Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Quoác-kyø trieàu Lyù (1010-1225)

Ñi tìm con chaùu thuyeàn nhaân 849 naêm tröôùc:

Nguyeân toå hai gioøng hoï Lyù
taïi Ñaïi-haøn

Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

1
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Ngaøy 17 thaùng 9 naêm 1957, Toång-thoáng mieàn Nam laø Ngoâ-ñình Dieäm coâng du Ñaïi-
haøn. (1). Naêm sau, ngaøy 6 thaùng 11 naêm 1958, Toång thoáng Ñaïi-haøn daân quoác laø Lyù Thöøa
Vaõn, vieáng thaêm Vieät-Nam. Trong dòp naøy oâng ñaõ tuyeân boá raèng toå tieân oâng laø ngöôøi Vieät.
Baùo hoài aáy coù töôøng thuaät sô saøi. Coøn chính quyeàn thì gaàn nhö khoâng ñeå yù ñeán chi tieát lòch
söû naøy.

Ghi chuù

(1) Trong chuyeán ñi naøy, Toång-thoáng Ngoâ Ñình Dieäm cho moät só quan thaùp tuøng, maø ngöôøi
öu aùi vì loøng yeâu nöôùc, tin töôûng vì loøng trung thaønh laø Döông Vaên Minh. Nhöng cuõng
töông ñöông vôùi ngaøy thaùng naøy, saùu naêm sau, Döông Vaên Minh tuaân leänh Hoa-kyø, gieát
chuùa.

Baáy giôø, ñeä nhaát Coäng-hoøa thaønh laäp chöa quaù hai naêm, môùi chæ coù vieän Khaûo-coå,
khoâng coù cô quan nghieân cöùu lòch söû. Cho neân khoâng ai nghó ñeán vieäc sang Ñaïi-haøn tìm
hieåu xem hoï Lyù töø Vieät Nam, ñaõ di sang ñaây töø bao giôø? Ai laø nguyeân toå cuûa hoï?

Thôøi gian naøy toâi môùi 18 tuoåi, vöøa böôùc chaân vaøo ñaïi hoïc. Nhöng nhôø thaám nhuaàn
Nho-giaùo, neân ñaõ chöõng chaïc laém roài. Toâi vieát thö cho söù quaùn Ñaïi-haøn taïi Vieät-Nam ñeå
hoûi veà chi tieát naøy. Dó nhieân toâi vieát baèng chöõ Nho. Hôn thaùng sau toâi ñöôïc thö traû lôøi cuûa
toäc Lyù taïi Nam-haøn. Trong thö, hoï cho toâi bieát raèng:

"Toång-thoáng Lyù Thöøa Vaõn laø haäu dueä ñôøi thöù 25 cuûa Kieán-bình vöông Lyù Long
Töôøng. Kieán Bình vöông laø con thöù 6 cuûa vua Lyù Anh-toâng. Ngöôøi cuøng toâng toäc sang Cao-
ly vaøo ñaàu theá kyû thöù 13 vì quoác naïn".

AÙnh saùng ñaõ môû ra tröôùc maét toâi. Nhöng toâi tra trong Ñaïi-Vieät söû kyù toaøn thö
(ÑVSKTT), trong Vieät-söû löôïc (VSL), trong Khaâm-ñònh Vieät-söû thoâng giaùm cöông muïc
(KÑVSTGCM), khoâng boä naøo noùi ñeán Kieán Bình vöông Lyù Long Töôøng caû.

Toø moø chöa ñöôïc thoûa maõn, nhöng toâi ñaønh boû qua, vì baáy giôø toâi phaûi doàn heát taâm
tö vaøo vieäc hoïc.

Naêm 1959, trong khi luïc loïi taïi thö vieän Paris, voâ tình toâi ñoïc ñöôïc Taäp-san söû ñòa
cuûa Nhaät-baûn, soá 2 naêm 1941, trong ñoù noùi vaén taét raèng:

"Naêm Bính Tuaát, 1226, baáy giôø laø nieân hieäu Kieán-trung thöù nhì ñôøi vua Thaùi-toân
nhaø Traàn. Bieát mình laø con thöù saùu vua Lyù Anh-toâng, laïi ñang giöõ chöùc ñoâ ñoác, tö leänh haûi
quaân, tröôùc sau gì cuõng bò Traàn Thuû Ñoä haõm haïi, neân oâng ñaõ ñem töôùng só döôùi quyeàn, toâng
toäc, cuøng haïm ñoäi ra ñi, sau ñoù troâi daït vaøo Cao-ly".

Toâi töï heïn, sau naøy coù tieàn seõ sang Ñaïi-haøn tìm hieåu chi tieát naøy.

2
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Theá nhöng, sau khi ra tröôøng, 1964, tuy ñaõ coù choã ñöùng vöõng chaéc veà phöông dieän
taøi chaùnh. Ngaët vì ngheà sinh nhai loái doïc ñöôøng ngang, toâi vaãn khoâng thöïc hieän ñöôïc caùi
öôùc voïng sang Haøn quoác, tìm hieåu veà nguoàn goác hoï Lyù taïi ñaây.

