Kiểm Dịch Thực Vật và Dịch hại Nông sản Sau Thu Hoạch

Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o
Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp Hµ Néi
Chñ biªn
GS.TS. Hµ Quang Hïng
GIÁO TRÌNH
KiÓm dÞch thùc vËt Vµ dÞch h¹i
n«ng s¶n sau thu ho¹ch
(D¹y cho §¹i häc Chuyªn ngµnh BVTV vµ C©y trång)
Hµ Néi- 2004
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Giáo trình Kiểm dịch thực vật và Dịch hại nông sản sau thu hoạch ……..1
Lêi nãi ®Çu
M«n häc KiÓm dÞch th−c vËt (KDTV) vµ dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch
lµ m«n häc quan träng trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o kü s− N«ng häc chuyªn
ngµnh B¶o vÖ thùc vËt. M«n häc nh»m trang bÞ cho sinh viªn nh÷ng kiÕn thøc
c¬ b¶n vµ thùc tiÔn vÒ c¬ së khoa häc cña KDTV, ph¸p lÖnh ®iÒu lÖ vÒ
KDTV cña n−íc Céng hßa xA héi chñ nghÜa ViÖt nam, vÒ çc loµi dÞch h¹i
n«ng s¶n sau thu ho¹ch… §©y lµ c¬ së ®Ó sinh viªn kÞp thêi ph¸t hiÖn, gi¸m
®Þnh chÝnh x¸c ®èi t−îng KDTVvµ dÞch h¹i chÝnh trong kho; tõ ®ã ®Ò xuÊt
biÖn ph¸p xö lÝ, tiªu diÖt triÖt ®Ó ®èi t−îng KDTV, ng¨n chÆn sù l©y lan cña
chóng vµ phßng chèng çc loµi dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch cã hiÖu qu¶.
XuÊt ph¸t tõ môc tiªu ®µo t¹o vµ vÞ trÝ cña m«n häc, trong qu¸ tr×nh biªn
so¹n gi¸o tr×nh “KiÓm dÞch thùc vËt vµ dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch”, çn
bé gi¶ng d¹y Bé m«n C«n trïng, Khoa N«ng häc ®A cè g¾ng tr×nh bµy gi¸o
tr×nh mét çch khoa häc, ng¾n gän, cËp nhËt ®Ó ng−êi ®äc dÔ tiÕp thu vµ trÝch
dÉn tµi liÖu tham kh¶o.
Gi¸o tr×nh ®−îc ph©n c«ng biªn so¹n nh− sau:
Chñ biªn: GS.TS. Hµ quang Hïng
PhÇn KiÓm dÞch thùc vËt: GS.TS. Hµ quang Hïng
PhÇn dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch: ThS. NguyÔn minh Mµu
Mét sè néi dung vµ h×nh ¶nh minh häa ®−îc tham kh¶o, trÝch dÉn tõ çc
tµi liÖu tham kh¶o viÕt ë cuèi gi¸o tr×nh.
Do ®iÒu kiÖn vµ thêi gian cã h¹n nªn trong biªn so¹n gi¸o tr×nh nµy khã
tr¸nh khái thiÕu sãt. Chóng t«i mong nhËn ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña b¹n ®äc
vµ ®ång nghiÖp ®Ó lÇn xuÊt b¶n kÕ tiÕp gi¸o tr×nh sÏ hoµn thiÖn h¬n.
Çc t¸c gi¶.
PhÇn I. KiÓm dÞch thùc vËt
Bµi 1
Môc ®Ých, ý nghÜa, néi dung cña KiÓm dÞch thùc vËt (KDTV)
1. Nguån gèc vµ kh¸i niÖm vÒ KiÓm dÞch thùc vËt
1.1. Nguån gèc KDTV
+ KiÓm dÞch b¾t nguån tõ tiÕng ý: (Quarantina hay quaranta cã nghÜa
40 ngµy çch ly)
Tõ tiÕng Anh: quarantine vµ tiÕng Latin: quarantum cã nghÜa lµ bÕn
n−íc, bèn m−¬i ngµy çch ly, phong to¶.
Qua qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña xA héi ®Æc biÖt cña ngµnh ngo¹i th−¬ng,
néi th−¬ng hµng ho¸ ®−îc trao ®æi ngµy cµng m¹nh mÏ gi÷a çc n−íc, çc
vïng cña mét quèc gia, nghÜa cña çc tõ trªn ®−îc chuyÓn thµnh KiÓm dÞch.
Theo çc l« hµng vµ mÆt hµng trao ®æi mµ chia ra kiÓm dÞch thùc vËt, kiÓm
dÞch ®éng vËt.
+ ThÕ kû 14, thµnh phè Venise (ý) qui ®Þnh: thuyÒn bÌ n−íc ngoµi sau
lóc cËp bÕn c¶ng ph¶i ®ç çch ly bÕn 40 ngµy ®Ó kiÓm tra bÖnh truyÒn
nhiÔm nh−: bÖnh vÒ phæi, bÖnh t¶, sèt ph¸t ban,... nãi chung lµ bÖnh h¾c tö.
+ 1660, ë thµnh Loren (Ph¸p0 ra ph¸p lÖnh tiªu diÖt lóa chÐt cña lóa
m× vµ cÊm nhËp gièng ®Ó chèng bÖnh rØ th©n lóa m×.
+ Cuèi thÓ kû 19, xuÊt hiÖn ph¸p lÖnh KDTV ë nhiÒu n−íc, do t×nh
h×nh nhiÒu loµi dÞch s©u, bÖnh theo hµng ho¸ vËt thÓ thùc vËt lan truyÒn
nhanh, ph¹m vi räng, ch¼ng h¹n, bÖnh mèc s−¬ng khoai t©y, s©u çnh
cøngh¹i khoai t©y, rÖp rÔ nho, bÖnh hÐo vµng c©y,...)
+ N¨m 1873, §øc cÊm nhËp khoai t©y tõ Mü vµo ®Ó chèng bä çnh
cøng h¹i khoai t©y.
+ N¨m 1877, Anh banh hµnh ph¸p lÖn KDTV chèng bä çnh cøng h¹i
khoai t©y.
+ N¨m 1890, Indonesia banh hµnh ph¸p lÖnh cÊm nhËp cµ phª tõ
Ceylan ®Ó chèng bÖnh rØ s¾t khoai t©y.
+ N¨m 1873, Nga; 1900, óc; 1912, Mü; 1914, NhËt, Ên §é; 1931,
Trung Quèc;.... ®A ban hµnh ph¸p lÖnh KDTV.
1.2. §Þnh nghÜa KDTV
+ Theo F.A.O, KDTV lµ ph¸p luËt qui ®Þnh ®Ó tiÕn hµnh kiÓm tra ®èi
víi hµng ho¸ l−u th«ng nh»m phßng ngõa vµ lµm chËm sù c− tró cña s©u
bÖnh h¹i ë mét vïng khi chóng ch−a ph¸t sinh.
+ ë Anh n¨m 1983, KDTV lµ l−u gi÷ thùc vËt hoÆc ®Ó ë tr¹ng th¸i
çch ly cho ®Õn lóc thÊy chóng khoÎ míi th«i hoÆc KDTV lµ tÊt c¶ çc nç
lùc ng¨n chÆn sù lan truyÒn mäi vËt thÓ sinh vËt kh«ng cÇn thiÕt gi÷a çc
khu vùc kh¸c nhau.
+ ë Liªn Xo cò n¨m 1973, KDTV lµ tæng hîp çc biÖn ph¸p cña Nhµ
n−íc nh»m ng¨n chÆn sù x©m nhËp vµ lan truyÒn cña s©u, bÖnh, cá d¹i nguy
hiÓm, môc ®Ých lµ b¶o vÖ tµi nguyªn thùc vËt cña quèc gia.
+ ë §an M¹ch 1997, KDTV lµ biÖn ph¸p ng¨n chÆn bÖnh vµ çc vi
sinh vËt g©y h¹i thùc vËt tõ mét vïng x©m nhËp vµo vïng kh¸c ®Ó x©m
nhiÔm.
+ ë Trung Quèc n¨m 1986, KDTV lµ biÖn ph¸p phßng ngõa b»ng
çch Nhµ n−íc dùa vµo ph¸p luËt vµ biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó khèng chÕ sù
di chuyÓn thùc vËt nhËp khÈu vµo tõng vïng trong n−íc nh»m ng¨n chÆn sù
x©m nhËp vµ lan truyÒn cacs sinh vËt g©y h¹i nguy hiÓm nh− s©u, bÖnh. §ã
lµ biÖn ph¸p phßng ngõa c¬ b¶n, truyÒn thèng trongc¶ sù nghiÖp BVTV.
+ ë ViÖt Nam (1956), KDTV lµ biÖn ph¸p mang tÝnh ph¸p lÖnh Nhµ
n−íc, nh»m ng¨n chÆn sù l©y lan cña çc loµi dÞch h¹i (s©u, bÖnh,...) tõ
bvïng nµy sang vïng kh¸c, tõ n−íc nµy sang n−íc kh¸c.
+ 1951m F.A.O th«ng qua b¶n c«ng −íc vÒ BVTV quèc tÕ gäi t¾t lµ
IPPC.
+ 1987, 89 n−íc tham gia c«ng −íc vÒ BVTV vµ thµnh lËp 9 tæ chøc
BVTV cho çc vïng ®Þa lý trªn hµnh tinh.
Tæ chøc BVTV ch©u ¢u vµ §Þa trung h¶i (EPPO) 1951 lËp vµ cã 35
n−íc tham gia. Trô së ë Ph¸p.
HiÖp héi KDTV ch©u Phi (IAPSC), thµnh lËp n¨m 1954, cã 48 n−íc
thµnh viªn. Trô së ë Cam¬rum.
Tæ chøc B¶o vÖ ®éng thùc vËt Trung Mü (OIRSA), thµnh lËp 1955,
cã 8 n−íc thµnh viªn. Trô së ë Sanvador.
Héi BVTV khu vùc ch©u ¸ Th¸i B×nh D−¬ng (APPPC), thµnh lËp
n¨m 1956, cã 24 n−íc thµnh viªn. Trô së ë Th¸i Lan.
Héi BVTV vïng cËn ®éng (NEPPC) thµnh lËp 1963, cã 16 n−íc
tham gia. Trô së ë AicËp.
Tæ chøc BVTV v×mg Boliver OBSA), thµnh lËp n¨m 1965, cã 6
thµnh viªn. Trô së ë Arkentina.
Héi BVTV khu vùc biÓn Caraibo (CPPC), thµnh lËp n¨m 1967, cã
14 n−íc thµnh viªn. Trô së ë T©y Ban Nha.
Tæ chøc BVTV B¾c Mü (NAPPO), thµnh lËp 1976, cã 3 n−íc thµnh
viªn. Trô së ë Canada.
1.3. Môc ®Ých cña KDTV
Môc ®Ých cña KDTV lµ ng¨n chÆn sù lan truyÒn (truyÒn vµo vµ truyÒn
ra) çc loµi dÞch h¹i (s©u, bÖnh, cë d¹i,...) nguy hiÓm do con ng−êi g©y ra;
®Æc biÖt tõ n−íc ngoµi lan truyÒn vµo trongn−íc mµ çc loµi s©u bÖnh ®ã
ch−a ph¸t sinh trong n−íc nh»m b¶o vÖ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (n«ng, l©m
nghiÖp, v−ên c©y,....) víi nghÜa réng lµ an toµn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ hÖ
sinh th¸i n«ng nghiÖp gãp phÇn l−u th«ng vµ trao ®æi thùc vËt, s¶n phÈm
thùc vËt (gièng, c©y con,...) kh«ng mang s©u bÖnh nguy hiÓm ®Ó ph¸t triÓn
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l−u th«ng th−¬ng nghiÖp, thùc hiÖn hîp t¸c quèc tÕ.
Tõ môc ®Ých cña KDTV chóng ta thÊy râ.
+ KDTV nh×n vµo lîi Ých toµn côc vµ l©u dµi, lµm cho lîi Ých kinh tÕ,
xA héi, sinh th¸i thµnh mét thÓ thèng nhÊt.
+ Sinh vËt h¹i mµ KDTV tËp trung vµo lµ dÞch h¹i nguy hiÓm (s©u,
bÖnh kiÓm dÞch). Sinh vËt ®ã ch−a ph¸t sinh trong n−íc, trong vïng hoÆc ®A
ph¸t sinh nh−ng ph©n bè hÑp.
+KDTV lÊy ph¸p qui lµm c¨n cø bao gåm çc luËt lÖ KDTV cña mét
n−íc, còng nh− cña ®Þa ph−¬ng ban hµnh vµ luËt lÖ KDTV quèc tÕ mµ mçi
n−íc ®A ký.
+ KDTV kh«ng ph¶i lµ biÖn ph¸p ®¬n ®éc mµ lµ mét lo¹t biÖn ph¸p
cÊy thµnh gäi lµ hÖ thèng qu¶n lý tæng hîp IPM.
1.4. Mét sè kh¸i niÖm, thuËt ng÷ vÒ KDTV
+ Thùc vËt (plants): C©y trång , c©y hoang d¹i, h¹t gièng , c©y con, vËt
liÖu sinh th¸i cña chóng.
+ S¶n phÈm thùc vËt (plant products): s¶n phÈm cã nguån gèc tõ thùc
vËt ch−a gia c«ng, chÕ biÕn hoÆc qua chÕ biÕn ng−ng vÉn cã kh¶ n¨ng lan
truyÒn bÖnh, s©u.
VÝ dô, l−¬ng thùc, ®Ëu ®ç, b«ng, b«ng h¹t.
+ VËt phÈm ph¶i kiÓm dÞch kh¸c: Hµng ho¸ tuy kh«ng ph¶i thùc vËt vµ
sp thùc vËt song cã thÓ lan truyÒn s©u bÖnh nguy hiÓm.
VÝ dô, c«ng cô vËn t¶i, bao gãi, vËt ®én lãt hµng,....
+ Sinh vËt cã h¹i (pests): Sinh vËt cã nguy h¹i ®Õn thùc vËt vµ s¶n
phÈm thùc vËt (s©u bÖnh, cá d¹i, nhÖn,...)
+ S©u bÖnh nguy hiÓm (Dangerous diseases anh pests): S©u bÖnh ph¸
h¹i thùc vËt vµ s¶n phÈm thùc vËt nghiªm träng, khã phßng trõ “s©u bÖnh
kiÓm dÞch”.
+ S©u bÖnh kiÓm dÞch (quarantine pests): Hay cßn gäi lµ ®èi t−îng
kiÓm dÞch, ®−îc quy ®Þnh trong luËt lÖ kiÓm dÞch cña mçi n−íc vïng, miÒn.
Chóng ®−îc qui ®Þnh trong hiÖp ®Þnh, hîp®ång mËu dÞch.
+ §èi t−îng kiÓm dÞch:
- §èi t−îng KDTV nhËp khÈu: chØ çc loµi s©u bÖnh kh«ng ®−îc phÐp
nhËt khÈu mµ Nhµ n−íc qui ®Þnh - Danh s¸ch nµy do Bé N«ng nghiÖp vµ
Ph¸t triÓn n«ng th«n c«ng bè (chia thµnh nhãm 1,2,3).
- §èi t−îng KDTV trong n−íc chØ çc loµi s©u bÖnh cÇn tiÕn hµnh
kiÓm dÞch trong lóc di chuyÓn thùc v¹at vµ s¶n phÈm thùc vËt. Danh s¸ch
nµy do Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n c«ng bè. Cã thÓ bæ sung ®Ó
b¶o vÖ s¶n xuËt n«ng nghiÖp ®Þa ph−¬ng,.
2. TÇm quan träng cña KDTV
Ta cã thÓ thÊy tÇm quan träng cña KDTV qua çc mÆt sau:
+ T¸c dông cña nh©n tè con ng−êi trong viÖc g©y ra sù lan truyÒn
s©ubÖnh nguy hiÓm h¹i c©y trång.
+ Mét khi s©u bÖnh nguy hiÓm x©m nhËp vµo khu míi g©y nªn t¸c h¹i
nguy hiÓm víi vù ly xa. Lóc lan ®Õn khu míi gÆp KDTV thuËn lîi dÉn ®Õn
s©u bÖnh tån t¹i, sinh s¶n, ph¸t triÓn g©y t¸c h¹i nguy hiÓm.
+ KDTV lµ ho¹t ®éng kinh tÕ vµ xA héi th«ng qua ph¸p chÕ ®Ó khèng
chÕ con ng−êi lµm l©y lan s©u bÖnh nguy hiÓm.
+ Môc tiªu cña KDTV
Ng¨n chÆn ®Èy lïi sù x©m nhËp l©y lan cña sinh vËt g©y h¹i nguy hiÓm.
Tiªu diÖt, khèng chÕ sù ph¸t triÓn l©ylan cña bÊt cø sinh vËt g©y h¹i
nµo x©m nhËp vµo.
+ Mét sè vÝ dô sù l©y lan cña dÞch h¹i nguy hiÓm.
BÖnh mèc s−¬ng khoai t©y (Phytophtora infestans): ThËp kû 30 cña
thÓ kû 19, ch©u ¢u nhËp khÈu khoai t©y tõ Peru mang theo nguån bÖnh
nguy hiÓm nµy. Ch¼ng cÇn bao l©u, sang thËp kû 40, bÖnh ®A ph¸t triÓn
thµnh dÞch ë ch©u ¢u. N¨m 1845, dÞch bÖnh mèc s−¬ng khoai t©y ®A lµm
chÕt ®ãi 20 vïng.
BÖnh kh« l¸ b«ng (Fusarium oxysporum): N¨m 1914, bÖnh nµy
®−îc ph¸t hiÖn ë Mü, s©u ®ã lan truyÒn sang AicËp, Ên §é, Trung quèc,...
BÖnh b¹c l¸ lóa (Xanthomonas campestris): BÖnh nµy ®−îc ph¸t
hiÖn ë Trung quèc vµo thËp kû 50 cña thÕ kû 20 sau ®ã lan réng kh¾p çc
vïng trång lóa.
Mät bét t¹p (Tribolicum coufusum) vµo ViÖt Nam, chiÕm 50,7% lÇn
b¾t gÆp so víi çc loµi dÞch h¹i KDTV kh¸c.
BÖnh s−¬ng mai nho (Plasmopara viticola):
RÖp h¹i rÔ nho (Viteus vitifolii): Lan truyÒn tõ Mü vµo ch©u ¢u ë
®Çu thÕ kû 19.
BÖnh h¹i mËn (Endothia parasitica): N¨m 1904, tõ ph−¬ng §«ng
lan truyÒn vµo Mü vµ sau 25 n¨m g©y h¹i nghiªm träng ë n−íc Mü.
S©u hßng h¹i b«ng (Pectinophora goxxypiella): §−îc ph¸t hiÖn ë
Ên §é, sau ®ã lan truyÒn sang çc n−íc trång b«ng.
B−ím tr¾ng Mü (Hyplantria cunea): Lan truyÒn tõ Mü sang çc
n−íc kh¸c g©y t¸c h¹i nghiªm träng.
Ruåi §Þa trung h¶i (Ceratitis capitata): Lan truyÒn tõ ch©u Phi sang
çc n−ícg©y h¹i rau , qu¶.
RÖp s¸p h¹i th«ng (Hemibertesia pitysophyla): N¨m 1965 ph¸t hiÖn
thÊy ë §µi Loan sau ®ã lan truyÒn sang Hång K«ng, Trung quèc.
S©u çnh cøng h¹i khoai t©y (Leptinotarsa decemlineota): Ph¸t hiÖn
ë Mü sau ®ã lan truyÒn sang ch©u ¢u.
3. Thuéc tÝnh c¬ b¶n KDTV vµ ®Æc ®iÓm cña KDTV

3.1. Thuéc tÝnh c¬ b¶n cña ký sinh
+ KDTV lµ bé phËn cÊu thµnh quan träng cña BVTV
+ KDTV hç trî trong c«ng t¸c BVTV
Phßng trõ s©u bÖnh kh«ng cã KDTV lµ phßng trõ bÞ ®éng. KDTV
kh«ng cã sù phèi hîp BVTV lµ kiÓm dÞch tiªu cùc.
TÝnh phßng ngõa:
VÊn ®Ò cèt lâi cña KDTV lµ phßng ngõa sù lan truyÒn cña sinh vËt g©y
h¹i nguy hiÓm. TÝnh chÊt c¬ b¶n lµ qu¸n triÖt phßng ngõa sù l©y lan.
TÝnh toµn côc vµ tÝnh l©u dµi
§©y lµ chiÕn l−îc. KDTV cã t¸c ®éng trong n−íc vµ quèc tÕ, ®êi nµy
qua ®êi kh¸c.
TÝnh ph¸p chÕ
KDTV dùa vµo ph¸p qui KDTV ®Ó triÓn khai c«ng viÖc KDTV lµ c«ng
t¸c cã tÝnh ph¸p chÕ rÊt cao, cã uy lùc vµ c−ìng chÕ mäi ng−êi ph¶i tu©n
theo.
TÝnh quèc tÕ
KDTV ®Æc biÖt kiÓm dÞch ®èi ngo¹i cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn th−¬ng
m¹i víi çc n−íc.
+ Ph¶i n¾m v÷ng t×nh h×nh dÞch h¹i n−íc ngoµi.
+ Th«ng th¹o ph¸p qui KDTV n−íc ngoµi.
+ Ph¶i hîp t¸c gi÷a çc n−íc (theo c«ng −íc BVTV quèc tÕ)
TÝnh qu¶n lý tæng hîp
§èi t−îng KDTV phøc t¹p: VËt mang sinh vËt h¹i
Ng−êi cã liªn quan KDTV
BiÖn ph¸p qu¶n lý KDTV ph¶i tæng hîp, bao gåm: Ph¸p qui, hµnh
chÝnh, kü thuËt. Thêi ®iÓm KDTV lµ tr−íc, trong vµ sau vËn chuyÓn.
3.2. §Æc ®iÓm cña KDTV
KÕt hîp gi÷a g¸c cöa vµ phôc vô
+ Ng¨n chÆn dÞch h¹i tõ n−íc ngoµi vµo, tõ vïng nµy sang vïng kh¸c.
+ Phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, l−u th«ng hµng ho¸ trong vµ ngoµi
n−íc.
Kªt hîp gi÷a biÖn ph¸p ph¸p chÕ vµ biÖn ph¸p kü thuËt
BiÖn ph¸p ph¸p chÕ lµ qu¶n lý con ng−êi (çn bé lµm c«ng t¸c KDTV)
BiÖn ph¸p kü thuËt lµ con ng−êi ®Ó ph¸t hiÖn kÞp thêi, ng¨n chÆn tiªu
diÖt dÞch h¹i.
KÕt hîp gi÷a phßng ngõa vµ trõ diÖt
B»ng ph¸p chÕ, hµnh chÝnh, kü thuËt ®Ó ng¨n chÆn dÞch h¹i trªn thùc
vËt, s¶n phÈm thùc vËt. Nç lùc, kiªn quyÕt cã hiÖu qu¶ dÉn ®Õn tiªu diÖt tËn
gèc dÞch h¹i KDTV.
KÕt hîp gi÷a ®éi ngò KDTV chuyªn nghiÖp vµ lùc l−îng xH héi
Ph¹m vi KDTV rÊt réng, liªn quan nhiÒu n−íc , vïng, ®¬n vÞ, ngµnh,
thµnhviªn xA héi. KDTV ngoµi ®éi ngò chÝnh ph¶i phèi hîp víi xA héi trong
n−íc, ngoµi n−íc.
KÕt hîp sù nghiªn cøu vµ øng dông cña khoa häc c¬ b¶n (cøng) vµ
khoa häc øng dông (mÒm).
Khoa häc cøng (c¬ b¶n): lµ ®iÓm tra , ph¸t hiÖn, xö lý, phßng chèng,
tiªu diÖt.
Khoa häc mÒm (øng dông): Dù b¸o kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo cña dÞch
h¹i nguy hiÓm. Ph©n tÝch kh¶ n¨ng thÝch øng cña chóng (®èi t−îng kiÓm
dÞch) vµ tÝnh nguy hiÓm cña chóng.
C©u hái «n tËp:
C©u 1: Tr×nh bµy nguån gèc cña biÖn ph¸p KiÓm dÞch thùc vËt.
C©u 2: Tr×nh bµy ®Þnh nghÜa vµ môc ®Ých cña biÖn ph¸p KiÓm dÞch thùc vËt.
C©u 3: Tr×nh bµy 5 thuéc tÝnh c¬ b¶n cña biÖn ph¸p KDTV; cho vÝ dô.
C©u 4: Tr×nh bµy 5 ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña biÖn ph¸p KDTV; cho vÝ dô.
Bµi 2: C¬ së khoa häc cña KDTV
1. Kh¸i niÖm chung

+ C¬ së khoa häc cña KDTV lµ g×?
C¬ së khoa häc cña KDTV lµ sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña sinh vËt
g©y h¹i. Mèi quan hÖ gi÷a thùc vËt (vËt phÈm thùc vËt) - dÞch h¹i - ®iÒu kiÖn
tù nhiªn.
+ Sù ph©n bè vµ tÝnh thÝch øng cña sinh vËt g©y h¹i cã tÝnh khu vùc
- Lo¹i h×nh liªn tôc (ph©n bè phæ biÕn, réng rAi)
- Lo¹i h×nh nh¶y cãc (ph©n bè tõng vïng (kho¶nh))
+ Sinh vËt h¹i tõ n¬i nguån gèc ®Õn khu vùc míi
- Tù b¶n th©n (mét sè Ýt loµi)
- Trî gióp cña con ng−êi (®i mét kho¶ng kh¸ xa). Theo thèng kª cã
gÇn 45% loµi c«n trïng chung rÊt phæ biÕn ë ch©u ¢u vµ Mü, ®ã lµ do con
ng−êi ®A mang tõ lôc ®Þa nµy sang lôc ®Þa kh¸c. VÝ dô, s©u hång h¹i b«ng,
rÖp h¹i nho tõ Mü sang ch©u ¢u, bä khoai t©y Lepinotansa decemlineata ë
vïng nói Schcalist (Mü) sang kh¾p lôc ®Þa Mü vµ ch©u ¢u.
Dùa trªn c¬ së hiÓu biÕt ®Æc tÝnh sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña sinh
vËt g©yh¹i, ta cã thÓ thay ®æi ®iÒu kiÖn sèng kh«ng thÝch hîp hoÆc thay ®æi
sinh quÇn theo h−íng cã lîi cho ng−êi.
+ KDTV ph¶i dùa vµo ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña sinh
vËt g©y h¹i vµ mèi quan hÖ cña chóng víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh ®Ó v¹ch kÕ
ho¹ch ng¨n ngõa, tiªu diÖt sinh vËt kiÓm dÞch.
2. TÝnh khu vùc cña sù ph©n bè sinh vËt g©y h¹i trong tù nhiªn.
- §iÒu kiÖn tù nhiªn nh− ®Þa lý, ®iÒu kiÖn KHKT, TV, thùc ®Þa, sinh
vËt m«i giíi vµ çc ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c ¶nh h−ëng ®Õn sù ph©n bè l©y
lan cña sinh vËt g©y h¹i .
§iÒu kiÖn tù nhiªn → sinh vËt g©y h¹i → qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sè l−îng
→ thÝch øng ®iÒu kiÖn sinh th¸i nhÊt ®Þnh (tÝnh dÎo sinh th¸i)
- Mçi loµi sinh vËt cã ph¹m vi ph©n bè nhÊt ®Þnh. Mçi khu vùc ®Þa lý
cã quÇn thÓ sinh vËt nhÊt ®Þnh ph©n bè → mét sè vïng bÞ h¹i nÆng (®iÒu
kiÖn sinh th¸i hîp), cã vïng bÞ h¹i nhÑ, cã vïng thay ®æi theo n¨m, mïa vô.
- Nghiªn cøu ph©n bè ®Þa lý, t×nh h×nh g©y h¹i cña dÞch h¹i. Nghiªn
cøu quy luËt l©y lan → b¸o ®éng th¸i vµ xu thÕ x©m nhËp l©y lan cña sinh
vËt g©y h¹i. §iÒu nµy rÊt quan träng cho c«ng t¸c KDTV.
- Muèn n¾m v÷ng sù ph©n bè, t×nh h×nh g©y h¹i cña sinh vËt g©y h¹i
(KDTV) ph¶i:
§iÒu tra thùc ®Þa (®iÒu tra ®Þnh kú → thµnh phÇn biÕn ®éng sè
l−îng)
Thu thËp t− liÖu liªn quan (t− liÖu trong n−íc, ngoµi n−íc , x¸c ®Þnh
b¶n ®å ph©n bè, sinh khÝ hËu ®å).
Th«ng qua ®iÒu tra ph©n tÝch nh©n tè sinh th¸i cã liªn quan ®Õn xu
thÕ x©m nhiÔm, l©y lan cña sinh vËt g©y h¹i nguy hiÓm ®Õn ®Æc ®iÓm sinh
vËt häc, sinh th¸i häc cña dÞch h¹i.
+ C¨n cø vµo yªu cÇu ®iÒu kiÖn tù nhiªn KHTT víi sinh vËt g©y h¹i.VÝ
dô, bÖnh rØ cñ c¶i ®−êng ë Trung quèc: 35-50 ngµy cho bµo tö ®éng n¶y
mÇm. Bµo tö h¹ cÇn t0 tõ 7-160C + giät n−íc. Giai ®o¹n bµo tö h¹ cÇn nhiÖt
®é d−íi 220C, Èm ®é 70-805 → khã thµnh dÞch ë vïng l¹nh.
+ C¨n cø vµo thùc vËt ký chñ vµ sù ph©n bè cña nã. VÝ dô, nÊm rØ s¾t
h¹i th«ng ®á ký chñ chÝnh vµ ký chñ phô lµ mA tiÒn cao.
+ C¨n cø vµo t×nh h×nh ph©n bè cña m«i giíi truyÒn bÖnh ®Ó dù b¸o.
VÝ dô, bÖnh vµng cam quýt ph¶i cã bä rÇy chæng çnh (Diaphorina citri);
bÖnh vi khuÈn hÐo rò ng« cÇn cã bä çnh cøng h¹i l¸ ng« (Chaetocnema);
TuyÕn trïng g©y hÐo rò th«ng cÇn cã xÐn tãc n©u h¹i th«ng (Monochanus)
3. Sù l©y lan cña sinh vËt g©y h¹i do con ng−êi

- Sù l©y lan cña sinh vËt g©y h¹i
Do sinh vËt ®ã tù l©y lan (bay, nh¶y , bß, b¬i,....)
Do ngo¹i lùc tù nhiªn hç trî (giã, m−a, n−íc ch¶y,..)
Do con ng−êi lµm l©y lan.
+ Sinh vËt g©y h¹i n»m cïng thùc vËt, h¹t gièng, c©y con, b¸m ë ngoµi
hoÆc lÉn bªn trong mµ di chuyÓn theo ng−êi.
+ Bao b×, ®å ®ùng, çc vËt chen, c«ng cô vËn chuyÓn còng mang theo
sinh vËt g©y h¹i.
+ Cã ng−êi mang lîi thµnh h¹i. VÝ dô, èc b−¬u vµng, s©u l¹ (thøc ¨n
cho chim) ë ViÖt Nam; s©u çnh kiÕn tÝm ë §µi Loan.
- L©y lan do con ng−êi: Tõ khi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®Õn
nay, con ng−êi ®A tham gia vµo sù lan truyÒn cña sinh vËt g©y h¹i. Ho¹t
®éng bu«n b¸n ®A t¹o ®iÒu kiÖn cho sù lan truyÒn cña sinh vËt g©y h¹i diÔn
ra m¹nh h¬n. Ph−¬ng tiÖn giao th«ng hiÖn ®¹i sù lan truyÒn cña sinh vËt g©y
h¹i cµng dÔ d¸ng. → KDTV cµng trë thµnh quan träng.
4. TÝnh nguy h¹i cña sinh vËt g©y h¹i sau lóc x©m nhËp vµo vïng míi.
- S©u bªnh, cá d¹i g©y h¹i vµo vïng míi cã thÓ tån t¹i, c− tró , sinh
s¶n, ph¸t triÓn do ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ký chñ phï hîp.
- Çc lo¹i h×nh:
T¹i vïng míi, ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh«ng thÝch hîp, kh«ng cã ký chñ,
kh«ng cã m«i giíi, sinh vËt g©y h¹i khã tån t¹i vµ ph¸t triÓn. VÝ dô, ung th−
khoai t©y chØ ph¸t triÓn ë n¬i l¹nh, m¸t; bÖnh hÐo rò vi khuÈn ë ng«, thiÕu
bä çnh cøng h¹i ng« sÏ kh«ng ph¸t triÓn ®−îc.
T¹i vïng míi, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, ký chñ vµ ®iÒu kiÖn sinh th¸i
t−¬ng tù n¬i nguån gèc, sinh vËt g©y h¹i cã thÓ tån t¹i sinh s¶n, ph¸ h¹i (cã
thÓ lµ vïng ph©n bè vµ trë nªn nguy h¹i), cÇn ph¶i kiÓm dÞch, ng¨n chÆn. VÝ
dô, s©u hång h¹i b«ng, bÖnh kh« rò b«ng, bÖnh ®èm ®en khoai lang cÇn
®−îc kiÓm dÞch chÆt chÏ ë ViÖt Nam.
T¹i vïng míi, ®iÒu kiÖn sinh th¸i thuËn lîi, sinh vËt g©y h¹i n¬i
nguån gèc kh«ng quan träng → vïng míi trë thµnh nghiªm träng (dÞch). VÝ
dô, bÖnh dÞch c©y mËn ë NhËt; bä çnh cøng khoai t©y ë Mehico lµ s©u h¹i
b×nh th−êng → ch©u ¢u, Mü trë thµnh dÞch h¹i rÊt nguy hiÓm.
Nguyªn nh©n: Sinh vËt g©y h¹i vµo khu míi g©y h¹i nÆng h¬n n¬i
nguån gèc.
* §iÒu kiÖn khÝ hËu, m«i giíi, ký chñ thÝch hîp h¬n n¬i nguån gèc.
* TÝnh chèng chÞu cña ký chñ vïng míi yÕu.
* §iÒu kiÖn n¬i míi t¹o sinh vËt g©y h¹i biÕn dÞ thµnh nßi, dßng, d¹ng
míi cã kh¶ n¨ng g©y h¹i nÆng h¬n.
* Vïng míi thiÕu thiªn ®Þch quan träng trong ®iÒu hoµ sè l−îng loµi
dÞch h¹i nµy.
C©u hái «n tËp:
C©u 1: Tr×nh bµy c¬ së khoa häc cña biÖn ph¸p KDTV.

