Huynh Đệ Tương Tàn

Gii by ca ngi dch
D t nhiu, trc 30 thng 4 nm 1975, cc qu v phc v trng !u"n #$i %&'(, c)ng ch*c h+c cn ,$,
c- .p ngh/ pht th0nh h01 23c , ch, v4v444 n5n ,i6t t nhiu t7nh h7nh th8i 9:, chnh tr trng c;ng nh ngc 2- c- ?i@m .u1At , ch B2Cc g3i m$t cch vn h0 ,-ng ,D1 =< EFG HhIi
hCp &ghA thuJtKL nhng c;ng ?h)ng 26n nMi qu ?hNt ?h/ 2@ 0i nO1 c;ng phDi m0ng m$t ci .<m v< mNt nh cn
ng:0 ?P Q/ 90u nm 19754
F0u nm 1975 th7 v) phRng4 &g<i cc 2<i pht th0nh v< , ch cS0 nh< nc '$ng FDn h01 =<m ci 2u)i
2Jp ruTi ch cn ,U ?P Q/ nh , Vin Fng cS0 )ng &g) ')ng #*c th7 ngWi .X cOm ng+t4 Yh)ng thi6u g7 ng8i
=Pn ngh/ 2<i ZZ' h01 2<i %[\ n5n phDi tr7nh .iAn c)ng 0n, h+c ch] phDi =<m ?i@m 2i@m h+c ?h)ng t ng8i =5n
28ng v< trWi Et cDi tWK h3c nm ,D1 nm ch chn ,<i h3c cch mWng4
%< trWi t cDi tW rTi th7 c;ng v) phRng, nh 6ch ngTi 21 gi6ng4 Vh]nh thDng, th"n nh"n c- =5n thm ,
ch v<i tin t*c th7 tin 2- c;ng t0m 90 thOt ,Dn, thi5n hW Q< 2i nOu =Wi, th5m ,t qu nhiu ti5u, h<nh, tî, t th<nh
r0 ch_ng r` ngu15n thS1 n- =< m-n n g74
a0 hb nm 19c1, m$t h)m, ?hDng chWng vWng, t)i 2i gnh nc 25m ti r0u ch trWi cDi tW, ng0ng qu0
nh< thm nu)i, chCt ngh/ thng 2c ne1 cn ,$ v< trWi h6t cD rTi4 Yhi t)i 2*ng ngc HhWm Du1 20ng gii
thiAu E&f0 th6 ?g "m nhWc %iAt &0mK4 a$t nh c0 9i, gi3ng qu/n =Nm nhng v7 "m th0nh v+n nh^ n5n t)i ?h)ng nhJn
r0 2Cc =< 0i, 20ng htj Eku"n v rTi, mu)n 2-0 h0 2< tRi, c8i trng nNng444K Vrng 28i t)i, m5 nhWc c;ng .h
=Nm, 2X tlng nhiu =en 2i ngh/ ht G !u//n,// h01 #5m ac 2$ng 26n
nMi muIn chD1 nc mNt nh h)m 2-4 (0i cij #<i ZZ' v< EnhWc v<ngK thOm 9"u v< tim mu t)i t thuG n< t)i
?h)ng chNc, nhng n- =< m-n n tinh then cS0 t)i hmng ng<1, c;ng nh cRm ch vJ14 %J1 m< tl thng 5n1975 ch
26n gi8 t)i ?h)ng 2Cc n4 Vhbm ,i6t chlng n<o
V)i ngh/ 2<i ZZ' tl nm 19514 (Ti O1 ch0 c- m1 thu th0nh tr0n9itr n5n ?hi th<nh phI !uDng Vr c-
2iAn trG =Wi th7 ,< mp 0nh Hh0n vn 'qn, ,Wn t)i, mu0 m$t ci r0.i hiAu Hhi==ip9 2@ gi0 27nh ngh/ chRi4 Vh]nh
thDng, t)i qu0 nh< ng8i ,Wn ngh/ ?P 2<i ZZ'4
Vl nm 1954, t)i =<m Egi0 9K 2@ ?i6m cRm n h3c tWi nh< m$t ng8i ,< cn G (u64 &g8i ne1 =<m G &h0
Vh)ng Vin Vrung %iAt n5n 2Cc cR qu0n gi0 ch m$t ci r0.i 2@ mMi ng<1 =O1 tin t*c4 V)i 2Cc ngh/ v< .en .en
=O1 tin gim )ng th<nh r0 tl 2- ch 26n ng<1 30 thng 4n 1975, ngh/ 2<i %[\ mMi ng<1 r =en, ngh/ 2<i ZZ' mMi
ng<1 3 =en =< th-i qu/n ?h)ng nhhng cen m< cUn thi6t, c;ng giIng nh n cRm vJ1, ,usi n< ?h)ng ngh/ th7 ci nh
,usi 2- thi6u n4 a-n n th8ng ng<1 . ku"n Yt, (hu #Wi, h0i ng8i =<m 2c, u5
VhD, u0n #c t6t, .3n th5m m-n n nf0 V"1 nf0
t0, giIng nh mO1 )ng ch0 V"1 giDng 2W trng nh< th84 E()m n0i =0 mu0 ch0i, c0c cn ph0i 0n cc ?h)K4 vu.1
Ftw th]nh thDng c;ng ch n v<i m-n, nhng vIn .i =< 2<n ,< ?hP t01 nOu nng n5n m-n n t"1 m< c- th5m
mNm ruIc, .x nuIt hRn4
Yh)ng ri5ng g7 t)i, v) trWi cDi tW rTi, . muIn . ?h)ng, 0i 0i c;ng ci tr8i ,mng vung4 Vh6 m< trng trWi
cDi tW th7 =Wm pht nhiu nh< ,7nh =uJn chnh tr, Etrm h0 2u0 nGK, ch_ng c- h0 n< chu thu0 h0 n<4 'c
nh< ,7nh =uJn ne1, ?h)ng ,>t chi6n 2Cc nhng vyn ?hqu chi6n =i5n mi5n, c- ?hi tr:c ti6p, ?hi gin ti6p, )ng n<
c;ng ci nh E30 thng V K ti ,5n =ng rTi, mMi ng8i 9Np =5n m$t E=nK ti nRi rTi4 &g8i 2Cc thm nu)i c- g7
gi0 27nh ,i Qch ch, h*ng ch m8i cc nh< ,7nh =uJn 26n .:, ch_ng mO1 chIc trJn chi6n ,t .i0 9Wch ,ch, 1 nh
'3ng FDn r>t =ui v ZNc, ch_ng cUn mIng n< G =Wi min &0m4 '- 2iu 2ng ,uTn, tOt cD z ?i6n cS0 cc nh< ,7nh
=uJn ne1 20 r0, ch_ng .:0 v< nguTn th)ng tin n< 2@ c- cR 9G h6t4
&g<1 r thng 7n 19cr, t)i 2Cc Eth0 r0 ?hî trWi cDi tWK nh =Anh th0 ghi, nhng thJt r0 th7 c;ng t trng r0
t ngt n-i thJtK Qc nhJn4 %, c- nghi0 =< ti6p tc m$t cu$c 9Ing 230 2<1
?hc, 9uIt ng<1 = gW, r0u, 1 nh cDnh nh< thR Vren V6 kRng EchW1 n tlng ,h0 tt mT h)iK4 Ea-n n vJt
chOtK cUn ch0 c- 2S 2@ 2>t v< mTm, n-i chi ti Em-n n tinh thenK4 'h6 2$ '$ng FDn =< m$t ch6 2$ gTm c- c"1
9>ng cS0 c)ng 0n c3ng vi 9Ci gi"1 thNt ,0 tf =< ci h$ ?hqu, ng8i ."n cUn ng ng/ 2mng n< 2Cc m< n-i =<
chIng ch6 2$4
rc thng 5n19c9, t)i vCt ,i5n v< tht ti Zi.ng4 Vi trWi t{ nWn rTi, ,O1 gi8 Evui chRi tNm gi+t ngh/ 2<iK
thDi mi4 V)i nh cn c-c ,U =5n 2Cc tr5n miAng gi6ng4 F0 m< tr8i c0 2Ot r$ng th6o
E|iUng =ch 9fK 2*t 2Wn tl 30 thng V n01 2Cc ti6p nIi m$t cch phng ph>, tr<n 2<1, vui th>4 a-n n tinh then
,"1 gi8, tGng nh =<m ng8i t0 ,$i th:c4
&-i chung nh tr5n =< t7nh cDnh nhhng ng8i G =Wi 90u Vhng t 2/n4
'Un 0i ?p nh0nh ch"n}
Vi (0 Yt nm 1993, g+p m$t ng8i ,Wn qu0 2"1 tl 1975, hî 0nh t0 th/ .ì t7nh h7nh nh th6 n<} \nh
t0 c8i trl4 a+c . 0nh tIt nghiAp uuJt ?h0 th8i ch6 2$ c;, tlng =<m hiAu trGng m$t tr8ng Vrung h3c, tlng
tr0nh cf ."n ,i@u hW viAn, qu0 ti a~ th7 h3c =Wi, =O1 ,mng a09t/r, nhng chu1An nh<, chu1An nc, chu1An ,In ,@
nm ch"u, chS 16u =< nh8 ci V%4 \nh t0 n-i 2"u cUn ngh/ 2Cc nhhng , thiAtj E% m+t
ne1, t)i ch_ng m01 mNn g7 hRn 0nh ,0 nhi5uoK
Yhi t)i n-i ti cuIn 9ch Zrth/r n/m1 cS0 &010n 'h0n.0 v< t^ z muIn .ch r0 ti6ng %iAt, 0nh ,Wn ?hu16n
?hchj E|Nng =5n, .ch 2i4 V)i 23c 2Cc ti6ng \nh nhng t)i thch 23c ti6ng %iAt4 #3c ti6ng mp 2 nh 23c tl tri
tim ch* ?h)ng phDi tl ,$ nXK4 %yn ,i6t 9ch ne1 cen ch ,$ nX hRn4
#3c t*c =< tU mU muIn ,i6t th5mj Zi6t /ng F01 =< ng8i %iAt gIc ai5n qu5 G Vr< %inh ,i6t H= Ht =< 0nh
9inh vi5n ?g 9 2iAn F0=th F0r thi h^ng ,Ot 2Nc ch, 2i =<m cch mWng nhng ?h)ng ?hc chi 2i =<m viAc G nh< t@
90nh gen ceu Vh0nh ung , (u6 ,i6t )ng ch0 ch>ng t0 E2$c c cp 2OtK cS0 ng8i ai5n nh th6 n< 2@ g"1 n5n
mIi th tru1n ?i6p gih0 h0i ."n t$c ai5n %iAt ,i6t E'p unK m< un =< =Wi )ng ?p n< m< cc ,< mp ai5n
th8ng 2/m r0 .30 cn nt h0m chRi ,i6t '$ng FDn %iAt &0m 2X 2 r0 ,0 nhi5u 0nh '$ng FDn ai5n, ? n< th7
thS1 chung nh nh*t, ? n< th7 2/m cn ."n cS0 the1 ch+t =<m nhiu ?h>c, mi ru$t, =O1 g0n ,i6t t$i nhiAp ch )ng
h<ng phng ?i6n Fih0nu? ?hi trIn ?hî t01 Yhm/r #^ 2Cc rTi, ?h)ng m$t 2Tng Qu .nh t>i, ?h)ng c- tin trD tin
,Anh viAn G &hu c, trng ?hi cc )ng tsng thIng, chS tch cc quIc gi0 t: ., ."n chS, c3ng hU0, c3ng 9Dn th7
tin cS0 cc )ng O1 trng nh< ,0n? Vh1 Fi ch] c- cc )ng O1 =<m chS, ng8i ."n 2/n ?h)ng EchSK 2Cc m$t 2Tng
Qu t/ng4 Vin cS0 mO1 sng, mO1 sng ti5u m$t m7nh, ?h)ng EhU0K ch ."n 2/n ch>t Qu n<4
Vh8i 2Wi ch>ng t0 =< th8i 2Wi V: #i@n Vr0 &gCc, c- nghi0 rmng, hx n-ij
d D"n chS th7 t0 phDi hi@u rmng 2- =< 2$c t<i,
d (Wnh ph>c =< chPn cRm n ch0n ,mng mu v< nc mNt4
d V: . c- nghi0 =< 9I phJn ng8i a~ .0 2/n th8i =Jp quIc
d Z7nh 2_ng c- nghi0 =< ngTi Q/ Qch =) hWng h0i nhng vyn phDi trD tin hWng nh*t
&-i 90 ch h6to
!u v hX1 ,^ ch>t th7 gi8 23c cuIn 9ch ne14 au0 m< 23c h01 mCn m< 23c c;ng ch_ng 904 &g8i .ch ch] c- m$t
0 cj &hhng ng8i %iAt nh ch>ng t0, . =u vng h01 cUn G trng nc n5n 23c 2@ hi@u thOm th0 th"n phJn cS0
m7nh, th"n phJn nhCc ti@u ."n t$c m7nh v< =<m th6 n< 2@ tht r0 ?hî nhhng r<ng ,u$c cS0 chnh m7nh, ."n t$c
m7nh v< th6 gii, t7m ti m$t tRng =0i ch0 hn 9 h<n t<n tIt 2pp nhng t r0, m7nh t: qu16t 2nh 9I phJn m7nh,
?h)ng . 0i p 2+t cD4n
tuchng honglonghi
Lch s cc nc ng Dng sau khi Saigon sp

Ngy 30 thng T 1975, khi chic trc th!ng c"#i c$ng b#c %&n kh'i ()n th*ng t+a ,-i (. /0 % %1c 2aig3n (45 ,67
89i :;t ( i: %<ng ba3 tr$: c =>ng ?@ng7 A" thBt ngi T)y 5h@ng ,C D"&n %Cng E. nFy7 /Ci ,n n!: 1979,
%1c Gy, D")n ,;i HiIt Na: JK2L tin M3 Na:5"chia, Tr"ng O3a E): %!ng HiItPNa: M :i ngn ngi tQ n-n
HiIt Na: M Na:5"chia tr#n ch-y kh'i D"& h@ng hR7 K th giSi bGt thFn giBt :Tnh MT nhUng nVi kinh h3ng :Si
Ey ra W =>ng ?@ng7
Tr3ng nhUng n!: T)y 5h@ng hF" nh %Cng D"&n =>ng ?@ng thT Nayan Khanda, 5hi Mi&n =>ng ?@ng
ca t-5 chX Ninh T HiYn =>ng JZar[a(t [c3n3:ic 8\Mi\]L ti5 t4c c"ng cG5 nhUng tin t.c c^ gi tr nhGt, nhUng
c: nhBn cha r_ %`: Ma :;t c";c chin (`5 Ey ra M E"ng ,;t tr3ng M$ng K;ng 2n kib: (3t W HiIt Na:, c3 M
Na:5"chia7 Nh>ng c^ :;t nh b3 n3 th\3 d_i nhUng bin ch"ybn W M$ng ny :;t cch (Xt (a3 ,n th7 HSi nhUng
kin th.c c^ (dn, >ng ti5 cBn W :.c ,; ca3 M ()" ,b tT: hib" ( thc7 Gi ,)y, tr3ng tc 5he: fgnh [:, Th$
=chh Jir3th\r [n\:yL, Khanda, MSi ,Fy , t cch, Mj n&n :;t b.c tranh Ma =>ng ?@ng, kb tk khi chin tranh ti
5ht7 K)" ch"yIn %ch (l ny b`t ,F" khi D")n ,;i i`c HiIt trn M3 dinh =;c cB5 W 2aig3n M D"a nhia" thB5 ni&n
,m: :" ti5 (a"7
Tc 5he: ca Khanda % :;t ( hib" bit thc (7 Tk hng tr!: c";c 5h'ng MGn MSi nhUng nh)n MBt hng
,F" W O N;i, i`c Ninh, M nhn3: n&nh, cong nh nhia" nh)n MBt khc W pa(hingt3n, /3(c3], nari(, T3ky3, M
Kanb\rra, M tk nhUng D"an (t ca chXnh >ng D"a h@n :;t thB5 ni&n7 Khanda (`5 E5 :;t cch ht (.c khq3 %q3
tr3ng MiIc trTnh by nhUng bX :Bt, kh>ng nhUng giUa cc c" ,9ng chX : c nhUng :" :> tranh ginh D"yan %c
t-i pa(hingt3n7 rng ta ,a ra :;t nhCn D"an hG5 dmn ,F" ti&n Ma nhUng :#i (* hCi, tha: MRng dmn d`t Nh:\r =' ,i
tSi tai hRa diIt chng, cong nh %Fn ,F" ti&n thi tl N3r3d3: 2ihan3"k b giU t-i Na:5"chia M c";c ,3 th3t
kh>ng thnh ca >ng W O3a Ns7 Khanda ch3 ch1ng ta bit nhUng ( kiIn b&n tr3ng k h3-ch bX :Bt ca HiIt Na:
JK2L E): %*c Na:5"chia7 rng ta kb %-i, %Fn ,F" ti&n, h9i :$a th" 197t, O3a Ns gFn nh (`5 tr\3 c /0 %&n W O
N;i r9i %: th n3 : c# MGn gn Ninh A"#c Gia ca T9ng Th#ng ui::y Kart\r, vbigni\] irw\win(ki c# g`ng
d$ng % bi Tr"ng O3a ,b O3a Ns trW thnh :;t thnh Mi&n bGt nh x ca Tr"ng O3a tr3ng c";c E"ng ,;t cay ,`ng
c^ tXnh cch %ch (l MSi HiIt Na: JK2L7 Khanda gii thXch %: th n3 chXnh (ch ny ,C :W cla ch3 ci&n y> bnh
trSng D")n ( W =>ng Na: z7
=)y % :;t tc 5he: %ch (l (ng chî nhGt tr3ng thB5 ni&n D"a7 fgnh [:, Th$ ,chh Jir3th\r [n\:yL ,*c
E\: nh % :;t tc 5he: hay nhGt7{
?mn nhB5|
K3n =ng Th3t
=&: ,6 E"#ng, ,\n nh (# 5hBn 2ig3n ngy }9 thng ~{19757 Khia" h>: ,^, %1c g30, :;t D"yan %c (45 ,6,
thnh 5h# " :7 T"y nhi&n, t"9ng nh MT chT: ,`: tr3ng nia: EG" h6 th"a trBn, : 2aig3n %-i ,*c @n tr&n 5h$ h;7
T>i ,.ng tr&n ()n th*ng khch (-n KaraM\%%\ dSi c@n :a 5h$n nh nhTn 2aig3n ,&: c"#i c$ng7 Kc trc th!ng
kh6ng %9 ca /0, ,n ,' nhG5 nhy, ,n chi" thnh th3ng rRi E"#ng, %*n D"a %*n %-i trSc khi ( E"#ng cc ()n
th*ng ,b ,^n nhUng ngi /0 c+n %-i M Mi ngi HiIt Na: ,C %: MiIc ch3 /0, ,a ,n n@i an t3n tr&n O-:
=;i 7 ,B" ng3i kh@i hi 5hBn HiIt Na:7 /;t %1c (a", trc th!ng bay %&n, ting :y gF: thqt, ,ic c tai, r9i bin
:Gt tr3ng bF" tri ba3 5h gi^ :$a7 Tr3ng kh"ng tri ,^, ,Fy ,<c nhUng Mi&n ,-n ,' ,an chq3 nha"7 NhUng chic
trc th!ng gi#ng nh nhUng c3n r9ng %la kh6ng %9, h$ng h6 nhy :1a :a D"i tr&n bF" tri ca :;t thnh 5h# ,ang
cht dFn7
i&n dSi, thnh 5h# t#i ,\n M y&n %<ng, :;t thnh 5h# ,*c :ang c hai ci t&n| O+n NgRc HiYn =>ng M
n Kh@i Trc Tng ,ang ch k chi: ,^ng7 NhUng ng>i nh ca3 tFng in hTnh %&n bF" tri, rc chi" nhUng ngRn
%la h'a tiYn W 5hXa Ea M nh %la ,' ,B: ca nhUng Mi&n ,-i 5h3 ,ang b`n E"#ng 5hi trng T)n 2@n Nh.t7 =-i %;
c& c*i M T ?3 b^ng %3ng dSi c@n :a nh, h3n t3n M`ng M, thnh th3ng ch*t (ng %&n MT nh ,n Mi chic
E\ h@i M;i MC ,a gia ,Tnh ( D"an M nhUng ngi gi" c^ tSi cc cc E %an ,ang ch tr&n (>ng 2aig3n7 Th3ng
ch#c, 5hXa cF" t" c^ ting (1ng n6 d3 bRn %Xnh b`n chBn ,ng nhUng k ,ang t"yIt MRng c# %\3 %&n th"yan7 =^ %
nhUng hnh ,;ng c"#i c$ng, tr3ng nVi kinh h3ng, ghT ch<t %Gy ngi /ian Na: tk khi O" M = Ndng thGt th h9i
thng ia7 HiIc d)n ch1ng tr#n ch-y 9 -t MT D")n KRng 2n ,ang tin tSi :;t cch ,i&n c"9ng ,C ,n ,ib: tBn c$ng7
O9i ,F" h>:, t>i D"an (t hng tr!: ngi HiIt Na: E> ,ey nha" trSc cnh c6ng (`t t+a ,-i (. /07 OR h3a %&n
nhUng :nh giGy, P th nhBn d-ng P b3 th, M ngay c nhUng n$i ,>%a ,b ,*c M3 ()n bay trc th!ng tr3ng t+a ,-i
(.7 Nhng tGt c hR, r_ rng chn nCn, :It :_i (a" :;t ngy b: MX" M t@i t trSc cnh c6ng ,^ng kXn, d3 cc
Thy A")n c4c Khin /0 cF: (1ng canh giU7 Ong tr!: ngi Mmn c+n ch\n nha" tr3ng cc cF" thang ,5 tr3ng
ca3 #c ,*c D"i ,nh % nhUng c3n ,ng di tn bng trc th!ng, nhng khi ,&: ,6 E"#ng, hy MRng t`t nh ngRn
,n cFy7
?$ %ch (l bGt thFn tin nhanh h@n, thi gian Mmn c+n M ,)y % h9i kt th1c ,ang tin tSi MSi :;t t#c ,; nght thW7
Nhi D")n ,;i :ian i`c, d3 tSng H!n Tin ?ong ch h"y, tGn c>ng M3 thnh 5h# tr"ng t): ca3 ng"y&n ian /&
Th";t ngy 10 thng ia, %: ch3 ch ,; Ng"yYn H!n ThiI" r$ng :Tnh7 Kha hdn ,)y % :;t hnh ,;ng , t3 b-3
ca KRng 2n ti5 (a" khi hR chi: tnh nhSc iTnh JthBt ra % tnh nhSc c3ng P nhSc iTnh % tnh %Q P ch1 thXch
ca ngi dch P ndL h9i thng Gi&ng7 Nhng chkng ,^ cong , ch3 thGy nhUng gT r9i (j Ey ra P 2 b`t ,F" ca :;t
ch@ng c"#i7 =#i ,F" MSi nhUng thch ,# :Si, ThiI" ,6i ng*c (ch %*c chin ,G" co ginh tkng tGc ,Gt :;t7 rng
ra %Inh r1t %"i chin th"Bt kh'i n%\ik" M N3nt": W tr"ng t): ca3 ng"y&n, ch"ybn :;t ,@n M tinh nh"I nhGt tk O"
Ma, t-3 ra ( (45 ,6 chin %*c :a" %7 HiIc ti 5h#i trX %c %*ng bin thnh :;t c";c tr#n ch-y h3n t3n hVn %3-n7
O", = Ndng, Nha Trang P M 5hFn c+n %-i ca 5hXa Na: (45 ,6 nh :;t bn c M3 tay ngi i`c HiIt Na: ch
tr3ng M+ng ba t"Fn7
O9i ,F" thng T, KRng 2n khâ ch<t th+ng %Rng ch"ng D"anh 2aig3n7 Ngi /0 gia t!ng c hai :<t,
kh>ng MBn M_ khX M di tn ngi HiIt Na: %: MiIc ch3 hR M b-n b7 Khin tranh c"#i c$ng M3 tSi 2aig3n ,1ng
ngay (a" khi ThiI" ch"9n kh'i ,Gt nSc bng :y bay KP11t ca Nh>ng cc O3a Ns7 2ng (S: ngy }7 thng T,
t>i ch*t giBt :Tnh th.c dBy MT :;t ting n67 Tri h'a tiYn ,F" ti&n ca KRng 2n b`n M3 2aig3n tr1ng M3 khch (-n
/a\(tic, cch chV t>i W :;t %>7
/;t gin ,iI5 K;ng 2n tr3ng Nh>ng cc /ian Na:, chXnh ngi b' b3: dinh =;c cB5 trSc ,^, ngy }t thng
T D"ay trW %-i c$ng MSi :y bay /0 ch t-3 tGn c>ng 5hi trng T)n 2@n Nh.t7 2 tn 5h gia t!ng MSi :a ,-n M
h'a tiYn, c"#i c$ng chG: d.t cF" kh>ng MBn d3 /0 thit %B57
Khin dch fHCng cai nh3ngh JZr\D"\nt pindL d3 hi D")n /0 :W ra M3 chia" ngy }9 thng T ,b di tn
ngi /0 M ng"i HiIt bng trc th!ng chG: d.t h9i (ng ngy 30 thng T7 Tk tr&n ()n th*ng khch (-n
KaraM\%%\, t>i thGy E\ t!ng KRng 2n nh :;t ,n kin b+ tr&n D"#c %; 1 tk ii&n O+a tin E"#ng7 Tk hSng :<t trBn
ny, t>i D"an (t :;t chic trc th!ng ,@n ,;c hiIn ra tr&n bF" tri E: r9i ,5 E"#ng ()n th*ng t+a ,-i (. /0 c^
hTnh dng nh :;t ci h;5 D"t %Sn7 Kh tr3ng Mi 5h1t, n^ %-i b#c %&n, :ang th\3 nhUng ngi %Xnh Thy A")n c4c
Khin c"#i c$ng7 /;t %n khî h9ng bay %&n tk :;t tri %" ,-n khî nh: E"a ,"6i nhUng ngi HiIt Na: c# ch\n
%&n :y bay7 Nghi&ng (t ngRn th5 tr"yan thanh ca T6ng Nha i" =iIn, chic trc th!ng M*t %&n, bay ngang
(>ng 2aig3n r9i bin :Gt W c"#i ch)n tri 5hXa ,>ng7 c1c ,^ % 7gi 35 (ng7 Oai :@i :#t n!: (a" ngy ,-i t tTnh
b3 /0 [d]ard can(da%\ tSi 2aig3n ,b gi: (t MiIc h"Gn %"yIn ch3 ,;i D")n ch#ng K;ng ca HiIt Na: KRng
O+a7 K"#i c$ng b.c :n b">ng E"#ng, kt th1c c";c 5hi&" %" ca ngi /0 W =>ng ?@ng7
i#n gi (a", t>i ng9i :;t :Tnh tr3ng M!n 5h+ng th>ng tGn hCng 8\"t\r( ca gnh, ,#i diIn MSi dinh T6ng
Th#ng, ,nh ,i bn tin MiIc D")n KRng 2n ,ang trn M3 M$ng ng3-i > 2aig3n thT ngh\ ting :y E\ gF: gk M
ting %3ng E3ng EXch (`t E\ t!ng7 A"a cla (6, t>i thGy chin Ea ng4y trang ca KRng 2n c`: c Eanh ,' M Mng
F: F: tin M3 dinh t6ng th#ng7 T>i MSi ngay :y ch45 hTnh M 5h^ng M;i kh'i M!n 5h+ng7 T>i b!ng D"a c>ng Mi&n
giUa M!n 5h+ng hCng th>ng tGn M dinh t6ng th#ng7 Khic E\ t!ng b`n :;t trng ,-n %&n kh>ng M h1c ,6 cnh c6ng
(`t E"#ng ,Gt7 NhUng ngi %Xnh ,;i :o (`t, %$ng b$ng tr3ng b; D"Fn 3 :" Eanh % c)y, M Mi ngi c+n :ang
n^n (`t thit gi5 nhy E"#ng kh'i E\ t!ng, 5h^ng M;i %&n cc bc cG5 ,b tr\3 c HiIt K;ng7 OR ,C ,i ,n ,ib: c"#i
c$ng ca ,ng :+n O9 KhXnh /inh7 Khin tranh chG: d.t
T>i ng-c nhi&n MT nhUng bin c# d9n dB5, kh^ tin rng chin tranh HiIt Na:, :;t c";c chin : hF" nh t>i
%Sn %&n c$ng MSi n^, ,C chG: d.t7 N!: trSc, khi c^ 5hq5 thng tr1 W 2aig3n, %: 5hi Mi&n =>ng ?@ng ca t-5
chX Ninh T HiYn =>ng, t>i bit rng hiI5 ,nh nari( d3 O\nry Ni((ing\r M c& =.c ThR, y Mi&n b; chXnh tr ,ng
K2 HiIt Na: , ra thc ( ,C cht7 2 ngng b`n kh>ng c+n hiI" D" tr3ng cc kh" Mc D")n ( ,a 5h@ng7 Khng
ai, ngay c nhUng ngi M-ch k h3-ch W O N;i thGy rng n^ thGt b-i7 T"y nhi&n, giUa thng T, c^ triI" ch.ng ch3
thGy gi 5h1t D"yt ,nh ,C gFn ka7 ?3 ( y&" cF" ca gi: ,#c W O9ng N>ng, t>i th"yt 5h4c M* t>i ri 2aig3n,
ri&ng t>i thT ch#ng %-i %i ,a ngh ca hR bib" t>i 5hi ra ,i7 Gi: ,#c nh`n tin ch3 t>i| fNh>ng c^ gT D"x bng :-ng
(#ng ca anh7 8i ngay n" c^ ng"y hib: n37h Tr3ng th gli ,i O9ng N>ng h>: }5 thng T, t>i tr %i rng t>i (j
kh>ng ,i fN" kh>ng ch.ng kin ,*c nhUng gi 5h1t c"#i c$ng ca tGn th: kchh7 Kh n!: ngy (a" ,^, b.c :n
b">ng E"#ng7 T>i ch.ng kin ba3 nhi&" ngi b-n HiIt Na: ca t>i ra ,i : %+ng n<ng tr" MT gia ,Tnh %y tn7 K";c
di c ginh git Ey ra7 T>i thGy hng ngn ngi kh#n kh6 tr#n ch-y ngRn tria" K;ng 2n tk b bibn :ian Tr"ng
tSi n@i tr1 en 2aig3n, r9i %-i (a M3 bey (B5 :;t %Fn nUa7 Kong cha c^ gT ,ng nî %`: n" ( kt th1c kh>ng t`:
:" nh nhia" ngi ,C (*7 2 chia c`t %)" di giUa hai :ian Na: i`c chG: d.t bng :;t 5h@ng cch ks %- MT
ngi 2aig3n ch\n ch1c D"anh nhUng chic E\ t!ng TP5~ ca i`c HiIt, ch"yIn tr+ MSi nhUng ch1 %Xnh thn th$ng
tr3ng b; D"Fn 3 :" Eanh % c)y tk 5h@ng i`c :Si M37 K^ nhia" %3 %`ng Ma nhUng gT (j Ey ra tr3ng t@ng %ai
nhng cong c^ nhUng :#i E1c c: MT HiIt Na: c"#i c$ng r9i cong ,*c h+a bTnh7 HSi thi gian, :Ri MiIc (j D"a ,i7
K^ ,ia" kh>ng ,*c MUng tin %`: W b&n nSc Na:5"chia %ng giang, n@i tG: :n b">ng E"#ng :i ba
ngy trSc7 Tr3ng ch"yn ,i ca t>i tSi nhn3: n\nh h9i thng Gi&ng n!: 1975, t>i thGy Nh:\r ,' b";c (dn th+ng
%Rng ch"ng D"anh th ,> E. ny7 ?)n (# thnh 5h#, c!ng 5h9ng %&n tSi gFn hai triI" ngi tQ n-n7 OR ch-y M3
thnh 5h# ,b trnh b3: ,-n, kinh h3ng MT nhUng trBn tGn c>ng bng h'a tiYn7 Nh:\r =' c`t ,.t :Ri ,ng gia3
th>ng, M chng ba3 %)", (j tSi 5hi&n c3n ,ng (#ng ,;c nhGt n#i MSi th giSi b&n ng3i| 2>ng /&k>ng JKl"
c3ngL7 NhUng c# g`ng t"yIt MRng ca /0 nh: :W :;t ,ng kh>ng MBn th\3 kib" i cinh ,b MBn ch"ybn %@ng
thc M nhi&n %iI" ,nh b' dW MT 5hi trng n3ch\nt3ng b tGn c>ng7 T6ng th#ng c3n N3%, :<t ,Fy nSc :`t, ri b'
,Gt nSc, chng ba3 %)" (a" % nhUng Mi&n ch.c ngi /07 Ngy 17 thng T, Nh:\r =' tin M3 th ,>, dX (1ng
,"6i d)n ra kh'i thnh 5h#7 Oai t"Fn (a", nhUng ngi ng3-i D"#c trSc kia tr#n M3 t+a ,-i (. nh5, kh!n gî %&n
,ng ,i Thi can bng E\ MBn ti7 H Na:5"chia, :;t ): thanh Mang MRng ,ang chT: E"#ng ch)n tri P r9i bGt
thFn bin :Gt7
K";c chin tranh =>ng ?@ng th. hai ,C chG: d.t, M :;t c";c chin tranh :Si giUa nhUng ,9ng chX M anh
\: co ,ang hTnh thnh7 Kong kh^ : k th$ , D"#c tk b' tTnh h"#ng ny| NhUng tranh ginh co M nghi ng trVi
dBy7 NhUng ,9ng chX ngy h>: D"a b`t ,F" ,+i h'i D"yan %*i ch3 D"#c gia ca :Tnh M ch#ng %-i D"yan %*i ca D"#c
gia khc7 Kh\ dG" kXn ,3 dSi chic 3 r;ng, ng4y trang bng nhUng %i h3a :0 ,3n kt cch :-ng % :#i th$
tr"yan ki5 t3 %Sn M M> hTnh7 T>i hib" :;t ch1t rng t>i ,C tri D"a :;t thi ks %x th1 nhGt tr3ng :;t thB5 ni&n ti5
th\3 c";c E"ng ,;t ,*c ch\ dG" r9i %-i %; ra khi h+a bTnh =>ng ?@ng tan M7 HSi t>i, gi#ng nh E\: :;t tG:
hTnh, D"a nhia" n!:, :Ri ( %Sn h@n, gay g`t h@n khi t>i ,i tk =>ng ?@ng D"a Tr"ng O3a P tk nhUng cnh ,9ng
cht W Na:5"chia ,n nhUng trBn ,a ri rc tr&n cc ngRn ,9i M$ng bi&n giSi HiItPO3a, M tr+ ch"yIn MSi kh>ng
bit ba3 nhi&" ngi, W c hai b&n chin t"yn7 K# g`ng r5 n#i nhUng 5hFn :Gt :t %-i c$ng MSi nha", nh :;t b.c
tranh ,*c g^5 nh<t tk nhUng :ing nh' ,b tT: hib" ( E"ng ,;t :Si7 ?3 ,^, t>i thc hiIn hng tr!: c";c 5h'ng
MGn cc nh (3-n th3 (ch %*c M D"an ch.c ca cc cng D"#c, cc %)n bang ca =>ng ?@ng c^ %i&n D"an ,n
tGn th: kch ny7 K"#n (ch ny % kt D" ca c>ng MiIc ,ia" tra khWi ( tk :i hai n!: trSc7
Ti5 (a" 2aig3n M nhn3: n&nh (45 ,6 % ( E"ng ,;t ,m: :" giUa nhUng ngi K;ng 2n HiIt Na: M
Na:5"chia chin th`ng MT tranh ginh kib: (3t cc h+n ,3 tr3ng Mnh Thi can7 n3% n3t, ngi %Cnh ,-3 Nh:\r
=', chng ba3 %)" (a" khi n`: D"yan kib: (3t ,Gt nSc ,C :W ra :;t ch@ng trTnh cng bch ,b tin nhanh tSi
EC h;i ch ngha, MSi :4c ,Xch %: ch3 Na:5"chia :a" %Sn :-nh ,b c^ thb ,#i ,F" MSi HiIt Na:, k th$ tr"yan
ki57 Khng ba3 %)" (a" ,^, c^ nhUng c";c thanh trkng ,m: :" ,b ti&" diIt nhUng 5hFn tl ,#i nghch, nhUng k b
nghi ng th)n HiIt Na:, M :W ra nhUng c";c tGn c>ng trc ti5 M3 %ng EC HiIt Na:, tn (t d)n %nh7 =#i MSi
Nh:\r =', hR ch3 rng ,^ % c";c chin tranh 5h+ng ng ,b (#ng c+n nh: ch#ng %-i k th$ %ch (l ,ang d ,nh
n"#t trRn Na:5"chia7 HSi HiIt Na:, ( th$ ,ch ca Na:5"chia c^ Tr"ng O3a hV tr* 5hXa (a" % :;t c";c ti ,G"
ca %ch (l7 Tr"ng O3a % k th$ ngn n!: ca HiIt Na:, ,*c E\: nh ,ang c# g`ng chinh 5h4c HiIt Na: bng
hai gRng ka: tk 5hXa i`c M T)y Na:7 Nh :Gy %Fn tr3ng ngn n!: ch#ng %-i Thi&n tria", HiIt Na:, :;t %Fn nUa,
(dn (ng ,#i ,F" MSi :#i ,\ dRa b tGn c>ng, M n^ ,C Ey ra M3 c"#i n!: 19777 2 E"ng ,;t dG" :<t W Na:5"chia
b$ng n6 c>ng khai M3 ngy ,F" n!: 197t, khi ,i 5ht thanh nhn3: n\nh %3an b3 ch3 th giSi hay rng hR % n-n
nh)n ca fHiIt Na: E): %!ngh7 Tr3ng M+ng 5 thng, ngRn %la b$ng %&n 5hXa i`c| 2`c d)n thib" (# O3a kia", nh
%n (^ng, 9 -t ri HiIt Na:, i`c Ninh Mqn b.c :n bX :Bt %&n M t# gic O N;i ng*c ,Ci O3a Nia", O N;i nh`:
tSi c3n ,ng b D"yan Jtib" b P ngi dchL W =>ng ?@ng7 2 5ht tribn :#i %i&n :inh ca HiIt Na: JK2L MSi
ci&n y> g*i %&n ch3 Tr"ng O3a c@n c :;ng %ch (l P /;t ( ,\ dRa c$ng %1c tk nhUng k dC :an W 5hXa i`c cong
nh W 5hXa Na:7 Tk :$a h n!: 197t, hR ,C c^ k h3-ch ,a ra :;t c1 ,G: trkng 5h-t HiIt Na: fM3ng )nh, nSc
,C hWng th4 ( MiIn tr* ca Tr"ng O3a tr3ng ba thB5 ni&n7 HT MBy, ngay khi :#i %i&n :inh MSi Nh:\r =' b (45 ,6
h3n t3n MT c";c E): %*c ca D")n ,;i HiIt Na: JK2L thT i`c kinh thc hiIn ( trkng 5h-t ny7
K";c E"ng ,;t W =>ng ?@ng %i&n hI :Bt thit ,n MiIc tranh chG5 giUa ci&n y> M /0, M %: %i&n :inh
/0 O3a th&: 5ht tribn7 Tr3ng khi ,^, nSc Na:5"chia ?)n Kh dSi ( cai tr ca Nh:\r =' ,^ng cla bi&n giSi,
kXn :Xt nh bng M (#ng da M3 Tr"ng O3a7 Tk 1975, O N;i c# g`ng 5ht tribn :;t chXnh (ch ng3-i gia3 ,;c
%B5, ,<t c!n bn tr&n ( c)n bng giUa hai (i&" cng7 /$a h n!: 1977, O N;i gFn nh ,-t ,*c D"an hI ng3-i
gia3 MSi O3a Ns, (a" khi hR ch" tk b' %i kh!ng kh!ng ,+i MiIn tr* ti thit7 /;t n!: (a", khi ( E"ng ,;t MSi
Na:5"chia M Tr"ng O3a gFn nh b$ng n6 c>ng khai, :#i hy MRng %B5 D"an hI ng3-i gia3 MSi O3a Ns trW thnh
t"yIt MRng7 OR 5hi tk b' y&" cF" ,+i MiIn tr* /07 Tk ,^, c@ :ay ca hR kh>ng c+n nUa7 Nh>ng cFn bit ,n HiIt
Na: JK2L, i`c Ninh D"yt ,nh d-y ch3 HiIt Na: JK2L f:;t bi hRch M c# g`ng thit %B5 D"an hI ng3-i gia3 ,Fy
, MSi O3a Ns trSc khi c^ hnh ,;ng trkng 5h-t O N;i7 i`c Ninh h3-ch ,nh :;t k h3-ch !n nh5 h3n t3n MSi
t6ng th#ng /0 ui::y Kart\r M c# MGn gn Ninh A"#c Gia ca t6ng th#ng ,b tT: ki: :;t ( h*5 tc t3n cF"
ch#ng ci&n y>7 O3a Ns D"yt ,nh b' r@i MiIc bTnh thng hâ D"an hI ng3-i gia3 MSi HiIt Na: JK2L M bX :Bt
th1c ,ey MiIc thit %B5 D"an hI MSi i`c Ninh7 A"a ba thB5 ni&n tha: gia c";c chin W HiIt Na: ,b ch#ng %-i (
fbnh trSng ca Tr"ng O3ah, O3a Ns, c"#i c$ng, i: %<ng trW thnh ngi cRng ( tr3ng c";c chin Tr"ng O3a
ch#ng %-i HiIt Na:7 O9i thng } n!: 1979, h)n h3an trSc th`ng %*i tr3ng ch"yn Ming th!: O3a Ns, nh^ ch tch
Tr"ng O3a =<ng Tib" iTnh %ian :W ra c";c tGn c>ng trkng 5h-t HiIt Na:7
HiIc HiIt Na: JK2L chi: ,^ng Na:5"chia M Tr"ng O3a tGn c>ng HiIt Na: ch % ( gia t!ng :#i E"ng
,;t ,C ny (inh :;t cch %<ng %j tk n!: 1975, : c :Ri 5hXa ,a" kh>ng c^ 5h@ng cch gii D"yt7 TSi ,F" n!:
19t, kh3ng 1t0 ngn b; ,;i HiIt Na: JK2L Mmn c+n W %-i Na:5"chia ,b ,nh nha" MSi D")n d" kXch Nh:\r ='7
=-i 5h3 Tr"ng O3a Mmn c+n b`n 5h tan tnh M$ng bi&n giSi 5hXa i`c HiIt Na: M b; binh, tkng %1c, Mmn c+n tGn
c>ng i`c HiIt7 /<c d$ b ,nh ,"6i ra kh'i nhn3: n&nh, chXnh 5h %i&n :inh Nh:\r =' Mmn c+n ,*c c>ng nhBn %
chXnh 5h ca nSc Na:5"chia ?)n Kh7 Tr3ng khi c";c chin tranh =>ng ?@ng %Fn th. ba ,ang ti5 diYn thT t3n
b; MGn ,a c^ tXnh cch D"#c t ny ,C thay ,6i :;t cch bi th:7 Nh chin tranh O3a HiIt, /3(c3] ,*c hWng
cc tiIn nghi D")n ( W HiIt Na: ,b bnh trSng (.c :-nh ca hR W Thi iTnh ?@ng7 /#i hy MRng :;t %i&n :inh
ch#ng ci&n y> d3 pa(hingt3n ,.ng ,F" ,b gi15 , Tr"ng O3a ch#ng %-i HiIt Na: JK2L %-i b b' r@i khi Tr"ng O3a
trW %-i chXnh (ch ,;c %B5 M b`t ,F" bTnh thng hâ cc c";c th@ng th"yt MSi ci&n y>7 Th\3 ,1ng :;t ch" ks,
nSc HiIt Na: JK2L :-nh Ma D")n ( nhng ,@n ,;c M kinh t rch nt %-i b`t ,F" th\3 ,"6i :#i D"an hI M> c$ng
5h.c t-5 MSi O3a Ns
K)" ch"yIn ,G" tranh %ch (l ny W =>ng ?@ng M chXnh (ch ng3-i gia3 ca cc cng D"#c ,C ba3 tr$:
%Gy n^7 NhUng bin c# W =>ng ?@ng, tk khi chic trc th!ng /0 ri kh'i ()n th*ng t+a ,-i (. O3a Ns W 2aig3n
ch.ng t' :;t cch r_ rng rng :;t tian ,a (ai %F: khi ngi /0 can thiI5 M3 HiIt Na: nh th n37 Thay MT chBn
,.ng ( bnh trSng ca Tr"ng O3a W ch)" z nh cc nh M-ch k h3-ch /0 d %iI", HiIt Na: ch.ng t' ch3 :Ri
ngi thGy rng hR % k th$ M ,#i th cay ,`ng nhGt ca Tr"ng O3a7 Nh:\r =', tk %)" ,*c E\: nh :;t c3n bi
ca O N;i thT hR %-i t by t' ch3 thGy hR % k th$ (#ng cht ca HiIt Na:7 cch (l thB5 ni&n Mka D"a ,*c E\:
nh :;t bi hRc| cch (l M ch ngha D"#c gia P kh>ng 5hi bng %x th"yt P ,C ,3 gRt t@ng %ai ca M$ng ,Gt
nhia" ,6i thay ny7 89i b; :<t n^ c^ ra th n3 ,i nUa, cong kh^ : tT: ra nhUng ch ,; b$ nhTn thBt ( W =>ng
?@ng7

N th$ co, chin tranh :Si
2a" :;t thng n3 ,;ng MT chin c";c, thng 5{1975, =>ng ?@ng trW %-i y&n tnh7 NhUng chic trc th!ng
bay %*n tr&n tri ,b ,a ngi di tn ,n chV an t3n nay ,C ht7 K";c gii c." kinh h3ng ca O-: =;i 7 M hng
tr!: th"yan tQ n-n n#i nha" ra bibn cong ,C D"a r9i7 t ra, ngi ta cong ngh MBy7 Nhng b"6i (ng ngy 15 thng 5,
khi nh bTnh :inh %<ng %j nh> %&n W c"#i ch)n tri :" ngRc bXch ,3 N3h Tang tr3ng Mnh Thi can thT nhUng ):
thanh %F: %-c ca chin tranh D"ay trW %-i7 /i :;t chic trc th!ng hiIn ra W c"#i ch)n tri 5hXa t)y c+n t#i, hSng
tSi h+n ,3 ny ca Na:5"chia7 /4c ,Xch tGn c>ng ca %c %*ng /0 J727 gir Z3rc\ u3%%y Gr\\n Giant and Nni\
O\%ic35t\r(L % /ayag"\w, :;t chic t" chW hng co M h h'ng ca /0 b' n\3 5hXa ng3i ,3 N3h Tang7 Ngy 1}
thng 5, :;t chin th"yan ca Na:5"chia chW th\3 :Gy ch1 %Xnh Na:5"chia D"Fn 3 ,\n, b`t giU :;t chic th"yan
ng3i kh@i ,3 pai, Ea h@n Ma 5hXa Na:7 ci k&" gRi ca chic t" /ayday ,*c ,5 .ng7 T6ng th#ng G\ra%d Z3rd
ra %Inh :;t %c %*ng Nh>ng D")n Trc th!ng th";c ,@n M ,^ng W ta5a3, Thi can M Thy D")n c4c chin th";c
O-: ,;i 7 tSi c." chic t" /ayag"\w M thy th ,3n g9: 39 ngi7 H3 %1c hkng ,>ng, khi cc %c %*ng /0
tGn c>ng M3 h+n ,3 nî tr&n, hR kh>ng bit rng cc thy th ,C ,*c ch"ybn ,n cng N3:53ng 23: tr&n ,Gt
%ian7 NhUng ngi %B5 k h3-ch cong chng bit nhUng ngi ,i cG5 c." 5hi ,#i ,F" MSi nhUng d)n D")n trang b
rGt y" kq:7 Kh c^ :;t chic trc th!ng Nni\ h- E"#ng tr&n b bibn ct M Thy A")n c4c Khin /0 b"ng ra tGn
c>ng7 Ong c)y 5hXa tr&n c+n chT: tr3ng b^ng ,&: bVng b$ng %&n %la (1ng :y M (1ng trng7 fTr>ng gi#ng nh
