1.

CZOWIEK I YCIE DOMOWE

I. Grecy nie pozostawili po sobie adnej historii miosnej w cisym tego sowa
znaczeniu. Gwnym wtkiem pozostaje dziedziczenie i walka o sukcesj czyli to! co
jest opozycj midzy kultur a natur. "rak pozytywnych opisw zwizkw
mae#skich$ %obiety s& o'iarami ()n'igenia! )o* lub mcicielkami (%litajmestra!
+edea* ,ajszczliwsza para -dyp i mama
. /omera jedynie 0riam i /ekuba! 1dys i 0enelopa! 2eus i /era! ale p3niej nic.
1kres w ktrym nie ma wzmianek w literaturze to czas! kiedy polis wyznacza ramy
niezalenego lub samowystarczalnego ycia Grekw. +wienie o sprawach
domowych byoby rozumiane jako porwnywanie znaczenia s'ery prywatenj
z publiczn.
II. 2 racji tego! e porzdek kulturowy wymaga aby jedna generacja ustpia miejsce
drugiej Grecy postrzegali rodzin zawsze przez pryzmat interesw miasta4pa#stwa.
Gwny cel rodziny& przekazywanie kolejnym pokoleniom rl spo. i wasnoci5 mier6
nie moe przekreli6 porzdku polis.
7ycie domowe byo odgrywane jedynie przez mczyzn i tylko dla mczyzn.
0rzedstawiano je tak! jakby toczyo si publicznie! przeksztacone i przeniesione w
wiat herosw lub do 'ikcyjnego miejsca (komedia*. 8hroniono publiczno6 przed
pojawieniem si ycia domowego na scenie.
III. 9lub
%obieta rodzaj zastawu w transakcji midzy ojcem a mem
:ransakcja ta to -,G;- lub -,G;-<)< chodzio o przekazanie opieki prawnej nad
kobiet.
1jciec zawsze dawa ziciowi posag m nim zarzdza! ale nalea on do kobiety.
+ia by6 przekazany dzieciom! w wypadku rozstania wraca do rodziny ony.
+ae#stwo crki poredni sposb zapewnienia sobie spadkobiercw
+ae#stwo zawierane jest wycznie w wiecie mskim (tylko mczy3ni si licz*.
=ola pierwszoplanowa rywalizacja pod wzgldem godnoci > majtku. =elacja m
ona jest nieistotna
+ae#stwo patrylokalne
?ziedziczenie patrylinearne
@ typy mae#stwa& engye i gamos
-,G;- zawarte ukady dotycz ma i ojca! rodzaj transakcji! centralne miejsce
'acet! ceremonia przekazania kobiety. "ardziej zwizane z polis
Aedynym warunkiem koniecznym aby lub by legalny i wany byo GB+1<
skonsumowanie5 noc polubn te nazywano gamos. Gamos w sposb rytualny
celebrowao inicjacj seksualn panny modej! centralne miejsce kobieta5 rytua
przemiany kobiety5 cz6 ycia rodziny
,ie istniaa adna ceremonia na ktrej maonkowie byli bogosawieni czy mieliby
sobie co przysiga6.
B,B%BC;0:-=)B najwaniejszy moment! kobieta ktra prowadzia uroczysto6
zdejmowaa pannie modej welon i w ten sposb przedstawiaa j przyszemu
meowi
,astpny dzie# -0B.C)B4 krewni i znajomi panny modej przynosili prezenty
sprzty domowe.
IV. +enadyzm wyrzeczenie si maciey#stwa! odrzucenie praw dziedziczenia!
nieszczcie porwnywane do suszy czy zarazy
+enady swoboda wyraania uczu6 i uniesie#! zapamitanie w kulcie ?ionizosa
V. Dykluczenie kobiet
0olis ciao polityczne oparte na idei obywatelstwa (kobiety obywatelami nie byy*
%obiety naleay co najwyej do wsplnot rodzinnych! a nie miejskich.
0rawa polityczne moliwo6 uczestnictwa w wydarzeniach publicznych! jeli nie w
charakterze aktora to chocia widowni. %obiety tego nie miay.
E B:)+)B instytucja! polegaa na utracie przywileju uczestnictwa w yciu
publicznym (wewntrzne wygnanie*
kobieta porednik midzy wiatem kultury i natury
0rzestrze# publiczna dawaa panom moliwo6 stania si szanowanymi
B=)0=-0--<. 1kazja do rywalizacji wojna! tyle e w okresie klasycznym wojna nie
dawaa okazji do pojedynczej rywalizacji. Dojna okrela co to znaczy Fby6
czlowiekiemG. +sko6 to warunek konieczny do uczestnictwa w wojnie i zyciu
publicznym.
?laczego kobiety nie uczestniczyy w yciu publicznymH "o nie byy podmiotami
mogcymi w nim uczestniczy6. ?laczego nie s takimi podmiotamiH "o
podmiotowo6 ta nie naley si kobietom
:-<+1I1=)B wita! gdy kobiety wychodziy poza miasto i tworzyy co w rodzaju
wasnej wsplnoty rytualnej.
<okrates twierdzi! e najlepsze co moe osign6 kobieta to sta6 si mczyzn
VI. %obiety i <parta
<parta prototyp polis o systemie zamknitej wsplnoty mczyn dopuszczonych do
kultury. 2ycie polegao na nieustannej rywalizacji aby by6 bardziej sparta#skim od
reszty. <partiaci byli odczeni od s'ery ekonomicznej. <tae dochody zasilay kas
pa#stwa w niemal magiczny sposb bez adnego wkadu z ich str. .wolnieni od
przyziemnych trosk mogli wie6 ycie zgodne z zasadami mioci ojczyzny i rel.
