
lÖch vÒ TGST gi÷a gièng N28 (gièng míi) vµ gièng CR203 (gièng cò). Nh− vËy nÕu cïng
cÊy 1 ngµy th× gièng míi N28 sÏ træ sau CR203 lµ 7 ngµy. §Ó 2 gièng træ cïng nhau cÇn cÊy
gièng N28 tr−íc gièng CR203 7 ngµy.
Tr−êng hîp gièng míi cã TGST ng¾n h¬n: Gièng §H60 ch¼ng h¹n.
Gièng míi: §H60
TGST: 108 ngµy (vô mïa)
Tuæi m¹: 25 ngµy (gieo m¹ th©m canh)
Chªnh lÖch vÒ thêi gian sinh tr−ëng: 115 - l08 = 7 ngµy
Gièng §H60 cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n h¬n CR203 lµ 7 ngµy.
40
Thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña gièng §H60 lµ: 60 ngµy - 7 ngµy = 53 ngµy
60 ngµy lµ thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña gièng CR203 mµ ta ®· biÕt rÊt râ. 7 ngµy lµ chªnh
lÖch vÒ TGST gi÷a gièng CR203 (gièng cò) vµ gièng §H60 (gièng míi). Nh− vËy nÕu cïng
cÊy 1 ngµy vµ cïng tuæi m¹ th× gièng míi §H60 sÏ træ tr−íc gièng CR203 7 ngµy vµ còng sÏ
thu tr−íc 7 ngµy.
Qua hai vÝ dô trªn rót ra:
§Ó nhanh chãng tÝnh ®−îc thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña mét gièng míi cÇn biÕt râ:
1. Thêi gian sinh tr−ëng cña gièng míi ë mét vô lóa vµ mét trµ lóa cô thÓ, vÝ dô: Vô lóa mïa,
trµ mïa sím hoÆc vô lóa xu©n, trµ lóa xu©n sím. Thêi gian sinh tr−ëng lµ tuæi m¹ + thêi gian
lóa.
2. Chän 1 gièng cò ë cïng trµ cïng vô mµ ta d· biÕt rÊt râ vÒ thêi gian sinh tr−ëng vµ thêi
gian tõ cÊy ®Õn træ ®Ó lµm chuÈn so s¸nh.
3. So s¸nh thêi gian sinh tr−ëng cña gièng míi víi gièng cò cïng vô cïng trµ.
4. LÊy sè ngµy cÊy ®Õn træ cña gièng cò céng thªm sè ngµy d− (nÕu gièng míi cã TGST dµi
h¬n) hoÆc trõ ®i sè ngµy hôt (nÕu thêi gian sinh tr−ëng cña gièng míi ng¾n h¬n) ta ®−îc sè
ngµy tõ cÊy ®Õn træ cña gièng míi.
- TÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ cña çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n
Víi nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n th× chØ træ b«ng ®−îc trong ®iÒu kiÖn ngµy
ng¾n hay chÝnh x¸c h¬n lµ chØ ph©n ho¸ hoa ®−îc trong ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n. ë çc gièng
ph¶n øng kh«ng chÆt chÏ víi ®é dµi ngµy th× khi thêi gian chiÕu s¸ng trong ngµy xung quanh
12.giê 15 phót lµ ®· ph©n ho¸ hoa vµ træ b«ng khi thêi gian chiÕu s¸ng xuèng d−íi 12 giê, vÝ
dô çc gièng: Méc tuyÒn, Bao thai lïn, NÕp hoa vµng, B¸c −u 64... çc gièng ë nhãm nµy cã
thÓ træ b«ng sau 30 th¸ng 9 vµ træ ré vµo 5 - 6 th¸ng 10 nÕu chóng sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ cÇn
thiÕt. Çc nghiªn cøu tû mØ cho thÊy lµ: sè l¸ tèi thiÓu (tÝnh trªn th©n chÝnh kÓ tõ khi gieo)
cÇn ®¹t lµ 15 l¸ ®Ó cho nhãm gièng nµy cã thÓ ph©n ho¸ hoa vµ træ b«ng b×nh th−êng. Nh−
vËy nÕu ch−a sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ th× mÆc dï lµ ngµy ng¾n çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy
ng¾n vÉn kh«ng træ b«ng ®−îc. §ã còng lµ lý do nÕu cÊy t¸i gi¸ muén (sau 10/9) vµ cÊy m¹
non d−íi 10 l¸ th× çc gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n hoÆc sÏ trç b«ng rÊt muén (sang
®Çu th¸ng 11) hoÆc lµ kh«ng træ ®−îc (nÕu giã mïa ®«ng b¾c thæi vÒ sím g©y rÐt) hoÆc nÕu
træ ®−îc nh−ng qu¸ muén, gÆp rÐt còng lÐp hÕt kh«ng cho thu ho¹ch.
Çc gièng ph¶n øng chÆt víi ®é dµi chiÕu s¸ng trong ngµy th× chØ ph©n ho¸ hoa khi ®é dµi
ngµy d−íi 12 giê. NÕu sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ th× çc gièng thuéc nhãm nµy còng chØ træ b«ng
sau 15 th¸ng 10.
41
Sè l¸ ®· Sè ngµy tèi thiÓu Ghi chó
hoµn thµnh cÇn thiÕt tõ cÊy ®Õn
thêi kú m¹ træ b«ng (ngµy)
Nhãm ph¶n øng nhÑ Nhãm ph¶n øng chÆt
4 58 68
5 55 65
6 53 62
7 51 59 Tuæi m¹ vµ sè ngµy
tõ cÊy - træ phï hîp
8 48 56 nhÊt
9 45 53
10 43 49
11 39 45
Tõ çc ®Æc ®iÓm ®· nªu trªn, ta rót ra kÕt luËn:

Thêi gian ®Ó nhãm gièng ph¶n øng nhÑ víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n træ b«ng thÝch hîp nhÊt lµ 3 -
6 th¸ng 10 cßn víi nhãm ph¶n øng chÆt lµ 15 - 18 th¸ng 10, nÕu træ muén, n¨ng suÊt rÊt thÊp.
VÊn ®Ò cßn l¹i chØ lµ thêi gian tèi thiÓu cÊn thiÕt ®Ó çc gièng thuéc nhãm nµy cã thÓ ph©n
ho¸ hoa vµ træ b«ng. Sau ®©y lµ b¶n thùc nghiÖm vÒ sè ngµy tèi thÝch cho 2 nhãm gièng ph¶n
øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n (hoÆc ®é dµi chiÕu s¸ng trong ngµy) træ b«ng b×nh th−êng ë ®iÒu kiÖn
ngµy ng¾n (sau 23/9).
ViÖc tÝnh chÝnh x¸c thêi gian tõ cÊy ®Õn træ b«ng lµ mét hiÓu biÕt rÊt bæ Ých vµ cÇn thiÕt. N¾m
®−îc sè ngµy cÇn thiÕt cña giai ®o¹n nµy gióp chóng ta bè trÝ giai ®o¹n lóa trong hÖ thèng çc
c©y trång cña chu kú 1 n¨m trªn 1 thöa ruéng cña gia ®×nh trong sù hoµ hîp víi çc hé xung
quanh, tr¸nh sù cùc ®oan, ç biÖt dÔ g©y ra thÊt b¹i (nh− ®· tr×nh bµy kü ë phÇn 1.1). MÆt
kh¸c viÖc tÝnh to¸n nµy gióp cho chñ ®éng bè trÝ thêi vô cÊy ®Ó cã thÓ ®iÒu khiÓn cho c©y lóa
træ vµo thêi kú thÝch hîp nhÊt cho lóa træ b«ng, ph¬i mµu nh»m ®¹t sè h¹t ch¾c cao nhÊt vµ
h¹t mÈy nhÊt.
2. §iÓu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u

N¨ng suÊt mét ruéng lóa do sè b«ng cña ruéng lóa, sè h¹t ch¾c cña b«ng lóa vµ ®é lín cña h¹t
quyÕt ®Þnh.
N¨ng suÊt = sè b«ng x sè h¹t/b«ng x khèi l−îng 1 h¹t.
Th«ng th−êng sè b«ng cña ruéng lóa ®−îc ®o b»ng ®¬n vÞ sè b«ng/ m2 cßn khèi l−îng 1 h¹t
®−îc tÝnh tõ khèi l−îng 1.000 h¹t. Tõ çc th«ng sè nµy ng−êi tÝnh ra n¨ng suÊt cña çc ®¬n vÞ
cÇn ®o, th«ng th−êng lµ ®¬n vÞ 1 hecta (ha).
42
VÝ dô: KiÓm tra 1 ruéng lóa rÊt tèt cña gia ®×nh ë x· Nguyªn X¸, §«ng H−ng, Th¸i B×nh thu
®−îc çc th«ng sè sau ®©y:
Gièng lóa IR1 7494 cÊy vô xu©n 1993
Sè b«ng/ m2 = 330
Sè h¹t ch¾c trung b×nh 1 b«ng= 125
Khèi l−îng 1.000 h¹t thãc (P 1.000 h¹t)= 25 gam
330 x 125 x 25
N.suÊt (t¹/ha) = ---------------- = 103,12 t¹/ha
10.000
§©y lµ n¨ng suÊt lý thuyÕt tøc lµ kh¶ n¨ng ®¹t ®−îc cña gièng. NÕu ta ch¨m sãc chu ®¸o cho
ruéng lóa ®Òu nhau, b«ng ch¾c h¹t mÈy, b«ng lóa to ®Òu th× n¨ng suÊt thùc thu cã thÓ ®¹t ®−îc
80 - 85%, thËm chÝ 90% n¨ng suÊt lý thuyÕt. T¹i gia ®×nh trªn sau khi thu ho¹ch 1 sµo ph¬i
kh« qu¹t s¹ch c©n thö ®· ®¹t 312 kg/sµo. Quy ra hecta lµ:
So víi n¨ng suÊt lý thuyÕt:

89,16
-------- x 100= 86,5%
103,12
Nh− vËy sè b«ng cña ruéng lóa lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu. Tuy nhiªn, nÕu ta cÊy dµy lªn
®Ó cho sè b«ng cña ruéng lóa t¨ng lªn m·i th× l¹i lµm cho b«ng lóa bÐ ®i tøc lµ sè h¹t/b«ng Ýt,
vµ lµm cho h¹t lóa còng bÐ ®i (khèi l−îng 1000 h¹t thÊp). §Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt cao nhÊt cÇn
®iÒu khiÓn sao cho ruéng lóa cã sè b«ng võa ph¶i, sè h¹t ch¾c cña mét b«ng nhiÒu vµ khèi
l−îng 1 h¹t nh− gièng vèn cã. Sè h¹t ch¾c cña 1 b«ng lóa còng lµ giíi h¹n cña gièng, cho dï
cã ch¨m sãc thËt chu ®¸o, cÊy th−a th× sè h¹t ch¾c/b«ng còng chØ cã thÓ ®¹t ®−îc giíi h¹n trªn
gÇn víi sè hoa ph©n ho¸ ®−îc. V× vËy: §iÒu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u ®Ó ®¹t
®−îc sè b«ng nhiÒu nhÊt mµ vÉn kh«ng g©y ¶nh h−ëng ®Õn sè h¹t ch¾c cña b«ng lóa lµ mét
yÕu tè quyÕt ®Þnh trong nghÖ thuËt th©m canh çc gièng lóa cao s¶n.
43
Sè b«ng lóa nhiÒu nhÊt trªn mét ruéng lóa cã thÓ ®¹t ®−îc nh−ng kh«ng lµm gi¶m sè h¹t/b«ng
vµ khèi l−îng 1.000 h¹t cña gièng lóa ®ã nh− vèn cã gäi lµ ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u.
ë vÝ dô nh− võa nªu víi gièng IR 17494 t¹i x· Nguyªn X¸, huyÖn §«ng H−ng, tØnh Th¸i B×nh
th× sè l−îng 330 b«ng/ m2 cã thÓ xem nh− sè b«ng tèi −u ë m¶nh luéng ®ang trång cÊy. Møc
n¨ng suÊt 89 t¹/ha mµ nhiÒu ®¹t ®−îc ë gièng IR17494 còng lµ mét n¨ng suÊt ®¸ng l−u ý, mét
thµnh c«ng kh¸ mü m·n trong th©m canh lóa xu©n víi çc gièng lóa thuÇn th«ng dông.
§Ó mét ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u cÇn n¾m ch¾c çc ®Æc ®iÓm lµm nªn n¨ng suÊt cña gièng
lóa ®ang trång cÊy. Tõ çc ®Æc ®iÓm nµy ®Ó ®iÒu khiÓn ruéng lóa cña gia ®×nh cã sè b«ng tèi
−u th«ng qua çc b−íc sau ®©y:
- §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t.
- Chän mËt ®é vµ kho¶ng çch tèi −u.
- §Þnh l−îng sè d¶nh cÊy cña 1 khãm.
2.1. §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t