Maõi tôùi naêm 1980, thaùng 8, toâi ñi trong phaùi ñoaøn Phaùp, sang döï ñaïi hoäi y khoa taïi
Haøng-chaâu Trung-quoác. ÔÛ ñaïi hoäi, toâi ñöôïc tieáp xuùc vôùi phaùi ñoaøn Baéc-haøn. Phaùi ñoaøn
naøy coùù baùc só Lyù Chieáu Minh ôû Huøng-xuyeân (Hunchon) vaø baùc só Lyù Dieäp Oanh ôû Thuaän-
xuyeân (Sunchon). Baáy giôø toâi ñaõ 41 tuoåi, coøn Dieäp Oanh môùi 30 tuoåi. Tuy laø baùc só, theá
nhöng coâ töôi nhö hoa lan, phôi phôùi nhö hoa thuûy tieân ban mai. Thaáy moãi böõa aên coâ laåm
nhaåm ñoïc kinh maø khoâng laøm daáu thaùnh giaù, toâi cho laø coâ ñoïc kinh Phaät. Treâu coâ toâi cuõng
ñoïc kinh Baùt-nhaõ baèng tieáng Vieät. Coâ hoûi toâi:
- UÛa! Anh ñoïc kinh caûm ôn Toång-thoáng Valeùry Giscard ñaáy aø?
- Khoâng! Toâi ñoïc kinh Phaät. Theá coâ ñoïc kinh gì vaäy?
- Phaät ñaâu coù cho anh côm aên, aùo maëc ?
- Vaäy coâ ñoïc kinh gì ?
- Toâi ñoïc kinh caûm ôn cha giaø Kim Nhaät-Thaønh ñaõ cho chuùng toâi ñöôc töï do, coù
côm aên, aùo maëc! (2)

Ghi chuù
(2) Taïi Baéc-Haøn, thònh thôøi cuûa Chuû-tòch Kim Nhaät Thaønh, ñeå toû loøng toân kính laõnh tuï ;
toaøn quoác, khi aên côm, saùng daäy, toái ñi nguû ñeàu ñoïc kinh taï ôn Kim chuû tòch.

Nghe coâ noùi, toâi hôi ngaïc nhieân, nhöng toâi bieát ñoù laø nieàm tin cuûa coâ, toâi khoâng
daùm ñuøa, khoâng thaéc maéc. Song thaáy coâ xinh ñeïp, toâi toû moät caùi gì cho coù veû nònh ñaàm,
theo thoùi thoâng thöôøng cuûa y giôùi Phaùp:

"ÔÛ nöôùc toâi, vaøo theá kyû thöù 12, döôùi trieàu vua Lyù Anh-toâng, toå tieân toâi laø Traàn Thuû
Huy ñöôïc gaû coâng chuùa Ñoan Nghi...". (3)

Ghi chuù
(3) Theo gia phaû cuûa con chaùu Chieâu-quoác vöông Traàn Ích Taéc taïi Tröôøng-sa Trung-quoác,
thì moät töôùng trieàu Lyù Anh-toâng laø Traàn Thuû Huy ñöôïc giaû coâng chuùa Lyù Ñoan Nghi, con
vua Anh-toâng. Thaùi-sö Traàn Thuû Ñoä cuûa trieàu Traàn laø con cuûa Phoø-maõ Thuû-Huy vaø Coâng-
chuùa Ñoan-Nghi.

Dieäp Oanh caét lôøi:

"Sang ñaàu theá kyû thöù 13, cuõng toå tieân anh laø Traàn Lieãu ñöôïc gaû coâng chuùa Thuaän
Thieân, Traàn Caûnh ñöôïc vua Chieâu Hoaøng tuyeån laøm choàng. Roài toå tieân anh xua ñuoåi, neân toå
tieân toâi thaønh thuyeàn nhaân, ngaøy nay Haøn quoác môùi coù hoï Lyù".

AØ! Vaïn lyù tha höông ngoä tri kyû ñaây. Bieát raát roõ Dieäp Oanh laø con chaùu cuûa Kieán
Bình vöông Lyù Long Töôøng, toâi ñuøa theâm:

3
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

"Bieát ñaâu coâ khoâng laø coâng chuùa Ñoan Nghi, toâi khoâng laø Traàn Thuû Huy taùi ñaàu
thai? Coù leõ chuùng mình neân ñi tieáp con ñöôøng toå tieân mình ñaõ ñi".

Dieäp Oanh vaõ toâi moät caùi vaøo maù traùi, toû cöû chæ thaân thieän. Song chuùng toâi baét con
tim ngöøng phieâu löu ôû ñaây, vì baáy giôø baø vôï toâi coøn soáng, coøn quaù treû; vôï choàng laïi raát
töông ñaéc ngoaøi ñôøi, noàng thaém trong phoøng the.

Theá roài chuùng toâi nhaän hoï. Ñaëc bieät laø trong luùc ñoái thoaïi, Chieáu Minh vôùi Dieäp
Oanh cöù töï haøo caùi goác Vieät cuûa mình. Suoát ñaïi hoäi, toâi vôùi Chieáu Minh, Dieäp Oanh gaàn
nhau nhö boùng vôùi hình. Toâi keå cho hai ngöôøi nghe veà nhöõng trang söû röïc haøo quang döôùi
thôøi Lyù, nhaát laø huyeàn söû veà Linh Nhaân hoaøng thaùi haäu (YÛ Lan). Sau ñaïi hoäi, Chieáu Minh,
Dieäp Oanh ruû toâi du lòch Baéc-Haøn. Baáy giôø laø thònh thôøi cuûa chuû tòch Kim Nhaät Thaønh,
Baéc-Haøn kheùp kín caùnh cöûa vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Tuy nhieân nhôø mang thoâng haønh Phaùp,
neân toøa ñaïi söù Baéc-Haøn ôû Baéc-kinh cho toâi caùi chieáu khaùn ñöôïc du lòch nghieân cöùu veà
nhaân saâm trong 8 ngaøy.

Tôùi Baéc-Haøn, oâng ñaïi söù Phaùp töôûng toâi ñi nghieân cöùu nhaân saâm thöïc. OÂng leänh
cho vaên phoøng tuøy vieân vaên hoùa giuùp ñôõ toâi. Toâi töï bieát mình coù ñòa vò, coù danh döï, khoâng
muoán noùi doái oâng ñaïi söù. Toâi thuù thaät laø ñi tìm moät soá taøi lieäu lòch söû cuûa toå tieân toâi veà theá
kyû thöù 12. Duø bieát toâi möôïn danh ñi nghieân cöùu y khoa, maø Uûy-ban y hoïc Phaùp-Hoa
(Commiteù Meùdical Franco-Chinois vieát taét laø CMFC) dö thöøa taøi chaùnh ñaøi thoï taát caû phí
toån cho toâi. Theá nhöng söù quaùn Phaùp vaãn giuùp ñôõ toâi taän tình. Naøo cung caáp xe, cung caáp
taøi xeá, göûi thö giôùi thieäu.v.v. Keå ra laøm coâng vieäc nghieân cöùu cuûa Phaùp cuõng söôùng thöïc.
Xin caûm ôn tinh thaàn yeâu vaên hoùa cuûa nöôùc Phaùp.