gi)y ,n tr&n c)y Ging 2inhh P /;t 5hi c>ng trc th!ng kinh h3ng kb %-i7 Kh tr3ng M+ng :;t gi, hai chic trc
th!ng Nni\ b b`n h- M rSt tr&n b bibn7 ?$ chng c^ ai tr3ng thy th ,3n ,*c c.", cc Thy A")n c4c Khin
cong b cF: ch)n MT ( khng c :-nh :j tk 5hXa Na:5"chia7 /i b#n gi (a", :y bay M t" chin ca O-:
=;i 7 %: ch3 kh" Mc ny tan nt, kinh h3ng7
Kh3ng Mng trSc (.c :-nh ca /0, Nh:\r =' M;i Mng tr %-i thy th ,3n7 Nhng c";c tGn c>ng ca
Thy A")n c4c Khin /0 tr&n ,3 N3h Tang Mmn cha chG: d.t7 Z3rd ch3 rng cFn ch.ng :inh MiIc tGn c>ng dU
d;i ,C nghian nt (.c 5h+ng ng tr&n b bibn Na:5"chia7 H3 c"#i ngy ca c";c chin, 15 Thy A")n c4c Khin
/0 tl trBn, 5hXa Nh:\r kh>ng kb Eit ngi b cht7 Kh c^ :;t nh :y %Rc dF" M :;t 5hi ,;i nh' ca Na:5"chia
b 5h hy7 =#i MSi t6ng th#ng Z3rd, ( kiIn /ayag"\w % :;t c@ h;i ,b n)ng ca3 tinh thFn nSc /0 b ch$ng
E"#ng (a" khi hR nh4c nhC r1t kh'i nhn3: n&nh M 2aig3n7 2 by t' (.c :-nh ca /0 D"a M4 t" /ayag"\w, th\3
t6ng th#ng Z3rd f% tia (ng rc r n)ng ca3 t3n b; tinh thFn ca nia: t tXn :Si7 O3a Ns M*t D"a ,*c nhUng
thi ,ib: ht (.c kh^ kh!n M b)y gi % %1c D"ay hSng %-i M thay ,6i :;t tin trTnh7h Nh >ng nî (a" ny7 i)y
gi % %1c /0 ch1 t): M3 MiIc hn g`n Mt th@ng, c^ thb D"ay %-i =>ng ?@ng ,ang chT: tr3ng b^ng t#i7
Giai ,3-n /ayag"\w bin :Gt tk nhUng trang trSc, c^ Mi ,ib: cFn %" x| iin c# Gy ch % :;t tr+ 5h4 diYn
kh>ng ,*c D"ng c3 ch3 :;t c";c E"ng ,;t dU d;i h@n, :;t c";c ,G" tranh ,*c trT h3Cn %)" di ,b ginh chV
(inh t9n giUa hai nSc %ng giang co7 K1 ,nh c"#i c$ng ca nSc /0 h$ng cng W =>ng ?@ng gi15 ch\ dG" ):
:" thc hiIn :;t c";c chin tranh :Si giUa cc ,9ng chX M anh \: co, nhUng ngi ,C :;t thi tay tr3ng tay
ch#ng %-i O3a Ns7 HiIc b`t giU t" /ayag"\w th1c ,ey Na:5"chia tGn c>ng M3 cc h+n ,3 d3 HiIt Na: JK2L
chi: ,^ng tr3ng Mnh Thi can7 NhUng ngi %Xnh Nh:\r =' n3n tr giBn dU khi bSc %&n t" /ayag"\w tay ch
cF: nhUng c)y (1ng gNP~7 r_ rng :"#n ch.ng t' D"yan kib: (3t hR :Si ginh ,*c W M$ng hi 5hBn ,Gt nSc7
Khin trBn ginh hi ,3
Tr3ng Mi x ngha, ,ia" ,^ % t nhi&n, hF" nh kh>ng thb trnh ,*c, % 5hFn kt th1c ca :;t c";c chin
,G" thnh c>ng ch3 t6 D"#c, ch#ng %-i ch th#ng tr ng3-i bang7 N chin th`ng c# g`ng cng c# D"yan kib: (3t
t3n %Cnh th6 ,*c E\: nh di (n D"#c gia d3 t6 ti&n ,b %-i7 T"y nhi&n tr3ng trng h*5 Na:5"chia M HiIt Na:,
c>ng MiIc ny c^ x ngha % :W %-i :#i th$ hBn M E"ng ,;t tk %)" ,C ,*c ch\ dG" (a" b; :<t ,9ng chX M ,3n kt7
Nhi (`5 t3n th`ng :ian Na:, :;t tr3ng nhUng hnh ,;ng ,F" ti&n ca O N;i % fgii 5h^ngh Trng 2a
J25rat%y( n(%and(L tr3ng bibn Na: Oi J=>ng Oi P ndL kh'i D"yan kib: (3t ca ch ,; ThiI" M ,+i D"Fn ,3
O3ng 2a Jnarac\% n(%and(L d3 Tr"ng O3a chi: ,^ng7 Kh :Gy t"Fn (a" khi chi: nhn3: n&nh, cc ,@n M Nh:\r
=' ,C :W r;ng an ninh bi&n th$y, %Cnh ,a cong nh %Cnh hi7 A")n ,;i ,*c 5hi tSi Mnh Thi can ,b kib: (3t
cc h+n ,3 d3 ch ,; co chi: ,^ng hay ,+i h'i7 /Inh %Inh kh>ng ch % %Cnh th6 : th>i7 Thit %B5 D"yan h-n tr&n
t3n c_i M gi@ng ca3 chi&" bi ,;c %B5, ,#i ,F" MSi nhUng ngi b3 h; ,ng kXnh ca hR tr3ng chin tranh7 =C
,n %1c cch :-ng HiIt Na: JK2L M Na:5"chia ,i th\3 nhUng c3n ,ng chXnh tr d biIt : tr3ng chin tranh hR
,C c$ng ch"ng :;t hSng, E\: nh ,b th#ng nhGt M h*5 tc7 Khin tranh D"a r9i, HiIt Na: JK2L kh>ng c+n gT
ngFn ng-i ch#ng %-i Tr"ng O3a ,b ginh %Cnh th6, M Na:5"chia cong chng c^ gT ng-i ng$ng ,b by t' ( ch#ng
,#i HiIt Na:7 K";c ,G" tranh %ch (l di %)" giUa Tr"ng O3a M HiIt Na:, giUa HiIt Na: M Na:5"chia ,C ngng
%-i dSi ch th#ng tr ca thc d)n nh5 M can thiI5 /0, nay b$ng %&n MT (#ng c+n P ban ,F" thT ch\ dG", nhng r9i
cng ,; gia t!ng7 Nhi hR (dn (ng c`: bia ,+i ,Gt, kh>ng 5hi MT cch :-ng, : %-i % :"#n gia t!ng :.c ,; E"ng
,;t7 Nh" cF" khen thit ca hR % cng c# D"yan %c tr3ng nSc M gii D"yt M> (# MGn ,a hB" chin, k&" gRi biIn
5h5 thXch h*57 HSi hai %Cnh t4 hng ,F", /a3 Tr-ch =>ng M Kh" n cai ,ang tr&n ging bInh, Tr"ng O3a P
nhUng nh)n MBt ch ch#t khc tr3ng c";c tranh ginh :Si P cong D" bBn r;n MSi c";c ,G" , (inh t9n Ma %x th"yt
,b %>i kq3 ( ch1 x h3n t3n ,#i MSi cc MGn ,a ,ang n6i %&n W bi&n giSi 5hXa Na:7 2 bBn t): Ma cc c>ng MiIc n;i
b; ca nhUng nh)n MBt chXnh ,C g)y ra ( %ng %, nhUng nVi (* hCi ,C hn ()", M tha: MRng ch#ng ,#i %mn nha",
chXnh (ch ng3-i gia3 M n;i b; d biIt ()" (`c chng ba3 %)" ,C ,a Na:5"chia M Tr"ng O3a M3 c3n ,ng %i&n
:inh ch#ng HiIt Na:7
Ngy 1} thng T{ 1975, n!: ngy trSc khi D")n Nh:\r =' chin th`ng tin M3 th ,> nhn3: n\nh, :;t
tr3ng nhUng %Cnh t4 Nh:\r =', \ng 2ary, ,ang W A"ng Tr, Na: HiIt Na:7 T3 c3n, :`t nh', kh">n :<t tr+n tra
M %ng, 2ary (inh trWng tr3ng :;t gia ,Tnh fNh:\r Nr3:h, thib" (# ngi Nh:\r tr3ng M$ng ,9ng bng (>ng Kl"
c3ng ca HiIt Na: JNgi HiIt g#c /i&n, D"& W Tr Hinh PndL7 ThB5 ni&n 1950, d" hRc W nh5 M th\3 ch ngha
/c, c$ng MSi nhUng (inh Mi&n Nh:\r khc nh n3% n3t, thnh %B5 :;t chi b; KRng 2n Na:5"chia7 Ha (a", >ng ta
trW thnh ngi c^ D"yan %c ,.ng th. hai (a" n3% n3t, ,*c gRi % fngi anh th. haih ,ng (*7 Tr3ng :;t c";c
5h'ng MGn h9i n!: 19t0, 2ary kb %-i MSi t>i rng n!: 1975, khi ,ang tr&n ,ng tk i`c Ninh trW Ma M$ng gii 5h^ng
Na:5"chia, ngang D"a cc M$ng :Si chi: ,*c W Na: HiIt Na: thT >ng ta nhBn ,*c :;t b.c ,iIn tk O N;i,
kh"yn c3 >ng ta Ma MiIc ngi /0 r1t ra kh'i Na:5"chia7 Kh"yn ,i ca 2ary dRc th\3 ,ng :+n O9 KhX /inh
tr`c trW, E"y&n D"a nhUng c3n ("#i chy :-nh tr3ng tnh 8attanakiri ca Na:5"chia7 rng ta ,C (#ng W O N;i :;t
(# n!: tr3ng thi ks chin tranh M thc hiIn nhia" ch"yn ,i ,i Ma Ma Na:5"chia rGt ng"y hib:7 Tin nî Ma nhn3:
n&nh (`5 (la r@i M3 tay Nh:\r =' % nh %la rc (ng, chG: d.t h3n t3n c";c (#ng gian kh^ nhng hU" Xch ny
ch3 cch :-ng Na:5"chia7 Thay MT ng9i tr&n chic E\ u\\5 c tng :+ :mn dRc th\3 nhUng dCy n1i W Tr"ng 5hFn
HiIt Na: ,b E"#ng Na:5"chia, 2ary D"ay ng*c ra O N;i r9i ,i i`c Ninh7 rng ta ,n nhn3: n&nh M3 ngy }~
thng t, tr&n chic i3\ing 707 ca Tr"ng O3a, ch"yn bay ,F" ti&n tk ng3-i D"#c h- cnh E"#ng Na:5"chia, chG:
d.t giai ,3-n di ch"ybn th\3 ,ng :+n O9 KhX /inh7
=ia" >ng ta kh>ng nî MSi t>i tr3ng c";c 5h'ng MGn % tr3ng thi gian ng`n khi W %-i i`c Ninh, >ng ta th3
%"Bn nhUng gT MSi cc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a Ma MGn ,a E)y dng %c %*ng D")n ,;i Na:5"chia7 rng ta y&" cF"
nSc ch nh ,kng ch"ybn MBn Mo khX M cc trang b khc E"y&n D"a c3n ,ng bTnh thng trSc kia nUa P D"a
ngC HiIt Na:7 Hi t"Fn (a", t" bibn Tr"ng O3a chW th\3 g-3, nhi&n %iI", M hng hâ ,6 E"#ng cng N3:53ng
23:7
T"y nhi&n, trSc khi t" bibn Tr"ng O3a c<5 bn, nh :;t bib" t*ng chXnh (ch biIt %B5 ca cch :-ng
Na:5"chia, Nh:\r =' ,C thch th.c Mi&c HiIt Na: kib: (3t nhUng h+n ,3 tr3ng Mnh Thi can7 Nh: nh`c %-i
MiIc ,+i ,3 nh1 A"#c Jting Nh:\r % N3h Tra%L, Nh:\r =' ,C tGn c>ng h+n ,3 ny h>: ~ thng 57 2" ngy (a",
Nh:\r ,' ,a D")n ,6 b; %&n ,3 Th6 Kh" Jn3"%3 nanang P ting /i&n % Nrachak 2\(L M b`t ,i n!: tr!: ngi
d)n HiIt Na: c ng4 tr&n ,3, nhUng ngi ny Ma (a" kh>ng c+n ngh\ tin t.c gT c7 Ng"yYn H!n T#t, :;t D")n
nh)n ch ,; Na: HiIt Na: co, ,ang W 8-ch Gi %1c c";c chin Ey ra, :Gt ht t3n b; gia ,Tnh tGt c g9: 1}
ngi7 i#n thng (a", >ng ta trW %-i Th6 Kh" thT c!n nh anh ta ,C h nt, c+n tr&n ,3 thT ri rc ,Fy (R ngi7 Oai
t"Fn (a" khi Nh:\r =' tGn c>ng, HiIt Na: 5hn kXch, git nhia" %Xnh Nh:\r =' M b`t giU kh3ng 300 t$ binh7
2ary nî MSi :;t nh^: ngi /0 th)n hU" rng MiIc b`t giU t" /ayag"\w h>: 1} thng 5 % hnh ,;ng ca
Mi&n ch h"y ,a 5h@ng, kh>ng 5hi %Inh tk nhn3: n&nh7 K^ thb % cc Mi&n ch h"y ,a 5h@ng D" c!: t.c, :"#n
:W ra thBt Ea MiIc b3 MI %Cnh th6 Na:5"chia M tGn c>ng cc h+n ,3 d3 HiIt Na: chi: ,^ng7 T"y nhi&n, ,1ng
h@n, % d3 ch ,-3 ca ca3 cG57 K^ %j nhUng %Cnh t4 Nh:\r =' ngh rng thc ( chi: ,^ng ,Gt ,ai % %i tranh %"Bn
:-nh :j nhGt tr3ng cc c";c th@ng th"yt %Cnh th67 Na:5"chia chng ba3 gi ,ia" ,Tnh Ma MiIc hR b :Gt cc h+n
,3 tr&n bibn MSi chXnh D"yan Na: Ns th";c ,a thi thc d)n nh5 cong nh chXnh D"yan HiIt Na: KRng O+a k
t4c7 N!: 190, %1c c+n % D"#c trWng Na:5"chia, thi tl N3r3d3: 2ihan3"k ,C thGt b-i tr3ng MiIc ,+i %-i ,3 nh1
A"#c bng ,ng %#i ng3-i gia37 rng ta cnh c3 fHiIc ch1ng t>i b :Gt cc h+n ,3 tr&n bibn (j ,a tSi MiIc %:
ngng trI h3-t ,;ng ca hi cng N3:53ng 23:, chng ba3 %)" ch1ng t>i cong chng giU ,*c nan ,;c %B57h
Gi ,)y, %*i d4ng %;n E;n %1c 2aig3n thGt th, Nh:\r =' ch3 rng thi gian ,C chXn :$i ,b ,\: D")n chi:
,^ng cc h+n ,3 tranh chG57 n3% n3t, ngi (inh Mi&n k0 ( ,iIn thi h'ng W nari(, c"9ng tXn th\3 ch ngha /c,
t6ng bX th ,ng KRng 2n Na:5"chia JKnNL tk ,F" thB5 ni&n 190, % ngi ,a ra nhUng hnh ,;ng nh: thc
hiIn t tWng cc ,3an M th$ hBn ()" (`c ,#i MSi ngi HiIt Na:, k th$ tr"yan ki57 2a" khi chi: nhn3: n&nh,
n3% n3t t.c kh`c ,a ra :;t ,ng %#i ch ,-3 g9: t ,ib:, tr3ng ,^, c^ hai ,ib: chXnh % tr4c E"Gt thib" (# ngi
HiIt ra kh'i Na:5"chia M 5hi D")n ,;i tSi bi&n giSi, ,<c biIt % bi&n giSi HiIt Na:7 T"y nhi&n (a" khi thGy 5hn
.ng D"yt %iIt ca HiIt Na:, >ng ta 5hi Eqt %-i ( kh>n ng3an ca >ng tr3ng khi D" M;i Mng7 Ngy } thng ,
tr3ng khi Ng"yYn H!n cinh, y Mi&n b; chXnh tr ca ,ng KRng 2n HiIt Na: tSi nhn3: n&nh ,b th3 %"Bn MGn ,a
ny, n3% n3t ,*c E\: % c^ %Vi7 iy t' ( tic rj MiIc ,C %:, n3% n3t thka nhBn rng c^ hnh ,;ng E): %Gn, t"y
nhi&n ( f=4ng ch-: ,m: :" M ,a" %+ngh % d3 binh %Xnh kh>ng bit r_ tTnh hTnh ,a %x ,a 5h@ng7
c& ?"mn ,i nhn3: n&nh
8_ rng HiIt Na: JK2L kh>ng thb chG5 th"Bn %i gii thXch ,^7 Tr3ng khi n3% n3t c^ \ng 2ary, 5h^ bX th
,ng, N"3n Kh\a M :;t (# Mi&n ch.c khc th5 t$ng tSi O N;i M3 ngy 1} thng 2", tr3ng :;t c";c fMing
th!: anh \:h thT HiIt Na: JK2L ,C chi: ,^ng d3anh tr-i D")n ,;i Na:5"chia tr&n ,3 pai M c`: c tr&n ,3
ny7 Ngy 1~ thng , t N\] 3rk Ti:\( trXch dmn :;t ng"9n tin tTnh b3 /0 ch3 hay rng HiIt Na: JK2L ,C
chi: ,3 ny7 T"y nhi&n MiIc 5hi ,3n Na:5"chia tSi O N;i M3 thi ,ib: trS tr&" Gy Mmn c+n ch\ dG" :Ci ,n
ba n!: (a"7
Hi n!: (a", \ng 2ary nî MSi t>i rng tr3ng ("#t c";c Ming th!:, 5hXa Na:5"chia c# g`ng :;t cch M>
MRng ,a MGn ,a bi&n giSi ra th3 %"Bn MSi HiIt Na: JK2L7 rng ta nî rng ngi Na:5"chia :"#n ,-t tSi nhUng
,ib: c!n bn tr3ng bn t"y&n b# n!: 197 ca nSc HiIt Na: ?)n Kh KRng O+a J?8HP i`c HiIt P ngdL c>ng
nhBn bi&n giSi hiIn t-i ca Na:5"chia7 Nhng HiIt Na: JK2L tk ch#i th3 %"Bn MGn ,a ny7 2a" ny, th\3 5hXa HiIt
Na:, d$ Na:5"chia :"#n kx :;t th'a hiI5 th)n hU" nh: b3 MI cc MGn ,a th@ng :-i, ti 5hn, 5h)n ,nh ranh
giSi, hR cong kh>ng y&" cF" thc hiIn t.c kh`c MiIc th3 %"Bn bi&n giSi7 tWng ,a ra :;t th'a Sc hU" ngh % tk
5hXa Na:5"chia nh: dn h+a MSi HiIt Na:, tr&n hTnh th.c chG5 th"Bn bi&n giSi Na:5"chia hiIn thi7 HGn ,a ny
chng ba3 gi ,*c n&" ra nUa7
Ngy } thng T:, c& ?"mn, t6ng bX th ,ng K2 HiIt Na:, y Mi&n b; chXnh tr nh-: O$ng, y")n Thy,
nh)n MBt tha: gia h+a ,: nari( ,n nhn3: n&nh tr3ng :;t ch"yn Ming th!: ng`n7 =C ch3 Na:5"chia n: :$i
D")n (, b)y gi, cc nh %Cnh ,-3 HiIt Na: t' ra "ybn ch"ybn h@n7 c& ?"mn, 7 t"6i, ngi ca3 %Sn, tr>ng c^ Mj :
,-:, thnh Mi&n ng"y&n thy ca ,ng K2 =>ng ?@ng7 TrSc khi n`: ch.c bX th ,ng K2 HiIt Na:, >ng ta ,C b
t$ kh3ng 10 n!: M :;t (# n!: %Cnh ,-3 cch :-ng /ian Na: HN7 T"y nhi&n, kh>ng gi#ng nh-: O$ng, :;t
ngi :ian Na: tr>ng c^ Mj 3ai MI, c^ :;t thi gian di %Cnh ,-3 K2 /ian Na: HN M Mmn c+n giU :#i D"an hI
MSi cc %Cnh t4 Nh:\r ='7 =)y % %Fn ,F" ti&n ?"mn ,n Na:5"chia7 /4c ,Xch ca ch"yn ,i ny r_ rng kh>ng
5hi % ,b d" %ch7 Nhch HiIt Na: kh>ng ,*c :i ra kh'i nhn3: n&nh ,C trW thnh :;t thnh 5h# :a (a" MiIc tn
b-3 E"a ,"6i d)n ch1ng h9i thng T7 Th\3 %i y&" cF" ca Nh:\r =', cc bn tng trTnh Ma c";c Ming th!: b
c`t gi: ,n :.c t#i thib"7 /<c d$ ( ti5 ,^n kh>ng ,*c n9ng G:, ?"mn Mmn % ngi :"#n h+a gii7 rng ta thka
nhBn rng ,3 pai D" thBt % %Cnh th6 ca Na:5"chia M h.a tr %-i (S:7 /;t bn th>ng c3 ch"ng ,*c kx kt,
ca: kt gii D"yt nhUng d biIt tr3ng h+a bTnh, kh>ng d$ng ( trkng 5h-t7 Nh>ng c^ tiIc t$ng hay diYn M!n7 Kh c^
:;t bn tng trTnh ng`n gRn ,*c 5h6 bin tr&n c hai ,i 5ht thanh O N;i M nhn3: n&nh M3 ngy 3 thng
T: ch3 hay rng fNhUng c";c th@ng th3 ch)n thBt ,C thc hiIn giUa hai 5hi ,3n HiIt Na: M Na:5"chia
tr3ng bF" kh>ng khX th)n hU" MT D"yan %*i ch"ng, c^ D"an ,ib: th#ng nhGt Ma :Ri MGn ,a ,a ra7h
?$ thnh thc hay gi M, kh>ng khX cong c^ ci thiIn dY dng khi ,3 pai ,*c tr %-i ch3 Na:5"chia7
Ngy 10 thng T:, Ng"yYn H!n cinh g<5 N"3n Khia, :;t tr3ng nhUng ngi %Cnh ,-3 hng ,F" ca Nh:\r =',
b3 ch3 >ng nFy bit rng D")n ,;i HiIt Na: JK2L ,C r1t %"i kh'i ,37 N"3n Khia c: @n Ma D"yt ,nh ,^ M nî
rng tGt c ,a" d3 fng; nhBn Ma ranh giSi giUa hai nSch7 Thc ra, hR D" bit MGn ,a bi&n giSi M ( c!ng thng
giUa hai 5hXa ,C t-3 ra nhUng c";c E"ng ,;t ,m: :" (a" khi hR chin th`ng 5h\ t bn7 Khng b&n n3 :"#n c^
chin tranh7 =<c biIt, 5hXa HiIt Na: thT %3 %`ng kh>ng :"#n d)n ch1ng bit c";c E"ng ,;t7 Tr3ng khi c# g`ng gii
D"yt MGn ,a bng M_ %c cong nh bng ng3-i gia3, O N;i D"yt ,nh d"y trT :;t b; :<t ,3n kt chin ,G" MSi
Na:5"chia7 O9i thng iy, (a" khi t>i W thnh 5h# f2aig3n gii 5h^ngh ,*c hai thng, bay ra O N;i tr&n ,ng
ri HiIt Na:, tr3ng c";c 5h'ng MGn O3ng T$ng, bi&n tB5 t nhBt b3 fNh)n ?)nh ca ,ng K2HN, t>i c^ h'i >ng
Ma tTnh hTnh D"an hI MSi Na:5"chia, >ng ta tr %i :;t cch nhanh nhC" % fbTnh thngh7 Ngng :;t ch1t, >ng ta
nî th&: fNhTn ch"ng % bTnh thngh7 rng ta 5h nhBn tin t.c b3 chX T)y 5h@ng ch3 rng c^ E"ng ,;t W nhUng
h+n ,3 tr3ng Mnh Thi can7 H3 %1c t>i nî ch"yIn MSi T$ng tr3ng M!n 5h+ng nh ,iIn : :, tr>ng E"#ng h9
O3n Ni: W O N;i thT hng ngn ngi HiIt Na:, ,n >ng, ,n b, tr c3n b ,"6i ra kh'i %Cnh th6 Na:5"chia,
,a E"#ng M$ng ,9ng bng (>ng Kl" c3ng ca /ian Na: HiIt Na:7 2a" khi D"a bi&n giSi, hR ,*c D")n ,;i HiIt
Na: JK2L ,a M3 cc tr-i tQ n-n dng t-:7 Ong tr!: ngi Na:5"chia g#c HiIt Na: M Tr"ng O3a M3 tr1 t-i
:;t ng>i ch$a W Kh* cSn7 nhi Mi&n hCng gn ca nh5 t-i 2aig3n, Khar%\( gnt3in\ ?\ N\rciat ngh rng >ng ta ,C
MS ,*c :;t tin git g)n nh' khi >ng nhBn ra nhUng ngi tQ n-n nFy % tk nSc Na:5"chia cch :-ng anh \: ,n
tr1 en t-i thnh 5h# 2aig3n ,C fgii 5h^ngh7 T"y nhi&n, nh M3 ( nghi&: nh<t ca cc tay kib: d"yIt HiIt Na:
JK2L, bn tin ngy 1} thng 2" ca >ng chng ba3 gi ,*c ch"ybn ,i7 Tr3ng :;t ( tr$ng h*5 kh b"9n ci, >ng
ta Mit c)" ch"yIn ny M3 ngy n3% n3t tSi O N;i thc hiIn ch"yn Ming th!: kh>ng ,*c c>ng b#7 ?$ rng cc
tay kib: d"yIt c^ bit ch"yn Ming th!: Gy hay kh>ng, ngi HiIt Na: JK2L cong chng ,*c %*i Xch gT khi ch3
:;t nh b3 t (n nh`c %-i c)" ch"yIn th& th: ca nhUng ngi tQ n-n M nh th, %: ch3 :#i D"an hI MSi
Na:5"chia th&: 5h.c t-57 /Ci ,n n!: 197t, c)" ch"yIn ,^ :Si ,*c r_ ra7 Tr3ng ch"yn Ming th!: cc tnh
bi&n giSi HiIt Na: h9i thng 3 n!: 197t, t>i ,*c bit %: th n3, tr3ng ("#t 5 thng ,F" (a" khi fgii 5h^ngh
nhn3: n&nh, h@n 150 ngn ngi HiIt Na: kh#n kh6 %o %*t ch-y Ma =9ng Th5, gn Giang M T)y Ninh7 Ngi
HiIt Na: thT ,*c 5hq5 ,nh c t-i chV, nhUng ngi O3a, ngi g#c Nh:\r thT b";c 5hi trW %-i Na:5"chia7
HiIt Na: JK2L :"#n Na:5"chia bit rng hR c^ :;t ngi b-n c^ , (.c :-nh7 2a" O N;i, n@i n3% n3t
dkng ch)n k ti5 tr3ng ch"yn Ming th!: bX :Bt ca >ng ta % i`c Ninh7 Ngy }1 thng T:, n3% n3t ,*c M anh
h$ng, ngi thFy %x tWng ca n3% n3t ti5 kin| /a3 P fgnh ,C thc hiIn ,*c :;t c1 ,nh t"yIt hay c+n ch1ng t>i
thT ,>ng nh th ny : ,nh th"a7h /a3 nî MSi ngi ,I tl (ng %ng ca >ng7 Nhi /a3 nî c)" ny thT hng tr!:
ngn ngi d)n Na:5"chia b ,"6i ra kh'i cc thnh 5h# Ma cc :ian h3ang dC W th>n D"& (#ng c";c ,i n>ng n>7
/a3 h3n t3n chG5 th"Bn ch@ng trTnh cch :-ng ca n3% n3t W Na:5"chia M (ch %*c ca n3% n3t ,;c
%B5 MSi HiIt Na:7 K";c hR5 ny cong ,*c dG" kXn ch3 tSi hai n!: (a", khi n3% n3t %;t b' ci 3 ng4y trang M>
danh, c>ng khai trW thnh t6ng bX th ,ng KRng 2n Na:5"chia7 ? nhi&n, 5hXa HiIt Na: hR hib" :;t cch ()" (`c
nhUng %i ca ng*i ca /a3 ,#i MSi Na:5"chia7 N!: 1975, /a3 ,C kh"y&n cc nh %Cnh ,-3 JK2L HiIt Na: f5hi
hRc tB5 W Na:5"chia cch %: th n3 ,b thc thi cch :-ng7h
TTnh hU" ngh giUa Tr"ng O3a ca /a3 M Na:5"chia ,<t c!n bn tr&n %x th"yt M, D"an trRng h@n, ,9ng
nhGt Ma D"yan %*i7 Nh^: n3% n3t kh>ng nhUng ch M> c$ng ngng :; t tWng /a3 Ma ,G" tranh giai cG5 M cch
:-ng kh>ng ngkng, hR c+n chia E MSi Tr"ng O3a Ma :#i (* hCi M gh& tW: ci&n y>7 Kh#ng %-i HiIt Na: ): :"
cai tr t3n c_i =>ng ?@ng % :#i D"an t): hng ,F" ca nh^: n3% n3t, MT MBy, :;t cch t nhi&n, hR D"ay Ma 5hXa
Tr"ng O3a, :;t %i&n :inh chXnh y" tr3ng tr"yan th#ng chin %*c, nh: ng!n ngka :;t (.c :-nh trVi dBy W bi&n
giSi 5hXa Na:7
Khng c^ gT ng-c nhi&n, thng T: n!: 1975, Kh" n cai, %1c Gy tTnh hTnh (.c kh'\ rGt ("y y", kh>ng c+n
(#ng ba3 %)", gii thXch MSi c& Thanh Ngh, ngi ,.ng ,F" ban N O3-ch ca O N;i, % i`c Ninh kh>ng c^ kh
n!ng gi15 , HiIt Na:7 Tr3ng khi ,^, i`c Ninh %-i n9ng nhiIt h3an h> 5h^ th tSng Na:5"chia Nhi&" 2a:5han
M \ng 2ary, h.a MiIn tr* :;t t ,9ng ch3 :;t ch@ng trTnh 5 n!:7 Nh3ng }0 triI" tr3ng (# tian ny ,C ,*c th3
kh3n7
Tr3ng khi ch"yn Ming th!: ca Nhi&" 2a:5han M \ng 2ary thnh c>ng Mj Mang, ,*c MiIn tr* kinh t,
,*c by t' :;t cch c>ng khai Tr"ng O3a h3n t3n ng h; Na:5"chia thT nhUng c";c th3 %"Bn bX :Bt Ma MiIn tr*
Mo khX ,C b`t ,F" tk h9i thng 2", khi n3% n3t %<ng %j ,n Tr"ng O3a7 Tr3ng thng T: M thng /i, cc nh^:
ch"y&n Mi&n tk b; D"#c 5h+ng Tr"ng O3a thc hiIn :;t c";c thanh (t W Na:5"chia ,b tT: hib" nh" cF" D")n (,
M, ngy 1} thng /i, hR trTnh :;t bn (3-n th3 k h3-ch D")n ( ch3 nhn3: n\nh ,b Ein chG5 th"Bn7
Ngy thng Oai n!: 197, ngy t+a ,-i (. Tr"ng O3a W O N;i ,a ra %i than 5hian chXnh th.c ,F" ti&n
MiIc b`t b";c nh^: thib" (# ngi O3a W Na: HiIt Na: nhB5 D"#c tch, :;t D"an ch.c D")n ( hng ,F" ca
Tr"ng O3a th!: nhn3: n&nh ,b kt th1c th'a Sc MiIn tr* D")n (7 pang 2hangr3ng, 5h^ T6ng tha: :" D")n
Gii 5h^ng Nh)n d)n Tr"ng O3a JncgL, nî MSi b; trWng D"#c 5h+ng Na:5"chia 23n 2\n, D"yt ,nh ca Tr"ng
O3a Ma MiIc c"ng cG5 b; 5hBn ri ch3 5h3 binh, th"yan t"Fn 5h+ng, M trang b 5h+ng kh>ng, tr&n c!n bn " ti&n7
T6ng cRng c^ 500 c# MGn Tr"ng O3a h"Gn %"yIn ch3 D")n ,;i Na:5"chia El d4ng cc %3-i trang b ny7 pang cong
,a ra :;t danh (ch Ma cc %3-i Mo khX (j ,*c c"ng cG5 ch3 Na:5"chia tr3ng cc n!: 1977, 197t7 Ngy } thng
/i, :;t th'a Sc MiIn tr* D")n ( ch3 Na:5"chia kh>ng 5hi b9i h3n ,*c kx kt giUa pang M 23n 2\n7
Tr3ng khi MiIc h*5 tc D")n ( ,*c giU h3n t3n bX :Bt ,b kh'i %: ch3 Thi can M HiIt Na: %3 ng-i,
h3-t ,;ng chXnh ca Tr"ng O3a t"9ng nh nh: gi15 , Sc :"#n chXnh ,ng ca Na:5"chia % ch"ybn hâ D")n
,;i ca hR tk %c %*ng d" kXch thnh :;t ,;i D")n thng trc, trang b M_ khX :Si , (.c 5h+ng MI ,Gt nSc7 /<c
d$ i`c Ninh kh>ng nghi ng gT Ma ( :3ng :"#n %Gy %-i cn c)n :Gt th!ng bng nghi&: trRng giUa %c %*ng
Na:5"chia thi" th#n M %c %*ng D")n ( HiIt Na: t3 %Sn, b; :y D")n ( trang b h3n h3, %-i thka hWng :;t
(# %*ng M_ khX tr gi 5 t ,>%a tk D")n ,;i /ian Na: HN trSc ,)y, hR cong chng c^ x hay :3ng :"#n ,ey D")n
Nh:\r =' tin %&n ,#i ,F" MSi D")n ,;i HiIt Na: JK2L7 Tr"ng O3a ca /a3 ch :"#n Na:5"chia , :-nh ,b
kh>ng b HiIt Na: b`t n-t : th>i7
HiIn tr* Mo khX ca Tr"ng O3a ch3 Na:5"chia ,*c dG" kXn, t"y nhi&n tin t.c Ma cc MiIn tr* khc ca
Tr"ng O3a ch3 Na:5"chia thT D"ng b 9n 37 Ngy 17 thng T{ 197, i`c Ninh t6 ch.c :;t cch rF: r; %Y k
niI: :;t n!: fgii 5h^ngh Na:5"chia7 Tr3ng ,iIn M!n gWi n3% n3t nh)n d5 ny, /a3, Kh" =.c Jvh" ?\L M O3a
A"#c nh3ng ca ng*i n3% n3t ,C b3 MI h3n t3n nan ,;c %B5, D"yan cai tr t#i th*ng, t3n Mn %Cnh th6 ca
Na:5"chia, t-3 n&n f( thay ,6i cch :-ng ()" (`c nhGth7 T"y kh>ng nî r_ ra nan ,;c %B5 M ( t3n Mn %Cnh th6
,ang b ,\ dRa, %i cnh c3 ,^ cong kh>ng b' D"&n Mai tr+ O N;i7 Kc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a trGn an n3% n3t
rng nh)n d)n Tr"ng O3a (j c$ng fMai ka Mai tin %&n 5hXa trSch MSi nh)n d)n Na:5"chia7
O9i :$a y")n n!: 197, Na:5"chia trW thnh y" t# chXnh tr3ng ( c!ng thng giUa Tr"ng O3a M HiIt
Na:, t"y nhi&n :#i D"an hI ,ang ("y th3i dFn b`t ,F" tk nhUng n!: trSc7 Tk khi O N;i chin th`ng W /ian
Na:, ( :)" th"mn ,<c biIt tk hai 5hXa ,C gia t!ng MT khc biIt Ma chXnh tr M chin %*c7
?9n D")n tSi Trng 2a
ia t"Fn %Y trSc khi KRng (n iH c`: c tr&n thnh 5h# 2aig3n, (a" ny ,*c ,6i t&n % thnh 5h# O9 KhX
/inh, hi D")n HiIt Na: JK2L tin chi: D"Fn ,3 Trng 2a, trSc kia d3 D")n ,;i 2aig3n tr1 ,^ng7 O N;i thGy
trSc thi ks r#i %3-n M ch"ybn ti5 khi chi: :ian Na: M kh>ng :"#n dnh ch3 Tr"ng O3a c@ h;i chi: cc
h+n ,3 ny, n@i c hai 5hXa ,ang tranh chG57 Ngy 5 thng N!:, ,i 5ht thanh O N;i ,a tin rng kh3ng thi
gian (a" ngy 11 thng T fD")n gii 5h^ng M hi D")nh ,C fgii 5h^ngh h3n t3n (" h+n ,3 tr3ng D"Fn ,3
Trng 2a7 Ngy 7 thng N!:, nhBt b3 f2aig3n gii 5h^ngh ch3 5ht hnh :;t bn ,9 :" ch3 thGy rng %Cnh th6
HiIt Na: kh>ng nhUng ba3 g9: D"Fn ,3 Trng 2a : c D"Fn ,3 O3ng 2a hiIn d3 Tr"ng O3a chi: ,^ng7
i`c Ninh Mmn fc): nh ,h Ma cc bin c# ny7 /Gy n!: (a", t>i bit Tr"ng O3a ngh gT7 fNhi ch1ng t>i (`5
ri O N;i ,b th!: Ming :ian Na: Mka :Si fgii 5h^ngh ch1ng t>i ngh\ tin MiIc chi: ,^ng Trng 2a JNan(haL7
T>i nh ngB: 5hi tr37h cing ?\D"an :;t 5hi Mi&n ca T)n O3a EC Jyinh"aL nî MSi t>i7 cing ,C %: MiIc Mi n!:
t-i M!n 5h+ng T)n O3a EC W O N;i M tha: gia nh^: 5h^ng Mi&n ,F" ti&n c^ M!n 5h+ng W ,)y ,i th!: :ian Na:
HN h9i thng 5{19757 rng ta nî rng MiIc HiIt Na: chi: D"Fn ,3 ny % t-3 ra :;t 5hn .ng c^ tk trSc, khi
HiIt Na: c>ng nhBn D"yan cai tr ca Tr"ng O3a W D"Fn ,3 O3ng 2a7 cing, d$ (a3 thT cong ,C cng ,iI" hâ (
kinh ng-c ny7 ?$ ch3 tSi %1c ,^, HiIt Na: JK2L cha nhBn ,*c 5hn khng n3 ca Tr"ng O3a ,#i MSi MiIc chi:
,^ng cc h+n ,3 ny, O N;i cong ,a ra ,Fy , ch.ng cS Ma ch D"yan7 O9i thng 2" n!: 197~, O3ng T$ng
nî MSi :;t 5hi Mi&n b3 chX Thi can f=>ng Na: z th";c Ma cc d)n t;c =>ng Na: z777 Tr"ng O3a kh>ng 5hi %
:;t D"#c gia th";c M$ng =>ng Na: z, MT MBy Tr"ng O3a kh>ng c^ nhUng M$ng %Cnh hi r;ng %Sn nh hR ,+i h'i7h
Nhi T$ng nî tSi MGn ,a ny, O N;i cha ti&n %iI" MiIc chin th`ng :;t cch :a" % W :ian Na:7 iWi khi
D")n ,;i ca ThiI" b`t ,F" tan tc, O N;i cong kh^ ,.ng s :;t chV : E\: Tr"ng O3a chi: ,^ng Trng 2a
tr3ng c$ng :;t c"ng cch nh hR ,C chi: O3ng 2a n!: trSc7
A"Fn ,3 O3ng 2a M Trng 2a W tr3ng bibn Na: Oi ba3 g9: 150 ch_: ,Gt, (an h> M ct, tk :Gy th k
trSc, ,C ,*c ng d)n HiIt Na:, Tr"ng O3a M nhi%i55in\( bit ,n ,b %Gy 5h)n b^n hi ,ib", thc 5he: ch3 ngi
Tr"ng O3a (nh ,iI" !n "#ng Pt6 chi: yn Jyn (3P ndL7 O9i ,F" thB5 ni&n 1970, nhUng ,3 nh' ny %-i c^ :;t gi
tr :Si khi MiIc tT: ki: dF" h'a b`t ,F" nh;n nh5 tr3ng M$ng =>ng Na: z7 HGn ,a ch D"yan cng th&: 5h.c t-5
khi Tr"ng O3a ch3 rng tGt c nhUng h+n ,3 ny % th";c D"yan ca hR, %Gy ch.ng cS c!n bn tr&n MiIc hR c^ %"i tSi
nhUng n@i ny7 T"y nhi&n, chng c^ ai, Tr"ng O3a, HiIt Na: hay nhi%i55in\( chi: ,^ng %)" di tr&n nhUng h+n
,3 ,^7 /Ci ,n c"#i thB5 ni&n 1950, chXnh D"yan Na: HiIt Na: kh>ng ch#ng %-i Tr"ng O3a ,+i ch D"yan tr&n
cc D"Fn ,37 i`c HiIt Na:, ,9ng :inh %x th"yt M % ngi nhBn MiIn tr* Tr"ng O3a, ngh rng kh>n ng3an thT
n&n :<c ch3 Tr"ng O3a tranh ginh ch D"yan tr&n cc ,3 ,^7 Nhng (a" n!: 1959, khi 2aig3n M i`c Ninh %-i
tranh nha" ch D"yan cc h+n ,3 ny thT O N;i ti5 t4c trnh ng h; Tr"ng O3a bng cch i: %<ng7
Onh ,;ng chin tranh ,F" ti&n
N!: 197}, khi chXnh 5h ThiI" b`t ,F" th'a th"Bn ch3 cc c>ng ty ng3-i D"#c tT: dF" tr&n tha: %4c ,a HiIt Na:,
MGn ,a cc D"Fn ,3 trW thnh :#i D"an t): %Sn ca Tr"ng O3a7 OR ): thF: thit %B5 nhUng ci nh: ch.ng t' (
hiIn diIn ca hR tr&n ch"Vi ,3 g:5hitrit\ th";c D"Fn ,3 O3ng 2a Jnarac\%L tr3ng khi /ian Na: HN Mmn d"y trT
nhUng ,9n binh nh' tr&n ch"Vi ,3 ci cia:7 Thng T{ 197}, tr3ng hnh ,;ng nh: ti E"Gt hiIn P ,*c /0 chG5
th"Bn tr3ng ch"yn Ming th!: %ch (l ca t6ng th#ng NiE3n hai thng trSc ,^ P, i`c kinh 5hn khng cc chin
h-: /0 E): nhB5 ch"ng D"anh ,3 O3ng 2a7 Tr3ng h9i kx, b; trWng ng3-i gia3 O\nry Ni((ing\r kh>ng ,<t thnh
MGn ,a ch D"yan ca Tr"ng O3a tr&n D"Fn ,3 ny, :<c dF" n^ ch#ng %-i ,+i h'i ca Na: HiIt Na:, %1c ,^ thc (
,ang chi: :;t 5hFn D"Fn ,3 ny, Ni((ing\r th>ng b3 ch3 Tr"ng O3a bit rng fNh>ng c^ gT thiIt th+i ch3 M th
h*5 5h5 ca ch1ng t>i tr&n M$ng bibn, hi D")n ch1ng t>i (j kh>ng E): nhB5 M giU kh3ng cch 1} d<: kb tk cc
h+n ,3 Gy7h
O N;i, M hF" nh 2aig3n cong MBy, kh>ng bit ,n ca: kt ca Ni((ing\r kh>ng ch3 h-: ,;i /0 ,n gFn
D"Fn ,37 Ngy } thng /i Oai{ 1973, O N;i th>ng b3 ch3 chXnh 5h Tr"ng O3a bit k h3-ch ca hR b`t ,F"
th@ng th3 MSi c>ng ty dF" khX =-i c*i tT: ki: dF" tr3ng Mnh i`c HiIt7 Ngy 11 thng Gi&ng, i`c Ninh ,a
ra %i t"y&n b# ,+i ch D"yan W tGt c cc h+n ,3 tr3ng bibn Na: Oi J=>ng Oi P ngdL7 i#n ngy (a", D")n ,;i
Tr"ng O3a tB5 tr"ng gFn ,3 ci cia:7 Na: HN y&" cF" i`c Ninh hCy c^ trch nhiI:, cen thBn tk b' k h3-ch
ca hR7 Ngy 1t thng Gi&ng bng kh>ng M hi D")n, Tr"ng O3a tGn c>ng %c %*ng t!ng cng Na: HN, ,nh bBt
hR ra kh'i kh" Mc, M thit %B5 D"yan kib: (3t ca Tr"ng O3a tr&n t3n b; D"Fn ,37 KhXnh 5h ThiI" y&" cF" /0
can thiI5 nhng b tk ch#i :;t cch %ch (7 Ngo Gic =i nî rng hR kh>ng bit gT Ma %i k&" gRi gi15 , ,^ M
O-: =;i iy Mmn W ng3i kh" Mc E"ng ,;t7 /;t ( D"an /0 c# MGn ch3 ,@n M hi D")n Na: HN b b`t, :Gy t"Fn
(a" ,*c h9i h@ng D"a ngC O9ngk>ng7 /;t ngy trSc khi Tr"ng O3a tGn c>ng, i`c Ninh th>ng b3 ch3 O N;i
bit c^ thb c^ th@ng th3 MSi HiIt Na: JK2L Ma MGn ,a hi 5hBn, nhng r9i ra chng thc hiIn c# g`ng n37
Hi n!: (a", Jthng Gi&ng{197~L, ,-i (. HiIt Na: t-i nari(, /ai H!n i;, nî MSi t>i c";c tGn c>ng ca
Tr"ng O3a W O3ng 2a % fhnh ,;ng ,F" ti&n tGn c>ng HNh7 T"y nhi&n, %1c Gy O N;i ch ,@n gin nî rng nhUng
c";c th@ng th"yt Ma %Cnh th6 giUa cc nSc %ng giang cFn 5hi E\: Eqt ht (.c nghi&: chnh7 fKc nSc %i&n hI
5hi nî ch"yIn MSi nha", bng th@ng th"yt M tr3ng tinh thFn bTnh ,ng, t>n trRng %mn nha" M %ng giang t#t7h
=#i MSi MiIc Tr"ng O3a chi: O3ng 2a, %i 5ht bib" ny ba3 h: :;t ( ch trXch7 T"y nhi&n MT cFn c^
MiIn tr* kinh t M D")n ( ca Tr"ng O3a ch3 chin trng :ian Na:, O N;i chng c^ thb %: gT ,*c h@n7 /;t
n!: (a", khi c";c t3n th`ng W 5hXa Na: ,C r_ rng, % thi ,ib: c"#i c$ng ,b KRng 2n HN c>ng khai ch#ng %-i
Tr"ng O3a bng cch t"y&n b# fgii 5h^ngh (" h+n ,3 tr3ng D"Fn ,3 Trng 2a J25rat%yL7 Tk giUa thB5 ni&n
1950, ,C c^ nhia" bGt ,9ng Ma %Cnh th6 tr&n bi&n giSi O3aPHiIt, nhng chng ,<t thnh MGn ,a gT7 2a" ch"yn ,i ca
NiE3n ,n Tr"ng O3a n!: 197}, M MSi MiIc /0 chG: d.t nq: b3: W :ian i`c, kx hiI5 ,nh nari(, O N;i b`t ,F"
n&" %&n MGn ,a %Cnh th67 Hi M4 ,4ng ch-: Ey ra tr&n bi&n giSi O3a HiIt nhng kh>ng ,*c th giSi bit ,n7 Th\3
tit %; ca Tr"ng O3a (a" ,^, hng tr!: c";c ,4ng ,; ,C Ey ra n!: 197~ M (a" khi O N;i chin th`ng :ian Na:,
(# %*ng Gy c. t!ng dFn %&n7
NVi (* hCi c^ c!n c.
