Bn thn bc L Quang Diu cng phi tha nhn 1 s tht au lng rng "Nc xa khng cu

c la gn". Th th Vit Nam phi lm g va c th qua li vi anh M cao to, va xoa du

nhng khng khoan nhng vi con Hoa hng xm xu tnh xu nt?
CH C K NGU MI CHNG HOA K .
L Quang Diu
M nhiu tr ngi nhng vn gi v tr s mt
Cn bng quyn lc ang chuyn i. V pha chu ca Thi Bnh Dng, theo thi gian Hoa K
s gp nhiu kh khn hn trong vic gy nh hng. Mi chuyn s khng cn nh trc. a l
l im mu cht trong trng hp ny. Trung Quc c li th hn v nm trong khu vc v c kh
nng ph trng sc mnh d dng hn chu . i vi Hoa K, gy nh hng t cch xa
8.000 dm l mt iu hon ton khc. S bt bnh ng v ch, hu cn v chi ph l rt ng k.
Ch ring dn s ca Trung Quc, 1,3 t ngi, so vi 314 triu ngi M, cng gp phn vo kh
khn ca Hoa K. Nhng s chuyn giao quyn lc s khng xy ra mt sm mt chiu do u th
vt bc ca Hoa K v cng ngh. Ngi Trung Quc d c th ch to tu sn bay nhng vn
khng th ui kp ngi M mt cch nhanh chng v cng ngh tu sn bay vi sc cha 5.000
qun v u my ht nhn. Nhng cui cng, nhng bt li ca Hoa K do khong cch a l dn
s mang tnh quyt nh. Hoa K s phi iu chnh th ng ca mnh v chnh sch ca h trong
khu vc ny.
Chnh quyn Obama tuyn b vo nm 2011 rng Hoa K d nh tip cn khu vc chu -Thi
Bnh Dng vi mt trng tm mi. H gi y l S Xoay Trc v Chu . Trn t Foreign Policy,
ngoi trng Hillary Clinton gii thch t duy ng sau chnh sch mi ny nh sau: Cc th trng
m chu l nhng c hi cha tng thy i vi Hoa K v u t, thng mi v tip cn vi
cc cng ngh tin tin V mt chin lc, vic gn gi ho bnh v an ninh khp khu vc Chu
Thi Bnh Dng ngy cng tr nn thit yu i vi s tin b trn ton cu, d l thng qua
bo v t do hng hi trn Bin ng, chng li vic ph bin v kh ht nhn Bc Triu Tin hay
m bo s minh bch trong cc hot ng qun s ca cc nc ln trong khu vc. Vo thng 4
nm 2012, 200 lnh thu nh b M u tin c trin khai ti Darwin , c trong mt phn n
lc nhm tng cng hin din ca Hoa K trong khu vc.
Nhiu quc gia Chu cho n cam kt mi ny t ngi M. Trong nhiu nm, s hin din ca
Hoa K l mt nhn t quan trng gip n nh khu vc. Ko di s hin din ny s gip duy tr n
nh v an ninh. Kch thc ca Trung Quc c ngha l cui cng ch c Hoa K kt hp vi Nht
Bn v Hn Quc, ng thi hp tc vi cc quc gia ASEAN mi c th i trng li c nc
ny
Tuy nhin, chng ta cn phi xem liu ngi M c th bin nh thnh cam kt trong lu di c
hay khng. nh l mt mt, ti tr v kh nng l mt mt khc. Hin nay Hoa K c qun c,
Nht Bn, Hn Quc v Guam . (Ngi Philippines khng khn ngoan khi mi ngi M ri khi
vnh Subic vo nm 1992. H qun mt hu qu v lu di ca hnh ng ny v by gi h bo
rng Hy lm n quay li.) Ngi M tin rng h c sn mt dn xp qun s trong khu vc cho
php h cn bng li c vi hi qun Trung Quc. Hn na, v cc vng nc trong khu vc
tng i nng, ngi M c th theo di hot ng ca cc tu thuyn Trung Quc, k c tu
ngm. Nhng liu li th ny c th ko di c bao lu? Mt trm nm? Khng th no. Nm
mi nm? Khng chc. Hai mi nm? C th. Rt cuc, cn bng quyn lc c th thc hin
c hay khng cn phi ch vo nn kinh t Hoa K trong mt vi thp nin ti. Cn c mt nn
kinh t vng mnh th mi c th ph trng quyn lc u t xy dng tu chin, tu sn bay v
cc cn c qun s.