Dalka nieustanna& <partanie a /eloci5 zrytualizowany kon'likt.
<parta pielgnacja mitu o spoecznoci prymitywnej byli najgorsi a teraz s
najlepsi. Dojna z helotami stanowia rytualizacje mitu! ze <partanie na pocztku
podbili ziemi i podporzdkowani sobie jej rdzennych mieszka#cw. ?ua zasuga
Cikurga (prawodawca*. "yli wielcy bo pozbyli si niecnego indywidualizmu$
2wizki mae#skie bardzo sabe! m nie mieszka z on! tylko uprawia z ni seJ
od czasu do czasu w celu prokreacji. < anegdoty o porzyczaniu sobie on lub
wsplnym poyciu
1bywatel traci automatycznie swe prawa gdy nie mg pokry6 swoich zobowiza#
wobec pa#stwa gdy traci majtek. 1bcokrajowcy nie mogli kupowa6 sparta#skich
majtkw.
<partanin po mierci ojca bra odpowiedzialno6 za siostry
+usia si oeni6 mae#stwo byo obowizkiem i wanym 3rdem zdobycia
majatku. :chrze nie byli szanowani! a ona braa na siebie wine jego tchrzostwa
%obiety sparta#skie te byy oddzielone od s'ery ekonomicznej i nie pracoway! bray
za to udzia w rozbudowanym systemie rytuaw. D tej s'erze byy
rwnouprawnione z mczyznami. =ytuay miay aspekt atletyczny
Aedynie w <parcie miay prawo dziedziczenia i posiadania majtkw oznaka ich
spo. izolacji. 0a#stwo sparta#skie byoby idealne gdyby nie kobiety! one byy
niebezpieczne bo pocigajce
VII. Dewntrznie sprzeczna pozycja kobiet
1bywatel legitymowa si pochodzeniem wic jego matka musiaa by6 wolna$ Dolna
kobieta bya przekazywana mowi przez wolnego ojca. /onor i szlachetno6 rodziny
mieciy si i w synach i w crkach
.waali e wszystkie kobiety powinny wychodzi6 za m. 1jciec cieszy si
z posiadania crki tylko z tego powodu! e mg j przekaza6 innemu mczy3nie
E Grecy nie przewidywali przyjmowania kobiet goci! kobiety nie podroway!
chyba e po lubie z domu ojca do domu ma (K raz w yciu*
D mitologii porzucone kobiety s postaciami potnymi i gro3nymi (Briadna i +edea
i /era*. %obieta to symbol upadku w wiat natury! jest znakiem miertelnoci! ale
sugeruj te! e ycie bdzie trwa6 nadal
2. SUCHACZ I WIDZ
I. Grecy lud widzw! wyczuleni na rnice oni a obcy nie4Grecy
/erodot jako jeden z pierwszych stworzy wielkie dzieo pisane proz! ale te ci!
ktrzy przekazywali utwory ustnie zwracali du uwag na zachowanie w pamici
wielkich czynw za porednictwem ucha i oka suchaczy.
)). %C-1<4 sawa! ktr si zdobywa! gdy suchaj ci przysze pokolenia5 to co bdzie
pamitane
wg. /omera nie ma nic gorszego ni mier6 pozbawiona kleos. ?latego te czsto to!
Fco si bdzie mwi6G byo gwnym motorem dziaania czowieka.
))). Iunkcja suchania jako kontroli spoecznej. Au sama okazja wygaszania utworw
moga suy6 przedstawianiu porzdku spoecznego i przekazywania odpowiednich
treci tumom.
)L. Aednym z najistotniejszych widowisk byy igrzyska sportowe poza
panhelle#skimi odbyway si rwnie lokalne (:eby! Bteny 0anatenaje*.
2wycistwo oznaczao wrodzon szlachetnoc! umiejtnoci5 ody na cze6
zwycizcy byy pomnikiem ze sw
L. Aednak najwikszym spektaklem dla miasta jest D1A,B mona pokaza6 swoj
si5 u /erodota w opisach wojny wida6 elementy spektaklu. 0o wygranej odbywa si
de'ilada! na polu bitwy stawia si :=10B)1, symbol zwycistwa. D trakcie
de'ilady noszono upy i prowadzono je#cw! cz6 upw oddawano sanktuariom!
wygaszano uroczyste mowy na cze6 polegych! uroczysty pogrzeb (wsplna mogia*.
)nne widowisko to klska miasta jki i lamenty! ten co przegrywa pozbwa si kleos!
zapomina si o nim! niknie w cieniu
L). 0odczas kultw misteryjnych i misteriw eleuzyjskich przedstawiano sceny
dotyczce mierci i zmartwychwstania. 0rzekazywano przez nie wiedz! ktra
dotyczya ycia pozagrobowego. "y6 moe towarzyszyy im muzyka i recytacje
hymnw. Dtajemniczonego nazywano -010:-< Ften! ktry ogldaG
L)). 0od koniec L))) w.p.n.e opracowano pismo al'abetyczne! wynalazek ten jednak
nie przerwa kultury sowa mwionego
<yszenie i widzenie wane dla pamici i przekazu treci kultury! wpyw na
emocje5 w oku umiejscawia si podanie
7y6 Foglda6 wiato soneczneG a zapominanie to cz6 ciemnoci! blask
natomiast BGCB)B to oznaka chway i sawy
D 'ilozo'ii theorin pochodzi od thea FwidzenieG. :heoria zakada utosamienie
wiedzy i widzenia
8el tragedii odkrycie i wizualne przedstawienie porzdku wiata! gdzie
antagonistyczne siy mog by6 obserwowane i zrozumiane5 pokadano zau'anie w
ludzkim umyle! w jego moliwoci tworzenia theoria
Citeratura ustna koncentruje sie na pobudzaniu przyjemnoci przez opisy szczegw
i detale narracji.
