You are on page 1of 47

C©u hái «n tËp lÞch sö hµnh chÝnh

C©u 1: Tr×nh bµy nh÷ng c¬ së cña sù h×nh thµnh nÒn hµnh chÝnh ®Çu tiªn ë níc ta thêi ®¹i Hïng

V¬ng - An D¬ng V¬ng?

Tr¶ lêi:

Nhµ níc lµ mét ph¹m trï lÞch sö cña x· héi cã giai cÊp. §iÒu kiÖn quan träng sè mét ®Ó nhµ níc cã thÓ ra ®êi ®-

îc lµ trªn c¬ së s¶n xuÊt ph¸t triÓn dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ph©n ho¸ x· héi. Nhµ níc ra ®êi lµ s¶n phÈm tÊt yÕu

cña mét x· héi mµ m©u thuÉn kh«ng thÓ ®iÒu hoµ ®îc. §©y lµ mét quy luËt chung cña tÊt c¶ c¸c nhµ níc trªn

thÕ giíi, kh«ng lo¹i trõ bÊt cø mét quy luËt nµo c¶. Vµ nhµ níc V¨n Lang ra ®êi còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt

®ã.

C«ng x· n«ng th«n lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi xuÊt hiÖn phæ biÕn vµo giai ®o¹n tan r· cña chÕ ®é c«ng x·

nguyªn thuû vµ qu¸ ®é sang x· héi cã giai cÊp, lµ mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh nhµ níc.

-Thêi Hïng V¬ng søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®· g©y ra nhiÒu biÕn ®éng x· héi vµ ®a ®Õn t×nh tr¹ng ph©n ho¸ x·

héi râ nÐt vµo giai ®o¹n v¨n ho¸ §«ng S¬n. Lóc nµy ®· cã kÎ giµu, ngêi nghÌo vµ t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng

®· in ®Ëm trong khu mé t¸ng hay truyÒn thuyÕt d©n gian vµ th tÞch cæ. Tuy nhiªn, nã vÉn cha thËt cao, cha

thËt s©u s¾c nhng nã ®· t¹o ra mét c¬ së x· héi cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh nhµ níc V¨n Lang.

-Nh©n tè thuû lîi vµ tù vÖ còng ®· ®ãng vai trß rÊt quan träng ®a ®Õn sù h×nh thµnh l·nh thæ chung vµ tæ

chøc nhµ níc ®Çu tiªn vµo thêi §«ng S¬n. Khi con ngêi tiÕn xuèng khai ph¸ vïng ®ång b»ng S«ng Hång vµ chän

th× uy tÝn vµ vai trß cña Thôc Ph¸n - ngêi thñ lÜnh kiÖt xuÊt cña liªn minh ngµy cµng ®îc n©ng cao. Kh¸ng

chiÕn th¾ng lîi, Thôc Ph¸n ®· thay Hïng V¬ng tù xng lµ An D¬ng V¬ng lËp ra níc ¢u L¹c.

Tªn níc ¢u L¹c bao gåm hai thµnh tè T©y ¢u (¢u ViÖt) vµ L¹c ViÖt, ph¶n ¸nh sù liªn kÕt cña hai nhãm ngêi L¹c

ViÖt vµ T©y ¢u. Níc ¢u L¹c lµ bíc kÕ tôc vµ ph¸t triÓn cao h¬n cña níc V¨n Lang vµ tªn mét ph¹m vi réng lín

h¬n. Tæ chøc bé m¸y nhµ níc vµ c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh thêi ¢u L¹c vÉn kh«ng cã g× thay ®æi so víi th¬× V¨n

Lang.

§øng ®Çu nhµ níc lµ Thôc Ph¸n An D¬ng V¬ng. Díi ®ã, trong triÒu vÉn cã l¹c hÇu gióp vua cai qu¶n ®Êt níc. ë

c¸c ®Þa ph¬ng (bé) vÉn do c¸c l¹c tíng ®øng ®Çu qu¶n lý. §¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp c¬ së vÉn lµ c«ng x· n«ng

th«n (kÎ, chiÒng, ch¹).

Trong thêi ®¹i dùng níc, ta cã nhiÒu thµnh tùu lín, trong ®ã cã 2 thµnh tùu c¬ b¶n nhÊt lµ t¹o ®îc mét nÒn v¨n

minh rùc rì - nÒn v¨n minh s«ng Hång vµ h×nh th¸i nhµ níc s¬ khai - nhµ níc V¨n Lang - ¢u L¹c. Nh÷ng thµnh

tùu nµy kh«ng chØ lµ b»ng chøng hïng hån x¸c nhËn thêi ®¹i Hïng V¬ng - An D¬ng V¬ng lµ nh÷ng thêi ®¹i cã

thËt mµ cßn minh chøng cho chóng ta thÊy r»ng ®Êt níc ViÖt Nam cã mét lÞch sö dùng níc sím, mét nÒn v¨n

minh l©u ®êi, t¹o ra nÒn t¶ng bÒn v÷ng cho toµn bé sù sinh tån vµ ph¸t triÓn cña quèc gia d©n téc ViÖt Nam.

Tõ ®ã ngêi ViÖt trªn c¬ së mét l·nh thæ chung, mét tiÕng nãi chung mét c¬ së kinh tÕ - x· héi g¾n bã trong

mét thÓ chÕ nhµ níc s¬ khai mét lèi sèng mang s¾c th¸i riªng biÓu thÞ trong mét nÒn v¨n minh, v¨n ho¸ chung,

®· tù kh¼ng ®Þnh sù tån t¹i cña m×nh nh mét quèc gia v¨n minh cã ®ñ ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng v÷ng vµng

tiÕn qua nhiÒu thêi kú ®en tèi nhÊt cña lÞch sö - thêi kú h¬n 1000 n¨m B¾c thuéc.

C©u 2: Tr×nh bµy kh¸i qu¸t vÒ c¬ cÊu nÒn hµnh chÝnh cña thêi ®¹i dùng níc ®Çu tiªn?

Tr¶ lêi:

Do s¶n xuÊt ph¸t triÓn, x· héi ph©n ho¸, nhu cÇu trÞ thñy vµ chèng giÆc ngo¹i x©m mµ c¸c bé l¹c ngêi ViÖt cæ

liªn minh víi nhau t¹o thµnh mét nhµ níc s¬ khai - Nhµ níc V¨n Lang.

1
§øng ®Çu nhµ níc lµ Hïng V¬ng ®ãng ®« ë Phong Ch©u. C¨n cø vµo c¸c di tÝch kh¶o cæ thêi Hïng V¬ng tõ

Phïng Nguyªn ®Õn §«ng S¬n ta thÊy kh«ng nh÷ng vÒ mÆt kh«ng gian cã sù më réng dÇn vµ tËp trung ë

nh÷ng ®ång b»ng ven c¸c con sèng lín cña B¾c Bé, B¾c Trung Bé mµ c¸c khu c tró thêng réng lín tõ hµng

ngh×n mÐt vu«ng cho ®Õn vµi v¹n mÕt vu«ng vµ tÇng v¨n ho¸ dÇy, nhÊt lµ giai ®o¹n §«ng S¬n, khu c tró ®îc

më réng h¬n, cã khu réng tíi 250.000 m2. Nh÷ng khu c tró réng lín ®ã lµ nh÷ng xãm lµng ®Þnh c trong ®ã cã

mét dßng hä chÝnh vµ cßn cã mét sè dßng hä kh¸c cïng sinh sèng. Nh÷ng xãm lµng ®ã dùa trªn c¬ së c«ng x·

n«ng th«n (chiÒng, ch¹, kÎ). Mét c«ng x· bao gåm mét sè gia ®×nh sèng trªn cïng mét khu vùc trong ®ã quan

hÖ huyÕt thèng vÉn ®îc b¶o tån trong c«ng x· bªn c¹nh quan hÖ ®Þa vùc (l¸ng giªng).

Níc V¨n Lang ®øng ®Çu lµ Hïng V¬ng, gióp viÖc lµ l¹c hÇu vµ l¹c tíng. C¶ níc chia thµnh 15 bé (vèn lµ 15 bé

l¹c). §øng ®Çu mçi bé l¹c lµ l¹c tíng hay cßn gäi lµ Phô ®¹o, bé tíng. Nh vËy “bé” mét mÆt thÓ hiÖn sù ph©n

chia c d©n theo sù ¸p ®Æt cña “nhµ níc”, mÆt kh¸c thÓ hiÖn ®ã lµ ®¬n vÞ tu c tù ph¸t nguyªn thuû, hay nãi

c¸ch kh¸c, ®¬n vÞ “bé” mang tÝnh nöa vêi: “vïng - bé l¹c” hoÆc “thÞ téc, bé l¹c - ®¬n vÞ hµnh chÝnh”.

Díi bé l¹c lµ c¸c c«ng x· n«ng th«n, bÊy giê cã tªn lµ kÎ, chiÒng, ch¹. §øng ®Çu kÎ, chiÒng, ch¹ lµ c¸c bå chÝnh

(giµ lµng) bªn c¹nh bå chÝnh cã lÏ cßn cã mét nhãm ngêi h×nh thµnh mét tæ chøc cã chøc n¨ng nh mét héi

®ång c«ng x· ®Ó tham gia ®iÒu hµnh c«ng viÖc cña kÎ, chiÒng, ch¹.

Cã thÓ s¬ ®å ho¸ c¬ cÊu hµnh chÝnh thêi Hïng V¬ng nh sau:

*Vua Hïng:

+L¹c HÇu.

+L¹c Tíng.

*Vua Hïng:

+15 bé.

+Bé.

+Bé: kØ, kÎ.

+Bé: ChiÒng, ch¹, ... ®øng ®Çu lµ bè chÝnh.

#15 bé nh sau:

-V¨n Lang (B¹ch H¹c - ViÖt Tr×)

-Ch©u Diªn (S¬n T©y - Hµ T©y)

-Phóc Léc (S¬n T©y - Hµ T©y)

-TÇn Hng (Hng Ho¸ -

-Vò §Þnh (Th¸i Nguyªn - Cao B»ng)

-Vò Ninh (B¾c Ninh)

-Lôc H¶i (L¹ng S¬n)

-Ninh H¶i (Hng Yªn - H¶i D¬ng - Qu¶ng Ninh)

-D¬ng TuyÒn (H¶i D¬ng)

-Giao ChØ (Hµ Néi - Hng Yªn - Nam §Þnh - Ninh B×nh - Hµ Nam)

-Cöu Ch©n (Thanh Ho¸)

-Hoµi Hoan (NghÖ An)

-Cöu §øc (Hµ TÜnh)

-ViÖt Thêng (Qu¶ng B×nh - Qu¶ng TrÞ)

-B×nh V¨n

2
Lùc lîng vò trang thêi kú nµy lµ d©n binh.

#§Õn thêi ¢u L¹c, c¬ cÊu hµnh chÝnh còng khng cã g× thay ®æi so víi thêi kú tríc, song thÓ chÕ nhµ níc hiÖn

h×nh râ nÐt, quyÒn uy cña vua ®îc t¨ng cêng.

-Trong triÒu An D¬ng V¬ng, gióp viÖc cho vua vÉn cã l¹c hÇu. L¹c hÇu lµ tíng v¨n, cã thÓ ®ång thêi lµ tíng vâ

chØ huy qu©n ®éi trÊn ¸p c¸c ®Þa ph¬ng kh«ng chÞu thuÇn phôc. L¹c hÇu thay mÆt vua gi¶i quyÕt c«ng viÖc

trong níc.

-L¹c tíng ®øng ®Çu c¸c bé, cai qu¶n mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng. l¹c tíng ph¶i thu nép cèng phÈm cho

nhµ vua, thêng xuyªn truyÒn mÖnh lÖnh tõ trªn cuèng. Khi cã chiÕn tranh, L¹c tíng lµ thñ lÜnh qu©n sù ®Þa

phu¬ng vµ chÞu sù ®iÒu ®éng cña vua.

-Bå chÝnh lµ ngêi ®øng ®Çu c«ng x· n«ng th«n.

Lùc lîng vò trang ®· cã qu©n ®éi thêng trùc.

Cã thÓ ph¸c ho¹ qu¸ tr×nh vµ con ®êng h×nh thµnh, tæ chøc bé m¸y nhµ níc V¨n Lang - ¢u L¹c nh sau:

+Thñ tÜnh ( liªn minh bé l¹c ) --> V¬ng : Hïng V¬ng, An D¬ng V¬ng ( V¨n Lang, ©u L¹c ).

+Tï Trëng ( Bé L¹c ) --> L¹c Tíng ( Bé ).

+Téc Trëng ( C«ng x· thÞ téc ) --> Bè chÝnh ( C«ng x· n«ng th«n ).

C©u 3+7:

3.Tr×nh bµy ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lý?

7.§Æc trng c¬ b¶n cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lý? Vai trß cña Lý C«ng UÈn?

Tr¶ lêi:

N¨m 1009 Lý C«ng UÈn lªn ng«i vua dêi ®« tõ Hoa L vÒ thµnh §¹i La (1010). Khi dêi ®« th× trêi quang, ®Ñp,

thÊy h×nh con rång bay lªn, Lý C«ng UÈn ®åi thµnh §¹i La thµnh Th¨ng Long. ViÖc dêi ®« ®· ch÷ng tá mét tÇm

nh×n s©u réng cña «ng trong viÖc x©y dùng mét sù nghiÖp l©u dµi, ph¶n ¶nh thÕ ®i lªn cña v ¬ng triÒu vµ

®Êt níc.

-Hµnh chÝnh triÒu Lý næi bËt lµ c«ng viÖc x©y dùng kinh ®« Th¨ng Long. Thµnh Th¨ng Long cã vßng luü ®Êt

La Thµnh bao bäc, n¬ng vµo thÕ tù nhiªn (hÖ thèng s«ng T« LÞch). Thµnh më ra 4 cöa: Têng Phï (§«ng), Qu¶ng

Phóc (T©y), §¹i Hng (Nam) vµ DiÖu §øc (B¾c), cã hµo bao quanh. Bªn trong cã hÖ thèng cung ®iÖn: cµn

Nguyªn, TËp HiÒn, Gi¶ng Vâ, Long Tr× (cã ®Æt lÇu chu«ng ë thÒm ®iÖn nµy ®Ó xÐt xö nçi oan øc cña d©n),

cïng c¸c cung Thuý Hoa, Long Thôy. S¸t víi hoµng thµnh vÒ phÝa ®«ng lµ khu chî phè d©n gian, gåm 61 phêng,

quang c¶nh nhén nhÞp ngµy ®ªm, hÖ thèng s«ng kªnh (NhÞ Hµ, T« LÞch) giao th«ng thuËn tiÖn.

-X©y dùng bé m¸y chÝnh quyÒn qu©n chñ tËp trung.

§Ó kh¼ng ®Þnh v¬ng quyÒn vµ ®Ò cao lßng tù t«n d©n téc, c¸c vua Lý ®· tiÕn hµnh x©y dùng mét bé m¸y

chÝnh quyÒn tËp trung theo ®óng m« h×nh nhµ Tèng (Trung Quèc). Tuy nhiªn, ®ã míi chØ lµ trªn danh ngh·i,

cßn trªn thùc tÕ, chøc n¨ng cña nã ®¬n gi¶n h¬n nhiÒu.

+ChÝnh quyÒn triÒu ®×nh: Trong triÒu ®×nh, ®¹i thÇn ®øng ®Çu 2 ban v¨n vâ lµ tÓ têng vµ c¸c ¸ tíng.

TÓ tíng gi÷ chøc Phô quèc th¸i phã víi danh hiÖu “B×nh ch¬ng qu©n quèc träng sù”. Cã ngêi l¹i mang thªm

chøc danh trong tam th¸i (th¸i s, phã, b¶o), trong tam thiÕu (s, phã, b¶o).

C¸c ¸ tíng th× gi÷ chøc t¶, høu tham tri chÝnh sù. Díi tÓ tíng vµ ¸ tíng lµ c¸c hµnh khiÓn ®îc gia thªm danh hiÖu

“NhËp néi hµnh khiÓn ®ång trung th m«n h¹ b×nh ch¬ng sù”. TÓ tíng, ¸ tíng, hµnh khiÓn lµ c¸c quan chøc n»m

trong c¬ quan gäi lµ “mËt viÖn” (bao gåm trung th s¶nh vµ m«n h¹ s¶nh).

3
Díi bé phËn trung khu lµ 6 bé, c¸c s¶nh viÖn. S¸ch lÞch sö triÒu hiÕn ch¬ng lo¹i chÝ (quyÓn II - tr.7) cã ghi: “Bªn

v¨n th× cã thîng th, t¶ h÷u tham tri, t¶ h÷u gi¸n nghÞ vµ trung th thÞ lang. Thuéc quan th× cã trung th thõa,

trung th x· nh©n (l¹i cã) bé thÞ lang, t¶ h÷u ty lang trung, thîng th s¶nh viÖn ngo¹i lang, ®«ng t©y ¸p m«n sø,

t¶ h÷u phóc t©m, néi thêng thÞ, phñ sÜ s, ®iÖn häc sÜ, hµn l©m häc sÜ, vÖ ®¹i phu, th gia c¸c ho¶, thøc trùc

lang, thõa tÝn lang”, “Vâ ban th× cã ®« thèng, nguyªn so¸i, tæng qu¶n, khu mËt sø, khu mËt t¶ h÷u sø, t¶ h÷u

kim ng«, thîng tíng mËt t¶ h÷u sø, t¶ h÷u kim ng«, thîng tíng, ®¹i tíng, ®« tíng, tíng qu©n c¸c vÖ, chØ huy sø,

vò vÖ h¶o dÇu”.

+ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng c¸c cÊp:

Võa míi lªn ng«i, Lý Th¸i Tæ chia l¹i c¸c khu vùc hµnh chÝnh trong níc, ®æi 10 ®¹o thêi §inh - Lª thµnh c¸c lé,

phñ.

Ch©u Cæ Ph¸p ... hé Lý ®æi thµnh phñ Thiªn §øc

Cè ®« Hoa L  phñ Trêng Yªn

TrÊn TriÒu D¬ng  Ch©u VÜnh An

Hoan Ch©u  Ch©u NghÖ An

¸i Ch©u  Phñ Thanh Ho¸

Trªn ®Þa bµn c¶ níc cã 24 phñ - lé. Díi phñ lµ huyÖn vµ díi huyÖn lµ h¬ng.

C¸ch gäi lé, phñ, ch©u kh«ng thèng nhÊt lµ do kiÓu thøc qu¶n lý vµ ... cña triÒu ®×nh ®èi víi tõng vïng d©n c

vµ ®Þa lý cã kh¸c nhau. ë ®ång b»ng S«ng Hång th× ®îc gäi lµ lé, phñ. ë miÒn nói th× gäi lµ ch©u hay ®¹o.

Vïng ®Êt xa kinh ®« nh Thanh Ho¸ vµ Nghª An th× lóc ®Çu gäi lµ ch©u, sau gäi lµ phñ, cßn gäi lµ trÊn, tr¹i 

thÓ hiÖn tÝnh chÊt tËp trung cña nhµ níc cha thËt triÖt ®Ó.

§øng ®Çu phñ, lé lµ tri phñ, ph¸n phñ (cã tµi liÖu ghi lµ th«ng ph¸n). Mçi phñ (lé, ch©u) bao gåm nhiÒu huyÖn.

Ngêi ®øng ®Çu ®¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp huyÖn (quËn) lµ huyÖn lÖnh. HuyÖn bao gåm nhiÒu h¬ng, ë kinh ®«

gäi lµ giai (nhai), miÒn nói gäi lµ s¸ch hay ®éng. Khi ®i xa, vua Lý thêng chän mét hoµng tö, th©n v¬ng ë l¹i

trÊn gi÷ tr«ng nom kinh thµnh, gäi lµ Lu thñ kinh sù.

ChÝnh quyÒn nhµ Lý lµ mét chÝnh quyÒn sïng PhËt, vµ th©n d©n. .. nhµ vua vµ quý tèc ®· theo ®¹o PhËt, ®Ò

cao t tëng tõ bi, b¸c ¸i. Trong triÒu, cã hÖ thèng t¨ng quan, mét sè ®ù«c phong lµ Quèc s. Vua quan cã mèi

quan hÖ gÇn gòi víi d©n chóng, thêng xuyªn ®îc tiÕp cËn d©n thêng trong c¸c dÞp lÔ héi. Khi cÇn thiÕt ngêi

d©n cã oan øc cã thÓ ®Õn ®iÖn Long Tr× ®¸nh chu«ng, xin ®îc trùc tiÕp gÆp vua. Lý Th¸nh T«ng tuyªn bè

“Yªu d©n nh yªu con”, thêng thi hµnh chÝnh s¸ch khoan dung khi xö kiÖn.

-Qu©n ®éi vµ ph¸p luËt:

Cã nhiÒu lo¹i qu©n, ë kinh thµnh cã CÊm qu©n (Thiªn tö qu©n) b¶o vÖ triÒu ®×nh, ë ®Þa ph¬ng cã lé qu©n

hay s¬ng qu©n, lÊy tõ c¸c hoµng nam (18 tuæi) ë c¸c lé, phñ. Trong lµng x· cßn cã d©n binh, h¬ng binh.

Qu©n ®éi nhµ Lý cã qu©n bé, qu©n thuû, kû luËt nghiªm minh, huÊn luyÖn chu ®¸o. Thi hµnh chÝnh s¸ch “ngu

binh n«ng” cho qu©n sÜ lu©n phiªn cµy ruéng dÉn ®Õn võa ®¶m b¶o s¶n xuÊt, võa ®¶m b¶o ®éng viªn

qu©n ®éi khi cÇn thiÕt.

§èi víi c¸c ch©u: Tï trëng, ch©u, phñ cã qu©n ®éi riªng khi cÇn thiÕt ®Òu huy ®éng hÕt. Ngoµi vò khÝ truyÒn

thèng nh gi¸o, m¸c ... cßn chÕ t¹o ra m¸y b¾n ®¸ dÉn ®Õn chÝnh s¸ch x©y dùng qu©n ®éi m¹nh mÏ cã kh¶

n¨ng b¶o vÖ nhµ níc trung ¬ng tËp quyÒn, b¶o vÖ ®Êt níc.

Nhµ Lý lµ v¬ng triÒu ViÖt Nam ®Çu tiªn ban hµnh luËt thµnh v¨n. N¨m 1024, Lý Th¸i T«ng sai quan san ®Þnh

luËt lÖ, biªn thµnh ®iÒu kho¶n, so¹n ra H×nh th gåm 3 quyÓn (sau ®ã ®· thÊt truyÒn) xuèng chiÕu ban hµnh

4
trong d©n gian. Qua c¸c ph¸p lÖnh, ta biÕt ®îc ph¸p luËt nhµ Lý ®· mang tÝnh chÊt ®¼ng cÊp phong kiÕn, b¶o

vÖ hoµng cung, trõng trÞ n¨ng t«i mu ph¶n, cho tÇng líp quý téc ®îc chuéc téi b»ng tiÒn. MÆt kh¸c ph¸p luËt

®êi Lý còng b¶o vÖ trËt tù x· héi, chèng hµ lµm thuÕ m¸ ruéng ®Êt, b¶o ®¶m søc kÐo b»ng c¸ch trõng ph¹t

nÆng téi trém tr©u, giÕt tr©u.

-X¸c lËp chñ quyÒn quèc gia d©n téc: Cã thÓ nãi r»ng ®Õn thêi Lý, ViÖt Nam d· lµ mét quèc gia d©n téc dùa

trªn mét ý thøc céng ®ång chung vÒ nguån gèc dßng gièng, lÞch sö vµ v¨n ho¸. N¨m 1054 Lý Th¸nh T«ng ®Æt

quèc hiÖu lµ §¹i ViÖt - nã tån t¹i m·i cho ®Õn ®Çu thÕ kû 19. N¨m 1175, nhµ Tèng chÝnh thøc c«ng nhËn chñ

quyÒn quèc gia cña §¹i ViÖt khi ®æi danh hiÖu s¾c phong tõ Giao ChØ quËn v¬ng thµnh S¬n Nam quèc v¬ng.

Quèc gia §¹i ViÖt ®· ®îc b¶o vÖ cñng cè qua c¸c cuéc kh¸ng chiÕn chèng Tèng (1075 - 1077) vµ më réng l·nh

thæ vÒ phÝa Nam qua c¸c cuéc chiÕn tranh víi Ch¨mpa (1069) s¸p nhËp c¸c ch©u §Þa Lý, Ma Linh, Bå ChÝnh

(Qu¶ng B×nh, b¾c Qu¶ng TrÞ ngµy nay). C¸c vua Lý thÓ hiÖn chÝnh s¸ch ..., ®a nhiÒu c«ng chóa g¶ cho c¸c

thæ tï miÒn nói ®Ó võa rµng buéc hä võa t¹o sù ñng hé hËu thuÉn.

-ChÕ ®é thi cö, ®µo t¹o quan chøc:

ChÕ ®é tuyÓn vµ cö vµo ng¹ch quan chøc ®îc quy ®Þnh rÊt chÆt chÏ: lÊy con ch¸u trong hoµng téc hä Lý con

c¸c quan l¹i, råi míi ®Õn d©n chóng.

§Æc trng cña chÕ ®é quan chøc nhµ Lý lµ cã thÓ mau ®îc chøc tíc VËy c¬ së t¹o ra hÖ thèng quan l¹i dèt n¸t,

tham «, tham nh÷ng, ®ôc khoÐt, quÊy nhiÔu nh©n d©n.

Phong chøc cho bªn ngo¹i cña vua (Hoµng hËu): An quèc phóc t«ng, Phóc quèc (t¶, h÷u).

+Vai trß cña Lý C«ng UÈn:

Lý C«ng UÈn lµ ngêi ch©u Cæ Ph¸p (Tõ S¬n - B¾c Ninh). Khi sinh ra ®· må c«i, lµm con nu«i cña nhµ s Lý Kh¸nh

V¨n, sau ®ã ®Õn häc ë chïa Lôc Tæ cña s V¹n H¹nh. Lín lªn ®îc lµm quan nhµ Lª ë Hoa L. Lóc ®Çu ®îc cö chØ

huy qu©n ®iÖn tiÒn, th¨ng dÇn lªn chøc T¶ th©n vÖ ®iÖn tiÒn chØ huy sø. Lý C«ng UÈn lµ ngêi cã häc, cã ®øc

l¹i biÕt sö sù ®óng nªn rÊt ®îc triÒu thÇn nhµ TiÒn Lª quý träng. Khi triÒu Lª chÝnh sù ®æ n¸t, lßng ngêi ch¸n

n¶n. Lª Long §×nh chÕt, con trai cßn nhá nªn cha lµm vua ®îc, c¶ triÒu ®×nh t«n Lý C«ng UÈn lªn lµm vua

(1009). N¨m 1010 ®Æt niªn hiÖu lµ ThuËn Thiªn thø nhÊt, xuèng lÖnh ®¹i x¸ cho thiªn h¹.

QuyÕt ®Þnh quan träng ®Çu tiªn cña «ng lµ dêi ®« tõ Hoa L - mét n¬i chËt hÑp, kinh tÕ n«ng th¬ng cßn thÊp

kÐm, giao th«ng vËn t¶i gÆp nhiÒu khã kh¨n, vÞ trÝ giao th«ng cña s«ng §¸y ®É gi¶m sót “kh«ng ®ñ lµm chç ë

cña ®Õ v¬ng, muèn dêi ®i n¬i kh¸c”. VÒ §¹i La, nhµ vua so¹n ChiÕu dêi ®o trong ®ã cã ®o¹n viÕt: “ChØ v×

muèn ®ãng ®« ë trung t©m mu toan nghiÖp lín, tÝnh kÕ mu«n ®êi cho con ch¸u trªn v©ng mÖnh trêi, díi theo

ý d©n, nÕu thÊy thuËn tiÖn th× thay ®æi. Cho nªn vËn níc l©u dµi, phong tôc phån thÞnh... ®îc c¸i thÕ rång

cuén hæ ngåi. §· ®óng ng«i Nam B¾c, §«ng, T©y, l¹i tiÖn híng nh×n s«ng, tùa nói. §Þa thÕ réng mµ b»ng, ®Êt

®ai cao mµ tho¸ng. D©n c khái chÞu c¶nh khèn khæ, ngËp lôt, mu«n vËt rÊt mùa phong phó, tèt t¬i. Xem

kh¾p ®Êt ViÖt ta chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa. ThËt lµ chèn héi tô träng yÕu cña 4 ph¬ng ®Êt níc. Còng lµ n¬i

kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ v¬ng mu«n ®êi”. Th¸ng 8 - 1010 Lý C«ng UÈn tõ Hoa L ra §¹i La. ThuyÒn ®â ë díi

thµnh thÊy “cã rång vµng hiÖn lªn thuyÒn ngù” nh©n ®ã ®æi tªn lµ thµnh Th¨ng Long.

Lý C«ng UÈn tæ chøc c«ng trêng lín x©y thµnh Th¨ng Long. Th¨ng Long thêi Lý ®îc chia thµnh 2 kh vùc riªng

biÖt, cã 2 vßng thµnh bao bäc.

Lý C«ng UÈn chØnh ®èn l¹i triÒu chÝnh, cai trÞ ®Êt níc s¾p xÕp l¹i c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh, ban chiÕu miÔn

thuÕ nÆng nÒ 3 n¨m lªin tôc ®Ó d©n cã søc gia t¨ng s¶n xuÊt, æn ®Þnh ®êi sèng. Ra chiÕu th¶ tï nh©n

kh«ng ph¶i m¾c téi lín, cÊp cho quÇn ¸o, l¬ng th¶o cÇn thiÕt cho hä cã ®iÒu kiÖn quay trë vÌ céng ®ång s¶n

5
xuÊt cña c¶i b¶o ®¶m ®êi sèng. Lý C«ng UÈn ®Æc biÖt coi träng chÝnh s¸ch tiÕt kiÖm, bá c¸c trß ch¬i ë ngµy

kh¸nh tiÕt, bá yÕn tiÖc, lÔ héi tèn kÐm.

Nhê nh÷ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n mµ x· héi ngµy cµng æn ®Þnh, ®êi sèng nh©n d©n ngµy cµng ®îc c¶i

thiÖn.

C©u 4 + 8:

4.Ph©n tÝch nh÷ng biÕn chuyÓn c¬ b¶n cña c¸c chÝnh s¸ch hµnh chÝnh thêi Lý?

8.Nh÷ng yÕu tè c¶i c¸ch cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lý?

Tr¶ lêi:

N¨m 1009 Lý C«ng UÈn lªn ng«i vua, 1010 Lý Th¸i Tæ quyÕt ®Þnh dêi ®« tõ Hoa L vÒ thµnh §¹i La vµ ®æi tªn

lµ thµnh Th¨ng Long víi môc ®Ých “®ãng n¬i trung t©m, mu toan nghiÖp lín, tÝnh kÕ l©u dµi cho con ch¸u

®êi sau”. .. ph¶n ¸nh yªu cÇu ph¸t triÓn míi cña quèc gia ®éc lËp, chóng tá kh¶ n¨ng lßng tin vµ quyÕt t©m

gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp cña c¶ d©n téc.

N¨m 1054 nhµ Lý ®æi tªn níc lµ §¹i ViÖt - lóc ®ã ®Êt cßn hÑp, d©n cßn tha nhng lµ mét níc ®éc lËp hoµn toµn

vµ cã ®ñ nsøc m¹nh ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc. Tªn níc còng thÓ hiÖn mét niÒm tù t«n vµ ý thøc b×nh

®¼ng d©n téc s©u s¾c.

Nhµ Lý ®· tiÕn hµnh hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ cña ®Êt níc, thi hµnh nhiÒu

chÝnh s¸ch nh»m cñng cè quyÒn lùc cña nhµ níc tËp quyÒn, ®¶m b¶o quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ, nhng

còng ch¨m lo ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ.

-Tæ chøc bé m¸y nhµ níc:

Bé m¸y nhµ níc thêi Lý ®îc thiÕt lËp tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa phu¬ng vµ tËp trung quyÒn hµnh vµo tay quan

chøc: phÈm trËt c¸c hµng quan v¨n vâ ®Òu cã 9 bËc. Nh÷ng chøc quan cao cÊp trong triÒu ®×nh ®îc chia lµm

2 ng¹ch: ng¹ch v¨n, ngh¹ch vâ. C¸c ®¹i thÇn ®øng ®Çu ngh¹ch v¨n th× cã chøc tham th¸i (s, phã, b¶o) vµ tham

thiÕu, ngh¹ch vâ cã chøc th¸i uý, thiÕu uý vµ mét sè chøuc vÞ kh¸c. Díi hµng quan v¨n th× cã chøc Thîng th

®øng ®Çu c¸c bé, ngoµi ra cßn cã c¸c chøc kh¸c: t¶ vµ h÷u tham tri, t¶ vµ h÷u gi¸m nghÞ, trung thu thÞ lang,

bé nhÞ lang t¶ vµ h÷u ty lang trung, t¶ vµ h÷u phóc t©m. Bªn c¹nh ®ã cßn cã c¸c ®iÖn häc sÜ, hµn l©m ®iÖn

häc sÜ ®îc s¾p xÕp mét c¸ch ®Èy ®ñ, chØ tiÕt ®Ó ®¶m tr¸ch viÖc cai trÞ hµnh chÝnh. Quan ®øng ®Çu cao

nhÊt lµ phô quèc th¸i uý gióp vua coi c¸c c«ng viÖc ®¹i quan träng trong c¸c néi quan.

Quan vâ ë triÒu ®×nh cã c¸c chøc: ®« thèng, nguyªn suý, tèng quan, khu mËt sø, t¶ vµ h÷u kim: ng«, thîng t-

íng, ®¹i tíng, ®« tíng, tíng qu©n c¸c vÖ, chØ huy sø... Chøc quan n¾m quyÒn binh cao nhÊt trong triÒu coi nh

tÓ tëng, ®îc gäi lµ tíng c«ng thêi Lý Th¸i Tæ, Phô quèc th¸i uý thêi Th¸i T«ng, B×nh ch¬ng qu©n quèc träng sù

thêi Nh©n T«ng...

Trong viÖc ph©n chia khu vùc hµnh chÝnh 10 ®¹o díi thêi §inh - Lª ®îc ®æi thµnh 24 lé. Díi lé lµ phñ, huyÖn vµ

h¬ng, gi¸p, th«n. ë miÒn nói chia thµnh ch©u, tr¹i. S¾p xÕp l¹i ®¬n vÞ hµnh chÝnh do ®ã x©y dùng nhµ níc

tËp trung quyÒn løc vÒ triÒu ®×nh: vua thay trêi hµnh ®¹o, ®Þnh ra lÔ nghi triÒu chÝnh, phÐp t¾c trong c¶ n -

íc  ®Ò cao vai trß, uy quyÒn cña vua.