Taïi Huøng-xuyeân, cuõng nhö Thuaän-xuyeân, caùc chi hoï Lyù tieáp ñoùn toâi raát nieàm nôû.
Buoàn laø caùc cuoäc ñaøm thoaïi bò giôùi haïn khaù nhieàu, toâi phaûi uoán cong löôõi duøng tieáng Quan-
thoaïi noùi vôùi Chieáu Minh vaø Dieäp Oanh. Hai vò naøy dòch sang tieáng Ñaïi-haøn. Caùc chi hoï
Lyù xin pheùp chính quyeàn, roài toå chöùc nhöõng buoåi hoäi, ñeå nghe toâi noùi chuyeän veà thôøi ñaïi
Tieâu-sôn töùc thôøi Lyù. Khi nghe keå ñeán ñoaïn coâng chuùa Baûo Hoøa tu tieân, cho ñeán tuoåi 90
vaãn treû nhö hoài 17 tuoåi, cöû toaï suyùt xoa sung söôùng. Laïi khi nghe toâi thuaät giai thoaïi vua
Lyù Thaùnh-toâng, ñang ñeâm troán khoûi hoaøng cung, gaëp coâ thoân nöõ Yeán Loan, roài sau ñöa veà
cung phong laøm YÛ Lan phu nhaân; cöû toïa voã tay heát traøng naøy ñeán traøng khaùc. Khi nghe toâi
keå ñeán caùc coâng chuùa Bình Döông, Kim Thaønh, Tröôøng Ninh traán ngöï bieân cöông khieán
caùc quan Toáng ôû Nam-bieân nghe ñeán teân ñeàu kinh hoàn vôõ maät. Caùc coâ ngöûa maët leân nhìn
traàn nhaø cöôøi ñaày veû haõnh dieän. Luùc maø toâi thuaät ñeán ñoaïn Quaùch Quyø, Trieäu Tieát ñem
ñaïi quaân phaù vôõ phoøng tuyeán Nhö-nguyeät (1076), tieán ñeán röøng tre, caùch Thaêng-long coù 25
caây soá... Trong phoøng coù ñeán hôn 700 ngöôøi, maø khoâng moät tieáng ñoäng. Roài toâi keå tieáp:
Coâng chuùa Thieân Ninh ñaùnh baät quaân Toáng trôû veà Nhö-nguyeät, thì phoøng hoäi hoan hoâ ñeán
muoán rung ñoäng thaønh phoá. Toâi thuaät tieáp ñeán ñoaïn coâng chuùa tuaãn quoác, thì caû phoøng hoäi
ñeàu khoùc nöùc nôû. Nhöõng ngöôøi khoùc nhieàu nhaát laïi laø nhöõng thieáu nieân.

4
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Ñeàn thôø Linh-Nhaân hoaøng thaùi haäu (YÛ-Lan) ôû xaõ Döông-xaù, huyeän Gia-
laâm, Haø-noäi. Ñaây laø 1 trong 9 ñeàn thôø ngaøi, vaãn coøn toàn taïi.

Haàu heát nhöõng chi hoï Lyù ñeàu ñem gia phaû ra hoûi toâi nhöõng chi tieát maø hoï khoâng
hieåu. Taát caû gia phaû ñeàu vieát baèng chöõ Nho. Nhö gia phaû cuûa chi Thuaän-xuyeân, coù ñoâi caâu
ñoái:

Thaäp-baùt anh huøng giai Phuø-ñoång,

Tam thieân nöõ kieät tyû Meâ-linh.

(Möôøi taùm anh huøng ñeàu nhö Phuø-ñoång thieân vöông. Ba nghìn nöõ kieät ñeàu coù theå
saùnh vôùi Tröng-vöông).

Toâi phaûi moi trí nhôù, ñeå ñoïc cho hoï cheùp laïi tieåu söû 18 danh töôùng vaøo thôøi vua Lyù
Nhaân-toâng, khaùng Toáng tuaãn quoác. Toâi laïi phaûi thuaät cho hoï nghe veà coâng chuùa Thieân
Ninh (Baø chuùa kho) coù 3 nghìn nöõ binh. Khi Quaùch Quyø, Trieäu Tieát mang quaân sang Ñaïi-
Vieät, phaù vôõ phoøng tuyeán Nhö-nguyeät tieán veà Thaêng-long. Quaân Toáng nhaäp vaøo phoøng ñai
phoøng thuû chæ caùch Thaêng-long coù 25 caây soá, bò coâng chuùa ñaùnh baät trôû veà Baéc soâng Nhö-
nguyeät. Sau ñoù coâng chuùa cuøng 3 nghìn nöõ kieät ñeàu tuaãn quoác. (4)

5
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Ghi chuù
(4) 18 anh huøng ñaùnh Toáng, khaùng Toáng thôøi Lyù, trong söû khoâng ghi, nhöng toâi ñaõ tìm ra
teân, vaø ñeàn thôø, nhôø taøi lieäu raûi raùc trong caùc thö tòch Trung-quoác, ñoù laø

1. Lyù Hoaèng Chaân,

2. Lyù Chieâu Vaên,
3. Buøi Hoaøng Quan,
4. Dö Phi,
5. Nguyeãn Caên,
6. Hoaøng Kieän,
7. Phaïm Daät,
8. Vuõ Quang,
9. Ñinh Hoaøng Nghi,
10. Lyù Ñoan,
11. Traàn Ninh,
12. Traàn Di,
13. Döông Minh,
14. Trieäu Thu,
15. Mai Caàm,
16. Quaùch Y,
17. Ngoâ Uùc,
18.Taï Duy.