cch (l c^ :;t ,ia" ht (.c :ai :a, c+n h@n c O3a Ns th"a trBn| Tr"ng O3a cong b ,nh b-i W HiIt Na:7
HiIc O3a Ns r1t ra kh'i HiIt Na: n!: 1975 t"9ng nh ,\: %-i ch3 cc nh chin %*c Tr"ng O3a :;t c@n c :;ng
Ma HiIt Na:7 /;t nSc HiIt Na: :-nh M th#ng nhGt % :;t ( thch th.c W 5hXa Na: Tr"ng O3a, ,9ng bRn MSi k
th$ cay ,`ng W 5hXa i`c7
2 (45 ,6 D"yan %c bi th: ca /0 W HiIt Na: P bib" t*ng bng hTnh nh ,-i (. /0 W nhn3: n&nh, u3hn
G"nth\r ?\an dG" % c /0 tr3ng bRc ny%3n M nhUng chic trc th!ng b E> E"#ng bibn ,b r;ng bCi ,5 tr&n cc
chin h-: /0 (a" khi triIt th3i kh'i 2aig3n, nay % %1c i`c Ninh 5hi ,#i ,F" MSi ci&n y> f, D"#c EC h;i ch
nghah ,ang :W r;ng nh hWng W ch)" z7 Tk (a" ch"yn Ming th!: i`c Ninh ca NiE3n, ( hiIn diIn ca /0
tr>ng c^ Mj >n h+a7 T"y nhi&n, =i c3an % :;t ng3-i %I7 i)y gi Tr"ng O3a %3 %`ng MT ( r1t %"i h#t h3ng ca /0
kh'i M$ng =>ng Na: z ch c^ %*i ch3 /3(c3], P k MiIn tr* D")n ( chXnh y" ch3 HiIt Na: P, (j %G5 M3 kh3ng
tr#ng (a" khi /0 r1t ,i7 2a" ngy }9 thng T, (a" chin dch fHCng %ai 5h3ngh nh: ,a ht nhUng ngi /0 ra
kh'i HiIt Na:, ,a :4c chXnh ca tin t.c ng3-i gia3 tr3ng bn tin th giSi ca T)n O3a yC % ( tha3 d*t ca hi
D")n ci&n y>7 2a" khi nî rng hi D")n ci&n y> hiIn diIn nhia" n@i khc nha" tr&n kh`5 th giSi, ba3 g9: c MiIc
fh!ng hi th): nhB5 M3 \3 bibn /a%accah W 5hXa na: HiIt Na:7 OCng th>ng tGn ny by t' MiIc ftB5 trBn (a" c$ng
ca hi D")n ci&n y> ,-t tSi :.c ,; nghi&: trRng nhGth ch#ng %-i hib: ng"y d3 ( E): %*c M bnh trSng ca
f, D"#c EC h;i ch ngha7h
Kh tch /a3, Kh" =.c M Kh" n cai d nhi&n gWi %i ch1c :kng O N;i Ma fngRn tria" M"i (Sngh ny
nhng hR cong ch r_ rng chin th`ng ca nh)n d)n HiIt Na: cong % :;t bib" %; khc ca c";c chin tranh nh)n
d)n ,ang ngG: ngF:, :;t khi niI: Ma ( khWi thy M thc hiIn W Tr"ng O3a trSc kia7 ii bTnh %"Bn tr&n t Nh)n
?)n NhBt i3 ngy 1 thng N!: ch3 thGy r_ c# g`ng bc b' bGt c. Mai tr+ n3 ca ci&n y> tr3ng chin th`ng ca
HiIt Na:7 T b3 Mit| fKhin th`ng ca nh)n d)n HiIt Na: th&: :;t %Fn nUa ,*c ch.ng t' rng y" t# D"yt
,nh ch3 ( th`ng b-i % nh)n d)n M ( ng h; ca hR, kh>ng 5hi d3 Mo khXh7 Nî cch khc, kh>ng 5hi nh E\
t!ng M h'a tiYn ci&n y> ,*c ,a M3 HiIt Na: : thnh c>ng7 =^ % ( ng h; ca nh)n d)n7
NhUng %i cnh c3 c>ng khai nh th rGt cFn thit MT i`c Ninh nghi ng nhUng 5hFn tl Eqt %-i HiIt Na: c^
thb ,ang b c: dV bWi nhUng MiIn tr* rGt c^ hiI" D" ca ci&n y> M ng*c %-i HiIt Na: (j dnh ch3 ci&n y> cc
c!n c. D")n (7 Tr"ng O3a ghi nhBn M th\3 d_i ,-i bib" D")n ( ci&n y> ,n O N;i ch :;t t"Fn (a" khi 2aig3n
(45 ,6 M hng %3-t t" ci&n y> ,n cc hi cng HiIt Na:7 Kh 3 t"Fn (a" khi KRng 2n HN chi: :ian Na:,
Tr"ng O3a, %Fn ," ti&n cnh c3 bng cch nî MSi ,3n ,-i bib" NhBt in % ci&n y> ,C y&" cF" KhXnh 5h Kch
:-ng c): thi :ian Na: HN ,b ch3 hR El d4ng cc c!n c. co ca /0 W :ian Na:7
Thng iy n!: 1975, t>i h'i Ng> =ian, :;t nh ng3-i gia3 h+a nhC giU nhiI: M4 b3 chX tr3ng i; Ng3-i
Gia3 J2a" ny % ,-i (. W Na:5"chiaL D" thBt ci&n y> c^ ,+i El d4ng nhUng c!n c. ny hay kh>ng7 T"9ng nh
>ng ta ht (.c bGt bTnh7 frng c^ ngh rng ci&n y> c^ thb ,+i nhUng ,ia" nh th W ,Gt nSc ch1ng t>i hay kh>ngh
89i >ng ta kh>ng cFn c)" tr %i, nî ti5| fTrSc khi >ng h'i b-n >ng :;t c)" gT, >ng 5hi hib" % b-n >ng (j ngh
nh th n3 Ma c)" h'i ,^7 c: (a3 ci&n y> c^ thb ,+i nhUng fc!n c.h nh th ,*c P (<c :$i , D"#c7h T"y
nhi&n, >ng ta nî th&: rng, D" thBt t" b ci&n y> c^ El d4ng nhUng tiIn nghi W Mnh Ka: 8anh, gi#ng nh t" b
ca tGt c cc nSc anh \: khc7 /Gy n!: (a" t>i kh: 5h rng, 5ht bib" ca =ian ch % cCi bSng, :;t tr+ ch@i
chU7 2" n!: (a" 1975, cc nh ng3-i gia3 HiIt Na: c^ nî MSi t>i rng D" thBt thi ks ,^ ci&n y> c^ g)y (.c q5
,b El d4ng cc c!n c. D")n ( co nhng thGt b-i P th&: b#n n!: nUa hR :Si ,*c nhUng gT y&" cF" khi HiIt Na:
,C %1n ()" M3 c";c chin tranh MSi Tr"ng O3a7
Ngay c MiIc n" nh kh>ng c^ c!n c. D")n ( ci&n y> W na: HiIt na:, Tr"ng O3a %3 %`ng ci gT (j Ey ra
khi cn c)n D"yan %c W =>ng Na: z kh>ng c+n c)n bng MT MSi (# %*ng t3 %Sn chin %*i 5he: %Gy ,*c W /ian
Na:, O N;i c^ (.c :-nh M*t tr;i %&n, th\3 ,1ng ng>n ngU ca n^, (dn (ng n`: %Gy Mai tr+ cch :-ng ti&n 5h3ng
W kh" Mc ny7 OF" nh :"#n chRc D"& nhUng %i cnh c3 ca Tr"ng O3a MT :#i ng"y hib: d3 ci&n y> thay th
kh3ng tr#ng /0 W =>ng Na: z, b3 Nh)n ?)n (# ra ngy }1 thng N!: h)n h3an MSi ( (45 ,6 t"yn 5h+ng ng
ca /0 W =>ng Na: z7 ii b3 Mit| f/;t thi ks %: n&n th`ng %*i ca nh)n d)n HiIt Na:, ,C g^5 5hFn ,\: %-i
( thay ,6i D"an trRng tr3ng cn c)n D"yan %c th giSi777 Nh)n d)n tr3ng M$ng ny c^ ,ia" kiIn dY dng ,b %3-i b'
5h4 th";c ca hR M3 , D"#c t bn777h NhTn tk hSng i`c Ninh, ,ia" ,^ cong gi#ng nh O N;i ,+i ginh %Gy Mai
tr+ %Cnh ,-3 cch :-ng =>ng Na: z7 T>i ,C ngli thGy c"ng cch th'a :Cn ca O N;i tr3ng ch"yn Ming th!: W
,)y M3 :$a h n!: 19757 N^ % :;t thnh 5h# kh>ng 5hi %: ch: ,Fy nhUng hRng (1ng hay cc bXch ch@ng
k&" gRi cch :-ng t3n th giSi7 O N;i M"i :kng :;t cch thF: %<ng7 23 MSi ( c!ng thng, 9n 3, M hVn ,;n ca
2aig3n : t>i ,C b' %-i ,ng (a", th ,> 5hXa i`c % :;t ( tT: t+i :)" th"mn7 O N;i thay ,6i ch1t Xt tk khi nh5
ri =>ng ?@ng }1 n!: trSc7 Thnh 5h# c^ ci gi cVi ,ng y&"| NhUng ,-i %; c^ nhUng hng c)y b^ng r*5, M
nhUng :<t h9 y&n C7 NhUng c3n ,ng %<ng i: ch b kh"Gy ,;ng :;t ch1t bWi nhUng ): thanh nh nhng ca E\
,-5 ,ang ch-y7 O N;i c^ Mj tin tWng tr3ng kh>ng khX %<ng i:7 Nî ch"yIn MSi t>i tr3ng ng>i nh ca b; ng3-i gia3
E)y th\3 kib" nh5, Ng> =ian ,Rc ch3 t>i ngh\ :;t bi th@ %: h9i th k 15 (a" khi D")n nh /inh b ,nh ,"6i ra
kh'i HiIt Na:|
#nh m$t trJn 9Wch ?h)ng ?7nh ngWc,
#nh h0i trJn t0n tc chim mu)ng
444 444 444 444 444 444 444 ,
|i0ng9Rn tl 2"1 mG m+t,
kX tNc tl 2"1 vhng ,n
JiTnh Ng> ,-i c3 P ngi dchL
Ngi HiIt Na: Mmn c+n (lng (#t MSi chin c>ng ca hR7 Tr3ng ("#t nhUng ngy chin tranh ,\n t#i, khi iP
5} ri th: W 5hXa i`c, hng ngn thanh ni&n ri b' D"& h@ng ,i Na: chin ,G" kh>ng ba3 gi trW %-i, ch c^ :;t Xt
hy MRng (#ng (^t ,b thGy chin th`ng W thnh 5h# O9 KhX /inh nh hR ti&n ,3n7 2a" khi M*t D"a ,*c nhUng thl
thch gh& gS: M ,nh b-i k th$ h$ng :-nh nhGt th giSi, MSi hR, :Ri MiIc t"9ng nh c^ thb %: ,*c7 Gi ,)y,
HiIt Na: (dn (ng g^5 :<t MSi th giSi, ,.ng thng %&n c$ng b b-n M k th$, by t' x kin ca :Tnh7
/;t Tr"ng O3a %3 %`ng, n`: %Gy c@ h;i k niI: ba :@i n!: ca i`c HiIt ,b by t' D"an t): Ma Mai tr+
%Cnh ,-3 ca HiIt Na:7 OR gWi :;t thnh Mi&n i; KhXnh tr, tSng Kh\n yi%ian tha: d b"6i %Y t6 ch.c t-i O N;i7
Kh\n, ngi t3 %Sn, ,ang giU ch.c T %Inh A")n kh" i`c Ninh, n!: 199, ch h"y %c %*ng D")n ( Tr"ng O3a
tr3ng chin tranh MSi ci&n y> dRc th\3 bi&n giSi Nga O3a M hiIn W tr3ng c@ng M c^ thb cnh c3 O N;i Ma nhUng
ng"y hib: d3 ci&n y> t-3 ra W ch)" z7 nht bib" tr3ng :;t b"6i %Y t-i nh :y thq5 Thi Ng"y&n d3 Tr"ng O3a E)y
dng, b ,nh b3: tr3ng chin tranh, nay cong d3 Tr"ng O3a gi15 ti t-3, >ng ta ca ng*i c";c ,G" tranh fch#ng b
D"yanh J:;t danh tk Tr"ng O3a thng d$ng ,b : ch ch#ng ci&n y>L7 rng ta cnh c3 f): :" ca (i&" cng
nh: :4c ti&" b D"yanh P c^ ngha % ci&n y> c# %G5 chV tr#ng ca /0, ,ang t-3 ra nhia" ,ia" gh& gS: M ,\ dRa
gia t!ng chin tranh7 Nhi Kh\n ,n O N;i M3 ngy 31 thng T:, th tSng nh-: H!n =9ng bSc %&n cF" thang
:y bay >: h>: th`: thit P th\3 tr"yan th#ng nhUng ngy ,3n kt chin ,G"7 Nhng giSi b3 chX O N;i ,^n ti5
kh>ng %ch ( nh: by t' tXnh cch ,;c %B5 ca hR7 OR %3-i b' nhUng ,ia" Kh\n nî tSi b D"yan tr3ng cc bi
5h^ng (7 Nh>ng b' % c@ h;i 5h& bTnh D"an ,ib: ca Tr"ng O3a, ,i 5ht thanh /3(c3] 5h& bTnh Kh\n % fkhi:
nhC M khi&" khXch chXnh trh7 in tin ,^ nî rng fNh)n d)n HiIt Na: bit 5h)n biIt b-n M th$h, M hR x th.c ,*c
f( gi15 , M> gi M M> M %*i tk /3(c3]7h
2 ,G" , c>ng khai giUa /3(c3] M i`c Ninh Ma %+ng tr"ng thnh ca O N;i chng ,\: %-i ,ia" t#t %nh
n3 ch3 chXnh (ch ca HiIt Na: ,b %3 %i c";c tranh chG5 ca cc bBc ,n anh tr3ng khi O N;i ,ang :3ng hR
gi15 ,7 Ngy }} thng KhXn, c& ?"mn M c& Thanh Ngh ,i i`c kinh ,b c: @n M cF" MiIn7 8_ rng ,)y % :;t
thl thch Ma ti khq3 %q3 ca HiIt Na:7 O>: trSc %1c %&n ,ng, :;t bn tng trTnh tk i`c Ninh b3 ch3 bit
trSc nhUng gT cc nh %Cnh ,-3 i`c Ninh :"#n ngh\ c& ?"mn trTnh by7 2a" khi hR5 MSi /a3 M =<ng, c" th
tSng gnh [d]ard O\ath nî MSi b3 chX rng /3(c3] ,C fD" %B:h tr3ng MiIc ,+i h'i El d4ng cc c!n c. D")n (
W HiIt Na:7 Nhng >ng ta cong nî rng Tr"ng O3a kh>ng ngh rng ci&n y> (j thnh c>ng tr3ng MiIc MBn d4ng
nh hWng di %)" MSi HiIt Na:, cong kh>ng thb tin tSi MiIc thit %B5 c!n c. D")n ( W ,)y7 A"a >ng O\ath, Tr"ng
O3a ,a ra nhUng dG" hiI" r_ MSi O N;i, kh>ng 5hi ch3 tSi b)y gi, khi ?"mn trGn an Tr"ng O3a thT ( %-c D"an
:Si thGy r_7
Khng c^ thT gi ,b tiIc t$ng
?$ MiIc ,^n ti5 c& ?"mn kh>ng h3 nh3ng nh %Fn ,^n Nhi&" 2a:5han M \ng 2ary ,n i`c Ninh :;t
thng trSc ,^, nhng cong n9ng G:7 2a" khi =<ng Tib" iTnh M :;t (# %Cnh t4 ca3 cG5 ra ,^n t-i cF" thang :y
bay, ?"mn d"yIt D"a hng D")n danh d D")n Gii 5h^ng Nh)n d)n Tr"ng O3a, cc \: bq nhy :1a M t<ng h3a7
=<ng, 71 t"6i, ngi :;t thi b O9ng HI iinh chWi % ft&n ,F" ('h ,i th\3 ch ngha t bn M 5hi ch" b#n n!:
%: c>ng MiIc ch$i D"qt cc h;i trng, n!: 1973 ,*c Kh" n cai 5h4c h9i7 =^n c& ?"mn %Fn ny % %Fn E"Gt hiIn
c>ng khai c"#i c$ng ca =<ng trSc khi ( nghiI5 chXnh tr ca >ng ta %-i chT: E"#ng :;t %Fn nUa7 A"ng trng
Thi&n gn />n W i`c Ninh tr\3 ,Fy ,n Mng ,', c M bib" ngU h3an h> tTnh hU" ngh7 T"y nhi&n, bF" kh>ng khX
,^ ch$ng E"#ng khi =<ng, tr3ng b"6i tiIc ch3 ,^n, ,Rc :;t bi diYn M!n fth"yt gingh Ma ( EG" Ea ca fch
ngha b D"yan7h Nî tSi tTnh hU" ngh ca HiIt Na: M ci&n y>, =<ng trnh kh>ng nî trc ti5 ci&n y>, nhng
gRi ch"ng % (i&" cng7 fKc (i&" cng % nhUng t&n ,n 5 b^c %;t D"#c t %Sn nhGt hiIn nay7h =<ng nh`c nhW
5hi ,3n ?"mn nh th7 89i, h@i kXn ,3 :;t ch1t, =<ng k&" gRi HiIt Na: JK2L c$ng Tr"ng O3a ch#ng %-i ci&n
y>7 =<ng nî| fKng %1c cng r_, b)y gi nh)n d)n thGy rng trBn chin ch#ng (i&" cng b D"yan % c3n ,ng
(inh tl : nh)n d)n :Ri nSc ,ang 5hi ,#i ,F"7h =<ng ch ra rng thi gian ,C thay ,6i, M khi nî tSi Tr"ng O3a
M HiIt Na:, =<ng kh>ng d$ng thnh ngU co P fnh :>i MSi r!ngh P nhng %-i th\3 c"ng cch dch M4 % ftTnh %ng
giang EC h;i ch ngha anh \:h, =<ng %" x ?"mn rng b3 t9n M 5ht triYn tTnh hU" ngh % D"yan %*i c!n bn7
?"mn ,C tkng tha: d nhia" bUa tiIc c^ trang h3ng %;ng %my W =-i 2Cnh =ng Nh)n ?)n Tr"ng O3a7 T"y
nhi&n, ,)y % %Fn ,F" ti&n ?"mn ,n i`c Ninh kh>ng ch ,@n gin ,b Ein MiIn tr* : c+n Ec D"yt M trX ,3n kt M
,;c %B5 ca HiIt Na:7 ?"mn kh>ng ht %i ca ng*i ( thnh c>ng ca Tr"ng O3a tr3ng c>ng c";c E)y dng EC h;i
ch ngha, ftTnh c: n9ng nn M %+ng bit @n ()" (`ch ,#i MSi ( gi15 , ca Tr"ng O3a, nhng bng 5h@ng cch
%ch (, ?"mn g-t b' D"an ,ib: ca Tr"ng O3a ,#i MSi th giSi7 ?mn ra rng chin th`ng ca HiIt Na: JK2L chng
thb c^ ,*c n" kh>ng c^ fnhiIt tTnh M ( gi15 , t3 %Sn M gi trh ca cc nSc EC h;i ch ngha anh \: P c^
ngha kh#i ci&n y> P ?"mn nî ti5| fHSi %x d3 ,^, th`ng %*i ny % th`ng %*i ch"ng ca nhUng %c %*ng EC h;i ch
ngha, ,;c %B5 d)n t;c, d)n ch M h+a bTnh tr3ng c";c chin ,G" ch"ng ch#ng %-i ch ngha , D"#c, ch#ng %-i ,
D"#c /0 cong nh bRn ,F" ('h7 ?"mn nî HiIt Na: (j kh>ng b`t tay MSi Tr"ng O3a tr3ng 5h3ng tr3 ch#ng ci&n
y>7 T"y nhi&n, :<c d$ c^ ( d biIt Ma chXnh tr ny, ?"mn cong y&" cF" Tr"ng O3a MiIn tr*7 ?"mn nh`c %-i ch3 ch
nh hay rng fNh)n d)n HiIt Na: :inh Ec, tr3ng giai ,3-n :Si, cong nh tr3ng D" kh., hR M"i :kng ,^n nhBn
( gi15 , n9ng nn M t3 %Sn cong nh MiIn tr* ca Tr"ng O3a7h T-i O N;i, bn tin ca c@ D"an th>ng tGn EC HiIt
Na: c`t b' 5hFn nî tSi (i&" cng b D"yan tr3ng bi diYn M!n ca =<ng7
HiIc ?"mn tk ch#i, kh>ng D"an t): ,n ,a ngh ca Tr"ng O3a c^ ngha % t-3 kh^ kh!n ch3 MiIc MiIn tr* tk
5hXa i`c Ninh7 N!: t"Fn %Y trSc khi c& ?"mn %&n ,ng ,i Tr"ng O3a, c& Thanh Ngh, ngi ,*c Tr"ng O3a gn
ch3 biIt danh % ft&n !n :yh MT Ngh thng ,n i`c Ninh ,b Ein MiIn tr*, cong ,C ,n i`c Ninh ,b Ein gi15 ,7
O9i thng 2" n!: 1973, Kh" n cai ,a ngh ?"mn ngng chin W :ian Na: tr3ng M+ng } n!: M h.a MiIn tr* ch3
HiIt Na: Ji`c HiItL th&: n!: n!: nUa7 Nhng ngy 13 thng T: n!: 1975, khi Ngh ,n th!: Kh" n cai %1c
,^ ,C gFn cht, Ngh ngh\ giRng nî ca Kh" ,C khc ,i7 Th\3 t fn\king 8\Mi\]h (# 5ht hnh (a" ,^, Kh" nî MSi
khch HiIt Na: rng fTr3ng chin tranh, khi b-n ht (.c cFn MiIn tr*, ch1ng t>i 5hi %Gy nhia" th. tr3ng D")n ,;i
ch1ng t>i ,b gi15 b-n7 Kh1ng t>i 5hi ht (.c c# g`ng ,b gi15 b-n7 2# %*ng ch1ng t>i gi15 HiIt Na: ,.ng M3
hng ,F" tr3ng (# ch1ng t>i MiIn tr* ch3 cc nSc khc7 i-n hCy ,b ch3 ch1ng t>i ngh ng@i M %Gy %-i (.c7h
i)y gi, ?"mn thGy nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a c@ng D"yt chG: d.t :Ri MiIn tr* d$ ,C ,*c ch"en nhBn, c
MiIn tr* %@ng thc nh ,C h.a trSc kia7 OR JTOL nî, b)y gi chin tranh ,C D"a r9i, HiIt Na: 5hi t n">i :Tnh7
Tr3ng ("#t c";c hR5 MSi /a3, Ngh c# g`ng nh1n nhng nî MSi /a3 fNh>ng c^ Tr"ng O3a % hB" 5h@ng %Sn ca
ch1ng t>i, kh>ng c^ ( gi15 , ca cc f,9ng chXh, kh>ng c^ ( gi15 , ca Kh tch, ch1ng t>i kh>ng thb thnh
c>ng777 Kh1ng t>i %">n %">n nî rng chXnh % Tr"ng O3a, kh>ng 5hi ci&n y>, c^ thb MiIn tr* ch3 ch1ng t>i nhUng
:^n hng trc ti5 nhGt M hU" Xch nhGt, W nhUng gi 5h1t kh^ kh!n nhGt khi (# :-ng ch1ng t>i tr\3 bng (*i t^c777h
NhUng %i nnh h^t nh th cong chng ,\: %-i %*i Xch gT ng3i Mi :^n n* kh>ng %i ti tr* ch3 HiIt Na: nhB5
cng dF" M hng ti&" d$ng7 K^ ,ia" r_ % i`c Ninh cha g-ch (6 HiIt Na:, ,^ng (F: cla %-i MT MGn ,a O3ng 2a M
Trng 2a7 Tr3ng khi nî ch"yIn MSi c& ?"mn ngy }~ thng KhXn, =<ng kh>ng d$ng %#i t"y&n tr"yan nh fnhUng
h+n ,3 ny % M$ng ,Gt thnh ca Tr"ng O3ah M MT MBy, kh>ng thb th@ng th"yt7 =<ng ch nî rng MiIc gii D"yt
cc h+n ,3 ny 5hi D"a th@ng ngh7
T"y nhi&n, ( khc biIt Ma chXnh tr ca hai b&n Mmn c+n D" %Sn M MiIc tk khSc ca ?"mn ,C t-3 kh^ kh!n
ch3 >ng ta khi kx bn th>ng c3 ch"ng7 Nh>ng nhUng ?"mn tk khSc kx th>ng c3 ch"ng P nh tr3ng ch"yn Ming
th!: chXnh th.c n!: 1973 P ?"mn c+n hy b' b"6i ti5 t)n, th\3 nghi %Y, :i %-i nSc ch nh7 =^ % ,ia" (a" ny
:;t Mi&n ch.c Tr"ng O3a ch3 % f/;t hnh ,;ng khc thng ca ngi %Cnh ,-3 ,ng anh \:7h Ngy }5 thng
KhXn ?"mn ghq Thi&n T)n bng t" %la r9i %&n ,ng Ma HiIt Na:7 2a" chin tranh hR ,C c^ hnh ,;ng ( nh4c i`c
Ninh7
/;t thng (a" %-i c^ :;t hnh ,;ng ( nh4c khc khi ?"mn ,i /3(c3] ,b nhBn MiIn tr* th\3 nh h.a hn % MiIn tr*
%)" di M kx :;t th>ng c3 ch"ng thka nhBn M trX chXnh tr ca ci&n y> W ng3-i D"#c7 2a" ,^, :;t D"an ch.c Tr"ng
O3a nî MSi t>i % th>ng c3 ch"ng y> HiIt ngy 30 thng /i % fHiIt Na: ,F" hng ch ngha b D"yan7h
2 5ht tribn b&n tr3ng HiIt Na: t"9ng nh cng c# :#i (* hCi ca Tr"ng O3a7 /<c dF" Tr"ng O3a c^ h.a
:iIng :4c ti&" ti th#ng nhGt HiIt Na:, nhng nghi ng-i Ma :;t MiYn t*ng th#ng nhGt chXnh tr M cai tr ca hai
:ian HiIt Na:, thay ,6i :;t cch c^ hiI" D" ( c)n bng W =>ng ?@ng7 Tr3ng ,iIn M!n ch1c :kng HiIt Na:
chin th`ng, i`c Ninh ch"a cht : ch :#i D"an t): ny| fKh1ng t>i ch)n thnh :3ng :"#n nh)n d)n /ian Na:
HN (j kh>ng ngkng g<t hi th`ng %Ri t3 %Sn M :Si : h@n nUa tr3ng c>ng c";c ti5 t4c ,G" tranh thc hiIn cch
:-ng d)n t;c M d)n chh7 Th\3 cch thng nî thT chin th`ng ca /ian Na: HN chXnh % d3 nh)n d)n /ian Na:
ch. kh>ng d3 E\ t!ng M binh %Xnh i`c HiIt7 Tr"ng O3a nî r_ ,ia" ny % c^ x %y cch /ian Na: ra kh'i i`c HiIt7
Tr3ng Mi thng ,F" (a" khi chi: :ian Na:7 Kc nh %Cnh ,-3 K2 g)y ra :;t Gn t*ng ch3 rng Xt ra cong
5hi 5 n!:, :ian Na: (j giU :;t hI th#ng kinh t M EC h;i khc biIt trSc khi th#ng nhGt MSi :ian i`c7 Tr3ng bi
diYn M!n :kng th`ng %*i ngy 19 thng N!:, c& ?"mn t"y&n b# :ian Na: (j E)y dng :;t fKh ,; nh nSc d)n
chh P th\3 ng>n ngU /cEXt, th)n EC h;i ch ngha P KhXnh 5h Kch /-ng c): thi /ian Na: HiIt Na: cong
Ein gia nhB5 P nh :;t thnh Mi&n ri&ng r P M3 ci&n O*5 A"#c7 Nhng (a" (" thng ,ia" hnh c>ng MiIc W /ian
Na:, nhUng ngi %Cnh ,-3 ,ng K2 HiIt Na: thGy rng ( trT h3Cn th#ng nhGt % :;t ,ia" bGt %*i7 Tr3ng khi hy
b' :;t cch :a" % hI th#ng t bn W /ian Na:, c^ thb t-3 ra nhUng bGt 6n M ,#i khng7 ?"y trT hI th#ng kinh t
t d3 tr3ng khi kh>ng c^ , cn b; c^ kh n!ng c^ thb t-3 ra tTnh tr-ng E3 tr;n, M nghi&: trRng h@n, t!ng cng
kh"ynh hSng tch ri :ian Na:7 Kc nh %Cnh ,-3 K2 HiIt Na: JO N;iL cong %3 (* i`c Ninh trc ti5 MSi KRng
2n /ian Na: E"y&n D"a thib" (# O3a Nia" W Kh* cSn M :#i D"an hI ch<t chj ca Tr"ng O3a ,#i Na:5"chia7
ThBt ra, Tr"ng O3a cong rGt nh-y bqn tr3ng MiIc :ian Na: t9n t-i ri&ng r MSi i`c HN, t-3 ra tranh %"Bn tr3ng MiIc
th#ng nhGt HiIt Na: :a" ch^ng7 =ia" ,^ ch %: n6i bBt :" :3 ca Tr"ng O3a7
ing :;t hnh ,;ng ,ng kinh ng-c, ,i 5ht thanh O N;i M thnh 5h# O9 KhX /inh, h>: 9 thng /i
/;t, c$ng %1c th>ng b3 trT h3Cn fO;i ngh OiI5 th@ngh Na: i`c ch"en b ti th#ng nhGt, tr3ng khi ,C c^ D"yt
,nh (j hR5 tr3ng Mi t"Fn tSi7 Tr"ng O3a r_ rng ,C M`ng :<t thT nay %-i ,a ra %i ch1c :kng O N;i7
2 t.c giBn ca Tr"ng O3a gia t!ng khi HiIt Na: JK2L t"y&n b# ngy }~ thng /i /;t (a" khi fO;i ngh
OiI5 th@ngh hR5 ba ngy W thnh 5h# O9 KhX /inh, kt th1c h;i ngh ny ca hR7 Tr"ng O3a %&n ting Ma MGn ,a
D"Fn ,3 Trng 2a, d3 O N;i d$ng %c %*ng fgii 5h^ngh h9i thng T7 /;t bi bTnh %"Bn di tr&n t A"ang
/inh nhBt b3 JG"ang:ing dai%yL ca Tr"ng O3a Ec nhBn D"yan (W hU" tk Ea ca Tr"ng O3a7 Nhc MSi thi ,;
ca =<ng h9i thng KhXn, nî rng MGn ,a cc D"Fn ,3 c^ thb th@ng th"yt, t b3 ny b)y gi %-i t"y&n b# ,^ %
M$ng f,Gt thnh ca Tr"ng O3ah7 T b3 t"y&n b# :;t cch ,ng ng-i rng| fTGt c nhUng h+n ,3 th";c Ma Tr"ng
O3a 5hi ,*c n: tr3ng M+ng tay ca ,Gt :7h
Nh>ng nCn %+ng trSc ,\ dRa gay g`t ca Tr"ng O3a, O N;i tin hnh MiIc cng c# kib: (3t t3n :ian
Na:, ba3 g9: c :;t triI" rWi O3a Nia"7 Thng Oai n!: 197, tr3ng khi ch"en b t6ng t"ybn cl, MiIc kib: tra d)n
(# ,*c thc hiIn, D"a ,^, ngi d)n 5hi khai r_ D"#c tch ca :Tnh7 HiIc khai %x %ch c^ thb b tSc :Gt D"yan
c>ng d)n, ba3 g9: c khe" 5hFn %@ng thc, :;t (# rGt ,>ng ngi Tr"ng O3a W :ian Na: 5hi nhB5 HiIt tch7
=#i MSi i`c Ninh, ,)y % ( Mi 5h-: kh>ng ch th'a Sc :iIng n!: 1955 giUa Tr"ng O3a M i`c HiIt Na:
ch3 5hq5 tr1 d)n Tr"ng O3a ,*c ftTnh ng"yInh nhB5 HiIt tch, ,^ cong % :;t chXnh (ch t@ng t ca /<t trBn
Gii 5h^ng /ian Na: HN7 Tr"ng O3a 5hn khng ci gRi % fcng b.c D"#c tchh ,#i MSi O3a Nia" W HiIt Na:7
K^ ba c";c hR5 ,b th3 %"Bn Ma MiIc ny h9i thng Oai M thng T{ 197 nhng kh>ng c^ kt D"7 ia n!: (a",
Ng"yYn TrRng Hinh, ,-i (. HiIt Na: JK2L W i`c Ninh gii thXch ch3 t>i| fNh>ng c^ ci gRi % ftTnh ng"yInh tr3ng
th'a hiI5 1955h7 Oai n!: (a", ( kiIn O N;i ,#i El MSi O3a Nia" nh tr&n ch): ng+i ch3 c";c ,4ng ,; O3a HiIt7
K$ng thi gian HiIt Na: JK2L kib: tra d)n (# M ch"en b bF" cl th#ng nhGt ,Gt nSc, O N;i cong c# g`ng
t!ng cng M th ca hR W =>ng ?@ng bng cch %>i kq3 c3 M3 :;t %i&n :inh ch<t chj h@n ,b th3 %"Bn MSi
Na:5"chia Ma MGn ,a %Cnh th67 NhUng ngi %Cnh ,-3 W O N;i D"yt ,nh th#ng nhGt chXnh D"yan, thc hiIn cc k
h3-ch n;i b;, th`t ch<t h@n nUa :#i gi)y %i&n kt MSi cc nSc %ng giang7 =^ % nhUng ,ia" kiIn chXnh y" ,b b`t
tay M3 :;t nhiI: M4 t3 %Sn % E)y dng ,Gt nSc b tn 5h MT chin tranh M ,\: %-i nhUng ci cch EC h;i EC h;i
ch ngha7 T"y nhi&n, :a :ai thay, chXnh (ch ny ,C %: ch3 HiIt Na: c$ng :;t %1c ,#i ,F" MSi hai k th$ %
Tr"ng O3a M Na:5"chia tr3ng :4c ti&" ch"ng7 Tr3ng khi c Tr"ng O3a M Na:5"chia ,a" c^ %x %j ri&ng ca chXnh
hR ,b tranh ci MSi HiIt Na:, hR th#ng nhGt (.c ch#ng ,#i ,b ch#ng HiIt Na: :Si n6i %&n thnh :;t (.c :-nh c^
thb cai tr t3n =>ng ?@ng7
?$ ch x hay tTnh c, hai ngy (a" khi th'a Sc D")n ( Tr"ng O3a M Na:5"chia kx W nhn3: n&nh, HiIt
Na: bSc ,F" th1c ,ey thnh %B5 :;t ci&n :inh =>ng ?@ng7 Th tSng KRng h+a ?)n ch Nh)n d)n c3 M
cong % t6ng bX th ,ng Nh)n ?)n Kch /-ng c3 Jcn8nL Nay(3n\ nh3:Mihan\, :;t %i&n :inh %)" n!: MSi HiIt
Na: tSi O N;i thc hiIn c";c Ming th!: chXnh th.c7 /;t bn th>ng c3 ch"ng ,*c kx giUa Nay(3n\ M ?"mn
h>: 1} thng Oai{ 197, t"y&n b# :#i fD"an hI ,<c biIth t9n t-i giUa hai nSc nh: h*5 tc %)" di M MiIn tr* hV
t@ng, cong nh 5h#i h*5 hnh ,;ng ch#ng %-i fch ngha , D"#c M bRn 5hn cch :-ng7h in th>ng c3 ch"ng
cong h.a hn fgia t!ng ,3n kt giUa c3, Na:5"chia M HiIt Na:7h ,nh ca HiIt Na: fnh: b3 ,: rng
c3 trSc ht, (j ,i th\3 hSng HiIt Na:7h /;t D"an (t Mi&n (a" ny nî MSi t>i nh MBy7 fHiIc El d4ng thnh ngU
fD"an hI ,<c biIth nh: cnh c3 Tr"ng O3a M Na:5"chia % O N;i (j kh>ng tha th. Na:5"chia %i&n :inh MSi
Tr"ng O3a ,b ch#ng HiIt Na:7h
Ha 5hXa i`c Ninh, chng c^ 5hn .ng t.c kh`c n3 ,#i MSi MiIc ,a ra c)" fD"an hI ,<c biIth7 Hi t"Fn (a",
khi HiIt Na: tng bkng t6 ch.c k niI: :;t n!: fgii 5h^ngh :ian Na:, i`c Ninh ,^n ti5 d5 ny MSi :;t M
y&n %<ng kh^ ch"7 Khng c^ bi bTnh %"Bn n3 tr&n t Nh)n ?)n Nht i3, chng c^ ,iIn M!n ch1c :kng gWi tSi
ch3 cc nh %Cnh ,-3 W O N;i7
nhn3: n&nh cong MBy, hR trnh nhUng %i bTnh %"Bn c>ng khai tr3ng d5 ny7 T"y nhi&n, ngi ta c^ thb Sc
%*ng ,*c (.c ch#ng ,#i ca Nh:\r =' Ma fD"an hI ,<c biIth tk giai th3-i ,*c D"#c trWng Na:5"chia cong nh
%Cnh ,-3 /<t TrBn =3n Nt A"#c gia Nan5"chia, thi tl N3r3d3n 2ihan3"k kb %-i tr3ng h9i kx ca >ng fca ca%ic\
"(D" %a Mi\h, rng ("#t thng KhXn{ 1975 khi th!: Ming O N;i, nh)n d5 k niI: 30 i`c HiIt Na:7 2ihan3"k M
Nhi&" 2a:5han g<5 th tSng nh-: H!n =9ng7 =9ng :i f!n c@: gia ,Tnhh MSi ngi HiIt Na:, thnh Mi&n
KhXnh 5h Kch :-ng c): thi /ian Na: HN, Jn8GL M cc nh %Cnh ,-3 c3 %1c Gy cong c^ :<t W O N;i7 TrSc
( kinh ng-c M h3ng h9n ca 2ihan3"k, 2a:5han %-nh %$ng tk ch#i, nî rng Na:5"chia thXch bUa !n t#i t6 ch.c
giUa hai ,ng7 2a" ny, 2a:5han gii thXch MSi thi tl| fKh1ng ta (j kh>ng ba3 gi r@i M3 ci bmy (B5 ca HiIt
Na:, nhUng ngi :"#n cai tr Na:5"chia ca ch1ng ta M n"#t trRn t3n b; ci&n iang =>ng ?@ng7 Ki x :;t
b"6i !n t#i nh th D" thBt % rGt ng"y hib:7h
rng ng3 ;5 Ma :;t ci&n iang =>ng ?@ng : ,ng KRng 2n =>ng =@ng :"#n dng %&n tk thB5 ni&n
1930 ,C : nh ngi Nh:\r7 Ngy 17 thng T, k niI: :;t n!: fgii 5h^ngh Na:5"chia, \ng 2ary, cong b :
nh :#i fD"an hI ,<c biIth nh th, nî rng fNh)n d)n ch1ng ta ki&n D"yt kh>ng ch3 nSc ng3i ch>n M$i nan ,;c
%B5, D"yan cai tr M t3n Mn %Cnh th6 ca Na:5"chia7h z: ch D")n ,;i HiIt Na: JK2L hiIn diIn W c3 D"a :#i
fD"an hI ,<c biIt,h 2ary nî| fHiIc 5h+ng MI :;t D"#c gia % b6n 5hBn ca chXnh nh)n d)n nSc ,^, M cch :-ng
ch h3n thnh d3 chXnh nh)n d)n M nan ,;c %B5 ca ,Gt nSc7h
/<c d$ c^ nhUng %i ch trXch nh MBy, ,-i (. HiIt Na: t-i nhn3: n&nh, nh-: H!n ia, MBn ,;ng
Na:5"chia chG5 th"Bn ,a ngh ca HiIt Na: :W :;t c";c hR5 th*ng ,nh M3 thng 2"7 Tr3ng khi ,.ng MUng
tr&n :<t chXnh tr, nSc Na:5"chia ?)n Kh Mmn tT: cch gii D"yt MGn ,a bi&n giSi7 Thc ra, Ma 5hXa nhn3:
n&nh, thi ,; ca HiIt Na: Ma c";c th@ng th3 ch D"yan %Cnh th6 % :;t thl nghiI: Ma %+ng t#t ca O N;i M MT
MBy, 5hi c^ ,ia" kiIn ti&n D"yt chXnh y" ch3 h;i ngh th*ng ,nh7
Th. trWng b; ng3-i gia3 HiIt Na: nhan Oian, ,n nhn3: n&nh ngy ~ thng N!:, th@ng th"yt tr3ng hai
t"Fn Ma MGn ,a bi&n giSi7 K";c th@ng th3 t.c thi g<5 kh^ kh!n khi HiIt Na: ,+i El d4ng bn ,9 trSc 195~ d3
nh5 Gn hnh ,b M-ch ranh giSi, tr3ng khi Na:5"chia, d$ chG5 th"Bn d$ng bn ,9 ny %: c!n bn ch3 MiIc th3
%"Bn, nhng ,+i D"yan (la ,6i ,ng bi&n giSi7 Ha (a", \ng 2ary gii thXch| fin ,9 ca nh5 c^ %*i ch3 HiIt Na:
MT khi bn ,9 Gy ,*c Mj ra, Na: Ns % th";c ,a nh57 N" ch1ng t>i chG5 th"Bn th\3 bn ,9 Gy ,b Mj bi&n giSi thT
HiIt Na: (j chG5 th"Bn ,ng 5h)n ranh hi 5hBn7h
HGn ,a kh>ng 5hi % hi 5hBn d3 nh5 Mj tr3ng bn ,97 N!: 1939, ,ng ranh irqMiq P ,*c gRi th\3 t&n
u"%\( irqMiq, t3n D"y&n nh5 W =>ng ?@ng P ba3 g9: %">n c nhUng h+n ,3 n: giUa Na: Ns M Na:5"chia7
K3n ,ng ny nh`: :;t g^c 1~0 ,; kb tk b bibn giUa hai nSc ra tSi Mnh yi&: ca, nhng Ec ,nh ,3 nh1
A"#c 1 d<: rWi n: tr3ng kh" Mc cai tr ca Na: Ns % :4c ,Xch ca chXnh D"yan thc d)n7 T"y nhi&n, chXnh
irqMiq c^ nî th&: fMGn ,a ch D"yan nhUng ,3 ny Mmn c+n 5hi ch7h
Tr3ng c";c th@ng th"yt giUa Na:5"chia M /<t TrBn Gii nh^ng n!: 19, %1c Gy /<t TrBn Gii nh^ng
/ian Na: HN cFn ( ng h; ca thi tl 2ihan3"k, MT >ng kh>ng 5hi % ngi ,#i %B5, HiIt Na: chG5 th"Bn ,ng
ranh irqMiq7 Tr3ng c";c 5h'ng MGn W nari( h9i thng 2" n!: 1977, JNhi c";c hR5 ca nhan Oian h9i thng n!:
trSc ,^ c+n giU bX :BtL, t>i h'i Oian t-i (a3 O N;i chG5 th"Bn ,ng ranh irqMiq thT >ng ta tr %i| fH)ng, bWi MT
khi ch1ng t>i chG5 th"Bn ,ng ranh irqMiq, ch1ng t>i kh>ng r_ %n ranh hi 5hBn, %4c ,a, M7M777 nhUng ,ia" D"i d
:Sih7 8_ rng % c^ ( ng4 x tk khi c^ MiIc khai thc dF" %la ng3i tha: %4c ,a M3 thB5 ni&n 1970, O N;i 5hi
nhTn %-i hi 5hBn ca hR7
Thi gian kh^ kh!n ch3 :;t t3n D"ay 5hi:
Tr3ng thi gian th@ng th3 W nhn3: n&nh, nhan Oian ,9ng x ,<t MGn ,a ch D"yan cc h+n ,3 c!n bn
th\3 ,ng ranh irqMiq7 NhUng ,3 W 5hXa i`c ,ng ranh ny thT th";c Na:5"chia M ,3 n3 W 5hXa Na: thT
th";c HiIt Na:, nhng Oian %-i ,a ngh Mj %-i ,ng ranh nFy7 Ha (a", nhn3: n&nh t# c3 ,a ngh ca HiIt Na: %
nh: ginh :;t (# %Sn 5hFn bibn ca Nan5"chia7 f=#i MSi ngi Nh:\r, r_ rng bRn bnh trSng HiIt Na: :"#n
ginh ,Gt Na:5"chiah7 K";c th3 %"Bn b h3Cn, r9i c3i nh cht tk ,^, kh>ng hR5 %-i7 K$ng chia" hSng ,^, h;i ngh
th*ng ,nh cong cht %">n7 T"y nhi&n, d$ thGt b-i tr&n :<t th@ng th"yt, cha b&n n3 ,^ng (F: cla %-i7 nhan
Oian D"ay Ma O N;i, ,\: th\3 %i :i ca \ng 2ary :i b3 chX HiIt Na: ,n th!: nSc Na:5"chia ?)n Kh
kXn :Xt nh bng7
Thng iy n!: 197, :;t ,3n ,-i bib" b3 chX M tr"yan hTnh HiIt Na: d3 TrFn Thanh y")n, 5h^ gi:
,#c HiIt Na: Th>ng TGn EC dmn ,F" % ,3n b3 chX ng3-i D"#c ,F" ti&n ,n th!: Na:5"chia7 y")n, 50 t"6i, %c
%ng, ,\3 king, ,*c chRn MT y")n c^ d" hRc W nh5, bit r_ n3% n3t M \ng 2ary M nhia" ngi khc (a" khi W
nh5 Ma, trW thnh cc nh %Cnh ,-3 KRng 2n Na:5"chia7 n3% n3t, c3n ngi bX :Bt, %x %ch thBt Mmn c+n % :;t MGn
,a ngi ng3i ,ang tra c.", E"Gt hiIn tk b^ng t#i ,b ch3 y")n 5h'ng MGn M ch45 hTnh7 i#n n!: (a", khi h9i tWng
c";c g<5 g ny, y")n nî rng n3% n3t Mmn c+n d"y&n dng, kh>ng ch % :;t ngi ch nh kh i, : c+n %
ngi y")n 5h'ng MGn ,F" ti&n tk trSc tSi gi7 n3% n3t t' %+ng c: @n ca Na:5"chia ,#i MSi b-n hU" M anh \:
HiIt Na: Ma ( gi15 , tr3ng D" kh. M nî rng tTnh hU" ngh M ,3n kt giUa hai 5hXa % fMa MGn ,a chin %*c
M tTnh c: thi&ng %i&ng7h
/4c ti&" ca Na:5"chia :i b3 chX HiIt Na: P nh y")n gii thXch tr3ng c";c 5h'ng MGn h9i thng Gi&ng
n!: 19t1 t-i thnh 5h# O9 KhX /inh P chXnh MT ( 5h h3-i d3 cc bn tng trTnh (ai %-c t-3 ra, ( ch trXch ca cc
,-i (. T)y 5h@ng ,F" ti&n ,n th!: Na:5"chia h9i thng ia7 n3% n3t ngh rng HiIt Na: ,1ng % nhUng nh %:
b3 %: c>ng MiIc ny7 n3% n3t cong kh>ng (ai %F:7 ?$ nhUng ngi HiIt Na: ny h3n t3n E1c ,;ng trSc b#i
cnh ca ,Gt nSc Na:5"chia, O3ng T$ng, ngi c^ c<5 :`t dia" h)" ,3an ch`c rng kh>ng :;t Gn t*ng n3 :
kh>ng ,*c ch`t %Rc tr3ng bn tng trTnh ca hR7 f=3n D"ay 5hi: ca ch1ng t>i g<5 5hi nhia" kh^ kh!n tr3ng
MiIc tT: ch3 ra nhUng n4 ci ca n>ng d)n ,ang E)y dng ,Gt nSc7 Tr>ng hR ht (.c ca" c^ M b"9n bC7h y")n
nhS %-i nh th7 KhXnh T$ng cong nh`c %-i :;t c)" tr&n t Nh)n ?)n M nî| fTr3ng khi cc thnh 5h# thT tr#ng
kh>ng, d)n ch1ng ,a" %: MiIc ng3i ,9ng7h T#t h@n % n&n tB5 tr"ng M3 MiIc hn g`n Mt th@ng chin tranh d3
c3n N3% M /0 g)y n&n7 K";c Ming th!: ,Fy nhUng bib" t*ng th: kh#c7 /;t n!: (a", T$ng tit %; rng n3% n3t
c^ thi ,; hib: ,;c MSi >ng ta bng cch gWi bi" T$ng :;t :^n D"| /;t c3n MBt !n tht ngi, c3n c (G" c3n7
ThBt ra, n3% n3t c^ nhia" bib" t*ng tr3ng trX khi chRn D"7 2a" ny, tr3ng MiIc t"y&n tr"yan ca Nh:\r =', hR
thng gRi HiIt Na: % fnhUng c3n c (G" M3ng @n7h
HT ( D"an hI giUa HiIt Na: MSi Tr"ng O3a M Na:5"chia cng %1c cng c!ng thng, O N;i gia t!ng th)n
hU" MSi th giSi kh>ng KRng 2n7 Tr3ng nhUng thng ngay (a" t3n th`ng, HiIt Na: JK2L h"&nh h3ang thâ :-
nhUng nSc ch#ng KRng tr3ng OiI5 h;i =>ng Na: z Jg2[gNL MT tr3ng D" kh., hR ,C tn tr* , D"#c /0, M y&"
cF" th3 b' cc c!n c. D")n ( /0 W Thi can M nhi%i55in\(7 K"#i n!: 1975, HiIt Na: thGy Tr"ng O3a M\ Mn cc
nSc g2[gN ,b ch#ng %-i ci&n y> M HiIt Na:, ,<c biIt % c# g`ng ca i`c Ninh %: :#i %i ch3 Thi can M
Na:5"chia7 Kh :;t thng (a" khi 2aig3n (45 ,6, Tr"ng O3a bTnh thng hâ ng3-i gia3 MSi Thi can7 Thng
/i{ 1975, tr3ng khi HiIt Na: JK2L cha thit %B5 ng3-i gia3 MSi Thi can, thT \ng 2ary, nh Tr"ng O3a, thc
hiIn ch"yn ,i iangk3k bng :y bay ca Tr"ng O3a, ,b 5h MW D"an hI b!ng gi giUa hai nSc7
Tr3ng khi HiIt Na: t thGy :Tnh % ftian ,9n EC h;i ch ngha W =>ng Na: zh M G5 :;t MiYn t*ng trW
thnh tr"ng t): cch :-ng ch3 5h3ng tr3 KRng 2n W kh" Mc ny, cc nh %Cnh ,-3 KRng 2n O N;i c^ , t
h3 ,b thGy rng " ti&n t#i th*ng ca hR % E)y dng %-i :;t nan kinh t rch nt7 Kc 5h3ng tr3 ,G" tranh cong
c+n tr3ng thi ks G" tr, MT MBy, O N;i 5hi ,@ng ,F" MSi nhUng ch ,; :-nh7 iTnh thng hâ D"an hI MSi cc
nSc %ng giang % cFn thit Ma c hai :<t chXnh tr M kinh t7 HiIt Na: kh>ng c+n c@ h;i ,b nhBn MiIn tr* T)y
5h@ng n" O N;i b c3i nh k D"Gy r#i tr3ng M$ng7
2 i: %<ng kh^ ch" W i`c Ninh
Ngy iy thng N!:, ba ngy (a" khi th#ng nhGt chXnh D"yan Na: i`c HiIt Na:, trW thnh nSc KRng
O+a yC O;i Kh Ngha HiIt Na:, O N;i th>ng b3 ch@ng trTnh ~ ,ib: ,b thit %B5 M 5ht tribn fD"an hI hU"
ngh M h*5 tc tr&n nhia" %Cnh Mch MSi cc nSc =>ng Na: z, ,<t c!n bn tr&n ( t>n trRng nan ,;c %B5 ca nha",
kh>ng nSc n3 ch3 nSc ng3i %B5 c!n c. ,b trc ti5 hay gin ti5 ch#ng nha", hR th\3 ,"6i chXnh (ch %ng giang
t#t, 5ht tribn h*5 tc, fnh: giU ch3 :Vi D"#c gia nhUng ,ia" kiIn ,<c biIt M MT nan ,;c %B5, h+a bTnh M tr"ng %B5
thBt ( ca =>ng Na: z7h
/;t t"Fn (a", nhan Oian ,i th!: nhi%i55in\(, /a%ay(ia, 2inga53r\, nd3n\(ia M /in =iIn7 Tr3ng ch"yn ,i
ny, Oian gii thXch rng tr3ng D" kh. b3 chX O N;i ,C tGn c>ng cc nSc =>ng Na: z bng :;t %"Bn ,iI" khq3
%q37 Oian nî fi3 chX Mit Ma ci gT hR c: nhBn, nhng ,^ kh>ng 5hi % D"an ,ib: ca chXnh 5h7h ?$ chng c^
nSc n3 ngh rng HiIt Na: JK2L t 5h& 5hn :Tnh, 5hn .ng ca hR cong ch % gBt ,F" %ch (7 /<c d$
2inga53r\ Mmn c+n bi D"an Ma x :"#n ca O N;i trW thnh :;t nSc %ng giang t#t, Oian cong ,C g)y ,*c Gn
t*ng MSi cc nSc khc rng HiIt Na: JK2L thnh thBt :3ng tT: th)n hU" :<c d$ c^ ( khc biIt Ma ch ngha7 K^
ngha % O N;i b)y gi :: ci h@n % n-t n; cc nSc g2[gN M by t' ( kh")y kh'a7
/;t nh)n MBt hng ,F" ca b; ng3-i gia3 /C cai, (a" ch"yn ,i ca Oian tSi N"a%a c":5"r nî MSi t>i|
fKh1ng t>i c^ Gn t*ng HiIt Na: JK2L :"#n giU kh3ng cch c)n bng giUa /3(c3] M i`c Ninh7h Oian nî MSi
cc Mi&n ch.c /C cai % fHiIt Na: JK2L ch#ng %-i b D"yan ca cc nSc %Sn7 H kh>ng ai ,*c 5hq5 d$ng c!n c.
