You are on page 1of 142

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 1/ 142
phng php lun
nghin cu khoa hc

M u

c trng ca th k XXI l s pht trin nh v bo ca khoa hc cng ngh.
Khoa hc tr thnh ng lc nghin cu khm ph tt c cc gc cnh ca th
gii. Kt qu nghin cu KH to ra mt h thng tr thc s v m ra k nguyn
bng n thng tin. Nhng khm ph mi ca khoa hc lm thay i nhiu quan
nim truyn thng trong sn xut vt cht v trong i sng tinh thn ca x hi. Vic
ng dng nhanh chng cc thnh tu ca khoa hc to ra cng ngh mi pht
trin nn sn xut hin i, sc sn xut x hi tng gp trm ln so vi vi thp
nin va qua.

Trc s pht trin nhanh chng ca khoa hc v cng ngh, bn thn khoa hc
cng cn c nghin cu mt cch khoa hc. Mt mt, phi tng kt thc tin hot
ng nghin cu khoa hc, phn loi v h thng ho ton b nhng tr thc nhn
thc c. Mt khc, phi khi qut nhng l thuyt v c ch v phng php sng
to khoa hc, cng nh tm ti cc bin php t chc, qun l tt qu trnh nghin cu
khoa hc. Nh vy l, chnh khoa hc cng tr thnh i tng nghin cu.

Phng php lun (Methodology) bt ngun t ting Hy Lp l Methodos v
Logos. Methodos l phng php, Logos l l thuyt, hc thuyt. Nh vy, phng
php lun l l thuyt v phng php, cn phng php lun nghin cu khoa hc
chnh l l thuyt v phng php nghin cu khoa hc, l thuyt v con ng nhn
thc, khm ph th gii.

Phng php l phm tr rt rng, cho nn phm vi bao qut ca phng php
lun rt ln. Phng php lun nghin cu khoa hc t ra hng lot nhng nhim v
quan trng sau y:

Nghin cu lm sng t bn cht ca khoa hc v hot ng nghin cu khoa
hc, tng kt cc quy lut pht trin ca khoa hc hin i.

Nghin cu lm sng t c ch t duy sng to trong nhn thc ca nh khoa
hc v cc k nng thc hnh sng to ca h.

Nghin cu nhng quan im tng qut, nhng cch tip cn i tng nhn
thc, ng thi xy dng h thng l thuyt v phng php nghin cu khoa hc vi
ni dung l con ng, cch thc v k thut nghin cu c th, y l vn trung
tm ca phung php lun.

Phng php lun khng nh phng php nghin cu khoa hc khng nhng
nm trong lgic nhn thc m cn nm trong cu trc ni dung mt cng trnh khoa
hc. Cho nn phng php lun nghin cu khoa hc mt mt xc nh cc bc i
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 2/ 142
trong tin trnh nghin cu mt ti, mt khc cn tm ra cu trc lgic ni dung ca
cc cng trnh khoa hc .

Phng php lun nghin cu khoa hc cng ch n phng php t chc,
qun l nghin cu hot ng nghin cu khoa hc v cng ngh, coi l mt khu
ng dng cc thnh tu khoa hc nhm nng cao tim lc khoa hc v t chc qu
trnh nghin cu khoa hc t hiu qu cao.

Tm li phng php lun nghin cu khoa hc l h thng l thuyt v
phng php nhn thc khoa hc, bao gm cc l thuyt v c ch
sng to, nhng quan im tip cn i tng khoa hc, cng vi h
thng l thuyt v phng php, k thut v lgic tin hnh nghin
cu mt cng trnh khoa hc cng nh phng php t chc, qun l
qu trnh y.

ngha ca vic nghin cu hon thin v nm vng phng php lun nghin
cu khoa hc :

1/ Khoa hc hin i c kt cu bi nhiu thnh phn, trong c ba b phn ch
yu v quan trng sau y :

- H thng nhng khi nim phm tr, nhng quy lut, cc l thuyt, hc thuyt
khoa hc.

- H thng tri thc ng dng a cc thnh tu khoa hc vo sn xut v qun l
x hi nhm ci to thc tin.

- H thng l thuyt v phng php nghin cu, v cc con ng tm ti, sng
to khoa hc.

Nh vy, phng php lun l mt trong ba b phn quan trng ca khoa hc.
Nghin cu hon thin phng php nhn thc khoa hc chnh l s t thc ca
khoa hc v con ng pht trin ca chnh bn thn mnh.
2/ Nghin cu khoa hc lun l sng to v cch mng, trong mi giai on
pht trin ca khoa hc hin i i hi phi c cch tip cn mi i vi khoa hc,
phi tm ra cc phng php nghin cu mi, phi pht hin ra cc con ng mi
ng dng khoa hc vo thc tin. C th ni : Hon thin v phng php lun
l s i hi thng xuyn ca s pht trin khoa hc hin i.

3/ Phng php lun nghin cu khoa hc l kt qu ca qu trnh khi qut l
thuyt v thc tin nghin cu khoa hc v n tr thnh cng c sc bn ch dn cc
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 3/ 142
nh khoa hc v cc nh qun l trong cng tc t chc, qun l v thc hnh sng to
khoa hc.

Thc tin nghin cu khoa hc khng nh : Khng c l lun y v
phng php nhn thc th khng th c s pht trin nhanh chng ca khoa hc.
Phng php lun c chc nng hng dn thc hnh nghin cu khoa hc. Trong
nghin cu khoa hc khng c vn no, ti no li khng lin quan n vn
phng php lun. Nm vng phng php lun l nm vng con ng i tm chn l.

4/ Ngy nay trong th gii hin i, hon thnh c cht lng bt c mt cng
vic no, nh chuyn mn cng phi l ngi sng to, c thc tm ti cc con
ng, cc phng php lao ng mi. Thiu tinh thn sng to khng c ch ng
trong cuc sng y si ng. Ci tin chuyn mn thng qua con ng hot ng
thc tin ca mnh gp phn lm pht trin khoa hc v cng ngh. Nh vy, nm
vng phng php lun nghin cu khoa hc khng ch c ngha i vi cc nh
nghin cu khoa hc chuyn nghip, m cn i vi cc nh chuyn mn trong cc
lnh vc hot ng thc tin.

Tm li, phng php lun nghin cu khoa hc l mt b phn quan trng ca
khoa hc. Hon thin phng php lun nghin cu khoa hc l s t thc v s pht
trin ca bn thn khoa hc. Nm vng phng php lun nghin cu khoa hc l nm
vng l lun v con ng sng to. iu ny c ch cho cc nh khoa hc chuyn
nghip v cho c cc ngnh hot ng thc tin, tu chung li l c ch cho s pht
trin ca khoa hc v cuc sng x hi.

1.khi nim chung v khoa hc v nghin cu khoa hc.
1.1.khoa hc
1.1.1khi nim

Khoa hc c hiu l H thng tri thc v mi loi quy lut ca vt cht v s
vn ng ca vt cht, nhng quy lut ca t nhin, x hi, t duy (1). H thng tri
thc c ni y l h thng tri thc khoa hc. Khc vi tri thc kinh nghim.

Tri thc kinh nghim l nhng hiu bit c tch lu mt cch ngu nhin t
trong i sng hng ngy. Nh tri thc kinh nghim, con ngi c c nhng hnh
dung thc t v cc s vt, bit cch phn ng trc t nhin, bit ng x trong cc
quan h x hi. Tri thc kinh nghim ngy cng tr nn phong ph, cha ng nhng
mt ng n, nhng ring bit, cha th i su vo bn cht cc s vt, v do vy, tri
thc kinh nghim ch gip cho con ngi pht trin n mt khun kh nht nh. Tuy
nhin, tri thc kinh nghim lun l mt c s quan trng cho s hnh thnh cc tri thc
khoa hc.

Tri thc khoa hc l nhng hiu bit c tch lu mt cch h thng nh hot
dng nghin cu khoa hc, l loi hot ng c vch sn theo mt mc tiu xc nh
v c tin hnh da trn nhng phng php khoa hc. Tri thc khoa hc khng phi
l s k tc gin n cc tri thc kinh nghim, m l s tng kt nhng tp hp s liu
v s kin ngu nhin, ri rc khi qut ha thnh c s l thuyt v cc lin h bn
cht.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 4/ 142
C th ly v d v s phn bit tri thc kinh nghim vi tri thc khoa hc. Khi
cm thy oi bc, mt ngi bnh thng bit l tri sp ma. l nh hiu bit kinh
nghim. Trong khoa hc, ngi ta khng dng y m phi l gii cc hin tng c
lin quan bng cc lun c khoa hc. Chng hn, oi bc c ngha l m trong khng
kh tng n mt gii hn no .. iu ny cho php rt ra kt lun khoa hc: s
tng m trong khng kh n mt gii hn no o l mt du hiu cho bit l tri
sp ma. chnh l hiu bit khoa hc.

Tri thc khoa hc c t chc trong khun kh cc b mn khoa hc (discipline)
chng hn trit hc, s hc, kinh t hc, ton hc, vt l hc, ho hc, sinh hc v.v
-------------------
1) Pierre Auger : Tendences actuelles de la recherche scienti fique.
UNESCO, Paris, 1961. tr.17-19



1.1.2. phn loi khoa hc.
Phn loi khoa hc l s phn chia cc b mn khoa hc thnh nhng
nhm cc b mn khoa hc theo cng mt tiu thc no . Phn loi khoa hc l
nhn dng cu trc ca h thng tri thc. C nhiu cch phn loi, mi cch phn loi
da trn mt tiu thc c mt ngha ng dng nht nh.

1) Phn loi theo phng php hnh thnh khoa hc :
Tiu thc phn loi l phng php hnh thnh c s l thuyt ca b mn khoa hc.
Cch phn loi ny khng quan tm n vic khoa hc nghin cu ci g, m ch quan
tm n vic khoa hc c hnh thnh nh th no. Theo tiu thc ny, khoa hc c
phn chia thnh:

- Khoa hc tin nghim, l nhng b mn khoa hc c hnh thnh da trn
nhng tin hoc h tin , v d: hnh hc, l thuyt tng i.

- Khoa hc hu nghim, l nhng b mn khoa hc c hnh thnh da trn
quan st hoc thc nghim, v d: x hi hc, vt l hc thc nghim.

- Khoa hc phn lp, l nhng b mn khoa hc c hnh thnh da trn
nhng s phn chia i tng nghin cu ca mt b mn khoa hc vn tn ti thnh
nhng i tng nghin cu hp hn, v d: kho c hc c phn lp t s hc, c
hc c phn lp t vt l hc.

- Khoa hc tch hp, l nhng b mn khoa hc c hnh thnh da trn s hp
nht v c s l thuyt hoc phng php lun ca hai hoc nhiu b mn khoa hc
khc nhau. V d: kinh t hc-chnh tr c tch hp t kinh t hc v chnh tr hc,
ha l c tch hp t ha hc v vt l hc.

2) Phn loi theo i tng nghin cu ca khoa hc.
Tiu thc phn loi trong trng hp ny l i tng nghin cu ca khoa
hc. Khoa hc c sp xp tng ng vi s pht trin bin chng ca khch th.
Ngi u tin a tng phn loi khoa hc ny l F.Engels. Sau ny, B.Kedrov
pht trin tng ca Engels v trnh by m hnh h thng tri thc khoa hc bng
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 5/ 142
mt tam gic vi ba nh gm (1) khoa hc t nhin, (2) khoa hc x hi v (3) trit
hc (Hnh 1).


tin s dng, m hnh ny c tuyn tnh ha theo trnh t sau :

- Khoa hc t nhin v khoa hc tru tng (hoc khoa hc chnh xc).

- Khoa hc k thut v cng ngh, v d: k thut In t, k thut di truyn.

- Khoa hc nng nghip (bao gm nng nghip, lm nghip, thu sn).

- Khoa hc sc kho, v d: dch t hc, bnh hc.
- Khoa hc x hi v nhn vn, v d: s hc, ngn ng hc.
- Trit hc, bao gm c cc khoa hc v t duy nh logic hc.

Bng phn loi c tuyn tnh ha nh chng ta vn s dng ngy nay, c u
im l n xut pht t m hnh h thng tri thc tng ng vi s pht trin bin
chng ca khch th. Tuy nhin m hnh ny cng c nhiu nhc im, chng hn :

Ton hc c xp trong nhm khoa hc t nhin dn n quan nim ton hc
l khoa hc t nhin; quan nim phng php ton hc l phng php lun khoa hc
t nhin, khng thy c l phng php lun chung cho mi khoa hc. Thc ra
theo Engels. Ton hc l khoa hc nghin cu v cc hnh thc khng gian v quan h
nh lng ca th gii hin thc. Nh vy i tng ca ton hc khng h l mt
vt th tn ti trong t nhin, cng khng phi l mt hin tng t nhin. Trong tam
gic Kedrov, ton hc nm ngoi vng cc khoa hc t nhin v l ni gp nhau gia
trit hc v vt l hc.

Trit hc vn c quan nim l khoa hc x hi. y cng l mt s c l,
bi v, trit hc l khoa hc v cc quy lut ph qut ca t nhin, x hi, t duy,
phng php lun chung v nhn thc kho hc (4). Trong tam gic Kedrov, trit hc
nm mt nh ring, bn ngoi khoa hc x hi v nhn vn.

1.1.3. cc giai on pht trin ca tri thc khoa hc.
Khoa hc pht trin t nhng phng hng nghin cu n trng phI, t
c th hnh thnh mt b mn hoc mt ngnh khoa hc. S pht trin c th hnh
dung theo s (hnh 2).


Ngnh khoa hc
B mn khoa hc
Trng phi khoa hc


Phng hng
khoa hc tng
khoa hc

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 6/ 142


Hnh 2 : Loi pht trin ca khoa hc

Phng hng khoa hc (scientific Orientation) l mt tp hp nhng ni
dung nghin cu thuc mt hoc mt s lnh vc khoa hc, c nh hng theo mt
hoc mt s mc tiu v l thuyt hoc phng php lun.

Trng phi khoa hc (scientific school) l mt phng hng khoa hc c
pht trin n mt cch nhn mi hoc mt gc nhn i vi tng nghin cu, l
tin cho s hnh thnh mt hng mi v l thuyt hoc phng php lun.

B mn khoa hc (scientific discipline) l h thng l thuyt hon chnh v
mt i tng nghin cu.

Ngnh khoa hc (speciality) l mt lnh vc hot ng x hi v nghin cu
khoa hc hoc mt lnh vc o to. Chng hn, khi ni chuyn gia ngnh lut c
ngha l ngi hot ng trong ngnh lut, nm vng hng lot b mn khoa hc v
lut, nh lut dn s, lut quc t, lut hc so snh v.v

1.1.4. tiu ch nhn bit mt b mn khoa hc.

Mt b mn khoa hc c nhn dng da trn nhng tiu ch sau :

Tiu ch 1 : C mt i tng nghin cu. i tng nghin cu l bn cht s
vt c t trong phm vi quan tm ca b mn khoa hc.

Tiu ch 2 : C mt h thng l thuyt. L thuyt l mt h thng tr thc khoa
hc bao gm khi nim, phm tr, quy lut. H thng l thuyt ca mt b mn khoa
hc thng gm hai b phn: b phn ring c v b phn k tha t cc khoa hc
khc

Tiu ch 3 : C mt h thng phng php lun. Phng php lun hin c
hiu hai ngha (1) L thuyt v phng php (2). H thng cc phng php. Phng
php lun ca mt b mn khoa hc bao gm hai b phn. Phng php lun ring c
v phng php lun thm nhp t cc b mn khoa hc khc nhau.

Tiu ch 4 : C mc ch ng dng. Do khong cch gia nghin cu v p
dng ngy cng rt ngn v khng gian gia phng th nghim nghin cu vi c s
sn xut v thi gian t nghin cu n p dng, m ngi ta ngy cng dnh nhiu
mi quan tm ti mc ch ng dng. Tuy nhin, trong nhiu trng hp ngi nghin
cu cha bit trc mc ch ng dng. V vy, khng nn vn dng mt cch my
mc tiu ch ny.

Tiu ch 5 : C mt lch s nghin cu. Lch s nghin cu ca mt b mn
khoa hc thng c th bt ngun t mt b mn khoa hc khc. Trong giai on tip
sau, vi s hon thin v l thuyt v phng php lun, nhng b mn khoa hc c
lp ra i, tch khi khun kh b mn khoa hc c. Tuy nhin, khng phi mi b
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 7/ 142
mn khoa hc u c lch s pht trin nh vy. V vy, cng khng nn vn dng my
mc tiu ch ny.
1.2 Nghin cu khoa hc :
1.2.1. nghin cu khoa hc l mt hot ng phc tp
Loi ngi c nhiu dng hot ng, trong nghin cu khoa hc l hot
ng c bit phc tp.

Bn cht ca nghin cu khoa hc l hot ng sng to ca cc nh khoa hc
nhm nhn thc th gii, to ra h thng tri thc c gi tr s dng vo ci to th
gii.

Ch th ca nghin cu khoa hc l cc nh khoa hc vi nhng phm cht tr
tu v ti nng c bit, c o to chu o. Qu trnh nghin cu c thc hin
trong mt c quan nghin cu vi mt tp th c tim lc mnh c t chc cht ch,
c chng trnh chin lc hot ng. S sng to khoa hc bao gi cng c bt u
t mt tng ca c nhn v sau c s h tr, hp tc nghin cu ca mt tp
th, theo tng nh hng nghin cu ca ngi xut. V vy c th ni ch th
nghin cu khoa hc va l c nhn va l tp th.

Mc ch ca nghin cu khoa hc l tm ti, khm ph bn cht v cc quy
lut vn ng ca th gii, to ta thng tin mi, nhm ng dng chng vo sn xut vt
cht hay to ra nhng gi tr tinh thn, tho mn nhu cu cuc sng ca con ngi.
Nghin cu khoa hc khng ch l nhn thc th gii m cn cI to th gii. Khoa hc
ch thc lun v cuc sng ca con ngi.

Phng php nghin cu khoa hc l phng php nhn thc th gii bao gm
nhng quan Im tip cn, nhng quy trnh, cc thao tc c th tc ng vo i
tng lm bc l bn cht ca i tng. Nghin cu khoa hc cn phi s dng
nhng cng c c bit, c tiu chun k thut kht khe trong nh tnh v nh lng
th nghim, thc nghim o lng v kim nh sn phm sng to.

Sn phm ca nghin cu khoa hc l h thng thng tin mi v th gii v v
nhng gii php ci to th gii. Cho nn c th ni khoa hc lun hng ti ci mi.
Nhiu tng khoa hc c o i trc thi i v c gi tr dn dt s pht trin

Sn phm khoa hc lun c k tha, hon thin b sung theo tin b ca
x hi loi ngi v ngy mt tim cn ti chn l khch quan. Mi l thuyt khoa hc
c hnh thnh, pht trin hng thnh ri lc hu nhng ch cho ci mi, ci tin b,
ci c trin vng hn.
Gi tr ca khoa hc c quyt nh bi tnh thng tin, tnh ng dng v s
p ng nhu cu ca cuc sng. Thng tin khoa hc phi c tnh khch quan c tin
cy, c th kim tra c bng cc phng php khc nhau.

Qu trnh nghin cu khoa hc din ra phc tp, lun cha ng nhng mu
thun, lin tc xut hin nhng xu hng, cc trng phi l thuyt, cc gi thuyt, cc
d bo khc nhau, thm ch tri ngc nhau v kt cc ci no ph hp vi hin thc,
em li li ch cho con ngi l ci chin thng. Khoa hc l cch mng vi ngha
.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 8/ 142
Nghin cu khoa hc c cha nhng yu t mo him, bi v nghin cu khoa
hc khng phi lc no cng thnh cng. S thnh cng s to ra gi tr mi cho nhn
loi v c c nhng tht bi, ri ro, l s phi tr gi ca khoa hc, t nht cng cho
mt thng tin b ch khng lp li nhng sai lm tng t.

Nghin cu khoa hc l mt hot ng kh hch ton kinh t nh chi ph vt t,
gi tr cng sc v chi ph v hnh do thit b k thut lc hu. Sn phm nghin cu
khoa hc c th l mt ti sn v gi em li nhng gi tr to ln cho nhn loi, cng
c th l s chi ph rt tn km m khng em li kt qu g. Phm tr li nhun trong
nghin cu khoa hc rt kh xc nh.

1.2.2. cc loi hnh nghin cu khoa hc.
1/ Trnh nhn thc khoa hc.
Nghin cu khoa hc l hot ng phc tp. Cng vi lch s pht trin ca loi
ngi, trnh nhn thc khoa hc ngy mt nng cao. Tng kt lch s pht trin
khoa hc ta thy loi ngi tri qua cc trnh nhn thc sau y :

Trnh m t :
M t khoa hc l trnh by li nhng kt qu nghin cu mt hin tng hay
mt s kin khoa hc lm sao cho i tng c th hin n mc nguyn bn
ti a.

Tri thc m t l nhng tri thc thu nhn c qua quan st, iu tra v c
trnh by bng h thng k hiu c tnh trc quan, ng thi l nhng khi nim c
lin quan n h thng k hiu ny. M t l bin php quan trng chun b t liu
cho vic gii thch khoa hc.

M t khoa hc tuy c gng cho ta hnh nh y v i tng hin thc,
nhng m t cha t ti trnh thit lp c cc mi lin h c tnh quy lut, bn
cht bn trong ca i tng, v th n vn cn dng mc nhn thc thc tin v
kinh nghim.

Trnh gii thch :
Gii thch khoa hc l trnh by mt cch tng minh bn cht ca i tng
nghin cu, bng cch ch rng i tng y tun th mt phn hay ton b cc quy
lut chung ca s pht trin hin thc.

C s cn thit cho mi s gii thch khoa hc l cc ti liu v i tng phi
y , chnh xc, ngn ng r rng, lp lun cht ch, ph hp vi cc quy tc lgic
ca suy lun, t tng hc thut phi ph hp vi cc l thuyt khoa hc c
chng minh.

Gii thch khoa hc c gng phn nh trung thc cc s kin ca hin thc, ch
ra ngun gc pht sinh, pht trin, mi quan h ca s kin vi cc s kin khc, vi
mi trng xung quanh, nhng iu kin, nguyn nhn, nhng h qu hay c th
xy ra.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 9/ 142
Trnh gii thch khoa hc nh vy c gng i su vo bn cht ca s
kin, bt u tham gia vo qu trnh tm kim quy lut vn ng ca i tng nhn
thc.

Tuy nhin t ti trnh chnh xc n u, cn ph thuc vo kh nng ca
ngi nghin cu v mc t bc l ca i tng.

Trnh sng to :
Trnh sng to l trnh nghin cu hng ti bn cht ca cc s kin,
hin tng khc quan mt cch ch ng nhm khm ph cc quy lut vn ng v
pht trin ca chng. Sng to ng ngha vi pht minh, vi qu trnh pht hin ra
chn l mi lm phong ph thm kho tng tri thc nhn loi..

Trnh sng to khoa hc l trnh nhn thc sng to cao nht ca con
ngi, c thc hin bng nhng phng thc c bit vi nhng cng c, phng
tin tinh so v vi nhng quy trnh k thut kht khe lm cho i tng bc l nguyn
hnh vi nhng du hiu bn cht, vi cc quy lut vn ng v pht trin khch quan.

Tri thc pht hin to nn cc khi nim, phm tr, cc quy lut, cc l thuyt,
hc thuyt mi, nhng phng php nghin cu mi, nhng quy trnh cng ngh mi,
l nhng tri thc c gi tr i vi l lun v thc tin.

2/ Cc loi hnh nghin cu khoa hc.
Vi cc trnh nhn thc nh trn, nghin cu khoa hc c tin hnh theo cc
loi hnh sau y :

a) Nghin cu c bn : (Fundamental research)
Nghin cu c bn l loi hnh nghin cu c mc tiu l tm ti, sng to ra
nhng tr thc mi, nhng gi tr mi cho nhn loi. Nghin cu c bn i su khm
ph bn cht v quy lut vn ng v pht trin ca th gii c hai pha vi m v v
m. Tri thc c bn l tri thc nn tng cho mi qu trnh nghin cu v ng dng tip
theo.

Nghin cu c bn l loi hnh nghin cu phc tp nht do i ng cc nh
khoa hc c trnh nng lc sng to c bit tin hnh. Vi nhng yu cu cao v
trang thit b v nhng chung trnh nghin cu lu di, mt ngun ti chnh ln, tn
km v mo him. Ch c cc nc c tim lc khoa hc mnh mi c kh nng t
chc loi hnh nghin cu c bn mt cch rng ri.

C hai loi nghin cu c bn :

- Nghin cu c bn thun tu c mc tiu l pht hin, sng to ra gi tr mi,
nhng quy lut, nhng l thuyt khoa hc mi d cha c a ch ng dng.

- Nghin cu c bn nh hng c mc tiu tm ra nhng kin thc mi, gii php
mi theo yu cu ca thc tin x hi hay sn xut, c sn a ch ng dng.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 10/ 142
b) Nghin cu ng dng (applied research)

Nghin cu ng dng l loi hnh nghin cu c mc tiu l tm cch vn dng
nhng tri thc c bn to ra nhng quy trnh cng ngh mi, nhng nguyn l mi
trng sn xut, qun l kinh t v x hi.

y l mt loi hnh nghin cu ph hp vi quy lut pht trin ca khoa hc
hin i, n lm rt ngn thi gian t khi pht minh n khi ng dng. Chnh nghin
cu ng dng lm cho khoa hc tr thnh lc lng sn xut trc tip, to ra ng
lc thc y s pht trin c khoa hc ln sn xut.

Nghin cu ng dng l mt trong nhng con ng quan trng nht gip cho cc
nc pht trin nhanh chng, b qua giai on nghin cu c bn tn km tin
kp cc nc pht trin c tim lc khoa hc mi. Nht Bn l th d in hnh.

c) Nghin cu trin khai (development research)
Nghin cu trin khai l loi hnh nghin cu c mc tiu l tm kh nng p
dng i tr cc kt qu nghin cu ng dng vo thc t sn xut v i sng x hi,
to ra cc m hnh ch bin thng tin khoa hc thnh ra sn phm tinh thn hay vt
cht.

Nghin cu trin khai l loi hnh nghin cu ni lin khoa hc v i sng, l con
ng a khoa hc ti ni cn s dng, chnh n lm cho tng khoa hc tr
thnh hin thc, lm pht trin nn kinh t, vn ha- x hi, lm tng cht lng
cuc sng ca con ngi.

Nghin cu trin khai Vit Nam ang c tin hnh tng bc thn trng.
Trc ht l nghin cu thc nghim trong phng th nghim, nghin cu th im
cc a bn in hnh v nghin cu thm d mi kh nng p dng vo thc t.

d) Nghin cu d bo : (prognosticate research)
Nghin cu d bo l loi hnh nghin cu c mc tiu l pht hin nhng trin
vng, nhng kh nng, xu hng mi ca s pht trin ca khoa hc v thc tin.
Nghin cu d bo da trn cc quy lut v tc pht trin ca khoa hc hin i,
trn c s cc tim lc khoa hc quc gia v th gii. Nghin cu d bo da trn kt
qu phn tch v tng hp mt s lng ln cc thng tin khch quan v cc thnh tu
ca khoa hc, ng thi da vo nhu cu v kh nng pht trin cuc sng ca x hi
hin i. Cc d bo bao gm

- Nhng thnh tu ca khoa hc v thc tin c th t c trong tng lai.
Nhng trin vng ca nhng pht minh, s lng v cht lng thng tin mi.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 11/ 142

- Nhng xu hng, trng phi khoa hc, nhng chng trnh khoa hc mi,
nhng kh nng pht trin ca nhng xu hng .

- Nhng kh nng hnh thnh cc t chc khoa hc mi v nhng trin vng ca
s pht trin tim lc khoa hc quc gia v quc t.

Nghin cu d bo c ba cp :

Cp 1 : D bo cho 15 20 nm
Cp 2 : D bo cho 40 50 nm
Cp 3 : D bo cho 1 th k

Mi d bo u cha ng nhng thng tin gi nh, tuy vy n c vai tr to ln
trong pht trin c thc tin v l lun khoa hc. Cuc sng hin thc, nhu cu thc t,
tim nng ca khoa hc s b sung v sa i d bo. S phn ca d bo chu nh
hng ca s pht trin x hi v nhng b mt ca thin nhin c pht hin.

1.2.3. tim lc khoa hc.

Tim lc khoa hc l nng lc khoa hc ca mt quc gia bo m mi hot ng
v pht trin ca ton b h thng t chc nghin cu khoa hc v cng ngh t nc.
Tim lc khoa hc di do, khai thc c hiu qu s to ra mi thnh cng trong hin
i khoa hc ca quc gia. Tim lc khoa hc c biu hin bng cc thng s sau
y :

1/ Nhn lc khoa hc :

Nhn lc khoa hc l i ng nhng ngi tham gia trc tip vo qu trnh
nghin cu sng to khoa hc. Nhn lc khoa hc l tim nng ca mi tim nng, l
nhn t quan trng nht to ra mi thnh cng khng nhng cho khoa hc, m cn cho
tt c cc lnh vc hot ng khc ca nhn loi.

Nhn lc khoa hc bao gm cc nh khoa hc, cc nhn vin k thut v dch
v khoa hc, i ng ny h tr nhau trong tm ti, sng to ra mi gi tr khoa hc.

Nhn lc khoa hc quan trng nht l cc nh khoa hc. Cc nh khoa hc l
nhng ngi c trnh t i hc tr ln trc tip tham gia vo qu trnh nghin cu
v ging dy cc Vin nghin cu v cc Trng i hc. i ng ny gm c :

+ Tr l nghin cu v tr l ging dy,
+ Nghin cu vin v ging vin.
+ Nghin cu vin chnh v ging vin chnh,
+ Nghin cu vin cp cao, ph gio s, gio s, vin s.
Vi cc hc v : C nhn, Thc s, Tin s v Tin s khoa hc.

iu quan trng nht ca nhn lc khoa hc l kh nng sng to ca h. Cc
nh khoa hc thng c ba mc ti nng :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 12/ 142
1. Nhng ngi c kh nng to ra nhng l thuyt c o, nhng trng phi
mi, lm pht trin mnh m khoa hc v cng ngh. Nhng ngi ny tuy rt t nhng
c vi tr cc k quan trng i vi s pht trin ca khoa hc.

2. Nhng ngi c kh nng nghin cu hon thin v b sung tri thc hin
c, lm phong ph thm kho tng tri thc nhn loi.

3.Nhng ngi c kh nng gii quyt nhng tnh hung, nhng cng vic c
th ny sinh trong sn xut v i sng x hi.

Cc nh khoa hc ti nng c nhng phm cht c bit sau y :

1. C tr tu pht trin cao, linh hot, c o, lun hng vo bn cht ca mi
vn , bit quan st, bit ph phn v nh gi, ng thi cng bit b sung, hon
thin nhng thiu st ca mnh v ca ngi khc.

2. C tri thc ton din v su sc trong lnh vc chuyn ngnh, ng thi c
hiu bit rng v cc lnh vc lin ngnh.

3. C c tng tng sng to, c kh nng trc gic, tin on chnh xc, to
bo v mo him trong t duy v trong hnh ng.

4. Say m khoa hc, c kh nng tp trung cao v lu di vo mt i tng
nghin cu d l rt hp.

5. C tnh mc ch cao, kin tr vi tng khoa hc, khng ngi gian kh,
kh khn, quyt tm t ti mc ch bng mi bin php sng to.

6. C cc phm cht c bit: khch quan, trung thc, thng thn, khim tn,
ham hc hi, c tinh thn hp tc v i khi c nhng tnh cch c o khc.

Trong sut cuc i lao ng ca nh khoa hc, tnh tch cc sng to pht trin
khng u, to thnh ng cong sng to. Mt quy lut cn c cc nh t chc,
qun l v o to quan tm thch ng.

Theo txtovan pht trin sm l mt c im ca ti nng (xem : Khi lc
v lch s v l lun pht trin khoa hc. NXB Khoa hc x hi H Ni 1975, tr.169).
Nghin cu cc nh khoa hc tham gia vo qu trnh pht trin l thuyt nng lng
th k XIX nh Maier, Hemhnx, Jul, Thmxn, Karn,... ng cho bit h u vo
trng i hc tui 16-17, tt c cc cng trnh khoa hc ca h u c cng b
trc tui 28 v nng sut lao ng cao nht tui 25.

Cn P. Vymcn cho rng nng lc sng to lin quan n tui tc v khng
nh tui sng to ca cc nh khoa hc t nhin ch gii hn trong khong 20-35, nh
cao tui 25 (sch dn tr.172).

Theo L. Infend th cc nh Vt l l thuyt th k XIX-XX t kt qu nghin
cu cao nht tui 35, ng cho rng la tui 55-60 cng vic ch yu thnh thi
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 13/ 142
quen, khng cn cm hng sng to na (sch dn tr.174). Nh vy tui tr l tui
sng to ca cc nh khoa hc t nhin.

i vi cc nh khoa hc x hi, theo kt qu nghin cu ca Kuzomina N.V,
bc tranh c khc hn, c hai thi k sng to vo tui 40-50 v 60-70. y l do c
trng ca khoa hc x hi. Cc nh khoa hc x hi cn c b dy kin thc v kinh
nghim sng, c chn mui trong phong thi hot ng x hi (xem Kuzomina N.V.
Gio dc hc i hc. i hc tng hp LNingrat 1978 tr.150).

Thc tin xc minh. Tr lc v sng to ca con ngi gim theo tui tc, s
cn ci tr tu ln p sc sng v tnh nng ng. tui gi vic tip thu ci mi tr
nn kh khn. Cc nh khoa hc cng c tui gi, thm ch cn gi nhanh hn ngi
bnh thng, bi v tui tr h lao ng qu mt mi, cng hin nhiu tr lc
cho khoa hc.

Theo thng k, nc ta hin nay c khong trn hai vn cn b khoa hc ang
lm vic trong hn 350 Vin nghin cu v trng i hc. ay l con s ln v n
pht trin rt nhanh trong my thp nin va qua. H l vn qu, ang lm pht trin
nhanh chng b mt ca t nc. Tuy nhin, a s nhng nh khoa hc c trnh
cao vo tui trung nin.

xy dng v pht huy ht tim nng ca nhn lc khoa hc, cn c quy
hoch o to cn b tr, b xung thng xuyn i ng cn b tr cho cc Vin
nghin cu khoa hc, cc trng i hc cn sp xp h vo cc v tr lm vic hp l
v to nhng iu kin thun l nht cho h lm vic. Cn c chnh sch c bit i
vi ti nng, cn u i nhn ti, coi nhn ti v tr tu nh ti sn qu gi nht ca
quc gia.

2) Ti lc khoa hc :

Ti lc khoa hc l ton b ngn sch u t cho khoa hc v cng ngh. Ti
lc l thng s quan trng nh gi tim lc khoa hc ca mt quc gia v l iu
kin thit yu m bo cho s thnh cng ca mi k hoch trin khai nghin cu khoa
hc.

cc nc pht trin, ngi ta dnh mt khon ngn sch ln cho trin khai
nghin cu khoa hc v cng ngh. y l khon ti chnh khng l, vi hng trm t
USD, dnh cho cc chng trnh khoa hc. Nh c ti lc di do h t c
nhng thnh tu ht sc to ln,

nc ta, nh nc dnh 2 % tng thu nhp quc dn ngn sch cho nghin
cu khoa hc (nm 2000). Ngoi ngn sch do nh nc u t, cn c cc ngun khc
b xung nh vay vn ngn hng, ngun t to do hp ng, lin kt nghin cu sn
xut, chuyn giao cng ngh v vin tr ca cc t chc chnh ph hoc phi chnh ph.
Ngn sch khoa hc c dng chi cho xy dng c bn, mua sm thit b, chi tr
lng v sau l chi cho cc chng trnh nghin cu khoa hc t cp c s ti cp
nh nc.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 14/ 142
3) Thng tin khoa hc :
Thng tin theo ngha chung nht l cc tin tc c ch cho mt hot ng no .
Thng tin ny c hai cp: thng tin s cp v thng tin th cp.

+ Thng tin s cp (cn gi l thng tin u ngun) c thu nhn t cc hot
ng x hi hoc sn xut, t cc cuc iu tra c bn, iu tra x hi hay quan st
thc tin.

+ Thng tin th cp (cn gi l thng tin tinh) qua s l bng k thut ton
hc hay my tnh, thng tin th cp c cung cp cho cc c quan nghin cu chn
lc, x l v s dng theo mc ch ca cc h ti. chnh l thng tin khoa hc.
Nh c b my lgic vi php suy lun c bit m thng tin tr thnh cc l thuyt
khoa hc.

Nh vy, thng tin khoa hc l cc ti liu l thuyt hoc s liu thc tin (
qua x l) cung cp cho hot ng nghin cu khoa hc. Nh c thng tin khoa hc
m b my khoa hc mi c th vn hnh to ra nhng gi tr mi.