C©u 2: Tr×nh bµy tÝnh nguy h¹i cña sinh vËt ngo¹i lai x©m h¹i sau khi chóng
x©m nhËp vµo vïng míi.
C©u 3: Ph©n tÝch con ®−êng x©m nhËp cña sinh vËt ngo¹i lai x©m h¹i thùc
vËt vµ vËt phÈm thùc vËt t¹i vïng míi.cho vÝ dô.
C©u 4: Tr×nh bµy çc b−íc ®¸nh gi¸ nguy c¬ dÞch h¹i cña loµi sinh vËt ngo¹i
lai x©m nhËp vµo vïng míi.
Bµi 3
Ph¸p lÖnh, ®iÒu lÖ KDTV

cña n−íc CHXHCN ViÖt Nam
3.1. Kh¸i niÖm chung
* HÖ thèng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt.

§iÒu 1: LuËt ban hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt ngµy 12/11/1996
quy ®Þnh hÖ thèng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt bao gåm:
+ V¨n b¶n do Quèc héi ban hµnh. HiÕn ph¸p, luËt, nghÞ quyÕt v¨n b¶n
do uû ban Th−êng vô Quèc héi ban hµnh: Ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt.
+ V¨n b¶n do çc c¬ quan Nhµ n−íc cã thÈm quyÒn kh¸c ë Trung
−¬ng ban hµnh ®Ó thi hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Quèc héi, Uû
ban th−êng vô Quèc héi.
LÖnh, quyÕt ®Þnh cña Chñ tÞch n−íc.
NghÞ quyÕt, NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ.
QuyÕt ®Þnh, ChØ ®Þnh, Th«ng t− cña Bé tr−ëng, Thñ tr−ëng c¬ quan
ngang Bé, Thñ tr−ëng c¬ quan thuéc ChÝnh phñ.
NghÞ quyÕt cña Hé ®ång thÈm ph¸n Toµ ¸n nh©n tèi cao.
NghÞ quyÕt th«ng t− liªn tÞch gi÷a çc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm
quyÒn víi tæ chøc chÝnh trÞ xA héi.
+ V¨n b¶n hé Héi ®ång nh©n d©n, Uû ban nh©n d©n ban hµnh kinh tÕ
thi hµnh v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt cña Quèc héi, Uû ban th−êng vô Quèc
héi, v¨n b¶n cña c¬ quan nhµ n−íc cÊp trªn, v¨n b¶n do Uû ban nh©n d©n ban
hµnh cßn ®Ó thi hµnh nghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n cïng cÊp.
NghÞ quyÕt cña Héi ®ång nh©n d©n.
QuyÕt ®Þnh, chØ thÞ cña Uû ban nh©n d©n.
* Ph¸p qui KDTV lµ c¨n cø ph¸p luËt ®Ó triÓn khai c«ng t¸c KDTV.
* Ph¸p qui KDTV bao gåm:
+ Ph¸p lÖnh KDTV, ®iÒu lÖ KDTV.
+ Qui ®Þnh danh lôc ®èi t−îng KDTV cña n−íc Céng hoµ xA héi chñ
nghÜa ViÖt nam
+ Qui ®Þnh thao t¸c kü thuËt kiÓm tra vËt thÓ thuéc diÖn KDTV vµ thñ
tôc lËp hå s¬ KDTV.
+ Qui ®Þnh vÒ tiªu chuÈn ngµnh

- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra cñ, qu¶ xuÊt nhËp khÈu, qu¸ c¶nh.
- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra çc lo¹i h¹t xuÊt nhËp khÈu, qu¸ c¶nh.
- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra c©y xuÊt nhËp khÈu, qu¸ c¶nh.
+ H−íng dÉn chi tiÕt.
+ Ngoµi ra cßn ph¸p qui riªng rÏ thÝch øng víi tõng ®Þa ph−¬ng.
- Dùa vµo quyÒn lùc c¬ cÊu mµ ph¸p qui KDTV qui ®Þnh, ph¹m vi ®Þa
lý hµnh chÝnh cã thÓ chia ra:
- TÝnh quèc tÕ: Ph¸p lÖnh + c«ng −íc quèc tÕ
- TÝnh toµn quèc: Ph¸p lÖnh do chÝnh phñ ban hµnh.
- TÝnh ®Þa ph−¬ng: Qui ®Þnh do ®Þa ph−¬ng ban hµnh.
- Ph¸p qui KDTV ph¶i ®¶m b¶o tÝnh khoa häc, tÝnh c−ìng chÕ, tÝnh quèc tÕ.
Dùa vµo t×nh h×nh thùc tÕ kh¸ch quan cã thÓ thay ®æi, söa ch÷a ®Ó
hoµn thiÖn, cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi t×nh h×nh kinh tÕ, xA héi vµ luËt
ph¸p cña quèc gia.
3.2. Néi dung c¬ b¶n cña ph¸p lÖnh KDTV cña n−íc Céng hoµ x· héi
chñ nghÜa ViÖt nam
3.2.1. Ph¸p lÖnh b¶o vÖ vµ kiÓm dÞch thùc vËt.

§Ó t¨ng c−êng hiÖu lùc qu¶n lý nhµ n−íc, n©ng cao hiÖu qu¶ phßng,
trõ sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt, gãp phÇn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp hiÖn
®¹i s¶n xuÊt, bÒn v÷ng, b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n, b¶o vÖ m«i tr−êng vµ gi÷
g×n c©n b»ng hÖ sinh th¸i; ®ång thêi c¨n cø vµo hiÕn ph¸p n−íc Céng hµo xA
héi chñ nghÜa ViÖt Nam n¨m 1992; C¨n cø vµo NghÞ quyÕt cña Quèc héi
kho¸ 10 kú häp thø 8 vÒ ch−¬ng tr×nh x©y dùng luËt Ph¸p lÖnh n¨m 2001.
Chñ tÞch Nguyªn V¨n An thay mÆt ChÝnh phñ ®A ký v¨n b¶n ph¸p lÖnh b¶o
vÖ vµ kiÓm dÞch thùc vËt sè 36/2001/PL - VBTV9410 ký ngµy 25/7/2001
theo lÖnh cña Chñ tÞch n−íc vÒ viÖc c«ng bè ph¸p lÖnh do Chñ tÞch n−íc
Céng Hoµ XHCN ViÖt Nam TrÇn §øc L−¬ng ký ngµy 8/8/2001 ( v¨n b¶n sè
11/2001/L - CTN). Néi dung ph¸p lÖnh bao gåm 7 ch−¬ng 45 ®iÒu.
Ch−¬ng I Nh÷ng quy ®Þnh chung bao gåm 7 ®iÒu. Chóng ta cÇn n¾m râ
nh÷ng ®iÒu sau:
- B¶o vÖ vµ KDTV quy ®Þnh trong ph¸p lÖnh nµy bao gåm viÖc phßng,
trõ sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt, kiÓm dÞch thùc vËt vµ qu¶n lý thuèc
b¶o vÖ thùc vËt.
- Ph¸p lÖnh nµy ¸p dông ®èi víi çc tæ chøc, ç nh©n ViÖt Nam, tæ
chøc ç nh©n n−íc ngoµi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh sö dông tµi
nguyªn thùc vËt vµ çc ho¹t ®éng cã kh¸c liªn quan ®Õn viÖc b¶o vÖ vµ kiÓm
dÞch thùc vËt trªn lAnh thæ ViÖt Nam, trõ tr−êng hîp ®iÒu −íc quèc tÕ mµ
CHXHCN ViÖt Nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c th× ¸p dông theo
®iÒu −íc quèc tÕ.
- B¶o vÖ vµ KDTV ®−îc thùc hiÖn theo çc nguyªn t¾c:
+ Phßng lµ chÝnh, ph¸t hiÖn diÖt trõ kÞp thêi, triÖt ®Ó b¶o ®¶m hiÖu qu¶
phßng, trõ sinh vËt g©y h¹i, an toµn søc khoÎ cho ng−êi, h¹n chÕ « nhiÔm m«i
tr−êng, gi÷ g×n c©n b»ng hÖ sinh th¸i
+ KÕt hîp gi÷a lîi Ých tr−íc m¾t vµ lîi Ých l©u dµi, b¶o ®¶m lîi Ých
chung cña toµn XA héi.
+ ¸p dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕt häc gi−a khoa häc vµ
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i víi kinh nghiÖm trong nh©n d©n.
- Nghiªm cÊm mäi hµnh vi g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt, søc khoÎ nh©n
d©n, m«i tr−êng vµ hÖ sinh th¸i.
Ch−¬ng II Phßng, trõ sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt bao gåm 6 ®iÒu.
Chóng ta cÇn n¾m v÷ng çc ®iÒu sau:
- ViÖc phßng, trõ sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt ph¶i ®−îc thùc
hiÖn th−êng xuyªn, ®ång bé, kÞp thêi trong çc ho¹t ®éng nghiªn cøu , thùc
nghiÖm s¶n xuÊt, khai th¸c chÕ biÕn b¶o qu¶n bu«n b¸n, sö dông, nhËp khÈu,
xuÊt khÈu, t¹m nhËp, t¸i xuÊt, t¹m xuÊt t¸i nhËp, qu¸ c¶nh vµ çc ho¹t ®éng
kh¸c liªn quan ®Õn tµi nguyªn thùc vËt.
- ViÖc phßng trõ sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt gåm:
+ §iÒu tra, ph¸t hiÖn, dù tÝnh, dù b¸o vµ th«ng b¸o vÒ kh¶ n¨ng, thêi
gian ph¸t sinh, diÖn ph©n bè, møc ®é g©y h¹i cña sinh vËt g©y h¹i.
+ QuyÕt ®Þnh vµ h−íng dÉn thùc hiÖn biÖn ph¸p phßng, trõ sinh vËt
g©y h¹i.
+ H−íng dÉn viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ vµo viÖc
phßng, trõ sinh vËt g©y h¹i.
- Khi cã dÊu hiÖu sinh vËt g©y h¹i cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn thµnh dÞch th×
c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ b¶o vÖ vµ KDTV ph¶i nhanh chãng tiÕn
hµnh x¸c ®Þnh vµ h−íng dÉn chñ tµi nguyªn thùc vËt thùc hiÖn biÖp ph¸p
phßng trõ kÞp thêi
- Khi sinh vËt g©y h¹i ph¸t triÓn nhanh, mËt ®é cao trªn toµn diÖn réng
cã nguy c¬ g©y thiÖt h¹i nghiªm träng tµi nguyªn thùc vËt trong ph¹m vi mét
tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung −¬ng th× Chñ tÞch UBND tØnh, Thµnh phè
xem xÐt c«ng bè dÞch vµ b¸o ço Bé tr−ëng Bé NN vµ PTNT.
- Nghiªm cÊm çc hµnh vi sau ®©y:
+ Sö dông nh÷ng biÖn ph¸o BVTV cã kh¶ n¨ng g©y nguy hiÓm cho
ng−êi, sinh vËt cã Ých µa huû ho¹i tµi nguyªn vµ hÖ sinh th¸i.
+ Kh«ng ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n chÆn ®Ó sinh vËt g©y h¹i
kh«ng l©y lan thµnh dÞch huû diÖt tµi nguyªn thùc vËt.
+ NhËp khÈu, xuÊt khÈu, s¶n xuÊt vËn chuyÓn tµng tr÷, bu«n b¸n, sö
dông gièng c©y bÞ nhiÔm s©u bÖnh nÆng hoÆc mang s©u, bÖnh nguy hiÓm.
Ch−¬ng III KiÓm dÞch thùc vËt bao gåm 14 ®iÒu.
- Ch−¬ng nµy quy ®Þnh c«ng t¸c KDTV ph¶i b¶o ®¶m ph¸t triÓn vµ kÕt
luËn chÝnh x¸c, nhanh chãng, kÞp thêi t×nh h×nh nhiÔm, ®èi t−îng KDTV cña
çc vËt thÓ thuéc diÖn KDTV.
- C«ng t¸cKDTV bao gåm.
+ Thùc hiÖn çc biªn ph¸p kiÓm tra vËt thÓ thuéc diÖn KDTV.
+ QuyÕt ®Þnh biÖn ph¸p sö lý thÝch hîp ®èi víi vËt thÓ nhiÔm ®èi t−îng
KDTV
+ Gi¸m s¸t, x¸c nhËn viÖc thùc hiÖn çc biÖn ph¸p sö lý
+ §iÒu tra, theo dâi, gi¸m s¸t t×nh h×nh sinh vËt g©y h¹i trªn gièng c©y
nhËp néi vµ s¶n phÈm thùc vËt l−u tr÷ trong kho.
+ Phæ biÕn h−íng dÉn ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn, nhËn biÕt ®èi t−îng
KDTV, thÓ lÖ vµ biÖn ph¸p KDTV.
- Trong tõng thêi kú Bé tr−ëng Bé NN & PTNT x¸c ®Þnh vµ c«ng bè
danh môc ®èi t−îng KDTV, danh môc vËt thÓ thuéc diÖn KDTV cña ViÖt
nam.
– Sinh vËt cã Ých, tµi nguyªn thùc vËt nhËp néi ®Ó lµm gièng hoÆc cã
thÓ ®−îc sö dông lµm gièng ph¶i ®−îc c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ
B¶o vÖ vµ kiÓm dÞch thùc vËt kiÓm tra gi¸m s¸t vµ theo dâi chÆt chÏ theo quy
®Þnh cña ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ vµ kiÓm dÞch thùc vËt.
Sinh vËt cã Ých, tµi nguyªn thùc vËt ®−îc nhËp néi ®Ó lµm gi«ng hoÆc
cã thÓ ®−îc sö dông lµm gièng khi vËn chuyÓn tõ ®Þa ph−¬ng nµy sang ®Þa
ph−¬ng kh¸c, chñ vËt thÓ ph¶i th«ng b¸o cho c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm
quyÒn vÒ b¶o vÖ vµ kiÓm dÞch thùc vËt cña ®Þa ph−¬ng n¬i ®Õn ®Ó theo dâi,
gi¸m s¸t.
Gièng c©y tr«ng míi lÇn ®Çu tiªn nhËp néi ph¶i ®−îc gieo tr«ng ë mét
n¬i quy ®Þnh ®Ó theo dâi t×nh h×nh sinh vËt g©y hai; chØ sau khi ®−îc c¬ quan
nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ b¶o vÖ vµ KDTV kÕt luËn kh«ng mang ®èi t−îng
KDTV cña ViÖt Nam míi ®−îc ®−a vµo s¶n xuÊt.
- Tr−êng hîp vËt thÓ thuéc diÖn KDTV tõ n−íc ngoµi mµ bÞ r¬i vAi vøt
bá ®Ó lät vµo ViÖt Nam th× chñ vËt thÓ hoÆc ng−êi ph¸t hiÖn b¸o ngay cho
c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ b¶o vÖ vµ KDTV cña ViÖt Nam n¬i gÇn
nhÊt ®Ó sö lý, nghiªm cÊm viÖc ®−a vµo hoÆc lµm trµn lan gi÷a çc vïng
trong n−íc.
+ §èi t−îng KDTV thuéc vïng danh môc ®A c«ng bè.
+ Sinh vËt g©y h¹i l¹
+ §Êt cã sinh vËt g©y h¹i
Ch−¬ng IV Qu¶n lý thuèc b¶o vÖ thùc vËt, bao gåm 8 ®iÒu.
Chóng ta cÇn n¾m v÷ng thuèc BVTV lµ hµng ho¸ h¹n chÕ kinh doanh ,
kinh doanh cã ®iÒu kiÖn, b¶o qu¶n, dù tr÷, vËn chuyÓn, bu«n b¸n vµ sö dông
theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
- Nhµ n−íc cã chÝnh s¸ch −u ®Ai ®èi víi viÖc nghiªn cøu ®Çu t−, s¶n
xuÊt, kinh doanh sö dông thuèc b¶o vÖ thùc vËt cã nguån gèc sinh häc Ýt g©y
®éc h¹i.
- Thuèc b¶o vÖ thùc vËt bÞ tiªu huû hoÆc bÞ tr¶ vÒ n¬i xuÊt sø gåm.
+ Thuèc b¶o vÖ thùc vËt trong danh môc bÞ cÊm sö dông ë ViÖt Nam
+ Thuèc BVTV gi¶
+ Thuèc BVTV qu¸ h¹n mµ kh«ng cßn gi¸ trÞ sö dông
+ Thuèc BVTV kh«ng râ nguån gèc
+ Thu«c BVTV ngoµi danh môc ®−îc phÐp sö dông ë ViÖt Nam
Ch−¬ng V Qu¶n lý nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ vµ KDTV bao gåm 4 ®iÒu.
Chóng ta cÇn n¾m v÷ng:
- Néi dung qu¶n lý nhµ n−íc vÒ B¶o vÖ vµ KDTV bao gåm:
+ X©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vÒ b¶o vÖ vµ
KDTV.
+ Ban hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn çc v¨n b¶n vi ph¹m ph¸p luËt vÒ b¶o
vÖ vµ KDTV
+ Tæ chøc theo dâi, ph¸t hiÖn, x¸c minh sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn
thùc vËt, chØ ®¹o viÖc ng¨n chÆn dËp t¾t dÞch g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt,
c«ng bè dÞch, bAi bá quyÕt ®Þnh c«ng bè dÞch.
+ Tæ chøc thùc hiÖn c«ng t¸c KDTV
+ Tæ chøc ®¨ng ký kiÓm ®Þnh, th¶o nghiÖm thuèc BVTV
+ CÊp, thu håi giÊy phÐp kh¶o nghiÖm thuèc BVTV míi, giÊy phÐp
nhËp khÈu thuèc BVTV h¹n chÕ sö dông hoÆc ch−a cã danh môc ®−îc phÐp
sö dông, giÊy chøng nhËn KDTV.
+ Tæ chøc nghiªn cøu khoa häc ®µo t¹o, båi d−ìng nghiÖp vô vÒ B¶o
vÖ vµ KDTV
+ Tuyªn truyÒn, phæ biÕn ph¸p luËt kiÕn thøc vÒ B¶o vÖ vµ KDTV;
kiÓm tra, thanh tra, sö lý vi ph¹m vµ gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè ço trong lÜnh
vùc b¶o vÖ vµ KDTV.
Ch−¬ng VI Khen th−ëng vµ xö lý vi ph¹m (4 ®iÒu)
Ch−¬ng VII §iÒu kho¶n thi hµnh (2 ®iÒu)
Ph¸p lÖnh cã hiÖu lùc thi hµnh kÓ tõ ngµy 1/1/2002
3.2.2. §iÒu lÖ kiÓm dÞch thùc vËt (ban hµnh kÌm theo nghÞ ®Þnh sè
58/2002 N§ - CP ngµy 3/6/2002 cña ChÝnh phñ) do Thñ t−íng
Phan V¨n Kh¶i ký.
§iÒu lÖ KDTV bao gåm 6 ch−¬ng vµ 33 ®iÒu.
Ch−¬ng I Nh÷ng quy ®Þnh chung gåm 10 ®iÒu.
- §iÒu lÖ nµy quy ®Þnh vÒ c«ng t¸c KDTV nhËp khÈu, xuÊt khÈu, qu¸
c¶nh,néi ®Þa vµ sö lý vËt thÓ thuéc diÖn KDTV b»ng biÖn ph¸p s«ng h¬i,
khö trïng.
- VËt thÓ thuéc diªn KDTV bao gåm:
+ Thùc vËt; s¶n phÈm thùc vËt
+ Ph−¬ng tiÖn s¶n xuÊt, b¶o qu¶n, vËn chuyÓn, ®Êt kho tµng còng nh−
vËt thÓ kh¸c cã kh¶ n¨ng mang ®èi t−îng KDTV.
- §iÒu lÖ quy ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n cña c¬ quan KDTV vµ
chñ vËt thÓ .
– Trong tõng thêi kú, Bé tr−ëng Bé NN & PTNT x¸c ®Þnh vµ c«ng bè
+ Danh môc ®èi t−îng KDTV cña ViÖt Nam
+ Danh môc vËt thÓ thuéc diÖn KDTV cña ViÖt Nam
- C¬ quan H¶i quan cã tr¸ch nhiÖm kÕt hîp víi c¬ quan KDTV trong
viÖc kiÓm tra gi¸m s¸t ®èi víi vËt thÓ thuéc diÖn KDTV.
Çc c¬ quan nhµ n−¬c h÷u quan (C¶ng vô, H¶i quan, B−u ®iÖn, C«ng
An, Bé ®éi Biªn phßng, Qu¶n lý thÞ tr−êng…) cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi
c¬ quan KDTV trong viÖc kiÓm tra, ng¨n chÆn, b¾t gi÷ çc ®èi t−îng vi
ph¹m quy ®Þnh KDTV.
Ch−¬ng II KiÓm dÞch thùc vËt nhËp khÈu (Bao gåm 6 ®iÒu)
- Quy ®Þnh râ vËt thÓ nhËp khÈu vµo ViÖt Nam ph¶i cã giÊy chøng
nhËn KDTV do c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ KDTV cña n−íc xuÊt
khÈu cÊp; VËt thÓ nhËp khÈu kh«ng cã ®èi t−îng KDTV vµ sinh vËt g©y h¹i
l¹ theo quy ®Þnh cña ViÖt Nam .
- Quy ®Þnh thñ tôc KDTV nhËp khÈu, c¬ quan KDTV ®−îc phÐp phèi
hîp víi c¬ quan KDTV n−íc xuÊt khÈu kiÓm tra sö lý vËt thÓ nhËp khÈu t¹i
n−íc xuÊt khÈu , nghiªm cÊm ®−a ®èi t−îng KDTV sinh vËt g©y h¹i l¹ vµo
ViÖt Nam (trõ tr−êng hîp cÇn cho nghiªn cøu ph¶i ®−îc phÐp cña Bé tr−ëng
Bé NN& PTNT).
– Quy ®Þnh vËt thÓ nhËp khÈu bÞ nhiÔm ®èi t−îng KDTV theo quy ®Þnh
cña ViÖt Nam ph¶i tr¶ vÒ n¬i xuÊt sø hoÆc tiªu huû ( nÕu vËt thÓ bÞ nhiÔm ®èi
t−îng KDTV cã ph©n bè hÑp trªn lAnh thæ ViÖt Nam. C¬ quan KDTV ph¶i
cã quyÕt ®Þnh, biÖn ph¸p sö lý triÖt ®Ó tr−íc khi ®−a vµo néi ®Þa; nÕu vËt thÓ
tõ n−íc ngoµi do tr«i d¹t r¬i vAi ®Ó lät vµo ViÖt Nam c¬ quan KDTV cÇn phèi
hîp víi chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, c¬ quan cã liªn quan gi¶i quyÕt kÞp thêi, triÖt
®Ó).
Ch−¬ng III KiÓm dÞch thùc vËt xuÊt khÈu (bao gåm 3 ®iÒu)
- Quy ®Þnh râ c¬ quan KDTV chØ thùc hiÖn KDTV ®èi víi vËt thÓ xuÊt
khÈu trong tr−êng hîp.
+ Hîp ®ång mua b¸n cã yªu cÇu, çc ®iÒu −íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam
ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh.
+ Chñ vËt thÓ yªu cÇu KDTV
- Quy ®Þnh thñ tôc tiÕn hµnh KDTV vËt thÓ xuÊt khÈu còng nh− tr¸ch
nhiÖm cña c¬ quan KDTV, chñ vËt thÓ khi vËn chuyÓn vËt thÓ ra khái lAnh
thæ ViÖt Nam.
Ch−¬ng IV KiÓm dÞch thùc vËt qu¸ c¶nh (bao gåm 3 ®iªï)
- Quy ®Þnh râ vËt thÓ khi qu¸ c¶nh hoÆc l−u kho baÜ trªn lAnh thæ ViÖt
Nam ph¶i th«ng b¸o cho c¬ quan KDTV ViÖt Nam ®Ó xem xÐt chÊp thuËn,
nh÷ng vËt thÓ ph¶i ®−îc ®ãng gãi theo ®óng quy çch nh»m tr¸nh l©y lan
sinh vËt g©y haÞ ra kho bAi hay trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn.
- Quy ®Þnh thñ tôc KDTV vËt thÓ qu¸ c¶nh, còng nh− tr¸ch nhiÖm cña
c¬ quan KDTV cho vËt thÓ tíi khi vËn chuyÓn vËt thÓ ra khái lAnh thæ ViÖt
nam .
Ch−¬ng V KiÓm dÞch thùc vËt néi ®Þa (bao gåm 5 ®iÒu).
- Quy ®Þnh néi dung cña c«ng t¸c KDTV néi ®Þa
- Qu¶n lý t×nh h×nh sinh vËt g©y h¹i thuéc ®èi t−îng KDTV ViÖt Nam
vµ sinh vËt cã Ých.
- Qu¶n lý vµ thùc hiÖn çc biÖn ph¸p xö lý khi ph¸t hiÖn æ dÞch.
- Quy ®Þnh cña c¬ quan nhµ n−íc cã thÈm quyÒn vÒ b¶o vÖ vµ KDTV
còng nh− chñ vËt thÓ.
- Nghiªm cÊm viÖc di chuyÓn ®èi t−îng KDTV cßn sèng ®Õn çc vïng
ch−a cã dÞch. Trong tr−êng hîp di chuyÓn nh»m môc ®Ých nghiªn cøu ph¶i
®−îc Bé tr−ëng Bé NN&PTNT cho phÐp.
Ch−¬ng VI Xö lý vËt thÓ b¨ng biÖn ph¸p x«ng h¬i khö trïng (gåm 5 ®iÒu).
- X«ng h¬i khö trïng lµ biÖn ph¸p khö trïng b»ng ho¸ chÊt x«ng h¬i
®éc.
- Quy ®Þnh thÈm quyÒn cÊp chøng chØ hµnh nghÒ x«ng h¬i khö trïng
vµ quyÒn h¹n vµ nghÜa vô cña tæ chøc ho¹t ®éng khö trïng khi ®−îc cÊp
chøng chØ hµnh nghÒ x«ng h¬i khö trïng.
3.2.3. QuyÕt ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé NN&PTNT vÒ viÖc c«ng bè

danh môc vËt thÓ thuéc diÖn KDTV nhËp khÈu, xuÊt khÈu,
t¹m xuÊt t¸i nhËp vµ qu¸ c¶nh n−íc CHXHCN ViÖt Nam, sè
56/2001/Q§/ BNN - BVTV ký ngµy 23/5/2001.
- C¨n cø NghÞ ®Þnh sè 92/CP ngµy 27/11/1993 cña ChÝnh phñ vÒ
h−íng dÉn thi hµnh Ph¸p lÖnh B¶o vÖ vµ KDTV Bé Tr−ëng Bé NN & PTNT
quyÕt ®Þnh.
* Thùc vËt.
- C©y gièng çc lo¹i vµ çc bé phËn cña C©y dïng lµm gièng nh− h¹t,
cµnh ghÐp, m¾t ghÐp, th©n ng©m, chåi qu¶, rÔ, cñ, m« thùc vËt nu«i cÊy trªn
m«i tr−êng nh©n t¹o.
- C©y çc lo¹i vµ çc bé phËn cña c©y nh−: Nô, hoa, qu¶, cµnh, th©n,
l¸, rÔ, cñ, h¹t, vá vµ çc bé phËn kh¸c ë çc d¹ng kh¸c nhau.
* S¶n phÈm thùc vËt.
G¹o, tÊm, çc laäi bét, malt, çm, kh« dÇu, çc lo¹i h¹t, chÌ , sîi ®ay,
thuèc l¸ sîi, l¸ thuèc l¸, men r−¬i, men thøc ¨n ch¨n nu«i, gç vµ çc s¶n
phÈm cña gç , m©y song, tre, nøa, chiÕu, cãi, r¬m, r¹, çc lo¹i d−îc liÖu, çc
lo¹i th¶m dÖt cã nguån gèc tõ thùc vËt.
Çc lo¹i c«n trïng, nÊm bÖnh, tuyÕn trïng, vi khuÈn, virus, cë d¹i(ë
d¹ng sèng hoÆc chÕt) vµ çc lo¹i tiªu b¶n thùc vËt.
§Êt vµ nh÷ng vËt thÓ kh¸c cã kh¶ n¨ng mang theo sinh vËt g©y h¹i tµi
nguyªn thùc vËt.
Ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn vËt thÓ thuéc diÖn KDTV cã kh¶ n¨ng mang
®èi t−îng KDTV.
§èi víi vËt thÓ thuéc diÖn KDTV xuÊt khÈu th× chØ thùc hiÖn viÖc
kiÓm dÞch trong tr−êng hîp kh¸ch hµnh cã yªu cÇu kiÓm dÞch hoÆc ph¶i thùc
hiÖn theo çc ®iÒu −íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®A tham gia hoÆc ký kÕt.
3.2.4. QuyÕt ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé NN & PTNT vÒ viÖc ban hµnh
quy ®Þnh qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ho¹t ®éng x«ng h¬i khö trïng
vËt thÓ thuéc diÖn KDTV.
Sè 84/2002/Q§ - BNN ký ngµy 24/9/2002 do Thø Tr−ëng Bïi B¸
Bæng ký.
KÌm theo Quy ®Þnh qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ho¹t ®éng x«ng h¬i khö
trïng vËt thÓ thuéc diÖn KDTV.
Quy ®Þnh gåm 11 ®iÒu. Quy ®Þnh nªu râ.
+ X«ng h¬i khö trïng lµ biÖn ph¸p khö trïng b»ng ho¸ chÊt x«ng h¬i
®éc ®Ó diÖt trõ çc sinh vËt g©y h¹i vËt thÓ thuéc diÖn KDTV Quy ®Þnh t¹i
®iÒu 3 cña §iÒu lÖ KDTV.
+ NhiÖm vô cña Côc BVTV vÒ ho¹t ®éng x«ng h¬i khö trïng thÈm
quyÒn cÊp chøng chØ hµnh nghÒ x«ng h¬i khö trïng gi¸m s¸t quy tr×nh kü
thuËt khö trïng b»ng ph−¬ng ph¸p x«ng h¬i (theo quyÕt ®Þnh cña bé tr−ëng
Bé NN& PTNT sè 70/1998 Q§/BNN - KHCN ký ngµy 6/5/1998) tiªu chuÈn
ngµnh sè 335 - 98.
C©u hái «n tËp:
C©u 1: Tr×nh bµy kh¸i niÖm chung vÒ HÖ thèng v¨n b¶n, quy ph¹m ph¸p luËt
cña n−íc Céng hßa X¨ héi chñ nghÜa ViÖt Nam. cho vÝ dô.
C©u 2: Tr×nh bµy ng¾n gän néi dung cña Ph¸p lÖnh B¶o vÖ vµ KiÓm dÞch thùc
vËt cña n−íc CHXHCNVN.
C©u 3: Tr×nh bµy ng¾n gän QuyÕt ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé NN&PTNT vÒ viÖc
c«ng bè danh môc vËt thÓ thuéc diÖn KDTV nhËp khÈu, xuÊt khÈu, t¹m xuÊt
t¸i nhËp vµ qu¸ c¶nh n−íc CHXHCN ViÖt Nam, sè 56/2001/Q§/ BNN -
BVTV ký ngµy 23/5/2001.
C©u 4: Tr×nh bµy ng¾n gän QuyÕt ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé NN & PTNT vÒ
viÖc ban hµnh quy ®Þnh qu¶n lý nhµ n−íc vÒ ho¹t ®éng x«ng h¬i khö trïng
vËt thÓ thuéc diÖn KDTV. Sè 84/2002/Q§ - BNN ký ngµy 24/9/2002.
Bµi 4
Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kiÓm tra lÊy mÉu

thuéc diÖn KDTV vµ thñ tôc lËp hå s¬ KDTV
- Tiªu chuÈn ngµnh KDTV lµ c¨n cø mang tÝnh ph¸p qui ¸p dông ®Ó
kiÓm tra çc l« cñ, qu¶ xuÊt nhËp khÈu vµ qu¸ c¶nh trªn ph¹m vi c¶ n−íc.
KiÓm tra çc l« h¹t xuÊt nhËp khÈu vµ qu¸ c¶nh trªn ph¹m vi c¶ n−íc; kiÓm
tra çc l« c©y xuÊt nhËp khÈu vµ qu¸ c¶nh trªn ph¹m vi c¶ n−íc.
- Qui ®Þnh vÒ çc thao t¸c kü thuËt kiÓm tra vËt thÓ thuéc diÖn KDTV
vµ thñ tôc lËp hå s¬ KDTV cho çc lo¹i h×nh chuyªn chë, ®ãng gãi, b¶o
qu¶n cña tõng nhãm vËt thÓ thuéc diÖn KDTV ®èi víi tõng loµi sinh vËt g©y
h¹i trong tõng nhãm vËt thÓ vµ thao t¸c ®iÒu tra sinh vËt g©y h¹i trªn tõng
lo¹i c©y.
4.2. Néi dung çc tiªu chuÈn ngµnh, ®iÒu kiÖn
4.2.1. Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra cñ, qu¶ xuÊt nhËp khÈu vµ qu¸ c¶nh
- Ph¹m vi vµ ®èi t−îng ¸p dông
- ThuËt ng÷, ®Þnh nghÜa cña l« cñ, qu¶; diÖn quan s¸t; ®iÓm quan s¸t.
- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra:

+ Dông cô, vËt liÖu
+ Quan s¸t
+ LÊy mÉu
+ Tr×nh tù çc b−íc quan s¸t, lÊy mÉu.
+ Ph©n tÝch
+ §Þnh lo¹i
+ L−u gi÷, chuyÓn göi mÉu vËt.
- §¸nh gi¸ sè liÖu vµ kÕt qu¶ kiÓm tra.
4.2.2. Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra çc lo¹i h¹t xuÊt nhËp c¶nh vµ qu¸
c¶nh
- Ph¹m vi vµ ®èi t−îng ¸p dông
- ThuËt ng÷ vµ ®Þnh nghÜa
- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra

+ Quan s¸t
+ LÊy mÉu
+ Tr×nh tù çc b−íc quan s¸t, lÊy mÉu
+ Ph©n tÝch
+ §Þnh lo¹i
+ L−u mÉu vµ chuyÓn mÉu vËt, tiªu b¶n
+ L−u ý çc ®èi t−îng KDTV.
4.2.3. Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra c©y xuÊt nhËp khÈu vµ qu¸ c¶nh
- Ph¹m vi vµ ®èi t−îng
- ThuËt ng÷ vµ ®Þnh nghÜa
- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra

+ Quan s¸t
+ LÊy mÉu
+ Tr×nh tù çc b−íc tiÕn hµnh quan s¸t, lÊy mÉu
+ Ph©n tÝch
+ §Þnh lo¹i
+ L−u göi, chuyÓn mÉu vËt
+ L−u ý çc ®èi t−îng KDTV
4.3. Néi dung qui ®Þnh vÒ çc thao t¸c kü thuËt kiÓm tra vËt thÓ thuéc
diÖn KDTV vµ thñ tôc lËp hå s¬ KDTV
- Thao t¸c kü thuËt kiÓm tra vËt thÓ thuéc diÖn KDTV ¸p dông theo
tiªu chuÈn ViÖt Nam 4731-889 vÒ “KDTV, ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu”
- Hå s¬ nghiÖp vô KDTV gåm

+ §¬n xin cÊp giÊy phÐp KDTV nhËp khÈu (mÉu 1)
+ GiÊy phÐp KDTV nhËp khÈu (mÉu 2)
+ GiÊy khai b¸o KDTV (mÉu 3)
+ Biªn b¶n kiÓm tra KDTV ®èi víi ph−¬ng tiÖn chuyªn chë (tÇu thuû,
m¸y bay, xe löa, xe h¬i,...) (mÉu 4).
+ Biªn b¶n kh¸m xÐt kiÓm dÞch vµ lÊy mÉu hµng thùc vËt (mÉu 5)
+ Biªn b¶n ®iÒu tra sinh vËt h¹i tµi nguyªn thùc vËt (mÉu 6)
+ PhiÕu t¹m cÊp kÕt qu¶ KDTV (mÉu 8)
+ GiÊy chøng nhËn ký sinh (mÉu 9)
+ GiÊy chøng nhËn KDTV nhËp khÈu, qu¸ c¶nh vµ chuyÓn néi ®Þa
(mÉu 10)
+ Biªn b¶n vÒ viÖc vi ph¹m ph¸p lÖnh B¶o vÖ vµ KDTV (mÉu 11)
+ QuyÕt ®Þnh xö ph¹t vi ph¹m ph¸p lÖnh B¶o vÖ vµ KDTV (mÉu 12)
+ GiÊy khai b¸o BVTV (mÉu 13)
+ LÖnh gi÷ l¹i vµ xö lý hµng thùc vËt nhËp khÈu (mÉu 14)
+ Biªn b¶n gi¸m s¸t xö lý vËt thÓ thuéc diÖn KDTV (mÉu 15)
+ Th«ng b¸o vÒ KDTV (mÉu 16)
+ GiÊy khai b¸o KDTV dïng cho kh¸ch hµng.
4.4. Kü thuËt kiÓm tra lÊy mÉu, gi¸m ®Þnh dÞch h¹i KDTV
4.4.1. Quy ®Þnh chung:
Gi¸m ®Þnh hµng KDTV t¹i chç vµ trong phßng thÝ nghiÖm ph¶i tu©n
thñ nh÷ng quy ®Þnh sau ®©y:
- Gi¸m ®Þnh c«n trïng tr−íc, sau ®ã míi ®Õn tuyÕn trïng, nÊm bÖnh...
- Khi gi¸m ®Þnh kh«ng ®Ó l©y nhiÔm tõ bªn ngoµi vµo mÉu bÖnh, hoÆc tõ
mÉu bÖnh ra hµng ho¸ xung quanh. Kh«ng më mét lóc nhiÒu mÉu vËt. MÉu
®A gi¸m ®Þnh th× ph¶i gi¸m ®Þnh cho xong.
- Nh÷ng lo¹i c©y sèng (c©y con, cµnh ghÐp) ph¶i ®Ó vµo chç m¸t cã ®é Èm
thÝch hîp.
- Ph¶i ®¶m b¶o vÖ sinh tuyÖt ®èi, cã dông cô chuyªn dïng (panh, lóp, dao
gi¶i phÉu, g¨ng tay, giÊy s¹ch,...). Kh«ng dïng tay sê mã vµo hµng ho¸
l¹,hoa qu¶ t−¬i vµ thøc ¨n cña kh¸ch hµg.
- Ph¶i xÕp ®Æt ng¨n n¾p, tr¸nh nhÇm lÉn.
4.4.2. Kü thuËt kiÓm tra lÊy mÉu, gi¸m ®Þnh c«n trïng
Gi¸m ®Þnh c«n trïng trªn h¹t vµ bét:
Quan s¸t bªn ngoµi, råi quan s¸t chung toµn bé mÉu trung b×nh. R©y, sµng
vµ quan s¸t çc phÇn tö lät qua r©y, sµng. Dïng r©y, sµng cã ®−êng kÝnh m¾t
r©y (sµng) nhá h¬n ®−êng kÝnh h¹t, nh−ng lín h¬n ®−êng kÝnh cña mät cÇn
kiÓm tra. Víi çc lo¹i bét th× dïng r©y cã ®−êng kÝnh m¾t r©y nhá h¬n mät,
bét sÏ lät qua r©y, c«n trïng cßn l¹i trªn r©y. Cã thÓ dïng çc ph−¬ng ph¸p
nh− :
+ Ng©m h¹t vµo dung dÞch NaOH 10% nÊu trong 10 phót, röa s¹ch b»ng
n−íc cÊt, sau ®ã nh×n d−íi kÝnh lóp.
+ Nhuém mµu: cho h¹t vµo n−íc nãng 5 phót, sau ®ã cho vµo dung dÞch (5
gr axÝt Fucsin + 50 axÝt axetic + 950 cc n−íc cÊt) nhuém trong 2-3 phót, råi
®æ thuèc, röa s¹ch b»ng n−íc cÊt. Chç cã lç ®ôc cña mät sÏ cã mµu ®á.
Gi¸m ®Þnh c«n trïng trªn c©y t−¬i vµ hoa qu¶ t−¬i:
Quan s¸t b»ng m¾t th−êng, kÕt hîp víi dïng kÝnh lóp. Nh÷ng bé phËn nghi
ngê ph¶i c¾t, bæ ra xem d−íi kÝnh lóp.
Gi¸m ®Þnh c«n trïng trªn çc çc lo¹i hµng kh¸c:
Quan s¸t c¶ ë ngoµi vµ më bao lÊy mÉu ra xem.
4.4.3. Thu thËp, xö lý, b¶o qu¶n mÉu:
Pha chÕ dung dÞch ng©m mÉu:

Cã thÓ ng©m mÉu s©u non, nhéng mét trong nh÷ng c«ng thøc sau ®©y:
+ Dung dÞch Pampl gåm cã
30 phÇn n−íc cÊt
15 phÇn ancol 950
6 phÇn formadehyt 40
4 phÇn acid axetic
Chó ý: - cho acid vµo cuèi cïng
- cã thªm vµi giät glycerin
+ Cån 70
§Ó cã cån 70, lÊy 71 cña cån 96 hoµ vµo 96 cña n−íc cÊt.
Çch lµm lä ®éc:

Thµnh phÇn:
- KCN tinh thÓ mµu tr¾ng
- Mïn c−a mÞnh
- Th¹ch cao nung, t¸n nhá
- GiÊy thÊm
Çch lµm:
(1). 1 th×a KCN
(2). mïn c−a gÊp 10 lÇn KCN nÖn chÆt
(3). th¹ch cao nÖn chÆt, vÈy n−íc vµo lµm thµnh bé nhAo ®Õn cøng
(4). lau s¹ch råi ®Æt giÊy thÊm ë trªn.
Chó ý:
- Dïng lä cã nót kÝn.
- Bªn ngoµi lä cã dAn nhAn: "Lä §éc", ngµy.... th¸ng... n¨m lµm lä ®éc
Thu thËp: Ph¶i thu b¾t c«n trïng khÐo lÐo, ®Æc biÖt nh÷ng loµi biÕt
bay. Víi loµi cã tÝnh gi¶ chÕt th× nªn ®Æt èng nghiÖm s¸t con c«n
trïng, råi dïng bót l«ng hay panh g¹t nhÑ cho r¬i vµo èng. Víi loµi
çnh v¶y cã tÝnh bay ng−îc lªn th× ®Æt èng nghiÖm ®ãn ®Çu, råi g¹t
nhÑ ®Ó c«n trïng tù bay vÇo èng, xong bÞt ngay miÖng èng ngiÖm
l¹i.Víi loµi sèng chç tèi, khã ph¸t hiÖn, th×khuacho chóng bay , chê
khi ®Ëu xuèng míi b¾t.
Xö lý s©u non bé çnh cøng vµ s©u non bé çnh vÈy: luéc trong
n−íc nãng 80-90 0C cho s©u duçi th¼ng ra lµ ®−îc.
B¶o qu¶n mÉu: B¶o qu¶n ®óng ph−¬ng ph¸p tuú lo¹i. Ghi nhAn kÌm
theo mÉu víi çc néi dung: tªn c«n trïng (ký hiÖu), ký chñ, n¬i thu
thËp, ngµy thu thËp.
4.4.4. Kü thuËt kiÓm tra gi¸m ®Þnh bÖnh h¹i:
Tuú theo lo¹i vi sinh vËt g©y bÖnh mµ thu thËp mÉu vËt ®Ó gi¸m ®Þnh. Gi÷
mÉu ®óng ph−¬ng ph¸p ®Ó cã thÓ cÊy trªn çc m«i tr−êng thÝch hîp, sau ®ã
kiÓm tra b»ng kÝnh hiÓn vi.
4.4.5. Kü thuËt kiÓm tra gi¸m ®Þnh tuyÕn trïng:

§iÒu tra ®ång ruéng kho bAi, ph−¬ng tiÖn chuyªn chë
- LÊy mÉu theo ph−¬ng ph¸p ngÉu nhiªn, mÉu trung b×nh ®iÓn h×nh
theo quy ®Þnh KDTV.
- Thu thËp mÉu theo triÖu chøng g©y ra bëi tuyÕn trïng
- Nh÷ng bé phËn c©y, s¶n phÈm cã dÝnh ®Êt.
KiÓm tra tuyÕn trïng trong hµng ho¸ thùc vËt.
* §èi víi hµng nhËp:
KiÓm tra nh÷ng tuyÕn trïng h¹i c©y t«i ngoµi nh÷ng tuyÕn trïng lµ ®èi
t−îng KDTV. KiÓm tra tuyÕn trïng ë s¶n phÈm çc c©y cã cñ nh− khoai,
hµnh cñ c©y hoa c©y c¶nh cã rÔ, çc s¶n phÈm cã ®Êt- çc lo¹i h¹t - cµnh
ghÐp cña çc c©y lµ ký chñ cña tuyÕn trïng h¹i th©n l¸...
Sau ®ã ph¶i theo dâi s¶n phÈm t¹i v−ên −¬m KDTV hoÆc chñ nhËn
hµng.
Thêi gian kiÓm tra tuyÕn trïng tuú thuéc vµo yªu cÇu tõ vµi giê ®Õn 2
tuÇn lÔ. Trªn c¬ së kÕt qu¶ theo dâi mµ quyÕt ®Þnh biÖn ph¸p xö lý tiÕp theo.
* §èi víi hµng xuÊt:
KiÓm tra tuyÕn trïng ®èi t−îng vµ çc loµi nguy hiÓm ë tÊt c¶ çc c©y
ë vïng gieo trång nh©n giãng, trong khi ch¨m sãc, tr−íc lóa xuÊt vµ trong lóc
xuÊt khÈu.
Ph©n tÝch gi¸m ®Þnh t¹i chç, trong phßng thÝ nghiÖm
* KiÓm tra tuyÕn trïng bµo nang:
Ph¸t hiÖn tuyÕn trïng cã bµo ngang trong ®Êt b»ng ph−¬ng ph¸p giÊy
läc theo Buhr. CÇn ph¶i lÊy nhiÒu mÉu ®Êt. Ph©n lo¹i b»ng kÝnh lóp vµ kÝnh
hiÓn vi. ChÝnh x¸c h¬n lµ b»ng çch nu«i tuyÕn trïng trªn l¸ kÝ chñ ®Æc hiÖu.
* KiÓm tra tuyÕn trïng di thùc trong ®Êt:
§èi víi çc loµi Aphelenchoides- Ditylenchus-Pratylenchoides-
Hoplolaimios. .. còng nh− Heterodera, Meloidogyne ë Gdoan di ®éng th×
dïng ph−¬ng ph¸p phÔu Berman (d©y cobb hoÆc ph−¬ng ph¸p quay ly
t©m...).
* KiÓm tra tuyÕn trïng h¹i thùc vËt trong c©y:
Ph¶i ph©n lËp tuyÕn trïng tõ rÔ l¸, th©n theo ph−¬ng ph¸p phÔu
Berman- c©y cobb ®¬n gi¶n ®èi víi Meloidogyne th× t¸ch ra khái nèt sÇn råi
®−a lªn kÝnh quan s¸t.
KiÓm tra tuyÕn trïng ë H¹t:
Loµi Angunia trictici theo h¹t lóa m×
Loµi Ditylenchus dipsaci cã thÓ theo h¹t cá ba l¸ hµnh, ®Ëu, c«ve....
Loµi A phelenchoides besseyi theo h¹t thãc.
- LÊy h¹t ng©m n−íc, sau 24 giê ch¾t n−íc ra sÏ lÊy ®−îc tuyÕn trïng
®A rêi ra. KiÓm tra tuyÕn trïng h¹i th«ng Baraphelenchus xylophilus loµi nµy
cã ë NhËt- Mü-Canada cÇn quan t©m ®Õn ®−êng ®ôc cña søn tãc
(ceranbycides) tuyÕn trïng n»m d−íi çnh cøng vµ khÝ qu¶n cña con tr−ëng
thµnh.
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh lo¹i:
Sau khi ®A thu thËp ®−îc mÉu trung b×nh ®iÓn h×nh vµ ph©n lËp t¸ch ly
®−îc tuyÕn trïng ra khái ®Êt m« thùc vËt th× tiÕn hµnh ®Þnh lo¹i d−íi kÝnh lóp
vµ kÝnh hiÓn vi.
- C¬ së cña viÖc ®Þnh lo¹i lµ ®−a vµo: h×nh d¹ng kÝch th−íc chung, cÊu
t¹o cña nh÷ng bé phËn ®Æc ®iÓm chÝnh: §u«i bao gåm çc c¬ quan: bao biÓu
b× c¬, c¬ quan tiªu ho¸, thÇn kinh, sinh s¶n, bµi tiÕt...
- Cã thÓ sö dông çc kho¸ ph©n lo¹i ®A ®−îc çc nhµ nghiªn cøu thiÕt
lËp nªn.
Nh÷ng mÉu tuyÕn trïng sau khi ph©n lËp ch−a gi¸m ®Þnh ngay, hoÆc
cÇn gi÷ l−u th× cã thÓ giÕt ®øa vµo ng©m trong dung dÞch cè ®Þnh FA 4/1
hoÆc TAP.
TÕn hµnh lµm tiªu b¶n t¹m thêi hay cè ®Þnh ®Ó lµm t− liÖu.
Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu ®Ó nghiªn cøu tuyÕn trïng
* LÊy mÉu ë l« hµng;
Theo ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu ®iÓn h×nh vµ m©u trung b×nh theo quy ®Þnh
lÊy mÉu chung cña kiÓm dÞch thùc vËt
* LÊy mÉu ngoµi ruéng, v−ên:
- C©y nhá:
LÊy ra sÊp sØ 100 - 200 gr ®Êt sÊp sØ 10 gr rÔ ë vïng quanh rÔ c©y
- Ruéng, v−ên:
LÊy sÊp sØ 1kg ®Êt ë 5 ®iÓm sau trén lÊy mÉu trung b×nh
- C©y l©u n¨m:
o Cuèc ®Êt quanh t¸n c©y (lÊy rÔ non) chän 3 ®iÓm/c©y 3
c©y/v−ên
o L−îng lÊy mçi c©y: 100 - 200 gr ®Êt; 30 - 50 gr rÔ
o B¶o qu¶n mÉu: ë nhiÖt ®é b×nh th−êng ë nhiÖt ®é 5oC
C©u hái «n tËp:
C©u 1: Tr×nh bµy tãm t¾t thao t¸c kü thuËt kiÓm tra vËt thÓ thuéc diÖn KDTV
vµ thñ tôc lËp hå s¬ KDTV.
C©u 2: Tr×nh bµy ng¾n gän néi dung Kü thuËt kiÓm tra lÊy mÉu, gi¸m ®Þnh
c«n trïng trong hµng hãa thùc vËt nhËp vµ xuÊt khÈu.
bÖnh h¹i trong hµng hãa thùc vËt nhËp vµ xuÊt khÈu.
tuyÕn trïng h¹i trong hµng hãa thùc vËt nhËp vµ xuÊt khÈu.
Bµi 5
Tæ chøc kiÓm dÞch thùc vËt cña

n−íc Céng hoµ xA héi chñ nghÜa ViÖt nam
- Tæ chøc B¶o vÖ vµ KDTV cña ViÖt Nam nh»m t¨ng c−êng hiÖu lùc
qu¶n lý Nhµ n−íc, n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c ph¸t hiÖn, phßng trõ sinh vËt
h¹i tµi nguyªn thùc vËt (®èi t−îng KDTV) ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt b¶o vÖ søc
khoÎ céng ®ång vµ m«i tr−êng sinh th¸i.
- Nhµ n−íc thèng nhÊt qu¶n lý c«ng t¸c B¶o vÖ vµ KDTV. KÕt hîp
gi÷a khoa häc hiÖn ®¹i víi kinh nghiÖm cæ truyÒn, b¶o ®¶m lîi Ých chung
cña toµn xA héi.
- Nhµ n−íc khuyÕn khÝch tæ chøc , ç nh©n trong n−íc, ngoµi n−íc ®Çu
t− d−íi nhiÒu h×nh thøc trong phßng trõ sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt
(sinh vËt KDTV), s¶n xuÊt, kinh doanh thuèc BVTV ë ViÖt Nam.
- KDTV tiÕn hµnh kiÓm tra vËt thÓ thuéc diÖn KDTV ph¸t hiÖn vµ kÕt
luËn nhanh chãng, chÝnh x¸c t×nh h×nh nhiÔm ®èi t−îng KDTV cña çc vËt
thÓ kiÓm tra, quyÕt ®Þnh biÖn ph¸p xö lý thÝch hîp ®èi víi vËt thÓ nhiÔm ®èi
t−îng KDTV, gi¸m s¸t, x¸c nhËn viÖc thùc hiÖn biÖn ph¸p xö lý.
- H−íng dÉn thÓ lÖ KDTV, ph−¬ng ph¸p ph¸t hiÖn, nhËn biÕt ®èi t−îng
KDTV nh»m tr¸nh cho tµi nguyªn thùc vËt (s¶n xuÊt c©y trång n«ng nghiÖp)
cña ViÖt Nam khái bÞ nhiÔm, l©y lan nh÷ng sinh vËt g©y h¹i tr−íc ®©y ch−a
cã, hoÆc míi xuÊt hiÖn trªn diÖn hÑp. Ng¨n chÆn loµi sinh vËt g©y h¹i tõ
ViÖt Nam lät ra n−íc ngoµi.
5.2. Chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ tæ chøc bé m¸y cña Côc
BVTV.
- C¨n cø Ph¸p lÖnh B¶o vÖ thùc vËt vµ KDTV n¨m 2001.
- C¨n Cø NghÞ ®Þnh sè 86/2003/N§ - CP ngµy 18/7/2003 cña ChÝnh
phñ quy ®Þnh chøc n¨ng nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc Bé NN &
PTNT.
- C¨n cø ®iÒu 19 NghÞ ®Þnh sè 86/2002/N§ - Cp ngµy 5/11/2002 cña
ChÝnh phñ quy ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô, quyÒn h¹n vµ c¬ cÊu tæ chøc cña
c¬ quan ngang Bé.
QuyÕt ®Þnh lµ c¬ quan trùc thuéc Bé NN& PTNT thùc hiÖn chøc n¨ng
qu¶n lý nhµ n−íc vµ thanh tra chuyªn ngµnh vÒ B¶o vµ KDTV , thuèc
BVTV trong ph¹m vi c¶ n−íc.
Côc BVTV cã nhiÖm vô.
- Tr×nh Bé Tr−ëng dù ¸n LuËt, dù ¸n Ph¸p lÖnh ,dù th¶o v¨n b¶n quy
ph¹m luËt trùc thuéc ph¹m vi qu¶n lý chuyªn ngµnh.
- Tr×nh Bé tr−ëng chiÕn l−îc, quy ho¹ch, chÝnh s¸ch, kÕ ho¹ch hµng
n¨m, ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®Ò ¸n thuéc ph¹m vi qu¶n lý chuyªn ngµnh theo sù
ph©n c«ng cña Bé tr−ëng.
- Ban hµnh v¨n b¶n vÒ nghiÖp vô qu¶n lý, h−íng dÉn vÒ chuyªn m«n,
nghiÖp vô thuéc chuyªn ngµnh theo sù ph©n c«ng cña Bé tr−ëng.
- Tæ chøc chØ ®¹o h−íng dÉn, kiÓm tra vµ chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn
çc v¨n b¶n quy ph¹m ph¸t luËt, kÕ ho¹ch, ch−¬ng tr×nh, dù ¸n, tiªu chuÈn,
quy tr×nh, quy ph¹m, ®Þnh møc kinh tÕ, kü thuËt chuyªn ngµnh ®A ®−îc phª
duyÖt vµ tuyªn truyÒn, phæ biÕn, gi¸o dôc ph¸p luËt vÒ chuyªn ngµnh qu¶n lý
Côc.
- VÒ qu¶n lý chuyªn ngµnh.
+ B¶o vÖ thùc vËt (BVTV)
+ KiÓm dÞch thùc vËt (KDTV) qu¶n lý , chØ ®¹o c«ng t¸c KDTV néi
®Þa, tr×nh Bé tr−ëng c«ng bè danh môc ®èi t−îng KDTV, danh môc vËt thÓ
thuéc diÖn KDTV cña ViÖt Nam trong tõng thêi kú, c«ng bè hoÆc bAi bá víi
sinh vËt thuéc ®èi t−îng KDTV vµ sinh vËt g©y h¹i míi xuÊt hiÖn nh−ng
nguy hiÓm cho tµi nguyªn thùc vËt cña ViÖt Nam theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt.
Thùc hiÖn KDTV nhËp khÈu vµ sau nhËp khÈu, xuÊt khÈu, t¹m nhËp
t¸i xuÊt nh−ng qu¸ c¶nh vµ xö lý vËt thÓ thuéc diÖn KDTV theo quy ®Þnh
cña Ph¸p luËt vµ çc ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ KDTV mµ ViÖt Nam ®A ký kÕt hoÆc
gia nhËp.
Qu¶n lý ho¹t ®éng khö trïng theo quy ®Þnh cña nhµ n−íc vµ çc ®iÒu
−íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ®A ký kÕt hoÆc gia nhËp.
- VÒ khoa häc c«ng nghÖ: X©y dùng tr×nh Bé tr−ëng ch−¬ng tr×nh, kÕ
ho¹ch, ®Ò tµi NCKH, øng dông tiÕn bé khoa häc C«ng nghÖ, qu¶n lý vµ tæ
chøc triÓn khai kÕt qu¶ NCKH øng dông tiÕn bé kü thuËt c«ng nghÖ vÒ ph¹m
vi qu¶n lý th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ thuéc ph¹m vi qu¶n lý chuyªn
ngµnh cña Côc.
-Tham gia x©y dùng c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn s¶n xuÊt n©ng cao
chÊt l−îng vµ xóc tiÕn th−¬ng m¹i çc s¶n phÈm tr«ng trät.
- X©y dùng ch−¬ng tr×nh, dù ¸n hîp t¸c quèc tÕ vÒ b¶o vÖ thùc vËt vµ
KDTV, thuèc BVTV. Tham gia ®µm ph¸n ®Ó ký kÕt gia nhËp çc ®iÒu −íc
quèc tÕ , çc tæ chøc quèc tÕ vÒ BVTV, KDTV,HTQT theo ph©n c«ng cña
Bé tr−ëng.
- Qu¶n lý mét sè ®¬n vÞ hµnh chÝnh sù nghiÖp, dÞch vô c«ng thuéc Bé
vÒ b¶o vÖ thùc vËt, KDTV, thuèc BVTV.
- Tham gia qu¶n lý ho¹t ®éng cña çc Héi, Tæ chøc phi ChÝnh phñ
trong ph¹m vi qu¶n lý cña Côc.
- Thanh tra chuyªn ngµnh, kiÓm tra gi¶i quyÕt, kiÓm tra gi¶i quyÕt
khiÕu n¹i, tè ço, chèng tham nhòng tiªu cùc, xö lý vi ph¹m vÒ
BVTV,KDTV, thuèc BVTV theo thÈm quyÒn.
- X©y dùng vµ thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh c¶i çch hµnh chÝnh cña Côc
theo môc tiªu vµ néi dung ch−¬ng tr×nh c¶i çch hµnh chÝnh cña Bé.
- VÒ qu¶n lý tæ chøc, çn bé.
+ Qu¶n lý tæ chøc. Quy ho¹ch m¹ng l−íi b¶o vÖ, KDTV trong ph¹m vi
c¶ n−íc, qu¶n lý chØ ®¹o x©y dùng hÖ thèng tæ chøc b¶o vÖ vµ KDTV trªn
toµn quèc theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
+ Qu¶n lý çn bé. Tham gia ®µo t¹o båi d−ìng chuyªn m«n, nghiÖp
vô cho çn bé viªn chøc, lùc l−îng quÇn chóng tham gia BVTV vµ KDTV.
- Qu¶n lý thu. Sö dông çc lo¹i phÝ vµ lÖ phÝ theo quy ®Þnh cña ph¸p
luËt.
5.3. Tæ chøc KDTV ë Viet Nam
Côc BVTV
Phßng KDTV Trung −¬ng

NhiÖm vô: + Qu¶n lý c«ng t¸c KDTV c¶ n−íc
+ Ban hµnh, söa ®æi, ®Ò xuÊt néi dung cña Ph¸p lÖnh,
®iÒu lÖ KDTV cña ViÖt Nam.
+ Ban hµnh tiªu chuÈn ngnµh cho KDTV ®èi ngo¹i vµ ®èi néi.
+ TËp huÊn KDTV cho çn bé çc tØnh thµnh cña ViÖt Nam.
Çc Chi côc Trung t©m Trung t©m

KDTV vïng ph©n tÝch, gi¸m ®Þnh KDTV KDTV sau
I: H¶i Phßng NhiÖm vô: nhËp khÈu I
II: TP. Hå ChÝ Minh + Ph©n tÝch, gi¸m ®Þnh mÉu vËt tõ NhiÖm vô:
III: §µ N½ng c¬ së göi vÒ ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t−îng + Theo dâi
IV: Qui Nh¬n KDTV. mÉu nhËp
V: Hµ Néi + ThÝ nghiÖm çc ph−¬ng ph¸p khÈu kÞp thêi
VI: NghÖ An phßng trõ ®èi t−îng KDTV ®Ò xuÊt ph¸t hiÖn tiÕp
VII: L¹ng S¬n tiªu chuÈn ngµnh. çc ®èi t−îng
VIII: Lµo Cai + TËp huÊn chuyªn m«n nghiÖp vô KDTV
IX: CÇn Th¬ cho çn bé ®Þa ph−¬ng. + Ng¨n chÆn
NhiÖm vô: Thùc + Cung cÊp tiªu b¶n cho c¬ së thùc sù l©y lan cña
hiÖn kiÓm dÞch ®èi hiÖn nhiÖm vô KDTV. ®èi t−îng
néi th«ng qua nghiÖp Th«ng qua çc phßng: Phßng C«n KDTV.
vô cña phßng XuÊt, trïng; Phßng BÖnh c©y, tuyÕn
phßng NhËp vµ trïng; Phßng Xö lý cá d¹i
phßng Kü thuËt.
Bµi 6
Danh môc ®èi t−îng KDTV

cña n−íc Céng hoµ xA héi chñ nghÜa ViÖt nam
- Trong tõng thêi kú, Bé tr−ëng Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng
th«n x¸c ®Þnh vµ c«ng bè danh lôc ®èi t−îng KDTV cÇn ph¶i ng¨n chÆn
kh«ng ®Ó x©m nhËp vµo ViÖt Nam, hoÆc l©y lan gi÷a çc vïng trong n−íc.
Nh÷ng loµi sinh vËt g©y h¹i kh«ng ®−îc ®Ó lät ra n−íc ngoµi ®−îc x¸c
®Þnh trong çc v¨n b¶n tho¶ thuËn, cam kÕt gi÷a ViÖt Nam víi çc n−íc, çc
tæ chøc quèc tÕ, hoÆc theo ®iÒu −íc quèc tÕ mµ ViÖt Nam ký kÕt, tham gia.
- Khi ph¸t hiÖn ®èi t−îng KDTV thuéc danh lôc ®A c«ng bè, c¬ quan
b¶o vÖ vµ KDTV ph¶i quyÕt ®Þnh çc biÖn ph¸p ®Ó bao v©y, tiªu diÖt ®èi
t−îng ®ã vµ yªu cÇu chñ vËt thÓ cã mang ®èi t−îng ph¶i thùc hiÖn ngay biÖn
ph¸p. NÕu ®èi t−îng KDTV l©y lan thµnh dÞch, c¬ quan b¶o vÖ vµ KDTV
ph¶i b¸o ngay víi c¬ quan cã thÈm quyÒn ®Ó c«ng bè dÞch, dËp t¾t dÞch.
- §èi t−îng KDTV chia ra:
+ CÊp Nhµ n−íc: Lµ ®èi t−îng KDTV trong luËt ph¸p KDTV cña Nhµ
n−íc qui ®Þnh.
+ CÊp tØnh, thµnh phè: Lµ ®èi t−îng KDTV qui ®Þnh bæ sung cho ®Þa
ph−¬ng m×nh.
- §èi t−îng KDTV nhËp khÈu: chØ çc loµi dÞch h¹i (s©u, bÖnh,...)
kh«ng ®−îc phÐp nhËp khÈu mµ Nhµ n−íc qui ®Þnh nh− danh lôc dÞch h¹i.
- §èi t−îng KDTV trong n−íc chØ çc loµi dÞch h¹i (s©u, bÖnh,....)
nguy hiÓm cÇn tiÕn hµnh trong lóc di chuyÓn thùc vËt vµ s¶n phÈm thùc vËt.
6.2. Néi dung danh lôc ®èi t−îng KDTV cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ
nghÜa ViÖt Nam.
QuyÕt ®Þnh sè 75/1998/Q§/ BNN-BVTV ngµy 21/5/1998 cña Bé

tr−ëng Bé NN vµ PTNT quy ®Þnh 56 loµi lµ ®èi t−îng KDTV cña N−íc
CHXHCN ViÖt Nam, chia lµm 3 nhãm, nhãm 1 cã 38 loµi, nhãm 2 cã 10
loµi, nhãm 3 cã 8 loµi. Tõng nhãm nh− sau:
Nhãm 1: Nh÷ng sinh vËt g©y h¹i tµi nguyªn thùc vËt vµ cã nguy c¬
g©y h¹i nghiªm träng, ch−a cã trªn l[nh thæ n−íc CHXHCN ViÖt Nam:
Gåm 20 loµi C«n trïng , 10 loµi vi sinh vËt g©y bÖnh c©y, 5 loµi tuyÕn trïng
g©y bÖnh c©y vµ 3 loµi cá d¹i.
g©y h¹i nghiªm träng, ph©n bè hÑp trªn l[nh thæ n−íc CHXHCN ViÖt
Nam: Gåm 4 loµi c«n trïng, 5 loµi vi sinh vËt g©y bÖnh c©y vµ 1 loµi cá d¹i.
g©y h¹i nghiªm träng, cã kh¶ n¨ng lan réng ë ViÖt Nam hoÆc nh÷ng sinh
vËt g©y h¹i l¹ kh¸c ®èi víi tµi nguyªn thùc vËt cña ViÖt Nam: Gåm 1 loµi
®éng vËt ( èc b−¬u vµng), 3 loµi vi sinh vËt g©y bÖnh c©y, 2 loµi tuyÕn trïng
g©y bÖnh c©y vµ 2 loµi cá d¹i.
6.3. T×nh h×nh diÔn biÕn cña dèi t−îng KDTV ë ViÖt Nam
Theo quyÕt ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n sè
117/2000 Q§/BNN-BVTV ký ngÇy 20/11/2000, Danh môc ®èi t−îng
KDTV cña N−íc CHXHCN ViÖt Nam chia thµnh 2 nhãm, bao gåm 61 loµi.
Nh− vËy, bá nhãm 3 so víi n¨m 1998.
* Nhãm 1: Nh÷ng sinh vËt cã tiÒm n¨ng g©y h¹i nghiªm träng cho tµi
nguyªn thùc vËt, ch−a cã trªn l[nh thæ ViÖt Nam: Gåm 23 loµi c«n trïng, 9
loµi vi sinh vËt g©y bÖnh c©y, 5 loµi tuyÕn trïng g©y bÖnh c©y vµ 8 loµi cá
d¹i.
* Nhãm 2: Nh÷ng sinh vËt cã tiÒm n¨ng g©y h¹i nghiªm träng cho tµi
nguyªn thùc vËt, ph©n bè hÑp trªn l[nh thæ ViÖt Nam: Gåm 4 loµi c«n
trïng, 5 loµi vi sinh vËt g©y bÖnh c©y, 2 loµi tuyÕn trïng g©y bÖnh c©y vµ 4
loµi cá d¹i.
Do viÖc trao ®æi hµng ho¸ cña ViÖt Nam víi çc n−íc trªn thÕ giíi ngµy
cµng nhiÒu, nªn kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo Viªt Nam cña çc ®èi t−îng dÞch
h¹i nguy hiÓm cã ë çc n−íc kh¸c còng ngµy cµng t¨ng. V× lÏ ®ã diÔn biÕn
cña ®èi t−îng KDTV rÊt phøc t¹p.
C©u hái «n tËp:

C©u 1: §Þnh nghÜa ®èi t−îng dÞch h¹i KDTV( plant quanrantine pests); Cho
vÝ dô.
C©u 2: T×nh h×nh diÔn biÕn cña danh môc ®èi t−îng dÞch h¹i KDTV ë ViÖt
Nam qua çc thêi kú.
Bµi 7
§Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc, sinh th¸i häc

cña mét sè loµi dÞch h¹i KDTV chñ yÕu
7.1. §Þnh nghÜa
- DÞch h¹i KDTV (Quanrantine pests): Bao gåm tÊt c¶ çc sinh vËt cã
nguy h¹i cho thùc vËt vµ s¶n phÈm thùc vËt nh− sinh vËt g©y bÖnh vµ m«i
giíi truyÒn bÖnh, c«n trïng ¨n thùc vËt, nhÖn, ®éng vËt th©n mÒm, cá d¹i cã
h¹i cho c©y.
- §èi t−îng KDTV, cßn gäi lµ s©u, bÖnh nghiªm cÊm (Pests and
diseases prohibited), s©u bÖnh bÞ h¹n chÕ (Pests and diseases restrected).
7.2. §Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc cña mét sè loµi dÞch h¹i KDTV chñ
yÕu cña ViÖt Nam
-Nhãm 1:
+ Ruåi ®ôc qu¶ Nam mü Anastrepha fraterculus Wiedeman
+ Ruåi ®ôc qu¶ Mexico Anastrepha ludens Loew
+ Ruåi ®ôc qu¶ §Þa trung h¶i Ceratitis capitata Wiedman
+ Ruåi ®ôc qu¶ ch©u óc Bactrocera tryoni (Froggatt)
+ Ruåi ®ôc qu¶ Trung quèc Bactrocera tsuneonis (Miyare)
+ Ruåi ®ôc qu¶ Natal Ceratitis rosa Karsch.
+ Mät l¹c Pachymerus pallidus Olivier
+ B−ím tr¾ng Mü Hyphantria textor Harr.
+ Bä dõa NhËt B¶n Popillia japonica Newmann
+ Mät to vßi Caulophilus latinasus Say.
+ Mät cøng ®èt Trogoderma granarium Everts.
+ Mät da vÖt thËn Trogoderma inclusum (Le Conte)
+ Mät ®Çu dµi h¹i qu¶ b«ng Anthonomus grandis Boheman
+ Bä trÜ cam Scirtothrips aurantii Faure
+ S©u çnh cøng h¹i khoai t©y Leptinotarsa decemlineata Say
+ Mät thãc Sitophilus granarius (Linnaeus)
+ Mät ®ôc h¹t lín Prostephanus truncatus Horn.
+ Mät ®Ëu Mexico Zabrotes subfasciatus (Boheman)
+ RÖp s¸p vÈy èc ®en Quadraspidiotus perniciosus (Comstock)
+ Bä dõa viÒn tr¾ng Graphognathus leucoloma (Bohemann)
+ XÐn tãc h¹i gç Monochamus alternatuss Hope
+ RÇy h¹i lóa Tagosodes cubanus D.L.Crawford
+ RÇy h¹i h¹t lóa Tagosodes oryzicola Muir
+ BÖnh kh« cµnh cam quÝt Denterophoma tracheiphila Petri
+ BÖnh thèi rÔ b«ng Phymatotrichum omnivorum Dugger
+ BÖnh ghÎ bét khoai t©y Spongospora subterranca
+ BÖnh virus tr¾ng l¸ lóa Rice hoja blanca virus.
+TuyÕn trïng bµo nang ¸nh vµng Heteroderra rostochiensis Behreng
- Nhãm 2:
+ Ngµi cñ khoai t©y Phthorimaca operulella Zeller
+ Mät ®Ëu nµnh Acanthoscelides obtectus Say.
+ Mät bét t¹p Tribolium confusum Duval.
+ BÖnh thèi ®en khoai lang Ceratocystis fibriata Elli.
+ BÖnh hÐo rò ng« Erwinia stewartii Dye.
- Nhãm 3:
+ èc b−¬u vµng Pomacae sp.
+ BÖnh chÕt hÐo chuèi Fusarium oxysperum Schlechi
+ TuyÕn trïng h¹i th«ng Bursaphelenchussylophilus Nicke.
7.2.1. Ruåi ®ôc qu¶ Nam Mü
Anastrepha fraterculus (Wiedemann) (h×nh... )
Hä Tephritidae, Bé Diptera
Ký chñ; cam, quýt, cµ phª, nho, t¸o, ®µo, lª, mËn, xoµi,...
Ph©n bè: Ch©u Mü, T©y Ên.
TriÖu chøng t¸c h¹i: Cã thÓ nhËn ra vÕt ch©m trªn qu¶, ®èi víi cam quýt
th−êng xuÊt hiÖn giät g«m, xung quanh bÞ vµng.
H×nh th¸i: Ruåi mÇu vµng n©u, th©n dµi 8 mm, çnh trong suèt, cã
nh÷ng v©n trªn çnh mÇu vµng da cam ®Õn mÇu n©u h×nh ch÷ S b¾t ®Çu
tõ cuèi m¹ch R4+5, vµ 1 v©n h×nh ch÷ V ng−îc b¾t ®Çu tõ bê sau cña
çnh gÇn song song víi v©n h×nh ch÷ S. Ch©n mÇu vµng n©u.
Sinh häc: Ruåi dïng èng ®Î trøng ch©m vµo biÓu b× qu¶ ®Î trøng. S©u
non sèng trong qu¶, ®Éy søc r¬i xuèng ®Êt ho¸ nhéng.
7.2.2. Ruåi ®ôc qu¶ Mexico

Anastrepha ludens Loew (H×nh.... )
Ký chñ: t¸o, cam, quýt, cµ phª, chÌ, ®µo, lª, mËn, xoµi, lùu, hång,...
Ph©n bè: : Ch©u Mü.
TriÖu chøng: cã thÓ nhËn ra vÕt ch©m trªn qu¶, víi cam quýt th−êng
xu¸t hiÖn giät g«m vµ xung quanh mÇu vµng.
H×nh th¸i: Ruåi mÇu n©u vµng, dµi 6-8 mm, ®èt bông thø 5 dµi b»ng
çc ®èt bông thø 3+4. Çnh gÇn nh− loµi A. fraterculus. S©u non ®Ay
søc dµi 10-12 mm.
Sinh häc: Trøng në sau 6-12 ngµy, s©u non 15-32 ngµy, nhéng 15-19
ngµy ë nhiÖt ®é 25oC. Tr−ëng thµnh xuÊt hiÖn quanh n¨m.
7.2.3. Ruåi ®ôc qu¶ §Þa trung h¶i
Ceratitis capitata (Wiedemann) (H×nh...... )
Ký chñ: t¸o, chuèi, xoµi, nho, ®µo, lª, cam, cµ chua, ít, v¶i, nhAn,...
Ph©n bè: Ch©u phi, vïng §Þa trung h¶i, §«ng nam ¸.
TriÖu chøng: Cã thÓ nhËn ra vÕt ch©m trªn qu¶, xung quanh vÕt ch©m
bÞ biÕn mÇu, cøng, lâm vµo hoÆc låi ra. Trªn nh÷ng qu¶ chÝn vÕt lâm
cã ®−êng kÝnh 1-2 cm, d−íi vÕt lâm thÞt qu¶ biÕn mÇu lµ chç s©u non
®ôc ph¸.
H×nh th¸i: Ruåi nhá, th©n dµi 3,5-5 mm, mÇu vµng nh¹t, m¾t mÇu ®á,
trªn çnh cã nh÷ng v©n ngang mÇu vµng da cam ®Õn mÇu n©u t¹o
thµnh h×nh loang læ. S©u non ®Éy søc dµi 7-10 mm.
Sinh häc: Trøng ®−îc ®Î d−íi vá qu¶. Thêi gian ph¸t dôc trøng 2-4
ngµy, s©u non 6-11 ngµy, nhéng 6-11 ngµy ë nhiÖt ®é 24-26oC. NÕu
nhiÖt ®é thÊp kÐo dµi h¬n. Ruåi sèng ®Õn 60 ngµy. Cã 2-10 løa/n¨m.
7.2.4. Ruåi ®ôc qu¶ Ch©u óc

Bactrocera tryoni (Froggatt) (H×nh...... )
Ký chñ: t¸o, lª, ®µo, mËn, hång, xoµi, cµ chua, ít,...
Ph©n bè: Ch©u óc, ch©u Mü, New Zealand.
TriÖu chøng: Cã thÓ nh×n thÊy vÕt ch©m trªn qu¶, ë nh÷ng qu¶ cã hµm
l−îng ®−êng cao nh− ®µo xuÊt hiÖn keo ®−êng c¹nh vÕt ch©m.
H×nh th¸i: Ruåi dµi 6,5-7 mm, B[f tr−íc çnhmÇu n©u, m¹ch Costa kÐo
dµi ®Õn ®Ønh çnh. M¶nh l−ng ngùc tr−íc cã 6 ®èm vµng. S©u non ®Éy
søc dµi 8-11 mm.
ngµy, s©u non 30-31 ngµy, nhéng 7-14 ngµy.Tr−ëng thµnh xuÊt hiÖn
quanh n¨m.
7.2.5. Ruåi ®ôc qu¶ Trung Quèc
Bactrocera tsuneonis (Miyare) (H×nh....... )
Ký chñ: cam, quýt, nhiÒu lo¹i qu¶ kh¸c
Ph©n bè: Qu¶ng T©y (TQ), NhËt.
TriÖu chøng: Cã thÓ nh×n thÊy vÕt ch©m trªn qu¶. Ë nh÷ng lo¹i qu¶ cã
hµm l−îng ®−êng cao th−êng t¹o keo ®−êng c¹nh vÕt ch©m.
H×nh th¸i: Ruåi cã th©n dµi 9-10 mm, §Çu mÇu vµng ®Õn vµng n©u,
ngùc n©u vµng ®Õn n©u ®Ëm. Gi÷a m¶nh l−ng ngùc cã dèm ®en h×nh
ch÷ Y ng−îc. Çnh trong suèt, bê tr−íc vµ ®Çu mót çnh cã ®−êng v©n
dµi mÇu n©u. Gi÷a bông cã mét ®−êng ®en kÐo dµi hÕt bông. S©u non
®Éy søc dµi 11-13 mm, mÇu tr¾ng s÷a.
ngµy, s©u non ®Ðn 35 ngµy, nhéng 7-14 ngµy.
7.2.6. Ruåi ®ôc qu¶ Natal

Ceratitis rosa Kasch. (H×nh ....... )
Ký chñ: cam, quýt, ®µo, d−a, xoµi, lª, v¶i, nho, mËn, cµ chua,...
Ph©n bè: Ch©u Phi.
TriÖu chøng: Cã thÓ nh×n thÊy vÕt ch©m trªn qu¶, xung quanh vÕt ch©m
biÕn mÇu, cøng, lâm vµo hoÆc låi ra. VÕt lâm trªn qu¶ chÝn cã ®−êng
kÝnh 1-2 cm, d−íi vÕt lâm thÞt qu¶ biÕn mÇu, ®ã lµ chç cã sau non ®ôc
ph¸.
H×nh th¸i: Ruåi mÇu vµng n©u, ChÝnh gi÷a m¶nh l−ng ngùc cã mét
®−êng nhá mÇu n©u ®Ëm, Trªm mÆt l−ng cña ®èt bông thø 3 vµ 5 cã
b¨ng ngang mÇu s¸ng. Çnh mÇu n©u vµng, trªn çnh cã nh÷ng vÖt
ngang.
ngµy, s©u non 10-14 ngµy, nhéng 11-12 ngµy. Mçi n¨m cã 6-12 løa.
7.2.7. Mät l¹c
Pachymerus pallidus Olivier (H×nh... .... )
Hä Bruchidae, Bé Coleoptera
Ký chñ: l¹c.
Ph©n bè: Ai CËp, Hy L¹p, Nam t− cò, TÝch Lan.
H×nh th¸i: Mät tr−ëng thµnh th©n dµi 4-5 mm, mÇu n©u ®Ëm, toµn th©n
phñ l«ng mÇu tr¾ng vµng, m¾t mÇu ®en, r©u ®Çu cã 11 ®èt. §ïi ch©n
sau mËp, bê trong cã hµng r¨ng c−a mÇu ®en. §èt chµy ch©n sau rÊt
cong. S©u non mÇu tr¾ng, cong h×nh ch÷ C, kh«ng cã ch©n.
Sinh häc: S©u non ¨n h¹t l¹c, ®Éy søc chui ra ngoµi lµm kÐn ho¸ nhéng.
7.2.8. B−ím tr¾ng Mü

Hyphantria textor Harr. (H×nh.... )
Hä Arctiidae, Bé Lepidoptera
Ký chñ: b«ng, ng«, b¾p c¶i, mËn, t¸o, lª, anh ®µo, vµ kho¶ng 200 lo¹i
c©y rõng.
Ph©n bè: Ch©u ©u, Nam Mü, Canada, Mexico, Hoa Kú, TriÒu Tiªn,
Trung Quèc, NhËt.
TriÖu chøng: S©u non kÐo l¸ nh¶ t¬ lµm tæ.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh mÇu tr¾ng, ®Çu vµ ngùc phñ l«ng mÇu tr¾ng.
R©u con ®ùc d¹ng l«ng chim, r©u con çi d¹ng sîi chØ, th©n dµi 11-15
mm, s¶i çnh 40-50 mm. S©u non mÇu vµng t−¬i, ®Çu vµ ch©n mÇu
®en, s©u non ®Éy søc dµi 40-50 mm. Nhéng mÇu vµng ®Õn n©u, ®èt
cuèi bông cã 10-19 gai mãc, nhéng dµi 8-12 mm.
Sinh häc: Ban ngµy tr−ëng thµnh Ýt ho¹t ®éng. Trøng mÇu xanh l¸ c©y,
mçi æ 400-500 qu¶, æ trøng phñ l«ng t¬ mÇu vµng. S©u non tuæi 1, 2 ¨n
thñng l¸, tuæi 3 nh¶ t¬ cuèn vµi l¸ lµm tæ sèng trong ®ã. S©u tuæi 5 bß
ra khái tæ vµo ban ®ªm ®Ó ¨n vµ Èn nÊp d−íi mÆt l¸. S©u lµm kÐn máng
ho¸ nhéng ë th©n c©y, trªn bê rµo hoÆc d−íi ®Êt.
7.2.9. Bä dõa NhËt B¶n
Popillia japonica Newmann (H×nh..... )
Hä Scarabaeidae, Bé Coleoptera
Ký chñ: trªn 200 lo¹i c©y nh− lóa, ng«, c©y ¨n qu¶, c©y c¶nh, c©y rõng,
c©y bãng m¸t, c©y hoa, cá d¹i...
Ph©n bè: NhËt, Trung Quèc, Hoa Kú.
TriÖu chøng: tr−ëng thµnh ¨n m« l¸ chØ ®Ó l¹i g©n l¸, ¨n hoa. Trªn ng«
nÕu h¹i thêi kú ®Çu t¹o b¾p th× lµm biÕn d¹ng h¹t ng«.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh h×nh bÇu dôc, dµi 8-15 mm. Toµn th©n mÇu
xanh l¸ c©y, cã ¸nh kim. Çnh cøng mÇu n©u ®á, bê bªn cña 5 ®èt
bông cã ®èm l«ng tr¾ng. S©u non dµi 18-25 mm, mÇu tr¾ng, cong h×nh
ch÷ C, ®Çu vµ ngùc mÇu n©u.
Sinh häc: Vµo çc th¸ng 6-9 tr−ëng thµnh tõ d−íi ®Êt chui lªn ¨n l¸,
hoa, qu¶. §Î trøng trong ®Êt. S©u non cã 3 tuæi, sèng trong ®Êt, ¨n rÔ
c©y, ho¸ nhéng trong dÊt. Tr−ëng thµnh sèng 30-45 ngµy. Mçi n¨m cã
mét løa, mét sè ç thÓ cã thÓ 2 n¨m míi hoµn thµnh mét vßng ®êi.
7.2.10. Mät to vßi (= mät vßi réng)

Caulophilus latinasus Say (h×nh ...........)
Hä Curculionidae, Bé Coleoptera
Ký chñ: h¹t lóa m×, ng«, ®Ëu ®ç, gõng, khoai lang...
Ph©n bè: Ch©u ©u, chau Mü, T©y Ên ®é.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh mÇu n©u ®Ëm ®Õn ®en bãng, th©n dµi 3-4 mm,
®Çu kÐo dµi thµnh vßi tr«ng dÔ nhÇm víi mät g¹o Sitophilus oryzae,
nªn cÇn chó ý ®Ó ph©n biÖt nh− sau: Vßi to vµ réng (nªn gäi lµ mät vßi
réng), r©u cã 9 ®èt mäc tõ gi÷a vßi (r©u mät g¹o chØ cã 8 ®èt), m¶nh
l−ng ngùc ng¾n, chiÒu dµi çnh gÊp 2 lÇn chiÕu dµi l−ng ngùc.
Sinh häc: Con çi dÎ kho¶ng 200 trøng. Thêi gian mét løa kho¶ng 50
ngµy. G©y h¹i t−¬ng tù nh− mät g¹o.
7.2.11. Mät cøng ®èt

Trogoderma granarium Everts (H×nh........ )
Hä Dermestidae, Bé Coleoptera
Ký chñ: g¹o, ng«, ®Ëu, l¹c, b¸nh kh« dÇu, çm,...
Ph©n bè: nhiÒu n−íc ch©u ¸, ch©u ©u, ch©u Mü, ch©u Phi.
H×nh th¸i: Mät tr−ëng thµnh h×nh bÇu dôc h¬i trßn, dµi 1,5-3mm, mÇu
n©u ®Ëm, toµn th©n phñ l«ng mÇu vµng ¸nh kim, trªn çch cøng cã çc
hoa v¨n kh«ng râ rµng, r©u ®Çu 11 ®èt h×nh chuçi h¹t. S©u non mÇu
vµng ®Ëm, h×nh thoi, cã 3 ®«i ch©n ngùc, ®Éy søc dµi 5-6 mm, toµn
th©n phñ nhiÒu l«ng, ë ®èt bông cuèi cã tóm l«ng ®u«i dµi b»ng chiÒu
dµi 3 ®èt bông cuèi cïng céng l¹i. Nhéng mÇu tr¾ng, ®−îc bao bäc
bëi líp x¸c s©u non tuæi cuèi cïng, nªn cã mÇu vµng.
Sinh häc: Mät tr−ëng thµnh kh«ng bay, kh«ng ¨n, ®Î trøng xong 1-2
tuÇn råi chÕt. S©u non rÊt phµm ¨n. §©y lµ loµi s©u h¹i cùc kú nguy
hiÓm, v× khi gÆp ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh bÊt lîi nh− qu¸ nãng, qu¸ l¹nh,
thiÕu thøc ¨n, tiÕp xóc víi thuèc ®éc th× mét sè ç thÓ s©u non chuyÓn
sang tr¹ng th¸i Dipause nªn sÏ sèng ®−îc vµi n¨m, ®Õn khi ®iÒu kiÖn
thuËn lîi l¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn b×nh th−êng.
7.2.12. Mät da vÖt thËn
Trogoderma inclusum (Le Conte) (H×nh ...... )
Hä Dermestidae, Bé Coleoptera
Ký chñ: L−¬ng thùc vµ çc s¶n phÈm ®A chÕ biÕn nh− l¹c, ®Ëu, qu¶
kh«, bét ç, phÊn hoa, kÐn t»m, tiªu b¶n c«n trïng vµ c«n trïng ®A
chÕt.
Ph©n bè: Mü vµ mét sè n−íc ch©u Au nh− Anh, Liªn x« cò.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh dµi 1,8-4,2 mm. R©u 11 ®èt. ChÝnh gi÷a c»m
h¬i lâm, bê trong m¾t kÐp lâm vµo. Çnh cøng cã hoa v¨n râ rµng. S©u
non rÊt gièng s©u non loµi Trogoderma granario.
7.2.13. Mät ®Çu dµi h¹i qu¶ b«ng

Anthonomus grandis Boheman (H×nh ..... )
Hä Curculionidae, bé Coleoptera
Ký chñ: B«ng vµ çc c©y hä b«ng.
Ph©n bè: Mexico, Mü, Cuba, T©y Ên ®é.
TriÖu chøng: Nh÷ng vÕt chÊm nhá ë bªn ngoµi nô hoa (lµ vÕt ®Î trøng
hoÆc vÕt ¨n) rÊt dÔ nhËn thÊy, lµm nô hoa bÞ n©u hoÆc rông. Nh÷ng qu¶
b«ng lín bÞ h¹i vÉn tån t¹i trªn c©y, nh−ng chÊt l−îng b«ng kÐm.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh h×nh bÇu dôc mÇu n©u ®en, phñ l«ng mµu
vµng. Th©n dµi 5,5 mm. Vßi dµi vµ hÑp. R©u máng m¶nh. BÒ ngang
çnh cøng lín h¬n bÒ ngang l−ng ngùc. Trªn çnh cã ®−êng däc, phñ
nhiÒu l«ng mÞn. §èt ®ïi ph×nh to, cuèi ®èt ®ïi ch©n tr−íc cã 2 r¨ng
nhän.Ch©n sau vµ ch©n gi÷a kh«ng cã r¨ng. S©u non mµu tr¾ng, kh«ng
cã ch©n.
Sinh häc: Mät tr−ëng thµnh qua ®«ng trong ®Êt, mïa xu©n bay ra
ruéng ®Î trøng vµo qu¶ b«ng.Thêi gian ph¸t dôc cña trøng 3 ngµy, s©u
non 7-14 ngµy, nhéng 3-5 ngµy. Cã thÓ cã 8 løa 1 n¨m.
7.2.14. Bä trÜ cam
Scirtothrips aurantii Faure (H×nh ..... )
Hä Thripidae, bé Thysanoptera
Ký chñ: cam, quýt.
Ph©n bè: Nam Phi, Ai cËp, Xu®an.
TriÖu chøng: Bä trÜ h¹i l¸ non lµm bÒ mÆt l¸ bÞ b¹c, phiÕn l¸ dµy lªn vµ
®ïn ph©n mµu n©u trªn l¸, trªn qu¶. Qu¶ bÞ h¹i th−êng cã mµu ghi ®Õn
®en, t¹o vÕt sÑo mµu n©u trªn cuèng qu¶ vµ trªn qu¶.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh mµu ®á da cam, th©n dµi 0,8 - 1 mm.§«i çnh
t¬ kiÓu l«ng. M¾t kÐp mµu ®á, r©u ®Çu 8 ®èt, bông 10 ®èt phñ nhiÒu
l«ng. Cã ®èm mµu ®en ë çc ®èt bông tõ 2-8.
Sinh häc: Tr−ëng thµnh sèng 2-3 tuÇn, sinh s¶n ®¬n tÝnh nªn rÊt Ýt con
®ùc.
§Î trøng vÇo m« l¸ non, vµo th©n c©y vµ vá qu¶. Thêi gian ph¸t dôc
trøng 1-2 tuÇn, Êu trïng 2-3 tuÇn.
7.2.15. S©u çnh cøng h¹i khoai t©y

Leptinotarsa decemlineata Say (H×nh ..... )
Hä Chrysomelidae, bé Coleoptera.
Ký chñ: Khoait©y vµ çc c©y hä cµ.
Ph©n bè: Ch©u ©u vµ ch©u Mü.
TriÖu chøng: Sau ¨n l¸, ph©n mµu ®en dÝnh trªn th©n trªn l¸.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh h×nh bÇu dôc, dµi 12 mm, réng 6 mm, mµu
vµng. Cã 11 ®èm ®en trªn m¶nh l−ng ngùc, ®èm to nhÊt ë gi÷a h×nh
ch÷ V. Trªn çnh cøng cã 10 säc mµu ®en. S©u non mµu da cam, ®Éy
søc dµi 11 mm, cã 2 hµng ®èm ®en bªn s−ên, ch©n mµu ®en.
Sinh häc: Tr−ëng thµnh qua ®«ng tr«ng ®Êt. Mïa xu©n bay ®Õn ruéng
khoai t©y ¨n vµ ®Î trøng.Trøng ®Î thµnh æ 20-30 qu¶ ë mùt d−íi l¸.
S©u non cã 44 tuæi, lµm nhéng d−íi®Êt, Vßng ®êi kho¶ng 40 ngµy.
7.2.16. Mät thãc
Sitophilus granarius (Linnaeus) (H×nh ..... )
Hä Curculionidae, bé Coleoptera.
Ký chñ: Thãc vµ çc lo¹i h¹t.
Ph©n bè: Vïng «n ®íi (Anh, Ph¸p, §øc) vµ çc vïng cao cã nhiÖt ®é
m¸t mÎ ë Trung Quèc, Th¸i Lan, An ®é. TriÖu chøng: H¹t thãc bÞ h¹i
cã vÕt mê quanh lç ®ôc h×nh trßn.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh mµu n©u ®Ëm hoÆc mµu ®en, th©n dµi 2,5-4
mm. Trªn l−ng cã nh÷ng chÊm lâm h×nh bÇu dôc, çnh cøng kh«ng cã
®èm vµng, d−íi çnh cøng kh«ng cã çnh mµng hoÆc çnh mµng
kh«ng ph¸t triÓn. S©u non mµu tr¾ng, ®Çu mµu n©u, cong h×nh ch÷ C,
kh«ng cã ch©n.
Sinh häc: Mät kh«ng bay, ho¹t ®éng chËm ch¹p, mät tr−ëng thµnh vµ
mät non ¨n rçng h¹t. Con çi ®ôc lç råi ®Î trøng vµo trong h¹t. S©u non
vµ nhéng ph¸t triÓn trong ®ã dÒn lóc ho¸ tr−ëng thµnh míi chui ra
ngoµi. Vßng ®êi 36-40 ngµy ë 250C.
7.2.17. Mät ®ôc h¹t lín
Prostephanus truncatus Horn. (H×nh ...... )
Hä Bostrychidae, bé Coleoptera
Ký chñ: Ng«, s¾n kh«.
Ph©n bè: Nam vµ trung Mü, mét sè nn−íc ch©u Phi nh− Kenya,
Tazania, Togo.
H×nh th¸i: Te−ëng thµnh h×nh èng, mµu n©u ®Õn ®en, th©n dµi 3-4 mm,
mót çnh v¸t xuèng ®−êng gÊp çnh, chç v¸t næi lªn râ rµng.
Sinh häc: Loµi nµy h¹i s¬ cÊp, h¹i tõ ngoµi ®ång vµo trong kho. S©u
non ¨n rçng h¹t, ®ôc trong cñ, lµm nhéng trong ®ã. Thêi gian ph¸t dôc
27 ngµy (ë ®iÒu kiÖn tèi thÝch 320C vµ ®é Èm 80%).
7.2.18. Mät ®Ëu Mexico
Zabrotes subfasciatus (Boheman) (H×nh..... )
Hä Bruchidae, bé Coleoptera
Ký chñ: Çc lo¹i ®Ëu.
Ph©n bè: Anh, Ph¸p, ý, Hungary, Mü, óc, ©n ®é, Indonesia, MiÕn
§iÖn.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh dµi 2-2,6 mm. Th©n h×nh bÇu dôc h¬i trßn,
con çi lín h¬n con ®ùc, r©u ®Çu d¹ng r¨ng c−a, çc ®èt r©u nhá vµ dµi,
2 ®èt gèc n©u ®á. L−ng ngùc tr−íc phñ nhiÒu l«ng mµu vµng, 2 b[f bªn
vµ bê tr−íc cong h×nh b¸n cÇu. ChiÒu dµi çnh cøng b»ng chiÒu ngang
2 çnh. Ch©n mµu ®en, cuèi ®èt chµy ch©n sau cã 22 cùa dµi mµu n©u
®á. S©u non mÇu tr¾ng, cong, kh«ng cã ch©n, th©n cã nhiÒu nÕp nh¨n.
Sinh häc: Vßng ®êi 24-25 ngµy ë 320C vµ ®é Èm 70%.
7.2.19. RÖp s¸p vÈy èc ®en

Quadraspidiotus perniciotus (Comstock) (H×nh .... )
Hä Diaspididae, bä Homoptera
Ký chñ: T¸o, lª, m¬, mËn, ®µo, cam, quýt, chanh, b−ëi...
Ph©n bè: Mü, Mexico, Brazin, Canada, Nam Phi, Trung Quèc, An ®é,
NhËt, óc, §øc vµ nhiÒu n−íc kh¸c.
TriÖu chøng: Trªn vá qu¶ cã nh÷ng chÊm ®á ph©n bè kh«ng ®Òu,
th−êng tËp trung ë cuèng vµ rèn qu¶.
H×nh th¸i: RÖp çi th−êng h×nh trßn, ®−êng kÝnh 1,5-2 mm, mµu x¸m,
kh«ng ch©n, kh«ng çnh, vßi dµi gÊp 3 chiÒu dµi th©n. Mµu s¾c, h×nh
d¹ng, kÝch th−íc v¶y thay ®æi theo ký chñ. RÖp ®ùc h×nh bÇu dôc, kÝch
th−íc 1x0,6 mm, mµu da cam, cã 3 ®«i ch©n vµ cã çnh, r©u ®Çu 10
®èt, vßi tho¸i ho¸.
RÖp non cã h×nh d¹ng t−¬ng tù rÖp çi, cã 3 ®«i ch©n ngùc, th−êng bß
trªn l¸ trªn qu¶, trªn cµnh non. Trøng në trong bông mÑ.
Sinh häc: Mét rÖp çi ®Î kho¶ng 100 con trong 50-60 ngµy. RÖp non
cã 2 tuæi, thêi gian ph¸t dôc 20-24 ngµy, tuæi 1 qua ®«ng d−íi líp s¸p
mµu ®en, sang xu©n ho¹t ®éng trë l¹i, hót nhùa c©y. Th−êng cã 2
løa/n¨m. Cã kh¶ n¨ng ph©n bè réng trong kho¶ng 33-430C vµ ®é Èm
80-90%.
7.2.20. Bä dõa viÒn tr¾ng

Graphognathus leucoloma (Boheman) (H×nh .... )
Hä Curculionidae bé Coleoptera
Ký chñ: B«ng, l¹c, mÝa, khoai lang, nhiÒu c©y trång vµ c©y rõng kh¸c.
Ph©n bè: Ch©u Mü, Nam Phi, §«ng nam óc.
TriÖu chøng: Tr−ëng thµnh ¨n l¸ trªn chåi non, ¨n tõ mÐp l¸ vµo trong.
S©u non ¨n rÔ c©y, cñ vµ th©n ngÇm.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh dµi 8-12 mm, mµu n©u x¸m,phñ nhiÒu l«ng
cøng vµ v¶y. §èt r©u thø 1 dµi ®Õn bê sau cña m¾t. §Çu kÐo dµi, phñ
nhiÒu l«ng mµu n©u. Trªn çnh cøng cã nhiÒu rAnh däc, gÇn bê bªn cã
d¶i säc mµu tr¾ng, kh«ng cã çnh mµng. Ch©n dµi mµu ®enphñ 1 líp
l«ng rËm mµu x¸m, ®èt chµy ch©n tr−íc cã r¨ng ng¾n vµ râ rµng. S©u
non ®Éy søc dµi 13 mm, mµu tr¾ng s÷a, ®Çu mµu tr¾ng h¬i dµi, kh«ng
cã ch©n, th©n cã nhiÒu nÕp nh¨n.
Sinh häc: Tr−ëng thµnh vò ho¸ tõ nhéng trong ®Êt, kh«ng bay, ho¹t
®éng m¹nh vµo lóc trêi nãng trong ngµy. Con çi ®Î ®Õn 2000 trøng,
®Î thµnh æ phñ líp chÊt dÝnh, th−êng ®Î ë chç tèi. Mïa ®«ng s©u non
cã thÓ chui xuèng ®Êt ®Õn ®é s©u 50 cm.
7.2.21. XÐn tãc h¹i gç

