You are on page 1of 82

1

ALLIUM FISTULOSUM L. ALLIACEAE




HNH, hnh hoa, i thng, thng
bch, homba (Thi), sng (Dao).

Hnh
M T: Cy c, cao 20-40cm. Thn hnh vy, mu
trng. L gm 4-6 ci, hnh tr rng, thun,
u nhn. Hoa nh, mu trng, t tp thnh
tn gi trn mt cung chung di. Qu
nang. Ht nh, hnh 3 cnh, mu en. Ton
cy c mi thm hng, cay.
MA HOA QU: Thng 8-10.
PHN B: Cy trng khp ni, lm gia v.
B PHN DNG: Ton cy, ch yu thn hnh. Thu hi vo
ma ng xun. Dng ti hoc phi kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn hnh cha tinh du. Trong tinh du c
allyl propyl disulfit, diallyl disulfit v hp cht
cha sulfur.
CNG DNG: Cha cm cm, nhc u, s mi, tiu ha
km, nhim trng ng rut, thp khp,
au rng, mn nht, b tiu tin. Ngy 30-
60g cy ti dng sc, nc p hoc n
vi cho nng. Thn hnh gi p cha
mn nht hoc thm nc si vo xng
gii cm.



ALLIUM ODORUM L. ALLIACEAE


H, ph t, cu thi, d cu, phiec
ct ngn (Thi).

H
M T:
Cy c, cao 15-35cm. Thn hnh vy
nh. L nhiu, hnh di hp, dy, u
nhn. Hoa nh, mu trng, t tp thnh
tn gi trn mt cung chung mc t
gc, hnh gn 3 cnh, rng. Qu nang,
ht nh, mu en. Ton cy c mi
thm hng c bit.
MA HOA QU:
Thng 7-10.
PHN B:
Cy trng nhiu ni lm gia v v lm
thuc.
B PHN DNG:
Thn hnh v l. Thu hi quanh nm.
Dng ti. Ht ly lc qu gi, c mu
en, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
L v thn hnh cha cc hp cht c
sulfur, saponin, cht ng. Ht c
alcaloid v saponin.
CNG DNG:
L v thn hnh cha th huyt, chy
mu cam, ho, hen, vim hng, b kinh,
tiu ha km, l, giun kim: Ngy 20-30g
sc. Dng ngoi, gi p tiu vim.
Ht cha di tinh, i ra mu, i dm,
au lng, au khp, kh h: Ngy 6-
12g dng sc.



2
ALLIUM SATIVUM L. ALLIACEAE


TI TA, i ton, hom ka (Thi),
slun (Ty).
M T:
Cy c, sng mt nm. Thn hnh gm
nhiu hnh con gi l nhnh ti mc p
st vo nhau. L hnh di, mng, b to,
gn song song, u nhn hot. Hoa
mu trng hay hng mc t tp thnh
khi hnh cu bao bc bi mt l bc to.
MA HOA QU:
Thng 8-11.
PHN B:
Cy c trng ph bin khp ni.
B PHN DNG:
Thn hnh. Thu hoch vo cui ng,
u xun. Dng ti hay phi kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn hnh cha tinh du. Trong tinh
du c allicin, hp cht diallyl disulfit,
allyl propyl disulfit v mt s hp cht
cha sulfur khc.
CNG DNG:
Cha l amip, l trc khun: Ngy 4-6g.
Tht 100ml dung dch 5-10% ty giun
kim, cha vim i trng. Cn ti cha
ho, ho g, vim ph qun. Nc ti nh
mi, cho ti n tr cm cm. Cn cha
chng tng cholesterol mu. p ngoi
cha ung nht, rt cn.