-Nhµ níc ch¨m lo më mang häc hµnh thi cö . N¨m 1070 dùng V¨n MiÕu vµ më Quèc tö gi¸m ë kinh ®«.

LÊy con ch¸u hä Lý vµo c¸c ngh¹ch quan chøc. §Æc trng thêi nµy lµ cã thÓ mua ®îc chøc quan.

6
§Õn triÒu Lý Nh©n T«ng chÕ ®é thi cø ®îc tæ chøc cã quy cñ. N¨m 1089 cÈi c¸ch hµnh chÝnh ®îc thÓ hiÖn ë

chç: phong v¬ng cho con ch¸u trong hoµng téc ®Ó cö ®i qu¶n lý hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng, kÕt hîp víi nh÷ng

ngêi cã c«ng lao.

-§Æc biÖt coi träng chÝnh s¸ch qu©n ®éi, coi ®ã lµ vÊn ®Ò then chèt ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp chñ quyÒn cña ®Ê

níc  tæ chøc rÊt chÆt chÏ, cã quy m«. Bao gåm qu©n CÊm vÖ (th©n qu©n, cÊm qu©n) lµ qu©n ®éi thêng

trùc ë triÒu ®×nh, cã nhiÖm vô b¶o vÖ kinh ®o  ®éi qu©n tinh nhuÖ, ®îc lùa chän cÈn thËn, huÊn luyÖn

chua ®¸o vµ qu©n c¸c lé (s¬ng qu©n hay gäi lµ chÝnh binh, phiªn binh) lµ ®éi qu©n ®Þa ph¬ng lµm nhiÖm

vô canh phßng vµ b¶o vÖ c¸c lé, phñ, ch©u. §Æt ra nghÜa vô binh dÞch víi chÕ ®é ®¨ng ký “ngô binh n«ng” 

cho phÐp x©y dùng mét lùc lîng qu©n sù hïng hËu bao gåm mét sè qu©n t¹i ngò vµ thanh niªn qu©n dÞch, cã

thÓ huy ®éng nhanh chãng bÊt cø khi nµo. Ngoµi ra, c¸c v¬ng hÇu vµ tï trëng thiÓu sè cßn cã lùc lîng vò trang

riªng. Sè qu©n nµy kh«ng nhiÒu l¾m vµ khi cÇn thiÕt chÝnh quyÒn trung ¬ng cã thÓ ®iÒu ®éng vµ ®Æt díi

sù kiÓm so¸t cña m×nh.

Qu©n ®éi gåm bé binh, thuû binh, kþ binh, tîng binh. Ngoµi c¸c vò khÝ truyÒn thèng ®îc trang bÞ cho qu©n

®éi: gi¸o, m¸c, cung, ná, khiªn,... cßn cã m¸y b¾n ®¸.

-ChÝnh s¸ch qu¶n lý kinh tÕ:

Vua nhµ Lý ban chiÕu miÔn thuÕ nÆng nÒ 3 n¨m liªn tôc ®Ó d©n cã søc t¨ng gia s¶n xuÊt, æn ®Þnh ®êi sèng.

Ra chiÕu th¶ tï nh©n kh«ng ph¶i m¾c téi lín, cÊp cho quÇn ¸o, l¬ng th¶o cÇn thiÕt cho hä cã ®iÒu kiÖn quay

trë vÒ céng ®ång. Giai ®o¹n ®Çu nhµ Lý ®Æc biÖt coi träng chÝnh s¸ch tiÕt kiÖm, bá c¸c trß ch¬i ë ngµy

kh¸nh tiÕt, bá yÕn tiÖc, lÔ héi tèn kÐm. B¾t ®Çu sö dông thëng c«ng b»ng ruéng ®Êt, më ®Çu lµ chÝnh s¸ch

... C¸c vua Lý ®Òu coi träng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n¨m nµo còng lµm lÔ cµy tÞch ®iÒn ®Ó d©n

chóng h¨ng h¸i thi ®ua s¶n xuÊt, khuyÕn khÝch viÖc khai khÈn ®Êt hoang, ®¾p ®ª, lµm thuû lîi, ph¸t triÓn

n«ng nghiÖp .

N¨m 1069 Lý Th¸nh T«ng ®em qu©n ®i chinh ph¹t Chiªm Thµnh ®Õ trÊn an bbê câi, b¾t vua Chiªm Thµnh

cèng nép. TriÒu ®×nh - û Lan phu nh©n thay vua thùc hiÖn cøu ®ãi cho d©n, më quèc khè ph¸t chÈn cho

d©n. Thay vua thùc hiÖn nhiÒu chÝnh s¸ch t¸o b¹o ®óng ®¾n do ®ã ®Èy lïi ®ãi kÐm, giÆc gi·, ® îc lßng d©n.

Khi vua trë vÓ û Lan lu«n nh¾c nhë vua coi träng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, trõng ph¹t kÎ giÕt h¹i

tr©u bß ®Ó b¶o tån søc s¶n xuÊt.

C©u 5:

§Æc trng cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thÕ kû X? §¸nh gi¸ vai trß cña Lª §¹i Hµnh hoµng ®Õ?

Tr¶ lêi:

ThÕ kû X lµ mét c¸i mèc quan träng trong lÞch sö ViÖt nam, nã khÐp l¹i h¬n 10 thÕ kû B¾c thuéc vµ më ®Çu

kû nguyªn ®éc lËp d©n téc. Nhµ níc d©n téc vµ ®éc lËp ViÖt Nam ®· trë thµnh nÒn t¶ng ban ®Çu cña nhµ níc

quan liªu Lý TrÇn, Lª s¬ sau nµy vµ c¸c nhµ níc sau bæ sung hoµn thiÖn m« h×nh cña nã ®Ó cñng cè nÒn hµnh

chÝnh ®Ó nhµ níc phong kiÕn qu¶n lý x· héi.

N¨m 905, cuéc khëi nghÜa cña Khóc Thõa Dô hoµn toµn th¾ng lîi, chÝnh quyÒn thèng trÞ cña nhµ §êng bÞ lËt

®æ. Nhµ §êng buéc ph¶i phong Khóc Thõa Dô lµm TÜnh h¶i qu©n tiÕt ®é sø råi tiÕp ®ã ban thªm chøc §ång

b×nh ch¬ng sù víi mong muèn xem hä Khóc còng lµ quan chøc cña m×nh. Nhng Khóc Thõa Dô ®· kh«ng ch©p

nhËn ý tëng ®ã, quyÕt ®Þnh cñng cè nh÷ng thµnh qu¶ mµ cuéc khëi nghÜa ®· giµnh ®îc.

7
-Khi b¾t tay vµo x©y dùng bé m¸y nhµ níc ë thÕ kû X, nh÷ng ngêi cÇm quyÒn ®· ®øng tríc mét thÓ chÕ chÝnh

trÞ ph¸t triÓn cao ®é vµ hoµn chØnh, ®ã lµ c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ph¬ng B¾c. V× vËy vÒ ph¬ng diÖn thiÕt

chÕ hä ®· tiÕp thu Ýt nhiÒu c¸ch tæ chøc chÝnh quyÒn ®« hé cña nhµ §êng vµ m« pháng quan chÕ cña nhµ

Tèng.

+Thêi kú ®Çu hä Khóc tuy vÉn gi÷ chøc TiÕt ®é sø lµ chøc ®øng ®Çu An Anm ®o hé phñ ®êi §êng, song ®èi

víi tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng ®· thi hµnh nhiÒu c¶i c¸ch ®¸ng kÓ.

VÒ h×nh thøc: Khóc Thõa Dô vÉn gi÷ nguyªn c¬ cÊu tæ chøc trong bé m¸y hµnh chÝnh song thay ngêi ViÖt vµo

gi÷ chøc vô trong bé m¸y hµnh chÝnh cho ngêi Trung Quèc. Khi Khóc Thõa Dô chÕt, con lµ Khóc H¹o lªn thay ®·

chia l¹i c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh nh»m x©y dùng mét chÝnh quyÒn ®éc lËp thèng nhÊt t¸ch khái ph¹m vi thÕ lùc

cña chÝnh quyÒn phong kiÕn trung ¬ng Trung Quèc. C¶ níc chia lµm 5 cÊp hµnh chÝnh: lé, phñ, ch©u, gi¸p, x·

trong ®ã ®æi h¬ng thµnh gi¸p. ViÖc ®æi h¬ng thµnh gi¸p lµ c¶i c¸ch quan träng nhÊt cña häc Khóc. Ngoµi

nh÷ng h¬ng cò ®æi thµnh gi¸p, cßn ®Æt thªm nhiÒu gi¸p míi, tÊt c¶ cã 314 gi¸p. So víi 159 h¬ng ®êi §êng

th× 314 gi¸p cña chÝnh quyÒn hä Khóc chøng tá mét bíc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ cña chÝnh quyÒn ®éc lËp võa

giµnh ®îc. §¬n vÞ hµnh chÝnh cÊp thÊp nhÊt lµ x· cã chøc lÖnh trëng, t¸ lÖnh trëng.

 Khóc H¹o lµ ngêi ®Çu tiªn x©y dùng ®îc nÒn hµnh chÝnh nhµ níc tù chñ cña níc ta tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa

ph¬ng.

+Söa ®æi l¹i chÕ ®é ®iÒn, t« (chÕ ®é ruéng ®Êt), sña ®æi chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ nÆng nÒ tr íc ®©y cña nhµ

§êng ban bè ¸p ®Æt, thay vµo ®ã lµ chÝnh s¸ch b×nh qu©n thuÕ ruéng. LËp sæ hé khÈu kª râ quª qu¸n ®Ó

qu¶n lý nh©n sù.

-N¨m 930 nhµ Nam h¸n - mét trong 10 níc c¸t cø cña Trung Quèc ®· chiÕm l¹i ¢u L¹c vµ cø thø sö cai trÞ. ChÝnh

quyÒn hä Khóc chÊm døt. Song n¨m 931, D¬ng §×nh NghÖ lµ mét tíng cña Khóc H¹o ®· l·nh ®¹o nh©n d©n

®¸nh b¹i qu©n nam H¸n vµ giµnh l¹i ®éc lËp. ¤ng vÉn xng lµ tiÕt ®é sø, thñ phñ vÉn ®ãng ë thµnh §¹i La (6

n¨m), tiÕp tôc c«ng cuéc tù chñ cña hä Khóc, lo cñng cè chÝnh quyÒn võa míi giµnh l¹i ®îc, ph¸t triÓn d©n téc.

-§Çu n¨m 937, D¬ng §×nh NghÖ bÞ viªn thuéc tíng ph¶n béi lµ KiÒu C«ng TiÔn ¸m h¹i ®Ó ®o¹t chøc TiÕt ®é

sø. Ng« QuyÒn - con rÓ ®· tõ chÊu ¸i ®em qu©n ra trõng ph¹t KiÒu C«ng TiÔn. KiÒu C«ng TiÔn cÇu cøu Nam

H¸n  vua Nam h¸n tiÕn c«ng x©m lîc ¢u L¹c. §îc sù ñng hé cña nh©n d©n Ng« QuyÒn ®· giÕt chÕt KiÒu C«ng

TiÔn vµ chuÈn bÞ lùc lîng ®Ó chiÕn ®Êu chèng qu©n x©m lîc.

ChiÕn th¾ng B¹ch §»ng 938 lµ c¸i mèc quan träng chÊm døt hoµn toµn ¸ch ®« hé h¬n 1000 n¨m B¾c thuéc,

më ra mét kû nguyªn míi - kû nguyªn ®éc lËp l©u dµi cña ®Êt níc.

N¨m 939 Ng« QuyÒn xng v¬ng ®ãng ®« ë Cæ Loa vµ x©y dùng mét chÝnh quyÒn trung ¬ng tËp quyÒn, b·i bá

chÕ ®é tiÕt ®é sø. ë ®Þa phu¬ng c¸c ch©u, huyÖn ®îc gi÷ nguyªn. C¸c thø sö nh §inh C«ng Trø tiÕp tôc cai

qu¶n ch©u cña m×nh. Gi¸p, lµng vÉn lµ nh÷ng ®¬n vÞ hµnh chÝnh c¬ së. Bªn c¹nh c¸c xãm cæ truyÒn cã mét

sè lµng míi h×nh thµnh vµ mét vµi trang tr¹i.

Tuy ®· tr¶i qua h¬n 30 n¨m ®éc lËp víi 2 cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m, nhng tµn d cña chÕ ®é ®« hé cò

vÉn cßn nhiÒu, t×nh h×nh x· héi cßn phøc t¹p. Sù thµnh lËp cña nhµ Ng« víi ngêi ®øng ®Çu lµ Ng« QuyÒn cha

®ñ ®iÒu kiÖn ®Ò gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh l©u dµi.

-N¨m 944 Ng« QuyÒn chÕt. D¬ng Tam Khoa - em vî cíp ng«i. Lîi dông sù suy yÕu cña chÝnh quyÒn trung ¬ng,

c¸c thÕ lùc ®Þa ph¬ng næi dËy c¸t cø g©y ra lo¹n 12 sø qu©n. Tríc t×nh h×nh ®ã, n¨n 968 §inh Bé LÜnh ®·

®¸nh b¹i c¸c sø qu©n, thèng nhÊt ®Êt níc lËp ra nhµ §inh.

-§inh Bé LÜnh xng hoµng ®Õ, ®Æt tªn níc lµ §¹i Cå ViÖt, dùng ®« míi ë Hoa L.

8
+VÒ tæ chøc nhµ níc: §inh Tiªn Hoµng ®· b¾t ®Çu ®Þnh giai phÈm cho c¸c quan v¨n vâ vµ t¨ng ®¹o. Trong

triÒu ®×nh, cã mét sè quan v¨n, vâ nh: sÜ s, tíng qu©n, nha hiÖu, phã m· ®« uý, ... vµ c¸c chøc t¨ng quan:

®¹i sø, lôc ®¹o sÜ, sïng ch©n uý nghi... C¸c hoµng tö ®îc phong v¬ng. Nhµ níc lÊy ®¹o PhËt lµm quèc gi¸o nªn

ngh¹ch t¨ng quan cã vai trß lín trong viÖc tham dù triÒu chÝnh. §¹i s Ng« Ch©n Lu - ngêi ®øng ®Çu t¨ng quan

cã quyÒn hµnh nh tÓ tíng, lµ mét cè vÊn cho nhµ vua.

ë ®Þa ph¬ng, nhµ §inh chia níc ra lµm 10 ®¹o.

+VÒ tæ chøc qu©n ®éi: phiªn chÕ qu©n ®éi thµnh 10 ®¹o, mçi ®¹o 10 qu©n, mçi qu©n 10 l÷, mçi l÷ 10 tèt,

mçi tèt 10 ngò, mçi ngò 10 ngêi. ChØ huy qu©n ®éi lµ ThËp ®¹o tíng qu©n.

Tríc t×nh h×nh ®Êt níc míi thèng nhÊt, nguy c¬ c¸t cø cha bÞ lo¹i trõ hoµn toµn, nhµ §inh ®· coi mçi ®¬n vÞ

hµnh chÝnh lµ mét ®¬n vÞ qu©n sù, kÕt hîp chÆt chÏ ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh víi chØ huy qu©n sù

trong ho¹t ®éng vµ tæ chøc bé m¸y nhµ níc.

-N¨m 979 §inh Tiªn Hoµng vµ con trai §inh LiÔ bÞ ¸m s¸t. Nguy c¬ c¸t cø vµ n¹ ngo¹i x©m ®ång thêi uy hiÕp

®Êt níc. Trong t×nh h×nh ®ã qu©n sÜ vµ mét sè quan l¹i suy t«n ThËp ®¹o tíng qu©n Lª Hoµn lªn lµm vua lËp

ra nhµ TiÒn Lª. Lª Hoµn vÉn ®ãng ®« ë Hoa L.

+ë trung ¬ng, nhµ TiÒn Lª m« pháng quan chÕ cña nhµ Tèng, triÒu ®×nh trung ¬ng dio vua ®øng ®Çu, n¾m

mäi quyÒn hµnh vÒ d©n sù còng nh qu©n sù. Díi vua lµ quan v¨n, vâ, trong ®ã cao nhÊ lµ §Þnh quèc c«ng,

ngo¹i gi¸p, thËp ®¹o tíng qu©n, vÒ sau cã thªm c¸c chøc: Th¸i s, ®¹i tæng qu¶n, th¸i uý, ®« hé phñ sÜ s, t¶ vµ

h÷u ®iÖn tiÒn chØ huy sø, chi hËu...

+HÖ thèng ®¬n vÞ hµnh chÝnh vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng còng ®îc tæ chøc ®Çy ®ñ. Ban ®Çu c¶ níc chia

thµnh 10 ®¹o. N¨m 1002 Lª Hoµn ®æi 10 ®¹o thµnh lé, díi cã phñ, ch©u. C¸c lé. ch©u ®Òu cã qu¶n gi¸p, thø

sö, trÊn tíng ... tr«ng coi. Nh»m b¶o vÖ quyÒn lùc cña dßng hä, nhµ vua ®· cö c¸c hoµng tö tr«ng coi c¸c ch©u

vÒ tÊt c¶ c¸c mÆt. Trõ c¸c nhµ s, quan l¹i trong triÒu hÇu hÕt lµ vâ tíng.

+VÒ qu©n ®éi: N¨m 1002 Lª Hoµn ®Þnh qu©n ngò, ph©n tíng hiÖu lµm 2 ban v¨n vâ, tæ chøc qu©n cÊm vÖ

gåm 3000 ngêi, trªn tr¸n cã thÝch 3 ch÷ “thiªn tö qu©n”. Bªn c¹nh ®ã cßn cã mét sè ®¹o qu©n tø s¬ng, canh

gi÷ c¸c cæng thµnh.

+ChÝnh s¸ch ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ: §µo c¸c s«ng ngßi ®Ó dÉn thuû nhËp ®iÒn  ph¸t triÓn giao th«ng. Thùc

hiÖn chÝnh s¸ch tÞch ®iÒn ®Ó thu thuÕ cho quèc khè. Hang n¨m vua vã lµm lÔ cÊy tÞch ®iÒn, thùc hiÖn

chÝnh s¸ch träng n«ng.

+ChÝnh s¸ch gi¸o dôc: Träng ®·i vµ sö dông nh÷ng ngêi cã häc réng tµi cao, ®Æc biÖt lµ tµi th¬ phó.

+ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i: Dïng chÝnh s¸ch mÒm dÎo, kh«n khÐo nhng kiªn quyÕt ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp ®Êt níc. VÒ

phÝa Nam, chØ huy qu©n chinh ph¹t Chiªm Thanh, b¾t vua Chiªm quy phôc, triÒu cèng ®Ó gi÷ yªn bÒ câi ph-

¬ng Nam.

*Thêi thuéc §êng An Nam ®« hé phñ

-ch©u

-huyÖn

-h¬ng

-x·

*Thêi ®éc lËp

+khóc

-lé

9
-phñ

-ch©u

-gi¸p

-x·

+§Ønh

-®¹o

-gi¸p

-x·

+TiÒn lª

-lé

-phñ

-ch©u

-h¬ng

-x·

#C¸c vua ®Òu xuÊt th©n lµ nh÷ng tíng lÜnh quen trËn m¹c, lµ tæng chØ huy tèi cao qu©n ®éi, n¾m gi÷ mäi

quyÒn hµnh. HÖ thèng quan l¹i phÇn lín lµ quan vâ. Qu©n ®éi thêi kú nµy ®«ng vµ m¹nh. Thêi ®inh cã tíi 1

triÖu ngêi, thêi Lª Hoµn cã tíi 3000 cÊm qu©n, tr¸n kh¾c ch÷ “thiªn tö qu©n”. Vò khÝ cã cung, ná, méc bµi,

gi¸o m¸c. Lùc lîng thuyÒn chiÕn m¹nh, ®Òu dïng qu©n ®éi trÊn ¸p c¸c vô ph¶n lo¹n trong níc. Díi chÕ ®é vâ

trÞ, luËt ph¸p thêi §inh - TiÒn Lª cßn nghiªm kh¾c vµ tuú tiÖn dùa theo ý muèn cña nhµ vua  x©y dùng bé

m¸y triÒu nghi cña m×nh theo m« h×nh nhµ Tèng.

-C¸c vua §inh - TiÒn Lª khi lªn ng«i hoµng ®Õ ®Òu ®· cè g¾ng thùc thi quyÒn së h÷u ruéng ®Êt n«ng nghiÖp,

võa ®Ó kh¼ng ®Þnh quyÒn lùc, võa ®Ó n¾m lÊy thÇn d©n, thu t« thuÕ, b¾t lÝnh. Hµng n¨m mïa xu©n nhµ

vua ®Ých th©n lµm lÔ tÞch ®iÒn, ®i vµi ®êng cµy ®Ó nªu g¬ng. Phong cÊp ®Êt ®ai cho c¸c hoµng tö, quý

téc vµ quan l¹i. B¾t ®Çu thi hµnh chÝnh s¸ch träng n«ng, khuyÕn khÝch s¶n xuÊt nh ®µo vÐt c¸c s«ng kªnh.

Bªn c¹nh ®ã chó ý ph¸t triÓn mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng nghiÖp ®Ó phôc vô vua quan vµ qu©n ®éi, nhÊt lµ

kinh ®« Hoa L.

Cïng víi viÖc x©y dùng mét chÝnh quyÒn nhµ níc cã chñ quyÒn, ë §¹i Cå ViÖt nöa sau thÕ lû X còng ®· manh

nha nh÷ng mÇm mèng cña mét nÒn v¨n ho¸ mang tÝnh d©n téc.

-Thª skû nµy suy t«n PhËt gi¸o lµ Quèc gi¸o, c¸c nhµ s ®îc sö dông nh nh÷ng cè vÊn cung ®×nh vµ nh÷ng nhµ

ngo¹i giao ®¾c lùc cña nhµ vua.

C¸c v¬ng triÒu Ng« - §inh - TiÒn Lª cã thÓ coi nh mét thêi kú lÞch sö qu¸ ®é ngo¹i thuéc qua tù chñ ®Õn ®éc

lËp. Nh÷ng thËp kû b¶n lÒ ®ã ®· bíc ®Çu thùc hiÖn ®îc sù nghiÖp kh«i phôc ®éc lËp, thèng nhÊt quèc gia,

x©y dùng chÝnh quyÒn vµ ®Æt nÒn mãng cho mét nÒn v¨n ho¸ d©n téc. Sù nghiÖp ®ã sÏ ®îc cñng cè vµ ph¸t

triÓn lªn mét tÇm cao míi trong nh÷ng thÕ kû tiÕp theo.

+Vai trß cña Lª §¹i Hµnh hoµng ®Õ:

Lª Hoµn lµ ngêi Xu©n LËp (Thä Xu©n - Thanh Ho¸) quª gèc ë Thanh Liªm (Hµ Néi), cha, mÑ chÕt sím, lµm con

nu«i mét viªn quan s¸t hä Lª. Lín lªn, «ng theo gióp §inh LiÔn, lËp nhiÒu c«ng tr¹ng, khi nhµ §inh thµnh lËp, «ng

®îc phong chøc ThËp ®¹o tíng qu©n.

10
N¨m 979 §ç ThÝch mu ph¶n giÕt §inh Tiªn Hoµng vµ §inh LiÔn v× hiÒm khÝch. Néi bé triÒu ®×nh lôc ®ôc, vua

míi cßn nhá. §îc tin ®ã, nhµ Tèng véi sai c¸c tíng HÇu Nh©n B¶o, T«n Toµn Hng ... ®em qu©n sang x©m lîc níc

ta.

Mïa thu 980 viªn quan coi L¹ng Ch©u cho ngêi vÒ kinh cÊp b¸o tin qu©n Tèng chuÈn bÞ ®¸nh xuèng níc ta. D-

¬ng Th¸i hËu giao cho phô chÝnh Lª Hoµn tæ chøc cuéc kh¸ng chiÕn. Lª Hoµn xng lµ phã v¬ng ®Ó chØ ®¹o

qu©n chèng qu©n x©m lîc. Cö Ph¹m Cù Lîng lµm ®¹i tíng kÐo qu©n trÊn gi÷a vïng phÝa B¾c. TiÕp ®ã ®îc

qu©n sÜ vµ tíng qu©n ñng héi lªn lµm vua. Th¸i hËu D¬ng V©n Nga ®· tù tay trao ¸o long bµo cho Lª Hoµn. Lª

Hoµn lªn ng«i xng lµ Lª §¹i Hµnh hoµng ®Õ, lÊy niªn hiÖu lµ Thiªn Phóc, cïng c¸c tíng huy ®éng qu©n sÜ cïng

nh©n d©n khÈn tr¬ng chuÈn bÞ chèng giÆc. Theo kÕ cña Ng« QuyÒn tríc ®©y, «ng sai qu©n ®ãng cäc nhän

ë vïng cöa s«ng B¹ch §»ng ®Ó ng¨n thuû qu©n cña giÆc. Khi thuû qu©n cña giÆc ®Õn vïng vne biÓn gÇn cöa

s«ng B¹ch §»ng th× Lª Hoµn cö qu©n tiÕn ra chèng cù kÞch liÖt. Kh«ng ®¸nh næi qu©n ta, thuû qu©n cña

giÆc buéc ph¶i rót lui. Qu©n HÇu Nh©n B¶o ®¸nh xuèng theo ®êng s«ng Chi L¨ng còng bÞ phôc binh ®¸nh t¬i

bêi, giÕt chÕt HÇu Nh©n B¶o, TrÇn Kh©m Té ®îc tin B¶o chÕt ho¶ng sî, ra lÖnh rót qu©n ch¹y vÒ níc nhng

kh«ng kÞp. Qu©n giÆc ®· bÞ thua  Cuéc kh¸ng chiÕn chèng Tèng th¾ng líi, mét lÇn n÷a nh©n d©n ta ®·

b»ng søc chiÕn ®Êu anh dòng cña m×nh, kh¼ng ®Þnh quyÒn lµm chñ ®Êt níc b¶o vÖ v÷ng ch¾c thµnh qu¶

®Êu tranh vµ x©y dùng tæ tiªn m×nh. Th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn ®· gi¸ng mét ®ßn nÆng nÒ vµo t tëng

bµnh tríng cña vua t«i nhµ Tèng. Tªn tuæi cña Lª Hoµn vµ qu©n tíng còng nh D¬ng Th¸i hËu m·i kh¾c s©u vµo

lÞch sö kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m b¶o vÖ tæ quèc cña nh©n d©n ta.

-Sau khi ®¸nh b¹i qu©n giÆc, Lª Hoµn b¾t tay vµo viÖc æn ®Þnh t×nh h×nh trong níc. Tæ chøc l¹i chÝnh

quyÒn, më mang ®êng s¸, khuyÕn khÝch nh©n d©n s¶n xuÊt, lo chèng l¹i c¸c cuéc næi dËy cña nh©n d©n ë

c¸c vïng xa, ®Æc biÖt lµ c¸c ch©u phÝa Nam.

-N¨m 989 qu¶n gi¸p D¬ng TiÕn Léc ®îc cö ®i thu thuÕ ë 2 ch©u ¸i, Hoan ®· nh©n tè liªn kÕt víi mét sè thñ

lÜnh ®Þa ph¬ng gi÷ ch©u chèng l¹i triÒu ®×nh. Lª Hoµn ph¶i cÇm qu©n ®i ®¸nh dÑp.

-N¨m 999, 1001 Lª Hoµn l¹i ph¶i ®em qu©n ®¸nh dÑp c¸c cuéc næi dËy cña ngêi Hµ §«ng, Cö Long. T×nh h×nh

t¹m yªn trong mét thêi gian.

-N¨m 980 sau khi lªn ng«i, Lª Hoµn ®· cö Tõ Môc vµ Ng« Tö Canh sang Ch¨m pa ®Æt quan hÖ hoµ hiÕu, nh»m

yªn mÆt Nam ®Ó chèng giÆc Tèng. Vua Ch¨m pa cËy thÕ thïng m¹nh b¾t gi÷ sø thÇn.

-N¨m 982 khi ®· ®¸nh b¹i qu©n Tèng, Lª Hoµn quyÕt ®Þnh ®em qu©n ®¸nh Ch¨m pa , tiÕn th¼ng kinh ®«,

ph¸ huû thµnh tr× råi rót qu©n vÒ. Quan hÖ ViÖt - Ch¨m pa t¹m yªn.

Sau khi chiÕn th¾ng giÆc Tèng, Lª Hoµn dïng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i kh«n khÐo, mÒm dÎo ®Ó gi÷ yªn bê câi,

b¶o vÖ nÒn ®éc lËp tù chñ cña ®Êt níc.

Bªn c¹nh ®ã, Lª Hoµn sö dông mét sè vïng ®· tÞch thu ®îc cña c¸c sø qu©n ®Ó lµm ruéng tÞch ®iÒn, phôc vô

nghi lÔ khuyÕn khÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ lÊy thãc lóa ®a vµo kho nhµ níc  s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy

cµng æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n ®îc ®¶m b¶o.

 Lª §¹i Hµnh cã vai trß to lín trong viÖc më ®Çu mét triÒu ®¹i míi - Nhµ TiÒn Lª ®¸nh th¾ng qu©n x©m l¨ng

b¶o vÖ ®éc lËp cña tæ quèc, cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc, ®a ®êi sèng

nh©n d©n vµo æn ®inh.

C©u 6:

11
VÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¬ng vùc ®Þa giíi hµnh chÝnh vµ c¸c cÊp hµnh chÝnh ë níc ta trong 10 thÕ kû

B¾c thuéc?

Tr¶ lêi:

1)ChÝnh quyÒn ®« hé 179 TCN ®Õn 39.

Sau khi chiÕm ®îc níc ¢u L¹c, TriÖu §µ s¸p nhËp ®Êt ¢u L¹c vµo Nam ViÖt vµ chia ra lµm 2 quËn Giao ChØ (B¾c

Bé) vµ Cöu Ch©n (B¾c Trung Bé). ë mçi quËn cã mét viªn cai trÞ gäi lµ quan sø hay ®iÒn sø víi t c¸ch lµ sø gi¶

cña nhµ vua.

C¸c l¹c tíng ®Òu díi quyÒn kiÓm so¸t cña hai viªn quan sø. Bªn c¹nh c¸c viªn quan sø cßn cã 1 viªn chøc quan vâ

(t¶ tíng) vµ mét sè qu©n ®ån tró ®Ò kiÒm chÕ c¸c l¹c tíng. Bªn díi quËn cha hÒ cã mét tæ chøc hµnh chÝnh

nµo kh¸c. Nh÷ng luËt lÖ, phong tôc tËp qu¸n cò cña ¢u L¹c díi thêi TriÖu t¹m thêi ®îc duy trï.

-Tõ 111 tr.CN sau khi chinh phôc ®îc Nam ViÖt, nhµ T©y H¸n ®· thay nµh TriÖu cai trÞ ¢u L¹c. Nhµ H¸n chia vïng

®Êt míi chiÕm ra lµm 9 quËn lµ §¹m Nhic, Chu Nhai (thuéc ®¶o H¶i Nam), Nam H¶i, Hîp Phè, UÊt L©m, Th¬ng

Ng« (thuéc Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y), Giao ChØ (B¾c bé ViÖt Nam), Cöu Ch©n (vïng Thanh - NghÖ TÜnh), NhËt

Nam (Qu¶ng B×nh  Qu¶ng Nam). N¨m 106 nhµ T©y H¸n ®Æt ch©u Giao ChØ ®Ó thèng suÊt 7 quËn miÒn

lôc ®Þa. Trô së cña ch©u ®Æt t¹i quËn Giao ChØ -lµ quËn lín nhÊt, t¹i ®Êt Mª Linh. §øng ®Çu ch©u lµ mét viªn

thø sö phô tr¸ch c«ng viÖc cña c¸c quËn. Mçi quËn cã 1 viªn th¸i thó vµ 1 viªn ®« uý (cai qu¶n hµnh chÝnh -

d©n sù, qu©n sù). Díi quËn lµ huyÖn tõ c¸c bé phËn chuyÓn thµnh. C¸c l¹c tíng vÉn n¾m quyÒn cai trÞ vµ vÉn

®îc thÕ tËp nhng ®æi gäi lµ huyÖn lÖnh.

Tuy nhµ H¸n ®· ¸p ®Æt ®îc bé m¸y ë cÊp ch©u, quËn nhng ë cÊp huyÖn vµ cÊp c¬ së, bé m¸y qu¶n lý hµnh

chÝnh cæ truyÒn cña ngêi ViÖt hÇu nh vÉn ®îc gi÷ nguyªn.

Tõ 23 - 220 nhµ §«ng H¸n thay thÕ nhµ T©y H¸n cai trÞ ¢u L¹c vµ tæ chøc bé m¸y ®« hé hoµn thiÖn h¬n. §øng

®Çu ch©u Giao ChØ lµ chøc ch©u môc, ®Õn n¨m 42 ®æi l¹i thµnh thø sö. Thø sö ph¶i lu«n trô t¹i sö lµm viÖc

vµ cö ngêi thay mÆt m×nh vÒ triÒu ®×nh b¸o c¸o. Gióp viÖc ch©u môc cã c¸c l¹i viªn gäi lµ tßng sù sö gåm 7

ngêi: c«ng tµo tßng phô tr¸ch viÖc tuyÓn bæ quan l¹i, tµo tßng sù ... ë cÊp quËn, ngoµi viªn th¸i thó cßn ®Æt

thªm chøc quËn thõa gióp viÖc vµ thay thÕ khi th¸i thó v¾ng mÆt. ë nhiÒu quËn biªn giíi ®Æt 1 viªn thõa

(ng¹ch quan v¨n) lµm trëng sö gióp th¸i thó. §Õn 38, c¸c quËn biªn giíi bá chøc th¸i thó vµ quËn thõa, tÊt c¶

quyÒn hµnh tËp trung vµo thõa trëng sö. Th¸i thó n¾m c¶ quyÒn qu¶n lý hµnh chÝnh xÐt xö vµ chØ huy qu©n

sù. Bé m¸y hµnh chÝnh cÊp quËn chia thµnh c¸c tµo, ®øng ®Çu lµ c¸c duyªn sö, tuú tõng quËn mµ cã thÕ ®Æt

thªm chøc quan diªm quan, thiÕt quan (®óc chÕ s¾t), c«ng quan (thu thuÕ thñ c«ng nghiÖp)...

C¸c huyÖn thuéc quËn, ®øng ®Çu lµ huyÖn lÖnh, huyÖn trëng do c¸c l¹c tíng n¾m gi÷, ¨n l¬ng nhµ níc. Díi

huyÖn lÖnh lµ 1 viªn thõa (quan v¨n) vµ 2 viªn uý (quan vâ) gióp viÖc. Bé m¸y hµnh chÝnh cÊp huyÖn còng

chia thµnh c¸c tµo chuyªn tr¸ch.

