Professional Documents
Culture Documents
1. Định nghĩa :
Giả sử K là một khoảng , một đoạn hoặc một nửa khoảng . Hàm số f xác định trên K được gọi là
Đồng biến trên K nếu với mọi x 1, x 2 K , x 1 x 2 f x 1 f x 2 ;
Nghịch biến trên K nếu với mọi x 1, x 2 K , x 1 x 2 f x f x .
1 2
Nếu f ' x 0 với mọi x I thì hàm số f không đổi trên khoảng I .
Chú ý :
Nếu hàm số f liên tục trên a;b và có đạo hàm f ' x 0 trên khoảng a;b thì hàm số f đồng biến
trên a;b .
Nếu hàm số f liên tục trên a;b và có đạo hàm f ' x 0 trên khoảng a;b thì hàm số f nghịch
biến trên a;b .
5
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
BÀI TOÁN GIÁO KHOA
Ví dụ 1: Xét chiều biến thiên của các hàm số :
1 3
c) f x x 3 3x 2 3x 2
a) f x
3
x 3x 2 8x 2
1 3 1 2
x 2 2x
d) f x x x 2x 2
b) f x
x 1
3 2
Giải :
1 3
a) f x 3
x 3x 2 8x 2
Hàm số đã cho xác định trên .
Ta có f ' x x 2 6x 8
f ' x 0 x 2, x 4
Chiều biến thiên của hàm số được nêu trong bảng sau :
x 2 4
f' x 0 0
f x
Vậy hàm số đồng biến trên mỗi khoảng ;2 và 4; , nghịch biến trên khoảng 2; 4
x 2 2x
b) f x
x 1
Hàm số đã cho xác định trên tập hợp \ 1 .
2
x 1 1 0, x 1
x 2 2x 2
Ta có f ' x 2 2
x 1 x 1
Chiều biến thiên của hàm số được nêu trong bảng sau :
x 1
f' x
f x
Vậy hàm số đồng biến trên mỗi khoảng ;1 và 1;
6
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
c) f x x 3 3x 2 3x 2
Hàm số đã cho xác định trên .
2
Ta có f ' x 3x 2 6x 3 3 x 1
f ' x 0 x 1 và f ' x 0 với mọi x 1
Vì hàm số đồng biến trên mỗi nửa khoảng ; 1 và 1; nên hàm số đồng biến trên .
x 1
f' x 0
f x
1
Vì hàm số đồng biến trên mỗi nửa khoảng ; 1 và 1; nên hàm số đồng biến trên .
1 1
d ) f x x 3 x 2 2x 2 Tương tự bài a )
3 2
a ) f x 2x 3 3x 2 1 4 2
c) f x x 3 6x 2 9x
3 3
b) f x x 4 2
2x 5
d) f x 2x x 2
Giải :
a ) f x 2x 3 3x 2 1
Hàm số đã cho xác định trên .
Ta có f ' x 6x 2 6x
f ' x 0, x ; 1 , 0; f x đồng biến trên mỗi khoảng ; 1 và 0; .
f ' x 0, x 1; 0 f x nghịch biến trên khoảng 1; 0 .
Ngoài ra : Học sinh có thể giải f ' x 0 , tìm ra hai nghiệm x 1, x 0 , kẻ bảng biến thiên rồi kết
luận.
b) f x x 4 2x 2 5
Hàm số đã cho xác định trên .
7
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
Ta có f ' x 4x 3 4x
f ' x 0, x 1; 0 , 1; f x đồng biến trên mỗi khoảng 1; 0 và 1; .
f ' x 0, x ; 1 , 0;1 f x nghịch biến trên mỗi khoảng ; 1 và 0;1 .
Ngoài ra : Học sinh có thể giải f ' x 0 , tìm ra hai nghiệm x 1, x 0, x 1 , kẻ bảng biến thiên rồi
kết luận.
4 2
c) f x x 3 6x 2 9x
3 3
Hàm số đã cho xác định trên .
2
Ta có f ' x 4x 2 12x 9 2x 3
3 3
f' x 0x
2
và f ' x 0 với mọi x
2
3 3
Vì hàm số nghịch biến trên mỗi nửa khoảng ; và ; nên hàm số nghịch biến trên .
2 2
d ) f x 2x x 2
Hàm số đã cho xác định trên 0;2 .