C¨n cø vµo kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cña gièng, møc n¨ng suÊt mµ gia ®×nh phÊn ®Êu, dùa vµo
sè h¹t cã thÓ ®¹t cña 1 b«ng vµ ®é lín cña h¹t, chóng ta sÏ ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t. Nãi
çch kh¸c: §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t trªn c¬ së çc yÕu tè n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt cÇn phÊn
®Êu trong kh¶ n¨ng cho phÐp cña gièng lµ tiªu chuÈn ho¸ ruéng lóa ngay tõ tr−íc khi cÊy.
ViÖc ®Þnh l−îng nµy rÊt cÇn thiÕt ®Ó çc yÕu tè kh¸c còng ®−îc ®Þnh l−îng (mËt ®é, kho¶ng
çch, sè d¶nh/khãm), nh»m cã mét ruéng lóa ®¹t yªu cÇu ®Ò ra. §Ó ®Þnh l−îng ®−îc sè b«ng
cÇn ®¹t ®−îc ph¶i n¾m ®−îc:
1) TiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña gièng: Th«ng qua lý lÞch gièng vµ kÕt qu¶ kh¶o nghiÖm ®Ó tÝnh
n¨ng suÊt cã thÓ ®¹t ®−îc
VÝ dô:
- Gièng §H60 cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt 70 - 72 t¹/ha trong ®iÒu kiÖn trµ lóa mïa sím.
- Gièng Shan −u quÕ 99 (t¹p giao 5) cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt 80 - 90 t¹/ha trong ®iÒu kiÖn
vô xu©n muén ë ®ång b»ng vµ trung du B¾c bé.
2) Çc yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña gièng gåm:
- Sè b«ng/khãm.
- Sè h¹t/b«ng.
- Khèi l−îng 1 h¹t thãc suy ra tõ khèi l−îng 1.000 h¹t.
VÝ dô: Shan −u quÕ 99 cÊy vô xu©n muén cã:
- 6 - 8 b«ng/khãm.
- 130 - 140 h¹t/b«ng, b×nh qu©n 135 h¹t/b«ng.
- P 1.000 h¹t: 25 gam.
Trªn c¬ së tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cña gièng, c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn cña hé, cña khu ruéng ®Ó ®Æt
møc n¨ng suÊt cÇn ®¹t: N¨ng suÊt ®Ò ra ®−îc quy vÒ n¨ng suÊt trªn 1 m2. Nh− tr−êng hîp víi
gièng Shan −u quÕ 99: phÊn ®Êu ®¹t 90 t¹/ha hay 324 kg/sµo, nh− vËy n¨ng suÊt quy vÒ 1 m2
lµ:
9.000 kg: 10.000 = 0,9 kg/m2 = 900 g/m2 tÝnh theo hecta.
44
324 kg: 360 = 0,9 kg/ m2 = 900 g/m2 tÝnh theo sµo.
Tõ n¨ng suÊt cÇn ®¹t trªn c¬ së sè h¹t/b«ng mµ gièng vèn cã vµ ®é lín cña h¹t thãc (suy ra tõ
P 1.000 h¹t) ®Ó ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t trªn 1 m2.
ë gièng Shan −u quÕ 99 nh− võa ®Ò cËp, ta cã:
Nh− vËy nÕu Shan −u quÕ 99 cã h¹t rÊt mÈy (P 1.000 h¹t = 25 g) vµ b«ng kh¸ to th× chØ cÇn
kho¶ng 270 b«ng lµ cã thÓ ®¹t ®−îc 90 t¹/ha. Tuy nhiªn, do nhiÒu yÕu tè chi phèi mµ h¹t thãc
cã thÓ kh«ng ®ñ mÈy, khi ®ã rÊt khã ®¹t ®−îc 25 g/1.000 h¹t mµ chØ ®¹t ®−îc kho¶ng 23 gam.
MÆt kh¸c 135 h¹t ch¾c/b«ng còng lµ chØ tiªu khã ®¹t v× khi ®ã b×nh qu©n 1 b«ng thãc cÇn cã:
135 x 100
--------------- = 189 h¹t/b«ng (tû lÖ ch¾c lµ 85%)
85
Víi Shan −u quÕ 99, sè hoa b×nh qu©n (còng lµ sè h¹t/b«ng) cña 1 b«ng th−êng lµ 125 - 135
(trung b×nh lµ 130) víi tû lÖ ch¾c lµ 85% th× sè h¹t ch¾c/b«ng sÏ lµ:
130 h¹t/b«ng x 0,85 = 110 h¹t ch¾c/b«ng.
C¨n cø vµo sè liÖu thùc tÕ ®ã, ta ®Þnh l−îng l¹i sè b«ng cÇn ®¹t:
Th«ng th−êng mét ruéng lóa víi 300 b«ng/m2 lµ møc dÔ phÊn ®Êu, 350 b«ng/ m2 lµ møc cÇn
cè g¾ng lµm ®óng çc kh©u kü thuËt, cßn 400 b«ng/ m2 lµ møc khã phÊn ®Êu. Nh− vËy nÕu
lµm tèt çc kh©u canh t¸c cÇn thiÕt, ta phÊn ®Êu ®Ó ®¹t 900 gam thãc/ m2 còng kh«ng ph¶i lµ
®iÒu khã kh¨n.
Trong thùc tÕ s¶n xuÊt khi ®i th¨m ®ång, n«ng d©n th−êng chØ quan t©m ®Õn b«ng lóa to hay
bÐ v× dÔ dµng ®Õm ®−îc sè h¹t cña 1 b«ng trung b×nh, mµ Ýt quan t©m ®Õ sè b«ng cã trªn 1 m2.
Trong tr−êng hîp ch¨m sãc chu ®¸o, b«ng lóa to, nhiÒu h¹t, h¹t mÈy mµ vÉn ch−a ®¹t ®−îc sè
b«ng theo tiÒm n¨ng cña gièng th× ch¾c ch¾n ta ch−a ®¹t ®−îc sè b«ng tèi −u. Khi ®ã c¨n cø
vµo sè h¹t ch¾c b×nh qu©n cña b«ng, khèi l−îng 1.000 h¹t thãc vµ n¨ng suÊt thùc tÕ ®¹t ®−îc
®Ó tÝnh l¹i sè b«ng/ m2 cña ruéng nhµ ®Ó kiÒm tra.
45
VÝ dô: Víi gièng Shan −u quÕ 99 khi kiÓm tra thÊy:
- Sè h¹t ch¾c b×nh qu©n 1 b«ng lµ 125 h¹t.
- H¹t to mÈy nªn P 1.000 h¹t cã thÓ ®¹t 24 gam.
- N¨ng suÊt thùc tÕ chØ ®¹t 200 kg/sµo.
Trong tr−êng hîp nµy sè b«ng thùc tÕ trªn 1 m2 lµ bao nhiªu, ta tÝnh nh− sau:
- N¨ng suÊt quy vÒ 1 m2
200kg
--------- = 0,555 kg = 555 g/ m2
360
- Sè b«ng thùc cã trªn 1 m2
Nh− vËy cã g× ®ã sai dÉn ®Õn sè b«ng cña ruéng lóa kh«ng ®¹t yªu cÇu. NÕu n©ng ®−îc sè
b«ng lªn 300 b«ng/ m2 th× kÕt qu¶ nh− thÕ nµo:
Tõ kÕt qu¶ ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t qua chØ tiªu sè b«ng/ m2 nh− ®· tr×nh bµy cho thÊy vai
trß v« cïng quan träng cña sè b«ng tèi −u trªn ruéng lóa trong viÖc lµm nªn n¨ng suÊt cao.
Trong kü thuËt th©m canh lóa ë hé n«ng d©n cÇn ®Þnh l−îng tr−íc ®−îc sè b«ng cÇn ®¹t víi
tõng gièng cô thÓ ®Ó lµm c¬ së cho viÖc ¸p dông çc kü thuËt th©m canh kh¸c, ®Ó çc ch¨m
sãc cña gia ®×nh víi ruéng lóa cã kÕt qu¶ cao.
2.2. Chän mËt ®é vµ kho¶ng çch tèi −u