ALOCASIA MACRORRHIZA (L.) Schott ARACEAE


RY, ry di, d vu, khoai sp, vt
vo (Ty), co vt (Thi).
M T: Cy c cao 0,5 - 1m, sng nhiu nm.
Thn r di hnh tr, mp c nhiu t. L
to, hnh tim, c cung di v c b. Cm
hoa bng mo mang hoa c trn, hoa
ci di. Qu mng hnh trng, khi
chn mu . Loi ry l qun dng tt
hn.
MA HOA QU: Thng 1 - 5.
PHN B: Cy mc hoang rng ni, ch m mt.
B PHN DNG: L, thn r. Thu hi quanh nm. L dng
ti. Thn r luc k cho bt nga. Phi
hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha phytosterol, alcaloid,
glucose, fructosa.
CNG DNG: Cha l nga, mn nht, sng ty, rn
cn: Thn r, l ti gi nt, thm nc
ung, b p. Cn cha au bng, nn
ma, vim phi, st rt: Ngy 10 - 20g
thn r kh sc ung. Dng cao dn tr
mn nht. Cy c v nga c, dng thn
trng.



3

ALPINIA GALANGA Willd. ZINGIBERACEAE


RING, ring m, hu kh (Thi),
ring np.
M T: Cy c, sng lu nm, cao 1 - 2m. Thn r
mp, mc b ngang, hnh tr, c ph nhiu
vy. L mc so le, hnh ngn do, phin
cng v bng, c b. Cm hoa mc thnh
chm di 20 - 30 cm ngn thn, gm
nhiu hoa mu trng, cnh mi hp c vn
hng. Qu hnh cu hay hnh trng. Loi
Alpinia officinarum Hance cng c dng.
MA HOA QU: Thng 5 - 9.
PHN B: Cy mc hoang min ni v c trng
khp ni.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi quanh nm nhng tt nht
vo ma thu ng. Phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha tinh du gm cineol, methyl
cinnamat; cc flavon: galangin, alpinin;
kaempferid 3 - dioxy 4 - methoxy flavon.
CNG DNG: Khng khun, kch thch tiu ha. Cha n
khng tiu, y hi, nn ma, au d dy,
au bng, a chy, cm st, st rt: Ngy 3
- 6g dng thuc sc, bt hoc ru thuc.
Cn cha au rng bng cch ngm thn
r, cn nh ch rng au.



ALSTONIA SCHOLARIS (L.) R.Br. APOCYNACEAE

SA, ma cua, m cua, my
mn (Ty), co tin pt (Thi).
M T: Cy g to, cao ti hn 15m. V dy, c
nhiu vt nt n. L mc vng, 3 - 8 ci,
thng tp trung u cnh. Phin l dy
hnh thun di, u trn, nhiu gn ph
song song. Cm hoa hnh xim tn, gm
nhiu hoa nh mu trng lc, c mi thm
hc. Qu nang gm 2 di hp v di. Ht
mu nu, c mo lng 2 u. Ton cy
c nha m.
MA HOA QU: Hoa: Thng 9 - 10; Qu: Thng 10 - 11.
PHN B: Cy mc hoang min ni v c trng
nhiu ni ly bng mt.
B PHN DNG: V cy loi b lp bn. Thu hi vo ma
xun, h. Phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Alcaloid: Ditain, echitenin, echitamin
(ditamin), echitamidin. Ngoi ra, cn c
triterpen: -amyrin v lupeol.
CNG DNG: Thuc b, st trng cha thiu mu, kinh
nguyt khng u, st rt, au bng, a
chy, l, vim khp cp. Ngy 1 - 3g dng
thuc sc, thuc bt, ru thuc, hoc cao.
Dng ngoi, v cy sc ly nc c ra
cha l nga, hoc ngm cha su rng.