hi D")n Ka: 8anh7h /;t Mi&n ch.c /C cai nî| f8_ rng ,^ % %i b^ng gi^ nî tSi ci&n y>7 H cong chng hay h3
gT : nî MiIc Gy MSi cc nSc kh>ng KRng 2n7h /C %ai cong tT: ,*c :;t ,ia" hay, chXnh % ci&n y> M cc nh
ng3-i gia3 =>ng " ht (.c :3ng :"#n tT: ra nhUng gT : Oian nî Ma hR7 K^ ,ia" kh>i hi % khi bay ngang M$ng
tri Trng 2a tr&n ,ng bay tk /ani%a tSi N"a%a c":5"r, Oian chng nî b^ng gi^ bGt c. MGn ,a gT Ma Tr"ng O3a
c7
T"y nhi&n, Tr"ng O3a D"an (t c# g`ng ca HiIt Na: g<t hi tTnh b-n W cc nSc =>ng Na: z tr3ng ( i:
%<ng kh^ ch"7 T)n O3a EC thng ,a tin nhUng MGn ,a D"an trRng tr3ng n;i b; M ng3-i gia3 ca HiIt Na:, h3n
t3n kh>ng nî gT tSi ch"yn ,i ca Oian7 Hi ngy (a" khi Oian trW Ma O N;i, ,i 5ht thanh i`c Ninh 5ht ,i :;t
bi bTnh %"Bn, %" x cc nSc g2[gN ch#ng ci&n y> E): nhB5 M bnh trSng7 ii bTnh %"Bn Mit fia3 %)" nh)n
d)n cc nSc =>ng Na: z ,3n kt nh :;t, ki&n trT chin ,G", hR kh>ng ch ,nh ,"6i c3n cR5 : c+n c^ thb
thnh c>ng tr3ng MiIc b3 MI nan ,;c %B5 M cai tr ca hR7h
i"6i 5ht thanh ch3 thGy kh>ng c+n nghi ng gT Ma ,ia" nî tSi ( E): nhB5 ca ci&n y>7 ?$ i`c Ninh %<5
,i %<5 %-i MiIc %&n n HiIt Na: JK2L, Mi ngi HiIt Na: trc tXnh kh>ng ch\ dG" MiIc hR ,.ng Ma 5hXa ci&n y>
ch#ng Tr"ng O3a7 Tr3ng c";c 5h'ng MGn ca nh b3 Th4y =ibn [ric ni\rr\, h9i thng iy, O3ng T$ng nî| fOibn
nhi&n % c^ %*i ch3 ci&n y> M HiIt Na: tr3ng MiIc gi: bSt nh hWng ca Tr"ng O3a t-i M$ng ny7h =)y % :;t
dG" Gn : (a" ny cc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a nh`c O N;i nhS rng HiIt Na: JK2L ,C f%: ,a" nh.c nh)n d)n
Tr"ng O3ah nh th n37
/$a h n!: 197, Tr"ng O3a cong D" " t Ma MiIc tranh ginh D"yan %c D"#c t ch#ng %-i chXnh (ch ng3-i gia3
ca HiIt Na: JK2L bng ,ng %#i t"y&n tr"yan7 Tk c"#i 1973, b; chXnh tr ,ng KRng 2n Tr"ng O3a chia rj ()"
(`c| /;t (# ,.ng Ma 5h\ thc tiYn ca Kh" n cai, tT: cch %3-i b' ( ,\ dRa ca ci&n y> bng %i&n :inh MSi O3a
Ns7 Kh#ng %-i % nh^: cc ,3an d3 Tr@ng y")n Nia" M H@ng O9ng H!n %Cnh ,-37 OR ch#ng %-i c hai (i&"
cng M k&" gRi :;t c";c chin ,G" Mo trang t3n diIn ch#ng ch ngha , D"#c7 K hai nh^: ,a" tXch cc ng h;
Nh:\r ='7 Nh^: cc ,3an dFn dFn ginh " th nh n`: ,*c tay /a3 M (.c ch#ng c ca nh^: Kh" ("y y"
dFn7 N!: 197~P75, nh^: cc ,3an thc hiIn :;t c";c tGn c>ng th> b-3 M3 :#i %i&n %-c MSi /0 M ,C kXch ( h+a
d" ci&n y> P O3a Ns % nh M3 chXnh (ch ca Kh" n cai7
Thng Gi&ng 197, Kh" n cai D"a ,i7 =<ng Tib" iTnh, cnh tay :<t ca Kh" b thanh trkng M3 thng T
n!: ,^7 Kn c)n b)y gi ,-t " th ch3 nh^: cc ,3an7 O3a A"#c nh3ng, :;t ngi O9 Na: %c %ng, % thnh
Mi&n ca nh^: cc ,3an cng c# ,*c ng>i M %Cnh ,-37 T"y nhi&n ,)y kh>ng 5hi % chin th`ng D"yt ,nh7 89i
M3 nhUng gi ,F" ti&n ca ngy 9 thng KhXn, nh trRng ti M ,-i, /a3, bin :Gt kh'i chXnh trng7 iGt thFn (#
5hBn Tr"ng O3a c)n bng, cong nh cnh ng; ca Tr"ng O3a MSi t3n th giSi7 K$ng MSi 900 triI" ngi Tr"ng
O3a, cc nh %Cnh ,-3 tr&n t3n th giSi, M ,<c biIt W /3(c3], pa(hingt3n, O N;i, M nhn3: n&nh, ngi ta
hSng :`t Ma i`c Ninh M ch ,*i7

Thi tl N3r3d3: 2ihan3"k|
N chin th`ng

T-i ng>i nh (ang trRng tr&n ,ng gntiP:5\ra%i(: W i`c Ninh, thi tl N3r3d3: 2ihan3"k ,*c tin nhn3:
n&nh thGt th7 /;t bn tin ,iIn d3 :;t Mi&n ch.c i`c Ninh :ang ,n ch3 >ng M3 (ng h>: 17 thng T{19757
=9ng :inh ca >ng n!: n!: nay ,ang tin M3 th ,> Na:5"chia7
TSng c3n N3%, bInh b-i %iIt, ngi cF: ,F" c";c ,3 chnh n!: 1970 %Bt ,6 2ihan3"k ,C %" M3ng (ang
O3a Ns7 NhUng t&n f5hn b;ih h*5 tc MSi c3n N3%, h3<c tr#n ch-y, h3<c ,F" hng Nh:\r ='7 Khin tranh chG:
d.t7 Kanh b-c thi tl ch@i h9i thng T{1970 MSi k th$ %)" n!: KRng (n cong tr E3ng r9i7 ?anh d ca >ng ,*c
b3 t9n7 NhUng tSng t M chXnh tr gia 5hn ,;ng M tha: %a: tian b-c ,C ,6 t&n >ng E"#ng b$n nh@ (a" c";c ,3
chnh, nay b D"!ng M3 th$ng rc %ch (l7 Ngi cha , ca nan ,;c %B5 Na:5"chia kh>ng :"#n chG: d.t (
nghiI5 chXnh tr ca :Tnh bng c";c ,i %" M3ng ca ,Gng D")n M@ng7 rng ta cong nhBn bit , rng chin th`ng
ca Nh:\r =' cong c^ ngha % chG: d.t Mai tr+ ca >ng| iib" t*ng ch3 ( th#ng nhGt M chXnh th#ng c";c khng
chin ca nh)n d)n Nh:\r7 Tr3ng :;t c";c 5h'ng MGn n!: 1973, khi Nh:\r =' kh>ng c+n d$ng >ng ta nUa, thi tl
2ihan3"k nî| fOR c^ thb nh6 5ht t>i nh nh6 5ht h;t anh ,37 =^ % ( bib" %; nVi (* hCi chXnh ,ng ,b nh`:
trSc nhUng ,ia" (a" ny (j 5ht triYn th&:h7 Nhi %Y :kng chin th`ng W i`c Ninh ,C D"a M nhia" t"Fn %Y D"a ,i,
chng c^ tin t.c n3 gRi 2ihan3"k trW Ma M$ng gii 5h^ng, 2ihan3"k b`t ,F" %3 %`ng t h'i khi n3 thT gi 5h1t kinh
h3ng ca ,i >ng (j ,n7
rng ta th1c d4c ,-i diIn Nh:\r =' W i`c Ninh| fKh3 t>i trW Ma nhn3: n&nh7 N" >ng kh>ng :"#n
2ihan3"k %: D"#c trWng thT ,^ % D"yan >ng7 T>i kh>ng :"#n %: D"#c trWng nhng t>i :"#n (#ng W
Na:5"chia, kh>ng :"#n %: ngi %" M3ng7h Ngi ,-i diIn ch3 Nh:\r =' nî| fH)ng, >ng c^ thb Ma, nhng
kh>ng 5hi %1c ny, %1c ch1ng t>i ,ang ,#i ,F" MSi nhia" kh^ kh!nh7 OR nî MSi >ng ta| fNgi kh>ng %i&n hI gT ,n
nhUng kh^ kh!n nyh7 8_ rng Nh:\r =' kh>ng :"#n %ia" %nh ,a >ng h3ng %q: %nh ny Ma %-i Na:5"chia ,b
>ng El d4ng :nh %Si ca >ng trSc nh)n d)n7 Tr3ng khi >ng h3ng %3 %`ng ch ,*i thT Nh:\r =' ti5 t4c E"a ,"6i
M 5h)n tn d)n ra kh'i ht :Ri thnh 5h#, nhUng ngi d)n : hR ch3 % b fti&: nhiY: , D"#c M 5hn ,;ngh7
K";c fcch :-ng h"y h3ngh b`t ,F"7
Tk n!: 1970, khi >ng h3ng b tr"Gt 5h ny %i&n :inh MSi Nh:\r =', cng %1c >ng cng thGt MRng Ma Mai
tr+ ca >ng ch % :;t bib" t*ng %Cnh ,-3 %" M3ng7 Nhia" %Fn >ng ta ,+i Ma th!: kh" d" kXch nhng b tk khSc MT
%x d3 an ninh7 ia" %: >ng h3ng 53 t"6i, ng"y&n % M"a 5hBt %+ng nhGt % ( gi: (t %i&n t4c ca :;t ngi :
>ng 5hi :iYn cng ti5 E1c7 =^ % \ng 2ary, fngi anh (# } ca Nh:\r ='h, ,-i diIn W i`c Ninh7 =ia" ,^ %:
ch3 >ng nhS %-i nhUng fc# MGnh ngi nh5, nhUng ngi th\3 d_i tkng bSc ch)n ca >ng tr3ng nhUng n!: >ng
%: M"a b$ nhTn ch3 thc d)n nh5 W Na:5"chia7 Tr3ng ch"yn Ming th!: O N;i n!: 1973, 2ihan3"k ("xt g)y ra
:;t ( c# ng3-i gia3 khi >ng ta t# gic \ng 2ary7 =-i (. Th4y =ibn W O N;i, u\anPKhri(t35h\ b\rg, ,n th!:
>ng t-i nh khch7 rng h3ng than 5hian bng giRng nî th\ thq| fTha >ng ,-i (.7 Thng \ng 2ary kh # %">n %">n
th\3 d_i t>i7 Nhi ,i ra kh'i 5h+ng nFy, n" nhTn E"#ng ch)n :n, >ng (j thGy c<5 ch)n ca n^7 O`n %">n %">n ,.ng
,^ ,b ngh\ %qn7h rng ,-i (. %"#ng c"#ng bSc ra kh'i 5h+ng, kh>ng d: nhTn E"#ng ch)n :n7
Thng ia{1973, Nh:\r =' ,C kib: (3t :;t M$ng r;ng %Sn W Na:5"chia7 2a" khi hiI5 ,nh nari( ,C kx
E3ng, ng!n cG: /0 nq: b3: W Na: HiIt Na:, ,ng :+n O9 KhX /inh trW n&n an t3n7 cFn ,F" ti&n, 2ihan3"k
,*c 5hq5 Ma th!: M$ng gii 5h^ng, tr3ng n;i ,a Na:5"chia7 Kh"yn ,i Gy, d$ c^ ( n)ng , tinh thFn, >ng ta thGy
>ng kh>ng c+n thXch h*5 MSi Nh:\r =' ,ang cng ngy cng :W r;ng M$ng kib: (3t ca hR7 2"#t tr3ng ch"yn ,i,
>ng M M*, b h3ng /3niD"\, b cc %Cnh t4 Nh:\r =' ng!n chBn7 OR kib: (3t :;t cch ch<t chj, kh>ng ch3 >ng
M b h3ng ti5 E1c trc ti5 MSi d)n ch1ng7 TGt c nhUng gT >ng ta thGy ch % nhUng kh">n :<t dU dn ca ngi
d)n, ,ang n`: tay ,a ca3 t' r_ D"yt t):, M h> Mang khe" hiI"7 Khng c^ c@ h;i n3 nh >ng thng %: trSc
kia, nhy E6 M3 ,: ,>ng, n`: Mai, cF: tay ngi d)n ,ang h> t3 f2a:d\ch Jcha gi d)n t;cL
Kh" n cai % ngi b-n M cong % ngi b3 MI 2ihan3"k, chia E MSi >ng nhUng :#i %3 %`ng ,#i MSi bRn
Nh:\r =' cc ,3an7 O9i ,F" thng Oai{1973, Kh" n cai nî MSi Ni((ing\r| fK^ kh n!ng Na:5"chia b nh";: ,'
h3n t3n7 N" ,ia" Gy Ey ra, (j t-3 ra nhia" kh^ kh!n %Sn h@n7 J10L HSi Kh", gii 5h5 hay nh.t % ,a 2ihan3"k
Ma n`: D"yan W Na:5"chia7 T"y nhi&n, nhUng c# g`ng ca Kh" th"yt 5h4c O3a Ns ,b O3a Ns nî MSi >ng h3ng
n&n trW Ma b thGt b-i7 K"#i c$ng, hai n!: (a", khi O3a Ns tr"Gt 5h c3n N3% M y&" cF" thi tl trW Ma nSc thT
Nh:\r =' hF" nh ,C h3n t3n chin th`ng7 TrWng nhiI: (W %i&n %-c ca O3a Ns W i`c Ninh, G\3rg\ i"(h, D"a
,-i (. nh5, y&" cF" 2ihan3"k trW Ma %Cnh ,-3 chXnh 5h tr"ng %B5 W Na:5"chia7 Ngy 11 thng T, O3a Ns ,a ra
%i ,a ngh chXnh th.c, ,b 2ihan3"k trW Ma nhn3: n&nh tr&n :;t ch"yn bay ca Tr"ng O3a M n`: D"yan %Cnh ,-3
,Gt nSc7 gn ninh ch3 c nh)n 2ihan3"k ,*c b3 ,:7 Nhng khi ,^ thT Nh:\r =' ,C W ng3-i > thnh 5h# nhn3:
n&nh7 Ngay c Kh" n cai cong kh>ng ,9ng x k h3-ch nFy7 2ng ngy 1} thng T, ,a ngh ca O3a Ns b bc b'7
Tr3ng :Gy ting ,9ng h9, c";c hnh D")n nh*ng h3ng MSi chkng hai ch4c trc th!ng ca Oi D")n O3a Ns di tn
cc Mi&n ch.c /0 MSi nhUng ngi h*5 tc MSi hR W nhn3: n&nh7 Kanh b-c ,C D"a7 NhS %-i MiIc nFy, 2ihan3"k nî
MSi t>i| f=1ng % D" trY7h
Nh>ng gi#ng n!: 1953, khi >ng ta ginh ,;c %B5 ch3 Na:5"chia tk tay ngi nh5, 2ihan3"k kh>ng c+n W
M th D"yt ,nh thi gian M 5h@ng cch h3-t ,;ng nUa7
TGt c ( kh>n khq3 : >ng ta hRc ,*c tr3ng ba :@i b#n n!: tr&n ngai Mng t"9ng nh M> d4ng7 N!:
19~1, nh5 chRn 2ihan3"k, 19 t"6i, hB" d"I d+ng N3r3d3: ca h3ng gia, : kh>ng chRn ngi b&n d+ng 2i(3]ath
,#i %B5 MT nh5 tin rng >ng ta khq3 %q3 h@n7 i ?\c3"E, M* t3n D"yan nh5 W =>ng ?@ng gii thXch khi nhTn cB"
hRc tr+ nh'| fHT anh ta dY th@ng, cB" nh' Gyh7 2ihan3"k ,*c >ng b T3n D"yan :i d$ng c@: tra t-i dinh
N3r3d3: W 2aig3n7
Khng ba3 %)" >ng h3ng tay ch@i ny a thXch chXnh tr M b`t ,F" M"i hWng ng>i b"7 rng ta khq3 %q3 %3
%i cc ,ng 5hi chXnh tr ,+i nh5 tr D"yan t d3 M >ng t t-3 ch3 :Tnh M th ngi D"#c gia7 Tk :;t >ng M"a b$
nhTn, >ng trW thnh ngi ,.ng ,F" ,+i ,;c %B5 ch3 Na:5"chia7 TrSc :<t t6ng th#ng nh5 Hinc\nt g"ri3% M ng3-i
trWng /0 Z3(t\r ?"%%\(, >ng ta nî rng ,;c %B5 % Mo khX ,b ch#ng KRng (n, nhUng ngi ,ang gi@ng ca3 ngRn
c ch#ng thc d)n7 rng ta El d4ng b3 chX D"#c t M %: ,iI" b; rGt kch nh % t ng"yIn %" M3ng kh'i
Na:5"chia, g)y kh^ kh!n ch3 nh5, ginh ,*c ( ng h; ca nh5 ch3 ng>i M :Tnh7 K"#i c$ng, thng 11 n!:
1953, nh5 nh*ng D"yan ,;c %B5 ,b t!ng cng (.c :-nh ch#ng O9 KhX /inh, %Cnh t4 HiIt /inh7
Tr3ng ("#t 17 n!: %3 %i Na:5"chia, >ng h3ng ,C cai tr ,Gt nSc >ng MSi ,Fy , %3ng tri nhGt7 Nh:
:4c ,Xch thc hiIn t3n b; D"yan h-n ca :;t ngi ,.ng ,F" ,Gt nSc h@n % :;t M D"#c M@ng th\3 ,nh ch,
2ihan3"k nhng ng>i ch3 M"a cha n!: 1907 Tk nhUng bi Mit tr&n b3 ch3 tSi nhUng ch@ng trTnh thy %*i hay
thit %B5 nhUng tr"ng t): y t h@ng th>n, chng c^ MiIc n3 n: ng3i ( ch!: ch1 ca >ng7 rng t Eng % hU"
5hi h3<c c;ng h+a, ,#i nghch MSi Nh:\r yanh hay t 5hi Nh:\r =', c hai ,a" b %&n n % nhUng 5hFn tl tr"ng
thnh MSi nhUng 5hFn ,Gt co ca Na:5"chia7 rng nhmn t): ,nh ,"6i Nh:\r =' nhng cong c# g`ng ,b hR h*5 tc
tr3ng chXnh D"yan ca >ng7 O9i ,F" thB5 ni&n 190, nhUng %Cnh t4 Nh:\r =' nh Nhi&" 2a:5han, O3"P3"n M
O"PNi: % cc b; trWng tr3ng chXnh 5h >ng7 i&n tr3ng, >ng c# hSng ngRn gi^ t 5hi D"a 5hXa fKh ngha yC
O;i nhBt gi3h nhCn hiI" tk b&n ng3i gn ch3, c^ ting % ,;c ,3n M D" ,9i b-i MT thi" nhUng 5hFn tl t#t M
nhia" bRn th\3 ,">i7 i&n ng3i, c# g`ng ca >ng % nh: d"y trT nan ,;c %B5 M t3n Mn ca Na:5"chia bng hnh
,;ng y" St giU c)n bng giUa cc th %c D"#c t7 T"y nhi&n, khi chin tranh HiIt Na: gia t!ng cng ,; M nhUng
kh^ kh!n n;i b; Na:5"chia cong gia t!ng thT nhUng Mi&n ch.c ca3 cG5 ca 2ihan3"k b git gi)y %Bt ,6 >ng7
Nh: :4c ,Xch gi15 , i`c HiIt Na:, nhUng ngi th\3 2ihan3"k thGy trSc rng c"#i c$ng O N;i (j
th`ng M (j % :;t D"#c gia h$ng :-nh W =>ng ?@ng, >ng ,6i hSng tr"ng %B5, dnh ch3 O N;i :;t M$ng ,Gt
thnh dRc th\3 bi&n giSi, M MBn ch"ybn Mo khX D"a nhUng hi cng W Na:5"chia7 NhUng bin ,;ng d3 th#i nt, ,ia"
hnh (ai %-c, M thi" MiIn tr* /0 t-3 n&n nhia" bGt :Cn chXnh tr7 GiBn dU MT ( hiIn diIn ca ngi HiIt %: b$ng
th&: ngRn %la ,ang chy, MSi ( ng h; ngG: ngF: ca /0, tSng c3n N3% %Bt ,6 2ihan3"k khi >ng ny tr&n ,ng
tk /3(c3] Ma nSc (a" khi chUa bInh W nh57 ?3 HiIt Na: JiHL M Tr"ng O3a th1c ,ey, >ng ,b danh ngha >ng
ch3 khng chin D")n Na:5"chia M c tr1 t-i i`c Ninh7
/$a h n!: 1975, >ng ng-c nhi&n t h'i kh>ng bit ba3 %)" nUa thT i`c Ninh (j trW thnh n@i c tr1 thng
trc ca >ng7 Nh>ng c^ tian ch"ybn %B" ra ng3-i D"#c, kh>ng gi#ng nh nhUng nh cai tr b %Bt ,6 khc, 2ihan3"k
kh>ng c^ cch n3 khc % ,nh 5hi nh M3 ( gi15 , ca hai nSc Tr"ng O3a M i`c Tria" Ti&n b-n hU"7 /a3
M Kh" nî MSi >ng :"#n W ,)y ba3 %)" cong ,*c7 Kh tch i`c Tria" Ti&n Ni: NhBt Thnh ra %Inh E)y :;t %)"
,i M ,-i nhTn E"#ng h9 Khhang 23" n W iTnh Nhng ch3 >ng c ng47 Thng 9{1975, 2ihan3"k ,ang W iTnh
Nhng thT 5h^ Th tSng KhXnh 5h ci&n hiI5 A"#c gia Na:5"chia JchXnh 5h %" M3ng d3 2ihan3"k thnh %B5 c^
( h*5 tc ca Nh:\r =', Mit t`t th\3 thing nh5 % G8NN P83ya% G3M\rn:\nt Nati3na% ni3n 3 Na:5"chiaPL
Nhi&" 2a:5han M i; trWng th>ng tin \ng Thirith JM* ca \ng 2aryL ,n :i7 2ihan3"k nhS %-i Nhi&" 2a:5han
nî MSi >ng| fNay ch1ng t>i ht (.c (dn (ng ,^n ch3 Ngi7 i)y gi ch1ng t>i t-3 , ,ia" kiIn tr!: 5hFn tr!:
KRng (n7 Kh1ng t>i ,C M*t D"a Tr"ng O3a anh \:7 HSi :;t bSc nhy MRt M ,-i, ch1ng t>i c^ thb ,-t tSi :4c
,Xch ca ch ngha KRng (n : kh>ng cFn kinh D"a giai ,3-n EC h;i ch nghah7 =ia" Gy %: >ng ht (.c b#i r#i
nhng >ng Mmn h9i h;5 Ma MiIc trW Ma nSc7
OR c$ng Ma i`c Ninh bng t" %la7 ,)y, :;t chic i3\ing 707 ca Tr"ng O3a ,a hR Ma nhn3: n&nh7
TrSc khi ri i`c Ninh, 2ihan3"k M /3niD"\ c^ Nhi&" 2a:5han ,i k:, ,n c3 biIt ch tch /a3 M th tSng
Kh"7 8"n rey MT bnh narkin(3n, /a3, t} t"6i, kh>ng nî ,*c nhia"7 T"y nhi&n, :;t tr3ng nhUng %i ch dmn ca
>ng (a" ,)y % r_ rng7 rng ta nî MSi Nhi&" 2a:5han M \ng Thirith fyin M"i %+ng ,kng ,a thi tl 2ihan3"k M
M* >ng M3 h*5 tc EC7h HSi 2ihan3"k, %i nî nFy chXnh % %i c." :-ng7
i bnh "ng th tSi thi ks ch^t, Kh" ch c+n % ci b^ng ca :Tnh7 HSi giRng nî y" St ch , ngh\, >ng
n!n n Nhi&" 2a:5han fH"i %+ng tin %&n KRng (n ch ngha chF: chB:, tkng bSc :;t7 i-n kh>ng thb tin ngay
%&n KRng (n Kh ngha, 5hi tkng bSc :;t7 yin M"i %+ng ,i tkng bSc nh', chB: M ch`c7h y1c ,;ng h@n % %i
kh"yn c3 ti&n %iI" ca >ng| f=kng ,i th\3 c3n ,ng fiSc Nhy HRt M ,-ih ,C thGt b-i ca ch1ng t>i7h rng ta
nh`c %-i nhUng chin dch C3 tWng ca Tr"ng O3a nh: khen tr@ng E)y dng KRng (n ch ngha h9i c"#i thB5
ni&n 1950 ,C ,b %-i :;t nan kinh t nh tr3ng %+ (t (inh7 2a:5han M Thirith ci :;t cch th>ng c:7 Ngh\ nhia"
kh3a tr@ng MiIc ,ang E)y dng :;t ch ,; KRng 2n th"Fn t1y ch3 Na:5"chia, 2ihan3"k hib" ngay nhUng n4 ci
Gy nî %&n ,*c gT7
Ngy 9 thng KhXn %-i :;t %Fn %Y %Sn7 Thi&n gn />n ,*c trang h3ng c, ,n, h3a, ch1c :kng 2ihan3"k
,ia" : =<ng Tib" iTnh nî Ma 2ihan3"k trSc kia fTrW Ma tr3ng Minh D"ang7h Nhi chic :y bay i3\ing ca Tr"ng
O3a nh`: hSng h- cnh E"#ng 5hi trng n3ch\nt3ng ca nhn3: n&nh, 2ihan3"k nhTn E"#ng nhUng :i ngî ,'
M c;t th5 Mng ca thnh 5h# n: di b&n ,Si7 =)y % %Fn ,F" ti&n kb tk thng gi&ng 1970 >ng %-i ,a :`t nhTn
E"#ng th ,> ,C D"ay %ng %-i MSi >ng7 nhn3: n&nh tr3ng %- hdn M kh>ng c^ ( (#ng dSi h@i n^ng :<t tri giUa
b"6i (ng :ai7 23 MSi :i ngn ngi ,.ng chBt ,ng 5h# i`c Ninh ,b ch3 tk biIt >ng h3ng, W ,)y ch c^ :;t
,: ,>ng hVn t-5 W 5hi ,-3 n3ch\nt3ng7 /;t nh1: cc >ng (Ci 3 Mng nghI cong ,.ng tr3ng ,: ,>ng cF"
ng"yIn ch3 >ng trSc khi >ng %&n E\ ,i M3 thnh 5h# M`ng tanh7 =^ % ( nh*ng b; c"#i c$ng : >ng ,C ch.ng
kin dSi ch ,; Nh:\r =' W Na:5"chia7
2ihan3"k :"#n kh^c khi nhTn thnh 5h# :a D"i : :;t thi ,*c c3i % thnh 5h# ,5 nhGt ca =>ng
?@ng th";c nh57 NhUng ,-i %; MSi hai hng c)y Eanh, c>ng D"n, nhUng biIt th th\3 kib" nhiIt ,Si Na: /0,
th5 Mng, %)" ,i h3ng gia M ch$a chian Mmn c+n ,)y, tr3ng :" tang t^c7 Nh:\r =' gii thXch MSi >ng h3ng MiIc
E"a d)n ra kh'i thnh 5h# % cFn thit MT kh>ng c^ , %@ng thc n">i d)n M cong MT MGn ,a an ninh7 OR kh>ng nî
MSi >ng h3ng ,^ % bSc ,-i nhy MRt tin %&n KRng (n Kh ngha7 Tr3ng MiIc E"a ,"6i hng %3-t d)n ch1ng h9i
thng T, c^ >ng ch1 gi ca 2ihan3"k, >ng h3ng /3nir\th M :;t tr3ng nhUng b c> ca >ng cong b ,"6i Ma M$ng
D"&7 ci y&" cF" ca >ng ,*c ,i th!: nhUng ngi Gy b tk khSc7 OR tr %i MSi >ng fOR ,*c ch!: (^c cen thBn7
Ngi (j ,*c th!: hR khi Ngi tk NU" Sc trW %-i7h T"y nhi&n, kh>ng ba3 gi >ng g<5 %-i hR7 N h3-ch ca Nh:\r
=' tr3ng ch"yn ,i ba t"Fn %Y W nhn3: n&nh % t-3 nia: tin ,#i MSi ( %Cnh ,-3 ca >ng trSc khi hR gWi >ng ,i NU"
Sc ,b ,+i chic gh ch3 Na:5"chia t-i =-i O;i =9ng ci&n O*5 A"#c7 2ihan3"k M t$y t$ng ,*c ,a ,i th"yan
tr&n (>ng /qk>ng, tiIc t$ng (ang trRng, cc b"6i h;i t#i c^ tXnh cch :-ng nhng kh>ng ba3 gi >ng g<5 nhUng
ngi d)n ,C bin :Gt kh'i nhn3: n&nh7
Khng ba3 %)" 2ihan3"k bit nhUng gT Nh:\r ,' ngh Ma nhUng %i kh"yn c3 ca Kh" n cai % tkng bSc
chF: chB: tin %&n yC h;i Kh ngha7 23n 2\n, t %Inh A")n ,;i, M Nhi&" 2a:5han nî MSi >ng Na:5"chia (j
ch.ng t' ch3 th giSi bit rng ch tr3ng :;t nht chVi %Sn hR ,C tin %&n KRng (n Kh ngha h3n t3n7 fHT MBy t&n
t"6i ,Gt nSc ch1ng ta (j ,*c Mit bng chU Mng tr3ng %ch (l th giSi nh % :;t D"#c gia ,F" ti&n thnh c>ng
tr3ng MiIc cRng (n hâ : kh>ng c^ bSc ch)n n3 % M> Xch7h
2a" khi trW Ma i`c Ninh h9i ,F" thng /i, >ng ta ,b ch3 nhUng ngi tr3ng gia ,Tnh M nhUng ngi th\3
>ng t$y x %a chRn7 rng ta, MT % ngi y&" nSc M ngi ,.ng ,F" D"#c gia, (j Ma %-i Na:5"chia (a" khi ,-i diIn
ch3 nSc >ng W ci&n O*5 A"#c, c+n hR :"#n W ,)" thT t$y7 /;t (# 5h4 t ca >ng MT E1c ,;ng trSc cnh nhn3:
n&nh n&n kh>ng d: trW Ma7 OR ,i nh57
Tr&n ,ng ,i, 2ihan3"k ghq D"a nh57 /;t (# ,>ng ngi Na:5"chia ,n ch3 :kng >ng t-i 5hi trng
Khar%\( ?\ Ga"%%\7 2a" ,^, :;t (# tr3ng bRn hR tSi t dinh ca ,-i (. Na:5"chia W nari( ,b ngh\ >ng h3ng %Fn ,F"
ti&n nî ch"yIn Ma ( (inh (#ng ca ngi d)n dSi ch ,; Nh:\r ='7 OR ng-c nhi&n MT >ng h3ng M#n thng (>i
nVi thT b)y gi %-i thBn trRng7 /;t ngi h'i >ng Ma nhUng binh %Xnh ca c3n N3% b)y gi ra (a3 rng ta tr %i %
gngkar Jt6 ch.c KRng (n rGt D"yan %cL ch3 :Vi ngi :;t chic chi", :;t ci :$ng M ,a hR ,i tr9ng %1a7 rng
ta nî th&: hR c^ ,*c nhUng gT hR cFn7 Ng9i (t c-nh >ng, \ng 2ary ch ci M nhUng %Cnh t4 Nh:\r =' khc gBt
,F" tn thWng7 Nh>ng c^ :;t ngi b-n co n3 ca 2ihan3"k c^ thb M*t D"a ,*c :-ng %Si an ninh ,b g<5 ri&ng
>ng7 2ihan3"k c^ thb thGy trSc ,ia" gT ,ang ,n7 Nhng MT %+ng t ca3, nhUng tTnh c: b`t b";c, c^ thb k&" gRi
>ng b' ,i rGt nhia"7 Thng 1}{1975, >ng c$ng M*, b /3niD"\, : M*, }} ,.a c3n M ch", %&n ,ng trW Ma
Na:5"chia7

T@ t:
M ch";t

H3 :;t thi ,ib: thXch h*5 nhGt, O N;i % thnh 5h# tr>ng c^ Mj trF: t7 HSi ci %-nh thG" E@ng, nhUng
ngi d)n thi" :<c thng W tr3ng nh7 A"a nhUng hng c)y di, thnh 5h# gi n"a ny tr>ng M`ng M M b"9n7
Ngi ,i b; chF: chB:, c3ng %ng tr&n E\ ,-5, ch3ng kh!n D"anh c6 ch#ng gi^ %-nh, 3 ch3ng ng3i bng Mi (*i
tr@n hay 3 c^ n1t kq3 ch\ %Gy th)n thb7 T>i %1ng t1ng khi ti5 cBn MSi ( gia3 th>ng r"n rey M %<ng %j Gy ca ngi
O N;i khi t>i :<c :;t ci 3 ng3i nh9i b>ng t#t M :ang g!ng tay, cWi chic E\ ,-5 8a%\igh b^ng %3ng :*n ca
:;t nh ng3-i gia37 N" t>i ng9i tr3ng E\ h@i, ngi ta kh>ng thb thGy %#i !n :<c n6i bBt nh MBy7 T>i kh>ng cFn
,n :;t chic H3%ga :" E: th"& W :;t M!n 5h+ng d" %ch O N;i, cFn ch3 nhUng c";c th!: Ming chXnh th.c7
T>i gWi tr ch3 b; Ng3-i gia3 JHNL bn hSng dmn, nî rng t>i chng c^ hn MSi ai chia" h>: ,^7 K";c hn kXn ,3
ca t>i % M3 h>: }3 thng /i :;t{1977 MSi :;t ngi : b; Ng3-i gia3 chng :Gy a7
Khia" h>: Gy c^ gi^, tri kh>ng (ng %`:, t>i %jn ra c6ng (a" khch (-n Th#ng NhGt r9i nh`: tSi t+a ,-i (.