MËt ®é lµ sè c©y, sè khãm ®−îc trång cÊy trªn 1 ®¬n vÞ diÖn tÝch. Víi c©y lóa cÊy th× mËt ®é
®−îc ®o b»ng ®¬n vÞ khãm/ m2 cßn ®èi víi lóa gieo th¼ng th× ®o b»ng sè h¹t mäc/ m2. Trªn
mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, nÕu mËt ®é cµng cao (cÊy dµy) th× sè b«ng cµng nhiÒu, song sè h¹t/b«ng
cµng Ýt (b«ng bÐ). Tèc ®é gi¶m sè h¹t/b«ng m¹nh h¬n tèc ®é t¨ng cña mËt ®é, v× thÕ cÊy qu¸
dµy sÏ lµm cho n¨ng suÊt gi¶m nghiªm träng. Tuy nhiªn nÕu cÊy víi mËt ®é qu¸ th−a, ®èi víi
çc gièng lóa cã thêi gian sinh tr−ëng ng¾n rÊt khã hoÆc kh«ng thÓ ®¹t ®−îc sè b«ng tèi −u.
Çc thÝ nghiÖm vÒ mËt ®é thùc hiÖn ë gièng NN8 cho thÊy: ë mËt ®é 50 khãm/ m2 ®¹t ®−îc
300 b«ng/ m2 vµ sè h¹t trung b×nh 1 b«ng ®¹t 104 h¹t, khi t¨ng mËt ®é lªn 80 khãm/ m2 ®¹t
®−îc 380 b«ng/ m2, khi ®ã sè h¹t trung b×nh 1 b«ng gi¶m xuèng chØ cßn 51 h¹t. Nh− vËy t¨ng
46
mËt ®é lªn 1,6 lÇn (50 khãm/ m2 lªn 80 khãm/ m2) còng chØ t¨ng ®−îc 1,26 lÇn sè b«ng, cßn
sè h¹t/b«ng th× gi¶m ®i tíi 2,03 lÇn ( 104 h¹t gi¶m xuèng 51 h¹t).
Çc kÕt qu¶ nghiªn cøu cña nhiÒu nhµ khoa häc ®· kh¼ng ®Þnh: chän mét mËt ®é võa ph¶i
(cÊy dµy võa ph¶i) lµ ph−¬ng ¸n tèi −u ®Ó ®¹t ®−îc sè l−îng h¹t thãc nhiÒu nhÊt trªn 1 ®¬n vÞ
diÖn tÝch gieo cÊy.
ViÖc chän mét mËt ®é tèi −u cho mét gièng lóa ®−îc tiÕn hµnh theo mét nguyªn lý t−¬ng tù
nh− viÖc ®Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t. §Ó tÝnh ®−îc mËt ®é cho gièng lóa gieo cÊy trªn ruéng
hé n«ng d©n ph¶i n¾m ®−îc:
Sè b«ng tèi −u (sè b«ng cÇn ®¹t) trªn 1 m2 - sè b«ng h÷u hiÖu cña khãm.
VÝ dô: §Ó ®¹t ®−îc n¨ng suÊt 324 kg/sµo víi gièng Shan −u quÕ 99 cÇn phÊn ®Êu ®Ó ®¹t 300
b«ng/ m2 víi sè h¹t b×nh qu©n 1 b«ng lµ 125 h¹t vµ P 1.000 h¹t lµ 24 gam. VËy mËt ®é cÇn cã
lµ bao nhiªu? ta tÝnh mËt ®é theo mÉu sau:
Sè b«ng/ m2
MËt ®é (khãm/ m2) = -----------------------------------
Sè b«ng h÷u hiÖu/khãm
Nh− vËy cÇn ®Þnh l−îng thªm sè b«ng h÷u hiÖu cÇn cã cña 1 khãm. XÐt theo çc kÕt qu¶ ®·
®¹t ®−îc ë nh÷ng ruéng lóa th©m canh n¨ng suÊt ®¹t trªn 300 kg/sµo th× 1 khãm lóa cÇn cã 7 -
10 b«ng/khãm.
300
- Víi 7 b«ng/khãm → mËt ®é (khãm/ m2) = -------- = 43 khãm/ m2
7
300
8
300
9
300
10
47
Víi çc mËt ®é nh− ®· tÝnh ta cÇn chän mét mËt ®é thÝch hîp v× cÇn tÝnh tíi kho¶ng çch gi÷a
çc khãm lóa. Kho¶ng çch tèi −u lµ kho¶ng çch ®ñ réng ®Ó hµng lóa th«ng tho¸ng, çc
khãm lóa kh«ng chen nhau. Çch bè trÝ çc khãm lóa theo kiÒu hµng x«ng (hµng çch hµng),
hµng con (c©y çch c©y) trong ®ã hµng x«ng réng h¬n hµng con, ®Ó cã kho¶ng çch gi÷a çc
khãm lóa theo h×nh ch÷ nhËt lµ çch phï hîp nhÊt. Víi çc mËt ®é nh− vÝ dô trªn ta cã thÓ cã
vµi ph−¬ng ¸n ®Ó chän kho¶ng çch. Tuy vËy thùc tÕ th©m canh lóa xu©n vµ lóa mïa ng¾n
ngµy trong 20 n¨m võa qua th× kho¶ng çch gi÷a çc hµng lóa nªn lµ 20 cm, 25 cm hoÆc 30
cm.
* Víi mËt ®é 43 khãm/m2

Theo çc kiÓu hµng lóa th«ng th−êng, ta cã çc lo¹i kho¶ng çch nh− sau:
KiÓu 1 — Hµng hÑp: 20 cm x 12 cm
KiÓu 2 — Hµng trung b×nh: 25 cm x 9,3 cm
KiÓu 3 — Hµng réng: 30 cm x 7,8 cm
Ta thÊy râ lµ nÕu cÇn bè trÝ cÊy ë mËt ®é trªn 40 khãm/ m2 th× kh«ng thÓ bè trÝ theo kiÓu hµng
réng v× kho¶ng çch gi÷a çc c©y qu¸ hÑp. Tèt nhÊt lµ bè trÝ theo kiÓu 1: 20 cm x 12 cm.
* Víi mËt ®é 38 khãm/ m2

KiÓu 1 — 20 cm x 13 cm
KiÓu 2 — 25 cm x 10,5 cm = 25cm x 11cm '
KiÓu 3 — 30 cm x 8,7 cm = 30cm x 9cm
ë møc 38 khãm/ m2 víi 300 b«ng/m2 th× kho¶ng çch 25cm x 13cm hoÆc 25cm x 10cm hoÆc
25cm x 11cm lµ phï hîp.

Kho¶ng çch 25cm x 12 cm lµ kho¶ng çch thÝch hîp nhÊt cho mËt ®é 33 khãm/ m2.

KiÒu 3 — 30 cm x 11 cm
Hai lo¹i kho¶ng çch 25 cm x 13 cm vµ 30 cm x 11 cm lµ phï hîp.
48
2.3. §Þnh l−îng sè d¶nh cÊy cña 1 khãm
Sè d¶nh cÇn cÊy ë 1 khãm lóa phô thuéc tr−íc hÕt vµo viÖc quy ho¹ch sè b«ng cÇn ®¹t/1 m2 vµ
c¨n cø vµo mËt ®é ®· chän mµ ®Þnh l−îng sè b«ng h÷u hiÖu cña khãm. ë vÝ dô ®· nªu th×:
- Çc gièng ®Î khoÎ cÇn cÊy víi mËt ®é th−a vµ Ýt d¶nh.
- Çc gièng ®Î yÕu th× cÇn cÊy víi mËt ®é dµy h¬n vµ nhiÒu d¶nh h¬n.
Sè d¶nh cÊy ®Ò cËp ë ®©y lµ ®èi víi c©y m¹ ch−a ®Î (chñ yÕu lµ m¹ ViÖt NhËt, m¹ Tunel nÒn
cøng). C¨n cø vµo sè b«ng h÷u hiÖu cÇn ®¹t cña 1 khãm ë mét kho¶ng çch tèi −u ®· chän
mµ sè d¶nh m¹ ®−îc cÊy trong 1 khãm kh¸c nhau.
ë mËt ®é dµy (trªn 40 khãm/ m2) th× møc 7 b«ng h÷u hiÖu/khãm ®· lµ møc tiªn tiÕn, v× thÕ
chØ cÇn cÊy tèi ®a lµ 3 d¶nh m¹ (t−¬ng ®−¬ng 3 h¹t thãc). Nhãm m¹ non cã kh¶ n¨ng ®Î rÊt
khoÎ nÕu ®Êt ®−îc lµm kü th× cÊy ®−îc 2 h¹t thãc (2 d¶nh) cho 1 khãm lµ tèt nhÊt. Kh«ng nªn
cÊy qu¸ 4 d¶nh v× khi ®ã c©y lóa sÏ ®Î ra nhiÒu nh¸nh qu¸ nhá, yÕu, tû lÖ b«ng h÷u hiÖu thÊp
hoÆc sè b«ng/khãm nhiÒu h¬n so víi dù ®Þnh sÏ lµm cho sè h¹t/b«ng Ýt ®i, dÉn ®Õn n¨ng suÊt
kh«ng ®¹t yªu cÇu.
ë çc mËt ®é trung b×nh (35 - 40 khãm/ m2) th× cÇn sè b«ng h÷u hiÖu 1 khãm nhiÒu h¬n (8 - 9
b«ng/khãm), v× vËy møc 3 - 4 d¶nh/khãm lµ phï hîp. HiÖn nay xu thÕ cÊy hµng réng, ch¨m
sãc chu ®¸o ®èi víi çc gièng lóa cã b«ng to, h¹t lín ®Ó cã 300 b«ng/ m2 ®ang thÓ hiÖn nhiÒu
−u ®iÓm, hµng lóa th«ng tho¸ng, ¸nh s¸ng nhiÒu, c©y lóa ®Î khoÎ. Víi mËt ®é 30 - 35 khãm/
m2, kho¶ng çch 30 cm x 10 cm hoÆc 25 cm x 11 cm th× mçi khãm lóa nªn cÊy 4 - 5 d¶nh.
Víi lo¹i m¹ d−îc th©m canh, c©y m¹ ®· ®Î th× sè d¶nh/khãm c¨n cø vµo sè nh¸nh ®−îc sinh
ra tõ 1 h¹t thãc. ë lo¹i m¹ nµy khi cÊy cÇn ®¹t ®−îc sè nh¸nh cÇn cã ngay v× thÕ sè nh¸nh cÊy
cña 1 khãm ®−îc ®Þnh l−îng b»ng 1,2 lÇn sè b«ng cÇn ®¹t. Ch¼ng h¹n víi mËt ®é 38 khãm/
m2, kho¶ng çch 25 cm x 11 cm cÇn cã 8 b«ng lóa 1 khãm, nh− vËy nÕu m¹ ®Î ®−îc 4 - 6
nh¸nh (b×nh qu©n 5 nh¸nh) th× cÇn cÊy b»ng 2 khãm m¹ (2 h¹t thãc). Cßn ë mËt ®é 40 - 45
khãm/ m2 cÇn 7 b«ng lóa/khãm, víi lo¹i m¹ th©m canh gieo th−a ®· cã 8 - 9 nh¸nh th× chØ cÇn
cÊy víi 1 h¹t thãc. Trong ®a sè çc tr−êng hîp ë çc lo¹i m¹ d−îc th©m canh cÊy víi 2 h¹t
thãc (2 khãm m¹) lµ phï hîp h¬n c¶.
3. §iÒu khiÓn cho khãm lóa cã sè nh¸nh h÷u hiÖu cao,