Thng tin khoa hc l sn phm ca nghin cu khoa hc hoc thu thp t hot
ng thc tin, thng tin khoa hc li l nguyn liu khoa hc ti sn xut to ra
thng tin mi c gi tr cao hn.

Nghin cu khoa hc theo l thuyt thng tin l qu trnh thu thp, gia cng
x l thng tin to h thng cc l thuyt thng tin mi.

Cc ngun cung cp thng tin thng l :

+ T cc n phm cng b trong nc v th gii.
+ T cc kho ti liu lu tr quc gia
+ T cc kt qu iu tra c bn hay iu tra x hi, cc cuc phng vn, cc
cuc hi tho khoa hc.
+ Cc s liu thc t trong hot ng kinh t, x hi ca trung ng v a
phng...

S lng v cht lng thng tin l nhng ch tiu rt quan trng i vi hot ng
nghin cu khoa hc. V mt s lng, thng tin cn phi phong ph, a dng,
nhiu chiu. V mt cht lng, thng tin phi khch quan, chnh xc v cp nht.
Thng tin l iu kin sng cn ca hot ng khoa hc. Thiu thng tin, nghin
cu khoa hc s ri vo tnh trng mt phng hng, lc hu, nht l trong thi i
bng n thng tin hin nay.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 15/ 142
4)Vt lc khoa hc.

Vt lc khoa hc l ton b c s vt cht, thit b, vt t k thut chuyn
dng trong nghin cu khoa hc. Vt lc l mt trong bn ngun lc m bo cho
thnh cng ca hot ng nghin cu khoa hc. C s vt cht y , thit b phong
ph, hin i l iu kin thun li khoa hc pht trin nhanh v ngc li nu thiu
vt lc khng th tin hnh bt c hot ng khoa hc no.

Vt lc khoa hc bao gm :

+ C s h tng nh tr s lm vic, phng th nghim, nh xng, ni nghin
cu, sn xut thc nghim.

+ My mc, thit b k thut ph thng hay c chng chuyn dng cho nghin
cu khoa hc.

+ Nguyn liu, vt t k thut s dng trong th nghim, thc nghim, sn xut
th nghim.

V nguyn tc, trong nghin cu khoa hc phng tin, thit b phi y ,
tinh xo, hin i, vi tiu chun k thut cao, nguyn vt liu s dng phi tinh khit,
p ng y yu cu v nh tnh v nh lng.

Ngun cung cp thit b, vt t khoa hc rt a dng, c th l t ch to hay t
hng t nh my chuyn sn xut thit b khoa hc. i vi Vit Nam nhp t nc
ngoi vn l ngun quan trng nht.

Tm li, nghin cu khoa hc l mt hot ng c t chc c bit, mc ch
ca n nhn thc v ci to th gii, phc v cho li ch ca con ngi. nghin cu
khoa hc mi quc gia phi c tim nng trong tim nng tr tu l tim nng cu
mi tim nng. Cc ngun lc khc l iu kin thit yu m bo cho nghin cu
khoa hc thnh cng. Nghin cu khoa hc phi c t chc thnh h thng cht ch,
vi nhng chng trnh chin lc quc gia.

1.3. phng php v k nng sng to khoa hc.
1.3.1. phng php sng to khoa hc (Mechanism)

Nghin cu khoa hc l hot ng sng to ca cc nh khoa hc, thng bt
u t vic xut hin nhng tng v ch , tip n l nhng din bin c bit
trong t duy v cui cng dn n pht minh. Mt vn quan trng c t ra l
phng php sng to khoa hc ny sinh v pht trin nh th no trong hot ddng t
duy ca cc nh khoa hc ?

Phn tch qu trnh pht minh ca cc nh khoa hc c tn tui trong lch s
khoa hc th gii v tng kt cc qu trnh nghin cu sng to trong thc tin hin
i, ta thy c ba loi phng php sng to sau :

1) Phng php trc gic (Intuition)
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 16/ 142

Trong nghin cu khoa hc, vi cc nh bc hc ti nng nhiu khi c cc
tng c o xut hin ht sc t ngt, b qua tt c cc bc, cc thao tc t duy
theo lgic thng thng v ngay tc khc h nhn thy r mi iu cn thit. Trong
trng hp ny bn thn cc nh khoa hc khng gii thch c v sao v t au n
ti. H ch bit rng thi im y tng xut hin nh mt tia chp, h ri vo
thi im bng sng nhn r chn l. Vic bt ng xut hin mt tng khoa
hc, mt cch gii quyt vn , m cc nh khoa hc phi vt ln nhiu nm cha ra,
l ci nhy vt ca t duy, c gi l trc gic (hay cn gi l trc cm).

Trong lch s pht minh khoa hc c rt nhiu trng hp nh th. Nh trc
gic, con ngi khm ph nhiu iu k diu, vi nhng pht minh v i. Niuton pht
hin ra nh lut vn vt hp dn nh quan st hin tng qu to ri. Acsimet ngay
trong bn tm pht hin ra quy tc tnh lc y ca nc i vi mt vt nhn chm
trong . Gaox nh ton hc ni ting t thut: Vic gii mt bi ton m ti loay
hoay vi nm khng xong, bng cui cng n n... nhng khng phi bng s c
gng vt v... cch gii quyt bt ng nh mt tia chp... (Xem: Khi lc v lch s
v l lun pht trin khoa hc NXB. Khoa hc X hi H Ni 1975 tr.128).

Gii thch v nh gi hin tng trc gic ny c nhiu cch khc nhau. Nhng
ngi theo ch ngha duy tm, tuyt i ha trc gic, h khng nh tt c cc pht
minh khoa hc u nh trc gic. H cho rng trc gic l ci g phi l tnh, ngoi
lgic, l s thnh cng ca cm hng, mt mn qu ca Thng .

Cc nh khoa hc duy vt cho rng mn qu ny chnh l kt qu lao ng
khng mt mi ca bn thn con ngi, l bc nhy vt ca t duy, gii phng s
km hm ca phng php c, xut hin nng lc tr tu c bit v dn n pht minh.
Trc gic l kt qu ca s dn nn tr tu v kin thc, l s bng n da trn nhiu
thao tc t duy pht trin nhiu trnh khc nhau.

Trc gic l sn phm ca ti nng, l kt qu ca s tch ly kin thc, ng
thi l kt qu ca s say m, s kin tr lao ng sng to. Khng c mt pht minh
no li ngu nhin nm ngoi tm hot ng kin tr vi mt nh hng khoa hc
nghim tc.

2) Phng php Algrit (Algorithm).
Trong qu trnh nghin cu khoa hc, c bit l trong sng to k thut, c th
t ti kt qu, khi t duy ca cc nh nghin cu tun th cc bc i vi mt nguyn
tc, mt trt t to thnh chui thao tc lgic hp l. Bn ghi chnh xc trt t cc bc
i gii bi ton sng to nh th c gi l mt Algrit sng to (hay cn gi l
thut ton).

Theo quan im ny th cc pht minh khoa hc T nhin v K thut v thc
cht l pht hin ra cc algrit sng to. Khi thc c mt bn ghi chnh xc cc
bc i logic ca mt loi cng vic, th cng c ngha l s thc hin thnh cng loi
cng vic .

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 17/ 142
T tng c bn ca algrit sng to l : cc h k thut hnh thnh v pht trin
khng phi ngu nhin, m theo nhng quy tc nht nh, ta c th nhn thc c cc
quy tc y v s dng chng mt cch c thc, s trnh c nhng php th sai
mt cch v ch.

C s gii mt bi ton sng to l quy lut bin chng v s pht trin ca
cc h k thut. Bi ton sng to c gii bng cch phn tch mt khi lng ln, c
khi hng nghn cc thng tin (Patent) v mt gii php.

Algrit gii cc bi ton sng to vi h thng cc quy tc (cc thut chun) l
cc c ch ch yu hon thin cc h k thut. iu quan trng l kho thng tin
lun c b sung v chnh l thng xuyn.

Vic gii cc bi ton sng to c tin hnh khng th bng cc php th
sai m phi c tin hnh c k hoch. Ngi ta p dng cc thut ton vi nhng
bin i c bit bng cc th thut chuyn mn ph v sc tm l ca li t duy
truyn thng v to nn qu trnh tng tng mi c tnh sng to.

Nm vng cc quy tc pht trin ca cc h k thut cho php ta khng ch gii
thch c cc bi ton c sn, m cn d on c cc kh nng xut hin cc bi
ton mi. Cc d on ny chnh xc hn nhiu so vi nhng d on nh cc phng
php ch quan. Gii cc bi ton sng to gn lin vi s pht trin ca cc h k
thut.

Nh vy, cc algrit sng to c chuyn thnh l thuyt pht trin ca cc h k
thut. Algrit cc cng ngh sng to, mt cng ngh quan trng nht trong cc
cng ngh hin i.

3) Phng php ristic (Heuristics).
Thng thng nghin cu khoa hc bt u t vic pht hin ti. ti l mt vn
khoa hc c hnh thnh do pht hin cc mu thun, cc mt thiu st ca l
thuyt hay thc tin no . Cc mu thun ny khng th gii quyt c bng nhng
iu bit, t cc nh khoa hc vo mt tnh hung phi nghin cu tm ti.

Trn c s phn tch nhiu hin tng, s kin tng t vi hin tng mi pht
hin, ngi ta tm thy nhng iu ging nhau v nhng khc nhau ca chng. Bng
nhng tr thc v kinh nghim c, bng php tng t (Analogy) v tr tng tng
m phng on bn cht hin tng, s kin va pht hin, tc l hnh thnh mt gi
thuyt khoa hc (Hypothesis).

T gi thuyt khoa hc, nh l mt d bo nh hng, gip ta tm cch chng
minh khng nh chnh iu phng on ban u y. Vy l qu trnh nghin cu
khoa hc c thc hin bng con ng xut v chng minh mt gi thuyt khoa
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 18/ 142
hc v mt s kin. hin tng mi. Con ng sng to nh th c gi l sng to
theo phng php ristic.

Vn trung tm ca c ch sng to ristic l xut gi thuyt khoa hc.
Gi thuyt khoa hc l mt gi nh, mt d on ht sc c o v bn cht i
tng nghin cu. xut mt gi thuyt, nh khoa hc phi c chuyn mn vng
chc phi c kinh nghim hot ng sng to phong ph v c bit phi c nng lc
d on. chng minh gi thuyt ngi ta s dng h thng cc phng php nghin
cu: Phng php suy din l thuyt hay phng php iu tra thc tin, thc nghim
khoa hc. Nh vy thc cht mt cng trnh nghin cu khoa hc l chng minh mt
gi thuyt khoa hc.

Gi thuyt khoa hc c hai chc nng :

- Mt, gi thuyt l mt phng php nhn thc. Nghin cu da vo d on
ban u nh mt nh hng suy lun, thc nghim chng minh. Gi thuyt l
mt gi ch dn v con ng sng to. Gi thuyt gip ta hiu ng bn cht v cc
quy lut vn ng ca i tng nghin cu.

- Hai, gi thuyt l mt b phn cu thnh ca l thuyt khoa hc. Gi thuyt l
bc i logic khi u cha ng thng tin mi, tnh chnh xc ca n c khng
nh, s tr thnh b phn ct li ca l thuyt khoa hc.

1.3.2. k nng nghin cu khoa hc :

Bt c hot ng no, ch th hot ng cng phi l ngi tho vic, nghin
cu khoa hc l lao ng c bit li cng i hi s thnh tho mc cao hn. S
thnh tho trong nghin cu khoa hc chnh l s nm vng cc k nng nghin cu.

Nghin cu khoa hc ngoi vic i hi cc nh khoa hc phi c mt nng lc
c bit, mt s uyn bc v kin thc, sc so v nhy cm trong t duy, cn i hi
cc nh khoa hc phi c mt quan im tip cn i tng, c mt chin lc nghin
cu ng, nm vng cc quy trnh lgic khch quan v s thnh tho trong s dng cc
phng tin k thut thu thp, x l thng tin v trnh by cc kt qu nghin cu,
ngha l phi c k nng nghin cu. K nng nghin cu khoa hc l kh nng thc
hin thnh cng cc cng trnh khoa hc trn c s nm vng cc quan im phng
php lun, s dng thnh tho phng php v k thut nghin cu.

K nng nghin cu khoa hc bao gm mt t hp cc cch thc, cc con
ng nghin cu, vi nhiu mc phc tp, m nh khoa hc phi thc hin
thnh tho. H thng k nng ny c th phn thnh ba nhm sau y :

Nhm th nht : Nhm k nng nm vng l lun khoa hc v phng php
lun nghin cu. nhm ny cc k nng nghin cu th hin bt u t pht hin
ti, xy dng chin lc v chin thut nghin cu. Xc nh cc cch tip cn i
tng, cc quan im gii quyt vn , lp cng, xy dng gi thuyt, tm logic
mi, to h thng mi.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 19/ 142
Nhm th hai : Nhm k nng s dng thnh tho cc phng php nghin cu
c th. Cc nh khoa hc phi nm vng cc phng php nghin cu trong phm vi
chuyn mn v bit s dng chng mt cch hp l vo ti ca mnh. Phng php
nghin cu khoa hc l phm tr phc tp, n bao gm nhiu thao tc, n gin nht
nh tm t liu, n nhng phng php phc tp hn l tc ng vo i tng thc
tin khm ph v mc phc tp nht l suy lun khi qut cc l thuyt, cc
quy lut khoa hc. S dng hp l cc phng php s cho ta nhng thng tin y ,
chnh xc v i tng nghin cu.

Nhm th ba : Nhng k nng s dng k thut nghin cu, l vic cc nh
khoa hc phi thnh tho trong vic s dng cc phng tin, cng c k thut thu
thp, s l v trnh by thng tin khoa hc. Vic thu thp thng tin c th bng k
thut quan st, iu tra bng s dng cc thit b my mc hay tra cu cc ti liu lu
tr... X l thng tin c th bng thng k ton hc, c th bng my vi tnh... trnh
by thng tin phi m bo ng cc yu cu k thut, cc s , biu chnh xc...
Ngha l trong nghin cu khoa hc mt k thut cng cn phi thnh tho.

Tm li, k nng nghin cu l mt h thng phc tp, nhiu thnh phn. Cc
k nng l iu kin thit yu thc hin thnh cng cc cng trnh nghin cu khoa
hc.

1.4. ti nghin cu khoa hc.

1.4.1. khi nim ti.

ti l mt hnh thc t chc nghin cu khoa hc, c c trng bi mt
nhim v nghin cu v do mt ngi hoc mt nhm ngi thc hin.

Mt s hnh thc t chc nghin cu khc, tuy khng hon ton mang tnh cht
nghin cu khoa hc, nhng c nhng c im tng t vi ti, v do vy, cng
c th vn dng cc phng php ca mt ti khoa hc, chng hn: Chng
trnh, D n, n. C th phn bit chng nh sau :

ti nh hng vo vic tr li nhng cu hi v ngha hc thut, c th
cha quan tm nhiu n vic hin thc ha trong hot ng thc t.

D n l mt loi ti c mc ch ng dng xc nh, c th v kinh t v x
hi. D n c nhng i hi khc ti nh: p ng mt nhu cu c nu ra, chu
s rng buc ca k hn v thng l rng buc v ngun lc, phi thc hin trong mt
bi cnh khng chc chn.

n l loi vn kin c xy dng trnh mt cp qun l hoc mt c
quan ti tr xin c thc hin mt cng vic no , chng hn, xin thnh lp mt
t chc, xin cp ti tr cho mt hot ng x hi. Sau khi mt n c ph chun,
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 20/ 142
s c th xut hin nhng d n, chng trnh, ti hoc t chc hoc nhng hot
ng kinh t, x hi theo yu cu ca n.

Chng trnh l mt nhm cc ti hoc d n, c tp hp theo mt mc
ch xc nh. Gia chng c th c tnh c lp tng i cao. Tin thc hin cc
ti, d n trong chng trnh khng c s i hi qu cng nhc, nhng nhng ni
dung ca mt chng trnh th phi lun ng b.

1.4.2. nhim v nghin cu :

Nhim v nghin cu l mt ch m ngi nghin cu (hoc nhm nghin cu)
thc hin. C nhiu ngun nhim v :

- Ch trng pht trin kinh t - x hi ca quc gia c ghi trong cc vn kin
chnh thc ca cc c quan c thm quyn. Ngi nghin cu c th tm kim th
trng trong nhng nhim v thuc loi ny.

- Nhim v c giao t c quan cp trn ca c nhn hoc t chc nghin cu.
i vi ngun nhim v ny, ngi nghin cu khng c s chn la, m phi lm
theo yu cu.

- Nhim v nhn c t hp ng vi cc i tc. i tc c th l cc donh
nghip hoc t chc x hi hoc c quan chnh ph. Ngun ny thng dn n nhng
ngun thu nhp cao, to tin pht trin ngun lc nghin cu.

- Nhim v do ngi nghin cu t t cho mnh xut pht t nhng tng
khoa hc ca ngi nghin cu. Khi c iu kin (chng hn v kinh ph) th ngi
nghin cu bin nhng tng thnh mt ti.

1.4.3. khch th nghin cu, i tng nghin cu, i tng
kho st.

Khch th nghin cu, i tng nghin cu, i tng kho st l nhng khi
nim cng c lun c s dng trong qu trnh thc hin mt ti.

i tng nghin cu l bn cht s vt hoc hin tng cn c xem xt v
lm r trong nhim v nghin cu. V d :

+ i tng nghin cu ca kin trc l cc quy lut t chc khng gian.
+ i tng nghin cu ca ti T chc cnh quan trong cc khu ca H
Ni... l t chc cnh quan.

Khch th nghin cu l h thng s vt tn ti khch quan trong cc mi lin
h m ngi nghin cu cn khm ph, l vt mang i tng nghin cu. Khch th
nghin cu chnh l ni cha ng nhng cu hi m ngi nghin cu cn tm cu tr
li. V d :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 21/ 142
+ Khch th nghin cu ca ti T chc khu ca sinh vin l cc trng
i hc.

+ Khch th nghin cu ca ti Cc gii php hn ch nhim v bo v
mi trng trong cc khu cng nghip H Ni... l cc khu cng nghip H Ni.

i tng kho st l mt b phn i din ca khch th nghin cu c
ngi nghin cu la chn xem xt. Khng bao gi ngi nghin cu c th qu
thi gian v kinh ph kho st trn ton b khch th. V d:

+ Trong ti Quy hoch v kin trc lng H Ni trong qu trnh th
ha... th i tng kho st l 1 s lng tiu biu H Ni c chn nghin cu.

+ Trong ti Ci to v bo tn di sn kin trc khu ph C H Ni, th
khch th nghin cu v i tng kho st trong trng hp ny c th trng nhau, v
ngi nghin cu c th nghin cu trn ton b phm vi khu ph c H Ni.

Bng 1 v d mt s i tng nghin cu, khch th nghin cu v i tng
kho st tin lin h, so snh.

Bng 1: So snh i tng nghin cu, khch th nghin cu, i
tng kho st.
i tng nghin cu Khch th nghin cu i tng kho st
Yu t vn ha nc Cng trnh kin trc Mt s cng trnh kin trc
tiu biu
Qui hoch v kin trc Cc khu cng nghip Cc khu cng nghip cho cc
doanh nghip quy m va v
nh ti H Ni
Mi trng lao ng Xng sn xut chnh
nh my Dt-Si
Mt s xng SX chnh ca 1
s nh my dt H Ni v
TP H Ch Minh

Mt khch th nghin cu hoc mt i tng kho st c th phc v cho
nhiu i tng nghin c khc nhau. Chng hn, cc khu cng nghip l khnh th
nghin cu c th phc v cho nhiu i tng nghin cu khc nhau, nh : T chc
mi trng lao ng, T chc cnh quan, T chc cc cng trnh PVCC, Ci to m
rng, Hn ch nhim v bo v mi trng, v.v...

Phm vi nghin cu: khng phi i tng nghin cu v i tng kho st
no cng c xem xt mt cch ton din trong mi thi gian, m n c gii hn
trong mt s phm vi nht nh: phm vi v quy m ca i tng, phm vi v khng
gian ca s vt, phm vi thi gian ca tin trnh ca s vt.


1.4.4. mc tiu v mc ch nghin cu :

Mc tiu (objective)v mc ch(aim hoc purpose) l nhng khi nim then
cht trong nghin cu khoa hc:

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 22/ 142
Mc tiu l ci ch v ni dung m ngi nghin cu vch ra nh hng
n lc tm kim. Mc tiu l nhng iu cn lm trong cng vic nghin cu. Mc tiu
tr li cu hi lm ci g?.

Mc ch l ngha thc tin ca nghin cu, l i tng phc v ca sn
phm nghin cu. Mc ch tr li cu hi nhm vo vic g ?, hoc phc v
cho ci g ?.

Mi ti nghin cu u c mt hoc mt s mc tiu xc nh, nhng cha
hn c mc ch xc nh. V d, i s Boole trong sut mt th k ri khng tr
li c cu hi Nghin cu lm g ?. Ch n khi xut hin chic my tnh in
t u tin ngi ta mi bit c n ng vai tr quan trng nh th no trong vic
m bo ton hc cho s vn hnh ca my tnh.

1.4.5. mt s thnh tu khoa hc c bit.

Mt s sn phm c bit ca nghin cu, nh pht hin, pht minh, sng ch,
l nhng khi nim cn hiu ng trong gii nghin cu v trn cc din n, bi v n
ng chm n nhiu vn v cng ngh, kinh t, php l v x hi.

- Pht minh: Pht minh (ting Anh discovery, ting Php dcouverte, ting
Nga otkrtije) l s pht hin ra nhng quy lut, nhng tnh cht hoc nhng hin
tng ca th gii vt cht tn ti mt cch khch quan m trc cha ai bit,
nh lm thay i c bn nhn thc con ngi. V d: Archimde pht minh nh
lut sc nng ca nc, Lebedev pht minh tnh cht p sut ca nh sng, Nguyn
Vn Hiu pht minh quy lut bt bin tit din ca cc qu trnh sinh ht. Pht
minh l khm ph v quy lut khch quan, cha c ngha p dng trc tip vo
sn xut hoc i sng. V vy, pht minh khng c gi tr thng mi, khng c
cp bng pht minh v khng c bo h php l.

- Pht hin: Pht hin (ting Anh cng l diseovery, ting Php cng l
dcouverte) l s pht hin ra nhng vt th, nhng quy lut x hi ang tn ti mt
cch khch quan. V d: Kock pht hin vi trng lao, Marie Curie pht hin nguyn
t phng x radium, Christoph Colomb pht hin Chu M, Marx pht hin quy
lut gi tr thng d, Adam Smith pht hin quy lut bn tay v hnh ca kinh t
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 23/ 142
th trng.. Pht hin cng ch mi l s khm ph cc vt th hoc cc quy lut x
hi, lm thay i nhn thc, cha th p dng trc tip, ch c th c p dng
thng qua cc gii php. V vy, pht hin cng khng c gi tr thng mi, khng
cp bng v khng c bo h php l.

- Sng ch: Sng ch l loi thnh tu trong khoa hc- k thut v cng ngh.
Trong khoa hc x hi v nhn vn khng c sn phm loi ny, song cc nh khoa
hc x hi lun phi bn n sng ch khi phn tch ngha kinh t, php l v x hi
ca sng ch.
Sng ch (ting Anh, ting Php invention, ting Nga izobretenije) l mt
gii php k thut mang tnh mi v nguyn l k thut, tnh sng to v p dng c.
V d: my hi nc ca Jams Watt, cng thc thuc n TNT ca Nobel. V sng ch
c kh nng p dng, nn n c ngha thng mi, c cp bng sng ch (patent),
c th mua bn patent hoc k kt cc hp ng cp giy php s dng (hp ng
licence) cho ngi c nhu cu, v c bo h quyn s hu cng nghip.

Bng 2 tm tt mt s ch tiu so snh s ging v khc nhau gia cc thnh
tu pht hin, pht minh v sng ch.
Bng 2 : So snh pht hin, pht minh, sng ch.





Pht hin Pht minh Sng ch
Bn cht Nhn ra vt th
hoc quy lut x
hi vn tn ti
Nhn ra qui lut
t nhin vn tn
ti
To ra phng tin mi v
nguyn l k thut, cha
tng tn ti
Kh nng p
dng gii
thch th gii
C Khng
Kh nng p
dng vo sn
xut/i sng
Khng trc tip,
m phi qua cc
gii php vn
dng
Khng trc tip,
m phi qua
sng ch
C (c th trc tip hoc
phi qua th nghim).
Gi tr thng
mi
-----------------
Bo h php l
Khng

-----------------------------------------
Bo h tc phm vit v cc pht
hin v pht minh (theo lut Quyn
tc gi) ch khng phi bo h bn
thn cc pht hin v pht minh
Mua bn patent v licence
-----------------------------
Bo h Quyn s hu
cng nghip
Tn ti cng
lch s
Tn ti cng lch s Tiu vong theo s tin b
cng ngh
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 24/ 142






V vy nn ht sc lu khng s dng ln ln cc khi nim ny, chng hn khng
bao gi ni pht minh my hi nc, pht minh quy lut gi tr thng d, cp
bng pht minh hoc mua bn pht minh, bo h pht minh. Ngi ta ch c th
cp patent, k kt cc hp ng licence (ting M vit license) v bo h php l i
vi sng ch. Mt cch ni c th tm chp nhn l mua bn sng ch. Lut Dn s ca
nc ta phn bit rt r cc nguyn tc bo h php l trong lnh vc ny.


2. bn cht logic ca nghin cu khoa hc.
2.1. cc thao tc logic trong nghin cu khoa hc.
2.1.1. t duy khi nim.

T duy khi nim l c im c bn ca nghin cu khoa hc. Khi nim l
mt phm tr ca logic hc v c nh ngha l mt hnh thc t duy nhm ch r
thuc tnh bn cht vn c ca s vt. Nh t duy khi nim m ngi ta phn bit
c s vt ny vi s vt khc. Khi nim gm hai b phn hp thnh: ni hm l tt
c cc thuc tnh bn cht vn c ca s vt; ngoi din l tt c cc c th c cha
thuc tnh c ch trong ni hm. V d: khi nim khoa hc c ni hm l h
thng tr thc v bn cht s vt, cn ngoi din l cc loi khoa hc, nh khoa hc t
nhin, khoa hc x hi, khoa hc k thut, v.v...

Mt khi nim c biu t bi nh ngha. nh ngha mt khi nim l tch
ngoi din ca khi nim ra khi khi nim gn n v ch r ni hm. V d:
trong nh ngha ng trn l mt ng cong khp kn, c khong cch t mi
im ti tm bng nhau, th ng trn l s vt cn nh ngha; ng cong
l s vt gn n; khp kn l ni hm; c khong cch t mi im ti tm bng
nhau cng l ni hm.

2.1.2. phn on :

Phn on l mt thao tc logic lun c thc hin trong nghin cu khoa
hc. Theo logic hc, phn on c nh ngha l mt hnh thc t duy nhm ni lin
cc khc nim li vi nhau khng nh rng khi nim ny l hoc khng l khi
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 25/ 142
nim kia. Phn on c cu trc chung l S l P, trong , S c gi l ch t ca
phn on, cn P l v t (tc thuc t) ca phn on.

Phn on c s dng trong trng hp cn nhn nh v bn cht mt s vt,
trnh by gi thuyt khoa hc, trnh by lun c khoa hc, v.v... Mt s loi phn on
thng dng c lit k trong bng 3.

Bng 3 : Phn loi cc phn on :

Phn on
theo cht:
Phn on khng nh
Phn on ph nh
Phn on xc sut
Phn on hin thc
Phn on tt nhin
S l P
S khng l P
S c l l P
S ang l P
S chc chn l P
Phn on
theo lng:
Phn on chung
Phn on ring
Phn on n nht
Mi S l P
Mt s S l P
Duy c S l P
Phn on
phc hp:
Phn on lin kt
Phn on la chn
Phn on c iu kin
Phn on tng tng
S va l P1 va l P2
S hoc l P1 hoc l P2
Nu S th P
S khi v ch khi P

1.1.3. suy lun :

Theo logic hc, suy lun l mt hnh thc t duy, t mt hay mt s phn on
bit (tin ) a ra mt phn on mi (kt ). Phn on mi chnh l gi thuyt
khoa hc. C ba hnh thc suy lun, suy lun din dch, suy lun quy np v loi
suy (c ngi gi l suy lun loi t).

Suy lun din dch l hnh thc suy lun i t ci chung n ci ring : V d : Mi
ngi u cht, ng Socrat l ngi, Vy ng Socrat ri cng s cht.

Suy lun quy np l hnh thc suy lun i t ci ring n ci chung. V d: Hng
lot nghin cu v mi trng vng Chu -Thi Bnh Dng cho thy: t ai
thoi ha, Rng gim mnh, nhim khng kh, nhim th tng nhanh, v.v...
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 26/ 142
Tt c nhng ci ring dn n kt lun v ci chung: Thm ho mi trng
ang e da khu vc Chu - Thi Bnh Dng.

Loi suy l hnh thc suy lun i t ci ring n ci ring. V d: c t ny gy
hi cho chute, c t ny hon ton c th gy hi cho ngi.

2.2. cu trc logic ca mt cng trnh khoa hc.

Bt k mt cng trnh khoa hc no, t bi bo ngn mt vi trang n tc
phm khoa hc hng trm trang, xt v cu trc logic, cng u c 3 b phn hp
thnh, lun , lun c, lun chng. Nm vng cu trc ny s gip ngi nghin
cu i su bn cht logic khng ch ca phng php lun nghin cu khoa hc, m
cn c ngha i vi hng lot hot ng khc, nh ging bi, thuyt trnh, tranh
lun, iu tra, lun ti, g ti hoc m phn vi i tc khc nhau.

Ton b ni dung v phng php lun khoa hc xoay quanh vic tm kim
phng php, tc lun chng, lin quan n vic thu thp v x l thng tin
xy dng lun , thu thp lun c chng minh lun .

2.2.1. Lun
Lun l iu cn chng minh trong mt cng trnh khoa hc. Lun tr li
cu hi : Cn chng minh iu g?. V mt logic hc, lun l mt phn on m
tnh chn xc1) ca n cn c chng minh. V d: khi pht hin tia l (tia phng x)
trong mt th nghim ha hc, Marie Curie phn on rng C l nguyn t pht ra
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 27/ 142
tia l l mt nguyn t cha c bit n trong bng tun hon Menlev. l
mt lun m sau ny Marie Curie phi chng minh.

2.2.2. Lun c :
Lun c l bng chng c a ra chng minh lun . Lun c c xy
dng t nhng thng tin thu c nh c ti liu, quan st hoc thc nghim. Lun
c tr li cu hi : Chng minh bng ci g?. V mt logic, lun c l phn on m
tnh chnh xc c cng nhn v c s dng lm tin chng minh lun .
Trong nghin cu khoa hc c hai loi lun c:
Lun c l thuyt. l cc c s l thuyt khoa hc, lun im khoa hc, cc
tin , nh l, nh lut, quy lut c khoa hc xc nhn l ng. C ngi gi
lun c l thuyt l lun c logic hoc c s l lun.

Lun c thc tin. l cc phn on c xc nhn, c hnh thnh bi
cc s liu, s kin thu thp c t quan st hoc thc nghim khoa hc.


-------------------

1) Trong logic hc hnh thc c mt cp khi nim c s dung bng nhng
thut ng ting Vit khc nhau: mt s tc gi dng chn xc/phi chn xc, mt s
tc gi khc dng chn thc/gi di. y dng cp thut ng th nht, v n mang
ngha thun tu khoa hc, Khi ni chn thc/gi di thng mang ngha o c.
Trong khoa hc thng khi nh nghin cu rt chn thc, nhng kt qu thu nhn c
th li phi chn xc.


2.2.3. Lun chng.
Lun chng l cch thc, quy tc, phng php t chc mt php chng minh,
nhm vch r mi lin h logic gia cc lun c v gia ton b lun c vi lun .
Lun chng tr li cu hi Chng minh bng cch no ?. Trong chuyn kho khoa
hc c th tn ti hai loi lun chng :

Lun chng logic, bao gm mt chui lin tip cc php suy lun c lin kt
theo mt trt t xc nh (din dch, quy np, loi suy).

Lun chng ngoi logic, bao gm phng php tip cn v phng php thu
thp thng tin.

Phng php tip cn, l cch thc xem xt s kin. Tu thuc phng php
tip cn c chn m s kin c th c xem xt mt cch ton din hoc phin
din. Chng han, tip cn lch s, tip cn logic, tip cn h thng, v.v....

Phng php thu thp thng tin, l cch thc thit lp lun c khoa hc. Phng
php thu thp thng tin c vai tr quyt nh n tin cy ca lun c. Chng hn, s
liu thng k ca c quan thng k c tin cy cao hn s liu bo co thnh tch ca
cc ngnh; d lun ngu nhin trn ng ph c tin cy thp hn kt qu thm d
d lun thng qua mt cuc iu tra.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 28/ 142

2.2.4. V d phn tch cng trnh khoa hc theo cu trc logic.

Trong bc khi u ca mt cng trnh nghin cu khoa hc, vic phn tch
cu trc logic c p dng nghin cu ti liu, nhm nhn dng lun m tc gi
cn chng minh trong ti liu; phn tch mt mnh, mt yu trong lun ; tm cc lun
c c tc gi s dng chng minh lun ; phn tch mt mnh, mt yu ca lun
c; xc nh lun chng (quy tc, phng php) c tc gi s dng trong qu trnh
dng lun c chng minh lun , phn tch mt mnh, mt yu.


2.3. trnh t logic ca nghin cu khoa hc.

Trnh t logic ca nghin cu khoa hc c ch trn hnh 4 bao gm mt s
bc c bn, tm tt nh sau :

Bc 1 : Pht hin vn (tc t cu hi) nghin cu l giai on khi u
ca nghin cu. Khi t ra c cu hi, ngi nghin cu s a ra c cu tr li,
ngha l, c th xc nh c phng hng nghin cu.

1 Pht hin vn (t cu hi nghin cu)
2 t gi thuyt (Tm cu tr li s b)
3 Lp phng n thu thp thng tin (Xc nh lun chng)
4 Lun c thc tin (Quan st/thc nghim)
5 Lun c l thuyt (Xy dng c s l lun)
6 Phn tch v nh gi kt qu x l thng tin
7 Tng hp kt qu / kt lun / khuyn ngh

Hnh 4 : S trnh t logic ca nghin cu khoa hc

Bc 2 : Xy dng gi thuyt khoa hoc, tc xy dng lun ca nghin cu,
tc nhng nhn nh s b v bn cht s vt. Qu trnh nghin cu chnh l qu trnh
tm kim lun c chng minh hoc bc b lun .

Bc 3 : Lp phng n thu thp thng tin, ln phng n chn mu kho st,
d kin tin , phng tin v phng php. y chnh l qu trnh xc nh lun
chng ca nghin cu.

Bc 4 : Thu thp d liu nhm hnh thnh cc lun c thc tin ca nghin
cu. D liu cn thu thp bao gm cc thng tin nh tnh v nh lng,

Bc 5 : Xy dng c s l lun, tc lun c l thuyt ca nghin cu. Khi xc
nh c lun c l thuyt, ngi nghin cu bit c nhng b mn khoa hc no
cn c vn dng lm ch da cho cng trnh nghin cu.
Bc 6 : Phn tch v nh gi kt qu x l thng tin, tc kt qu nghin cu,
nh gi mt mnh, mt yu trong kt qu thu thp v x l thng tin, ch ra nhng sai
lch trong quan st, thc nghim, nh gi nh hng ca nhng sai lch y, mc
c th chp nhn trong kt qu nghin cu.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 29/ 142
Bc 7 : Tng hp kt qu/Kt lun/Khuyn ngh. Phn ny l kt qu cui
cng ca nghin cu, bao bm 4 ni dung: 1) Tng hp da ra bc tranh khi qut
nht v kt qu; 2) Kt lun mt mnh v mt yu; 3) Khuyn ngh v kh nng p
dng, v 4) Khuyn ngh v vic tip tc nghin cu hoc kt thc s quan tm ti ni
dung nghin cu.

3. Vn khoa hc.

3.1. Khi nim

Vn khoa hc (scientific problem), cng c gi l vn nghin cu
(research problem) hoc cu hi nghin cu (research question) l cu hi c t ra
khi ngi nghin cu ng trc mu thun gia tnh hn ch ca tri thc khoa hc
hin c vi yu cu pht trin tri thc trnh cao hn.