0ismo jest bardziej zwizane z abstraktem! czym uniwersalnym! co wicej sowo
zapisane pozostaje niezmienione moliwa jest krytyka i porwnanie
:radycja utna dopuszcza istnienie wicej ni jednej wersji
0rawda BC-:/-)B
:ragedia zakada jednoczesny odbir wzrokowy i suchowy! ale jest przy tym
zaprzeczeniem prawdy
,ajwaniejszy przedmiot kontemplacji wielkie zgromadzenia ludzi! aby wsplnie
witowa6! sucha6 muzyki! oglda6 zawody sportowe lub uczestniczy6 w kultach rel.
<pektakl teatralny pobudza reakcje intelektualne! emocjonalne ale i 'izyczne. <ilny
zwizek wykonawca>widownia
0owodoway dreszcze! drenie! oniemienie! zawroty gowy! szybkie bicie serca!
uczucie zimna itd...
<owo :/-C-M)< FzaczarowanieG odnosi sie do piewu (syren w 1dysei*
L)>L w.p.n.e dochodzi do pro'esjonalizacji sztuki sowa! nauczyciele retoryki&
Gorgiasz! 0rotagoras
8entralne miejsce teatru we wsplnocie ate#skiej! wida6 dum ate#czykw ze swych
spektakli w mowie pogrzebowej 0eryklesa u :ukidydesa. 0odkrela on otwartoc
aten! e nie broni nikomu Fpatrzenia na coG (spektakl! theama*
1d ko#ca L))) w.p.n.e sowo zaczyna zyskiwa6 na znaczeniu! pisanie osabiao wizi
publiczno64autor
D tragedii organizacja treci mitw za pomoc tekstu pisanego daje moliwo6
stworzenia nowego! silnego przekazu wizualnego. Gos i obraz mieszaj si.
E0laton w FIilebieG pisze e ycie moe by6 tragedi lub komedi () takie
porwnanie*
w tragedii publiczno6 oglda spektakl z gry niejako nad nim dominuje! nabiera
dystansu! przypomina to bosk perspektyw. 0rzedstawienie ludzkiego cierpienia
wzmaga u publicznoci poczucie ludzkiej kondycji! z jej ograniczeniami i
koniecznoci mierci.
?;:;=B+" zwizane s z nim pocztki tragedii! wystp chralny poczon
z ruchami tanecznymi na cze6 ?ionizosa! za jego porednictwem przedstawiano
mity o bogach i opowieci o herosach.
Daciwy rozwj dramatu przypada na czasy nowej demokracji Lw.p.n.e
?)1,)21< bg podnych si natury! szale#stwo! ekstaza! przedstawiano na wazach
z orszakiem zoonym z satyrw! postaci o ludzkich nogach! p ludzi! pijanych! w
lubienych gestach i niepohamowanych dzach seksualnych5 irracjonalno6!
kobiety! ekstatyczny taniec! pynnoc granic (zwierz! czowiek! bg* uznanie
wartoci kobiecej emocjonalnoci
8zczony czasami w postaci maski z li6mi bluszczu
+aska przedmiot centralny w teatralnym dowiadczeniu! nieruchome spojenie
maski ma symbolizowa6 obecno6 boskoci
:ragedia nowa de'. widza! miota si on midzy przyjemnoci a blem > paradoks
tragedii! odczuwanie przyjemnoci przez bl
,a publiczno6 dziaay te e'ekty sceniczne (d3wigi! rusztowania* oraz cisza! ktra
wzmagaa napicie! po niej nastpowa wybuch
VIII. Azyk i tragedia
)stotna jest sia znacze# zawarta w jzyku! dyskutowano znaczenie terminw!
pojawiaa sie ta kwestia w tragediach i komediach (mdro6 "achantki! bezbona
pobono64 Bntygona*
Gra sw! podwjne znaczenia! zabawy znaczeniami (Brysto'anes*
<owo! muzyka! ruch tworzy to 10<)< widowisko
IX. narracja
:ragedia ostatecznie nie zerwaa z tradycj oraln o czym wiadcz dugie mowy
posw! posa#cw streszczajce momenty akcji dramatu
Dydarzenia krwawe! okrutne byy opisywane a nie pokazywane
Ble publiczno6 widziaa od razu e'ekty opisywanych czynw! po drugie opowie6 o
tragicznych wypadkach koncentruje uwag na tym! czego si nie widzi. Dydarzenia
ukryte zyskuj wiksze znaczenie! s bardziej tajemnicze! straszne i ciekawe
X. spektakl obywatelski
:eatr budowla publiczna! tu np. .trwalano stosunki z miastami sprzymierzonymi i
ssiednimi! demonstrowano przepych5 pokazywano tam zjawiska godne potpienia i
zwalczenia! mona byo gosi6 pochwa pokoju (komedie*! czasami kpiono
z instytucji pa#stwowych! czasami symboliczne odniesienia do sytuacji aktualnej w
polis
Di3 w teatrze podobna do tej istniejcej w miecie obywatele4widzowie
wiadomi byli wsplnoty! dzielili te same emocje i przeycia
E D tragedii waniejszy od winy i kary jest akt wyboru
XI. tragedia i pismo pismo jednym z warunkw powstania tragedii! wida6
mentalno6 al'abetyczn
2a si oddziaywania tragedii stoi potga sowa pisanego. Citeratur i tragedi czy
konieczno6 ich interpretacji! umiejtnoc poruszania si w wiecie symboli i
rzeczywistoci umownej! waciwa kolejno6.