Na:5"chia7 HiIt Na: M Na:5"chia Mmn c+n %ch ( ch1c :kng nha" M3 cc d5 %Y %-c, nhng D"an hI thT ,C ("y
th3i nhia"7 Kh"yn ,i i`c Ninh ca n3% n#t h9i thng /i M nhUng c";c tGn c>ng ch#ng HiIt Na: JK2L ,*c
bBt :X ch1t Xt % nhUng Ec nhBn c>ng khai ,F" ti&n Ma c";c khng h3ng7 Tr3ng ch"yn ,i c^ ghq th ,> H-n T*ng
ca c3 tr&n ,ng ,i O N;i, %Fn ,F" ti&n t>i ngh\ :;t nh ng3-i gia3 HiIt Na: nî Ma nhUng c";c tGn c>ng tn
b-3 M3 HiIt Na: ca Nh:\r =' tr3ng :Gy thng Mka D"a7 ?3 ,^, t>i cong ngh\ %3ng th3ng 5hXa Nh:\r =' nî
ng*c %-i Ma c";c E"ng ,;t ny7
/;t nh ng3-i gia3 ngi /Y T)y K@ th)n MSi Nh:\r =' E5 ,<t ch3 t>i ,*c g<5 n 2iM3"th, c# MGn chXnh
tr ca t+a ,-i (. Na:5"chia7 Tk Ea, ngi ta c^ thb nhTn thGy ngRn c ,' nh :" ca t+a ,-i (. bay %*n tr3ng
gi^, 5hn chi" tr&n :" , ,\n ca nh c>ng D"n E)y th\3 kib" th";c ,a7 TGt c cc cla (6 ,^ng kXn :Xt7 Khng
c^ dG" hiI" n3 ch.ng t' c^ ( (#ng tr3ng ,^ ng3-i trk :;t ngi cnh (t HiIt Na: 3 D"Fn :" r@:, :o E:
,.ng gc W c6ng ra M37 gnh ta thGy t>i khi t>i E"#ng E\ ,-5 ,i thng M3 c6ng7 K>ng MiIc anh ta, gi#ng nh W bGt
c. W t+a ,-i (. n3 khc W ,)y, % ,"6i ngi HiIt Na: Ea ra7 ?$ ,i E\ ,-5, r_ rng t>i % ngi ng3-i D"#c, MT MBy,
chng b' c>ng ,b anh ta ch1 x tSi7
2a" khi t>i bG: ch">ng :;t %1c, cnh cla gV t+a ,-i (. cen thBn hq ra :;t ch1t7 A"a kh3ng cla, :;t c<5
:`t %^ ra7 K^ ting nî gFn nh thF: thT| frng Khandah Knh cla hq ra ch3 t>i %Rt M3 r9i ,^ng %-i ngay (a" %ng7
Hka , D"\n :`t MSi hnh %ang t#i, t>i thGy n 2iM3"th7 i&n tr3ng t+a ,-i (. tri ,C t#i r9i, ngRn ,n tr\3 tr&n trFn
nh Mj ra :;t kh3ng nh (ng tr3ng M!n 5h+ng >ng ta, tGt c cc cla (6 ,a" ,^ng M b">ng :n7 2iM3"th, nh'
ngi, h@i c+: MSi ci t"6i tr&n b#n :@i :;t ch1t, ci nh1t nht7 ing :;t th. ting nh5 tr@n tr", >ng ta nî|
f=)y % tGt c ci cFn thit ,b ng!n HiIt Na: kh'i ngh\ %qn ,*c7h 2iM3"th c^ Mj h@i kh>ng gi#ng Nh:\r ='7 rng
ta cha ba3 gi W tr3ng :Bt kh"7 Nhi c+n % (inh Mi&n W nari(, >ng th\3 KRng (n M gia nhB5 t6 ch.c Nh:\r ='7
Tr3ng nhUng n!: di W nari(, >ng hRc h'i kh nhia" Ma Kg M kh n!ng ca hR7 Tk Ea, hR c^ thb ngh\ %qn ,*c c)"
ch"yIn bng nhUng d4ng c4 g`n M3 cla (67 rng ta ch`c ch`n rng ngi HiIt Na: ,;c c c^ kh n!ng nh th ,b
fth"Vngh nhUng d4ng c4 ,iIn tl Gy M3 tr3ng t+a ,-i (. Na:5"chia7 /<c b; ,9 ,\n th\3 kib" /a3, 2iM3"th ng9i
n tr&n ci ,iM!ng r;ng thT th3 MSi t>i c)" ch"yIn HiIt Na: f5hn b;ih Na:5"chia7 2iM3"th kb %-i, MSi n4 ci
ch"a cht| fO9i n!: 1973, khi HiIt Na: JK2L kx hiI5 ,nh nari( MSi /0, hR c# g`ng q5 ch1ng t>i th@ng th"yt MSi
c3n N3%7 Thi tl ,C ch#ng %-i %i kh"yn c3 Gy777 HiIt Na: th'a th"Bn MSi /0, tr3ng thi gian 5 thng rWi, nhUng
iP5} trSc kia b' b3: W HiIt Na: nay ,*c gWi tSi nghian nt Na:5"chia7h
TrSc khi ,*c ch ,nh tSi O N;i, 2iM3"th ,C h3-t ,;ng Mi n!: W i`c Ninh tr3ng t+a ,-i (. ca chXnh 5h
ci&n hiI5 A"#c gia Na:5"chia7 2a" khi Nh:\r ,' chin th`ng, >ng ta kh>ng c^ c@ :ay trW Ma nhn3: n&nh MSi M*
c3n7 rng ta cong nhTn nhBn rng ,C :;t n!: rWi nay, kh>ng ,*c tin t.c ca M*7 =ia" >ng ta bit nhUng gT ,ang
Ey ra W Na:5"chia %: ch3 >ng ta nî MSi t>i MSi Mj %3 %`ng, ,<c biIt % tin ngh\ tk ,i 5ht thanh nhn3: n&nh7
T"y nhi&n, d$ thi" dU kiIn >ng ta Mmn tin MT >ng c^ %+ng tin M> b ,#i MSi c>ng %x cch :-ng Na:5"chia7 ing MiIc
,"6i d)n ra kh'i thnh 5h#, b`t :Ri ngi 5hi %: MiIc ng3i r";ng, gngkar g<5 nhia" kh^ kh!n nhng ,^ % c3n
,ng th"Fn t1y :Tnh t tin M3 :Tnh7 rng ta nî MSi giRng ci :iIt th| fHiIt Na: kh>ng c+n kh#ng ch ch1ng
t>i ,*c nUa7 Na:5"chia kh>ng 5hi % c37h rng ta ch3 rng th'a Sc th)n hU" c3PHiIt Na: kx h9i thng iy %
bSc ,F" tin tSi thc d)n hâ c37 rng ta h'i t>i| frng :"#n thGy ch"yIn gT Ey ra kh>ngh 89i >ng ta Mî %Gy t
nhBt b3 c3 kh6 nh' W g^c bn7 ing cS % hTnh nh nhUng n>ng d)n c3 tr9ng %-i gi#ng %1a7 fNgi HiIt Na: ,C
%Gy ht r";ng %1a ca c37h 2iM3"th Mka nî, Mka ch M3 :;t ngi tr3ng b.c hTnh ,ang ,;i ci n^n % kib" n>ng
d)n HiIt Na: hay ,;i7 2 thc ci n^n % ,ng %" x nhng ,^ kh>ng hdn % %#i trang 5h4c ,<c biIt ca n>ng d)n
HiIt Na: ,ng ch3 >ng ta D"an t):7 K+n h@n ,ia" >ng D"an t): nUa kia| d tXnh ca HiIt Na: MSi =>ng ?@ng %
:;t thc t t n^ ,C r_ rng7 Kh :;t ci n^n % giUa nhUng n>ng d)n c3 d3 >ng ta thGy tr3ng b.c hTnh ch % :;t
ch.ng cS cFn thit dnh ch3 nhUng ngi ng3-i D"#c bi D"an : th>i7
2a" :;t %1c th3 %"Bn t3n b; M ,a ra ch.ng cS Ma HiIt Na: ftha: %a:h M fE3 trh 5ha tr;n M3 %+ng tin
ch`c ch`c tXnh f,;c ch ca HiIt Na: M nhUng E"ng ,;t kh>ng trnh kh'i tr3ng c";c ,G" tranh (inh t9n, b.c tranh
2iM3"th Mj ra chia" h>: Gy khi >ng ta ng9i tr3ng c!n 5h+ng t#i % ,ia" nh`c nhW ch`c ch`n Ma nhUng ( kiIn nh'
nh<t ,C thay ,6i7 i&n tr3ng ci M_ %ch ( M nhUng bi th"yt ging hay h3 Ma ch ngha /c, hiIn ng"y&n hTnh t):
h9n :;t ngi Nh:\r chT: ,`: tr3:g h9i .c ,`ng cay ca %ch (l M nhUng ,nh kin Ma chng t;c7
Tk b3 MI ,Gt nSc tSi ci&n bang
Ng"9n g#c ca ( kTnh ,ch giUa ngi Nh:\r M ngi HiIt Na: n: tr3ng kh3ng thi gian :;t ngn
n!: hai b&n ti5 E1c MSi nha"7 ia tr!: n!: c"#i ca ( ti5 E1c ,^ % nhUng c";c chin khi nSc HiIt Na: bnh
trSng th&: c+n 5hXa Na:5"chia thT th" nh' %-i7
Na: tin P
% c3n ,ng ngi HiIt tin Ma 5h@ng Na: P% hSng 5ht tribn chXnh ca %ch (l HiIt Na: (a" khi hR
th3t kh'i ch ,> h; ca ngi T" M3 th k th. 107 /;t hRc gi nh5 %" x rng fcch (l HiIt Na: 5ht tribn ra
t3n c_i =>ng ?@ng nh :;t ngRn tria", E"a ,"6i cc d)n t;c khc khi hR chi: r";ng n@ng W M$ng ,Gt thG5 hay
n@i hR c^ thb tr9ng %1a ,*ch7J1L T-i ch)" th6 (>ng O9ng O, M$ng ,Gt tr"ng t): ca HiIt Na: PMT 5 %c d)n (#
ca3, W (t Tr"ng O3a, M ( bGt 6n Ma chXnh tr, ,a tSi cc c";c di d)n tT: M$ng ,Gt :Si7 J}L K3n ,ng Na: tin
ny D"yt ,nh d3 y" t# D"yan %c M ,a %x| 5hXa i`c % Tr"ng O3a kh6ng %9, 5hXa T)y % r<ng Trng 2@n ca3
ngGt, M 5hXa =>ng % Na: Oi J=>ng Oi PndL7
K3n ,ng Na: tin ca ngi HiIt Na: kq3 di hng :Gy th k, ba3 g9: c MiIc chinh 5h4c kh>ng
nhUng ch M$ng ,Gt Ea : c nhUng d)n t;c khc7 TrSc ht, Khi&: Thnh r@i M3 tay HiIt Na:7 ?)n t;c ny trSc
th\3 n gi3 J(a" ,^ th\3 O9i gi3L, % :;t d)n t;c nh', gi#ng nh cc d)n t;c khc W =>ng ?@ng7 H@ng D"#c
ca hR, :;t thi % th$ ,ch HiIt Na:7 A"a nhia" trBn chin, HiIt Na: t3n th`ng M th" nhBn ,Gt Khi&: M3 HiIt
Na:7 ing nhUng ,*t di d)n chB: M ch`c, HiIt Na: D"qt (-ch M@ng D"#c ny tr&n bn ,9 M3 h9i c"#i th k 177
=a (# ngi Kh: b git, b E"a ,"6i h3<c b ,9ng hâ, ,n n6i, W th k 11 c^ kh3ng 30 ngn gia ,Tnh Jkh3ng
}~0 ,n 300 ngn d)nL ch c+n %-i kh3ng 5 ngn d)n W tr3ng M$ng ,Gt HiIt Na: hiIn nay7J3L Ong ngn ngi
ch-y tr#n D"a Na:5"chia M c"#i c$ng b n3% n3t tn (t MT t>n gi37
Ngay trSc khi , D"#c HiIt Na: ti&" diIt t3n b; Khi&: Thnh, di d)n ngi HiIt ,C b`t ,F" dng %ng
tr3ng M$ng ,9i ca3 ca Na:5"chia, b)y gi th";c M$ng ii&n O+a, i 8a7 2 kiIt D"I ca nh)n d)n Nh:\r MT cai tr
(ai %F: M ("y th3i %)" di ca , ch Nh:\r, P:;t thi :W r;ng tk bn ,3 /C cai tSi :ian tr"ng nSc c3P, c$ng
MSi ( bnh trSng ca HiIt Na: ,ang , M@n %&n ( ch#ng ,#i b 5hi thng E"y&n tr3ng n;i b; tria" ,Tnh
Nh:\r, c$ng MSi nhUng c# g`ng ca yi&: ca JThi can, %)n bang h$ng :-nh M bnh trSng ca Na:5"chiaL,
thnh %B5 :;t ch hF" W Na:5"chia, t-3 nhUng c@ h;i %x tWng ch3 HiIt Na: can thiI5 M3 nSc nFy7 NhUng can
thiI5 nh th, h3<c ,b b3 MI :;t ngi cF: D"yan y" th, h3<c ,a :;t ngi %&n ng>i M"a, % t-3 ra c@ h;i
nh*ng th&: ,Gt ,ai ch3 HiIt Na:7 H3 th k th. 1t, chin th"Bt ,*c :> t :;t cch t6ng D"t Ma MiIc dFn dFn
chi: ,Gt ca Na:5"chia dSi danh ngha b3 MI ngai Mng % ft: !n d)"7h HiIt Na: c^ tha: MRng t3 %Sn MSi k
h3-ch t: !n d)", M tr3ng tin trTnh :;t tr!: n!: J150P1750L t3n b; %" Mc (>ng H: K' M ,9ng bng (>ng
Kl" c3ng, ba3 g9: c ng>i %ng ,nh c ca ngi Nh:\r nr\y N3k3r J(a" ny % 2aig3nL trW thnh %Cnh th6 HiIt
Na:7
HiIc chi: ht M$ng ,Gt :" : 5hXa Na:, giU gTn 5hFn ,Gt ny ch#ng %-i Thi can, trW thnh :#i D"an t):
chXnh ca cc h3ng , HiIt Na: W O"7 Nhi Na:5"chia trW thnh c3n ,ng ch3 D")n Thi can tin tSi 2aig3n,
ngi HiIt Na: khq3 %q3 bin M$ng ny thnh :;t nSc b3 h;7 O3ng , /inh /-ng Mit n!: 1t31| fKh)n c-5
JNa:5"chiaL % 5hi&n %y ca ch1ng ta, kh>ng thb ,b n^ (45 ,6 ,*c7J5L
N!: 1t33P3~, ti5 (a" nhUng c# g`ng kh>ng thnh ca Thi %an ,b ,a Na:5"chia trW %-i dSi D"yan kib:
(3t ca hR, HiIt Na: khWi ,F" :;t c";c tin c>ng M> h-n, c^ thb dmn tSi MiIc %: bin :Gt h3n t3n nSc
Na:5"chia7 Kc ,9n binh ,*c E)y dng kh`5 nSc M :;t d3anh tr-i ,^ng ngay nhn3: n&nh7 Nan ,;c %B5 ca
Na:5"chia % W tr3ng fTrGn T)y Thnhh ca HiIt Na:7 H"a /inh /-ng ,a ra nhia" ch@ng trTnh :-nh :j ,b ,a
ngi Nh:\r c+n f:Ri r*h Ma MSi th giSi M!n :inh7 Kc thFy gi3 ,*c gWi tSi Na:5"chia ,b gi3 d4c Ma cch
(#ng th\3 f,ng %#i Nh6ng /-nhh ch3 D"an ch.c Na:5"chia7 O3ng , HiIt Na: c+n 5 ,<t %#i !n :<c, t^c tai,
D"Fn 3 th\3 kib" HiIt Na: ch3 ngi Nh:\r, :;t hI th#ng th" khâ th\3 HiIt Na: M ngay c MiIc b`t n>ng d)n
tr9ng %1a nh W HiIt Na:7 gi kh>ng t")n (j b trkng 5h-t n<ng7 HT "Gt hBn, :;t (# c";c n6i dBy Ey ra7 2 cai tr h
kh`c M %a3 ,;ng kh6 (ai g)y n&n :;t c";c n6i %3-n h9i ,F" n!: 1t}0 d3 :;t nh ( t&n Nai %Cnh ,-37 OR tn (t
nhUng ngi HiIt (inh (#ng W bi&n giSi 5hXa ,>ng Na:5"chia trSc khi hR b , b5 bng :;t %c %*ng :-nh h@n
d3 T6ng trGn 5hXa Na: JGia =nh Thnh PndL 5hi tSi7JL K";c khWi %3-n nghi&: trRng nhGt Ey ra n!: 1t~0 MT MiIc
b`t giU cc D"an ch.c hng ,F" Na:5"chia M dmn ,; b h3ng ,ang cai tr D"a HiIt Na:7 Ngi Nh:\r (* nan ,;c
%B5 ca hR kh>ng c+n nUa7 N!: 1t~0, :;t Mi&n D"an %Sn ca Na:5"chia t&n % nr3: Mit| fKh1ng t>i thGy ("ng
(Sng khi git ngi HiIt, ch1ng t>i kh>ng c+n (* hR nUa t"y hR :-nh h@n7h rng ta nî MSi ,9 ,I hY tT: ,*c
ngi HiIt Na: thT git ftk M$ng 5hXa b`c ch3 tSi bi&n giSi 5hXa na:h7 Tr3ng :;t b.c th gWi ch3 D"an ch.c Thi,
>ng ta th>ng b3| fT>i ,a ngh ti5 t4c git ngi HiIt Na:7h J7L =^ % bn t"y&n ng>n ,*c tr"yan ,i tk nr3: ch3
,n ngi cai tr (a" ny W Na:5"chia| n3% n3t7
Nx .c Ma nhUng c";c khWi ngha ca ngi Nh:\r h9i ,F" th k 19 M M> (# c";c ,n 5 tn b-3 Mmn c+n
ghi %-i tr3ng ni&n (l M tB5 t4c ca ngi Na:5"chia7 NhUng b : Na:5"chia thng dRa tr \: bng cch| f/y
,i ch@i Ea tr3ng b4i, "3n n^ b`t :y7h J"3n, ting Nh:\r MSi c x c^ ngha % dC :an, t.c % HiIt Na:PndL7 Ninh
Hnh T, c3n kinh di }5 d<: n#i %ian Mnh Thi can MSi (>ng Hnh T ,*c ,3 n!: 1t}0, d3 HiIt Na: El d4ng
%a3 c>ng Nh:\r, Mmn c+n % :;t Mt th@ng (#ng ,;ng tr3ng kx .c ngi Na:5"chia7 T>i ,C ngh\ kh>ng bit ba3
nhi&" %Fn trSc M (a" thi n3% n3t nî Ma MiIc ba ngi Nh:\r b trkng 5h-t MT kh>ng %: , ch ti&" ,3 kinh7
Ngi HiIt Na: ch>n nhUng ngi Nh:\r EG" (# tSi c6 : th>i, c+n ,F" thT d$ng ,b %: >ng t3 nG" nSc (>i7 Nhi
n-n nh)n giCy gi4a MT ,a" ,Sn M %`c ,6 nSc tr3ng G: thT ngi HiIt Na: cnh c3| fNh>ng ,*c %: ,6 nSc tr
ca D"an %Sn7h K)" ch"yIn ny Ma (a" trW thnh :;t 5hFn tr3ng chXnh (ch t"y&n tr"yan ca Nh:\r =' : ngi kb
c# %: gia t!ng ( fth$ hBn cch :-ngh ,#i MSi k th$ HiIt Na:7JtL
NhUng tTnh c: th$ ,ch chng t;c M nhUng ,nh kin ca ngi Nh:\r ,#i MSi ngi HiIt kh>ng c^ (
t@ng 5hn7 /;t ngn n!: i`c th";c ,C ,b %-i nhUng Gn t*ng ()" (`c tr3ng t d"y ngi HiIt Na:7 Ngi HiIt t
thGy :Tnh gi#ng nh :;t Tr"ng O3a nh' : nhUng d)n t;c c+n bn khai ba3 D"anh7 Ha :<t chXnh th.c t"y kh>ng
c+n El d4ng nUa, ngi HiIt Na: Mmn thng gRi th\3 cch Tr"ng O3a % Ka3 /i&n, P hay d)n :Ri r* M$ng ca3
ng"y&n7 N^ cong c^ ngha % ngi Na:5"chia7 K^ %j ngy nay nhia" ngi kh>ng r_ ng"9n g#c Tr"ng O3a ca
danh tk ny, ch3 rng ,^ % cch gRi ngi Nh:\r th\3 cch 5ht ): ting HiIt7 ?Si tria" ,-i nh Ng"yYn, cc M
h3ng , HiIt Na: th#ng nhGt M h$ng cng, ch3 rng d3 :Inh Tri, hR 5hi ,\: nh (ng M!n :inh ,n M@ng
D"#c nh' y" ch" nh hWng M!n hâ n =;7 K3i thng ngi Nh:\r kh>ng , kh n!ng ,9ng hâ M!n hâ O3aP
HiIt, :;t h3ng , HiIt Na: :> t ngi Nh:\r % fkh tr3ng r3 M chi: tr3ng %9ngh7 N!: 1t~0, M"a /inh /-ng
%3 %`ng MT nhUng c";c n6i dBy ca ngi Nh:\r ch#ng %-i cc 5hi b; M!n hâ HiIt Na:7 y1c ,;ng MT hnh Mi ca
ngi Nh:\r, E\: nh k 5hn 5h1c, nh M"a ra %Inh ch3 ngi ch h"y ca >ng W Na:5"chia fKh1ng ta gi15 hR
khi hR kh#n kh6, kq3 hR ra kh'i b$n nh@777 Nay hR khWi %3-n7 Trm: giBn ,n dng t^c777 OCy d$ng g@: gi3 :
trkng tr ch1ng, ch<t ,F" ch1ng n^ ,i, tn 5ht ch1ng n^ ,i7h K^ ngi HiIt Na: khc ch3 rng c";c n6i %3-n n!:
1t~0 bib" th ( thGt b-i chin th"Bt ,nh M r1t ca d" kXch Nh:\r, nhUng k ch-y tr#n nh fch";t M :3h khi
5hi ,#i ,F" MSi nhUng %c %*ng HiIt Na: " th h@n7J9L
Tr3ng khi ngi Na:5"chia ti5 t4c n">i dng t tWng tr"yan th#ng c3i ngi HiIt % k E3 D"yIt, nhUng
k fn"#t :Gt ,Gt ,ai ca Nh:\rh thT ngi HiIt Na: ngy nay chng c^ x tWng :-nh :j n3 ch#ng %-i ngi
Nh:\r c7 =ia" Gy chng c^ gT ng-c nhi&n bWi MT chXnh Nh:\r % D"#c gia ,C gnh ch" nhia" gian kh6 nhGt tr3ng
("#t thi gian di ti5 E1c MSi HiIt Na:7 Kong c^ %1c ngi HiIt c ng4 W Na:5"chia gnh ch" nhia" ,a" kh6,
nhng t"9ng nh kh>ng nh hWng tr&n t3n b; D"an ,ib: ca ngi HiIt Na:7 T"y nhi&n, tr3ng nhia" c";c nî
ch"yIn MSi nhUng Mi&n ch.c M d)n thng HiIt Na:, x th.c " th ca hR MSi ngi Nh:\r tr3ng gi3 d4c chXnh
tr, t6 ch.c M kh n!ng %Cnh ,-3 % :;t nhBn th.c r_ rng7 HT nh)n ,-3, ngi HiIt c^ kh"ynh hSng nhTn ngi
Nh:\r nh tr c3n cFn c^ ngi dmn d`t7 T"y nhi&n, ngi HiIt Na: Mmn thng thGt b-i tr3ng MiIc ch\ dG" ( n^ng
giBn ca hR MSi nhUng ngi Nh:\r bGt tr M gi d#i M nhUng r`c r#i d3 hR t-3 ra ch3 ngi HiIt Na:7
TXnh chGt %x th"yt M trk" t*ng ca kx .c D"Fn ch1ng M nhUng fc c: tr"yan th#ngh chng c^ Xch gT Ma
:<t ch.ng %iI" kh3a hRc tr3ng MiIc 5h)n tXch EC h;i M %ch (l7 T"y nhi&n, nhUng c: nhBn ny thT %-i rGt r_ rng
ch3 bGt c. ai trCi D"a :;t thi gian n3 ,^ W Na:5"chia, %-i kh>ng bit tSi n^ ,b hib" r_ nhUng bin c# :Si Ey ra7
Tr3ng ("#t thi gian cai tr, thi tl 2ihan3"k n">i d"ng kx .c D"Fn ch1ng nFy :Ci t9n t-i bng cch nh`c ,i nh`c
%-i kh>ng ngkng rng tr3ng %ch (l, HiIt Na: %Gn 5 Na:5"chia7 /;t 5hFn thT %&n n HiIt Na: kh>ng thay ,6i tXnh
chGt bnh trSng, :;t 5hFn thT MT tXnh chGt thi trang chXnh tr, nhUng nh %Cnh ,-3 nSc Na:5"chia ?)n ch chRn
5h@ng cch gii thXch ( E"ng ,;t giUa hai nSc kh>ng MT tXnh giai cG5 : %-i MT chng t;c7 Tr3ng c"#n f2ch =\nh
Ji%ack i33kL d3 ch ,; n3% n3t E"Gt bn h9i thng 9{197t PMi thng (a" khi t>i ngh\ %i kb %Y than 5hian ca n
2iM3"thP ,ng ,;t nî rng| fOnh ,;ng E): %Gn M bnh trSng %Cnh th6 : HiIt Na: Mi 5h-: tr3ng D" kh.
cong nh hiIn nay ch.ng t' r_ tXnh chGt thBt ( ca HiIt Na:, M HiIt Na: c^ ngha % k E): %*c, bnh trSng
ch ngha M n"#t trRn ,Gt ,ai ca ngi khch7 K"#n (ch khng ,nh rng d$ dSi ch ,; 5h3ng kin, thc d)n hay
KRng (n, ( cai tr cong ch MBy th>i7 Ha (a", nh^: n3% n3t c+n nî thng rng ,ng KRng (n Na:5"chia ,*c
thnh %B5 n!: 190 f% nh: ,b ch#ng %-i HiIt Na:h P/;t :4c ti&" khc MSi :4c ti&" ca nhUng cha , Kh ngha
KRng (n7
2 thnh %B5 ch ,; b3 h; nh5 n!: 1t3 ,C c." Na:5"chia kh'i b HiIt Na: M Thi can ti&" diIt7 T"y
nhi&n, ,#i MSi E. %ng giang Na: Ns th";c ,a JK3chinPKhinaL P/ian Na: HiIt Na:P, thc d)n nh5 h3n t3n
thi" kinh nghiI: tr3ng MiIc cai tr ,C ,\: %-i ch3 Na:5"chia nhia" bGt %*i khi chXnh nh5 Mj ra ,ng bi&n giSi hai
nSc7 =ng ranh ny ,<t c!n bn tr&n ,a %x M ( tiIn %*i ch3 MiIc cai tr ca ngi nh5 W Na: Ns h@n % b#i
cnh %ch (l, ng>n ngU h3<c chng t;c7 OB" D" MiIc Mj ,ng ranh ny khin M$ng nak(q JhiIn th";c Na: c3L,
tnh ?ar%ac, kh" Mc 2>ng iq, T)y Ninh, G+ ?F" O- M O Ti&n PtGt c hiIn nay ,a" th";c HiIt Na:P % %Gy tk 5hFn
,Gt ca Na:5"chia7 Tr3ng %"Bn n tin ( Gn hnh n!: 19, 2arin Khhak, (a" ny % i; trWng b; Ng3-i gia3 ca
chXnh 5h ci&n hiI5 A"#c gia Nh:\r n!: 1970 ,C nhGn :-nh tSi nhUng M$ng ,Gt b :Gt ny M y&" cF" HiIt Na:
th@ng th"yt ,b Mj %-i ch3 ,1ng bi&n giSi7 J11L
NhUng nh cai tr Na:5"chia tk M"a gng ?"3ng J1t~tP0L ch3 tSi n3% n3t kh>ng ba3 gi ngng than 5hian
Ma MiIc hR b :Gt ,Gt MT HiIt Na:7 Tr3ng :;t b.c th gWi ch3 h3ng , Na53%\3n =I Ta: n!: 1t5, M"a gng
?"3ng th1c ,ey M"a nh5 ,kng chG5 th"Bn cc M$ng ,Gt ,ai ca Na:5"chia d3 HiIt Na: chi: c. %1c Gy n" nh
fHiIt Na: kh>ng d)ng ,Gt Gy ch3 O3ng ,h7 N!: 19~9, khi thc d)n nh5 ,9ng x (t nhB5 Na: Ns ,b th#ng nhGt
HiIt Na:, nhn3: n&nh ,C chXnh th.c 5hn ,#i7 Ngay (a" khi ,*c ,;c %B5 tr3ng ci&n bang =>ng ?@ng h9i n!:
195~, tr3ng :Gy n!: %ian, Na:5"chia %i&n ti5 ,+i chXnh 5h A"#c Gia HiIt Na: tr %-i 5hFn ,Gt Na:5"chia Nr3:
JM$ng ,9ng bng (>ng Kl c3ng, :;t thi % Na:5"chia h- P Thy KhBn c-5 PndL M cc h+n ,3 dRc th\3 b bibn
nh N3h Tra% Jnh1 A"#cL7 TTnh tr-ng nhUng ngi Nh:\r Nr3: (#ng W HiIt Na: Mmn c+n % :#i D"an t): M thnh
th3ng chXnh 5h 2ihan3"k %-i 5hn khng7
HiIc ngi HiIt Na: di d)n ,n Na:5"chia 5ht tribn nhanh dSi thi thc d)n7 Ngi nh5 ch3 rng
ngi HiIt Na: % nhUng c>ng nh)n gi'i h@n M n!ng ,;ng h@n ngi Nh:\r, d3 ,^ trW thnh 5h@ng tiIn t#t ch3
hR khai thc kinh t Na:5"chia7 N!: 19}1, ngi HiIt chi: kh3ng 7 5hFn tr!n d)n (# Na:5"chia7 Tr3ng khi ,^,
:;t (# ,>ng ngi ngh3 kh6 i`c HiIt Na: ,n %: 5h" ch3 cc ,9n ,ian ca3 (" nh5 W Na:5"chia Jch :;t (# Xt
ngi Nh:\r %: c>ng MiIc ny : th>iL7 Nhia" n>ng d)n M ng d)n HiIt Na: cong ri Na: HiIt Na: ,b c-nh
tranh MSi ngi Na:5"chia tr3ng cc M$ng ,Gt t#t M cc kh" Mc ,nh c W Na:5"chia7 =<c biIt ngi HiIt Na:
th\3 ,-3 Thi&n ch1a ca /C, ,*c cc (. b; nh5 ch\ chW, tSc ,3-t cc M$ng ,Gt t#t ca Na:5"chia7J13L =ia" ny
t-3 n&n nhUng bGt 6n ,ng kb7
T"y nhi&n, MiIc ,4ng ch-: ,n tTnh c: ngi Nh:\r, ,<c biIt nhGt chXnh % 5hFn ,>ng cc Mi&n ch.c cG5
thG5 tr3ng chXnh D"yan th";c ,a nh5 %-i % ngi HiIt Na:7 Tr3ng c";c n6i %3-n ch#ng nh5 W Na:5"chia M3 cc
n!: 1tt5Pt, nhUng ngi n6i %3-n nh`c %-i nhUng c# g`ng ca ngi HiIt trSc kia nh: D"qt (-ch ngi
Na:5"chia M %&n n ngi nh5 d$ng ngi HiIt Na: ,b 5h MW M!n hâ M EC h;i Na:5"chia7 T"y nhi&n, ,ia"
nFy kh>ng c^ ngha % hai c;ng ,9ng d)n t;c nî tr&n ba3 gi cong ,Fn ,;n7 Nhia" ngi HiIt Na: tha: gia nhUng
c";c %Bt ,6 nh5 ca ngi Na:5"chia7 /<c d$ c^ ( c!ng thng M kh>ng a nha", hai c;ng ,9ng nFy c$ng t9n t-i
an %-c tr3ng nhia" kh3ng thi gian di7 T"y nhi&n, nhUng c";c bin ,;ng h3<c cc y" t# b&n ng3i bGt di bGt dch
,C %: ch3 nhUng ,nh kin tia: tng bVng ny (inh th&:7 Ngay c nhUng ( 5ht tribn nh 5h3ng tr3 cRng (n
A"#c t W Na:5"chia cong kh>ng :iYn trk ,nh kin chng t;c7 Thc ra, c3n ,ng 5h3ng tr3 KRng (n ,*c hTnh
thnh M 5ht tribn W Na:5"chia ,C gi15 , n">i dng ch ngha Kha"Min ch#ng HiIt Na:7 J?anh tk ny trXch tk
t&n :;t ngi %Xnh nh5, Nic3%a( Kha"Min, y thng ng*i ca ( thnh c>ng ca Na53%\3n ,I nhGt, ngay c (a" khi
Na53%q3n b th"a trBn pat\r%33 h9i n!: 1t157 =ia" anh ta thng tn d@ng %: ch3 anh ta trW thnh :;t hiIn
t*ng kIch c:7 Kh ngha Kha"Min JKha"Mini(:L ,*c c3i % :;t D"i thai ca thi ,-i EC h;i ngy nay, thng
,9ng :inh MSi ch ngha , D"#c hR<c ch ngha D")n 5hiIt cc ,3an Pngi dch ch1 thXchL7
c c3 M Na:5"chia, di d)n HiIt Na: c"ng cG5 nhia" tib" t6 c@ bn ch3 ,ng KRng (n =>ng ?@ng
JKnL7 Ngay chXnh ngi Nh:\r cong dFn dFn b %>i c"#n M3 nan ,;c %B5 chXnh tr M tSi n!: 1950, 5h3ng tr3
Nh:\r ((arak, JNh:\r ,;c %B5L % 5h3ng tr3 d3 ,ng KRng (n =>ng =@ng , ra7 T"y nhi&n, O9 KhX /inh bit
rGt r_ tTnh c: ch#ng HiIt Na: ca ngi Nh:\r M c37 =)y % %x d3 khin O9, n!: 1951, D"yt ,nh chia ,ng
KRng (n =>ng ?@ng ra %: ba ,ng ca ba nSc7 /;t ti %iI" n;i b; ca ,ng ca3 =;ng HiIt Na: JHpnL gii
thXch MiIc ny, nî rng cc ngi k nghiI5 ,ng KRng 2n =>ng ?@ng nhBn Eqt| fKc 5hFn tl D"#c gia c3 M
Na:5"chia nghi ng HiIt Na: :"#n kib: (3t c hai nSc ny7 = D"#c M b$ nhTn c^ thb ,a ra nhUng 5h@ng
cch t"y&n tr"yan nh: tch ri HiIt Na: kh'i c3 M Na:5"chia, t-3 r#i %3-n tr3ng d)n ch1ng Na:5"chia M
c37hJ1~L
2 5h)n chia ,ng KRng (n =>ng ?@ng thnh ba c3i nh d)ng :;t :^n ,9 c1ng ch3 cc 5hFn tl D"#c gia
,ang ra (.c ch#ng %-i chXnh (ch chia ,b tr ca thc d)n nh57 HiIc %Cnh ,-3 chXnh tr ca 5h3ng tr3 KRng (n
=>ng ?@ng Mmn n: tr3ng tay O N;i7 /;t bn hSng dmn :Bt ca ,ng KRng (n HiIt Na: ,a ra h9i thng
2"{195} ra %Inh ch3 ngi HiIt Na: M ngi Tr"ng O3a c tr1 W Na:5"chia tha: gia ,ng ca3 ,;ng HiIt Na:
h@n % ,ng Kch :-ng Nh)n d)n Nh:\r JNn8nL, MT n^ fkh>ng 5hi % ,;i ti&n 5h3ng ca nh)n d)n %a3 ,;ng,
nhng % ,ng ti&n 5h3ng ca D"#c gia tB5 tr"ng :Ri 5hFn tl y&" nSc M tin b; ca nh)n d)n Nh:\rhJ15L7 ?$ MBy,
y ban chG5 hnh %): thi ca ,ng Nh)n d)n Kch :-ng Nh:\r ,*c thnh %B5 h9i thng KhXn n!: 1951 5hFn
chXnh cong % ngi HiIt Na: P17t00 ngi HiIt (inh W ,a 5h@ng (3 MSi 150 Nh:\r chXnh g#c7
GiUa , D"#c M >ng h3ng
O9i thng Gi&ng{1953, 2a%3th 2ar trW Ma nhn3: n&nh (a" ba n!: W nari(7 Nh cch :-ng }5 t"6i, (a" ny
trW thnh :;t ngi n6i ting tn c dSi ci fT&n g)y chin tranhh Jn3: d\ g"\rr\L| n3% n3t7 =@n ca >ng ta Ein gia
nhB5 ,ng Nh)n d)n Kch :-ng Na:5"chia %1c Gy c+n 5h>i thai ,*c :;t cn b; HiIt Na: E\: Eqt M chG5 th"Bn7
K3n ngi %$n M :B5 Eqt ,@n Gy % nh-: H!n ia7 /;t cn b; %)" n!: ca ,ng KRng (n =>ng ?@ng (#ng W
nhn3: n&nh dSi nhia" M_ bRc khc nha", ngay c ng4y danh :;t nh b37 K"#i thB5 ni&n 1950, >ng ta bin :Gt
kh'i nhn3: n&nh r9i %-i E"Gt hiIn dSi danh ngha :;t nh ng3-i gia3 ca HiIt KRng7 2a" khi giU Mai tr+ TrWng
,3n KhXnh 5h Kch :-ng c): thi J/ian Na: HNL W nari( tSi n!: 1975, ia trW thnh ,-i (. ,F" ti&n ca HiIt
Na: t-i Na:5"chia thi n3% n3t7
iy n!: (a" khi t>i g<5 ia t-i M!n 5h+ng KhXnh 5h Kch :-ng c): thi W nari(, %-i thGy >ng ta t-i thnh
5h# O9 KhX /inh, thng Gi&ng{19t17 rng ta nî :;t cch kh3i tr trSc ( ng-c nhi&n ca t>i, tit %; nhUng ,ia"
trSc khi c^ ( gy ,6 MSi Nh:\r ,'| fO9i Gy t>i % bX th JbX :BtL ca M!n 5h+ng ,ng KRng (n =>ng ?@ng W
nhn3: n&nh7 n3% n3t ti5 E1c MSi t>i, Ein gia nhB5 ,ng7 rng ta c^ ci th ,ng Mi&n ,ng KRng (n nh5 JnKZL, c^
tha: gia chi b; Na:5"chia ca ,ng ny tr3ng khi th\3 hRc c3%\ d\ 8adi3P%\ctricitq W nari(7 T>i gWi ,iIn ch3 ban
tha: :" ,ng W i`c i;, y&" cF" hR kib: ch.ng MSi ,ng KRng (n nh57 Thi gian (a" t>i nhBn ,*c :;t b.c
,iIn :Bt d3 O3ng H!n O3an gWi tk iangk3k, Pn@i >ng O3an ,ang ,ia" hnh 5h)n b; HiIt Na: hi ng3-i ca
,ng,P Ec nhBn rng D" thBt n3% n3t % ,ng Mi&n KRng (n7 HT MBy t>i ch3 >ng ta gia nhB5 ,ng7h
T"y nhi&n, ( gi: (t trc ti5 ca HiIt Na: JK2L ,#i MSi
,ng Nh)n d)n Kch :-ng Na:5"chia ngng %-i :;t n!: (a" khi chin tranh =>ng ?@ng %Fn th. nhGt chG: d.t7
?3 5 %c ca ,-i bib" Nga M Tr"ng O3a tr3ng h;i ngh G\nM\ n!: 195~, KRng (n HiIt Na: b";c 5hi chG5
th"Bn chia c`t t-: thi HiIt Na: M th'a th"Bn nhng 5hFn ,Gt ca Nh:\r ((rak gii 5h^ng ch3 chXnh 5h h3ng
gia Na:5"chia7 Nh>ng gi#ng nh khng chin c3, hR ,*c h;i ngh G\nM\ chB5 nhBn M ch3 5hq5 tB5 tr"ng t-i
hai tnh 5hXa b`c gi5 giSi HiIt Na: M Tr"ng O3a JH$ng an t3n hB" 5h@ngL7 nh3ng tr3 Nh:\r ((arak bi b";c
5hi gii tn7 rng M"a tr 2ihan3"k, ngi ,a ra 5 %c c nh)n ca >ng ,b ngka trSc 5h3ng tr3 ((arak d3 HiIt
Na: JK2L hV tr*, ,C ginh 5hFn th`ng t-i O;i ngh G\nM\7 K$ng MSi OiI5 ,nh ny, %c %*ng HiIt :inh c$ng
kh3ng } ngn ngi khng chin Nh:\r, n15 tr3ng D")n ,;i HiIt /inh 5hi r1t Ma i`c HiIt Na: ,b ch :;t ngy
t#t ,5 h@n7 ia gii thXch| fKh1ng t>i kh>ng ba3 gi ngh rng nh5 (j thi hnh ,Fy , OiI5 ,inh G\nM\, MT MBy
ch1ng t>i 5hi ch"en b7h A" thBt ,^ % ,ia" thGy Ea7 ?$ n!: 197}P75 nh^: n3% n3t ,C %3-i trk 5hFn %Sn nhUng
ngi Na:5"chia d3 O N;i h"Gn %"yIn, :;t (# ngi (#ng (^t :Gy n!: (a" ,C tha: gia chXnh D"yan th)n O N;i
W Na:5"chia7
Tr3ng khi :;t (# %Cnh t4 Nh:\r ((arak b b";c 5hi r1t %"i, nhUng ngi tr, ,*c h"Gn %"yIn d" kXch W
ng3-i D"#c thT cay ,`ng h@n7 NhUng 5hFn tl KRng (n D"#c gia D" khXch nh n3% n3t, \ng 2ary M 23n 2\n, nhUng
ngi tk nari( Ma ,C t# c3 HiIt Na: hy (inh nhUng thnh D" d3 ngi Nh:\r ,-t ,*c tr3ng thi ks khng chin
ch#ng nh57 T"y nhi&n, nhUng ngi khng chin M nhUng kh">n :<t %Cnh ,-3 r1t kh'i nhUng 5hFn ,Gt r;ng %Sn W
Na:5"chia, nhUng ngi h3-t ,;ng gFn gi MSi HiIt /inh, nhUng ngi ,3 th3t M c nhUng ngi ,C b git, ,b
%-i ch3 nh^: n3% n3t nhUng M$ng ,Gt r;ng %Sn ,b hR 5ht tribn kh" Mc chXnh tr ca chXnh hR7
Nhi 2@n NgRc /inh, :;t nh %Cnh ,-3 KRng (n ca 5h3ng tr3 Nh:\r ((arak chRn W %-i O N;i (a" OiI5
,nh G\nM\, D"yan %Cnh ,-3 ,ng KRng (n Na:5"chia n: tr3ng tay 2i\" O\ng7 Ngi ny 5hn b;i7 2a" Mi n!:
h*5 tc bX :Bt MSi cnh (t, P,a tSi MiIc (t h-i hF" ht cc chi b; KRng (nP n!: 1959, O\ng ,3 th3t th\3 chXnh
D"yan 2ihan3"k7 T-i h;i ngh bX :Bt ca ,ng KRng (n Na:5"chia W nh ga E\ %la nhn3: n&nh tk }t ,n 30 thng
t{190, :;t nh ( th\3 cRng (n T3" 2a:3"th Jngi ny c^ %i&n hI gFn gi MSi HiIt Na:L ,*c bF" %: bX th
,ng7 J1L
O9i Gy n3% n3t % gi3 Mi&n W nhn3: n&nh, n!: 191 ,*c chRn %: 5h^ bX th7 Thng 2"{19}, 2a:3"th
bX :Bt :Gt d-ng, n3% n3t n`: D"yan bX th ,ng7 Khng ba3 %)" (a", n3% n3t, \: b-n rY % \ng 2ary M 23n 2\n
c$ng nhUng ngi khc tr#n M3 rkng bX :Bt t6 ch.c ,ng7 Tk ,^ ch3 ,n n!: 1970 :Si ngh\ %-i tin t.c hR7
Tr3ng ("#t thi gian Gy, nhUng d biIt Ma chng t;c, ch ngha D"#c gia cc ,3an cng %1c cng 5ht tribn ()" (`c
giUa nh^: n3% n3t M nh^:n >n h+a :"#n h*5 tc MSi chXnh 5h 2ihan3"k ,b ch#ng /0 M ch#ng HiIt Na:7 Tr3ng
ch"yn ,i O N;i h9i thng 3{197t, bGt thFn t>i ,*c :i tSi !n :;t bUa c@: t#i gin d t-i nh :;t Mi&n ch.c ca3
cG57 2a" nhia" n!: 5h nhBn kh>ng c^ gT nghi&: trRng Ey ra MSi Na:5"chia, Th. trWng Ng3-i gia3 HiIt Na: H_
=>ng Giang nî MSi t>i b"6i t#i h>: ,^ Ma ( E"ng ,;t c^ tk hai thB5 ni&n trSc, ( chia rj ()" (`c giUa ,ng KRng
(n HiIt Na: M nh^: n3% n3t tr3ng ,ng KRng (n Na:5"chia7 Th\3 >ng ta ngay tk khi b`t ,F", HiIt Na: JK2L ,C
,.ng Ma 5hXa nh^: ngi f,ia" chnhh tr3ng ,ng KRng (n Na:5"chia ,b ch#ng %-i nh^: n3% n3t7 rng ta nî tSi
hR bng cch ch): bi: nh % bRn f?)n D")n, nhUng ngi chng c^ c>ng tr-ng gT tr3ng MiIc tha: gia khng
chin ch#ng nh57h Giang nî chXnh (ch ca hR ,\: %-i :;t th. cch :-ng, th. cRng (n chXnh th#ng tr c3n bWi MT
fngRn c ch#ng /0 Mmn d3 2ihan3"k gi@ng ca3, ting t!: ca >ng ta tr3ng d)n ch1ng kh>ng ai bng ,*c7 ?3 ,^,
ngi KRng (n bit %: cch n3 ,b d$ng "y tXn ca >ng : ch#ng %-i , D"#c /0, ginh ( ng h; ca d)n ch1ng7
Ting t!: tr3ng d)n ch1ng Na:5"chia th";c Ma 2ihan3"k, (a" :Si ,n nhUng ngi h3-t ,;ng chXnh tr Jb&n tr3ng
,ng KRng (n Na:5"chiaL ,b ,3n kt d)n ch1ng ch#ng %-i k th$, ch. kh>ng 5hi n3% n3t7 KhXnh (ch th#ng nhGt
:Ri %c %*ng ch#ng k th$ ch"ng M k&" gRi ,3n kt giUa nh)n d)n ba nSc =>ng ?@ng % ,ng %#i cch :-ng
ca ch1ng t>i tk trSc ch3 tSi b)y gi7 T"y nhi&n, MT n3% n3t %Cnh ,-3 ,ng KRng (n Na:5"chia th\3 ,ng %#i
5h)n biIt chng t;c, n&n cch :-ng g<5 5hi nhUng kh^ kh!n h9i n!: 197P9h7 Giang nî khq3 ,n MiIc 2ihan3"k
,n 5 KRng (n7
Giang nî ,1ng khi >ng ta nhGn :-nh ,n MiIc 2ihan3"k ,*c D"Fn ch1ng ng h; khi >ng nFy %Cnh ,-3 nh)n
d)n Na:5"chia ginh ,;c %B57 Nhng Giang nî (ai khi nh`c %-i kh3ng thi gian trSc 195~, khi ,^ HiIt :inh M
Nh:\r ((arak E\: 2ihan3"k nh % t&n ,Fy tS ca nh57 Nh`: M3 chXnh (ch ch#ng /0 ca 2ihan3"k tr3ng thB5
ni&n 190, Giang cong trnh kh>ng n&" %&n MGn ,a thi tl 2ihan3"k ,n 5 5hi hU"7 Tr3ng thB5 ni&n nFy, HiIt Na:
JK2L cong kh"yn c3 ,ng cRng (n Na:5"chia gia t!ng k&" gRi tk b' ,G" tranh giai cG5 W Na:5"chia ,b kh'i g)y
r`c r#i ch3 thi tl M c^ h-i ch3 :#i gia3 h3 giUa 2ihan3"k M O N;i7
=ia" Giang kh>ng :"#n nî ra % O N;i gia t!ng 5h@ng cch gTn giU D"an hI ca hR MSi 2ihan3"k ,ang
ngRt ng37 HiIc gia t!ng cng ,; chin tranh (a" n!: 195, D")n HiIt KRng M i`c HiIt E): nhB5 cFn h@n ba3
gi ht nhUng M$ng ,Gt thnh W Na:5"chia M c3n ,ng ti5 t an t3n7 P :;t nh" cF" : thi tl 2ihan3"k ,ang
:"#n ch.ng t' :;t cch c>ng khai dSi chi&" bi tr"ng %B57 /<c d$ 2ihan3"k ,#i El MSi Nh:\r =' bng bn tay
(`t, >ng ta cong t' %; c: tTnh MSi KRng (n HiIt na:7 Tr3ng khi >ng ta %3-i trk nhUng t&n KRng (n ,a 5h@ng,
E\: hR nh % k %: tTnh b3 ch3 O N;i M i`c Ninh, thT >ng ta c3i chin tranh HiIt Na: ,1ng % c";c chin ,G"
ca nhUng ngi D"#c gia ch#ng %-i ( bGt c>ng d3 chXnh (ch can thiI5 ca ng3-i bang7 Nh (a" ny >ng ta Mit
tr3ng h9i kx, >ng ta nh`: :`t ch3 HiIt Na: JK2L thit %B5 cc c!n c. dng D")n, bInh MiIn M tr"ng t): ti5 %iI"
tr3ng n;i ,a Na:5"chia7 rng ta cong chG5 th"Bn ch3 t" b Tr"ng O3a, ci&n E>, TiI5 Nh`c, M cc nSc yC h;i
Kh ngha khc ,*c cB5 bn 2ihan3"kMi%%\, ,6 hng E"#ng M tk n@i nFy ,*c c>ng khai MBn ch"ybn tSi bi&n giSi
HiIt Na: (a" khi giU %-i ch3 D")n ,;i Na:5"chia :;t 5hFn7 J17L
=ia" 2ihan3"k gi15 KRng (n HiIt Na: ,<t c!n bn tr&n tXnh t3n (ng ("#t % n`: trSc nhUng thi ,ib:
t#t ,5 MSi nhUng k ch`c ch`n (j chin th`ng7 2a" ny 2ihan3"k nî| fcx d3 t>i D"yt ,nh h*5 tc MSi HiIt Na:
JK2L % %: ch3 KRng (n HiIt Na: :`c Na:5"chia :;t :^n n*, ,b (a" ny hR chng ba3 gi d: ,a tay, :W
:9: ch#ng %-i ,Gt nSc M d)n t;c ch1ng t>i % )n nh)n ca hR7h J1tL
K^ %j 2ihan3"k cong (* KRng (n i`c HiIt ch#ng >ng ta n" >ng ta ch#ng %-i c";c chin ,G" ca hR7
2ihan3"k bit trSc rng Tr"ng O3a M HiIt Na: % nhUng nSc (j ch ng Kh)" z (a" khi /0 r1t D")n Ma7 Thng
t n!: 193, 2ihan3"k cen trRng ,<t :#i D"an hI ng3-i gia3 MSi Na: HiIt Na: M :;t n!: (a" >ng ta tk ch#i MiIn
tr* kinh t M D")n ( ca /0 ch3 Na:5"chia7 Thng n!: 195, 2ihn3"k c`t ,.t D"an hI ng3-i gia3 MSi O3a Thnh
=#n P:;t hnh ,;ng ,*c O N;i M i`c Ninh ca ng*i7 Kong n!: ny, thng 2", 2ihan3"k hV tr* ch3 /<t trBn
Gii nh^ng /ian Na: HiIt Na: bng MiIn tr* y t7 Tr3ng :;t c";c 5h'ng MGn h9i thng /i :;t n!: 195, >ng
ta t): tTnh MSi ngi 5h'ng MGn >ng rng fNgi /0 c^ thb git 10 hay }0 triI" ngi HiIt Na:, nhng kh>ng
ch^ng thT chFy hR b";c 5hi tr %-i HiIt Na: ch3 nhUng ngi c+n (#ng777 O3a Ns t hR dGn th)n M3 :;t c";c
5hi&" %" : hB" D" thGt b-i (j kh>ng trnh ,*c7hJ19L
HiIt Na: JK2L bit @n ( gi15 , ca 2ihan3"k, M cong chng ai %- gT h9i :$a h 195, n3% n3t bX :Bt th!:
O N;i tr&n ,ng ,i i`c Ninh7 O N;i kh"y&n n3% n3t ng h; chXnh (ch ch#ng , D"#c ca 2ihan3"k7 N" ,ng
KRng (n Na:5"chia 5ht ,;ng c";c ,G" tranh Mo trang ch#ng %-i chXnh D"yan 2ihan3"k thT (j c^ h-i ch3 chin %*c
ca HiIt Na: JK2L7 O N;i kh>ng ch3 rng ,ia" ny % 5h4 th";c, : c3i c";c chin ,G" ca nh)n d)n Na:5"chia
c^ tinh cch Xch k, h@n % nh" cF" ca HiIt Na: JK2L MT hR tin rng tTnh hTnh Na:5"chia cha , chXn :$i ,b 5ht
,;ng ,G" tranh giai cG5 Mo trang7 O@n th nUa, O N;i ch3 rng chin th`ng W /ian Na: HiIt Na: c"#i c$ng (j t-3
ra nhUng ,ia" kiIn thnh c>ng %x tWng ch3 c";c chin ,G" ch#ng %-i chXnh D"yan 2ihan3"k7
K";c chin ,G" Mo trang b`t ,F"
T"y nhi&n, nh^: n3% n3t kh>ng tin nhUng gT HiIt Na: ch tr@ng7 Thi gian 5 thng khi n3% n3t W %-i i`c
Ninh h9i c"#i n!: 195 M ,F" n!: 19 Pthi gian c^ c";c cch :-ng M!n hâ ch#ng , D"#cP ch#ng bRn Eqt %-i
cc ,3an ,ang diYn ra ca3 ,;, hSng dmn n3% n3t ,i M3 c3n ,ng ,G" tranh Mo trang ch#ng %-i ch ,; 5h3ng kin,
k y ,C %i&n :inh7 Ngay c khi kh>ng c^ MiIn tr* c>ng khai ca Tr"ng O3a ,b ch#ng 2ihan3"k Pkhi Tr"ng O3a cng
%1c cng D"an t): tSi %i&n :inh HiItPy>P cong c^ thb ng h; n3% n3t th\3 :;t 5h@ng cch khc MSi HiIt Na:
JK2L7J}0L
2a" ny, :;t c"#n f2ch =\nh nî rng h9i n!: 19 ch3 thGy r_ % fc^ ( :)" th"mn c!n bn giUa cch
:-ng Na:5"chia M cch :-ng HiIt Na:7 HiIt Na: :"#n ,<t cch :-ng Na:5"chia dSi ( ch h"y ca hR7h K^
%j x :"#n nî % cch :-ng Na:5"chia ,<t W :.c ,; " ti&n thG5 h@n :.c ,; HiIt Na: tT: ki: tr3ng 5h3ng tr3
ca ngi Nh:\r7 T"y nhi&n, thc ra O N;i kh>ng :"#n h3n t3n %: :Gt %+ng Nh:\r =' M cong c^ %j :"#n
,a tay ng!n cn hR7 K"#i c$ng, O N;i th'a th"Bn MiIn tr* h"Gn %"yIn M D")n ( ch3 nh^: n3% n3t7 /;t Mi&n ch.c
ca3 cG5 KRng (n HiIt Na: ,3 th3t n!: 1973 nî MSi cc ,ia" tra Mi&n ca /0 rng h9i n!: 19 HiIt Na: JK2L
,C t6 ch.c :;t ,@n M gRi % nP3 ,b gi15 , KRng (n Na:5"chia7 Ngay trSc khi 2ihan3"k b %Bt ,6 n!: 1970, nP
3 b3 c3 ,C h"Gn %"yIn ch3 ngi Nh:\r M nh^: thib" (# ngi HiIt (inh (#ng W Na:5"chia7 J}1L
Kong kh>ng r_ % ,1ng hay (ai, b; 5hBn nP3 bX :Bt ny giU Mai tr+ gT tr3ng thi gian ,F" ca c";c n6i dBy W
Na:5"chia7
Ti5 (a" c";c n6i dBy ca n>ng d)n ch#ng %-i MiIc chi: ,Gt Pc";c n6i dBy nFy ,*c ,3n thanh ni&n chXnh
th.c ng h;P h9i thng ia M thng T n!: 197 W 2a:%a"t, n3% n3t D"yt ,nh thnh %B5 A")n ,;i Kch :-ng ,b
b`t ,F" c";c chin ,G" Mo trang ch#ng %-i ch ,; 2ihan3"k7 Ngy 17 thng Gi&ng{19t, d" kXch Nh:\r =' t6 ch.c
cc c";c 5h4c kXch, b`t c^c, : (t ri r-c %c %*ng M Mi&n ch.c chXnh 5h7 /<c d$ ,ng KRng (n HiIt Na: ht
(.c b#i r#i M :It :'i MT ( 5ht tribn ny, 2ihan3"k, chng bit gT Ma nhUng r-n n.t c^ tXnh cch chin th"Bt giUa
hai ,ng KRng (n, %ian ,6 %Vi ch3 O N;i M i`c Ninh kh"yn khXch c";c E"ng ,;t7 /;t (l gia hng ,F" ca nh3ng
tr3 KRng (n Na:5"chia Mit f=ng KRng (n Na:5"chia cng th`ng %*i thT cng bGt %*i ch3 c3n ,ng ti5 MBn M
M$ng ,Gt thnh ca HiIt Na: JK2L W tr3ng %Cnh th6 Na:5"chia7 ?$ th n3 ,i nUa, HiIt Na: JK2L cong ,C c# g`ng
%: ("y gi: c";c ,G" tranh ca ,ng KRng (n Na:5"chia M ch`c ch`n ,C %: gia t!ng c!ng thng M ng Mc
giUa hai ,ng ny7h J}}L
2ihan3"k ,5 .ng c";c n6i dBy ca n>ng d)n bng cch t!ng cng ,n 5 5hi T, kt D" % %: ch3 tTnh
hTnh chXnh tr trW n&n 5h6 D"t h@n7 NhUng nh kinh t t#t nghiI5 W ,-i hRc 23rb3nn\, Nhi\" 2a:5han M O3" 3"n
M nhUng trX th.c KRng (n khc nh O" Ni:, P>ng ny ,C h3-t ,;ng %)" n!: tr3ng hI th#ng chXnh D"yan ca
2ihan3"kP, tr#n M3 rkng7 /<t khc, nhUng nh chXnh tr hU" 5hi, cc tSng %Cnh, nhUng ngi ch#ng %-i chXnh (ch
ch#ng /0 ca 2ihan3"k, M tr3ng trng h*5 ri&ng %j, ch#ng %-i MiIc khSc tk MiIn tr* /0 ca 2ihan3"k n!: 193,
b";c >ng ta ch" trch nhiI: Ma ( hiIn diIn cc M$ng ,Gt thnh ca HiIt KRng W Na:5"chia M :#i ,\ dRa ,ang
gia t!ng ca ,ng KRng (n Na:5"chia7 TSi n!: 19t, 2ihan3"k th&: nghi ng c^ ( gi15 , ca Tr"ng O3a7 2
D" ,; ca cch :-ng H!n h3 Tr"ng O3a t-3 ra E3 tr;n c^ :.c ,; W Na:5"chia, %: 2ihan3"k gia3 ,;ng7 N"
Tr"ng O3a kh>ng c+n t>n trRng ngi giU ng>i M %Cnh ,-3 D"#c gia ca hR, c" Thi" Ns, MT %x d3 %x th"yt, thT
2ihan3"k %3 %`ng hib" rng %: th n3 >ng c^ thb b3 ,: ,*c (# 5hBn ca chXnh >ng7 J}3L 2ihan3"k cong %3 %`ng
MiIc HiIt KRng gia t!ng El d4ng %Cnh th6 ca Na:5"chia7 A")n (# /0 gia t!ng W HiIt Na: dSi thi ks t6ng th#ng
cynd3n u3hn(3n khin >ng 5hi Eqt %-i D"an ,ib: ca >ng trSc kia ch3 rng ( chin th`ng ca KRng (n % kh>ng
thb n3 trnh ,*c7 2ihan3"k kh>ng nhUng thit %B5 %-i D"an hI ng3-i gia3 MSi O3a Thnh =#n n!: 199 : c+n M;i
Mng b3 ch3 O3a ks bit rng >ng ta f(j nh`: :`t %-ih n" /0 ,nh b3: cc M$ng ,Gt thnh ca KRng (n t-i n@i
kh>ng c^ ,>ng d)n c W Na:5"chia7J}~L
HiIc 2ihan3"k by t' ( nY trRng trSc (.c :-nh ca /0 ch nh: gi15 cng c# M th tSng c3n N3% M
>ng h3ng 2irik /atak, %Cnh t4 kh#i ,#i %B5 Nh>ngPKRng (n, thGy rng ,ia" hR ch trXch 2ihan3"k % ,1ng h3n
t3n7 Ninh t ("y (45 nghi&: trRng %: ch3 :Ri MiIc th&: 5h.c t-57 Tr3ng tTnh hTnh c!ng thng h9i :$a E")n n!:
1970, nhUng ngi th";c cnh hU" tT: ,*c c@ h;i %x tWng ,b ch#ng %-i 2ihan3"k M (ch %*c ca >ng nFy tT:
b3 ,: tk 5hXa HiIt KRng M i`c HiIt Na:7 2 %3 %`ng ca nhUng ngi th";c cnh hU" tr$ng h*5 khXt kha3 MSi
:#i D"an t): ca /0 Ma MiIc D"qt (-ch cc M$ng ,Gt thnh tr3ng %Cnh th6 Na:5"chia ,b ,-t th`ng %*i W Na: HiIt
Na:7 /<c d$ kh>ng c^ ch.ng cS ch`c ch`n ch3 thGy cc Mi&n ch.c ca3 cG5 /0 c^ %i&n hI trc ti5 ): :" ch#ng
%-i 2ihan3"k, O3a Thnh =#n cong bit trSc ): :" %Bt ,6 2ihan3"k M hR chng %: gT ,b ng!n chBn7 Tr3ng khi
O3a Ns h3an h> MiIc 2ihan3"k kXn ,3 gi15 ch#ng %-i KRng (n HiIt Na:, ( E"ng kh`c MSi >ng D" (.c :Cnh %iIt
khin O3a Ns 5hi can thiI5 M3 Na:5"chia7 K"#i c$ng, :;t cch tr"ng thnh, nh^: ch#ng HiIt Na: JK2L M th)n
/0 ch#ng 2ihan3"k ra tay7 /;t c" nh)n Mi&n 5h)n tXch Kg, Zrank 2n\55 Mit rng| fKh1ng t>i E3a tay M n`: %Gy
c@ h;i7h J}5L7
T-i nhn3: n&nh, giUa cc c";c bib" tTnh hVn %3-n ca (inh Mi&n ch#ng HiIt Na: JK2L M %4c 5h t+a ,-i (.