Pht hin c vn khoa hc l mt bc rt quan trng trn bc ng
pht trin nhn thc. Tuy nhin, nu vn li chnh l cng vic kh nht i vi cc
bn ng nghip tr tui : nhiu bn sinh vin mi bt tay lm nghin cu khoa hc
lun lng tng, lun t nhng cu hi vi thy c i loi nh nghin cu mt ti
khoa hc nn bt u t ci g?. Cu tr li trong trng hp ny lun l: Hy bt
u t pht hin vn khoa hc, ngha l t cu hi. Chnh v vy, mt iu cn lu
l vn nghin cu cn c trnh by di dng mt cu nghi vn.

L.Paler-Calmorin v M.A. Calmorin vit: Khng th ph nhn mt thc t rng
a s cc bn ng nghip khi chun b lun vn u gp rt kh khn trong vic trnh
by vn nghin cu. Trong mt cun sch khc v phng php lun nghin cu
khoa hc, Fred Kerlinger khuyn: Hy trnh by vn nghin cu mt cch r rng,
khc trit bng mt cu nghi vn.

3.2. phn loi vn khoa hc.

Trong nghin cu khoa hc lun tn ti hai lp vn :

Th nht, vn v bn cht s vt cn tm kim.

Th hai, vn v phng php nghin cu lm sng t v l thuyt v v
thc tin nhng vn thuc lp th nht.

V d, khi pht hin mt di ch trong nhng nghin cu kho c hc, cu hi
u tin c t ra: di ch ny thuc nn vn ha no?. Cu hi ny thuc lp vn
th nht v bn cht s vt. Cu hi tip theo c t ra: Lm cch no xc
nh c di ch ch thc thuc nn vn ha y v lm cch no xc nh c
nin i ca n ?. Do vy xut hin lp vn th hai v tiu ch ca mt nn vn ha
v phng php xc nh nin i.

3.3. cc tnh hung ca vn khoa hc.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 30/ 142
Nghin cu khoa hc, trong mi trng hp u nhm vo nhng iu cha bit
(quy lut cha c khm ph, gii php cha c sng to, hnh mu cha c
kim chng), ngha l tm cu tr li cho cc cu hi nghin cu.

Nh vy, khi nhn c mt nhim vu nghin cu, ngi nghin cu trc ht
phi xem xt c nhng vn nghin cu no cn c t ra. C th c ba tnh hung
c ch trn hnh 5.


















Hnh 5 : Cc tnh hung ca vn khoa hc.

- Tnh hung th nht : C vn nghin cu. Nh vy s c nhu cu tr li vo
vn nghin cu, ngha l s tn ti hot ng nghin cu.

- Tnh hung th hai : Khng c vn hoc khng cn vn . Trng hp ny
khng xut hin nhu cu tr li, ngha l khng c nghin cu.

- Tnh hung th ba : Tng l c vn , nhng sau khi xem xt th li khng c
vn hoc c vn khc. Gi l gi vn . Pht hin gi vn va
dn n tit kim chi ph, va trnh c nhng hu qu bt ng cho hot ng
thc tin.

3.4. phng php pht hin vn khoa hc.

Pht hin vn khoa hc chnh l t cu hi nghin cu : Cn chng minh
iu g?. Nh vy, thc cht vic pht hin vn khoa hc chnh l a ra c
nhng cu hi lm c s cho vic tm kim cu tr li nh nhng hot ng nghin
cu tip sau . C th s dng nhng phng php sau y pht hin vn khoa
hc, tc t cu hi nghin cu.
1) Pht hin mt mnh, mt yu trong nghin cu ca ng nghip.
Phng php pht hin mt mnh, mt yu trong cng trnh nghin cu ca ng
nghip l phn tch theo cu trc logic. S phn tch c ch trn hnh 6. Kt

C vn C nghin cu

Khng c
vn
Khng c
nghin cu

Gi vn
Khng c
vn
C vn
khc
Khng c
nghin cu
Nghin cu theo
mt hng khc
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 31/ 142
qu phn tch c s dng nh sau : mt mnh trong lun , lun c, lun chng
ca ng nghip s c s dng lm lun c hoc lun chng chng minh lun
, cn mt yu c s dng pht hin vn (tc t cu hi nghin cu), t
xy dng lun cho nghin cu ca mnh.





















Hnh 6 : Phn tch cc mt mnh, mt yu trong nghin cu
ca ng nghip.

2) Nhn dng nhng bt ng trong tranh lun khoa hc.
Khi hai ng nghip bt ng kin, c th l h nhn ra nhng mt yu
ca nhau. y l c hi thun li ngi nghin cu nhn dng nhng vn m cc
ng nghip pht hin.

3) Ngh ngc li quan nim thng thng.
V mt logic hc, y chnh l s tm kim mt khi nim i lp vi khi nim
ang tn ti. V d, trong khi nhiu ngi cho rng tr em suy dinh dng l do cc
b m km hiu bit v dinh dng tr em, th c ngi nu cu hi ngc li::
Cc b m l tr thc chc chn phi hiu bit v dinh dng tr em hn cc b m
Lun
Mt mnh
Mt yu
Lun c
Mt mnh
Mt yu
Lun chng
Mt mnh
Mt yu
S dng lm
Lun c
Lun chng
S dng :
Nhn dng vn
Xy dng lun
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 32/ 142
nng dn. Vy ti sao t l tr suy dinh dng trong nhm cc b m l tr thc li
cao hn trong nhm cc b m l nng dn ?.

4) Nhn dng nhng vng mc trong hot ng thc t.
Nhiu kh khn ny sinh trong hot ng sn xut, hot ng x hi, khng
th s dng nhng bin php thng thng x l. Thc t ny t trc ngi
nghin cu nhng cu hi phi tr li tc xut hin vn , i hi ngi nghin cu
phi xut nhng gii php mi.

5) Lng nghe kin ca nhng ngi ngoi cuc.
i khi nhiu cu hi nghin cu xut hin nh li phn nn ca ngi hon
ton khng am hiu lnh vc m ngi nghin cu quan tm. Chng hn, sng ch xe
in ca Edison chnh l kt qu bt ng sau khi nghe c li phn nn ca mt b
gi trong m khnh thnh mng n in chiu sng u tin mt th trn ngoi
ca thnh ph New York : Ci ng Edison lm ra c n in m khng lm c
ci xe in cho ngi gi i y i ...

6) Nhng cu hi bt cht xut hin khng ph thuc l do no.
y l nhng cu hi xut hin trong u ngi nghin cu, do bt cht quan
st c mt s kin no , cng c th xut hin mt cch rt ngu nhin, khng ph
thuc bt c l do, thi gian hoc khng gian no.


4. gi thuyt khoa hc.
4.1. khi nim
4.1.1. inh ngha

Gi thuyt khoa hc (scientific hypothesis), cn gi l gi thuyt nghin cu
(research hypothesis), l mt nhn nh s b, mt kt lun gi nh v bn cht s vt,
do ngi nghin cu a ra chng minh hoc bc b. Nh vy, xt trong cu trc
logic ca nghin cu, th gi thuyt nm v tr lun . chng minh hoc bc b
gi thuyt cn phi c cc lun c v lun chng.

Khi nim gi thuyt xut hin u tin trong cc khoa hc t nhin thc
nghim. Ngy nay, gi thuyt d tr thnh cng c phng php lun quan trng trong
c khoa hc x hi v nhn vn, Claude Bernard, nh sinh l hc ni ting ngi Php
cho rng Gi thuyt l khi im ca mi nghin cu khoa hc, ng nhn mnh
khng c khoa hc no m li khng c gi thuyt. (L T Thnh tm hiu logic hc.
NXB tr, H Ch minh 1993. tr.147).

Mt gi thuyt c th c t ra ng vi bn cht s vt, song gi thuyt cng
c th sai v b bc b, nhng, Mendeleev vit : C mt gi thuyt sai cn hn
khng c mt gi thuyt no c. Lch s khoa hc cho thy, khi mt gi thuyt b
bc b c ngha l khoa hc tin thm mt bc trn con ng i gn n chn l.
Trong bi s ra i v ci cht ca cc tng, Genle vit : Khi mt gi thuyt phi
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 33/ 142
li bc trc cuc tn cng ca nhng tng mi c ngha gi thuyt cht mt
cch v vang.


4.1.2. thuc tnh c bn ca gi thuyt.

Thuc tnh c bn ca gi thuyt khoa hc c trnh by trong mt cun
sch v nhn thc lun khoa hc ca L T Dng.

Tnh gi nh. Gi thuyt c t ra l chng minh. Gi thuyt l mt nhn
nh cha c xc nhn bng cc lun c thu thp c t l thuyt, bng cc phng
php quan st hoc thc nghim khoa hc. Sau ny, trong qu trnh nghin cu hoc
qua kho nghim thc t, gi thuyt hon ton c th b v.

Tnh a phng n. Trc mt vn nghin cu khng bao gi ch tn ti
mt cu tr li duy nht. Chng hn, vi mt cu hi Tr h ti ai?, ngi nghin cu
c th a ra hng lot gi thuyt Con h ti m, Con h ti cha, chu h ti b,
Tr h ti bn, Tr h ti trng.


Tnh d bin. Mt gi thuyt c th nhanh chng b xem xt li ngay sau khi
va c t ra do s pht trin nng ng ca nhn thc. Ngi ta gi l tnh d
bin ca gi thuyt. D l d, Bin l bin i. Bin i l do nhn thc tin thm
nhng nc thang mi.

4.2. Tiu ch xem xt mt gi thuyt.
Tuy ni gi thuyt l mt nhn nh s b, hon ton tu thuc nhn thc ch
quan ca ngi nghin cu, song mt gi thuyt khng th c t ra mt cch
ngu hng. Gi thuyt ch c th tn ti khi hi ba tiu ch sau :

1) Gi thuyt phi da trn c s quan st.
Phn ln cc gi thuyt c hnh thnh da trn kt qu quan st t cc s kin
ring bit. Kh nng quan st hu hn cc s kin, cho php khng nh bn cht
thng k ca gi thuyt. Mi tng tuyt i ha gi thuyt u l s sai phm
logic v bn cht quan st khoa hc.

2) Gi thuyt khng c tri vi l thuyt :
C my im cn lu khi xem xt tiu ch ny :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 34/ 142
+ Th nht, cn phn bit l thuyt c xc nhn tnh ng n v khoa hc
vi nhng lp lun b ng nhn l l thuyt c xc nhn. Trong trng hp ny,
gi thuyt mi s c gi tr thay th l thuyt ang tn ti.
+ Th hai, c nhng l thuyt c xc nhn tnh ng n v khoa hc,
nhng vi s pht trin ca nhn thc, l thuyt ang tn ti th hin tnh cha hon
thin trong nhn thc. Trong trng hp ny, gi thuyt mi s b sung vo ch trng
trong l thuyt ang tn ti.

+ Th ba, hon ton c mt kh nng khc, l gi thuyt mi s mang mt
ngha khi qut, cn l thuyt dng tn ti, s tr nn mt trng hp ring ca mt l
thuyt tng qut c xy dng t gi thuyt mi.

3) Gi thuyt phi c th kim chng :
Trc y, gii nghin cu quan nim ch tn ti gi thuyt trong cc khoa hc
thc nghim v c kim chng bng thc nghim. Sau ny, ngi ta cng cng
nhn c vic kim chng bng l thuyt. Tuy nhin, ngi nghin cu cn hiu
rng khng phi gi thuyt no cng c th c chng minh hoc b bc b ngay
trong thi i ca n. Trong khoa hc x hi iu ny cn kh khn hn nhiu.

4.3. phn loi gi thuyt
Ngi nghin cu cn cn c vo phn loi nghin cu a ra nhng gi
thuyt ph hp vi bn cht ca nghin cu khoa hc.

4.3.1. phn loi theo tnh ph bin ca gi thuyt.

C nhng gi thuyt nghim ng i vi mi trng hp trong ton b mt
lp s vt c quan st, song c nhng gi thuyt ch c th nghim ng trong mt
s trng hp no . Da vo tiu ch ny, ngi ta phn chia thnh ba loi gi thuyt.

Gi thuyt ph bin, l loi gi thuyt c gi tr khi qut cho c mt lp s vt.
V d : C p bc th c u tranh.

Gi thuyt thng k, l loi gi thuyt c suy lun ra t mt s lng hu hn
cc quan st, c th c gi tr trong mt phm vi gii hn cc s vt.

Gi thuyt c th, l loi gi thuyt ch ng trong mt lp s vt ring bit,
hon ton khng nghim ng cho bt k lp s vt no khc.

4.3.2. phn loi theo chc nng ca nghin cu.
Theo chc nng ca nghin cu khoa hc, gi thuyt c phn chia thnh gi
thuyt m t, gi thuyt gii thch, gi thuyt d bo, gi thuyt gii php.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 35/ 142

Gi thuyt m t, p dng trong cc nghin cu m t, l gi thuyt v trng thi
ca s vt. V d, mt gi thuyt ca Archimede c chng minh v tr thnh nh
lut ni ting v sc nng ca nc: Mt vt nhng vo cht lng (hoc kh) s b cht
lng (hoc kh) y t di ln vi mt lc c ln bng trng lng khi cht lng
b vt chim ch.

Gi thuyt gii thch, p dng trong cc nghin cu gii thch, l gi thuyt v
nguyn nhn dn n mt trng thi s vt m ngi nghin cu ang quan tm. Trng
thi ny c th c bit n t lu, nhng khoa hc cha gii thch c nguyn
nhn. Cng c th l mt trng thi c pht hin bi ngi nghin cu hoc ng
nghip. Mt v d v gi thuyt ca gio s Tn tht Tng : Nguyn nhn gy bnh
vim ph tu cp x ng dng l do con giun.

Gi thuyt d bo, p dng trong cc nghin cu v d bo l gi thuyt v
trng thi ca s vt ti mt thi im hoc mt qung thi gian no trong tng lai.
Tu thuc chc nng nghin cu l m t, gii thch hoc sng to, m gi thuyt d
bo c th l mt gi thuyt m t, gii thch hoc sng to.

Gi thuyt gii php, p dng trong cc nghin cu sng to, l gi thuyt v
gii php hoc gi thuyt v hnh mu, tu theo mc v hnh thc sng to. Nghin
cu sng to c th l mt nghin cu ng dng hoc trin khai.

4.3.3. phn loi theo mc ch ca nghin cu.

Tu thuc mc tiu nghin cu v sn phm thu nhn sau nghin cu ni trn
y, ngi ta chia ra nhng loi hnh nghin cu khc nhau: nghin cu c bn,
nghin cu ng dng v trin khai.

Gi thuyt quy lut, l gi thuyt c t ra trong nhng nghin cu thuc
loi hnh nghin cu c bn. y l nhng gi thuyt gn lin vi chc nng m t,
gii thch, d bo.

Nh quan st Sao Mc, Galileo nhn thy c mt s ngi sao quay xung quanh
Sao Mc, ngha l c mt s v sao quay xung quanh mt v sao khc. T y,
ng i n gi thuyt rng Khng phi Mt tri v tt c cc v sao quay xung
quanh tri t, ng thi a tip mt gi thuyt khc C l Copernicus ng
khi ng cho rng Tri t v cc hnh tinh quay xung quanh Mt Tri.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 36/ 142
Gii thuyt gii php, l gi thuyt hnh thnh trong cc nghin cu ng dng.
V d, sau khi nhn ra rng nhng ng vt b nhim khun yu c kh nng min
dch i vi cn bnh do chnh loi khun gy ra. Pasteur i n gi thuyt v
mt gii php to ra s min dch cho ng vt bng cch a vo c th chng mt
loi vi khun yu.

Gi thuyt hnh mu, l gi thuyt hnh thnh trong hot ng trin khai.
Chng hn, trong nghin cu v t chc x nghip, ngi nghin cu c th t gi
thuyt hnh mu x nghip cng nghip trong nghin cu t chc la sn xut cng
nghip: T chc x nghip cng nghip c quy m ln kinh doanh c hiu qu hn x
nghip nh, hoc mt gi thuyt khc: T chc x nghip c quy m va v nh kinh
doanh c hiu qu hn x nghip quy m ln.
4.4. Lin h gia gi thuyt vi vn khoa hc.
4.4.1. mi lin h gia gi thuyt vi vn khoa hc.

Pht hin c vn trong khoa hc tc l t ra c cu hi cn phi tr
li trong nghin cu. Cu tr li trong nghin cu chnh l iu m ngi nghin cu
cn chng minh. Sau khi pht hin c vn nghin cu, cng cuc nghin cu
c th din ra theo mt trt t nh sau :

Khi pht hin c vn , th ngi nghin cu c c cc nh v cc
phng n tr li cu hi. chnh l tng khoa hc. tng khoa hc l mt loi
phn on mang tnh trc cm cha c y lun c.

Nh tng khoa hc, ngi nghin cu c th tip tc qu trnh quan st hoc
thc nghim a ra nhng nhn nh c lun c khoa hc hn. Gi thuyt l s tr
li s b vo cu hi t ra v cn tip tc chng minh.

S mi lin h gia vn khoa hc vi qu trnh xut hin nhng tng
khoa hc v gi thuyt khoa hc c trnh by trn Hnh 7.


Vn tng Gi thuyt
khoa hc khoa hc khoa hc


(Cu hi) (Cu tr li d kin) (Cu tr li)


Hnh 7 : Lin h t vn qua tng khoa hc
n gi thuyt khoa hc.


4.4.2. Giai on tin gi thuyt: tng khoa hc.

tng khoa hc cn c gi l tng nghin cu l mt giai on
tin gi thuyt. Y tng xut hin theo cm nhn cha c lun c v cng cha hnh
dung c phng php chng minh lun c.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 37/ 142

Cc tng nghin cu thng xut hin rt nhanh. V vy, ngi nghin cu
cn ghi li ngay. Cc tng cng cha mang mt ngha thc t i vi khoa hc.
N phi c tip tc pht trin nng ln tm cc gi thuyt.

4.5. bn cht logic ca gi thuyt.
4.5.1. cu trc logic ca gi thuyt.

Xt v bn cht logic hc, gi thuyt l mt phn on. Nh vy, gi thuyt
phi c vit di dng mt phn on, ngha l gi thuyt c cu trc logic l cu
trc ca mt phn on. Sau y l mt vi lin h gia gi thuyt v cc loi phn
loi.

1) Gi thuyt l phn on n :
Phn on n l phn on c cu to bi mt ch t, mt v t. Phn on n
c phn on khng nh (S l P), phn on ph nh (S khng l P), phn on
xc sut (S c l l P), v.v... trong S l ch t, P l v t.

Phn on khng nh l phn on xc nhn c mt mi lin h gia i tng
c phn on S vi thuc tnh ca i tng P. Cng thc ca phn on khng nh
l S l P. V d, trong qu trnh theo di v nghin cu v s nhim trng do
Chlamydia Tracomatis ph n c thai, ngi ta t gi thuyt di dng mt phn
on khng nh: S nhim trng Chlamydia Tracomatis ph n c thai l nguyn
nhn gy bnh vim kt mc mt tr s sinh.

Phn on xc sut l loi phn on m s nhn thc v i tng cha t
n khng nh. Cng thc ca phn on xc sut l: S hnh nh l P, S c l l P,
S c th l P. V d, trong bi vit Mt s ghi ch v trng ng ng Nam ,
tc gi H Vn Tn t gi thuyt rng S phn b rng ca trng ng khu vc
ng Nam c th xem l mt biu hin ca nh hng vn ha ng Sn.

Phn on tt nhin c cng thc : S chc chn l P, S nht nh l P, S
dt khot l P, S ng nhin l P. C th ly v d trong mt nghin cu kinh t
hc v m v cng c iu chnh cc quan h kinh t i ngoi ca Nguyn nh Ti: :
Trong nn kinh t cn non yu nh Vit Nam hin nay, iu khng trnh khi trong
giai on chuyn i l phi nhp siu v vay n, ku gi u t nc ngoi.

Phn on chung l phn on cho bit ton b i tng trong tp hp i
tng c xem xt iu c cng thuc tnh c nu trong v t. Cng thc phn on
chung l Mi S l (hoc khng l) P. Trong v d v nghin cu ca Pasteur, tc gi
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 38/ 142
t gi thuyt rng Mi con vt khi b nhim khun yu u c kh nng min dch
i vi loi bnh do khun gy ra.

Phn on ring l loi phn on cho bit ch c mt b phn ca di tng trong
lp i tng c xem xt c mang thuc tnh c nu trong v t. Cng thc ca
phn on ring l C mt s S l (hoc khng l) P. Trong v d v gi thuyt
ca Galileo, ngi ta c bit C mt s hnh tinh khng quay xung quanh Tri
t.

Phn on n nht c cng thc Ch duy c S l (hoc khng l) P. Trong
mt nghin cu vn hc Php, v Bn cht quan nim tng ng ca Charles
Beaudelaire trong tp th Nhng bng hoa c, Nguyn Th L H, i hc vn ha
H Ni, t gi thuyt Chnh quan nim tng ng trong tp th Nhng bng hoa c
t Beaudelaire vo mt v tr y nghch l trong lch s vn hc Php.

2) Gi thuyt l mt phn on phc.
Phn on phc hp c hnh thnh bi nhiu phn on n. Phn on
phc dn n gi thuyt phc trong nghin cu.

Phn on phn lit, cn gi l phn on la chn hoc phn on tuyn, bao
gm mt s phn on n c ni vi nhau bi lin t logic hoc. Phn on phn
lit chia thnh phn on phn lit tng di hoc phn on phn lit tuyt i. Chng
hn gi thuyt : u t, d l u t trong nc hoc u t nc ngoi lun lun i
hi mt mi trng u t thch hp, nht l trong iu kin kinh t th trng vi xu
th cnh tranh ngy cng gay gt. Gi thuyt ny l mt phn on phn lit tuyt i.

Phn on lin kt bao gm mt s phn on n c ni vi nhau bi cc
lin t logic v, nhng, m, song, cng, ng thi, v.v.. Chng hn, gi
thuyt c trnh by trong mt nghin cu ca gio s Tn Tht Tng Chng ta bit
c ng i ca cc mch, chng ta c th tm kim cc mch trong gan, buc
chng n li trc, ri ct gan.

Phn on gi nh cn gi l phn on ko theo, bao gm mt s phn on
n c ni vi nhau theo kt cu nu... th.... V d: Nu tim nvcain vo ni
b, ta c th gim cn au.

4.5.2. thao tc logic a ra mt gi thuyt.
a ra c mt gi thuyt, ngi nghin cu cn phi quan st, phi pht
hin c vn . t gi thuyt chnh l i tm cu tr li cho cu hi t ra.
Xt v bn cht logic, qu trnh lin kt, chp ni cc s kin, cc s liu thu thp
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 39/ 142
c t trong quan st, thc nghim a ra mt gi thuyt chnh l qu trnh suy
lun.

1) Suy lun din dch.

T kt qu quan st quy lut t vong ca nhng con vt b nhim khun v khng
b nhim khun trong tri th nghim (tin ). Louis Pasteur a ra gi thuyt
v tnh min dch ca nhng con vt b nhim khun yu :

+ Mi con vt b nhim khun yu u c min dch i vi th bnh do chnh
loi khun gy ra (kt qu nghin cu c xc nhn).

+ Khi cho nhim khun yu, con vt s c kh nng min dch i vi cn bnh do
loi khun gy ra (gi thuyt).

2) Suy lun quy np :

Trong cc khoa hc hu nghim ni chung v khoa hc thc nghim ni ring,
k c trong khoa hc t nhin v khoa hc x hi, quy np l hnh thc suy lun c
s dng ph bin xy dng v kim chng gi thuyt. C hai loi suy lun quy np :
quy np hon ton v quy np khng hon ton.

V d, Pierre v Marie Curie thc hin bng mt php quy np hon ton
trong qu trnh pht hin cht phng x vo nm 1898. Khi Marie Curie pht hin mt
loi tia l trong th nghim b t gi thuyt rng, c th tia l c pht ra t mt
nguyn t no c bit trong bng tun hoan Mendeleev. B cng chng l
Pierre Curie ln lt lm th nghim vi tt c cc nguyn t c bit n trong Bng
tun hon Mendeleev ti thi im . Kt qu khng pht hin c nguyn t no
pht ra tia l. Gi thuyt ca h b bc b. H a ra gi thuyt khc, tia l c pht
ra t mt nguyn t cha c bit trong bng tun hon Mendeleev. Th nghim
xc nhn gi thuyt ca h l ng. Kt qu chnh l s pht hin nguyn t phng
x radium.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 40/ 142
2) Loi suy.

Loi suy l hnh thc suy lun ph bin c s dng trong cc nghin cu v
khoa hc k thut, khoa hc nng nghip v y hc, nhn chung l nhng nghin cu
cn th nghim trn cc m hnh tng t, chng hn :

- Nghin cu nhng i tng, cng trnh k thut c quy m ln hoc mi trng
nghin cu c nhiu nguy him, c hi.

- Nghin cu y hc, cn nhng th nghim khng th thc hin trn c th con
ngi m phi dng cc con vt thay th.

- Xy dng cc bng cu hi s dng trong cc hot ng phng vn, trc
nghim, iu tra.

4.6. kim chng gi thuyt.
4.6.1. khi nim v kim chng gi thuyt.

Ni dung bn cht ca vic kim chng gi thuyt chnh l chng minh hoc
bc b gi thuyt.

Chng minh l mt hnh thc suy lun, trong ngi nghin cu da vo
nhng phn on m tnh chn xc c cng nhn (lun c) e khng nh tnh
chn xc ca mt phn on dng cn phi chng minh (lun ).

Bc b l mt hnh thc chng minh nhm khng nh tnh phi chn xc ca
mt phn on.

4.6.2. phng php chng minh gi thuyt.

Nguyn tc chng minh.
Mt php chng minh ch c xc nhn khi tn trng cc quy tc sau :

Th nht, lun phi r rng v nht qun :

- Lun r rng l lun ch c hiu mt ngha.
- Lun nht qun l lun c gi vng trong sut qu trnh suy lun.

Th hai, lun c phi chn xc v c lin h trc tip vi lun :

- Lun c ging nh thc o. Thc o sai dn n kt qu sai.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 41/ 142
- Lun c phi c lin h trc tip vi lun .

Th ba, lun chng khng c vi phm cc nguyn tc suy lun :

- Khng c chng minh vng quanh : chng minh tnh chn xc ca lun c bi
tnh chn xc ca lun , ri li chng minh tnh chn xc ca lun bi tnh
chn xc ca lun c.

- Lun chng phi nht qun, khng th tn ti mt php chng minh dn ti hai
phn on c gi tr logic loi tr nhau.

Phng php chng minh :
C hai phng php : Chng minh trc tip v chng minh gin tip.

Chng minh trc tip.
Chng minh trc tip l php chng minh, trong tnh chn xc ca gi thuyt
c rt ra mt cch trc tip t tnh chn xc ca tt c cc lun c : Lun ng
V lun c ng v lun chng ng, ngha l thc hin mt php hi logic.
Chng minh trc tip l loi chng minh thng gp nht trong khoa hc.

Chng minh gin tip.
Chng minh gin tip l php chng minh trong tnh chn xc ca lun c
chng minh bng tnh phi chn xc ca phn lun . Chng minh gin tip c
s dng khi khng c, hoc khng lun c, hoc thm ch khng cn bit c
lun c hay khng. Chng minh gin tip c chia thnh hai loi chng minh phn
chng v chng minh phn lit.

Chng minh phn chng.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 42/ 142
Chng minh phn chng l php chng minh, trong , tnh chn xc ca gi thuyt
c chng minh bng tnh phi chn xc ca phn lun , tc l mt gi thuyt t
ngc li vi gi thuyt ban u.

C th ly v d, cho n nay, trong khi cha th tm c lun c chng minh
gi thuyt C th c s sng trong v tr, ngi ta chng minh bng mt phn
lun : S l v l nu khng nh rng trong v tr bao la ny, ch Tri t l
ni duy nht c s sng.

Chng minh phn lit.
Chng minh phn lit l mt php chng minh gin tip da trn c s loi b mt
s lun c ny khng nh nhng lun c khc. Php chng minh phn lit, do
vy, cn c gi l chng minh bng phng php loi tr.

Trong khoa hc x hi, chng minh phn lit l mt cch chng minh c nhiu sc
thuyt phc. V d, chng minh gi thuyt Mun tng hiu qu sn xut v hiu
qu s dng vn, cn u tin pht trin cng ngh, ngi ta c th s dng php
chng minh phn lit bng mt chui lp lun sau :

+ Ta thng quan nim kinh t pht trin nh s giu c v ti nguyn, nhng nhiu
nc pht trin cao ngy nay li rt ngho v ti nguyn, trong khi , nhiu nc
giu ti nguyn li l nhng nc ngho, thm ch rt ngho.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 43/ 142
+ Ti nhng nc cng nghip pht trin, ch 30 - 50 % mc tng GNP ph thuc
vo vn v ti nguyn, cn li khong 50 - 70 % ph thuc vo yu t tin b cng
ngh.

4.6.3. phng php bc b gi thuyt.

Bc b l hnh thc chng minh nhm ch r tnh phi chn xc ca mt phn on.
Trong nghin cu khoa hc, th y chnh l vic da vo nhng kt lun khoa hc
c xc nhn chng minh s sai lm ca mt gi thuyt. Bc b l mt thao
tc logic hon ton ngc vi chng minh, nhng v l mt php chng minh, cho
nn thao tc bc b c thc hin hon ton ging nh php chng minh, bao gm
bc b trc tip v bc b gin tip.

Ch ring trng hp bc b trc tip, ch cn yu cu bc b mt trong ba yu t
hp thnh cu trc logic: hoc lun sai, Hoc lun c sai, hoc lun chng
sai, ngha l thc hin mt php tuyn logic.



5. phng php chung nghin cu khoa hc

5.1. khi nim v phng php chung nghin cu khoa hc.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 44/ 142
5.1.1. Khi nim.

Phng php l phm tr trung tm ca phng php lun nghin cu khoa hc.
Phng php khng ch l vn l lun m cn l vn c ngha thc tin to
ln, bi v chnh phng php gp phn quyt nh thnh cng ca mi qu trnh
nghin cu khoa hc. Chng ta s tm hiu bn cht ca phng php v cc c
im ca n.

Bn v bn cht ca phng php nghin cu khoa hc. Tdo Pplp cho rng: :
Phng php khoa hc l nhng quy lut ni ti ca s vn ng ca t duy vi t
cch l s phn nh ch quan ca th gii khch quan... l nhng quy lut khch
quan c chuyn v dch trong thc ca con ngi v c s dng mt
cch c thc v c h thng nh mt phng tin gii thch v ci to th gii
(Tdo Pplp: L lun phn nh MtXCva, 1949. Sch ting Nga tr.401).

Nh vy, bn cht ca phng php nghin cu khoa hc chnh l vic con ngi s
dng mt cch c thc cc quy lut vn ng ca i tng nh mt phng tin
khm pht chnh i tng . Phng php nghin cu l con ng dn nh
khoa hc t ti mc ch sng to.

Phn tch su sc c hai phng din l lun v thc tin cho ta thy nhng iu sau
y :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 45/ 142
a) Phng php bao gi cng l cch lm vic ca ch th nhm vo cc i tng
c th, y c hai iu ch l : Ch th v i tng.

+ Phng php l cch lm vic ca ch th, cho nn n gn cht vi ch th v
nh vy phng php c mt ch quan. Mt ch quan ca phng php chnh l
nng lc nhn thc, kinh nghim hot ng sng to ca ch th, th hin trong
vic thc c cc quy lut vn ng ca i tng v s dng chng khm
ph chnh i tng.

+ Phng php l cch lm vic ca ch th v bao gi cng xut pht t c im
ca i tng, phng php gn cht vi i tng v nh vy phng php c mt
khch quan. Mt khch quan quy nh vic chn cch ny hay cch kia trong hot
ng ca ch th. c im ca i tng ch dn cch chn phng php lm
vic. Trong nghin cu khoa hc ci ch quan phi tun th ci khch quan. Cc
quy lut khch quan t chng cha phi l phng php nhng nh c chng m ta
pht hin ra phng php. thc v s sng to ca con ngi phi tip cn c
cc quy lut khch quan ca th gii.

b) Phng php c tnh mc ch v mi hot ng ca con ngi u c mc ch,
mc ch nghin cu cc ti nghin cu khoa hc ch o vic tm ti v la
chn phng php nghin cu v ngc li nu la chn c phng php chnh
xc, ph hp th s lm cho mc ch nghin cu t ti nhanh hn v i khi vt
qua c yu cu m mc ch d kin ban u.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 46/ 142

c) Phng php nghin cu gn cht vi ni dung ca cc vn cn nghin cu.
Phng php l hnh thc vn ng ca ni dung. Ni dung cng vic quy nh
phng php lm vic. Trong mi ti khoa hc c phng php c th, trong mi
ngnh khoa hc c mt h phng php c trng.

d) Phng php nghin cu khoa hc c cu trc c bit l mt h thng cc
thao tc c sp xp theo mt chng tnh ti u. S thnh cng nhanh chng hay
khng ca mt hot ng nghin cu chnh l pht hin c hay khng logic ti
u ca cc thao tc hot ng v s dng n mt cch c thc. Chng trnh hot
ng ti u chnh l mt Algorithm gii bi ton sng to. Tm ra c
Algorithm cho mt dng hot ng no chnh l t ti s hon ho v phng
php trong dng hot ng .

e) Phng php nghin cu khoa hc lun cn c cc cng c h tr, cn c cc
phng tin k thut hin i vi chnh xc cao. Phng tin v phng php l
hai phm tr khc nhau nhng chng li gn b cht ch vi nhau cn c vo i
tng nghin cu m ta chn phng php nghin cu, theo yu cu ca phng
php m ta chn cc phng tin ph hp v nhiu khi phi to ra cc cng c c
bit nghin cu mt i tng c th no . Chnh cc phng tin k thut
hin i m bo cho qu trnh nghin cu t ti chnh xc cao.

5.1.2.. Phn loi phng php.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 47/ 142

Phng php nghin cu khoa hc l mt h thng phong ph. Chnh v s phong
ph y ca phng php v cng tin s dng, ngi ta tm cch phn loi
chng. Trong thc t c nhiu cch phn loi phng php.

+ Da vo phm vi s dng ngi ta chia phng php thnh nhng phng php
chung nht dng cho tt c cc lnh vc khoa hc, nhng phng php chung dng
cho mt s ngnh v nhng phng php c th ch dng cho mt lnh vc c th.

+ Da theo l thuyt thng tin v quy trnh nghin cu mt ti khoa hc v
ngi ta chia phng php thnh ba nhm: nhm phng php thu thp thng tin,
nhm phng php s l thng tin v nhm phng php trnh by thng tin.

+ Da theo tnh cht v trnh nghin cu i tng ngi ta chia phng php
thnh: nhm phng php m t, nhm phng php gii thch v nhm phng
php pht hin.

+ Da theo trnh nhn thc chung ca loi ngi, ngi ta chia phng php
thnh hai nhm: nhm phng php nghin cu thc tin (cn gi l phng php
kinh nghim. Empirical Method) v nhm phng php nghin cu l thuyt
(Theoretical Method).

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 48/ 142
+ Ngy nay ton hc thm nhp vo mi khoa hc em li sc sng mi cho
khoa hc, chnh v th bn cnh hai nhm phng php nhn thc thc tin v l
thuyt, ngi ta c thm mt nhm phng php mi : nhm phng php Ton
hc.

Do vy nghin cu khoa hc c ba nhm phng php : nhm phng php nghin
cu thc tin, nhm phng php nghin cu l thuyt v nhm phng php s
dng Ton hc.

Trong thc t tu theo mc ch v c im chuyn ngnh ngi ta s dng phi
hp nhiu phng php h tr v kim tra ln nhau nhm khng nh cc kt qu
nghin cu. Trong mt lnh vc khoa hc c mt s phng php c trng. Trong
mt ti ngi ta c th s dng mt h thng nhiu phng php phi hp, c
gi l phng php h (Methodica).

Sau y chng ta nghin cu h thng cc phng php chung nht theo trnh
nhn thc khoa hc.

5.2. H thng cc phng php nghin cu khoa hc chung nht.
5.2.1. cc phng php nghin cu thc tin.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 49/ 142
Cc phng php nghin cu thc tin l nhm cc phng php trc tip tc
ng vo i tng c trong thc tin lm bc l bn cht v cc quy lut vn
ng ca cc i tng y. Nhm ny c cc phng php c th sau y :

1) Phng php quan st khoa hc.
Quan st khoa hc l phng php tri gic i tng mt cch c h thng thu
thp thng tin v i tng. y l mt hnh thc quan trng ca nhn thc kinh
nghim thng tin, nh quan st m ta c thng tin v i tng, trn c s m
tin hnh cc bc tm ti v khm ph tip theo.

Quan st khoa hc l mt hot ng c t chc c bit, c mc ch, c k
hoch, c phng tin tri gic cc i tng c la chn in hnh. Mc ch
quan st l tm cc du hiu c trng hay nhng quy lut vn ng v pht trin
ca i tng.