:ragedia Lw.p.n.e czya powag i wznioso6 moraln i rel. i obrazowanie mityczne
Dszystkie walory ekspresji (muzka! taniec! sowa* pozwalaj zrozumie6 to! co
przekracza ludzki rozum zoon natur czowieka i nietrwao6 kondycji ludzkiej.
3. FORMY YCIA SOECZ!EGO
). czowiek grecki jest tworem polis! tam mg najpeniej zrealizowa6 swj potencja.
0otrzeby rel! rodzinne i uczuciowe byy podporzdkowane porzdkowi politycznemu.
<tosunek& czowiek spoecze#stwo byy dynamiczny5 klasy'ikacja chronologiczna&
8zowiek epoki heroicznej
8zowiek agonistyczny
0olityk
%osmopolita > czowiek hellenistyczny
2a 'asad 'orm spo. zachodziy stosunki ekonomiczne! zwizane z nierwn
dystrybucj dbr. =edystrybucja nadwyek rolnych (podczas wit* jako rytuau
tworzya model spo! ktry przenika na inne relacje zachodzce we wsplnocie.
,ajwaniejsze byo& miso i wino (zarezerwowane n specjalne okazje i spoywane w
kontekcie konkretnych rytuaw*
M"#$% uwicone! je si to podczas obrzdw rel rwnoczenie z paleniem czci
o'iarnej dla bogw bogowie dostaj dym spalonych wntrznoci5 witowanie
dotyczy wtedy i ludzi i bogw5 mani'estacja przynalenoci do danej wsplnoty
W"&% towayszce mu rytuay wzmacniaj wizi! rozadowuj napicia spo w
trakcie permisywistycznego karnawau5 barbay#cy upijali si w nadmiarze! Grecy
nie! pili w sposb rytualny! zawsze rozcie#czone i tylko w okrelonym kontekcie
spo.5 wino stao si mechanizmem tworzdym mae! wyspecjalizowane grupy o
'unkcjach wojskowych! politycznych lub hedonistycznych
%obiety byy od tego odseparowane! piy poktnie! czciy ?ionizosa podczas rytuaw
lekcewacych reguy& zwierz rozszarpywane! surowe miso jadano! pito wino
nierozcie#czone i to w bezadzie
0oezja stanowia (od /omera zaczynajc* integraln cz6 uczty
Ciryka chralna wieta rel
-legie i liryka monodyczna arystokratyczny krg zebrany na wsplnym piciu wina
)). 8zowiek epoki heroicznej
D poematach homeryckich wiat jest zorganizowany wok rytuaw ucztowania5
cechy domostawa basileusa to megaron sala w ktrej ucztowano! oraz spiarnia5
basileus goci ludzi swojej klsy spo. na Fhonorowych ucztachG zyskuje dziki
temu presti i autorytet5 ta gr. :o wojownicy! a ucztowanie wyraa ich status i
wzmacnia spjno6 grupy5 biesiada>uczta zwizana z procesem autoidenty'ikacji
czci elity
@ typy ucztowania
uczty dla uczestnikw wyprawy wojennej na koszt wsplnoty
prywatne uczty arystokracji (wodzw! wojownikw* wzmacniajce wizy lojalnoci!
ktre zacieniaj si w trakcie grupowego wspzawodnictwa przy uczcie
u /omera wsplny posiek poprzedza o'iara5 zwierzta s zabijane w charakterze
darw dla bstw5 miso piecze si na rusztach! a uczta odbywa si w megaronie! s
tam mczy3ni rozlokowani pod cianami i maj przed sob stoliki (jeden na dwch*5
nacisk pooony jest na rwno6! wino zmieszane z wod czerpie si z krateru
)liada zewntrzna 'unkcja spo. uczt wojownikw
1dyseja epika wewntrzna opisujca rozrywk w trakcie uczt5 przedstawienie
poetyckie przygotowane na uczt i czerpicym z niej materia opowieci5 wydarzenie
jest opowiadane i przeywane
))). 8zowiek archaiczny
0rzyjmowanie pozycji plecej i rozdzielenie czynnoci zwizanych z jedzeniem i
piciem
+egaron zmieni si w andron specjalna sala na okrelon ilo6 so' (N! KK! KO
dla KP4QR panw*5 by to 'rgm. 0rocesu! ktry doprowadzi do powstania wskich gr i
wypracowania wyspecjalizowanych rytuaw min. rozdzielania jedzenia od picia.
.cztowanie dzielono na&
?eipnon jedzono i pito
<ymposion pito5 on wypracowa rytuay spo. wk niego rozwino si zoone
wyposaenie wntrz w andronie pikne so'y! wzorzyste poduszki i tkaniny!
ceramika luksusowa! kratery do wina! dzbany! puchary
2dobienia ceramiki byy wizualnym komentarzem do wiata wyobrae# i zaj6 klasy
spoecznej uczestniczcej w biesiadzie.