Khi cuc chin tranh ginh quyn b ch trn Thi Bnh Dng gia Hoa K v Trung Quc din ra,
nhng quc gia nh hn chu bt buc phi thch ng vi cc din mi. Thucydides tng
vit rng k mnh lm nhng g m h c th v k yu phi chu ng nhng g h phi chu
ng. Cc quc gia nh hn chu c th khng phi c mt kt cc bi thm nh th, nhng
bt c gc nhn hin thc ch ngha no v s suy gim nh hng ca Hoa K ti Chu Thi
Bnh Dng u s khin cc quc gia phi iu chnh chin lc i ngoi ca mnh. Ngi ta s
phi quan tm hn n nhng g ngi Trung Quc thch hoc khng thch khi Trung Quc ngy
cng ln mnh v kinh t ln qun s. Nhng iu quan trng khng km l khng cho Trung
Quc hon ton thng tr. Cui cng, ti khng cho rng vin cnh ngi Trung Quc ht cng hon
ton ngi M ra khi Ty Thi Bnh Dng c th din ra.
V d nh Vit Nam , l mt trong nhng quc gia khng an tm nht v s bnh trng sc mnh
ca Trung Quc. ng Tiu Bnh ra lnh tn cng min Bc Vit Nam vo nm 1979 tr a vic
Vit Nam can thip vo Campuchia. ng ph hy mt vi lng mc v th trn ri sau rt lui, ch
nhm a ra mt li cnh co vi ngi Vit: Ti c th tin thng vo v tip qun H Ni. y
khng phi l bi hc m ngi Vit c th qun c. Mt chin lc c l c chnh ph Vit
Nam bn n l lm th no c th bt u thit lp cc mi quan h an ninh lu di vi ngi
M.Singapore kh thoi mi vi s hin din ca ngi M. Chng ta khng bit Trung Quc s
quyt on hay hung hng nh th no. Vo nm 2009 khi ti ni chng ta phi cn bng lc lng
vi Trung Quc, h dch t sang ting Trung thnh km hm. iu ny lm ni ln mt ln sng
phn n trong c dn mng Trung Quc. H cho rng lm sao ti li dm ni nh th trong khi ti l
ngi Hoa. H qu l nhy cm. Thm ch sau khi ti gii thch rng ti khng h s dng t km
hm, h vn khng hi lng. y l b mt ca mt th quyn lc th v cn non tr.
Trong cc din ang thay i ny, chin lc chung ca Singapore l m bo rng mc d chng
ta li dng b my tng trng thn k ca Trung Quc, chng ta s khng ct t vi phn cn li
ca th gii, c bit l Hoa K. Singapore vn quan trng vi ngi M. Singapore nm v tr
chin lc trung tm ca mt khu vc qun o, ni m ngi M khng th b qua nu mun
duy tr nh hng Chu Thi Bnh Dng. V mc d chng ta xc tin cc mi quan h vi
ngi Trung Quc, h cng khng th cn chng ta c cc mi quan h kinh t, x hi, vn ho v
an ninh bn cht vi Hoa K. Ngi Trung Quc bit rng h cng gy p lc vi cc quc gia
ng Nam th cc quc gia ny cng thn M hn. Nu ngi Trung Quc mun a tu chin
n ving thm cng ca Singapore khi c nhu cu, nh l ngi M ang lm, chng ta s cho
n h. Nhng chng ta s khng ng v pha no bng cch ch cho php mt bn v cm on
bn kia. y l mt lp trng m chng ta c th tip tc duy tr trong mt thi gian di.