Quan st khoa hc c tin hnh trong thi gian di hay ngn, khng gian rng
hay hp, i tng nhiu hay t tu thuc vo mc ch nghin cu ca cc ti.
Cc ti liu quan st qua x l c bit cho ta nhng kt lun y , chnh xc v
i tng.

C hai loi quan st khoa hc : Quan st trc tip v quan st gin tip

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 50/ 142
- Quan st trc tip l quan st trc din i tng ang din bin trong thc t
bng mt thng hay bng cc phng tin k thut nh : my quan trc, knh thin
vn, knh hin vi... thu thp thng tin mt cch trc tip.

- Quan st gin tip l quan st din bin hiu qu ca cc tc ng tng tc gia
i tng cn quan st vi cc i tng khc, m bn thn i tng khng th
quan st trc tip c, V d: Nghin cu cc phng php nguyn t, ha hc
lng t....
Cc i tng nghin cu khoa hc c th l n l, c th l s ng. Cc i
tng c th ang vn ng trong mi trng t nhin hay trong mi trng
nhn to. Ngi ta quan st c th l nh khoa hc hay cc cng tc vin. Quan st
khoa hc c ba chc nng:
+ Chc nng thu thp thng tin thc tin, y l chc nng quan trng nht. Cc ti
liu ny qua s l cho ta nhng thng tin c gi tr v i tng.
+ Chc nng kim chng cc gi thit hay cc l thuyt c. Trong nghin cu
khoa hc khi cn xc minh tnh ng n ca cc l thuyt hay gi thuyt no ,
cc nh khoa hc phi thu thp cc ti liu t thc tin kim chng. Qua thc
tin kim nghim mi khng nh c tin cy ca l thuyt.
+ Chc nng i chiu cc kt qu nghin cu l thuyt vi thc tin tm ra s
sai lch ca chng, m tm cch b khuyt, hon thin l thuyt.
Qu trnh quan st c tin hnh nh sau:
- Xc nh i tng quan st trn c s mc ch ca ti, ng thi xc
nh c cc phng din c th ca i tng cn phi quan st.
- Lp k hoch quan st: thi gian, a im, s lng i tng, ngi quan
st, phng tin quan st, cc thng s k thut cn o c,...
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 51/ 142
- La chn phng thc quan st: quan st trc tip, quan st gin tip, quan
st bng mt thng hay bng cc phng tin k thut, quan st 1 ln hay
nhiu ln, s ngi quan st, a im, thi im v khong cch thi gian
cho mi ln quan st...
- Tin hnh quan st i tng ht sc thn trng, phi theo di tng din bin
d l nh nht k c nh hng ca nhng tc ng khc t bn ngoi ti i
tng.
- Phi ghi chp mi din bin ca i tng, c nhiu cch ghi chp cc din
bin quan st: Ghi theo mu phiu in sn, Ghi bin bn ton b ni dung
quan st, Ghi nht k theo thi gian quy nh trong mt ngy, mt tun, mt
thng...,Ghi vn tt theo du vt nng hi, Ghi m, chp nh, quay phim,...
- X l ti liu: Cc ti liu do quan st c l ti liu cm tnh, mang tnh
ch quan, cha phi l ti liu khoa hc. cc ti liu ny cn phi c x l
bng cch phn loi, h thng ho, bng thng k ton hc, bng my
tnh,...mi ng tin cy. Cc ti liu qua x l cho ta thng tin c ng v
khi qut v i tng.
- kim tra cc kt qu quan st khch quan, ngi ta thng s dng mt
lot cc bin php h tr khc nh: trao i trc tip vi nhn chng, lp li
quan st nhiu ln, s dng ngi c trnh cao hn quan st li,...
Bt c mt quan st no cng u do con ngi thc hin, cho nn phi tnh n
cc c im ca qu trnh quan st, trnh nhng sai st c th xy ra cn lu
mt s iu sau y:
Mt l: Ch th quan st l cc nh khoa hc hay cc cng tc vin, l con
ngi u b cc quy lut tm l chi phi. Mi c nhn u c tnh ch quan.
Ch quan trnh kinh nghim, th gii quan, cm xc. Quan st bao gi
cng thng qua lng knh ch quan, c ci ti trong sn phm. Ngay c khi s
dng my quay phim v t ngi cm my cng vn quay theo gc m h
mun. Ci ch quan c th l ngun gc ca mi s sai loch, thm ch c th
xuyn tc s tht.
Hai l: Phi ch ti cc quy lut ca cm gic, tri gic nh quy lut la chn,
quy lut thch ng v cc o gic...
Ba l: i tng quan st l th gii phc tp. S chnh xc ca quan st mt
mt do trnh ca con ngi, mt khc do s bc l ca chnh i tng. i
tng nm trong mt h thng c mi quan h phc tp vi i tng phc tp
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 52/ 142
khc, n li lun vn ng, pht trin v bin i. Cho nn vic xc nh ng
cc ch s trng tm v i tng cn quan st l iu rt quan trng.

Tm li, quan st l mt phng php nghin cu khoa hc quan trng, tuy nhin
chng cha t ti trnh nhn thc bn cht bn trong ca i tng, cn phi s
dng phi hp quan st vi cc phng php khc t ti kt qu bn cht v
khch quan.

2) Phng php iu tra.
iu tra l phng php kho st mt nhm i tng trn mt din rng nhm
pht hin cc quy lut phn b, trnh pht trin, nhng c im v mt nh
tnh v nh lng ca cc i tng cn nghin cuu.

Cc ti liu iu tra c s l nhng thng tin quan trng v i tng cn cho cc
qu trnh nghin cu v l cn c quan trng xut nhng gii php khoa hc
hay gii php thc tin.

C hai loi iu tra, iu tra c bn v iu tra x hi hc :

+ iu tra c bn l kho st s c mt ca cc i tng trn mt din rng,
nghin cu cc quy lut phn b cng nh cc c im v mt nh tnh v nh
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 53/ 142
lng. Th d : iu tra a hnh, a cht, iu tra dn s, trnh vn ha, iu tra
ch s thng minh (I
0
) ca tr em, iu tra kh nng tiu th hng ha....
+ iu tra x hi hc l iu tra quan im, thi ca qun chng v mt s kin
chnh tr, x hi, hin tng vn ha, th hiu... Th d : iu tra nguyn vng ngh
nghip ca thanh nin, iu tra hay trng cu dn v bn hin php mi...

iu tra l mt phng php nghin cu khoa hc quan trng, mt hot ng c
mc ch, c k hoch, c tin hnh mt cch thn trng.

iu tra c bn c s dng trong c khoa hc t nhin v khoa hc x hi. Cc
bc iu tra thng c tin hnh nh sau :

- Xy dng mt k hoch iu tra bao gm : Mc ch, i tng, a bn, nhn
lc, kinh ph...

- Xy dng cc mu phiu iu tra vi cc thng s, cc ch tiu cn lm sng t.

- Chn mu iu tra i din cho s ng, ch ti tt c nhng c trng ca
i tng, cng cn lu n.

+ Chi ph cho iu tra r
+ Thi gian c th rt ngn
+ Nhn lc iu tra khng qu ng
+ C th kim sot tt mi khu iu tra, d tnh c nhng din bin ca qu
trnh iu tra v cc kt qu nghin cu ng mc ch.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 54/ 142
* C hai k thut chn mu :
- Chn xc sut tc l chn mu ngu nhin, n gin bng cch ly mu bt k
theo h thng, tng lp, tng nhm hay theo tng giai on thi gian.

- Chn mu c ch nh l phng php chn mu theo ch tiu c th phc v
cho mc ch nghin c. V kch thc mu phi tnh ton chi ly cho ph hp vi
chin lc iu tra v phm vi ca ti.


+ X l ti liu : Cc ti liu thu thp theo iu tra c th c phn loi bng
phng php th cng hay x l bng cng thc Ton hc thng k v my tnh cho ra
cc kt qu khch quan.

+ Khi cn kim tra kt qu nghin cu ta c th dng cch lp li iu tra, thay
i a im, thi gian, thay ngi iu tra hoc s dng cc phng php nghin cu
h tr khc.

iu tra cn c s dng trong nghin cu khoa hc x hi. iu tra x hi
thc cht l trng cu kin qun chng, c tin hnh bng cch phng vn trc
tip, tho lun hay bng h thng ankt (cn gi l bng hi).

Trng cu kin l phng php thu thp thng tin, da trn tc ng v mt
tm l trc tip hay gin tip gia nh khoa hc v ngi c hi kin tm ra cc
quan im ph bin nht trong m ng qun chng.

+ Phng vn l phng php ni chuyn trc tip gia nh khoa hc vi cc i
tng cn bit kin. Cuc ni chuyn c ch ch nn c chun b chu o v ni
dung, v chin thut dn dt cu chuyn, lm cho cuc tr chuyn din ra t nhin v
ngi c hi t bc l quan im, tm trng ca minh. Phng vn c th c ghi
m, tc k hay quay phim c ti liu y v chnh xc.

+ Hi tho l phng php t chc thu thp thng tin bng cch a ra nhng
tnh hung c vn nhm thu ht cc i tng nghin cu vo mt cuc tranh lun
b ch, mi ngi t bc l quan im, t tng. iu quan trng nht trong k
thut t chc hi tho l kho lo t cu hi, to tnh hung xung t thu ht s quan
tm v xy dng bu khng kh tho lun mt cch t nhin.

+ Mt phng php iu tra x hi hc quan trng nht l lp h thng cu hi
bng vn bn m thng gi l bng hay ankt (Enqute, Questionaire). Ankt l h
thng cc cu hi vi cc phng n tr li, ngi c hi chn cu tr li theo quan
nim v nhn thc ca mnh.

Ankt c hai loi : Ankt ng v Ankt m. Ankt ng l h thng cc cu
hi m ngi tr li ch cn chn mt trong cc phng n c sn. Ankt m l
Ankt vi h thng cu hi m ngoi cc phng n c sn, ngi tr li c th b
sung kin ring ca mnh.

K thut iu tra phi t cc yu cu sau y :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 55/ 142
+ Cu hi phi ngn gn, r rng lm sao ngi c hi tr li ng vi
chin lc v mc ch nghin cu. Cu hi khng th lm cho ngi tr li ch
bng cch on m, kt qu ch c tnh xc xut n thun.

+ H thng cu hi phi phc v chin lc iu tra, ngha l mi cu hi nhm
thu c thng tin g t pha qun chng v ton b cc cu hi phi lm bc l nhng
quy nh chung ca nhn thc, tm trng hay quan im chung ca x hi.

+ Kt qu iu tra phi l nhng ti liu khch quan. m bo c iu
ny, h thng cc cu hi bao hm c chin thut kim tra ln nhau, cc cu hi h tr
nhau tm ra kin xc ng nht.

+ iu khng km phn quan trng trong iu tra x hi l bu khng kh lm
vic trong cuc iu tra, cng nh tm trng x hi trong thi im y, v chng c th
to ra nhng nh hng ti cht lng cc cu tr li. v th phi chn thi im iu
tra thch hp v to ra bu khng kh t nhin, ci m trong bui lm vic.

+ Cui cng cng cn lu ti trnh hc vn, kh nng ghi nh, thi
khch quan, ng c tr li... ca ngi c chn iu tra.

Kt qu iu tra x hi phi qua x l bng cc cng thc thng k ton hc
dnh cho nghin cu khoa hc x hi hay bng my vi tnh. Cc kt qu qua x l mi
c gi l thng tin khoa hc.

Mt phng php iu tra khoa hc c s dng trong nghin cu Tm l hc
v Gio dc hc l trc nghim (Test). Trc nghim l bi ton kh, mun gii c
cn phi c tr thng minh, c kin thc v c k nng thnh tho. Do vy trc nghim
tr thnh phng php dng o c, nghin cu tr tu v nhn cch con ngi.

Test l ton b cu hi kh nhng ngn gn, chun ha vi cc phng n tr
li, nghim th phi nghin cu, la chn tr li mt cch thng minh nht. Test c
khch quan, tnh ng nghim v kt qu d dng x l bng cc cng thc ton
thng k. Trc nghim c s dng o tr tu ca tr em (L
0
) v o cc thnh qu
hc tp ca hc sinh (phng php o lng kt qu hc tp) v cng c th o phm
cht ca nhn cch.

Tm li, iu tra l phng php nghin cu thc tin quan trng. Phng php
iu tra cho ta nhng thng tin c ch. Tuy nhin iu tra cng khng phi l phng
php vn nng v chng c nhiu u im v cng c nhc im. Trong nghin cu
khoa hc x hi kt qu iu tra nhiu khi cho ta thng tin bn cht v nhiu khi ch
cho ta thng tin h tr b sung hay kim tra kt qu ca cc phng php nghin cu
khc.

3) Phng php thc nghim khoa hc.
Thc nghim khoa hc (Experiment) : l phng php c bit quan trng
ca nghin cu thc tin, trong cc nh khoa hc ch ng tc ng vo i tng
v qu trnh din bin s kin m i tng tham gia, hng dn s pht trin ca
chng theo mc tiu d kin ca mnh. Thc nghim thnh cng s cho ta cc kt qu
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 56/ 142
khch quan v nh vy l mc ch khm ph khoa hc c thc hin mt cch hon
ton ch ng.

Thc nghim l phng php c coi l quan trng nht, mt phng php ch
cng trong nghin cu khoa hc hin i. Trong lch s nhiu th k ca minh, thc
nghim t ra c sc sng. Ngay t khi xut hin, thc nghim c ngha nh l mt
cuc cch mng trong nghin cu khoa hc, lm o ln t duy khoa hc kiu c v n
c s dng trit trong nhiu lnh vc khoa hc, c bit l cc khoa hc t nhin.
Thc nghim lm y nhanh qu trnh nghin cu khoa hc v to kh nng vn
dng nhanh chng cc kt qu nghin cu vo thc tin sn xut. Mt s b mn khoa
hc t nhin c mnh danh l khoa hc thc nghim.

Hiu qu ca phng php thc nghim lm tng trnh k thut thc hnh
nghin cu t ti mc tinh vi v lm pht trin c kh nng t duy l thuyt. Thc
nghim to ra mt hng nghin cu mi, phng hng hon ton ch ng trong
sng to khoa hc. Ngy nay thc nghim c s dng c trong lnh vc nghin
cu khoa hc x hi v em li nhng kt qu quan trng.

Phng php thc nghim c nhng c im sau y :

+ Thc nghim c tin hnh xut pht t mt gi thuyt hay phng on v
s din bin tt hn cu i tng nu ta ch n mt s bin s quan trng v b
qua mt s bin s th yu. Ngha l thc nghim c tin hnh khng nh tnh
chn thc ca phng on hay gi thuyt nu. Thc nghim thnh cng s gp phn
to nn mt l thuyt mi.

+ Thc nghim c tin hnh c k hoch nh l thc hin mt chng trnh
khoa hc cn ht sc chi tit v chnh xc.

K hoch thc nghim i hi phi miu t h thng cc bin s theo mt
chng trnh. C hai loi bin s, bin s c lp v bin s ph thuc. Bin s c lp
l nhng nhn t thc nghim c th iu khin c v kim tra c, nh c chng
m s kin s din ra khc thng. Bin s ph thuc l nhng din bin ca s kin
khc vi thng thng do cc bin s c lp quy nh v chnh l kt qu ca tc
ng thc nghim.

Vi mc ch kim tra gi thuyt, cc nghim th (i tng thc nghim) c
chia thnh hai nhm: nhm thc nghim v nhm i chng (cn gi l nhm kim
chng). Hai nhm ny c la chn ngu nhin, c s lng v trnh pht trin
ngang nhau, iu c khng nh bng kim tra cht lng ban u. Nhm thc
nghim b tc ng bng nhng bin s c lp (nhn t thc nghim) xem xt s
din bin c ng vi gi thuyt ban u hay khng ? Nhm i chng cho din bin
pht trin hon ton t nhin khng lm thay i bt c iu g khc thng, l c
s kim tra nhng kt qu thay i ca nhm thc nghim. Nh nhng khc bit
ca hai nhm m ta c th khng nh hay ph nh gi thuyt ca thc nghim.

V nhng c im trn cho nn vic t chc thc nghim c tin hnh nh
sau :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 57/ 142
+ Xy dng gi thuyt thc nghim trn c s phn tch k cc bin s c lp.

+ m bo tnh ph bin ca kt qu thc nghim, cn chn cc i tng
thc nghim tiu biu cho c lp i tng nghin cu. cc i tng ny chia thnh
hai nhm, nhm thc nghim v i chng, tng ng nhau v s lng v cht
lng. T chc kim tra ban u khng nh tnh tng ng .

+ Tin hnh cc bc thc nghim thn trng i vi mc tiu m gi thuyt
ra. Phi theo di st sao tt c nhng din bin mt cch khch quan ca hai nhm
trong tng giai on.

+ Cc kt qu thc nghim c s l thn trng bng vic phn tch, phn loi,
bng thng k ton hc hay bng my tnh khng nh mi lin h ca cc bin s
trong nghin cu khng phi ngu nhin m l mi lin h nhn qu xt theo bn cht
ca chng.

+ Kt qu thc nghim cho ta c s khng nh gi thuyt, t xut
nhng kh nng ng dng vo thc tin.

Trong nghin cu khoa hc t nhin v k thut ngi ta cn s dng phng
php th nghim. Th nghim c tin hnh trong cc la b (Laboratory) vi nhng
th on k thut nhm pht hin c im v cc quy lut pht trin ca i tng
nghin cu. Th nghim thc hin trn c s thay i dn cc d kin hay cc ch s
nh tnh v nh lng ca nhng thnh phn tham gia s kin v lp li nhiu ln
nhm xc nh tnh n nh ca i tng nghin cu. Th d : Th nghim trong Vt
l, Ha hc hay th nghim K thut.

Th nghim c th l mt bc, mt b phn ca cc thc nghim khoa hc. T
kt qu ca nhng th nghim c th chuyn dn thnh l thuyt thc nghim. Thc
nghim v th nghim v bn cht cng l tm ti hay chng minh cho mt tng,
mt gi thuyt khoa hc no .

4) Phng php phn tch v tng kt kinh nghim.
Phng php phn tch v tng kt kinh nghim l phng php nghin cu
xem xt li nhng thnh qu ca hot ng thc tin trong qu kh rt ra nhng kt
lun b ch cho thc tin v cho khoa hc. Tng kt kinh nghim thng hng vo
nghin cu din bin v nguyn nhn ca cc s kin v nghin cu cc gii php thc
tin p dng trong sn xut hay trong hot ng x hi tm ra cc gii php hon
ho nht.

Tng kt kinh nghim cng cn nhm pht hin logic cc bc i gii mt
bi ton sng to trn c s phn tch mt lot cc thng tin v mt gii php, th d
gii php k thut. y chnh l con ng sng to theo quy ch algorithm.

Tuy nhin tng kt kinh nghim thng l hng vo cc hot ng x hi v
c tin hnh nh sau :

+ Pht hin cc s kin in hnh, cc s kin ny c nh hng ln i vi
cuc sng v hot ng thc tin. in hnh c th l nhng s kin thnh cng hay
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 58/ 142
nhng in hnh tht bi gy ra cc tn tht. Nhng in hnh ny thng t bc l
nh nhng s kin quan trng m mi ngi u quan tm.

+Gp g, trao i vi nhng nhn chng, nhng ngi trc tip tham gia s
kin. ngh cc nhn chng m t s kin qua by t cm xc v a ra nhng
nhn nh nh gi v nguyn nhn v din bin ca s kin.

+ Lp li m hnh s kin, khi phc li s kin xy ra, c gng t ti
nguyn bn.

+ Phn tch tng mt ca s kin, nhng nguyn nhn hon cnh xut hin, qu
trnh din bin ca s kin v nhng thnh cng hay tht bi ca nhng gii php theo
trnh t lch s.

+ Da trn mt l thuyt khoa hc c chng minh gii thch s kin,
tm ra nhng kt lun tht s khch quan v bn cht v quy lut pht trin ca s kin,
rt ra c nhng bi hc cn thit.

Nhng bi hc rt ra c qua phn tch v tng kt kinh nghim cn c ph
bin rng ri, nhm tuyn truyn cho nhng thnh cng, p dng nhng gii php tt
v ngn nga nhng sai lm c th lp li. Hnh thc ph bin c th l qua hi tho
khoa hc, c th l ng ti trn bo tr chuyn ngnh hoc trn cc phng tin thng
tin i chng.

5) Phng php chuyn gia :
Phng php chuyn gia l phng php s dng tr tu ca i ng chuyn gia
c trnh cao ca mt chuyn ngnh xem xt, nhn nh bn cht mt s kin
khoa hc hay thc tin phc tp, tm ra gii php ti u cho cc s kin hay phn
tch, nh gia mt sn phm khoa hc.

kin ca tng chuyn gia b sung cho nhau, kim tra ln nhau v cc kin
ging nhau ca a s chuyn gia v mt nhn nh hay mt gii php th c coi l
kt qu nghin cu.

Phng php chuyn gia l phng php rt kinh t, n gip tit kim v thi
gian, sc lc v ti chnh trin khai nghin cu. tuy nhin n ch yu da trn c s
trc cm hay kinh nghim ca chuyn gia, v vy ch nn s dng khi cc phng php
khc khng c iu kin thc hin hay khng th thc hin c.

S dng phng php chuyn gia cn ch :

+ Chn ng chuyn gia c nng lc chuyn mn v lnh vc nghin cu, c
phm cht trung thc, khch quan, khoa hc v c kinh nghim trong nhn nh v
nh gi.

+ Nu s dng chuyn gia nhn nh mt s kin khoa hc hay mt gii php
thng tin th c th thng qua cc hnh thc hi tho tranh lun. Ngi ch tr iu
khin nh hng tranh lun, nh nghin cu hoc th k ghi chp y mi ni
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 59/ 142
dung tranh lun, khi cn thit th c th ghi m, quay phim. Tt c cc t liu u c
x l theo mt chun, mt h thng, tm ra c cc kin gn nhau hoc trng
nhau ca a s chuyn gia. Nhng kin s l nhng kt lun chung v s kin cn
tm.

+ Nu s dng chuyn gia vi mc ich nh gi mt cng trnh khoa hc th
phi xy dng mt h thng cc tiu ch c th, tng minh v c th dng mt thang
im chun nh gi. Phi hng dn k thut cho chuyn gia nh gi theo cc
thang im chun , gim ti thiu sai st k thut c th xy ra.

+ m bo tnh khch quan trong nh gi v nhn nh v mt s kin, cn
hn ch ti mc ti thiu nhng nh hng qua li ca chuyn gia. C th nh gi
bng vn bn, khng chuyn gia gp g nhau trc din, pht biu cng khai. Nu
cn nh gi cng khai th ngi c uy tn nht khng phi l ngi u tin pht biu
kin.

5.2.2. cc phng php nghin cu l thuyt.

Phng php nghin cu l thuyt l nhm cc phng php thu thp thng
tin khoa hc trn c s nghin cu cc vn bn, ti liu c v bng cc thao tc t
duy lgic rt ra cc kt lun khoa hc cn thit.

Nhm phng php l thuyt c cc phng php c th sau y :

1) Phng php phn tch v tng hp l thuyt.

Phng php phn tch l thuyt l phng php nghin cu cc vn bn, ti
liu l lun khc nhau v mt ch , bng cch phn tch chng thnh tng b phn,
tng mt theo lch s thi gian, hiu chng mt cch y ton din. Phn tch l
thuyt cn nhm pht hin ra nhng xu hng, nhng trng phi nghin cu ca tng
tc gi v t chn lc nhng thng tin quan trng phc v cho ti nghin cu ca
mnh.

Phng php tng hp l thuyt l phng php lin kt tng mt, tng b phn
thng tin t cc l thuyt thu thp c, to ra mt h thng l thuyt mi y
v su sc v ch nghin cu. Tng hp l thuyt c thc hin khi ta thu thp
c nhiu ti liu phong ph v mt i tng. Tng hp cho chng ta ti liu ton
din v khi qut hn cc ti liu c.

Phn tch v tng hp l hai phng php c chiu hng i lp nhau song
chng li thng nht bin chng vi nhau. Phn tch chun b cho tng hp v tng hp
li gip cho phn tch cng su sc hn. Anghen vit : T duy khng ch em li i
tng nhn thc phn chia thnh cc nhn t m cn em li nhn t c lin quan vi
nhau hp thnh mt th thng nht. Khng c phn tch th khng c tng hp
(Ph.Anghen : Chng Duyrinh, NXB S tht, H Ni 1971 tr.71).

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 60/ 142
Nghin cu l thuyt thng bt u t phn tch cc ti liu tm ra cu trc
cc l thuyt, cc trng phi, cc xu hng pht trin ca l thuyt. T phn tch
ngi ta li tng hp chng li xy dng thnh mt h thng khi nim, phm tr
tin ti to thnh cc l thuyt khoa hc mi.

2) Phng php phn loi, h thng ha l thuyt.

Phn loi l phng php sp xp cc ti liu khoa hc thnh mt h thng
lgic cht ch theo tng mt, tng n v kin thc, tng vn khoa hc c cng du
hiu bn cht, cng mt hng pht trin.

Phn loi lm cho khoa hc t ch c kt cu phc tp trong ni dung thnh ci
d nhn thy, d s dng theo mc ch nghin cu ca cc ti. Phn loi cn gip
pht hin cc quy lut pht trin ca khch th, cng nh s pht trin ca kin thc
khoa hc, t m d on c cc xu hng pht trin mi ca khoa hc v thc
tin.

H thng ha l phng php sp xp tr thc khoa hc thnh h thng trn c
s mt m hnh l thuyt lm cho s hiu bit ca ta v i tng c y v su
sc.

H thng ha l phng php tun theo quan im h thng cu trc trong
nghin cu khoa hc. Nhng thng tin a dng thu thp t cc ngun, cc ti liu khc
nhau nh phng php h thng ha m ta c c mt chnh th vi mt kt cu cht
ch t m ta xy dng mt l thuyt mi hon chnh.

Phn loi v h thng ha l hai phng php i lin vi nhau. Trong phn loi
c yu t h thng ha, h thng ha phi da trn c s ca phn loi v h thng
ha lm cho phn loi c y v chnh xc hn. Phn loi v h thng ha l hai
bc tin to ra nhng kin thc mi su sc v ton din.

3) M hnh ha :

M hnh ha l phng php nghin cu cc hin tng khoa hc bng xy
dng cc m hnh gi nh v i tng v da trn m hnh nghin cu tr li
i tng.

M hnh l h thng cc yu t vt cht hoc nim (trong t duy). H thng
m hnh c xy dng gn ging vi i tng nghin cu, trn c s ti hin li
nhng mi lin h c cu chc nng, mi lin h nhn qu ca cc yu t trong i
tng.

c tnh quan trng ca m hnh l s tng ng ca n vi nguyn bn, m
hnh thay th i tng v bn thn n li tr thnh i tng nghin cu, chnh m
hnh l phng tin thu nhn thng tin mi.

M hnh l s ti hin i tng nghin c di dng trc quan. Tri thc thu
c t nghin cu cc m hnh l c s chuyn sang nghin cu nguyn bn sinh
ng, phong ph v phc tp hn.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 61/ 142

M hnh l thuyt c nhim v xy dng cu trc ci mi cha c trong hin
thc, tc l m hnh ha ci cha bit nghin cu chng. Nh vy m hnh vn l
ci gi nh, v th m n cn c gi l m hnh gi thuyt. M hnh ha c coi l
mt hnh thc th nghim t duy, mt c gng tm ra bn cht ca s kin cn
nghin cu.

Tm li, m hnh ha l phng thc chuyn ci tru tng thnh ci c th,
dng ci c th nghin cu ci tr tng, l mt phng php nhn thc quan
trng.

4) Phng php gi thuyt.
Phng php gi thuyt l phng php nghin cu i tng bng cch d on
bn cht ca i tng v tm cch chng minh cc d on . Nh vy phng
php gi thuyt c hai chc nng, chc nng d on v chc nng ch ng, trn
c s d on m tm bn cht ca s kin. Vi hai chc nng gi thuyt ng
vai tr l mt phng php nhn thc.

Trong nghin cu khoa hc khi pht hin ra cc hin tng l m vi kin thc
c, khng th gii thch c, ngi ta thng tin hnh so snh hin tng cha
bit vi cc hin tng bit, t tri thc c vi tr tng tng sng to m hnh dung
ra ci cn tm. chnh l thao tc xy dng gi thuyt.

Trong gi thuyt, d on c lp lun theo li gi nh suy din, chn l c
tnh xc sut, cho nn cn phi chng minh. Chng minh gi thuyt c thc hin
bng hai cch: chng minh trc tip v chng minh gin tip. Chng minh trc tip l
php chng minh da vo cc lun chng chn thc v bng cc quy tc suy lun
rt ra lun . Chng minh gin tip l php chng minh khng nh rng phn lun
l gi di v t rt ra lun chn thc.

Vi t cch l phng php bin lun, gi thuyt c s dng nh l mt th
nghim ca t duy, th nghim thit k cc hnh ng l thuyt. Suy din rt ra cc
kt lun chn thc t gi thuyt l thao tc lgic quan trng ca qu trnh nghin cu
khoa hc.

5) Phng php lch s :
Phng php lch s l phng php nghin cu bng cch i tm ngun gc
pht sinh, qu trnh pht trin v bin ha ca i tng pht hin bn cht v quy
lut ca i tng.

Mi s vt v hin tng ca t nhin v x hi u c lch s ca mnh, tc l
c ngun gc pht sinh, c vn ng pht trin v tiu vng. Quy trnh pht trin lch
s biu hin ton b tnh c th ca n, vi mi s thay i, nhng bc quanh co,
nhng ci ngu nhin, nhng ci tt yu, phc tp, mun hnh, mun v, trong cc
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 62/ 142
hon cnh khc nhau v theo mt trt t thi gian nht nh. i theo du vt ca lch s
chng ta s c bc tranh trung thc v bn thn i tng nghin c.

Phng php lch s yu cu lm r qu trnh pht trin c th ca i tng,
phi nm c s vn ng c th trong ton b tnh phong ph ca n, phi bm st
s vt, theo di nhng bc quanh co, nhng ngu nhin ca lch s, pht hin si dy
lch s ca ton b s pht trin. T cc lch s chng ta s pht hin ra ci quy lut
pht trin ca i tng. Tc l tm ra ci lgic ca lch s, chnh l mi mc ch
ca mi hot ng nghin cu khoa hc.

Phng php lch s trong nghin cu l thuyt cn c s dng phn tch
cc ti liu l thuyt c nhm pht hin cc xu hng, cc trng phi nghin cu,
t ta xy dng tng quan v vn nghin cu hay cn gi l lch s nghin cu
vn d. Tng quan l c s pht hin nhng thnh tu l thuyt c nhm k tha,
b sung v pht trin cc l thuyt . Xy dng tng quan l con ng gip ta pht
hin ra nhng thiu ht, nhng iu khng hon chnh trong cc ti liu c, t
tm ra ch ng ca ti nghin cu ca tng c nhn.

5.2.3. cc phng php ton hc trong nghin cu khoa hc.

S pht trin mnh m ca khoa hc hin i dn n hai xu hng pht trin
trong nghin cu khoa hc.

+ Mt l, khoa hc s dng cc thit b k thut hin i tin hnh cc hot
ng nghin cu. Cc thit b k thut l cng c h tr c lc trong quan st, thc
nghim v x l cc ti liu thu thp c.

+ Hai l, khoa hc s dng cc l thuyt ton hc vo vic tm ra cc l
thuyt chuyn ngnh. Xu hng ton hc ha m ra con ng mi gip khoa hc
t ti chnh xc, su sc t khm ph bn cht v cc quy lut vn ng ca
i tng nghin cu.

Cc Mc khng nh : Mt khoa hc ch tht s pht trin khi n s dng
c Ton hc (Cuc i chin u v i ca Mc. NXN S tht H Ni 1960, tr.35)
v thc t ngy nay Ton hc thm nhp mt cch su sc vo tt c mi lnh vc
khoa hc, lm cho khoa hc pht trin nhanh chng.

Khoa hc hin i s dng Ton hc vi hai mc ch :

- Mt l : s dng Ton hc thng k nh mt cng c x l cc ti liu thu
thp c t cc phng php nghin cu khc nhau nh quan st, iu tra hay thc
nghim lm cho cc kt qu nghin cu tr nn chnh xc, m bo tin cy.

- Hai l : s dng cc l thuyt Ton hc v phng php lgic Ton hc xy
dng cc l thuyt chuyn ngnh. Nhiu cng thc ton hc c bit c dng tnh
ton cc thng s c lin quan ti i tng, t tm ra c cc quy lut ca i
tng.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 63/ 142
Ton hc l khoa hc suy din. Ton hc m bo cho qu trnh nghin cu i
ng hng, nht qun, cng nh trong trnh by kt qu thnh mt h thng, mch lc
v ng thi to lp cc ngn ng khoa hc chnh xc.

Trong nghin cu khoa hc t nhin. Ton hc tht l mt cng c c lc.
Khoa hc t nhin v Ton hc i lin nh hnh vi bng, thiu vng phng php
Ton hc khng th tin hnh nghin cu khoa hc t nhin.

Trong nghin cu khoa hc x hi t s xc nh, chn mu nghin cu. Ton
hc tham gia mt cch tch cc v khi x l ti liu Ton hc lm tng tnh chnh
xc khch quan ca cc kt qu nghin cu v nh d cc kt lun ca cc cng trnh
nghin cu c tnh thuyt phc cao.





6. phng php xy dng c s l lun ca ti nckh

6.1. khi nim.

C s l lun l cm t c s dng ph bin trong nghin cu khoa hc.
Xt v bn cht logic. C s l lun chnh l lun c l thuyt, l loi lun c c
chng minh bi nhng nghin cu ca bn thn tc gi hoc cc ng nghip i trc.
Xy dng hoc vn dng ng n cc c s l lun, tc lun c l thuyt l cng vic
c rt nhiu ngha.

+ Gip ngi nghin cu c th mn kin ca ng nghip i trc chng
minh nhng gi thuyt ca mnh.

+ Tit kim thi gian v chi ph cho vic t chc nghin cu li t u cc c s
l lun v s vt.

Lun c l thuyt c hai ngun : phn k tha ca ng nghip i trc v phn
sng to mi ca bn thn ngi nghin cu. ng nhin, khng bao gi ngi
nghin cu c th tm kim c ht mi lun c l thuyt t cc cng trnh ca ng
nghip, m t mnh phi thc hin nhng nghin cu l thuyt mi chng minh gi
thuyt ca mnh.

lm r ni dung ca c s l lun, cn lm r trc ht khi nim l thuyt
khoa hc. Trong cc t in, l thuyt c nh ngha theo nhiu cch hiu khc nhau
:

+ T in Oxford Wordfinder c hai nh ngha v l thuyt: 1/ h thng cc
tng gii thch s vt; 2/ hc thuyt (doctrine).

+ T in Larousse, nh ngha l : Tp hp cc nh l v nh lut c sp
xp mt cch h thng, c kim chng bng thc nghim.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 64/ 142
+ i t in Anh-Hn ca Trnh Di L, thut ng theory c chuyn ng
thnh l lun, hc l, lun thuyt, hc thuyt.

+ T in trit hc ca Lin X do Rozental ch bin, nhng ln xut bn u
tin vo 1939, 1941, khng c thut ng l thuyt. Nhng ln xut bn sau ny th c,
v d: ln xut bn 1975, nhng trong bn ting Vit th teorija c chuyn ng thnh
l lun.

Cn c thc t nghin cu nc ta, c th hiu khi nim l thuyt nh theory
trong ting Anh hin i v c ngha nm gia hai khi nim l lun v hc thuyt
trong ting Hn hin i.

Vi nhng cch tip cn trn y, c th quan nim L thuyt l mt h thng
tri thc khoa hc, cung cp mt quan nim hon chnh v bn cht s vt v mi lin
h c bn gia s vt vi th gii hin thc. L thuyt bao gm mt tp hp cc khi
nim, phm tr v quy lut v s vt m l thuyt phn nh.

6.2. phng php xy dng c s l lun ca ti.

Xy dng c s l lun (tc khung l thuyt) ca ti thc cht l xy dng
khi nim v x l cc khi nim, xc nh cc phm tr, pht hin cc quy lut v bn
cht s vt m ti quan tm.

6.2.1. xy dng khi nim.

Khi nim cn c xem l mt lun c l thuyt quan trng nht ca nghin
cu. Khi nim l cng c t duy v trao i thng tin, l c s nhn dng bn
cht mt s vt. Kt qu nghin cu hon ton c th sai lch nu khng c tin
hnh trn nhng khi nim chun xc.

Xy dng khi nim l cng vic u tin ca bt c nghin cu no. T khi
nim ngi nghin cu s tm c phm tr. T khi nim v phm tr s xc nh
c quy lut vn ng ca s vt.