i`c HiIt, D"#c h;i d3 cnh hU" chi: ,a (# ,C tr"Gt 5h 2ihan3"k J1t thng ia{1970L, tra3 D"yan ch3 th tSng
ki&: b; trWng D"#c 5h+ng c3n N3%7 c1c ny, 2ihan3"k ,ang tr&n ,ng /3(c3] Ma i`c Ninh7 N@i ny trW thnh
ng>i nh th. hai ca >ng7
K";c ,3 chnh ch#ng 2ihan3"k ,\ dRa 5h\ T W Na:5"chia cong nh M$ng ,Gt thnh M ,ng ti5 t ca
HiIt KRng7 ing :;t hnh ,;ng, nh^: ,3 chnh ,ey Nh:\r =' M KRng (n Hi&t Na: trW thnh :;t th. %i&n
:inh khB5 khbnh ch#ng %-i k th$ ch"ng| KhXnh D"yan c3n N3% d3 /0 hV tr*7 =ib: th\n ch#t D"an trRng ca %i&n
:inh ny % MiIc tr"Gt 5h thi tl 2ihan3"k7 Tr3ng khi Nh:\r =' cFn ,n t&n t"6i >ng ta ,b kh3c ci 3 chXnh danh
MSi D"#c t M %>i kq3 ( ng h; ca n>ng d)n tr3ng nSc thT 5hXa HiIt Na: JK2L thGy >ng ta kh>ng nhUng ch % ci
c;t tr4 ,b ch#ng %-i O3a Ns M c3n N3% : c+n % :;t ( b3 ,: ch#ng %-i MiIc cai tr ca nh^: n3% n3t7
Ng*c %-i, thi ,; Tr"ng O3a :@ h9 h@n7 2ihan3"k 5h nhBn %x %j Pd3 O N;i ,a ra :;t cch :-nh :j, c^
th&: 5h)n tXch T)y nh@ngP ban ,F" Tr"ng O3a %ng % ng h; >ng ta7 2ihan3"k nî| fTk %Fn g<5 g ,F" ti&n
Jngy 19 thng iaL t-i n@i t>i c tr1, Kh" n cai M t>i ,C th'a th"Bn ( MiIc d3 bRn 5hn %3-n t-3 ra kh>ng ba3 gi
,*c chG5 th"Bn M tXnh chGt fh*5 5h5h ca ch ,; Nh:\r :Si ny (j b ch#ng tSi c$ngh7 T"y nhi&n, Kh" ,C
kh>ng c^ c# g`ng n3 ,b th1c ,ey 2ihan3"k b`t tay MSi Nh:\r ='7 Th\3 2ihan3"k, >ng ta c^ :ang :;t b.c th ca
ch tch /a3, th nî r_ rng|
fi`c Ninh cen thBn E\: Eqt bGt c. D"yt ,nh n3 ca thi tl7 N" >ng ta :"#n kt th1c ( nghiI5 chXnh tr
ca >ng d3 c";c ,3 chnh ngy h>: D"a, Tr"ng O3a (j t>n trRng D"yt ,nh ,^, nhng n" 2ihan3"k D"yt ,nh
%Cnh ,-3 5h3ng tr3 gii 5h^ng D"#c gia khng chin ch#ng /0 ,b ginh %-i Na:5"chia, Tr"ng O3a (j ng h; thi
tl 2ihan3"k M (j dnh ch3 >ng ta tGt c nhUng gT c^ thb gi15 ,*c7h J}L
2ihan3"k gii thXch c^ Mj thi&n %Ich nh % t-i (a3 i`c Ninh Mmn c+n :;t thi gian d"y trT %i&n hI MSi ch ,;
c3n N3%7 8_ rng Tr"ng O3a kh>ng :"#n c`t ,.t D"an hI MSi nhn3: n&nh : kh>ng ch`c rng MiIc ch#ng ,#i bng
Mo %c (j ,*c thc hiIn7 =<c biIt, c";c ,3 chnh ,C Ey ra M3 %1c, Pd3 hB" D" E"ng ,;t Mo trang MSi ci&n y>P,
i`c Ninh ,ang tT: cch ci thiIn bang gia3 MSi O3a Thnh =#n7 Tr"ng O3a thGy rng dXnh dng ,n c";c chin
tranh ch#ng c3n N3% ch %: ch3 :#i D"an hI MSi /0 th&: " :7
Ha (a", HiIt Na: JK2L t"y&n tr"yan rng i`c Ninh ,C th>ng ,9ng MSi c3n N3% ,b ng!n kh>ng ch3 HiIt
KRng th`ng %*i W /ian Na:7 T"y nhi&n, 5ht ng>n Mi&n chXnh th.c ca ,ng K2 HiIt Na:, O3ng T$ng, M3 h9i
thng ia{1970 nî MSi t>i, rng Tr"ng O3a kh>ng a gT 2ihan3"k MT 2ihan3"k 5h& bTnh /a3 tr3ng c";c Kch :-ng
H!n hâ7 T$ng nî| fH :Gy >ng b-n KRng (n ca ch1ng t>i W Na:5"chia n">i dng %+ng th$ ,ch 2ihan3"k MT
hnh ,;ng tn (t KRng (n ca >ng ny7 Tr3ng kh3ng 1955 ,n 195, 2ihan3"k ,C git rGt nhia" cn b; KRng
(n777 J}7L Nhi 2ihan3"k ,ang W i`c Ninh J3{1970L, Kh" n cai cong nh n3% n3t chng c^ ai ,a ngh 2ihan3"k
,.ng Ma 5h\ khng chin7 KhXnh % ch1ng t>i, ch1ng t>i c^ (ng kin Gyh7 nh-: H!n =9ng Jngi %Cnh ,-3 :;t 5hi
,3n HiIt Na: JK2L bX :Bt th!: i`c Ninh ba ngy (a" khi c^ c";c ,3 chnhL th"yt 5h4c Kh" n cai, tr3ng khi
nh-: O$ng, J:;t thnh Mi&n b; chXnh tr ,i th\3 =9ng, >ng ny trSc 1970 Mmn giU D"an hI :Bt thit MSi Nh:\r
='L thT th"yt 5h4c n3% n3t7
2ihan3"k Ec nhBn rng >ng ta ,*c =9ng n9ng nhiIt ng h;7 Ngy }3 thng ia, P:;t ngy (a" khi
2ihan3"k hR5 rGt %)" MSi =9ngP, 2ihan3"k k&" gRi khng chin Mo trang7 Tr3ng :;t b.c th
Mit tay gWi ch3 thi tl M3 ngy h>: (a", khi ri i`c Ninh, =9ng nî rng fnh)n d)n HiIt Na: c^ tTnh hU" ngh ()"
Ea MSi nh)n d)n Na:5"chia, ngng :; M kXnh trRng Ngi, chXnh (ch ca Ngi M c>ng c";c ,G" tranh d3 Ngi
%Cnh ,-3 tr3ng Mai tr+ ngi ,.ng ,F" nh)n d)n Na:5"chia anh h$ngh J}tL7 N!: n!: (a" nhUng c";c hR5 ,^, cc
nh %Cnh ,-3 O N;i M 2ihan3"k c^ D"an hI :Bt thit MSi nha" tr3ng n9ng G: M nhiIt tTnh7
Tr3ng nhUng ngy =9ng ,a ngh gi15 , Na:5"chia, cc ,@n M D")n HiIt KRng tin Ma cc %ng :-c 5hXa
,>ng Na:5"chia, 5h)n 5ht tr"yan ,@n M 5ht thanh %i k&" gRi ca 2ihan3"k7 K: tTnh MSi 2ihan3"k ca n>ng
d)n ,C %: ch3 hng tr!: ngi tha: gia cc ,@n M d3 HiIt Na: JK2L trang b M h"Gn %"yIn, bin hR thnh :;t
%c %*ng D")n ( 2ihan3"k, gRi % Nh:\r 8":d3 JNh:\r gii 5h^ngL7 Kc h"Gn %"yIn Mi&n i`c HiIt Na: cong
thit %B5 cc trng D")n ( t-i tnh Nratiq W 5hXa ,>ng b`c ,b h"Gn %"yIn ch3 nhUng t)n binh ny7 ?Si ci
2ihan3"k gRi % fhB" D" hibn nhi&n M :;c ch`n anh dongh d3 i`c HiIt Na: t-3 ra, %c %*ng khng chin Nh:\r
5ht triYn tk ~ ngn ngi h9i thng ia{1970 %&n tSi 30 ngn n!: 19757 nh3 binh HiIt Na: JK2L, E\ t!ng M cc (
,3n b; binh tGn c>ng ti&" ha3 cc chin dch D")n ( ca c3n N3% nh`: :4c ,Xch gi: thib" cc thnh 5h# ,ang b
Nh:\r =' ba3 M)y7 TSi c"#i n!: 197}, khi cc ,@n M Nh:\r =' M Nh:\r 8":d3 b`t ,F" t h3-t ,;ng %Gy, thT
D")n ,;i thng trc i`c HiIt Na: ,nh MW hB" t"yn D")n ,;i c3n N3% M :;t kh" Mc r;ng %Sn W Na:5"chia ,C
n: dSi D"yan kib: (3t ca D")n khng chin7
ci&n :inh th"#c ,;c
KhXnh ( thnh c>ng ca c";c khng chin nî %&n ,*c :#i %i&n :inh giUa O N;i M ,ng KRng (n
Na:5"chia M3 thi ks ,F"7 /<c dF" c^ ( ci thiIn ba ng3i, (a" thng ia{1970, nh^: n3% n3t Mmn d d<t ,#i MSi
HiIt Na:7 Tr3ng h9i kx ca 2ihan3"k, >ng :> t thi ks 1970, 71 khi cc b; trWng KhXnh 5h Nhng chin Nh:\r
Ming th!: O N;i, nî MSi nha" Ma f3"n ,-3 ,.c gih J3"n bRn dC :an HiIt Na: P ch1 thXch ca ndL M
fnh)n d)n Nh:\r cFn 5hi c3i chkng tha: MRng b ch ca i`c HiIt Na: (a" khi hR chin th`ng E): %*c /0 M
c3n N3% 5hn b;ih7 iWi tai Mch :-ch rkng, 2ihan3"k b ch): bi: ch"a cay, khi nhUng %i ny ,*c b3 c3 ch3
tSng H_ Ng"y&n Gi57 H3 ngy h>: (a", khi nî ch"yIn MSi 2ihan3"k, Gi5 n6i giBn7 Gi5 nî MSi 2ihan3"k
rng nhUng ngi %Cnh ,-3 c^ fdG" hiI" ch#ng HiIt Na: JK2L, ngay t-i O N;i ny, ,C E1c 5h-: ch1ng t>i M>
c$ng, bWi MT :Vi ngy chin ( ca ch1ng t>i, ri Ea D"& h@ng th)n y&", tk b' gia ,Tnh th)n y&", chin ,G" M hy
tr&n :Cnh ,Gt Na:5"chia anh ch \:, (t cnh ch#ng k th$ ch"ng, ,b c." gi15 M gii 5h^ng Na:5"chia, ,Gt nSc
ca Ngi7h NhUng %i nî chi %i ca Gi5 b$ng n6 nh MBy % nh`: M3 nhUng %i nî M hnh ,;ng Ey ra tr3ng nh
khch W O N;i, M cong d3 tk thGt MRng : HiIt Na: JK2L D" kinh nghiI: MSi Nh:\r ='7 Tr3ng nhUng c";c
th@ng th3 MSi c& ?"mn W O N;i h9i thng T{1970, n3% n3t bc b' ,a ngh ca HiIt Na: thnh %B5 :;t b; ch
h"y D")n ( hVn h*57 Tr3ng hai n!: 1970P71, :<t trBn Nh:\r :Si hTnh thnh ,C ginh chXnh D"yan tk tay HiIt
KRng t-i cc %ng :-c :Si gii 5h^ng7 N!: 1971, :#i D"an hI giUa binh %Xnh Nh:\r =' M HiIt Na: JK2L trW n&n
c!ng thng7 O9i n!: 197t, Nh:\r =' t# c3 Pnhng kh>ng trng bng ch.ngP rng HiIt Na: JK2L ): :" ,F" ,;c
n3% n3t tr3ng :;t c";c hR5 W O N;i h9i thng /i :;t{19707 T"y nhi&n, %i t# c3 :@ h9 Gy r_ rng 5hn nh (
c!ng thng hiIn ,ang t9n t-i7 Th\3 :;t bn b3 c3 ca Kg h9i thng KhXn{1970, D")n Nh:\r =' n6 (1ng M3
D")n KRng (n HiIt Na: tk 5hXa (a" tr3ng khi %c %*ng ny ,ang tGn c>ng D")n ,;i c3n N3% t-i N3:53ng Th3:7
J}9L
Ng"yYn th K, :;t ngi HiIt Na: (#ng (^t (a" khi Nh:\r =' tGn c>ng M3 T)y Ninh % :;t tr3ng hng
ngn ngi HiIt Na: (#ng W Na:5"chia ch-y tr#n kh'i M$ng Nh:\r =' n!: 197}7 Gia ,Tnh b ta tk i`c HiIt M3
%: 5h" ,9n ,ian ca3 (" nh5 W Kh"5 JNa:5"chiaL7 Kh9ng M hai ngi \: trai th\3 HiIt KRng h9i c"#i thB5 ni&n
0 M (a" khi 2ihan3"k b %Bt ,6 thT hR ti5 E1c MSi Nh:\r ='7 Tk c"#i n!: 1971, Pnh b ta kb MSi t>i h9i n!:
197tP Nh:\r =' b`t ,F" D"Gy r#i ngi HiIt Na: W tr3ng ,9n ,ian M kh>ng bn g-3 ch3 hR nUa7 fA")n gii 5h^ng
HiIt Na: c# g`ng b3 MI ch1ng t>i, nhng cng %1c cng kh^ kh!n7 HT MBy n!: 197}, ngi \: W b; ,;i ca gia
,Tnh t>i gi15 ch1ng t>i tr#n kh'i Na:5"chiah7
2 c!ng thng ): giUa HiIt Na: JK2L M Nh:\r =' t-3 ra c";c khng h3ng h9i c"#i n!: 197} khi PW giai
,3-n c"#i ca c";c th@ng th"yt h+a bTnh giUa /0 M HiIt Na: JK2L t-i nari(, P c^ c# g`ng nh: ,a Nh:\r ='
nî ch"yIn MSi c3n N3%7 O\nry Ni((ing\r nî rng y&" cF" ny 5hi ,*c gWi tSi ch3 %Cnh t4 Nh:\r =' tr3ng cc
c";c hR5 bX :Bt h9i c"#i 197}, M %Fn c"#i c$ng, tk ngy }~ ,n } thng Gi&ng{1973 tr3ng %Fn g<5 giUa nh-:
O$ng, y Mi&n b; KhXnh tr M n3% n3t7 =a ngh ny b tk ch#i :;t cch khinh :iIt7 n3% n3t thGy rng tTnh hTnh D")n
( c^ thb ,a tSi chin th`ng :a" % tk khi ch ,; c3n N3% b c> %B5 M b :Gt tXn nhiI:, ,ang thW h@i c"#i c$ng7
HiIt Na: JK2L cnh c3 Nh:\r =' ch3 rng MiIc tk khSc ca hR (j b O3a Ns trkng 5h-t n<ng na nh ,C tkng
thGy7 2a" ,^, tr3ng c"#n f2ch =\nh nî rng HiIt Na: ,C tSi ,ng c$ng M :"#n t-: ngng chin, nhng hR
kh>ng :"#n c";c khng chin ca ngi Na:5"chia ,-t tSi th`ng %*i bWi MT r9i ra Na:5"chia kh>ng thb n3 trW
thnh :;t MI tinh ca HiIt Na: ,*c7J30L
Nhng MiIc trkng 5h-t thT HiIt Na: nî ,1ng7 Nh>ng rng b";c M3 nhiI: M4 tr3ng 5hFn c+n %-i ca chin
trng =>ng ?@ng, cc 5h3 ,i bay /0 ,C th }57 ngn tGn b3: E"#ng Na:5"chia tr3ng kh3ng thi gian tk
thng Oai ,n thng T:{1973, h@n :;t nla (# b3: /0 ,C th E"#ng NhBt bn tr3ng Th chin th. 7 /;t (# %Sn
d)n ch1ng th@ng M3ng7 i#n n!: (a", ng9i tr3ng ng>i nh hTnh d-ng nh ci 5h3 ,i, t+a ,-i (. Na:5"chia ?)n
ch W O N;i, nP2iM3"th cay ,`ng nh`c %-i fHiIt Na: 5hn b;ih khi hR kx hiI5 ,nh h+a bTnh ri&ng rj MSi k th$,
,b O3a Ns trc ti5 ,6 c@n thnh n; E"#ng Na:5"chia7 ci t# c3 ny % :;t MX d4 c6 ,ibn Ma ,nh kin chng t;c
M tTnh c: th$ ,ch c^ tXnh %ch (l d3 nh^: n3% n3t dmn ,F", nh: ,6 t;i ch3 HiIt Na: Ma tGt c nhUng ,ia" bGt
h-nh ca hR7 8_ rng cc nh %Cnh ,-3 O N;i chng D"an t): gT nhia" tSi c";c chin ,G" ca nh)n d)n Na:5"chia
khi c";c chin ,G" nFy kh>ng n: tr3ng :4c ,Xch ca hR7 i&n c-nh ,^, nhUng nh %Cnh ,-3 Nh:\r =' cong chng
c^ nhiIt tTnh gi15 , HiIt Na: th#ng nhGt ,Gt nSc7 Kong kh :ai :a n" nh th'a hiI5 h+a bTnh MSi HiIt Na:
JK2L %: ch3 /0 rnh tay W Na:5"chia, :<c nhi&n :W c";c nq: b3:7 Th\3 Ni((ing\r, Kh" nî % ai fcFn hnh
,;ng D")n ( ca ch1ng t>i W Na:5"chia MT hB" D" chXnh (ch ca hR thT hF" nh ch1ng t>i ,C %: r9i7h HiIc /0
b' b3:, th\3 >ng ta % :;t ch1t tranh ci ,b c^ ,*c %i&n :inh Tr"ng O3a P Nh:\r =' chG5 th"Bn ng9i %-i th3 %"Bn
MSi 2ihan3"k E\: >ng nFy % ngi %Cnh ,-37hJ3}L
iy thng (a", khi Nh:\r =' tk ch#i nî ch"yIn MSi c3n N3% M ,-t ,*c nhia" tin b; D")n ( ,ng kb,
Kh" Mmn c+n ch1 t): ,n MiIc th@ng th3 MSi c3n N3%7 ThGt b-i tr3ng MiIc th"yt 5h4c Nh:\r =' tSi bn h;i ngh,
thng }{1973, HiIt Na: JK2L ,a ngh Ni((ing\r nî ch"yIn MSi 2ihan3"k7 T: n!: (a", khi Mit Ma MiIc ny,
Ni((ing\r ch3 hay ,C %3-i b' ,a ngh ca HiIt Na: JK2L nh % :;t ( f,;t ng;th n" (3 MSi D"an t): ca Kh" %
,a 2ihan3"k trW %-i cF: D"yan7 J33L T"y nhi&n, c^ ch.ng cS ,Fy , % HiIt Na: JK2L ,C nghi&: ngh E\: Eqt %
bi 2ihan3"k, M tr3ng bGt c. trng h*5 n3 hR cong rnh tay h@n Kh" ,b ,#i 5h^ MSi Nh:\r ='7
T"y nhi&n, Mi nh D"an (t nghi ng MiIc Kh" thBt ( :"#n thi tl trW %-i cF: D"yan h3<c Kh" ch :"#n El
d4ng "y tXn ca 2ihan3"k tr3ng d)n ch1ng Na:5"chia M tr&n trng D"#c t ,b b3 ,: chin th`ng ch3 Nh:\r
=', ,9ng :inh %x tWng ca Tr"ng O3a7 Kong c^ thb c^ kh n!ng M th tSng bInh h3-n gFn D"a ,i ny, ngi ,C
tkng ,#i ,F" ( ch#ng ,#i :-nh :j ca nh^: cc ,3an d3 Giang Thanh, M* ca /a3 P %Cnh ,-37 N!: 1973 ( c!ng
thng cng khXch %I 2ihan3"k ch#ng %-i Nh:\r ='7 H3 c"#i n!: 197~, khi nh5 thc hiIn :;t nhiI: M4 ng3-i gia3
bX :Bt h*5 tc MSi O3a Thnh =#n nh: ginh %-i D"yan hnh ch3 2ihan3"k giU Mai tr+ %Cnh ,-3 :;t %i&n :inh r;ng
%Sn, Tr"ng O3a D"yt ,nh bng :;t thi ,; nSc ,>i7 J3~L
?$ thi tl Mmn t' %+ng c: @n tTnh b-n ca Kh" M b3 MI thi tl ch#ng %-i Nh:\r =', tr3ng nhUng %1c nghi
ng nh :;t %Fn >ng ta nî MSi t>i MSi Mj b"9n b| fT>i ngh Tr"ng O3a bit r_ ngay tk ,F" Nh:\r =' :"#n %3-i trk
t>i7h Tr3ng ("#t c";c nî ch"yIn tr3ng ng>i nh (ang trRng ca >ng W i`c Ninh h9i thng T{19t0, >ng ta h9i tWng
nhUng n!: (a" khi b %Bt ,67 =F" n!: 1971, 2ihan3"k ti5 t4c y&" cF" Kh" b";c Nh:\r =' ,a >ng ta Ma th!:
M$ng gii 5h^ng W Na:5"chia7 Tr3ng c";c (#ng %" M3ng W i`c Ninh, >ng ta %x %"Bn % >ng ta Xt ,*c D"#c t tin
>ng % ngi ,.ng ,F" chXnh 5h khng chin7 Nhng %i y&" cF" ca >ng ta M> Xch7 2ihan3"k nî| f=ia" E1c 5h-:
t>i ch1t Xt % ngay tk ,F", Tr"ng O3a chng ng h; ch1t n3 c Jtr3ng c# g`ng ,i th!: Na:5"chiaL7h Kh" tk ch#i
MiIc 2ihan3"k :"#n thc hiIn ch"yn ,i, nî rng ng"y hib:7 K3n ,ng ,;c nhGt ,i M3 M$ng gii 5h^ng
Na:5"chia % 5hi D"a ,ng :+n O9 KhX /inh P:4c ti&" b ,nh b3: thng E"y&nP 2a" khi hiI5 ngh nari( kx
kt, 2ihan3"k h'i \ng 2ary Jrng ny (#ng W i`c Ninh tk thng T:{1971 ,n thng T{75, giU nhiI: M4 %i&n %-c
MSi ,ng KRng (n Tr"ng O3a M cong % :;t t&n ch^ (!n th\3 d_i >ng h3ng bGt thng nyL % b)y gi >ng ta c^
thb Ma th!: D"& h@ng ,*c kh>ng K)" tr %i c4t ngn % fNh>ngh7 2ihan3"k c# g`ng tT: c@ :ay th&: :;t %Fn
nUa MSi O N;i7 Tk khi >ng ta c ng4 W i`c Ninh, :Vi n!:, nh: d5 Tt ): %ch, >ng ta thng ,i O N;i7 =)y
cong % cch >ng h3ng :"#n t' tTnh ,3n kt MSi HiIt Na:7 Tr3ng d5 Tt h9i thng Oai{ 1973, 2ihan3"k y&" cF"
nh-: H!n =9ng can thiI5 MSi Nh:\r ='7 rng ta nî| frng c^ cch g)y 5 %c MSi Nh:\r ='7 OR kh>ng thb ti5 t4c
chin ,G" n" >ng kh>ng MBn ch"ybn ti5 %iI" ca Tr"ng O3a ch3 hR7h =9ng nî MSi Nh:\r =' rng f2ihan3"k 5hi
trW Ma Na:5"chia, bng kh>ng >ng ta kh>ng thb ,-i diIn ,Gt nSc >ng, c^ , danh d M t cch t-i c";c hR5 W
g%g\rh7 2a" ,^, =9ng hR5 rGt %)" MSi \ng 2ary, th3 %"Bn MSi >ng nFy Ma kh n!ng ,b ch3 >ng h3ng Ma th!: M$ng
gii 5h^ng nhng \ng 2ary Mmn kh>ng nh1c nhXch7 K"#i c$ng, =9ng nî MSi Tr"ng O3a7 H thng c>ng7 2ihan3"k
kb %-i| f2a" khi t>i trW Ma Tr"ng O3a, \ng 2ary nî MSi t>i rng t>i ,*c 5hq5 Ma n;i ,a J,i th!: Na:5"chiaL7 =^ %
( thnh c>ng ca =9ng7h J35L
Kh"yn trW Ma %ch (l ca 2ihan3"k Ey ra ba n!: (a" khi >ng ta b %Bt ,67 ?3 5 %c ca O N;i, c^ thb
ch"yn ,i Gy t#t ,57 T"y nhi&n, ch"yn ,i ,^ cong ch3 2ihan3"k thGy ( c!ng thng ,ang gia t!ng giUa Nh:\r ='
M ci gRi % ,9ng chX HiIt Na:7 Thng ia{1973, tr&n ch"yn bay gnt3n3M } ca kh>ng D")n HiIt Na: JK2L, >ng
h3ng bay tk O N;i tSi =9ng OSi W c"#i i`c HiIt Na:7 Ng"yYn Th@ng, ,-i (. ,<c nhiI: th5 t$ng 2ihan3"k tSi
Na:5"chia, M d nhi&n c fci b^ngh ca >ng ta| \ng 2ary, M b h3ng /3niD"\, ,i dRc th\3 ,ng :+n O9 KhX
/inh bng E\ fc3::and carh7 Tr3ng :;t thng r+ng W M$ng Nh:\r =' kib: (3t 5hXa b`c M ,>ng b`c Na:5"chia,
>ng ta ngh\ nhUng %i t# c3 HiIt Na: JK2L c# g`ng diIt trk Nh:\r =' tk tr3ng tr.ng nSc7 23n 2\n nî MSi >ng ta|
fcXnh HiIt Na: !n c`5, hC: hi5 5h4 nU, thit %B5 c!n c. b&n tr3ng n;i ,a Na:5"chia : kh>ng ,*c 5hq5, b`t
ngi Nh:\r 5h4c M4 nh % thnh 5hFn trk b tr3ng D")n ,;i HiIt Na: M cS5 hng ti5 %iI" ca Tr"ng O3a MiIn
tr* ch3 Na:5"chiah7 Nhi&" 2a:5han thT nî MSi >ng ta HiIt Na: ,ang ch"en b ,a :;t chXnh 5h %&n cF: D"yan
ng4y danh chXnh 5h Na:5"chia nhng thc ( % n> %I HiIt Na:7
Tr3ng khi 2ihan3"k ngh\ nhUng tit %; bX :Bt Ma cc ,9ng chX HiIt Na:, n3% n3t, ngi th\3 d_i >ng h3ng
tr3ng b^ng t#i, M cc b-n ca >ng ta c^ thb thGy ( nhmn nhn ca nh cai tr ,C b tr"Gt 5h nFy7 /<c d$ c^ (dn :;t
b.c tng an ninh ba3 D"anh 2ihan3"k, tr3ng nhUng c";c hR5 MSi d)n ch1ng, chng c^ (ai %F: n3 Ma %+ng tr"ng
thnh M tTnh c: : >ng h3ng ,C t-3 n&n tr3ng d)n ch1ng7 Hka khi >ng h3ng kt th1c ch"yn th!: Ming, nh^:
n3% n3t ,a ra :;t chin dch 5h bng 2ihan3"k, t!ng cng %3-i trk nh hWng HiIt Na: JK2L7 NhUng 5hFn tl cn
b; Nh:\r =' th\3 2ihan3"k, h3-t ,;ng %)" n!: tr3ng d)n ch1ng, b`t ,F" by t' :<t thc ca hR bng cch thâ :-
>ng h3ng tr3ng cc c";c hR5 c>ng c;ng| fTrSc kia, tGt c ch1ng t>i JNh:\r ='L nî rng fKh1ng tr>i :"#n
2ihan3"kh, b)y gi thT kh>ng c+n nUa7h N!: 1973, :;t ngi tQ n-n nî| fTrSc kia, >ng c^ thb nî bGt c. gT Ma
2ihan3"k, nhng b)y gi >ng kh>ng thb ,a ra :;t b.c hTnh ca 2ihan3"k7h Nh>ng ai d: th`c :`c chXnh (ch ny,
ngi t n-n Gy gii thXch| fiWi th`c :`c c^ ngha % cht7hJ3L fOR ch"en b :;t ngy ch3 ,ng, kh>ng 5hi % ngy
ch3 2ihan3"k %&n cF: D"yan7 GiUa n!: 1973, ,b :W r;ng 5hFn %Cnh th6 M kinh t d3 ,ng kib: (3t, ,Gt t hU" M
MiIc d$ng tian b bi b', thnh %B5 h*5 tc EC n>ng nghiI57 Kc th@ng gia, ng d)n HiIt Na: b ,"6i ra kh'i
Na:5"chia7 NhUng c d)n HiIt Na: Mmn c+n W %-i Na:5"chia ,*c tB5 tr"ng M3 cc h*5 tc EC : th\3 2ihan3"k,
f:a" % trW thnh cc tr-i tB5 tr"ng7h
Kc bn tng trTnh h9i c"#i n!: 1973 nî Ma cc c";c ,4ng ,; giUa Nh:\r =' M Nh:\r 8":d3 b`t ,F" ET
ra7 /;t t d4 % h9i thng 11{1973, :;t c";c ch-: (1ng Ey ra W tnh Nanda% (a" khi Nh:\r 8":d3 tk ch#i %i y&"
cF" ca Nh:\r =' bib" ngng h*5 tc MSi HiIt KRng M i`c Hi&t Na:7 N\: A"inn, :;t Mi&n ch.c t+a %Cnh ( /0
W KFn Th@ b3 c3 Ma O3a Thnh =#n ngy }~ thng }{197~ fNh:\r 8":d3 ,*c HiIt KRng M D")n KRng (n i`c
HiIt yY: tr* git ~} t&n NN JNh:\r Nr3: hay Nh:\r ='L M ,nh ,"6i (# c+n %-i7 Tk ,^ Nh:\r 8":d3 M Nh:\r
=' M*t D"a (>ng /\k3ng, E): nhB5 %Cnh th6 ca nha"7h J37L
N!: 197~, Nh:\r =' gia t!ng chXnh (ch kinh t triIt ,b, Ph*5 tc EC n>ng nghiI5 M th ti&" th@ng nghiI5P b`t
,F" thanh trkng nhUng 5hFn tl ch#ng ,#i thBt ( hay b nghi ng ch#ng chXnh (ch ny7 Thng T:{197~, by :@i
:#t cn b; ,*c O N;i h"Gn %"yIn W M$ng 5hXa ,>ng Na:5"chia ,*c ftB5 tr"ng hRc tB5h, D"a ,^, hR b khibn
trch nghi&: kh`c n&n 5hi tr#n D"a 5hXa HiIt Na: JK2L7 /i ngi :Gt tXch7 2# c+n %-i b b`t, b cng b.c %a3
,;ng c^ gi: (t7 /;t ngi tr3ng bRn hR, O\: 2a:in, b)y gi c^ %j % ngi (#ng (^t ,;c nhGt tr3ng nh^: hR, tr#n
D"a ,*c HiIt Na:7 T-i M$ng t)y na: Na:5"chia, 91 cn b; tk O N;i Ma ,C b hnh D"yt h9i thng 9{197~7J3tL
/;t tr3ng nhUng ngi (#ng (^t, 3( n3r, tr#n th3t M ch-y D"a 5hXa HiIt Na:7 K 2a:in %mn n3r (a" ny trW thnh
nhUng ngi %Cnh ,-3 ,*c O N;i hV tr* ch#ng %-i n3% n3t7
OiI5 ,nh nari( n!: 1973 cong ,nh dG" thi ks Nh:\r =' b`t ,F" tGn c>ng cc M trX D")n ( HiIt Na:,
bInh MiIn, M cc c!n c. b&n tr3ng n;i ,a Na:5"chiaP TGn c>ng, th\3 cch gii thXch ca nh^: n3% n3t, % d3 (
hib" %F: M M> k %"Bt ca binh %Xnh cG5 dSi7 Oai nh)n Mi&n ca c@ D"an Th>ng tGn EC HiIt Na: b git MT f(ai %F:h
tr3ng khi hR th!: Ming tnh N3:53ng Kha: h9i thng 107 Thng }{1975, t3n b; :;t nh^: cn b; M!n hâ ca
/<t trBn Gii 5h^ng /ian Na: Hi&t Na: ,C b 5h4c kXch cht tr3ng khi hR tk /0 Th3 M+ng D"a bi&n giSi
Na:5"chia ,b ,n M$ng gii 5h^ng th";c tnh T)y Ninh7 Nhi nhUng nh %Cnh ,-3 HiIt KRng y&" cF" gii thXch, 5hXa
Na:5"chia tr %i % d3 binh %Xnh M> k %"Bt thc hiIn7 N!: 1973, TrFn Thanh y")n, 5h^ gi: ,#c HiIt Na: th>ng
tGn EC, nî MSi t>i % cc Mi&n ch.c khc, Xt ra % ngang hng MSi >ng ta, chng ai ngh MiIc git ch^c ny % hnh ,;ng
ca ,ng KRng (n Na:5"chia7 fKh1ng t>i ch3 MiIc ,^ % th@ng M3ng kh>ng thb trnh ,*c tr3ng chin tranhh7
T"y nhi&n, cong kh^ : tin rng nhUng ngi tr3ng i; chXnh tr hib" r_ nhUng gT ,C Ey ra7 Nh>ng :"#n tranh ci
MSi n3% n3t tr3ng khi Mmn c+n cFn nhUng an t3n kh" tr3ng n;i ,a Na:5"chia, O N;i gi M chG5 th"Bn %i gii
thXch ca Nh:\r ='7 HiIt Na: JK2L tin rng f,ng hSng ,ia" chnhh (j n6i %&n tk n;i b; Na:5"chia, khSc tk
ch ngha Kha"Min ca n3% n3t7 NhiI: M4 chXnh y" ca O N;i % chi: :ian Na:, kh>ng %: ch3 c";c E"ng ,;t
MSi f,9ng :inh bSng bnhh ny th&: trF: trRng7 HT MBy, :<c d$ c^ ( c!ng thng giUa hai b&n, HiIt Na: Mmn ,i
tSi7 =b ,5 %-i y&" cF" ca Nh:\r =', hR gWi cc ,@n M c>ng binh M 5h3 binh tSi ,b c"#i c$ng b^5 cht nhn3:
n&nh7
n3% n3t cong MBy, ti5 t4c d"y trT ba ng3i t#t ,5 MSi HiIt Na: JK2L7 Ngy 3 thng /i{197~ >ng ta Mit
:;t b.c th c: @n ,ng KRng (n HiIt Na:, nhGn :-nh rng f2 th`ng %*i ch1ng t>i ,-t ,*c % ( th`ng %*i ca
tTnh ,3n kt M gi15 , %mn nha" giUa ,ng M nh)n d)n hai nSc7h NhUng %i nî ny ,*c Mit E"#ng (a" khi hng
ngn ngi HiIt Na: b ,"6i ra kh'i Na:5"chia, cc cn b; d3 O N;i h"Gn %"yIn b hnh D"yt, M cc c!n c. ca
Hi&t Na: b tGn c>ng7 NhUng chU Mit kh^ hib" cong nh nhUng M!n th khc ba3 g9: c nhUng %i n3% n3t trGn an
c& =.c ThR| fTGt c ch)n thnh tk ,y tri ti: ca t>ih, rng >ng ta Mmn %">n %">n tr"ng thnh MSi c3n ,ng ,3n
kt M ,-i, tTnh hU" ngh cch :-ng giUa Na:5"chia M HiIt Na: J39L7 HT cFn c^ ( c)n bng %c %*ng b&n tr3ng
n;i b; ,ng KRng (n Na:5"chia M MT tTnh hTnh ,a 5h@ng hay D"#c t cha ch3 5hq5 :W tra nhUng c";c ,#i ,F"
MSi HiIt Na:, ba n!: nUa tr>i D"a
trSc ci ngy 5hi ,n7
i`c Ninh|
8a :`t

=#i MSi 5h^ th tSng Na:5"chia d)n ch \ng 2ary, bn tin ngy 13 thng /i{197 gi#ng nh tr&n tri
Eanh rSt E"#ng7 rng ta thGy kh^ : W tr3ng ng>i nh khch W i\%grad\ (a" ch"yn bay :It :'i tk NU" Sc ,n7
?"(an Ga(5ari, gi: ,#c z ch)" ( M4 ca b; Ng3-i gia3 Na: T M % ngi chXnh th.c ti5 E1c MSi \ng 2ary W
i\%grad\, :<t :y nghi&: ngh, ,i M3 5h+ng khch7 rng ta nî| fTha ngi, t>i ,*c (ai ,n th>ng b3 ch3 ngi
hay tTnh hTnh ,ang diYn ra W Tr"ng O3a| i Giang Thanh, cc >ng Tr@ng y")n Nia", ?i&" M!n Ng"y&n, M H@ng
O9ng H!n ,C b b`t Ma t;i 5hn ,ng M 5hn D"#c7h Ha (a", Ga(5ari :> t %-i :" (`c hiIn ra tr&n kh">n :<t
ch3ng Mng ca \ng 2ary %1c Gy7 \ng 2ary thT th3 tr3ng hRng ch Mka , ngh\| fNh>ng Nh>ng thb c^ ,*c OR
% nhUng ngi t#t7h J1L
Tk :$a th" n!: 1971, khi \ng 2ary tSi i`c Ninh, %: ,-i diIn ch3 ,ng KRng (n Na:5"chia b&n c-nh
,ng KRng (n Tr"ng O3a, y % b-n ca nhUng 5hFn tl cc ,3an ny7 NhUng ngi tr thng g)y bGt h+a ny ,C trW
n&n n6i ting tr3ng nhUng ngy E3 tr;n ca c";c Kch :-ng H!n hâ khi /a3 gRi O9ng HI iinh f3anh t-c M3 cc
c@ D"an ,F" nC3h ca ,ng KRng 2n Tr"ng O3a M %3-i trk bRn Eqt %-i7 /;t ngi ,<c biIt, ?i&" M!n Ng"y&n, tk
tr3ng b^ng t#i tin %&n, tk :;t nh 5h)n tXch M!n ch@ng W Th*ng Oi, ,-t tSi ng>i M tr3ng b; KhXnh tr n!: 199,
trW thnh :;t ngi b-n rGt th)n ca \ng 2ary7 Ng3i nhUng D"an ,ib: khc, hR chia E MSi nha" %+ng ghqt b'
2ihan3"k, c3i >ng ny nh % t&n 5hn ,;ng h3-t ,F"7J}L TTnh b-n ny ,<c biIt c^ gi tr MT ?i&" % ngi ,ia" hnh
y ban Ng3-i M4 c@ D"an tr"ng @ng ,ng K2 Tr"ng O3a7 Kc %Cnh t4 Nh:\r =' bit ch`c hR ,*c gi15 , MT ch
tr@ng cc ,3an ca hR ba3 %)" ?i&" c+n % ngi thi hnh chXnh (ch ,ng7
HiIc b`t ngi b-n th)n nhGt ca 2ary M ,9ng bRn, nh (a" ny 2ary bit, Ey ra hai ngy (a" khi 2ary ri
i`c Ninh ,i NU" Sc ,b d =-i O;i =9ng ci&n O*5 A"#c hR5 hng n!:7 =&: thng /i, ba t"Fn (a" khi ch
tch /a3 D"a ,i, ,@n M D")n ( ,<c biIt }3~1, dSi D"yan ch h"y ca ngi c" cBn MI ca /a3, >ng =>ng
Ong, :a" % ba3 M)y ng>i nh M* gâ ca /a3 M ba ngi ,9ng ( ca b7 T&n ca hR, chng ba3 %)" ,*c tB5
h*5 %-i dSi ci t&n ch"ng % fb %o b#n t&nh7 A"yan th tSng O3a A"#c nh3ng M b; trWng A"#c 5h+ng, tSng
?@ng Th*ng K>n, ngi ): :" hnh ,;ng MSi >ng ch h"y c";c hnh D")n M3 %1c ch@ng trTnh TH ,ang
5ht hTnh7
T"y nhi&n, kh3ng thi gian ba ngy khi 2ary ghq %-i i`c Ninh M thi gian >ng ta nî ch"yIn MSi b; trWng
Ng3-i gia3 Tr"ng O3a Nia" A"n O3a, 2ary chng bit gT Ma ): :" ,^ W i`c Ninh c7 Kh hai ngy trSc, trSc
khi >ng ta ri NU" Sc ,b ,i i\%grad\, 2ary % khch danh d ca :;t bUa tiIc d3 Nia" t6 ch.c7 /<c d$ cong % :;t
ngi b-n ca fi %o b#n t&nh, Nia" chng hq %; ch1t M3 Ma bin c# ny7 i)y gi, bVng nhi&n, ,Gt dSi ch)n 2ary
t"9ng nh (45 ,67
Tr3ng Xt %Fn th!: Ming Mka D"a W i`c Ninh, D"a Giang Thanh, 2ary bit ci cht ca /a3 ,C gFn ka7 =#i MSi
nh^: cc ,3an, :Ri ( (j kh>ng (">ng (7 2a" ci cht ca th tSng Kh" h9i thng Gi&ng{197, nh^: cc ,3an
,*c /a3 hV tr*, %3-i trk MiIc /a3 ba3 ch\ =<ng Tib" iTnh, c3n ngi thc d4ng7 Nhng r_ rng /a3 kh>ng :"#n
Giang Thanh M 5h\ nh^: ca b k t4c ng>i M7 rng ta kh>ng bit gT Mai tr+ .ng Mi&n ca Tr@ng y")n Nia", ,.ng
,F" nh^: %x th"yt ca nhUng ngi ny7 H >ng ,C chRn O3a A"#c nh3ng, th";c cnh t ca ,ng K2, ,ang ,:
trch b; K>ng an %: D"yan th tSng7 J3L 2a" khi /a3 cht, O3a cong n`: ch.c M4 ch tch ,ng K27 8_ rng
nhUng ngi tr3ng ,ng K2 Na:5"chia nh n3% n3t M \ng 2ary rGt D"an t): ,n ci cht ca /a3, (* ci cht ,^
(j %: nghi&ng cn c)n Ma 5hXa hU"7 TrSc khi ri nhn3: n&nh ngy 30 thng KhXn ,b ,i NU" Sc, 2ary gi15 th3
:;t b.c ,iIn ch3 :kng D"yan th tSng O3a nh)n d5 A"#c khnh Tr"ng O3a7 i.c ,iIn ca ng*i c";c Kch :-ng
H!n hâ ca Tr"ng h3a M thnh c>ng ca ,ng KRng (n Tr"ng O3a ,B5 nt bRn fch#ng ch ngha EC h;i M b; ch
h"y 5hn cch :-ng c" Thi" Ns M =<ng Tib" iTnhh7 Ki x ba3 h: ca b.c ,iIn % ,ng K2 Na:5"chia h3an
h> O3a n#i di c3n ,ng cch :-ng t 5hi : >ng ,C th\37
K";c ,3 chnh kh>ng ,6 :" W i`c Ninh c^ d kin cn c)n hSng D"a cnh hU", M c^ %j D"ay %-i MSi
=<ng, ngi ,C b thanh trkng hai %Fn7 2 D"an t): ca 2ary ,#i MSi bin ch"ybn W Tr"ng O3a thGy ,*c % d3 hnh
Mi bGt thng ca >ng tr3ng :Gy t"Fn %Y (a"7J7L 2a" khi dkng ch)n :;t thi gian ng`n W Na: T M cV /C Ni,
2ary ,*c cV /C Ni M c@ D"an th>ng tGn Tr"ng O3a b3 ch3 bit 5hi ri i"car\(t ngy 1 thng /i7 89i 2ary
bin :Gt, hai :@i %!: ngy (a" %-i E"Gt hiIn W nhn3: n&nh7 HiIc di ch"ybn bTnh thng ca >ng ta % El d4ng
hng kh>ng cV /C Ni, Tar3:, tSi i`c Ninh, r9i ,5 ch"yn bay nla thng :;t ks giUa i`c Ninh M nhn3: n&nh7
Tr3ng nhUng ch"yn ,i trSc, D" cnh i`c Ninh, >ng ta thng ,*c th. trWng ng3-i gia3 ,^n t-i 5hi trng, M
n" thi gian D" cnh %)" h@n :;t ngy, >ng ta (j ,*c :;t thnh Mi&n b; KhXnh tr K2 Tr"ng O3a :i d tiIc7 TGt
c nhUng hnh ,;ng nia: nW ny ,*c T)n O3a EC ,a tin7 cFn ny, c ngi Tr"ng O3a cong nh giSi tr"yan
th>ng Na:5"chia kh>ng nî gT tSi 2ary (a" khi >ng ta ri i"car\(t7 Ngy 1} thng /i :;t, ,i 5ht thanh nhn3:
n&nh ,a tin >ng ta ,^n ba ,-i (. ,*c y nhiI: tSi Na:5"chia7 rng ta giU nhiI: M4 ca >ng W nhn3: n&nh ch3
,n ngy t thng /i :;t thT c^ tin b; trWng A"#c 5h+ng 23n 2\n giU ch.c D"yan b; trWng Ng3-i gia37 J~L
rng ta ,C W ,)" Nhia" n!: (a", t>i h'i M* >ng ta % \ng Thirith7 2ary g<5 b ta h9i >ng c+n % (inh Mi&n W
nari(7 n3% n3t y&" b ch ca Thirith, Nhi\" n3nnary, b ny cong % (inh Mi&n W nari(7 Oai ch \: M ch9ng ca hR
trW thnh nhUng c<5 M* ch9ng c^ D"yan %c nhGt W Na:5"chia, nî th\3 kib" 2ihan3"k % fi %o b#n t&nh7 Thirith
nhC nh<n tr %i % kh>ng bit7 i ta nî MSi t>i| frng bit, ch1ng t>i thng kh>ng (#ng gFn nha"7h Th\3 ngi ta
ch3 bit thT 2ary W ("#t ba t"Fn %Y t-i Tr"ng O3a7 GiSi tr"yan th>ng Tr"ng O3a i: %<ng % MT tXnh cch ri&ng ca c>ng
MiIc >ng ta W ,^, h3<c c^ %j MT n^ 5h$ h*5 MSi ,ia" >ng ta :"#n dG" :<t bWi MT Tr"ng O3a ,ang trCi D"a :;t thi ks
hVn %3-n, bGt 6n ,nh7 K^ %j >ng ta ,C D"a :;t thi gian nh th MT nhUng E3 tr;n dU d;i W Tr"ng O3a M >ng c# tT:
ki: ,: b3 n@i cc nh %Cnh ,-3 :Si ca Tr"ng O3a, :"#n rng ci cht ca /a3 M ( thanh trkng nh^: cc
,3an kh>ng %: ("y y" MiIn tr* ca Tr"ng O3a dnh ch3 Na:5"chia7
/#i D"an t): ca \ng 2ary Ma MiIn tr* ca Tr"ng O3a ,<t c!n bn tr&n tTnh c: M x th.c hI7 =^ % nVi %3
(* chXnh ,ng7 Tr3ng gFn :;t thB5 ni&n, c";c Kch :-ng H!n hâ diYn ra c$ng thi MSi c";c ,G" tranh Mo trang W
Na:5"chia M ( bnh trSng ca Nh:\r =', x th.c hI % ,;ng %c :-nh :j7 Gi ,)y, nhUng ngi c$ng x th.c hI
MSi 2ary ,C b %3-i ra kh'i tr"ng t): D"yan %c W i`c Ninh, %: th n3 Na:5"chia c^ thb da M3 ( MiIn tr* ca
5h\ hU" W Tr"ng O3a Nhng chng ba3 %)" (a" nhUng ngi %Cnh ,-3 Na:5"chia nhBn ra rng D"yan %*i ca
Tr"ng O3a % ,ia" D"an trRng h@n x th.c hI7 Tr"ng O3a :"#n b c3ng (.c :-nh ca HiIt Na: M ch#ng %-i ci&n
y> :-nh h@n hR, h@n bGt c. :;t th. x th.c hI b"9n n>n n3 nhUng nh %Cnh ,-3 :Si ca Tr"ng O3a cFn c^ n3%
n3t W Na:5"chia7 Kha ,Fy :;t n!:, D"an hI Tr"ng O3aPNa:5"chia %-i ,*c cng c#, M n3% n3t E"Gt hiIn tk
tr3ng b^ng t#i M> danh ,b ra :`t D"#c t W i`c Ninh7
2 D"an t): W nhn3: n&nh
i&n ng3i nhUng D"an t): nh th, nhUng ngi ,9ng ( ca \ng 2ary trW Ma M M;i Mng gWi ch3 O3a
A"#c nh3ng ,iIn M!n ch1c :kng (a" khi O3a ,*c bF" %: ch tch ,ng K2 Tr"ng O3a7 OF" ht cc ,ng anh \:
kh>ng ai :"#n can d M3 cc c";c ,G" , b&n tr3ng ,ng K2 Tr"ng O3a7 OR ch3 :kng O3a : chng %i&n can
,n MiIc nh^: cc ,3an b r@i ,i7 Nhng ngi Na:5"chia thT rGt cFn MiIn tr* ca Tr"ng O3a, D" ,n n6i cc nh
%Cnh ,-3 W i`c Ninh kh>ng c+n gT ng Mc %+ng tr"ng thnh ca hR c7 =iIn M!n ca hR cong by t' nhiIt tTnh ,#i
MSi chin th`ng ca O3a f,B5 tan b %o b#n t&n 5hn cch :-ngh7 =)y % ,ia" 5hn 5h1c ,ng %" t):, MT ch :Si
h@n :;t thng trSc, :;t b.c ,iIn tk nhn3: n&nh gWi ,i n9ng nhiIt ng h; ngay chXnh nhUng ngi : b)y gi b
gRi % fbRn 5hn cch :-ngh7
?$ M;i Mng trGn an i`c Ninh rng nhUng nh %Cnh ,-3 W nhn3: n&nh ,C ch" @n fb %o b#n t&nh, r_ rng n3% n3t
D"an t): ,n tTnh hTnh W Tr"ng O3a D" ng"y hib:, ,ang %an r;ng tr3ng nSc7 N^ c^ thb %: ch3 n;i b; ,ng KRng
(n Tr"ng O3a ngh rng ch ngha cG5 tin ca n3% n3t, \ng 2ary ,i D" Ea7 =iIn M!n gWi ch3 O3a kh>ng ,*c 5ht
tr&n ,i 5ht thanh nhn3: n&nh, Png"9n th>ng tin ,;c nhGt ca nh)n d)n Na:5"chia, rCi rc kh`5 cc tr-i %a3 ,;ng
,@n ,;c P7 /Ci ,n ngy } thng 1}{197, :;t t"Fn trSc khi 5hi ,3n b3 chX Tr"ng O3a ,n, ,i 5ht thanh
nhn3: n&nh :Si tit %; ch3 thXnh gi tin t.c Ma MiIc O3a ,*c bF" %: ch tch ,ng M MiIc b`t giU fb %o b#n t&nh7
Tin t.c ,^ cong kh>ng nî r_ th&: ai % b %o ,^ M cong kh>ng nî r_ t;i tr-ng ca hR7
=3n ,-i bib" kinh t M th@ng :-i Na:5"chia E"Gt hiIn W Tr"ng O3a ,1ng %1c tTnh hTnh E3 tr;n ,ang Ey
ra7 OR ,*c 5hXa ch nh b3 ,: rng fi`c Ninh %">n %">n % ngi b-n ,ng tin cBy ca chXnh 5h M nh)n d)n
Na:5"chiah J5L7 K^ thb Mmn c+n nhUng hB" D" bGt %*i tr3ng (# ch#ng t 5hi W Tr"ng O3a c^ nh hWng ,n MiIn
tr* ch3 Na:5"chia M, h@n th nUa, Ma :<t tinh thFn ca ,ng KRng (n Na:5"chia, r_ rng %: n3% n3t %3 %`ng7 ?3
,^, :Vi c@ h;i : ngi Na:5"chia c^ thb nh`c nhW fthnh D" c";c Kch :-ng H!n hâ7h Tr"ng O3a Jc^ ngha %
tGt c nhUng biIn 5h5 cc t ,*c thc hiIn tr3ng thi ks 197P71L (j ,*c b3 t9n M 5ht tribn, M c";c ,G" tranh
giai cG5 % :#i fD"an hI c#t %_ih tr3ng MiIc E)y dng ,Gt nSc7 Tr3ng bUa tiIc ngy 10 thng Kh-5 ch3 ,^n ,-i
bib" T)n O3a yC tSi nhn3: n&nh, b; trWng th>ng tin O" Ni: ca ng*i MiIc ,B5 tan b %o b#n t&n nhng cong ch ra
rng nh)n d)n Tr"ng O3a (j fkh>ng ch3 5hq5 ch ngha Eqt %-i M giai cG5 t bn D"ay trW %-ih P:;t thnh ngU bib"
%; D"an t): h@n % kt t;i7
NhUng c@n gi^ %-nh tk i`c Ninh th6i tSi
Thi ,; ca cc nh %Cnh ,-3 i`c Ninh ,#i MSi Nh:\r =' nh th n3 fNhBn Eqt ca cc Mi&n ch.c Tr"ng
O3a Ming nhn3: n&nh h9i thng Kh-5 %: ch3 hR bSt nhiIt tTnh tr3ng MiIc MiIn tr*7h OR %ch ( %: nh kh>ng bit
tSi nhUng ,ia" ngi Na:5"chia nh`c nhW hR cFn thit ti5 t4c ,G" tranh giai cG57 OR cong kh>ng MiIn tr* nh
thng %I ch3 Na:5"chia ftr3ng c";c ,G" tranh b3 MI nan ,;c %B5 M t3n Mn %Cnh thV7h P:;t cch nî gin ti5 Ma
MiIc i`c Ninh hV tr* ch3 Na:5"chia ch#ng HiIt Na:7 Thi ,; chFn chk ca hR kh>ng :"#n %i&n can ,n cc c";c
tranh %"Bn Ma x th.c hI M ngay c MiIc ch\ dG" MiIn tr* ,C d 5hFn M3 MiIc %" x nhn3: n&nh n&n ,.ng ng3i tTnh
hTnh chXnh tr ca Tr"ng O3a7 Tr3ng :;t trng h*5, khi tk nhn3: n&nh trW Ma, Zang i, b; trWng D"an hI kinh t
MSi ng3-i D"#c nî MSi ,-i (. cV /C Ni W i`c Ninh rng >ng ta kh>ng a nhUng gT >ng ,C thGy W Na:5"chia7 fOR
,C ,i D" Ea tr3ng MGn ,a t t1c7h Nî ch"yIn MSi ,9ng nghiI5 T)y 5h@ng tr3ng ("#t thi ks ,^, ,-i (. Tr"ng O3a
W O N;i kh>ng ch\ dG" ng-c nhi&n ,#i MSi ch tr@ng t
t1c ca Nh:\r ='7 rng ta nî MSi cc ,-i (. 5h@ng T)y rng ngi Na:5"chia cong kh>ng El d4ng ngay c hng
hâ ,C MiIn tr* ch3 hR Pkh3ng }0 triI" P(# %*ng Tr"ng O3a MiIn tr* n!: 19757 JL
NhUng %i 5h& bTnh c^ tXnh cch ri&ng t ca Nh:\r =' nî rng h9i :$a E")n n!: 1977, cc nh ng3-i gia3
M b3 chX ngh\ cc Mi&n ch.c Tr"ng O3a 5hn nh ( thay ,6i ,C diYn ra W Tr"ng O3a khi Tr"ng O3a %3-i trk nhUng
5hFn tl cG5 tin7 N!: 197~, khi cc 5hFn tl cc t M@n %&n W Tr"ng O3a thT :;t ti %iI" %" hnh tr3ng n;i b; ,ng
:> t KRng (n Na:5"chia nh % nhUng 5hFn tl (ng chî nhGt, thc hiIn t tWng /a3 W ng3-i D"#c7 Nhng kb tk
1975, nhUng ngi tQ n-n Na:5"chia tr#n ch-y ra ng3-i D"#c t# c3 MSi th giSi rng Nh:\r =' rGt ,;c c7 Kc
chXnh 5h T)y 5h@ng 5h'ng chkng Nh:\r =' ch" trch nhiI: Ma ci cht ca h@n :;t triI" ngi tr3ng nSc tk
khi hR cF: D"yan7 TSi c"#i n!: 197, tr"yan th>ng Tr"ng O3a hng ngy thâ :- fb %o b#n t&nh ,C %: M> (# t;i
c khi ,n 5 nh)n d)n7 Kc Mi&n ch.c i`c Ninh cong c^ 5hFn b#i r#i khi W ng3-i D"#c, hR ,*c E\: nh % D")n (
x th.c hI ch3 Nh:\r ='7 /;t nh bnh b1t t nhBt b3 KRng (n Tr"ng O3a W O9ngk>ng nî MSi t>i h9i ,F" n!:
1977 fKh1ng t>i kh>ng thb ch trXch hR JNh:\r ='L MT chXnh (ch ca Tr"ng O3a % kh>ng can thiI5 n;i b; cc nSc
khc7 Nhng ch1ng t>i cong c: thGy hR ,C ,i D" Ea tr3ng MiIc thc hiIn ch ngha bTnh ,ng M t t1c7h =<c biIt
>ng ta 5h& bTnh D"yt ,nh ca Nh:\r =' hy b' tian b-c, ch* b1a M ti (n ri&ng7 rng ta ch#ng %-i MiIc Nh:\r ='
tk khSc ,i th\3 ,ng %#i /cEXt c&ninXt c6 ,ibn Ma cch :-ng EC h;i ch ngha tin %&n tkng 5hFn7 /;t Mi&n ch.c
Tr"ng O3a khc nî ri&ng MSi t>i % Tr"ng O3a b#i r#i, nh`: :`t gi ,ic trSc %i t# c3 ca nh^: ngi O3a tQ
n-n ch-y kh'i Na:5"chia, y&" cF" i`c Ninh can thiI5 ,b ngng MiIc git ch^c ca Nh:\r ='7 T"y nhi&n, >ng ta
nî rng Tr"ng O3a kh>ng thb E\n M3 c>ng MiIc n;i b; ca Na:5"chia7 ?$ MBy, nhUng bin c# Ma (a", cong ch3
thGy rng kh>ng 5hi d3 E"ng kh`c tinh thFn hay bGt ,9ng Ma x th.c hI ,C c^ nh hWng ,n MiIn tr* ca Tr"ng O3a
ch3 Na:5"chia : c!n bn % MGn ,a chXnh tr MBy7
/;t %Y ch" ni&n Ma MiIc git ngi
ing :;t ( tr$ng h*5 ks %-, tr3ng khi nhUng c";c ,G" , tr3ng n;i b; ,ng ch#ng %-i nh^: cc ,3an ,-t tSi
ca3 ,ib: W Tr"ng O3a (a" khi /a3 D"a ,i M MiIc b`t giU fb %o b#n t&nh thT ngRn tria" cong ,6i D"a hSng ,#i
nghch W Na:5"chia7 K"#i thng T:{197, nh^: %Cnh ,-3 ,ng K2 Na:5"chia ch"ng D"anh n3% n3t tha: d :;t
c";c hR5 ba ngy, D"a ,^ hR D"yt ,nh thc hiIn h*5 tc t3n b; n>ngPc>ng nghiI5 M t6 ch.c nh !n c;ng ,9ng
tr&n t3n D"#c7 n3% n3t tin rng MiIc E)y dng ch ngha KRng (n 5hi tin nhanh h@n ,b ,#i ,F" MSi HiIt Na:
:-nh h@n7 /;t bi b3 th" h5 tr&n nhBt b3 fK Kch :-ngh JT"ng nad\MatL E"Gt bn h9i thng 2" n!: 197
gii thXch rng fKh1ng ta :"#n :a" % E)y dng EC h;i ch ngha, M ch1ng ta :"#n :a" % thay ,6i EC h;i7 Kh1ng
ta :"#n nh)n d)n ch1ng ta thnh c>ng h"y h3ng7 =ia" ny ,<c biIt ng!n ch<n k th$ %: h-i ch1ng ta7h7J7L K3n
,ng ,i tSi fMinh D"angh ny c^ D" nhia" :" M nSc :`t ca :i ngn ngi b";c %: MiIc n<ng na nh (1c
MBt : %-i thi" !n tr3ng nhUng nh !n c>ng c;ng M nhia" khi b trkng 5h-t tSi cht MT than 5hian c>ng MiIc n<ng
nhRc7 Kh ,; %: MiIc thT kh`c nghiIt ch3 nhUng fngi d)n :Sih PnhUng ngi trSc kia W thnh th, nhUng ngi
b E\: % ti&: nhiY: t tWng tib" t (n7 OR 5hi ,*c thanh %Rc bng %a3 ,;ng ch)n tay7 NhUng ai y" (.c thT c3i
nh kh>ng Xch %*i gT ch3 cch :-ng Na:5"chia7 fK^ hR Jd)n thnh 5h#L cong chng ,*c gT, kh>ng c^ hR cong
chng :Gt gT7h =^ % c)" ch): ng>n %-nh %$ng : cn b; Nh:\r =' thng nh`c ,i nh`c %-i tr3ng cc b"6i nî
ch"yIn ca hR7 n3% n3t cong tXnh rng nhiIt tTnh cch :-ng gi15 ,B5 tan bRn ch#ng ,#i tr3ng n;i b; ,ng7 Th\3 :;t
ti %iI" ca ,ng c>ng b# h9i c"#i n!: 1977 fHi tr$ng ,;c tr3ng n;i b; ,ngh (j n6i %&n D"qt (-ch tXnh ch)n thBt
tr3ng ,ng7JtL Th\3 n3% n3t, nhUng ai ch#ng %-i h3<c th`c :`c cong % tay (ai , D"#c hay gin ,iI5 HiIt Na: JK2L,
c# x 5h h3-i bSc ,-i nhy MRt ca Na:5"chia7 2 kiIn % h9i giUa n!: 197 c^ nhia" ): :" : (t n3% n3t, c^
%j % d3 tTnh hTnh khen cG5, ,b tT: ra bRn ch#ng ,#i c+n tia: tng7
t ra cong c^ :;t ): :" git n3% n3t ,*c nh`c %-i tr3ng c"#n f2ch =\nh ca Na:5"chia ?)n ch ,*c
:;t ngi ,3 th3t kh'i Nh:\r =' Ec nhBn7 2a" khi tr#n D"a Thi can, ngi ny nî MSi cc Mi&n ch.c /0 Ma
): :" git n3% n3t h9i giUa n!: 197 bng cch b' th"#c ,;c M3 th.c !n ca >ng ta7 : :" ny b 5h h'ng
khi :;t ngi cBn MI ca n3% n3t M> tTnh !n nh: :m" th.c !n ,C b th"#c M cht t.c kh`c7 Th\3 ngi ,3 th3t
ny, nhUng k ): :" P:;t ngi ch h"y D")n ,;i Nh:\r =' t&n % Khan Nr\y M nhUng ngi ,9ng ( P ng"y&n
d3 % MT fc>ng MiIc n<ng nhRc M %a3 kh6h : nh)n d)n ,ang gnh ch"7 J9L Kong chng c^ gT ng-c nhi&n n" nhUng
ngi c^ d :" ny 5hn ,#i chXnh (ch ,;c c ch#ng HiIt Na: ca n3% n3t7 T"y nhi&n, cong chng c^ ch.ng cS
gT ,b %: (ng t' th&: %i c3 b";c ca c"#n f2ch =\nh nî rng HiIt Na: JK2L c^ d M3 ): :" ,^7
HiIc thanh trkng c^ hI th#ng cc thnh Mi&n ca ,ng K2 Na:5"chia h9i thng KhXn n!: 197 trc ti5 %i&n
hI ,n D"an hI giUa ,ng K2 Na:5"chia MSi HiIt Na: JK2L7 Kh3 tSi %1c ,^, ngy thnh %B5 ,ng K2 Na:5"chia
,*c c>ng nhBn % ngy 30 thng KhXn{1951 P:;t ngy 5ht E"Gt trc ti5 tk ngy thnh %B5 ,ng K2 =>ng ?@ng
d3 O9 KhX /inh thnh %B5 n!: 19307 2"#t tr3ng thi ks khng chin ch#ng nh5 J19~P5~L ba 5h3ng tr3 HiIt
Na:, Na:5"chia M c3 h*5 tc ch<t chj M nhia" ngi Na:5"chia h3-t ,;ng hU" hiI" tr3ng ( h*5 tc ny7 K"
cn b; K2 Na:5"chia N\3 /\a( % :;t tr3ng nhUng ngi %Cnh ,-3 nh th7 rng ta :"#n Ec ,nh %-i ng"9n g#c
HiIt Na: ca ,ng >ng bng cch t6 ch.c k niI: %Fn th. }57 KhXnh (ch n;i b; ca HiIt Na: JK2L cong :ang tXnh
chXnh th#ng /cEXt h@n % nh^: cc ,3an Na:5"chia7 K^ %j N\3 /\a( c: thGy cFn hnh ,;ng khen cG5 khi thGy
k h3-ch ca nh^: cc ,3an ,*c tn thnh h9i thng T: M MiIc n3% n3t c>ng khai thka nhBn %+ng tr"ng thnh
MSi ch ngha /a3 D"a nhUng %i tn d@ng ,#i MSi ci cht ca /a37 Nh (l hRc Na:5"chia ?aMid Khand%\r %x
%"Bn rng ( D"an hI ("y gi: MSi HiIt Na: h9i giUa n!: 197 M tTnh hTnh chXnh tr bGt 6n W Tr"ng O3a (a" khi
/a3 D"a ,i c^ %j ,C kh"yn khXch N\3 /\a( M;i MC t6 ch.c %Y k niI: MT tin M3 tXnh chGt D"an trRng ca ,ng7
/<t khc, n3% n3t :"#n c`t ,.t D"an niI: %'ng %j3 ch3 rng ,ng K2 Na:5"chia c^ ng"9n g#c tk HiIt Na:
hay ch MT %*i Xch ch"ng : c^ (an (j MSi ,ng K2 HiIt Na:7 rng ta ch r_ rng ngy (inh nhBt ca ,ng K2
Na:5"chia % b`t ,F" tk ,-i h;i n!: 190, %1c >ng ta ,*c chRn %: 5h^ bX th ,ng, ch. kh>ng 5hi tk n!: 19517
cch (l ,*c Mit %-i, nî rng ,ng K2 Na:5"chia ,-t tSi ( nghiI5 Minh D"ang khWi ,F" tk thi n3% n3t ,.ng W
ng>i M hng ,F" M Eâ b' chXn n!: gFn gi P hay t+ng th";cP D"an hI h*5 tc MSi HiIt Na:7 Thi ks ny n3% n3t
chng c^ Mai tr+ gT ,ng kb7 T b3 fK Kch :-ngh JT"ng nad\MatL Gn hnh h9i thng KhXn M /i gii thXch t-i
(a3 ngy (inh nhBt ca ,ng kh>ng 5hi % n!: 1951 : %-i % 1907 fKh1ng ta 5hi ,ia" chnh %-i %ch (l ,ngh M
:;t bi tr3ng :;t t nhBt b3, thng t tay n3% n3t Mit, nî rng f,b r_ rng M h3n h3, 5h$ h*5 MSi chXnh (ch
ca ,ng ta Ma ,;c %B5 M t ch7h J11L
/i ngy trSc khi %Y, n3% n3t ra %Inh ,Tnh ch MiIc ch"en b, b`t giU N\3 /\a( M :;t nh %Cnh ,-3 hng
,F" khc, Nay 2arang7 OR b gii M3 Tr"ng t): =ia" tra gn ninh A"#c gia, trSc kia % trng cG5 hai T"3% 2%\ng W
nhn3: n&nh nay bin thnh tr-i t$ M tr"ng t): the: MGn, bX (# 2P}17 2a" :;t thng b hnh h- M MSi :;t %3-t bn
t th1, hR b git7 Oai n!: ti5 (a", gFn hai ch4c ngn cn b; ,ng M gia ,Tnh hR b hnh D"yt (a" khi b gia: t-i
tr"ng t): gia: giU n6i ting ,;c c ny7J1}L
2a" khi ch#i b' %i&n hI %ch (l MSi HiIt Na:, Khand%\r Mit| fn3% n3t chng ba3 %)" khWi ,F" :;t k h3-ch
,b ch %1c :W c";c chin tranh t3n diIn ch#ng HiIt Na: cong nh h*5 tc hâ n>ng nghiI5 b&n tr3ng Na:5"chia
: kh>ng th\3 :;t kh">n :m" hay kh"yn c3 n3 tk 5hXa HiIt Na:h7 J13L
ii Mit tr&n t fK Kch :-ngh ch3 thGy r_ MiIc thanh trkng cong % ( ti5 n#i MiIc ch#ng ,#i chXnh (ch
cc t ca n3% n3t, nî rng :;t (# ngi tr3ng ,ng c3i MiIc ,"6i d)n ra kh'i thnh 5h# M hy b' MiIc El d4ng tian
M ti (n ri&ng % ft ch nghah7 ii b3 nî th&:| fKh1ng ta c^ %x d3 ca ch1ng ta7 H 5h3ng tr3 ,C Ec D"yt
rng ch1ng ta %: ,1ng777 T hay kh>ng t, ch1ng ta 5hi ,i ,1ng 5h3ng tr3h7 ii b3 cong kt t;i Mi ngi tr3ng
,ng ,C fch#ng %-i 5h3ng tr3 M 5hn cch :-ngh J1~L
Ngy }7 thng KhXn n!: 197, ,i 5ht thanh nhn3: n&nh ,a tin :;t t"Fn trSc Jngy N\3 /\a( b b`tL
y ban Tr"ng @ng =-i h;i =-i bib" Nh)n d)n P A"#c h;i b$ nhTn ca Na:5"chiaP th"Bn ch3 n3% n3t t-: thi ngh
MiIc fMT (.c kh'\ tr3ng Mi thngh M ch ,nh N"3n Khia %: D"yan th tSng7 Nhia" D"an (t Mi&n M;i ch3 rng n3%
n3t b thanh trkng, nhng MiIc fri ch.c M4 MT bInhh ca n3% n3t ch % ,b ch3 >ng ta rnh tay fchUa tr nhUng "ng
th#ih d3 bGt ,9ng tr3ng ,ng7 N\n A"inn tin rng n3% n3t ,C D"yt ,nh fMiIc ,i nghh (a" khi (#ng (^t D"a kh'i M4
,F" ,;c h9i giUa n!: 1977
HiIc tT: hib" ca A"inn ,a tSi kt %"Bn % n3% n3t %"i M3 :;t kh" bX :Bt M ,*c b3 MI k, kh>ng thb b
tGn c>ng M c^ thb trc ti5 ,a ra nhUng c# g`ng nh: %3-i trk tGt c nhUng ai b nghi ng c^ dXnh %X" ,n ): :"
git >ng ta7 NhUng ngi (#ng (^t M ngi tQ n-n (a" c";c thanh trkng tSi Thi can tr3ng n!: 1977 ch3 bit c^
c";c tn (t %Sn nhUng ngi ,*c gRi % fNh:\r =' coh JK^ %j % nhUng ngi ,*c E\: % c^ c: tTnh MSi HiIt
Na: M :"#n c^ chXnh (ch n;i b; >n h+a, M nhUng ngi ,*c c3i % ch#ng %-i n3% n3tL, nhUng ngi b nghi %
f5hn ,;ngh7 K$ng %1c ,^, cc nh tTnh b3 /0 W Thi can cong c^ th" nhBn tin nî r_ Ma MiIc n3% n3t t tay trc
ti5 ch h"y MiIc thanh trkng W M$ng T)y i`c Na:5"chia7 J15L
Kong chng c^ gT 5hi ng-c nhi&n MT tr3ng ("#t nla (a"{197, khi c";c thanh trkng %&n ca3, Na:5"chia tT:
cch d"y trT D"an hI bTnh thng MSi HiIt Na:7 Tr3ng khi n3% n3t ,ang %: ftr3ng (-chh ,ng M thc hiIn ch@ng
trTnh ci cch cG5 tin ca hR, r_ rng hR :"#n giU HiIt Na: tr3ng :#i D"an hI t#t7 Thng T:, :;t ,3n ,-i bib"
5h4 nU tSi th!: O N;i7 n3% n3t c+n ,^n :kng ,-i (. nh-: H!n ia tr3ng d5 k niI: ba :@i n!: nSc KRng
O+a yC h;i Kh ngha HiIt Na:7 Ngy }1 thng KhXn, :;t b"6i %Y ,*c t6 ch.c t-i 5hi trng n3ch\nt3ng W nhn3:
n&nh ,b ,nh dG" ngy :W ,F" ,ng bay tk thnh 5h# O9 KhX /inh tSi nhn3: n&nh7 K^ %j hF" nh ngi HiIt
Na: kh>ng bit rng ch :Si ngy h>: trSc, :;t tr3ng nhUng ngi b-n Nh:\r Xt 'i ca hR ,C b b`t nh#t M3
T3"% 2%\ng7
TrSc ci&n O*5 A"#c, h9i thng /i, \ng 2ary %&n ting ,C kXch HiIt Na: dC :an nhng kh>ng nî r_
t&n7 ?$ (a3, >ng ta cong ,C k&" gRi c@ D"an D"#c t ny ch3 HiIt Na: gia nhB57 =@n Ein gia nhB5 ci&n O*5 A"#c
ca HiIt Na: b O3a Ns 5h D"yt7 Ngy }t thng /i MT \ng 2ary M`ng :<t, D"yan b; trWng ng3-i gia3 23n
2\n ti5 ,-i (. nh-: M!n ia tr3ng hai ting ,9ng h97 K";c nî ch"yIn ,*c giU bX :Bt nhng ,i 5ht thanh nhn3:
n&nh :> t % fthnh thBt M th)n hU"7h J1L
=ng K2 Na:5"chia c+n %<ng %j gWi :;t 5hi ,3n g9: by fnh b3h Na:5"chia tha: gia ,-i h;i %Fn th.
t ,ng K2 HiIt Na: hR5 t-i O N;i giUa thng Kh-57 HiIc gWi 5hi ,3n ,i tha: d cong nh ,iIn M!n ch1c :kng
tk gngk3r nad3Mat Jt&n Nh:\r =' thng t d$ng ,b gRi T6 ch.c Kch :-ng Na:5"chia trSc khi ,ng K2
Na:5"chia ra c>ng khaiL % :;t 5hFn c# g`ng nh: d"y trT ba :<t D"an hI bTnh thng7 ci fch1c :kng n9ng
nhiIth ca nhn3: n&nh gWi ch3 HiIt Na: JK2L nî rng Na:5"chia M HiIt Na: fkq3 di tTnh ,3n kt chin ,G"
M tTnh hU" ngh anh \: %: b$ng %&n ngRn %la ,G" tranh cch :-ngh7J17L =iIn M!n ny d3 O N;i c>ng b# nhng
,i 5ht thanh nhn3: n&nh %-i chng th>ng b3 gT7 H3 %1c nhUng ngi c^ c: tTnh MSi HiIt Na: ,ang b nh)n
Mi&n an ninh n3% n3t (!n ,"6i, MiIc 5ht ,i :;t bn tin nh th ( g)y E3 tr;n tr3ng hng ngo K2 Na:5"chia7
/#i (* hCi Ma :;t ci&n bang
HiIt Na: nghi ng c^ ( gia t!ng ,n 5 tr3ng n;i b; Na:5"chia nhng kh>ng bit r_7 Tr3ng b"6i nî
ch"yIn ri&ng MSi :;t d" khch Thi th";c cnh t h9i c"#i n!: 197, th tSng HiIt Na: JK2L nh-: M!n =9ng by
t' D"an t): ca >ng ta Ma ( an t3n ch3 f:;t Mi ngi b-n Na:5"chiah7 /;t (# nh c" ng3-i gia3 thi 2ihan3"k
%Cnh ,-3 chXnh 5h khng chin Mit th ch3 b-n hU" ca hR W O N;i trSc khi hR tk i`c Ninh bay Ma nhn3: n&nh7
89i tk ,^, kh>ng ngh\ tin t.c gT Ma hR c7 J1tL
K^ thb O N;i kh>ng bit r_ tTnh hTnh thanh trkng W Na:5"chia nhng c^ bit nhUng th$ hn tr3ng n;i b;
nSc ny7 =F" thng ia n!: 1977, :;t nh ng3-i gia3 HiIt Na: nî MSi t>i W HiIt Na: % c^ f,G" tranh nghi&:
trRngh b&n tr3ng n;i b; ,ng K2 Na:5"chia, giUa nhUng ngi >ng ta gRi % f/;t tr!: 5hFn tr!: th)n /a3Pn3%
n3th M nhUng ngi ,*c gRi % th\3 f,ng %#i >n h+ah7 NhUng ngi th\3 ,ng %#i >n h+a c3i nh th)n HiIt
Na:, M >ng ta ti&n ,3n rng fc"#i c$ng hR (j ginh ,*c th`ng %*i7h =9ng cong ,9ng D"an ,ib: MSi nh^: ny khi
>ng ta nî MSi d" khch Thi Gy Ma hy MRng fnhUng c";c cch :-ng ch)n chXnhh (j n6i dBy W Na:5"chia7 Oy MRng
ny b";c O N;i giU tTnh %ng giang t#t tr3ng khi tT: 5h@ng cch ,#i ,F" MSi thch th.c ca n3% n3t7 K^ %j MiIc Gy
M*t ra ng3i D"an t): Ma nhUng MGn ,a 5ht tribn tr3ng n;i b; Na:5"chia : HiIt Na: (dn (ng c1i :Tnh ,b %:
M"i %+ng n3% n3t7 OR kh>ng :"#n t-3 th&: nhUng bGt %*i gia3 h3 M nh^: b-n hU" ca O N;i ,ang b d9n M3 g^c
tng tr3ng n;i b; ,ng K2 Na:5"chia7 =F" thng Oai n!: 1977, :;t ,3n ,-i bib" 5h4 nU ,*c O N;i gWi ,i
nhn3: n&nh ,b cng c# tTnh ,3n kt7 Ngy 15 thng Oai, th. trWng ng3-i gia3 HiIt Na: O3ng M!n c*i tSi
nhn3: n&nh tr3ng :;t ch"yn ,i th!: hai ngy kh>ng ,*c c>ng b#7 NhiI: M4 chXnh ca >ng ta % th"yt 5h4c
Na:5"chia tha: gia :;t h;i ngh cG5 ca3 Ma =>ng ?@ng7 O N;i :"#n tr4c E"Gt Ma nSc nhUng ngi
Na:5"chia tr#n D"a HiIt Na: tr3ng :Gy thng trSc ,b %: d" bF" kh>ng khX ng3-i gia3 M t-3 ( h*5 tc t3n
Mn giUa hai nSc7 J19L Nhia" %1c, MiIc tr4c E"Gt Ma nSc ba3 g9: c nhUng 5hFn tl EG" tr3ng khi thi hnh cc dch
M47 Tr3ng hnh ,;ng nh MBy, h9i ,F" n!: 1977, HiIt Na: dnh ch3 Nh:\r =' D"yan chRn ~9 ngi tQ n-n t-i :;t
tr-i W /;c Oâ ,\: Ma nSc ,b ,6i %-i :;t t&n ,F" c@7J}0L
T"y nhi&n, Na:5"chia tk khSc x ,nh hR5 th*ng ,nh7 OR thGy rng ,a ngh ,^ % :;t bng ch.ng Ea h@n
nUa MiIc HiIt Na: kh>ng ngkng c# g`ng ,<t =>ng ?@ng dSi nh h"Wng ca HiIt Na:7 Thng Oai n!: 197,
nhn3: n&nh cnh gic, 5hn .ng MSi danh tk fD"an hI ,<c biIth d$ng ,b :> t D"an hI giUa HiIt Na: MSi c37 O9i
thng Kh-5 n!: 197, ( cnh gic ny ,*c D"an t): ,<c biIt khi O N;i th>ng b3 rng D"an hI thng trc ,<c
biIt MSi Na:5"chia % :4c ti&" %)" di ca KRng (n HN7 K2 HiIt Na: c>ng b# D"yt t): ca hR rng HiIt Na: (j
d"y trT M 5ht tribn D"an hI ,<c biIt giUa nh)n d)n HiIt Na: M nh)n d)n c3, Na:5"chia anh \:, t!ng cng
,3n kt chin ,G", tin tWng nha", h*5 tc %)" di M MiIn tr* hV t@ng tr&n :Ri %Cnh Mc777 ,b ba nSc c^ thb trW
thnh :;t hiI5 h;i c$ng nha" ,G" tranh gii 5h^ng ,Gt nSc M h*5 tc :Ci :Ci tr3ng E)y dng M b3 MI E. (W MT
nan ,;c %B5 M thnh M*ng ca :Vi nSc7J}1L
O9i c"#i thng 3{1977, (a" c";c thanh trkng b`t ,F" h9i
thng KhXn trSc, %3-i b' hng tr!: cn b; M ,b n3% n3t kib: (3t ,ng ch<t chj h@n, ,>i khi nhn3: n&nh gii
thXch gii 5h5 c"#i c$ng ,#i MSi ( ,\ dRa ca HiIt Na:7 T"9ng nh n3% n3t D"yt ,nh %3-i b' D"an hI bTnh
thng giC M MSi HiIt Na:7 =C ,n %1c tin hnh chin dch tr4c E"Gt tGt c (# ngi HiIt Na: c+n W %-i
Na:5"chia M thc hiIn cc c";c tGn c>ng M3 HiIt Na:7
83( 2ar3\"n, :;t ngi th* :y E\ h@i (#ng (^t (a" thi ks Nh:\r =' kb %-i nhUng ngy gia3 ,;ng Gy7 =^
% h9i ,F" thng T{1977 W "d3ng7 Tr3ng khi ch Mi&n D"Bn trWng Nh:\r =' tSi ch th MiIc (la chUa cc E\,
2ar3\"n c!ng c6 ra ,Rc % th tr&n bn anh ta c^ ,^ng dG" fian ch ,-3 t70h, ngy ghi % ngy 1 thng T{19777
H3 %1c ,^, anh ta kh>ng bit bX (# t70 % y ban Tr"ng @ng ,Fy D"yan %c h3<c % ci b^ng ca gngkar Jt6 ch.cL7
Nhng ( ch ,-3 %-nh %$ng tr3ng b.c ,iIn nî r_ rng| TGt c nhUng ngi HiIt Na: W tr3ng D"Bn M tGt c nhUng
ngi Nh:\r nî ting HiIt hay c^ b-n b HiIt Na: (j b ,a tSi c@ D"an gn ninh A"#c gia7 2ar3\"n c: thGy %-nh
:Tnh7 Ngay tk khi c+n % tr :9 c>i, 2ar3\"n ,C ,*c >ng ch garag\ ngi HiIt W nhn3: n&nh n">i nGng7 2ar3\"n
kh>ng nhUng nî ,*c ting HiIt : c+n %Gy M* HiIt Na:7 /ay :`n % M* anh ta tr>ng kh>ng gi#ng ngi HiIt M
ngay c nhUng ngi tr3ng h*5 tc EC cong kh>ng bit ch Gy % ngi HiIt hay bit ch Gy nî ,*c ting HiIt7 2a"
khi (la E3ng chic E\ u\\5 ch3 y ban D"Bn, 2ar3\"n M;i Mng Ma nh b3 ch3 M* hay7 Kh Gy cong bit r9i7 /;t
ngi ,n b HiIt Na: W tr3ng %ng Mka b Nh:\r =' %Gy gBy %Sn ,nh tSi cht M ch>n 5hXa ng3i %ng (a" khi b`t
ch9ng b ta % ngi Nh:\r ,i 5h rkng7 Hi ngy (a", ngi ch9ng Ma thGy nh tr#ng kh>ng7 Ong E^: (* hCi, %<ng
%j D"ay ,i, kh>ng ai d: nhTn >ng ch9ng7 cang thang tr3ng %ng, r9i anh ta tT: ra chV kinh hCi Gy P:;t bn tay ,<t
tr&n nG: :; :Si ,`57 rng ta nhBn ra bn tay ca M* nhng kh>ng bit nî nh th n37 Tk thng ia, tr3ng khi
ch"en b Mo trang ,nh nha" MSi HiIt Na:, cc ,@n M D")n ,;i Na:5"chia W kh" 5hXa ,>ng kh>ng c+n giU nhiI:
M4 (n E"Gt ,b ch"en b chin ,G"7 TSi 30 thng T {1977, Nh:\r =' tGn c>ng :;t %3-t cc %ng :-c M th trGn dRc
th\3 bi&n giSi tnh gn Giang tr3ng %" Mc (>ng Kl" c3ng, git h-i d)n thng M ,#t nh cla ca hR7 Kh ri&ng
c";c tGn c>ng M3 Tnh ii&n cong ,C git :;t tr!: ngi d)n thng7 /;t n!: (a", ,n th!: th trGn :a D"i ny,
t>i ngh\ nhia" ngi (#ng (^t nh`c %-i ,&: kinh hCi 30 thng T{1977 Gy7 2 thc, d$ Na:5"chia ,C tGn c>ng cc
tnh dRc bi&n giSi HiIt Na: tk thng Gi&ng{1977 nhng hR chRn ngy 30 thng T ,b :W ra c";c tGn c>ng dU d;i
nh.t MT ngy ,^ c^ rGt nhia" x ngha7 =^ % ngy HiIt Na: JK2L t6 ch.c %Fn th. hai k niI: gii 5h^ng :ian Na:
M ch"en b ngy %Y ca3 ,;ng P,^ % ngy ,3n kt D"#c t ca c>ng nh)n7
O N;i ,nh c";c MSi =<ng
K^ ( ngB5 ngkng M 5hGn khWi W O N;i D"a ting :y t\%\ty5\ %ch cch tr3ng b; Ng3-i gia3, b3 tin Ma
ci cht ca /a37 Hi thng kb tk khi Kh" n cai cht h9i thng Gi&ng{197, cc bn b3 c3 tk i`c Ninh gWi Ma
nî r_ MiIc tranh ginh D"yan %c c!ng thng tr3ng ,^ nh^: cG5 tin t"9ng nh th`ng th, ,ia" ,^ kh>ng ai ch#i ci7
K^ thb n3 ci cht ca /a3 cong % h9i ch">ng b3 tl ch3 5h\ t t ra, O N;i cong hy MRng nh th7 Nh>ng ,b
:Gt c@ h;i %Gy %-i %+ng tr"ng thnh tr3ng :#i D"an hI ,C b!ng gi, HiIt Na: ch3 :;t ch"yn bay ,<c biIt :ang
M+ng h3a tang ,n i`c Ninh7 OF" ht thnh Mi&n b; chXnh tr ca ,ng K2 HiIt Na: tB5 tr"ng t-i t+a ,-i (. Tr"ng
O3a hTnh d-ng gi#ng nh ci ch$a ,b Mit %i chia b"9n M3 (6 tang7
Ngy 1} thng /i khi ngh\ tin b`t giU fb %o b#n t&nh, HiIt Na: kh>ng dG" gi: nVi M"i :kng7 /;t Mi&n
ch.c HiIt Na: b9ng b;t nî MSi 5h^ng Mi&n b3 ch":anitq ca nh5 rng fN!: tSi anh ta c^ thb ,i i`c Ninh ,a
tin Ma ( 5ht triYn tTnh hTnh W ,^7h J}3L =^ ch % :;t ( ti&n ,3n h3n t3n cng ,iI" khi nhUng thnh Mi&n
ch#ng ci&n y> ca ,ng KRng 2n nh5 kh>ng ,*c ,^n ch3 W Tr"ng O3a7 A" thBt HiIt Na: hy MRng D" nhia"
M3 MiIc 5h\ cc t b %3-i trk7 Tr"ng O3a (j D"ay %-i D"an ,ib: ca hR, bSt ch ngha Kha"Min h@n M thi ,; thc
t h@n tr3ng khi ,#i 5h^ MSi HiIt Na:7 N" ,ng %#i >n h+a h9i c"#i thi Kh" n cai M =<ng Tib" iTnh,Pngi
,C tkng b ( nh4cP %-i n6i %&n W Tr"ng O3a, c^ %j O N;i ,*c th>ng c: h@n Ma M th ,;c %B5 ca hR7
=-i (. HiIt Na: t-i Tr"ng O3a, Ng"yYn TrRng Hnh nî MSi Mi ,9ng nghiI5 rng n" =<ng trW %-i n`:
D"yan thT :;t gii 5h5 ch3 MGn ,a Tr"ng O3a M HiIt Na: tranh ci ch D"yan cc h+n ,3 W ng3i kh@i bibn
Tr"ng O3a Jbibn =>ng, ndL (j ,-t ,*c7 Hnh nî rng khi t6ng bX th c& ?"mn g<5 =<ng h9i thng KhXn{ 75, =<ng
c^ ,9ng x (a" ny 5hi hR5 ,b th@ng th3 MGn ,a ny7 Nhng ngay tk khi b`t ,F" chin dch ch#ng =<ng h9i c"#i
n!: 1975, i`c Ninh %: ch3 tTnh hTnh th&: kh^ kh!n bng cch t"y&n b# rng ( kiIn cc h+n ,3 % kh>ng thb
th@ng th"yt MT fn^ % M$ng ,Gt thi&ng D"& :h7 HiIc =<ng 5h4c h9i D"yan %c, th\3 HiIt Na: hy MRng, (j ,\: %-i
:;t tTnh hTnh thc tiYn h@n7 J}~L
HiIt Na: ,ang W giUa thi ks k h3-ch n!: n!: %Fn th. hai khi c^ tin tk i`c Ninh ,a tSi7 O@n :;t n!:
D"a, cc nh %Cnh ,-3 O N;i ,i M+ng cc nSc kh#i EC h;i ch ngha, c# g`ng b3 t3n MiIn tr* ch3 k h3-ch ca
hR7 Kh c^ Tr"ng O3a % nSc EC h;i ch ngha %Sn tk ch#i :Ri ( ca: kt c^ tXnh cch %)" di7 HSi MiIc %3-i trk
nh^: cG5 tin ra kh'i D"yan %Cnh ,-3, O N;i :"#n Ec ,nh khi n3 thT Tr"ng O3a thay ,6i x kin ca hR7 Ngy 15
thng /i, ba ngy (a" khi c^ bn b3 c3 Ma ( (45 ,6 ca nh^: cc ,3an, O N;i gWi :;t b.c th ch3 i`c Ninh
y&" cF" MiIn tr*7 T"y nhi&n, ch3 :Ci tSi thng Kh-5, O N;i kh>ng nhBn ,*c 5h1c ,57 c1c ,^ HiIt Na: ,ang t6
ch.c ,-i h;i ,ng t-i D"ng trng ia =Tnh7 Nh>ng c^ ,-i bib" Tr"ng O3a tr3ng (# }9 ,-i bib" cc ,ng anh \:
tha: d ,-i h;i7 HiIc nFy ,b %-i Gn t*ng :;t ): :" tr3ng chXnh (ch ca HiIt Na:7 KhXnh (ch ng3-i gia3 trRng
y" ca ,ng % tB5 tr"ng M3 kh#i kh>ng %i&n kt M Th giSi Th. ia, %3-i trk MGn ,a c!n bn chia rj /3(c3] M
i`c Ninh7 /<c d$ ,ng KRng (n HiIt Na: nhBn ,nh khc MSi Tr"ng O3a Ma ch ngha , D"#c /0, nh % :#i ,\
dRa chXnh ch3 h+a bTnh th giSi, HiIt Na: ca ng*i Tr"ng O3a %mn ci&n y> Ma nhUng thnh D" ca cc nSc ny7
T"y nhi&n, HiIt Na: cong nî r_ ra hR kh>ng tin tWng bGt c. :;t kib" :m" cch :-ng n3| /Vi D"#c gia t 5ht
tribn chin %*c M chin th"Bt thXch h*5 MSi ,ia" kiIn ri&ng ca :Vi nSc7
HiIc Tr"ng O3a chB: 5hn .ng ,#i MSi %B5 trng HiIt Na: kh>ng ,.ng Ma 5h\ n3 chG: d.t M3 c"#i
thng Oai {19777 K"#i c$ng i`c Ninh 5h1c ,5 th ca HiIt Na: h9i thng :i n!: trSc P:;t b.c th gi cS Ein
MiIn tr* nhng thc chGt :"#n bit thi ,; ca cc nh %Cnh ,-3 i`c Ninh thi hB" /a3P Th cong %ch (7 Tr"ng
O3a kh>ng thb ,5 .ng ,*c y&" cF" ca HiIt Na: Ein gi15 ,7 i`c Ninh nî MSi :;t 5h^ th tSng HiIt Na:
,ang Ming th!: rng chXnh Tr"ng O3a ,ang %C3 ,C3 ,b th3t ra kh'i ( 5h h3-i d3 fb %o b#n t&nh t-3 ra, ,ang b
,;ng ,Gt nghi&: trRng7 J}5L
=)y kh>ng 5hi ch % :;t ( th3i thc M cong kh>ng , %x d3 ,b gii thXch MiIc tk ch#i ca Tr"ng O3a7
2a" gFn :;t thB5 ni&n E3 tr;n M ,G" tranh n;i b;, ( tn 5h d3 ,;ng ,Gt ta tnh O9 i`c J7{197L git cht gFn
700 ngn ngi, h@n :;t triI" ngi kh>ng nh W, tTnh hTnh kinh t Tr"ng O3a rGt bt bt7 T"y nhi&n tTnh hTnh ,^
cong kh>ng ng!n MiIc 5hi >ng Zang i ,i nhn3: n&nh M3 thng Kh-5 ,b kx th'a Sc MiIn tr* ch3 Na:5"chia,
c"ng cG5 ft3n b; trang thit bh7 cx d3 Tr"ng O3a trT h3Cn tr %i th Ein MiIn tr* :Si ca HiIt Na: c^ %j % d3 tTnh
hTnh chXnh tr bGt 6n W i`c Ninh7 ThBt ra, Tr"ng O3a 5hi :Gt b#n thng :Si tr %i th Ein MiIn tr* ca HiIt Na: %
MT nhUng tranh %"Bn tr3ng n;i b; Ma MiIc ny7 N;i d"ng c";c tranh %"Bn kh>ng ba3 gi ,*c c>ng b# nhng 5hXa HiIt
Na: hy MRng :;t ,ng %#i >n h+a :Si W i`c kinh d3 =<ng d"yIt %-i nhUng (ai (^t7 /Ci ,n c"#i n!: 197t, khi
=<ng trW thnh :;t nh %Cnh ,-3 M> (3ng, M d3 tTnh hTnh D"#c t thay ,6i, =<ng :Si ht (.c c@ng D"yt MSi k th$
HiIt Na:7 H3 :$a E")n 1977, kh>ng d3 nh^: th\3 /a3 tB5 tr"ng D"anh O3a A"#c nh3ng, cong kh>ng d3 nh^:
thc t D"anh =<ng , an t3n ,b ,a ra :;t chXnh (ch ng3-i gia3 :Si, ,<c biIt ,i ng*c MSi chXnh (ch ,C c^ tk
19757 Tr3ng ci nhTn cay ,`ng d3 MiIc tranh chG5 %Cnh th6 t-3 ra, O N;i ,C3 ng*c chXnh (ch ,#i El MSi nh^: d)n
thib" (# Tr"ng O3a W HiIt Na: M hSng Ma MiIc E)y dng :;t " th W =>ng ?@ng, :;t thc t : Tr"ng O3a
kh>ng dY gT c^ ,*c7 Kc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a cFn c^ D"an ,ib:, ( ng4y biIn, :;t %3-t c# g`ng chXnh tr ,b
kh"yn khXch HiIt Na: tT: ki: chXnh (ch ,;c %B5 M kh>ng gii thXch D"an t): ca hR Ma an ninh ca HiIt Na:7
Thay MT h3an h> nhUng c# g`ng ca HiIt Na: nh: ci thiIn D"an hI MSi T)y 5h@ng, t-3 c)n bng MSi /3(c3] thT
cc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a %-i nh!n :y trSc ch"ybn bin ny7 K"#i c$ng, (.c n<ng ca hng ngn n!: %ch (l ,>
h; M :#i (* hCi Ma %i&n :inh HiItPy> D"yt ,nh c3n ,ng 5hi th\3 % ,#i ,F" MSi O N;i7 N^ % c)y gBy h@n %
c c r#t7 KhRn c3n ,ng tr"yan th#ng M an t3n chXnh tr, i`c Ninh t :Tnh hy b' :;t (.c ,ey Mmn c+n hSng
Ma 5hXa HiIt Na:7
Tr3ng khi Tr"ng O3a ,5 .ng nh' giRt hy MRng ca O N;i :"#n EXch %-i gFn h@n, hR Sc :"#n nhUng
ngi %Cnh ,-3 :Si W Tr"ng O3a (j ri Ea bRn Nh:\r ='7 T"9ng nh ( Ea cch giUa hai b&n cong c^ 5hFn gia
t!ng7 2a" 5 thng %@ % M$ng =>ng Na: z MT i`c Ninh ,ang g<5 c@n r#i %3-n, cc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a :;t %Fn
nUa %-i ch1 t): M3 M$ng ny7 Tr3ng :;t c# g`ng r_ rng ch3 thGy c^ n.t r-n W Tr"ng O3a % MT chXnh (ch cG5 tin
