RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh

häc 6

PhÇn I
A - lý do chän ®Ò tµi

1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®èi tîng nghiªn cøu

a- §èi tîng häc sinh.
N¨m häc 2003 - 2004 trêng giao cho t«i trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n sinh häc ë 2 líp 6A vµ 6B. Nh×n chung chÊt lîng
häc sinh kh«ng ®ång ®Òu vÒ häc lùc còng nh vÒ kh¶ n¨ng nhËn thøc.
- Líp 6A: 49 em vÒ häc lùc tréi h¬n líp 6B, hiÕu ®éng, nhanh nhÑn, ho¹t b¸t nhng ®«i khi hay th¸i qu¸, hay ån mÊt
trËt tù trong nghiªn cøu vËt mÉu.
- Líp 6B: 46 em æn ®Þnh vÒ nÒ nÕp song trong nh÷ng giê quan s¸t tranh, vËt mÉu c¸c em cha thùc sù cè g¾ng hÕt
m×nh.
Nh×n chung c¸c em nhiÖt t×nh, ham hiÓu biÕt thÝch t×m tßi kh¸m ph¸ thÕ giíi tù nhiªn cña c¸c loµi thùc vËt
xung quanh. §©y chÝnh lµ ®éng lùc thuËn lîi gióp t«i thªm quyÕt t©m nghiªn cøu ®Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm
nµy
b- Nh×n nhËn vÒ gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n sinh líp 6:
Ngay tõ ®Çu n¨m 2002 - 2003 trêng chóng t«i ®· tiÕn hµnh bè trÝ nh÷ng ®ång chÝ gi¸o viªn cã tr×nh ®é
chuyªn m«n ®¹t chuÈn trë lªn ®Ó ®øng líp thay s¸ch, trong ®ã cã bé m«n sinh häc. MÆc dï kinh nghiÖm gi¶ng d¹y
nhiÒu n¨m cña b¶n th©n ®· cã song vÒ ph¬ng ph¸p ®æi míi trong thay s¸ch vÉn cßn lóng tóng ®Æc biÖt lµ ph¬ng
ph¸p. TÊt c¶ chóng t«i ®îc giao nhiÖm vô cã tÝnh chÊt chiÕn lîc cña ngµnh. B¶n th©n t«i còng nh c¸c ®ång chÝ ®-
îc giao nhiÖm vô gi¶ng d¹y ë nh÷ng líp thay s¸ch kh«ng tr¸nh khái tr¨n trë lo toan vÒ viÖc ®æi m¬Ý ph¬ng ph¸p
gi¶ng d¹y, t«i quyÕt t©m nghiªn cøu lý luËn vµ thùc tiÔn cña yªu cÇu cÊp b¸ch trong ®æi míi ph¬ng ph¸p ®Ó tiÕn
hµnh ®Ò tµi.
c- §Æc ®iÓm bé m«n sinh häc 6:

1
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

Ch¬ng tr×nh sinh häc 6 nghiªn cøu chñ yÕu vÒ giíi thùc vËt - mét thÕ giíi tù nhiªn bao quanh chóng ta gÇn
gòi. V× vËy nguån vËt mÉu sèng ®éng vµ dÔ kiÕm t×m. VËt mÉu lµ ph¬ng tiÖn d¹y häc mang l¹i hiÖu qu¶ cao,
thu hót sù t×m tßi vµ kh¸m ph¸ cña häc sinh.
d- NhËn thøc vÒ yªu cÇu cÊp b¸ch cña ngµnh trong ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc nãi chung vµ ®æi míi ph¬ng
ph¸p d¹y häc sinh häc nãi riªng.
Lµ gi¸o viªn ®øng líp t«i nhËn thøc ®îc tr¸ch nhiÖm cña m×nh kh«ng ngõng häc tËp n©ng cao kiÕn thøc ®Æc
biÖt lµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y - häc. B¶n th©n t«i ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu s¸ch b¸o, tµi liÖu båi dìng gi¸o viªn
trung häc c¬ së ch¬ng tr×nh thay s¸ch, t«i nhËn thÊy r»ng trong hÖ thèng c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc th× ph¬ng ph¸p tù
lùc quan s¸t t×m tßi kiÕn thøc lµ mét trong nh÷ng ph¬ng ph¸p träng t©m cña d¹y häc sinh häc 6, ®Ó ®¹t ®îc môc
tiªu chung cña d¹y vµ häc.
2. Lý do cô thÓ.
Tõ nh÷ng nhËn thøc trªn t«i rót ra lý do cô thÓ nh sau:
- Do yªu cÇu cÊp b¸ch cña ngµnh trong ph¬ng ph¸p ®æi míi d¹y häc.
- Do ®Æc trng cña m«n sinh häc 6 kªnh h×nh ®ßi hái quan s¸t trªn mÉu vËt, tranh vÏ lµ chñ yÕu lµm cho häc sinh
chñ ®éng lÜnh héi kiÕn thøc, tù lùc s¸ng t¹o, ph¸t triÓn t duy.
- §èi tîng häc sinh ham hiÓu biÕt, hiÕu ®éng.
- Tu©n theo quy luËt bÊt biÕn cña qu¸ tr×nh nhËn thøc " Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng" phï hîp víi
quy luËt ph¸t triÓn t duy ë häc sinh - môc tiªu ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc
- C¸c gi¸o viªn nãi chung trong ®ã cã b¶n th©n t«i viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p quan s¸t cßn ®¬n thuÇn, gß bã, gîng
Ðp. Cha t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh tù häc, tù t×m tßi kiÕn thøc.