Chng ta cn lin kt vi phn cn li ca th gii thng qua ngn ng. Chng ta may mn c
ngi Anh cai tr v h li di sn l ting Anh. Nu nh chng ta b ngi Php cai tr, nh ngi
Vit, chng ta phi qun i ting Php trc khi hc ting Anh kt ni vi th gii. chc hn
l mt s thay i y au n v kh khn. Khi Singapore ginh c c lp vo nm 1965, mt
nhm trong Phng Thng Mi ngi Hoa gp ti vn ng hnh lang cho vic chn ting Hoa
lm quc ng. Ti ni vi h rng: Cc ng phi bc qua ti trc . Gn 5 thp nin tri
qua v lch s cho thy rng kh nng ni ting Anh giao tip vi th gii l mt trong nhng
yu t quan trng nht trong cu chuyn tng trng ca Singapore . Ting Anh l ngn ng ca
cng ng quc t. quc Anh truyn b th ngn ng ny ra khp th gii, nn khi ngi M
tip qun, l mt s chuyn i d dng sang ting Anh kiu M. y cng l mt li th rt ln
i vi ngi M khi trn ton th gii c nhiu ngi ni v hiu ngn ng ca h.
Khi s tri dy ca Trung Quc tip din, Singapore c th nng cao chun mc ting Hoa trong
nh trng cho hc sinh ca chng ta c mt li th, nu h chn lm vic hoc giao thng vi
Trung Quc. Nhng ting Hoa vn s l ngn ng th hai, v thm ch nu GDP ca Trung Quc c
vt qua Hoa K, h cng khng th cho chng ta c mc sng m chng ta ang hng th
ngy nay. ng gp ca Trung Quc vo GDP ca chng ta t hn 20%. Phn cn li ca th gii
s gip Singapore duy tr pht trin v t c thnh vng khng ch l ngi M, m cn l
ngi Anh, ngi c, ngi Php, ngi H Lan, ngi c, vv. Cc nc ny giao dch kinh
doanh bng ting Anh, khng phi ting Trung. S l rt ngu ngc nu chng ta xem xt chn ting
Trung lm ngn ng lm vic ti bt k thi im no trong tng lai, khi m chnh ngi Hoa cng
rt c gng hc ting Anh t khi mu gio cho n bc i hc.
Cuc cnh tranh cui cng
Hoa K khng phi ang trn suy thoi. Uy tn ca Hoa K chu nhiu tn tht do vic ng
qun lu di v ln xn ti Iraq v Afghanistan cng nh do cuc khng hong ti chnh nghim
trng. Nhng nhng s gia gii nhn nhn s ch ra rng mt Hoa K dng nh yu i v tr tr
tng phc hi ra khi nhng tnh hung cn t hi hn. t nc Hoa K i mt nhiu th
thch ln trong nhng thi k cha xa: cuc i Suy thoi, chin tranh Vit nam, thi k tri dy ca
cc cng quc cng nghip hu chin nh Nht Bn v c. Mi ln nh vy, Hoa K tm thy
ch v sc mnh phc hi v tr dn u ca mnh. Hoa K p o. N s thc hin c
iu ny mt ln na.
Thnh cng ca Hoa K nm nn kinh t nng ng, c duy tr khng ch bng kh nng c
bit sn xut ra cng mt th vi chi ph t hn m cn l lin tc i mi sng to tc l sng ch
ra mt mt hng hay dch v hon ton mi m th gii sm cm thy hu dng v ng kht khao.
Chic iPhone, iPad, Microsoft, Internet tt c u c to ra Hoa K ch khng phi ni no
khc. Ngi Trung Quc c th c nhiu nhn ti so vi ngi M, nhng sao h khng c nhng
pht minh tng t? R rng h thiu mt s sng to m ngi M s hu. V tia sng cho
thy ngi M thnh thong th c sng to t ph thay i cc din, iu cho h v tr dn u.