Khi nim l mt phm tr ca lgic hc hnh thc, c trnh by vn tt
trong Chng II. Khi khi u cng vic xy dng c s l lun ca ti, c nhiu
ni dung cn thc hin lin quan n khi nim : la chn khi nim, chun xc ha
khi nim, thng nht ha cc khi nim nu mt khi nim c nhiu cch hiu, xy
dng khi nim mi.

xy dng c cc khi nim, ngi nghin cu cn tm nhng t kho trong
tn ti, trong mc tiu nghin cu, trong vn v gi thuyt khoa hc. Tip , c
th tra cu khi nim trong cc t in gii thch, t in bch khoa hoc sch gio
khoa. Tuy nhin, ngi nghin cu cn lun xc nh rng, nhng khi nim c nh
ngha trong t in khng phi lc no cng tha mn nhu cu nghin c. Trong phn
ln trng hp, ngi nghin cu cn t mnh la chn hoc t thut ng lm r
cc khi nim.

6.2.2. x l cc khi nim.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 65/ 142
Trong bt c nghin cu no, ngi nghin cu cng phi x l khi nim. Ni
dung x l bao gm m rng, thu hp v phn chia khi nim.

M rng khi nim :
M rng khi nim l chuyn t khi nim c ngoi din hp sang mt khi nim
c ngoi din rng hn bng cch loi bt nhng thuc tnh ph bin trong ni hm
ca khi nim xut pht. V d, mt ngi nc ngoi khng hiu ci u ngha
l g, anh ta hi mt bn Vit Nam v c gii thch :

+ u l mt dng c ong go ca nng dn Vit Nam thi c. y l khi
nim xut pht. Ngi nc ngoi vn khng hiu, li hi tip. Ngi i thoi c gng
gim bt ni hm li gii thch:

+ u l mt dng cu o th tch go thi c. y l khi nim c m
rng, nhng ngi nc ngoi vn khng hiu. Ngi i thoi tip tc gim ni hm:

+ u l mt dng c o lng. n y ngi nc ngoi hon ton hiu, l
v ngi i thoi lc bt ni hm ca khi nim u, tm n khi nim chung
nht, l dng c o lng. Ta ni, khi nim xut pht u c m rng n
ti a l dng c o lng.

Nh vy m rng khi nim chnh l i tm mt khi nim bao qut hn, chung
hn, cha ng khi nim xut pht. Khi nim bao qut n ti a c gi l Phm
tr. Nh bit phm tr cha ng khi nim m ngi nghin cu la chn c c
s l lun ca nghin cu. V d, khi bit u thuc phm tr dng c o lng,
th ngi nghin cu v u s tm n vt l hc hiu c nhng l lun v o
lng. V o lng l mt phm tr ca vt l hc.

2) Thu hp khi nim.
Mc ch thu hp khi nim l hiu su sc thm khi nim. Thu hp khi
nim l chuyn t khi nim c ngoi din rng sang mt khi nim c ngoi din
hp bng cch a thm thuc tnh mi vo ni hm ca khi nim xut pht. V
d, c mt ngi hi Vn k l g, anh ta c nghe gii thch :

+ Vn k l mt loi ng h, ng h l khi nim xut pht. Anh ta vn
khng hiu, bn hi tip, li c gii thch su thm:

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 66/ 142
+ Vn k l mt loi ng h o in; ng h o in l khi nim thu
hp vi ni hm c m rng thm thuc tnh o in, Anh ta vn khng hiu, li
c nghe gii thch thm :

+ Vn k l mt loi ng h o in p, ng h o in p l khi nim
thu hp hn na vi ni hm c m rng thm thuc tnh o in p.

ng h l khi nim xut pht, c thu hp ti ng h o in (c th l o
in p, cng , cng sut v,v..) v cui cng thu hp ti ng h o in p. n
y ngi i thoi hiu r c bn cht Vn k l loi ng h dng o in p.

Phn loi khi nim
Phn loi l s phn chia ngoi din ca khi nim thnh nhng nhm khi nim
c ni hm hp hn. Kt qu phn loi mt s vt cho bit nhng nhm s vt c
c trng bi mt thuc tnh chung no , t cho bit cu trc ca s vt. V
d, khi nim Khoa hc c phn loi thnh nhng nhm cc b mn khoa hc
vi nhng c trng khc nhau v ni hm. Chng hn, khoa hc t nhin, khoa
hc k thut v cng ngh. khoa hc x hi v nhn vn, v.v.. Khi nim khoa hc
t nhin li c th c phn loi thnh nhng nhm hp hn, chng hn: vt l
hc, ha hc, sinh hc v.v....

4) Phn i khi nim.
Phn i l s phn chia ngoi din ca khi nim thnh nhng khi nim i
lp nhau v ni hm. Thao tc phn i c s dng khi ngi nghin cu c nhu cu
la chn mt trong hai khi nim i lp nhau v ni hm. V d, khi nim gii tnh
phn i thnh gii nam v gii n.

Phn i l mt thao tc logic c ngha ht sc quan trng trong nghin cu
khoa hc. Phn i sai s dn ti la chn sai. V d, c thi k, khi nim h thng
kinh t c phn i thnh hai khi nim i lp nhau, l h thng kinh t k hoch
ha v h thng kinh t th trng, do i n nhng kt lun xem th trng l s
ph nh k hoch.

6.2.3 xc nh cc phm tr.
Phm tr c xc nh nh thao tc logic m rng khi nim n ti a. V d
v m rng khi nim tm n phm tr c trnh bay trong phn m rng
khi nim. C th xt thm mt v d lm r thm ngha ca vic xc nh
phm tr. Chng hn, gii quyt mu thun trong mt khu chung c.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 67/ 142

u tin l a mu thun ra t dn ph bn bc, lm cng tc t tng cho
mi gia nh. Mi gia nh c th c thc hn, gim bt phn mu thun. Nhng sau
mi cuc ng vn li tip din. Chu trnh c th lp li, khng bao gi chm
dt. Sau phi tm cch khc: phn tch mu thun l g ?. Bng cch m rng khi
nim, xc nh ti a ngoi din ca khi nim mu thun, no l ci nhau, nh
nhau, v.v.. Cui cng pht hin c chng nm chung trong phm tr xung t x
hi, l mt phm tr ca x hi hc. Kt lun ny rt c gi tr, v n gip vn dng
c s l thuyt v x hi hc. y l x hi hc nh , xy dng cc khu chung c.

6.2.4. khi qut ha cc quy lut

Quy lut l mi lin h bn trong, c bn ca s vt, chi phi s pht trin
tt yu ca s vt. Quy lut cho bit mi lin h tt yu v n nh, lp li, ch khng
phi nhng lin h ngu nhin. C ba loi quy lut :

- Quy lut ph bin, l quy lut tt yu cho mi s vt :

- Quy lut xc xut, l quy lut c nghim ng cho mt s s vt.

- Quy lut c th, l quy lut nghim ng cho mt s s vt ring l.

Nh vy, thao tc pht hin quy lut chnh l i tm mi lin h tt yu bn
trong s vt, hoc gia cc s vt vi nhau.

6.3. xc nh khung l thuyt ca ti

6.3.1.khi nim khung l thuyt.

Khung l thuyt l h thng cc yu t ca lun c l thuyt c sp xp
trong mi lin h bin chng, cung cp cho ngi nghin cu mt bc tranh ton
cnh v lun c l thuyt.

Vi mt khung l thuyt hon chnh, ngi nghin cu c c c s u tin
(v mt l thuyt) chng minh gi thuyt (tc lun ) t ra, ng thi cng
nhn dng c nhng ni dung m t ngi nghin cu cn x l tip, b sung cho h
thng tr thc khoa hc thuc i tng nghin cu.

6.3.2. b phn cu thnh khung l thuyt.

Khung l thuyt bao gm cc khi nim, phm tr v cc quy lut c lin quan
n vic chng minh gi thuyt khoa hc. V d: Khung l thuyt c trnh by di
dng mt s khi, gm cc khi nim v cc phm tr. Tuy nhin c th phn tch,
nhn dng c ci li c bn, xuyn sut ton b khung l thuyt l Kinh t th
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 68/ 142
trng Thay i v gi tr Di ng x hi trong cng ng khoa hc v cng
ngh nh hng khoa hc ca c nhn.

6.3.3. phng php xc nh khung l thuyt

Cui cng, bn cht ca vic xy dng c s l lun chnh nhm vo mt s
ni dung sau y :

+ Xy dng cc khi nim cng c.
+ Xc nh cc phm tr cha ng cc khi nim c xy dng.
+ Tm kim cc b mn khoa hc cha ng cc phm tr c xem xt.
+ Xc lp mi lin h tt yu , tc quy lut v bn cht s vt.

nhn dng c cc yu t v xc lp c cc mi lin h ny, mt cch
lm c th rt n gin nh sau : pht hin cc t kha ca tn ti, ca i tng
nghin cu v mc tiu nghin cu; t y nhn dng cc khi nim; t khi nim
nhn dng cc phm tr; t phm tr tm n cc b mn khoa hc, c th nhn
bit c cc quy lut c cc ng nghip i trc nghin cu.



7. phng php thu thp thng tin

7.1. khi nim,
Nghin cu khoa hc l qu trnh thu thp v ch bin thng tin. Mc ch
thu thp thng tin l nhm tm kim lun c chng minh gi thuyt.

7.7.1. phn loi thng tin nghin cu :

Ngi nghin cu cn nhng loi thng tin sau :
+ C s l thuyt lin quan n ni dung v i tng nghin cu.
+ Ti liu thng k v kt qu nghin cu ca ng nghip i trc.
+ Kt qu quan st hoc thc nghim do bn thn ngi nghin cu thu thp.

Nhng loi thng tin trn y c th c thu thp qua tc phm khoa hc, sch
gio khoa, tp ch chuyn ngnh, bo ch v cc phng tin truyn thng, hin vt,
phng vn chuyn gia trong v ngoi ngnh, sch cng c, nh bch khoa ton th, t
in, sch tra cu chuyn kho v.v...

Trong cc loi ti liu c s dng vi t cch l ngun cung cp thng tin,
ngi ta li chia thnh cc ti liu cp I v ti liu cp II. Ti liu cp I l ti liu phn
nh trc tip kt qu hot ng khoa hc, k thut, kinh t v sng to khc, cn ti
liu cp II l ti liu phn nh kt qu x l, phn tch, tng hp t cc ti liu cp I.
Trong nghin cu khoa hc, ti liu cp I c u tin s dng. Nu gp ti liu cp II,
th ngi nghin cu cn tra cu tm ti liu cp I, bi v ti liu cp II thng c
trnh by theo nhn thc ca ngi x l, rt c th khng phn nh mt cch chn xc
ni dung ca ti liu cp I.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 69/ 142
7.1.2. cc phng php thu thp thng tin.
C ba nhm phng php ch yu thu thp thng tin :

+ Nghin cu ti liu hoc phng vn k tha nhng thnh tu m cc ng
nghip t c trong nghin cu.

+ Tin hnh quan st trn i tng kho st ngay tai ni din ra nhng qu
trnh m ngi nghin cu quan tm.
+ Tin hnh cc hot ng thc nghim trc tip trn i tng kho st hoc
trn m hnh tng t cc qu trnh din ra trn i tng nghin cu.

7.2. phng php tip cn thu thp thng tin.
Khi nim tip cn c dng vi ngha nh hin nay c th bt u t
khi xut hin khi nim tip cn h thng trong khoa hc v phn tch h thng. Tip
cn l s la chn ch ng quan st i tng nghin cu, l cch thc s s, xem
xt i tng nghin cu. Sau y l mt s phng php tip cn thng dng.

7.2.1. tip cn h thng.
Khi nim tip cn h thng l mt cch ni tt khi nim tip cn phn tch
h thng c cu trc trong khoa hc v phn tch h thng. c th vn dng c hiu
qu phng php tip cn h thng c cu trc ngi nghin cu cn c mt hnh dung
nht nh v khi nim h thng.

H thng c th c hiu l mt tp hp cc phn t c quan h tng tc
thc hin mt mc tiu xc nh. Nh vy, khi ni n h thng l phi ni n phn
t, tng tc v mc tiu.

Mt h thng c c trng bi nhng c im sau :

+ H thng lun c th phn chia thnh cc phn h c ng cp. Mi phn h
c trng bi mt mc tiu b phn. Cc mc tiu b phn lun mang tnh c lp
tng i, nhng tng tc thc hin mc tiu tng th. c im ny c th biu
din di dng mt s hnh cy (Hnh 8).

+ H thng lun c c trng bi tnh tri, l mt thuc tnh khng tn ti
bt k thnh t no hoc phn h no ca h thng. V d, my bay l mt h thng
k thut, trong khng mt b phn no c th bay c, nhng s tng tc gia
chng lm h thng ny bay c.

+ Hnh vi ca h thng mang bn cht a phng n. Khng bao gi mt h
thng ch vn ng theo mt phng n duy nht. Trong mi tnh hung a phng n,
bao gi cng c th chn ra c mt phng n ti u.






Hnh 8 : S hnh cy Hnh 9 : S iu khin hc ca h thng
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 70/ 142


+ ng thi ca h thng lun mang tnh a mc tiu. Mt s mc tiu c th
xung t. Khi phi la chn mt chin lc tho hip. Chng hn trong h thng
sn xut lun tn ti 4 muc tiu : nhiu, nhanh, tt, r. Hon ton c th c s xung t
gia mc tiu nhiu v nhanh, gia tt v r.

+ Mi h thng, bt k l h thng k thut, sinh hc hay x hi u thng nht
bi tnh iu khin c v c biu din di dng mt s iu khin hc. (Hnh
9).

Nhn thc trn y v h thng gip cho ngi nghin cu nhn quan h thng
xem xt v phn tch cc s vt.

7.2.2. tip cn nh tnh v nh lng.
Thng tin thu thp lun phi tn ti di dng nh tnh hoc nh lng..
i tng kho st lun c xem xt c kha cnh nh tnh v nh lng. Hon ton
c kh nng l khng th tm c cc thng tin nh lng, v mt l do no .
Trong trng hp , phi chp nhn thng tin nh tnh l duy nht. Tip cn nh
tnh v nh lng, d bt u t u trc, cui cng cng phi i n mc tiu cui
cng, l nhn thc bn cht nh tnh ca s vt.

7.2.3. tip cn lch s v logic
Tip cn lch s l xem xt s vt qua nhng s kin xut hin trong qu
kh. Mi s kin ring bit trong qu kh l ngu nhin, nhng chui s kin trong
qu kh th lun b iu khin bi mt quy lut tt yu. Vi mt phng php khch
quan thu thp thng tin v cc chui s kin trong qu kh, ngi nghin cu s nhn
bit c logic tt yu ca qu trnh pht trin.

Tip cn lch s i hi thu thp thng tin v cc s kin (nh tnh v nh
lng). Sp xp cc s kin theo mt trt t nht nh, chng hn, din bin ca tng s
kin, quan h nhn - qu gia cc s kin, v.v.., nh m lm bc l logic tt yu
trong tin trnh pht trin ca s vt.

7.2.4. tip cn c bit v so snh.
Tip cn c bit cho php quan st s vt mt cch c lp vi cc s vt
khc. Tip cn so snh cho php quan st s vt trong tng quan. Bt k trong nghin
cu t nhin hay x hi, ngi nghin cu lun c xu hng chn cc s vt i chng.
Cp phng php tip cn c bit v so snh cui cng phi dn n kt qu v s nhn
thc ci c bit.

7.2.5. tip cn phn tch v tng hp.
Phn tch mt s vt l s phn chia s vt thnh nhng b phn c bn cht
khc bit nhau. Cn tng hp l tm mi lin h tt yu gia cc b phn c phn
tch. T y xc lp ci nhn khi qut i vi s vt.
Ngi nghin cu c th thu thp thng tin t tip cn phn tch trc, song
cng c th thu thp thng tin t tip cn tng hp trc. Tuy nhin, cui cng vn
phi xc lp mt nh gi tng hp i vi s vt c xem xt.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 71/ 142
7.3.phng php nghin cu ti liu.
Mc ch ca nghin cu ti liu l nhm tm hiu lch s nghin cu, k
tha thnh t m ng nghip i trc lm. Do vy, khng phi mt thi gian lp li
nhng cng vic m cc ng nghip thc hin.

7.3.1.ni dung cn thu thp trong qu trnh nghin cu ti
liu.

Nghin cu ti liu l thu thp c nhng thng tin sau :
. C s l thuyt lin quan n ch nghin cu
. Thnh tu l thuyt t c lin quan n ch nghin cu.
. Kt qu nghin cu ca ng nghip cng b trn cc n phm.
. Ch trng v chnh sch lin quan ni dung nghin cu.
. S liu thng k

Trong cng vic nghin cu ti liu, ngi nghin cu thng phi lm mt s
cng vic v phn tch ti liu v tng hp ti liu.

7.3.2. ngun ti liu.
Ngun ti liu cho nghin cu c th rt a dng, c th bao gm mt s th
loi nh tp ch v bo co khoa hc trong ngnh, tc phm khoa hc trong ngnh;
sch gio khoa, tp ch v bo co khoa hc ngoi ngnh, ti liu thng k, thng tin
i chng.

7.3.3. phn tch ti liu.
Phn tch ti liu chnh l nhm pht hin v khai thc cc kha cnh khc
nhau ca ti li phc v cho nghin cu.

1) Phn tch ngun.
Ti liu c th thu thp c t rt nhiu ngun. Mi ngun c mt gi tr ring
bit :

Tp ch v bo co khoa hc trong ngnh c vai tr quan trng nht trong qu
trnh tm kim lun c cho nghin cu, bi v n thuc chnh lnh vc nghin cu
chuyn ngnh v mang tnh thi s cao v chuyn mn.

Tc phm khoa hc l loi cng trnh hon thin v l thuyt, c gi tr cao
v cc lun c l thuyt, nhng khng hon ton mang tnh thi s.

Tp ch v bo co khoa hc ngoi ngnh cung cp thng tin nhiu mt, c ch
cho vic pht trin chiu rng ca nghin cu, gi khch quan v hng nghin cu,
thot khi ng mn ca nhng nghin cu trong ngnh.

Ti liu lu tr c th bao gm cc vn kin chnh thc ca cc c quan nh
nc, cc t chc chnh tr x hi, cc h s thuc loi thng tin khng cng b trn
bo ch.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 72/ 142

Thng tin i chng gm cc bo ch, bn tin ca cc c quan thng tn,
chng trnh pht thanh, truyn hnh, v.v... l mt ngun ti liu qu, v n phn nh
nhu cu bc xc t cuc sng. Tuy nhin, v thng tin i chng thng khng i hi
chiu su nghin cu nh chuyn kho khoa hc, cho nn thng tin i chng cn phi
c x l su c th tr thnh lun c khoa hc.

2) Phn tch tc gi
Mi loi tc gi c mt cch nhn ring bit trc i tng nghin cu. i th
c th phn tch cc tc gi theo mt s c im sau :

Tc gi trong ngnh hay ngoi ngnh. Tc gi trong ngnh c am hiu su
sc lnh vc nghin cu. Tc gi ngoi ngnh c th c ci nhn c o, khch quan,
thm ch c th cung cp nhng ni dung lin ngnh, lin b mn.

Tc gi trong cuc hay ngoi cuc. Tc gi trong cuc c trc tip sng
trong s kin. H c th am hiu tng tn nhng s kin lin quan lnh vc nghin
cu. cn tc gi ngoi cucu, cng nh tc gi ngoi ngnh, c th c ci nhn khch
quan, c th cung cp nhng gi c o.

Tc gi trong nc hay ngoi nc. Tng t nh trng hp tc gi trong
cuc v ngoi cuc. Tc gi trong nc am hiu thc tin trong t nc mnh, nhng
rt c th khng c y nhng thng tin nhiu mt trong bi cnh quc t,

Tc gi ng thi hay hu th. Cc tc gi sng cng thi vi s kin c th
l nhng nhn chng. Tuy nhin, h cha kp c thi gian thu thp ht cc thng tin
lin quan, hn na, c th b nhng hn ch lch s. Tc gi hu th c k tha c
mt b dy tch lu kinh nghim v nghin cu ca ng nghip, do vy, c iu kin
phn tch su sc hn nhng s kin.

3) Phn tch ni dung.
Phn tch ni dung c thc hin theo cu trc lgic. Phng php phn tch
c trnh by trong phn Phn tch chuyn kho khoa hc theo cu trc lgic
thuc Mc 4. Chng II. S phn tch c ch trn hnh 6.

Mu phn tch ni dung theo cu trc lgic c th tham kho v d trong
Chng II.
7.3.4. tng hp ti liu :

+ Tng hp ti liu bao gm nhng ni dung sau
+ B tc ti liu, sau khi phn tch pht hin thiu hoc sai lch.
+ La chn ti liu, ch chn nhng th cn xy dng lun c.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 73/ 142
+ Sp xp ti liu, theo lch i, tc theo tin trnh xut hin s kin nhn
dng ng thi, sp xp theo ng i, tc ly trong cng thi im quan st nhn
dng tng quan v sp xp theo quan h nhn, qu nhn dng tng tc.

+ Lm ti hin quy lut. y l bc quan trng nht trong nghin cu ti liu,
chnh l mc ch ca tip cn lch s.

+ Gii thch quy lut. Cng vic ny i hi s dng cc thao tc logic a ra
nhng phn on v bn cht cc quy lut ca s vt hoc hin tng.

7.3.5. tm tt khoa hc.
Tm tt khoa hc l cng vic thng xuyn ca ngi nghin cu. Vn bn
tm tt khoa hc, khng phi l cng trnh dng cng b, m ch yu l nhm
x l hng ngy, tng thng tin thu thp. C th tm tt mt bi bo, mt cun
sch hoc mt bo co khoa hc, c th tm tt theo mt ch c nhiu tc gi
tham gia, tm tt theo mt tc gi v nhiu ch nghin cu tm tt ni dung trao
i trong mt hi ngh khoa hc.

C cu ca mt tm tt khoa hc thng gm cc phn gii thiu chung (tn
mc, tc gi hoc hi ngh) : tm tt cc ch , vn , lun , lun c, lun chng,
bnh lut v ci mi, mt mnh, mt yu, xut mt cch rt s b v nhng hng
nghin cu mi.

7.4. phng php phi thc nghim.
7.4.1. khi nim.

Phng php phi thc nghim (non-empirical methoxl) l phng php thu
thp thng tin da trn s quan st nhng s kin hoc ang tn ti, trn c s
pht hin quy lut ca s vt trong phng php phi thc nghim, ngi nghin cu ch
quan st nhng g v ang tn ti, khng c bt c s can thip no gy bin i
trng thi ca i tng nghin cu.

7.4.2. quan st khch quan.
Quan st l phng thc c bn nhn thc cc s vt. Quan st c s
dng trong ba trng hp phi hin vn nghin cu t gi thuyt, kim chng gi
thuyt.

Quan st khch quan c u im cn bn l khng gy bt c bin ng no ln
i tng kho st, nhng nhc im c bn ca quan st khch quan l s chm chp
v th ng.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 74/ 142
Cc phng php quan st thng dng c p dng trong nhiu b mn khoa
hc c th hnh dung theo phn loi nh sau :

Theo mc chun b, quan st c phn chia thnh quan st c chun b
trc v quan st khng chun b (bt cht bt gp).

Theo quan h gia ngi quan st v ngi b quan st, quan st c phn chia
thnh quan st khng tham d (ch ng vi ngi ghi chp) v quan st c tham d
(kho lo ha nhp vo i tng kho st nh mt thnh vin).

Theo mc ch nm bt i tng quan st, quan st c phn chia thnh quan
st hnh thi, quan st cng nng, quan st hnh thi cng nng.

Theo mc ch x l thng tin, quan st c phn chia thnh quan st m t,
quan st phn tch.

Theo tnh lin tc ca quan st, quan st c phn chia thnh quan st lin tc,
quan st nh k, quan st chu k, quan st t ng theo chng trnh.

7.4.3. phng php chuyn gia.
iu tra qua nh gi ca cc chuyn gia ban u l phng php ca x hi
hc, dn dn tr nn mt phng php thu thp v x l thng tin trong hu khp
cc lnh vc nghin cu, phng php chuyn gia c chia nhiu loi :

1) Phng vn :
Phng vn l a ra nhng cu hi vi ngi i thoi thu thp thng tin. Xt
v thc cht, phng vn l mt phng php quan st gin tip bng cch nh
ngi khc, quan st h.

Trc mi i tng c chn phng vn, ngi nghin cu cn c nhng cch
tip cn tm l khc nhau. Chng hn ngi c nhiu hiu bit v iu tra thng
sn sng cng tc, d dng tip nhn cu hi v cho nhng kin tr li chnh xc;
ngi t hiu bit v iu tra thng a nhng cu tr li khng tht chnh xc;
ngi nht nht thng khng dm tr li; ngi c qu kh phc tp thng d
dt; ngi khi hi thng cho nhng cu tr li c tin cy thp, ngi ba hoa
thng hay a vn i lung tung, ngi c bn lnh t tin thi qu thng rt kn
k, bit du mt cch nht qun mi suy ngh.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 75/ 142

Trong phng vn ngi ta chia ra cc loi, nh phng vn c chun b trc, phng
vn khng chun b trc, trao i trc tip, trao i qua in thoi.

2) Phng php hi ng.
Ni dung phng php hi ng l a kin ra trc cc nhm chuyn gia
khc nhau nghe h tranh lun, phn tch.

Trong phng php hi ng, ngi ta thng dng phng php tn cng no
(Prainstoming) l phng php do A.Oshom (M) khi xng. Phng php tn
cng no gm hai giai on tch bit nhau, giai on pht tng v giai on
phn tch tng do hai nhm chuyn gia thc hin, mt nhm chuyn pht cc
tng, cn mt nhm chuyn phn tch. Ngi t chc tn cng no cn to bu
khng kh t do t tng, thoi mi tinh thn khng ai c th hin khch l, tn
thng, chm bim hoc ch trch lng nghe mi kin, k c nhng kin lc .

T chc ly kin trong cc hi ngh bn trn, hi tho v.v... u l nhng dng
khc nhau ca phng php hi ng.

3) iu tra bng bng hi.
iu tra bng bng hi vn l phng php ca x hi hc, nhng c p
dng ph bin trong nhiu lnh vc. V mt k thut ca phng php iu tra bng
bng hi c ba loi cng vic phi quan tm.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 76/ 142

Th nht : Chn mu.
Vic chn mu phi m bo va mang tnh ngu nhin, va mang tnh i din,
trnh chn mu theo nh hng ch quan ca ngi nghin cu. C mt s cch
chon mu sau.

Ly mu ngu nhin (Romlom Sampling), l qu trnh chon mu sao cho mi n
v ly mu trong cu trc c mt c hi hin din trong m bng nhau. K thut
ly mu ny n gin, d lm, nhng s bin thin ca i tng nghin cu rt ri
rc; nhng n v ly mu thuc i tng nghin cu c th tri trn mt a bn
rng, do vy, qu trnh thu thp s liu c th gp kh khn.



Ly mu h thng (Sy slenmaticsampling). Mt i tng gm nhiu n v c
nh s th t. Chn mt n v ngu nhin c s th t bt k. Ly mt s bt k
lm khong cch mu, cng vo s th t ca mu u tin. V d, yu cu ngi
pht phiu bt u n t s nh 23, sau c m 3 nh th vo mt nh gi
phiu iu tra.

Ly mu ngu nhin phn tng (St ratified random sampling). i tng iu tra
c cu to bi nhiu tp hp khng ng nht lin quan n nhng thuc tnh
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 77/ 142
cn nghin cu. Trong trng hp ny, i tng c chia thnh nhiu lp, mi
lp c nhng c trng ng nht. Nh vy, t mi lp, ngi nghin cu c th
thc hin theo k thut ly mu ngu nhin. Cch ly mu ny cho php phn tch
s liu kh ton din, nhng c nhc im l phi bit trc nhng thng tin
phn tng, phi t chc cu trc ring bit trong mi lp.

Ly mu h thng phn tng (Stratidied systematic sampling). i tng iu tra
c cu to bi nhiu tp hp khng ng nht lin quan n nhng thuc tnh
cn nghin cu. Ly mu c thc hin trn c s phn chia i tng thnh nhiu
lp, mi lp c nhng c trng thng nht. i vi mi lp, ngi nghin cu thc
hin theo k thut ly mu h thng. Cch ly mu ny cho php p dng trong
trng hp i tng c s phn b ri rc, tp trung trn nhng im nh phn
tn. Cch ly mu ny i hi chi ph tn km.

Ly mu tng cm (Cluster sampling). i tng iu tra c chia thnh nhiu
cm tng t nh chia lp trong k thut ly mu phn tang, ch c iu khc l
mi cm khng cha ng nhng n v ng nht, m di bit. Vic ly mu c
thc hin trong tng cm theo cch ly mu ngu nhin hoc ly mu h thng.
Trong cch ly mu ny, iu tra vin khng cn lp danh sch cc n v ly mu,
chi ph di chuyn gim, nhng quy trnh tnh ton phc tp.

Th hai : Thit k bng cu hi.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 78/ 142
C hai ni dung c quan tm trong khi thit k tng cu hi : (1) Cc loi cu
hi, v (2) Trt t logic ca cc cu hi.

Ni dung th nht : Cc loi cu hi. Cc loi cu hi phi m bo khai thc cao
nht kin ca c nhn tng ngi c hi. Tt nht, phi t cu hi vo nhng
cng vic c th lin quan n c nhn mi ngi, chng hn Thu nhp ca bn
hoc T l phn trm thu nhp dnh cho ba n trong gia inh ?. Trnh t nhng
cu hi tm qu khi qut, chng hn : Chnh sch s dng cn b khoa hc hin
nay c hp l khng?. Mt s loi cu hi thng dng trong cc cuc iu tra
c trnh by trong bng 4, bao gm :
+ Cu hi km phng n tr li c v khng.
+ Cu hi km nhiu phng n tr li m rng kh nng la chn.
+ Cu hi km phng n tr li c trong s phn bit mc quan trng.
+ Nhng cu hi m, ngi iu phiu tr li theo mnh. Bng 4 : Cc loi cu
hi :

1. Anh/Ch tng tham gia
nghin cu khoa hc C Khng
. Nu cu tr li l
khng, xin tr li cu 2
. Nu cu tr li l c
xin tr li t cu 3.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 79/ 142
2. Nu cu tr li l khng, xin Khng thuc c quan khoa hc
cho bit l do C quan khng c ti
Khng c c hi nghin cu
Khng quan tm
3. Nu cu tr li l c, xin cho Lm theo ti ca c quan
bit Anh/Ch nghin cu khoa K hp ng vi mt i tc
hc trong trng hp no ? Theo ti ca thy/c gio
T lm theo s thch


4. Anh/Ch c ng tnh vi
kin cho rng vic cp pht C
ti chnh cho khoa hc cn Khng
nhiu bt hp l hay khng ?

5. Nu c, th kh khn l g. Xin cho bit mc bng vic cho
im vo cc phng n tr li, trong im cao nht th hin mc
kh khn nht.
5.1. Kinh ph khng 1 2 3 4 5
5.2. Cp pht khng kp thi 1 2 3 4 5
5.3. Ch quyt ton khng ph hp 1 2 3 4 5
c im ca hot ng nghin cu
khoa hc
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 80/ 142


6. Nu c th, xin Anh/Ch xut mt s kin v cc bin php
chnh sch m Anh/Ch cho l cn thit nht cho nghin cu khoa
hc;
...............................................................................................................
...............................................................................................................
......................................................................................
Ngoi ra, mt phn phn nht thit khng th thiu, l phn phn tch c cu x
hi. Phn ny gip ngi nghin cu phn tch kin ca cc tng lp x hi khc
nhau. Bng 5 l v d v mt mu pht hin c cu x hi.
Bng 5 : Cu hi phn tch c cu x hi.

1 H v tn ngi tham gia cuc iu tra
Nm sinh Nam N
a ch giao dch in thoi
(Phn ny c th khng cng b)

2
Anh/Ch thuc tng lp
Thnh ph Qun i Cng nhn
Nng thn Vin chc Nh nc Nng dn
Min ni Tr thc lao ng khc
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 81/ 142

3
Anh/Ch c vic lm thm trong khi i hc khng ? Nu c
xin cho bit
Khng lm g Gia cng Nghin cu KH
Gia s Bn hng Dch v t vn
Ngh s Tp v Ngh khc

Ni dung th hai : Php suy lun c s dng trong qu trnh t chc b cu hi.
iu ny cn c quan tm ngay t khi thit k bng cu hi. C th s dng php
suy lun din dch, qui np hoc loi suy t chc b cu hi.

+ Suy lun din dch : khi cn cng b ton b mc ch cuc iu tra.
+ Suy lun quy np : khi cn cng b tng phn mc ch cuc iu tra
+ Loi suy : Khi cn gi b mt hon ton mc ch cuc iu tra.

Cch t chc cu hi va mang tnh k thut, va mang tnh ngh thut vn dng
cc php suy lun logic trong cc cuc iu tra.

Th ba : X l kt qu iu tra
Kt qu iu tra c x l da trn c c thng k ton. C nhiu cch tip cn.
Hoc l mi ngi nghin cu t hc cch x l ton hc, nu cm thy t mnh
hng th. Song cng c th tm kim s cng tc ca cc ng nghip v thng k
ton, hoc nhng chuyn gia chuyn v cc phng php x hi hc.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 82/ 142

Hin nay chng trnh x l thng k trn my c s dng mt cch ph bin.
l chng trnh SPSS (Stalislical Package for Social Studies). Chng trnh ny
s gip gim nh rt nhiu cng vic x l cc kt qu iu tra.

7.5. phng php trc nghim.
Trc nghim l mt phng php bn thc nghim c s dng nh gi
cht lng ca i tung kho st vi mt chng trnh i hi i tng thc
hin, nhng khng gy bin i bt c mt thng s no trn i tng.

Trc nghim l phng php o lng khch quan nhng phn ng ca s vt c
trc nghim, biu hin tm l v mc nhn thc ca mt ngi hoc mt nhm
ngi dc trc nghim. Cng c c s dng trong nghin cu bng trc nghim
c th l ngn ng hoc cc cng c phi ngn ng.

Ni trc nghim l mt phng php bn thc nghim l v, s vt khng b bt c
tc ng no lm bin i trng thi, m ch c cc tnh hung ca mi trng hot
ng ca s vt b thay i. Qua trc nghim, ngi nghin cu nhn bit c cht
lng ca i tng kho st. Trc nghim c s dng trong nhiu lnh vc
nghin cu. Chng hn, trong lnh vc cng ngh, ngi ta c th lm nhng trc
nghim nh th nghim nh hng vt liu, th nghim bn c hc ca vt liu,
th nghim cc iu kin lm vic, thi gian ngn, cng lao ng cao, ti trng
thng xuyn bin i, iu kin vt l bt n nh v.v....
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 83/ 142

Vi nhng trc nghim tm l, cn tc ng trn con ngi, ngi ta c th t
nhng cu hi nh : trc nghim c-khng, trc nghim vi cu hi tr li sn;
trc nghim vi cu hi m.

V d, nm c kh nng nghin cu khoa hc ca sinh vin, thy gio lm
trc nghim vi mt s cu hi i th nh ch trong bng 6.

Bng 6 : Cu hi trc nghim :


1
Anh/Ch tng tham gia nghin cu khoa hc c khng
. Nu cu tr li l khng, xin tr li cu s 2
. Nu cu tr li l c, xin tr li cu s 3

2
Anh/Ch c hng la chn ti c khng
lun vn.
. Nu cu tr li l c, xin tr li cu s 3.

3
Xin cho bit ti ca Anh/Ch thuc loi hnh no ?
Nghin cu c bn thm m Nghin cu c bn nh hng
Nghin cu ng dng Trin khai
M t Gii thch D bo Sng to
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 84/ 142

4
Anh/Ch cho bit mt nh ngha v khoa hc



7.6. phng php thc nghim
7.6.1. khi nim chung.

Thc nghim l phng php thu thp thng tin c thc hin bi nhng quan
st trong iu kin c gy bin i i tng kho st mt cch ch nh. Phng
php thc nghim c p dng ph bin khng ch trong nghin cu t nhin, k
thut, y hc, m c trong x hi v cc lnh vc nghin cu khc.

Khi ni n phng php thc nghim, cn phi ni n nhng tham s b khng
ch bi ngi nghin cu. V d, khi lm thc nghim v mt phn ng ha hc,
ngi nghin cu cn khng ch cc tham s nh thnh phn cc cht tham gia
phn ng, iu kin ca phn ng v nhit , p sut, v.v... Bng vic thay i cc
tham s, ngi nghin cu c th to ra nhiu c hi thu c nhng kt qu mong
mun nh :

+ Tch ring tng phn thun nht ca i tng nghin cu quan st.
+ Bin i cc iu kin tn ti ca i tng nghin cu
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 85/ 142
+ Rt ngn c thi gian tip cn trong quan st
+ Tin hnh nhng thc nghim lp li nhiu ln kim tra ln nhau
+ Khng b hn ch v khng gian v thi gian.