B- ph¹m vi giíi h¹n ®Ò tµi

- §èi tîng nghiªn cøu: Häc sinh 2 líp 6A vµ 6B trêng THCS Xu©n Trêng.
- Thêi gian nghiªn cøu: Tõ th¸ng 9 - 2003 ®Õn th¸ng 03 - 2004.
2
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

- Giíi h¹n ®Ò tµi: §Ò tµi cña t«i chØ ®Ò cËp mét vÊn ®Ò nhá trong viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ë m«n sinh
häc 6. §ã lµ " RÌn kÜ n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6".

C- C¸c bíc tiÕn hµnh

- Kh¶o s¸t t×m hiÓu vÒ chÊt lîng, häc lùc ®Çu n¨m m«n sinh häc 6 ( th¸ng 9 - 2003).
- Tham kh¶o tµi liÖu ph©n tÝch s¬ lîc ®Æc ®iÓm ®èi tîng.
- Thùc nghiÖm trªn ®èi tîng häc sinh.
- ViÕt s¸ng kiÕn kinh nghiÖm.

D- ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra quan s¸t.
- Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn.
- Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm.
- Ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm ®èi chøng so s¸nh.
- Ph¬ng ph¸p nªu g¬ng.
- KÕt hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p hç trî kh¸c

E - Tµi liÖu nghiªn cøu

- S¸ch gi¸o viªn sinh häc 6 cò xuÊt b¶n n¨m 1981
- S¸ch gi¸o viªn sinh häc 6 xuÊt b¶n n¨m 2002.
- S¸ch ph©n lo¹i thùc vËt - §¹i häc s ph¹m.
- Gi¸o häc ph¸p - §¹i häc s ph¹m.
- Tµi liÖu ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc do phßng gi¸o dôc cÊp.
- Chuyªn ®Ò d¹y häc theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc
3
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

- Tµi liÖu ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc víi ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc do th¹c sü Lª V¨n Oanh gi¸o viªn trêng
®¹i häc Hång §øc viÕt n¨m 2003.

4
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

PhÇn II

Néi dung
A - C¥ së lý luËn vµ thùc tiÔn
1. C¬ së lý luËn.
Qua nghiªn cøu c¸c tµi liÖu tham kh¶o t«i thÊy b¶n chÊt cña viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ( hoÆc d¹y häc
theo ph¬ng ph¸p tÝch cùc ) lµ viÖc sö dông hîp lý nhiÒu ph¬ng ph¸p d¹y häc cïng víi nhiÒu h×nh thøc tæ chøc d¹y
häc kh¸c nhau ®Ó häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc, s¸ng t¹o. Nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc
ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy n©ng cao kh¶ n¨ng vËn dông thùc tiÔn.
a- C¬ së khoa häc vÒ néi dung kiÕn thøc.
Sinh häc 6 nghiªn cøu toµn bé giíi thùc vËt, tõ nh÷ng kiÕn thøc vÒ tÕ bµo thùc vËt ®¬n vÞ sèng ®Õn nh÷ng
kiÕn thøc vÒ sinh lý thùc vËt, m«i trêng, giíi nÊm. Néi dung kiÕn thøc thêng ®îc diÔn ®¹t qua tranh vÏ, m« h×nh
hoÆc c¸c mÉu vËt sèng ®éng. Tranh trong s¸ch sinh häc 6, râ nÐt lµm s¸ng tá néi dung cÇn quan s¸t, t×m tßi. Tranh
®Ñp ®îc sao chôp tõ mÉu vËt cã thËt nªn sèng ®éng l«i cuèn sù quan s¸t cña häc sinh.
b- Nh÷ng c¬ së vÒ vai trß cña ngêi d¹y.
Ngêi d¹y víi vai trß chñ ®¹o tæ chøc híng dÉn häc sinh sö dông c¸c ph¬ng ph¸p quan s¸t, m« t¶ thÝ nghiÖm hay
thùc nghiÖm ®Ó gióp häc sinh t×m tßi ph¸t hiÖn kiÕn thøc sinh häc. Ngêi d¹y tæ chøc híng dÉn giao viÖc ®Ó häc
sinh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp, theo dâi gióp ®ì ®Ó häc sinh ®¹t ®îc kÕt qu¶ nhËn thøc, lµ ngêi uèn n¾n khi
häc sinh gÆp khã kh¨n lµ träng tµi mÉu mùc chÝnh x¸c khi häc sinh th¶o luËn.
c- C¬ së khoa häc vÒ nhiÖm vô cña häc sinh.

5
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

- Häc sinh ph¶i ®îc tiÕp nhËn kiÕn thøc theo quy luËt cña qu¸ tr×nh nhËn thøc tõ ®ã x¸c ®Þnh ®îc ph¬ng
ph¸p chñ ®¹o trong d¹y häc sinh häc 6 lµ quan s¸t.
- Häc sinh cã nhu cÇu t×m hiÓu kh¸m ph¸.
- Häc sinh tù tham gia c¸c ho¹t ®éng quan s¸t nghiªn cøu do gi¸o viªn tæ chøc híng dÉn. Gi¸o viªn gióp häc sinh
®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn kiÕn thøc.
- Häc sinh chñ ®éng thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng häc tËp ( c¸ nh©n hoÆc theo nhãm) díi sù ®iÒu khiÓn cña gi¸o
viªn.