8entralny element sympozjonu to poezja z muzycznym akompaniamentem5 'ormy
poetyckie odpowiaday spontanicznemu wspzawodnictwu okazjonalnych poetw
?ystych elegijny pasowa do twrczoci oraz improwizacji (po krgu*& kady
biesiadnik po kolei rozwija dany temat
D L) w.p.n.e wytworzya si gr zawodowych poetw (+imnermos! Bnakreont*5
wtki w tych utworach odbijaj zainteresowania tej gr. spo. i jej styl ycia
heroiczne czyny! wojny i mio6 homoseksualna! bark rodziny! kobiet4obywatelek
Drd pijcych powstao swoiste sownictwo
Iunkcja grupy nie polega ju na walce z zewntrznym wrogiem lecz na umocnieniu
jednoci w obrbie polis5 stopienie si 'orm ycia towarzyskiego z politycznym w
onie arystokracji5 sympozjony miay w takim przypadku tworzy6 ekskluzywn
organizacj nastawion na podtrzymanie hegemonii pewnej klasy spoecznej.
E 0ederastia nosia cechy rytuau inicjacyjnego.ukochany otrzymywa od kochanka Q
dary (szat! puchar i wou* ktre symbolizoway msko6 i wejcie w wiat dorosych.
D <parcie& po agoge modzi chopcy wchodzili w skad syssition (gr. wojownikw
skupionych wok codziennej praktyki wsplnego ucztowania*! kady musia
dostarczy6 ustalon ilo6 jedzenia i picia! jeli nie to przestawali by6 czonkami tej gr.!
tracili peni praw obywatelskich
<parta#ski posiek& aiklon i epaiklon. 1bydwie czci przewidyway obowizkowe
skadki5
Biklon speniao symbolicznie 'unkcj i potwierdzao rwno6 uczestnikw i
niezmienn surowo6 obyczaju. jadospis stay placek jczmienny!czarna polewka!
gotowana wieprzowina
-paiklon podkrelao rnice majtku! statusu i dzielnoci militarnej poprzez
zrnicowanie tego! co kady przynosi na uczty5 wikszy wybr potraw
Srda przyjemnoci tkwiy gwnie w drobiazgowo dopracowanych rytuaach! w
zbytku lub coraz bardziej wyszukanych rozrywkach! te poetyckich5 w trakcie
sympozjony czasami wystpoway artystki ('letnistki i tancerki*! akrobaci! mimy!
komedianci! wygaszano toasty! pito na wycigi D literaturze sympozjalnej jest
posta6 bazna! czyli nieproszonego gocia.
/omoseksualizm bywa zinstytucjonalizowany w 'ormie rytuaw inicjacyjnych!
przez ktre musieli przej6 modzi chopcy5 rytualne zaloty5 swoboda seksualna
wkraczaa w sympozjon za spraw niewolnikw (panw i pa#* umilajcych czas
%obiety4obywatelki nigdy nie uczestniczyy w sympozjonach! ani w ucztach
weselnych czy pogrzebowych. %obiety obecne w trakcie uczt to niewolnice! ale
mogy zyska6 specjalny status! jeli zwizay sie z jednym lub z kilkoma panami!
wtedy nazywano je hetairai (hetery*
,adzr nad mieszaniem wina (z wod* sprawowa sympozjarcha basileus5
poeta archaiczny peni 'unkcj prawodawcy sympozjonu & znaczna cz6 jego
popisw ma charakter metasympotyczny podczas uczt ustanawia prawa i
obowizki uczestnikw
E jednym z zabiegw wzmacniajcych zau'anie byo wsplne popenienie czynw
antyspoecznych lub kryminalnych! aby utworzy6 dodatkowy wze wsplnictwa (np.
0ijani chodzili ulicami i niszczyli lub napadali na ludzi*
ale za bdy po pijaku karano podwjnie$
<ympozjon (wieckie*&
=ozdanie wie#cw gociom
Cibacja na cze6 2eusa 1limpijskiegi! herosw...
1dpiewanie peanu na cze6 bogw
,a koniec libacja na cze6 2eusa :elejosa
.cztowanie religijne dotyczyo caoci wsplnoty5 odnosiy si do bogw jako
protektorw i gwarantw oraz regulacji porzdku w polis5 wszystkie rytuay byy
starannie rnicowane! stosownie do kadego kultu5 wtki powrotu do pierwotnych
rytuaw5 budowanie poczucia FgreckociG
@ rodzaje& w miecie i poza (w miecie @ rodzaje& miso spoywano w wityni lub
poza*
E 0itagorejczycy& oddzielenie od wsplnoty! czysto6 rytualna! odrzucaj uczt
o'iarn! wegetarianie
)L. 8zowiek polityczny
-poka klasyczna inny kontekst spo. oraz inne relacje midzy yciem spo. a polis5
wszystkie rodzaje wsplnoty s czciami wsplnoty pa#stwowej5 wiksze znaczenie
polityki
Dsplne ognisko polis (kult /estii* to symboliczny obraz wsplnoty politycznej jako
rodziny5 kolonizatorzy brali ze sob FswjG ogie# do nowo zakadanej kolonii
:aki ogie# w polis by chroniony piecz urzdnikw5 w Btenach byo to w
prytanejonie! czyli w siedzibie archonta eponima (najwyszy urzdnik* prytanejon
by te miejscem ucztowania publicznego (najwyszy zaszczyt*5 prawo do staego
jadania tam miaa wska elita typu arystokratycznego! okrelona przez akty prawne
(kapani misteriw eleuzyjskich! zwycizcy zawodw! Fwybra#cy BpollinaG!