4
AMOMUM AROMATICUM Roxb. ZINGIBERACEAE


THO QU, ho, mc hu (Thi),
tho u khu.
M T:
Cy c ln, sng nhiu nm, cao 2 -
3m. Thn r c nhiu t. L to, di,
mc so le, c b m kn thn. Hoa to,
mu vng c m nht, mc thnh
bng gc. Qu hnh trng, mu
sm, mc dy c. Ht nhiu, c cnh,
c mi thm c bit.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 5 - 7; Qu: Thng 8 - 11.
PHN B:
Cy ch yu c trng vng ni cao
lnh, di tn rng cy to, t m
nhiu mn. Cc tnh Lo Cai, Lai Chu,
H Giang.
B PHN DNG:
Ht ca qu. Qu thu hi vo ma
ng. Phi hoc sy kh. Khi dng, p
b v ngoi, ly ht.
THNH PHN HA
HC:
Tinh du vi t l 1 - 1,5%.
CNG DNG:
Khng khun, kch thch tiu ha. Cha
n khng tiu, bng trng au, nn
ma, a chy, ho, st rt, lch to. Ngy
3 - 6g dng thuc bt, thuc sc hoc
thuc vin. Cn dng ngm cha au
rng, vim li; lm gia v.



AMOMUM VILLOSUM Lour. ZINGIBERACEAE


SA NHN, m tr b, dng xun
sa, co nnh (Thi), la v (Ba Na),
pa oc (Kdong), mc nng (Ty).
M T: Cy c, cao 0,5 - 1,5m. Thn r, mc b ngang.
L nhn bng, c b, khng cung, mc so le,
phin hnh di, u nhn di. Hoa trng, cnh
mi vng m ta, mc thnh chm gc. Qu
nang, 3 , c gai mm, khi chn mu nu. C
nhiu loi khc mang tn sa nhn, cng c
dng.
MA HOA QU: Thng 5 - 6; Qu: Thng 7 - 8.
PHN B: Cy mc trn t m, ven rng, b sui.
B PHN DNG: Qu v ht. Qu thu hi vo ma h- thu. Phi
kh.
THNH PHN
HA HC:
Ht cha tinh du gm D-camphor, D-borneol,
D-bornylacetat, D-limonen, -pinen, phellandren,
paramethoxy ethyl cinnamat, nerolidol, linalol.
CNG DNG: Khng khun, kch thch tiu ha. Cha n
khng tiu, au bng, y trng, a chy, nn
ma, ph: Ngy 2 - 6g dng bt, vin, thuc sc.
Phi hp vi mt s cy thuc khc cha ng
thai, au bng. Cha nhc rng: Sa nhn ngm,
hoc tn bt chm vo rng au.Cn dng lm
gia v.




5
ANDROGRAPHIS PANICULATA (Burm.f.) Nees ACANTHACEAE


XUYN TM LIN, cy cng cng,
lm hch lin, hng bt.
M T: Cy c, sng mt nm; cao 0,40 - 1m. Thn
c cnh, phn nhiu cnh. L mc i, c
cung rt ngn. Hoa mu trng im nhng
m hng tm, mc thnh chm tha k
l v u cnh. Qu nang, thun hp, c
lng rt nh. Ht mu nu, hnh cu, thun.
MA HOA QU: Hoa: Thng 9 - 10; Qu: Thng 10 - 11.
PHN B: Cy c trng ri rc mt s a
phng.
B PHN DNG: C cy, ch yu l l, thu hi vo ma h.
Phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha glucosid ng:
Andrographolid, neoandrographolid,
panaculosid, cc paniculid A, B, C; cc
flavonoid: Andrographin, panicalin, apigenin
7 - 4 - dimethyl ether
CNG DNG: Cha l, a chy, vim rut, cm st, ho,
vim hng, vim amian, vim ph qun,
au nhc xng khp, b kinh, huyt
sau , lao phi v hch c, huyt p cao,
rn cn: Ngy 10 - 20g cy dng sc, 2 - 4g
l dng bt, vin. Gi p ngoi tr rn cn,
sng ty.