2. C¬ së thùc tiÔn.
VÒ kªnh ch÷ : KiÕn thøc trªn hÖ thèng kªnh ch÷ thu gän, râ rµng, träng t©m. HÖ thèng c©u hái cã tÝnh chÊt
tæng hîp nhng võa søc vµ ®a häc sinh vÒ thÕ chñ ®éng trong nhËn thøc. §Ó tr¶ lêi ®îc c¸c c©u hái c¸c em ph¶i
quan s¸t, ®©y lµ ®Æc thï cña bé m«n sinh häc nãi chung vµ sinh häc 6 nãi riªng. C©u hái l«gÝc ®a häc sinh ®Õn
víi nh÷ng ho¹t ®éng häc tËp liªn tiÕp cã tÝnh hÖ thèng ®Ó ®¹t ®îc kiÕn thøc cÇn t×m tßi. Tuy nhiªn tõ hÖ thèng
c©u hái trªn còng cho phÐp häc sinh cã nhiÒu c¸ch tr¶ lêi kh¸c nhau vÒ mét hiÖn tîng quan s¸t ®îc ( do kh¶ n¨ng
quan s¸t, thu nhËn kiÕn thøc cña c¸c em ®Òu kh«ng gièng nhau). ë ®©y biÓu hiÖn tÝnh ®a d¹ng phong phó ng«n
tõ diÔn ®¹t, c¸ch nãi c¸ch nh×n nhËn vµ kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh. Song mÊu chèt cña vÊn ®Ò lµ c¸c em ®îc tù
ho¹t ®éng t×m tßi ra kiÕn thøc míi. Cuèi bµi cã phÇn chèt kiÕn thøc häc sinh cÇn cã ®îc trong bµi häc. Nh vËy dï
c¸ch diÔn ®¹t nh thÕ nµo, con ®êng ®i ra sao th× cuèi cïng c¶ tËp thÓ líp ®Òu ®i ®Õn ®Ých lµ phÇn kÕt luËn
mµu hång ë cuèi bµi. Mµu s¾c ®Ëm râ nÐt ®îc in trong khu«n h×nh mµu cã t¸c dông kÝch thÝch c¸c em ®Ó ý
®Õn c¸i ®Ých mµ bµi häc c¸c em ®¹t ®îc. NhiÒu ®¬n vÞ kiÕn thøc ®îc cung cÊp cho häc sinh díi d¹ng th«ng tin
yªu cÇu kü n¨ng lµm viÖc tù lùc víi s¸ch gi¸o khoa cña häc sinh còng ph¶i rÌn luyÖn, trau dåi, trao ®æi nhãm ®Ó cã
c¸ch n¾m b¾t kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng. Ngoµi ra kªnh ch÷ cßn cã cßn cã môc " Em cã biÕt " hç trî cho kiÕn

6
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

thøc trong bµi häc. §©y thêng lµ nh÷ng mÉu chuyÖn vÒ giíi thùc vËt ng¾n gänsóc tÝch, hay ®¸p øng nhu cÇu cña
ngêi häc.
VÒ kªnh h×nh: Mµu s¾c ®Ñp thu hót sù tß mß cña c¸c em häc sinh líp 6. C¸c chi tiÕt ®Çy ®ñ cô thÓ, thÓ
hiÖn râ cÇn nghiªn cøu, ho¹ tiÕt ®Ñp, b¾t m¾t. Trong hÖ thèng kªnh h×nh cßn giíi thiÖu ®îc tÝnh ®a d¹ng, phong
phó cña giíi thùc vËt cã nhiÒu ®¹i diÖn quý hiÕm khã thu lîm hoÆc chØ cã ë nh÷ng vïng nhÊt ®Þnh ( vÝ dô c©y
n¾p Êm). §èi víi nh÷ng kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o trong kªnh h×nh ®Æc biÖt quan träng bëi kh«ng ph¶i cÊu t¹o hiÓn vi
nµo häc sinh còng cã thÓ quan s¸t b»ng c¸c dông cô cã ë trêng líp. Riªng m¶ng c¸c hiÖn tîng sinh lý, chøc n¨ng kªnh
h×nh giíi thiÖu l¹i ë d¹ng m« t¶ thÝ nghiÖm cã s½n. ë ®©y nhiÒu thÝ nghiÖm,thùc nghiÖm cã thÓ lµm ®îc song
viÖc giíi thiÖu thÝ nghiÖm gióp häc sinh cã thÓ tiÕn hµnh ®éc lËp ë nhµ theo dâi kÕt qu¶ vµ ®èi chiÕu rót ra kÕt
qu¶ b¸o c¸o. RÌn cho häc sinh kh¶ n¨ng nghiªn cøu khoa häc. D¹ng mÉu vËt thËt dÔ ph©n tÝch dÔ t×m, dÔ kiÕm.
Häc sinh dÔ nhËn biÕt ®îc cÊu t¹o ngoµi cña thùc vËt, m«i trêng sèng vµ vai trß cña thùc vËt ®ã ®èi víi ®êi sèng
con ngêi. Do gÇn gòi víi thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ häc sinh sèng ë n«ng th«n, c¸c em cã thÓ dÔ dµng ph©n lo¹i l¸
theo kiÓu g©n, kiÓu mäc, l¸ ®¬n, l¸ kÐp...
Víi ®iÒu kiÖn trang thiÕt bÞ hiÖn cã cña c¸c trêng trung häc c¬ së, c¸c em cã thÓ tiÕn hµnh quan s¸t cÊu t¹o vËt
thÓ b»ng kÝnh lóp, kÝnh hiÓn vi trªn c¸c tiªu b¶n cã s½n.