Monochamus alternatus Hope (H×nh ....... )
Hä Cerambycidae, bä Coleoptera
Lµ m«i giíi truyÒn bÖnh tuyÕn trïng.
Ký chñ: Th«ng ®u«i ngùa, th«ng liÔu, th«ng tuyÕt, th«ng l¸ rông.
Ph©n bè: NhËt, Trung Quèc, TriÒu Tiªn, Lµo.
H×nh thÊi: Tr−ëng thµnh dÇi 15-23 mm, mµu vµng da cam hoÆc n©u ®á.
R©u ®Çu mµu mËn chÝn. R©u con ®ùc dµi gÊp 2 lÇn chiÒu dµi c¬ thÓ,
çc ®èt 1, 2 vµ gèc ®èt 3 cã l«ng t¬ th−a mµu tr¾ng x¸m. R©u ®Çu con
çi dµi gÊp 1,5 lÇn chiÒu dÇi c¬ thÓ. M¶nh l−ng ngùc tr−íc réng h¬n
chiÒu dµi, cã nhiÒu v©n nh¨n nheo, gai bªn c¹nh låi ra t−¬ng ®èi lín,
cã 2 ®−êng v©n däc mµu da cam kh¸ réng, gi÷a chóng cã 3 v©n däc
mµu n©u ®en. Trªn mçi çnh cøng cã 5 ®−êng v©n däc, cã l«ng t¬ mµu
®en hay tr¾ng t¹o thµnh çc h×nh vu«ng hay ch÷ nhËt ë trªn çnh. MÆt
bông vµ ch©n còng cã l«ng t¬ mµu tr¾ng. S©u non ®Éy søc dµi 40-50
mm, mµu tr¾ng s÷a, cã l«ng mµu n©u vµng., tÊm l−ng ngùc tr−íc mµu
n©u, gi÷a mÐp tr−îc lâm trßn, Tõ ®èt l−ng ngùc gi÷a ®Õn ®èt bông thø
7 ®Òu cã u låi. Nhéng trÇn.
Sinh häc: Tr−ëng thµnh ®Î trøng vµo çc sÑo trªn vá c©y ký chñ, trøng
në sau 4-12 ngµy. Tr−ëng thµnh h¹i c©y non hoÆc gç míi ®èn vµ ®Î
trøng vµo ban ®ªm. ChÊt dÉn dô chóng tíi c©y ®Î trøng lµ:
Monoterpenes vµ Ethanol.
Con çi sèng tíi 83 ngµy, vµ ®Î 60-215 trøng. S©u non cã 4 tuæi. Tuæi
1, 2 sèng trong tÇng libe ngay d−íi líp vá; tuæi 3, 4 ®ôc vµo phÇn gç
thµnh ®−êng hÇm. §Éy søc ®ôc lç ®Ó khi ho¸ tr−ëng thµnh chui ra råi
bÞt l¹i b»ng mïn c−a vµ ho¸ nhéng. Thêi gi©n ph¸t dôc nhéng 19 ngµy.
S©u khi ho¸ tr−ëng thµnh 1 tuÇn míi chui ra ngoµi. Vßng ®êi 2-3
th¸ng. Cã 1-2 løa/n¨m.
Loµi nµy lµ m«i giíi truyÒn bÖnh tuyÕn trïng Bursaphelenchus
xylophilus. §Çu mïa xu©n, tuyÕn trïng tuæi 3 tËp trung xung quanh
bao nhéng cña c«n trïng vµ ph¸t triÓn thµnh tuyÕn trïng tuæi 4. Ngay
sau khi c«n trïng vò ho¸, tuyÕn trïng tuái 4 b¸m dÝnh vµo c¬ thÓ c«n
trïng vµ ®−îc truyÒn sang c©y kh¸c. Khi c«n trïng ¨n c©y th× tuyÕn
trïng x©m nhËp qua m¹ch Libe cña c©y khoÎ lµm c©y nhiÔm bÖnh.
7.2.22. RÇy h¹i lóa
Tagosodes cubanus D.L.Crawford (H×nh ......... )
Hä Delphacidae, bé Homoptera
Lµ m«i giíi truyÒn bÖnh Virus tr¾ng l¸ lóa (Rice hoja blanca virus).
Ký chñ: Lóa Oryza sativa.
Ph©n bè: Ch©u Mü (Colombia, Cuba, Guyana, Mexico, Rico, Mü,
Venezuela).
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh dµi 3-4 mm. Mét b¨ng mµu tr¾ng däc gi÷a
l−ng tõ ®Ønh ®Çu ®Õn hÕt mÆt l−ng ®èt ngùc gi÷a. Hai bªn m¶nh l−ng
ngùc tr−íc vµ gi÷a cã b¨ng mµu n©u hoÆc ®en. §Ønh ®Çu vµ tr¸n t¹o
gãc h¬i nhän, ®−êng gê tõ ®Ønh ®Çu tíi tr¸n trßn. Tr¸n cao vµ thon,
chiÒu dµi gÊp 22 lÇn chiÒu réng. R©u ®Çu cã ®èt thø 2 dµi gÊp 2 lÇn ®èt
thø 1. Con ®ùc cã c¬ quan ph¸t thanh n»m däc theo mÊu låi ë mÆt
bông cña ®èt ngùc thø 2. §èt chµy ch©n sau cã cùa gai d¹ng l¸ víi mét
vµi r¨ng c−a ë mÐp sau. D−¬ng cô d¹ng èng, cã r¨ng c−a kh«ng ®Òu.
PhÝa cuèi cÇu ngang cña ®èt sinh dôc h×nh tam gi¸c.
7.2.23. RÇy h¹i h¹t lóa

Targosodes oryzicola Muir (H×nh .... )
Hä Delphacidae, bé Homoptera
Lµ m«i giíi truyÒn bÖnh tr¾ng l¸ lóa (Rice hoja blanca virus).
Ký chñ: Lóa Oryza sativa.
Ph©n bè: Ch©u Mü (Belize, Brazil, Colombia, Costa Rica, Cuba,
Dominican, Guatemala, Guyana, Mexico, Nicaragua, Panama, Peru,
Rico, Suriname, Venezuela).
H×nh th¸i: T−¬ng tù loµi T. cubanus. Ph©n biÖt dùa vµo ®Æc ®iÓm gi¶i
phÉu nh− sau: CÇu ngang cña ®èt sinh dôc d¹ng ch÷ W ng−îc.
Sinh häc: §Î trøng trong g©n chÝnh cña l¸. Tr−ëng thµnh tËp trung trªn
th©n c©y ngay s¸t mÆt n−íc hay trªn chåi non.
7.2.24. Bä çnh cøng ¨n l¸ ng«
Chaetocnema pulicaria (Melsheimer) (H×nh .... )
Hä Chrysomelidae, bé Coleoptera
Lµ m«i giíi truyÒn bÖnh virus ®èm xanh ng« (Maize chlorotic mottle virus -
MCMV) vµ bÑnh hÐo rò ng« do vi khuÈn Erwinia ste−artii.
Ký chñ: Ng«
Ph©n bè: NhiÒu n−íc trªn thÕ giíi, ®¸ng chó ý nh÷ng n−íc cã bÖnh hÐo
rò ng«, nh− B¾c Mü, Trung Mü, Balan, Rumani, Liªn x« cò, Trung
Quèc, Th¸i Lan.
H×nh th¸i: Tr−ëng thµnh dµi 1-2 mm, mµu ®en bãng pha xanh l¸ c©y,
hoÆc mµu ®ång thiÕc. Bê tr−íc m¶nh l−ng ngùc tr−íc cong ®Òu, ®Çu
kh«ng cã vÕt chÊm lâm. PhÇn roi r©u mµu tèi, phÇn gèc çc khíp r©u
mµu vµng ®á sÈm. S©u non mµu tr¾ng.
Sinh häc: Tr−ëng thµnh ¨n l¸, lµm cho vi khuÈn hÐo rò ng« Erwinia
stewartii x©m nhËp, bÖnh nµy lµm c©y sinh tr−ëng kÐm vµ th−êng chÕt
sau khi trç cê. Loµi nµy cßn lµ m«i giíi truyÒn virus g©y bÖnh ®èm
xanh ng« (Maize chlorotic mottle virus - MCMV). §Î trøng trong ®Êt.
S©u non ¨n rÔ vµ lµm nhéng trong ®Êt.
7.2.25. S©u ®ôc cñ khoai t©y

Phthorimaea operculella (Zeller) (H×nh ........ )
Hä Gelechiidae, bé Lepidoptera
Ký chñ: Khoai t©y,cµ chua, thuèc l¸ vµ çc c©y hä cµ kh¸c.
Ph©n bè: Mü, An ®é, óc, Ch©u Phi. T¹i ViÖt Nam dA cã ë §µ L¹t, nªn
lµ ®èi t−îng KDTV nhãm 2 cña ViÖt Nam.
H×nh th¸i: Ngµi cã th©n dµi 5-6 mm, mµu x¸m. Çnh tr−íc mµu n©u
x¸m, trªn çnh cã nh÷ng ®èm mµu ®en, çnh hÑp, ®Ønh çnh nhän. S¶i
çnh 15 mm. Çnh sau mµu tr¾ng, hÑp, ®Ønh çnh nhän, bê sau cã
diÒm l«ng rÊt dµy. S©u non mµu tr¾ng. §µu vµ m¶nh ngùc mµu n©u,
trªn l−ng cã ®èm mµu xanh. §Éy søc dµi 9-11 mm.
Sinh häc: Con çi ®Î ®Õn 200 , ®Î mÆt d−íi l¸ (ngoµi ®ång), trong nhµ
kho ngµi ®Î trøng vµo m¾t cñ. S©u non ®ôc vµo cñ, ®ïn ph©n ra ngoµi ë
ngay m¾t cñ. Vßng ®êi 3-4 tuÇn. Cã thÓ ccã 12 løa/n¨m.
7.2.26. BÖnh Virus tr¾ng l¸ lóa

Rice hoja blanca virus (H×nh ..... )
Tªn kh¸c: Echinochloa hoja blanca virus
( Nhãm Tenuivirus)
Ký chñ: Lóa, lóa d¹i, mét sè lo¹i cá.
Phan bè: Colombia, Panama, Cuba, Venezuela, Brazil, Ecuador,
Elsalvador, Nicaragoa, Costa Rica, Pªru, USA.
TriÖu chøng: Trªn l¸ xuÊt hiÖn nh÷ng säc tr¾ng hoÆc óa vµng, cã thÓ
bÞ tr¾ng hoµn toµn hoÆc bÞ ®èm kh¶m. C©y bÞ lïn. NÕu bÞ nhiÔm bÖnh
giai ®o¹n sím c©y cã thÓ bÞ chÕt. B«ng cña c©y bÖnh th−êng chØ trç
mét phÇn, nhá vµ biÕn d¹ng. RÔ cña c©y bÖnh nhá, sè l−îng gi¶m, cã
nhiÒu rÔ bÞ n©u vµ chÕt. Trªn çc c©y ký chñ kh¸c triÖu chøng nÆng
h¬n vµ g©y chÕt nhanh chãng.
H×nh th¸i: Tinh thÓ cña Virus h×nh sîi nhá, kh«ng cã vá bäc, chiÒu dµi
kh«ng râ rµng, chiÒu réng 3 nm. DÞch l¸ chøa mét vµi tinh thÓ Virus.
Sinh häc: Virus kh«ng truyÒn bÖnh b»ng c¬ giíi hay qua h¹t gièng,
mµ b»ng rÇy m«i giíi Sogatodes oryzicola (RÇy Ch©u Mü), phÇn lín
rÇy ®ùc kh«ng truyÒn bÖnh. BÖnh ph¸t triÓn m¹nh trªn c©y lóa sau cÊy
45 ngµy.
7.2.27. BÖnh ghÎ bét khoai t©y
Spongospora subterranea (Wallr.) Lag. f.sp.;
S. subterranea Tomlinson; Erysibe subterranea Wallr. (H×nh .......)
Hä Plasmodiophoraceae, bé Plasmodiophorales
Ký chñ: Khoai t©y vµ çc c©y cïng hä cµ.
Ph©n bè: BÖnh phæ biÕn ë ch©u ©u, Mü, Phi. Ch©u ¸ cã ë NhËt, Trung
Quèc.
TriÖu chøng: HiÖn t−îng ®Æc tr−ng trªn cñ ®Ó nhËn biÕt bÖnh ghÎ lµ
çc nèt ghÎ nøt theo d¹ng ch©n chim, h×nh sao. Nh÷ng nèt nøt ®ã låi
lªn râ rµng, bªn trong lµ ®¸m bét mÇu n©u nh¹t (®¸m bµo tö). BÖnh
nÆng çc vÕt bÖnh liªn kÕt l¹i thµnh ®¸m, cã khi chiÕm tíi 1/2 bÒ mÆt
cñ. Trªn rÔ bÞ bÖnh h×nh thµnh nh÷ng u sÇn nhá, mµu tr¾ng sau mµu
n©u, cã thÓ lµm c©y hÐo vµ chÕt.
H×nh th¸i: Bµo tö th−êng dÝnh víi nhau thµnh khèi h×nh trøng hoÆc
thon dµi, kh«ng ®Òu ®Æn gièng nh− d¹ng bät biÓn mµu n©u vµng, kÝch
th−íc 19-85 µm. Khèi bµo tö th−êng chøa 1.000-1.500 bµo tö nhá kÕt
víi nh©u chÆt chÏ. Bµo tö nhá th−êng cã h×nh nhiÒu c¹nh, ®−êng kÝnh
3,5-4,5 µm, cã v¸ch ng¨n máng, mµu n©u vµng.
Sinh häc: BÖnh lan truyÒn qua ®Êt vµ cñ gièng. §iÒu kiÖn thÝch hîp
cho sù x©m nhiÔm lµ nhiÖt ®é 16-200C vµ ®é pH 4,7-7,6. Bµo tö cã thÓ
tån t¹i trong ®Êt tíi 6 n¨m mµ kh«ng mÊt kh¶ n¨ng sinh sèng.
7.2.28. BÖnh ung th− khoai t©y

Synchytrium endobioticum (Schilbb.) Percival (H×nh ..... )
Tªn kh¸c: Chrysophlyctis endobiotica Schilb.; Synchytrium solani Massee
Hä Synchytriaceae, bé Chytridiales, líp Phycomycetes.
Ký chñ: Khoai t©y vµ çc c©y hä cµ.
Ph©n bè: BÖnh xuÊt hiÖn ë hÇu hÕt çc n−íc thuéc Ch©u ©u, Trung
Quèc, An §é, Nªpal.
TriÖu chøng: Cñ bÞ bÖnh th−êng mäc nh÷ng u b−íu ë vïng m¾t cñ, lóc
®Çu nhá vµ tr¾ng, sau cã mÇu ®Ëm h¬n. BÖnh nÆng cñ khoai t©y trë
thµnh khèi dÞ h×nh, bÒ mÆt låi lâm nh− hoa sóp l¬. mµu ®en. Nh÷ng u
b−íu nhá mµu xanh nh¹t cã thÓ xuÊt hiÖn trªn th©n, l¸.
H×nh th¸i: BÖnh kh«ng h×nh thµnh sîi nÊm, nh−ng x©m nhËp vµo ký
chñ b»ng bµo tö ®éng. Bµo tö ®éng h×nh trßn hay bÇu dôc, kÝch th−íc
1,5-3 µm, cã 1 l«ng roi. Çc bµo tö n»m trong çc ®éng bµo nang vá
dÇy, h×nh cÇu, kÝch th−íc 25-75 µm mµu n©u vµng. Khi c¾t ngang khèi
u th−êng thÊy çc ®éng bµo nang nµy.
Sinh häc: §iÒu kiÖn thÝch hîp cho bÖnh ph¸t triÓn lµ nhiÖt ®é 12-24 0C,
®é pH ®Êt 5-7, tuy nhiªn nÊm cã thÓ ph¸t triÓn ®−îc ë ®é pH ®Êt 3,9-
9,5. NÊm tån t¹i trªn cñ gièng vµ ®Êt b¸m dÝnh bªn ngoµi. Bµo tö cã
thÓ gi÷ ®−îc kh¶ n¨ng sinh sèng tõ 25-30 n¨m ë ®é s©u ®Êt 50 cm.
BÖnh nµy rÊt khã diÖt trõ hoµn toµn, nã cã thÓ l©y lan trong ®Êt qua
dông cô nhµ n«ng, xe vËn chuyÓn ph©n bãn vµ thøc ¨n gia sóc trªn
çnh ®ång bÞ bÖnh.
7.2.29.BÖnh kh« cµnh cam quýt

Deuterophoma tracheiphila Petri (H×nh .... )
Tªn kh¸c: Phoma tracheiphila (Petri) Kantschaveli et Gikachvili;
Bakerophoma trracheiphila (Petri) Ciferri
Hä Sphaeropsidacaea, bé Sphaeropsidales, líp Deuteromycetes
Ký chñ: Cam, quýt, chanh.
Ph©n bè: Vïng §Þa trung h¶i vµ H¾c h¶i (trõ Bå §Ço Nha, T©y Ban
Nha vµ Ma Rèc).
TriÖu chøng: C©y bÞ bÖnh th−êng bÞ kh« cµnh vµ çc l¸ bÞ chÕt do nÊm
lµm t¾c m¹ch dÉn. BÖnh x©m nhiÔm ë gèc vµ rÔ, c©y nhanh bÞ hÐo vµ
chÕt toµn bé, cßn nÕu x©m nhiÔm ë phÇn trªn t¸n l¸ th× cµnh kh« vµ l¸
rông chËm h¬n. C¾t phÇn th©n gç, çc m« dÉn biÕn mµu hång hoÆc ®á
da cam. Çc qu¶ bµo tö mÇu ®en mäc dµy ë d−íi biÓu b× cña çc cµnh
nhá.
H×nh th¸i: Qu¶ bµo tö mÇu ®en cã lç miÖng vµ ë ®Ønh h¬i nh« lªn.
KÝch th−íc 100-180 µm. Bªn trong qu¶ bµo tö lµ çc bµo tö nhá,
kh«ng mÇu, ®¬n bµo, th¼ng hoÆc h¬i cong, 2 ®Çu trßn, kÝch th−íc 2-3 x
0,8-1 µm. Trªn m«i tr−êng nh©n t¹o bµo tö s¶n sinh tù do trªn çc sîi
nÊm. Cµnh bµo tö ®¬n gi¶n, ®«i khi ph©n nh¸nh. Bµo tö b¸n néi sinh,
®¬n bµo, th¼ng, 2 ®Çu trßn, cã giät dÇu ë mçi ®Çu, kÝch th−íc 2-2,5 x
1-1,5 µm.
Sinh häc: NhiÖt ®é thÝch hîp cho s¶n sinh bµo tö lµ 20-25 0C . BÖnh
nghiªm träng nhÊt tõ mïa thu ®Õn mïa xu©n, nhiÖt ®é cao mïa hÌ lµm
bÖnh ngõng ph¸t triÓn. BÖnh l©y lan qua n−íc cã tµn d− c©y bÖnh vµ
truyÒn qua c©y con, qu¶ cã bÖnh.
7.2.30. BÖnh thèi rÔ b«ng

Phymatotrichum omnivorum (Shear) Duggar (H×nh .... )
Tªn kh¸c: Phymatotrichopsis omnivora (Dugg.) Hennebert;
Ozonium omnivorum Shear; O. auriconum Link
Hä Moniliceae, bé Moniliales, líp Deuteromycetes
Ký chñ; Ký chñ chÝnh lµ b«ng, nh−ng còng g©y h¹i nhiÒu c©y kh¸c,
nh− rau, qu¶, c©y rõng, c©y c¶nh.
Ph©n bè: Phæ biÕn ë vïng trång b«ng B¾c Mü vµ Mexico.
TriÖu chøng: BiÓu hiÖn râ vµo mïa hÌ víi triÖu chøng c©y bÞ hÐo ®ét
ngét, bé l¸ bÞ ho¹i tö hoÆc kh«ng. C©y bÞ hÐo dÇn tõ trªn ngän xuèng
phÝa d−íi. Bé l¸ biÕn n©u, rò xuèng, nh−ng vÉn treo trªn cµnh vµi ngµy,
sau ®ã rông vµ ®Ó l¹i cµnh chÕt. C©y hÐo lµ do hÖ thèng rÔ bÞ h¹i, rÔ
biÕn mÇu, vá bÞ trãc, thèi vµ nhòn.
H×nh th¸i: Çc t¶n sîi nÊm xÕp thµnh bã, dµi kho¶ng 200 µm, mang
nh÷ng sîi nh¸nh th¼ng gãc, h×nh mòi kim, b¾t nguån tõ nh÷ng t¶n sîi
nÊm bªn ngoµi, trªn t¶n sîi mang bµo tö. Bµo tö ®¬n bµo, kh«ng mÇu,
h×nh cÇu hoÆc bÇu dôc, kÝch th−íc 4-5 x 5-8 µm. H¹ch nÊm h×nh trßn
hoÆc kh«ng ®Òu, mÇu n©u ®Õn ®en, kÝch th−íc 1-5 µm.
Sinh häc: Nguån bÖnh ban ®Çu lµ nh÷ng h¹ch nÊm hoÆc nh÷ng t¶n sîi
nÊm trªn rÔ c©y ký chñ. Nh÷ng sîi nÊm nµy kh«ng tån t¹i ®−îc l©u
(d−íi 1 n¨m), tuy nhiªn h¹ch cã thÓ tån t¹i Ýt nhÊt 5 n¨m. BÖnh thèi rÔ
ph¸t triÓn thuËn lîi ë nhiÖt ®é trªn 22 0C vµ Èm ®é rÊt cao.
7.2.31. BÖnh rông l¸ cao su

Microcylus ulei (P. Henn.) Arx (H×nh .... )
Tªn kh¸c: Dothidella ulei P. Henn.; Melanopsa mopsis (P. Henn.) Stahel
Hä Dothideaceae, bé Dothideales, líp Ascomycetes
Ký chñ: Çc loµi cao su (Hevea spp.).
Ph©n bè: Çc n−íc Ch©u Mü ë 180 B¾c ®Õn 200 Nam , nh−ng h¹n chÕ
vïng Trung vµ Nam Mü nhiÖt ®íi.
TriÖu chøng: ë mÆt d−íi çc l¸ non , vÕt bÖnh mang nh÷ng bµo tö d¹ng
phÊn, mÇu x¸m nh¹t. VÕt bÖnh mÆt trªn l¸ lµ çc ®èm d¹ng trßn hoÆc
kh«ng ®Òu mÇu xanh vµng nh¹t. BÖnh nÆng l¸ bÞ hÐo rò vµ rông. Trªn
çc l¸ giµ cßn l¹i, ë gi÷a vÕt bÖnh th−êng bÞ kh« vµ rông t¹o lç thñng,
xung quanh xuÊt hiÖn nh÷ng qu¶ bµo tö mÇu ®en. BÖnh còng g©y h¹i ë
th©n, cuèng l¸, hoa vµ qu¶.
H×nh th¸i: NÊm cã 3 d¹ng: bµo tö ph©n sinh, qu¶ bÇo tö vµ bµo tö tói.
Nh−ng ®Ó x©m nhiÔm vµ lan truyÒn th× bµo tö ph©n sinh lµ chÝnh. Cµnh
bµo tö ®¬n lÎ, ®a bµo, cã mÇu x¸m nh¹t vµ thÉm dÇn theo thêi gian
ph¸t triÓn, kÝch th−íc 140 x 4-7 µm. BÇo tö lóc ®Çu kh«ng mÇu, sau
cã mÇu x¸m nh¹t, h×nh thon dµi, th−êng cã 2 tÕ bµo, tÕ bµo ®Ønh kÐo
dµi vµ h¬i uèn cong, kÝch th−íc 23-65 x 5-10 µm, ®«i khi ®¬n bµo,
kÝch th−íc 15-43 x 5-9 µm.
Sinh häc: BÖnh truyÒn qua cµnh, m¾t ghÐp. Bµo tö l©y lan qua kh«ng
khÝ vµ ph¸t triÓn trong n−íc trªn bÒ mÆt l¸. NÊm cÇn mÆt l¸ −ít trong
vßng 4-5 giê ®Ó x©m nhËp líp biÓu b× non vµo phiÕn l¸. Sau kho¶ng 1
tuÇn th× sinh bµo tö. NhiÖt ®é thÝch hîp cho bµo tö n¶y mÇm lµ 240C.
7.2.32. TuyÕn trïng g©y thèi cñ

Ditylenchus destructor Thorne (H×nh ... )
Hä Anguinidae, bé Tylenchida
Ký chñ: Khoai t©y, cñ c¶i ®−êng, cµ rèt, mét sè lo¹i cá vµ hoa.
Ph©n bè: Ch©u Mü, Ch©u ©u, Nam Phi, B¨ngla®et, Hawai...
TriÖu chøng: D−íi líp vá cña cñ b×nh th−êng xuÊt hiÖn nh÷ng ®èm
tr¾ng nhá, ë chÝnh gi÷a cã chç lâm, sau lµm cho çc tÕ bµo nµy biÕn
mÇu.
H×nh th¸i: C¬ thÓ dµi 0,8-1 mm, m¶nh. Kim hót nhá, diÒu h×nh bÇu
dôc.
Con çi cã 1 buång trøng, lç sinh dôc n»m ë nöa cuèi th©n, ®u«i ng¾n
h×nh nãn. Con ®ùc cã v©y vµ b¾t ®Çu tõ gÇn gai giao cÊu kÐo dµi ®Õn
gÇn mót ®u«i.
Sinh häc: TuyÕn trïng néi ký sinh, g©y h¹i ë nhiÖt ®é tõ 3-37 0C. G©y
h¹i nÆng nhÊt ë 20-24 0C, sinh s¶n thÝch hîp ë 26 0C. Vßng ®êi 20-26
ngµy ë nhiÖt ®é 20-24 0C, 68 ngµy ë 6-10 0C. TuyÕn trïng qua ®«ng ë
d¹ng trøng.
7.2.33. TuyÕn trïng ®ôc th©n, cñ

Rodopholus similis (Cobb) Thorne (H×nh ... )
Tªn kh¸c: Tylenchus similis Cobb; Rotylenchus similis Cobb
Hä Pratylenchidae, bé Tylenchida
Ký chñ: Chuèi, cam, chanh, hå tiªu, cµ phª, c©y c¶nh...
Ph©n bè: Vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi cña thÕ giíi vµ çc nhµ kÝnh
ë Ch©u ©u, Ch©u óc, Ch©u Mü, Th¸i b×nh d−¬ng...
TriÖu chøng: C©y kÐm ph¸t triÓn, l¸ rông dÇn lµm cho c©y chÕt yÓu.
H×nh th¸i: Th©n dµi, m¶nh, tuyÕn thùc qu¶n n»m s©u vÒ phÝa l−ng, diÒu
h×nh bÇu dôc h¬i trßn. §Çu ph©n giíi ngÊn m«i râ rµng, kim hót cã nót
trßn.
Con çi dµi 475-610 µm. Kim hót dµi 18 µm. ChiÒu dµi ®u«i 52-74
µm. Th©n th−êng cong vÒ phÝa bông, m¶nh l−ng cã 4 säc, lç sinh dôc
n»m gi÷a th©n, cã 2 buång trøng, ®u«i nhän cã v©y. Con ®ùc dµi 65-
535 µm, ®u«i dµi 64-86 µm. Kim hót kh«ng cã nót, dµi 12 µm. Gai
giao cÊu khoÎ, dµi 18-19 µm. V©y bao bäc 2/3 ®u«i.
Sinh häc: Lµ loµi néi ký sinh, sèng trong rÔ. Vßng ®êi 20-25 ngµy ë
24-32 0C trªn chuèi. TÊt c¶ giai ®o¹n tuyÕn trïng non ®Òu cã kh¶ n¨ng
l©y nhiÔm vµ g©y h¹i nÆng cho c©y.
7.2.34. TuyÕn trïng g©y bÖnh kh« ®Çu l¸ lóa

Aphelenchoides besseyi
Ph©n bè: Ch©u Phi, Ch©u ¸, Bangladesh, Ên §é, Indonesia, Japan,
Malaysia, Pakistan, Philippines, Srilanka, §µi Loan, Th¸i Lan, El
saloador, USA, Hungary, Italy, Cu Ba, Malagary SILG, Australia.
Ký chñ: Chñ yÕu lµ lóa n−íc, c©y thuéc hä lóa
§Æc ®iÓm h×nh th¸i: TuyÕn trïng h×nh giun dµi ≈ 0,75mm. §Çu bÌ m«i
trßn cã ngÊn râ, kim hót nhá dµi cã nót nhá. DiÒu vu«ng to, tuyÕn thùc
qu¶n ®á vµ diÒu, kÐo dµi thµnh tõng m¶ng tíi phÇn b¾t ®Çu ruét.
Lç sinh dôc çi ë phÝa cuèi th©n, buång trøng t−¬ng ®èi ng¾n kh«ng
kÐo dµi ®Õn tuyÕn thùc qu¶n, kÐn trøng xÕp 2 - 4 hµng. §u«i nhän cã
nóm låi, gai giao hîp cña con ®ùc h×nh l−ìi liÒm, ®u«i cong kh«ng cã
v©y.
TriÖu chøng t¸c h¹i: H¹t gièng mang tuyÕn trïng kh«ng kh¸c h¹t b×nh
th−êng. Khi lóa ®Î nh¸nh tuyÕn trïng ®Î trøng ë l¸ råi di chuyÓn lªn
bé phËn trªn lóc lóa ra hoa, tuyÕn trïng chui vµo n»m trong vá trÊu.
TuyÕn trïng sèng tiÒm sinh trong h¹t thãc gièng kh« cã thÓ ®Õn 3 n¨m,
lan truyÒn bÖnh qua h¹t thãc gièng. TuyÕn trïng nµy lµ ®èi t−îng kiÓm
dÞch cña nhiÒu n−íc mµ ta hiÖn cã quan hÖ xuÊt khÈu g¹o
BiÖn ph¸p phßng trõ: Xö lÝ n−íc nãng 540C; Xö lý b»ng CH3Br
7.2.35. TuyÕn trïng bao nang anh vµng

Globodera rostochinensis
Heterodera rostochinensis
Ph©n bè: Nam Phi, Algeria, Tuniria, Trung Mü: Panama, B¾c Mü:
Canada, USA, Nam Mü: Argentina, Bolivla, Chile Colombia, Ecuador,
Peru, Veneluela, Ch©u ¸: Ên §é, NhËt B¶n, Philippin, Pakistan, SNG,
Iceland, Ch©u óc: Newzealand. Ch©u ¢u: Austria, ý, PhÇn Lan, Ph¸p,
Hy L¹p, Ireland, Luremburg, Hetherlandr, SNG Norway, Ba Lan, T©y
Ban Nha, Thuþ §iÓn, Thuþ SÜ, Trung ¸: Israel
Ký chñ: Khoai t©y, cñ c¶i ®−êng, nhiÒu c©y hä cµ...
§Æc ®iÓm h×nh th¸i:
o Con çi h×nh cÇu, ®−êng kÝnh 0,5 - 0,8mm. Trªn bÒ mÆt bµo
nang cã nh÷ng ®−êng v©n do nhiÒu chÊm con hîp l¹i. Cã lç sinh
dôc. Lç hËu m«n bÐ n»m trªn giao ®iÓm cña nÕp nh¨n hîp thµnh
ch÷ V gÇn s¸t lç sinh dôc. TuyÕn trïng kh«ng cã tói trøng nªn
tÊt c¶ trøng ®Òu n»m trong th©n. Bµo nang nhá nh− ®Çu kim.
o Con ®ùc:Dµi 1 mm, kim hót dµi 27-28 µm, h×nh giun, kim hót
khoÎ, ®u«i trßn ng¾n.
TËp qu¸n sèng:
Chu kú sèng 38-48 ngµy. Trøng sinh ra trong bµo nang vµ ®−îc b¶o vÖ
ë ®ã. Mçi bµo nang chøa kho¶ng 500 trøng vµ s©u non. Trøng ngñ
trong ®Êt ®Õn khi cã sù kÝch thÝch cho trøng në b»ng dÞch tiÕt ra tõ rÔ
cña c©y ký chñ.
T¸c h¹i: Lµ nhãm dÞch h¹i nguy hiÓm. TuyÕn trïng x©m nhËp rÔ c©y,
hót dÞch rÔ. N¨ng suÊt c©y bÞ gi¶m nghiªm träng cã thÓ ®Õn 70%. Bµo
nang cã thÓ tån t¹i kÐo dµi trªn 30 n¨m khi kh«ng cã ký chñ.
BiÖn ph¸p phßng trõ: - Lu©n canh
- Ho¸ häc.
7.2.36. TuyÕn trïng h¹t c©y gç

Bursaphelenchus xylophilus
Ph©n bè: NhiÒu bang ë Ch©u Mü, Canada, Ph¸p, Hång K«ng, Trung
Quèc, NhËt B¶n...
Ký chñ: Chñ yÕu lµ c©y th«ng.
TriÖu chøng: XuÊt hiÖn hai tuÇn sau khi l©y nhiÔm. C©y th«ng
TËp qu¸n sinh sèng:
Sù l©y nhiÔm tuyÕn trïng phô thuéc nhiÒu vµo sù cã mÆt cña çc vect¬
truyÒn bÖnh. §ã lµ mét sè loµi thuéc hä xen tãc. Cerambycidae. Loµi
Mon¬chamus alternatus Hops ®A ®−îc t×m thÊy cïng víi tuyÕn trïng ë
NhËt. Mät tr−ëng thµnh vò ho¸ tõ nh÷ng c©y ®A bÞ nhiÔm tuyÕn trïng,
mang theo tuyÕn trïng tuæi 4 ë c¶ bªn trong lÉn bªn ngoµi c¬ thÓ. Khi
mät ¨n çc c©y khoÎ th× tuyÕn trïng theo ®−êng nhùa vµ x©m nhËp vµo
c©y sinh s«i nÈy në; ®Õn ®Çu mïa xu©n tuyÕn trïng tuæi 3 di chuyÓn
vµo çc buång nhéng cña mät tiÕp tôc chu kú sèng khi c«n trïng vò
ho¸ ¨n thøc ¨n.
T¸c h¹i: C©y bÞ chÕt tõ 40 - 60 ngµy sau khi tuyÕn trïng x©m nhËp.
TuyÕn trïng cã mÆt tÊt c¶ çc pha ë hÇu hÕt bé phËn cña c©y.
ë NhËt 1980 chi phÝ cho phßng trõ bÖnh nµy lªn tíi 35 triÖu ®« la Mü.
V× mèi quan hÖ céng sinh gi÷a tuyÕn trïng vµ c«n trïng cho nªn trong
c«ng t¸c kiÓm dÞch: TÊt c¶ s¶n phÈm cña gç ph¶i ®−îc kiÓm tra vµ
x«ng h¬n nÕu ph¸t hiÖn thÊy cã c«n trïng.
C©u hái «n tËp:

C©u 1: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Ruåi ®ôc
qu¶ Nam Mü(Anastrepha fraterculus Wiedemann)
qu¶ Mexico. (Anastrepha ludens L¬ew).
qu¶ §Þa Trung H¶i(Ceratitis capitata Wiedemann)
C©u 4: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Mät
cøng ®èt( Trogoderma granarium Everts).
C©u 5: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Mät to
vßi(Caulophilus oryzae (Gyllenhal)
C©u 6: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Mät da
vÖt thËn(Trogoderma inclusum Leconte)
C©u 7: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Bä trÜ
cam(Scirtothrips aurantii Faure).
C©u 8: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña s©u çnh
cøng h¹i khoai t©y(Leptinotarsa decemlineata Say).
C©u 9: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña mät
thãc(Sitophilus granarius Linnaeus).
C©u 10: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña mät
®ôc h¹t lín(Prostephanus truncatus (Horn).
C©u 11: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña Röp s¸p
v¶y èc ®en (Diaspidiotus perniciosus (Comstock).
C©u 12: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña bä dõa
viÒn tr¾ng (Graphognathus leucoloma (Boheman).
C©u 13: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña RÇy h¹i
h¹t lóa (Tagosodes cubanus D. L. Crawford).
C©u 14: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña bÖnh Ung th−
khoai t©y ( Synchytrium endobioticum Percival).
C©u 15: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña bÖnh kh« cµnh
cam quýt(Phoma tracheiphila (Petri) Kantachveli & Gikachvili ).
C©u 16: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña bÖnh Thèi rÔ
b«ng(Phymatotrichopsis omnivora (Duggar) Hennebert ).
C©u 17: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña bÖnh §èm vßng
cµ phª (Coffee ringspot virus).
C©u 18: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm sinh vËt häc, sinh th¸i häc cña bÖnh Virus tr¾ng
l¸ lóa ( Rice hoja blanca virus ).
C©u 19: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i,sinh vËt häc,sinh th¸i häc cña TuyÕn
trïng g©y thèi cñ(Ditylenchus destructor Thorne).
Bµi 8: BiÖn ph¸p phßng trõ dÞch h¹i KDTV
1. §Æc ®iÓm biÖn ph¸p xö lý trong KDTV