D phng php thc nghim c nhng u im nh vy, nhng n khng th p
dng trong hng lot trng hp, chng hn, nghin cu lch s, a l, a cht, kh
tng, thin vn. Nhng lnh vc nghin cu ny ch c th thc hin bng quan
st, cn nghin cu lch s, vn hc, v.v... li ch c th thc hin bng phng
php nghin cu ti liu.

7.6.2. ni tin hnh thc nghim.
Qu trnh thc nghim c th c tin hnh nhiu mi trng khc nhau tu
theo yu cu cu nghin cu.

1) Thc nghim trong phng th nghim.
y l ni ngi nghin cu c hon ton ch ng to dng m hnh thc
nghim v khng che cc tham s. Tuy nhin, m hnh thc nghim khng th to
ra c y nhng yu t ca mi trng thc. v vy, hu nh khng c bt c
kt qu thc nghim no thu c t trong phng th nghim c th a p dng
thng vo iu kin thc.

2) Thc nghim ti hin trng.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 86/ 142
y l ni m ngi nghin cu c tip cn nhng iu kin hon ton thc,
nhng li b hn ch v kh nng khng ch cc tham s v cc iu kin tham d
vo qu trnh nghin cu. chng hn, mt th nghim sinh hc ngoi tri khng th
to cc iu kin v nhit khc vi t nhin.

3) Thc nghim trong qun th x hi.
y l dng thc nghim c tin hnh trn mt cng ng ngi, trong nhng
iu kin sng thc t ca h. Trong thc nghim ny, ngi nghin cu thay i
cc iu kin sinh hot ca h tc ng vo nhng yu t cn c kim chng
trong nghin cu. Loi thc nghim ny c s dng trong cc nghin cu khoa
hc x hi, trong y hc, trong t chc v qun l.

7.6.3. phn loi thc nghim.

1) Phn loi theo mc ch quan st.
+ Thc nghim thm d c tin hnh pht hin bn cht ca s vt hoc hin
tng. Loi thc nghiem ny c s dng nhn dng vn v xy dng gi
thuyt.

+ Thc nghim kim tra c tin hnh kim chng cc gi thuyt.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 87/ 142
+ Thc nghim song hnh l nhng thc nghim trn cc i tng khc nhau trong
nhng iu kin c khng ch ging nhau, nhm rt ra kt lun v nh hng
ca thc nghim trn cc i tng khc nhau.

+ Thc nghim i nghch c tin hnh trn hai i tng ging nhau vi cc
iu kin ngic nhau, nhm quan st kt qu ca cc phng thc tc ng ca
cc iu kin th nghim trn cc thng so ca i tng nghin cu.

+ Thc nghim so snh l thc nghim c tin hnh trn hai i tng khc
nhau, trong c mt trong hai c chn lm i chng nhm tm ch khc bit
gia cc phng php, gia cc hu qu so vi i chng.

2) Phn loi theo din trnh thc nghim.
Theo din trnh, cc phng php thc nghim c phn chia nh sau :

+ Thc nghip cp din, xc nh tc ng hoc nh hng ca cc tc nhan ln
i tng nghin cu trong mt thi gian ngn.

+ Thc nghim trng din, xc nh s tc dng ca cc gii php tc ng
hoc nh hng ca cc tc nhn ln i tng nghin cu lu di, lin tc.

+ Ngoi ra con thc nghim bn cp din nh mt mc trung gian gia hai
phng php thc nghim ni trn.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 88/ 142

7.6.4. cc nguyn tc thc nghim.
Khi tin hnh thc nghim, c mt s nguyn tc cn c tn trng.

+ ra nhng chun nh gi v phng php nh gi.
+ Gi n nh cc yu t khng b ngi nghin cu khng ch,
+ Mu c la chn trong thc nghim phi mang tnh ph bin cho kt qu
thc nghim c khch quan.
+ a ra mt s gi thit thc nghim loi bt nhng yu t tc ng phc tp.
V d, khi lp m hnh nghin cu qu trnh ti sn xut m rng, Marx t gi
thit l khng c yu t ngoi thng ; Khi nghin cu c hc , cc nh c hc
t gi thit l mi trng ng nht; khi lm th nghim trn con vt, ngi nghin
cu t gi thuyt l con vt thc nghim v con vt i chng c th trng hon
ton ging nhau.

7.6.5. cc phng php thc nghim

1) Th v sai.
Ni dung phng php th v sai (trial and errof) ng nh tn gi : l th;
th xong thy sai; tip th li; li sai; li th, cho n khi t c kt
qu cui cng. Lm th nghim ha hc c th xem l mt v d in hnh v th v
sai. Th nghim ci tin qun l x nghip, uqn l hp tc x, thng khi cng lm
theo kiu th v sai, lm th mt m hnh qun l no , sau mt thi gian vn
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 89/ 142
hnh, thy khng hiu qu, li th mt m hnh khc, vn cha thun, li thay i
m hnh.

2) Phng php ristic.
Phng php th v sai thng tn km nhiu thi gian v hiu qu thp. V
vy, ngi ta tm kim nhng phng php c hiu qu hn. Mt trong s l
phng php ristic (Heuristic). Bn cht ristic l mt phung php thc
nghim theo chng trnh, trong ngi ta tm cch gim bt cc mc tiu ban
u ca thc nghim. Ni dung c th tm tt nh sau :

+ Chia thc nghim thnh nhiu bic, mi bic ch a ra mt mc tieu thc
nghim. Nh vy nhim v thc nghim ban u tr nn c t mc tiu hn.

+ Pht hin thm cc iu kin b sung cho mi bic thc nghim. Nh vy, cng
vic thc nghim tr nn sng t hn gim bt m mm.

Sau y l mt vi v d lm sng t phng phap ristic.

V d 1 : Tp xe p.
c th i c xe p, ngi tp phi rn luyn ba k nng : (a) phi ngi c
ln yn xe; (b) phi p c cho xe chuyn ng; (c) phi cm c tay li tht
vng xe khi .
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 90/ 142

Cch luyn tp thng thng l cng lc thc hin c c ba k nng ny, thng
khi c mt ngi tr gip. Khi cm thy ngi tp quen, th ngi gip bung
tay cm li cho ngi tp t iu khin. n khi ngi tp quen hn, th ngi
gip bung nt tay cm yn. Trong qu trnh thc nghim ngi tp c th phi ng
nhiu ln. y l v d in hnh ca thc nghim th v sai, trong ngi tp xe
phi thc hin cng mt lc ba mc tiu.

Vi phng php ristic th u tin phi phn tch tm quan trng ca tng mc
tiu trong cc mc tiu ban u. Trong ba mc tiu trn y, ta c th thy th t
quan trng l : (1) cm li; (2) p; v (3) ngi ln yn. Sau khi phn tch c
nh vy, ngi tp s thc hin ba bc thc nghim ring r, mi bic ch cn
rn luyn mt k nng, nhng phi pht hin them nhng iu kin b sung lm
thun thc k nng ny. Thc nghim nh sau :

Bc 1 : Tp cm li. Trong bc ny ngi tp chi cn cm tay li, dt xe i b,
khi vng th chy nhanh. Ban u c th long chong, sau mi pht s quen.
iu kin b sung : y xe i m khng cn p bn p. C th thay th qu trnh
ny bng vic tp trn xe ba bnh.

Bc 2 : Tp p cho xe chy. Trong bc ny, ngi tp t bn chn phi ln
bn p phi ca xe, cn chn tri y trn mt t xe chy. Ch qua t pht,
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 91/ 142
ngi tp c th iu khin xe thun thc. iu kin b sung : p chn trn mt
t cho xe chy m khng cn ngi trn yn.

Bc 3 : Ngi ln yn. Sau khi dng chn tri p ln mt t, m xe chy c n
nh, t ngi tp s t ngi c ln yn, khng cn tr gip.

V d 2 : Phng php hai m.
Phng php hai m (doubic btind method), cn gi l phng php placeho, l
mt phng php ristic ca ngnh y. Placcho l tn mt loi h dc, khng c
tc dng iu tr, m ch trn an, to cho ngi bnh cm gic c ung thuc.
y l phng php c hiu qu th nghim nhng loi thuc iu tr nhng loi
bnh m biu hin lm sng ch yu l cc triu chng ch quan, v d au u,
mt ng, thn kinh. Trong phng php ny, c th t u tin bnh nhn c
iu tr bng placcho. Nhng ngi bnh tng b loi. Sau mi s dng
thuc iu tr.

gi c khch quan trong thc nghim, ngi nghin cu khng thng bo cho
c ngi bnh v bc s iu tr bit thuc no l thuc th nghim, cn thuc no l
placcho. V vy, ngi ta ni, trong thc nghim c hai ngi b cho m, l
bnh nhn v bc s iu tr.

2) Phng php tng t.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 92/ 142
C s logic hc ca phng php tng t chnh l php loi suy. Phng php
tng t cho php tin hnh nghin cu trn nhng m hnh do ngi nghin cu
to ra (ln hn, ln bng hoc nh hn i tng thc) thay th vic nghin cu
i tng thc.

Khi xy dng m hnh phi m bo nhng nguyn tc v tnh tng ng, trc ht
l tnh tng ng v cu trc (ng cu), thuc tnh chc nng, c ch vn hnh.
Trong thc t, tin nghin cu, ngi ta thng xy dng cc m hnh v tng
th tng t vi cc qu trnh thc t, nhng ch tng t v nhng thuc tnh cn
kho st. ng nhin, khng bao gi c c s tng t l tng gia m hnh
v i tng thc, v vy ngi nghin cu cn xc nh nhng quan h tng
ng gia m hnh v i tng thc. vi s p dng m hnh, ngi nghin cu
c th tt ngn thi gian nghin cu, chi ph u t vo nghin cu.

Thc t nghin cu cc lnh vc khoa hc khc nhau cho php ngi nghin cu c
th la chn nhi loi m hnh sau :

M hnh ton, l loi m hnh c s dng ph bin trong nhiu lnh vc khoa hc
hin i, k c khoa hc t nhin, khoa hc k thut, y hc, khoa hc v x hi v
nhn vn. Trong phng php m hnh ton, ngi ta dng cc loi ngn ng ton
hc nh s liu, biu thc, biu , th, v.v.. th hin cc i lng v quan
h gia cc i lng ca s vt. Vi m hnh ton, ngi nghin cu c th thc
hin hng trm, hng ngn th nghim trn my tnh, chn ra t mt s th
nghim a li kt qu tt nht lm trong phng th nghim.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 93/ 142

Ngi nghin cu c th gp trong nhiu nhu cu m t khc nhau. V d, m t
mt m hnh cu trc tnh, nh tam gic vung a
2
+ b
2
= c
2
; m phng cc qu
trnh vn ng, nh phng trnh chuyn ng s = s
a
+ vt; m hnh cc h thng c
iu khin, nh my mc, h sinh hc, h x hi. Chng hn, m hnh ti u ha
c p dng trong nhng nghin cu kinh t c dng:

Hm mc tiu F(X) optimun
iu kin rng buc G(X) 0
X
2
X X
2

Trong , X Vect chiu, X = (X
1
, X
2
... X
n
)
Tuy m hnh ton c u im v s cht ch ca ton hc, c th xt ti nhng yu
t nh hng nh nht tham d vo qu trnh thc nghim, song s cht ch ny
ng thi li l nhng im ca m hnh ton, v n c khong cch kh xa vi
tnh linh hot ca cc qu trnh thc, nht l cc qu trnh x hi.

M hnh vt l, c s dng ph bin trong cc nghin cu k thut v cng ngh.
M hnh vt l l s m phng i tng bng cc vt liu nhn to, c quy m
thng nh hn i tng thc, nhng c t l kch thc v qu trnh vn ng
tng t i tng thc. Trong khi tin hnh nhng nghin cu trn cc m hnh
vt l, ngi nghin cu cn quan tm ti h s tng t ca vt liu hoc qu trnh
c c nhng suy luj, chun xc t cc quan h gia m hnh vi qu trnh
thc. Chng hn, nghin cu h thng cp nc trong thnh ph, ngi ta dng
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 94/ 142
mng in, trong , cng dng in thay th lu lng nc, im p thay th
h p, in tr thay th sc cn ng ng.

M hnh sinh hc, thng c s dng trong nghin cu y hc dng chut bch,
th tin hnh nhng thc nghim thay th vic thc nghim trn c th ngi.
N gip ngi nghin cu quan st c (mt cch gn tng t) nhng qu trnh
xy ra trn c th ngi. M hnh sinh hc c nhc im l rt kh chun ha, v
con vt khng th c trng thi v th cht ng nht nh trong thc nghim trn
cc vt liu nhn to. Hn na, cc c th sng li c sc co dn rt cao vi s bin
ng mi trng.

M hnh sinh thi, l m hnh mt qun th sinh hc c to ra trong nhng
nghin cu nng nghip, lm nghip, sinh thi hc. M hnh sinh thi gip xc nh
quy hoch c cu cy trng vt nui ph hp quy lut sinh thi, phc v cho cc
quy hoch tng th nhng vng nng nghip, lm nghip hoc nng lm nghip
kt hp.

M hnh x hi c s dng trong cc nghin cu v khoa hc x hi v nhn vn.
V d, trong nghin cu v phng php ging dy, ngi nghin cu chn nhng
lp im (tc m hnh x hi) cy th vi nhng cch t chc khc nhau rt
ra kt lun v m hnh phng php.


Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 95/ 142

8.phng php x l thng tin.
8.1. khi nim.

Kt qu thu thp thng tin t cng vic nghin cu ti liu, s liu thng k, quan
st hoc thc nghim tn ti di hai dng :

+ Thng tin nh tnh, v d, trong nghin cu kinh t, th l cc loi doanh
nghip, cc thnh phn kinh t, chng loi sn phm c sn xut ra, nng lc
cnh tranh ca sn phm v.v...

+ Thng tin nh lng, chng hn, s lng doanh nghip, t l doanh nghip theo
cc thnh phn kinh t, theo vn php nh, theo doanh s, theo s lng sn phm
c sn xut ra v.v...

Cc thng tin nh tnh v nh lng cn c x l xy dng cc lun c, khi
qut ha lm bc l cc quy lut, phc v cho vic chng minh hoc bc b cc
gi thuyt khoa hc. C hai phng hng x l thng tin.

+ X l ton hc i vi cc thng tin nh lng. y l vic x dng phng
php thng k ton xc nh xu hng din bin ca tp hp s liu thu thp
c, tc l xc nh quy lut thng k ca tp hp s liu.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 96/ 142

+ X l logic i vi cc thng tin nh tnh. y l vic a ra nhng phn on
v bn cht cc s kin, ng thi th hin nhng lin h logic ca cc s kin, cc
phn h trong h thng cc s kin c xem xt.

8.2. x l cc thng tin nh lng.
Thng tin nh lng thu thp c t cc ti liu thng k hoc kt qu quan
st, thc nghim. Ngi nghin cu khng th ghi chp cc s liu di dng
nguyn thu vo ti liu khoa hc, m phi sp xp chng lm bc l ra cc mi
lin h v xu th ca s vt. Tu thuc tnh h thng v kh nng thu thp thng tin
s liu c th c trnh by di nhiu dng, t thp n cao gm ; con s ri rac;
bng s liu; biu ; th.

1) Con s ri rac.
M t nh lng cc s kin bng nhng con s ri rc l hnh thc thng dng
trong cc ti liu khoa hc. N cung cp cho ngi c nhng thng tin nh lng
c th so snh c cc s kin vi nhau. Con s ri rc c s dng trong
trng hp s liu thuc cc s vt ring l, khng mang tnh h thng, khng
thnh chui theo thi gian. V d : n thng 9-1994 Chnh ph Vit Nam cp
1000 giy php u t vi tng vn php nh khong 10 t la M, trong
cng nghip chim 57,4 %.


Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 97/ 142
2) Bng s liu.
Bng s liu s dng khi s liu mang tnh h thng, th hin mt cu trc
hoc mt xu th. V d, on sau y hon ton c th thay th bng mt bng s
liu nh trnh by trn Bng 7 : Trong c cu cng nghip nm 1992 th x nghip
quc doanh chim 70,6 % gi tr tng sn lng, 32,5 % lao ng, 78,9 % vn sn
xut; t trng tng ng ca tp th l 2,8 %, 10,2 %, 2,0 %; ca x nghip t
doanh l 2,8 %, 2,3 %, 3,1 % v ca h c th l 23,8 %, 55,1 %, 16,0%.

Bng 7 : C cu cng nghip nm 1992 (%).

Quc
doanh
Tp
th
T
doanh
C th

1
Gi tr tng sn
lng
70,6 2,8 2,8 23,8

2
Lao ng 32,5
10,3
2,3 55,1

3
Vn sn xut 78,9
2,0
3,1 16,0

3) Biu :
i vi nhng s liu so snh, ngi nghin cu c th chuyn t bng s liu
sang biu (Hnh 10) cung cp cho ngi c mt hnh nh trc quan v tng
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 98/ 142
quan gia hai hoc nhiu s vt cn so snh. Chng hn, biu hnh ct, cho php
so snh cc s vt din bin theo thi gian, biu hnh qut, cho php quan st t
l cc phn ca mt th thng nht, biu tuyn tnh, cho php quan st ng thi
ca s vt theo thi gian, biu khng gian cho php hnh dung s bin ng ca
nhng h thng s liu c ta khng gian, biu bc thang, cho php quan st
tng quan gia cc nhm c ng cp, v d, biu hnh thang dn s.

4) th.
th c s dng khi quy m ca tp hp s liu ln, c th t cc s
liu ngu nhin, nhn ra nhng lin h tt yu.

lp c th, ngi nghin cu cn phn on a ra s b nhng m hnh
ton t tp hp s liu thu thp c (cng thc, phng trnh, h phng trnh,
quan h hm, v.v...). ng nhin, c th tm nhng m hnh ton ph hp x
l s liu ngi nghin cu cn c nhng kin thcs nht nh v ton. Trong
trng hp cn thit, ngi nghin cu c th tm kim s h tr ca cc ng
nghip v ton. Tuy nhin, trong mi trng hp, vic t bi ton th khng ai
c th thay th ngi nghin cu.





Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 99/ 142




Biu hnh ch nht Biu hnh qut











Biu tuyn tnh Biu phc hp




Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 100/ 142






Biu khng gian Biu hnh bc thang


Hnh 10 : Mt s dng biu c th xy dng
t s liu thu thp.


8.3. x l cc thng tin nh tnh.
Nhn dng chun xc mi lin h bn cht gia cc s kin s gip ngi
nghin cu m t c di dng cc s . S cho php hnh dung mt cch
trc quan cc mi lin h ta cc yu t trong cu trc ca mtj s vt m khng
quan tm kch thc, hc t l thc ca chng. Mt s loi s thng dng
c trnh by trn hnh 11 :


Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 101/ 142





a) S ni tip b) S song song c) S hn hp








d) S cc quan h tng tc e) S iu khin c phn hi






Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 102/ 142

f) S hnh cy g) S hnh thoi


Hnh 11 : Cc loi s th hin mi lin h ch yu
gia cc s vt

+ S song song, l loi s m t mi lin h ng thi gia mt yu t vi
mt s yu t khc trong mt h thng s vt.

+ S ni tip, l loi s m t lin h k tc nhau gia cc yu t trong cu
trc ca mt s vt.

+ S cc lin h tng tc, trong trng hp xut hin nhng mi lin h qua li
gia s vt ny vi s vt khc.

+ S h thng c iu khin, c s dng lai m t cc h thng, trong
xut hin mt ch th iu khin, i tng b iu khin, lnh iu khin v thng
tin phn hi v kt qu.

+ S hnh cy, l loi s c s dng khc ph bin trong cc h thng phn
ng cp, v d cy gia ph, cy mc tiu nghien cu.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 103/ 142

+ S hnh thoi, loi s m t mi lin h hnh thoi ca mt nhm s vt.

8.4. sai lch quan st v sai s quan st.
Bt c quan st no cng phm phi nhng sai lch v cm gic, v nhn thc,
cng nh bt c php o no cng phm phi nhng sai s. sai s cc php o
thng nhn bit. Sai lch trong quan st cng hon ton c th d dng xc
nh. Ngi ta lm th nghim cho 3 ngi cng xem mt on phim, ri yu
cu h k li, th kt qu l, mi ngi k theo nhng chc hiu rt khc nhau.
ngha l gia h xut hin nhng sai lch trong quan st.

8.4.1. phn loi cc sai lch v sai s.
Vn dng khi nim sai s trong k thut o lng, ta c th xem xt ba cp
sai lch hoc sai s sau y :

1) Sai lch ngu nhin :
y l loi sai lch do s cm nhn, ch quan ca ngi quan st. Trong trng
hp quan st bng cc phng tin o lng th y l sai s php o, l sai s xut
hin do nng lc quan st ca mi ngi.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 104/ 142
i vi mt s kin x hi, sai lch ngu nhin l s nhn thc khc nhau ca mi
ngi sau khi quan st. V d c nu trn sau khi xem mt on phim, mi
ngi k li theo cm nhn ring ca mnh l sai lch ngu nhin thuc loi ny.

2) Sai lch k thut :
y l loi sai lch xut hin do cc yu t k thut gy ra mt cch khch quan,
khng do nng lc cm nhn ch quan ca ngi quan st. V d, nu l o lng
bng cch phng tin k thut, th y l sai s do chnh xc ca phng tien
gy ra, nu l mt cuc iu tra, th y c th l do trong bng cu hi c
nhng cu hi khng chun v k thut iu tra, nu l mt cuc phng vn su, th
y c th l do s dng nhng iu tra vin thiu kinh nghim.

3) Sai lch h thng :
y l loi sai lch do h thng quyt nh. H thng cng ln th sai lch quan
st cng ln. V d, nh gi ti sn trong mt gia nh trung lu, c th sai lch c
tin triu, nhng nh gi ti sn c nh ca mt doanh nghip sai lch c th c
chc triu. Cc nh tui ca mt tng a cht c th sai s hng triu nm, song
xc nh tui ca mt tr s sinh phi chnh xc ti ngy.

8.4.2. phng php trnh by chnh xc ca s liu.
Khng phi mi s liu u c biu din vi mt yu cu v chnh x nh
nhau, cng khng phi mt s liu c trnh by vi nhiu con s sau du phy
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 105/ 142
mi l khoa hc. chnh xc ca s liu c trnh by vi nhng chnh xc
khc nhau tu thuc mt s yu t.

1) chnh xc ph thuc kch thc ca h thng.
Khng phi khi mt s liu cng chi tit v cng nhiu s l sau du phy mi l
mt s liu chnh xc. ngi li, c khi cng lm nh vy, cng chng t ngi
nghin cu khng hiu y khi nim v chnh xc. Chng hn :

+ S l rt hi hc khi ta cng b pht hin c mt trng ng c c tui l
4787,4 nm. Nh ta bit, cc nh kho c hc ch cn cng b, chng hn tui
trng khong 4800 nm, ngha l chnh xc ti hng trm nm.

+ Tnh tui ca mt a tr ang cn c b trn tay m, th chnh xc li phi
n ngy, v d, n hm nay chu c ba thng mi ngy.

cng l nguyn tc biu din s l trong khi x l cc s liu thu thp c qua
quan st thc nghim.

2) chnh xc ph thuc phng tin quan st.
Khi t bao xi mng loi 50 kilgam ln bn cn, ta ch quan tm chnh xc
ti 100 gam. S l hi hc khi ta i cn chnh xc ti gam, bi v d ta mun nh
vy, th phng tin k thut cng khng th tha mn. Nhng khi cn vng trn
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 106/ 142
nhng phng tin o trong phng th nghim, thng khi ngi ta i chnh
xc ti phn trm gam, c khi cn cao hn na.

3) Tnh nht qun trong khi trnh by chnh xc ca s liu.
chnh xc phi nht qun trong cng mt h thng v trong cc h thng
tng ng. Trong mt cng trnh khoa hc xut bn H Ni, cc tc gi vit
T l nhp siu gim ng k; nm 1985 gim 2/3 ln, nm 1991 gim 1,12 ln.
nm 1992 gim 1,012 ln. Vit nh trn l khng nht qun v chnh xc ca
php o, v nm 1985 s o ch tnh chnh xc ti phn mi n v, nhng nm
1991 li tnh n phn trm, v n 1992 li tnh n phn nghn. ng ra phi a
v cng mt chnh xc, gi d, tnh chnh xc n phn trm. Khi s phi vit
nh sau : T l nhp siu gim ng k : nm 1985 gim 2,60 ln; nm 1991 gim
1,12 ln; nm 1992 gim 1,01 ln.


9. cng nghin cu khoa hc.

Khi bt tay vo nghin cu mt ti khoa hc th mt thao tc rt quan trng l
phi xy dng mt cng nghiene cu. cng nghin cu l vn bn d kin
cc bic i v ni dung ca cng trnh.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 107/ 142
i vi mt lun vn Thc s hay lun n Tin s th cng nghin cu bao gm
cc mc sau y :
Tn ti : (c din t bng mt cu ng php bao qut c i tng v
hm cha ni dung v phm vi nghin cu).

9.1. L do chn ti (Hay cn gi l tnh cp thit ca ti).
Phn ny yu cu ngi nghin cu phi trnh by r rng, tng minh nhng l
do no khin tc gi chn ti nghin cu. Phi lm r nhng l do ny l cp
thit i vi l lun, l mt i hi ca thc tin cuc sng.

Ni dung l do chn ti cc lun vn, lun n thng xut pht t nhng yu cu
ca thc t cng tc m ngi nghin cu m nhim hay t vic pht hin cc
thiu st trong nghin cu l thuyt chuyn ngnh cn phi b sung. Vic nghin
cu ny s em li ch li cho hin ti v tng lai ca khoa hc v thc tin.

9.2. mc ich nghin cu.
Mi ti tu theo phm vi nghin cu ca mnh phi xc nh r mc ch
nghin cu. Mc ch s hng dn cc bc i chin lc ca cng trnh t ti
ch cui cng.

Mc ch ca mt lun n khoa hc thng l tm ti lm r bn cht ca mt s
kin mi hay tm mot gii php nng cao cht lng mt hot ng thc t no .
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 108/ 142

9.3. khch th v i tng nghin cu.
Th gii khch quan l i tng duy nht ca nghin cu khoa hc. Tuy nhin
th gii v cng rng ln, mi lnh vc khoa hc phi chn cho mnh mt b phn,
mt phn no tp trung khm ph tm ti, chnh l thao tc xc nh khch
th nghin cu.

Trong ci khch th rng ln , mi ti c th li phi chn cho mnh mt mt,
mt thuc tnh, mt mi quan h ca khch th nghin cu. B phn chnh l
i tng nghin cu ca ti.

Mi ti nghin cu mt vn , cng c ngha l mi ti c mt i tng
nghin cu. Nh vy, xc nh i tng nghin cu l xc nh ci trung tm cn
khm pht ca ti khoa hc.
Khch th v i tng nghin cu l hai khi nim c mi quan h nh loi v
ging, chng c th chuyn ha cho nhau. Khch th ca ti nh c th l i
tng ca ti ln hn v ngc li i tng ca ta ln c th l khch th
ca ti nh hn.

Khch th ng ngha vi mi trng ca i tng m ta ang xem xt. Xc nh
i tng l xc nh ci trung tm, cn xc nh khch th ngha l xc nh ci
gii hn cha ng ci trung tm, ci vng m ti khng c php vt qua. Do
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 109/ 142
xc nh khch th v i tng nghin cu l thao tc bn cht ca qu trnh
nghin cu.

9.4. gi thuyt khoa hc.
Gi thuyt khoa hc (Hypothesis) l m hnh gi nh, mt d on v bn cht
ca i tng nghin cu. Mt cng trnh khoa hc v thc cht l chng minh mt
gi thuyt khoa hc. Do xy dng gi thuyt l thao tc quan trng ca mi
cng trnh khoa hc. Gi thuyt c chc nng tin on bn cht s kin, ng thi
l chc nng ch ng khm ph i tng.

Gi thuyt c xy dng phi tun th cc yu cu sau y :

1. Gi thuyt phi c tnh thng tin v s kin, ngha l c kh nng gii thch c
s kin cn nghin cu.

2. Gi thuyt c th kim chng c bng thc nghim.

9.5. nhim v nghin cu.
Xut pht t mc ch v gi thuyt khoa hc, mi ti phi xc nh cc nhim
v nghin cu c th. Nhim v nghin cu l mc tiu c th m ti phi thc
hin. Mt lun vn Thc s hay lun n Tin s thng c ba nhim v :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 110/ 142
+ Nhim v xy dng c s l thuyt v l thc tin.
+ Nhim v phn tch, lm r bn cht v quy lut ca i tng nghin cu.
+ Nhim v xut nhng gii php ng dng ci to hin thc.

9.6. gii hn nghin cu.
Gii hn ti l thao tc logic xc nh phm vi v thi gian, khng gian nhng
mt, nhng ch s cn iu tra, quan st, nghin cu pht hin/ Hay ni cch khc
gii hn ca ti l phm vi m ti phi thc hin.

Gii hn ti l thao tc quan trng gip cho vic nghin cu i ng trng tm
khng lch hng.

9.7. Nhng lun im bo v.
Lun im bo v l nhng lun im quan trng, nhng t tng ct li ca
ti, nh c n m cng trnh khoa hc c th ng vng v bo v c.

Lun im bo v c trnh by khi qut, cha ng thng tin quan trng v c
ng nht ca ti.

9.8. ci mi ca ti.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 111/ 142
Ci mi ca cng trnh khoa hc l nhng thng tin khoa hc m tc gi ca
cng trnh l ngi u tin tm ra, chng c gi tr i vi l lun v thc tin.

Ci mi ca ti c th l pht hin mi, gp phn b sung, h thng ho, tng
hp, pht trin l thuyt hin c hoc c th l nhng gii php ng dng l thuyt
vo thc tin.

Mi ti phi c ci mi, chnh l gi tr tht s ca cng trnh khoa hc, l
tiu chun ti c bo v thnh cng.

9.9. c s phng php lun v phng php nghin cu.

+ ti c tin hnh nghin cu phi da vo nhng quan im t tng nht
nh, nh c quan im nht qun m cng trnh i ti chn l khch quan. Do
ti khoa hc phi trnh by y v r rng phng php tip cn i tng
hay c s phng php lun m mnh da vo nghin cu.

+ tin hnh nghin cu mt cng trnh khoa hc, tc gi phi s dng phi hp
cc phng php nghin cu c th. Cc phng php c s dng hp l ph hp
vi ti s bo m cho cng trnh t ti kt qu. Cho nn trong cng nghin
cu tc gi phi trnh by cc phng php d kin s dng, v k thut s
dng chng.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 112/ 142

c c s phng php lun v cc phng php nghin cu d kin s dng trong
ti, ngi ta c th nh gi nng lc ca tc gi v kh nng thnh cng ca
cng trnh. La chn cc phng php nghin cu cn phi tnh ton tht cn thn
v mt chin lc v chin thut nghin cu.

9.10. dn ni dung nghin cu.
cng nghin cu khoa hc yu cu phi trnh by mt dn ni dung d
kin ca lun n. lm vic ny tc gi phi nghin cu cng phu nhiu ti liu
tham kho v ng thi phi c kh nng tng tng sng to, thit k mt m
hnh cho bo co kt qu nghin cu nau ny.

Mt bo co kt qu nghin cu khoa hc thng c t nht 3 chng v dn cn
c trnh by c th ti tng tiu mc.

9.11. ti liu tham kho.

Tc gi phi trnh by r cc ti liu tham kho c xy dng cng. Cc
ti liu c lit k c chn lc ph hp vi phm vi ca ti nghin cu.

10. trnh t thc hin ti
10.1. Khi nim

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 113/ 142
Trnh t thc hin ti c xc nh da trn trnh t logic ca nghin
cu. Tuy nhin n c th rt linh hot. Chng hn, i khi ngi nghin cu ny ra
tng nghin cu sau khi tch lu c mt s lng ti liu rt ln. Trong trng hp
ny, thng tin n trc khi xut hin tng. Ngc li, trong nhiu trng hp ngi
nghin cu c giao nhim v nghin cu trc khi thu thp ti li. Khi tng
nghin cu n trc khi thu thp c thng tin. y l mt c im rt quan trng
ca nghin cu khoa hc. Tuy nhin trong mi trng hp ngi ta vn c th xc nh
(mt cch rt s b) cc bc i cho vic thc hin ti. Trong qu trnh thc hin
ti ngi nghin cu hon ton c th cn c tnh hnh c th iu chnh.

10.2. Cc bc trin khai ti.

Cc bc thc hin ti khng qu cht ch nh vic iu hnh mt cng
ngh sn xut. Mi ngi nghin cu cn tham kho kin cc tc gi khc nhau, cn
c c im lnh vc nghin cu ca minh, cn c nhng iu kin m bo cho
nghin cu v.v... m quyt nh mt trnh t thch hp.

10.2.1. Bc 1 : La chon ti :

i vi ngi c kinh nghim nghin cu th vic la chn ti
khng gp nhng kh khn ln, nhng i vi ngi mi bc vo ngh nghin cu th
vic la chn ti c mt ngha rt quan trng. C th xem xt vic la chn ti
theo mt s ni dung sau :

1) Xc nh nhim v nghin cu :
Ngi nghin cu c th c ch nh thc hin mt ti m t chc ca
mnh cn thc hin theo yeeu cu ca cp trn hoc theo mt hp ng vi i tc. i
vi ti c ch nh, thng c nhiu thun li v phng tin nghin cu, nhng
thng khng thc s hp s thch c nhn.

Tuy nhin, trong trng hp ngi nghin cu c ta chn ti, ngi
nghin cu cn tm hiu hin trng pht trin ca lnh vc chuyn mn, tm hiu tnh
hnh thc t m xc nh mt hng nghin cu thch hp. Vic la chn ti c th
da trn nhng cn c c xem xt theo cc cp sau :

ti c ngha khoa hc hay khng. ngha khoa hc th hin trn nhng
kha cnh nh b sung nhng ni dung l thuyt ca khoa hc, lm r mt s vn l
thuyt vn tn ti hoc xy dng c s l thuyt mi.

ti c ngha thc tin hay khng. Trong khoa hc khng phi ti no
cng mang ngha thc tin, nht l trong nghin cu c bn thun tu. Tuy nhin,
tiu chun ny phi lun c xem xt, nht l trong iu kin kinh ph co hp.
ngha thc tin th hin trong vic xy dng lun c cho cc chng trnh pht trin
kinh t v x hi; nhu cu k thut ca sn xut; nhu cu v t chc, qun l th trng
v.v....

ti c cp thit phi nghin cu hay khng. Tnh cp thit th hin mc
u tin gii p nhng nhu cu l thuyt v thc tin c xem xt. Tnh cp
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 114/ 142
thit l mt yu cu b sung i vi tnh khoa hc v tnh thc tin. Nu cha cp thit
th dnh kinh ph v qu thi gian cho nhng hng nghin cu cp thit hn.

C iu kin m bo cho vic hon thnh ti khng. ti d c
nhiu ngha khoa hc thc tin, cp thit nhng khng c phng tin th cng kh
lng thc hin. iu kin nghin cu bao gm nhng ni dung nh c s thng tin, t
liu, phng tin, thit b th nghim (nu cn phi tin hnh th nghim); qu thi gian
v thin hng khoa hc ca ngi hng dn, nu l ti cn c ngi hng dn,
c ngi cng s trong nghin cu.

ti c ph hp s thch khng. Trong khoa hc th cu hi ny lun mang
mt ngha quan trng. ng nhin, bao gi ngi nghin cu cng lun phi ng
trc s la chn gia nguyn vng c nhn vi vic gii quyt nhu cu bc bch ca
x hi.

2) Xc nh i tng nghin cu, khch th nghin cu, i tng kho
st.
Xc nh i tng nghin cu l ch ra c bn cht cn c lm r ca s
vt. V d, cn xc nh cc yu t cu thnh ng lc thc y qu trnh i mi cng
ngh trong sn xut.

Xc nh khch th nghin cu l ch ra c vt mang i tng nghin cu.
V d cc x nghip cng nghip cn c nghin cu v i mi cng ngh.

Xc nh i tng kho st l la chn mu kho st, l mt s s vt c la
chn trong lp s vt ang cn c lm r bn cht. V d, cc x nghip c quy m
va v nh ti H Ni.
3) Phn tch mc tiu nghin cu.
Mc tiu nghin cu l nhng ni dung chi tit ca i tng nghin cu.
Ngi nghin cu cn xem xt mt cch h thng cc m tiu trong mt cy mc tiu
(Hnh 13).