B- BiÖn ph¸p thùc hiÖn

1. B»ng viÖc chñ ®éng quan s¸t gióp häc sinh tù nhËn ®Þnh kh¸i qu¸t vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu.
a- Quan s¸t trªn mÉu vËt : B»ng trùc gi¸c vµ xóc gi¸c kiÓm tra vËt mÉu häc sinh sÏ t×m tßi kiÕn thøc kh¸i qu¸t nhËn
®Þnh ®îc bao qu¸t kiÕn thøc cÇn nghiªn cøu.BiÕt ph©n tÝch hay m« t¶ mÉu vËt tõ ®ã häc sinh tù thu thËp th«ng
tin vµo vë bµi tËp hay phiÕu häc tËp.
VÝ dô: Bµi 9 : C¸c lo¹i rÔ vµ c¸c miÒn cña rÔ
Môc tiªu: Qua bµi häc häc sinh nhËn biÕt ®îc rÔ cäc rÔ chïm. BiÕt ph©n lo¹i rÔ, tõ ®ã nªu lªn ®îc ®Æc ®iÓm cña
rÔ cäc vµ rÔ chïm. BiÕt lÊy vÝ dô thùc tiÔn vµ øng dông lµm bµi tËp.
7
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
- GV yªu cÇu häc sinh ®Æt c¸c bé - HS lµm theo lÖnh
rÔ cña nhãm m×nh cã lªn bµn häc.
- GV ®Þnh híng : C¸c em h·y - HS trao ®æi nhãm t×m nh÷ng c©y
cã bé rÔ gièng nhau xÕp thµnh mét nhãm
ph©n chia c¸c bé rÔ cña nhãm
m×nh thµnh 2 nhãm.
- GV theo dâi ho¹t ®éng cña häc - HS chia nh÷ng bé rÔ hiÖn cã thµnh 2 nhãm
sinh
Lu ý HS cã thÓ xÕp sai Nhãm 1: Gåm rÔ c©y bëi vµ c©y nh·n
Nhãm 2 : RÔ c©y lóa,rÔ c©y tái
- GV yªu cÇu häc sinh ®èi chiÕu - HS quan s¸t tranh ®èi chiÕu thùc tÕ
thùc tÕ víi h×nh 9.1a vµ 9.1 b
- GV ®Þnh híng cho häc sinh
nhËn biÕt ®©u lµ nhãm c©y cã rÔ
cäc, ®©u lµ nhãm c©y cã rÔ chïm
8
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

? GV yªu cÇu häc sinh x¸c ®Þnh - HS x¸c ®Þnh

nhãm c©y cã rÔ cäc vµ nhãm c©y
cã rÔ chïm.
b- GV rÌn kÜ n¨ng quan s¸t nhËn - HS quan s¸t h×nh 9.2 ph©n lo¹i rÔ vµo phiÕu ®Þnh cho häc sinh b»ng c¸ch
phiÕu häc tËp.

yªu cÇu häc sinh quan s¸t h×nh 9.2 - C©y rÔ cäc: C©y bëi, hång xiªm,...
vµ lµm phiÕu häc tËp ph©n lo¹i rÔ - C©y rÔ chïm: c©y tái, c©y lóa
+ GV tiÕp tôc rÌn luyÖn kÜ n¨ng
quan s¸t cho HS b»ng c¸ch cho c¸c - HS lÊy vÝ dô
vÝ dô vÒ c©y cã rÔ cäc, c©y cã rÔ
chïm?

Nh ®· tr×nh bµy ë trªn qua viÖc quan s¸t vËt thËt céng víi quan s¸t tranh häc sinh ®· n¾m ®îc mét c¸ch kh¸i
qu¸t vÒ ®Æc ®iÓm cña rÔ cäc, rÔ chïm. Tõ ®Æc ®iÓm kh¸i qu¸t ®ã mµ c¸c em cã thÓ ph©n lo¹i rÔ, nhËn biÕt
®îc c©y rÔ cäc, c©y rÔ chïm trong tù nhiªn b»ng c¸ch so s¸nh víi vËt mÉu, tranh mÉu.
2. B»ng quan s¸t gióp häc sinh ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña néi dung kiÕn thøc cña vÊn ®Ò nghiªn cøu.
a- Quan s¸t trªn vËt mÉu ®Ó t×m hiÓu ph©n tÝch néi dung kiÕn thøc.

9
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

VÝ dô: Bµi 9 - " c¸c lo¹i rÔ vµ c¸c miÒn cña rÔ". Nh ta ®· biÕt ngoµi môc tiªu nhËn biÕt ®îc rÔ cäc, rÔ chïm
th× häc sinh cßn ph¶i biÕt nªu ®¨c ®iÓm cña rÔ cäc, rÔ chïm mét c¸ch chÝnh x¸c.

Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
Trªn c¬ së häc sinh x¸c ®Þnh ®îc ®©u - Ph©n biÖt nhãm c©y :
lµ nhãm c©y rÔ cäc, ®©u lµ nhãm c©y + rÔ cäc
rÔ chïm trong mÉu vËt cña tæ + rÔ chïm
- GV ®Þnh híng cho häc sinh quan s¸t - Häc sinh quan s¸t ®¹i diÖn rÔ cäc vµ rÔ so s¸nh rÔ cäc kh¸c rÔ chïm nh÷ng
chïm b»ng m¾t thêng vµ b»ng kÝnh lóp.

®iÓm nµo.
GV yªu cÇu häc sinh quan s¸t rÔ c©y
bëi - RÔ c©y bëi (rÔ cäc) gåm 1 rÔ c¸i to dµi
vµ ghi l¹i ®Æc ®iÓm cña rÔ c©y bëi. Råi tõ ®ã mäc ra c¸c rÔ con nhá h¬n
vµ rÔ ch¸u bÐ li ti.
- GV yªu cÇu häc sinh ®èi chiÕu kÕt - HS ®èi chiÕu trªn h×nh 9.1 a
qu¶ quan s¸t nhËn xÐt víi h×nh 9.1 a
- GV yªu cÇu häc sinh x¸c ®Þnh rÔ c¸i, - Häc sinh x¸c ®Þnh c¸c rÔ c¸i, con,

10
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

con, ch¸u trªn h×nh ch¸u trªn h×nh.

+ GV yªu cÇu HS quan s¸t rÔ lóa ghi - HS quan s¸t ghi l¹i ®Æc ®iÓm : rÔ lóa( rÔ l¹i ®Æc ®iÓm.
chïm)gåm nhiÒu rÔ to dµi gÇn b»ng nhau
mäc to¶ chïm tõ gèc th©n kh«ng cã rÔ
c¸i
- Cho häc sinh thùc hµnh trªn vËt mÉu - HS thùc hµnh trªn vËt mÉu
b»ng c¸ch cho HS cÇm nh÷ng bé rÔ
kh¸c nhau vµ nhËn xÐt nªu ý kiÕn vÒ
®Æc ®iÓm cña rÔ vµ xÕp lo¹i.
- Häc sinh thùc hµnh trªn h×nh 9.1 a,
9.1 b
Chó ý: T¨ng sè lîng HS ®îc biÓu
hiÖn m×nh tríc tËp thÓ.

b- Gi¸o viªn rÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh, sau khi biÕt ®îc c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc trng cña rÔ cäc, rÔ chïm
b»ng c¸ch: cho HS ph©n nhãm l¹i c¸c lo¹i rÔ mµ tæ m×nh cã cho chÝnh x¸c.
- Qua n¾m ®îc ®Æc ®iÓm c¸c tæ, nhãm tiÕn hµnh ph©n nhãm l¹i rÔ. Cho b¸o c¸o tríc líp.
11
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

- Tõ nh÷ng c¸i chung nhÊt, khaÝ qu¸t qua quan s¸t häc sinh ®· nªu ®îc ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña c¸c ®¬n vÞ
kiÕn thøc, hay tõ c¸i chung, kh¸i qu¸t häc sinh ®· t×m ra c¸i riªng, b¶n chÊt, cô thÓ cña tõng ®¬n vÞ kiÕn
thøc.
3. B»ng quan s¸t gióp häc sinh bao qu¸t tæng hîp kiÕn thøc th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c bµi tËp tæng hîp.
VÝ dô bµi tËp 2 - Bµi 9 " c¸c lo¹i rÔ vµ c¸c lo¹i miÒn cña rÔ ". §Ó chuÈn bÞ phÇn nµy cã thÓ cho häc sinh
chÐp 2 vµo vë bµi tËp hoÆc thùc hiÖn b»ng hÖ thèng phiÕu häc tËp. §èi víi t«i, phiÕu häc tËp ph¶i cô thÓ, râ
rµng vµ xuÊt hiÖn ®óng lóc, ®óng chç mang tÝnh khoa häc vµ tÝnh gi¸o dôc cao. Gi¸o viªn trªn c¬ së häc sinh so
s¸nh ®îc sù kh¸c nhau gi÷a rÔ cäc, vµ rÔ chïm.Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh th¶o luËn nhãm hoµn thµnh phiÕu häc
tËp.

Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
- GV yªu cÇu HS th¶o luËn nhãm - HS nhËn phiÕu cña nhãm, thèng nhÊt ghi ( mçi bµn 1 nhãm) hoµn thµnh phiÕu
ý kiÕn nhãm vµ b¸o c¸o tríc líp.

häc tËp, sau ph¸t phiÕu häc tËp theo

nhãm.
+ Néi dung phiÕu häc tËp
- Dïng c¸c tõ sau ®©y :
RÔ cäc, rÔ chïm
®iÒn vµo chç trèng cho thÝch hîp. - HS hoµn thµnh phiÕu häc tËp. B¸o c¸o
12
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

Cã 2 lo¹i rÔ chÝnh:...(1)....vµ...(2)... tríc líp, c¸c tæ cßn l¹i nhËn xÐt bæ sung.
- .....(3) ....cã rÔ c¸i to khoÎ ®©m s©u
xuèng ®Êtvµ nhiÒu rÔ con mäc xiªn.
Tõ c¸c rÔ con l¹i mäc ra nhiÒu rÔ bÐ
h¬n n÷a.
-...(4)... gåm nhiÒu rÔ to dµi gÇn b»ng
nhau thêng mäc to¶ ra tõ gèc, th©n
thµnh 1 chïm.