§Þa bµn níc ta khi Êy n»m trªn 3 quËn: Giao ChØ, Cöu Ch©n, NhËt Nam.

+QuËn Giao ChØ chia ra 10 huyÖn: Liªn L©u, An §Þnh, C©u L©u, Mª Linh, Khóc D¬ng, B¾c §¸i, Kª Tõ, T©y Vu,

Long Biªn, Chu Diªn. Theo §µo Duy Anh: “QuËn Giao ChØ ë ®êi H¸n lµ ®Êt B¾c Bé ngµy nay, trõ miÒn T©y B¾c

cßn ë ngoµi ph¹m vi thèng trÞ cña nhµ H¸n, 1 gãc t©y nam tØnh Ninh B×nh b©y giê lµ ®Þa ®Çu cña quËn Cöu

Ch©n vµ mét d¶i bê biÓn tõ Th¸i B×nh  Kim S¬n (Ninh B×nh) bÊy giê cha ®îc båi ®¾p, l¹i ph¶i thªm, vµo

®Êy mét vïng vÒ phÝa t©y nam Qu¶ng T©y”.

+QuËn Cöu Ch©n chia lµm 7 huyÖn: T Phè, C Long, §« Lung, D Ph¸t, Hµm Hoan, V« ThiÕt, V« Biªn.

+QuËn NhËt Nam gåm 5 huyÖn: Chu Ng«, Tû ¶nh, Lª Dung, T©y QuyÓn, T¬ng L©m.

12
2)Hµnh chÝnh thêi tù chñ Hai Bµ Trng (40 - 43)

Nh©n d©n ch©u Giao chèng l¹i ¸ch thèng trÞ cña nhµ §«ng H¸n, b¾t ®Çu tõ cuéc khëi nghÜa to lín cña nh©n

d©n Giao ChØ cïng víi quËn Cöu Ch©n, NhËt Nam, Hîp Phè díi sù l·nh ®¹o cña Hai Bµ Trng vµ giµnh ®îc th¾ng

lîi  Trng Tr¾c lªn lµm vua ®ãng ®« t¹i Mª Linh. Trªn thùc tÕ th× chÝnh quyÒn Hai Bµ Trng chØ cai qu¶n ®îc 2

quËn Giao ChØ, Cöu Ch©n lµ ®Þa vùc ¢u L¹c cò thêi c¸c vua Hïng, vua Thôc. Trng V¬ng x¸ thuÕ 2 n¨m liÒn cho

nh©n d©n. Song v× tån t¹i trong mét thêi gian ng¾n, chÝnh quyÒn Hai Bµ Trng cha thÓ x©y dùng mét hÖ

thèng chÝng quyÒn quy m«, hoµn thiÖn. C¸c l¹c tíng vÉn cai trÞ c¸c bé  chÝnh quyÒn ®éc lËp ®Çu tiªn sau

h¬n 2 thÕ kû B¾c thuéc.

3)Tõ 43 - 220

Sau khi lËt ®æ chÝnh quyÒn tù chñ cña Hai Bµ Trng, nhµ H¸n thiÕt lËp l¹i chÝnh quyÒn ®« hé ë níc ta chÆt chÏ

h¬n, lo¹i bá nh÷ng tæ chøc cò cña nhµ b¶n xø do ngêi b¶n xø cai qu¶n ë cÊp huyÖn, thay vµo ®ã lµ ngêi Trung

Quèc. C¸c chøc thø sö, th¸i thó vÉn ®îc duy tr×. ë mçi huyÖn cã huyÖn lÖnh ®øng ®Çu lµ ngêi H¸n. ChÕ ®éc

l¹c tíng cña ngêi ViÖt bÞ b·i bá. C¸c viªn chøc cao cÊp trong bé m¸y chÝnh quyÒn ®« hé hÇu hÕt lµ ngêi Trung

Quèc.

M· ViÖn chia l¹i ®¬n vÞ hµnh chÝnh huyÖn, chia nhá huyÖn to, ¸p nhËp huyÖn nhØ. HuyÖn T©y Vu lµ ®Êt c

cña T©y Vu V¬ng, con ch¸u An D¬ng V¬ng ®· bÞ chia l¸m 3 huyÖn: T©y Vu, Phong Khª, Väng H¶i. Song song

víi c¶i tæ hµnh chÝnh, M· ViÖn cho x©y ®¾p thµnh luü, t¨ng sè qu©n ®ån tró ë c¸c huyÖn, cñng cè më réng

cø ®iÓm thèng trÞ. QuËn Giao ChØ cã 12 thµnh ë 12 huyÖn, Cöu Ch©n, NhËt Nam mçi quËn cã 5 huyÖn ®Òu

x©y 5 thµnh. §Õn n¨m 203 SÜ NhiÕp d©ng sí xin c¶i Giao ChØ lµm Giao Ch©u. Vua nhµ H¸n thuËn cho.

4)Tõ 220 - 280

Nhµ H¸n ®æ, côc diÖn Tam quèc, chÝnh trÞ lo¹n l¹c dÉn ®Õn chç níc ta bÞ nhµ Ng« ®« hé.

226 nhµ Ng« t¸ch c¸c quËn Hîp Phè (thuéc ®Þa phËn Qu¶ng §«ng - Trung Quèc), Giao ChØ, Cöu Ch©n, NhËt

Nam thµnh lËp Ch©u Giao. Ch¼ng ®îc bao l©u th× bÞ b·i bá song 264 nhµ Ng« l¹i ®Æt tªn nh cò lµ Ch©u Giao,

lÊy thµnh Long Biªn lµm ch©u lÞ. 271 nhµ Ng« ®Æt thªm quËn Cöu §øc (®îc t¸ch tõ 1 bé phËn ë nam quËn Cöu

Ch©n t¬ng øng víi huyÖn Hµm Hoan cò). QuËn Cöu §øc gåm 6 huyÖn: (thuéc hÇu hÕt 2 tØnh NghÖ An vµ Hµ

TÜnh ngµy nay), huyÖn Hµm Hoan míi (DiÔn Ch©u, Yªn Thµnh, Quúnh Lu, NghÜa §µn, Quú Ch©u ngµy nay),

Cöu §øc (Hng Nguyªn, Nam §µn, Thanh Ch¬ng vµ 1 phÇn §øc Thä), huyÖn D¬ng Thµnh (Nghi Léc, Nghi Xu©n,

ViÖt Thêng), Phï LÜnh (Can Léc), Khóc T (phÇn phÝa nam Hµ TÜnh).

5)Tõ 280 - 420

N¨m 280 nhµ TÇn diÖt ®îc nhµ Ng«, thèng nhÊt Trung Quèc ®· më réng ®Þa giíi quËn Cöu §øc cho ®Õn Hoµnh

S¬n, ®Æt thªm huyÖn Nam L¨ng vµ §« Giao (t¬ng ®¬ng víi Nghi Xu©n, H¬ng S¬n, H¬ng Khª, Th¹ch Hµ - Hµ

TÜnh).

6)Tõ 420 - 588

Nhµ TÇn suy sôp, ë Trung Quèc diÔn ra côc diÖn Nam - B¾c triÒu. §Êt níc ta bÞ ®Æt díi ¸ch ®« hé cña Nam

triÒu (c¸c triÒu Tèng, TÒ, L¬ng, TrÇn).

N¨m 470 nhµ Tèng t¸ch Hîp Phè s¸p nhËp vµo néi ®Þa Trung Quèc. B¶n ®å Giao Ch©u cßn l¹i trong ph¹m vi vïng

B¾c Bé vµ B¾c Trung Bé ngµy nay. Vïng NghÖ An, Hµ TÜnh vÉn gäi lµ Cöu §øc. 523, nhµ L¬ng ®Æt thªm ¸i

Ch©u ë Thanh Ho¸, ®æi Cöu §øc thµnh §øc Ch©u, ®Æt thªm 2 ch©u míi lµ Lîi Ch©u vµ Minh Ch©u.

535 ®Æt thªm ch©u míi lµ Hoµng Ch©u (ven biÓn Giao ChØ - Qu¶ng Ninh). Cïng víi thay ®æi c¸c ®¬n vÞ hµnh

chÝnh lµ viÖc tæ chøc chÆt chÏ h¬n bé m¸y thèng trÞ cña chÝnh quyÒn ®« hé. §øng ®Çu vÉn lµ chøc thø sö

13
(ch©u môc). ë quËn vÉn cã chøc th¸i thó vµ bé m¸y quan l¹i gåm trëng l¹i, lôc sù, c«ng tµo cai qu¶n. §øng ®Çu

huyÖn lµ c¸c chøc huyÖn lÖnh do ngêi Trung Quèc ®¶m nhiÖm.

-Giao Ch©u ®îc chia lµm 8 qu©n.

+Giao ChØ: 14 huyÖn, 12000 hé.

Long Biªn, C©u L©u, Väng H¶i, Liªn L©u, T©y Vu, Vò Nunh, Chu DiÖn, Khóc D¬ng, Ng« Hng, B¾c §¸i, Kª Tõ, An

§Þnh, Vò An, Qu©n B×nh.

+T©n X¬ng: 6 huyÖn, 3000 hé

Mª Linh, Gia Hng, Ng« §Þnh, Phong S¬n, L©m T©y, T©y §¹o.

+Vò B×nh: 7 huyÖn, 3000 hé

Vò Ninh, Vò Hng, TiÕn S¬n, C¨n Ninh, Vò §Þnh, Phó Yªn, Phong Khª.

+Cöu Ch©n: 7 huyÖn, 3000 hé

T Phè, Di Phong, Tr¹m Ng«, KiÕn S¬, Thêng L¹c, Phï L¹c. Nhµ TÊn lËp thªm Tïng Nguyªn.

+Cöu §øc: 8 huyÖn

Cöu §øc, Hµm Hoan, Nam L¨ng, D¬ng Thµnh, Phï Linh, Khóc T, §« Hµo, ViÖt Thêng.

+NhËt Nam: 5 huyÖn, 600 hé

T¬ng L©m, L« Dung, Chu Ng«, T©y QuyÓn, Tû ¶nh.

-Nhµ L¬ng chia Giao Ch©u lµm nhiÒu ch©u míi:

+¸i ch©u: trªn ®Êt quËn Cöu Ch©n cò (Thanh Ho¸)

+§øc Ch©u: trªn ®Êt quËn Cöu §øc cò (NghÖ TÜnh)

+Lîi Ch©u: trªn ®Êt quËn Cöu §øc cò (NghÖ TÜnh)

+Minh Ch©u; trªn ®Êt miÒn ®«ng b¾c Giao Ch©u cò (Qu¶ng Ninh)

+Giao Ch©u: thu nhá trªn ®ång b»ng vµ trung du B¾c Bé.

7)Tõ 544 - 602

N¨m 542, Lý BÝ lµ mét hµo trëng ®îc sù ñng hé cña nh©n d©n ®· lËt ®æ ¸ch thèng trÞ cña nhµ L¬ng. 544 Lý

BÝ chÝnh thøc lªn ng«i hoµng ®Õ, tù xng lµ ViÖt ®Õ (theo sö Trung Quèc) Nam ®Õ (sö Nam) gäi lµ Lý Nam §Õ.

¤ng ®Æt tªn níc lµ V¹n Xu©n vµ ®ãng ®è ë Hµ Néi ngµy nay. Bá lÞch Trung Hoa, ®Æt hiÖu lµ Thiªn §øc, cho

®óc tiÒn Thiªn §øc.

Tæ chøc nhµ níc cßn rÊt ®¬n gi¶n. ë triÒu ®×nh ngoµi hoµng ®Õ ®øng ®Çu cßn 2 ban v¨n vâ. Tinh ThiÒu ®îc

cö lµm tíng v¨n, Ph¹m Vu lµm tíng vâ, TriÖu Tóc lµm th¸i phã, Lý Phôc Man lµm tíng qu©n coi gi÷ mét miÒn biªn

c¶nh tõ §ç §«ng ®Õn Ba V×. D©n sè níc V¹n Xu©n ë niªn ®¹i 544 cã kho¶ng 1.000.000 ngêi.

8)Tõ 589 - 617

N¨m 589 nhµ Tuú ®æi Hng Ch©u lµm Phong Ch©u, ®æi Hoµng Ch©u lµm Ngäc Ch©u, §øc Ch©u lµm Hoan

Ch©u, Lîi Ch©u lµm TrÝ Ch©u. 603 nhµ Tuú chinh phôc Chau Giao. N¨m 607 nhµ Tuú bá ®¬n vÞ hµnh chÝnh

ch©u, chia Ch©u Giao thµnh 6 quËn trùc thuéc triÒu ®×nh trung ¬ng (LÞch sö nhµ níc vµ ph¸p luËt).

QuËn Giao ChØ (gåm 9 huyÖn), Cöu Ch©n (7 huyÖn), NhËt Nam (NghÖ TÜnh 8 huyÖn), Tû C¶nh (Tû ¶nh - Chiªm

Thµnh - 4 huyÖn). L©m Êp (Thõa Thiªn HuÕ 4 huyÖn).

 6 quËn: 36 huyÖn thÞ së ®Æt ë Tèng B×nh - Hµ Néi.

9)Tõ 618 - 907

N¨m 618 nhµ Tuú ®æ, nhµ §êng thµnh lËp ë Trung Quèc, th¸i thó Kh©u Hoµ (cña nhµ Tuú) gi÷ Giao Ch©u xin

thÇn phôc nhµ §êng. Tõ ®ã  904 Giao Ch©u ®· bÞ nhµ §êng ®« hé. Nhµ §êng ®æi c¸c quËn thµnh ch©u nh

14
cò. 622 nhµ §êng ®æi Giao Ch©u thµnh An Nam tæng qu¶n phñ. 679 ®Æt An Nam ®« hé phñ ®Ó cai qu¶n níc

ta.

BÊy giê An Nam ®« héi phñ cai qu¶n 12 ch©u:

+Giao Ch©u nay ë ®Êt Hµ Néi, Nam §Þnh cã 8 huyÖn: Tèng B×nh, Nam §Þnh, Th¸i B×nh, Giao ChØ, Chu Diªn,

Long Biªn, B×nh §¹o, Vò B×nh.

+Lôc Ch©u: sau lµ Qu¶ng Yªn, L¹ng S¬n gåm 3 huyÖn: ¤ L«i, Hoa Thanh, Ninh H¶i.

+Phóc Léc Ch©u gåm 3 huyÖn cã lÏ ë “miÒn nam Hµ TÜnh vµ miÒn Quy Hîp, Ngäc Ma ë phÝa t©y Hoµnh S¬n”.

+Phong Ch©u: Gia Ninh, Thõa Ho¸, T©n X¬ng.

+Thanh Ch©u: Thanh TuyÒn, Lôc Thuû, la ThiÒu.

+Trêng Ch©u cã 4 huyÖn nay thuéc Ninh B×nh.

+Chi Ch©u (7 huyªn): Hµn Thµnh, Phó Xuyªn, B×nh T©y, L¹c Quang, L¹c Diªm, §a V©n, Tu Long.

+Vâ Nga Ch©u (7 huyÖn): Vâ Nga, Nh M·, Vâ NghÜa, Vâ Di, Vâ Duyªn, Vâ Lao, L¬ng S¬n.

+Vâ An Ch©u: Vâ An, L©m Giang.

+¸i Ch©u (6 huyÖn): Cöu Ch©n, An ThuËn, Sïng B×nh, Qu©n Ninh, NhËt Nam, Trêng L©m.

+Hoan Ch©u (4 huyÖn): Cöu §øc, Phè D¬ng, ViÖt Thêng, Hoµi Nam.

+DiÔn Ch©u (7 huyÖn)

N¨m 757 ®æi lµm TrÊn Nam ®« hé phñ.

N¨m 766 l¹i ®æi lµm An Nam ®« hé phñ.

N¨m 866 nhµ §êng th¨ng An Nam ®« hé phñ lªn lµm TÜnh h¶i qu©n tiÕt ®é.

Ngoµi ra cßn cã 41 ch©u ky my.

Díi phñ cã huyÖn, díi huyÖn cã h¬ng, x·. C¸c h¬ng x· ®îc chia theo sè hé.

§øng ®Çu phñ cã chøc quan ®« hé, lóc ®Çu ®îc gäi lµ ®¹i tæng qu¶n, sau gäi lµ ®« ®èc. Tõ 679 gäi lµ ®« hé.

Lóc cã chiÕn tranh gäi lµ kinh lîc sø. VÒ sau ®æi thµnh tiÕt ®é sø.

Díi quyÒn quan ®o hé (hay tiÕt ®é sø) ë phñ cßn cã c¶ mét bé m¸y quan l¹i cai qu¶n c¸c c«ng viÖc hµnh

chÝnh, chÝnh trÞ, qu©n sù, thu thuÕ. C¸c ch©u ®Òu ®Æt c¸c chøc thø sö ®øng ®Çu, trong ®ã cã 1 sè thø sö

lµ ngêi b¶n ®Þa. C¸c huyÖn, h¬ng ®Òu cã tæ chøc chÝnh quyÒn ®« hé cña nhµ §êng, gióp viÖc cho phñ ®«

hé.

C©u 9 + 10:

9.§Æc trng nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi TrÇn?

10. Nh÷ng biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi TrÇn? §¸nh gi¸ ý nghÜa nh÷ng

biÕn ®æi ®ã?

Tr¶ lêi:

1)Nhµ TrÇn thay nhµ Lý më ta mét thêi kú tiÕ tôc ph¸t triÓn cao h¬n cña x· héi §¹i ViÖt. ChÝnh quyÒn nhµ TrÇn

trong thÕ kú XIII v÷ng vµng, mµ n¨ng ®éng, ®· t¹o r© mét nÒn thèng nhÊt vµ æn ®Þnh ®Êt níc cho ®Õn gi÷a

thÕ kû XIV. TriÒu ®×nh Th¨ng Long trong thêi gian nµy tríc hÕt lµ tæ chøc chÝnh quyÒn cña dßng hä TrÇn. Vua

TrÇn tù ®Ò c©o vÞ trÝ b¶n th©n, ®ång nhÊt ng«i vua víi ®Êt níc.

1250 Th¸i T«ng “xuèng chiÕu” cho thiªn h¹ gäi vua lµ ... n©ng cao h¬n tÝnh chuyªn chÕ vµ tËp trung cña triÒu

®×nh. §Ó ®¶m b¶o v÷ng ch¾c vÞ trÝ vµ kh¶ n¨ng n¾m chÝnh quyÒn trong tay vua, tr¸nh nh÷ng vô tranh ng«i

trong néi bé hoµng téc, vµ còng ®Ó cho vua trÎ ®iÒu khiÓn chÝnh quyÒn v÷ng vµng, nhµ TrÇn ¸p dông chÕ

15
®é Th¸i thîng hoµng. Vua cha chØ lµm viÖc mét sè n¨m råi truyÒn cho con, cßn b¶n th©n lui vÒ Tøc MÆc (Nam

§Þnh) gi÷ t c¸ch cè vÊn. QuyÒn hµnh cña Th¸i thîng hoµng rÊt lín kh«ng chØ cã quyÒn chØ ®Þnh ngêi kÕ vÞ mµ

khi cÇn cã thÓ truÊt bá ng«i vua.

§Ó cñng cè v¬ng quyÒn, nhÊt lµ trong nh÷ng thêi kú ®Çu, nhµ TrÇn ®· thùc hiÖn mét nÒn chuyªn chÝnh d©n

chñ dßng hä. TÇng líp quý téc t«ng thÊt n¾m ®éc quyÒn l·nh ®¹o quèc gia. C¸c chøc vô chñ chèt trong triÒu

®×nh (nhÊt lµ vÒ vâ quan, nh c¸c tíng lÜnh trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Nguyªn) ®Òu do c¸c ngêi hä hµng

th©n cËn víi nhµ vua n¾m gi÷. §Ó ®Ò phßng n¹n ngo¹i thÝch, nhµ TrÇn thùc hiÖn chÕ ®é h«n nh©n ®ång téc.

NhiÒu nhµ vua vµ v¬ng hÇu t«n thÊt nhµ TrÇn ®· lÊy nh÷ng ngêi trong hä hµng ®«i khi kh¸ gÇn gòi (TrÇn Th¸i

T«ng lÊy chÞ d©u, TrÇn Thñ ®é lÊy chÞ hä ...). MÆt kh¸c, c¸c vua TrÇn còng hÕt lßng th¬ng yªu ®ïm bäc c¸c v-

¬ng hÇu t«n thÊt.

 NÒn qu©n chñ quý téc dßng hä.

2) BiÕn ®æi vµ ph¸t triÓn nÒn hµnh chÝnh

Hä TrÇn tuy ®· n¾m gi÷ c¸c chøc vô chñ chèt trong triÒu ®×nh vµ mét sè lé phñ quan träng, nhng sè lîng ngêi

vµ n¨ng lùc cã h¹n, vÉn ph¶i x©y dùng bé m¸y hµnh chÝnh tõ trung ¬ng  ®Þa ph¬ng, thu nhËn nhiÒu ngêi

thuéc c¸c tÇng líp. Nhµ níc nµy lµ khèi liªn kÕt cña dßng hä TrÇn víi bé phËn quan liªu ë c¸c cÊp chÝnh quyÒn

kh¸c nhau vµ ngµy cµng më réng vÒ ph¬ng thøc tæ chøc vµ c¬ chÕ vËn hµnh cña nhµ níc nµy cã mÆt pháng

theo m« h×nh nhµ Tèng.

a)TriÒu ®×nh

-Bé phËn trung khu: gåm tÓ tíng, ¸ tíng, tri mËt viªn sø vµ hµnh khiÓn ë m«n h¹ s¶nh cã nhiÖm vô chØ ®¹o c¸c

quan v¨n vâ. §øng ®Çu trung khu lµ quan chøc mang danh hiÖu tam th¸i (s, phã, b¶o) vµ tam thiÕu (s, phã,

b¶o) vµ t©m t (t ®å, t m·, t kh«ng). Chøc vô tÓ tíng ph¶i lµ th©n v¬ng víi chøc danh lµ t¶ h÷u tíng quèc hay

nhËp n«i kiÓm hiÖu ®¾c tiÕn khai phñ nghi ®ång tam ti b×nh ch¬ng sù. Chøc vô ¸ tíng thêng lµ tham tri

chÝnh sù hay lµ tri mËt viªn sù vµ nhiÒu khi mang chøc danh lµ t¶, h÷u béc x¹ kÌm thªm 2 ch÷c “nhËp néi”.

Chøc vô hµnh khiÓn gÇn ngang víi ¸ tíng chia lµm 2 ban t¶ vµ h÷u ë kinh ®« Th¨ng Long vµ hoµng cung Tøc

MÆc, nhng chung 1 viÖn, vÒ sau ®æi lµ m«n h¹ s¶nh. Danh hiÖu cao nhÊt cña quan chøc hµnh khiÓn lµ nhËp

néi hµnh khiÓn ®ång trung thu m«n h¹ s¶nh b×nh ch¬ng sù. C¬ quan nµy lóc ®Çu chØ dïng ho¹n quan, sau

dïng c¸c nho thÇn nh NguyÔn Trung Ng¹n, Lª C Nh©n.

ViÖc ph©n chia bé phËn trung khu gåm tÓ tíng, ¸ tíng, c¸c quan chøc ë khu mËt viÖn, hµnh khiÓn m«n h¹ s¶nh

t¸ch khái vµ ®øng trªn c¸c c¬ quan chøc n¨ng lµ bíc ph¸t triÓn trong kÕt cÊu vµ c¬ chÕ cña bé m¸y nhµ níc

thêi TrÇn.

-C¸c c¬ quan chøc n¨ng:

ë triÒu ®×nh cã thîng th s¶nh gåm 6 bé: l¹i, lÔ, hé, binh, h×nh, c«ng, qu¶n lý c¸c c«ng viÖc tæ chøc bé m¸y

hµnh chÝnh, ngo¹i giao, tÝn ngìng, kinh tÕ, qu©n sù, ph¸p luËt vµ x©y dùng c¬ b¶n.

§øng ®Çu s¶nh lµ thîng th hµnh khiÓn vµ thîng th h÷u bËt. C¸c c¬ quan 6 bé cµng vÒ sau cµng ®îc t¨ng cêng

vµ phÇn lín sö dông c¸c nho thÇn. Díi thîng th lµ chøc thÞ lang, lang trung.

C¬ quan v¨n phßng cña triÒu ®×nh (chó yÕu so¹n th¶o c¸c v¨n b¶n, chØ, dô...) gäi lµ Hµn l©m viÖn víi c¸c

chøc häc sü kh¸c nhau. Quan chøc cai cÊp cña c¬ quan nµy thêng do nguêi trong néi mËt viÖn kiªm nhiÖm nh

§inh Cñng Viªn thêi TrÇn Nh©n T«ng lµm Hµn l©m phông chØ.

Nhµ TrÇn chó ý t¨ng cêng c¸c c¬ quan thanh tra, gi¸m s¸tvµ toµ ¸n. Th¨ng Long cã Ngù sö ®µi gåm c¸c chøc:

ThÞ ngù sö, gi¸m s¸t ngù sö, ngù sö trung t¸n, ngù sö trung thõa, ngù sö ®¹i phu víi chøc n¨ng “gi÷ g×n phong

16
ho¸, ph¸p ®é”. C¹nh c¬ quan ngù sö ®µi cßn cã §¨ng v¨n kÓim s¸t viÖn vµ c¸c qiam gi¸n nghÞ ®Ëi phu t¶, h÷u

n¹p ng«n. Sau chiÕn tranh chèng M«ng Nguyªn cã thªm bé phËn thanh tra kiÓm so¸t, ë c¸c ®Þa ph¬ng phñ lé,

®Æt thªm c¸c ti liªm phãng.

Ngoµi c¸c c¬ quan trªn, cßn ®Æt c¸c c¬ quan phô tr¸ch riªng mét sè c«ng viÖc nh Quãc sö viÖn biªn so¹n quèc

sö (ngêi phô tr¸ch ®Çu tiªn lµ b¶ng nh·n Lª V¨n Hu), Quèc tö viÖn (tøc Quèc tö gi¸m) gi¶ng d¹y c¸c hoµng tö, v-

¬ng hÇu ë Th¨ng Long vµ Tøc MÆc, Th¸i y viÖn tr«ng coi thuèc men, ch÷a bÖnh trong hoµng cung, vµ t«ng

nh©n phñ theo dâi c¸c hoµng téc.

C¸c chøc vô quan träng trong triÒu lóc ®Çu lµ do c¸c quý téc t«ng thÊt n¾m gi÷, sau do nhu cÇu chuyÓn dÇn

sang giíi quan liªu.

b)C¸c ®Þa ph¬ng

Nhµ TrÇntæ chøc chÝnh quyÒn lµm 3 cÊp: phñ- lé, huyÖn - ch©u, h¬ng - x·. §æi 24 lé thêi Lý thµnh 12 lé Thiªn

Trêng (nam Hµ), Long Hng (Th¸i B×nh), Quèc Oai (Hµ T©y), B¾c Giang (B¾c Ninh - B¾c Giang), H¶i §«ng

(Qu¶ng Ninh vµ mét phÇn H¶i D¬ng), Trêng Yªn (Ninh B×nh), KiÕn X¬ng (®«ng Th¸i B×nh), Hång (phÇn H¶i D-

¬ng), Kho¸i (phÇn Hng Yªn), Thanh Ho¸ (Thanh Ho¸), Hoµng Giang (phÇn ®Êt Hµ Nam), DiÔn Ch©u (b¾c NghÖ

An). ThÕ kû XIV, nhµ TrÇn cßn ®Æt c¸c phñ: L©m B×nh (Qu¶ng B×nh vµ Qu¶ng TrÞ), Th¸i Nguyªn (B¾c C¹n,

Th¸i Nguyªn, Cao B»ng), L¹ng Giang (B¾c Giang, L¹ng S¬n).

1307 ®æi 2 ch©u ¤, Lý, thu n¹p Ch¨m p thµnh ch©u ThuËn vµ ch©u Ho¸.

ChÝnh quyÒn cÊp lé (phñ, trÊn) cã chøc an phó ch¸nh sø vµ phã sø, th«ng ph¸n, trÊn phñ (tri phñ). Ngoµi ra, ë lé

cßn cã c¸c c¬ quan phô tr¸ch mét sè c«ng viÖc nh:

-Hµ ®ª: trong coi ®ª ®iÒu, cã hµ ®ª ch¸nh sø vµ phã sø.

-Thuû lé ®Ò h×nh: tr«ng coi c«ng viÖc giao th«ng thuû vµ bé. 1344 nhµ TrÇn t¨ng cêng thªm c¬ quan chÝnh

quyÒn ®Þa ph¬ng, ®Æt ®ån ®iÒn sø vµ phã sø ë ty khuyÕn n«ng.

Nhµ TrÇn rÊt coi träng chÝnh quyÒn cÊp lé phñ. Díi phñ lé lµ c¸c ch©u, huyÖn vµ vµo cuèi thÕ kû XIV cã thªm

cÊp x·. Ch©u ë vïng miÒn nói, cã c¸c chøc chuyÓn vËn sø, th«ng ph¸n. HuyÖn cã c¸c chøc tri huyÖn (cßn gäi lµ

lÖnh uý) vµ chñ b¹. Mét vµi tµi liÖu cho biÕt díi phñ lé lµ h¬ng råi ®Õn x·.

1297 Nh©n T«ng ®æi gi¸p lµm h¬ng, pö trung du vµ miÒn nói th× gäi lµ s¸ch, ®éng. ChÝnh quyÒn h¬ng, s¸ch

lµ cÊp cuèi cïng trong hÖ thèng ®¬n vÞ hµnh chÝnh ë ®Þa ph¬ng, trong ®ã cã x· quan. X· quan gåm ®¹i t x·

(hoÆc tiÓu t x·) x· trëng, x· gi¸m cã nhiÖm vô qu¶n lý h¬ng x·, lµm hé tÞch. Chøc ®¹i t x· hay gäi lµ ®¹i to¸t cã

hµm tõ ngò phÈm trë lªn, tiÓu t x· hay gäi lµ tiÓu to¸t cã hµm tõ lôc phÈm xuèng.

Chia kinh ®« Th¨ng Long thµnh 61 phêng. ë phñ, lé cã h¬ng. H¬nbg cã ®¹i to¸t hoÆc tiÓu to¸t cai qi¶n, s¸ch

th× do phô ®¹o hay quan lang qu¶n lý. H¬ng s¸ch gåm nhiÒu th«n. Díi h¬ng cã nhiÒu lµng (trang hay th«n) nh-

ng lµng kh«ng ph¶i lµ cÊp chÝnh quyÒn.

TriÒu ®×nh ®· nhiÒu lÇn kiÓm so¸t nh©n ®inh hé khÈu, nhng h×nh nh chia lÇn nµo cã biÖn ph¸p lËp ®iÒn b¹

hay ®iÒu tra ruéng ®Êt. Cã thÓ cho r»ng: th«n, trang víi c¸c mèi quan hÖ d©n c, hä hµng, nghÒ nghiÖp... còng

cha chÆt chÏ nh nh÷ng thêi kú sau khi chÝnh quyÒn x· chuyÓn xuèng lµ th«n, lµng.

D©n ®inh ë c¸c h¬ng ®îc ghi vµo sæ hé tÞch, ph©n lµm 3 h¹ng theo tuæi: 17 tuæi lµ tiÓu hoµng nam; 20 tuæi

trë lªn lµ ®¹i hoµng nam; 60 tuæi trë lªn lµ l·o h¹ng. Hµng n¨m vµo mïa xu©n, chÝnh quyÒn h¬ng, x· kiÓm tra

nh©n khÈu ®Ó b¸o lªn trªn.

c)Ph¬ng thøc tuyÓn chän quan l¹i

17
Quan l¹i ®êi TrÇn ®îc tuyÓn dông qua c¸c ph¬ng thøc nhiÖm tö (tËp Êm), tuyÓn cö (giíi thiÖu vµ b¶o l·nh),

khoa cö (qua c¸c kú thi). Nhµ TrÇn còng ®· ®Þnh ra lÖ kh¶o duyÖt (kh¶o kho¸) c¸c quan theo ®Þnh kú. Vai trß

cña tÇng líp nho sÜ quan liªu trong bé m¸y chÝnh trÞ thêi TrÇn lóc ®Çu lµ khiªm tèn, cµng ngµy cµng gia t¨ng

trong nh÷ng thêi kú sau. Tuy nhiªn, nhµ TrÇn cha c©u nÖ vÒ tiªu chuÈn khoa b¶ng, mµ c¨n cø chñ yÕu vµo thùc

tµi, tinh thÇn ®· ®îc ngêi ®êi sau khen ngîi.

d)Tæ chøc qu©n ®éi

Nhµ TrÇn thay nhµ Lý, mét søc bËt míi nhanh chãng æn ®Þnh trËt tù x· héi, s¾p xÕp chÝnh quyÒn, ®ång thêi

t¨ng cêng luËt qu©n sù ®ñ søc ®a ®Êt níc vît qua trë ng¹i, b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc.

-VÒ tæ chøc, phiªn chÕ: qu©n chñ lùc gåm cÊm qu©n vµ qu©n c¸c lé. Qu©n c¸c lé ë ®ång b»ng gäi lµ chÝnh

binh, ë miÒn nói gäi lµ phiªn binh.

N¨m 1239 TrÇn Th¸i T«ng h¹ chiÕu tuyÓn trai tr¸ng lµm binh chia lµm 3 bËc: thîng, trung, h¹. Nhµ TrÇn ®Æc biÖt

chó ý cÊm qu©n, gäi lµ qu©n tóc vÖ. Bé phËn cÊm qu©n cña nhµ TrÇn ngµy cµng ®îc t¨ng thªm, phiªn chÕ

cµng phøc t¹p vµ chÆt chÏ h¬n. Bé phËn nµy cã 8 qu©n, ®øng ®Çu mçi qu©n lµ 1 ®¹i tíng qu©n. Mçi qu©n cã

30 ®«, chØ huy mçi ®« cã ch¸nh phã ®¹i ®éi. Mçi ®« l¹i cã 5 ng÷, chØ huy mçi ngò lµ ®Çu ngò (mçi qu©n cã

kho¶ng 2400 ngêi). Trong cuéc héi qu©n cña TrÇn Quèc TuÊn ë V¹n KiÕp (1248) sè qu©n lªn tíi 20 v¹n ng êi. Nh-

ng trong thêi b×nh, sè qu©n thêng trùc gi¶m nhiÒu qua chÝnh s¸ch "ngô binh n«ng" cho qu©n sÜ lu©n phiªn

vÒ cµy ruéng.

CÊm qu©n lµ nßng cèt cho c¸c binh lÝnh kh¸c, cã thÝch 3 ch÷ "thiªn tö qu©n" lªn tr¸n, do tæn thÊt hoÆc ngêi

®îc ®Æc biÖt tin tëng nh Ph¹m Ngò L·o chØ huy gäi lµ ®iÖn tiÒn chØ huy sø (gäi t¾t lµ ®iÖn suý). Chøc phiªu

kÞ tíng qu©n ph¶i do chÝnh hoµng tö n¾m gi÷.