Thm ch nu nhng ngi theo thuyt suy thoi ng, v tht l Hoa K ang trn xung dc,
ta phi nh rng y l mt nc ln v cn c mt thi gian di th mi suy thoi. Nu Singapore
l mt nc ln, ti s chng lo lng lm nu chng ta chn chnh sch sai lm, v hu qu s xut
hin chm. Nhng chng ta l mt nc nh v mt quyt nh sai lm c th gy hu qu kinh
khng trong mt thi gian ngn. Mt khc, Hoa K nh l mt con tu ch du ln. H s khng th
chuyn hng nhanh nh mt chic thuyn. Nhng ti tin rng cc c nhn tin vo thuyt suy thoi
sai lm. Hoa K s khng suy thoi. So snh tng i vi Trung Quc, Hoa K c th t uy lc
hn. C th kh nng ph din sc mnh Ty Thi Bnh Dng ca Hoa K b nh hng v c
th Hoa K khng th snh vi Trung Quc v dn s v GDP, nhng li th chnh yu ca Hoa K
s nng ng ca h s khng bin mt. Hoa K, nu em ra so snh n gi, l mt x hi
sng to hn. V khi m trong lng ni b nc M ang c mt cuc tranh lun v vic liu h c
ang xung dc hay khng th l mt du hiu tt. iu c ngha rng h khng ng qun trn
nh cao.
Ti sao ti li tin vo thnh cng di hn ca Hoa K
u tin, Hoa K l mt x hi thu ht n m Trung Quc kh lng b kp. Mi nm, hng nghn
ngi nhp c y tham vng v c trnh c cho php vo Hoa K, nh c v tr nn thnh
cng trong nhiu lnh vc. Nhng ngi nhp c ny sng to v thng mo him hn, nu
khng th h chng ri khi qu hng ca mnh lm g. H cung cp mt ngun tng di
do v to nn mt cht men no trong lng x hi M, mt sc sng m ta khng th tm thy
Trung Quc. Hoa K s khng thnh cng c n nh vy nu nh khng c ngi nhp c.
Trong hng th k, Hoa K thu ht nhn ti t chu u. Ngy hm nay, h thu ht nhn ti t chu
ngi n, ngi Hoa, ngi Hn, ngi Nht v thm ch l ngi ng Nam . V Hoa K c
th dung np ngi nhp c, gip h ho nhp v cho h mt c hi cng bng t c gic
m M, lun c mt ngun chy ti nng hng vo Hoa K v i li Hoa K c c cng ngh
mi, sn phm mi v cch lm n mi.
Trung Quc v nhng quc gia khc ri s phi tip thu vi phn ca m hnh thu ht nhn ti ca
Hoa K ph hp vi hon cnh ca mnh. H phi i tm ngi ti xy dng cc doanh nghip.
y l cuc cnh tranh ti hu. y l thi i m chng ta khng cn c cc cuc ua qun s
gia cc cng quc v h bit rng h s hu hoi nhau bng cch y. y s l cuc cnh tranh
v kinh t v k thut v ti nng l nhn t chnh.
Hoa K l mt x hi thu ht v gi chn c nhn ti. H chiu d c nhng ti nng bc nht
t Chu . Hy nhn vo s lng ngi n trong cc ngn hng v trng i hc ca h ly v
d nh Vikram Pandit, cu CEO ca Citibank. Nhiu ngi Singapore chn la li Hoa K sau khi
du hc. l l do m ti ng h vic cho sinh vin hc bng i du hc Anh, v ti chc rng h s
tr v Singapore . Anh, bn khng li v bn khng c cho n. V v nn kinh t ca Anh
khng nng ng nh M, y c t cng n vic lm hn.
Mt l do ti sao Trung Quc s lun km hiu qu hn trong vic thu ht nhn ti chnh l ngn
ng. Ting Hoa kh hc hn ting Anh nhiu. Ni ting Hoa rt kh nu nh khng hc t nh. y
l ngn ng n m tit v mi t c ti 4 hay 5 thanh. Khi m bn khng bit ting th bn khng
th giao tip. y l mt ro cn rt ln. y l kinh nghim bn thn ti. Ti vt ln trong sut
50 nm v n gi mc d ti c th ni ting Hoa v vit theo kiu bnh m (pinyin), nhng ti vn
khng th hiu c ting Hoa mt cch thnh thc nh ngi bn ng. y l ti rt c gng.