strategowie*5 zaposzenie tam byo te 'orm Jenia podejmowano tam
ambasadorw! powracajcych posw ate#skich itd...posiki opacano z kasy polis$
"ardziej demokratycznym miejscem publicznego ucztowania bya kuchnia oraz sala
bankietowa w :olosie (okrgy budynek nie nadawa si do tradycyjnej uczty
siedzieli tam* OR prytanw penio tam sub i oni tam jadali miso o'iarne i
dostawali diety pienine
0rawa <olona L) w. okrelay reguy prytanejonu oraz uczt arystokratycznych (i rel. i
prywatnych*
Cudowe wita jdn z podstawowych liturgii bya hestiasis! czyli obowizek
wydawania uczt dla czonkw wasnej 'yle podczas ?ionizjw lub 0anatenajw! ale
te o'iary skadane przez miasto rozdawano miso5 lud wymaga od bogatych aby
dostarczali rytualne posiki tej czsci ciaa wsplnotowego! do ktrej naleeli
Bpaturie wito! przewidyway Q okazje skadania o'iar! ktre wyznaczay Q etapy
drogi ku dorosoci
+eion ) wejcie w skad gr
%oureion osignicie dojaoci
Gamelia w chwili lubu
%ad z nich witowano uczt i zawiadczaa ona o prawomocnoci aktu
<ympozjon by nadal postrzegany jako element arystokratycznego stylu ycia. B gr.
arystokratw czyy dziaalno6 polityczn z sympozjonem co w rodzaju klubw
politycznych (heteriach* (pod koniec Lw heterie stay si ogniskiem przewrotu
oligarchicznego*5 p3niej ich zakazano
9mier6 s'era problematyczna5 niektrzy rozwijali koncepcj wiecznego
sympozjonu5 gwnym powodem uczestnictwa w misteriach eleuzyjskich bya
obietnica wiecznego sympozjonu post mortem
D spoecze#stwie tego typu nie istniaa wolno6 jednostki jak j rozumiemy dzisiaj!
bo jednostka bya wtedy 2BD<2- istot spoeczn
L. 8zowiek hellenistyczny
9wiat helle#ski zdominoway @ przeciwstawne 'ormy organizacji spoecznej&
dworskie ycie monarchii hellenistycznych
trans'ormacja wczeniejszych rytuaw miejskich w ekskluzywistycznej polis
kolonialnej
+acedo#ska uczta krlewska (na niej wzorowao si ucztowanie w monarchiach
helle#skich* pod wieloma zwgldami przypominaa wiat homerycki
jadano na leco
wiksza skala duo goci
potrawy ob'ite
zamiowanie do picia
trzeba byo pogodzi6 greck zasad rwnoci z realiami dworu
domieszka zwyczajw perskich przepych na wzr 0ersji sta si przymiotem
krla
malowida! tkaniny! zocone so'y
niektrzy pisz o wolnoci sowa! inni o pijackich bjkach a nawet morderstwach
Ew s'erze prywatnej uczta weselna w stylu greckim ale wzbogacona o rne 'ormy
rozrywki oraz prezenty w postaci naczy# ze zota i srebra (u bogatych tylko*
podczas gdy czowiek okresu klasycznego znajdowa swj najpeniejszy wyraz w
dziaaniu politycznym i podporzdkowywa ycie spoecznym aspektom polis! to w
czasach hellenskich Fby6 obywatelemG oznaczao Fnalee6 do helle#skiej elity
kulturalnejG5 uczta jako 'orma dowiadczania treci kultury zostaa przemodelowana.
Dan rol odgrywaa edukacja! w Btenach od )L w.p.n.e wstpienie do grupy
obywateli wizao si z e'ebi! podczas ktrej wszyscy obywatele pci mskiej (KT4@R
lat* musieli przej6 szkolenie oglne i wojskowe pod kontrol urzdnikw
pa#stwowych. D miastach helle#skich wyksztacenie zdobywao si w gimnazjonach
pod okiem urzdnika pa#stwowego gimnazjarchy.
1rganizacja nauki powtarzaa tradycyjny schemat organizacji kultu nacechowany
przez wspln wasno6 i kolee#stwo wyrose ze wsplnego ucztowania5
powstaway stae instytucje! szkoy a zalkiem kadej z nich bya gr. przyjaci.