ANGELICA DAHURICA (Fisch. ex Hoffm.) Benth. et Hook. f. APIACEAE


BCH CH.
M T: Cy c, cao 0,5 1m hoc hn, thn hnh tr,
rng, khng phn nhnh. L to, c cung,
phn di pht trin thnh b m ly thn,
phin l x 2 3 ln lng chim, mp kha
rng, c lng gn l mt trn. Cm hoa tn
kp, mc ngn; hoa nh mu trng. Qu b,
dt. Ton cy c mi thm.
MA HOA QU: Thng 4 6.
PHN B: Cy nhp ni, trng c min ni v ng
bng.
B PHN DNG: Thn r. Thu hoch vo ma thu, trnh lm
sy st v v gy r. Khng thu hoch cy
ra hoa kt qu. Ra sch, ct b r con,
xng dim sinh 24 gi, ri phi hay sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Tinh du, nha 1%, angelicotoxin 0,43%,
byak angelicin, acid angelic, phellandren, dn
cht furocoumarin.
CNG DNG: Cha cm st, nhc u, s mi, au rng,
phong thp, nhc xng, bch i. Thuc
cm mu trong i tin ra mu, chy mu
cam. Ngy 4 - 12g, dng thuc sc hoc
thuc bt. Cn c dng lm gia v.



6
ANGELICA SINENSIS (Oliv.) Diels APIACEAE


NG QUI, tn qui, can qui.
M T: Cy c, cao 40 - 60cm. Thn r pht trin.
L mc so le, cung l mu tm nht, c b.
Phin l x 3 - 4 ln lng chim, mp kha
rng. Hoa nh mu trng ng, mc t tp
thnh tn kp ngn. Qu b, dt. Ton
cy c mi thm c bit.
MA HOA QU: Thng 6 - 8.
PHN B: Cy nhp trng nhiu ni.
B PHN DNG: Thn r. Thu hoch vo ma thu, ng,
cy trng nm th 2 hoc 3. Ct b r
con, phi trong bng rm hoc sy nh cho
se, sau phi tip n kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha tinh du trong c ligustilid, n-
butyliden phtalid, n-valerophenol, acid o-
carboxylic, n-butylphtalid, ber-gapten,
safrol, p-cymen, sesquiterpen, dodecanol,
tetradecanol v vitamin B
12
.
CNG DNG: Cha au u do thiu mu, gy yu, mt
mi, au lng, au ngc, au bng, to
bn, t bi, l nga, mn nht, tn thng
huyt, kinh nguyt khng u, b kinh,
thng kinh. Ngy dng 10-20g, sc hoc
ru thuc.



ARECA CATECHU L. ARECACEAE


CAU, tn lang, binh lang, my lng
(Ty), p lng (Kho).
M T: Cy thn tr, cao ti hn 10m. Thn c nhiu
vng so. L tp trung ngn, cung pht
trin thnh b to m ly thn; phin l x lng
chim. Cm hoa bng mo, mo rng khi hoa n.
Hoa nh, mu trng ng, thm, t tp thnh
bng phn nhnh; hoa c trn, hoa ci
di. Qu hch, hnh trng. Mt ht mu nu.
MA HOA QU: Thng 5 - 12.
PHN B: Cy trng khp ni.
B PHN DNG: V qu v ht. Hi qu gi, bc ly ring v
v ht, phi hay sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha tanin catechin, 70% trong ht non,
15-20% trong ht gi; lipid 14% gm laurin,
olein, myristin; glucid 50-60%; mui v c 5%;
alcaloid 0,5% arecolin, arecaidin, guvacin,
guvacolin.
CNG DNG: Arecolin lm co ng t, gim nhn p trong
bnh tng nhn p. V qu cha bng y
trng, ph , b tiu tin, m nghn nn ma:
Ngy 6 - 12g dng sc. Ht cha l, a chy:
Ngy 0,5 - 4g. Ht cn cha st rt, ty sn,
dng ht cn thn trng v c c.




7
ABELMOSCHUS SAGITTIFOLIUS Kurz var.quinquelobus
Gagnep.

MALVACEAE QUINQUELOBUS
Gagnep.