1x
Ta có f ' x , x 0;2
2x x 2
f ' x 0, x 0;1 f x đồng biến trên khoảng 0;1 ;
f ' x 0, x 1;2 f x nghịch biến trên khoảng 1;2 .
Ví dụ 3:
Chứng minh rằng hàm số f x 4 x 2 nghịch biến trên đoạn 0;2
Giải :
x
Dễ thấy hàm số đã cho liên tục trên đoạn 0;2 và có đạo hàm f ' x 0 với mọi
4 x2
x 0;2 . Do đó hàm số nghịch biến trên đoạn 0;2 .
Ví dụ 4:
8
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
1. Chứng minh rằng hàm số f x x 3 x cos x 4 đồng biến trên .
Giải :
1.
Hàm số đã cho xác định trên .
Ta có f ' x 3x 2 1 sin x
Vì 3x 2 0, x
1 sin x 0, x nên f ' x 0, x . Do đó hàm số đồng biến trên .
2 .
Hàm số đã cho xác định trên .
Ta có f ' x 2 sin 2x 1 0, x và f ' x 0 sin 2x 1 x
4
k , k
Hàm số nghịch biến trên mỗi đoạn k ; k 1 , k . Do đó hàm số nghịch biến trên
4 4
.
Ví dụ 5:
Tìm khoảng đơn điệu của hàm số f x sin x trên khoảng 0;2 .
Giải :
Hàm số đã cho xác định trên khoảng 0;2 và có đạo hàm f ' x cos x , x 0;2 .
3
f ' x 0, x 0;2 x 2
,x
2
Chiều biến thiên của hàm số được nêu trong bảng sau :
3
x 0 2
2 2
f' x 0 0
f x 1 0
0 1
3 3
Hàm số đồng biến trên mỗi khoảng 0; và ;2 , nghịch biến trên khoảng ; .
2 2 2 2
Ví dụ 6:
9
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
Chứng minh rằng : sin x t a n x 2x , x 0; .
2
Giải :
Xét hàm số f x sin x t a n x 2x liên tục trên nửa khoảng 0; .Ta có :
2
1 1
f ' x cos x
cos2 x
2 cos 2
x
cos2 x
2 0, x
0; f x là hàm số đồng biến trên
2
0; và f x f 0 , x 0; hay sin x t a n x 2x , x 0; (đpcm).
2 2 2
Giải :
1. sin x x , x 0;
2
Xét hàm số f (x ) sin x x liên tục trên đoạn x 0;
2
Ta có: f '(x ) cos x 1 0 ,x 0; f (x ) là hàm nghịch biến trên đoạn 0; .
2 2
Suy ra f (x ) f (0) 0 sin x x x 0; (đpcm).
2
x3
2. sin x x ,x (0; )
3! 2
x3
Xét hàm số f (x ) sin x x liên tục trên nửa khoảng x 0; .
6 2
x2
Ta có: f '(x ) cos x 1 f "(x ) sin x x 0 x 0; (theo câu 1)
2 2
f '(x ) f '(0) 0 x 0; f (x ) f (0) 0 x 0;
2 2
x3
sin x x , x 0; (đpcm).
3! 2
10
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
x2 x 4
3. cos x 1 , x (0; )
2 24 2
x2 x 4
Xét hàm số g(x ) cos x 1 liên tục trên nửa khoảng x 0;
2 24 2
x3
Ta có: g '(x ) sin x x 0 x 0; (theo câu 2) g(x ) g (0) 0 x 0;
6 2 2
x2 x4
cos x 1 , x 0; (Đpcm).
2 24 2
3
sin x
4. cos x , x (0; )
x 2
x3
Theo kết quả câu 2, ta có: sin x x , x 0;
6 2
3 3
sin x x2 sin x x2 x2 x4 x6
1 1
1
x 6 x 6 2 12 216
3
sin x x2 x4 x4 x2
1 (1 )
x 2 24 24 9
3
x2 sin x x2 x4
Vì x 0; 1 0 1
2 9 x 2 24
x2 x4
Mặt khác, theo câu 3: 1 cos x ,x 0;
2 24 2
3
sin x
Suy ra cos x ,x 0; (đpcm).
x 2
Giải :
1 1
Xét hàm số f (x ) liênt ục trên nửa khoảng x 0; .
sin2 x x2 2
2 cos x 2 2(x 3 cos x sin 3 x )
Ta có: f '(x ) .