b«ng lóa to ®Òu nhau vµ tû lÖ lÐp thÊp
Lµ kh©u thø 3 trong hÖ thèng çc kh©u th©m canh lóa ë hé gia ®×nh, th«ng qua viÖc ®iÒu khiÓn
nµy nh»m ®¹t ®−îc sè nh¸nh thµnh b«ng nhiÒu nhÊt, çc b«ng to ®Òu vµ sè hoa ph©n ho¸ ®−îc
trë thµnh h¹t víi tû lÖ cao nhÊt.
3.l. Ba thêi kú sinh tr−ëng vµ 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa
Chóng ta cÇn n¾m v÷ng ba thêi kú sinh tr−ëng, 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa ®Ó ë mçi
chu kú vµ giai ®o¹n lùa chän ®óng çc biÖn ph¸p t¸c ®éng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn tèi −u cho c©y
lóa sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn.
H×nh 14 lµ s¬ ®å ba thêi kú sinh tr−ëng cña c©y lóa ë gièng cã TGST 115 ngµy vµ 125 ngµy.
49
H×nh 14: Ba thêi kú sinh tr−ëng ë c©y lóa
Çc gièng lóa cã thêi gian sinh tr−ëng kh¸c nhau, chñ yÕu do sù dµi ng¾n kh¸c nhau ë thêi kú
sinh tr−ëng sinh d−ìng. Hai giai ®o¹n sau nh×n chung lµ æn ®Þnh kh«ng phô thuéc vµo thêi
gian sinh tr−ëng cña gièng dµi hay ng¾n. Thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc kÐo dµi kho¶ng 35
ngµy, cßn thêi kú chÝn: kho¶ng 30 ngµy. ë h×nh 14 ta thÊy: gièng CR203 cã TGST lµ 115
ngµy, thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng lµ 50 ngµy, gièng C70 cã TGST lµ 125 ngµy th× thêi kú
sinh tr−ëng sinh d−ìng lµ 60 ngµy.
ë thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng: C©y lóa h×nh thµnh nh¸nh, l¸ vµ mét phÇn th©n. CÇn cã sù
c©n ®èi gi÷a sinh tr−ëng nh¸nh vµ sinh tr−ëng l¸ sao cho sè nh¸nh míi sinh ra ®Òu cã kh¶
n¨ng ra ®−îc sè l¸ gÇn víi tæng sè l¸ vèn cã cña gièng (vÝ dô: 10 - 14 l¸ ®èi víi gièng
CR203). Çc nh¸nh ra muén, sè l¸ Ýt sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng chuyÓn sang thêi kú thø 2 (thêi
kú sinh tr−ëng sinh thùc) vµ trë thµnh nh¸nh v« hiÖu (nh¸nh v« Ých).
ë thêi kú sinh tnrëng sinh thùc: C©y lóa h×nh thµnh hoa, tËp hîp thµnh b«ng lóa. NÕu ch¨m
sãc chu ®¸o, ®Æc biÖt lµ cã ®ñ dinh d−ìng (®ñ ph©n), n−íc vµ gÆp ®iÒu kiÖn thêi tiÕt thuËn lîi
th× sè hoa trªn 1 b«ng lóa ®−îc h×nh thµnh tèi ®a, tiÒn ®Ò cho viÖc cã ®−îc nhiÒu h¹t trªn 1
b«ng lóa.
ë thêi kú chÝn: ë çc hoa lóa ®−îc thô tinh x¶y ra qu¸ tr×nh tÝch luü tinh bét vµ sù ph¸t triÓn
vµ hoµn thiÖn cña ph«i. NÕu dinh d−ìng ®ñ, kh«ng bÞ s©u bÖnh ph¸ ho¹i, thêi tiÕt thuËn lîi th×
çc h¹t ®· ®−îc thô tinh ph¸t triÓn thµnh h¹t ch¾c, s¶n phÈm chñ yÕu cña c©y lóa.
Ba thêi kú sinh tr−ëng cña c©y lóa tr¶i qua 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn ®−îc ký hiÖu tõ 0 ®Õn 9.
* Thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng gåm 4 giai ®o¹n: 0 - 3.
* Thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc gåm 3 giai ®o¹n: 4 - 6.
* Thêi kú chÝn gåm 3 giai ®o¹n: 7 - 9.
10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa lÇn l−ît nh− sau:
Giai ®o¹n 0 . Tõ nøt nanh ®Õn n¶y mÇm: h¹t lóa h×nh thµnh rÔ vµ mÇm.
Giai ®o¹n 1: Giai ®o¹n m¹: b¾t ®Çu tõ l¸ ®Çu tiªn ®Õn tr−íc khi nh¸nh thø nhÊt nh×n thÊy tõ
khi cã 1 l¸ ®Õn khi c©y m¹ cã 5 l¸ thËt.
Giai ®o¹n 2: Giai ®o¹n ®Î nh¸nh: b¾t ®Çu tõ khi c©y lóa cã nh¸nh ®Çu tiªn ®Õn khi c©y lóa cã
nh¸nh tèi ®a. NÕu m¹ ®−îc lµm theo ph−¬ng ph¸p m¹ non (m¹ ViÖt NhËt, m¹ Tunel nÒn kh«)
th× giai ®o¹n nµy ®−îc h×nh thµnh trªn ruéng lóa; ë ph−¬ng ph¸p gieo m¹ th©m canh giai
®o¹n nµy h×nh thµnh trªn ruéng m¹. Khi c©y m¹ cã nh¸nh th× chóng kh«ng cßn lµ d¶nh m¹
n÷a mµ thùc sù trë thµnh c©y lóa. ë ph−¬ng ph¸p gieo m¹ th©m canh, ®Ó tiÖn ph©n biÖt, chóng
50
ta gäi c©y m¹ ®· ®Î nh¸nh nhæ ®i cÊy trªn ruéng lµ khãm m¹. Trong giai ®o¹n nµy sè nh¸nh
h×nh thµnh sím, quyÕt ®Þnh sè b«ng h÷u hiÖu cña khãm lóa. Ch¨m sãc chu ®¸o, bãn ph©n tËp
trung trong giai ®o¹n c©y lóa b¾t ®Çu ®Î nh¸nh, mËt ®é vµ kho¶ng çch cÊy phï hîp lµ nh÷ng
®iÒu kiÖn quyÕt ®Þnh ®Ó nh¸nh h×nh thµnh sím, sinh tr−ëng ®ñ sè l¸ chuyÓn sang giai ®o¹n
tiÕp theo.
Giai ®o¹n 3: Giai ®o¹n v−¬n ®èt (giai ®o¹n lµm ®èt) b¾t ®Çu tõ cuèi giai ®o¹n ®Î nh¸nh hoÆc
ngay tr−íc giai ®o¹n h×nh thµnh ®ßng, ®èt ®−îc h×nh thµnh vµ v−¬n dµi.
ë nhãm gièng lóa ng¾n ngµy, giai ®o¹n v−¬n ®èt h×nh thµnh ®ång thêi víi giai ®o¹n 4: giai
®o¹n h×nh thµnh ®ßng (giai ®o¹n lµm ®ßng) hay v−¬n ®èt vµ h×nh thµnh ®ßng ®ång thêi x¶y
ra. Víi nhãm gièng cã thêi gian sinh tr−ëng dµi (trªn 150 ngµy) th× c©y lóa kÕt thóc giai ®o¹n
lµm ®èt míi, chuyÓn sang giai ®o¹n lµm ®ßng. ë nhãm gièng ph¶n øng ¸nh s¸ng ngµy ng¾n
c©y lóa chØ chuyÓn sang giai ®o¹n 4 ë ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n, ë ngµy dµi chóng tiÕp tôc h×nh
thµnh ®èt vµ h×nh thµnh thªm nh¸nh míi.
Çc gièng lóa ng¾n ngµy võa lµm ®èt võa lµm ®ßng nªn cÇn bãn ph©n ®Çy ®ñ ngay ë giai ®o¹n
®Î nh¸nh vµ lµm ®èt, tøc lµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Çy ®ñ cho h×nh thµnh ®ßng.
Giai ®o¹n 1, 2 vµ 3 thuéc thêi kú thø nhÊt cña c©y lóa - thêi kú sinh tr−ëng sinh d−ìng. Thêi
kú nµy dµi ng¾n kh¸c nhau tuú theo gièng.
Thêi kú thø 2: Thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc gåm 3 giai ®o¹n: 4, 5 vµ 6.
Giai ®o¹n 4: Ph©n ho¸ b«ng ®Õn ®ßng giµ (giai ®o¹n lµm ®ßng): khi trªn ®Ønh sinh tr−ëng
h×nh thµnh b«ng nguyªn thuû. §ã lµ mét khèi tr¾ng dµi kho¶ng 1 mm cã l«ng tr¾ng mÞn,
n«ng d©n gäi lµ cøt gi¸n. B«ng nguyªn thuû ph©n ho¸, lín lªn ®Ó h×nh thµnh b«ng lóa víi çc
giÐ vµ hoa hoµn chØnh. Tõ giai ®o¹n b«ng nguyªn thuû c©y lóa cßn h×nh thµnh ®−îc 3 l¸ n÷a,
kh«ng kÓ l¸ ®ßng.
Giai ®o¹n 4 kÕt thóc khi c©y lóa cã ®ßng giµ chuÈn bÞ træ b«ng. Tho¶ m·n ®Çy ®ñ çc yªu cÇu
cña c©y lóa ë giai ®o¹n nµy quyÕt ®Þnh sè hoa vµ chÊt l−îng hoa cña c©y.
Giai ®o¹n 5: Giai ®o¹n træ b«ng. B¾t ®Çu tõ khi çc hoa ®Çu tiªn cña b«ng nh« ra khái ®ßng
®Õn khi lãng trªn cïng kh«ng dµi thªm ®−îc n÷a. ë çc gièng cã cæ b«ng dµi, lóa træ tho¸t,
toµn bé hoa lóa tho¸t khái ®ßng, ë çc gièng kh«ng træ tho¸t vÉn cßn mét phÇn b«ng lóa n»m
ë trong ®ßng. §ñ n−íc vµ dinh d−ìng trong giai ®o¹n nµy gióp lóa dÔ dµng træ tho¸t vµ ng−îc
l¹i. Lóa cã kh¶ n¨ng træ tho¸t nh−ng kh«ng træ ®−îc gäi lµ nghÑn ®ßng. NghÑn ®ßng lµm cho
mét sè l−îng hoa lóa kh«ng ph¬i mµu ®−îc vµ bÞ lÐp.
Giai ®o¹n 6: Giai ®o¹n në hoa (lóa ph¬i mµu hay giai ®o¹n ph¬i mµu). Hoa lóa në ra, tung
phÊn vµ qu¸ tr×nh thô phÊn thô tinh x¶y ra. Trêi n¾ng, nhiÖt ®é «n hoµ, ®é Èm võa ph¶i, ®ñ
n−íc lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho lóa ph¬i mµu.
Thêi kú thø hai - thêi kú sinh tr−ëng sinh thùc (tõ giai ®o¹n 4 - 6) kÐo dµi 35 ngµy vµ æn ®Þnh
ë tÊt c¶ çc gièng kh«ng phô thuéc vµo thêi gian sinh tr−ëng dµi hay ng¾n.
Khi chóng ta nh×n thÊy b«ng nguyªn thuû th× ®ßng non ®· dµi kho¶ng 1,0 - 1,5 mm vµ ®·
b−íc vµo thêi kú thø 2 ®−îc 8 - 10 ngµy. Tõ thêi ®iÓm cøt gi¸n ®Õn khi træ b«ng kÐo dµi
kho¶ng 20 ngµy. Lóa võa træ võa ph¬i mµu trong kho¶ng 5 - 7 ngµy (tÝnh cho 1 b«ng lóa).
Thêi kú thø 3: Thêi kú lóa chÝn: gåm çc giai ®o¹n 7, 8 vµ 9.
Giai ®o¹n 7: ChÝn s÷a: trong h¹t lóa tÝch luü d¹ng vËt chÊt gièng nh− s÷a.
Giai ®o¹n 8: ChÝn s¸p: h¹t g¹o ®· h×nh thµnh râ nh−ng vÉn mÒm, vËt chÊt tÝch luü gièng nh−
s¸p.
Giai ®o¹n 9: ChÝn hoµn toµn: h¹t g¹o hoµn chØnh víi néi nhò vµ ph«i, vá trÊu cã mµu vèn cã
cña gièng (vµng, n©u, ®en...).
51
Thêi kú lóa chÝn (thêi kú thø 3) b¾t ®Çu tõ khi lóa ph¬i mµu ®Õn khi h¹t chÝn hoµn toµn kÐo
dµi kho¶ng 30 ngµy ë tÊt c¶ çc gièng.
NhiÖt ®é «n hoµ, ®é Èm võa ph¶i, ®ñ n−íc, trêi n¾ng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho tÝch luü tinh
bét, lóa chÝn ®Òu, h¹t mÈy.
N¾m ®−îc 3 thêi kú sinh tr−ëng gåm 10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa ®Ó biÕt ®−îc sù biÕn
®æi cña c©y lóa ë tõng thêi kú vµ yªu cÇu cña tõng thêi kú vµ giai ®o¹n. §¸p øng ®Çy ®ñ çc
yªu cÇu cña tõng giai ®o¹n lµ nghÖ thuËt th©m canh nh»m ®iÒu khiÒn c©y lóa cã nhiÒu b«ng,
b«ng to, Ýt h¹t lÐp ®Ó cã n¨ng suÊt cao.
3.2. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua kü thuËt lµm m¹