Cudzie ci razem skadali o'iary! razem jedli
)naczej wyglday te liturgie bogaci notable przecigali si w pokazowyh aktach
dobroczynnoci na rzecz ludu. Bkty te przypominay cicy na bogatym Bte#czyku
obowizek sitesis! poniewa wizay si z okrelon 'unkcj publiczn lub t penion
podczas wit rel.! ludzie ci chcieli te upamitni6 samych siebie poprzez wielkie
darowizny5 bya to 'orma mediacji midzy bogatymi a biednymi5 niewolnikw nigdy
nie obejmoway akty tej szczodroci
0olis czua si czci szerszej! helle#skiej wsplnoty kulturowej
'. CZOWIEK I (OGOWIE
dowiadczenie FwitociG byo powszechne blisko6 w yciu codziennym5 blisko6
bstwa! styczno6 z nim! uwikane relacje z lud3mi5 lk przed bstwem
rel. Grekw nie opieraa si na jakim objawieniu udzielonym ludziom przez
bstwo
brak proroka zaoyciela
brak witej ksigi wykadajcej prawdy objawione
brak kasty zawodowych kapanw (otwarty dostp do tej 'unkcji*
brak dogmatw
brak idei Fgrzechu pierworodnegoG Grek jest FczystyG
brak sowa ktre pokrywaoby si semantycznie ze sowem FreligiaG
religijno6 polega na skrupulatnym przestrzeganiu rytw kultowych
kade nowo narodzone dziecko obnoszono wok ogniska! aby nada6 religijn
sankcj jego wejciu w przestrze# domow
Fwito6G ulega terytorializacji miejsca powicone kultowi tkwicych tam mocy
sanktuaria
wite jest wszystko co emanuje z mocy nadprzyrodzonych! a zwaszcza z boskiej
woli wity porzdek natury! pory roku! niezmienny porzdek ycia spoecznego
). postpowanie wobec s'ery mocy> nadprzyrodzonej bdzie zorientowane na
zapewnienie sobie jej przychylnoci i odegnanie negatywnej przemocy5 rytua
bagalny polega przede wszystkim na o'ierze wotywnej! ktrej towarzysz mody5
obejmuje to o'iarowanie kosztownoci! libacji! okazaych budynkw kultowych! ale
centraln 'unkcj peni o'iara zwierzca5 o'iary podtrzymuj dobre stosunki ludzi
z bogami
)). zmaza FmiasmaG przewinienie wykraczajce poza granice porzdku prawnego
i moralnego5 sprowadza na winowajc bosk zemst! ktra rozciga si te na
wsplnot5 pojcie to wie si z brudem! nieczystoci5 czowiek dotknity tym nie
moe zblia6 si do tego! co wite! podczas praktyk rytualnych musi by6 wygnany ze
wsplnoty! aby jej nie zarazi65
rytua pharmakos co roku wsplnota wybiera jednego ze swych marginesowych
czonkw dotknitego kalectwem i wygania go aby wraz z nim pozby6 si rytualnie
wszelkiej zmazy
procedura katharsis polega gwnie na ablucji za pomoc wody5 cel& przywrcenie
nieczystej jednostce takiego poziomu czystoci jakiego wymaga od niej porzdek
kultury5 naley dokona6 oczyszczenia po stosunku seksualnym5 dom oczyci6 w
ktrym doszo do narodzin lub mierci
to narodzin epiki z pewnoci stanowiy tradycyjne mity o bstwach i mocach
panujcych nad wiatem5 zawarta tam wiedza jest wiarygodna i przekonuja z uwagi
na sw anonimowo6! rozpowszechnienie w czasie i przestrzeni5 politeizm jest
chaotyczny5 poezja epicka poddaje materia selekcji i uporzdkowaniu5 poezja epicka
utrzymuje podstawowe cechy mitw
/ezjod jako ) sumuje w :eogonii FpodrcznikG religijny Grekw
))). =nica>prg ktry dzieli bogw od herosw jest znacznie wikszy ni ten miedzy
herosami a lud3mi5 zosta on narzucony przez charakter homeryckich wyobrae#5
przekroczenie progu nastpuje gwnie w s'erze genealogii& herosi maj boskie
pochodzenie dziki czstym zwizkom bogw ze miertelnikami& z nich wywodz si
arystokratyczne rody5 uwikanie tych wiatw oswojenie sie ich obecnoci!
przypisanie im relacji ludzkich! ale s oni potniejsi
,ie ma mowy o wszechmocy i wszechwiedzy bstw5 bogowie s z reguy postaciami
wielo'unkcyjnymi zakres ich dziaa# obejmuje wiele dziedzim! ktre czso krzyuj
sie z kompetencjami innych bstw5 mnogo6 'unkcji wyraa si przez rne
przydomki
)L. 2eus zasada legalnej wadzy! zdetronizowa %ronosa! uporzdkowany rozdzia
midzy niebem a ziemi nasta5 czy moc i sprawiedliwo6
Btena spodzona bez udziau kobiety$ ?epozytariuszka inteligencji praktycznej5
peni te 'uncj promachos! zbrojnego przewodnika i bro#cy
Bpollo ma dar jasnowidzenia! zna przyszo65 patron sanktuariw wieszczbiarskich5
zapewnia harmoni! pikno i ad estetyczny
B'rodyta bogini mioci erotycznej i prokreacji! zwizana z poadaniem! poza s'er
rodziny i mae#stwa
)nne bstwa powstaway przez dowiadczenia spo. i polityczne! wysnuwane w
procesie abstrakcji i sublimacji waroci nowej rzeczywistoci zbiorowej5 ?ike
(sprawiedliwo6* -irene (pokj* :yche (los! 'ortuna*5 bstwa wczone w horyzont
polis! stay si przedstawicielami rel obywatelskiej i spolitycyzowanej5 wszystkim
bstwom nakazano peni6 suzb na rzecz ludzkiej polis (zapewnianie pomylnoci i
opiece! doradzaniu*
D epoce hellenistycznej kontakty z innymi rel. doprowadzay do poszerzenia
greckiego panteonu o cudzoziemskie bstwa
1bowizki kapa#skie przydzielano czsto w 'ormie losowania! a jeli byo jakie
dziedziczenie w konkretnych rodach to byo ono kontrolowane prez polis
<kadanie o'iary wyrasta z oszustwa! ktre wymyli 0rometeusz! ktre pooyo kres
pierwotnemu! wsplnemu ucztowaniu bogw i ludzi i wyznaczyo osobne dla kadej
grupy potrawy (dym bogowie! miso ludzie*
1'iary chtoniczne& w ciemnociach nocy! bezporednio na ziemi! caopalenie o'iary
rytua odstrczajcy a nie zbliajcy
/ades dla Grekw by bstwem bez wity# i kultu
L. +isteria i sekty&
1bowizek milczenia! dopuszczano niewolnikw i kobiety! zwracaj si do czowieka
jako takiego! sigaj do gbszych pokadw egzystencji5 skomplikowane procedury
inicjacyjne
1 eleuzyjskich obrzdw stanowi historia ?emeter i 0erse'ony (odniesienie do
mierci i odrodzenia! s'ery seksualnej prokreacji oraz nadziei odkupienia od mierci*
1zdrawiaj dziki epi'anii zbawienia i nowych narodzin i FoczyszczajG widzw4
uczestnikw5 ate#ska polis zarzdzaa tymi misteriami
)naczej byo z sektami mdrociowo religijnymi np. 2 ruchem or'ickim (L) w.p.n.e*
D s'erze spo. ruchy te odwoyway si do grup wykluczonych i upoledzonych5 nie
stanowiy dopenienia ale radykaln alternatyw wobec 'orm religijnoci miejskiej5
model ycia przeciwstawny yciu obywatela! wegetarianizm! gorliwa dyscyplina!