SM B CHNH, th ho sm, nhn
sm Ph Yn.
M T: Cy c, cao ti 50cm. R mp thnh c. L
mc so le, c cung di, mp kha rng. L
gc khng x, l gia thn v ngn x
5 thu su. Hoa to, mu mc ring l
k l. Qu nang, hnh trng nhn, khi chn
nt thnh 5 mnh. Ht nhiu , mu nu.
Ton cy c lng. Cy b sm
(Abelmoschus sagittifolius Kurz var.
septentrionalis Gagnep.), hoa mu vng
hay , cng c dng vi tn sm b
chnh.
MA HOA QU: Thng 5-9.
PHN B: Vn l cy mc hoang, nay ch yu c
trng nhiu ni.
B PHN DNG: C. Thu hi hi vo ma thu, ng. Ra
sch, ngm nc go mt m, chn,
phi kh.
THNH PHN HA
HC:
C cha tinh bt, cht nhy.
CNG DNG: Cha c th suy nhc, t ng, lao phi,
km n, tr em cam mm, gy cm chm
ln, st v ho dai dng, vim hng, vim
ph qun, kinh nguyt khng u, au lng,
au mnh, hoa mt, chng mt, kh h.
Ngy 10-20g dng thuc sc, bt hoc
ngm ru ung.



ABRUS PRECATORIUS L. FABACEAE

CAM THO DY, cm tho ,
dy chi chi, dy cm cm,
tng t ng, cm so (Ty)
M T: Dy leo, sng nhiu nm; cnh non c lng nh.
L kp lng chim chn, mc so le. Hoa mu
hng, mc thnh chm k l. Qu u, dt, c
3-7 ht hnh trng, mu c m en, rt c.
Ton cy c v ngt.
MA HOA QU: Hoa: Thng 6-7; Qu: Thng 8-10.
PHN B: Cy mc hoang vng rng ni, nhiu nht
vng ven bin. Cn c trng.
B PHN DNG: R, dy, l. Thu hi vo ma thu ng, tt nht
lc cy mi ra hoa. Dng ti hoc phi hoc
sy kh. Ht c, dng ngoi.
THNH PHN HA
HC:
Trong ht c protein c: L(+) abrin, glucosid
abralin, hemagglutinin lm vn mu, N-methyl
tryptophan, men ureasa. R v dy mang l
cha glycyrrhizin.
CNG DNG: Cha ho, cm st, hong n do vim gan siu
vi trng, gii c, v ngt nn dng trong cc n
thuc cho d ung. Ngy 8-16g r, dy, sc. Ht
c, gi p ngoi, st khun, tiu vim, lm
mn nht chng v, tr v sng au, tc tia sa.





8
ABUTILON INDICUM (L.) Sweet MALVACEAE


CI XAY, ging xay, qunh ma,
kim hoa tho, ma bn tho, co t
p (Thi), phao tn (Ty)
M T: Cy nh, sng dai, mc thnh bi, cao 1-
1,5 m, c lng mm hnh sao. L mc so le,
hnh tim, c cung di, mp kha rng. Hoa
vng, mc ring l k l, cung gp khc.
Qu c hnh ging ci ci xay, c lng. Ht
hnh thn, nhn, mu en nht.
MA HOA QU: Hoa: Thng 2-3; Qu; Thng 4-6.
PHN B: Cy mc hoang v c trng cc vn
thuc.
B PHN DNG: Cnh mang l. Thu hi vo ma h, thu.
Dng ti hoc phi kh.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy cha cht nhy, asparagin.
CNG DNG: Cha cm st, nhc u, tai, b tiu tin,
bch i: Ngy 4-8g r hoc l, sc. Cha
mn nht, l, rn cn: L ti v ht (ngy
8-12g) gi, thm nc ung, b p. Cha
vng da, hu sn: Phi hp ci xay vi cc
dc liu khc.