(Xin ñoïc haønh traïng cuûa caùc ngaøi trong boä Nam-quoác sôn haø cuûa Traàn Ñaïi Syõ, do Ñaïi-
Nam Hoa Kyø aán haønh).

Haàu heát caùc chi, khi nghe toâi noùi raèng: Trieàu Traàn keá tuïc trieàu Lyù. Nhöng caùc vua
trieàu Traàn ñeàu daønh ra moät soá ruoäng ñaát lôùn, cho taù ñieàn caày caáy, thu toâ ñeå laøm phöông
tieän höông khoùi, thôø cuùng, tu boå laêng taåm 9 ñôøi vua trieàu Lyù... ñeàu haøi loøng. Caùc trieàu ñaïi
keá tieáp nhö Leâ, Nguyeãn vaãn giöõ nguyeân truyeàn thoáng naøy. Maõi ñeán naêm 1956, trong cuoäc
caûi caùch ruoäng ñaát, nhöõng ruoäng ñaát naøy môùi bò laáy laïi laäp hôïp taùc xaõ. Tuy nhieân ñaây laø
nhöõng di tích lòch söû, neân keå töø naêm 1962, boä Vaên-hoùa cuûa nöôùc Vieät-Nam daân chuû coäng
hoøa (Baéc Vieät-Nam) ñaõ ban nghò ñònh coâng nhaän laø di tích vaên hoùa, lòch söû, vaø cöû caùn boä
baûo quaûn raát kyõ.

6
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Coång trong ñeàn thôø Baø chuùa kho (Coâng chuùa Thieân-Ninh) taïi Thò-caàu
Baéc-ninh.

Sau coång trong tôùi tieàn ñình ñeàn thôø Baø chuùa kho

7
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Ghi chuù,
Trieàu Lyù coù 8 vò vua, nhöng toâi vaãn coi Lyù Chieâu-Hoaøng laø vò vua thöù 9, chöù khoâng
daùm coi thöôøng Ngaøi.

Baùc-só Dieäp Oanh daãn toâi thaêm nhöõng vuøng ñaát linh cuûa gioøng hoï Lyù. Thöïc laø kyø
ñieäu, döôùi cheá ñoä Baéc-Haøn chuû tröông huûy dieät taát caû nhöõng gì laø vaên minh cuûa toå tieân, ñeå
chæ coøn bieát ñeán cha giaø daân toäc Kim Nhaät Thaønh. Theá nhöng gioøng hoï Lyù vaãn giöõ gìn
ñöôïc nhöõng di tích cuûa toå tieân. Naøo cöûa bieån Phuù-löông giang nôi haïm ñoäi cuûa Kieán-bình
vöông caäp beán Cao-ly, naøo Ung-taân, nôi ñaàu tieân hoï Lyù laøm nhaø ôû, naøo ngoïn ñoài Julhang
thuoäc xaõ Ñoã-moân (Toâ-mô-ki) nôi coù laêng cuûa Kieán Bình vöông Lyù Long Töôøng. Toâi cuõng
ñöôïc leân Quaûng-ñaïi sôn thaêm Voïng-quoác ñaøi, laø nôi vöông leân nhìn veà queâ höông.

Sau ñoù, vôùi quyeát taâm tìm laïi daáu veát ngöôøi xöa, naêm 1983, toâi leân ñöôøng ñi Nam-
haøn ñeå tìm hieåu theâm veà gioøng hoï Lyù. Tieác raèng haïm ñoäi cuûa Lyù Long Töôøng tôùi Haøn-
quoác taùp vaøo mieàn Baéc, vì vaäy döôøng nhö taïi Nam-haøn khoâng coù moät chuùt di tích naøo cuûa
oâng. Gioøng hoï Lyù soáng taïi Nam-haøn raát ít, toång soá chöa quaù nghìn hoä, nhöng hoï ñeàu laø
nhöõng ngöôøi kieät hieät trong lónh vöïc khoa hoïc, kyõ thuaät, thöông maïi, kyõ ngheä. Veà tình caûm,
hoï cuõng gioáng nhö ngöôøi Baéc hoài 1954 di cö vaøo Nam, mang theo raát ít di vaät, gia phaû veà
toå tieân mình. Khoâng nhaø naøo mang ñöôïc gia phaû coå. Gia phaû maø hoï cho toâi xem, haàu heát laø
môùi cheùp gaàn ñaây. Noäi dung laïi quaù nhieàu sai laïc. Nhö cheùp veà vieäc ra ñi cuûa Kieán Bình
vöông, gia phaû noùi raèng hoï Lyù bò Traàn Thuû Ñoä cöôùp ngoâi, Lyù Long Töôøng caàm quaân choáng
laïi, bò thua. Veà Lyù Chieâu Hoaøng, hoï cheùp laø hoaøng haäu cuûa vua Lyù Hueä-toâng! (5)

Ghi chuù
(5) Sau ñoù toâi ñaõ giuùp hoï hieäu ñính laïi nhöõng choã sai laàm trong gia phaû cuûa hoï.

8
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Doøng thöù nhaát:

Haäu dueä Kieán Haûi vöông, hay hoï Lyù Tinh-thieän

Theá nhöng, taïi Nam-haøn toâi gaëp oâng Lyù Gia Trung. OÂng cho bieát, toå tieân oâng laø
ngöôøi Vieät, nhöng khoâng thuoäc gioøng doõi Kieán Bình vöông. Toå tieân oâng laø Kieán Haûi vöông
Lyù Döông Coân, ñaõ ñeán Cao-ly hoài ñaàu theá kyû thöù möôøi moät.