+ §¸p ¸n: 1. RÔ cäc

2. RÔ chïm
3. RÔ cäc
4. RÔ chïm
- GV treo b¶ng chuÈn kiÕn thøc ®Ó häc
sinh so s¸nh vµ nhËn xÐt hiÓu biÕt cña - HS tù cho ®iÓm nhãm m×nh.
nhãm m×nh.

13
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

Nh vËy ®Ó hoµn thµnh ®îc d¹ng bµi tËp nµy häc sinh ph¶i cã kiÕn thøc tæng hîp vÒ c¸c lo¹i rÔ, biÕt ph©n biÖt
c¸c lo¹i rÔ vµ biÕt ®îc ®Æc ®iÓm cña tõng lo¹i rÔ.
4. Quan s¸t cÊu t¹o hiÓn vi vµ chøc n¨ng cña tõng bé phËn.
Yªu cÇu häc sinh ph¶i biÕt quan s¸t trªn tranh vÏ hoÆc c¸c tiªu b¶n hiÓn vi cã s½n. Gi¸o viªn cung cÊp cho häc
sinh mét nguyªn t¾c quan s¸t ®ã lµ: Quan s¸t cÊu t¹o chung kh¸i qu¸t ®Õn quan s¸t cÊu t¹o chi tiÕt vµ tõ ®ã mµ dù
®o¸n, nhËn ®ÞnhvÒ chøc n¨ng sinh lý cña c¸c c¬ quan, bé phËn.
VÝ dô: Bµi 9 - C¸c lo¹i rÔ vµ c¸c miÒn cña rÔ.

Ho¹t ®éng cña GV Ho¹t ®éng cña HS

PhÇn 2 : C¸c miÒn cña rÔ

- GV yªu cÇu häc sinh tham kh¶o - HS tham kh¶o 2 SGK

2 SGK.
- GV ®Þnh híng : HS quan s¸t h-9.3 - HS quan s¸t h×nh 9.3 x¸c ®Þnh vÞ trÝ SGK ghi nhí kiÕn thøc b»ng trùc gi¸c
c¸c miÒn cña rÔ trªn tranh.
x¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c miÒn cña rÔ trªn tranh.
- GV rÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t b»ng - HS x¸c ®Þnh c¸c miÒn cña rÔ trªn
c¸ch cho HS x¸c ®Þnh c¸c miÒn cña rÔ vËt thËt
trªn vËt thËt.
14
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

+ Lu ý: Cho nhiÒu HS ®îc thùc hµnh

vµ biÓu hiÖn hiÓu biÕt tríc tËp thÓ.
GV ®Þnh híng : víi vÞ trÝ c¸c miÒn cña - HS ®èi chiÕu vÞ trÝ cña c¸c miÒn
rÔ th× chøc n¨ng cña mçi miÒn nh thÕ víi chøc n¨ng mçi miÒn cña rÔ.
nµo? GV yªu cÇu ®èi chiÕu víi
( hoÆc gi¸o viªn cã thÓ ®a lªn b¶ng phô
®Ó häc sinh theo dâi).
+ Thùc hµnh: RÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t - HS chØ c¸c miÒn cña rÔ vµ nªu vµ nãi tríc líp, b»ng c¸ch chØ c¸c miÒn
chøc n¨ng cña mçi miÒn.
cña rÔ vµ nªu c¸c chøc n¨ng cña mçi
miÒn (cho nhiÒu häc sinh ®îc thùc hµnh)

5. Quan s¸t diÔn biÕn thÝ nghiÖm hoÆc theo dâi diÔn biÕn kÕt qu¶.
Khi quan s¸t häc sinh tù rót ra ®îc môc ®Ých thÝ nghiÖm, tù dù ®o¸n ®îc kÕt qu¶, tù gi¶i thÝch.
VÝ dô bµi 14: Th©n dµi ra do ®©u.
Môc tiªu cña bµi lµ häc sinh ph¶i biÕt ®îc th©n dµi ra do phÇn ngän ( sù ph©n chia ë c¸c tÕ bµo ë m« ph©n
sinh ngän). BÊm ngän tØa cµnh ë nh÷ng giai ®o¹n thÝch hîp, ®èi víi tõng lo¹i c©y trång sÏ ®em l¹i n¨ng suÊt cao.
15
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh

- GV cho häc sinh m« t¶ l¹i thÝ nhiÖm cña - HS m« t¶ l¹i thÝ nghiÖm
nhãm ®· lµm ( nÕu líp kh«ng lµm GV lµm th×
gi¸o viªn cã thÓ tr×nh bµy tríc líp).
? ViÖc ng¾t ngän ë mét sè c©y khi tiÕn hµnh - HS tr¶ lêi.
thÝ nghiÖm nh»m môc ®Ých g× ?
? Qua thÝ nghiÖm trªn em cã nhËn xÐt g× vÒ - HS tr¶ lêi.
sù dµi ra cña 2 nhãm c©y ng¾t ngän vµ kh«ng
ng¾t ngän ?
? Theo em th©n c©y dµi ra lµ do bé phËn nµo? - HS tr¶ lêi - gi¶i thÝch .
H·y gi¶i thÝch ?