ACANTHOPANAX TRIFOLIATUS (L.) Merr. ARALIACEAE


NG GIA B GAI, ng gia b hng,
my tng nam, pp tn, pp dinh
(Ty), co nam sl (Thi)
M T: Cy bi, c gai. L kp chn vt, 3-5 l cht,
mc so le, mp l kha rng, i khi c gai
gn gia. Hoa nh, mu trng lc, mc
thnh tn phn nhnh u cnh. Qu
hnh cu hi dt, khi chn mu en, gm 2
ht. Ton cy c mi thm c bit. Cc
loi A. trifoliatus var.setosus Li v A.
gracilistylus W.W. Smith cng c dng
vi tn l ng gia b gai.
MA HOA QU: Hoa: Thng 9-11; Qu: Thng 12-1.
PHN B: Cy mc ch yu vng rng ni vi,
cc tnh Ty Bc v ng Bc.
B PHN DNG: V r, v thn. Thu hi vo ma h, thu.
cho thm. Phi trong bng rm ch thong
gi ti kh.
THNH PHN HA
HC:
V r, v thn cha saponin triterpen, acid
oleanolic.
CNG DNG: Cha phong thp, au lng nhc xng,
lit dng. Cn c tc dng kch thch, b
dng, lm tng tr nh. Ngy 6-12g, dng
thuc sc hoc ru thuc.
Ch : L cy thuc thuc din qu him; cn ch bo v
Vit Nam v pht trin trng them







9
ACHYRATHES ASPERA L. AMARANTHACEAE


C XC, ngu tt nam, nh
khoanh ng (Ty), co nh ln ngu
(Thi), h ng, thn hng ma
(Dao)
M T: Cy c, cao gn 1m, c lng mm. L mc
i, c cung ngn, mp un ln. Hoa
nhiu, mc chc xung p st vo cnh
thnh bng ngn di n 20-30cm. Qu
mang l bc cn li, nhn thnh gai d mc
vo qun o khi ng phi. Ht hnh trng
di.
MA HOA QU: Thng 7-12.
PHN B: Cy mc hoang khp ni, bi c, ven
ng.
B PHN DNG: Ton cy, ch yu l r. Thu hi quanh
nm, ra sch, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha saponin triterpen, thy phn cho
acid oleanolic, galactosa, rhamnosa,
glucosa. Qu c nhiu mui kali. Ht c du
bo.
CNG DNG: Tc dng chng vim, chng tch huyt, gy
co bp t cung. Cha thp khp, ng sng
au, au lng, nhc xng, i dt but,
sau khi mu hi khng ra v kinh nguyt
au. Ngy 8-16g, dng thuc sc, dng
ring hoc phi hp vi dc liu khc


ACHYRANTHES BIDENTATA Blume AMARANTHACEAE


NGU TT, hoi ngu tt.
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 60-80cm. R
c hnh tr di. Thn c cnh, phnh ln
nhng t. L mc i, hnh bu dc, c
cung ngn, mp ln sng. Cm hoa hnh
bng mc ngn thn hoc u cnh. Qu
hnh bu dc, c 1 ht.
MA HOA QU: Thng 5-7.
PHN B: Cy nhp, trng c min ni xung
n ng bng.
B PHN DNG: R c. Thu hi vo ma ng xun, phi ti
ri n khi nhn da (6-7 ngy). Xng dim
sinh, sy kh. Dng sng hoc tm ru
sao.
THNH PHN HA
HC:
R c cha saponin triterpen, genin l acid
oleanolic, cc sterol ecdysteron,
inokosteron.
CNG DNG: Chng vim, h cholesterol mu, h p, gy
co bp t cung. Cha thp khp, au lng,
b kinh, kinh au, i but ra mu, kh
hoc nhau thai khng ra, sau huyt,
chn thng t mu, vim hng. Ngy 6-
12g sc