Quyù ñoäc giaû coù bieát taâm traïng toâi baáy giôø ra sao khoâng ? Kinh ngaïc, baøng hoaøng,
ñôø ñaãn caû ngöôøi ra, trong khi chaân tay run run. Vì trong khi nghieân cöùu veà trieàu Lyù, toâi
bieát moät huyeàn söû vaén taét nhö sau :

« Vua Lyù Nhaân-toâng khoâng coù hoaøng nam, ngöôøi nhaän con cuûa caùc thaân vöông
trong hoaøng toäc laøm con nuoâi. Naêm Ñinh Daäu (1117) nhaän con cuûa haàu Suøng Hieàn, Thaønh
Khaùnh, Thaønh Quaûng, Thaønh Chieâu, Thaønh Höng laøm con nuoâi. Sau truyeàn ngoâi cho con
cuûa Suøng Hieàn haàu laø Lyù Döông Hoaùn, töùc vua Lyù Thaàn-toâng. Khi Lyù Thaàn-toâng baêng,
Thaùi-töû Thieân-toä coøn beá ngöûa, trieàu thaàn muoán toân con cuûa Thaønh Quaûng haàu laø Lyù Döông
Coân leân noái ngoâi. Cuoäc tranh quyeàn trong gioøng hoï Lyù dieãn ra, sau vôï cuûa vua Lyù Thaàn-
toâng nhôø coù tình nhaân laø Ñoã Anh Vuõ giuùp ñôõ, maø loaïi heát caùc ñòch thuû. Naêm Canh Ngoï
(1150) nhaân vuï chính bieán, Caûm Thaùnh thaùi haäu möu vôùi tình nhaân Ñoã Anh Vuõ gieát heát toâng
toäc cuûa caùc haàu Thaønh Khaùnh, Thaønh Chieâu, Thaønh Höng. Baáy giôø con Thaønh Quaûng haàu
laø Kieán Haûi vöông Lyù Döông Coân ñang laø ñoâ ñoác Thuûy-quaân, beøn ñem gia thuoäc xuoáng
chieán thuyeàn löu vong. Song khoâng bieát ñi ñaâu (1150) ».

Baây giôø, sau 831 naêm, toâi gaëp laïi haäu dueä cuûa Kieán Haûi vöông. Taâm tö ruùng ñoäng !
Hôõi ôi ! Taïi Haøn-quoác coù tôùi hai gioøng hoï Lyù, goác laø thuyeàn nhaân Ñaïi-Vieät.

Toâi ghi chuù taát caû nhöõng gì maø gioøng hoï Lyù cuûa Kieán Haûi vöông cung caáp ñeå khi
vieát veà thôøi ñaïi Tieâu-sôn coøn coù theâm taøi lieäu.

Cuoái naêm 1996, moät nhaø nghieân cöùu toäc phaû noåi tieáng cuûa Nam-haøn laø giaùo sö
Phieán Hoaèng Cô (Pyon Hong Ke) coâng boá keát quaû cuoäc nghieân cöùu cuûa oâng raèng oâng ñaõ
phaùt hieän moät gioøng hoï Lyù thöù nhì, taïi Ñaïi-haøn, ñöôïc goïi laø Lyù Tinh-thieän. Gioøng hoï naøy,
chính laø gioøng hoï Lyù, con chaùu Kieán Haûi vöông maø toâi ñaõ coù cô duyeân gaëp haäu dueä laø oâng
Lyù Gia Trung.

Giaùo sö Phieán Hoaèng Cô cho bieát, caên cöù vaøo gia phaû cuûa gioøng hoï naøy mang teân
Tinh-thieän Lyù thò toäc phaû, ñöôïc löu tröõ taïi thö vieän Quoác-gia Haùn-thaønh, thì oâng toå cuûa
gioøng hoï Lyù Tinh-thieän laø Lyù Döông Coân (Lee Yang Kon) tôùi Ñaïi-haøn vaøo ñaàu theá kyû thöù
12:

"Lyù Döông Coân hieäu laø Nguyeân Minh, hoaøng töû thöù ba con vua Caøn Ñöùc, ñöôïc Toáng
trieàu phong töôùc Nam-bình vöông".

9
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Tra trong söû Vieät, thì vua Caøn Ñöùc chính laø teân cuûa vua Lyù Nhaân-toâng. Vua Lyù
Nhaân-toâng laø con cuûa vua Lyù Thaùnh-toâng vôùi YÛ-Lan phu nhaân, sau ñöôïc toân laø Linh-Nhaân
hoaøng thaùi haäu. Ngöôøi chæ ñaïo cuoäc ñaùnh Toáng, khaùng Toáng löøng danh lòch söï Vieät-Nam.
Theo ÑVSKTT, Lyù kyû, Nhaân-toâng kyû thì:

"Nieân hieäu Hoäi-töôøng Ñaïi-khaùnh thöù 8 (DL.1117, Ñinh Daäu)...

...Tìm con trai trong toân thaát ñeå nuoâi trong cung. Xuoáng chieáu raèng: Traãm cai trò
muoân daân maø laâu khoâng coù hoaøng nam, ngoâi baùu cuûa thieân haï bieát truyeàn cho ai? Neân traãm
nuoâi con cuûa caùc haàu Suøng Hieàn, Thaønh Khaùnh, Thaønh Quaûng, Thaønh Chieâu, Thaønh Höng,
choïn ngöôøi gioûi laäp laøm thaùi töû. Baáy giôø con Suøng Hieàn haàu laø Döông Hoaùn, lanh lôïi, vua
raát yeâu, beøn laäp laøm Thaùi-töû".

Vaäy thì Lyù Döông Coân laø con nuoâi cuûa vua Lyù Nhaân-toâng, chöù khoâng phaûi con ñeû.
Con nuoâi thöù ba, thì laø con cuûa Thaønh Quaûng haàu. Lyù Döông Coân, ñöôïc phong töôùc Kieán
Haûi vöông.