Trung Quc tr nn hng cng vo tng lai khng thay i s tht c bn l ting Hoa l mt
ngn ng cc k kh hc. C bao nhiu ngi n Trung Quc, li v lm vic ngoi tr nhng
ngi Hoa, ngi Chu u v ngi M tr thnh nhng chuyn gia nghin cu Trung Quc?
Ngi Trung Quc c gng truyn b ngn ng ca mnh ra nc ngoi bng vic xy dng cc
Vin Khng T trn ton th gii, nhng kt qu khng c tt lm. Ngi ta vn n Hi ng
Anh v nhng c s ca Hoa K. Chnh ph Hoa K thm ch khng cn phi c gng. Mt thi h
c Trung tm Dch v Thng tin Hoa K, nhng b ng ca v khng cn thit na. c hng
lot n phm, chng trnh truyn hnh v phim nh lm cng vic . Nn v quyn lc mm th
Trung Quc khng th thng.
Mt ngun lc khc mang li sc cnh tranh cho Hoa K l nhiu trung tm xut sc cnh tranh ln
nhau khp c nc. b ng c Boston, New York, Washington, v b Ty c Berkeley, San
Francisco, v min Trung nc M th c Chicago v Texas. Bn s thy s a dng v mi trung
tm li cnh tranh vi nhau, khng ai nhng ai. Khi ngi Texas thy rng mnh c nhiu du m,
James Baker cu ngoi trng Hoa K v l ngi Texas c gng thnh lp mt trung tm
Houston cnh tranh vi Boston hoc New York. Jon Huntsman, cu i s Hoa K Singapore
v Trung Quc v l bn ca ti, l mt v d khc. Gia nh ng c tin s bnh ung th tuyn tin
lit. V vy khi ng tha hng gia ti t cha, ng mang nhng nh khoa hc gii nht trong lnh
vc ung th tuyn tin lit v qu nh ng l bang Utah nghin cu vn ny.
Mi trung tm tin rng mnh tt nh cc trung tm cn li, ch cn tin v nhn ti, iu c th kim
c. Khng ai cm thy phi tun theo Washington hay New York . Nu bn c tin, bn c th
xy dng mt trung tm mi. Bi v kha cnh ny, c s a dng trong x hi v mt tinh thn cnh
tranh cho php sn sinh ra nhng tng v sn phm mi hu ch di lu. Trung Quc th li
chn mt cch tip cn khc. Ngi Trung Quc tin rng khi trung ng mnh th Trung Quc s
giu mnh. y l mt thi cng nhc, yu cu mi ngi phi tun theo mt trung tm duy
nht. Mi ngi phi hnh qun theo cng mt iu trng. Ngay c Anh v Php u khng th
cnh tranh vi Hoa K v mt ny. Php ai l nhn ti cui cng u vo cc vin i hc nghin
cu ln. Anh th l Oxbridge (i hc Oxford v i hc Cambridge ). Nhng quc gia ny
tng i nh, gn v vy cng ng b hn.
K t cui thp nin 1970 cho n thp nin 1980, Hoa K mt v tr dn u nn cng nghip v
tay nhng nn kinh t mi phc hi nh Nht Bn v c. H b vt mt v in t, thp, ho
du v ngnh cng nghip xe hi. y l nhng ngnh cng nghip sn xut quan trng huy ng
nhiu nhn cng, k c nhng ngi lao ng ph thng c cc cng on bo v. mt s
nc chu u, cc cng on chng i cc ci cch lao ng bng vic e da tin hnh cc hnh
ng cng nghip c th mang li tn tht nghim trng trong ngn hn. Nhng M iu ngc li
xy ra. Cc tp on p dng nhng bin php thay i kh khn nhng cn thit. H gim qui
m, gim bin ch v ci tin nng sut qua vic s dng cng ngh, trong c cng ngh thng
tin (IT). Nn kinh t Hoa K tri dy tr li. Cc doanh nghip mi c m ra gip cc cng ty
ti u ho h thng IT ca mnh, nh l Microsoft, Cisco v Oracle. Sau mt khong thi gian iu
chnh y au n, cc cng ty c th to ra nhiu vic lm mi tr lng tt hn. H khng thch
th vi nhng cng vic li thi m Trung Quc, n hay ng u c th lm c. H thy
c mt tng lai m ca ci khng phi c to ra bi vic ch to dng hay xe hi, m
bng sc mnh tr c, sc sng to, tnh ngh thut, kin thc v bn quyn tr tu. Hoa K tr
li cuc chi. H ginh li c v tr l nn kinh t pht trin nhanh nht trong cc nc pht
trin. Ti tht s khm phc s nng ng v tin thn khi nghip ca ngi M.