C©y lóa ®−îc cÊy tõ c©y m¹ cã nh÷ng −u ®iÓm:
- Çc khãm lóa ®−îc ph©n bè ®Òu trªn toµn bé diÖn tÝch ruéng lóa.
- Çc khãm lóa cã ®é lín t−¬ng tù nhau t¹o ra sù ®ång ®Òu
- Khi chuyÓn ra ruéng c©y lóa ®· khoÎ, cã kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt víi çc ®iÒu kiÖn
ngo¹i c¶nh bÊt thuËn (rÐt, ngËp, rªu chÌn, s©u bÖnh ph¸ ho¹i...).
- Rót ng¾n thêi gian chiÕm ®Êt cña c©y lóa trªn ruéng cÊy.
Do çc −u ®iÓm nh− ®· nªu mµ ph−¬ng ph¸p cÊy ®−îc ¸p dông rÊt phæ biÕn ë tÊt c¶ çc vïng
trång lóa, ®Æc biÖt lµ çc vïng th©m canh.
Th«ng qua kü thuËt lµm m¹, ta cã thÓ chñ ®éng ®iÒu khiÓn:
1. §é lín c©y m¹ theo ý muèn: D¶nh to, d¶nh bÐ, c©y m¹ víi ®é cao kh¸c nhau.
2. C©y m¹ víi ®é giµ kh¸c nhau.
3. §Î nh¸nh theo ý muèn; cho ®Î nh¸nh sím hoÆc muén, cho ®Î nh¸nh trªn ruéng m¹ hoÆc
®−a ra ruéng lóa míi cho ®Î nh¸nh.
Trªn c¬ së cña kü thuËt lµm m¹ mµ cã thÓ chñ ®éng ®Þnh l−îng sè h¹t thãc cÊy ë 1 khãm lóa,
®Þnh l−îng sè d¶nh cÇn cã ®Ó ®¹t ®−îc sè b«ng tèi −u.
Kü thuËt lµm m¹ d−îc th©m canh, thêi gian l−u m¹ l©u, c©y lóa ®Î nh¸nh sím ®· gióp ta sím
®Þnh l−îng ®−îc sè nh¸nh cÇn cã, tÝnh tr−íc ®−îc thêi ®iÓm træ b«ng, ph¬i mµu.
VÝ dô: Gièng lóa §H60 gieo cÊy ë vô mïa sím ®−îc lµm m¹ theo kiÓu m¹ d−îc th©m canh:
- C©y m¹ ®Î nh¸nh tõ khi cã 4 - 5 l¸ nªn nh¸nh rÊt ®Òu.
- C©y m¹ cã 4 - 6 nh¸nh, c©y 2 khãm m¹/khãm lóa nªn cã ngay 8 - 10 nh¸nh, sau khi
cÊy khãm lóa ®Î thªm 4 nh¸nh thµnh 12 - 14 nh¸nh ®Ó ch¾c ch¾n cã 9 - 10 b«ng to.
- Çc nh¸nh h×nh thµnh sím nªn ®ñ l¸ gióp cho viÖc ph©n ho¸ b«ng, h×nh thµnh hoa
thuËn lîi - b«ng lóa to, nhÞ ®ùc vµ nhôy çi khoÎ.
KÕt hîp çc biÖn ph¸p th©m canh kh¸c, bµ con n«ng d©n ë nhiÒu vïng cña tØnh VÜnh Phó, Hµ
B¾c, Hµ T©y... ®· ®−a n¨ng suÊt cña gièng §H60 ë vô mïa sím ®¹t 220 - 250 kg/sµo hay
6.100 - 6.900 kg/ha.
3.3. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua ph©n bãn vµ çch bãn ph©n
Ph©n chuång lµ nguån ph©n tèt: Lo¹i ph©n nµy cã ®Çy ®ñ c©n ®èi çc chÊt dinh d−ìng cÇn
thiÕt cho c©y lóa, giµu mïn nªn ®Êt t¬i xèp gióp bé rÔ lóa ph¸t triÓn m¹nh.
52
Ph©n ®¹m, ph©n l©n vµ ph©n kali cung cÊp 3 nguyªn tè ®a l−îng quan träng nhÊt lµ nit¬,
photpho vµ kali cho c©y lóa.
Ph©n ®¹m gióp cho th©n l¸ ph¸t triÓn m¹nh. Ph©n l©n gióp bé rÔ khoÎ, tÝch luü tinh bét vÒ h¹t
tèt.
Ph©n kali gióp c©y cøng çp, h¹t lóa to, mÈy, h¹t g¹o ®Éy ®µ
Ph©n vi l−îng tuy sè l−îng rÊt thÊp, nh−ng gióp cho l¸ xanh, h¹t phÊn cã søc sèng cao, t¨ng
c−êng tÝnh chèng bÖnh, chÞu s©u, chÞu rÐt...
Trong th©m canh lóa, ph©n l©n vµ ph©n kali cã vai trß quan träng kh«ng kÐm g× ph©n ®¹m. §Ó
c©y lóa sinh tr−áng, ph¸t triÓn tèt, b«ng to, nhiÒu h¹t, h¹t mÈy cÇn bãn ®ñ l−îng, c©n ®èi N, P,
K vµ bãn kÞp thêi.
* Bãn ph©n ®Ó cã nhiÒu nh¸nh to cã kh¶ n¨ng thµnh b«ng:

Çc gièng lóa míi cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt hiÖn nay vµ trong t−¬ng
lai ®Òu cã thêi gian chiÕm ®Êt trªn ruéng lóa ng¾n ®Ó cã thÓ lµm ®−îc nhiÒu vô trong 1 n¨m
hoÆc lu©n canh c©y trång trong n¨m.
VÝ dô: Çc gièng xu©n sím nh− VN10, DT10 lµ çc gièng dµi ngµy nhÊt hiÖn nay th× thêi
gian tån t¹i trªn ruéng lóa còng chØ lµ 120 - 125 ngµy, trong ®ã cã 30 ngµy thuéc giai ®o¹n
chÝn vµ 35 ngµy thuéc giai ®o¹n lµm ®ßng (nh− ®· tr×nh bµy ë phÇn ba thêi kú sinh tr−ëng vµ
10 giai ®o¹n ph¸t triÓn cña c©y lóa - 3.1.) vµ chØ cßn 60 ngµy ®Ó çc nh¸nh ®Î ra, lín lªn ®ñ sè
l¸. ë vô mïa víi çc gièng 105 - 110 ngµy th× chØ cßn 45 - 50 ngµy (kÓ c¶ tuæi m¹) ®Ó çc
gièng h×nh thµnh nh¸nh, v× vËy rÊt cÇn cho c©y m¹ ®−îc ®Î nh¸nh ngay ë thêi kú ruéng m¹.
Bãn ph©n ë ruéng lóa h−íng tíi ®Ó lo¹i m¹ non cã ®ñ dinh d−ìng, ®Ó ®Î ngay, lo¹i m¹ d−îc
®· cã nh¸nh s½n cÇn lín nhanh ®¹t ®ñ sè l¸ cÇn thiÕt. V× thÕ mµ çc gièng cã TGST ng¾n cÇn:
Bãn ®ñ l−îng ph©n vµ bãn thËt tËp trung vµo giai ®o¹n ®Çu gåm:
- Bãn lãt: Toµn bé ph©n chuång vµ ph©n l©n (2 lo¹i ph©n nµy ®−îc ñ lÉn víi nhau), 50% l−îng
®¹m + 50% l−îng kali ë vô xu©n muén, 40% l−îng ®¹m vµ kali ë vô xu©n sím, 60% l−îng
®¹m vµ 50% l−îng kali ë vô mïa.
- Bãn thóc: Khi sôc bïn ®ît 1 (lóa bÐn rÔ, håi xanh), bãn thóc tiÕp 40% l−îng ®¹m ë vô xu©n
vµ 30% l−îng ®¹m ë vô mïa. L−îng bãn tuú theo ®Êt tèt, xÊu vµ l−îng ph©n chuång ®Çu t−
Çc gièng lóa th©m canh yªu cÇu l−îng ph©n cô thÓ nh− sau:
* Vô xu©n: 5 t¹ ph©n chuång/sµo hay 14 tÊn/ha
25 kg ph©n supe l©n/sµo hay 700 kg/ha
12 kg urª/sµo hay 330 kg/ha
11 kg kali clorua/sµo hay 305 kg/ha
* Vô mïa: 4 t¹ ph©n chuång/sµo hay 11 tÊn/ha
15 kg ph©n supe l©n/sµo hay 420 kg/ha
8 kg urª/sµo hay 220 kg/ha
7 kg kali clorua/sµo hay 190 kg/ha
NÕu cã ®iÒu kiÖn bãn l−îng ph©n chuång lín th× cø 1 t¹ ph©n chuång t¨ng lªn bãn rót ®i 2 kg
l©n, 1 kg ®¹m vµ 1 kg kali.
53
Çc nh¸nh to, ®ñ l¸, sè l−îng ®ñ theo yªu cÇu sÏ ph¸t triÓn thµnh b«ng h÷u hiÖu. Lóa ®Î tËp
trung sím, ph©n bãn ®ñ vµ c©n ®èi ngay tõ khi c©y lóa bÐn rÔ håi xanh lµ ®iÒu kiÖn tèt ®Ó cã
tû lÖ b«ng h÷u hiÖu cao.
* Bãn ph©n ®Ó cã b«ng lóa to, nhiÒu hoa, (nhiÒu h¹t), tû lÖ lÐp thÊp h¹t lóa mÈy:
Khi c©y lóa ph©n ho¸ hoa rÊt cÇn ph©n kali. Giai ®o¹n nµy lµ giai ®o¹n 4 trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn c©y lóa. §Æc biÖt 15 - 18 ngµy tr−íc khi lóa træ, hoa lóa lín lªn nhanh chãng ®Ó trë
thµnh hoa hoµn chØnh, ®ã lµ mét giai ®o¹n xung yÕu. Sè ®¹m vµ kali cßn l¹i bãn nèt vµo giai
®o¹n nµy (10 - 20% sè ®¹m vµ 50 - 60% sè kali). Trong tr−êng hîp cuèi vô kh«ng cã m−a th×
sau khi lóa træ b¸o (kho¶ng 5%) cÇn bãn t¨ng thªm 10% ®¹m vµ 10% kali ®Ó cho c©y ®ñ dinh
d−ìng nu«i h¹t, h¹t ch¾c, mÈy, tû lÖ g¹o cao.
3.4. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua t−íi n−íc