Giaùo-sö Phieán Hoaèng Cô döïa theo Tinh-thieän Lyù thò toäc phaû vaø boä Cao-ly söû, oâng
coâng boá:

«Haäu ñueä ñôøi thöù saùu cuûa Lyù Döông Coân laø Lyù Nghóa Maãn (Lee Unimin) trôû thaønh
nhaân vaät kieät hieät trong lòch söû. Baáy giôø Cao-ly ñang ôû döôùi trieàu ñaïi vua Nghò-toâng (Ui-
jiong 1146-1170). Nhaø vua raát suûng aùi Lyù Nghóa Maãn, phong cho chöùc Bieät-tröôûng. Nöôùc
Cao-ly trong thôøi gian naøy, phaûi choáng traû vôùi cuoäc xaâm laêng cuûa Khieát-ñan töùc Ñaïi-lieâu,
neân caùc voõ töôùng naém haàu heát quyeàn haønh. Naêm 1170 töôùng Trònh Troïng Phu (Jeong Jung-
bu) chöôûng moân moät voõ phaùi, ñaûo chính vua Nghò-toâng laäp vua Minh-toâng (Mycong 1170-
1179). Troïng Phu bò caùc voõ phaùi, voõ töôùng noåi leân choáng ñoái. Lyù Nghóa Maãn laø ngöôøi phuï
taù ñaéc löïc cho Trònh Troïng Phu, ñem quaân deïp caùc cuoäc noåi daäy. OÂng ñöôïc thaêng chöùc
Trung-lang töôùng, roài daàn daàn thaêng Töôùng-quaân, Ñaïi-töôùng quaân (1173), Thöôïng-töôùng
quaân (1174), cuoái cuøng laø Taây Baéc boä binh maõ söù (1178) (Töùc Tö-leänh quaân löïc mieàn Baéc
Cao-ly). Naêm 1179, moät voõ quan khaùc laø Khaùnh Ñaïi Thaêng (Kyung Dae-Seung) laøm cuoäc
chính bieán, gieát cheát Trònh Troïng Phu, leân naém quyeàn. Baáy giôø Lyù Nghóa Maãn giöõ chöùc
Hình-boä thöôïng thö (1181) (Boä tröôûng Tö-phaùp). Vì oâng thuoäc phe Trònh Troïng Phu, neân bò
nghi ngôø, cheøn eùp. OÂng caùo quan veà höu.

Sau khi Khaùnh Ñaïi Thaêng cheát, vua Minh-toâng môøi Lyù Nghóa Maãn vaøo beä kieán,
ñöôïc trao chöùc Tö-khoâng, Taû-boäc xaï, Ñoàng-trung thö moân haï bình chöông söï töùc Teå-töôùng
trong 14 naêm (1183-1196).

Naêm 1196, moät phe voõ töôùng do Thoâi Chung Hieáu (Cho Chung Heon) caàm ñaàu laøm
cuoäc ñaûo chính, gieát Lyù Nghóa Maãn. Ba con oâng laø Lyù Chính Thuaàn, Lyù Chí Vinh, Lyù Chí
Quang ñeàu laø töôùng caàm quaân, cuõng bò gieát cheát. Quaân phieán loaïn chæ tha cho ngöôøi con
gaùi oâng laø Lyù Hieàn Baät. Gioøng hoï Lyù Tinh-thieän töôûng ñaâu tuyeät töï. Nhöng may maén thay,
gioøng hoï naøy coøn keá tuïc laø nhôø ngöôøi anh Lyù Nghóa Maãn vaø caùc con khoâng bò haïi.

10
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Phoái hôïp chính söû vôùi gia phaû, giaùo sö Phieán Hoaèng Cô keát luaän raèng: Gioøng hoï Lyù
taïi Tinh-thieän thuoäc ñaïo Giang-nguyeân, phía Ñoâng Nam Ñaïi-haøn ngaøy nay laø con cuûa
hoaøng töû Lyù Döông Coân thuoäc trieàu Lyù, Vieät-Nam (1010-1225). Lyù Döông Coân boû queâ
höông ra ñi vì söï ñe doïa cuûa nöôùc Kim ñoái vôùi Toáng, naêm 1115. Tôùi naêm 1127 thì Baéc Toáng
bò dieät ».

Qua cuoäc nghieân cöùu cuûa Phieán Hoaèng Cô, toâi thaáy coù ñoâi chuùt nghi vaán:

Moät laø, vua Lyù Nhaân-toâng nhaän con nuoâi naêm 1117. Vua Thaàn-toâng sinh naêm
1116, vaäy thì Lyù Döông Coân chæ coù theå sinh naêm 1116 hay 1117 maø thoâi. Naêm Lyù Döông
Coân rôøi Ñaïi-Vieät ra ñi laø naêm 1150. Baáy giôø oâng môùi 32-33 tuoåi. Theá nhöng gia phaû Lyù
Tinh-thieän noùi raèng naêm 1170 Lyù Nghóa Maãn, haäu dueä ñôøi thöù saùu cuûa Lyù Döông Coân,
ñöôïc vua Nghò-toâng phong cho chöùc Bieät-tröôûng. Ñaây laø ñieàu voâ lyù. Bôûi naêm ñoù chính Lyù
Döông Coân coù coøn taïi theá thì oâng môùi coù 54 tuoåi, laøm sao oâng ñaõ coù chaùu 6 ñôøi? Toâi thì toâi
cho raèng Lyù Nghóa Maãn laø con Lyù Döông Coân. Coøn haäu dueä ñôøi thöù saùu laø keå töø vua Lyù
Thaùi-toå:

1. Lyù Thaùi-toå.
2. Lyù Thaùi-toâng.
3. Lyù Thaùnh-toâng.
4. Lyù Nhaân-toâng.
5. Kieán Haûi vöông Lyù Döông Coân.
6. Lyù Nghóa Maãn.