- Xem xt mt cch ton din mi kha cnh, mi tng lp ca mt tp hp cc mc
tiu c quan h tng tc trong khun kh mt h thng.

- T , xc nh c quy m ca ti, gii hn phm vi nghin cu.

- To c s cho vic hnh thnh tp th nghin cu.

Quan h gia mc tiu gc v cc mc tiu nhnh l quan h gia h thng v
cc phn h, cng l quan h gia lun v lun c. Theo cch phn chia ny, mt
cy mc tiu s bao gm cc "cp mc tiu" vi cc mc tiu cp I. mc tiu cp II v
mc tiu cc cp thp hn.

S lng cc cp mc tiu c quyt nh vi mt s yu t sau :
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 115/ 142

- Nhu cu nghin cu (mc su rng ca nghin cu)
- Kh nng t chc nghin cu (mi nhnh hoc phn nhnh cn phi c mt
ngi ch tr).

Hnh 13 l v d v cy mc tiu trong ti nghin cu v "thm m kin
trc".
y c th chia ra bn cp mc tiu :

Mc tiu cp I : nghin cu v "Thm m kin trc" (TMKT)
Mc tiu cp II, chi tit ha nhng ni dung nghin cu v "thm m kin trc",
bao gm : "TMKT cnh quan", "TMKT cng trnh" v "TMKT ni tht".

Mc tiu cp III, chi tit ha nhng ni dung c t ra trong mc tiu cp II.
Chng hn, mc tiu cp III ca "MTKT cng trnh" bao gm "T hp khng gian",
"T hp mt ng", v.v...

Mc tiu cp IV, chi tit ha nhng ni dung c t ra trong mc tiu cp III.
Chng hn, mc tiu cp IV ca "T hp mt ng" gm "T hp khng gian", "T
hp mt phng", trang tr mu sc, nh sng, ngh thun to hnh, c cu b mt, v.v...



Thm m kin
Mc tiu cp I trc
(TMKT)

TMKT TMKT TMKT
Mc tiu cp II cng trnh Cnh quan Ni tht

TH TH
Mc tiu cp III khng gian mt ng

TH TH trang tr
Mc tiu cp IV khng gian mt phng mu, t
nh sng,..

Hnh 13 : Cy mc tiu ca ti "Thm m Kin trc"

4) t tn ti :
Tn ti phi phn nh c ng nht ni dung nghin cu ca ti. Tn
mt ti khoa hc khc vi tn ca tc phm vn hc hoc nhng bi lun chin. Tn
mt tc phm vn hc hoc mt bi lun chin c th mang nhng n d su xa. Cn
tn mt ti khoa hc th ch c mang mt ngha ht sc khc chit, mt ngha,
khng c php hiu hai hoc nhiu ngha. lm c iu ny, ngi nghin cu
cn lu hai nhc im cn trnh khi t tn ti.

Th nht, tn ti khng nn t vi nhng cm t c bt nh cao v
thng tin. V d :
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 116/ 142

. V....; Th bn v....; Gp bn v.....
. Mt s bin php....; Mt s bin php v...
. Tm hiu v...; Bc u tm hiu v...; Th tm hiu v...
. Nghin cu v.... Bc u nghin cu v...; Mt s nghin cu v...
. Vn ...; Mt s vn ... Nhng vn v.....

Th hai, cng cn hn ch lm dng nhng cm t ch mc ch t tn
ti. Cm t ch mc ch l nhng cm t m u bi nhng t , nhm, gp phn,
v.v... Ni lm dng, ngha l s dng mt cch thiu cn nhc, s dng tu tin trong
nhng trng hp khng ch r c ni dung thc t cn lm, m ch a nhng cm
t ch mc ch che lp nhng ni dung m bn thn tc gi cng cha c ddc
mt s hnh dung r rt, V d :
. (...) nhm nng cao cht lng...
. (...) pht trin nng lc cnh tranh
. (...) gp phn vo...

S l khng t yu cu khi t tn ti bao gm hng lot loi cm t va nu
trn y, v d : "Th bn v mt s bin php bc u nhm nng cao cht lng sn
phm gp phn to ra nng lc cnh tranh trn th trng".

Cch t tn ti nh trn c th ph hp vi mt bi bo (k c bi bo khoa
hc), mt bn tham lun v cc vn x hi phc tp hoc nhng cun sch c ni
dung bao qut rng, nhng vi mt l do no , tc gi c khng mun trnh by mt
cch y tng minh, ton din, hon chnh v h thng. Tuy nhin cch ni vi
bt nh cao trn y khng thc s thch hp i vi mt cng trnh nghin cu khoa
hc.

Rt c th mt s tc gi mun th hin thi khim tn trong cch t tn
ti theo cu trc ny, tuy nhin, thng khi li bt cp hi, v c th dn ti hiu lm
rng tc gi c phn n gin trong t duy hoc tu tin trong t duy, thm ch cha
nm vng thc cht vn khoa hc ca ti v mc tiu nghin cu, do vy khng
bit nn t tn ti nh th no, s cn bt li hn khi c ngi no hiu rng tc
gi c to ra s mp m v mt l do no .

Tn ti c th cu to theo mt s mu c ch trong bng 15.
Bng 15 : Mt s mu v cch cu to tn ti :


Cu trc ti
i tng
nghin cu
T chc khng gian kin trc cc cng trnh phc v cng cng trong
khu .
Gi thuyt
khoa hc
T chc mi trng lao ng,
iu kin quan trng y mnh, pht trin sn xut v ci thin
nng cao i sng vt cht - tinh thn ngi lao ng
Mc tiu
nghin cu
c im kin trc cc dn tc vng Ty nguyn
Mc tiu +
phng tin
Nng cao cht lng thm m Kin trc nh vn dng c hiu qu cc
hnh thc trang tr ngh thut to hnh
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 117/ 142
Mc tiu +
Mi trng
Hn ch nhim v bo v mi trng cc khu cng nghip v th
Mc tiu +
phng tin +
mi trng
Ci thin iu kin giao tip trong t chc khng gian Kin trc v
qui hoch cc th ln.


10.2.2. Bc 2 : Xy dng cng v k hoch nghin cu :

cng c xy dng trnh c quan v t chc ti tr ph duyt; l c s
lm vic vi cc ng nghip. Trong ni dung cng cn thuyt minh nhng
im sau :

L do chn ti. Thuyt minh l do chn ti chnh l trnh by mc ch
nghin cu. trong giai on ny ngi nghin cu tm cch tr li cu hi. "Ti sao ch
y li c xem xt". Khi thuyt minh l do, ngi nghin cu cn lm r ba ni
dung :

+ Phn tch s lic lch s nghin cu, v chng minh, xut nghin cu
khng lp li kt qu m cc ng nghip i trc cng b.

+ Lm r mc nghin cu ca cc ng nghip di trc ch r ti s k
tha c iu g ng nghip.

+ Gii thch l do la chn ca tc gi v mt l thuyt, v mt thc tin, v tnh
cp thit v v nng lc nghin cu.

Xc nh i tng nghin cu. Khi ni xc nh i tng nghin cu, bao
gi cng phi ng chm ti hai phm tr c lin quan; khch th nghin cu v i
tng kho st, trnh by ti Mc III. Chng I.

Xc nh mc tiu v nhim v nghin cu : Mc tiu c c th ha di
dng cy mc tiu. Cn c cy mc tiu m xc nh nhim v nghin cu c th. Cy
mc tiu rt cn trong vic phn tch, c th ha ni dung v t chc nghin cu. Mc
tiu cp di l cng c thc hin mc tiu cp trn, l lun c chng minh hoc
bc b gi thuyt t ra mc tiu cp trn. Nhim v nghin cu l nhng ni
dung c th thc hin mc tiu.

Xc nh phm vi nghin cu; Pham v nghin cu l mt phn gii hn ca
nghin cu lin quan n i tng kho st v ni dung nghin cu. Phm vi nghin
cu bao gm nhng gii hn v khng gian ca i tng kho st : gii hn qu thi
gian tin hnh nghin cu v gii hn quy m ni dung c x l. c s xc
nh phm vi nghin cu c th l :

+ Mt b phn mang tnh i din ca i tng nghin cu.
+ Qu thi gian hon tt cng trnh nghin cu
+ Kh nng c h tr v kinh ph, phng tin thit b th nghim (nu cn
thit) m bo thc hin cc ni dung nghin cu.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 118/ 142
La chn phng php thu thp thng tin. Phng php thu thp thng tin
c phn chia thnh cc nhm phng php nghin cu ti liu, phng php phi thc
nghim v phng php thc nghim trnh by trong cc phn trn. Ngi nghin
cu cn la chn xem phng php no ph hp vi c im ca lnh vc khoa hc v
yu cu nghin cu ca mnh.

Lp danh sch cng tc vin. Lp k hoch nhn lc nghin cu c phn phc
tp hn trong k hoch nhn lc sn xut, bao gm cc loi nhn lc sau :

+ Nhn lc chnh nhim (Full time, staff), l loi nhn lc lm vic ton thi
gian. Trong d ton, s nhn lc ny c nhn 100 % lng.

+ Nhn lc kim nhim (part time staff), l nhn lc ch dnh mt phn qu thi
gian tham gia vo cng vic nghin cu. Nhn lc ny c nhn lng bng mt s
phn trm mc lng quy nh cho gim c d n chnh nhim. T l c th thng
do c quan ti tr quy nh.

+ Nhn lc chnh nhim quy i (eauivalent time staff), l loi nhn lc nhn
khon vic, tnh qui i bng mt s thng chnh nhim.

Trong danh sch cng tc vin, cn d kin ht cc loi nhn lc khc nhau
thc hin nhng nhim v thun tu mang tnh k thut :

+ Th k hnh chnh thc hin cc th tc hnh chnh, sm vn phng phm v
thit b, iu hnh ch tiu v lm quyt ton vi cc c quan ti v, lin h vi cng
tc vin, t chc hi ngh, in n ti liu v.v....

+ Nhn vin ph tr, nh th nghim vin (nu nghin cu trong lnh vc k
thut), nhn vin x l s liu thng k v cc phiu iu tra, v.v...

Tin thc hin ti : k hoch tin c xy dng cn c yu cu ca
c quan giao nhim v. C quan giao nhim v c th l cp trn ca ngi nghin
cu, hoc i tc pha bn giao nhim v nghien cu theo hp ng.

D ton kinh ph nghin cu : D ton kinh ph nghin cu c th bao gm chi
phia lng, chi ph nghin cu, chi ph mua sm ti liu, in n v.v... Cc loi chi ph
ny c hng dn kh chi tit trong h thng mu biu ca c quan ti tr. Mt vi
chi tit cn c hiu nh sau :

+ Chi ph lng : gm lng chnh nhim, lng kim nhim, lng chnh
nhim quy i.

+ Chi ph nghin cu : tin tr cc bn phn tch, nghin cu dch thut, phng
vn, in pht, hng dn v x l kt qu iu tra; chi ph i li, n phc v cc cuc
iu tra.

+ Chi ph mua v xut bn ti liu, bao gm mua sch, ti liu, tr cho vic cung
cp s liu, xut bn cc bn tin nghin cu.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 119/ 142
+ Chi ph hi ngh, bao gm tin th lao bo co, thu phng hp v trang b hi
ngh, nc ung, n gia gi, th nhn vin in chp ti liu.

+ Chi ph mua sm nguyn liu, thit b v nng lng, bao gm nhng hng
mc nhu chi trong mu biu hng dn ca cc c quan qun l.

+ Ngoi ra cn c th c nhng chi ph khng lng c ht trong cc vn bn
hng dn hin hnh.

Chun b kt hoch nghin cu, vn bn k hoch nghin cu c chun b
nhmf hai mc ch :

+ Vn bn php l np cho c quan qun l ti hoc c quan ti tr. Loi
vn bn ny phi lm theo mu do cc c quan ny quy nh.

+ Vn bn tho lun v s dng ni b trong nhm nghin cu. V ni dung,
vn bn ny phi nht qun vi vn bn trn, nhng quy nh c th hn cc quan h
ni b gia cc thnh vin ca nhm nghin cu.

Chun b phng tin nghin cu. Cc ti trong khoa hc t nhin v k
thut thng c nhu cu v thit b th nghim. Ngi nghin cu c th c cung cp
mt s phng tin c sn trong phng th nghim ca nh trng hoc vin nghin
cu, cng c th phi i thu hoc mua sm.

10.2.3. Bc 3 : Thu thp v x l thng tin :

Cng vic ny thng c tin hnh sau khi ti c cp kinh ph
hoc bit chc chn s c cp kinh ph.

Lp danh mc t liu. Ngi nghin cu cn dnh thi gian lm vic trong cc
kho lu tr, cc trung tm thng tin, t liu, th vin v tip xc cc nhn. Lp danh
mc t liu cn theo h thng phn loi ph hp c kh nng tng hp vi h
thng thng tin t liu chung.

Lp phiu th mc. Ngi nghin cu phi t lp cc phiu thu mc, tin
tra cu. Phiu th mc nn lm theo mu ca cc thu vin tin i chiu, cng c
th ci tin theo thi quen tra cu ca c nhn, nhng cn bo m yu cu rt quan
trng l ghi rt r ngun t liu, m s ca th vi tin tra cu.

Qun l d liu bng my vi tnh. Lu tr trong a t lm vic trn my vi
tnh. Ngi nghin cu cn tn dng my vi tnh trong cng vic chun b bo co
khoa hc, trc ht l trong vic chun b bn tho, lu tr t liu v s liu. Phng
tin ny gip tit kim thi gian, nng cao nng sut nghin cu mt cch ng k.

X l kt qu nghin cu. Giai on ny rt quan trng, bi v d thu thp
c mt tp hp s liu s, nhng khng x l lm bc l nhng quy lut ca
s vt, th vn cha th rt ra c kt lun no. Ni dung v phng php x lkt qu
nghin cu c trnh by trong ChngVII, bao gm vic x l cc thng tin nh
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 120/ 142
lng pht hin ng thi v quy lut bin ng ca cc tham s; x l cc thng
tin nh tnh tm kim cc mi lin h logic.

10.2.4. Bc 4 : Vit bo co tng kt ti nghin cu.

Bo co c vit theo mu trnh by trong chng VIII. Bo co kt
thc ti l mt cng vic h trng, v y l c s cc hi ng nghim thu nh
gi nhng c gng ca tc gi, ng thi cng l bt tch ca tc gi li cho cc
ng nghip i sau. Nhng ti ln thng c mt tng bin tp gip vic chun b
bo co. Ngi tng bin tp c trch nhim xy dng cng, hng dn cc ng
nghip trnh by thng nht chng mc, sa b cc, vn phong ca bo co.

10.2.5. Bc 5 : Nghim thu ti :

Nghim thu ti l s nh gi cht lng ca ti cng nhn hay
khng cng nhn kt qu nghin cu. Nghim thu ti l cng vic ca c quan qun
l ti hoc bn giao nhim v nghin cu, gi chung l bn A.

Nh vy c th nghim thu c ti, Bn A phi c cch nh gi cht
lng thc hin ti. Cc ch tiu v phng php nh gi c trnh by trong phn
sau (Mc IV). Th thc nghim thu c thc hin nh sau :

+ Mt hoc hai chuyn gia am hiu lnh vc : Nghin cu c mi vit nhn
xt phn bin theo cc tiu chun ca Bn A t ra. Tu mc cn thit, Bn A, c
th s dng phn bin cng khai hoc phn bin b mt gi khch quan kin phn
bin.

+ Mt hi ng nghim thu c thnh lp vi mt s l thnh vin do Bn A
mi. S lng thnh vin c quyt nh theo quy nh ca bn A.

+ Hi ng s nghe nhm ti (Bn B) trnh by bo co kt qu nghin cu,
nghe kin phn bin v b phiu nghim thu ti.

+ Kt qu b phiu ca hi ng l c s Bn A xem xt vic nghim thu.

10.2.6. Bc 6 : Cng b kt qu nghin cu :

Tr nhng kt qu nghin cu c tnh h trng v an ninh v quc phng,
mi kt qu nghin cu cn c cng b. Mt kt qu nghin cu c cng b mang
nhiu ngha, nh ng gp mt nhn thc mi trong h thng tri thc ca b mn
khoa hc, m rng s trao i tip tc pht trin lnh vc nghin cu khng nh v
mt s hu ca ng nghien cu i vi sn phm.

Kt qu nghin cu c th c cng b trn bo, tp ch chuyn ngnh, cng
c th c cng b trn cc phng tin truyn thng i chng.

10.3. Hi ngh khoa hc :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 121/ 142
Hi ngh khoa hc l mt hnh thc thu thp v x l thng tin. Hi ngh
khoa hc c t chc tho lun, tranh lun cc vn khoa hc khc nhau.

10.3.1. cc loi hi ngh khoa hc.

Tuy tnh cht ca vic a mt ni dung c tho lun m c nhiu loi
hi ngh khoa hc c t chc :

Bn trn (roundtable), l hnh thc sinh hot khoa hc thng xuyn v thng
thn nht ca ti nhm tho lun v tranh lun nhng vn khoa hc. Tham d bn
trn thng l nhng cng tc vin gn gi nht ca ti.

Hi tho khoa hc, l cm cm t c s dng tng ng vi seminar trong
ting Anh, l loi hi ngh khoa hc khng ln vi mc ch a ra mt s vn khoa
hc nht nh tho lun, tranh lun. Hi tho c hiu qu nht ch nn vi quy m
khong 20 - 30 ngi tham d v ko di khng qu 3 ngy.

Lp hun luyn (ting Anh : Workshop, ting Nga : Shkodl-seminar), lmt
sinh hot khoa hc, trong , nhng chuyn gia c uy tn c mi trnh by cc
chuyn . Ngi tham gia c mi n ch yu l hc tp, song cng c th c
yu cu thc hin mt s sinh hot khc, chng hn, trnh by bo co kinh nghim
hiu su sc thm vn c trnh by ti lp hun luyn; tho lun nm vng v
bit cch vn dng nhng chuyn c nghe. S ngi tham d c th ti hng
trm. Thi gian c th ko di hng thng.

Hi ngh khoa hc, l cm t c s dng tng ng vi conference trong
ting Anh, l loi hi tho mc, c t chc khong t 3 n 5 nm mt ln, vi
s lng t 60 - 250 ngi, gm cc nh nghin cu, cc nh cng ngh v cc nh
qun l. Ngoi ra cng c th c cc nh hot ng x hi, cc t chc x hi, cc nh
lnh o hoc cc chnh khch ln. Ti hi ngh c mt s bo co c ch nh. C
th c nhng phin hp ton th, cng c th chia nh thnh cc phn ban (session),
cc bn trn, seminar, workshop hoc symposimn... tho lun su mt s chuyn
.

Hi ngh khoa hc thng c nhiu mc tiu, nh tng kt mt giai on nghin
cu ra tuyn b v mt hng nghin cu, tp hp lc lng cho nhng nghin cu
mi v quan trng.

i vi nhng hi ngh loi ny, ngi nghin cu n nghe bit c nhng
thng tin thng khi rt c ch cho nghin cu.

Hi tho chuyn , ting Anh l symposium. Theo Lange, symposium l mt
loi confenence, nhng l loi hi tho c t chc trong nhiu hi tho k tc nhau,
khong 2 nm mt ln tho lun nhng vn gn nhau, hoc ging nhau, nhng
ang cn cn tip tc tranh lun. S lng ngi tham gia symposium vo khong 50 -
60 ngi, ch yu l cc nh nghin cu v cc nh cng ngh. Hi tho ko di chng
3 - 4 ngy.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 122/ 142
i hi khoa hc,l cm t cha c s dng trong ting Vit, nhng c s
dng khi ph bin trong ting Trung Quc vi ngha nh Congness trong ting Anh
l mt loi hi tho a mc (conference), c quy m long trng hn, mang mt
ngha ln. i hi khoa hc c t chc khng nh k, vi s lng ngi tham gia
c th t hng trm n hng ngn ngi, gm nhiu thnh phn khc nhau. Cc nh
nghin cu v cc nh cng ngh, cc nh qun l, cc nh hot ng x hi, i din
cc t chc x hi, cc nh lnh o hoc cc chnh khch ln. Ti hi ngh khoa hc
c mt s bo co c ch nh trc. C th c nhng phin hp ton th, cng c
th nh tho lun mt s chuyn .

i hi khoa hc thng c nhng mc tiu tm chin lc nh tng kt mt
giai on nghin cu ca ngnh, a phng, quc gia, lin quc gia hoc quc t, ra
tuyn b v mt hng nghin cu, tp hp lc lng cho nhng nghin cu mi v
quan trng, a khuyn ngh chnh sch lin quan n khoa hc v cng ngh.

i vi nhng hi ngh loi ny, ngi nghin cu n nghe bit c nhng
thng tin thng khi rt quan trng cho nghin cu.

10.3.2. cch thc lm vic trong hi ngh khoa hc.

Ngi tham gia hi ngh vi t cch chnh thc, d thnh hoc ngi t
chc hi ngh u lun phi quan tm nhng vn sau :

Triu tp hi ngh. Ti thiu c hai ln thng bo hi ngh:

- Ln th nht, Ban tr b hi ngh gi thng bo th nht (Frst announcement)
km cng d kin ca hi ngh thm d nhu cu tham gia. Trong thng bo cn
trnh by r mc ch ni dung v thi gian hi ngh quy nh thi hn gi bo co
hoc cng bo co.

- Ln th hai, Ban tr b gi giy mi km chng trnh lm vic. Cn c vo
chng trnh ny, ngi nghin cu chun b cc iu kin tham gia, hon tt bo
co v gi ng thi hn quy nh.

Tin trnh hi ngh. Thng thng hi ngh khoa hc thng n gin, t hoc
khng c cc nghi l ngoi giao. Sau phn cc th tc khai mc ti thiu l n cc bo
co. Cng vic lin quan n bo co thng bao gm :

+ Thuyt trnh ca bo co vin, c trnh by theo tm tt bo co.
+ Cu hi ca hi ngh v tr li ca tc gi
+ Bnh lun ca cc thnh vin hi ngh v ca ch to
+ B sung ca cc thnh vin
+ Khuyn ngh ca cc thnh vin i vi bo co
+ Ghi nhn ca ch to v nhng kin nht tr v cha nht tr

10.4. nh gi kt qu nghin cu khoa hc.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 123/ 142
nh gi kt qu nghin cu ca mt ti l cng vic thng xuyn ca
nghin cu khoa hc. i vi mt c quan qun lkhoa hc, th nh gi l mt bin
php xem xt mt cng trnh khoa hc quyt nh nghim thu.

10.4.1. ch tiu nh gi.

V nguyn tc, bt c cng trnh nghin cu khoa hc no cng c
nh gi theo bn loi ch tiu :

1) Tnh mi trong khoa hc (Lun )
2) Tnh xc thc ca cc kt qu quan st hoc th nghim (lun c)
3) Tnh ng n v phng php lun khoa hc (Lun chng)
4) Tnh ng dng.

Tuy nhin, trong bn ch tiu, ch tiu th t c th khng xem xt i vi
nhng cng trnh nghin cu c bn thun tu cha c kh nng p dng.

Hin nay, nghim thu ti, mt h thng ch tiu c s dng nh gia
gm mt s mc gii, kh, t yu cu v khng t yu cu. H thng ch tiu ny
thot nghe c v hp l, nhng trn thc t c nhiu bi hp l, khng ph hp vi c
im ca khoa hc. Chng hn, mt ti c th b Hi ng nghim thu nh gi l
km, v n tri vi trng phi khoa hc ca a s thnh vin hi ng, nhng n li c
trin vng m ra mt hng nghin cu mi.

10.4.2. phng php nh gi.

C hai phng php nh gi kt qu nghin cu phng php chuyn gia
v phng php hi ng. S dng phng php no l do c quan t hng hoc c
quan qun l nghin cu quyt inh. Trong nhiu trng hp, phng php hi ng
thng c s dng kt hp vi phng php chuyn gia.

Phng php chuyn gia. C quan t hng hoc c quan qun l mi nhng
chuyn gia c kinh nghim vit nhn xt phn bin. Trong mt s trng hp, c
th nhn c nhng kin nh gi khch quan, tn ca chuyn gia phn bin, v tn
ca ngi thc hin ti u c gi b mt.

Phng php hi ng. Trong phng php ny, mt hi ng c thnh lp
gm nhng chuyen gia am hiu lnh vc nghin cu. Hi ng gm mt s l thnh
vin, bao gm ch tch, th k, cc thnh vin, trong c th 1, 2 hoc 3 l nhng
thnh vin c phn cng vit nhn xt, gi l u vin phn bin. c t liu lm
vic cho hi ng, nhm nghin cu cn vit mt bn tm tt bo co khoa hc v gi
cho hi ng trc ngy hp hi ng. Sau khi nghe kin ca nhng ngi vit nhn
xt phn bin, hi ng tho lun v b phiu.

10.4.3. nhn xt phn bin khoa hc.

Nhn xt phn bin khoa hc l mt vn bn vit, nhm mc ch bnh
lun, phn tch, nh gi mt cng trnh. Ni dung nhn xt phn bin bao gm :
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 124/ 142

1) Phn m t th tc : tn cng trnh c nhn xt, s trang chung v s trang
qua tng phn v chng.

2) Phn m t ni dung chung v ni dung qua cc chng, phn ny c phn
tch theo cu trc logic, ch r ch mnh v ch yu.

3) Phn nhn xt v ci mi trong thnh tu, pht hin mi v quy lut : sng
to mi v cc gii php, hoc v nguyn l cng ngh.

4) Phn nhn xt nhng lun c cha c xc nhn do tr ngi t nhin, do
iu kin k thut, do hn ch nhn thc, do sai phm trong phng php tip cn, do
sai phm logic trong suy lun.
5) Phn khuyn ngh : Cng trnh c th c chp nhn : cng trnh cn c
chnh l thm hoc b sung, cng trnh cn phi lm li, cng trnh cn c tip tc
pht trin thm, c p dng, c cp bng sng ch.

11. vit ti liu khoa hc.
11.1. nghia ca ti liu khoa hc

Mi kt qu nghin cu cn c vit ra di cc dng ti liu khc nhau
cng b, tr nhng lnh vc phi gi b mt, nh an ninh quc gia, b mt kinh
doanh, b mt c nhn v.v... Ti liu khoa hc c th mang nhiu ngha, nhu p
ng nhu cu trao i thng tin i "tim" a ch p dng : n nhn nhng kin bnh
lun, b sung, ph phn ca ng nghip, khng nh quyn tc gi i vi cng trnh.

11.2. cc loi ti liu khoa hc.

Tu yu cu ca tc gi, c quan ti tr hoc c quan ch tr nghin cu m
kt qu c th c cng b di dng cc ti liu lu hnh cng khai hoc khng
cng khai vi nhiu hnh thc khc nhau, nh bi bo khoa hc, chuyn kho khoa
hc, tng lun khoa hc, tc phm khoa hc, v.v..

Phn ny trnh by tng quan v cc loi ti liu khoa hc, trong c bit i
sau hai loi hnh cc loi bi bo khoa hc v bo co khoa hc.

11.2.1. bi bo v bo co hi ngh khoa hc.

Bi bo khoa hc c vit cng b trn cc tp ch chuyn mn hoc trong
hi ngh khoa hc nhm nhiu loi mc ch, nh cng b mt tng khoa hc; cng
b tng kt qu ring bit ca mt cng trnh di hn; cng b kt qu nghin cu ton
b cng trnh; xng mt cuc tranh lun trn tp ch hoc hi ngh khoa hc; tham
gia tranh lun trn cc tp ch hoc hi ngh khoa hc.

1) Cu trc logic ca bi bo.
Tu thuc th loi m mi loi bi bo cn phi c mt cu trc logic v mt
b cc ni dung thch hp. Cc loi bi bo khoa hc c cu trc logic nh trnh by
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 125/ 142
trong bng 8, trong , du (x) l cn thit phi trnh by trong cc bi bo, du (-) l
khng cn thit, cn du ( x) l c th trnh by trong bi bo.

Bi bo khoa hc lun phi cha ng cc tr thc khoa hc da trn kt qu
quan st, thc nghim khoa hc. Mt bi bo khoa hc ch nn vit trong khong 1500
- 2000 ch (3 - 4 trang kh A4). Bo co hi ngh khoa hc c th di hn, nhng cng
khng nn di qu 3000 - 4000 ch (6 - 8 trang kh A4).


Bng 8 : Cu trc logic ca cc loi bi bo khoa hc :

TT Cc loi bi bo vn Lun Lun c Lun chng
1 Cng b tng khoa hc x x - -
2 Cng b kt qu nghin cu
x
x x x
3 xng mt cuc tranh lun
Bo co dn hi ngh
khoa hc
x
x
- -
4 Tham gia tranh lun trn
bo ch
Tham lun hi ngh khoa hc
x x
x x
5 Thng bo khoa hc trn tp
Ch
Thng bo trong hi ngh KH
Khng nht thit c cu trc logic ny

2) B cc ni dung khoa hc ca bi bo :
B cc ni dung khoa hc ca bi bo c th cu to theo mt s phn tu
cch sp xp ca mi tc gi. Tuy nhin, d chia thnh bao nhiu phn th mt bi bo
cng c nhng mun nh nhau. Mi mun l mt khi ni dung hon chnh. Trn
i th, cc mun ca mt bi bo c trnh by trn bng 9.

MUN
ni dung
T l s trang
Mun I.
Mun II.
Mun III.
Mun IV
Mun V
Mun VI
M u (hoc t vn )
Lch s nghin cu
C s l lun v phng php nghin cu
Kt qu thu thp v x l thng tin
Phn tch (bn lun) kt qu
Kt lun v khuyn ngh
5 - 10 %
10 - 20 %
15 - 25 %
30 - 40 %
10 - 15 %
5 - 10 %

Mun I : M u :
- L do ca nghin cu
- ngha l thuyt v ngha thc tin
- Vn nghin cu (tc cu hi nghin cu)
- Lun (hoc mt s lun ) c bn.

Mun II : Lch s nghin cu :
- M t s lc qu trnh nghin cu : nhng thnh tu v tc gi
- Nhng ni dung cha c gii quyt
- V tr nhng nghin cu tc gi trong h thng vn ang tn ti
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 126/ 142

Mun 3 : C s l lun v phng php nghin cu :
- Nhng lun c l thuyt ca nghin cu : cc khi nim, pham tr, cc b mn
khoa hc c s dng trong nghin cu.
- Phng php d kin (lun chng) xy dng lun c thc tin.

Mun 4 : Kt qu thu thp thng tin :
- Kt qu quan st thc nghim
- Kt qu phng vn
- Kt qu tho lun trong cc hi ngh khoa hc
- Kt qu cc cuc iu tra

Mun 5 : Phn tch kt qu :
- S khc bit gia thc t v cc gi thit c t ra trong quan st hoc thc
nghim (trng hp ny l gi thit, ch khng phi gi thuyt).
- chnh xc ca cc php o v sai lch ca cc quan st.
- Nhng hn ch ca qu trnh thu thp thng tin v kh nng chp nhn.

Mun 6 : Kt lun v Khuyn ngh :
Th nht, Kt Lun .
- nh gia tng hp cc kt qu thu c.
- Khng nh mt mnh, mt yu ca nhng lun c, lun chng : T , khng
nh (hoc ph nh) tnh ng sn ca lun .
- Ghi nhn nhng ng gp v l thuyt
- D kin cc kh nng p dng kt qu.
Th hai, Khuyn ngh :
Trong khoa hc dng khi nim "Khuyn ngh", m khng dng "Kin ngh".
Khuyn ngh mang ngha mt li khuyn da trn kt lun khoa hc. Ngi nhn
khuyn ngh c th s dng, c th khng, tu hon cnh thc t. Cn kin ngh
thng mang ngha sc p i vi ngi nhn kin ngh. C th c cc loi khuyn
ngh sau :

- Khuyn ngh b sung v l thuyt
- Khuyn ngh v p dng kt qu
- Khuyn ngh v hng tip tc nghin cu

11.2.2. thng bo khoa hc

Thng bo khoa hc c s dng trong mt s trng hp cdn a tin
vn tt v hot ng nghin cu. C th thng bo trn tp ch, trong hi ngh hoc
trong cc bn tin khoa hc. Mc ch thng bo l cung cp thng tin tm tt v hot
ng v thnh tu, khng trnh by lun c hoc lun chng. Thng bo thng
khong 100 - 200 ch, hoc trnh by ming khng qu 5 pht. Thng bo hi ngh
thng c d kin trc trong chng trnh ngh s. i km thng bo ming thng
km vn bn thng bo chun b sn phn pht trong hi ngh.

11.2.3. tng lun khoa hc

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 127/ 142
Tng lun khoa hc l bn m t khi qut ton b thnh t v vn tn
ti lin quan n mt cng trnh nghin cu. Ni dung gm cc phn sau :

- L do lm tng lun
- Trnh by tm lc cc phng hng khoa hc c lm tng lun
- Trnh by cc vn khoa hc
- Tm tt cc lun , tip cn, phng php v trng phi khoa hc.
- Nhn xt v thnh t, phng phap, mt mnh, mt yu v cc vn .

11.2.4. tc phm khoa hc

Tc phm khoa hc l s tng kt mt cch c h thng ton b phng
hng nghin cu. Tc phm khoa hc c nhng c im sau :

- Tnh mi i vi nhng vn c trnh by
- Tnh h thng v ton b nhng vn trong phng hng nghin cu
- Tnh hon thin v mt l thuyt
- B cc ca tc phm khoa hc v c bn tng t nh bo co khoa hc

11.2.5. k yu khoa hc

K yu khoa hc l n phm cng b cc cng trnh, cc bi tho lun
trong khun kh cc hi ngh khoa hc hoc trong mt giai on hot ng ca mot
t chc khoa hc. K yu c cng b nhm mc ch ghi nhn hot ng ca mt
hi ngh hoc mt t chc, to c hi ngi nghiene cu cng b kt qu nghin
cu v thit lp quan h vi ng nghip.

C cu v ni dung ca k yu c trnh by trn bng 10.
Bng 10 : B cc ca k yu khoa hc.

1. Bia chnh Tn hi ngh (K yu hi ngh)
Tn c quan (K yu c quan)
Tn chng trnh (K yu chng trnh)
a danh, ngy, thng, nm t chc hi ngh
2. Bia lt Bia lt l mt trang giy trng, ch ghi mt hai dng ch tn
ca k yu
3. Bia ph Tn hi ngh (K yu hi ngh)
Tn c quan (K yu c quan)
Tn chng trnh (K yu chng trnh)
a danh, ngy, thng, nm t chc hi ngh
C quan ch tr/ c quan ang cai
C quan ti tr/ c quan u
Ban t chc/ Ban iu hnh
4. H s t chc
hi ngh
Giy triu tp ln I, II
Th t ca cc c quan hu quan
C quan u, c quan ti tr
C quan cam kt hp tc, tham gia
5. Chng trnh hi
ngh
Chng trnh chnh thc
Chng trnh cc chuyn hoc cc phn ban
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 128/ 142
Cc chng trnh t chn
6. Danh sch thnh
vin
Thnh vin chnh thc
Thnh vin d thnh
Khch mi
7. Pht biu kin Li khai mc
Pht biu kin ca cc nhn vt quan trng
Pht biu kin ca cc khch mi
8. Cc bo co khoa
hc
Cc bo co, thng bo c ngha chung
Cc bo co, thng bo theo chuyn phn ban
Tm tt cc bo co khng kp gi trc hoc khng c
iu kin in ton vn
9. Cc chuyn kho v
ph lc
Bin bn hi ngh
Cc vn kin c lin quan n xut x hi ngh
Th ghi nh sau hi ngh
Cc vn kin chuyn kho sau hi ngh
Tho thun chung v hp tc sau h ngh (nu c)
Danh sch v a ch cc thnh vin tham gia

11.2.6. chuyn kho khoa hc.

Chuyn kho khoa hc l loi n phm c bit, khng nh k, c xut
bn theo kt hoch ca mt chng trnh, d n, hoc nhm nghin cu lin quan n
mt hng nghin cu ang c trin vng pht trin.

Chuyn kho gm cc bi vit nh hng theo mt nhm vn xc nh, tp
trung vo mt ch c la chn, nhng khng nht thit hp thnh mt h
thng l thuyt, ngc li thng khi cn c hng lot lun im khoa hc tri ngic
nhau. Cc tc gi gp bi vo chuyn kho khng nht thit kt thnh mt tp th tc
gi. Khi ni n tp th tc gi, th n phm khng cn l "Tp chuyn kho" na, m
c th mang tnh cht mt cng trnh tp th. Chuyn kho khoa hc cng c th
c phn chia thnh cc phn, mi phn c mt tn gi ring.