ë phñ lé qu©n. Lé qu©n cã kho¶ng 20 phong ®oµn. Gi÷a thÕ kû XIV, Dô T«ng ®Æt thªm b×nh h¶i qu©n ë H¶i

§«ng (1341 - 1369). DuÖ T«ng (1373 - 1377) t¨ng thªm sè qu©n ë c¸c lé Thiªn Trêng, B¾c Giang, Thanh Ho¸,

NghÖ An, L©m B×nh, ThuËn Ho¸.

-Lùc lîng vò trang cña c¸c quý téc: cÊm qu©n lµ chñ lùc b¶o vÖ Th¨ng Long, Tøc MÆc nßng cèt trong chiÕn

tranh chèng ngo¹i x©m. CÊm qu©n cã thÓ ®îc ®iÒu ®éng ®i c¸c ®Þa ph¬ng hoÆc phèi hîp víi c¸c lé quan tæ

chøc t¸c chiÕn. Lé qu©n cã nhiÖm vô phßng gi÷ ®Þa ph¬ng trong lé. Ngoµi cÊm qu©n vµ lé qu©n lµ bé phËn

do nhµ níc tæ chøc vµ chØ huy, c¸c v¬ng hÇu ®îc phÐp chiªu mé qu©n riªng khi cã lÖnh vua. Lùc lîng vò trang

cña c¸c quý téc nµy thêng ®îc gäi lµ "v¬ng hÇu gia ®ång"chñ yÕu lµ gia nh©n, gia n«. Bé phËn nµy còng ®îc

phiªn chÕ thµnh ®«. Trong chiÕn tranh, nhµ TrÇn cã thÓ tËp hîp ®îc lùc lîng qu©n ®éi m¹nh ®«ng ®¶o chhñ

yÕu, cßn do thùc hiÖn chÝnh s¸ch "ngô binh n«ng" sù kÕt hîp gi÷a x©y dùng kinh tÕ vµ quèc phßng, kÕt hîp

gi÷a s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ tæ chøc vò trang cña thêi ®¹i ®ã.

N©ng cao chÊt lîng binh lÝnh b»ng c¸c biÖn ph¸p tuyÓn qu©n; tuyÓn tíng; huÊn luyÖn binh ph¸p vµ rÌn luyÖn t

tëng; tuyÓn qu©n tõ c¸c lµng x·, kÐn chän c¸c ngêi cã søc khoÎ. Qu©n lÝnh ®îc trang bÞ c¸c lo¹i chiÕn bµo, ¸o

da, sö dông c¸c lo¹i ph¸o (m¸y b¾n ®¸) vµ sóng phun löa gäi lµ "ho¶ khÝ". Cã nhiÒu lo¹i thuyÒn chhiÕn c¸c cì tõ

30  100 tay chÌo, thiÖn chiÕn trªn s«ng níc, nhiÒu ngêi giái tµi b¬i lÆn (YÕt Kiªu).

Cho lËp Gi¶ng Vâ ®êng ë phÝa t©y thµnh Th¨ng Long ®Ó huÊn luyÖn qu©n sÜ  trêng cao cÊp qu©n sù ®µo

t¹o vâ quan.

Thùc tiÔn cuéc kh¸ng chiÕn chèng M«ng Nguyªn ®· thÓ hiÖn tæ chøc qu©n ®éi vµ chÝnh s¸ch x©y dùng lùc l-

îng vò trang lµ ®óng ®¾n, s¸ng t¹o. §ã lµ qu©n ®éi cã sè lîng ®«ng khi cÇn thiÕt, cã chÊt lîng tinh thÇn vµo

18
lo¹i m¹nh trªn thÕ giíi ®¬ng thêi. Hµng lo¹t c¸c chiÕn th¾ng §«ng Bé §Çu (1288) Hµm Tö, T©y KÕt (1285) ®Æc

biÖt lµ B¹ch §»ng (1288) lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cña qu©n ®éi §¹i ViÖt thêi TrÇn trong thêi kú hng thÞnh.

e)ChÝnh s¸ch kinh tÕ:

Thi hµnh chÝnh s¸ch träng n«ng, khuyÕn khÝch n«ng nghiÖp. Cïng víi chÝnh s¸ch "ngô binh n«ng"kÕt hîp kinh

tÕ víi quèc phßng, triÒu ®×nh ®· lËp ra ty khuyÕn n«ng ®Æt c¸c chøc quan Hµ ®ª ch¸nh, phã sø. 1248 cho

®¾p ®ª däc s«ng NhÞ Hµ. Hµng n¨m mäi ngêi ®Òu ph¶i cã nghiÖp vô tu söa ®ª diÒu, kh«ng ai ®îc miÔn trõ

ph¶i chÞu nh÷ng nghiÖp vô t« thuÕ vµ lao dÞch. 1378, b¾t dÇu ®¸nh thuÕ th©n, ®ång l¹ot thu mçi hé ®inh

nam 3 quan tiÒn.

Cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp, cha ¸p dông chÝnh s¸ch øc th¬ng ngÆt

nghÌo nh c¸c triÒu Lª, NguyÔn sau nµy.

Lµ v¬ng triÒu qc quý téc nhµ TrÇn ®· ph¸t triÓn bé phËn kinh tÕ quý téc quan liªu, víi chÕ ®é th¸i Êp ®iÒn

trang, sö dông lao ®éng cña tÇng líp n«ng n«, n« tú. Th¸i Êp lµ ruéng ®Êt do nhµ vua ban cÊp cho c¸c quý téc

vµ triÒu thÇn cã c«ng, cã thÓ lÊy tõ ngêi nµy ban thëng cho ngêi kh¸c. §iÒn trang lµ nh÷ng trang tr¹i lín cña c¸c

quý téc ®êi TrÇn, do quý téc trùc tiÕp qu¶n lý, sö dông søc lao ®éng cña gia n«, n« tú, cã quyÒn thõa kÕ.

N¨m 1268, triÒu ®×nh xuèng chiÕu cho c¸c v¬ng hÇu, c«ng chóa, phß m·, cung tÇn chiªu tËp d©n phiªu t¸n,

kh«ng cã s¶n nghiÖp lµm n« tú ®Ó khai khÈn ®Êt hoang lËp ®iÒn trang.

3)§¸nh gi¸

ViÖc g©y dùng v¬ng triÒu TrÇn lµ mét thêi kú lÞch sö d©n téc cã nhiÒu chuyÓn biÕn quan träng. Nhµ TrÇn ®·

tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p nh»m kh«i phôc kinh tÕ, khai khÈn ®Êt hoang , më réng diÖn tÝch n«ng nghiÖp,

cho phÐp c¸c v¬ng hÇu, quý tèc khai khÈn ®Êt ®ai, thµnh lËp c¸c ®iÒn trang. Chó träng ®¾p ®ª phßng lôt,

®µo thªm mét sè kªnh, s«ng cã t¸c dông giao th«ng thuû lîi. Ruéng ®Êt t h÷u ph¸t triÓn m¹nh, chÕ ®é thuÕ

kho¸ ®îc quy ®Þnh trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt.

Bªn c¹nh ®ã sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp còng ®îc phôc håi, mét sè ngµnh nghÒ thñ c«ng tiÕp

tôc ®îc ph¸t triÓn, c¸c ®¬n vÞ ®o lêng dÇn dÇn ®îc thèng nhÊt trong c¶ níc, mét sè träng t©m th¬ng m¹i xuÊt

hiÖn.

§©y lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì cña v¨n ho¸ d©n téc. Ch÷ n«m b¾t ®Çu xuÊt hiÖn, phæ biÕn vµ vËn dông trong

s¸ng t¸c v¨n häc. C¸c ngµnh cã thµnh tùu ®¸ng kÓ, tæ chøc bé m¸y nhµ níc vµ ph¸p quyÒn ®îc cñng cè thªm

mét bíc, lµ thêi kú cã nh÷ng chiÕn c«ng vÜ ®¹i trong 3 cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n x©m lîc Nguyªn M«ng

mang ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc.

C©u 11:

Tr×nh bµy, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ t tëng c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña Hå Quý Ly nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû

15?

Tr¶ lêi:

1)Khñng ho¶ng cuèi thêi TrÇn vµ yªu cÇu cÊp thiÕt c¸i c¸ch duy t©n ®Êt níc.

Tõ nöa cuèi thÓ kû XIV, nhµ TrÇn ®· kh«ng ch¨m lo ®Õn thuû lîi ®ª ®iÒu vµ ¸c chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng tÝch

cùc kh¸c, l¹i cßn v¬ vÐt tiÒn cña, thãc g¹o cña nh©n d©n. X· héi l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. C¸c ®iÒn

trang ngµy mét t ph¸t triÓn, nhng s¶n xuÊt l¹i trë nªn tr× trÖ, ®êi sèng c¸c n«ng n«, n« tú trong ®ã bÞ bÇn

cïng hãa. MÊt mïa, ®ãi kÐm liªn tiÕp x¶y ra, n«ng d©n næi dËy b¹o ®éng, ®iÓn h×nh lµ cuéc khëi nghÜa cña

Ng« bÖ ë nói Yªn Phô (H¶i D¬ng) 1344 - 1360.

19
TriÒu ®×nh ngµy cµng sa ®o¹ nhiÒu ®¹i thÇn m¾c tÖ n¹n tham nhòng, rîu chÌ, cê b¸c, tham ¨n, hiÕu s¾c. Nhµ

vua (TrÇn Dô T«ng) còng ¨n ch¬i xa xØ truþ l¹c. Chu V¨n An ®· tõng d©ng sí thÊt tr¶m, xin chÐm 7 gian thÇn,

nhng bÞ tõ chèi. D¬ng NhËt LÔ (con ngêi phêng chÌo, ch¸u Dô T«ng) nèi ng«i Dô T«ng, g©y sù biÕn mu ®æi hä,

bÞ c¸c triÒu thÇn lËt ®æi, g©y nªn khñng ho¶ng cung ®×nh.

Bªn ngoµi, Champa nhiÒu lÇn g©y xung ®ét Champa víi §¹i ViÖt ®em qu©n vµo ®¸nh ph¸ Th¨ng Long. Du

T«ng ®i ®¸nh Champa, l©n n¹n t¹i thµnh §å Bµn. ChØ ®Õn khi c ChÕ Bång Nga tö trËn (1396) chiÕn tranh míi

t¹m yªn. TiÕp ®ã; nhµ Minh ë ph¬ng B¾c l¹i g©y søc Ðp, h¹ch s¸ch, ®ßi cèng n¹p, mîn ®êng, ®e do¹ x©m lîc,

cµng lµm cuéc khñng háng thªm s©u s¾c, ®e do¹ sù tån t¹i trong v¬ng triÒu.

Nh vËy, vµo nöa cuèi thÕ ký XIV, ®Êt níc ®øng tríc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ - x¸c héi, tríc xu híng ph©n t¸n vµ

ly t©m ®ang ph¸t triÓn vµ lan réng. §Êt níc ®øng tríc nguy c¬ bÞ x©m lîc Nhµ níc ... TRÇn ®· suy yÕu, bÊt

lùc, kh«ng cßn kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh ®Êt níc, nhng l¹i muèn gi÷ nguyªn c¬ chÕ cò. §Êt níc muèn vît qua cuéc

khñng ho¶ng ®ßi hái ph¶i c¶i c¸ch. Muèn vËy ph¶i cã khu vùc TW tËp quyÒn v÷ng m¹nh ®ñ kh¶ n¨ng thùc

hiÖn cuéc c¶i c¸ch, l·nh ®¹o d©n téc ®¸nh th¾ng giÆc ngo¹i x©m.

§Ó thùc hiÖn yªu cÇu ®ã, ®iÒu cÇn thiÕt ®Çu tiªn lµ ph¶i g¹t bá nh÷ng quý téc TrÇn b¶o thñ ra khái bé m¸y

®iÒu hµnh ®Êt níc, xãa bá kinh tÕ ®iÒn trang, gãp søc l·nh ®¹o trong n«ng n«, n« tú, xãa bá nÒn qu©n chñ

quý téc kh«ng cßn phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn trong ®Êt níc, x©y dùng 1 nhµ níc qu©n chñ liªn quan víi quan

hÖ s¶n xuÊt ®Þa chñ t¸ ®iÒn chiÕm u thÕ vµ ®Þ vÞ x· héi chñ ®¹o.

Tõ gi÷a thÕ ký XIV ®· xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng c¶i c¸ch 1 sè quan liªu - song ®Òu bÞ b¸c bá. Cuéc ®Êu tranh gi÷a

2 khuynh híng b¶o thñ qu©n chñ quý téc vµ khóng híng qu©n chñ tËp trung quan liªu (trong lùc lîng quan liªu -

nho sÜ, tiªu biÓu lµ HQL) diÔn ra khi ©m thÇm , lóc quyÕt liÖt liªn tôc suèt 300 n¨m (1370 - 1400).

2.Nh÷ng c¬ së vµ biÖn ph¸p c¶i c¸ch trong HQL

Tõ 1375, khi ®îc gi÷ chøc nhËp néi chÝnh th¸i s b×nh ch¬ng qu©n (1394) HQL ®· thi hµnh nhiÒu c¬ së vµ biÖn

ph¸p c¶i c¸ch trªn c¸c mÆt ®êi sèng x· héi.

-C¶i c¸ch chÝnh trÞ vµ qu©n sù:1375, HQL ®· ®Ò nghÞ xãa bá chÕ ®é lÊy ng êi t«n thÊt lµm c¸c chøc chØ huy

qu©n sù cao cÊp, ®Þnh l¹i sè qu©n, ®a lùc lîng trÎ vµo. 1397, ®Æt quy chÕ vÒ hÖ thèng quan l¹i ®Þa phêng,

thèng nhÊt viÖc qu¶n lý tõ TW → ®Þa ph¬ng. C¸c chøc An phñ sø ë l« ph¶i qu¶n toµn bél lé ®Õn c¸c phñ,

huyÖn, ch©u trong lé. Lé trùc tiÕp chÞu tr¸ch nhiÖm tríc nhµ níc TN.

HQL lo¹i bá dÇn tÇng líp quý téc t«n thÊt trµn khái BM chÝnh quyÒn ....., thay thÕ dÇn b»ng tÇng líp nho sÜ trÝ

thøc cã t tëng c¶i c¸ch. Tõ th¸ng 2-1400 nhµ TrÇn hoµn toµn mÊt hÕt quyÒn binh dï chØ lµ danh nghÜa, thiÕt

chÕ , qui chÕ quý téc cña nhµ Trµn hoµn toµn sôp ®æ. ChÝnh quyÒn chuyÓn sang tay hä Hå. HQL ra søc tuyÓn

chän, ®Ò bÆt vµ tæ chøc thi cö ®Ó nhanh chãng ®µo t¹o 1 ®éi ngò quan liªu míi cho nhµ n íc. ChÕ ®é qu©n

chñ quý téc chuyÓn dÇn sang chÕ ®é qu©n chñ quan liÒu tõ cuèi thÕ kû XIV sang ®Çu thÕ kû XV.

+VÒ qu©n sù, HQL ®Þnh l¹i binh chÕ, chØnh ®èn qu©n ®æi vÒ mÆt tæ chøc. Tæ chøc l¹i qu©n tóc vÖ, ®Æt

thªm c¸c hiÖu qu©n, t¨ng cêng kû luËt qu©n ®éi, Th¶i c¸c tíng sÜ bÊt tµi, søc yÕu, bæ sung nhiÒu ngêi kháe

m¹nh, kÓ c¸c c¸c s t¨ng, am têng vâ nghÖ, t¨ng cêng qu©n sè vµ c¸c lùc lîng qu©n sù ®Þa ph¬ng. Qu©n ®éi

®îc biªn chÕ thµnh c¸c qu©n, ®é, vÖ. §øng ®Çu cã c¸c ®¹i tíng, ®« têng, ®ång ®« tíng vµ phã ®« tíng

qu©n. C¸c ®¬n vÞ ®Æt c¸c chøc ®¹i ®éi trëng, ®¹i ®éi phã, ®« ®èc, ®o thèng, tæng qu¶n, th¸i thó. CÇm

qu©n cã 20 vÖ qu©n thêng trùc biªn chÕ thµnh nhiÒu qu©n, mçi qu©n gåm nhiÒu vÖ, mçi vÖ cã 18 ®éi, mçi

®éi cã 18 ngêi. TiÕn hµnh lËp sæ hé tÞch ®Ó kª khai d©n sè toµn quèc, ghi tªn tÊt c¶ nh÷ng ngêi con trai tõ 2

tuæi trë lªn, cÊm Èn lËu nhËn ®Þnh nh»m t¨ng cêng qu©n sè víi ý ®å x©y dùng ®¹o qu©n 1tr¨m ngêi.

20
Cho x©y dùng 1 kinh thµnh míi b»ng ®¸ kiªn cè ë An T©n (VÜnh Léc, Thanh Hãa) gäi lµ T©y §« (ph©n biÖt víi

Th¨ng Long, ®îc ®æi thµnh §«ng §«) thêng ®îc gäi lµ thµnh nhµ Hå. Cuèi 1397 Ðp vua TrÇn dêi vÒ kinh ®« míi.

ChÕ ®é Th¸i thîng hoµng t¹m b·i bá nhng khi nhµ Hå thµnh lËp, 1401 HQL nhêng ng«i cho con (H¸n th¬ng) tù x-

ng lµ Th¸i Thêng Hoµng HQL chñ tr¬ng c¶i tiÕn vò khÝ vµ trang bÞ, thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p nh më xëng rÌn

®óc vò khÝ, tuyÓn c¸c thî giái vµo c¸c qu©n xëng, nhê vËy ®· chÕ t¹o ra ®îc nhiÒu lo¹i vò khÝ míi, lîi h¹i nh

sóng thÇn c¬, lµ lo¹i ®¹i b¸c ®Çu tiªn ë níc ta. §¹n ®óc b»ng gang, ®ång .. ®¸, cã søc xuyªn ph¸ vµ kh¶ n¨ng

c«ng ph¸ lín, cã hiÖu suÊt s¸t th¬ng cao, ngoµi ra cßn cã c¸c lo¹i ph¸o nhá, sóng b¾n b»ng ®¹n ghÐm, ®¹n löa.

Bªn c¹nh ®éi cung tªn gi¸o m¸c, kÝch, m¸y b¾n ®¸... trong qu©n ®éi nhµ Hå b¾t ®Çu cã bé phËn ph¸o binh.

So víi c¸c triÒu ®¹i tríc, trang bÞ cña qu©n ®éi Nhµ Hå cã 1 bíc ph¸t triÓn. Nhµ Hå cßn më xëng ®ãng thuyÒn

®inh s¾t ®Ó chuÈn bÞ ®èi phã sù x©m lîc cña nhµ Minh. Cæ l©u thuyÒn lµ 1 lo¹i thuyÒn chiÕn lín gåm 2

tÇng, tÇng trªn cã sµn tre cho qu©n c¬ ®éng chiÕn ®Êu, tÇng díi cã 1 hÖ thèng m¸i xhe → ®ã lµ nh÷ng vò

khÝ lîi h¹i cña nhµ Hå.

HQL chñ tr¬ng x©y dùng hÖ thèng phßng thñ quèc gia víi nhiÒu c«ng tr×nh kü thuËt qu©n sù kh¸ lín nh c¸c

thµnh T©y §«, §a Bang, cïng víi 1 hÖ thèng c«ng tr×nh phßng thñ cã quy m« lín kÐo dµi gÇn 400km tõ nói T¶n

Viªn men theo s«ng Hång, §µ, Luéc ®Õn cöa s«ng Th¸i B×nh, gåm nh÷ng b·i cäc, xÝch s¾t lµm chíng ng¹i vËt

cïng víi c¸c ®ån qu©n ®ãng kh¾p c¸c cöa s«ng, nguån quan ¶i.

1400 HQL lªn ng«i, ®Æt lÖ cö quan ë Tam quan vµ Néi Nh©n ®i vÒ c¸c lé th¨m hái chÝnh s¸ch cña nh©n d©n

vµ t×nh h×nh quan l¹i ®Ó th¨ng, gi¸ng. Tríc khi lªn lµm vua 1397 HQL ®· cho ®æi trÊn Thanh Hoa → trÊn

Thanh §«, TrÊn Quèc Oai → Qu¶ng Oai, L¹ng Giang → L¹ng S¬n... vµ qui ®Þnh chÕ ®é lµm viÖc 1402 nhµ Hå

xuÊt qu©n ®¸nh Champa. Vua Champa ph¶i nép 2 vïng ®Êt chiªm §éng vµ Cæ Luü. 1404, 1 lÇn n÷a nhµ Hå

®¸nh vµo Champa nhng kh«ng cã kÕt qu¶ g×, ph¶i rót qu©n vÒ níc.

-C¶i c¸ch kinh tÕ - tµi chÝnh.

C¶i c¸ch næ bËt nhiÒu lµ viÖc ban hµnh tiÒn giÊy (1396) gäi lµ "Th«ng b¶o héi sao" cã c¸c lo¹i 10 ®ång, 30

®ång, 2 tiÒn, 3 tiÒn, 5 tiÒn, 1 quan. TÊt c¶ mäi ngêi ph¶i ®em tiÒn ®ång ®æi lÊy tiÒn giÊy, CÊm lµm tiÒn gi¶

Nhµ níc qui ®Þnh: ai lµm tiÒn gi¶ ph¶i téi chÕt, ai cßn dïng tiÒn ®ång bÞ b¾t ®îc còng ph¶i téi nh lµm tiÒn gi¶

vµ bÞ tö h×nh. 1403, tríc ph¶n øng cña nh©n d©n, nhµ Hå ban hµnh ®iÒu luËt vÒ téi kh«ng tiªu tiÒn giÊy,

n©ng gi¸ hµng hay ®ãng cöa hµng. Nhµ hå còng ®Æt chøc thÞ gi¸m, ban mÉu vÒ c©n thíc thng ®Êu.

1397 ban hµnh chÝnh s¸ch h¹n ®iÒn. Nhµ níc qui ®Þnh trõ ®¹i v¬ng vµ trëng c«ng chóa, cßn tÊt c¶ mäi ngêi

kh«ng ®îc cã qu¸ 10 mÉu. Ngêi nµo cã nhiÒu ru«ng ®îc phÐp ®em chuéc téi, nÕu kh«ng còng ph¶i ®em nép

cho nhµ níc.

1402 Hå H¸n Th¬ng c¶i c¸ch thuÕ ®inh, nam, kh«ng ®¸nh ®ång lo¹t mµ theo luü tiÕn, ngêi Ýt ruéng møc thuÕ

nhÑ ®Þ, kh«ng cã ruéng vµ h¹ng c« qu¶ kh«ng thu thuÕ → PhÐp h¹n ®iÒn ®· ®¸nh m¹nh vµo thÕ lùc cña tÇng

líp quý téc ®iÒn trang vµ ®Þa chñ t h÷u, t¨ng nguån thu nhËp cho su thuÕ nhµ níc. Cïng víi chÝnh s¸ch

thuÕ,phÐp h¹n diÒn phÇn nµo cã lîi cho nh÷ng ngêi nghÌo Ýt ruéng, mÆt kh¸c, chÆn ®øng xu thÕ ph¸t triÓn tù

nhiªn cña ruéng ®Êt t h÷u.

1401, ban hµnh chÝnh s¸ch h¹n n«, ChiÕu theo phÈm tíc, cÊp bËc mµ ®îc 1 sè gia n« theo qui ®Þnh chung cña

nhµ níc. Sè thõa ph¶i sung c«ng, Nhµ níc tr¶ cho 1 gia n« lµ 5 quan. 1402 ban hµnh chÝnh s¸ch thuÕ khãa míi

®Þnh l¹i biÓu thuÕ ®inh vµ thuÕ ruéng. Mçi mÉu ruéng thu 5 th¨ng thãc, ®Êt b·i trång d©u chia ra lµm 2 lo¹i

®Ó ®¸nh thuÕ, bËc cao nhÊt thu 5 quan, thÊp nhÊt thu 3 quan (thêi TrÇn thu ®ång ®Òu 7 → 9 quan) thuÕ

21
nhËn ®inh bá c¸ch ®¸nh thuÕ ®ång ®Òu díi thêi TrÇn (1378) 3 quan mçi ®inh mµ ®¸nh theo lü tiÒn sè ruéng

cña chñ.

Nhµ Hå cho c¸c lé lµm l¹i sæ hé, liªn kÕt nh÷ng ngêi tõ 2 tuæi trë lªn. Nhµ níc d©n phiªu t¸n ®Òu bÞ lo¹i ra

ngoµi sæ, d©n kinh thµnh tró ngô ë c¸c phiªn TrÇn ph¶i trë vÒ quª qu¸n. Khi sæ lµm xong, sè d©n tõ 15 - 60

tuæi t¨ng gÊp 2 lÇn.

1405, n¹n ®ãi x¶y ra, nhµ Hå ®· lÖnh cho c¸c quan ®Þa ph¬ng ®i kh¸m xÐt nhµ gi¸u cã thõa thãc, b¾t ph¶i

b¸n cho d©n ®ãi theo thêi gi¸. Bªn c¹nh ®ã còng ®Æt Qu¶ng tÕ thù ®Ó ch÷a bÖnh cho d©n → cïng víi phÐp

h¹n ®iÒn, phÐp h¹n n« vÒ c¬ b¶n ®· lµm suy sôp tÇng líp quý téc cò Nhµ TrÇn vµ nÒn kinh tÕ ®iÒn trang,

t¨ng cêng thÕ lùc kinh tÕ cña nhµ níc TW.

-Tæ chøc HC: ®æi 1 sè lé thµnh trÊn.

ë c¸c lé thèng nhÊt qu¶n lý ë quan ®« hé, n©ng c¸c ch©u thµnh lé, gióp viÖc cho ®« hé vÉn lµ an phñ sø

(ch¸nh, phã) ë c¸c phñ cè trÊn phñ sø (ch¸nh, phã) ë c¸c ch©u ®Æt lµ th«ng ph¸n vµ phiªn ph¸n. ë huyÖn

®Æt lÖnh uý, chñ b¹ tuú theo huyÖn to hay nhá.

Kh«i phôc chøc gi¸p. §Ó t¨ng cêng GTLB ®Æt tr¹m dÞch (tr¹m ®Ó chuyÓn dÞch, tiÕp dÉn vµ truyÒn nèi th«ng

tin), ®Æt chøc liªm phãng sø.

Cñng cè kiÖn toµn bé m¸y hµnh chÝnh, ®Æc biÖt cäi träng chÝnh s¸ch cai trÞ, chÕ ®é cai qu¶n cña quan l¹i,

chÕ ®é trùc thuéc, ph¶i n¾m lé, lé n¾m ch©u, ch©u n¾m huyÖn.

-C¶i c¸ch v¨n hãa gi¸o dôc:

Tinh thÇn c¶i c¸ch v¨n hãa gi¸o dôc cña HQL ®îc thÓ hiÖn tõ 1392 khi «ng lµm s¸ch "Minh §¹o" (con ®êng s¸ng)

nªu lªn quan ®iÓm riªng vÒ nho gi¸o, h¹ thÊp vai trß cña Khæng Tö, chÕ tr¸ch c¸c nhµ Tèng nho, ®Ò cao Chu

C«ng, phª ph¸n Nho gia lµ nh÷ng ngêi "häc r«ng nhng tµi kÐm, kh«ng quan thiÕt ®Õn sù tinh, chØ chuyªn viÖc

lÊy c¾p v¨n ch¬ng cña ngêi xa"

HQL lµ ngêi cã ý thøc ®Ò cao ch÷ n«m 1935, tõ n«m dÞch thiªn Vâ DËt trong s¸ch thîng th ra ch÷ n«m ®Ó d¹y

vua ThuËn T«ng. 1936 l¹i dÞch kinh thi ®Ó d¹y cho cung phi vµ cung nh©n. Cho söa ®æi chÕ ®é thi cö, ®Æt kú

thi H¬ng ë ®Þa ph¬ng vµ thi héi ë kinh thµnh, bá lèi ¸m t¶ cæ v¨n, qui ®Þnh cô thÓ néi dung vµ h×nh thøc cho

mçi kú thi. ThÝ sinh ph¶i thªm 1 kú thi viÕt vµ lµm tÝnh (1403) ®a m«n to¸n vµo néi dung thi cö. 1397, chñ tr-

¬ng më trêng häc ë c¸c Ch©u, Phñ, cñ c¸c quan gi¸o thô tr«ng coi, ®«n ®èc viÖc häc tËp. CÊp ruéng häc ®iÒn

cho c¸c ®Þa ph¬ng tõ 15 → 12 mÉu ®Ó chi tiªu cho viÖc häc tËp, gi¸o dôc. Cuèi n¨m ph¶i kÐn chän ®îc ngêi

gi¶o ®a vµo triÒu ®Ó vua s¸t h¹ch l¹i, råi bæ dông.

1396, HQL b¾t tÊt c¶ c¸c nhµ s cha ®Õn 50 tuæi ph¶i hoµn tôc ®Ó L§ vµ tæ chøc thi vÒ gi¸o lý nhµ PhËt, ai

th«ng hiÓu ®¹o phËt míi ®îc ë l¹i lµm sø, Ng¨n cÊm vµ xö ph¹t nÆng nÒ ngêi lµm nghÒ ph¬ng thuËt.

3.§¸nh giíi,

HQL lµ 1 nhµ c¶i c¸ch t¸o b¹o vµ kiªn quyÕt «ng ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p c¶i cachs trªn

nhiÒu ph¬ng diÖn.

C¶i c¸ch cña HQL xÐt vÒ néi dung nh»m thùc hiÖn 2 môc tiªu:

-Cñng cè va t¨ng cêng chÕ ®é tËp quyÒn.

-Gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn kinh tÕ - x· héi nh»m ®¸p øng yªu cÇu lÞch sö do cuéc khñng ho¶ng ®Æt ra.

Nh÷ng môc tiªu nãi trªn cña c«ng cuéc c¶i c¸ch chøng tá HQL ®· nhËn thøc ®îc nh÷ng ghi nhËn s©u xµ cña

cuéc khñng ho¶ng cuèi thêi TrÇn vµ m¹nh d¹n tiÕn hµnh c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch vµ biÖn ph¸p c¶i c¸ch «ng ®·

®¶m nhËn vµi trß ngêi khëi xíng vµ tæ chøc l·nh ®¹o c«ng cuéc c¶i c¸ch ®Ó thùc hiÖn môc tiªu, ®Þnh híng ®·

22
®Ò ra. Cã thÓ kiªn ®Þnh r»ng HQL ®· ®ãng vµi trß lµ ngêi më ®Çu 1 thêi ®iÓm c¶i c¸ch quan träng trong

lÞch sö trung ®¹i ViÖt Nam.

XÐt vÒ ®Þnh híng, môc tiªu vµ kÕt qu¶ cña c«ng cuéc c¶i c¸ch, ta thÊy HQL ®· lo¹i bá ® îc tÇng líp quý téc

TrÇn vra khái bé m¸y nhµ níc vµ ngµy cµng bæ sung ddîc ®éi ngò quan liªu - nho sü míi vµo n¾m chÝnh

quyÒn; bé m¸y hµnh chÝnh vµ quan l¹i tõ TW → ®Þa ph¬ng ®îc chÊn chØnh l¹i lµm cho chÕ ®é cai trÞ mang

tÝnh ph¸p trÞ cao h¬n. Do ®ã ®· cã t/d lµm chuyÓn dÇn thiÕt chÕ chÝnh trÞ tõ chÕ ®é qu©n chñ quan liªu

®ã cha ®îc x©y dùng hoµn chØnh díi triÒu Hå do cuéc x©m lîc cña nhµ Minh (cuèi 1406 ®Çu 1407) ®· lµm

cho c«ng cuéc c¶i c¸ch bÞ bá dë, song nã sÏ ®îc tiÕp nèi vµ hoµn chØnh ë nöa cuèi thÕ kû XV díi triÒu ®¹i vua lª

Th¸nh T«ng (1460 - 1497). §iÒu ®ã cho thÊy trong ®iÒu kiÖn lÞch sö ViÖt Nam bÊy giê, môc tiªu, ®Þnh híng vµ

kÕt qu¶ cña c«ng cuéc c¶i c¸ch lµ ®óng híng ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu kh¸ch quan n»m trong xu thÕ ph¸t triÓn

néi t¹i cña níc ta, lµ 1 bíc tiÕn cña lÞch sö §¹i ViÖt kh«ng chØ ë mÆt thiÕt chÕ chÝnh trÞ, m« h×nh nhµ níc mµ

cßn ë lÜnh vùc kinh tÕ - x¸ héi, xãa bá lo¹i h×nh kinh tÕ ®iÒn trang ®· trë nªn l¹c hËu, kh«ng cßn phï hîp vµ

c¶n trë sù ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt vµ yªu cÇu cñng cè quèc gia thèng nhÊt, tËp quyÒn.

Tuiy nhiªn, c¶i c¸ch cña HQL cßn béc lé 1 sè h¹n chÕ quan träng nh sau:

+Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch ®· thiÕu triÖt ®Ó trong 1 sè chÝnh s¸ch c¬ b¶n nh: h¹n ®iÒn trang, h¹n

n« ph¸t hµnh tiÒn giÊy, h¹n chÕ sè lîng ruéng ®Êt cña "thø d©n" vµ quan l¹i (trõ ®¹i v¬ng trëng c«ng chóa) ®·

h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña chÕ ®é t h÷u ruéng ®Êt. T×nh h×nh ®ã kh«ng phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña lÞch

sö ®¬ng thêi, cÇn thiÕt lËp 1 chÕ ®é TW tËp quyÒn.

+C«ng cuéc c¶i c¸ch cña HQL ®îc thùc hiÖn trong hoµn c¶nh lÞch sö ®Çy nh÷ng khã kh¨n, phøc t¹p võa ph¶i

gi¶i quyÕt cuéc khñng ho¶ng cña x· héi trªn nhiÒu mÆt, võa ph¶i ®èi phã víi n¹n ngo¹i x©m ®ang ®Õn gÇn vµ

sù chèng ®èi quyÕt liÖt cña quý téc tæn thÊt nhµ TrÇn.