- Khi ph¸t hiÖn thÊy ®èi t−îng ®iÒu kiÖn th× ph¶i trõ triÖt ®Ó 100%.
- NÕu kh«ng cã biÖn ph¸p diÖt trõ th× ph¶i tuú tõng tr−êng hîp mµ xö
lý nh− sau
+ Thay ®æi môc ®Ých sö dông
+ Tr¶ hµng vÒ nguyªn qu¸n
+ Tiªu huû
+ Kh«ng tiÕp tôc cho l−u chuyÓn.
2. Çc biÖn ph¸p diÖt trõ trong KDTV:

2.1. BiÖn ph¸p sinh th¸i häc
ChuyÓn nh÷ng hµng ho¸ mang s©u bÖnh KDTV vµo khu mµ ®iÒu kiÖn
sinh th¸i kh«ng thÝch hîp cho s©u bÖnh ®ã (vÝ dô, ®èi víi hµng ho¸ mang
lo¹i s©u ®¬n thùc hoÆc bÖnh nguyªn ký chñ hÑp th× chuyÓn ®Õn vïng kh«ng
cã c©y ký chñ ®ã ®Ó chÕ biÕn, sö dông).
2.2. BiÖn ph¸p vËt lý
Xö lý b»ng c¬ giíi, nhiÖt ®é cao, lµm l¹nh, chiÕu x¹ cao tÇn, viba, cho
vµo n−íc.
2.3. BiÖn ph¸p ho¸ häc
Xö lý b»ng çch x«ng h¬i, phun, trén, ng©m thuèc trõ s©u bÖnh.
2.4. BiÖn ph¸p dinh häc
Xö lý c©y con mang virus b»ng çch cÊy ngän gi¶i ®éc, nu«i cÊy m«,...
3. Xö lý diÖt trõ s©u h¹i KDTV
3.1. BiÖn ph¸p x«ng thuèc
3.1.1. Yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn ®Ó x«ng thuèc
* Yªu cÇu
- DiÖt triÖt ®Ó s©u h¹i ë bÊt kú giai ®o¹n nµo.
- Kh«ng lµm tæn h¹i ®Õn thùc vËt vµ s¶n phÈm thùc vËt.
* §iÒu kiÖn
- Ph¶i x¸c ®Þnh (qua thÝ nghiÖm) l−îng thuèc cÇn dïng, thêi gian x«ng
thuèc, nhiÖt ®é,...
- Kh«ng gian x«ng h¬i kÝn (kho kÝn, tói kÝn, phñ b¹t kÝn,...).
- An toµn cho ng−êi.
3.1.2. Ph−¬ng thøc x«ng thuèc
Cã hai ph−¬ng thøc x«ng thuèc lµ x«ng ë ®iÒu kiÖn ¸p suÊt kh«ng khÝ
b×nh th−êng vµ x«ng ch©n kh«ng.
* X«ng thuèc ë ¸p suÊt kh«ng khÝ b×nh th−êng: X«ng kho, xong tµu
thuyÒn, x«ng toa xe, x«ng chôp b¹t.
* X«ng thuèc ch©n kh«ng: Trªn thùc tÕ lµ x«ng ë ¸p suÊt thÊp. Dïng
m¸y rót kh«ng khÝ trong thïng chuyªn dïng ®Ó x«ng ®ãng kÝn, lµm gi¶m ¸p
suÊt kh«ng khÝ ®Õn møc nhËt ®Þnh, råi b¬m thuèc x«ng vµo.
Gi÷a hai ph−¬ng thøc x«ng trªn ®©y cã nh÷ng sù kh¸c nhau sau ®©y:
- Thêi gian xong ë ¸p suÊt thÊp gi¶m ®i nhiÒu lÇn so víi x«ng ë ¸p suÊt
b×nh th−êng víi cïng mét l−îng thuèc sö dông nh− nhau. VÝ dô, x«ng ë ¸p
suÊt th−êng cÇn 24 giê th× x«ng ë ¸p suÊt thÊp chØ cÇn cã 4 giê (gi¶m ®i 6
lÇn), nhê ®ã nhanh gi¶i phãng hµng.
- X«ng ch©n kh«ng (x«ng ¸p suÊt thÊp) lµm thuèc x©m nhËp vµo ®å vËt
tèt h¬n. Do ®ã cã thÓ dïng x«ng h¬i nh÷ng hµng ho¸ nh− thuèc l¸ kh«, hoa
qu¶ Ðp rÊt tèt.
- Kh«ng ®−îc ¸p dông x«ng ch©n kh«ng (x«ng ¸p suÊt thÊp) cho thùc
vËt non (c©y con), hoa qu¶ t−¬i, rau vµ hoa, v× chóng kh«ng chÞu ®−îc ¸p
suÊt thÊp.
3.1.3. Mét sè thuèc x«ng diÖt trõ s©u
* §Æc ®iÓm cña thuèc x«ng h¬i
- Lµ d−îc phÈm ho¸ häc mµ ë nhiÖt ®é vµ ¸p suÊt nhÊt ®Þnh th× biÕn
thµnh tr¹ng th¸i h¬i (chó ý: h¬i kh«ng ph¶i lµ d¹ng s−¬ng hay khãi, v×
s−¬ng lµ nh÷ng h¹t nhá dung dÞch, vµ khãi lµ nh÷ng h¹t nhá chÊt r¾n l¬ löng
trong kh«ng khÝ)
- H¬i thuèc cã thÓ x©m nhËp s©u vµo vËt phÈm.
* Yªu cÇu ®èi víi thuèc x«ng h¬i
Cã 8 yªu cÇu ®èi víi thuèc x«ng h¬i ®em sö dông trong KDTV lµ
- Cã møc ®é ®éc ®¸ng tin cËy víi mét hay mét sè s©u h¹i, nh−ng Ýt ®éc
cíi ng−êi vµ vËt nu«i.
- Cã tÝnh bèc h¬i cao, thÈm thÊu tèt.
- Gi¸ thuèc kh«ng ®¾t, chi phÝ thÊp, dÔ sö dông.
- DÔ ph¸t hiÖn vµ dÔ kiÓm tra (vÝ dô, cã mïi ®Æc tr−ng).
- Kh«ng ch¸y, næ, kh«ng ¨n mßn kim lo¹i, kh«ng cã t¸c dông phô víi
sîi ho¸ häc, cã thÓ b¶o qu¶n l©u.
- Kh«ng cã ph¶n øng hÊp phô ho¸ häc víi vËt phÈm ®−îc x«ng, kh«ng
®Ó l¹i d− l−îng trong vËt phÈm, dÔ thèng giã t¶n ®éc ®i.
- Kh«ng l¾ng ®äng thµnh dÞch thÓ, kh«ng tan trong n−íc.
* Mét sè thuèc th«ng dông:
- Thuèc hçn hîp Bthylene oxide/CO2
- Methyl Bromide (CH3Br)
- Hçn hîp Prop./Cl4C
- Phosphine (H3P)
- Fluosulfit (SO2F2)
- Ethylene oxyde (CH2CH2O)
- Br2ClC3H6
- Sulfua carbon (CS2)
- Chloropicrine (CCl3NO2)
- Ethyl dibromide (C2H4Br2)
- Cl4C
Ngoµi viÖc dïng nh÷ng thuèc kÓ trªn ®©y, nh÷ng n¨m gÇn ®©y ng−êi
ta rót kh«ng khÝ vµ thay Nit¬ vµo ®Ó x«ng víi l−îng thuèc thÊp mµ hiÖu qu¶
trõ s©u kh«ng gi¶m hoÆc dïng CO2. VÝ dô, nÕu dïng ®é ®éc 5g/m3 víi thuèc
Methylbromide th× trõ ®−îc 50% sè mät Trogoderma (mät cøng ®èt) trong
n«ng s¶n. Khi thªm 10% CO2 th× x«ng trong 5 ngµy ë nhiÖt ®é 240C diÖt
®−îc 100% loµi mät nµy.
* Qui tr×nh x«ng thuèc ë ¸p suÊt thÊp th−êng cã 6 b−íc ph¶i tu©n thñ
nh− sau:
- ChuÈn bÞ:
+ ChuÈn bÞ kü thuËt: Chän thuèc, çch dïng,...
+ ChuÈn bÞ ng−êi lµm: Ph¶i huÊn luyÖn thµnh th¹o
+ ChuÈn bÞ ®iÒu kiÖn vËt chÊt: dông cô, v¶i b¹t, hå d¸n,...
- Cho thuèc vµo
- KiÓm tra n¬i rß rØ
- X¶ ®éc
- Xö lý bA thuèc
- KiÓm tra hiÖu qu¶ x«ng thuèc.
* Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ x«ng thuèc:
- §éc tÝnh vµ tÝnh chÊt lý ho¸ cña thuèc sö dông
- §Æc tÝnh vËt phÈm ®−îc x«ng.
- NhiÖt ®é, ®é Èm kh«ng khÝ, ¸p suÊt kh«ng khÝ lóc x«ng.
- Loµi s©u vµ giai ®o¹n ph¸t dôc kh¸c nhau
- L−îng thuèc dïng vµ thêi gian x«ng
- §é kÝn cña phßng x«ng.
3.2. Xö lý s©u h¹i KDTV b»ng nhiÖt ®é
Cã hai çch xö lý lµ:
- Xö lý nhiÖt ®é cao
- Xö lý b»ng nhiÖt ®é thÊp, vµ ®«ng l¹nh.
3.3. Xö lý s©u h¹i KDTV b»ng tia Viba, cao tÇn, phãng x¹
- Tia Viba vµ tia cao tÇn lµ sãng ®iÖn tõ cã tÇn sè cao vµ b−íc sãng
ng¾n. TÇn sè cña tia Viba cao h¬n cña tia cao tÇn nªn cßn ®−îc gäi lµ siªu
cao tÇn (víi b−íc sãng tõ 1m ®Õn 1mm).
- Xö lý b»ng tia phãng x¹: Th−êng dïng ®ång vÞ phãng x¹ Cobalt 60
(viÕt t¾t lµ 60Co) phãng ra tia γ.
3.4. Xö lý diÖt s©u b»ng ng©m n−íc, vÝ dô ng©m gç trßn, ng©m tre
nøa xuèng n−íc ®Ó diÖt s©u.
4. Xö lý trõ bÖnh KDTV

4.1. Xö lý b»ng nhiÖt ®é cao
Cã thÓ sö dông biÖn ph¸p xö lý b»ng nhiÖt ®é cao ®Ó khö trïng nguån
bÖnh trong h¹t gièng, trªn c©y con vµ çc vËt thÓ mang nguån bÖnh kh¸c.
Cã ba ph−¬ng ph¸p lµ:
- Ph−¬ng ph¸p ng©m n−íc nãng
- Ph−¬ng ph¸p nãng kh«
- Ph−¬ng ph¸p xö lý b»ng h¬i nãng (lµ ph−¬ng ph¸p trung gian gi÷a
ph−¬ng ph¸p ng©m n−íc nãng vµ ph−¬ng ph¸p nãng kh«)
* Chó ý: khi xö lý nhiÖt ®é cao cã thÓ lµm gi¶m ®é nÈy mÇm cña h¹t
gièng vµ chó ý lµ tÝnh chÞu nhiÖt cña çc lo¹i h¹t gièng kh«ng gièng nhau.
Theo çc tµi liÖu xö lý nhiÖt ®é cho h¹t gièng cña çc c©y trång (xö lý
nhiÖt ®é kh« ë 700C trong thêi gian 4 ngµy) chia møc chÞu nhiÖt cña h¹t
gièng lµm 3 møc lµ chÞu nhiÖt cao, chÞu nhiÖt trung b×nh vµ chÞu nhiÖt thÊp
nh− sau:
- Møc ®é chÞu nhiÖt cao (n¶y mÇm trªn 90%) cã çc gièng c©y: cµ
chua, ít xanh, ít , cµ, d−a chuét, d−a ngät, d−a hÊu, c¶i tr¾ng, b¾p c¶i, rau
diÕp, ®Ëu Hµ lan.
- Møc chÞu nhiÖt trung b×nh (n¶y mÇm tõ 70-90%) cã çc gièng c©y:
®Ëu v¸n, m−íp, cµ rèt, hµnh.
- Møc chÞu nhiÖt thÊp (n¶y mÇm d−íi 70%) cã çc gièng c©y: ®Ëu ®òa,
l¹c, ®Ëu t»m, ®Ëu t−¬ng.
4.2. Xö lý b»ng thuèc ho¸ häc
Tuú thuéc vµo lo¹i vi sinh vËt, tuyÕn trïng g©y bÖnh mµ xö lý b»ng çc
lo¹i thuèc kh¸c nhau, trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ thêi gian xö lý kh¸c nhau,
trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é vµ thêi gian sö lý kh¸c nhau.
VÝ dô, xö lý h¹t gièng
- Xö lý vi khuÈn hÐo kh« trªn c©y ng«: Dïng Ethane oxide víi l−îng
50-75g/m3 trong 3 ngµy, ë 18-200C.
- Xö lý tuyÕn trïng h¹i th«ng: Dïng Methyl bromide víi l−îng 50g/m3
trong 24 giê; HoÆc dïng SO2F2 víi l−îng 20g/m3 trong 24 giê.
- Xö lý vi khuÈn hÐo rò: Dïng Bronopol 0.4% ñ ë nhiÖt ®é b×nh th−êng
trong 24 giê.
4.3. Nu«i cÊy m« vµ xö lý th¶i ®éc
* Th¶i ®éc b»ng çch dïng nhiÖt ®é cao:
Lµm cho c©y sinh tr−ëng nhanh h¬n tèc ®é khuyÕch t¸n cña virus
trong c©y, tõ ®ã c¾t lÊy phÇn sinh tr−ëng nhanh cña c©y nh− ngän, ®Ønh cµnh
non, råi ®em ghÐp víi gèc kh«ng bÞ bÖnh.
* Th¶i ®éc b»ng nu«i cÊy tæ chøc ngän:
LÊy m« cña phÇn sinh tr−ëng ë ®Çu mót ®iÓm sinh tr−ëng cña ngän
c©y, hoÆc ®Çu mót rç kh«ng mang virus ®Ó nu«i c©y invitro. Ph−¬ng ph¸p
nµy ®A ®−îc lµm víi nhiÒu lo¹i c©y trång, trong ®ã cã khoai t©y, thuèc l¸,...
* KÕt hîp dïng nhiÖt vµ nu«i cÊy tæ chøc nhän ®Ó th¶i ®éc:
Khi dïng mét trong hai biÖn ph¸p trªn mµ kh«ng cã kÕt qu¶, th× ta kÕt
hîp c¶ hai biÖn ph¸p theo tr×nh tù: Tr−íc hÕt xö lý th¶i ®éc b»ng nhiÖt ®é
cao, sau ®ã nu«i cÊy invitro tæ chøc ngän.
* KÕt hîp gi÷a dïng thuèc chèng ®éc vµ nu«i cÊy ngän ®Ó th¶i ®éc:
Cã nh÷ng thuèc cã thay ®æi øc chÕ sù t¨ng tr−ëng cña virus. V× vËy, cã
thÓ dïng thuèc ®ã cho vµo m«i tr−êng nu«i cÊy ngän ®Ó t¨ng kÕt qu¶ xö lý
th¶i ®éc.
VÝ dô, thuèc Trinitro cã thay ®æi øc chÕ sù t¨ng tr−ëng cña mét sè
virus v©n l¸ d−a chuét (CMV), virus X khoai t©y (PVX), virus v©n l¸ thuèc
l¸ (TMV),....
C©u hái «n tËp:
C©u 1: Tr×nh bµy ng¾n gän çc biÖn ph¸p diÖt trõ ®èi t−îng dÞch h¹i
KDTV,®Æc biÖt s©u vµ bÖnh h¹i KDTV.
PhÇn II
DÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch (15 tiÕt)
Ch−¬ng VIII
Kh¸i niÖm chung vÒ dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch (dhns-
sth)
1. Tæn thÊt do dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch

N¨m 1954 theo thèng kª cña Kulacob (Liªn X«), hµng n¨m trªn thÕ
giíi cã kho¶ng 30 triÖu tÊn l−¬ng thùc b¶o qu¶n trong kho tµng bÞ s©u mät
tiªu huû, l−îng l−¬ng thùc nµy ®ñ nu«i sèng 150 triÖu ng−êi trong 1 n¨m,
t−¬ng ®−¬ng thu nhËp l−¬ng thùc cña ViÖt Nam vµo n¨m 1998. T¹i çc kho
l−u tr÷ hµng ho¸ nhiÒu loµi s©u mät vµ nÊm mèc h¹i kho ®A g©y hiÖn t−îng
“ch¸y ngÇm trong kho”, ë Mü mÆt hµng thuèc l¸ bÞ thiÖt h¹i do ngµi
(Ephestia elutella Hbs) g©y ra hµng n¨m h¬n 2 triÖu USD (Reed
&Livingstone, 1937) vµ thiÖt h¹i trong ng« b¶o qu¶n do çc lo¹i mät bét mú
(Tribolium) g©y ra vµo kho¶ng 28 triÖu USD.
Hall (1970) th«ng qua nhiÒu b¸o ço cho biÕt ë çc n−íc Ch©u mü la
tinh thiÖt h¹i sau thu ho¹ch −íc tÝnh vµo kho¶ng 25-50% ®èi víi çc mÆt
hµng ngò cèc vµ ®Ëu ®ç, ë Ch©u Phi thiÖt h¹i sau thu ho¹ch vµo kho¶ng 30%.
Nh÷ng n¨m qua ë khu vùc §«ng Nam Ch©u ¸ ®A x¶y ra mét sè vô dÞch h¹i
rÊt lín do c«n trïng g©y ra trªn ngò cèc, cã mét sè n¬i tæn thÊt lªn ®Õn 50%.
Theo t¸c gi¶ Powney (1963) ë Mü, mÊt m¸t hµng n¨m trong çc kho
dù tr÷ ngò cèc th−êng dao déng tõ 15-23 triÖu tÊn, trong ®ã kho¶ng 7 triÖu
tÊn do chuét ph¸ h¹i vµ 8-16 triÖu tÊn do c«n trïng ph¸ h¹i, quy ra tiÒn
kho¶ng 465 triÖu USD.
Tæ chøc FAO ®A ®¸nh gi¸ trªn thÕ giãi bÞ tæn thÊt vÒ ngò cèc dù tr÷
hµng n¨m do dÞch h¹i trong kho g©y ra kho¶ng 10%, nghÜa lµ 13 triÖu tÊn ngò
cèc bÞ mÊt m¸t do c«n trïng ph¸ h¹i vµ 100 triÖu tÊn bÞ mÊt gi¸ trÞ sö dông
(Wolpert, 1967), nh×n chung çc n−íc nhiÖt ®íi sù tæn thÊt do dÞch h¹i trong
kho g©y ra cao h¬n rÊt nhiÒu so víi çc n−íc vïng «n ®íi.
ë ViÖt Nam, theo nghiªn cøu cña gi¸o s− Lª DoAn Diªn (ViÖn c«ng
nghÖ thùc phÈm), t×nh tr¹ng mÊt m¸t trong kho b¶o qu¶n l−¬ng thùc do dÞch
h¹i g©y ra kho¶ng 10% tæng s¶n l−îng. NhiÒu loµi s©u mät ®A cã s½n tõ ngoµi
®ång ruéng nh− mät g¹o Sitophilus oryzea, mät ng« Sitophilus zeamais, mät
®Ëu ®ç Callosobruchus chinensis cã kh¶ n¨ng x©m nhËp vµo kho tµng trong
qu¸ tr×nh thu ho¹ch b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn n«ng s¶n. GÇn ®©y ë n−íc ta ®A cã
mät thãc t¹p Tribolium confusum g©y h¹i ë mét sè ®Þa ph−¬ng trong çc kho
b¶o qu¶n, mÆc dï tr−íc n¨m 2000 loµi nµy lµ ®èi t−îng KiÓm dÞch thùc vËt
cña ViÖt Nam, còng nh− bÖnh ghÎ bét khoai t©y Spongospora subterranea ®A
xuÊt hiÖn ë mét sè tØnh trång khoai t©y nh− tØnh B¾c Ninh, H¶i D−¬ng…cho
®Õn nay còng ch−a cã biÖn ph¸p trõ diÖt ®−îc.
N¨m 1982, t¹i tØnh Thanh Ho¸ bÖnh thèi ®en khoai lang
Ceratostomella fimbriaca ®¨ lµm mÊt mïa toan bé diÖn tÝch khoai lang cña
tØnh do nhËp gièng d©y nµy tõ §µi Loan vµ Trung Quèc.
2. C¬ cÊu thµnh phÇn dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch
DÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch bao gåm rÊt nhiÒu loµi vi sinh vËt, çc
loµi c«n trïng lµ s©u mät g©y h¹i cho n«ng s¶n trong qu¸ tr×nh b¶o
qu¶n…chóng kh«ng nhöng lµm tiªu hao träng l−îng cña s¶n phÈm trong kho
b¶o qu¶n, mµ çc chÊt th¶i cña chóng cßn lµm gi¶m phÈm chÊt cña s¶n phÈm
trong thåi gian b¶o qu¶n. Bªn c¹nh çc dÞch h¹i nµy, cßn cã nhãm nhÖn g©y
h¹i trªn hµng ho¸ b¶o qu¶n, nhÊt lµ nhãm nhÖn g©y h¹i trªn h¹t gièng, vµ mét
lo¹i sinh vËt cã kÝch th−íc lín h¬n th−êng xuyªn g©y h¹i trong kho ®ã lµ çc
loµi chuét, lóc th× chóng ë ngoµi ®ång, lóc th× chóng ë trong nhµ kho .
VËy thµnh phÇn dÞch h¹i trong kho b¶o qu¶n bao gåm:
- Nhãm nÊm mèc s¶n phÈm.
- Nhãm vi khuÈn g©y thèi s¶n phÈm.
- Nhãm s©u mät g©y h¹i.
- Nhãm nhÖn h¹i.
- Nhãm chuét h¹i kho n«ng s¶n.
3. T×nh h×nh nghiªn cøu dÞch h¹i n«ng s¶n ë ViÖt nam
Tõ n¨m 1936, t¸c gi¶ NguyÔn c«ng TiÔu ®A cã dÞch t¸c phÈm “Cho cã
®−îc hoa léi nhiÒu vµ tèt h¬n” cña P.Braemer, néi dung cuèn s¸ch viÕt vÒ
phßng chèng dÞch h¹i trong kho tµng b¶o qu¶n n«ng s¶n phÈm…vµ tÝnh tõ
n¨m 1954 cho ®Õn nay, ®A cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ cña ViÖt nam nghiªn cøu vÒ
lÜnh vùc nµy.
Trong ngµnh Dù tr÷ quèc gia ViÖt nam, t¸c gi¶ Vò Quèc Trung ®A cã
nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ s©u mät h¹i kho vµ sù lan truyÒn cña nã
(1981).
Bïi c«ng HiÓn ®A cho ra ®êi cuèn s¸ch “S©u mät h¹i kho” (1995), ®A
miªu t¶ kü l−ìng nhiÒu loµi s©u mät h¹i trong kho vµ çc yÕu tè sinh th¸i ¶nh
h−ëng ®Õn chóng. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1960, côc B¶o vÖ thùc vËt ViÖt nam ®A
tæ chøc c«ng tac ®iÒu tra c¬ b¶n (1966-1969) trªn 113 mÆt hµng ®−îc b¶o
qu¶n trong nhµ kho ë cac tØnh miÒn B¾c ViÖt nam, thu thËp ®−îc 78 loµi c«n
trïng g©y h¹i, trong ®ã cã 51 loµi s©u mät g©y hai kho nguy hiÓm…
Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra thµnh phÇn c«n trïng h¹i kho ë ViÖt nam n¨m
1996 cña Côc B¶o vÖ thùc vËt, ®A gi¸m ®Þnh ®−îc 110 loµi c«n trïng h¹i kho
thuéc 43 hä, 8 bé kh¸c nhau, cã 32 loµi g©y h¹i nguy hiÓm vµ chñ yÕu (Bïi
Minh Hång-2002). Bé m«n C«n trïng cña çc tr−êng §¹i hoc N«ng nghiÖp
1, §¹i häc Quèc gia , ViÖn C«ng nghÖ thùc phÈm…còng cã rÊt nhiÒu çc t¸c
gi¶ nghiªn cøu vÒ s©u mät h¹i n«ng s¶n b¶o qu¶n trong kho …
C©u hái «n tËp:

C©u 1: Nªu mét sè vÝ dô minh häa tæn thÊt do dÞch h¹i ®èi víi n«ng s¶n sau
thu ho¹ch.
C©u 2: Tr×nh bµy c¬ cÊu thµnh phÇn dÞch h¹i sau thu ho¹ch, cho vÝ dô.
C©u 3: Nªu t×nh h×nh nghiªn cøu dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch ë ViÖt Nam
.cho vÝ dô.
Ch−¬ng IX
Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch
1. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tæn thÊt
Th−êng th−êng ng−êi ta tÝnh l−îng thøc ¨n hao hôt sau mét thêi gian
theo dâi ®èi víi mét loµi s©u mät nµo ®ã, chØ tiªu nµy ®−îc bã trÝ ë trong
phßng thÝ nghiÖm, th«ng th−êng ®é hao hôt do s©u mät tiªu hao sau 30 ngµy,
60 ngµy, 90 ngµy. Träng l−îng thøc ¨n hao hôt ®−îc tÝnh theo c«ng thøc cña
Karanxing (Ên §é 1980):
P = 50 - Pt - P0 (g)
Trong ®ã:
P: träng l−îng thøc ¨n hao hôt ë c«ng thøc thÝ nghiÖm
Pt: träng l−îng thøc ¨n c©n ®−îc sau mét thêi gian b¶o qu¶n
P0: träng l−îng thøc ¨n hao hôt ë c«ng thøc ®èi chøng
50g: träng l−îng thøc ¨n ®−a vµo thÝ nghiÖm
ChØ tiªu tÝnh tèc ®é ph¸t triÓn cña mät h¹i:
Dù tÝnh sè l−îng gia t¨ng quÇn thÓ cña mät ®−îc tÝnh theo c«ng thøc cña
Brich (1948) ë thêi ®iÓm t
Nt= N0 x ert
Trong ®ã:
Nt: sè l−îng ç thÓ mät ë thêi ®iÓm t
N0: sè l−îng ç thÓ mät ban ®Çu ®−a vµo thÝ nghiÖm
r: hÖ sè gia t¨ng quÇn thÓ
r = tû lÖ sèng% - tû lÖ chÕt %
2. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra dÞch h¹i kho (®èi víi s©u mät)
V× thêi gian ph¸t dôc cña s©u mät trong kho kÐo dµi, cho nªn ng−êi ta
th−êng ®iÒu tra mËt ®é trong kho ®èi víi s©u mät tõ 7-10ngµy/lÇn, chØ tiªu
theo dâi lµ con/kg:
MËt ®é s©u mät (con/kg) = Tæng sè mät ®iÒu tra/ Tæng sè träng l−îng
®iÒu tra (kg).
- Trong kho mËt ®é s©u mät ®−îc ®iÒu tra theo 5 ®iÓm chÐo gãc
kh«ng gian cña khèi hµng, vÒ phÝa bªn ngoµi cña khèi hµng th× coi nh− mÆt
ph¼ng, vµ còng lÊy mÉu 5 ®iÓm chÐo gãc trªn mÆt ph¼ng ®Ó tÝnh mËt ®é.
- §èi víi nh÷ng h¹t ®−îc b¶o qu¶n kh« trong kho, ng−êi ta còng lÊy
theo 5 ®iÓm chÐo gãc vµ x¸c ®Þnh tû lÖ % cña nh÷ng h¹t bÞ bÖnh (do nÊm
hoÆc vi khuÈn g©y ra).
- B»ng ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh kÕt qu¶ nhanh t¹i chç ®Ó tÝnh mËt ®é
s©u mät vµ tû lÖ% h¹t bÞ g©y h¹i.
- ¸p dông biÖn ph¸p quan s¸t tõ xa ®Õn gÇn ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng
dÞch h¹i, kÓ c¶ çc ph−¬ng tiÖn b¶o qu¶n vµ çc vËt chÌn lãt trong nhµ kho
(rÊt cã kh¶ n¨ng dÞch h¹i Èn lÊp vµ tån ®äng ë ®ã).
3. Ph−¬ng ph¸p thu thËp, xö lý, b¶o qu¶n vµ ph©n tÝch mÉu.
3.1. Ph−¬ng ph¸p thu thËp mÉu vËt
C¨n cø theo kÕt qu¶ ®iÒu tra ®Þnh kú 7-10 ngµy/lÇn, hoÆc ¸p dông biÖn
ph¸p thu thËp ngÉu nhiªn ®Ó thu thËp mÉu vËt, nguyªn t¾c ph¶i gi÷ g×n
mÉu nguyªn vÑn kh«ng lµm mÉu bÞ vì n¸t, cã çc dông cô chuyªn dông
®Ó thu thËp vµ gi÷ g×n mÉu, vÝ dô èng nghiÖm nhá ®Ó thu thËp sinh vËt
g©y h¹i, çc tói ni lon ®Ó ®ùng mÉu bÞ h¹i vµ gãi l¹i cho thËt cÈn thËn …
3.2. Ph−¬ng ph¸p b¶o qu¶n mÉu vËt:
MÉu vËt vÝ dô lµ s©u mät, khi thu b¾t th−êng dïng panh ky thuËt, hoÆc
dïng bót l«ng ®Ó cho khái gAy vµ h− háng mÉu khi b¾t chóng, khi ®i b¾t
th−êng dïng lä cã chÊt ®éc KCN, ®Ó giÕt chÕt s©u mät t¹i chç ,mang vÒ
phßng thÝ nghiÖm ph¶i ph©n tÝch ngay ,sau ®ã cho vµo tñ sÊy ë 60 ®é C vµ
sÊy trong thêi gian10-12 giê…råi cho vµo lä b¶o qu¶n kÝn víi môc ®Ých
nghiªn cøu hoÆc häc tËp.
3.3.Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch mÉu:
C«ng t¸c ph©n tÝch mÉu vËt chñ yÕu lµ c«ng t¸c gi¸m ®Þnh mÉu, ng−êi
ta ph¶i dùa vµo çc kho¸ ph©n lo¹i (Key of taxonomy) ®Ó ®Þnh lo¹i dÞch
h¹i, vµ x¸c ®Þnh tªn cña dÞch h¹i theo quy −íc quèc tÕ. Ng−êi ta sÏ thu
ho¹ch ®−îc danh s¸ch dÞch h¹i sau khi ®Þnh lo¹i thµnh phÇn dÞch h¹i.
§èi víi nÊm h¹i n«ng s¶n th× ph¶i cÊy n©m ë m«i tr−êng ®Æc hiÖu, cho
nÊm ph¸t triÓn ë 250C, sau thêi gian 5-6 ngµy míi cã thÓ ®Þnh lo¹i ®−îc
(còng theo kho¸ ph©n lo¹i). Çc loµi sinh vËt g©y h¹i kh¸c còng ®−îc
ph©n lo¹i nh− vËy.
4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ sinh vËt häc, sinh th¸i häc
cña dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch

4.1.Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ sinh vËt häc:
B»ng nh÷ng thÝ nghiÖm nh©n nu«i dÞch h¹i ë trong phßng thÝ nghiÖm
®Ó x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña dich h¹i, vÝ dô ph−¬ng ph¸p bè trÝ
nu«i sinh häc ®Ó x¸c ®Þnh vßng ®êi cña s©u mät, hoÆc x¸c ®Þnh chu kú cña
vi sinh vËt g©y bÖnh (®¬n vÞ lµ ngµy) ë çc ng−ìng nhiÖt ®é kh¸c nhau,vµ
cã sù so s¸nh vÒ ®é sai kh¸c, hoÆc x¸c ®Þnh kh¶ n¨ng ¨n, kh¶ n¨ng kÝ sinh
cña dÞch h¹i, còng nh− kh¶ n¨ng sinh s¶n cña chóng, kh¶ n¨ng bÞ hÊp dÉn
bëi çc nguån thøc ¨n kh¸c nhau…
-Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vÒ sinh th¸i hoc cña dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu
ho¹ch:
Th«ng th−êng ng−êi ta cè ý bè trÝ hoÆc t¹o nªn nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c
nhau trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó nh©n nu«i dÞch h¹i, t¹o ra nh÷ng sinh
c¶nh ®èi lËp ®Ó theo dâi nh÷ng chØ tiªu ph¸t triÓn cña dÞch h¹i. VÝ dô nh−
dÞch h¹i cã thÓ ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é, Èm ®é kh¸c
nhau, hoÆc trong nh÷ng m«i tr−êng kh¸c nhau…®Æc biÖt lµ nguån dinh
d−ìng nu«i cÊy, tõ ®ã cã ®é sai kh¸c trong kÕt qu¶ thu ho¹ch, vµ rót ra
nh÷ng kÕt luËn kh¸c nhau. .
C©u hái «n tËp:
C©u 1: Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ tæn thÊt do dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu
ho¹ch.
C©u 2: Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra dÞch h¹i kho, dÆc biÖt víi s©u h¹i kho.
C©u 3: Tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p thu thËp,xö lý, b¶o qu¶n vµ ph©n tÝch mÉu
dÞch h¹i nãi chung,s©u h¹i kho nãi riªng.
C©u 4: Tr×nh bµy tãm t¾t ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh vËt häc,
sinh th¸i häc cña dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch.
CH¦¥NG x.
Sinh th¸i häc cña dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch.
10.1.C«n trïng h¹i kho
(1). §Æc tr−ng quÇn thÓ: C«n trïng h¹i kho lu«n lu«n ®−îc xem lµ
tån t¹i kh¸ch quan, ph¸t triÓn theo quy luËt tù nhiªn cña nã,chóng tån t¹i
víi viÖc l−u tr÷ hµng ho¸ trong kho, trong mét nhµ kho l−¬ng thùc ch¼ng
h¹n, hµng chôc loµi c«n trïng g©y h¹i cïng sinh sèng tån t¹i, nghÜa lµ
chóng cïng chÞu t¸c ®éng bëi mét sinh c¶nh nhÊt ®Þnh, gi÷a chóng cã
nh÷ng quan hÖ n¶y sinh nh− quan hÖ c¹nh tranh nguån thøc ¨n, vÝ dô mät
thãc t¹p Tribolium confusum th−êng bÞ mät thãc ®á Tribolium
castaneum c¹nh tranh khèc liÖt nguån thøc ¨n, lµm cho chóng kh«ng cã
kh¶ n¨ng bïng ph¸t sè l−îng lín ®−îc, hoÆc nhãm mät s¬ cÊp nh− loµi
mät g¹o Sitophilus oryzae cã kh¶ n¨ng lµm vì h¹t thãc tõ ban ®Çu sÏ t¹o
c¬ héi cho nhãm mät thø cÊp nh− loµi mät r¨ng c−a Oryzaephilus
surinamensis ¨n theo, nghÜa lµ ¨n çc m¶nh vì vôn sau ®ã do mät g¹o ph¸
ra, thËt lµ hµi hoµ, chóng tån t¹i cïng sinh sèng nh− kh«ng cã chuyÖn g×
x¶y ra, vµ mËt ®é cña çc loµi s©u mät ë ®©y cø ngµy mét gia t¨ng.
NÕu trong quÇn thÓ cña s©u mät bÞ mét yÕu tè bÊt lîi t¸c ®éng ch¼ng
h¹n, th× hµng lo¹t s©u mät sÏ cïng mét lóc bÞ tiªu diÖt, hoÆc chóng ph¶i
®ång lo¹t di chuyÓn ®i n¬i kh¸c. Còng cã nh÷ng tr−êng hîp, chÊt th¶i cña
chóng qu¸ nhiÒu, ®©y còng lµ yÕu tè lµm cho s©u mät bÞ « nhiÔm còng
buéc ph¶i di chuyÓn ®i n¬i kh¸c, ®a sè s©u mät sèng tËp trung ë bÒ mÆt
cña khèi h¹t, vµ chóng cã mËt ®é cao nhÊt ë ®é s©u 20 cm nÕu tÝnh tõ trªn
xuèng, cµng xuèng phÝa d−íi th× mËt ®é s©u mät cµng gi¶m dÇn, v× thiÕu
®i l−îng ¤xy cÇn thiÕt cho ®êi sèng cña chóng, nhiÒu khi do xö lý ho¸
chÊt khö trïng, cã nhiªu loµi s©u mät ®A di chuyÓn xuèng ®é s©u cña khèi
h¹t, vÝ dô nh− loµi mät ®ôc h¹t nhá Rhizopertha dominica, sau mét thêi
gian, thuèc loAng dÇn, mät l¹i tù ®éng tô tËp l¹i nh− cò.
Ng−êi ta còng cã thÓ dù tÝnh ®−îc mËt ®é cña mét loµi mät A nµo ®ã
trong t−¬ng lai ë mét thêi ®iÓm nµo ®ã theo c«ng thøc dù tÝnh cña Brich-
1948: (Nh− ®A tr×nh bµy ë phÇn ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra).
(2).¶nh h−ëng cña yÕu tè v« sinh:
Nh÷ng yÕu tè v« sinh ë ®©y ¶nh h−ëng ®Õn dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu
ho¹ch chÝnh lµ nh÷ng yÕu tè phi sinh vËt,®A th−êng xuyªn t¸c ®éng ®Õn
®êi sèng cña dÞch h¹i trong kho b¶o qu¶n, bao gåm çc yÕu tè sau:
a-NhiÖt ®é :Mçi mét loµi s©u mät trong kho b¶o qu¶n,muèn hoµn thµnh
qu¸ tr×nh ph¸t dôc cña m×nh ®Òu cÇn mét l−îng nhiÖt ®é nhÊt ®Þnh,l−îng
nhiÖt ®é tèi cÇn ®ã cã mét kh¸i niÖm ®−îc gäi lµ “tæng tÝch «n h÷u
hiÖu”,vµ cã ký hiÖu lµ K :
K= Xn.(Tn-To) = H»ng sè (Constant).
Trong ®ã: Xn lµ thêi gian ph¸t dôc .
Tn lµ nhiÖt ®é m«i tr−êng.
To lµ nhiÖt ®é khëi ®iÓm ph¸t dôc.
NÕu mét loµi c«n trïng s©u mät nµo ®ã kh«ng ®−îc cung cÊp ®Çy ®ñ
l−îng nhiÖt ®é trªn th× sÏ kh«ng hoµn thµnh ®−îc qu¸ tr×nh ph¸t dôc cña
m×nh,vµ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng bÞ chÕt ë gi÷a chõng.
Mét loµi nÊm mèc g©y h¹i cho n«ng s¶n, trong qu¸ tr×nh sèng, nÕu
kh«ng ®−îc cung cÊp ®ñ nhiÖt ®é ®Ó sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn, sÏ khiÕn
cho chóng kh«ng thÓ tån t¹i, hoÆc bµo tö sÏ kh«ng thÓ n¶y mÇm ®−îc.
b-§é Èm: §©y lµ yÕu tè quan träng thø hai sau yÕu tè nhiÖt ®é, nÕu ®é
Èm trong nhµ kho lín, th× çc lo¹i nÊm mèc sÏ cã ®iÒu kiÖn ph¸t sinh rÊt
m¹nh,g©y h¹i nÆng nÒ cho s¶n phÈm b¶o qu¶n.Ng−îc l¹i nÕu nhµ kho kh«
gi¸o th× nÊm mèc sÏ h¹n chÕ ph¸t sinh.
S©u mät kho lµ nhãm c«n trïng −a chÞu h¹n, nh× chung ®é Èm cña h¹t
gièng kho¶ng 11-13% th× kh¶ n¨ng g©y h¹i cña chóng bÞ h¹n chÕ tèi
®a,chØ cÇn ®é Èm cña h¹t gièng lªn ®Õn 14% th× kh¶ n¨ng ph¸ h¹i cña
chóng ®A t¨ng lªn gÊp nhiÒu lÇn.
c-L−îng giã : Thùc chÊt cña giã lµ t¹o ra mét bÇu kh«ng khÝ tho¸ng
®Ang,
lu«n lu«n lµm cho nhµ kho ®−îc kh« gi¸o,n¬i nµo cã nhiÒu giã lµ n¬i ®ã
®−îc m¸t mÎ,nhiÖt ®é h¹ thÊp xuèng,khèi hµng ho¸ trong kho còng ®ì bÞ
bèc nãng ,chÝnh nguån giã hµi hoµ ®A lµ mét nguyªn nh©n lµm cho mËt ®é
s©u mät ®ì t¨ng cao,vµ còng h¹n chÕ rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng ph¸t sinh cña çc
loµi nÊm mèc…
d- Anh s¸ng : N¬i nµo trong nhµ kho tèi t¨m th× n¬i ®ã cµng cã nhiÒu s©u
mät vµ nÊm mèc ph¸t triÓn, v× b¶n chÊt cña nÊm mèc lµ kh«ng thÝch ¸nh
s¸ng, hä mät bãng tèi Tenebrionidae thÝch sinh sèng ë nh÷ng n¬i tèi
t¨m,vµ h¬i Èm −ít mét chót,nh− loµi mät khuÈn ®en Alphitobius piceus
thÝch ho¹t ®éng ë nh÷ng n¬i bÈn thØu,çm bôi môc n¸t,tèi t¨m…
e- L−îng m−a : Thùc chÊt cña l−îng m−a lµ vÊn ®Ò Èm ®é,nÕu Èm ®é
kh«ng khÝ bAo hoµ th× nÊm mèc ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ,çc n«ng s¶n ®A
kh« nay l¹i cã dÞp ngÊm Èm th× cµng t¹o ®iªu kiÖn cho nÊm mèc dÔ x©m
nhËp,®Êy lµ ch−a kÓ ®Õn nhµ kho bÞ dét n¸t,hµng ho¸ bÞ −ít,chuét bä còng
cã thêi c¬ tÊn c«ng vµ g©y h¹i…
(3).¶nh h−ëng cña yªu tè h÷u sinh: §©y lµ çc yÕu tè cã sù sèng ®A
th−êng xuyªn vµ liªn tôc ,cïng ®ång thêi t¸c ®éng ®Õn nhãm dÞch h¹i sau
thu ho¹ch:
a- Nguån thøc ¨n : Trong kho tµng nÕu nguån thøc ¨n ®ang bÞ c¹n kiÖt
th× s©u mät còng ph¶i t×m çch di chuyÓn ®i n¬i kh¸c ®Ó kiÕm sèng,
mét sè ç thÓ kh«ng di chuyÓn kÞp ph¶i bÞ ®ãi mµ chÕt,hoÆc nguån
thøc ¨n kh«ng phï hîp th× s©u mät còng ph¶i lùa chän ®Î cã c¬ héi
x©m nhËp .
b- Thiªn ®Þch :§©y lµ yÕu tè chi phèi m¹nh mÏ nhÊt ®Õn mËt ®é cña s©u
mät,®ã lµ lùc l−îng kÎ thï trong t− nhiªn, chóng cã thÓ lµ nhãm ký
sinh (Parasaitois), hoÆc chóng cã thÓ lµ nhãm ¨n thÞt (Predacter ) ®èi
víi s©u mät,nh×n chung chóng lµ nh÷ng sinh vËt cã Ých,mµ chóng ta
cÇn ph¶i b¶o vÖ,thËm chÝ cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó cho chóng ph¸t
triÓn.Mçi khi mËt ®é cña thiªn ®Þch lªn cao ,th× th−êng th−êng mËt ®é
cña s©u mät l¹i bÞ khèng chÕ gi¶m xuèng rÊt nhiÒu.
*Nhãm thiªn ®Þch kÝ sinh :Bao gåm çc loµi nÊm mèc kÝ sinh ,tiÕt ra çc
®éc tè cña nÊm(Mycotoxin) lµm chÕt s©u mät,nh− loµi Aspergillus,loµi
nÊm Metazhirium alisopleaea,nÊm b¹ch c−¬ng Boverina…
Bªn c¹nh nÊm kÝ sinh cßn cã c«n trïng kÝ sinh s©u mät ,nh− çc loµi
ong kÝ sinh hä Pteromatidae ,hä bä xÝt ¨n s©u Anthocoridae (Loµi bo xit
kÝ sinh cã nhiÒu triÓn väng ®ang ®−îc nghiªn cøu ®ã lµ Xylocoris
flavipes ).
Trong nhµ kho còng cã rÊt nhiÒu loµi nhÖn ¨n thÞt s©u mät,chóng thuéc
líp nhÖn ACARINA,®Æ c biÖt lµ loµi nhÖn cµng cua Chephisidae ,chóng
cã kh¶ n¨ng ¨n tõ 3 ®Õn 6 s©u non trong mét ngµy.
Do ®ã trong c«ng t¸c phßng chèng s©u mät h¹i trong nhµ kho ,nhiÖm vô
cña chóng ta lµ ph¶i b¶o vÖ ®−îc nguån thiªn ®Þch cã Ých trong t−
nhiªn,ph¶i quan t©m ®Õn ch−¬ng tr×nh phßng chèng dÞch h¹i mang tÝnh
tæng hîp (IPM),rÊt chó ý khi dïng ho¸ chÊt B.V.T.V ®èi víi nhãm dÞch
h¹i trong kho, sÏ ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn çc loµi thiªn ®Þch s½n cã
trong
tù nhiªn,vµ vÊn ®Ò nµy còng chÝnh lµ vai trß cña con ng−êi trong c«ng
cuéc g×n gi÷ vµ b¶o vÖ çc tµi nguyªn sinh vËt trong t− nhiªn.
Vi sinh vËt g©y bÖnh lµ dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch:
RÊt nhiÒu loµi nÊm mèc kh«ng nh÷ng ®A lµ çc vi sinh vËt g©y bÖnh cho
s©u mät ,mµ còng lµ çc dÞch h¹i n«ng s¶n sau qu¸ tr×nh thu ho¹ch.Nh−
trªn ng« h¹t,trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n th−êng thÊy xuÊt hiÖn mét sè nÊm
g©y hiÖn t−îng lµm mèc h¹t ,nh− nÊm Aspergillus flavus ,A.linger ,nÊm
Penecillium….®Æc biÖt trªn h¹t cã dÇu nh− l¹c, võng,h¹t ®iÒu,®Ëu
®ç…cµng cã rÊt nhiÒu loµi nÊm mèc g©y h¹i cho h¹t trong qu¸ tr×nh b¶o
qu¶n sau thu ho¹ch.
4. Çc dÞch h¹i kh¸c: Ngoµi cac dÞch h¹i ®A nªu trªn, trong kho b¶o
qu¶n n«ng s¶n phÈm cßn cã mét lo¹i dÞch h¹i rÊt nguy hiÓm ®ã lµ dÞch
chuét,
Theo t¸c gi¶ Lª vò Kh«i,tõ “chuét” lµ ®Ó chØ çc loµi gÆm nhÊm trong
hä chuét—Muridae,trong sè 57 loµi gËm nhÊm th× ë n−íc ta cã kho¶ng
30 loµi chuét çc lo¹i,loµi chuét nhµ Rattus flavipectus lµ loµi g©y h¹i
trong kho tµng rÊt nghiªm träng,chóng cßn cã kh¶ n¨ng truyÒn sang
ng−êi mét sè bÖnh hiÓm nghÌo nh− dÞch h¹ch,viªm nAo,sèt ph¸t
ban,bÖnh Lepto…
Thùc tÕ trªn thÕ giíi ®A cã kho¶ng 1700 loµi chuét çc lo¹i,cã loµi g©y
h¹i nh− ®A nªu trªn,vµ còng cã nhiÒu loµi ®A ®−îc sö dông lµm thùc
phÈm cho con ng−êi.(Hariyadi Halid and Yun Cahyana Natareja-
Indonesia-1995).
C©u hái «n tËp:

C©u 1: Nªu nh÷ng yÕu tè sinh th¸i ¶nh h−ëng ®Õn ®Æc ®iÓm sinh häc, sinh
th¸i häc cña dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch.
C©u 2: Tr×nh bµy ¶nh h−ëng cña yÕu tè v« sinh(nhiÖt ®é,Èm ®é, giã,¸nh
s¸ng,l−îng m−a) ®Õn dÞch h¹i kho sau thu ho¹ch.
C©u 3: Tr×nh bµy ¶nh h−ëng cña yÕu tè h÷u sinh( nguån thøc ¨n, thiªn ®Þch)
®Õn dÞch h¹i kho sau thu ho¹ch.
Ch−¬ng XI:
Mét sè dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch phæ biÕn ë ViÖt
nam
11.1 C«n trïng

§Æc ®iÓm h×nh th¸i vµ ®Æc ®iÓm sinh vËt häc cña çc loµi mät h¹i
1.Mät g¹o Sitophilus oryzae Line
Hä: Curculionnidae
Bé: Coleoptera
§Æc ®iÓm h×nh th¸i
Tr−ëng thµnh: th©n dµi tõ 3 - 4 mm, réng tõ 1,0 - 1,2 mm, toµn th©n
mµu m©u x¸m ®Ðn n©u ®en trªn ®Çu cã v× nh« dµi ra. R©u ®Çu h×nh ®Çu gèi cã
8 ®èt, ngùc tr−íc cã nh÷ng ®iÓm trßn nhá lâm vµo. Trªn çnh cøng cã 4 ®iÓm
trßn mµu vµng n©u tr«ng rÊt râ. Trªn m¶nh l−ng ngùc tr−íc cã nh÷ng ®iÓm
trßn nhá lâm vµo. ë d−íi çnh cøng cã çnh mµng ph¸t triÓn. Con ®ùc cã vßi
ng¾n vµ to h¬n con çi, trªn mÆt l−ng chÊm lâm dµy vµ râ h¬n con çi. Ngoµi
ra trªn vßi con çi kh«ng cã chÊm lâm ë ®o¹n cuèi.
Trøng: dµi tõ 0,45mm - 0,7mm, réng 0,24mm - 0,3mm, h×nh bÇu dôc
dµi. Lóc míi ®−îc ®Î ra cã mµu tr¾ng s÷a, dÇn dÇn chuyÓn sang mµu vµng
nh¹t ®ôc.
S©u non: §Éy søc m×nh dµi tõ 2,5 mm - 3 mm, ®Çu nhá mµu n©u nh¹t,
ngùc vµ bông mµu tr¾ng, trªn m×nh cã nhiÒu ®−êng v©n ngang. Th©n mËp,
ng¾n, th−êng cong l¹i h×nh ch÷ C. mÆt bông gÇn nh− b»ng, cã mµu tr¾ng ®ôc.
Nhéng: dµi tõ 3,5 mm - 4 mm, h×nh bÇu dôc, lóc míi ho¸ nhéng cã
mµu tr¾ng s÷a, sau thµnh mµu nau nh¹t.
§Æc ®iÓm sinh häc
Tr−ëng thµnh th−êng ®Ó trøng vµo trong h¹t thãc, nhéng ë trong thãc,
khi vò ho¸ tr−ëng thµnh th× bß ra ngoµi. Tr−ëng thµnh bß nhanh vµ bay khoÎ,
thÝch sèng ë líp bÒ mÆt l−¬ng thùc, cã tÝnh gi¶ chÕt.
2. Mät ®ôc h¹t nhá Rhizopertha dominica Fabricius
Hä: Bostrichidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: Dµi 2,3 - 3mm, réng 0,6 - 1mm, th−êng chiÒu dµi th©n
gÊp 3 lÇn chiÒu réng. Th©n nhá, h×nh èng dµi, mµu n©u tèi hoÆc hång n©u ®ôc
vµ bãng. §Çu to h−íng vÒ phÝa d−íi, rôt vµo ngùc tr−íc. §Ønh ®Çu bãng nh½n.
R©u h×nh l¸ lîp cã 10 ®èt, 3 ®èt ®Çu ph×nh to, mçi ®èt gÇn thµnh h×nh tam
gi¸c. Çc ®èt th©n r©u ®Òu cã l«ng th¼ng, cuèng r©u ®Ìu cã mµu l«ng vµng,
mäc dµy, ng¾n vµ rËm r¹p.
M¶nh l−ng ngùc tr−íc låi rÊt cao, gÇn khu ®Ønh réng nhÊt, gãc tr−íc,
gãc sau tï trßn, chç tiÕp cËn gãc sau cã ®−êng viÒn, trªn mÆt phñ l«ng th−a
thít ng¾n vµ rËm r¹p, kh«ng râ rµng. Mét nöa phÝa tr−íc cã cÊu t¹o r¨ng h×nh
tï trßn, cong thµnh h×nh cung, r¨ng ë gÇn mÐp tr−íc rÊt låi. Mét nöa phÇn
sau cã h¹t lÊm tÊm th−a to vµ dÑt.
Çnh cøng nhá vµ dµi h×nh èng trßn, ®Çu çnh cøng h¬i quÆp xuèng cuèi
bông, hai mÐp ngoµi cña çnh cøng ch¹y gÇn song song vµ h¬i l−în cong vÒ phÝ
bông. Trªn çnh cøng cã nhiÒu ®iÓm lâm nhá lµm thµnh nh÷ng ®−êng däc. Gèc
çnh cøng réng b»ng chç chÝnh gi÷a gÇn ngùc tr−íc. PhiÕn bông cuèi cïng trªn
bông ë ®o¹n cuèi tï trßn, m¶nh ngùc gi÷a phñ ®Çy h¹t lÊm tÊm.
Con ®ùc cã bông mµu tèi thÉm, con çi cã ®èt bông thø 3 vµ 4 cã vÕt loang læ
mê s¸ng h¬n, çc ®èt cßn l¹i mµu tèi h¬n.
Trøng: dµi 0,4 - 0,6mm, réng 0,1 - 0,2mm, h×nh bÇu dôc dµi , mµu
tr¾ng cã pha Ýt mµu n©u, ë gi÷a h¬i cong , vµ mét ®Çu lín, ®Çu bÐ.
S©u non: khi ®Éy søc dµi kho¶ng 3mm. M×nh h¬i cong, ngùc kh«ng to
l¾m, ®Çu mhá h×nh tam gi¸c mµu vµng n©u, miÖng mµu ®em n©u. Th©n mµu
tr¾ng s÷a cã 12 ®èt, phÇn tr−íc t−¬ng ®èi to, mËp, phÇn bông h¬i nhá vµ phÇn
sau th«, h¬i cong vÒ phÝa bông. Toµn th©n cã l¸c ®¸c nh÷ng l«ng ®á mµu phít
n©u. R©u ®Çu chØ cã 2 ®èt , kh«ng cã ®èt gèc dÑt nh− cña mät tre Dinoderus
minutus Fabricius cïng trong tæng hä mät dµi Bostrichoidae. Ch©n nh− nhau, lç
thë rÊt nhá, h×nh vßng, lç thë ngùc h¬i to h¬n lç thë bông.
Nhéng: dµi 2,5 - 3mm, ®Çu cña nhéng gÇn gièng ®Çu cña mät, hai
çnh xÕp ë phÇn cuèi bông. §o¹n cuèi bông bÐ nhá, vµ cã mét ®«i phô vËt
h×nh trßn nh« ra. Phô vËt nµy cña con çi chia lµm 3 ®èt thß ra ngoµi c¬ thÓ,
cña con ®ùc chia lµm hai ®èt ë s¸t trªn ®èt cuèi ®o¹n bông. §©y lµ ®Æc ®iÓm
chñ yÕu ®Ó ph©n biÖt gi÷a con çi vµ con ®ùc.
§Æc ®iÓm sinh häc: kh¸c víi mät g¹o trøng cña loµi nµy ®−îc ®Î ë
phÝa ngoµi h¹t hoÆc çc khe cña h¹t. Lóc míi në s©u non ¨n nh÷ng vôn mµ
tr−ëng thµnh ®Ó l¹i, sau ®ã chóng míi tù ®µo ®−êng vµo h¹t, chóng hoµn
thµnh çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña m×nh trong lßng h¹t, khi ho¸ tr−ëng thµnh
nã ®ôc lç chui ra ngoµi. Chóng lµ loµi phµm ¨n, Ýt di chuyÓn, chóng ph¸t triÓn
rÊt m¹nh, ®ay lµ loµi g©y h¹i chÝnh trªn thãc b¶o qu¶n.
3. Mät thãc ®á Tribolium castaneum Herbst
Hä: Ternebrionidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: Th©n dµi tõ 3 -3 .75 mm, réng 0,97 mm - 1,5 mm, h×nh
bÇu dôc dµi vµ dÑt. Toµn th©n cã mµu n©u ®Ôn n©u ®á, míi vò ho¸ tr−ëng
thµnh cã mµu tr¾ng s÷a, ®Çu dÑt vµ réng. M¾t kÐp mµu ®en, nh×n ë mÆt d−íi
®Çu th× thÊy kho¶ng çch cña hai m¾t kÐp b»ng ®−êng kÝnh c¶u mét m¾t kÐp.
R©u ®Çu h×nh chuçi h¹t cã 11 ®èt, 3 ®èt trªn cïng ph×nh to d¹ng h×nh truú.
Ngùc tr−íc h×nh ch÷ nhËt, gãc cña mÐp ngùc tr−íc h¬i cong xuèng phÝa d−íi,
trªn ngùc tr−íc cã nhiÒu ®iÓm lâm nhá. Trªn çnh cøng cã 10 ®−êng rAnh
lâm ch¹y däc vµ trong ®−êng rAnh lâm cã nhiÒu ®iÓm nhá xÕp thµnh hµng.
Trøng: dµi 0,6 mm, réng 0,4 mm, h×nh bÇu dôc, cã mµu tr¾ng s÷a. Vá
trøng th« vµ r¸p.
S©u non: khi ®Éy søc dµi 5 mm - 7 mm, h×nh èng nhá vµ dµi. §Çu mµu
hung n©u, th©n mµu vµng nh¹t. Toµn th©n cã 12 ®èt (3 ®èt ngùc, 9 ®èt bông,
®èt bông cuèi cïng cã 2 gai lín mµu n©u ®en, trªn th©n cã nh÷ng l«ng nhá
mµu vµng n©u. ë çc ®èt th× nöa ®èt tr−íc mµu n©u nh¹t, nöa ®èt vÒ sau vµ
®−êng ph©n chia ®èt mµu vµng mµu tr¾ng nh¹t. Cã hai m¾t ®¬n mµu ®en, r©u
cã 4 ®èt (®èt 1 vµ ®èt 2 ng¾n, ®èt 3 dµi nhÊt, ®èt 4 nhá nhÊt).
Nhéng: dµi 4mm, réng 1,3mm, mµu vµng tr¾ng nh¹t.
§Æc ®iÓm sinh häc: −a khÝ hËu kh« vµ l¹nh, tr−ëng thµnh sèng l©u, di chuyÓn
chËm ch¹p vµ lµ loµi c«n trïng g©y h¹i thø cÊp nh−ng còng cã kh¶ n¨ng g©y
h¹i trùc tiÕp. Sù ph¸t triÓn cña chóng phô thuéc kh¸ chÆt chÏ vµo thuû phÇn
cña h¹t.
4. Mät ng« Sitophilus zeamays M
Hä: Curculionidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: Th©n dµi 3-3,5mm, çnh tr−íc tr¬n bãng, çc ®iÓm mµu
®á trªn çnh kh¸ râ rµng. Trªn ®Çu cã chÊm lâm rÊt râ ®o¹n tr−íc tr¸n b»ng
vµ dÑt phÇn gèc vßi cã sèng vµ cã 3 chiÕc m¸ng, däc theo phÇn mÐp ngùc cã
mét d¶i chÊm lâm. Çnh cøng cã hai vÕt mµu ®á tr¾ng, çnh sau ph¸t triÓn
nªn mät cã thÓ bay tèt.
Trøng: dµi 0,5-0,7mm, réng 0,25-0,3mm h×nh bÇu dôc h¬i dµi, cã mµu
tr¾ng s÷a.
S©u non: Lóc lín dµi 3-3,2mm rÊt mËp, l−ng cong l¹i t¹o h×nh b¸n
nguyÖt, bông t−¬ng ®èi b»ng toµn th©n mµu tr¾ng s÷a, ®Çu cã mÇu n©u nh¹t.
Nhéng: dµi 3-4mm, h×nh bÇu dôc c©n ®èi hai ®Çu, ®Çu mµu vµng s÷a
sau chuyÓn dÇn sang vµng n©u.
5. Mät g¹o dÑp Ahasverus advena Walk
Hä: Silvanidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: dµi 1,5 - 2mm h×nh trøng nhá dµi, mµu n©u ®á nh¹t.
§Çu gÇn gièng h×nh tam gi¸c, ®o¹n tr−íc h¬i hÑp, ®o¹n sau låi, cã chÊm lâm
nhá kh¾c s©u trong mÆt tr−íc. R©u ®Çu cã 3 ®èt râ rµng, ®¶o ng−îc ®èt thø 3
h×nh chãp trßn, h¬i dÑp h¬n ®èt sau gÊp hai lÇn, ®¶o ng−îc ®èt thø hai còng
cã h×nh ®¶o ng−îc ®èt thø 3, nh−ng cã phÇn réng h¬n, ®èt cuèi cïng h×nh
qu¶ lª, dµi vµ réng b»ng nhau, kÝch th−íc vµo kho¶ng gi÷a cña hai ®èt sau.
Çnh cã viÒn chÊm lâm mê, cã l«ng nhung tr¾ng nhá vµ th−a, hai c¹nh h¬i
låi , cã r¨ng c−a nho vµ tï. Gãc tr−íc cã r¨ng tï to mét çch ®Æc biÖt, gãc sau
h×nh vu«ng, chÝnh gi÷a mÐp sau h¬i cong vÒ phÝa sau. PhiÕn thuÉn nhá, rÊt
dÑt. Çnh cøng rÊt låi, cã hµng chÊm lâm qui cñ, chÊm trßn vµ kh«ng s©u
l¾m, cã chç kh«ng cã, cßn cã l«ng nhá vµ ng¾n, mµu tr¾ng, n»m r¹p, nh÷ng
l«ng nµy s¾p xÕp mét çch trËt tù nh−ng kh«ng nhiÒu.
Trøng: dµi 0,5 - 2mm, h×nh bÇu dôc hai ®Çu to nhá kh¸c nhau, mµu
vµng s÷a.
S©u non: ®Éy søc dµi gÇn 3mm, réng 0,6mm. Mµu s¾c cña S©u non phô
thuéc vµo thøc ¨n, nãi chung S©u non cã mµu tr¾ng, x¸m tro. §Çu vµ 3 ®èt
bông tr−íc mµu n©u. Th©n m×nh nhá dµi, h¬i song song, ®o¹n sau h¬i to vµ
cã l«ng ®u«i th−a thít. Ngùc tr−íc h×nh vu«ng rÊt râ, dµi h¬n c¶ hai ®èt kia.
§èt bông thø 1 ng¾n h¬n, r©u ®Çu chØ cã hai ®èt.
Nhéng: dµi 1,5 - 2mm, réng 1mm, h×nh bÇu dôc trßn, ®Çu mµu ®en vµ
h¬i côp xuèng, toµn th©n mµu vµng n©u.
§Æc ®iÓm sinh häc: ®©y lµ loµi mät chØ cã kh¶ n¨ng sinh s¶n trong çc s¶n
phÈm bÈn vµ trong ®iÒu kiÖn Èm ®é cao. Do ®ã, nÕu thÊy mËt ®é loµi nµy cao
trong kho thãc ®æ rêi chøng tá thãc trong kho cã chÊt l−îng kÐm.
6. Mät r©u dµi Cryptolestes minutus Olivier
Hä: Cucujidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: th©n dµi 2mm, dµi vµ dÑt, chiÒu dµi c¬ thÓ gÊp 3,5 lÇn so
víi chiÒu réng, mµu n©u xÉm cã nhiÒu l«ng nhá mµu vµng tr¾ng. §Çu gÇn
gièng h×nh tam gi¸c. R©u con ®ùc h×nh sîi chØ, dµi vµ nhá cã 11 ®èt, r©u con
çi h×nh chuçi h¹t cã 11 ®èt. §é dµi cña r©u con ®ùc b»ng 2/3 ®é dµi cña th©n,
r©u con çi b»ng 1/2 ®é dµi cña th©n. Ngùc tr−íc thµnh h×nh thang, mÐp ngùc
tr−íc réng h¬n mÐp ngùc sau, ®é réng cña mÐp ngùc sau b»ng ®é dµi cña
ngùc. Gèc cña mÐp ngùc sau gÇn thµnh gãc vu«ng. Hai bªn ngùc ë gÇn mÐp cã
hai ®−êng ch¹y th¼ng, næi lªn tr«ng rÊt râ. §é dµi cña çnh cøng gÊp 1,5 lÇn
®é réng, trªn mçi çnh cøng cã 5 - 6 ®−êng ch¹y däc.
Trøng: dµi 0,4 - 0,5mm, réng 0,1- 0,2mm, h×nh bÇu dôc, mµu vµng s÷a.
S©u non: khi ®A lín dµi kho¶ng 3mm, ®Çu dÑt h×nh b¸n cÇu mµu hång
n©u, ë gi÷a ®Çu cã ®−êng chØ sä h×nh ch÷ b¸t. R©u ng¾n nhá, cã 3 ®èt, ®èt thø
2 dµi nhÊt, ®èt thø 3 rÊt nhá. Th©n mµu hång n©u nh¹t, çc ®èt gÇn ®u«i mµu
t−¬ng ®èi ®Ëm h¬n. Trªn th©n cã l¸c ®¸c nh÷ng l«ng nhá mµu vµng tr¾ng
nh¹t. ë hai bªn mçi ®èt ®Òu mäc hai l«ng mµu vµng tr¾ng nh¹t.
Nhéng: dµi 1,5 - 2mm, réng 0,8 - 1mm, h×nh bÇu dôc ®Çu trßn vµ thon
dÇn vÒ phÝa ®u«i. Toµn th©n mµu vµng n©u, ®Çu mµu n©u ®en.
§Æc ®iÓm sinh häc: th−êng ®Î trøng vµo çc s¶n phÈm mµ mät tr−ëng thµnh
sinh sèng hoÆc ®Î vµo kÏ nøt cña trÊu h¹t. §©y lµ loµi mät thø cÊp, chóng rÊt
thÝch ¨n ph«i h¹t, loµi nµy sinh tr−ëng nhanh, thãc cµng bÈn th× mät cµng
ph¸t triÓn m¹nh, loµi nµy c¶ tr−ëng thµnh vµ saaunon ®Òu ph¸ h¹i m¹nh.
7. Mät Th¸i Lan (Lophocateres pusillus K.)
Hä: Ostomatidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: Th©n dµi 2,5 - 2,9mm, réng 1,1 - 1,5mm h×nh bÇu dôc
vµ dÑt cã mµu n©u hång, trªn çnh cøng cã nhiÒu chÊm lâm. R©u ®Çu h×nh
dïi trèng ng¾n cã 11 ®èt, 3 ®èt ®Çu ph×nh to. Ngùc tr−íc dÑt gÇn gièng h×nh
ch÷ nhËt, 2 mÐp ngùc tr−íc cã 2 gai låi lªn trªn. MÐp ngùc tr−íc khÝt víi gèc
çnh cøng, çnh cøng song song, mçi çnh cã 7 ®−êng gê næi trßn, gi÷a sèng
trßn cã hai hµng chÊm lâm s©u vµ ®Çy.
Trøng: h×nh bÇu dôc, dµi 0,5-0,6mm cã mµu tr¾ng s÷a.
S©u non: ®Éy søc dµi kho¶ng 5,3mm, réng kho¶ng 1,08mm th©n dµi vµ
h¬i dÑt ®o¹n tr−íc sau h¬i th¾t vµ nhá l¹i mµu s¸ng tr¾ng, ®Çu to gÇn gièng
h×nh vu«ng.
Nhéng: dµi 2,2-2,8mm h×nh bÇu dôc cã mµu vµng n©u, ®Çu cong
xuèng.
§Æc ®iÓm sinh häc: lµ loµi cã ho¹t ®éng chËm ch¹p tËp chung ë nh÷ng n¬i
cã nhiÒu t¹p chÊt. §©y lµ lo¹i chØ g©y h¹i sau khi çc loµi kh¸c ®A g©y h¹i.
8. Mät r¨ng c−a oryzaephilus surinamensis Line
Hä: Silvanidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: th©n dµi 2,5 - 3,5mm, dµi vµ dÑt, mµu hång n©u ®ôc ®Õn
n©u thÉm cã l«ng mµu nhung, mµu tr¾ng nh¹t kh«ng dµy l¾m. §Çu gÇn gièng
h×nh tam gi¸c, vÒ phÝa ®¸y ®Çu h¬i lâm vµo, ®o¹n tr−íc hÑp, trªn mÆt cã vËt
låi r©t to d¹ng h¹t, ®Æc biÖt ë 2/3 cña ®o¹n sau. M¾t mµu ®en nhá. R©u ®Çu
h×nh truú, cã 11 ®èt, 3 ®èt cuèi to vµ mËp cã d¹ng h×nh que. Ngùc tr−íc gÇn
gièng h×nh trøng, ë gi÷a cao lªn, cã 3 ®−êng däc. Hai bªn ngùc, ë mçi bªn
mÐp cã 6 gai låi ra tr«ng rÊt râ vµ gièng nh− nh÷ng chiÕc r¨ng c−a, ®«i r¨ng
c−a ®Çu vµ ®«i r¨ng c−a cuèi tr«ng râ h¬n nh÷ng ®«i ë gi÷a, trªn mÆt vµ ®Çu
cã vËt låi d¹ng h¹t, cã 3 ®−êng sèng däc, l«ng nhung râ rµng, sèng cã l«ng
nhng ngang. Trªn çnh cã 10 ®−êng ch¹y däc, cã nhiÒu l«ng nhá mµu vµng
n©u. Con ®ùc ë mÐp ®ïi trong cã mäc mét gai nhá.
Trøng: dµi 0,7 - 0,9mm, h×nh bÇu dôc dµi, mµu tr¾ng s÷a, vá trøng bãng.
S©u non: khi ®A lín dµi tõ 3-4mm. Th©n h×nh èng trßn mµu x¸m tr¾ng.
§Çu h×nh bÇu dôc dµi, mµu n©u nh¹t. §Çu vµ mÆt l−ng cã mµu ë khu ho¸
x−¬ng trªn çc ®èt. MÆt bông phÝa l−ng h¬i song song, hai c¹nh còng gÇn
nh− song song, 3 ®èt ®o¹n tr−íc h×nh chãp trßn, ®èt thø 9 kh«ng cã ®u«i låi.
§Çu dÑt, kiÓu miÖng tr−íc. R©u t−¬ng ®èi dµi, ®é dµi ®Çu r©u b¨bf ®é dµi cña
r©u, r©u cã 3 ®èt, ®èt thø 3 dµi nhÊt, ®èt 1 ng¾n nhÊt, ssÇu r©u t−¬ng ®èi to.
Nh×n chung toµn th©n mµu tr¾ng s÷a, ë trªn çc ®èt ngùc mçi bªn cã mét
m¶nh h×nh b¸n cÇu hay gÇn gièng h×nh bÇu dôc mµu vµng n©u.
Nhéng: dµi 2,5 - 3mm, lóc ®Çu mµu tr¾ng s÷a, ®Õn khi thµnh thôc cã
mµu n©u nh¹t kh«ng cã l«ng. Hai bªn s−ên cña çc ®èt bông cã 6 phô vËt
nh« ra. Cuèi ®èt bông cã hai gai thÞt nhá mµu n©u.
§Æc ®iÓm sinh häc: ®©y lµ loµi cã søc sèng kÐm, xuÊt hiÖn Ýt vµ kh«ng g©y
h¹i nÆng trªn thãc b¶o qu¶n.
9. Mät khuÈn ®en: Alphitobius piceus O
Hä: Tenebrionidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: th©n dµi 6,6-7mm h×nh bÇu dôc, cã mµu ®en hoÆc n©u
®Ëm, r©u cã 11 ®èt d¹ng r¨ng c−a. Ngùc tr−íc vÒ phÝa l−ng mÐp d−íi h¬i
cong, trªn çnh cã nh÷ng ®−êng ch¹y däc, phÇn bông cã l«ng ng¾n mµu
hång nh−ng th−a.
S©u non: khi lín dµi 11-13mm h×nh èng trßn, l−ng h¬i cao lªn mçi ®èt
cã mµu n©u ®en phÝa tr−íc ch©n sau, hai bªn bông cã 5 hµng gai ®en.
10. Mät m¾t nhá: Palorus ratraebugi M
Hä: Tenebrionidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: th©n dµi 2,3-3mm h×nh bÇu dôc dµi vµ dÑt, cã mµu vµng
n©u ¸nh. §Çu réng vµ dÑt, m¾t kÐp mµu ®en trßn vµ rÊt nhá, r©u h×nh chuú cã
11 ®èt, ngùc tr−íc h×nh vu«ng, hai mÐp ngùc låi vÒ phÝa tr−íc, hai mÐp ngùc
sau gÇn gièng gãc vu«ng, trªn çnh cã 3 ®−êng ch¹y däc, bông cã 5 ®èt.
Trøng: dµi kho¶ng 0,3 mm réng kho¶ng 0,15mm, h×nh bÇu dôc tr¾ng
s÷a.
S©u non: khi lín dµi kho¶ng 15mm, ®Çu mÇu vµng n©u ng¾n vµ dÑt cã
3 ®èt, toµn th©n cã 12 ®èt mµu vµng tr¾ng nhatk r¶i r¸c cã nh÷ng l«ng nhá
mµu s¸ng tr¾ng. §èt ngùc 1 cã chiÒu réng lín h¬n chiÒu dµi, ®èt bông cuèi
cïng phÝa l−ng låi lªn cã mét ®«i gai ®en nhá mµu ®en n©u, ë phÝa bông cã
mét ®«i ch©n gi¶.
Nhéng: dµi 2,5-3mm, réng 1,5-2mm mµu vµng n©u sÉm, ®Çu mµu ®en.
11. Ngµi m¹ch Sitotroga cerealela Olivier