odpokutowanie winy poprzez trudy podlejszej egzystencji ziemskiej5 dualizm dusza
i ciao! dusza jest uwiziona w ciele i trzeba j uwolni6! praktykowanie powice#!
wyrzecze#! ascezy! rezygnacja ze skadania o'iar! indywidualne zbawienie
or'izm upatrywa w ?ionizosie boga pierwotnej! utraconej niewinnoci! pokoju
wrd ludzi naruszonego przez oparte na przemocy spoecze#stwa wojny i polityki
pitagorejczycy rozwijaj or'ick koncepcj zbawienia5 reinkarnacja duszy5
wyrzeczenia! wstrzemi3liwo6! oddanie si wiedzy teoretycznej
L). oglnie...przestrzeganie regu i rytuaw religii olimpijskiej jest wspistotne
z istnieniem polis i jej politycznego ukadu! akceptacja religii olimpijskiej! jej rytuaw
oznacza bycie nie tylko obywatelem le take Grekiem
O. 1";DB:-C
centrum i wzorzec ksztatowania si greckiej arystokracji stanowia <parta! tam
pojcie elity oznaczao bycie wolnym5 wolni i niewolni elita i masa
na wyposaenie grobw arystokratycznych skaday si czsci uzbrojenia (to bya ta
rnica*! zwyczaj noszenia broni! te w zawiatach! wyrnia ich
tyrani byli czsto najpierw demagogami! brali na siebie przywdztwo ludu i cieszyli
si zau'aniem! ale musieli okazywa6 niech6 bogatym
jedn z przyczyn rozwoju demokracji bezporedniej by wzrost liczby obywateli w
obrbie miasta oraz osabienie ascholia (pracy na roli*
w tym systemie ludzie liczyli sie o ile uczestniczyli w zgromadzeniu ludu! czyli
panowie z obywatelstwem! wolni
w epoce klasycznej obywatelstwo jest rwnorzdne z tosamoci obywatela4
wojownika5 aby nalee6 do grona obywateli trzeba byo mie6 co! co zapewniao
dochd.
p3niej zaczto do grona obywateli dopuszcza6 ubogich (ale wolnych*5 grupy
przywdcze miay wpyw na edukacj polityczn i miay umiejtnoci oratorskie i
przywdcze! co prowadzio do powiau wewntrz miast
oligarchowie chcieli zmniejszy6 zasig obywatelstwa! ale nie chodzio o licznych lub
nie! ale o ubogich i posiadaczy
wojna Bteny <parta w L w.p.n.e to kon'likt midzy dwoma orodkami politycznymi
jednym z gwnych czynnikw jednoczcych bogatych i ubogich byy liturgie5 bez
nich niemoliwe byoby 'unkcjonowanie miasta! organizowali wita! sztuki w
teatrze5 zaskarbiali sobie przychylnoc ludu i zyskiwali presti5 przykadem by %imon
pozwala biedakom naje6 si! dawa te ubrania! bardzo hojny
podobno te 0erykles przekupi masy wprowadzajc rekompensaty 'inansowe za
udzia w spektaklach i sdach5 demagogia ta pozwalaa mu na swobod dziaania w
rozporzdzaniu kas pa#stwow i robotami publicznymi
idea& dochody pa#stwa tosame z dochodami obywateli! koncepcja ta zakadaa brak
autonomii i zwierzchnictwa nad obywatelami
pa#stwo tworzy lud (pozwalao to na przemieszczenie na jaki czas polis*5 w zwizku
z tym lud stanowi pa#stwo! stoi ponad prawem i jest jedynym 3rdem prawa
bardzo byli przeciwni zmianom w prawie
demokracja pierwotnie bya sowem bardzo ostrym! nasyconym znaczeniem
polemicznym i stosowanym raczej przez jej wrogw
demokracja epoki klasycznej to kompromis midzy panami a ludem! kompromis
oparty na kulturze politycznej
u Brystotelesa jest rozgraniczenie&
dobra demokracja to politeia
ta nie cieszca si dobr saw to wanie demokracja