3 3 3 3
sin x x x sin x
3
sin x
Theo kết quả câu d của ví dụ7 , ta có: cos x ,x 0;
x 2
11
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
x 3 cos x sin 3 x 0 ,x 0; f '(x ) 0 ,x 0;
2 2
4
f (x ) f 1 , x 0;
2 2 2
1 1 4
Do vậy: 1 , x 0; (đpcm).
sin2 x x2 2 2
Ví dụ 9:
3
x 1
Với 0 x . Chứng minh rằng 22. sin x 2t a n x 2 2 .
2
Giải :
1
sin x t a n x
2. sin x ta n x 2 sin x ta n x 2
Ta có: 2 2 2. 2 .2 2.2
1 3x
sin x t a n x 1 3
Ta chứng minh: 2 2 22
t a n x x x [0; ) .
sin x
2 2 2
1 3x
Xét hàm số f x sin x t a n x
2 2
liên tục trên nửa khoảng 0 x .
2
1 3 2 cos3 x 3 cos2 x 1
Ta có: f , x cos x
2. cos2 x 2 2 cos2 x
(cos x 1)2 (2 cos x 1)
0 , x [0; ) .
2 cos x 2 2
1 3
f (x ) đồng biến trên [0; ) f (x ) f (0) 0 sin x tan x x x [0; ) (đpcm).
2 2 2 2
Giải :
Xét hàm số f (x ) x 4 x 1 liên tục trên .
1
Ta có f '(x ) 4x 3 1 và f '(x ) 0 x .
3
4
1
Vì f '(x ) đổi dấu từ âm sang dương khi x qua , do đó
3
4
1 1 1
min f (x ) f ( ) 1 0
3
4 43 4 3
4
Vậy f (x ) 0 , x .
Giải :
1. ex 1 x , x
Xét hàm số f (x ) e x x 1 liên tục trên .
Ta có: f '(x ) e x 1 f '(x ) 0 x 0
Lập bảng biến thiên, ta thấy f (x ) f (0) 0 x .
x2
2. e x 1 x , x 0
2
x2
Xét hàm số f (x ) e x 1 x liên tục trên nửa khoảng 0;
2
Ta có: f '(x ) e x 1 x 0 x (theo kết quả câu 1) f (x ) f (0) 0 x 0 đpcm.
Ví dụ 11:
Tìm tất cả các giá trị của a để : a x 1 x x 0 (1).
Giải :
13
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
Ví dụ 12:
1 2
1. Chứng minh rằng ln(1 x ) x x x 0 (4).
2
2. Tìm số thực a nhỏ nhất để BĐT sau đúng với x 0 ln(1 x ) x ax 2 (5).
Giải :
1 2
1. Chứng minh rằng ln(1 x ) x x x 0 (4).
2
1 2
Xét hàm số f (x ) ln(1 x ) x
2
x liên tục trên nửa khoảng 0; .
1 x2
Ta có f '(x ) 1 x 0, x 0
1x x 1
f (x ) f (0) 0 x 0 (4) đúng.
2. Tìm số thực a nhỏ nhất để BĐT sau đúng với x 0 ln(1 x ) x ax 2 (5).
Giả sử (5) đúng với x 0 (5) đúng với x 0
ln(1 x ) x
a x 0 (6).
2
x
ln(1 x ) x 1 1 1
Cho x 0 , ta có: a a .
x2 2 2 2
1 2
Khi đó: x x x ax 2 x 0 ,
2
1 2
Mà theo chứng minh ở câu 1 thì: ln(1 x ) x x x 0 , dẫn đến ln(1 x ) x ax 2 x 0 .
2
1
Vậy a là giá trị cần tìm.
2
1. Chứng minh rằng hàm số f x 1 x 2 nghịch biến trên đoạn 0;1 .
4
2. Chứng minh rằng hàm số f x x 3 2x 2 x 3 đồng biến trên .
3
3. Xét chiều biến thiên của các hàm số:
10 7 1
a ) f x 2x 5 5x 4 x 3
3 3
h) f x
x 1
2x
b) f x x 3 2x 2 x 1 i ) f x 3x 1
j) f x 4x x 2
14
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
4
k) f x x x
c) f x x
x
9 l) f x x x
d) f x x
x 2x
1
m) f x x 92
e) f x x 3 2x 2 4x 5
3
x 2 8x 9
f) f x
x 5
g) f x x 2 2x 3
4. Xét chiều biến thiên của các hàm số sau :
1 1 1 4
a) y e) y x x3 x 5
x x 2 2
x 1 3 3
b) y f ) y x 4 2x 3 x 2 6x 11
3 x 4 2
3x 4 5
c) y 2 g) y x x 3 8
x 1 5
7
d ) y x 2 2x 3 h ) y 9x 7 7x 6 x 5 12
5
5. Chứng minh rằng :
x 2
a ) Hàm số y đồng biến trên mỗi khoảng xác định của nó .