Nh÷ng h¹n chÕ trong c«ng cuéc c¶i c¸ch ®· t/d xÊu ®Õn kh¶ n¨ng ®oµn kÕt toµn d©n ®Ó chèng giÆc ngo¹i

x©m cña nhµ Hå. Cïng víi nh÷ng sai lÇm trong tæ chøc vµ chØ ®¹o chiÕn tranh trong c¶ chiÕn lîc vµ chiÕn

thuËt, kh«ng tæ chøc vµ thùc hiÖn ®îc 1 cuéc chiÕn tranh nh©n d©n, chØ sau h¬n nöa n¨m cuèi 1406 ®Çu

1407) Qu©n Minh x©m lîc, cuéc kh¸ng chiÕn do nhµ Hå l·nh ®¹o ®· thÊt b¹i, v× HQL chØ lo x©y dùng thÕ trËn

phßng thñ b»ng thµnh lòy mµ kh«ng biÕt x©y dùng thÕ trËn lßng d©n. ChÝnh Hå Nguyªn Trõng con trai c¶ cña

HQL còng ®· nãi lªn ®iÒu ®ã khi ph¸t biÓu "T«i kh«ng sî ®¸nh giÆc mµ chØ sî lßng d©n kh«ng theo". Vµ HQL

còng ®· thõa nhËn khi thëng cho HNT hép trÇu vµng. Cuéc kh¸ng chiÕn bÞ thÊt b¹i kÐo theo sù sôp ®æ cña v-

êng triÒu Hå vµ lµm thÊt b¹i cuéc c¶i c¸ch ®ang dang dë cña HQL. Cuéc x©m lîc cña nhµ Minh lµ 1 nh©n tè bªn

ngoµi gãp phÇn quyÕt ®Þnh sù thÊt b¹i cña c¶i c¸ch HQL.

MÆc dï thÊt b¹i, HQL kh«ng hÒ n¶n chÝ tríc mu«n vµn khã kh¨n, thö th¸ch to lín, quyÕt t©m c¶i c¸ch ®Ó ®æi

míi vµ ®¸nh giÆc ®Ó b¶o vÖ ®Êt níc, ®iÒu ®ã chøng tá r»ng lµ 1 ngêi yªu níc thiÕt tha. C¶i c¸ch cña HQL cuèi

thÕ kû XIVf ®Çu thÕ kû XV cã ý nghÜa më ®Çu cho 1 bíc ph¸t triÓn míi trong lÞch sö ViÖt Nam thêi kú trung

®¹i, ®Ó sau ®ã vµo cuèi thÕ kû XV ®îc tiÕp tôc vµ hoµn chØnh víi nh÷ng c¶i c¸ch cña Lª Th¸nh T«ng.

NÒn hµnh chÝnh níc ta díi thêi lª s¬ - thÕ kû XV

C©u 12 + 15:

12.§Æc trng c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh níc ta thêi Lª S¬ thÕ kû XV?

15.§Æc trng nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lª S¬?

23
Tr¶ lêi:

Tõ lóc ®em qu©n ra §«ng §«, Lª Lîi ®· chia níc lµm 4 ®¹o: §«ng - T©y - Nam - B¾c. 1428 khi Lª Lîi lªn ngoi hiÖu

lµ Lª Th¸i Tæ, ®Æt kinh ®« t¹i thµnh §«ng Quang - ®Æt lµ §«ng Kinh, kh«i phcô l¹i tªn níc lµ §¹i ViÖt. Chia níc

thµnh 5 ®¹o: §«ng - T©y - Nam - B¾c (t¬ng øng víi B¾c bé ngµy nay) vµ H¶i T©y (tõ Thanh Hãa ®Õn ThuËn

Hãa).

Díi ®¹o lµ trÊn, lé, huyÖn, ch©u. §¬n vÞ hµnh chÝnh c¬ së lµ x·, gåm 3 lo¹i:

-X· lín - 100 ngêi trë lªn

-X· võa - 50 ngêi trë lªn

-X· nhá - 10 ngêi trë lªn.

N¨m 1466, Th¸nh T«ng l¹i chia c¶ níc thµnh 12 ®¹o thõa tuyªn: Thanh Hãa, NghÖ An, ThuËn Hãa, Thiªn Trêng,

Nam S¸ch, Quèc Oai, B¾c Giang, An Bang, Hng Hãa, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn, L¹ng S¬n vµ phñ Trung §«.

1469 ®æi Thiªn Trêng thµnh S¬n Nam, Nam S¸ch thµnh H¶i D¬ng, Quèc Oai thµnh S¬n T©y, B¾c Giang thµnh

Kinh B¾c, Phñ Trung §« thµnh Phñ Phông Thiªn. Nhµ Lª cho vÏ b¶n ®å hµnh chÝnh trong c¶ níc vµ ph©n râ ®Þa

giíi hµnh chÝnh cña 12 ®¹o thõa tuyªn.

1471 sau khi chiÕm ®îc vïng ®Êt ë phÝa nam ThuËn Hãa cho ®Õn ®Ìo Cï M«ng, Th¸nh T«ng lËp thªm thøa

tuyªn thø 13: Qu¶ng Nam.

1490 B¶n ®å trong níc ®îc x¸c ®Þnh gåm: 13 ®¹o thõa tuyªn, 52 phñ, 178 huyÖn, 50 ch©u, 20 h¬ng, 36 ph-

êng, 6851 x·, 322 th«n, 637 trang, 40 s¸ch, 40 ®éng, 30 nguyªn, 36 trêng. C¸c x· ®îc quy ®Þnh l¹i: x· lín 500

hé, x· võa tõ 300 hé trë lªn, x· nhá tõ 100 hé trë lªn. Kinh §« Th¨ng Long (§«ng Kinh) gåm 2 huyÖn Thä X¬ng vµ

Qu¶ng §øc. Ngoµi ra cßn cã T©y Kinh (hay Lam Kinh tøc Lam S¬n - Thä Xu©n - Thanh Hãa).

VÒ mÆt chÝnh quyÒn.

Mét c«ng viÖc thiÕt yÕu mµ c¸c vua thêi Lª s¬ ®Òu quµn t©m vµ cè g¾ng thùc hiÖn lµ kiÖn toµn bé m¸y nhµ

níc qu©n chñ tËp trung, mang tÝnh quan liªu chuyªn chÕ. §Õn thêi Lª Th¸nh T«ng (1460 - 1497) nã ®¹t tíi ®Ønh

cao, trë thµnh 1 nhµ níc toµn trÞ, cùc quyÒn. §©y lµ 1 bíc ngoÆt mang tÝnh lÞch sö chuyÓn ®æi m« h×nh, tõ

nÒn qu©n chñ quý téc thêi Lý TrÇn mang ®Ëm tÝnh phËt gi¸o mµu s¾c §«ng Nam ¸ sang 1 nÒn qu©n chñ

quan liªu nho gi¸o §«ng ¸.

Trong thiÕt chÕ qu©n chñ tuyÖt ®èi thêi Lª S¬, vai trß cña nhµ vua ®· ®îc ®Èy lªn rÊt cao víi chñ nghÜa "t«n

qu©n". Theo ®ã nhµ vua lµ "con trê" gi÷ mÖnh trêi, thay trê trÞ d©n, c¸c Ên tÝn cña vua ®Òu kh¸c ch÷ "ThuËn

thiªn thõa rËn" "§¹i thiªn hµnh hãa".

Th¸i tæ chÊn chØnh l¹i bé m¸y nhµ níc theo m« h×nh thêi TrÇn. Díi vua cã 2 chóa t¶ tíng quèc, h÷u tíng quèc.

LËp t ®å, t m·, t kh«ng (tam t), tam th¸i, tam thiÕu, béc x¹... gióp viÖc bµn b¹c, quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc

cña triÒu ®×nh.

TiÕp ®Õn lµ 2 ban; v¨n, vâ.

Ban v¨n do quan ®¹i hµnh khiÓn ®øng ®Çu phô tr¸ch chung mäi viÖc.

Vâ ban th× cã c¸c chøc ®¹i tæng qu¶n, ®¹i ®« ®èc, ®« tæng qu¶n, tæng qu¶n, tæng binh, t m·... ®øng ®Çu 6

qu©n ®iÖn tiÒn, 5 qu©n thiÕt ®ét...

Cã 6 bé: L¹i, Hé, LÔ, Binh, H×nh, C«ng ®øng ®Çi lµ thîng thø, gióp viÖc cã 2 thÞ lang. Bªn c¹nh ®ã, cßn cã Lôc

Khoa víi chøc n¨ng theo dâi, gi¸m s¸t vµ Lôc tù víi chøc n¨ng ®iÒu hµnh. Nh÷ng c¬ quan chuyªn m«n trong

triÒu gåm cã c¸c ®µi, c¸c viªn, gi¸m, s¶nh nh Ngù sö ®µi, hµn l©m viÖn, Quèc tö gi¸m, néi thÞ s¶nh, c¸c qu¸n,

côc, ty...

24
ë ®Þa ph¬ng, ®øng ®Çu c¸c ®¹o lµ chøc hµnh khiÓn, bªn c¹nh cã tæng qu¶n chØ huy c¸c vÖ qu©n trong ®¹o.

Díi ®¹o cã c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh nh trÊn (trÊn phñ sø, tuyªn uý sø) lé (an phñ sø, tæng qu¶n) råi ®Õn phñ

(tri phñ, ®ång tri phñ) huyÖn (chuyÓn vËn sø) ë ch©u (phßng ngù sø, chiªu th¶o sø). Riªng vïng thiÓu sè cã tri

ch©u, ®¹i tri ch©u.

§¬n vÞ hµnh chÝnh c¬ së lµ x· ®øng ®Çu x· quan

*VÒ dau ®æi ®¹o thµnh ®¹o thõa tuyªn ®øng ®Çu lµ tuyªn phñ sø. ë mçi thõa tuyªn cã 3 ty: ®« ty (phô tr¸ch

qu©n ®éi) thõa ty (phô tr¸ch d©n sù hyµnh chÝnh) vµ hiÕn ty (phô tr¸ch thanh tra gi¸m s¸t) sau ®ã lµ c¸c x· do

x· quan ®øng ®Çu.

§Êt níc dÇn håi phôc vµ bíc ®Çu ph¸t triÓn. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yªu cÇu míi cña chÝnh trÞ, trong nh÷ng n¨m

1460 - 1497 Lª Th¸nh T«ng tiÕn hµnh cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh (c©u 16)

C©u 16

ChÕ ®é quan chøc vµ ®µo t¹o quan l¹i thêi Lª S¬.

Tr¶ lêi:

Song song víi viÖc tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh, nhµ Lª x©y dùng vµ kiÖn toµn bé m¸y quan liªu.

1471 díi triÒu vua Lª Th¸nh T«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch hµnh chÝnh, ban hµnh hiÖu ®Þnh quan chÕ ®Ó

tæ chøc l¹i bé m¸y chÝnh quyÒn TW, quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c chøc quan vµ tËp trung quyÒn binh vµo

tay nhµ vua.

C¸c chøc vô trung gian gi÷a vua vµ c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nh: tíng quèc, béc x¹, t ®å, ®¹i hµnh khiÓn, trung

th s¶nh... ®Òu bÞ b·i bá. Vua trùc tiÕp chØ ®¹o 6 bé L¹i, Hé, LÔ. Binh, H×nh, C«ng (do thîng th ®øng ®Çu) lµ

nh÷ng c¬ quan chÝnh phô tr¸ch mäi c«ng t¸c cña triÒu ®Þnh. Gióp viÖc cô thÓ cã 6 tù, viÖn Hµn L©m, ViÖn

Quèc Sö, Quèc Tö Gi¸m, BÝ th Gi¸m...

Bé phËn thanh tra quan l¹i ®îc t¨ng cêng ngoµi ngù sö ®µi cã 6 khoa chÞu tr¸ch nhiÖm theo dâi c¸c bé.

VÒ vâ vua còng chØ huy tèi cao, bªn díi cã 5 qu©n ®« ®èc phñ c¸c vÖ qu©n b¶o vÖ kinh thµnh vµ thñ ®« →

Vua trùc tiÕp n¾m lÊy quyÒn ®iÒu hµnh ®Ó tr¸nh sù thao tóng quyÒn lùc ¶nh hëng ®Õn sù gi÷ g×n bÒn

v÷ng cña ng«i vua.

ë c¸c ®¹o thõa tuyªn, Th¸nh T«ng ®Æt 3 ty: ®« tæng binh sø ty, phô tr¸ch qu©n ®éi, thõa tuyªn sø ty, HiÕn

s¸t tø ty phô tr¸ch thanh tra quan l¹i trong ®¹o cña m×nh.

C¸c phñ cã tri phñ ®øng ®Çu, huyÖn, ch©u cã trÞ huyÖn, tri ch©u, ë x¸c chøc x· quan ®îc ®æi gäi lµ x· trëng.

ë miÒn thîng du, c¸c b¶n mêng vÉn ®îc giao cho tï trëng, lang ®¹o cai qu¶n nh cò. Riªng m¹n biªn giíi phÝa

b¾c, nhµ Lª cö thªm 1 sè tíng giái ngêi miÒn xu«i lªn trÊn trÞ vµ biÕn thµnh "phiªn thÇn" ®êi ®êi nèi tiÕp nhau

cai qu¶n ®Þa ph¬ng. Chñ tr¬ng cña Lª Th¸nh T«ng lµ b¶o ®¶m sù thèng nhÊt trong chÝnh quyÒn tõ trÒn

xuèng díi, tõ TW → ®Þa ph¬ng.

HÖ thèng quan l¹i ®îc s¾p xÕp thèng nhÊt gõ TW → ®Þa ph¬ng. 1471, tæng sè quan l¹i lµ 53070 ngêi gåm

2755 quan l¹i ë TW (399 quan v¨n, 857 quan vâ, 446 tßng quan vµ 1 sè t¹p lu) 2615 quan l¹i ë ®Þa ph¬ng (926

quan v¨n, 857 quan vâ, 41 tßng quan vµ 1 sè t¹p lu). Sè quan nµy ®Òu tr¶i qua thi cöa vµ ®ç ®¹t kÓ c¶ quý téc

hä Lª.

§Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c quan l¹i lµm viÖc theo ®óng mong muèn cña m×nh, Th¸nh T«ng ®Æt quy chÕ lîng

bæng, ruéng, léc, phÈm tíc râ rµng vµ thèng nhÊt theo quy chÕ 1477 ngoµi ruéng léc, c¸c quan ®Òu cã l¬ng.

Quan ë TW:

25
ChÝnh nhÊt phÈm: 82 quan/n¨m

Tßng nhÊt phÈm: 75 quan/n¨m

Ch¸nh nhÞ phÈm: 68 quan/n¨m

Tßng nhÞ phÈm: 62 quan/n¨m

.........

Ch¸nh cöu phÈm: 16 quan/n¨m

Tßng cöu phÈm: 14 quan/n¨m

-Quan ®Þa ph¬ng

Ch¸nh tø phÈm: 48 quan/n¨m

Tßng tø phÈm: 44 quan/n¨m

... B¸t, cöa phÈm... ®Òu nh TW.

ë hµnh chÝnh cÊp c¬ së, ®Þa ph¬ng chøc quan x· trëng Ýt nhÊt ph¶i häc hµnh qua chøc gi¸m sinh. §©y lµ 1

chÝnh s¸ch rÊt tiÕn bé cña Lª Th¸nh T«ng so víi thêi TrÇn chØ mua quan b¸n tíc.

Nhµ Lª, tõ thêi Th¸i Tæ, kh«ng ph©n phong cho con ch¸u ®i trÊn trÞ c¸c n¬i, kh«ng giao chøc vô quan träng

trong triÒu nÕu hä kh«ng cã tµi häc hµnh kÐm, kh«ng cho phÐp lËp ®iÒn trang.

C¸c quan chøc hµnh chÝnh trong bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc vÉn ®îc cÊp ruéng ®Êt nhiÒu hay Ýt tuú vµo chøc

vô.

Quan chøc hµnh chÝnh trong bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc ®îc Nhµ Vua quy ®Þnh vÒ c¸ch ¨n mÆc, mµu s¾c,

s¾p xÕp ¨n ë. Nh vËy bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc ta díi thêi Lª S¬ lµ 1 bé m¸y quan liªu to lín, nÆng nÒ.

-Trong chÕ ®é khoa cö: ®iÒu kiÖn tuyÓn dông vµ ®µo t¹o quan chøc cña nhµ Lª cã sù chuyÓn biÕn quan träng.

Ngay tõ 1428 khi lªn ng«i Lª Lîi ®· h¹ lÖnh dùng l¹i QTG ë kinh ®«, më trêng ë c¸c lé, ban chiÕu "cÇu hiÒn" Gi¸o

dôc ®îc më réng cho con em mäi tÇng líp nh©n d©n. C¸c gi¸o quan ®îc chän lùa cÈn thËn 1435 díi triÒu Th¸i

T«ng, c¸c gi¸o quan ë kinh ®« vµ c¸c lé ®îc tËp hîp vÒ kinh ®« ®Ó kh¶o h¹ch, ai yÕu kÐm th× bÞ sa th¶i.

1467 Th¸nh T«ng ®Æt chøc b¸c sü d¹y 5 kinh mçi ngêi nghiªn cøu 1 kinh ®Ó gi¶ng d¹y. Hµng n¨m nhµ níc in vµ

ban cho c¸c trêng ë phñ c¸c s¸ch ngò kinh, tø th, ®¨ng khoa lôc, Ngäc §êng V¨n Ph¹m, V¨n kiÕn th«ng kh¶o, v¨n

tuyÓn... Th¸nh t«ng còng cho x©y dùng l¹i V¨n MiÕu më réng th¸i häc viÖn, më thªm Tó L©m vµ Sïng v¨n qu¸n

®Ó båi dìng con em quý téc, quan l¹i cao cÊp... Néi dung häc tËp ®îc qui ®Þnh ®Çy ®ñ, râ rµng, c¸c häc quan

®îc tuyÓn chän cÈn thËn.

1429 Th¸i Tæ më khoa thi Minh Kinh ë Kinh ®« cho phÐp ngêi cã häc ®Òu ®îc tham dù, Th¸i T«ng cho c¸c quan

bµn ®Þnh thÓ lÖ thi cö, dù kiÕn ®Õn 1438 më khoa thi H¬ng ë ®Þa ph¬ng, n¨m sau ®ã më khoa thi Héi ë

Kinh ®«. Tõ ®ã cø 3 n¨m më 1 kú thi, ai ®ç thi héi ®Çu ®îc phong lµ tiÕn sÜ xuÊt th©n. L¹i ®Þnh râ néi dung

cña 4 kú thi. Tuy nhiªn, ph¶i ®Õn 1442, nhµ níc míi më khoa thi héi ®Çu tiªn, lÊy 33 ngêi ®ç. Bªn c¹nh kú thi §¹i

khoa nµy, Nhµ Lª còng më c¸c khoa thi l¹i viªn víi c¸c m«n to¸n vµ ch÷ viÕt.

1462 Th¸nh t«ng ®Æt lÖ "b¶o kÕt thi h¬ng" qui ®Þnh râ thñ tôc giÊy tê cña nh÷ng ngêi øng cö sau ®ã cø 3

n¨m, nhµ níc më 1 kú thi.

Nhµ Lª còng khuyÕn khÝch häc tËp, thi cö b»ng c¸ch ®Æt lÖ xíng danh trao b¶ng, ban mò ¸o, phÈm tíc, dùng

bia tiÕn sü vµ lÔ vinh qui b¸i tæ → ph¸t triÓn gi¸o dôc.

Cã thÓ xem thêi Lª S¬, ®Æc biÖt lµ triÒu Lª Th¸nh T«ng lµ thêi kú ph¸t triÓn cùc thÞnh cña gi¸o dôc thi cö

phong kiÕn.

26
Néi dung gi¸o dôc chñ yÕu lµ Nho gi¸o qua c¸c s¸ch tø th, ngò kinh, b¸c sö, th¬ phó... nhng qua c¸c kú thi v¨n

s¸ch, hay thi §inh ngêi häc ®îc tr×nh bµy n¨ng lùc chÝnh trÞ vµ sù hiÓu biÕt thùc tiÔn cña m×nh. Tõ gi¸o dôc

khoa cö ®· xuÊt hiÖn nhiÒu nhµ nho, nhµ chÝnh trÞ, ngêi giao, nhµ sö häc lµm r¹ng danh ®Êt níc 1 thêi.

C©u 14: Tr×nh bµy bèi c¶nh lÞch sö nh÷ng nÐt chÝnh cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lª Së.

Tr¶ lêi:

Sau khi kÕt thóc th¾ng lîi cuéc kh¸ng chiÕn giµnh ®éc lËp, 4.1428, Lª Lîi chÝnh thøc lªn ng«i vua, ®ãng ®« ë

Th¨ng Long, kh«i phcô tªn níc lµ §¹i ViÖt më ®Çu triÒu ®¹i nhµ Lª, sö cò thêng gäi lµ HËu Lª (Lª S¬) ®Ó ph©n

biÖt víi Lª Hoµn ë thÕ kû X.

Trong kho¶ng h¬n 70 n¨m (1428 - 1503) nhµ Lª tr¶i qua c¸c ®êi.

Lª Th¸i tæ: 1428 - 1433

Lª Th¸i T«ng 1433 - 1442

Lª Nh©n T«ng: 1443 - 1459

Lª Th¸nh T«ng: 1460 - 1497

Lª HiÕn T«ng 1497 - 1505

Nhµ níc qu©n chñ TW tËp quyÒn thêi nhµ Lª ngµy cµng ®îc cñng cè vµ ®¹t tíi møc ®é ph¸t triÓn cao. T×nh

h×nh kinh tÕ - chÝnh trÞ - x¸c héi æn ®Þnh.

-Nhµ níc nÐt chÝnh cña nÒn hµnh chÝnh

1.C¬ng vùc, ®Þa giíi hµnh chÝnh.

Lª Th¸i Tæ (1428 - 1433) th¾ng qu©n Minh råi ®Þnh ®« ë Th¨ng Long, khi Êy gäi lµ §«ng §« gåm 2 huyÖn VÜnh

X¬ng vµ Qu¶ng §øc)

1430, ®æi §«ng §« lµ §«ng Kinh vµ ®æi T©y §« (Lam S¬n) thµnh T©y kinh. Chia c¶ níc thµnh 5 ®¹o gåm 19

trÊn hay lé.

1.B¾c §¹o (L¹ng Gaing, B¾c Giang, Th¸i Nguyªn)

2.T©y §¹o (Tuyªn Quang, Hng Hãa, Gia Hng, Tam Giang).

3.§«ng §¹o: (An Bang, Hång S¸ch Thîng, Hång S¸ch H¹)

4.Nam §¹o: Lý Nh©n, Khãai Ch©u, T©n Hng, KiÕn X¬ng, Phiªn Trêng.

5.H¶i T©y §¹o: Thanh Hãa - NghÖ An, T©n B×nh, ThuËn Hãa. §¹o nµy míi ®îc ®Æt 1428, 4 ®¹o trªn ®Æt tõ

thêi chèng Minh, Lª Th¸i T«ng, Nh©n T«ng vÉn gi÷ c¸ch ph©n bè hµnh chÝnh nh trªn.

Lª Th¸nh T«ng (1460 - 1497) lµ 1 vÞ vua anh minh, ®· n©ng cao phÈm chÊt v¨n hãa vµ ®¹o lý cho nh©n d©n,

l¹i më mang thªm bê câi vµ tæ chøc qu¶n trÞ l·nh thæ rÊt chu ®¸o. 1466, Th¸nh T«ng chia c¶ níc ra lµm 12 ®¹o

thõa tuyªn.

1.Thanh Hãa

2.NghÖ An

3.ThuËn Hãa

4.Thiªn Trêng

5.Nam S¸ch

6.Quèc Oai

7.B¾c Giang

8.An Bang

27
9.Hng Hãa

10.Tuyªn Quang

11.Th¸i Nguyªn

12.L¹ng S¬n.

N¨m 1471 ®Æt thªm thõa tuyªn Qu¶ng Nam ®a biªn giíi níc ta ®Õn nói §¸ Bia trªn §Ìo C¶.

1490 LËp b¶n ®å Hång §øc ®Ó tæng kÕt t×nh h×nh ph©n bè l·nh thæ vµ vÏ b¶n ®å ®oµn quèc còng nh tõng

thõa tuyªn.

-Sau ®©y lµ danh s¸ch Kinh §« vµ c¸c ®¹o thõa tuyªn víi 1 sè phñ, ch©u, huyÖn.

Trung §« cã phñ Phông Thiªn vµ 2 huyÖn

1.S¬n Nam: 11 phñ, 42 huyÖn

2.Kinh B¾c: 4 phñ, 20 huyÖn

3.S¬n T©y: 4 phñ, 24 huyÖn

4.H¶i D¬ng: 3 phñ, 14 huyÖn

5.Yªn Bang (sau lµ Qu¶ng Yªn: 1 phñ, 3 huyÖn, 4 ch©u)

6.L¹ng S¬n: 1 phñ, 6 ch©u.

7.Ninh Sãc: (Tøc Th¸i Nguyªn) 3 phñ, 8 huyÖn, 6 ch©u

8.Tuyªn Quang: 1 phñ, 2 huyÖn, 5 ch©u

9.Hng Hãa: 3 phñ, 17 ch©u

10.Thanh Hãa: 4 phñ, 16 huyÖn, 4 ch©u.

11.NghÖ An: 4 phñ, 27 huyÖn, 3 ch©u

12.ThuËn Hãa: 2 phñ, 7 huyÖn, 3 ch©u.

13.Qu¶ng Nam: 3 phñ, 9 huyÖn

N¨m 1490 ®æi tªn thõa tuyªn lµm xø. Nha vËy c¶ níc cã 13 xø, 52 phñ, 172 huyÖn, 50 ch©u, 37 phêng, 6851

x·, 322 th«n, 637 trang, 40 s¸ch, 40 ®éng, 30 nguyªn, 30 trêng. Mçi x· thêng kh«ng qu¸ 500 hé, khi qu¸ sè nµy

nµy kho¶ng 100 hé l¹i chia lµm 2 x·.

2.Tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc.

Vua Lª Th¸i Tæ chÊn chØnh bé m¸y nhµ níc theo m« h×nh thêi TrÇn.

Díi vua cã 2 chøc t¶, h÷u tíng quèc, tam t, tam th¸i, tam thiÕu, béc x¹... gióp viÖc bµn b¹c quyÕt ®Þnh nh÷ng

c«ng viÖc quan träng cña triÒu ®Þnh tiÕp ®Õn lµ 2 ban v¨n - vâ.

-Ban v¨n do ®¹i hµnh khiÓn ®øng ®Çu, phô tr¸ch chung mäi c«ng viÖc. Sau ®ã lµ bé ¹i vµ bé lÔ do thîng th

®øng ®Çu. C¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch: khu mËt viÖn, hµn l©m viÖn....

-Ban vâ th× cã c¸c chøc ®¹i tæng qu¶n, ®¹i ®« ®èc, ®øng ®Çu 6 qu©n ®iÖn tiÕn, 5 qu©n thiÕt dét... ë ®Þa

ph¬ng ®øng ®Çu ®¹o lµ Hµnh khiÓn phô tr¸ch mäi viÖc qu©n d©n sau ®ã lµ c¸c an phñ sö, tri huyÖn, tuyªn

phñ sø. ChuyÓn vËn sø ®øng ®Çu c¸c trÊn, lé, huyÖn. X¸c cã c¸c quan.

§Õn ®êi Th¸nh T«ng, bé m¸y hµnh chÝnh quan liªu l¹i ®îc chØnh ®èn 1 lÇn n÷a. Theo s¾c dô 1471, c¸c chøc cã

quyÒn h¹n ngang tÓ tíng ®Òu bÞ b·i bá. Nhµ vua n¾m tÊt c¶ c¸c quyÒn hµnh, trùc tiÕp ®iÒu khiÓn mäi viÖc

triÒu chÝnh. Th¸nh T«ng ®æi lé → phñ, trÊn → ch©u ®Ó thèng nhÊt c¸c khu vùc hµnh chÝnh, võa ®Ó gi¶m bít

c¸c cÊp trung gian.

3.ChÕ ®é quan chøc, ®µo t¹o quan l¹i (c©u 16)

4.Quèc Phßng:

28
Song song víi viÖc x©y dùng bé m¸y quan liªu, nhµ Lª cñng cè lùc lîng qu©n ®éi kh¸ v÷ng m¹nh ®Ó trÊn ¸p

c¸c lùc lîng chèng ®èi, b¶o vÖ nÒn thèng trÞ vµ l·nh thæ quèc gia thêi kú cña cuéc chiÕn tranh gi¶i phãng d©n

téc ph¸t triÓn cao nhÊt, qu©n ®éi cña Lª Lîi ®· lªn tíi 35 v¹n ngêi. Sau khi th¾ng lîi, sè nghÜa binh cã tÝnh chÊt

nh©n d©n ®ã ®· chuyÓn thµnh qu©n ®éi cña nhµ níc qu©n chñ.

1428, Lª Lîi cho 25 v¹n qu©n trë vÒ quª qu¸n lµm ruéng chØ gi÷ l¹i 10 v¹n qu©n thêng trùc. §Õn thêi Lª Th¸nh

T«ng, viÖc tuyÓn lÝnh ®îc quy ®Þnh chÆt chÏ gia ®inh cã 3 → 4 suÊt ®inh th× lÊy 1 ngêi vµo h¹ng tr¸ng (ra

lÝnh ngay). 1 ngêi sung vµo h¹ng qu©n (trï bÞ) gia ®×nh cã 5 → 6 suÊt ®inh th× lÊy 2 ngêi sung vµo h¹ng

tr¸ng vµ 1 ngêi sung vµo h¹ng qu©n.

Qu©n lÝnh ®Òu ®îc chia ruéng ®Êt c«ng lµng x· vµ thay phiªn nhau vÒ s¶n xuÊt ®Ó tùu cÊp. §ã lµ chÝnh s¸ch

"ngô binh n«ng" ®· ®îc ¸p dông tõ thêi Lý TrÇn cã t/d b¶o ®¶m s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, gi¶m bít sè ngêi tho¸t ly

s¶n xuÊt võa gi¶m nhÑ chi phÝ cña nhµ níc, võa ®¶m b¶o sè qu©n thêng trùc.

C¸c vua Lª kh«ng ®Æt chøc tæng chi huy qu©n ®éi nh»m tËp trung quyÒn lùc vµo tay nhµ vua. Qu©n ®éi nhµ

Lª gåm chã thuû b×nh, bé binh, tîng binh vµ ly binh ®îc rÌn luyÖn, diÔn tËp hµng n¨m. Nhê tæ chøc vµ huÊn

luyÖn chu ®µo, qu©n ®éi cã tr×nh ®é kü thuËt vµ t¸c chiÕn kh¸ cao so víi thêi bÊy giê. víi lùc lîng qu©n sù

®ã, nhµ Lª ®· trÊn ¸p c¸c lùc lîng chèng ®èi bªn trong vµ bªn ngoµi.

5.ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ:

Sau h¬n 20 n¨m bÞ nhµ Minh ®« hé, nÒn kinh tÕ níc ta bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. Nhµ Lª sau khi lªn ng«i ban hµnh

nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ tÝch cùc phôc håi ph¸t triÓn kinh tÕ.

NÒn kinh tÕ trong ®ã kinh tÕ n«ng nghiÖp gi÷ vai trß chñ ®¹o. Nhµ Lª ®Ò ra chÝnh s¸ch ruéng ®Êt cô thÓ

nh»m cñng cè mèi quan hÖ kinh tÕ - x¸ héi trong nhµ níc qu©n chñ tËp quyÒn ®èi víi thÇn d©n. Ph©n phèi

ruéng ®Êt thµnh ruéng ®Êt së h÷u Nhµ níc vµ ruéng ®Êt së h÷u t nh©n. Trong ®ã thµnh phÇn ruéng ®Êt së

h÷u t nh©n cã phÇn lÊn ¸t.

Coi träng chÝnh s¸ch träng n«ng ®Ò ra nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó khuyÕn khÝch vµ ph¸t triÓn nhµ níc. ViÖc ch¨m

sãc, ®µo ®¾p kªnh ®ª rÊt ®îc chó träng, ®Æt ra c¸c chøc quan khuyÕn n«ng vµ hµ ®ª. Khi khÈn cÊp, ®· huy

®éng c¶ häc sinh Quèc Tö Gi¸m trong viÖc hé ®ª. Tr©u, bß lµ søc kÐo chñ yÕu. LuËt ph¸p nghiªm cÊm viÖc

giÕt tr©u bß ®Ó b¶o vÖ søc kÐo. C¸c c«ng tr×nh thuû lîi, ®µo m¬ng, ®µo kªnh → giao th«ng còng ph¸t triÓn

theo → kÝch thÝch sù ph¸t triÓn cña thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp.

→ Nhê nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã mµ kinh tÕ cña ®Êt níc ta dÇn ®îc c¶i thiÖn vµ ®i ®Õn æn ®Þnh.

6.§èi néi, ®èi ngo¹i

-§èi néi: §Êt níc dÇn dÇn æn ®Þnh, nÒn thèng nhÊt ®îc cñng cè ®Ó b¶o vÖ c¸c vïng ®Êt xa, nhµ Lª chñ tr¬ng

®oµn kÕt c¸c d©n téc trong qu¸ tr×nh chiÕn ®Êu tríc ®©y, c¸c d©n téc ®· ®oµn kÕt díi ngän cê cøu níc cña

nghÜa qu©n Lam S¬n vµ gãp phÇn vµo th¾ng lîi chung cña d©n téc. Lªn ng«i vua, Th¸i Tæ phong chøc t íc cho

c¸c tï trëng cã c«ng víi ®Êt níc. Nh÷ng ngêi tï trëng d©n téc Ýt ngêi cã mu ®å li khai theo triÒu minh ch«ng l¹i

nhµ Lª, c¸c vua lª ®· kiªn quyÕt dïng b¹o lùc ®Ó ®µn ¸p, gi÷ v÷ng ...... thèng nhÊt ®Êt níc.

-§èi víi Nhµ Minh, sau khi gi¶i phãng , Lª Th¸i tæ lËp tøc cö sè bé sang cÇu phong vµ ®Æt quan hÖ hßa h¶o. Tõ

®ã cø 3 n¨m, nhµ Lª theo lÖ sang c«ng cho nhµ minh vµ tiÕp ®ãn c¸c sø bé cña nhµ Minh sang n íc ta. MÆt

kh¸c nhµ Lª kiªn quyÕt b¶o toµn l·nh thæ §¹i ViÖt vµ chñ quyÒn cña 1 níc .... . Nhµ níc hµnh ®éng x©m lÊn, cíp

bãc cña bän quan l¹i nhµ Minh ë vïng biªn giíi ®Òu ®îc nhµ Lª chñ ®éng gi¶i quyÕt. 1 sè chu©u, ®éng ë §«ng

Nam Qu¶ng §«ng ®· xin quy phôc nhµ Lª vµ ®îc Th¸i tæ phong chøc tíc coi ®Êt ®ai nh cò.

29
Nh÷ng n¨m 40 cña thÕ ký XV, 1 sè níc l¸ng giÒng nh Lµo, Bå Man, 1 tiÓu v¬ng quèc ë nam Mianma, xiªm còng

lÇn lît sai sø sang cèng vµ ®Æt quan hÖ ngo¹i giao víi níc ta.