Chuyn kho khoa hc l mt hnh thc cn quan tm pht trin, bi v n
khng c yu cu cht ch v mt h thng l thuyt no, khng nh hn thi hn
xut bn v ht sc linh hot v mt khoa hc. Chnh ni y, cc nh nghiene cu tn
c ch ng lin ngnh, lin b mn, m rng c hi pht trin s ng gp nhng
n l nghin cu ca cc nh khoa hc ring l, khc phc khong cch my mc v s
k th gia cc lnh vc nghin cu, m ng cho cc b mn khoa hc thc y v
h tr s pht trin ca nhau.

11.2.7. sch gio khoa

Sch gio khoa cn c xem l mt cng trnh khoa hc, v phi da trn
hng lot kt qu nghin cu v quy lut tm l ca ngi hc trc c im cu kin
thc c truyn th : c im ca nn vn ha v nn hc vn ca x hi, la chn
vn trong s nhng thnh t hin i lin quan mn hc.

Sch gio khoa c nhng tnh cht khc vi mt tc phm khoa hc :

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 129/ 142
- Tnh h thng : sch gio khoa phi bao qut ton b khi lng kin thc cn
thit truyn th cho ngi hc.

- Tnh hin i : sch gio khoa phi cp nhp nhng thnh tu mi nht ca
khoa hc v nhng phng php lun hin i trong khoa hc.

- Tnh s phm : Phng php trnh by sch gio khoa nhm dn ngi hc t
khng bit n bit cc kin thc khoa hc.

11.2.8. bo co kt qu nghin cu.

Bo co kt qu nghin cu l vn bn trnh by mt cch h thng cc
kt qu nghin cu. Bo co c chuyn b nhm mt s mc ch sau :

- Ghi nhn mt giai on nghin cu.
- Cng b cc kt qu nghin cu
- M rng din n trao i cc tng khoa hc
- Bo co c quan qun l nghiene cu hoc c quan ti tr

C nhiu hnh thc bo co kt qu nghin cu nh bo co tng phn cng
trnh, bo co trung hn theo quy nh, bo co hon tt cng trnh. Sau y l phn
m t chi tit cch thc trnh by mt bo co khoa hc.

11.3. vit bo co kt qu nghin cu :

Bo co l sn phm cui cng ca nghin cu v l sn phm cng b
u tin trc cng ng nghin cu. V vy, bo co cn c trnh by mt cch c
cn nhc khng ch v ni dung, m c v b cc, hnh thc.

Bo co c trnh by trn kh giy A4, nh my mt mt. nu nh my c
kh th ly khong cch dng 1,5. Nu s dng chng trnh son tho vn bn trn
my tnh, th dng kh ch 12, 13, vi khong cch dng khong 16 - 18. Cch phn
chia chng mc ca bo co thng do ngi vit quyt nh.

11.3.1. B cc ca bo co.
V nguyn tc t chc b cc, th d l sch hay bo co, cng thng
bao gm 3 mun nh ch trn bng 11.

Bng 11 : b cc tng th ca bo co


Mun 1 : Phn khai tp
Phn bia
Th tc
Hng dn c

Mun 2 : Phn bi chnh
Dn nhp
M t nghin cu
kt lun

Mun 3 : Phn ph nh
Ph lc
Tham lun
ch dn
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 130/ 142
Mun 1 : Phn khai tp (Front Matter)
Phn khai tp gm phn ba, phn th tc v hng dn c. Nhiu nh xut bn
nc ngoi s dng cch nh s trang ring cho phn khai tp, thng dng s La m
vit thng (i, ii,iii,iv...) . Trc kia, sch xut bn nc ta cng s dng cch nh s
ny, nhng lu nay khng gi ntruyn thng ny na.

Ba, gm Ba chnh v Ba ph, Ba chnh v Bia ph ca bo co khoa hc v
tm tt bo co v c bn ging nhau v c vit theo th t t trn xung, bao gm
nhng ni dung sau :

- tn c quan ch tr ti, chng trnh, d n
- Tn ti, in bng ch ln
- Tn ch nhim ti (Ba chnh) : Tn ch nhim ti v cc thnh vin
ti (Ba ph).
- a danhv thng, nm bo v cng trnh.

Gia ba chnh v ba ph c th cn c ba lt. Ba lt l mt trang giy trng,
ch in tn tc phm hoc bo co khoa hc.

Trang ghi n. Trong trang ny tc gi ghi li cm n i vi c quan u
cng trnh nghin cu (nu c), hoc li cm n mt c nhn, khng loi tr ngi
thn.

Li nh xut bn. Nh xut bn c th vit li gii thiu cun sch, l do ra i
ca cun sch, thn th v s nghip ca tc gi.

Li gii thiu. Li gii thiu, cng gi l li ta, thng l do ngi ngoi tc
gi vit gii thiu tc phm vi cng chng. Ngi gii thiu c th l mt nh khoa
hc c uy tn hoc mt nhn vt c v tr x hi, nhng thng phi ngi c quan
tm n lnh vc c cp trong tc phm.

Li ni u. Li ni u do tc gi vit trnh by mt cch rt vn tt l do,
bi cnh, ngha l thuyt v thc tin ca n phm. Nu nh khng c mt trang
ring nh chnh nhng li ghi n, th trong phn cui ca li ni tc gi c th vit
li cm n.

Mc lc. Mc lc thng c t pha u sch, tip sau ba ph. Mt s sch
t mc lc sau li gii thiu v li ni u.

K hiu v vit tt. Lit k theo thc t vn ch ci nhng k hiu v ch vit
tt trong bo co ngi c tin tra cu.

Mun 2 : Phn bi chnh (Main Texi)
Phn bi chnh bao gm mt s ni dung sau :
M u, phn ny l chng tip sau li ni u, bao gm cc ni dung :

- L do (Mc ch) nghin cu
- i tng v phm vi nghin cu
- Gii thiu chung vn nghin cu
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 131/ 142
- Tng quan lch s nghin cu v quan im la chn vn nghin cu
- Trnh by vn tt hot ng nghin cu
- Vn nghin cu
- Gi thuyt khoa hc ch o ca nghin cu
C s thc tin, phn tch tng quan i tng nghin cu.
C s l thuyt v phng php nghin cu. Phn ny cng thng c t
trong mt chng, bao gm :

- C s l thuyt c s dng, gm c phn k tha ca ng nghip
- M t cc phng php nghin cu c thc hin

Kt qu nghin cu v phn tch (bn lun) kt qu. Phn ny c th trnh by
trong mt chng hoc mt s chng, bao gm cc ni dung :

- Cc phng php quan st hoc th nghim thu thp thng tin, chng minh
cc lun c kim chng gi thuyt.
- Kt qu t c v mt l thuyt v kt qu p dng.
-Tho lun, bnh lun kt qu v nu nhng ch mnh, ch yu ca quan st v
thc nghim, nhng ni dung cha c gii quyt hoc mi pht sinh.

Kt lun v khuyn ngh. phn ny thng khng nh s chng, nhng l
mt phn tch ring, bao gm cc ni dung :
- Kt lun v ton b cng cuc nghin cu.
- Cc khuyn ngh rt ra t kt qu nghin cu

Ti liu tham kho. C nhiu cch ghi ti liu tham kho nh trnh by
Chng VII, hoc l cui trang, cui chng hoc cui sch. Khi ghi ti liu tham
kho cui sch cn theo mt mu thng nht (Chng VII) song v sp xp ti liu
th c nhiu quan im khc nhau, tu thi quen ca tc gi v quy nh ca cc nh
xut bn.

- Xp theo th t vn ch ci theo mu trnh by, chia ra cc ng h khc
nhau, nh ting Vit, ting Anh, Php, nga, Trung Quc.
- Xp theo th t sch kinh in trc, cc vn kin chnh thc ni n tc phm
ca cc c nhn.

Mun 3 : Phn ph nh (Back Mather)

Trong phn ny c th c cc ph lc, hnh v, biu , phn gii thch thut
ng, phn tra cu theo mc, tra cu theo tc gi v.v...

Nu c nhiu phc lc th ph lc c nh s th t bng s La m hoc s A
rp. V d : Ph lc I, Ph lc II hoc ph lc 1, Ph lc 2. Nu phc lc gm nhiu
chng mc th phn ph lc cn c mc lc ring. Mc lc ny khng ghp vi mc
chung ca bo co hoc cun sch.

11.3.2. cch nh s chng mc ca bo co.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 132/ 142
Tu theo quy m ca cng trnh m bo co c th c chia nhiu cp chng
mc. Thng thng mi cng trnh c vit trn trong mt hp bo co. Tp l mt
n v hon chnh. Tp c chia thnh phn. Di phn l Chng. ri n Mc ln
(s La m). Mc v Tiu mc (s rp). Di Mc l ln (ch ci vit thng. Sau
ln l nh (gch u dng). Tuy nhin c nhng cng trnh ln cn c vit
thnh nhip Tp, trn Tp con c Quyn. V d Tp bn lun ca Macx gm nhiu
Quyn, mi Quyn li gm mt s Tp (xem bng 12).

Bng 13 : Cch phn chia chng mc ca bo co hoc tc phm khoa hc.

Quyn th I, II.... Vit s La m
Tp I, II.... Vit s La m
Phn th nht , th hai... Vit th t nht, hai, ba
Chng I, II... Vit s La m
I. Mc ln Vit s La m
1. Mc Vit s rp du chm
(1) Mc nh Vit s rp trong ngoc n
a) ln Ch ci thng ngoc n pha sau
. nh Chm (trn my tnh) hoc gch
u dng

C cu Quyn, Tp, Phn, Chng, Mc, c phn chia da trn c s cy
mc tiu. Tp lun l mt ni dung hon chnh. T Tp qua Chng n c ti 7
cp. Nh th qu nhiu cp, khng nn chu nhiu cp hn na.

Lu l. Quyn, Tp, Phn, Chng, Mc, phi dng mt cu to d nhn
dng, khng th cu to khc nhau gia chng. Cu to chng mc nh ch trn Bng
12 l trng hp nhng cng trnh nghin cu ln. Chng hn, mt chng trnh quc
gia hoc mt d n quc t.
Mt s ni c xu hng s dng phng php nh s chng mc theo ma trn
nh ch trong Bng 13.

1.
1.1.
1.2.
1.2.1
1.2.1.1
1.2.1.2.
1.2.1.2.1
1.2.1.2.2

Cch nh s ny c u im l d nhn dng v tr, cp bc ca mi chng,
mc. V d, ngi c c th d dng nhn dng c v tr ca mc 1.2.2.1 l thuc
Phn 1, Chng 2, Mc 2, Tiu mc 1. Tuy nhin, cch nh s ny dn n kh nhn
dng chng mc khi s chng mc ln n 4, 5 cp hoc nhiu hn na. V vy
c th chn cch nh s ny n 3, 4 cp, kt hp s dng cch nh s thng dng
nh ch trn bng 14.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 133/ 142
Bng 14 : H thng nh s kt hp.

Chng II

2.1.
2.2
2.1.
a)
b)


11..3.3. Vit tm tt bo co.

Tm tt bo co c chun b trnh trc hi ng nghim thu
hi ng lm vic, gi n ng nghip xin kin nhn xt, ng thi cng s dng
lu di lm phng tin trao i khoa hc.

Bn tm tt bo co thng khng di qu 16 trang (1 tay sch). Thng trong
tm tt bo co ch nu ln nhng lun , lun c, lun chng v nhng kt lun ch
yu, khng m t chi tit cc th nghim. Ba chnh ca bn tm tt bo co khoa hc
c hnh thc v ni dung tng t ba chnh ca bn bo co.

Trn Ba chnh ghi cc thng tin nh ba chnh bn bo co. Trn Ba ph ghi
cc mc chi tit hn, v d danh sch nhng ngi thc hin ti, trong c th ghi
r hc v (Thc s, Tin s) v chc v khoa hc (Gio s, nghin cu vin), khng ghi
chc v hnh chnh (B trng, Cc trng, V trng, Vin trng v.v...).

Phn tm tt ni dung ca bo co cn trnh by theo c cu sau :

I. phn m u. Trong phn ny vit rt ln tm tt theo mt s mc sau:
1) Tnh cp thit ca ti
2) ngha khoa hc ca ti
3) ngha thc tin ca ti
4) Khch th nghin cu, i tng nghin cu v i tng kho st
5) Nhim v v phm vi nghin cu
6) Gi thuyt khoa hc
7) Phng php nghin cu
8) Gii thiu vn tt dn bi ca bo co khoa hc


II - Phn tm tt ni dung bo co. Trong phn ny, tc gi tm tt
tng chng ca bo co mt cch rt ln to s ch cho mi chng cn tnh ton sao
cho ton b phn tm tt khng vt qu s trang cn li.

III - Phn kt lun. Khong mt na trang cui c s dng vit v mt
s kt lun v khuyn ngh quan trng.
- Nhng kt lun quan trng nht ca ton b cng trnh.
- ngha quan trong nht ca bo co
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 134/ 142
- Khuyn ngh quan trng nht c rt t kt qu nghin cu

11.4. ngn ng ca ti liu khoa hc

C nhiu loi ngn ng c s dng trong cc ti liu khoa hc li vn,
biu thc ton hc, s liu,bng s liu, biu , th, s , hnh v, nh. Cn kt
hp s dng th hin c mt cch sinh ng ni dung ca ti liu.

1) Vn phong khoa hc.
Li vn trong ti liu khoa hc thng c dng th b ng. Trong ti
liu khoa hc khng nn vit "Chng t thc hin cng cuc iu tra trong 5
thng", m vit "Cng cuc iu tra c tin hnh trong 5 thng. Ai iu tra khng
quan trng, m quan trng l cng vic iu tra c thc hin trong 5 thng. Tuy
nhin, trong trng hp cn nhn mnh ch th tin hnh th li cn vit th ch
ng. V d, "Nhom sinh vin x hi hc thc hin mt t iu tra trong 5 thng".
Trong on ny tc gi mun nhn mnh, chnh l nhm sinh vin x hi hc, ch
khng phi l nhm nghin cu vin khng c kin thc v cc phng php ca x
hi hc.

Vn phong khoa hc phi gip trnh by mt cch khch quan kt qu nghin
cu, trnh th hin tnh cm yu ght i vi i tng kho st. C nhng cch th
hin rt cn thit cho mt bi bt chin, th li khng hon ton thch hp trong khoa
hc. V d, trong mt nghin cu s hc, c bn ng nghip vit nhng on nh :
"Tn bi tng Ngt-lng-hp-thai li lo xc sai s sang d vua Trn u hng".
Trn Thi Tng cm ght, khinh b qun xm lc, tin tng vng chc chnh
ngha... nhn thu d tm xm lc ca vua Nguyn", ngi c c th nhn thy, tc
gi th hin tnh cm rt mnh trong khi trnh by kt qu nghin cu. Nh nghin
cu hon ton c th cung cp nhng s kin xc thc cho ngi c bng thi
khoa hc trong vn phong. Chng hn c th vit "Sau khi tht bi. Tng Ngt-
Lng-hp-thai phi s gi sang d vua Trn u hng. Vua Trn khng nhng
khng p li yu sch, m cn h chiu tri s gi nh Nguyn tr v nc". ng
nhin s l rt gi tr, nu ngi nghin cu trch c mt cu ca Vua Trn c
chp trong chnh s i loi nh "Tn s gi lo xc kia ! Ta nhn r d tm xm
lc ca vua ti nh cc ngi ! Bay u, tri ci tn s gi ng khinh b ny, ui v
nc".

Xt v mt logic hc, ngn ng khoa hc da trn cc phn on minh nhin
(cn gi l phn on thc nhin hoc phn on hin thc), l loi phn on thy sao
ni vy, khng quy v bn cht khi khng lun c, th hin thi khch quan,
khng xem tnh cm yu ght vo i tng kho st.

2) Ngn ng ton hc.
Ngn ng ton hc c s dng trnh by nhng quan h nh lng
thuc i tng nghin cu. Nhu trnh by phn trn, ngi nghin cu c th s
dng nhiu hnh thc phong ph v ngn ng ton hc, nh s liu ri rc, bng s
liu, biu , th ton hc.

3) S :
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 135/ 142
Cc loi so (Hnh 1) l hnh nh trc quan v mi lin h gia cc yu t
trong h thng hoc lin h gia cc cng on trong mt qu trnh. S c s
dng trong trng hp cn cung cp mt hnh nh khi qut v cu trc ca h thng,
nguyn l vn hnh ca h thng, nhng khng i hi r t l v kch thc ca cc
b phn cu thnh h thng.

4) Hnh v :
Hnh v cung cp mt hnh nh tng t i tng nghin cu mt hnh th
v tng quan trong khng gian, nhng cng khng quan tm n t l hnh hc. Hnh
v c s dng trong trng hp cn cung cp nhng hnh nh tng i xc thc ca
h ca h thng, ng v mt nguyn l, nhng khng i hi trnh by mt cch c
th v hnh dng v kch thc.

5) nh :
Trong trng hp cn thit ngi nghin cu c th s dng nh cung cp
cc s kin mt cch sng ng. i vi nhng khu vc nghin cu nh s hc. Kho
c hc, kin trc, hi ho, nghin cu mi trng th nh ng vai tr rt quan trng.

11.5. Trch dn khoa hc.
Khi s dng kt qu nghin cu ca ng nghip, ghi r xut s ca ti liu
trch dn l mt nguyn tc ht sc quan trng. Ti liu m tc gi trch dn cn
c ghi li theo mt s nguyn tc v m t ti liu.

1) Cng dng ca trch dn.
Trch dn c s dng trong nhiu trng hp khc nhau :

+ Trch dn dng lm lun c cho vic chng minh mt lun .
+ Trch dn bc b khi pht hin ch sai trong nghin cu ca ng nghip.
+ Trch dn phn tch khi nhn dng c ch mnh, ch yu ca ng
nghip xut vn nghin cu mi,

2) Nguyn tc trch dn :
Khi vit trch dn, ngi nghin cu cn tn trng nguyn tc bo mt ca
ngun ti liu c cung cp, nu mi cung cp c yu cu ny. Ngi nghin cu cn
hi kin ni cung cp ti liu v lm r, ti liu c thuc b mt quc gia, b mt
ca mt hng, b mt ca c nhn hay khng, ng thi xin php c s dng trong
cc n phm cng b.

Ni cung cp thng tin c th cho php s dng ti liu trn nhiu mc , nh
v nguyn tc c c cng b khng ? nu c cng b, th cng b n mc no
? C trng hp, v li ch khoa hc, ngi vit cn nu mt s kin no nu bi
hc chung, m khng cn nu ch danh tc gi, th nguyn tc bo mt cng c
thc hin. Vic bo mt trong trng hp ny xut pht t s cn thit bo v li ch
chung ca khoa hc, nhng vn gi th din ca ng nghip.

3) ngha ca trch dn.
ngha khoa hc : Vit y r, r rng xut x ca trch dn khoa hc l s
th hin tnh chun xc khoa hc ca tc gi. N gip ngi c tra cu li cc t
tng, cc lun im, cc tc phm m tc gi trch dn. Nu trch dn m khng
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 136/ 142
ghi r tc phn c trch dn. Trch dn sai vi tinh thn nguyn bn v.v.... th ngi
c khng bit c phn no l lun im ca tc gi, phn no l tc gi trch dn
ca ng nghip, khi cn tra cu li khng th tm c ti liu gc.

ngha trch nhim : Vi mt trch dn khoa hc ghi r tn tc gi ca trch
dn, ng nghip bit r c trch nhim ca ngi nu ra lun im c trch
dn. iu ny cn c c bit ch khi lp li mt trch dn m ng nghip
thc hin.

ngha php l : Th hin s tn trng quyn tc gi khi cng b l phi ghi
r trch dn xut x. Nu trch dn nguyn vn ca tc gi khc th cn cho ton b
on trch dn vo ngoc kp v ghi r xut x. Nu ch trch dn mt tng th cn
ghi r t tng l ca tc gi no, ly t sch no.

Ghi trch dn l s th hin thc tn trng php lut v quyn tc gi. Nu
khng ghi trch dn, ngi vit hon ton c th b tc gi kin v b x l theo cc lut
l v s hu tr tu.

ngha o c : Vit y , chun xc cc trch dn khoa hc l th hin s
tn trng nhng cam kt v chun mc o c trong khoa hc. Nhng loi sai phm
cn trnh trong trch dn khoa hc l chp ton vn mt phn hoc ton b cng trnh
ca ngi khc m khng ghi trch dn : ly , hc nguyn vn ca tc gi m khng
ghi trch dn xut x. D c ghi tn tc phm vo mc "Ti liu tham kho", nhng
khng ch r nhng iu trch dn cng vn l vi phm.

4) Ni ghi trch dn :
Trch dn khoa hc c th ghi cui trang, cui chng hoc cui sch, tu
thi quen ca ngi vit v tu nguyn tc do cc nh xut bn quy nh.

Trch dn khoa hc ghi cui trang c gi l cc ch. Cc ch cng c
dng gii thch thm mt thut ng, mt , mt cu trong trang m, l do no
khng th vit chn vo mch vn lm mt cn i phn chnh ca bi. Mi trch dn
c nh s ch dn bng mt con s nh t cao trn dng ch bnh thng. Trong
cc chng trnh son tho ca my tnh, ngi ta t sn ch nh s cc ch
v c th t ng iu chnh trong ton b tc phm.

5) Mu ghi trch dn :
Cc nh xut bn thng c nhng truyn thng khc nhau. Mt s nh xut
bn v c quan khoa hc nc ta c quy nh v cch ghi trch dn. V d, quy nh
v cch ghi trch dn ca Nh xut bn Chnh tr Quc gia.

Trch dn sch :
1. m Vn Ch : Lch s vn ha Vit Nam, NXB Tr
Thnh ph H Ch Minh 1992, tr.463.464

Trch dn tp ch :
2. Phan Thanh Khi : Cng c v pht trin i ng tri thc
cc dn tc thiu s. Tp ch Cng sn
S 4. 1997. Tr.40
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 137/ 142

6) Vi im lu khi ghi trch dn :
S dng mt cch nh s trch dn thng nht trong ton b ti liu. Phn
bit cch ghi cc loi sch, sch nhiu tp, tp ch, bo hng ngy.

Cch ghi s ch dn ti liu tham kho c th nh sau :

+ Khi ghi trch dn cui trang th hoc ghi dy s lin tc t u cho n ht
ti liu, hoc bt u li th t theo tng trang. Tuy nhin, nn s dng cch nh s t
ng ca chng trnh son tho trn my tnh. Chng trnh ny gip t ng sp xp
ti liu tham kho khi tc gi cn thm hoc bt.

+ Khi ghi trch dn cui chng hoc cui sch th mi ti liu c th ch cn
lit k mt ln theo th t ch ci, nhng trong s ch dn mi on trch, cn ghi
km s trang. V d, on vn c trch dn trang 254 trong ti liu s 15 c ghi
trong du ngoc vung l [15,254]. Tuy nhin cch ny ch thun li trong trng hp
nh my th cng, khng tn dng c mt u vit trong cch nh s trong phn
mm son tho vn bn ca my tnh.

+ Khi trch dn nhiu ln mt ti liu, trc y ngi ta dng nhng k hiu
latin nh ibid, op.cit, trnh lp li trch dn c. Hin nay, xu hng dng k hiu
ting Vit di dng nh sau :
( dn : xem (15) tr.254).


12. lun vn khoa hc.

Lun vn khoa hc d thuc bc o to no, cao hc hay nghin cu sinh,
cng cn c xem l mt cng trnh khoa hc.

Lun vn va mang tnh cht mt cng trnh nghin cu khoa hc, nhng li
va nhm mc ch hc tp nghin cu khoa hc. N va phi th hin nhng tng
khoa hc ca tc gi, nhng li va phi th hin kt qu ca qu trnh tp s nghin
cu trc khi bc vo cuc i s nghip khoa hc thc th.

Vi ngha nh vy, ngi vit lun vn cn chun b khng ch nhng ni
dung khoa hc, m cn nhn dp ny tch lu vn phng php lun nghin cu.

12.1. khi nim chung.
12.1.1. khi nim lun vn khoa hc.

Lun vn khoa hc l chuyn kho v mt vn khoa hc hoc cng ngh
mt ngi vit nhm cc mc ch sau :

+ Rn luyn v phng php v k nng nghin cu khoa hc,
+ Th nghim kt qu ca mt giai on hc tp,
+ Bo v trc hi ng chm lun vn.

Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 138/ 142
Nh vy, c th ni Lun vn khoa hc l mt cng trnh tp s nghin cu
khoa hc, ghi nhn mt mc phn u ca tc gi lun vn.

12.1.2. cc th loi lun vn khoa hc :
Tu tnh cht ca ngnh o to v tu yu cu nh gi tng phn hoc ton
b qu trnh hc tp, lun vn c th bao gm nhiu th loi khc nhau, trong ng
ch l cc lun vn bc sau i hc :

- Lun vn thc s : Chuyn kho trnh by mt nghin cu c h thng ca hc
vin cao hc bo v ginh hc v thc s.

- Lun n tin s : Chuyn kho trnh by c h thng mt vn d khoa hc ca
nghin cu sinh bo v ginh hc v tin s.

12.2. yu cu v cht lng lun vn.

Vic nh gi cht lng lun vn khoa hc, cng c nhng im khc bit so
vi vic nh gi mt ti nghin cu khoa hc. S khc bit ny c th hin c
th vic nh gi cc phn c th : lun , lun c, lun chng.

1) i vi lun chng.
i vi lun chng, tc phng php nghin cu, cht lng cn c t
mt yu cu cao nht trong ba b phn hp thnh cu trc logic - lun , lun c, lun
chng. V l, trong qu trnh tp s nghin cu khoa hc, hc tp phng php phi t
c yu cu nh mt ngi nghin cu thc th. Nu chm im th phn lun chng
c th c nhn h s 3 - h s cao nht.

2) i vi lun v vn :
i vi lun v vn , cht lng cng cn c t yu cu cao, nhng
nn mc thp hn lun chng. V l, pht hin vn , t xy dng lun c gi
tr khoa hc, l cng vic i hi c mt qu trnh tch lu lu di. Khng th yu cu
ngi tp s nghin cu c ngay nhng lun khoa hc (tc gi thuyt) c gi tr
khoa hc cao nh nhng ngi nghin cu thc th. Nu chm im th cho h s 2.

3) i vi lun c :
i vi lun c, cn xem xt tch ring hai b phn :

+ i vi lun c l thuyt : Cn t yu cu v cht lng ngang vi cht
lng lun , ngha l phi c gi tr khoa hc, hoc l k tha nhng lun c l
thuyt m cc ng nghip di trc xy dng, hoc l t mnh xy dng. Tuy nhin,
cng nh lun v vn , khng th yu cu ngi tp s nghin cu a ra nhng
lun c l thuyt c gi tr khoa hc cao nh cc nh nghin cu thc th. Nu chm
im c th cho h s 2.

+ i vi lun c thc tin : y l b phn c th chm chc v cht lng,
thm ch c th cho php mt s s liu c, s liu c nhiu tnh c l, cha c
thm tra, xc minh v mt khoa hc. Nu chm im c th cho h s 1.

12.3. trnh t chun b lun vn.
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 139/ 142
Sinh vin hoc nghin cu sinh (sau y gi chung l ngi nghin cu)
c dnh mt qu thi gian khong 3 - 6 thng chun b lun vn tt nghip. y
l mt qu thi gian ht sc eo hp. Nhng ngi tng tham gia nghin cu khoa
hc vi thy th thng c nhiu thun li hn nhng ngi cha tng tham gia nghin
cu khoa hc. Trong mt thi gian hn ch ngt ngho nh vy, vic chun b lun vn
lun l cng vic kh khn, y th thch.

Xc nh mt trnh t hp l trong qu trnh chun b lun vn l mt trong
nhng im mu cht gip ngi nghin cu vt qua kh khn c c mt lun
vn c cht lng.

Trnh t chun b lun vn v i th nh sau :

12.3.1. Bc 1 : La chon ti lun vn

Ngi nghin cu c th c nhn ti lun vn theo mt trong hai trng
hp sau y :

1) ti lun vn c ch nh :
Thy hng dn hoc b mn c th ch nh cho ngi nghin cu thc hin
mt ti lun vn xut pht t nhng cn c rt khc nhau :

+ Mt phn nhim v ca ti m thy c gio hoc nh trng ang thc
hin. y l trng hp c nhiu thun li nhng khng nhiu.

+ Mt phn nhim v ti ca cc vin hoc c quan ngoi. y cng l mt
trng hp c nhiu thun li, nhng khng nhiu.

+ Nghin cu sinh c c quan c i hc ch nh thc hin mt nhim v
nghin cu ca c quan.

+ Thy c gio a ra mt ti mang tnh gi nh, khng lin quan n
nhim v nghin cu ca cc thy c.

2) ti t chon :
Trong trng hp c t chn ti, nghin cu sinh cn tm hiu hin
trng pht trin ca lnh vc chuyn mn la chn, tng t nh khi chn ti
nghin cu.
+ ti c ngha khoa hc hay khng ?
+ ti c ngha thc tin hay khng ?
+ ti c cp thit phi nghin cu hay khng?
+ C iu kin m bo (v ti liu, phng tin th nghim) cho vic hon
thnh lun vn khng ?
+ ti lun vn c ph hp s thch hay khng ?

12.3.2. Bc 2 : Xy dng cng nghin cu ca lun vn
cng c xy dng trnh thy hng dn ph duyt v l c s lm
vic vi bn cc ng nghip trong qu trnh chun b lun vn. Ni dung cng
cn thuyt minh mt s im :
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 140/ 142
1) L do chn ti lun vn
2) Xc nh i tng v khch th nghin cu, i tng kho st.
3) Xc nh mc tiu, nhim v v phm vi nghin cu.
4) Xc nh c s l lun ca ti, xy dng khung l thuyt ca ti.
5) D kin phng php thu thp v x l thng tin
6) Chun b cc phng tin nghin cu (ti liu, thit b th nghim).

12.3.3. Bc 3 : Thu thp, x l thng tin v vit lun vn.
Ni dung ca thu thp thng tin thng bt u bng vic nghin cu ti liu
bit c iu g c th k tha t cc ng nghip i trc. Tip , thc hin cc
phng php thu thp thng tin bng phi thc nghim hoc thc nghim, x l kt qu
v kt thc nghin cu.
1) La chn phng php thu thp thng tin
2) Lm tng quan v tnh hnh thc tin lin quan ti ti lun vn.
3) Thc hin cc phng php phi thc nghim (quan st, phng vn, hi ng,
iu tra dng bng cu hi, v.v..)
4) Thc hin cc bin php thc nghim bng nhng th nghim trong phng th
nghim hoc ngoi hin trng.
5) Vit lun vn.


12.4. vit lun vn.
Lun vn l kt qu ca s n lc trong sut thi gian hc tp, l s th hin
ton b nng lc ca ngi nghin cu.

12.4.1. C cu lun vn :
Li ni u : Li ni u cho bit mt cch rt vn tt l do v bi cnh ca
ti, ngha l thuyt v thc tin ca ti, kt qu t c v vn tn ti, nhng
d kin sau cng trnh nghin cu.

Tng quan : Phn ny bao gm cc ni dung :
+ Gii thiu chung vn nghin cu
+ Tng quan lch s nghin cu v quan im la chn vn nghin cu.
+ Trnh by vn tt hot ng nghin cu.

C s l thuyt v phng php nghin cu : Phn ny bao gm :
+ C s l thuyt c s dng, bao gm c c s l thuyt k tha ca ngi i
trc v c s l thuyt t mnh xy dng.
+ M t cc phng php nghin cu c thc hin.

Kt qu nghin cu v phn tch: Phn ny c th trnh by trong mt chng
hoc mt s chng, bao gm :
+ Nhng gi thuyt v phng php kim chng
+ Nhng kt qu t c v mt l thuyt v gii php p dng
+ Phn tch kt qu v nu nhng vn cha c gii quyt.

Kt lun v khuyn ngh : Phn ny thng khng nh s chng, nhng l
mt phn tch ring, bao gm cc ni dung.
+ Kt lun v ton b cng cuc nghin cu
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 141/ 142
+ Cc khuyn ngh rt ra t kt qu nghin cu.

Ti liu tham kho : Ghi theo th t ch ci theo mu trch dn khoa hc.

Ph lc : Nu c nhiu ph lc th ph lc c nh s th t bng s La m
hoc s A rp. V d. Ph lc I, Ph lc II, hoc Ph lc 1, Ph lc 2.

12.4.2. Hnh thc lun vn :
Cng nh bo co khoa hc, lun vn c trnh by trn kh giy A4, nh
my mt mt. Nu nh my c kh th ly khong cch dng 1,5. Nu s dng
chng trnh son tho trn windows th dng kh ch 14, cch dng khong 16 - 18.

Sp xp kt cu v b cc c th nh sau :
Ba : Gm Ba chnh v Ba ph hon ton ging nhau v c vit theo th t t
trn xung nh sau :
+ Tn trng, khoa, b mn ni hng dn sinh vin lm lun vn.
+ Tn ti, in bng ch ln
+ Tn tc gi
+ a danh v thng, nm bo v cng trnh
Trang ghi li cm n : Trong trang ny tc gi c th ghi li cm n i vi mt
c quan u lun vn (nu c), hoc ghi n mt c nhn, khng loi tr ngi thn,
nhng ngi c nhiu cng lao i vi cng trnh nghin cu.

Mc lc : Mc lc thng c t pha u sch, tip sau ba ph.

Cch nh s chng mc :
Chng, mc c nh s nh trong bo co khoa hc (tham kho phn bo
co kt qu nghin cu). Tuy nhin, thng thng lun vn c vit trn vn trong
mt tp. Tp c th c chia thnh Phn. Di Phn l Chng, ri n Mc ln (s
La m) Mc v Tiu mc (s A rp). Di Mc l . Mi l mt gch u dng
(Bng 14).
Ngoi ra, nhng vn v ngn ng ca lun vn, cch ghi ch, cch ghi ti
liu tham kho, v.v.. ngi vit lun vn c th tham kho trong cc mc tng ng v
bo co kt qu nghin cu c trnh by trong Chng 11.

12.5. Vit tm tt lun vn :
Tm tt lun vn cn thit chun b hi ng chm lun vn lm vic, gi
xin kin nhn xt phn bin v lm phng tin trao i khoa hc. Bn tm tt phi
nu c nhng ni dung ct li nht ca lun vn. thng trong tm tt lun vn ch
nu ln nhng lun , lun chng, ch r cch i n lun c v nhng kt lun ch
yu, ch nu mt vi v d trong trng hp thc s cn thit ngi c hiu su
thm kt lun ca lun vn.

Tm tt lun vn khng di qu mt tay sch, tc 16 trang. Theo quy nh ca
B gio dc v o to, tm tt lun vn trong cc trng i hcVit Nam c trnh
by nh sau :
Trang ba : Trn trang ba chnh ghi theo ch dn mc 11.3. Trang ba ph
c ghi chi tit hn nhng thng tin v m ngnh, tn ngi hng dn km hc v,
hc hm. Tip theo l trang th tc. Trang ny mang nhng ni dung nh ch trn hnh
Bi ging_ Phng php lun NCKH

Trang 142/ 142
16, trong , tn nhng ngi hng dn v ngi nhn xt lun vn c th ghi r hc
v (thc s, tin s) v chc v khoa hc (gio s, nghin cu vin), khng ghi chc v
hnh chnh (cc trng, v trng, vin trng, v.v...). Ngc li i vi ngi i din
c quan nhn xt th cn ghi r h v tn, hc v, chc v khoa hc v chc v hnh
chnh.

Tm tt ni dung ca lun vn c trnh by theo c cu sau :
I - phn m u :
Trong phn ny tc gi cn vi (rt ngn v sc tch) mt s mc sau :
1) Tnh cp thit ca ti
2) Mc ch nghin cu ca lun vn
3) Khch th nghin cu, i tng nghin cu v i tng kho st
4) Nhim v v phm vi nghin cu
5) Gi thuyt
6) Phng php nghin cu
7) ng gp mi v mt khoa hc ca lun vn
9) Kt cu ca lun vn, c gii thiu qua tng chng
II - Phn tm tt ni dung lun vn
Gii thiu rt tm tt tng chng ca lun vn. S ch cho mi chng cn
tnh ton sao cho ton b phn tm tt khng vt qu s trang cn li.

III- phn kt lun.
Khong mt na trang cui c s dng vit v mt s kt lun v
khuyn ngh quan trng.
+ Nhng kt lun quan trng nht ca ton b cng trnh
+ ngha quan trng nht ca lun vn
+ Khuyn ngh quan trng nht t kt qu nghin cu ca lun vn.

cc cng trnh cng b :

Lit k nhng cng trnh hoc bi bo cng b vi dng ch.

Khi lit k cc cng trnh cn lu my im :
+ Ghi cc cng trnh cng b theo mu ghi ti liu tham kho
+ Nm xut bn ghi t nhng xut bn phm sm nht n nhng xut bn
phm mun nht, hoc ngc li, t mun nht n sm nht.

You might also like