N−íc lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu (nhÊt n−íc nh× ph©n) vµ còng lµ yÕu tè ®iÒu tiÕt ®Ó qua ®ã
®iÒu khiÓn c©y lóa sinh tr−ëng theo ý muèn.
* §iÒu khiÓn sù ®Î nh¸nh b»ng chÕ ®é t−íi: Tr−êng hîp nµy cÇn ph¶i chñ ®éng t−íi tiªu.
Sau khi c©y lóa ®Î nh¸nh ré nÕu cÇn t¨ng c−êng sù ®Î nh¸nh th× rót c¹n n−íc trong ruéng chØ
gi÷ cho võa ®ñ bïn mÒm trong 4 - 5 ngµy. Giun trong ruéng sÏ ho¹t ®éng m¹nh, ®ïn mïn
®Òu, c©y lóa sinh thªm mét líp nh¸nh (cã thÓ thªm 3 - 5 nh¸nh trong khãm lóa), lóc ®ã cÇn
®−a n−íc trë l¹i ë møc 5 - 6 cm ®Ó çc nh¸nh lóa ®· ®Î lín lªn.
Chóng ta còng cã thÓ h¹n chÕ sù ®Î nh¸nh b»ng ®iÒu tiÕt n−íc. Rót hÕt n−íc trong ruéng, ®Ó
ph¬i 2 ngµy cho giun ®ïn mïn ®Òu vµ c©y lóa cøng çp. T−íi n−íc trë l¹i ë møc s©u tíi 1/3
c©y lóa vµ gi÷ ë møc ®ã trong 7 - 8 ngµy. Trong thêi gian nµy chØ cã çc nh¸nh to, khoÎ míi
sinh tr−ëng ®−îc cßn çc nh¸nh yÕu sÏ bÞ h¹n chÕ, c©y lóa kh«ng ®Î thªm nh¸nh n÷a. Sau
giai ®o¹n gi÷ n−íc s©u lu«n gi÷ n−íc ë møc 1/4 - 1/5 chiÒu cao c©y lóa th× h¹n chÕ gÇn nh−
hoµn toµn sù ®Î nh¸nh thªm cña ®a sè çc gièng lóa. Khi c©y lóa ®· chuyÓn sang giai ®o¹n
ph©n ho¸ hoa th× gi÷ n−íc ë møc b×nh th−êng.
* Thóc ®Èy sù ph©n ho¸ hoa ®ång ®Òu vµ sù sinh tr−ëng chiÒu cao ®ång ®Òu:
Tõ giai ®o¹n 20 ngµy tr−íc khi lóa træ, dïng chÕ ®é n−íc ®Ó ®iÒu khiÓn sù ph©n ho¸ hoa vµ
sinh tr−ëng chiÒu cao.
Vµo ngµy thø 20 tr−íc khi lóa træ: Rót hÕt n−íc trong ruéng, ®Ó ph¬i 2 ngµy vµ ®−a n−íc trë
l¹i ë møc võa ®ñ ngËp ch©n c©y lóa, çc nh¸nh cã kh¶ n¨ng ph©n ho¸ sÏ ph©n ho¸ hµng lo¹t.
Vµo ngµy thø 10 tr−íc khi lóa træ: Rót n−íc lÇn 2, ®Ó lé ruéng, 2 ngµy sau ®ã t−íi trë l¹i ë
møc ngËp s©u 6 - 10 cm: víi ph−¬ng ph¸p nµy çc nh¸nh ®· ph©n ho¸ v−¬n ®èt rÊt nhanh vµ
®ång lo¹t.
* §iÒu khiÓn cho c©y lóa træ tËp trung, chÝn tËp trung vµ chÝn nhanh:
Khi c©y lóa træ b¸o cÇn rót n−íc, chØ ®Ó ë møc ®ñ mÒm bïn. HÖ giun vµ vi sinh vËt trong ®Êt
ho¹t ®éng m¹nh, t¨ng c−êng sù ph©n hñy chÊt h÷u c¬ trong ®Êt, kÝch thÝch c©y lóa ra ®ît rÔ
cuèi cïng, c©y lóa cøng çp vµ sù træ b«ng ®−îc thóc ®Èy: C©y lóa ph¬i mµu thuËn lîi, ph¬i
54
mµu nhanh vµ ®ång lo¹t. Khi c©y lóa træ gÇn xong (trªn 85%) th× ®−a n−íc ngËp s©u 7 - 10
cm, sau ®ã ®Ò ngÊm tõ tõ vµ rót c¹n h¼n ë giai ®o¹n lóa chÝn s¸p, chØ cÇn gi÷ ®ñ Èm. §iÒu
khiÓn n−íc theo ph−¬ng ph¸p nµy lµm cho c©y lóa træ nhanh, chÝn nhanh vµ tËp trung, h¹t
mÈy, c©y lóa cøng h¬n, chèng ®æ tèt h¬n vµ nÕu gÆp m−a sÏ tr¸nh ®−îc sù n¶y mÇm.
3.5. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua phßng trõ s©u bÖnh h¹i
S©u bÖnh h¹i lµm cho c©y lóa bÞ tæn th−¬ng, yÕu ®i, sinh tr−ëng, ph¸t triÓn kh«ng theo quy
luËt ®· biÕt tr−íc. ViÖc phßng trõ s©u bÖnh kÞp thêi gióp c©y lóa ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng vèn
cã (nÕu çc biÖn ph¸p kü thuËt kh¸c còng ®−îc b¶o ®¶m).
Ph−¬ng ph¸p phßng trõ s©u bÖnh h¹i tèt nhÊt lµ sö dông çc gièng cã kh¶ n¨ng bï trõ cao khi
bÞ s©u h¹i tÊn c«ng vµ çc gièng cã kh¶ n¨ng chèng bÖnh ngang.
VÝ dô: Çc gièng lóa chÞu ®−îc s©u ®ôc th©n: nÕu 1 vµi nh¸nh bÞ h¹i ë thêi kú lóa con g¸i th×
çc nh¸nh bªn c¹nh sÏ sinh ngay mét sè nh¸nh míi to b»ng hoÆc to h¬n bï l¹i phÇn bÞ mÊt vµ
vÉn træ b«ng b×nh th−êng.
Tr−êng hîp s©u ph¸t sinh thµnh dÞch cÇn hç trî cho c©y lóa b»ng biÖn ph¸p ho¸ häc, sö dông
thuèc trõ s©u ®Ó phun vµo thêi kú s©u chuÈn bÞ hoÆc míi në.
BiÖn ph¸p c¨n b¶n vµ l©u dµi lµ sö dông tæng hîp çc biÖn ph¸p kü thuËt ®ång bé ®Ó lµm cho
c©y lóa sinh tr−ëng ph¸t triÓn tèt, t¹o ra ruéng lóa th«ng tho¸ng Ýt hÊp dÉn c«n trïng vµ tr¸nh
çc ®ît tÊn c«ng (çc ®ît hoÆc løa s©u) cña s©u h¹i. ¦u tiªn sö dông çc gièng Ýt nhiÔm s©u.
MÆt kh¸c h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt viÖc sö dông thuèc trõ s©u ®Ó hÖ c«n trïng cã Ých cã
®iÒu kiÖn sinh s¶n, ®ñ søc c©n b»ng, h¹n chÕ sù ph¸ ho¹i cña s©u. Khi cÇn ph¶i sö dông thuèc
th× chØ sø dông çc lo¹i thuèc an toµn, Ýt hoÆc kh«ng g©y h¹i hÖ sinh vËt cã Ých trong ruéng
lóa. §ã còng lµ néi dung c¬ b¶n cña ch−¬ng tr×nh IPM (qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp) ë c©y lóa.
Çc biÖn ph¸p ®ång bé ®−îc ¸p dông lµ:
- M¹ khoÎ: CÇn th©m canh m¹ chu ®¸o.
- Bãn ph©n c©n ®èi, nhÊt lµ t¨ng c−êng ph©n kali ®Ó trong l¸ lóa kh«ng bÞ thõa ®¹m (lóa
ph¶i cã mµu xanh s¸ng).
- T¨ng c−êng sö dông ph©n chuång ñ môc b»ng ph−¬ng ph¸p ñ nãng.
- CÊy hµng réng (30 x 10 cm hoÆc 30 x 12 cm) ®Ó cã ruéng lóa th«ng tho¸ng nh−ng cÇn
ch¨m sãc sím vµ ®Çy ®ñ ®Ó cã ®ñ sè b«ng/khãm theo yªu cÇu.
- Sö dông çc gièng Ýt nhiÔm s©u.
- Bè trÝ lóa theo trµ ®Ó cã sù ®ång bé, tr¸nh ç biÖt.
* §iÒu khiÓn c©y lóa tr¸nh bÞ m¾c bÖnh:

Mét sè bÖnh h¹i nguy hiÓm ë c©y lóa cã thÓ tr¸nh ®−îc hoµn toµn nÕu ta biÕt khÐo lÐo ®iÒu
khiÓn cho c©y lóa tr¸nh ®−îc çc ®ît ph¸t t¸n å ¹t cña vi sinh vËt g©y bÖnh hoÆc h¹n chÕ sù
tÊn c«ng vµo c©y lóa. BiÖn ph¸p tæng hîp vµ hiÖu qu¶ nhÊt lµ sö dông gièng cã tÝnh chèng
bÖnh ngang: §ã lµ kh¶ n¨ng h¹n chÕ sù sinh tr−ëng ph¸t triÓn cña nhiÒu nßi sinh lý g©y bÖnh
vµ kh¶ n¨ng Ýt nhiÔm víi nhiÒu lo¹i bÖnh g©y h¹i. Çc gièng lóa kiÓu nµy tuy bÞ bÖnh song rÊt
nhÑ, trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh«ng thuËn lîi cho ký sinh th× c©y lóa hoµn toµn khoÎ m¹nh.
VÝ dô: gièng nhiÔm nhÑ ®¹o «n, Ýt nhiÔm kh« v»n, kh¸ng b¹c l¸. Bè trÝ cho lóa træ vµo 7 ngµy
sau tiÕt lËp h¹: khi ®ã nhiÖt ®é cao, ®é Èm thÊp nªn bÖnh ®¹o «n kh«ng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi
55
®Ó tÊn c«ng b«ng lóa míi træ, c©y lóa an toµn víi bÖnh ®¹o «n. ë thêi gian nµy ch−a cã b·o
hoÆc m−a kÐo dµi nªn bÖnh b¹c l¸ kh«ng cã ®iÒu kiÖn g©y h¹i, víi gièng kh¸ng b¹c l¸ th× an
toµn khi lóa træ b«ng. Tuy vËy, bÖnh kh« v»n l¹i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong thêi gian nµy.
CÇn ph¸t hiÖn sím, ®Æc biÖt chó ý ë nh÷ng chç tròng trong ruéng, ë nh÷ng ruéng bÞ mÊt n−íc
vµ cã n−íc xen kÏ vµ xung quanh bê ®Ó ph¸t hiÖn çc æ bÖnh. Dïng thuèc (th−êng lµ
Validacin 1 phÇn ngh×n) phun dËp çc æ dÞch ngay tõ khi míi ph¸t hiÖn lµ an toµn cho c©y lóa.
Trong sè çc biÖn ph¸p ®· nªu ra ë trªn th× biÖn ph¸p ®iÒu khiÓn cho c©y lóa tr¸nh ®−îc sù tÊn
c«ng cña s©u bÖnh lµ biÖn ph¸p rÊt hiÖu qu¶. BiÖn ph¸p nµy th−êng ®−îc ¸p dông ®Ó triÓn
khai cho c©y lóa tr¸nh bÖnh ®¹o «n vµ s©u ®ôc th©n (còng lµ hai loµi s©u bÖnh nguy hiÓm
nhÊt). Víi bÖnh ®¹o «n th× cã thÓ bè trÝ lóa træ sau tiÕt lËp h¹ 7 ngµy ®Ó tr¸nh ®¹o «n cæ b«ng
(nh− ®· tr×nh bµy). Víi s©u ®ôc th©n, n«ng d©n ta cÇn t×m hiÓu ®Ó n¾m v÷ng quy luËt ph¸t
sinh theo løa cña s©u ®ôc th©n, trong ®ã løa s©u 2 (g©y h¹i ë thêi kú lóa træ cña vô xu©n) vµ
løa s©u 4 vµ 5 (g©y h¹i khi lóa træ ë vô mïa) lµ quan träng vµ nguy hiÓm nhÊt. Quy luËt ph¸t
sinh cña 3 løa s©u nguy hiÓm nh− sau:
- Løa 2: b−ím ra ré vµo 7 - 10 th¸ng 5 g©y b«ng b¹c cho çc gièng træ muén (sau 13
th¸ng 5).
- Løa 4: B−ím ra ré vµo 20 th¸ng 9 g©y b«ng b¹c cho çc gièng træ muén thuéc trµ mïa
trung (træ vµo 20 - 25 th¸ng 9)
- Løa 5: B−ím ra ré vµo 30 th¸ng 9 - 1 th¸ng 10 g©y b«ng b¹c cho çc gièng træ muén
thuéc trµ mïa muén (træ sau 10 th¸ng 10).
Nh− vËy, nÕu ta ®iÒu khiÓn sao cho c©y lóa træ xong khi b−ím b¾t ®Çu ra ré, c©y lóa an toµn
kh«ng bÞ hoÆc rÊt Ýt b«ng b¹c.
3.6. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua hÖ thèng lu©n canh c©y trång
* §iÒu khiÓn cho c©y lóa tr¸nh bÞ s©u bÖnh tÊn c«ng.
Çc c©y trång cïng loµi th× cã chung mét loµi s©u bÖnh. ë mét vô trong n¨m (vô mïa hoÆc vô
xu©n) còng cã cïng çc loµi s©u bÖnh ph¸i h¹i. Çc gièng lóa ®−îc cÊy liªn tiÕp trªn 1 ruéng
th× sù tÝch luü s©u bÖnh ë vô tr−íc rÊt dÔ dµng tÊn c«ng c©y lóa ë vô sau.
Ruéng ®−îc cÊy lóa ®éc canh, kh«ng cã thêi gian nghØ (cÊy 2 - 3 vô lóa trong nhiÒu n¨m) th×
c©y lóa ë çc vô sau cµng bÞ nhiÒu loµi s©u bÖnh h¬n hoÆc bÞ s©u bÖnh nÆng h¬n.
Tõ nh÷ng vÊn ®Ò trªn, chóng ta cã thÓ sö dông hÖ thèng lu©n canh c©y trång ®Ó ®iÒu khiÓn cho
c©y lóa Ýt bÞ m¾c bÖnh hoÆc bÞ s©u tÊn c«ng. Trong khi bè trÝ c©y trång tr−íc lóa ®Ó h¹n chÕ
®Õn møc thÊp nhÊt sù ph¸ h¹i cña s©u bÖnh th× çc c©y trång nµy ph¶i lµ:
- Çc c©y trång kh¸c loµi víi lóa (®Ëu t−¬ng, khoai lang, khoai t©y, rau çc lo¹i...).
- Nªn bè trÝ xen kÏ 1 vô c©y trång c¹n.
- Tr¸nh ®−îc sù trïng hîp theo vô, nÕu kh«ng tr¸nh ®−îc th× còng tr¸nh ®−îc sù trïng
lÆp vÒ gièng.
VÝ dô: Vô xu©n 1994 cÊy lóa, nÕu vô xu©n 1995 trång khoai t©y xu©n, th× vô xu©n 1996 cÊy
lóa trë l¹i sÏ rÊt Ýt bÞ s©u bÖnh.
NÕu vÉn ph¶i cÊy lóa th×: Vô xu©n 1994 cÊy gièng DT10, vô xu©n 1995 nªn cÊy gièng V14 ®Ó
sang vô xu©n 1996 cã thÓ cÊy IR 17494.
56
* Bè trÝ cÊy lóa sau çc c©y lµm giµu ®Êt:
Trong hÖ thèng c©y trång 1 n¨m cÇn bè trÝ xen 1 vô ®Ëu t−¬ng hoÆc çc c©y ®Ëu kh¸c lµ lo¹i
c©y lµm giµu ®Êt.
Khoai t©y còng lµ mét c©y tèt v× l−îng ph©n bãn cho khoai t©y cßn d− nhiÒu (nhÊt lµ ph©n
chuång vµ ph©n l©n) do khoai t©y ch−a sö dông hÕt. Çc c«ng thøc lu©n canh sau ®©y rÊt cã
hiÖu qu¶:
- Lu©n canh theo vô trong n¨m:
1) Lóa xu©n - §Ëu tù¬ng hÌ - Lóa mïa muén.
2) Lóa xu©n - Lóa mïa sím - §Ëu t−¬ng ®«ng.
3) Lóa xu©n - Lóa mïa sím - Rau ®«ng (hµnh t©y, cµ chua...).
4) Lóa xu©n - Lóa mïa trung - Khoai t©y.
5) Khoai t©y xu©n - Lóa mïa cùc sím - §Ëu t−¬ng thu ®«ng.
6) §Ëu t−¬ng xu©n - Lóa mïa sím - Cµ chua sím.
7) Rau ¨n qu¶ vô xu©n (®Ëu rau, d−a chuét...) - Lóa mïa sím - §Ëu t−¬ng ®«ng.
8) Lóa xu©n - Lóa mïa - Khoai t©y - BÌo hoa d©u.
9) Lóa xu©n - Lóa mïa - BÌo hoa d©u.
- Lu©n canh theo n¨m:
N¨m thø nhÊt: §Ëu t−¬ng xu©n - Lóa mïa sím - Cµ chua sím.
N¨m thø 2: Lóa xu©n - §Ëu t−¬ng hÌ - D−a hÊu thu ®«ng.
N¨m thø 3: §Ëu t−¬ng xu©n - Lóa mïa cùc sím - Ng« thu ®«ng.
ë khu vùc ®ång b»ng B¾c bé, viÖc bè trÝ lu©n canh theo vô ®· ®−îc nhiÒu n¬i chó ý, song hÖ
thèng lu©n canh theo n¨m cßn Ýt. Tuy nhiªn, hÖ thèng lu©n canh theo n¨m rÊt cã hiÖu qu¶,
nhÊt lµ gi¶m sù ph¸ h¹i cña s©u bÖnh. VÝ dô: gia ®×nh cã 2 sµo ruéng víi ®é cao, thµnh phÇn
c¬ giíi t−¬ng tù nhau th× nªn: vô xu©n 1994 trång ®Ëu t−¬ng xu©n ë thöa thø nhÊt, cÊy lóa
xu©n ë thöa thø 2. N¨m 1995 chuyÓn sang cÊy lóa xu©n ë thöa thø nhÊt, trång ®Ëu t−¬ng
xu©n ë thöa thø hai vµ çc n¨m sau l¹i ®æi l¹i.
Çc hÖ thèng lu©n canh ®Æc biÖt:

ë mét sè vïng tròng, vô mïa th−êng bÞ ngËp, cã thÓ ¸p dông 2 hÖ thèng lu©n canh ®Æc biÖt
sau ®©y:
- HÖ thèng 1 lóa 1 ç:
Ng−êi ta kiÕn thiÕt ruéng thµnh "ruéng -ao", vô mïa khi m−a nhiÒu th× ruéng thµnh ao nu«i
ç. Vô xu©n khi n−íc c¹n th× cÊy lóa xu©n chÝnh vô hoÆc xu©n sím. Lóa chuyÓn sang thêi kú
con g¸i b¾t ®Çu gi÷ n−íc vµ ®Ó mùc n−íc t¨ng dÇn theo sù t¨ng cña chiÒu cao c©y lóa. Ruéng
lóa lóc nµy biÕn thµnh "s©n ch¬i" vµ khu "thøc ¨n" cho ç. ë hÖ thèng nµy ®Êt rÊt tèt, vô xu©n
chØ cÇn bãn rÊt Ýt ph©n (thËm chÝ kh«ng cÇn bãn ph©n) mµ lóa vÉn tèt, Ýt s©u bÖnh.
HÖ thèng 1 lóa - 1 vô bá ho¸ (do ngËp n−íc):
Mét sè vïng ®Êt b·i ven s«ng tõ th¸ng 7 hµng n¨m th−êng bÞ ngËp n−íc. N«ng d©n chØ bè trÝ
th©m canh vô lóa xu©n b»ng gièng xu©n sím, thu ho¹ch vµo cuèi th¸ng 5 ®Çu th¸ng 6, sau ®ã
®Êt bÞ ngËp kh«ng trång cÊy g× ®Ó cho cá vµ c©y d¹i ph¸t triÓn tù do.
57
3.7. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua viÖc sö dông çc chÕ phÈm bæ trî
Çc chÕ phÈm bæ trî ®−îc sö dông ngµy cµng nhiÒu trong viÖc ®iÒu khiÓn sù sinh tr−ëng, ph¸t
triÓn cña c©y lóa nh»m t¹o ra sù c©n b»ng, sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèi −u. Theo b¶n chÊt cña
sù t¸c ®éng çc chÕ phÈm bæ trî ®−îc xÕp vµo 2 nhãm lín: Nhãm ph©n bãn vµ nhãm çc chÊt
cã nguån gèc lµ çc chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng.
Nhãm ph©n bãn: Lµ nhãm çc chÊt ®iÒu tiÕt th«ng qua viÖc cung cÊp cho c©y lóa mét nguån
dinh d−ìng trùc tiÕp b»ng phun cho c©y çc hîp chÊt chøa N, P, K tinh khiÕt, c©y hÊp thô qua
l¸, çc chÊt dinh d−ìng ph¸t huy t¸c dông rÊt nhanh. Ph©n bãn l¸ cã t¸c dông rÊt tèt khi bé rÔ
yÕu, khi c©y ®· cã nô, cã hoa, nh»m t¨ng c−êng qu¸ tr×nh tæng hîp çc chÊt ®−êng bét vµ tÝch
luü dinh d−ìng vµo qu¶ vµ h¹t. Nhãm ph©n bãn kh¸c lµ phun hoÆc bãn cho c©y çc nguyªn tè
hµm l−îng rÊt thÊp ®ãng vai trß nh− çc Vitamin cho ng−êi. §ã lµ nguyªn tè vi l−îng nh−
Bo, Molip®en, Magiª, §ång, Mangan, KÏm... ë nh÷ng n¬i thiÕu çc nguyªn tè vi l−îng ®·
cho hiÖu qu¶ rÊt râ nh− t¨ng c−êng sù sinh tr−ëng, l¸ xanh, ®Î khoÎ, h¹t to h¬n, tû lÖ lÐp thÊp,
chÞu rÐt tèt h¬n...
Nhãm çc chÊt ®iÒu tiÕt sinh tr−ëng:
Lµ çc chÊt cã t¸c dông kÝch thÝch vÒ t¨ng c−êng sù sinh tr−ëng hoÆc ph¸t triÓn. Th«ng qua
viÖc cung cÊp cho c©y çc chÕ phÈm nµy lµm cho c©y lóa sinh tr−ëng khoÎ, ®¹t ®−îc sè l−îng
hoa tèi ®a, t¨ng c−êng søc sèng cña hoa (nhÞ ®ùc vµ nhuþ çi), t¨ng c−êng sù thô phÊn, thô
tinh (gi¶m tû lÖ lÐp). Tuú theo môc ®Ých mµ sö dông çc chÕ phÈm bæ trî nh»m ®iÒu khiÓn
cho c©y lóa ®¹t ®−îc sù sinh tr−ëng, ph¸t triÓn nh− ý muèn. Çc chÕ phÇm ®−îc chÕ t¹o vµ
l−u hµnh trªn thÞ tr−êng tËp trung vµo mét sè h−íng nh− sau:
- T¨ng c−êng sù ®Î nh¸nh: Lo¹i chÕ phÈm nµy ®−îc dïng ®Ó phun cho m¹ gieo theo quy
tr×nh th©m canh víi liÒu 200 - 300 phÇn triÖu (200-300 ppm) khi c©y m¹ cã 1 - 1,5 l¸
thËt. ChÕ phÈm cã tªn MET phun cho m¹ thóc ®Èy c©y m¹ ®Î nh¸nh tõ khi cã 4 l¸ thËt.
NÕu dinh d−ìng vµ ¸nh s¸ng ®ñ th× sau 30 ngµy 1 h¹t thãc cã thÓ sinh ra 8 - 14 nh¸nh.
Çc nh¸nh ®−îc sinh ra sím nªn rÊt ®Òu vµ ®Òu cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh b«ng.
- T¨ng c−êng chiÒu cao: Tr−êng hîp th©m canh cao b«ng lóa to nªn træ kh«ng tho¸t.
§é Èm kh«ng khÝ thÊp còng lµm cho lóa træ kh«ng tho¸t. Còng cã mét sè gièng lóa cã
®Æc tÝnh træ kh«ng tho¸t. Lóa træ kh«ng tho¸t lµm cho mét bé phËn hoa kh«ng ph¬i
mµu, h¹t lÐp ¶nh h−ëng n¨ng suÊt. ChÕ phÈm GA3 nång ®é 100 ppm phun khi lóa træ
®Òu cã thÓ lµm cho lóa træ tho¸t dÔ dµng.
- Çc lo¹i ph©n bãn qua l¸: §−îc sö dông khi c©y m¹ sinh tr−ëng kÐm, c©y lóa ë thêi kú
træ b«ng ®Ó thóc ®Èy hoÆc t¨ng c−êng søc sèng cña c©y, gióp c©y lªn nhanh, kÐo dµi
tuæi thä cña l¸ lµm cho n¨ng suÊt ®−îc c¶i thiÖn. Komix, Pomior, Thiªn N«ng thuéc
lo¹i nµy.
- Ph©n vi l−îng: Lµ lo¹i ph©n ®ãng vai trß nh− vitamin ®èi víi ng−êi. ë nh÷ng n¬i thiÕu
hôt nguyªn tè vi l−îng lu«n g©y ra çc kiÓu mÊt c©n b»ng trong sinh tr−ëng, ph¸t triÓn
cña c©y lóa nh−: mÊt diÖp lôc, c©y cßi cäc, rông hoa, rông h¹t... Dïng çc nguyªn tè vi
l−îng d−íi d¹ng çc chÕ phÈm dÔ hÊp thu qua l¸ ®Ó phun cho c©y tõ khi c©y b¾t ®Çu
sinh tr−ëng m¹nh sÏ ®iÒu hoµ ®−îc sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn b×nh th−êng.
58
IV. Kü THUËT TH¢M CANH LóA GIEO TH¼NG
Lóa gieo th¼ng ®−îc ¸p dông ë nhiÒu n¬i, nÕu chän ®−îc gièng phï hîp th× gieo th¼ng sÏ tèn
Ýt c«ng nhÊt mµ n¨ng suÊt vÉn ®¹t b»ng vµ cã thÓ cao h¬n lóa cÊy. Khi th©m canh lóa gieo
th¼ng nªn chó ý mét sè ®iÓm sau ®©y:
1. Chän ruéng
Ruéng th©m canh lóa gieo th¼ng cÇn lµ ch©n vµn ®Õn vµn cao, chñ ®éng t−íi tiªu, lµ ch©n ®Êt
3 vô. §Êt cña ruéng gieo th¼ng cÇn lµm kü h¬n, t¨ng lÇn bõa cho b»ng ph¼ng.
2. Bãn ph©n lãt (TÝnh cho 1 sµo B¾c bé)