Quan hÖ Champa t¹m yªn trong 1 thêi gian. Tõ nh÷ng n¨m 40, vua Champa l¹i nhiÒu lÇn cho qu©n cíp ph¸ hãa

ch©u g©y mèi bÊt hßa. Tríc t×nh h×nh ®ã cuèi 1470, Lª Th¸nh T«ng quyÕt ®Þnh cÇm qu©n ®¸nh vµo 4-

1471 thµnh TRµ Bµn bÞ chiÕm, vua Champa lµ Trµ Toµn bÞ b¾t. Lª Th¸nh T«ng cho 1 ngêi Ch¨m lµ v¬ng phÇn

®Êt Champa cßn l¹i ë Nam ®Ìo Cï M«ng. Nhµ níc tõ ®©y suy yÕu dÇn.

Hµnh chÝnh níc ta thêi kú chia c¾t.

C©u 17:

Bèi c¶nh lÞch sö vµ ®Æc trng cña nÒn hµnh chÝnh B¾c triÒu díi thêi nhµ M¹c.

Tr¶ lêi:

1.Bèi c¶nh lÞch sö.

Ngay tõ nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XV, m« h×nh tæ chøc nhµ níc còng nh chÝnh s¸ch cña triÒu Lª S¬ ®· béc lé

nh÷ng h¹n chÕ vµ m©u thu©nx. HÖ thèng quan l¹i hoµn bÞ, vèn lµ c«ng cô qu¶n lý nhµ níc s¾c bÐn dÇn biÕn

thµnh 1 bé m¸y quan liªu cång kÒnh. N¹n tham nhòng ngµy cµng trë nªn phæ biÕn. Tríc t×nh h×nh ®ã ngêi kÕ

nghiÖp Th¸nh T«ng lµ HiÕn T«ng (1497 - 1505) ®· cã nh÷ng cè g¾ng nh»m cñng cè bé m¸y chÝnh quyÒn nhng

kÕt qu¶ ch¼ng ®îc lµ bao. 1499 ra s¾c lÖnh sa th¶i bít l¹i viªn trong bé m¸y chÝnh quyÒn tõ TW → ®Þa ph-

¬ng. M« h×nh tËp quyÒn quan liªu kh«ng cßn phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ x· héi, ®· bÊt lùc trong viÖc

®iÒu hµnh ®Êt níc.

Sang ®Çu thÕ kû XVI, nhÊt lµ tõ sau khi Lª uy môc lªn ng«i 1505, triÒu ®×nh mÊt hÕt vai trß tÝch cùc, vua

quan lao vµo con ®êng ¨n ch¬i sa ®o¹, ¸p bøc bãc lét nh©n d©n. ChÝnh sù trong triÒu rèi lo¹n, c¸c thÕ lùc

chèng ®èi næ lªn kh¾p n¬i.

1509 Lª Dinh tõ Thanh Hãa ®em qu©n ra Th¨ng Long lËt ®æ Uy Môc, giµnh lÊy ng«i vua, sau nµy ®îc truy t«n

lµm T¬ng Dùc ®Õ (1509 - 1516) lªn ng«i, T¬ng Dùc còng kh«ng ®a ra ®îc biÖn ph¸p g× míi ®Ó cñng cè chÝnh

quyÒn. Trong khi ®ã, m©u thuÉn gi÷a c¸c ph ph¸i trong triÒu ngµy cµng trÇm träng. Nhµ vua ¨n ch¬i sa ®äa

tèn kÐm. Lîi dông sù tha hãa cña vua quan triÒu ®Þnh, nhiÒu cuéc næi dËy næ ra ë nhiÒu ®Þa ph¬ng. Cuéc

tranh chÊp diÔn ra chñ yÕu gi÷a 2 phe ph¸i qu©n phiÖt do c¸c tíng TrÞnh Tuy vµ NguyÔn Hoµng Dô cÇm ®Çu

®èi víi nh÷ng cîc xung ®ét x¶y ra gi÷a thµnh Th¨ng Long. Trong cuéc chiÕn tr¸nh hçn lo¹n Êy, xuÊt hiÖn 1 phe

ph¸i míi cã thÕ lùc m¹nh do M¹c §¨ng Dung cÇm ®Çu.

M¹c §¨ng Dung ngêi H¶i D¬ng, tróng tuyÓn kú thi vâ 1508, ®îc tuyÓn vµo qu©n tóc vÖ gi÷ chøc chØ huy sø råi

th¨ng dÇn lªn chøc phã tíng. M¹c §¨ng Dung kh«n khÐo lîi dông nh÷ng ..... vµ xung ®ét gi÷a c¸c phe ph¸i ®Ó

cñng cè ®Þa vÞ vµ thÕ lùc cña m×nh. N¨m 1516, M¹c §¨ng Dung t×m c¸ch diÖt trõ dÇn c¸c thÕ lùc ®èi lËp vµ

tËp trung quyÒn hµnh vÒ tay m×nh. 1521 th× thùc sù n¨m mäi quyÒn binh trong triÒu ®×nh nhµ Lª.

1521 vua Chiªu T«ng trèn lªn vïng S¬n T©y dùa vµo qu©n lÝnh c¸c trÊn chèng l¹i M¹c §¨ng Dung 1525 Chiªu

t«ng bÞ §¨ng Dung b¾t vµ giÕt, 2 n¨m sau th× §¨ng Dung chÝnh thøc lËp ra nhµ M¹c.

Nhµ M¹c tuy ®· thµnh lËp, nhng cuéc tranh chÊp gi÷a c¸c phe ph¸i tiÕp diÔn gay g¾t c¸c quan lÞa vµ tíng t¸ cò

cña nhµ Lª næi dËy ë nhiÒu n¬i. ë vïng sÇm Ch©u (phÝa t©y Thanh Hãa, NghÖ An), 1 viªn t íng cña nhµ Lª lµ

NguyÔn Kim còng ra søc tËp hîp lùc lîng chèng nhµ M¹c. Cuèi 1539 NguyÔn Kim tÊn c«ng xuèng miÒn Thanh

Hãa råi dÇn dÇn chiÕm gi÷ vïng Thanh NghÖ. 1545 NguyÔn Kim b¾t ®Çu tÊn c«ng ra vïng S¬n Nam nhng

30
trong cuéc hµnh qu©n nµy NguyÔn kim bÞ 1 hµng tíng cña nhµ M¹c ®Çu ®éc chÕt cuéc tÊn c«ng ph¶i dõng l¹i.

Sau ®ã con rÓ lµ TrÞnh kiÓm lªn thay tiÕp tôc cuéc chiÕn tranh víi nhµ M¹c.

Nh vËy sau khi triÒu Lª sôp ®æ, cuéc tranh giµnh gi÷a c¸c phe ph¸i ®· dÉn ®Õn sù thiÕt lËp 2 chÝnh quyÒn

thï ®Þch: chÝnh quyÒn hä M¹c ë B¾c Bé, ®ãng ®« ë Th¨ng Long vµ chÝnh quyÒn nhµ Lª ë vïng Thanh Hãa trë

vµo, sö gäi lµ B¾c TriÒu vµ Nam TriÒu.

2.§Æc trng cña nÒn hµnh chÝnh B¾c TriÒu díi thêi nhµ M¹c.

-C¬ng vùc hµnh chÝnh: tõ S¬n Nam ra B¾c thuéc vÒ ph¹m vÞ cai qu¶n cña nhµ M¹c.

-Sau khi lªn ng«i vua, M¹c §¨ng Dung phong chøc tíc cho hä hµng, phe c¸nh vµ 3 n¨m sau (1530) th× nhêng ng«i

cho con lµ M¹c §¨ng Doanh, lui vÒ lµm th¸i thîng hoµng, b¾t chíc chÕ ®é nhµ TrÇn ngµy tríc.

-Tån t¹i trong bèi c¶nh lu«n bÞ sù chèng ®èi cña c¸c cùu thÇn nhµ Lª, nhµ M¹c chØ cè g¾ng cñng cè m« h×nh

tæ chøc chÝnh quyÒn tõ TW → ®Þa ph¬ng vèn ®· kh¸ hoµn chØnh tõ cuèi thÕ kû XV.

-VÒ ®èi néi:

+Nhµ M¹c ra søc t¨ng cêng lùc lîng qu©n sù vµ ®µo t¹o 1 tÇng líp sÜ phu, quan liªu míi.

Nh»m cñng cè c«ng cô b¹o lùc trung thµnh víi m×nh, nhµ M¹c thi hµnh chÕ ®é léc ®iÒn ®èi víi binh lÝnh vµ

dµnh phÇn lín ruéng ®Êt lµng x· ®Ó cÊp cho lÝnh tríc khi cÊp cho d©n nªn sau khi cÊp léc ®iÒn cho binh lÝnh

th× ruéng ®Êt cÊp cho d©n kh«ng cßn bao nhiªu n÷a. Nhµ M¹c vÉn duy tr× chÕ ®é qu©n ®iÒn thêi Lª S¬ nh-

ng víi chÝnh s¸ch cÊp léc ®iÒn nh trªn th× chÕ ®é qu©n ®iÒn trªn thùc tÕ kh«ng cßn ®iÒu kiÖn ®Ó thùc

hiÖn n÷a.

Nhµ M¹c còng phong cÊp ruéng ®Êt cho 1 sè c«ng thÇn kh¸c víi thêi Lª S¬, c¸c lo¹i ruéng phong cÊp ë thêi M¹c

(thÕ nghiÖp ®iÒn, phÇn ®iÒn...) ®Òu trë thµnh ruéng ®Êt t, cã quyÒn mua b¸n, chuyÓn nhîng.

→Ruéng t h÷u cña c¸c cÊp quan l¹i, ®Þa chñ, qu©n sÜ thêi M¹c ph¸t triÓn m¹nh lµm cho ruéng ®Êt c«ng bÞ thu

hÑp nhanh chãng ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng cña ®a sè nh©n d©n trong lµng x·.

+§Ó nhanh chãng t¹o ra 1 líp ngêi cã häc thøc trung thµnh víi nhµ M¹c 1529 M¹c §¨ng Dung më khoa thi hé: LÊy

27 ngêi ®ç. Tõ ®ã ®Òu ®¹n c 3 n¨m, nhµ M¹c tæ chøc thi, më réng viÖc häc tËp dùng bia tiÕn sü. Trong vßng

h¬n 60 n¨m (1529 - 1592) nhµ M¹c ®· më 22 khoa thi, lÊy ®ç 499 tiÕn sÜ vµ 13 tr¹ng nguyªn trong hµng ngò

quan l¹i nhµ M¹c kh«ng ph¶i kh«ng cã nhiÒu ngêi giái, yªu níc th¬ng d©n nh NguyÔn BØnh Khiªm, Gi¸p H¶i, L¹i

MÉn, §¨ng Vo C¹nh.

+Nh»m gi÷ v÷ng an nhinh trong níc, M¹c §¨ng Dung ra lÖnh nh©n d©n c¸c xø kh«ng ®îc mang g¬m gi¸o, dao

nhän khi ®i ®êng... "nhê ®ã "trém c¾p biÖt t¨m" ngêi ®i bu«n ban chØ ®i tay kh«ng... mÊy n¨m liÒn ®îc mïa,

nh©n d©n 4 trÊn ®Òu ®îc yªn æn.

-VÒ ®ng:

Nhµ m¹c tá ra lóng tóng. nh©n t×nh h×nh rèi lo¹n ë níc ta, bän phong kiÕn nhµ Minh ®· cö 2 tªn Cõu Loan vµ

Mao B¸ ¤n ®em 1 ®¹o qu©n xu«ng phao tin ®i x©m chiÕm níc ta vµ buéc nhµ M¹c ph¶i ®Çu hµng. Tríc t×nh

h×nh ®ã M¹c §¨ng Doanh ®· run sî, cïng 40 viªn quan (1540) lªn tËn cöa Nam Quan nép sæ s¸ch vµ c¾t ®¸t 5

®éng ë §«ng B¾c vèn ®îc s¸t nhËp vµo §¹i ViÖt ®Çu thêi Lª S¬, ®Ó tr¶ l¹i cho Nhµ Minh. Nhµ Minh phong cho

M¹c §¨ng Doanh lµm An Nam ®« thèng sø. Mong muèn yªn mÆt B¾c ®Ó tËp trung lùc lîng ®Ó ®èi phã víi c¸c

lùc lîng cùu thÇn nhµ Lª ë m¹n Nam, M¹c §¨ng Doanh ®· lµm nh©n d©n vµ nhiÒu quan l¹i ch¸n n¶n, phÉn né.

Nhµ M¹c dÇn dÇn r¬i vµo thÕ c« lËp. Trong lóc ®ã, tÖ n¹n tham nhòng, h¹ch s¸ch nh©n d©n ngµy cµng lan réng

vµ gia t¨ng trong hµng quan l¹i.

31
C©u 18:

Tr×nh bµy nh÷ng nÐt chÝnh cña nÒn hµnh chÝnh nam triÒu (triÒu Lª Trung hng)

Tr¶ lêi

1.Bèi c¶nh lÞch sö.

-Tõ khi M¹c §¨ng Doanh lªn ng«i nhµ Lª, nhiÒu quan cò ®· ph¶n øng kÞch liÖt 1 cùu thÇn nhµ Lª tªn lµ NguyÔn

Hoµng Kim , ngêi Thanh Hãa ®· dùa vµo 1 sù gióp ®ì cña vua Ai Lao mé qu©n luyÖn tËp vµ t«n ngêi con trai

cña vu Chiªu T«n lµ Lª Duy Ninh lªn lµm vua. 1 triÒu ®×nh míi ®· ®îc thµnh lËp, sö gäi lµ nam TriÒu ®Ó ph©n

biÖt víi B¾c TriÒu cña nhµ M¹c.

Lª Duy Ninh lªn lµm vua hiÖu Lª Trang T«ng, phong cho NguyÔn Kim lµ Th¸i Quèc më ®Çu cho thêi kú Lª Trung

hng. Sau khi NguyÔn Kim chÕ vua Lª phong cho TrÞnh KiÓm - con rÓ cña NguyÔn Kim lµm Th¸i quèc s Laîng

Quèc C«ng, n¾m toµn bé binh quyÒn.

Nh vËy Nam TriÒu tuy mang danh nghÜa vua Lª nhng thùc quyÒn lóc ®Çu trong tay NguyÔn Kim råi chuyÓn

sang tay TrÞnh KiÓm vµ con ch¸u hä TrÞnh

-Nam TriÒu ®îc thµnh lËp tõ nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XVI nhng ph¶i ®Õn 1543 míi chiÕm ®îc T©y §«.

-C¬ng vùc ®Þa giíi hµnh chÝnh cña Nam TriÒu tõ Thanh Hãa trë vµo.

-VÒ Danh nghÜa vÉn cã cung vua nhng thùc quyÒn n»m ë phñ chóa.

-C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh c¶u Nµm TrfiÒu còng ®îc phong theo c¸c triÒu vua Lª s¬ tríc ®©y.

2.1592 Nam triÒu ®¸nh b¹i B¾c triÒu. Néi chiÕn Nam - B¾c triÒu võa kÕt thóc th× ®Êt níc l¹i r¬i vµo thêi kú

ph©n biÖt míi ®µng trong - ®µng ngoµi.

MÇm mèng cña sù ph©n biÖt b¾t ®Çu tõ trong cuéc chiÕn tranh Nam triÒu - B¾c triÒu. 1545 sau khi NguyÔn

Kim bÞ mu s¸t, TrÞnh kiÓm ®îc vua Lª ®a lªn thay thÕ chØ huy mäi viÖc. M©u thuÉn gi÷a 2 dßng hä TrÞnh -

NguyÔn ngµy cµng gay g¾t. TrÞnh KiÓm tiÕp tôc c«ng viÖc chèng M¹c cña NguyÔn Kim, nhng mÆt kh¸c t×m

c¸ch tíc ®o¹t thÕ lùc cña hä NguyÔn ®Ó x©y dùng quyÒn thÕ tËp cho hä TrÞnh trong 2 ngêi con trai cña

NguyÔn Kim th× 1 ngêi lµ NguyÔn U«ng ®· bÞ TrÞnh kiÓm ¸m h¹i, ngêi con thø lµ NguyÔn Hoµng ®ang trong

t×nh tr¹ng ®e do¹. Tríc t×nh h×nh ®ã, NguyÔn Hoµng ®îc sù gîi ý cña NguyÔn BØnh Khiªm vËn ®éng xin vµo

ThuËn Hãa ®Ó tr¸nh ©m mu s¸t h¹i cña TrÞnh KiÓm vµ x©y dùng lùc lîng. NhËn thÊy ThuËn Hãa ®ang gÆp

khãa kh¨n nªn TrÞnh KiÓm ®· chÊp nhËn.

11.1558 NguyÔn Hoµng ®em theo nhiÒu anh em bµ con ë T«ng s¬n (Thanh Hãa) ®æ bé lªn cöa ViÖt, lËp b¶n

doanh ë ¸i Tø (B×nh TrÞ Thiªn) thu hÕt hµo kiÖt xóc tiÕn viÖc tæ chøc cai trÞ, tranh thñ lßng d©n.

1570 Khi qu©n M¹c tÊn c«ng vµo vïng Thanh nghÖ, Chóa TrÞnh ph¶i triÖu trÊn thñ Qu¶ng Nam vÒ b¶o vÖ NghÖ

An vµ giao cho NguyÔn Hoµng cai qu¶n ®Êt Qu¶ng nam tõ ®ã bÒ ngoµi NguyÔn Hoµng vÉn gi÷ t c¸ch 1 phiªn

thÇn cña Nam triÒu nhng bªn trong th× khÈn tr¬ng x©y dùng l©u dµi.

Dùa vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi, l¹i nh©n lóc hä TrÞnh ®ang ®èi phã víi nhµ M¹c ë phÝa B¾c, hä NguyÔn

ra søc khai ph¸ vïng ThuËn Qu¶ng x©y dùng tiÒm lùc v÷ng ch¾c chèng l¹i hä TrÞnh tríc khi chÕ (1613), NguyÔn

Hoµng dÆn l¹i con lµ NguyÔn Phóc Nguyªn: "§Êt ThuÞn Qu¶ng phÝa B¾c cã Hoµnh S¬n vµ Linh Giang, phÝa

Nam cã nói H¶i V©n vµ Th¹ch bi, ®Þa thÕ hiÓm cè, thËt lµ 1 níi ®Ó cho ngêi anh hïng dông vâ. NÕu biÕt d¹y

b¶o nh©n d©n, luyÖn tËp binh sü kh¸ng cù l¹i hä TrÞnh th× g©y dùng ®îc c¬ nghiÖp mu«n ®êi.

Lªn nèi Ng«i cha NguyÔn Phóc Nguyªn tá râ th¸i ®é ®Þch víi hä TrÞnh. 1614 Phóc Nguyªn c¶i tæ chÝnh quyÒn

x©y dùng 1 nhµ níc riªng, t¸ch khái quan hÖ lÖ thuéc víi hä TrÞnh (®×nh chØ viÖc nép thuÕ cho hä TRÞnh, th¶i

håi nh÷ng quan l¹i do hä TrÞnh cö vµo thuËn Qu¶ng). Th¸ng 4 n¨m 1627 lÊy cí hä NguyÔn kh«ng nép thuÕ vµ

32
chèng l¹i vua Lª, qu©n TrÞnh tiÕn vµo ®¸nh hä NguyÔn, më ®Çucuéc chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn kÐo dµi 1627

- 1672.

ChiÕn tranh TrÞnh NguyÔn trong gÇn nöa thÕ kû, hä TrÞnh vµ hä NguyÔn ®¸nh nhau 7 lÇn - chiÕn sù x¶y ra ë

Qu¶ng B×nh, Hµ TÜnh vµ Nam NghÖ An, khèc liÖt nhÊt lµ vïng lu vùc s«ng Gianh vµ s«ng NhËt LÖ. Qu©n

NguyÔn ë thÕ phãng ngù nhng còng cã khi chuyÓn sang thÕ tÊn c«ng, ®¸nh chiÕm ®Êt ®ai thuéc khu vùc hä

TrÞnh kiÓm so¸t.

Cuéc chiÕn tranh TrÞnh - NguyÕn kh«ng kÕt thóc b»ng sù thÊt b¹i hoµn toµn cña 1 bªn tham chiÕn nh chiÕn

tranh Nam - B¾c triÒu, mµ kÕt thóc b»ng sù tÊn c«ng thÊt b¹i cña qu©n TrÞnh vµ sø chèng ®èi cã hiÖu qu¶ cña

qu©n NguyÔn. Nhng dï NguyÔn Th¾ng hay TrÞnh th¾ng th× chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn vÉn chØ lµ 1 cuéc

hçn lo¹n gi÷a c¸c phe ph¸i thèng trÞ, g©y nhiÒu tæn h¹i ®au th¬ng cho c¶ nh©n d©n 2 miÒn vµ ®Ó l¹i nhiÒu

hËu qu¶ tai h¹i.

Kh«ng tiªu diÖt ®îc nhau b»ng chiÕn tranh, TrÞnh -NguyÔn ®Òu cñng cè ®Þa vÞ thèng trÞ cña m×nh b»ng c¸ch

kÐo dµi t×nh tr¹ng chia c¾t 2 miÒn, lµm tæn th¬ng tinh thÇn d©n téc vµ g©y trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ

cña ®Êt níc.

Nh vËy trong cuéc néi chiÕn TrÞnh - NguyÔn phÇn tranh, Nam triÒu b©y giê trë thµnh chÝnh quyÒn vua Lª chóa

TrÞnh ë ®µng ngoµi lÊy c¬ng vùc tõ s«ng Gianh trë ra.

3.NÒn hµnh chÝnh ®µng ngoµi.

-C¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc;

ChÝnh quyÒn TW tËp quyÒn tån t¹i 2 hÖ thèng: triÒu ®×nh vua Lª chØ lµ bï nh×n, vua Lª kh«ng cã thùc

quyÒn, chØ ®îc hëng nghi thøc ®Õ v¬ng khi thiÕt triÒu vµ tiÕp sø thÇn níc ngoµi. Vua Lª chØ cßn 5000 qu©n

tóc vÖ canh phßng cung ®iÖn, 7 thít voi, 20 truyÒn rång vµ ®îc thu thuÕ 1000 x· lµm b»ng léc th¬ng tiÒn.

Trong triÒu vÉn cã c¸c chøc ®¹i t ®å, ®¹i t m·, ®¹i t kh«ng, tam th¸i, tam thiÕu ®Ó u ®·i c«ng thÇn lµ nh÷ng

quan v¨n quan vâ cã c«ng lín trong viÖc diÖt nhµ M¹c gióp hä TrÞnh kh«i phôc l¹i ng«i vua Lª.

Díi ®ã lµ 6 bé. §øng ®Çu mçi bé lµ thîng th dã c¸c viªn tham tung, bèi tông bªn phñ chóa kiªm nhiÖm. Thîng th

6 bé tuy chøc vÞ thuéc triÒu ®×nh nhng ®Òu lµ ngêi cña phñ chóa TrÞnh cö lªn lµm viÖc díi sù ®iÒu khiÓn cña

phñ chóa.

Ngoµi c¸c bé cßn cã ngù sö, ®µi, cã nhiÖm vô gi¸m s¸t vµ thanh tra quan l¹i ®Ó t©u phñ chóa quyÕt ®Þnh viÖc

t¨ng thëng, ®Ò b¹t, kû luËt, ®ång thêi lµ c¬ quan xÐt xö cao nhÊt.

Phñ chóa chia lµm 3 phiªn, trong cäi mäi viÖc qu©n sù, thu thuÕ trong kinh vµ ë c¸c trÊn, vÒ sau l¹i ®æi thµnh

6 phiªn, n¾m quyÒn chi phèi mäi mÆt ho¹t ®éng trong nhµ níc qu©n chñ.

1599 TrÞnh Tïng xng lµm ®« nguyªn so¸i tæng quèc chÝnh thîng phô vµ buéc vua Lª phong cho tíc B×nh An V-

¬ng. TrÞnh Tïng lËp riªng phñ chóa, tuyªn bè quan l¹i tuú thuéc, tíc v¬ng ®îc thÕ tËp t¹i phñ chóa tõ 1600 TrÞnh

Tïng ®Æt c¸c chøc tham tông vµ bèi tông (tÓ tíng) gi÷ chøc tham tông, båi tông lµ nh÷ng ngêi th©n tÝn do

chóa TrÞnh lõa chän, cã nhiÖm vôt trùc tiÕp gióp chóa bµn ®Þnh mäi c«ng viÖc quan träng nhÊt.

-C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh còng cã sù thay ®æi:

Chóa trÞnh ®æi c¸c ®¹o thµnh trÊn vµ ®Çu thÕ ký XVIII ®æi l¹i lµ thõa tuyªn nh díi thêi Hång §øc. ë mçi trÊn

cã 3 ty lµ trÊn ty, thõa ty vµ hiÕn ty. TrÊn ty do trÊn thñ ®èc trÊn, lu thñ ®øng ®Çu n»m quyÒn chØ huy quÊnù,

an ninh trËt tù vµ xÐt xö. Gióp viÖc trÊn thñ cã 1 quan vâ gi÷ chøc ®èc ®ång (®èc thÞ) vµ tõ 1726 cã thªm

tuÇn phñ (quan vâ) gióp trÊn phñ phßng n¬i xung yÕu. Thøa ty qu¶n lý hµnh chÝnh vµ quan l¹i, hiÕn ty cã

ch¨ng gi¸m s¸t thanh tra vµ xÐt xö phóc thÈm trong trÊn.

33
Díi trÊn lµ c¸c phñ, huyÖn, ch©u, x· do tri phñ, tri huyÖn, tri ch©u vµ x¸ quan ®øng ®Çu. T¹i c¸c ngo¹i trÊn

(miÒn nói) nhµ níc chØ ®Æt trÊn ty vµ ho¹t ®éng qu¶n lý chñ yÕu ®îc thùc hiÑen b»ng c¸c biÖn ph¸p hµnh

chÝnh qu©n sù.

Chóa TrÞnh l¹i ph©n chia 10 trÊn 6 B¾c bé nay thµnh 4 néi trÊn: (H¶i D¬ng,S¬n Nam, S¬n T©y, Kinh B¾c) vµ 6

ngo¹i trÊn (Cao B»ng, L¹ng S¬n, Hng Hãa, An Qu¶ng, Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn).

-ChÕ ®é quan chøc vµ ®µo t¹o quan l¹i.

KÕ tôc truyÒn thèng cña vua lª, c¸ch chän quan l¹i ë thêi TrÞnh vÉn chñ yÕu thèng qua khoa cö. MNh÷ng ngêi

®ç ®¹t ®îc bæ dông cÊt nh¾c tuú theo kh¶ n¨ng vµ th¸i ®é ®èi víi phñ chu©. C¸c khoa thi liªn tiÕp ® îc tæ

chøc, ngay c¶ nh÷ng n¨m t×nh h×nh x· héi kh«ng æn ®Þnh.

T×nh tr¹ng gian ®èi trong thi cö lµ 1 hiÖn tîng kh¸ næi bËt: mang s¸ch vë vµo phßng thi, mua bµi lµm s½n ®em

vµo trêng thi, ®ót lãt quan trêng chÕp bµi cò...kÎ bÊt tµi mµ vÉn ®ç ®¹t lµm quan ngµy cµng nhiÒu.

Ngoµi c¸c khoa thi, hä TrÞnh cßn ®Æt ra phÐp tiÕn cö. Nh÷ng lóc thiÕu tiÒn, thãc, chóa TrÞnh ra lÖng b¸n quan

tíc cho nhµ giµu. Trong x· héi quan l¹i ngµy cµng nhiÒu, thùc quyÒn kh«ng cã chØ toµn lµ h vÞ, lµm quan ®Ó

cÇu vinh, chØ lo bãc lét nhòng nhiÔu nh©n d©n. Sè lîng quan l¹i t¨ng lªn nhiÒu mµ ®Æc quyÒn cña hä còng rÊt

lín. C¸c quan ®îc cÊp ruéng léc, ruéng dìng liªm, ngoµi ra ®îc cÊp bæng léc b»ng tiÒn tuú theo cÊp bËc hoÆc

kÕt qu¶ thi cö.

-Qu©n ®éi:

Mét vÊn ®Ò ®Æt ra cho hä TrÞnh lµ ph¶i lu«n lu«n cã mét lùc lîng qu©n sù m¹nh, ®ñ søc trÊn ¸p mäi sù ph¶n

kh¸ng. ChÕ ®é "ngu binh n«ng" kh«ng cßn t¸c dông n÷a v× t×nh h×nh ruéng ®Êt, nhÊt lµ ruéng ®Êt c«ng

lµng x· bÞ ®Þa chñ cíp ®o¹t nghiªm träng, kh«ng cho phÐp Nhµ níc tiÕp tôc thi hµnh chÝnh s¸ch ®ã.

Ban ®Çu hä TrÞnh vÉn gi÷ 5 phñ nh ë thêi Lª, sau l¹i ®Æt 5 qu©n doanh, chia lµm c¬, ®éi. Qu©n lÝnh chñ yÕu

tuyÓn ë vïng Thanh NghÖ. Trong cuéc duyÖt binh 1595, lùc lîng qu©n ®éi cña hä TrÞnh cã 12 v¹n ngêi.

Tõ 1000 trë ®i, hä TrÞnh quy ®Þnh: lÝnh tóc vÖ ë kinh thµnh chØ lÊy 3 ngêi phñ Thanh Ho¸ vµ 12 huyÖn phñ

NghÖ An. §©y lµ mét biÖn ph¸p chñ lùc rÊt ®îc chóa TrÞnh u ®·i, cÊp cho nhiÒu ruéng tiÒn, nh©n d©n gäi lµ

"lÝnh tam phñ" hay "u binh".

Bªn c¹nh ®ã lµ ngo¹i binh hay nhÊt binh, tuyÓn tõ ®inh tr¸ng cña hai phñ Trêng Yªn, Thiªn Quan (thuéc Ninh

B×nh) vµ bèn trÊn quanh kinh thµnh theo chÕ ®é tù nguyÖn. Lo¹i qu©n nµy còng ®îc cÊp nhiÒu ruéng ®Êt nh-

ng l¹i theo chÕ ®é "ngô binh n«ng" thay phiªn nhau trùc.

Qu©n ®éi TrÞnh - Lª gåm bèn binh chñng chÝnh: bé binh, thuû binh, kÞ binh vµ ph¸o binh. Vò khÝ ngoµi gi¸o

m¸c, kiÕm cung, méc, ®ao, ná b¾n ®¸, cã sóng b¸ng gç, sóng bäc da. Tªn löa, ®¹n lùa, ho¶ mï, ®¹i b¸c.

§Ó ®µo t¹o nh÷ng ngêi chØ huy cã n¨ng lùc, nhµ níc Lª TrÞnh më trêng vâ. Tõ n¨m 1721 chóa TrÞnh ®Æt chÕ

®é thi vâ cø 3 n¨m mét lÇn thi së cö ë trÊn vµ mét lÇn thi b¸c cö ë kinh thµnh. Néi dung thi gåm c¶ cung, kiÕm,

®Êu vâ lÉn lµm v¨n s¸ch vÒ ph¬ng lîc. Ngêi ®ç b¸c cö goi lµ t¹o sÜ, häc vÞ ngang tiÕn sÜ bªn v¨n.

-§èi ngo¹i:

Nhµ Lª - TrÞnh duy tr× chÝnh s¸ch hoµ hîp víi c¸c d©n téc Ýt, më réng viÖc khai th¸c kho¸ng s¶n vµ giao mét

mét bé phËn cho c¸c tï trëng ®Þa ph¬ng. Trong quan hÖ víi nhµ Thanh (thay thÕ nhµ Minh sôp ®æ) v× ®ang

cßn yÕu l¹i ®ang lo viÖc ®¸nh nhau víi chóa NguyÔn nªn nhµ Lª - TrÞnh kh«ng damschoongs cù, thuÇn phôc

nhµ Thanh gi÷ quan hÖ hoµ hiÕu. Nhµ Thanh l¹i phong cho vua Lª lµ An Nam quèc v¬ng.

N¨m 1667, chóa TrÞnh sai qu©n tíng ®¸nh nhµ M¹c, chiÕm l¹i Cao B»ng. Hai n¨m sau theo lêi cÇu khÈn cña hä

M¹c, nhµ Thanh buéc chóa TrÞnh ph¶i tr¶ Cao B»ng cho hä M¹c. Ph¶i ®îi ®Õn n¨m 1677, nh©n cuéc noái lo¹n

34
cña Ng« Quang QuÕ ë Trung Quèc, nhµ Lª TrÞnh míi diÖt ®îc hä M¹c ë Cao B»ng, hoµn toµn lµm chñ vïng ®Êt

d»ng ngoµi.

§Çu thÕ kû XVIII, t×nh h×nh ®Êt níc æn ®Þnh chóa TrÞnh tá ra tù chñ h¬n trong quan hÖ víi nhµ Thanh. N¨m

1726, mét d¶i ®Êt thuéc hai ch©u VÞ Xuyªn (Trung Quèc) vµ Thuû VÜ (Hng Ho¸) ®îc nhµ Thanh tr¶ l¹i cho §¹i

ViÖt. Sau ®ã n¨m 1728, tríc th¸i ®é mÒm dÎo nhng c¬ng quyÕt cña c¸c sø thÇn §¹i ViÖt vµ c¸c tï trëng ®Þa ph-

¬ng, nhµ Thanh buéc ph¶i tr¶ nèt mét d¶i ®Êt réng thuéc VÞ Xuyªn trong ®ã cã má ®ång lín Tô Long.

-§èi víi Ai Lao ë T©y Nam, sau khi thiÕt lËp l¹i chÝnh quyÒn, nhµ Lª TrÞnh ®Æt l¹i quan hÖ. Vua Lª ThuËn Tån ®·

g¶ con g¸i cho vua Lan Xang th¾t chÆt thªm t×nh th©n gi÷a hai níc. N¨m vua Can Xang chÕt 1691 chÝnh biÕn

næ ra, chóa TrÞnh C¨n ®· ®em qu©n yÓm hé «ng L« vÒ níc, ®a lªn lµm vua. Quan hÖ §¹i ViÖt - Lan Xang trë l¹i

tèt ®Öp cho ®Õn cuèi thÕ kû XVIII.

-ChÝnh s¸ch kinh tÕ:

Ruéng ®Êt ë ®µng ngoµi bÞ n¹n kiªm tÝnh cña ®Þa chñ quan l¹i , cêng hµo lòng do¹n nghiªm träng nªn tæng sè

diÖn tÝch ruéng ®Êt kh«ng cßn ®¸ng kÓ n÷a. T×nh h×nh nµy kh«ng cho phÐp chóa TrÞnh thi hµnh chÝnh s¸ch

léc ®iÒn nh ë thê vua Lª. Trõ c¸c laoij ruéng d©n, ruéng sø thÇn vµ ruéng binh lÝnh ®îc miÔn thuÕ, cßn th×

®Òu ph¶i nép thuÕ cho nhµ níc.