Hai laø, trong gia phaû Lyù Tinh-thieän noùi raèng, Lyù Döông Coân rôøi queâ höông ra ñi vì
quoác naïn. Giaùo-sö Phieán Hoaèng Cô cho raèng vì söï ñe doïa cuûa Kim. Coù leõ khi giaûi ñoaùn
vieäc ra ñi cuûa Lyù Döông Coân, oâng ñaõ bò aûnh höôûng bôûi söû Cao-ly. Vì hoài aáy, nöôùc Kim
ñang töø moät boä laïc Nöõ-chaân, noåi leân dieät nöôùc Lieâu, roài ñem quaân ñaùnh Toáng. Sau ñoù, hoï
baét vua Toáng mang veà Baéc. Nhöng con chaùu nhaø Toáng laïi taùi laäp trieàu Nam-Toáng. Khoaûng
caùch Kim vôùi Ñaïi-Vieät coøn moät nöôùc Toáng quaù roäng, quaù xa. Duø Kim huøng maïnh cuõng
khoâng aûnh höôûng gì tôí Ñaïi-Vieät khieán Lyù Döông Coân phaûi boû nöôùc troán ñi. Nhaát laø giai
ñoaïn 1161 ñeán 1174, baáy giôø binh löïc Ñaïi-Vieät ñang maïnh, muoán höôùng leân Baéc taùi chieám
laïi Quaûng Ñoâng, Quaûng Taây! (xin ñoïc Anh-huøng Ñoâng-A döïng côø Bình-Moâng cuûa Traàn Ñaïi
Syõ, hoài 4 vaø hoài 16-17-18).

Laàn laïi trang söû Ñaïi-Vieät thôøi ñoù: Vua Thaàn-toâng ñöôïc vua Nhaân-toâng ñem vaøo
cung nuoâi cuøng 4 ngöôøi anh em hoï. Nhöng ngaøi ñöôïc laäp laøm Thaùi-töû, roài leân ngoâi vua.
Theo Hoäi-ñieån söï leä trieàu Lyù thì nhöõng chöùc nhö:

Thaùi-uùy, töông ñöông vôùi ngaøy nay laø Toång Tö-leänh quaân ñoäi.

Toång-lónh Thieân-töû binh, töông ñöông vôùi ngaøy nay laø Tö-leänh luïc quaân.

Ñaïi Ñoâ-ñoác Thuûy quaân, töông ñöông vôùi ngaøy nay laø Tö-leänh thuûy quaân.

11
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Caùc chöùc naøy luoân trao cho caùc hoaøng ñeä. Vì vaäy trong 5 con nuoâi cuûa vua Lyù
Nhaân-toâng, thì Thaùi-töû Döông Hoaùn ñöôc truyeàn ngoâi, coøn 4 con nuoâi khaùc, laø con cuûa caùc
haàu Thaønh Khaùnh, Thaønh Quaûng, Thaønh Chieâu, Thaønh Höng aét ñöôïc phong vaøo caùc chöùc
treân. Con cuûa Thaønh Quaûng haàu laø Lyù Döông Coân ñöôïc phong töôùc Kieán Haûi vöông, lónh
chöùc Ñaïi Ñoâ-ñoác Thuûy-quaân. Khi vua Thaàn-toâng baêng (1138), Thaùi-töû Thieân-toä môùi coù 2
tuoåi, trieàu thaàn muoán toân hoaøng ñeä Lyù Döông Coân leân ngoâi vua, vì oâng laø ngöôøi thoâng
minh, taøi trí, ñang laø Ñaïi Ñoâ-ñoác, ôû tuoåi 22. Nhöng roài meï cuûa Thaùi-töû Thieân-toä laø Caûm
Thaùnh hoaøng haäu ñaõ duøng vaøng baïc ñuùt loùt cho caùc quan, baø laïi ñöôïc tình nhaân Ñoã Anh Vuõ
laø em cuûa Chieâu Hieáu thaùi haäu, (meï vua Thaàn-toâng) heát söùc uûng hoä. Thieân-toä leân ngoâi vua, sau
laø vua Anh-toâng.

Dó nhieân vua Anh-toâng leân ngoâi, khi coøn beá ngöûa, thì meï laø Caûm Thaùnh thaùi haäu
thính chính, noùi khaùc ñi laø laøm vua. Baø phaûi dieät heát nhöõng maàm moáng coù theå nguy hieåm
cho con baø. Baø cuøng Ñoã Anh Vuõ vu caùo, gieát heát caùc em nuoâi cuûa vua Thaàn-toâng laø con
cuûa caùc haàu em vua Nhaân-toâng. Toaøn gia caùc haàu, töø theâ thieáp, con, chaùu, thaân binh, noâ
boäc ñeàu bò gieát saïch. Rieâng Lyù Döông Coân ñoùng quaân ôû Ñoàn-sôn, ñöôïc maät baùo. OÂng ñem
heát gia thuoäc, xuoáng chieán thuyeàn, boû queâ höông ra ñi, roài taùp vaøo Cao-ly.

Toâi keát luaän :

Duø Lyù Nghóa Maãn laø chaùu 6 ñôøi cuûa Kieán Haûi vöông Lyù Döông Coân hay laø chaùu 6
ñôøi vua Lyù Thaùi-toå, thì ta vaãn keát luaän raèng : Naêm 1150, Kieán Haûi vöông Lyù Döông Coân,
lónh chöùc Ñaïi Ñoâ-ñoác ñaõ cuøng toâng toäc duøng thuyeàn tî naïn taïi Cao-ly. Ñôøi sau coù nhaân vaät
kieät hieät laø Lyù Nghóa Maãn, ñoùng moät vai troø troïng yeáu trong lòch söû Cao-ly. Gioøng hoï Lyù
naøy, nay vaãn coøn truyeàn töû löu toân taïi Ñaïi-haøn.