6. Quan s¸t hiÖn tîng sinh lý thùc vËt.

Khi quan s¸t c¸c em biÕt nhËn xÐt c¸c hiÖn tîng thùc tÕ, kÕt hîp víi quan s¸t c¸c thÝ nghiÖm chøng minh. Häc
sinh biÕt gi¶i thÝch biÓu hiÖn cña c¸c hiÖn tîng sinh lý thùc vËt.
VÝ dô : - Bµi 17 : " Sù vËn chuyÓn c¸c chÊt trong th©n"

Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
16
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

1.VËn chuyÓn níc vµ muèi kho¸ng hoµ tan

-GV yªu cÇu HS nªu dông cô ®Ó tiÕn hµnh - HS m« t¶ l¹i thÝ nghiÖm.
thÝ nghiÖm, sau ®ã m« t¶ l¹i thÝ nghiÖm.
? Em cã nhËn xÐt g× vÒ sù thay ®æi mµu - HS tr¶ lêi : C¸nh hoa cã mµu hång .
S¾c c¸nh hoa cña cµnh hoa c¾m vµo cèc
níc pha mùc ®á.
? Theo em v× sao c¸nh hoa l¹i chuyÓn HS : Cã sù vËn chuyÓn níc vµ muèi
sang mµu hång khi c¾m cµnh hoa vµo kho¸ng trong th©n( níc vµ muèi
cèc nícpha mùc ®á? kho¸ngvËn chuyÓn tõ th©n lªn
c¸nh hoa).
- GV ®Þnh híng cho häc sinh x¸c ®Þnh - HS ho¹t ®éng quan s¸t l¸t c¾t cña th©n
níc vµ muèi kho¸ng ®îc vËn chuyÓn trªn kÝnh lóp ( theo nhãm) vµ b¸o c¸o
qua phÇn nµo cña th©n, cµnh. Yªu cÇu tríc líp. - ( Níc vµ muèi kho¸ng häc sinh hoµ
tan vËn chuyÓn qua m¹ch gç
c¾t phÇn th©n cña cµnh c¾m trong cèc cña th©n).
níc mµu ®á vµ quan s¸t trong kÝnh lóp

17
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

-X¸c ®Þnh níc vµ muèi kho¸ng chuyÓn

qua bé phËn nµo cña th©n
( phÇn bÞ nhuém mµu)

7. Quan s¸t réng ngoµi m«i trêng thiªn nhiªn ®Ó thu thËp th«ng tin vÒ giíi thùc vËt ®a d¹ng vµ phong phó.
- Quan s¸t m«i trêng sèng vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sù sinh tån - ph¸t triÓn cña giíi sinh vËt nãi chung vµ giíi thùc
vËt nãi riªng. Khi quan s¸t ngoµi thiªn nhiªn cÇn kÕt hîp víi t duy cao hoÆc kÕt hîp víi s¸ch gi¸o khoa hay c¸c tµi
liÖu cã liªn quan. Khi quan s¸t nh÷ng vÊn ®Ò khã, trõu tîng th× ngêi gi¸o viªn cÇn gîi ý, ®Þnh híng ,chØ dÉn.
VÝ dô : Bµi 53: "th¨m quan thiªn nhiªn"
- Quan s¸t bao qu¸t khu sinh th¸i cÇn ®Õn.
- Quan s¸t nh÷ng sinh vËt ®ang sèng ë ®ã.
- NhËn ®Þnh quan s¸t nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng.
- Quan s¸t mét sè ®Æc ®iÓm ngoµi cña mét sè c©y quen thuéc hay mét sè c©y kh«ng biÕt tªn vµ xÕp chóng vµo
b¶ng ph©n lo¹i thùc vËt.
VÝ dô: Ph©n lo¹i vÒ líp 1 l¸ mÇm, líp 2 l¸ mÇm.

C - KÕt qu¶
Qua thêi gian gi¶ng d¹y 7 th¸ng trªn 2 líp 6A vµ 6B. T«i rÊt chó träng rÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t cho c¸c em
qua c¸c ho¹t ®éng häc tËp, víi nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ mµ t«i ®· tr×nh bµy ë trªn. HiÖn nay hÇu hÕt c¸c em ®Òu
n¾m ®îc quy luËt chung tÊt yÕu cña ph¬ng ph¸p quan s¸t - ®ã lµ ®i tõ c¸i chung kh¸i qu¸t ®Õn c¸i riªng chi tiÕt cô
thÓ.
HiÖn nay chØ cÇn khi gi¸o viªn xuÊt hiÖn m« h×nh , tranh, vËt thËt theo néi dung th× c¸c em ®· cã sù chó ý
quan s¸t chung, nhËn ®Þnh chung, dù ®o¸n ý ®å,néi dung cÇn quan s¸t.
18
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