Ruéng ®Êt c«ng lµng x· bÞ thu hÑp, kÐo theo sù ph¸ s¶n cña chÝnh s¸ch qu©n ®iÒn thêi Lª s¬. Hä TrÞnh ra søc

duy tr× viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch qaan ®iÒn nhng trong thùc tÕ kh«ng cßn hiÖu lùc n÷a dÉn ®Õn hËu qu¶ lµ

n«ng d©n trong lµng x· ngµy cµng phô thuéc vµo ®Þa chñ, ®ã còng lµ lý do khiÕn chóa TrÞnh ph¶i ban hµnh

viÖc ®¸nh thuª ruéng tù canh t¸c liªn miªn, mïa mµng thÊt b¸t diÔn ra thêng xuyªn n«ng d©n ph¶i chÞu chÕ

®é t« thuÕ mäi thø lao dÞch (®¾p ®ª, ®¾p ®êng) qu©n dÞch vµ nhiÒu kho¶n su thuÕ cña nhµ níc qu©n chñ.

C©u 19

Bèi c¶nh lÞch sö vµ nÒn hµnh chÝnh ®µng Trong

1.Bèi c¶nh lÞch sö (2. C©u 18)

2.NÒn hµnh chÝnh ®µng Trong.

*C¬ng vùc ®Þa giíi, hµnh chÝnh ®µng Trong

-NguyÔn Hoµng sau khi vµo Nam, mét mÆt cñng cè phßng thñ ®Êt ThuËn Qu¶ng chèng l¹i c¸c tÊn c«ng cña

qu©n TrÞnh, mÆt kh¸c t×m c¸ch më mang l·nh thæ xuèng phÝa Nam.

-N¨m 1611, NguyÔn Hoµng cö V¨n Phong ®¸nh phÝa biªn giíi Champa chiÕm ®Êt ®Æt thµnh phñ Phó Yªn.

-N¨m 1653 NguyÕn Phóc TÇn l¹i cö tíng ®em qu©n chiÕm vïng ®Êt tõ nam Phó Yªn ®Õn bê s«ng Phan Lang,

®Æt ra hai phñ Th¸i Khang vµ Diªn Kh¸nh.

-N¨m 1693 tíng NguyÔn H÷u KÝch ®îc cö ®em qu©n chiÕm nèt vïng ®Êt cßn l¹i cña Champa, vua Ba Tranh bÞ

b¾t. Tõ ®©y Champa hoµn toµn nhËp vµo §¹i ViÖt.

-ThÕ kû XVI - XVII chua NguyÔn Phóc Nguyªn 1620 ®Æt quan hÖ víi vua Ch©n L¹p, yªu cÇu vua ChËn L¹p cho

phÐp c d©n ViÖt ®îc vµo Thuû Ch©n L¹p bu«n b¸n, khai hoang , lËp lµng. §îc sù chÊp thuËn cña vua Ch©n L¹p

nhiÒu lµng ViÖt ®· ra ®êi ë M¬ Xoµi, §ång Nai,

-Gi÷a thÕ kû XVII nhµ Minh ®á. Trªn 5000 quan l¹i vµ binh sÜ c d©n Trung Quèc kh«ng chÞu theo nhµ Thanh,

dong thuyÒn vµo Nam, cËp bÕn §µ N½ng, xin chóa NguyÔn nhËp c ë vïng ®Êt §«ng Phè (sau lµ Gia §Þnh) cïng

víi di d©n ViÖt Nam d©n Minh h¬ng më réng dÇn vïng khai hoang ra c¸c n¬i cËn phô Sµi Gßn lËp nªn lµng m¹c

phè x¸.

35
-N¨m 1688 phã tíng nhµ Minh - Hoµng TiÕn næi lo¹n ë MÜ Tho, uy hiÕp Ch©n L¹p. Chóa NguyÔn ®¸nh b¹i bän

Hoµng TiÕn lµm chñ ®Êt §«ng phè n¨m 1698, hai dinh TrÊn Biªn (Biªn Hoµ), Phiªn TrÊn (Gia §Þnh) ®îc thµnh lËp.

-N¨m 1680, mét ngêi nhµ Minh lµ M¹c Cöu cïng hä hµng gia ®×nh ch¹y sang Phn«mpªnh xin tró ngô. Vua Ch©n

L¹p phong MÆc Cöu lµm èc nha ®Êt Sµi M¹t (T©y - Thuû Ch©n L¹p). Cöu M¹c mé thªm d©n ViÖt ®Õn ®©y khai

ph¸ ®Êt hoang thµnh lËp lµng M¹c råi xin thuÇn phôc chóa NguyÔn. TrÊn Hµ Tiªn ®îc thµnh lËp. TiÕn tr×nh tiÕp

diÔn cho ®Õn n¨m 1757 c¶ vïng Thuû Ch©n M¹c thuéc quyÒn ®iÒu hµnh cña chóa NguyÔn.

-N¨m 1744 §µng trong chia lµm 12 dinh vµ 1 trÊn:

1.ChÝnh dinh (Phó Xu©n).

2.Cùu dinh (Ai tö, Qu¶ng TrÞ).

3.Qu¶ng B×nh dinh- tôc gäi lµ ding Tr¹m.

5.Bè ChÝnh dinh tôc gäi lµ dinh ngãi.

6.Qu¶ng Nam dinh tôc gäi lµ dinh Chiªm.

7.Ph Yªn dinh.

8.B×nh Khang dinh (sau lµ Kh¸nh Hoµ)

9.B×nh ThuËn dinh.

10.TrÊn Biªn dinh (sau lµ tØnh Gia §Þnh).

11.Long hå dinh (sau lµ Vinh Long - An Giang)

12..............................................................................

13.Hµ Tiªn TrÊn.

-Mçi dinh qu¶n h¹t mét phñ, díi phñ cã huyÖn, tæng, x· (phêng, thuéc). Riªng dinh Qu¶ng Nam qu¶n 3 phñ:

Th¨ng Hoa, Qu¶ng Ng·i, Quy Nh¬n.

Thñ phñ ban ®Çu ®ãng ë x· ¸i T thuéc Cùu Dinh n¨m 1570 dêi vµo x· Trµ B¸t (TriÖu Phong - Qu¶ng TrÞ) n¨m

1626 dêi x· vµo Phíc Yªn, sau ®ã dêi sang Kim Long (®Òn thuéc Thõa Thiªn) cuèi cïng vµo kho¶ng n¨m 1687 dêi

vÒ phó xu©n (HuÕ) thêi Phóc Kho¸t (1739 - 1765) Phó Xu©n ®îc gäi lµ ®é thµnh.

-N¨m 1614 NguyÔn Phóc Nguyªn nèi nghiÖp NguyÔn Ho·ng quyÕt ®Þnh th¶i håi c¸c quan l¹i do nhµ Lª cö, c¶i

tæ l¹i bé m¸y chÝnh quyÒn. ChÝnh quyÒn trung ¬ng gåm 3 ty: ty x·, ty tíng, ty lÖnh. Mçi ty cã nh©n viªn gióp

viÖc nh c©u kÎ, cai hîp, thñ hîp, ty l¹i.

Trõ chÝnh dinh cã ®ñ 3 ty cßn c¸c ty kh¸c chØ cã 1 hay 2 ty. Ngoµi ra ë chÝnh dinh, NguyÔn Phóc Nguyªn cßn

thªm tû Néi lÖnh sö coi c¸c lo¹i thuÕ. Hai ty t¶, h÷u lÖnh xö chia nhau thu nép tµi sai d (thuÕ th©n), kh«ng

nh÷ng thÕ hä NguyÔn cßn ®Æt mét hÖ thèng "b¶n ®êng quan" phô tr¸ch thu thuÕ trong c¶ miÒn.

Ngoµi chÝnh dinh chóa NguyÔn cßn chia ®Êt §µng trong thµnh c¸c dinh. Mçi dinh chØ ®Æt mét ty lÖnh sö hoÆc

thªm ty x¸ sai. §øng ®Çu dinh cã chøc TrÊn thñ thêng lµ quan vâ ®¶m nhËn vµ mét sè ty gióp viÖc. Díi dinh lµ

c¸c phñ, huyÖn, ch©u, x· do tri phñ, tri huyÖn, tri ch©u, x· trëng vµ tíng thÇn ®øng ®Çu.

-N¨m 1744 NguyÔn Phóc Kho¸t tù xng v¬ng tiÕp tôc c«ng viÖc hoµn thiÖn, cñng cè tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh

Nhµ níc.

ChÝnh dinh ®îc gäi lµ ®« thµnh. ë trung ¬ng díi ng«i chóa ®îc thÕ tËp lµ "tø tøc ®¹i thÇn" gåm t¶ néi, t¶ ngo¹i,

h÷u néi, h÷u ngo¹i - lµ nh÷ng ngêi th©n thuéc tin cËy cña c¸c c«ng thÇn cña chóa NguyÔn. TiÕp ®ã lµ 6 bé: l¹i,

lÔ, hé, binh, h×nh, c«ng ®øng ®Çu lµ c¸c Thîng th, c¸c ty bÞ xo¸ bá.

ë ®Þa ph¬ng sau khi diÖt song Chiªm Thµnh vµ x©m lÊn ®Êt Thuû Ch©n L¹p, chóa NguyÔn chia l·nh thæ §µng

trong thµnh 12 dinh. §øng ®µu mçi dinh cã chøc TrÊn thñ, cai b¹, ký, lóc díi cã mét hay hai trong 3 sè ty víi mét

36
sè nh©n viªn gióp viÖc. Mçi dinh qu¶n h¹t mét phñ, riªng dinh Qu¶ng Nam gåm 3 phñ: Thanh Ho¸, Qu¶ng Ng·i,

Quy Nh¬n. V× vËy, dinh Qu¶ng Nam trùc tiÕp cai qu¶n phñ Thanh Ho¸, cßn phñ Qu¶ng Ng·i, Quy Nh¬n ®Æt

thªm chøc tuÇn phñ, kh¸m lý cai qu¶n trùc thuéc dinh. Riªng ®Êt Hµ Tiªn th× ®ùt thµnh TrÊn vµ giao cho dßng

hä M¹c ngêi Hoa gi÷ chøc ®« ®èc qu¶n l·nh ®¹o. Díi phñ lµ huyÖn, x·.

X· vÉn lµ ®¬n vÞ quan träng nhÊt gåm hai lo¹i chøc dÞch: tíng thÇn vµ x· trëng. Nh÷ng x· cã 999 ngêi trë xuèng

cã 18 x· trëng vµ tíng thÇn, x· cã 70 ngêi ®Æt 1 x· trëng hoÆc tíng thÇn.

N¨m 1726 chóa NguyÔn quyÕt ®Þnh ë miÒn nói vµ ven biÓn th× lËp c¸c thuéc cã c¸c chøc cai thuéc, ký thuéc

qu¶n l·nh. Díi thuéc lµ c¸c phêng, nËu.

VÒ c¸ch tuyÓn chän quan l¹i, lóc ®Çu hä NguyÔn theo tiÕn cö trong hµng ngò con em quý téc c«ng th©n hoÆc

trong sè nh÷ng ngêi häc giái ë c¸c ®Þa ph¬ng. N¨m 1646, chóa NguyÔn quyÕt ®Þnh më khoa thi ®Çu tiªn, 2

cÊp chÝnh ®å (cÊp cao) vµ hoa v¨n (cÊp thÊp). Tõ ®ã ë Phó Xuyªn cø 3 n¨m më mét kú thi, nhng hä NguyÔn

kh«ng më k× thi héi nh ë ®µng ngoµi. N¨m 1695 chó NguyÔn Phóc Chu cã më khoa thi §×nh, chñ yÕu kh¶o

h¹ch c¸c quan ®ang t¹i chøc.

Quan l¹i kh«ng ®îc cÊp bæng léc nhÊt ®Þnh mµ chØ ban mét sè d©n phô hoÆc ®îc phÐp thu thªm mét sè tiÒn

g¹o ngoµi thuÕ cña d©n. ChÝnh s¸ch nãi trªn cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho quan l¹i tha hå s¸ch nhiÔu ®ôc khoÐt

nh©n d©n.

Qu©n ®éi cña chóa NguyÔn ®îc chia lµm 3 lo¹i: qu©n tóc vÖ hay th©n qu©n, qu©n chÝnh quy ë c¸c dinh vµ

thæ binh hay t¹m binh. C¸c lo¹i qu©n ®Òu chia thµnh c¸c c¬ ®éi thuyÒn.

Qu©n ®éi gåm bé binh, thuû binh, tîng binh. §Çu thÕ kû XVII, ngêi §µng trong häc c¸ch ®óc sóng, c¸c

thuyÒn lín ®Òu cã 5 khÈu ®¹i b¸c.

ChÝnh s¸ch thuÕ kho¸: Chóa NguyÔn ban hµnh chÝnh s¸ch thuÕ kho¸ nÆng nÒ vµ ®êi sèng nh©n d©n

khæ cùc, h¹n h¸n, lò lôt liªn tiÕp x¶y ra.

NÒn hµnh chÝnh díi thêi t©y S¬n

C©u 20.

Bèi c¶nh lÞch sö vµ nÒn hµnh chÝnh díi thêi T©y S¬n

1.Bèi c¶nh lÞch sö.

N¨m 1771 phong trµo n«ng d©n T©y S¬n do 3 anh em NguyÔn Nh¹c, NguyÔn L÷, NguyÔn HuÖ tæ chøc vµ l·nh

®¹o nhanh chãng ph¸t triÓn tiªu ®iÖt 3 tËp ®oµn ph«ng kiÕn TrÞnh, NguyÔn, Lª vµ hai ®¹o qu©n x©n lîc Xiªm,

Thanh thèng nhÊt ®Êt níc vÒ c¬ b¶n.

-Tõ n¨m 1771 nghÜa qu©n tiÕn xuèng chiÕm ®ãng vïng Haj §¹o. Ngoµi nh÷ng ngêi d©n nghÌo ®i theo, nghÜa

qu©n cßn cã mét sè thæ hµo giµu cã mhw huyÒn Khª, NguyÔn Thung vµ th¬ng nh©n Hoa kiÒu nh Lý Tµi, TËp

§×nh. c¸c l·nh tô T©y S¬n cßn liªn kÕt ®îc víi lùc lîng ngêi Ch¨m ë Phó Yªn díi sù chØ huy cña n÷ chóa ThÞ Ho¶

trong giai ®o¹n ®Çu, ho¹t ®äng cña nghÜa qu©n chØ lµ tÊn c«ng vµo bé m¸y chÝnh quyÒn ë c¸c lµng x·, ®èt

sæ thuÕ vµ c¸c v¨n tù vay nî, lÊy cña nhµ giµu chia cho ngêi nghÌo.

N¨m 1773 b»ng mu kÕ qu©n T©y S¬n ®¸nh chiÕm ®îc phñ thµnh Quy Nh¬n råi sau ®ã tiÕn ra B¾c gi¶i

phãng Qu¶ng Ng·i, Qu¶ng Nam, c¾t ®Êt kinh thµnh Phó Xuyªn víi Gia §Þnh. ChÝnh quyÒn chóa NguyÔn v« cïng

hoang mang lo sî. Lîi dông c¬ héi ®ã cuèi n¨m 1774 qu©n TrÞnh do Hoµng Ngò Phóc chØ huy vît s«ng Gianh

tÊn c«ng vµo ®µng Trong. Lùc lîng qu©n NguyÔn ®· suy yÕu, l¹i ph¶i lo chèng ®èi víi phong trµo T©y S¬n nªn

qu©n TrÞnh kh«ng gÆp sù kh¸ng kÓ nµo c¶. §Çu n¨m 1775 NguyÔn Phóc ThuÇn cho toµn bé gia quyÕn vµ triÒu

37
thÇn bá trèn. Qu©n TrÞnh chiÕm ®îc Phó Xu©n. Tõ ®ã H Ngò Phóc cho qu©n vît ®Ìo H¶i V©n ®¸nh vµo

Qu¶ng Nam. Tríc t×nh h×nh ®ã, ®Ó tËp trung ®èi phã víi qu©n NguyÔn ë phÝa NaNaa, NguyÔn Nh¹c ®· t×m

c¸ch hoµ ho·n víi qu©n TrÞnh vµ xin nhËn lµm tíng tiªn phong ®i ®¸nh qu©n NguyÔn.

T¹m yªn ®îc mÆt B¾c, qu©n T©y S¬n tËp trung lùc lîng më c¸c cuéc tÊn c«ng lín vµo phÝa nam Quy Nh¬n.

Cuèi n¨m 1775, díi sù chØ huy cña NguyÔn HuÖ, ®¹i qu©n T©y S¬n chiÕm ®îc Phó Yªn vµ sau ®ã NguyÔn L÷

®¸nh th¾ng trËn ®Çu tiªn ë Gia §Þnh.

N¨m 1778 NguyÔn Nh¹c l¹i tù xng lµ Hoµng ®Õ, lÊy niªn hiÖu Th¸i §øc ®æi thµnh §å Bµn lµm thµnh Hoµng ®Õ,

phong cho NguyÔn HuÖ lµm long Nh¬ng tíng qu©n vµ NguyÔn L÷ lµm tiÕt chÕ.

Tõ ®ã T©y S¬n liªn tôc më c¸c cuéc tÊn c«ng vµo Gia §Þnh. Qu©n NguyÔn tan ra chØ cßn mét nhãm nhá theo

NguyÔn ¸nh ch¹y trèn ra ®¶o C«n L«n, råi sau ®ã sang Xiªm cÇu cøu.

Khi Êy Xiªm ®ang hïng m¹nh, nh©n dÞp NguyÔn ¸nh cÇu cøu qu©n Xiªm ®· ®a qu©n sang can thiÖp vµo ®Êt

níc ta. Th¸ng 7 n¨m 1784 víi 2 v¹n thuû binh, 300 chiÕn thuyÒn díi sù ®iÒu khiÓn cña Chiªu T¨ng, Chiªu S¬ng

cïng 3 v¹n bé binh díi sù chØ huy cña Chiªu Thuú Biªn vµ NguyÔn ¸nh vµ Chu V¨n TiÕp ®¸nh vÒ Gia §Þnh. NhËn

®îc tin qu©n T©y S¬n do NguyÔn HuÖ chØ huy tøc hµnh vµo Gia §Þnh chèng qu©n x©m lîc. Víi trËn ®Þa mai

phôc trªn s«ng Mü Tho, ®o¹n tõ R¹ch GÇm ®Õn Xoµi Mót, r¹ng s¸ng ngµy 19-1-1785 T©y S¬n ®· tiªu diÖt

qu©n Xiªm tan tµnh sau mét ngµy ®ªm. NguyÔn ¸nh cïng tµn qu©n ph¶i ch¹y sang B¨ng Cèc.

Víi chiÕn th¾ng R¹ch GÇm - Xoµi Mót ®· chøng tá T©y S¬n ®· hïng m¹nh víi mét ®éi qu©n tinh nhuÖ thiÖn

chiÕn vµ qua ®ã còng thÓ hiÖn tµi n¨ng qu©n sù cña ngêi anh hïng NguyÔn HuÖ.

Thõa th¾ng qu©n Xiªm, T©y S¬n tiÕn ®¸nh qu©n TrÞnh ë Phó Xu©n trong khi qu©n TrÞnh tá ra kiªu c¨ng,

nhiÔu s¸ch khiÕn cho d©n chóng v« cïng c¨n giËn, ®· giµnh ®îc th¾ng lîi. §Õn ®©y, T©y S¬n hoµn toµn lµm

chñ ®Êt §µng Trong, víi danh nghÜa "Phï Lª diÖt TrÞnh". NguyÔn HuÖ chØ huy qu©n ®éi vît s«ng Gianh cÊp tèc

hµnh qu©n ra B¾c ®¸nh tan qu©n TrÞnh, lµm chñ Th¨ng Long, t¹o tiÒn ®Ò cho thèng nhÊt ®Êt níc. Trong bèi

c¶nh Hµ B¾c lóc ®ã, mÆc dï cã nhiÒu quyÒn ®Þnh ®o¹t vÒ mäi viÖc nhng víi nh·n quan chÝnh trÞ s¸ng suèt,

NguyÔn HuÖ ®· trao l¹i quyÒn hµnh cho vua Lª, råi rót qu©n vµo nam. Tuy nhiªn d ®¶ng cña hä TrÞnh (TrÞnh

Bång) vÉn cßn cè søc kh«i phôc l¹i c¬ ®å. Lª HiÓn T«ng qua ®êi, Chiªu Thèng lªn ng«i chØ lo tr¶ thï trÞnh -->

lo¹n x¶y ra. NguyÔn HuÖ ph¶i ®Ých th©n ®em qu©n ra B¾c Hµ dÑp lo¹n. Lª Chiªu Thèng ®a gia quyÕn sang

cÇu cøu nhµ Thanh. Phong trµo T©y S¬n ®øng tríc mét thö th¸ch cùc kú nghiªm träng.

Tríc lêi cÇu thØnh cña bÌ lò Lª Chiªu Thèng tuÇn phñ Qu¶ng T©y T«n VÜnh Thanh vµ tæng ®ãc L ìng Qu¶ng T«n

SÜ NghÞ d©ng biÓu lªn vua Thanh xin xuÊt qu©n ®¸nh ®¹i ViÖt. Vua Thanh ®ång ý ngay.

Th¸ng 11/1788 qu©n Thanh gåm 29 v¹n chia lµm 3 ®¹o qu©n díi sù chØ huy cña T«n SÜ NghÞ tiÕn vµo níc ta.

ThÕ giÆc v« cïng hung h·n, lùc lîng T©y S¬n ë L¬ng S¬n kh«ng chèng cù næi, ph¶i ®Çu hµng.

Ngµy 22/12/1788, NguyÔn HuÖ nhËn ®îc tin cÊp b¸o «ng quyÕt ®Þnh xuÊt quan ngµy h«m sau. §Ó cho chÝnh

danh, trong buæi lÔ xuÊt qu©n NguyÔn HuÖ tuyªn bè lªn ng«i Hoµng §Õ, lÊy niªn hiÖu Quang Trung. §¹o qu©n

Quang Trung tiÕn c«ng theo 5 mòi nhän.

§óng 30 tÕt ®¹i qu©n vît s«ng Gi¸n KhÈu (s«ng §¸y) ®¸nh vµo c¸c cø ®iÓm tiÒn tiªu. BÞ bÊt ngê qu©n ®Þch

kh«ng kÞp trë tay, bÞ tiªu diÖt toµn bé. SÇm Nghi §ång tù vÉn, T«n SÜ NghÞ ho¶ng hèt, kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p

theo ®êng cÇu phao bá ch¹y vÒ ph¬ng b¾c. Tíng sÜ tranh nhau ch¹y theo, x« ®Èy xuèng s«ng chÕt rÊt nhiÒu.

CÇu phao ®øt hÇu hÕt qu©n lÝnh r¬i xuèng níc. Tµn qu©n T«n SÜ NghÞ ch¹y ®Õn Phîng Nh·n th× gÆp ®¹o

qu©n ®« ®èc Léc chê s½n ë ®ã chÆn ®¸nh. Nh÷ng tªn sèng sãt tan t¸c, chiu lñi m·i míi vÒ ®îc Trung Quèc.

§¹o qu©n do ¤ §¹i Kinh ®ang ®ãng ë T©y S¬n nghe tin ho¶ng sî, véi rót vÒ níc.

38
Tra mïng 5 tÕt Quang Trung dÉn ®¹i qu©n vµo thµnh Th¨ng Long. Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n M·n Thanh

toµn th¾ng. ChØ trong vßng 5 ngµy ®ªm, qu©n, d©n ta díi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña ngêi anh hïng ¸o v¶i

NguyÔn HuÖ ®É lËp nªn k× tÝch ®¸nh tan 29 v¹n qu©n x©m lîc, ®a ®Êt níc lªn vÞ thÕ cao cha tõng cã.

Víi nh÷ng chiÕn c«ng nh vËy NguyÔn Nh¹c sî em léng quyÒn véi v· ®em mét sè tuú tïng ®i nhanh ra Th¨ng

Long, råi cïng NguyÔn HuÖ bÝ mËt rót qu©n vÒ Quy Nh¬n. NguyÔn Nh¹c kh«ng hiÓu næi chÝ híng vµ hoµi b·o

cña NguyÔn HuÖ nªn hai anh em bÊt hoµ g©y ra xung ®ét gay g¾t (1787). Hai anh em ®¸nh nhau 3 th¸ng trêi

sau ®ã hoµ gi¶i. NguyÔn Nh¹c phong cho NguyÔn HuÖ lµ B¾c B×nh V¬ng cai qu¶n tõ Qu¶ng Nam ra B¾c. Tõ

ngoµi b¾c trë vµo thuéc quyÒn qu¶n lý cña ..... Hoµng ®Õ NguyÔn Nh¹c. Phong cho NguyÔn L÷ lµm §«ng §Þnh

V¬ng giao trÊn gi÷ Gia §Þnh.

Trong 3 anh em T©y S¬n, chÝnh quyÒn §«ng §Þnh V¬ng - NguyÔn L÷ chØ tån t¹i ®îc kho¶ng 1 n¨m (1786-

1787), v¬ng triÒu NguyÔn Nh¹c tån t¹i ®Õn n¨m 1793 nhng kh«ng cã ®ãng gãp g× ®¸ng kÓ. C«ng lao thèng

nhÊt ®Êt níc vÒ c¬ b¶n vµ x©y dùng mét v¬ng triÒu phong kiÕn tiÕn bé thuéc vÒ Hoµng ®Õ Quang Trung. Bëi

vËy, khi t×m hiÓu vÒ nÒn hµnh chÝnh díi thêi T©y S¬n th× chñ yÕu nãi vÒ chÝnh s¸ch cña Quang Trung -

NguyÔn HuÖ.

2.NÒn hµnh chÝnh díi thêi T©y S¬n.

N¨m 1788 NguyÔn HuÖ lªn ng«i Hoµng ®Õ, ®Æt niªn hiÖu lµ Quang Trung. Hoµng ®Õ Quang Trung tæ chøc bé

m¸y nhµ níc theo mÉu h×nh cña c¸c triÒu ®¹i tríc. §øng ®Çu triÒu ®×nh lµ Hoµng ®Õ. C«ng chóa Ngäc H©n

(con vua Lª HiÓn T«ng) ®îc phong lµ B¾c Cung Hoµng HËu. NguyÔn Quang To¶n ®îc lËp lµm Th¸i tö. Hoµng ®Õ

th©u tãm trong tay tÊt c¶ c¸c quyÒn lùc nhµ níc. Trong triÒu cã hai ban v¨n , vâ víi c¸c chøc quan nh tam c«ng,

tam thiÕu, ®¹i chñng tÒ, ®¹i t ®å, ®¹i t m·, ®¹i t kh«ng, ®¹i tæng qu¶n, ®¹i ®ång lý, ®¹i ®o ®èc, th¸i lý,... Díi

c¸c träng thÇn v¨n vâ lµ 6 bé do c¸c thîng th ®øng ®Çu, viÖn hµn l©m, viÖn ngù sö, viÖn th¸i y, viÖn sµng

chÝnh,...

ë ®Þa ph¬ng, ®¬n vÞ hµnh chÝnh nh thêi Lª, song cã tæ chøc l¹i chÆt chÏ h¬n. Tõ Qu¶ng Nam trë ra B¾c ® îc

chia lµm nhiÒu trÊn. §øng ®Çu mçi trÊn lµ mét TrÊn thñ do mét vâ quan n¾m gi÷, phô gióp lµ HiÖp trÊn do

quan v¨n phô tr¸ch, tham trÊn gióp TrÊn thñ qu¶n lý hµnh chÝnh, t ph¸p,...

C¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng díi trÊn lµ phñ, huyªn, tæng, x·. ë cÊp phñ, huyÖn cã cÆp ®éi quan v¨n vâ,

®øng ®Çu lµ vâ ph©n xuÊt vµ v¨n ph©n tri qu¶n lý. Riªng cÊp huyÖn cã thªm chøc t¶, h÷u qu¶n lý gióp viÖc. ë

tæng cã tæng trëng, ë x· cã x· trëng phô tr¸ch qu¶n lý hµnh chÝnh.

Quang Trung thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phong c¸c con trÊn trÞ c¸c khu vùc quan träng nh Quan Thuú phô tr¸ch

B¾c thµnh tiÕt chÕ, Quan Bµn ®èc trÊn Thanh Ho¸.

Hµng ngò quan l¹i bao gåm th©n thuéc cña nhµ vua, c¸c vâ tíng T©y S¬n vµ c¸c cùu thÇn nhµ Lª tù nguyÖn hîp

t¸c víi T©y S¬n. Quang Trung rÊt tr©n träng c¸c nho sü nµy vµ giao cho c¸c chøc vô quan träng. C¸c quan chøc

®Òu ®îc hëng bæng léc theo chÕ ®é hëng t« thuÕ, mét vµi x·, mét sè quan chøc cao cÊp cã c«ng th× ®îc cÊp

thªm ruéng ®Êt tuy kh«ng nhiÒu.

Quang Trung x©y dùng kinh ®« míi ë vïng ch©n nói (Dòng) QuyÕt (gÇn BÕn Thuû NghÖ An) lµm trung t©m víi

tªn gäi Phîng Hoµn Trung §«.

-Qu©n ®éi:

+Nhµ níc T©y S¬n chó träng x©y dùng mét qu©n ®éi m¹nh. Qu©n ®éi ®îc ph©n chia thµnh n¨m doanh:

trung, tiÒn, hËu, t¶, h÷u vµ ®îc phiªn chÕ thµnh c¸c ®¬n vÞ: ®¹o, c¬, ®éi. Tõ n¨m 1790, Quang Trung cho lËp

39
sæ hé tÞch vµ c¨n cø vµo ®ã tuyÓn lÝnh. D©n ®inh ®îc chia lµm ba h¹ng: vÞ cËp c¸ch (tõ 9-17 tuæi), tr¸ng

(18-55 tuæi), l·o (55-60). Cø ba xuÊt ®inh chän mét xuÊt lÝnh.

+Qu©n ®éi bao gåm thuû binh, bé binh, tîng binh, kþ binh vµ ph¸o binh. ChiÕn thuyÒn cã nhiÒu lo¹i, cã lo¹i lín

chë ®îc voi chiÕn, trang bÞ 50-60 ®¹i b¸c, chë 500-700 qu©n. Vò khÝ cã gi¸o m¸c, cung tªn, sóng tr êng, ®¹i

b¸c, ho¶ lß.

+Tõ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ tæ chøc bé m¸y nhµ níc T©y S¬n, chóng ta thÊy bé m¸y nhµ níc ®ã cã tÝnh chÊt

hµnh chÝnh- qu©n sù. HÇu hÕt quan l¹i trong bé m¸y nhµ níc T©y S¬n lóc bÊy giê lµ c¸c vâ tíng lín nhá trong

c¸c phong trµo khëi nghÜa n«ng d©n ngµy tríc, Quang trung còng cã chiªu tËp ®îc mét sè nho sü, quan l¹i cò

cña Lª- TrÞnh nhng chØ chiÕm mét bé phËn nhá.

-ChÝnh s¸ch kinh tÕ:

+T×nh h×nh B¾c Hµ hÕt søc khã kh¨n, mÊt mïa, ®ãi kÐm, thiªn tai, dÞch bÖnh hoµnh hµnh, ruéng ®Êt bá

hoang kh¾p n¬i. C«ng viÖc cÊp b¸ch tríc tiªn lµ phôc håi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n.

Do vËy, n¨m 1789, Quang Trung ban "ChiÕu khuyÕn n«ng" b»ng nh÷ng biÖn ph¸p kiªn quyÕt, chÝnh quyÒn

b¾t buéc nh÷ng ngêi lu t¸n ph¶i trë vÒ quª cò lµm ¨n, c¸c lµng x· ph¶i cÊp ruéng ®Êt cho hä vµ gi¶i quyÕt triÖt

®Ó t×nh tr¹ng ruéng ®Êt bá hoang. Trong vßng 3-4 n¨m, t×nh h×nh s¶n xuÊt trë l¹i æn ®Þnh, kh«i phôc l¹i

c¶nh th¸i b×nh. Tuy nhiªn, chÝnh quyÒn T©y S¬n cha cã nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ruéng

®Êt, nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa ®· dÉn tíi t×nh tr¹ng khñng ho¶ng tríc ®©y trong nhµ níc §µng Ngoµi.

+§èi víi c«ng-th¬ng nghiÖp, tuy Quang Trung cha ®a ra mét ®êng lèi ph¸t triÓn l©u dµi nhng cã nhiÒu biÖn

ph¸p khuyÕn khÝch s¶n xuÊt, lu th«ng hµnh ho¸ vµ ®Æc biÖt lµ chÝnh s¸ch cai trÞ nghiªm minh, h¹n chÕ n¹n

tham nhòng, bíc ®Çu cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc vµ thóc ®Èy c¸c ngµnh thñ c«ng nghiÖp vµ th¬ng nghiÖp

ph¸t triÓn.

ChÝnh quyÒn Quang Trung cho ®óc tiÒn míi ®Ó tiªu dïng. ThuÕ kho¸ ®îc ®Þnh l¹i tõ thuÕ ruéng ®Êt c¸c lo¹i

®Õn thuÕ th©n, phô thu, c¸c lo¹i thuÕ c«ng th¬ng nghiÖp

+V¨n ho¸ - gi¸o dôc: chÝnh quyÒn Quang Trung t«n sïng nho gi¸o nhng tá ra réng r·i víi t«n gi¸o kh¸c. Ch÷ N«m

®îc ®Ò cao lªn thµnh ch÷ viÕt chÝnh thøc cña d©n téc. Quang Trung chñ tr¬ng ®a ch÷ N«m vµo gi¸o dôc vµ

khoa cö, ban "chiÕu lËp häc" lÖnh cho c¸c x· thµnh lËp c¸c x· häc, chä ngêi hay ch÷ vµ cã ®øc h¹nh lµm thÇy

gi¸o. Ph¬ng ph¸p häc tËp ®îc trÊn chØnh theo tinh thÇn häc ®i ®«i víi hµnh. Nh÷ng sinh ®å ba quan thêi Lª -

TrÞnh sau khi thi l¹i kh«ng ®¹t bÞ th¶i håi vÒ quª. N¨m 1789 kú thi H¬ng ®Çu tiªn ®îc tæ chøc ë NghÖ An. ThÝ

sinh ph¶i thi th¬ phó b»ng ch÷ N«m.