x 2
x 2 2x 3
b) Hàm số y nghịch biến trên mỗi khoảng xác định của nó .
x 1
6. Chứng minh rằng :
3x
a ) Hàm số y nghịch biến trên mỗi khoảng xác định của nó .
1 2x
2x 2 3x
b) Hàm số y đồng biến trên mỗi khoảng xác định của nó .
2x 1
c) Hàm số y x x 2 8 nghịch biến trên .
d ) Hàm số y x cos2 x đồng biến trên .
7. Chứng minh rằng :
a ) Hàm số y 2x x 2 nghịch biến trên đoạn 1;2
15
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
a ) Chứng minh hàm số đồng biến trên nửa khoảng 2;
b) Chứng minh rằng phương trình 2x 2 x 2 11 có nghiệm duy nhất .
Hướng dẫn :
x 5x 8
a) y '
0, x 2; . Do đó hàm số đồng biến trên nửa khoảng 2;
x 2
b) Hàm số xác định và liên tục trên nửa khoảng 2; , do đó cũng liên tục trên đoạn 2; 3 ,
y 2 11 y 3 nên theo định lý giá trị trung gian của hàm số liên tục, tồn tại số thực c 2; 3 sao
cho y c 11 . Số thực c 2; 3 là 1 nghiệm của phương trình đã cho và vì hàm số đồng biến trên nửa
y ' 0, x ; nên hàm số nghịch biến trên đoạn ;
3 3
b) Chứng minh rằng với mọi m 1;1 , phương trình sin2 x cos x m có nghiệm duy nhất thuộc
đoạn 0; .
5
x 0; ta có y 0 y y 1 y nên phương trình cho không có nghiệm m 1;1
3 3 4
5
x ; ta có y y y 1 y . Theo định lý về giá trị trung gian của hàm số
3 3 4
5
liên tục với m 1;1 1; , tồn tại một số thực c ; sao cho y c 0 . Số c là nghiệm
4
3
16
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
của phương trình sin2 x cos x m và vì hàm số nghịch biến trên đoạn ; nên trên đoạn này ,
3
phương trình có nghiệm duy nhất .
10. Cho hàm số f x 2 sin x tan x 3x
a ) Chứng minh rằng hàm số đồng biến trên nửa khoảng 0; .
2
b) Chứng minh rằng 2 sin x tan x 3x với mọi x 0; .
2
Hướng dẫn :
a ) Chứng minh rằng hàm số đồng biến trên nữa khoảng 0;
2
Hàm số f x 2 sin x tan x 3x liên tục trên nửa khoảng 0; và có đạo hàm
2
2
1 2 cos3 x 1 3 cos2 x
1 cos x 2 cos x 1
f ' x 2 cos x
cos2 x
3
cos2 x
cos2 x
0, x 0;
2
Do đó hàm số f x 2 sin x tan x 3x đồng biến trên nửa khoảng 0;
2
b) Chứng minh rằng 2 sin x tan x 3x với mọi x 0;
2
Hàm số f x 2 sin x tan x 3x đồng biến trên nửa khoảng 0; và
2
f x f 0 0, x 0; ; do đó 2 sin x tan x 3x 0 mọi x 0; hay
2 2
2 sin x tan x 3x với mọi x 0;
2
11.
a ) Chứng minh rằng tan x x với mọi x 0; .
2
x3
b) Chứng minh rằng tan x x với mọi x 0; .
3 2
Hướng dẫn :
a ) Chứng minh rằng hàm số f x tan x x đồng biến trên nửa khoảng 0; .
2
17
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
Hàm số f x tan x x liên tục trên nửa khoảng 0; và có đạo hàm
2
1
f' x 2
1 tan2 x 0, x 0; .
cos x 2
Do đó hàm số f x tan x x đồng biến trên nửa khoảng 0; và f x f 0 0, x 0;
2 2
hay tan x x .
x3
b) Chứng minh rằng tan x x với mọi x 0; .