Häc sinh ®· cã thãi quen ph©n tÝch vËt mÉu, tranh vÏ, m« h×nh... theo c¸c néi dung t×m hiÓu kiÕn thøc, khi cã
®Þnh híng cña gi¸o viªn.Yªu thÝch m«n sinh häc
 KÕt qu¶ thu ®îc nh sau:

a- Kh¶o s¸t ®Çu n¨m: 20 - 09 - 2003

Ghi
Tæn Giái Kh¸ TB YÕu KÐm
TT Líp chó
g sè
SL % SL % SL % SL % SL %
1 6A 49 0 0 6 12 25 51 15 31 3 6
2 6B 46 0 0 4 8,6 24 52 15 33 3 6,4
Tæng 95 0 0 10 20,6 49 103 30 64 6 12.4

b-KÕt qu¶ kh¶o s¸t 22- 03 - 2004:

Ghi
Tæn Giái Kh¸ TB YÕu KÐm
TT Líp chó
g sè
SL % SL % SL % SL % SL %
1 6A 49 10 10,5 11 32,5 26 53 2 4 0 0
2 6B 46 10 10,5 8 17,5 27 58,5 1 2,5 0 0
Tæng 95 20 21 19 50 53 11,5 3 6,5 0 0

19
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

D - bµi häc kinh nghiÖm

1- Khi gi¶ng d¹y mét bµi nµo ®ã tÊt yÕu chóng ta ph¶i dùa vµo môc tiªu cña bµi häc,dùa vµo ph¬ng tiÖn d¹y häc
®· cã vµ cã thÓ cã ®Ó häc sinh thùc hiÖn ho¹t ®éng häc tËp ®¹t ®îc môc tiªu nªu ra. Chóng ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh
vµ lùa chän nh÷ng ph¬ng ph¸p cho phï hîp víi néi dung kiÕn thøc cña bµi vµ ®Æc thï cña bé m«n. Tuy nhiªn trong
d¹y häc nÕu t¸ch rêi c¸c ph¬ng ph¸p mét c¸ch ®éc lËp th× hiÖu qu¶ cña mçi ph¬ng ph¸p kh«ng cao. NÕu biÕt kÕt
hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p víi nhiÒu h×nh thøc d¹y häc phï hîp trong ®ã quan s¸t ®îc xem nh lµ mét ph¬ng ph¸p chñ ®¹o
cña d¹y häc sinh häc th× dÔ ®em l¹i thµnh c«ng cho tiÕt häc. Häc sinh chñ ®éng trong viÖc lÜnh héi tri thøc, ghi
nhí s©u, cã kh¶ n¨ng vËn dông thùc tiÔn.
2- Sö dông ph¬ng ph¸p quan s¸t trong d¹y häc sinh häc nªn cho häc sinh quan s¸t c¸ nh©n - häc sinh t duy tù lËp, lÜnh
héi kiÕn thøc vµ tr×nh bµy ý kiÕn tríc nhãm - nhãm tr×nh bµy tríc líp.
3- Khi quan s¸t häc sinh ph¶i theo ®Þnh híng cña gi¸o viªn vµ tu©n theo quy luËt cña qu¸ tr×nh nhËn thøc " tõ trùc
quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng". ViÖc t¸i hiÖn kiÕn thøc còng nh viÖc s¾p xÕp néi dung kiÕn thøc cho phï
hîp th× hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông ph¬ng ph¸p míi cao.
4- XuÊt hiÖn tranh, vËt mÉu, m« h×nh, thÝ nghiÖm ph¶i ®óng lóc, ®óng thêi ®iÓm. Gi¸o cô trùc quan ph¶i mang
tÝnh chÝnh x¸c m« ph¹m, kh«ng qua loa ®¹i kh¸i.
5- ViÖc ®¸nh gi¸ mét tiÕt d¹y sinh häc cÇn chó ý tíi kü n¨ng quan s¸t vµ sö dông ®å dïng häc tËp nh mÉu vËt,
tranh,... cña häc sinh kÕt hîp víi viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nhËn thøc cña häc sinh.

E- §Ò nghÞ:
1. §å dïng d¹y häc: §Ò nghÞ cã ®Çy ®ñ ®å dïng d¹y häc c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng.

20
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004
 RÌn kü n¨ng quan s¸t cho häc sinh t×m tßi kiÕn thøc trªn kªnh h×nh sinh häc 6

2. Tµi liÖu: Cã ®Çy ®ñ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc trong ch¬ng tr×nh thay s¸ch nãi
chung vµ bé m«n sinh häc nãi riªng.
3. Båi dìng: Tæ chøc c¸c líp båi dìng cho gi¸o viªn ®øng líp c¶ vÒ lý luËn còng nh thùc hµnh d¹y mÉu.

Trªn ®©y chØ lµ bíc ®Çu trong t duy ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc nãi chung vµ ph¬ng ph¸p d¹y sinh häc 6 nãi
riªng ch¾c h¼n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, h¹n chÕ. T«i rÊt mong ®îc c¸c b¹n ®äc, thÇy c« gi¸o gãp ý kiÕn
®Ó s¸ng kiÕn nµy ®îc ¸p dông trong nh÷ng n¨m häc tiÕp theo.

Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.

Th¸ng 03 n¨m 2004.

21
S¸ng kiÕn kinh nghiÖm n¨m 2004