Bn tip tc chng kin iu ngay lc ny y. Ngi M vn hnh mt h thng gn gng hn
v c sc cnh tranh hn. H c nhiu bng sng ch hn. H lun c gng to c th g
mi hoc lm iu g tt hn. Tt nhin, iu ny cng c mt ci gi ca n. Ch s tht nghip
ca Hoa K ln xung nh mt ci yoyo. thi k suy thoi, ch s tht nghip t 8 n 10 phn
trm l chuyn hin nhin. Kt qu l mt tng lp di hnh thnh. Gia nhng xa hoa, lp lnh,
cc ca hng p New York , bn cng c th d dng thy ngi M v gia c nm trn v
ng. H khng c g ngoi tm o khoc thn v ming thng carton nm ng. Mt s ngi,
k c nh kinh t hc ot gii Nobel Paul Krugman, ln n khong cch giu ngho ngy cng
ln x hi M.
iu ny c chp nhn c khng? Ti khng th ni c. C nhng t chc tn gio v t thin
gip . Mt s thnh lp nhng qun n tnh thng cho ngi tht nghip, vv. Nhng m bn
khng th va mun c chic bnh trong tay, va mun n n. Nu bn mun to nn s cnh
tranh m Hoa K ang c, bn khng th trnh c vic to nn khong cch ng k gia tng
nh v tng y, v khng th trnh khi vic to nn mt tng lp di. Nu nh bn chn mt
nh nc phc li, nh chu u sau Chin tranh th gii ln th hai, bn t nhin s khng cn
nng ng.
Cui cng, Hoa K c mt nn vn ho tn vinh nhng ngi dm t lm t chu. Khi h thnh
cng, h c ngng m nh l mt nh khi nghip ti nng v c c s cng nhn v v tr
x hi h ng c hng. Khi h tht bi th iu ny c coi l mt giai on tm thi, t
nhin v cn thit rt cuc thnh cng. V vy h c th ng ln v bt u li. Nn vn ho
ny khc vi Anh, mt x hi tnh hn ni m mi ngi bit v tr ph hp ca mnh. Nc Anh
rt mang tnh chu u v im ny. Ngi Anh tng c nhiu khm ph v i my hi nc, my
ko si v ng c in. H cng c nhiu gii Nobel khoa hc. Nhng rt t khm ph trong s ny
ca h tr nn thnh cng v mt thng mi. Ti sao li nh th? Nhng nm di ca 2 th k
ch hnh thnh mt x hi ni m gii thng lu c v nhng qu tc c rung t c knh
trng. Gii nh giu mi b xem thng. Cc sinh vin tr u t m c tr thnh lut s, bc s v
tr thc nhng ngi c ngng m v tr tu v u c ca h hn l lao ng cc nhc hoc
lao ng tay chn. Hoa K th li khc, l mt x hi mi khng c khong cch tng lp. Mi ngi
u ngng m vic lm giu v mun tr nn giu c. y l mt ng lc rt ln to nn
cc cng ty mi v ca ci. Thm ch cc cng ty ca M, ngi tr c ting ni ln hn cc
cuc hp, v sc tr ca h c nh hng gip cng ty tr nn sng to hn.
L Quang Diu
Th Su, ngy 30 thng 5 nm 2014
Dch: Nguyn Vit Vn Anh
Hiu nh: L Hng Hip