Bãn 400 - 500 kg ph©n chuång, 20 - 22 kg supe l©n hoÆc l©n nung ch¶y. Hai lo¹i ph©n nµy
bãn lãt s©u, ®−îc bõa vïi s©u vµo ®Êt. Tr−íc lÇn bõa cuèi cïng bãn lãt: 2 kg urª vµ 2 kg kali
clorua. §Ó cho l¾ng bïn, sau ®ã chia luèng theo chiÒu dèc cña ruéng, luèng réng 2 m. R·nh
luèng kh«ng cÇn s©u, chØ cÇn ®ñ ®Ó rót hÕt n−íc trong ruéng.
3. Lùa chän gièng lóa cho gieo th¼ng

Gièng lóa dïng cho gieo th¼ng th−êng lµ lo¹i h×nh thÊp c©y (80 - 90 cm) ®Ó lóa kh«ng bÞ ®æ,
v× lóa gieo th¼ng kh«ng cã ®èt ®−îc vïi s©u vµo ®Êt nh− lóa cÊy.
Çc gièng thÝch hîp cho gieo th¼ng cã çc ®Æc ®iÓm:
- Lµ lo¹i h×nh b«ng to.
- Kh¶ n¨ng ®Î nh¸nh trung b×nh, th©n chôm, gän.
- Bé l¸ cøng, th¼ng ®øng.
- C©y cøng, mËp, khoÎ.
- Thêi gian sinh tr−ëng tõ ng¾n ®Õn trung b×nh (85 - 105 ngµy).
4. Xö lý h¹t gièng, ng©m ñ

H¹t gièng ph¶i xö lý lo¹i bá lÐp, löng b»ng n−íc muèi 1,13 (®· ®−îc tr×nh bµy kü ë phÇn th©m
canh m¹), sau khi ®·i s¹ch n−íc muèi ®æ n−íc s¹ch ng©m ®ñ 72 giê; cø 24 giê thay n−íc 1
lÇn, lÇn sau cïng ®·i thËt s¹ch, ñ cho h¹t nøt nanh (gai døa), mang gieo ngay.
5. Gieo
Ruéng lóa ®· bãn ph©n lãt, chia luèng, rót hÕt n−íc ®em thãc gièng ®· ñ ®Ó gieo ngay. Chó ý
tr¸nh trêi m−a sau khi gieo
L−îng gièng: Víi gièng h¹t nhá (P 1.000 h¹t d−íi 22 gam) cÇn gieo 2 kg thãc mÇm cho 1 sµo
hay 55 kg mÇm cho 1 ha. Víi gièng h¹t to (P 1.000 h¹t trªn 25 gam) cÇn gieo 2,5 kg mÇm
cho 1 sµo hay 69 kg mÇm cho 1 ha. KiÓm tra sè c©y mäc khi cã 2 l¸ thËt cÇn ®¹t 140 - 150
c©y/ m2. NÕu sè l−îng v−ît qu¸ con sè trªn cÇn tØa bá çc c©y nhá vµ ë nh÷ng chç gieo dµy
®Ò gi÷ l¹i 150 c©y/ m2 lµ võa. Chó ý gieo óp tay cho h¹t lÆn s©u vµo ®Êt vµ gieo thËt ®Òu.
59
6. Ch¨m sãc
- Kh«ng ®Ó n−íc ®äng.
- 1 - 2 ngµy sau khi gieo cÇn phun thuèc trõ cá Sofit víi l−îng 35 ml + 10 lÝt n−íc cho 1
sµo lóa hay 1 lÝt thuèc pha vµo 300 lÝt n−íc phun ®Òu cho 1 ha. Chó ý phun ®Òu c¶
phÇn r·nh luèng kh«ng bá sãt.
- Bãn thóc: Lóa cã 2 l¸ thóc: 3 kg ®¹m urª vµ 3 kg kali clorua 1 sµo hay 80 kg urª vµ 80
kg kali clorua cho 1 ha.
- Lóa cã 6 l¸: thóc lÇn 2 b»ng 3 kg ®¹m vµ 3 kg kali cho 1 sµo (80 kg urª vµ 80 kg kali
clorua cho 1 ha).
- Lóa ph©n ho¸ ®ßng: Thóc tiÕp 2 kg ®¹m vµ 2 kg kali cho 1 sµo (55 kg urª vµ 55 kg kali
cho 1 ha).
- Lóa træ b¸o: Bãn nu«i h¹t lÇn cuèi b»ng 2 kg ®¹m vµ 4 kg kali cho 1 sµo (55 kg urª vµ
110 kg kali clorua cho 1 ha).
- T−íi n−íc: + Lóa cã 3 l¸: T−íi n−íc cho l¸ng mÆt luèng.
+ Lóa cã 5 l¸: T−íi n−íc ngËp hÕt luèng (líp n−íc kho¶ng 3 - 4 cm).
+ Lóa ph©n ho¸ ®ßng: Rót hÕt n−íc trong ruéng ®Ó c¹n 2 - 3 ngµy, khi
thÊy giun ®ïn mïn ®Òu hoÆc ruéng lóa se bïn th× t−íi n−íc trë l¹i ë
møc 7 - 10 cm.
+ Lóa cã ®ßng giµ: Rót n−íc lÇn 2 song chØ ®Ó c¹n 1 - 2 ngµy råi t−íi
l¹i ngay
+ Lóa chÝn s¸p: Rót hÐt n−íc trong ruéng
Chó ý:
- Lóa gieo th¼ng cÇn nhiÒu kali h¬n ®¹m.
- ChØ rót n−íc ®Ó c¹n víi çc ruéng chñ ®éng t−íi.
- Phßng trõ s©u bÖnh gièng nh− ë lóa cÊy.
60

Full Text

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Full Text

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

PTS.

NGUYÔN V¡N HOAN

Kü THUËT TH¢M CANH LóA

NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP

Lêi NãI §ÇU ..........................................................................................................................4

I. THÕ NµO Lµ TH¢M CANH LóA? ................................................................................5

II. Kü THUËT TH¢M CANH M¹ ....................................................................................15

1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹?.........................................................................................15

2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n..............................................................................................16

3. Th©m canh m¹ ë vô hÌ thu - vô mïa ...........................................................................29

3.l. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ng¾n ngµy ................................................................29

III. Kü THUËT TH¢M CANH LóA CÊY .......................................................................37

2.1. §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t.......................................................................................44

IV. Kü THUËT TH¢M CANH LóA GIEO TH¼NG ......................................................59

2. Bãn ph©n lãt (TÝnh cho 1 sµo B¾c bé) ..........................................................................59

3. Lùa chän gièng lóa cho gieo th¼ng...............................................................................59

4. Xö lý h¹t gièng, ng©m ñ ................................................................................................59

6. Ch¨m sãc ........................................................................................................................60

Bè trÝ thêi vô thÝch hîp:

CÊy ®óng kü thuËt:

Bãn ph©n ®óng vµ ®ñ:

H×nh 3: C¸ch bãn ®¹m

1. T¹i sao ph¶i th©m canh m¹?

H×nh 4: S¬ ®å ®Î nh¸nh cña c©y lóa

2. Th©m canh m¹ ë vô xu©n

2.1. Kü thuËt th©m canh m¹ víi c¸c gièng dµi ngµy

• Chän thãc gièng:

Ph−¬ng ph¸p "c©y h¹t"

H×nh 5: Lµm c©y h¹t

Ph−¬ng ph¸p "B¸t c¸t"

Nguyªn liÖu: (cho 1 gièng lóa)

B¶NG MÉU X¸C §ÞNH SøC N¶Y MÇM

H×nh 6: C©y mÇm b×nh th−êng

B + C = Tæng sè h¹t gieo hay

Sè c©y mÇm b×nh th−êng

L−îng muèi cÇn: 2,3kg + 0,23 kg = 2,53kg.

2.2 Kü thuËt th©m canh m¹ víi c¸c gièng ng¾n ngµy

+ Ph−¬ng ph¸p ViÖt NhËt:

H×nh 8: Khay m¹ vµ thanh g¹t

H×nh 9. Mµn m¹ hay ¸o m¹.

+ Ph−¬ng ph¸p Tunel trªn ruéng:

H×nh 10. Lµm Tunel trªn ruéng

3. Th©m canh m¹ ë vô hÌ thu - vô mïa

3.l. Th©m canh m¹ víi nhãm gièng ng¾n ngµy

3.2 Th©m canh m¹ víi nhãm gièng trung ngµy

H×nh 11: Cµo vµ trang

1.1. §iÒu kiÖn tèi −u cho lóa træ b«ng ë vô xu©n

1.2 §iÒu kiÖn tèi −u ®Ó lóa træ b«ng ë vô hÌ thu

1.4. C¸ch tÝnh thêi gian tõ cÊy ®Õn træ

Nhãm ph¶n øng nhÑ Nhãm ph¶n øng chÆt

Tõ c¸c ®Æc ®iÓm ®· nªu trªn, ta rót ra kÕt luËn:

2. §iÓu khiÓn cho ruéng lóa cã sè b«ng tèi −u

So víi n¨ng suÊt lý thuyÕt:

2.1. §Þnh l−îng sè b«ng cÇn ®¹t

ë gièng Shan −u quÕ 99 nh− võa ®Ò cËp, ta cã:

2.2. Chän mËt ®é vµ kho¶ng c¸ch tèi −u

* Víi mËt ®é 43 khãm/m2

* Víi mËt ®é 38 khãm/ m2

* Víi mËt ®é 33 khãm/ m2

* Víi mËt ®é 30 khãm/ m2

3. §iÒu khiÓn cho khãm lóa cã sè nh¸nh h÷u hiÖu cao,

3.2. §iÒu khiÓn khãm lóa th«ng qua kü thuËt lµm m¹

* Bãn ph©n ®Ó cã nhiÒu nh¸nh to cã kh¶ n¨ng thµnh b«ng:

3.4. §iÒu khiÓn c©y lóa th«ng qua t−íi n−íc