Hä: Gelechidae
Bé: Lepidoptera
Tr−ëng thµnh: khi ®Ëu ngµi tr«ng gièng nh− h¹t thãc, çnh tr−íc chØ cã
mét mµu vµng bÈn h¬i ng¶ x¸m, ®Æc biÖt râ ë phÇn th©n çnh vµ ®u«i çnh.
Çnh sau mµu n©u víi diÒm çnh cã l«ng dµi (dµi h¬n chiÒu réng çnh). S¶i
çnh dµi 13 - 19mm. R©u ®Çu ng¾n h¬n çnh tr−íc, cã 35 ®èt.
S©u non: míi në mµu vµng ®á nhanh nhÑn, khi ®Éy søc dµi 4 - 7mm. §Çu
nhá cã mµu n©u nh¹t, m×nh nµu tr¾ng s÷a, çc ®èt ngùc to, ®èt sau nh« dÇn.
Nhéng: dµi 4 - 6mm nhá vµ dµi, toµn th©n mµu vµng n©u.
§Æc ®iÓm sinh häc: con çi ®Î trøng trªn mÆt ngoµi cña h¹t, s©u non khi në
sÏ ®i ®µo vµo ®−êng h¹t, sau khi ®A ¨n thµnh rAnh ë phÝa trong lßng h¹t nã sÏ
bá l¹i mét líp phñ bÒ mÆt rÊt máng. S©u non ®Éy søc vµ ho¸ nhéng ngay
trong lßng h¹t, khi vò ho¸ ph¸ vì phÇn vá h¹t chui ra ngoµi, th−êng tËp chung
ph¸ h¹i líp mÆt cña khèi thãc
12. Mät cøng ®èt Trogoderma granarium Everts (nhãm I)
Tr−ëng thµnh: h×nh bÇu dôc trßn, dµi 1,5-3mm, mµu n©u ®Ëm, toµn
th©n phñ nhiÒu l«ng mµu vµng ¸nh kim. Trªn çnh cøng cã nh÷ng hoa v¨n
kh«ng thµnh h×nh râ rµng. R©u 11 ®èt, kiÓu chuçi h¹t, con ®ùc cã tõ 4-5 ®èt
chuú, con çi cã 3 ®èt chuú.
S©u non: mµu vµng ®Ëm, h×nh th«i, cã 3 ®«i ch©n ngùc, khi ®Éy søc
dµi 5-6mm, toµn th©n phñ nhiÒu l«ng. ë ®èt bông cuèi cã tïm l«ng ®u«i dµi
b»ng chiÒu dµi 3 ®èt bông cuèi cïng céng l¹i.
Nhéng trÇn mµu tr¾ng, nh−ng ®−îc bao bäc bëi x¸c s©u non tuæi cuèi
cïng nªn cã h×nh thoi mµu vµng.
Trøng: mµu tr¾ng, trªn ®Çu cã tua.
§Æc ®iÓm sinh häc: mät tr−ëng thµnh kh«ng bay, kh«ng ¨n, ®Î xong tõ 1-2
tuÇn råi chÕt. S©u non phµm ¨n. loµi nµy cùc kú nguy hiÓmv× khi gÆp ph¶i
®iÒu kiÖn bÊt lîi nh− qu¸ nãng, qu¸ l¹nh, thiÕu ¨n, thËm chÝ bÞ thuèc ho¸ häc,
mét sè s©u non chuyÓn sang tr¹ng th¸i ngñ nghØ sÏ sèng l©u ®−îc vµi n¨m
®Õn khi gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi l¹i ph¸t triÓn b×nh th−êng.
13. Mät thãc t¹p Tribolium confusum Duval
Hä: Ternebrionidae
Bé: Coleoptera
Tr−ëng thµnh: gièng mät thãc ®á (Tribolium castaneum H), th©n

mÇu n©u ®á, dÑt, b»ng, h×nh bÇu dôc. §Çu dÑt réng, ngùc tr−íc h×nh b×nh
hµnh. Trªn mçi çnh cøng cã 10 d−êng säc, phÝa d−íi bông cã 5 ®èt.
§iÓm kh¸c nhau gi÷a 2 loµi mät:
Mät thãc ®á:
- 3 ®èt cña r©u phång to râ rµng.
- Kho¶ng çch gi÷a 2 m¾t kÐp nh×n vÒ phÝa bông b»ng ®−êng kÝnh
cña m¾t kÐp.
Mät thãc t¹p:
- Çc ®èt r©u ph×nh to dÇn vÒ phÝa mót cuèi, 4 ®èt cuèi phång h¬n.
- Kho¶ng çch gi÷a 2 m¾t kÐp nh×n vÒ phÝa bông b»ng 3 lÊn ®−êng
kÝnh cña m¾t kÐp.
Trøng: h×nh bÇu dôc, mÇu tr¾ng, nöa trong suèt, ãng ¸nh.
S©u non: th©n h×nh èng trßn dµi nhá, ®Çu n©u nh¹t. Trªn mçi ®èt cã
r¶i r¸c n h÷ng l«ng nhá mÇu n©u nhÑ. Cã 3 ®«i ch©n ngùc; ®èt cuèi bông cã 1
®«i ch©n d¹ng u sÑo vµ 1 gai mÇu n©u h−íng vÒ phÝa sau.
Nhéng: toµn th©n mÇu vµng nh¹t, ®Çu dÑt trßn, ë mçi bªn s−ên cña
tõng ®èt bông cã 1 u sÑo, trªn ®ã mäc l«ng gai cøng. Mót cuèi bông cã 1 ®«i
gai mÇu n©u.
11.2 Vi sinh vËt g©y bÖnh:
§A cã rÊt nhiÒu lo¹i nÊm mèc g©y h¹i cho s¶n phÈm sau thu ho¹ch,vµ
lµm háng s¶n phÈm kh«ng thÓ sö dông ®−îc d−íi ®©y lµ mét sè loµi nÊm mèc
g©y h¹i trªn ngò cèc,çc lo¹i h¹t cã dÇu trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n sau thu
ho¹ch ë trong nhµ kho:
11.2.1. NÊm Penicillium citrinum Thom.
Loµi nÊm nµy th−êng g©y h¹i trªn võng,l¹c,h¹t ®iÒu…lµm ®¾ng h¹t,kh«ng
thÓ ¨n ®−îc,rÊt ®éc cho con ng−êi khi ¨n ph¶i nÊm nµy.NÕu nu«i cÊy ë m«i
tr−êng Czapek agar,sau 7 ngµy ®−êng kÝnh cña khuÈn l¹c ®¹t ®−îc tõ 1 ®Õn
1.5 cm,lóc nµy mµu s¾c cña khuÈn l¹c cã mµu xanh da trêi.Sau nµy chuyÓn
sang mµu vµng ®Õn da cam.Conidiophores h×nh chïm,sè l−îng 50-200x2-3
micron,mçi cµnh tõ 12-20x2-3 micron,cuèng conidi cã tõ 6-10 çi,trªn ®ã cã
1 conidi 2.5-3.0 micron.
11.2.2.NÊm Aspergillus candidus Link:
Loµi nÊm nµy hay kÝ sinh vµ g©y h¹i trªn ng« h¹t ,l¹c nh©n,b¸nh kÑo cã
nguån gèc tinh bét ng«,l¹c,võng…
Nu«i cÊy trong m«i tr−êng Czapek agar ë ®iÒu kiÖn 25 ®é C,®−êng kÝnh
cña khuÈn l¹c sau 7 ngµy ®¹t1.0-1.5 cm,cµnh bµo tö cã h×nh b«ng hoa cóc
vµng. Mçi mét Conidiophores cã g¾n mét conidi h×nh cÇu,®Çu conidi cã mÇu
tr¾ng,
sau nµy chuyÓn sang mÇu kem,kÝch th−íc 2.5-4.0micron.
11.2.3. NÊm Aspergillus flavus Link.
Loµi nÊm nµy th−êng g©y h¹i trªn h¹t võng ,l¹c trong thêi gian b¶o qu¶n.
Còng nu«i cÊy nÊm nµy trong m«i tr−êng Czapek agar ë 25 ®é C,sau 7 ngµy
thÊy ®−êng kÝnh khuÈn l¹c lµ3.0-5.0cm,c¬ quan sinh s¶n cã mµu xanh-
vµng,®ã lµ conidiophores,®Çu conidi cã gai nhän lÊm chÊm,sau nµy chuyÓn
mµu sang xanh-vµng-tèi.KÝch th−íc cña conidia cã ®−êng kÝnh 3-6
micron.§«i khi còng cã thÓ nh×n thÊy c¬ quan sinh s¶n cña loµi nÊm nµy vÒ
giai ®o¹n cuèi cã mÇu n©u sang ®en.Cµnh bµo tö còng cã d¹ng nh− hoa cóc .
Bªn c¹nh çc lo¹i nÊm mèc trªn, cßn cã mét sè loµi nÊm mèc gièng
Aspergillus nh− Aspergillus parasiticus, A. oryzae,A. niger van Tieghem…
còng lµ nh÷ng loµi nÊm mèc rÊt ®éc g©y h¹i trong nhµ kho chøa n«ng s¶n b¶o
qu¶n.
C©u hái «n tËp:
C©u 1: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i,sinh vËt häc, cña Mät g¹o( Sitophilus
oryzae L ).
C©u 2: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i,sinh vËt häc, cña Mät ®ôc h¹t nhá
(Rhizopertha dominica F ).
C©u 3: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i,sinh vËt häc, cña Mät thãc ®á
(Tribolium castaneum Herbst ).
C©u 4: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i,sinh vËt häc, cña Mät r¨ng c−a
(Oryzaephilus surinamensis L ).
C©u 5: Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm h×nh th¸i,sinh vËt häc, cña Ngai m¹ch (Sitotroga
cerealella Olivier).
Ch−¬ng XII
BiÖn ph¸p phßng trõ DÞch h¹i n«ng s¶n sau thu
Ho¹ch.
12.1.-Phßng trõ b»ng luËt lÖ KiÓm dÞch thùc vËt:

C«ng t¸c KDTV ®−îc tiÕn hµnh nh»m ng¨n chÆn dÞch h¹i tõ xa,thùc
chÊt ph¶i kiÓm tra rÊt chÆt chÏ dÞch h¹i cã kh¶ n¨ng lan truyÒn trªn çc tµi
nguyªn th− vËt.C«ng t¸c KDTV ®−îc thùc hiÖn theo ph¸p lÖnh KDTVcña
nhµ n−íc ViÖt nam, nh»m chèng l¹i sù lan truyÒn cña çc sinh vËt g©y h¹i
thuéc diÖn nguy hiÓm,®Æc biÖt dÞch h¹i trªn hµng ho¸ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu
qua çc cöa khÈu cña nhµ n−íc ViÖt nam .C«ng t¸c KDTV kh«ng g©y phiÒn
nhiÔu cho c«ng t¸c xuÊt khÈu,hoÆc nhËp khÈu hµng ho¸,môc tiªu chÝnh lµ
ng¨n chÆn ®−îc dÞch h¹i lµ çc ®èi t−îng KDTV.
12.2 Phßng trõ b»ng Ph−¬ng ph¸p vËt lý :
Banks(1981) cho r»ng phßng trõ dÞch h¹i b»ng vËt lý cã nghÜa laflamf
thay ®æi m«i tr−êng kho tµng,g©y hiÖn t−îng bÊt léi cho dÞch h¹i,hoÆc t¹o
mét s− ng¨n çch ,lµm cho c«n trïng kh«ng tiÕp cËn ®−îc…cô thÓ lµ :
*Tæng vÖ sinh nhµ kho s¹ch sÏ,s©u mät khã cã ®iÒu kiÖn ®Ó lan truyÒn.
*Çc ®å chÌn lãt trong kho th−êng xuyªn ®−îc kiÓm tra,gi¸m s¸t dÞch
h¹i,nÕu ph¸t hiÖn dÞch h¹i ph¶i xö lý ngay.
*ViÖc b¶o qu¶n kÝn trong Silo kim lo¹i hoÆc Silo cao su ®Òu cã t¸c dông
ng¨n çch dÞch h¹i.
*Ph¬i sÊy kh« hµng ho¸ trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n,nh¨m diÖt s©u mät.
*Gi÷ cho thuû phÇn cña h¹t æn ®Þnh t− 12-13% lµ h¹n chÕ s©u mät g©y
h¹i.
*Trong kho cã thÓ ®iÒu chØnh nhiÖt ®é xuèng thËt thÊp ,hy väng sÏ giÕt
chÕt ®−îc nhiÒu loµi s©u mät.Mät r¨ng c−a kh«ng g©y h¹i dduwowcjowr
®iÒu kiÖn 10 ®é C.
*Xö lý s©u mät ë nhiÖt ®é cao, Watera 1977 ®−a ra nguyªn t¾c lµm nãng
h¹t t− 48-85 ®é C, mçi giê xö lÝ 2000 tÊn l−¬ng thùc..kÕt qu¶ diÖt mät tèt.
*B¶o qu¶n kÝn b»ng CO2,võa diÖt s©u mät do kh¶ n¨ng çch ly,võa ®¶m
b¶o vÖ sinh cho s¶n phÈm thu ho¹ch.
12.3 Phßng trõ b»ng sinh häc:
Sö dông çc loµi thiªn ®Þch cã Ých trong tù nhiªn ®Ó tiªu diÖt çc loµi s©u
mät kho.Vi dô sö dông sinh vËt kÝ sinh (Prasite),vµ çc sinh vËt b¾t måi
¨n thÞt s©u mät(Predacter),Bare(1942) cã th«ng b¸o mét sè mß m¹t
(Acarina) ,cã kh¶ n¨ng b¾t måi lµ s©u non cña s©u mät ®Ó lµm th−
¨n..tr¸ch nhiÖm cña chóng ta lµ b¶o vÖ thiªn ®Þch cã Ých.
12.4 Phßng trõ b»ng ho¸ häc :
HiÖn nay ng−êi ta cã lóc ph¶i ¸p dông biÖn ph¸p m¹nh ®Ó phßng chèng
s©u mät h¹i kho,®ã lµ sö dông biÖn ph¸p ho¸ häc ®Ó diÖt trõ dÞch h¹i khi
mËt ®é cña chóng t¨ng qu¸ cao.
Mét sè ho¸ ch¾t dïng trong khö trïng t¹i n−íc ta, ®A ®em l¹i kÕt qu¶
diÖt dÞch cao ®ã lµ ALP (s¶n sinh ra PH3 -Phosphine),vµ CH3Br(khÝ
Methyl-Bromide), çc chÊt khÝ ®éc nµy ®A x©m nhËp vµo c¬ thÓ c«n trïng
qua con ®−êng h« hÊp,g©y ngé ®éc thÇn kinh,g©y hiÖn t−îng tª liÖt vµ lµm
chÕt c«n trïng s©u mät.Tuy nhiªn khi s− dông chÊt khÝ nµy trong s¶n xuÊt
ph¶i hÕt søc thËn träng,ph¶i cã b¶o hé lao ®éng ®Ó kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn
søc khoÎ cña con ng−êi vµ m«i tr−êng,an toµn cho hµng ho¸ khi sö lý.
12.5. Phßng trõ tæng hîp: Trong c«ng t¸c qu¶n lý dÞch h¹i kho,ng−êi
ta ph¶i th−êng xuyªn t«n träng biÖn ph¸p qu¶n lý dÞch h¹i tæng hîp
(IPM),néi dung chÝnh cña biÖn ph¸p nµy lµ h¹n chÕ tèi ®a viÖc dïng thuèc
®Ó sö lý kho,ph¶i tró träng çc néi dung kh¸c,®Èy m¹nh kh¶ n¨ng s− dông
thiªn ®Þch,vµ t¹o thËt nhiÒu c¬ héi cho thiªn ®Þch ph¸t triÓn,chó ý phèi
hîp nhÞp nhµng víi çc biÖn ph¸p kh¸c nh»m ®em l¹i sù an toµn cho s¶n
xuÊt .
C©u hái «n tËp:
C©u 1 : Tr×nh bµy ng¾n gän biÖn ph¸p phßng trõ dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu
ho¹ch,cho vÝ dô.
C©u 2 : Tr×nh bµy ng¾n gän biÖn ph¸p VËt lý phßng trõ dÞch h¹i n«ng s¶n sau
thu ho¹ch,cho vÝ dô.
C©u 3 : Tr×nh bµy ng¾n gän biÖn ph¸p Sinh häc phßng trõ dÞch h¹i n«ng s¶n
sau thu ho¹ch,cho vÝ dô.
C©u 4: Tr×nh bµy ng¾n gän biÖn ph¸p Hãa häc phßng trõ dÞch h¹i n«ng s¶n
sau thu ho¹ch,cho vÝ dô.
C©u 5: Tr×nh bµy ng¾n gän biÖn ph¸p IPM phßng trõ dÞch h¹i n«ng s¶n sau
thu ho¹ch,cho vÝ dô.
Tµi liÖu tham kh¶o
Tµi liÖu TiÕng ViÖt:
1. Côc BVTV 1997. Lý luËn vµ thùc tiÔn KDTV. NXBNN Hµ néi 1997.
2. Bé NN vµ PTNT 2001. Tiªu chuÈn NN ViÖt nam TËp II phÇn tiªu
chuÈn BVTV (quyÓn 1). NXBNN Hµ néi 2001.
3. Bé m«n C«n trïng 2004. Gi¸o tr×nh C«n trïng chuyªn khoa. NXBNN
2004.
4. Hµ quang Hïng, NguyÔn ®øc Khiªm 2001. Bµi gi¶ng KiÓm dÞch thùc
vËt. §HNNI.
5. Hµ quang Hïng 1998. Gi¸o tr×nh Phßng trõ tæng hîp. NXBNN Hµ néi
1998.
6. Bïi minh Hång, Hµ quang Hïng 2004. Thµnh phÇn loµi s©u mät vµ
thiªn ®Þch trªn thãc b¶o qu¶n ®æ rêi t¹i kho cuèn Côc dù tr÷ quèc gia
vïng Hµ néi. T¹p chÝ BVTV sè 194 3/2004 NXBNN.
7. Bïi c«ng HiÓn 1995. C«n trïng h¹i kho. NXBKH vµ KT Hµ néi.
8. Bïi c«ng HiÓn, TrÇn huy Thä 2003. C«n trïng häc øng dông. NXBKH
vµ KT Hµ néi 2003.
9. Bé NN vµ PTNT 2001. Tiªu chuÈn NN ViÖt nam tËp II phÇn Tiªu
chuÈn BVTV (quyÓn 2). NXBNN Hµ néi 2001.
10.Mai ®øc Lª, Bïi ®øc Hîi 1987. B¶o qu¶n l−¬ng thùc. NXBKH vµ KT
Hµ néi 1987.
11.§Þnh ngäc Ngo¹n 1965. KÕt qu¶ ®iÒu tra c«n trïng h¹i kho thãc ë
miÒn B¾c ViÖt nam. Côc BVTV 1965.
12.NguyÔn V¨n TuÊt 1994. Kü thuËt chuÈn ®o¸n vµ gi¸m ®Þnh bÖnh h¹i.
ViÖn BVTV 1994.
13.V¨n phßng chñ tÞch n−íc 8/2001. Ph¸p lÖnh BVTV vµ KDTV.
Tµi liÖu TiÕng Anh:
14.Corbert A.S., Tams W.H.T. 1993. Keys for the identification of
Lepidoptera infesting stored food product. Proc.Zoo.Soc.
15.Bengston M. 1997. Pest of stored products. Seameo Biotrop. Bogor.
Indonesia 1997.
16.Dobe. P. Haines, Hodges C.P. 1985. Insects and Arachmids of
Tropical strored the biology and Identification.Tropical Development
and Research Institute. U.K.
17.Kusuma Nualvatna 1998. Stored product insects. Research group.
Bangkok Thailand.
18.Hilton H.E., Corber A.S. 1990. Common insect pests of stored food
products. Economic series No15.
19.Phillips Tom 2002. Biological control of stored product pests. USDA
stored product insect lab. Univ of Wiscoasin Madison.
20.Prakash A. Rao. J. 1987. Rice storage and insect pest management.
B.R.Publishing Corporation, Delhi, India.
Môc lôc
Trang
PhÇn 1: KiÓm dÞch thùc vËt
Bµi më ®Çu: Môc ®Ých, ý nghÜa vµ néi dung cña KiÓm dÞch thùc vËt 1
1.1. Nguån gèc vµ kh¸i niÖm vÒ KiÓm dÞch thùc vËt (KDTV) 1
1.2. TÇm quan träng cña KDTV 5
1.3. Thuéc tÝnh c¬ b¶n KDTV vµ ®Æc ®iÓm cña KDTV 6
Bµi 1: C¬ së khoa häc cña KDTV 8
2.1. Kh¸i niÖm chung 8
2.2. TÝnh khu vùc cña sù ph©n bè sinh vËt trong tù nhiiªn 8
2.3. Sù l©y lan cña sinh vËt g©y h¹i do con ng−êi 9
2.4. TÝnh nguy h¹i cña sinh vËt g©y h¹i sau lóc x©m nhËp vµo vïng míi 10
Bµi 2: Ph¸p lÖnh, ®iÒu lÖ KDTV cña n−íc CHXHCN ViÖt Nam 11
3.2.1 Néi dung c¬ b¶n cña ph¸p lÖnh KDTV cña n−íc CHXHCNVN 11
* LÖnh cña Chñ tÞch n−íc vÒ viÖc c«ng bè ph¸p lÖnh (phô lôc)
* Ph¸p lÖnh b¶o vÖ vµ kiÓm dÞch thùc vËt (phô lôc)
3.2.2 Néi dung ®iÒu lÖ KDTV (phô lôc)
3.2.3 Quy ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé NN vµ PTNT vÒ viÖc c«ng bè
danh môc vËt thÓ thuéc diÖn KDTV (phô lôc)
Bµi 3: Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kiÓm tra lÊy mÉu thuéc diÖn KDTV vµ
thñ tôc lËp hå s¬ KDTV 12
4.2. Néi dung çc tiªu chuÈn ngµnh, ®iÒu kiÖn 12
4.3. Néi dung quy ®Þnh vÒ çc thao t¸c kü thuËt kiÓm tra vËt thÓ
thuéc diÖn KDTV vµ thñ tôc lËp hå s¬ KDTV 13
4.4 Kü thuËt kiÓm tra lÊy mÉu gi¸m ®Þnh dÞch h¹i KDTV 27
Bµi 4: Tæ chøc KDTV cña n−íc CHXHCNVN 30
5.2. Chøc n¨ng nhiÖm vô quyÒn h¹n vµ tæ chøc bé m¸y Côc BVTV 31
5.3 Tæ chøc KDTV ë ViÖt Nam 33
Bµi 5: Danh lôc ®èi t−îng KDTV cña n−íc CHXHCNVN 34
6.2. Néi dung danh lôc ®èi t−îng KDTV cña n−íc CHXHCNVN 34
6.3. T×nh h×nh diÔn biÕn cña ®èi t−îng KDTV ë ViÖt Nam 35
Bµi 6: §Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc, sinh th¸i häc cña mét sè loµi
dÞch h¹i KDTV chñ yÕu 37
7.1. §Þnh nghÜa
7.2. §Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc cña mét sè loµi dÞch h¹i KDTV
chñ yÕu cña ViÖt Nam
Bµi 7: BiÖn ph¸p phßng trõ dÞch h¹i KDTV 62
8.1. §Æc ®iÓm biÖn ph¸p xö lý trong KDTV 62
8.2. Çc biÖn ph¸p diÖt trõ trong KDTV 65
8.3. Xö lý diÖt trõ s©u h¹i KDTV 66
8.4. Xö lý trõ bÖnh KDTV 66
PhÇn 2: DÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch 68
Bµi 8: Kh¸i niÖm chung vÒ dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch 68
Bµi 9: Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch 71
Bµi 10: Sinh th¸i häc cña dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch 74
Bµi 11: Mét sè loµi dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch phæ biÕn ë ViÖt nam 78
Bµi 12: BiÖn ph¸p phßng chèng dÞch h¹i n«ng s¶n sau thu ho¹ch 88

Kiểm Dịch Thực Vật và Dịch hại Nông sản Sau Thu Hoạch

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kiểm Dịch Thực Vật và Dịch hại Nông sản Sau Thu Hoạch

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o

Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp Hµ Néi

(D¹y cho §¹i häc Chuyªn ngµnh BVTV vµ C©y trång)

C¸c t¸c gi¶.

3. Thuéc tÝnh c¬ b¶n KDTV vµ ®Æc ®iÓm cña KDTV

1. Kh¸i niÖm chung

3. Sù l©y lan cña sinh vËt g©y h¹i do con ng−êi

C©u 1: Tr×nh bµy c¬ së khoa häc cña biÖn ph¸p KDTV.

Ph¸p lÖnh, ®iÒu lÖ KDTV

3.1. Kh¸i niÖm chung

* HÖ thèng v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt.

+ Qui ®Þnh vÒ tiªu chuÈn ngµnh

3.2.1. Ph¸p lÖnh b¶o vÖ vµ kiÓm dÞch thùc vËt.

3.2.3. QuyÕt ®Þnh cña Bé tr−ëng Bé NN&PTNT vÒ viÖc c«ng bè

Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kiÓm tra lÊy mÉu

4.1. Kh¸i niÖm chung

4.2. Néi dung c¸c tiªu chuÈn ngµnh, ®iÒu kiÖn

- Ph¹m vi vµ ®èi t−îng ¸p dông

- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra:

- Ph¹m vi vµ ®èi t−îng ¸p dông

- ThuËt ng÷ vµ ®Þnh nghÜa

- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra

- Ph¹m vi vµ ®èi t−îng

- ThuËt ng÷ vµ ®Þnh nghÜa

- Ph−¬ng ph¸p kiÓm tra

- Hå s¬ nghiÖp vô KDTV gåm

4.4.1. Quy ®Þnh chung:

- Ph¶i xÕp ®Æt ng¨n n¾p, tr¸nh nhÇm lÉn.

Pha chÕ dung dÞch ng©m mÉu:

C¸ch lµm lä ®éc:

4.4.5. Kü thuËt kiÓm tra gi¸m ®Þnh tuyÕn trïng:

Tæ chøc kiÓm dÞch thùc vËt cña

5.1. Kh¸i niÖm chung

Phßng KDTV Trung −¬ng

C¸c Chi côc Trung t©m Trung t©m

Danh môc ®èi t−îng KDTV

6.1. Kh¸i niÖm chung

- §èi t−îng KDTV chia ra:

QuyÕt ®Þnh sè 75/1998/Q§/ BNN-BVTV ngµy 21/5/1998 cña Bé

Nh− vËy, bá nhãm 3 so víi n¨m 1998.

C©u hái «n tËp:

§Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh häc, sinh th¸i häc

7.1. §Þnh nghÜa

7.2.2. Ruåi ®ôc qu¶ Mexico

7.2.4. Ruåi ®ôc qu¶ Ch©u óc

7.2.6. Ruåi ®ôc qu¶ Natal

7.2.8. B−ím tr¾ng Mü

7.2.10. Mät to vßi (= mät vßi réng)

7.2.11. Mät cøng ®èt

7.2.13. Mät ®Çu dµi h¹i qu¶ b«ng

7.2.14. Bä trÜ cam

7.2.15. S©u c¸nh cøng h¹i khoai t©y

7.2.19. RÖp s¸p vÈy èc ®en

7.2.20. Bä dõa viÒn tr¾ng

7.2.21. XÐn tãc h¹i gç

7.2.23. RÇy h¹i h¹t lóa

7.2.25. S©u ®ôc cñ khoai t©y

7.2.26. BÖnh Virus tr¾ng l¸ lóa

7.2.28. BÖnh ung th− khoai t©y

7.2.29.BÖnh kh« cµnh cam quýt

7.2.30. BÖnh thèi rÔ b«ng

7.2.31. BÖnh rông l¸ cao su

7.2.32. TuyÕn trïng g©y thèi cñ

7.2.33. TuyÕn trïng ®ôc th©n, cñ