tr3ng thi gian D"a, tXnh thc d4ng ca Kh" n cai, b M* gâ ca >ng nFy, =<ng ?nh Kh)", MSi (. :-ng ca3 cG5
hng ,F" ca Tr"ng O3a ,i th!: /in =iIn7 K";c Ming th!: ny ti5 n#i nhUng c";c Ming th!: trSc W naki(tan
M TXch can7 2a" nhia" thng M`ng b^ng W i`c Ninh, \ng 2ary %-i ,i Tr"ng O3a M ,*c cc Mi&n ch.c ca3 cG5 :i
tiIc7 O N;i %" t): tSi ( c^ :<t ca tSng pang 2hangr3ng, 5h^ tha: :" trWng D")n ,;i Tr"ng O3a tr3ng bUa
tiIc ngy 31 thng ia d3 5h^ th tSng cx Ti&n NiI: kh3n ,Ci \ng 2ary7 2 hiIn diIn ca tSng pang c^ thb ch3
thGy Tr"ng O3a ,C %&n %ch trTnh h*5 tc D")n ( MSi Na:5"chia7
Tr"ng O3a kh"yn khXch Na:5"chia M*t D"a th ,.ng ,@n ,;c M M\ MCn cc nSc kh>ng KRng (n W tr3ng
M$ng7 GiSi tr"yan th>ng Tr"ng O3a M#n %" x ( i: %<ng ,ng ng ca th. trWng Ng3-i gia3 nhan Oian D"a ch"yn
,i th!: cc nSc tr3ng OiI5 O;i =>ng Na: z Jg(\anL h9i thng iy{197 Jc";c Ming th!: ,F" ti&n tk khi chin
tranh chG: d.tL ,C kh"yn khXch \ng 2ary ,i th!: cc nSc tr3ng M$ng7 =b trGn an, \ng 2ary :ang tSi ch3 cc
nSc /C cai, 2inga53r\, M /in =iIn, :;t ,iIn M!n nî rng kh>ng c^ ( kt h*5 thnh f=>ng ?@ng ='h dSi
( kib: (3t ca O N;i7 \ng 2ary nî MSi 5h^ th tSng 2inga53r\ 2innatha:by 8aaratna: rng fNgi
Na:5"chia kh>ng tin M3 ci&n bang =>ng ?@ngh7 2a" ,^, >ng ta ti5 t4c b3 ch3 2inga53r\ bit MiIc tranh chG5
bi&n giSi giUa Na:5"chia M HiIt Na:7 \ng 2ary nî Pr_ rng ng*c MSi ( c> %B5 hiIn t-i ca Na:5"chiaP ,ia" ,Gt
nSc >ng ta :"#n % :#i D"an hI %ng giang t#t M b">n bn MSi 2inga53r\7
\ng 2ary ti5 t4c ch"yn th!: cc nSc =>ng Na: z (a" nhia" thng i: %<ng trSc MiIc Tr"ng O3a c>ng
khai ,+i nhUng h+n ,3 W M$ng bibn Na: Tr"ng O3a7 /;t bi tr&n t nhBt b3 Tr"ng O3a 5ht hnh h>: 1~ thng
3{1977 nh`c HiIt Na: nhS rng Tr"ng O3a ti5 t4c ,+i ,3 Trng 2a J25rat%y (%and(L7J}7L NhUng %i t"y&n b# tk
nhn3: n&nh M i`c Ninh ngy 17 thng T{1977 tr3ng %Y k niI: chin th`ng %Fn th. hai ca Nh:\r =' ch3 thGy
kh>ng c+n gT nghi ng MiIc Na:5"chia :"#n t-3 th&: c!ng thng MSi HiIt Na: cong nh gia3 Sc ca Tr"ng O3a
MSi ch ,; n3% n3t7 Tr3ng :;t bUa tiIc t-i nhn3: n&nh, \ng 2ary Ec nhBn :>t cch :@ h9 MiIc thanh trkng nhUng
5hFn tl th)n HiIt Na:7 T-i :;t bUa tiIc W i`c Ninh tr3ng c$ng thi gian, b; trWng Ng3-i gia3 Tr"ng O3a O3ng
O3a h3an h> Na:5"chia ?)n Kh ,C ftriIt 5h ,*c ): :" 5h h3-i ca k th$ W tr3ng M ng3i nSch7 rng ta
b3 ,: MSi Na:5"chia rng Tr"ng O3a (j ti5 t4c chXnh (ch ng3-i gia3 ca /a3 bng cch %i&n :inh MSi nhUng
nSc nh' ch#ng %-i cc nSc %Sn ,ang ): :" %Bt ,6, can thiI5 n;i b; h3<c .c hi57 O3ng O3a nî fKh1ng ta tin
M3 t@ng %ai ca hai d)n t;c Tr"ng O3a M Na:5"chia c$ng ,i tr&n c3n ,ng chin ,G" ch"ngh7 J}tL
Kh hai t"Fn (a" khi nhUng %i kh"yn khXch nh MBy ,*c ,a ra, Nh:\r =' :W :;t c";c tGn c>ng %Sn M3
HiIt Na:7 HiIt Na: tr ,a bng kh>ng kXch MSi %3-i :y bay g37 d3 /0 ,b %-i7 T"y nhi&n, c hai 5hXa ,a" kh>ng
%3an b3 gT Ma ( E"ng ,;t Ey ra W bi&n giSi c7 A"a hTnh th.c :;t M!n th ng3-i gia3, %i cnh c3 ,F" ti&n kh>ng
,*c c>ng b# ca HiIt Na: gWi ch3 Na:5"chia, :Ci tSi ngy 7 thng 2" :Si ,*c gWi ,i, :;t ngy trSc khi
nh-: M!n =9ng tSi i`c Ninh7 i; trWng Ng3-i gia3 HiIt Na: tra3 th ny ch3 23 Nh\ang, ,-i (. Na:5"chia ?)n
ch t-i O N;i, ,a ngh th3 %"Bn W cG5 ca3 ,b Eqt %-i MGn ,a bi&n giSi M chG: d.t fnhUng ( kiIn ,m: :"h P r_
rng nî tSi MiIc Nh:\r =' tGn c>ng M3 Tnh ii&n M nhia" n@i khc tr3ng tnh gn Giang7 cFn ,F" ti&n HiIt Na:
ch tay t# c3 cc nh %Cnh ,-3 W nhn3: n&nh7 i.c c>ng h: nî rng fHiIc El d4ng nhUng %c %*ng Mo trang
,ng kb tGn c>ng ,9ng thi tr&n :;t kh" Mc r;ng %Sn tr3ng :;t thi gian %)" di kh>ng thb % ( :anh ,;ng ca
chXnh D"yan ,a 5h@ngh7 K>ng h: h'i fc^ 5hi ,)y % hnh Mi 5h-: t;i ca :;t nh^: ngi, ca nhUng ngi c^
,F" ^c EG" Ea, c# g`ng 5h h3-i tr"yan th#ng ,3n kt M hU" ngh kt h*5 hai ,ng M hai d)n t;c ch1ng tah7J}9L
/;t ngy (a", t fA")n =;i Nh)n ?)nh %Fn ,F" ti&n c>ng khai nî tSi MGn ,a bi&n giSi, k&" gRi (dn (ng
chin ,G", ,ey %$i nhUng c";c tGn c>ng bGt thFn ca ,ch7 T"y nhi&n, :Ci ,n 197t, d)n ch1ng HiIt Na: :Si ,*c
th>ng b3 r_ rng k th$ n3 M M$ng n3 tr&n bi&n giSi b tGn c>ng7
Ngy 1t thng 2" Na:5"chia 5h1c ,5 ,a ngh ca HiIt Na: th@ng th3 MGn ,a bi&n giSi, nî rng c^ thb
E\: Eqt tSi MGn ,a ny f(a" :;t thi gianh khi tTnh hTnh trW n&n bTnh thng7J30L /;t t"Fn (a" khi Na:5"chia %Fn
,F" ti&n ,a ra nhUng %i b^ng gi^ Ma nhUng MiIc r`c r#i MSi HiIt Na:, hR kh\n ng*i cn b; M chin ( th";c tnh
Na:53t, gi5 ranh MSi HiIt Na: ,C fhy (inh ,b b3 MI M gTn giU :Ci :Ci %Cnh th6, bibn M nSc M cc hi ,37h
J31L
i`c Ninh nh\ r!ng
2 ("y (45 nghi&: tr3ng tr3ng D"an hI MSi Na:5"chia Ey ra tr3ng khi tSng H_ Ng"y&n Gi5, b; trWng
A"#c 5h+ng ,ang Ming th!: ci&n y> M cc nSc =>ng "7 Kc nh %Cnh ,-3 HiIt Na: d d<t M %3 %`ng b3 MI
tXnh cch ,;c %B5, kh>ng :"#n i`c Ninh thGy hR c>ng khai %i&n :inh MSi /3(c3]7 Ngay kh"ynh hSng chXnh tr M
nh" cF" kinh t b";c hR ,i gFn h@n MSi /3(c3], hR cong thGy rng Tr"ng O3a D" D"an trRng M ng"y hib: n" hR
ch#ng %-i nSc ny7 H3 thng 2", chng ba3 %)" (a" khi tk /3(c3] trW Ma, tSng Gi5 thc hiIn c";c fth!: Ming
th)n hU" chXnh th.ch Tr"ng O3a, dmn ,F" :;t (# ,>ng ,-i bib" D")n (, ng3-i gia3 t@ng t nh 5hi ,3n >ng ta
%Cnh ,-3 ,i ci&n E> trSc ,^ MBy7 T"y nhi&n, c";c Ming th!: ny rGt t9i tI7 nhXa HiIt Na: t.c giBn MT Gi5 kh>ng
,*c ti5 ,^n W 5hi trng cong nh :i tiIc :kng th\3 nghi %Y ca tSng \ uianying, ,-i diIn 5hXa ch nh7 TGt
c nhUng c";c th3 %"Bn ch diYn ra MSi nhUng nh %Cnh ,-3 h-ng hai7 Gi5 %: ch3 ngi Tr"ng O3a ch3ng Mng
bng cch tit %; rng cc c# MGn Tr"ng O3a ca Nh:\r =' ,C b b`t cF: t$ h9i thng N!: tr3ng c";c tGn c>ng ca
HiIt Na:7 J3}L
=b by t' bGt :Cn MiIc Tr"ng O3a El ( tI MSi Gi5, t nhBt b3 fA")n ,;i Nh)n d)nh ca HiIt Na: in n@i
trang ,F" cc b3 c3 Ma c";c Ming th!: ca Gi5 W i`c Ninh, c)" ch"yIn b3 tng MiIn O N;i c^ trng by :;t
ngn n!: HiIt Na: ch#ng %-i Tr"ng O3a ,b ginh ,;c %B57
Ngy t thng 2", :;t ngy (a" khi Gi5 ri i`c Ninh, th tSng nh-: M!n =9ng dkng ch)n W i`c kinh
tr&n ,ng tk /3(c3] Ma7 O9i thng T, khi dkng %-i W th ,> Tr"ng O3a tr&n ,ng ,i nari(, =9ng ,C tT: cch
th3 %"Bn nhia" MGn ,a khc nha"7 i)y gi %-i (`5 E5 c";c hR57 =9ng ch)n thBt ng9i nî ch"yIn MSi 5h^ th tSng
cx Ti&n NiI:, cnh tay 5hi 5h4 trch kinh t ca th tSng Kh" n cai trSc ,)y, tkng c^ D"an hI %)" di tSi MiIc
MiIn tr* ch3 HiIt Na:7 Nhng %Fn ny HiIt Na: kh>ng ,a ra :;t danh (ch Ein MiIn tr* ca i`c Ninh7 cx ,a ch3
=9ng :;t gic th P %i than trch ch#ng %-i HiIt Na:7 rng ta t# c3 HiIt Na: th\3 ,"6i chXnh (ch ch#ng Tr"ng
O3a tr3ng %i nî cong nh tr3ng hnh ,;ng7 N!: 1975, Tr"ng O3a c^ ,a ngh hR5 th3 %"Bn MGn ,a bi&n giSi7 cx
nî MSi =9ng| fNhng chXnh >ng, tr3ng khi g-t b' MiIc th3 %"Bn MSi ch1ng t>i, thT %-i ti5 t4c ch3 ngi %qn %1t M3
Tr"ng O3a :;t cch bGt h*5 5h5, ,+i h'i ,Gt ny ,Gt kia % ca HiIt Na:777 r9i ,nh nha" M c^ nhUng hnh ,;ng
b-3 %c khc7h J33L
rng ta t# c3 cc bin c# Ey ra W bi&n giSi gia t!ng tk 100 M4 n!: 197~ %&n 900 n!: 1977 cx Ec nhBn
%Cnh th6 ca Tr"ng O3a W M$ng bibn Na: Oi nh ,3 O3ng 2a M Trng 2a, HiIt Na: tGn c>ng M chi:
Trng 2a n!: 1975, bin n^ thnh :;t MGn ,a %Sn ,b tranh ci7 cx cong t# c3 O N;i 5hn b;i %i ca: kt trSc
bng cch trGn 5 tr1 d)n Tr"ng O3a W HiIt Na:7 O N;i kh>ng ba3 gi tit %; 5hn .ng ca =9ng khi b cx ,a %&n
gh b c37 Th\3 ngi Tr"ng O3a, >ng ta nî MGn ,a cc h+n ,3 thay ,6i ,;t ng;t % d3 tTnh tr-ng cG5 bch ca
chin tranh7 =9ng ,5 %-i rng tr3ng khi bBn r;n MSi chin tranh ch#ng /0 M cFn Tr"ng O3a MiIn tr*, HiIt Na:
kh>ng thb ,<t nhia" ch1 t): tSi MGn ,a cc h+n ,37 2 ,#i ,F" ch"a cht giUa hai c" ,9ng chX t-i =-i 2Cnh =ng
Nh)n ?)n i`c Ninh diYn ra ,C r_ rng7 NhUng ,iI" b; giC M, nhng c)" ch"yIn b^ng gi^, M MiIc ,C kXch c>ng
khai ,a tSi nhUng %i ch): bi: M ,#i ,F" tI h-i7 2 ,4ng ,; thT cha tSi nhng r!ng c' thT ,C nh\ ra7
TTnh hU" ngh b E1c 5h-:
2 r`c r#i tr3ng ch"yn ,i Tr"ng O3a ca tSng Gi5 M c";c ,#i ,F" gay g`t giUa nh-: M!n =9ng M cx
Ti&n NiI: h9i thng 2", P :;t thng (a" khi Nh:\r =' tGn c>ng dU d;i M3 HiIt Na: P, ch %: ch3 O N;i khen
tr@ng tT: ki: an t3n7 Ha 5hXa HiIt Na:, nhUng bin c# tk thng T ,n thng 2" %: ch3 hR th&: cng c# %+ng
tin ,C %)" rng chXnh an ninh ca HiIt Na: c;t ch<t MSi an ninh c3 M Na:5"chia7 N" :;t th %c th$ ,ch MSi
HiIt Na: thit %B5 ,*c %i&n hI MSi c3 hay Na:5"chia, nh cc nh chin %*c HiIt Na: ("y tXnh, ( h*5 tc ,^ (j
% :#i ,\ dRa nghi&: trRng ch3 nan an ninh HiIt Na:7 Kh :;t thi gian ng`n (a" khi tk Tr"ng O3a trW Ma, =9ng %-i
ra ,i7 cFn ny, >ng ta tSi c3 ,b kx :;t th'a Sc hU" ngh P( cn trW ,F" ti&n c^ thb ng!n Tr"ng O3a can thiI5 M3
=>ng ?@ng7
NhUng biIn 5h5 %: th n3 ,b hai b&n h*5 tc ch<t chj MSi nha" ,*c gia3 ch3 :;t (# nh)n MBt ca3 cG5
tr3ng 5hi ,3n HiIt Na: tSi H-n T*ng M3 (ng ngy 15 thng 2"7 Ng3i t6ng bX th c& ?"mn, th tSng nh-:
M!n =9ng, hai thnh Mi&n b; KhXnh tr, hai y Mi&n tr"ng @ng ,ng, c+n c^ :;t %> cc D"an ch.c hng ,F" khc7
=)y % %Fn ,F" ti&n c3 thT ,^n M O N;i thT gWi ,i :;t 5hi ,3n ,-i bib" ca3 cG5 nh MBy7 T3n b; chXnh 5h c3
Ptk f>ng h3ng ,'h c^ r)" :q5 JKh tch 23"5han3"M3ngL M th tSng Nay(3n\ ch3 tSi th., b; trWng thG5 nhGtP
,a" ra ch3 :kng HiIt Na: t-i 5hi trng7 Ngy h>: (a", :;t c";c tB5 hR5 ,>ng ,3 ,*c t6 ch.c gFn That
c"angP ch$a c;t Mng ca3 ngGt tri H-n T*ngP ,b ch3 :kng 5hi ,3n HiIt Na:7 /;t (# Xt ngi tr3ng (# c>ng
d)n ,*c ,ng K2 c3 gRi tB5 tr"ng W ,)y bit rng x ngha MiIc %: ca Nay(3n\ % ,B5 tan f:" ,9 5hn tr`c, E3
tr M nhUng hnh ,;ng cS5 b^c ca bRn , D"#c M tay (ai, bRn 5hn ,;ngh hay x ngha %i tha ca Nay(3n\ %
f%: tGt c nhUng gT ch1ng t>i c^ thb %: ,*c ,b t!ng cng ,3n kt ch<t chj MSi nSc HiIt Na: EC h;i ch
ngha7h J3~L
Kh nhUng bin c# Ma (a" ch3 thGy r_ Nay(3n\ gin ti5 nî f:" ,9 E3 trh ca Tr"ng O3a M Nh:\r ='
5h MW :#i %i&n hI ,<c biIt ca HiIt Na: MSi cc nSc %ng giang =>ng ?@ng7 K)" tr %i ca c3PHiIt Na: nî
tSi nhUng f:" ,9h ,*c tit %; M3 b"6i (ng ngy 1t thng iy7 TrSc khi %&n ,ng Ma O N;i, HiIt Na: kx
:;t th'a Sc hU" ngh M h*5 tc MSi c3 ,n nVi c hai nSc (j fd"y trT tTnh ,3n kt :Ci :Ci tr3ng MiIc E)y dng
M b3 MI ,Gt nSch7 =a :4c 1 ca th'a Sc }5 n!: % gi3 d4c ,ng M nh)n d)n fki&n trT t>n trRng, b3 MI M n">i
dng :#i %i&n hI ,<c biIt HiIt Na:Pc3 ,*c tr3ng (ng M :Ci :Ci ban MUngh7 =ib: ny nh: Eâ tan tXnh
tr"yan th#ng ch#ng ,#i HiIt Na:, ng!n ngka ch ngha Kha"Min M C3 gic th$ ,ch HiIt Na:, th\3 kib" c"9ng n;
hiIn t-i W Na:5"chia7 =a :4c } nî rng tr3ng khi nan an ninh D"#c gia c+n % trch nhiI: ca :Vi nSc fhai b&n
y&" cF" hV tr* M gi15 , %mn nha" t3n t): t3n x M h*5 tc ch<t chj nh: gia t!ng kh n!ng D"#c 5h+ng M gTn
giU ,;c %B5, t tr, ( t3n Mn %Cnh th6 Jca :Vi D"#c giaL M ch#ng %-i :Ri :" ,9 M hnh ,;ng cS5 b^c ca bRn
, D"#c M cc th %c 5hn ,;ng nSc ng3i7h J35L
OiI5 ngh th)n hU" M nhUng th'a Sc khc ,<t ra nan tng h*5 5h5 ch3 MiIc h*5 tc ch<t chj M Mai tr+ an
ninh ca HiIt Na: W c3 P% ,ia" kiIn (#ng c+n tk khi nSc KRng O+a c3 ,*c khai (inh7 T"y nhi&n, th'a Sc ,^
ch % hTnh th.c hâ ( thBt7 N^ :"#n nh`c ch3 Tr"ng O3a M Na:5"chia bit rng, bGt kb ( ch#ng ,#i ca hR, O
N;i D"yt ,nh d"y trT ( %Cnh ,-3 ca hR ,#i MSi =>ng ?@ng7 N" c^ ch"yIn Na:5"chia tGn c>ng HiIt Na: thT
,ia" ,^ ch %: ch3 O N;i gia t!ng %i&n hI ,<c biIt MSi c3 M Na:5"chia W :.c ,; " ti&n ca3 ch. kh>ng c+n %
,ia" Ea Mi nUa7
=#i MSi n3% n3t, th'a hiI5 c3 P HiIt Na: % ( Ec ,nh c"#i c$ng ,#i MSi nVi %3 (* ca >ng ta7 HiIt Na: ,C
%: ht (.c ,b E)y dng :;t k h3-ch %)" di Ma ci&n bang =>ng ?@ng7 rng ta chng c+n nghi ng gT Ma tha:
MRng ca HiIt Na: % fchi: c. t3n b; Na:5"chia dSi hTnh th.c :;t ci&n bang =>ng ?@ng bng cch :Vi
n!: gWi hng ngn h3<c hng triI" ngi HiIt tSi ,nh c W Na:5"chia7 N" HiIt Na: ,i th\3 c3n ,ng ny thT
ch tr3ng M+ng 30 n!: hay h@n, nh)n d)n Na:5"chia (j trW thnh thib" (#h7 n3% n3t 5ht bib" MSi :;t nh b3 Na:
T nh MBy M3 h9i thng ia{197t7J3L A"yt ,nh ca HiIt Na: c;t c3 bng :;t th'a Sc D"an hI ,<c biIt, th\3
n3% n3t, % ,ia" ch r_ ch3 thGy % O N;i c^ x ,nh n#i %ian MSi Na:5"chia7 2 c!: ghqt ca n3% n3t ,#i MSi th'a
Sc ny kh>ng by t' c>ng khai7 Tr3ng :;t bn tng trTnh ng`n Ma ch"yn ,i th!: ca 5hi ,3n O N;i W c3,
,i 5ht thanh nhn3: n&nh nî b^ng gi^ :;t cch : : rng anh chng kQ ( HiIt Na: kh>ng D"an t): tSi D"yan
t#i th*ng ca c3, ch nî %&n th'a Sc %Cnh ( D"a ,^ cc Mi&n ch.c HiIt Na: M c3 fD" cnh : kh>ng cFn
th>ng hnhh7 J3tL
2 %3 E*c ca chin th`ng
ing :;t ( tr$ng h*5 ks %-, tr3ng c$ng :;t ngy P17 thng iy{ 1977P nhUng nh %Cnh ,-3 HiIt Na: kt
th1c ch"yn ,i th!: M kx th'a Sc MSi c3, cc cn b; hng ,F" ca ,ng K2 Na:5"chia W M$ng 5hXa ,>ng tB5
tr"ng tr3ng :;t kh" Mc bX :Bt ,b thc hiIn chin %*c ch#ng HiIt Na:7 /;t thng (a", ngh D"yt th>ng D"a tr3ng
b"6i hR5 ,^ ,*c ,a ra nh (ng MT :;t bn ngh D"yt ny r@i M3 tay HiIt Na: tr3ng :;t c";c hnh D")n cn
D"qt n;i ,a Na:5"chia7 Ngh D"yt nî rng HiIt Na: fc^ k h3-ch ,\n t#i chi: ,^ng %Cnh th6 ch1ng ta M ti&"
diIt d)n t;c Nh:\rh7 HT M)y c";c E"ng ,;t fkh>ng ba3 gi gii D"yt ,*c bng chXnh trh7 Tr3ng :;t %i : ch
MiIc thanh trkng nhUng cn b; tk ch#i ,i th\3 ,ng %#i ch#ng HiIt Na:, ngh D"yt kt k"Bn fKh1ng ta c^ ngh %
(j gii D"yt ,*c MGn ,a Gy JK";c E"ng ,;t MSi HiIt Na:L 5h$ h*5 MSi thnh 5hFn Gy tr3ng ,ng ta hay ch1ng ta
5hi gii D"yt n^ 5h$ h*5 MSi ( hn nht ca bRn 5hn b;i D"s g#i M 5h4c t$ng nh nhUng t&n ,Fy tS ca bRn
3"n Kh1ng ta 5hi Ec ,nh rng kh>ng ba3 gi trW thnh nhUng t&n ,Fy tS ca bRn 3"n7h
Ngh D"yt k&" gRi chin ( ti&" diIt ngi HiIt Na: n" HiIt Na: tGn c>ng Na:5"chia7 fNh>ng nhUng
ch1ng ta ch chBn ,.ng M ti&" diIt ch1ng ngay tr&n %Cnh th6 ch1ng ta : ch1ng ta c+n 5hi M*t D"a bi&n giSi ,b
chBn ,.ng M ti&" diIt ch1ng ngay tr&n %Cnh th6 ca ch1ng7 =)y % x chX ,b t-3 th&: kh^ kh!n ch3 ch1ng M %: ch3
ch1ng cng th&: (* hCi ch1ng ta7 89i, (a" ,^, ch1ng kh>ng ba3 gi d: E): %Gn %Cnh th6 ch1ng ta nUa7 Kh1ng ra
(.c ch#ng %-i ch1ng tah7 J39L
Ngh D"yt kh>ng nî r_ nhUng :4c ti&" ca Nh:\r khi ,ey HiIt Na: M3 th 5h+ng ng7 Nhng tr3ng khi
c6 M_ binh %Xnh ch#ng %-i HiIt Na: h9i ,F" n!: 1977, :;t Mi ngi th\3 n3% n3t by t' Sc :"#n ,+i %-i M$ng
Na:5"chia Nr3: JNa: 5hFn ngy nayL M nr\y N3k3r Jt&n Nh:\r, ch M$ng 2aig3n b)y giL
K^ 5hi n3% n3t thc ( tin M3 nhUng ngi %Xnh tr, trang b y" kq: c^ thb ,nh b-i HiIt Na:7 Gi#ng nh
/a3, >ng ta c^ %+ng tin M3 D"yan t#i " ca c3n ngi M*t D"a ,*c :y :^c M Mo khX7 =ia" ny %: gia t!ng
nia: t h3 d)n t;c ca Nh:\r =' dong :Cnh M kh n!ng ca D"#c gia hR7 O9i thng KhXn{1977, n3% n3t t"y&n b#|
fN" nh)n d)n ch1ng ta ,C E)y dng ,*c = Thi&n = ThXch, hR (j c^ thb E)y dng ,*c :Ri th.7h rng ta t
th"yt 5h4c rng Nh:\r =' ,C ,nh b-i h3n t3n , D"#c /0 M gi15 , ngi HiIt Na: chin th`ng7
/Ri th. r9i c^ thb Ey ra (a" :;t chin th`ng kinh ng-c nh th7 n3% n3t %x %"Bn, binh %Xnh ca HiIt Na: bnh
trSng chng ba3 gi c^ thb ,#i ,F" MSi ngi %Xnh Na:5"chia MT hR chin ,G" ch3 chXnh D"#c gia hR7 n3% n3t ch3
(.c :-nh ca nSc Na:5"chia ?)n ch % W ( tr3ng (ng ca D")n ,;i M t6 ch.c c!n bn ca n^7 Tr3ng :;t b"6i
hR5 ,ng, >ng ta nî rng fN" ch1ng ta t6 ch.c D")n ,;i t#t, ch`c ch`n ch1ng ta chin th`ng gn Na: JHiIt Na:L
bWi MT ch1ng ta % :;t EC h;i h*5 %c tr3ng khi EC h;i HiIt Na: thT y" kq: MT ti (n ri&ng t, E3 tr;n, M hVn
%3-n7h J~1L
2 fthnh c>ngh d3 binh %Xnh Nh:\r th" ,*c tr3ng MiIc tn 5h cc %ng :-c HiIt Na: M tn (t d)n %nh
tr3ng nhUng c";c tGn c>ng bGt thFn kb tk thng T{1977 : HiIt Na: kh>ng 5hn .ng ,C th1c ,ey :-nh :j %+ng
tin ca n3% n3t7 =ia" O N;i ,ang 5hi ,#i ,F" nghi&: trRng % khng h3ng %@ng thc, ( r#i %3-n M> c$ng W /ian
Na:, ( ch#ng ,#i bng Mo %c ca nhia" nh^: khc nha", PXt nhGt tr3ng ,^ c^ Z"%r3 Jth\ nit\d Zr3nt 3r th\
2tr"gg%\ 3 55r\((\d 8ac\( P Zr3nt d\ c"nitq d\ cib\rati3n d\( 8ac\( 55r\((q(L nhBn ,*c MiIn tr* MBt chGt tk
Nh:\r =' Pch c^ Nh:\r =' :Si , can ,: thch ,# HiIt Na:7
n3% n3t cong kt %"Bn rng MiIc th@ng th3 Ma %Cnh th6 MSi HiIt Na: % kh^ ,-t ,*c7 Kh c^ MiIc bib"
d@ng %c %*ng dRc th\3 bi&n giSi M ( ,+i h'i c>ng khai M$ng bibn c^ thb %: ch3 Na:5"chia d"y trT ,;c %B5 M
t3n Mn %Cnh th67 Tr3ng cc c";c th3 %"Bn Ma bi&n giSi h9i thng 2"{197, nhan Oian, ,-i bib" HiIt Na: ,C tk
ch#i, kh>ng chG5 th"Bn ,ng ranh irqMiq, ,ng 5h)n ranh tr&n bibn7 K";c th@ng th3 b ,Tnh ch M kh>ng tr$
,nh hR5 %-i7 T"y nhi&n, ngy 1} thng N!:{1977 O N;i t"y&n b# kh" Mc kinh t ca hR Jtha: %4c ,aL kq3 di tSi
}00 d<: kb tk b bibn7 J~}L
?$ HiIt Na: nî hR (dn (ng fhR5 h;i ngh th3 %"Bn MSi bGt c. D"#c gia n3 D"an t): tSi :Ri MGn ,a %i&n
hI tSi %Cnh hi M %4c ,a ca :Vi D"#c gia tr&n c!n bn t>n trRng ,;c %B5 M D"yan cai tr ca :Vi b&n th\3 %"Bt 5h5
D"#c th, Na:5"chia Mmn kh>ng tin nhUng gT HiIt Na: h.a hn7 Thng t{1977 t-5 chX fNa:5"chia ?)n Kh Ti&n
5h3ngh :;t t-5 chX 5h6 bin ra ng3-i D"#c, Gn hnh :;t bn ,9 Na:5"chia, ch c^ :;t ,ib: ,<c biIt ,ng %" x
,*c 5hc th3 % :;t ,ng chG: J,ng ranh irqMiqL tr3ng Mnh Thi can bib" th M$ng bibn ca Na:5"chia7 =^
% c)" tr %i ca nhn3: n&nh ,#i MSi %i t"y&n b# ca HiIt Na: Ma ,ng ranh M$ng bibn7
Ngy 30 thng iy, :;t bi bTnh %"Bn ca ,i 5ht thanh nhn3: n&nh nî rng tr3ng D" kh., fbRn 5hn b;i
cF: D"yanh W Na:5"chia ,C ch3 , D"#c E): %Gn %Cnh hi ca nSc ny7 Nhng ch1ng kh>ng c+n ,*c 5hq5 nUa MT
ftin trTnh cch :-ng hiIn nay b3 MI M E)y dng ,Gt nSch7 ii bTnh %"Bn ny cong k& ra :;t %> cc h+n ,3 dSi
D"yan kib: (3t ca Na:5"chia M t"y&n b# rng hR c@ng D"yt kh>ng kh3an th. fbGt c. k th$ n3 E): %*c hay
chi: ,3-t %Cnh hi M hi ,37h J~3L 2 E"ng ,;t giUa HiIt na: M Na:5"chia ,-t tSi ,nh ca3 khi ch ,; n3% n3t
thGy cFn ,a MGn ,a ny ra ,b cnh c3 O N;i7
/;t nh)n MBt bX :Bt W i`c Ninh
Ngy }t thng KhXn{1977, t"9ng nh c^ hy MRng :Si W i`c Ninh7 =C %)" thnh 5h# ny kh>ng thGy %Y %*c
nh MBy7 N!: 197 b`t ,F" MSi ci cht ca Kh" n cai7 Ti5 th\3 % c";c r#i %3-n chXnh tr W i`c Ninh, ,;ng ,Gt
tn 5h, ch tch /a3 Tr-ch =>ng D"a ,i, M ( thay ,6i tr3ng ngnh MI binh7 NSc Tr"ng O3a t& %iIt b)y gi thGy
nh nh_: MT nh^: cc ,3an ,C b %3-i trk7 cY k niI: %Fn th. }t nSc KRng h+a Nh): d)n Tr"ng O3a ngy 1 thng
10 ,*c cl hnh %Fn ,F" ti&n thi hB" /a37 K^ :;t (# Xt ngi ng rng, %Fn th. nhGt ,#i MSi th giSi, nh %Cnh ,-3
dG" :<t Na:5"chia (j E"Gt hiIn M3 b"6i %Y ftGn 5h3ngh th'a Sc Tr"ng O3a P Nh:\r7 Thi&nPgnP/>n tr>ng gi#ng
nh hTnh ng>i ch$a MSi :;t hnh %ang r;ng, %an can %t , ce: th-ch % cVng M3 cG: thnh, n: (a" :;t ci ()n
r;ng ,*c trang h3ng c EX7 HiIc trang h3ng ,^ kh>ng nhUng ch dnh ri&ng ch3 ngy D"#c khnh Tr"ng O3a :
c+n c^ c Mng ,' nSc Na:5"chia ?)n ch, bay %*n tr&n hnh %ang7 ?Rc th\3 ,-i %; Trng gn, ch-y 5hXa trSc
Thi&n gn />n, cc c;t ,n ,a" g`n tr&n ,F" nhUng ngRn ,n %Sn hTnh h3a (\n, tr\3 c hai nSc %i&n :inh7 Ong
tr!: tr \: hRc (inh tay cF: bng :" ,.ng dRc th\3 hai b&n hnh %ang ,i M3 Thi&n gn />n7 ,3-n c"#i c^ :Gy
\: bq cF: bng ,a ca3 %&n kh'i ,F" c^ hng chU gV fKh3 /kng A"an Nhchh Mit bng ting Tr"ng O3a M
Nh:\r7 Ong tr!: ngn ngi d)n thnh 5h# i`c Ninh ,*c gRi ,.ng hai b&n ,ng tk 5hi trng M3 tSi ,-i %;
Trng gn ,b ch3 ,^n D"#c khch7 /;t Xt nh)n MBt Tr"ng O3a hng ,F" ngang ch.c MSi D"#c khch ,.ng ,^n7
Ngay tk MiIc ch"en b ,^n ch3 D"#c khch rc r nh th ny, ngi ta bit rng ,)y % khch ,<c biIt ca Tr"ng
O3a7 Tr3ng kh>ng khX d" :t ca bF" tri :$a th", i`c Ninh thc ( ,C %: (#ng %-i nSc Na:5"chia ?)n ch7
i.c :n bX :Bt nh tG: kh!n tang ch\ 5h nhUng %Cnh t4 Nh:\r =', (ng h>: Gy ,*c " i Mqn %&n khi hR
:<t :oi t@i ci, t^c tai c`t ng`n, 3 ,\n %Cnh t4 th\3 kib" /a3 E"Gt hiIn W cla chic :y bay i3\ing 707 ca
Tr"ng O3a7 Nh)n MBt hng ,F" cch :-ng Na:5"chia, ngi chng ba3 gi E"Gt hiIn c>ng khai trSc ,)y % n3%
n3t7 Nb tk :$a y")n 197, khi ,i 5ht thanh nhn3: n&nh %3an b3 n3% n3t ,*c chRn %: th tSng, ngi ta bn
%"Bn kh>ng ngSt Ma ,i thBt ca nh)n MBt h3n t3n kh>ng ,*c bit ny7 2 bX :Bt cng %1c cng ()" MT b#n thng
(a" khi %: th tSng, ngi ta %-i ngh\ %3an b3 n3% n3t t-: ngh ch.c M4 ny MT %x d3 (.c kh'\7 TrRn :;t n!:
ngi ta kh>ng ngh\ tSi t&n >ng ch3 ,n ngy >ng ta E"Gt hiIn tr&n tG: th: ,' trCi ra W 5hi trng i`c Ninh7 K3n
ngi bX :Bt Gy, c"#i c$ng ,C E"Gt hiIn bng E@ng bng tht trSc nh (ng chî %+a MSi t3n th giSi7 T3qt :iIng
ci, hai c3n :`t hX hF" nh b ch\ kh"Gt dSi cc nq5 nh!n ca :<t, n3% n3t n9ng nhiIt b`t tay th tSng ki&: ch
tch ,ng O3a A"#c nh3ng ,.ng tr&n ,ng tSi thang :y bay7 T: nh)n MBt %Cnh ,-3 hng ,F", gFn :;t 5hFn ba
nh)n MBt ,Fy D"yan %c tr3ng i; chXnh tr, g9: c 5h^ th tSng :Si ,*c 5h4c ch.c =<ng Tib" iTnh, tB5 hR5 tGt
c t-i 5hi trng ,b by t' tTnh th)n hU" ban ch<t ca Tr"ng O3a MSi nSc Na:5"chia ?)n ch7 K$ng MSi O3a, n3%
n3t ,.ng tr&n E\ :"i trFn ch-y tk ()n bay E"#ng 5h# Trng gn tr3ng khi ,: ,>ng ,nh chi&ng tr#ng M h3a c
giGy Na:5"chia, th hng tr!: hng ngn b3ng b^ng %&n kh>ng7 Ting h3an h> F: n6i %&n :Vi khi ,3n E\ ,i D"a7
Tr3ng b"6i hR5 b3 dnh ch3 b3 chX i`c Ninh, n3% n3t tit %; :;t Xt Ma c";c ,i cch :-ng ca >ng, nhng
%-i chng ba3 gi >ng ta nî thBt Ma >ng7 23 (nh chi tit tib" (l M hTnh nh >ng, cc nh 5h)n tXch kt %"Bn rng n3%
n3t chXnh % nh %Cnh ,-3 KRng (n 2a%3th 2ar, ngi ,C bin :Gt kh'i nhn3: n&nh n!: 1937 Ng3-i trk cc b-n
hU" i`c Tria" Ti&n M Tr"ng O3a M :;t (# Xt cc nh 5h)n tXch ng3-i D"#c, Xt ai nhBn ra n3% n3t ,C n6i bBt tk tr3ng
b^ng t#i ch (a" :;t n!: thanh trkng ,m: :" %3-i trk nhUng ngi thBt ( hay b nghi ng ch#ng %-i >ng W tr3ng
,ng7 i)y gi, >ng ta thGy , an t3n ,b t"y&n b# MSi th giSi ( hiIn hU" ca ,ng KRng (n Na:5"chia, tk %)" ch\
dG" dSi ci 3 kh3c ca t6 ch.c gngkar n<c danh P M thb hiIn tr3ng ch"yn ,i ng3-i D"#c %Fn ,F" ti&n tr3ng Mai
tr+ t6ng bX th ,ng M th tSng chXnh 5h7
Tr3ng ngy %Y D"#c khnh, M3 b"6i t#i 1 thng /i, ngi khch danh d n3% n3t ,.ng b&n c-nh ch tch
O3a A"#c nh3ng tr&n diYn ,n t-i Thi&n gn />n ,b E\: ,#t 5h3 b>ng7 GiUa cc khch ng3-i D"#c c^ O3ng H!n
O3an7 /<c d$ b tr4c E"Gt kh'i y ban Tr"ng @ng ,ng, >ng ta Mmn c+n % 5h^ ch tch D"#c h;i HiIt Na:7 /;t
,ia" %- %$ng % O3an ,C hR5 kXn MSi n3% n3t ,b ngh\ Na:5"chia than 5hian h3<c % y thc >ng x kin Ma cc nh
%Cnh ,-3 HiIt Na: JK2L7 Ki x ngh ,<c biIt dn M<t >ng bWi MT hai n!: (a" O3an ,C %: ch3 th giSi kinh ng-c khi
>ng ta % nh %Cnh ,-3 ca3 cG5 ,F" ti&n tr#n D"a Tr"ng O3a M t# gic chXnh (ch ca O N;i ,#i MSi Na:5"chia7
Tr3ng nhUng bi diYn M!n ,Rc t-i bUa tiIc M b"6i hR5 b3 t-i i`c Ninh, n3% n3t : ch MiIc :Gt ,Gt ca
Na:5"chia MT cc nSc %ng giang JHiIt Na: M Thi canL tr3ng D" kh., M r_ rng MSi HiIt Na: tr3ng trX, >ng ta
t"y&n b#| fKh1ng t>i kh>ng kh3an th. ch3 bGt c. :;t c";c E): %Gn n3, khi&" khXch, can thiI5, %Bt ,6, gin ,iI5, d3
bGt c. ai ch#ng %-i nSc Na:5"chia ?)n ch M nh)n d)n nSc nyh7 Ha ch ,; cch :-ng W Na:5"chia, f5hi b3
MI bi&n giSi hiIn hU" M bi&n giSi ,^ kh>ng ba3 gi :Gt7hJ~~L
T"y nhi&n, tr3ng cc c";c th3 %"Bn rGt tin tWng MSi cc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a, n3% n3t nî Ma MiIc tGn c>ng,
kh>ng 5hi % hnh ,;ng 5h+ng MI ch#ng %-i HiIt Na: JK2L, >ng ta nî MSi O3a M nhUng nh %Cnh ,-3 khc rng
th\3 nhBn Eqt ca >ng, tinh thFn binh %Xnh HiIt Na: JK2L % thG57 OR kh>ng chG5 th"Bn ( thi" th#n nh ,C c^
tr3ng D" kh.7 fTr3ng b#i cnh ,^, n" 5h3ng tr3 cch :-ng =>ng Na: z t!ng cng tGn c>ng HiIt Na: thT tTnh
hTnh (j ci thiIn M c^ kh n!ng gii D"yt MGn ,a7h rng ta cong th>ng b3 ch3 cc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a hay rng
,ng KRng (n Na:5"chia ,C tra3 ,6i D"an ,ib: MSi cc ,ng JK2L Thi can, /a%ay(ia, nd3n\(ia M /in =iIn Ma
MGn ,a ny M tGt c hR ,a" ,9ng x7 fT"y nhi&n Mmn c+n Mi MGn ,a Ma MiIc thi hnh chnh (chh7 rng ta nî| f 5hi
i`c ch1ng t>i c^ ( MiIn tr* ca cc b-n Tr"ng A"#c M W =>ng Na: z, ( t3n x tr3ng cc b-n b7 Nh1c D"anh
chin %*c ny % :;t ( khXch %I %Sn %a3 ,#i MSi ch1ng t>i7h J~5L
Th\3 :;t ti %iI" :Bt ,nh c`5 tk i`c Ninh ,*c tit %; :Gy n!: (a", n3% n3t kh>ng 5h^ng ,-i ( gia t!ng
MiIn tr* ca Tr"ng O3a7 Tr3ng :;t bn b3 c3 ,ng tin Ma tTnh hTnh D"#c t 5h)n 5h#i ch3 :;t nh^: ,ng 5hi M3
ngy 30 thng iy{1977, O3ng O3a nî rng MiIc n3% n3t thanh trkng nhUng t&n E): nhB5 Eqt %-i ci&n y> % ,1ng
bWi MT n^ cFn ftr3ng (-ch hâ D")n ,;i M t!ng cng kh n!ng tc chinh7 NhUng c";c thanh trkng ny gia t!ng gG5
,>i MSi nhUng ngi Na:5"chia tk ch#i chG5 nhBn HiIt Na: nh % :;t Ngi gnh cSn M ( ,#i nghch x th.c hI
giUa HiIt Na: M Na:5"chia ch#ng ch ngha Eqt %-i7 rng ta nî rng >ng ta ,C kh@i ng+i c";c chin7 iRn fE):
nhB5 Eqt %-ih : O3ng O3a nî tSi W ,)y % nhUng ngi ch#ng %-i ch ngha cG5 tin ca n3% n3t M th)n HiIt
Na:7 /<c dF" >ng ta c^ nî tSi ( dXnh dng ca bRn Eqt %-i ci&n y>, r_ rng tr3ng trX >ng ta % nî tSi HiIt Na:
:;t khi >ng ta nh`c tSi kh n!ng chin tranh giUa Na:5"chia M bRn Eqt %-i7 f=>i khi :;t c";c chin tranh %Sn
D"yt ,nh :;t tr3ng hai ai % k " th7 H D"a :;t trBn chin D"yt ,nh, MGn ,a (j ,*c gii D"yt7 ?$ ch3 ( :Gt
:t c^ %Sn %a3, MGn ,a (j ,*c gii D"yt t3n b;7h rng ta nî Tr"ng O3a (j kh>ng h hUng ,.ng ng3i M ,9ng x
ch3 bRn Eqt %-i ci&n y> can thiI5 M3 D"yan cai tr ca Na:5"chia| fKh1ng t>i c@ng D"yt ng h; D"yt ,nh ca
,Gt nSc M nh)n d)n Na:5"chia ch#ng %-i ch ngha , D"#c M c"ng cG5 ch3 hR :Ri th. MiIn tr* tr3ng kh n!ng
ch1ng t>i %: ,*c7h J~L
ThBt kh^ : bit ba3 gi thT ci x :"#n ,ng ng-c nhi&n ny hV tr* ch3 fc";c chin tranh %Snh ,-i diIn ch3
( nhGt trX ca Tr"ng O3a hay h@n th nUa, 5hn nh t 5hi tr3ng MiIc ti5 t4c cF: D"yan ch#ng nha" giUa 5hi
/a3PXt M nh^: thc tiYn tr3ng cc nh %Cnh ,-3 Tr"ng O3a7 2 thc ti %iI" ny ca Tr"ng O3a ,*c giU i: M Mi
thng (a", :;t tr3ng cc nh %Cnh ,-3 >n h+a W i`c Ninh c# g`ng trT h3Cn MiIc Nh:\r =' :-3 hib: ch#ng %-i HiIt
Na:7 2 r#i r`: tr3ng n;i b; chXnh tr Tr"ng O3a Ma MGn ,a Na:5"chia ,*c dG" kXn7 =#i MSi th giSi b&n ng3i,
th>ng ,iI5 ca Tr"ng O3a % r_ rng7 i3 chX 5h@ng t)y kh>ng nî gT tSi MiIc git ngi hng %3-t W Na:5"chia7
Tr"ng O3a ,.ng Ma 5hXa ,9ng :inh ca hR7 Tr3ng bUa tiIc, O3a ,Rc diYn M!n fNh)n d)n Na:5"chia anh h$ng
kh>ng nhUng ch ti gi'i tr3ng MiIc ,C 5h EC h;i co : cong ti gi'i khi E)y dng EC h;i :Si7h /;t cch b^ng gi^,
>ng ta cong nî tSi MiIc Tr"ng O3a ng h; cc c";c thanh trkng ca n3% n3t M hnh ,;ng ch#ng HiIt Na:7 rng ta
h3an ngh&nh ( thnh c>ng tr3ng MiIc b3 MI t3n Mn %Cnh th6 Na:5"chia Pnî :;t cch khc, ,ang ,.ng tr&n ranh
giSi chin tranh MSi HiIt Na:P M tr3ng MiIc ,B5 tan fx ,9 %Bt ,6 M 5h h3-i ca k th$ tr3ng nSc cong nh ng3i
nSch7 rng ta nî MSi n3% n3t :<t :oi ,ang t@i ci| fHT % anh \: M ,9ng chX (t cnh chin ,G", nh)n d)n
Tr"ng O3a rGt M"i :kng MSi chin th`ng (ng %-ng ca cc b-n7h J~7L
K";c th!: Ming th`ng %*i ca n3% n3t W Tr"ng O3a kh>ng nhUng ch E"a tan :#i nghi ng, kh>ng tin ch`c
M3 D"an hI Tr"ng O3aPNa:5"chia kb tk h9i :$a th"{197 : cong c+n gi15 cng c# th&: M trX ca n3% n3t tr3ng
n;i b; ,ng K2 Na:5"chia7 K";c Ming th!: ,^ ch.ng t' r_ rng tTnh th)n hU" Tr"ng O3a dnh ch3 Na:5"chia
,*c b: rY tk nhUng D"an ,ib: Ma %ch (l M t)nPchin %*c7 NhUng d biIt Ma x th.c hI kh>ng thb M*t D"a ,*c
D"yan %*i ca i`c Ninh tr3ng MiIc MiIn tr* ch3 Na:5"chia, ,.ng %&n ,#i ,F" MSi k th$ ,ch %Sn nhGt ca Tr"ng O3a
W tr3ng kh" Mc ny| HiIt Na:7

Huynh Đệ Tương Tàn

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Huynh Đệ Tương Tàn

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gii by ca ngi dch

You might also like