10
ACONITUM FORTUNEI Hemsl. RANUNCULACEAE


U, c gu tu, u tu, ph t,
c y (Hmng), co tu (Thi),
tho , xuyn .
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 0,6-1m. R c
hnh nn, c c ci, c con. Thn ng,
hnh tr nhn. L ca cy con hnh tim trn,
mp c rng ca to. L gi x 3- 5 thy
khng u, mp kha rng nhn. Hoa to
mu xanh lam, mc thnh chm ngn
thn. Qu c 5 i mng. Ht c vy.
MA HOA QU: Thng 10-11.
PHN B: Cy nhp trng vng ni cao.
B PHN DNG: R c. Thu hi vo ma thu trc khi cy ra
hoa. Phi kh.
THNH PHN HA
HC:
R c cha alcaloid aconitin.
CNG DNG: Cha nhc mi chn tay, t bi, au khp,
sai khp, bong gn, ng gip. R c thi
mng ngm ru, dng xoa bp. C c,
khng c ung. Ph t ch c th dng
trong, vi liu lng rt t.



ACORUS GRAMINEUS Soland. ARACEAE


THCH XNG B, b b, b
hong, khinh ch nm (Thi), ly
nm (Ty), xnh pu ch (Dao).
M T: Cy c, sng nhiu nm. Thn r phn
nhnh, mc b ngang gm nhiu t. L
hnh di hp, c b, mc p vo nhau v
xe sang hai bn ngn. Cm hoa hnh
bng mo mc u mt cn dt, ph bi
mt l bc to v di. Qu mng khi chn
mu nht. Thn r v l c mi thm c
bit. Cy thy xng b (Acorus calamus
L.) v thch xng b l nh (A. gramineus
Soland. var. pusillus Engl.) cng c
dng.
MA HOA QU: Thng 3-6.
PHN B: Cy mc bm trn sui, di tn rng
m.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi vo ma thu, ng. Phi
hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha tinh du c asaron, asaryl al-
dehyd, glucosid ng acorin v tannin.
CNG DNG: Tc dng long m, kch thch tiu ha,
cha a chy, au d dy, ho, hen ph
qun, st, kinh git, thp khp, nhc
xng, suy nhc thn kinh, lon nhp tim.
Ngy 3-8g dng sc, bt, vin. Ung lin 1-
2 thng. Dng ngoi cha bnh ngoi da,
tr. Dit chy, rn.






11
ACRONYCHIA LAURIFOLIA Blume RUTACEAE


BI BUNG, bi bi, ct st, b bi
ci, mc thao sang (Ty), co dng
dnh (Thi), c nng (Kho).
M T: Cy bi hoc g nh, phn cnh nhiu, cao
1-3m hoc hn. L mc i , c cung di,
thun, mp nguyn, v nt c mi thm.
Cm hoa hnh ng, mc k l hoc u
cnh; hoa mu trng, c mi thm. Qu
hch hnh cu, khi chn mu vng nht, n
c. Trnh nhm vi cy cm ru
(Glycosmis pentaphylla Correa), cng c
ni gi l bi bung.
MA HOA QU: Hoa: Thng 7-9; Qu: Thng 10-11.
PHN B: Mc hoang min ni v trung du.
B PHN DNG: R v l, thu hi quanh nm. R o ln, b
r con, ra sch, cht thnh on ngn,
phi kh. Ly l bnh t, khng su hay
vng a, phi hay sy kh. V thn dng
ngoi.
THNH PHN HA
HC:
L c tinh du vi t l 1,25%; alcaloid
acronycin.
CNG DNG: Cha phong thp, au lng, chn tay t
mi, huyt sau , mn nht, chc l, rn
cn: Ngy 8-20g r sc, ngm ru. Ph
n km n ngy dng 6-12g r, l sc.
Dng ngoi cha chc l, mn nht: L gi
p, hoc v thn nu nc ra.