12
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Doøng thöù nhì,

Haäu dueä cuûa Kieán-bình vöông Lyù Long Töôøng, coøn goïi laø Lyù Hoa-
sôn.
Gioøng hoï Lyù thöù nhì tôùi Ñaïi-haøn sau gioøng hoï Lyù Tinh-thieän 76 naêm, laø haäu dueä
cuûa Kieán Bình vöông Lyù Long Töôøng, con thöù 7 cuûa vua Lyù Anh-toâng. Maø toâi ñaõ trình baày
ôû treân.

TheoTraàn-toäc vaïn theá ngoïc phaû, cuûa chi boán, thuoäc gioøng doõi Chieâu-quoác vöông
Traàn Ích Taéc, ñeå taïi nhaø töø ôû thò xaõ Laõnh-thuûy, huyeän Chieâu-döông, tænh Hoà Nam, Trung-
quoác ; phaàn cheùp veà Ninh-toå hoaøng ñeá Traàn Lyù. Coù ñoaïn noùi veà caùc con vua Lyù Anh-toâng,
nguyeân vaên nhö sau :

Vua coù baåy hoaøng töû.

Hoaøng tröôûng töû Long Xöôûng do Chieâu Linh hoaøng haäu sinh vaøo nieân hieäu Ñaïi
Ñònh thöù 12 (DL.1151, Taân-Muøi). Ñöôïc phong töôùc Hieån Trung vöông, laäp laøm Thaùi-töû.
Nieân hieäu Thieân-caûm Chí-baûo nguyeân nhieân (DL.1174, Giaùp-Ngoï) bò giaùng xuoáng laøm con
uùt, töôùc Baûo Quoác vöông. Nieân hieäu Trinh Phuø thöù saùu (DL.1181, Taân-Söûu) laøm phaûn, bò haï
nguïc, roài bò Ñoã An Di gieát caû nhaø, thoï 31 tuoåi.

Hoaøng-töû thöù nhì Long Minh do Thaàn-phi Buøi Chieâu Döông sinh vaøo nieân hieäu Ñaïi
Ñònh thöù 11 (DL. 1152, Nhaâm-Thaân). Töôùc phong Kieåm-hieäu Thaùi-sö, Thöôïng-truï quoác,
Khai-phuû nghò ñoàng tam tö, Trung-vuõ quaân tieát ñoä söù, lónh Ñaïi ñoâ-ñoác, Kieán Ninh vöông. Bò
gieát nieân hieäu Thieân-caûm Chí-baûo thöù nhì (DL.1175.). Thoï 24 tuoåi.

Hoaøng-töû thöù ba Long Ñöùc, cuõng do Buøi Thaàn-phi sinh nieân hieäu Ñaïi Ñònh thöù 12
(DL.1153, Quyù-Daäu) ra. Chöùc töôùc phong nhö sau : Dao-thuï Thaùi-baûo, Khu-maät vieän söù,
Thöôïng-thö taû boäc xaï, Phuï-quoác thöôïng töôùng quaân, Long-thaønh tieát ñoä söù, Kieán An vöông.
Bò gieát nieân hieäu Thieân-caûm Chí-baûo thöù nhì (1175), thoï 23 tuoåi.

Hoaøng-töû thöù tö Long Hoøa do Quyù-phi Hoaøng Ngaân Hoa sinh nieân hieäu Ñaïi Ñònh
thöù 11 (DL.1152, Nhaâm-Thaân). Chöùc töôùc phong nhö sau : Ñaëc tieán Thieáu-sö, Khu-maät vieän
söù, Thöôïng-thö taû thöøa, Traán Nam tieát ñoä söù, Thöôïng-thö leänh, Taû kim ngoâ thöôïng töôùng,
Toång-lónh Thieân-töû binh, Kieán Tónh vöông. Bò gieát nieân hieäu Thieân-caûm Chí-baûo thöù nhì
(1175) thoï 24 tuoåi.

Hoaøng-töû thöù naêm Long Ích, do Ñöùc-phi Ñoã Kim Haèng sinh nieân hieäu Chính-long
Baûo-öùng thöù 5 (DL.1167, Ñinh-Hôïi). Chöùc töôùc phong nhö sau : Dao-thuï Thaùi-phoù, traán
Nam tieát ñoä söù, Thöôïng-thö taû thöøa, Kieán Khang vöông. Hoaêng nieân hieäu Kieán-gia thöù 2
(DL.1212 Nhaâm-Thaân), thoï 46 tuoåi.

Hoaøng-töû thöù saùu Long Traùt, do Thuïc-phi Ñoã Thuïy Chaâu sinh nieân hieäu Chính-long
Baûo-öùng thöù 11 (DL.1172, Nhaâm-Thìn), thaùng 5, ngaøy 25, nieân hieäu Thieân-caûm Chí-baûo
nguyeân nieân ñöôïc laäp laøm Thaùi-töû. Naêm thöù nhì ñöôïc truyeàn ngoâi töùc vua Lyù Cao-toâng.

13
 Yeân-töû cö-só Traàn Ñaïi-Syõ

Baêng nieân hieäu Trò-bình Long-öùng thöù 6 (DL.1210, Canh-Ngoï), ngaøy 28 thaùng 10, thoï 38
tuoåi.

Hoaøng-töû thöù baûy Long Töôøng do Hieàn-phi Leâ Myõ Nga, sinh vaøo nieân hieäu Chính-
long Baûo-öùng thöù 12 (DL.1174, Giaùp-Ngoï). Ñöùc Thaùi-toâng nhaø ta (töùc Traàn Caûnh) phong
chöùc töôùc phong nhö sau : Thaùi-sö Thöông-truï quoác, Khai-phuû nghò ñoàng tam tö, Thöôïng-
thö taû boäc xaï, lónh ñaïi ñoâ ñoác, töôùc Kieán Bình vöông. Nieân hieäu Kieán-trung thöù nhì ñôøi ñöùc
Thaùi-toâng nhaø ta (töùc Traàn Caûnh), thaùng taùm, ngaøy raèm, vöông cuøng gia thuoäc hôn 6 ngaøn
ngöôøi boân xuaát.

14