3 2
x3
Xét hàm số g x tan x x
3
trên nửa khoảng 0; .
2
x3
Hàm số g x tan x x
3
liên tục trên nửa khoảng 0; và có đạo hàm
2
1
g' x 2
1 x 2 tan2 x x 2 tan x x tan x x 0, x 0; câu a )
cos x 2
x3
Do đó hàm số g x tan x x
3
đồng biến trên nửa khoảng 0; và
2
x3
g x g 0 0, x 0; hay tan x x
3
với mọi x 0; .
2 2
4
12. Cho hàm số f x x tan x với mọi x 0;
4
a ) Xét chiều biến thiên của hàm số trên đoạn 0; .
4
4
b) Từ đó suy ra rằng x tan x với mọi x 0; .
4
Hướng dẫn :
a ) Xét chiều biến thiên của hàm số trên đoạn 0; .
4
4
Hàm số f x x tan x liên trục trên đoạn 0; và có đạo hàm
4
4 1 4 4
f' x 2
tan2 x , x 0; ,
f ' x 0 tan x
cos x 4
4 4
Vì 0 1 tan nên tồn tại một số duy nhất c 0; sao cho tanc
4 4
f ' x 0, x 0; c hàm số f x đồng biến trên đoạn x 0; c
18
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
f ' x 0, x c; hàm số f x nghịch biến trên đoạn x c;
4 4
4 4
b) Dễ thấy 0 f x f c ; x 0; x tan x 0 hay x tan x với mọi x 0; .
4 4
13. Chứng minh rằng các bất đẳng thức sau :
a ) sin x x với mọi x 0 , sin x x với mọi x 0
x2
b) cos x 1 với mọi x 0
2
x3 x3
c) sin x x với mọi x 0 , sin x x với mọi x 0
6 6
d ) sin x tan x 2x với mọi x 0;
2
Hướng dẫn :
a ) sin x x với mọi x 0 .
Hàm số f x x sin x liên tục trên nửa khoảng 0; và có đạo hàm
2
x
f ' x 1 cos x 2 sin2 0, x 0; . Do đó hàm số đồng biến trên nửa khoảng
2
0; và ta có
2 2
f x f 0 0, x 0; , tức là x sin x 0, x 0; hay x sin x , x 0; .
2 2 2
x2
b) cos x 1 với mọi x 0
2
x2
Hàm số f x cos x 1
2
liên tục trên nửa khoảng 0; và có đạo hàm f ' x x sin x 0
với mọi x 0 ( theo câu a ). Do đó hàm số f x đồng biến trên nửa khoảng 0; và ta có
x2
f x f 0 0, x 0 , tức là cos x 1
2
0, x 0
2
x x2
Với mọi x 0 , ta có cos x 1
2
0, x 0 hay cos x 1
2
0, x 0
2
x
Vậy cos x 1 với mọi x 0
2
x3
c) Hàm số f x x
6
sin x . Theo câu b thì f ' x 0, x 0 . Do đó hàm số nghịch biến trên .
Và
f x f 0 khi x 0
f x f 0 khi x 0
d ) sin x tan x 2x với mọi x 0;
2
19
Chuyên đề : Tính đơn điệu của hàm số Nguyễn Phú Khánh
Hàm số f x sin x tan x 2x liên tục trên nửa khoảng 0; và có đạo hàm
2
1 1
f ' x cos x 2
2 cos2 x 2
2 0, x 0; . Do đó hàm số đồng biến trên nửa
cos x cos x 2
khoảng 0; và ta có f x f 0 0, x 0;
2 2
14 Chứng minh rằng :
d ) 20082009 20092008
a ) 2sin x 2tan x 2x 1, x 0;
2 e)
a b
tan a tan b
a b
,0 a b
2 2
2 cos b cos a 2
b) 1 x cos2 x , x 0;
4 4
c) 5 tan 60 6 tan 50
15 Chứng minh rằng :
b a b b a a b a b
a) ln ,0 a b c) ab , a 0, b 0, a b
a a b ln a ln b 2
1 y x d ) lgx (x 1) lgx 1(x 2), x 1
lg lg 4
b) y x 1 y 1x x y x y
e) ,x y 0
0 x 1; 0 y 1, x y 2 ln x ln y
20