-§èi ngo¹i: Sau khi ®¸nh b¹i qu©n Thanh, gi¶i phãng Th¨ng Long, Quang Trung lu«n gi÷ mèi quan hÖ hoµ hiÕu

víi nhµ Thanh. §èi víi phÝa T©y nh V¹n Têng (Lµo), MiÕn §iÖn (Mianma) Quang Trung ®Òu cã quan hÖ tèt.

C©u 21.

Nh÷ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh díi thêi T©y S¬n.

Tr¶ lêi:

1.Cuéc khñng ho¶ng trÇm träng cña chÕ ®é phong kiÕn ViÖt nam vµ yªu cÇu bøc thiÕt cña viÖc c¶i c¸ch.

-Tõ nöa thÕ kû XVIII, giai cÊp phong kiÕn th«ng trÞ trong c¶ níc tõ vua ®Õn quan l¹i, quý téc ¨n ch¬i xa ®o¹ tõ

bá viÖc thùc hiÖn nh÷ng chøc n¨ng vµ tr¸ch nhiÖm cña Nhµ Níc ®èi víi nh©n ®an, ®Êt níc vµ x· héi.

-§Ó cung øng cho nhu cÇu hëng thô tõ chóa TrÞnh ®Õn chóa NguyÔn ®· bãc lét nh©n d©n b»ng c¸c chÝnh s¸ch

thuÕ hÕt søc nÆng nÒ, phiÒn nhiÔu. Hµng tr¨m thø thuÕ ®· khiÕn cho nh©n dan bÞ bÇn cïng, ph¶i bá lµng ra

40
®i --> nh©n d©n lu vong phæ biÕn --> nÒn kinh tÕ Nhµ níc bÞ ®×nh ®èn, søc s¶n xuÊt bÞ ph¸ ho¹i nghiªm

träng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng x· héi mÊt æn ®Þnh, rèi lo¹n, m©u thuÉn x· héi gay g¾t gi÷a nh©n d©n, c¸c tÇng

líp lao ®éng nghÌo khæ víi giai cÊp bãc lét thèng trÞ. Bé m¸y Nhµ níc quan liªu phong kiÕn ®· k×m h·m sù ph¸t

triÓn cña x· héi. Sau khi l·nh ®¹o nh©n d©n c¶ níc vïng dËy lËt ®æ chÝnh quyÒn phong kiÕn thèi n¸t - Lª TrÞnh

ë §µng ngoµi vµ NguyÔn ë §µng trong, ®¸nh b¹i qu©n x©m lîc Xiªm, Thanh, nhµ níc phong kiÕn míi ra ®êi díi

sù l·nh ®¹o cña Quang Trung ®øng tríc mét yªu cÇu cÊp thiÕt cña ®Êt níc vµ x· héi lµ ph¶i thùc thi c¶i c¸ch ®Ó

®a ®Êt níc khái khñng ho¶ng trÇm träng cña x· héi.

2.C¸c chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p c¶i c¸ch:

-VÒ kinh tÕ; Quang Trung ban "ChiÕu khuyÕn n«ng" lÖnh cho d©n phiªu t¸n ph¶i trë vÒ quª kh«i phôc s¶n xuÊt.

Nh÷ng x· nµo chøa chÊp kÎ chèn tr¸nh ®Òu bÞ ph¹t. Sau mét thêi h¹n mµ ruéng c«ng cßn bá hoang th× ph¶i

nép thuÕ gÊp ®«i, ruéng t th× bÞ sung c«ng... Do ®ã chØ trong vßng 3 n¨m nhµ níc ®îc phôc håi.

§èi víi c«ng th¬ng nghiÖp Quang Trung khuyÕn khÝch ®Èy m¹nh s¶n xuÊt thñ céng nghiÖp, më réng ngo¹i th-

¬ng trªn c¬ së phôc håi vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu cña chÝnh quyÒn míi «ng ®· chñ

tr¬ng ph¸t triÓn mäi ngµnh s¶n xuÊt nh»m x©y dùng mét nÒn kinh tÕ phån vinh, ®éc lËp, tù chñ, trong ®ã cã

c«ng th¬ng nghiÖp.

N¨m 1789 «ng b·i bá thuÕ ®iÒn cho nh©n d©n tõ S«ng Giang ra B¾c, ®éng viªn c¸c tÇng líp nh©n d©n lao

®éng phÊn khëi, s¶n xuÊt.

§Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, «ng cho ®óc tiÒn ®ång míi. §èi víi níc ngoµi, chñ tr¬ng më réng

trao ®æi bu«n b¸n, ®Êu tranh víi nhµ Thanh ph¶i më cöa biªn giíi ®Ó bu«n b¸n víi níc ta. §èi víi thuyÒn bu«n

cña t b¶n Ph¬ng T©y, mong muèn hä t¨ng cêng quan hÖ ngo¹i th¬ng.

Th¬ng NghiÖp (néi th¬ng, ngo¹i th¬ng) ®îc phôc hng vµ ph¸t triÓn tiªn tiÕn th«ng th¬ng tiÕn bé cña Quang

Trung ®· thÓ hiÖn nh·n quan kinh tÕ réng më phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña ®Êt níc vµ thêi ®¹i "më cöa ¶i,

th«ng th¬ng bu«n b¸n khiÕn cho c¸c hµng ho¸ kh«ng ngng ®äng ®Ó lµm lîi cho d©n chóng".

-VÒ chÝnh trÞ quèc phßng:

Sau khi ®¸nh b¹i 29 v¹n qu©n Thanh x©m lîc (1798) v¬ng triÒu Quang Trung ra søc x©y dùng mét chÝnh

quyÒn phong kiÕn míi tËp trung m¹nh tiÕn bé víi ý thøc qu¶n lý ®Êt níc trªn mét ph¹m vi réng lín. Trong c«ng

cuéc x©y dùng chÝnh quyÒn míi, Quang Trung rÊt chó träng "C©u hiÒn tµi". §èi víi nh÷ng nho sÜ, trÝ thøc, kÓ

c¶ quan l¹i trong chÝnh quyÒn cò cã tµi n¨ng, trÝ tuÖ, cã nhiÖt t×nh x©y dùng ®Êt níc, Quang Trung ®Òu cè

g¾ng thuyÕt phôc vµ sö dông hä vµo bé m¸y nhµ níc míi, ®Æt hä ë nh÷ng chøc vô t¬ng xøng víi hä nh: Ng«

Th× NhËm, Phan Huy Ých, NguyÔn ThiÕp.

§Ó ®¸p ÷ng nhu cÇu x©y dùng chÝnh quyÒn míi bªn c¹nh ph¬ng thøc "TiÕn cö", "CÇu hiÒn tµi" Quang Trung

cßn ban hµnh chÝnh s¸ch "khuyÕn häc", më réng chÕ ®é häc tËp, thi cö ®Õn c¸c lµng x·, cho phÐp ®Þa ph¬ng

sö dông mét sè ®Òn chïa kh«ng cÇn thiÕt lµm trêng häc.

VÒ néi dung: bá lèi häc tõ ch¬ng khu«n s¸o, theo híng thiÕt thùc, häc ®i ®«i víi hµnh.

VÒ tæ chøc b¾t c¸c nho sinh, sinh ®å ë triÒu ®¹i tríc ph¶i thi l¹i, ngêi nµo xÕp lo¹i u th× míi ®îc c«ng nh©n

cho ®å. H¹ng liÖt ph¶i thi l¹i, h¹ng sinh ®å 3 qu¸n do bá tiÒn ra mua th× bÞ ®uæi vÒ chÞu lao dÞch nh d©n

chóng.

Chñ tr¬ng ph¸t triÓn gi¸o dôc thi cö ®Ó ®µo t¹o nh©n tµi cho ®Êt nwocs trong c«ng cuéc kh«i phôc chÝnh

quyÒn míi Quang Trunhg nãi râ: "dùng níc lÊy häc lµm ®Çu, cÇu trÞ lÊy nh©n tµi lµm gèc. Tríc ®©y hËu ph¬ng

nhiÒu viÖc ph¶i phßng bÞ, viÖc häc kh«ng ®îc söa s¸ng, khoa cö bá dÇn, nh©n tµi ngµy cµng thiÕu thèn.. TrÉm

41
khi míi b×nh ®Þnh ®· cã nh· ý hËu ®·i nhµ nho, lùc t©m mÕn kÎ sÜ, muèn cã ngêi thùc tµi ®Ó dïng cho quèc

gia. Do ®ã 1789, Quang Trung cho më khoa thÞ H¬ng ®Çu tiªn ë NghÖ An, cho ngêi ®ç tó tµi h¹ng u vµo d¹y tr-

êng quèc häc. Chñ tr¬ng tõng bíc ®a khoa cö thµnh 1 ph¬ng thøc ®µo t¹o quan chøc cho Nhµ níc phong kiÕn.

Trªn c¬ së t¨ng cêng vµ cñng cè ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ níc trung ¬ng tËp trung m¹nh, nhµ níc thêi Quang

Trung ®· thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng quan träng vµ lín lao ®èi víi x· héi lµ tËp hîp c¸c lùc lîng trong toµn ®Êt níc,

®Èy lïi ®îc cq x©m lîc cña ngoµi bang, æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ, x· héi, cñng cè nhµ níc qc tËp quyÒn

tõng bíc phôc hng ph¸t triÓn v¨n hãa, gi¸o dôc vµ kinh tÕ.

-Quang Trung chñ tr¬ng x©y dùng 1 lùc lîng qu©n ®éi hïng m¹nh, cñng cè quèc phßng. Qu©n ®éi chia lµm 5

doanh: trung tiÒn, hËu, t¶, h÷u. Ngoµi ra cã thªm mét sè qu©n hiÖu nh t¶ bËt, h÷u bËt, kiÒuthanh, thiªn cµn.

Qu©n ®éi ®îc biªn chÕ theo ®¹o, c¬, ®éi.

N¨m 1790 lµm sæ hé tÞch ®Ó c¨n cø vµo ®ã tuyÓn binh. Nhµ níc quy ®Þnh cø 3 suÊt ®inh tuyÓn 1 lÝnh.

Qu©n ®éi cã c¸c binh chñng, bé binh, thñ binh tîng binh, ph¸o binh. Vò khÝ cã nhiÒu lo¹i: gi¸o m¸c, cung tªn ,cã

lo¹i ®îc c¶i tiÕn nh háa hæ (èng phun löa), sóng trêng, ®¹i b¸c. ThuyÒn chiÕn cã nhiÒu lo¹i: lo¹i lín chë ®îc c¶

voi, trang bÞ tõ 50 - 60 khÈu ®¹i b¸c, chë 500 - 700 lÝnh.

Víi 1 lùc lîng qu©n ®éi m¹nh nh vËy, Quang Trung ®· trÊn ¸p ®îc c¸c thÕ lùc phong kiÕn ph¶n ®éng, b¶o vÖ

chÝnh quyÒn míi vµ cã c¬ së ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i tÝch cùc, kiªn quyÕt b¶o vÖ ®éc lËp toµn

vÑn l·nh thæ n©ng cao vÞ thÕ cña Quèc gia.

-VÒ v¨n hãa gi¸o dôc:

LËp sïng ChÝnh viÖn chuyªn dÞch s¸ch ch÷ H¸n ra ch÷ N«m lµm tµi liÖu häc tËp vµ gióp vua vÒ mÆt v¨n hãa.

Môc ®Ých cña «ng lµ ®a ch÷ N«m thµnh quèc ng÷ chÝnh thay cho ch÷ H¸n.

Ch÷ N«m ®îc ®a vµo khoa cö trong c¸c kú thi quan trêng ra ®Ò thi b»ng ch÷ N«m, ngêi thi lµm th¬, phó b»ng

ch÷ N«m - ch÷ N«m trë thµnh v¨n tù chÝnh thøc cña Quèc gia, ®¸nh dÊu mét thµnh qu¶ quan träng trong lÞch

sö ®Êu tranh vµ b¶o tån nÒn v¨n hãa d©n téc, chèng CS ®ång hãa cña c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ph¬ng B¾c

®« hé níc ta.

-->chøng tá «ng lµ mét ngêi cã hoµi b·o x©y dùng mét nÒn häc thuËt, gi¸o dôc ®Çm ®µ b¶n s¾ch d©n téc,

n©ng cao ý thøc ®éng lùc tù cêng cho nh©n d©n.

Tuy t«n träng Nho gi¸o song Quang Trung v·n tá ra réng r·i ®èi víi PhËt gi¸o vµ Thiªn chóa gi¸o.

+u:

Cã nhiÒu mÆt tÝch cùc thÓ hiÖn 1 t tëng tiÕn bé nh»m ®a ®Êt níc nhanh chãng vît qua c¸c cuéc khñng ho¶ng

kÐo dµi sau ??? ®Ó v¬n lªn s¸nh vai cïng c¸c quèc gia ph¸t triÓn t¬ng thêi. Nhµ níc chÝnh s¸ch ®ã ®· vµ sÏ t¹o

kh¶ n¨ng më ®êng cho sù giµu m¹nh, ph¸t triÓn cña ®Êt níc cña d©n téc.

+Nhîc:

Khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch ®ã gÆp nhiÒu chíng ng¹i thêi gian thùc hiÖn l¹i qu¸ ng¾n 29.7.1792 Quang

Trung ®ét ngét qua ®êi khi c¸c c¶i c¸ch ®ã lµm cha ®îc bao l©u. TriÒu ®¹i Quèc To¶n tiÕp sau bÊt lùc, kh«ng

cßn tiÕp tôc chÝnh s¸ch c¶i c¸ch cña vua cha vµ bÞ NguyÔn ¸nh lËp ®æ 1802.

NÒn hµnh chÝnh níc ta díi thêi NguyÔn

C©u 22. ChÕ ®é quan l¹i vµ chÝnh s¸ch ®µo t¹o quan l¹i thêi NguyÔn

Tr¶ lêi

1.ChÕ ®é quan l¹i

42
Ban ®Çu quan l¹i chñ yÕu bao gåm nh÷ng ngêi cã c«ng theo NguyÔn ¸nh chèng T©y S¬n (c¶ 1 sè ngêi Ph¸p

nh Senh«, Valie) 1 sè cùu thÇn nhµ Lª do ®ç ®¹t ë thêi Lª. VÒ sau, th«ng qua thi cö, nhµ NguyÔn míi thªm ngêi

bæ dông. Tuy nhiªn, 1807 míi cã khoa thi H¬ng ®Çu tiªn. 1822 më khoa thi Héi ®Çu tiªn. Ngêi ®i thi Ýt nªn

quan chøc kh«ng thÓ dïng 1 sè ngêi cã thi cö ®ç ®¹t cÇn thiÕt.

Quan l¹i hëng l¬ng theo phÈm hµm, kh«ng cã ruéng léc mµ chñ yÕu nhËn tiÒn, g¹o. Thêi Gia Long, quan NhÊt

phÈm ®îc cÊp hµng n¨m 600 quan tiÒn vµ 600 ph¬ng g¹o. Quan cöu phÈm ®îc cÊp 16 quan tiÒn vµ 16 ph¬ng

g¹o, thêi Minh M¹ng, theo quy chÕ 1827.

NhÊt phÈm; 400 quan, 300 ph¬ng g¹o, ¸o quÇn 70 quan, tiÒn tuÊt 400 quan.

Tßng nhÊt phÈm ®îc cÊp 300 quan + 200 ph¬ng g¹o ¸o quÇn 60 quan ,tiÒn tuÊt 300 quan.

Trong cøu phÈm ®îc cÊp 18 quan + 16 g¹o, ¸o quÇn 4 quan, tiÒn tuÊt 40 quan.

Ruéng ®Êt th× hëng theo phÐp qu©n ®iÒn.

BM quan l¹i thêiNguyÔn nãi chung kh«ng cång kÒnh còng kh«ng ®«ng ®¶o, song kh«ng v× thÕ mµ bít tÖ tham

nhòng 1807, Senh« nhËn xÐt: "D©n chóng v« cïng ®ãi khæ, vua quan bãc lét thËm tÖ. C«ng lý lµ mét mãn

hµng mau b¸n kÎ giÇu cã thÓ c«ng khai s¸t h¹i ngêi nghÌo vµ tin ch¾c r»ng víi thÕ lùc ®ång tiÒn, lÏ ph¶i sÏ vÒ

tay chóng".

1811 Gia Long ra ®¹o dô: Nghiªm cÊm dÞch "kÎ gi÷ kho kh«ng kiÕm cí lµm khã dÔ d©n ®Ó yªu s¸ch, nÕu ®Ó

tai h¹i cho d©n th× giÕt kh«ng tha". 1817 Minh M¹ng bùc tøc v× quan l¹i "coi ph¸p luËt nh h v¨n, xoay së nhiÒu

vµnh, chØ cèt lÊy tiÒn, kh«ng ®îc th× buéc téi". 1850 T §øc than v·n: quan vui th× d©n khæ, Ých ngêi trªn th×

tèn kÎ díi... ®a quµ c¸p xin sá ®Ó lµm c¸i thang bíc lªn quan trêng, hoÆc b¾t ®ãng gãp, kh¾c b¹c ®· lµm cña

c¶i cña m×nh tiªu dïng, nh÷ng t×nh tÖ Êy kh«ng kÓ xiÕt. C¸c quan ngù sö nhiÒu lÇn xin "tróc thanh quan l¹i",

nh©n d©n th× xem quan l¹i, nhÊt lµ quan l¹i ®Þa ph¬ng lµ trém cíp.

ý thøc vÒ sù gia t¨ng m©u thuÉn gi÷a Nhµ níc vµ nh©n d©n, c¸c vua Gia Long, Minh M¹ng ®· xö rÊt nÆng

hµng lo¹t viªn quan to, trong ®ã cso Ýt nhÊt lµ 11 trÇn th vµ hiÖp trÇn tham nhòng bÞ c¸ch chøc vµ xö tö.

MÆc dï vËy, tÖ quan tham l¹i h¹t vÉn kh«ng ng¨n chÆn ®îc. Sù bÊt chÝnh cña quan trªn ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn

lîi cho hßa lý tæng, x· hoµnh hµnh.

Ho¹t ®éng ®¸ng phª ph¸n cña nhµ NguyÔn lµ sù tr¶ thï hÌn h¹ nhµ T©y S¬n.

2.ChÝnh s¸ch ®µo t¹o quan l¹i

§Çu thª kû XIX Gia Long lªn ng«i ®Þnh l¹i viÖc gi¸o dôc thi cö nhng kh«ng lµm ®îc. 1807 quy chÕ thi híng míi ®-

îc ban hµnh. Khoa thi H¬ng ®Çu tiªn ®îc tæ chøc, chñ yÕu ë B¾c thµnh (sè ®ç rÊt Ýt), tõ sau ®ã, sè trêng thi

h¬ng trong c¶ níc rót xuèng cßn 6, kú h¹n thi kh«ng cè ®Þnh. 1822 nhµ NguyÔn míi cã ®iÒu kiÖn më khoa thi

Héi ®Çu tiªn (cã 8 ngêi ®ç tiÕn sÜ). 1829 Minh M¹ng cho lÊy thªm hä Vi phã b¶ng (tiÕn sÜ h¹ng 3) kú h¹n thi

còng kh«ng cè ®Þnh (ch¼ng h¹n tõ ®Çu ®Õn 1851 cã 14 khoa thi héi, lÊy ®ç 136 tiÕn sÜ, 87 phã b¶ng. Tµi

liÖu häc tËp néi dung thi kh«ng cã g× thay ®æi. Trêng Quèc Tö Gi¸m ®Æt ë HuÕ, lÊy con em quan chøc, c¸c

thæ quan, ngêi häc giái ë ®Þa ph¬ng vµo häc. Gi¸o dôc thi cö thêi NguyÔn sa sót vÒ nhiÒu mÆt so víi c¸c triÒu

®¹i tríc. Mét ®Æc ®iÓm míi ®¸ng chó ý lµ n¨m 1836, Minh m¹ng cho thµnh lËp "tö dÞch qu¸n" ®Ó d¹y tiÕng níc

ngoµi.

C©u 23. C¬ cÊu bé m¸y hµnh chÝnh thêi NguyÔn

Tõ sím NguyÔn ¸nh ®· ®Æt quan, phong tíc cho nh÷ng ngêi phß t¸, sau khi lÊy ®îc toµn bé B¾c Hµ, NguyÔn

¸nh xng v¬ng, kiÓm tra l¹i hÖ thèng c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh cò, ®Æt quan chøc cai qu¶n. §¬ng thßi Gia Long

43
gi÷ nguyªn c¸ch tæ chøc cò ë §µng Ngoµi vÉn lµ TrÊn, thñ, huyÖn, x·. ë ®µng träng lµ trÊn, dinh, huyÖn, x·. Sau

®ã Ýt l©u nhµ NguyÔn n©ng tæng thµnh 1 cÊp hµnh chÝnh trung gian gi÷a huyÖn vµ x·. Ngoµi ra 11 trÊn B¾c

Thµnh (t¬ng øng víi B¾c Bé ngµy nay) ®îc hîp thµnh 1 tæng trÊn, 5 trÊn cùc Nam hîp thµnh 1 tæng trÊn gäi lµ

Gia §Þnh thµnh. §Ó nhÊt thÓ hãa c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh trong níc 1831 - 1832 Minh M¹ng bá 2 tæng trÊn, chia

c¶ níc thµnh 30 tØnh vµ phñ thõa Thiªn (trùc thuéc Trung ¬ng).

Díi tØnh cã phñ, huyÖn, ch©u råi ®Õn tæng, x· theo thèng kª 1840 c¶ níc cã 90 phñ, 20 ph©n Êp. C¸ch chia

®¬n vÞ hµnh chÝnh nµy ®îc gi÷ nguyªn cho ®Õn cuèi thêi nguyÔn.

1.ChÝnh quyÒn trung ¬ng

Gia Long, Minh M¹ng gi÷ nguyªn hÖ thèng c¬ quan cò cña c¸c triÒu ®¹i tríc. Vua n¾m quyÒn hµnh mét c¸ch

®éc ®o¸n. Gióp viÖc vua gi¶i quyÕt giÊy tê, v¨n th vµ ghi chÐp cã thi th viªn (thêi Gia Long), sang thêi Minh

M¹ng ®æi lµ v¨n th phßng vµ 1829 th× chuyÓn thµnh néi c¸c. VÒ viÖc qu©n quèc träng sù th× cã tø trô ®¹i

thÇn (4 vÞ ®iÖn ®¹i häc sÜ), sau chÝnh thøc hãa thµnh viªn c¬ mËt (1834)

Ngoµi ra nhµ NguyÔn ®Æt thªm t«ng nh©n phñ phô tr¸ch c¸c viÖc Hoµng Gia.

Bªn díi lµ 6 bé (l¹i, hé, lÔ, binh, h×nh, c«ng) chÞu tr¸ch nhiÖm chØ ®¹o c¸c c«ng viÖc chung cña nhµ níc vµ ngò

qu©n ®« thèng phô tr¸ch qu©n ®éi. Bªn c¹nh ®ã, cã ®o s¸t viªn (tøc ngù sö ®µi bao gåm c¶ 6 khoa) phô tr¸ch

thanh tra quan l¹i). Hµn L©m viÖn phô tr¸ch s¾c dô, c«ng v¨n, 5 tù phô tr¸c 1 sè c«ng t¸c sù vô, phñ néi vô phô

tr¸ch kho tµng. Quèc Tö Gi¸m phô tr¸ch gi¸o dôc. Th¸o Y viÖn phô tr¸ch thuèc thang, ch÷a bÖnh.... cïng mét sè

ti, viÖn... §¸ng chó ý lµ bé phËn tr«ng coi Hoµng Gia kh¸ phøc t¹p, bao gåm c¶ d©n sù vµ qu©n sù.

§Ó ®Ò cao h¬n n÷a uy quyÒn cña nhµ vua, Gia Long ®Æt lÖ "tö bÊt" (nhng kh«ng ghi thµnh v¨n b¶n) tøc

kh«ng ®Æt tÓ tíng, kh«ng lËp hoµng hËu, kh«ng lÊy tr¹ng nguyªn trong thi cö, kh«ng phong tíc v¬ng cho ngêi

ngoµi hä vua. C¸c chøc tam th¸i, tam thiÕu trë thµnh vinh hµm ®Ó gia phong cho c¸c ®¹i thÇn ë trong bé vµ

ViÖn c¬ mËt.

2.ChÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng

1802, khi lµm chñ ®îc B¾c hµ vµ quyÕt ®Þnh xem Phó Xu©n lµ quèc ®«, Gia Long buéc ph¶i t¹m thêi hîp 11

trÊn phÝa B¾c thµnh 1 tæng trÊn víi tªn cò lµ B¾c Thµnh, do tæng trÊn ®øng ®øng ®Çu (ngêi ®Çu tiªn lµ

NguyÔn V¨n Thµnh) "ban cho s¾c, Ên, 11 néi, ngo¹i trÊn ®Òu lÖ thuéc, phÇn viÖc cÊt bµi quan l¹i, xö quyÕt

kiÖn tông ®Òu ®îc tïy tiÖn mµ lµm råi míi t©u. Gióp viÖc cã 3 tµo: hé tµo kiªm chøc cña c«ng phßng, binh tµo

kiªm chøc cña l¹i phßng, h×nh tµo kiªm chøc cña lÔ phßng).

1808, 5 trÊn cùc Nam còng ®îc hîp thµnh tæng trÊn víi tªn Gia §Þnh thµnh, quan chøc t¬ng tù nh B¾c Thµnh

(tæng trÊn ®Çu tiªn cña Gia §Þnh thµnh lµ NguyÔn V¨n Nh©n). Bªn díi, ban ®Çu ë c¸c trÊn §µng ngoµi cò, Gia

Long ®Æt trÊn thñ ®øng ®Çu gióp viÖc cã 2 ty: t¶ thõa gåm 3 phßng l¹i, binh h×nh vµ h÷u thõa gåm 3 phßng:

Hé, lÔ, C«ng 1804, ®èi víi c¸c dinh trÊn §µng trong cò, Gia Long bá c¸c ty x¸ sai, lÖnh sö ®Ó theo ®óng hÖ

thèng c¬ quan nh c¸c trÊn ®µng ngoµi. Ngoµi ra cßn 3 ®¹o (cha ®îc n©ng thµnh trÊn). Long Xuyªn, Kiªn Giang,

Thanh B×nh (Ninh B×nh ngµy nay) ®Òu chØ ®Æt mét ty thuéc gåm c¶ 6 phßng.

Nh vËy, bªn c¹nh sù nhÊt thÓ hãa vÒ tæ chøc chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng cã sù tån t¹i cña 2 khu vùc ®Þa lý ®ã lµ

ë Nam vµ B¾c. §Ó ®¶m b¶o cho sù thèng nhÊt l·nh ®¹o vµ ®¶m b¶o quyÒn lùc nhµ vua Gia Long cho söa ®¸p

hÖ thèng ®êng giao th«ng chÝnh tõ c¸c ®Þa ph¬ng vÒ trung ¬ng vµ ®Æt mét hÖ thèng tr¹m dÞch nh»m ®Ó

chuyÓn v¨n th (thêi Gia Long lµ 98, Minh M¹ng lµ 147). Tuy nhiªn ®ã chØ lµ gi¶i ph¸p cã tÝnh chÊt qu¸ ®é,

"quyÒn nghi t¹m ®Æt" nh nhËn ®Þnh cña Minh M¹ng, g©y nhiÒu khã kh¨n cho sù thèng trÞ cña nhµ NguyÔn.

44
1831 - 1832 Minh M¹ng ®· tiÕn hµnh 1 cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh ®Þa ph¬ng, xãa bá c¸c tæng trÊn, ®æi c¸c

dinh trÊn thµnh tØnh. BÊy giê c¶ níc cso 30 tØnh vµ 1 phñ Thõa Thiªn.

1831 ®æi c¸c trÊn phÝa B¾c thµnh 18 tØnh:

1.Qu¶ng B×nh.

2.Qu¶ng TrÞ.

3.Hµ TÜnh.

4.NghÖ An.

5.Thanh Ho¸.

6.Ninh B×nh.

7.Nam §Þnh.

8.Hµ Néi.

9.Hng yªn.

10.H¶i D¬ng.

11.Qu¶ng Yªn.

12.S¬n T©y.

13.B¾c Ninh.

14.Tiªn Quang.

15.Hng Ho¸.

16.Th¸i Nguyªn.

17.L¹ng S¬n.

18.Cao B»ng.

1832 ®æi c¸c ®inh trÊn phÝa Nam thµnh 12 tØnh:

1.Qu¶ng Nam.

2.qu¶ng Ngh·i.

3.B×nh §Þnh.

4.Phó Yªn.

5.Kh¸nh Hoµ.

6.B×nh ThuËn.

7.Phiªn An.

8.Biªn Hoµ.

9.An Giang.

10.VÜnh Long.

11.§inh Têng.

12.Hµ Tiªn.

§øng ®Çu c¸c tØnh lµ c¸c chøc tæng ®èc (phô tr¸ch 2 - 3 tØnh) vµ tuÇn phñ (phô tr¸ch 1 tØnh díi quyÒn tæng

®èc). Gióp viÖc cã 2ty lµ Bè ChÝnh sö ti vµ ¸n s¸t sö ti. VÒ qu©n sù cã c¸c chøc l·nh ®¹o binh Quan chøc ®Þa

ph¬ng chñ yÕu do trung ¬ng bæ nhiÖm vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tríc 2 cÊp tæng ®èc - tuÇn phï vµ trung ¬ng.

HÖ thèng hµnh chÝnh trung ¬ng ®îc ph©n biÖt râ rµng, quyÒn hµnh tËp trïng h¬n n÷a vµo tay nhµ vua. §iÒu

®¸ng chó ý lµ c¸c chøc ®øng ®Çu tØnh thêng lµ vâ quan cao cÊp.

45
Díi tØnh lµ phñ, huyÖn, ch©u tæng, x·. ChÝnh quyÒn tæng - x· ®îc tæ chøc chÆt chÏ nh»m ®¶m b¶o quyÒn lùc

nhµ níc vµ gi¶i quyÕt c¸c khã kh¨n mét c¸ch kÞp thêi.

§èi víi vïng th¬ng du, chñ yÕu lµ 6 ngo¹i trÊn cña B¾c Thµnh, Minh M¹ng chñ tr¬ng nhÊt thÓ hãa vÒ mÆt hµnh

chÝnh cïng víi miÒn xu«i. 1829 nhµ níc bá lÖ thÕ tËp c¸c thæ ty ë vïng d©n téc Ýt ngêi, cho quan ®Þa ph¬ng

chän cö nh÷ng tæ ti hµo môc... thanh liªm, tµi n¨ng cÇn c¸n ®îc d©n trÝ nhiÖm, lµm thæ ty ch©u, lµm thæ tri

huyÖn. TiÕp ®ã, nhµ NguyÔn còng ph©n chia l¹i thµnh ch©u, huyÖn lín nhá theo diÖn tÝch vµ ®Þnh sè. Sau

khi tæ chøc l¹i chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng miÒn xu«i, Minh M¹ng cho ®Æt chÕ ®é lu quan ë Tuyªn Quang, th¸i

Nguyªn, L¹ng S¬n, Cao B»ng nh»m trùc tiÕp khèng chÕ c¸c thæ quan. TiÕn hµnh thu thuÕ c¸c lo¹i miÒn xu«i.

ChÕ ®é lu quan vèn ®îc thùc hiÖn thö ë miÒn nói NghÖ An, nay ®a ra sö dông ë ®©y. Do bÊt m·n cña c¸c vua

quan, vµo nhiÒu n¨m tríc ®©y khi thùc d©n Ph¸p, nhµ NguyÔn ®· bá chÕ ®é nµy.

C©u hái:

1.Anh ( chÞ ) h·y tr×nh bÇy nh÷ng c¬ së cña sù h×nh thµnh nÒn hµnh chÝnh ®Çu tiªn ë n íc ta thêi ®¹i Hïng V-

¬ng – An D¬ng v¬ng?

2.Anh ( chÞ ) h·y kh¸i qu¸t vÒ c¬ cÊu nÒn hµnh chÝnh cña thêi ®¹i dùng níc ®Çu tiªn?

3.Anh ( chÞ ) h·y tr×nh bµy ®Æc trng c¬ b¶n cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lý?

4.Anh ( chÞ ) h·y f©n tÝch nh÷ng biÕn chuyÓn c¬ b¶n cña c¸c chÝnh s¸ch hµnh chÝnh thêi Lý?

5.§Æc trng nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi kú X? §¸nh gi¸ vai trß cña Lª §¹i Hoµng ®Õ?

6.VÊn ®Ò c¬ b¶n cña c¬ng vùc ®Þa giíi hµnh chÝnh vµ c¸c cÊp hµnh chÝnh ë níc ta trong 10 thÕ kû B¸c thuéc?

7.§Æc trng nÒn hµnh chÝnh thêi Lý? Vai trß Lý c«ng Uæn?

8.H·y tr×nh bµy nh÷ng yÕu tè c¶i c¸ch cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lý?

9.§Æc trng nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi TrÇn?

10.Nh÷ng biÕn ®æi vµ f¸t triÓn cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi TrÇn? §¸nh gi¸ ý nghÜa biÕn ®æi ®ã?

11.Tr×nh bÇy, f©n tÝch ®¸nh gi¸ t tëng c¶i c¸ch hµnh chÝnh cña Hå Quý Ly nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 5?

12.§Æc trng c¬ cÊu tæ chøc bé m¸y hµnh chÝnh níc ta thêi Lª S¬ thÕ kØ 15.

13.Trªn c¬ së nghiªn cøu t tëng c¶i c¸ch hµnh chÝnh trong lÞch sö níc ta, h·y rót ra bµi häc lÞch sö ®Ò cËp ®Õn

cuéc c¶i c¸h nÒn hµnh chÝnh hiÖn nay?

14. Tr×nh bÇy bèi c¶nh lÞch sö nh÷ng nÐt chÝnh cña nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lª S¬?

15.§Æc trng nÒn hµnh chÝnh níc ta thêi Lª S¬?

16.ChÕ ®é quan chøc vµ ®µo t¹o quan l¹i thêi Lª S¬?

17.Bèi c¶nh lÝch sö vµ ®Æc trng cña nÒn hµnh chÝnh Nam triÒu ( TriÒu Lª Trung Hng )?

20.Bèi c¶nh lÞch sö vµ nÒn hµnh chÝnh díi thêi T©y S¬n?

46
21.Nh÷ng c¶i c¸ch hµnh chÝnh díi thêi T©y S¬n?

22.ChÕ ®é quan l¹i vµ chÝnh s¸ch ®Ço t¹o quan l¹i thêi NguyÔn?

23.C¬ cÊu bé m¸y hµnh chÝnh thêi NguyÔn?

24.Tr×nh bÇy kh¸i qu¸t c¸c chÝnh qu¶n lý hµnh chÝnh thêi NguyÔn?

47

You might also like