ADENOSMA INDIANUM (Lour.) Merr. SCROPHULARIACEAE


B B, ch ng, ch ni, ch ct,
nhn trn.
M T:
Cy c, sng mt nm, cao 20-60cm; cnh
c lng. L mc i, c cung ngn, hnh
mc, mp kha rng, c lng. Hoa nh, mu
tm mc t tp thnh hnh u ngn. Qu
nang, nhiu ht nh. Ton cy c tinh du
thm.
MA HOA QU:
Thng 4-7.
PHN B:
Cy mc hoang vng i, b rung
min ni.
B PHN DNG:
Ton cy, tr r. Thu hi vo ma h, khi
cy ang c hoa, ra sch, phi trong rm
n kh.
THNH PHN HA
HC:
Saponin triterpen, acid nhn thm,
coumarin, flavonoid, tinh du 0,7-1%, mu
vng nht gm L-fenchon 33,5%, L-limonen
22,6%, cineol 5,9%, fenchol, piperitenon
oxyd v sesquiterpen oxyd.
CNG DNG:
Tc dng khng khun, li mt, li tiu,
kch thch tiu ha. Dng cha vim gan do
virut, cc chng vng da, tiu tin t, vng
c, st, nhc mt, chng mt, ph n km
n sau khi . Ngy dng 10-20g, dng
thuc sc, cao, sir, vin.



12
AGERATUM CONYZOIDES L. ASTERACEAE


C CT LN: b xch, c hi,
thng hng k, nh ht b (Kho).
M T: Cy c sng mt nm, cao 30-50cm. Thn
c lng mm, mu lc hoc tm . L mc
i, mp kha rng trn, hai mt u c
lng, 3 gn ta t gc l. Hoa tm hay trng,
mc thnh ng u ngn. Qu b mu
en, c 5 sng dc.
MA HOA QU: Gn nh quanh nm.
PHN B: Cy mc hoang trn t m, khp ni.
B PHN DNG: Ton cy, tr r. Thu hi quanh nm, tt
nht vo khi bt u c n. Dng ti hay
phi kh. Thng dng ti.
THNH PHN HA
HC:
Tinh du 0,7-2,0%, mu vng nht, gm
ageratochromen, demethoxy
ageratochromen, cadinen, caryophyllen.
Ngoi ra cn c alcaloid, saponin.
CNG DNG: Tc dng chng vim, chng d ng. Cha
vim mi, vim xoang d ng: Nc p cy
ti hay dch chit cy kh lm thuc nh
mi. Cha rong huyt sau : Ngy 30-50g
cy ti gi nt ly nc ung. Cy ti
nu nc gi u cho thm, sch gu, trn
tc.



ALISMA PLANTAGO-AQUATICA L. ALISMATACEAE


TRCH T, m nc.
M T: Cy c, cao 40-50 cm, mc ao m v
rung nc. Thn c hnh cu, mu
trng. L c cung di, c b to mc p
vo nhau thnh hnh hoa th. Phin l
nguyn hnh tha ging l m , gn hnh
cung. Hoa mu trng mc thnh xim tn
gia cm l. Qu b.
MA HOA QU: Thng 7-10.
PHN B: Vn l cy mc hoang nay c trng
nhiu ni.
B PHN DNG: Thn c. Thu hi vo ma thu. Phi hoc
sy kh. Khi dng tm ru hoc nc
mui, sao vng.
THNH PHN HA
HC:
C cha tinh du c alisol A,B,C v
epialisol A, nha, protid v tinh bt.
CNG DNG: Thuc li tiu, cha thy thng, vim
thn, b tiu tin, i ra mu, i dt, i
but, si thn, bng y trng, nn e,
a chy. Ngy 8-16g dng thuc sc, hoc
hon tn. C th dng lm thuc li sa
cho ph n thiu sa v tr i ng.





13

ARISTOLOCHIA ROXBURGHIANA Klotsch ARISTOLOCHIACEAE


M U LINH, dy kh rch, phi
hng, cup ma (Hmng), thin
tin ng.
M T:
Dy leo, c rnh dc; thn gi mu
xm, nt n; c r c mi thm c
bit. L mc so le, c cung di, hnh
tim thun, nhn u. Cm hoa mc
k l, l bc nh. Hoa hnh ng, mu
nu ta, mc cong ln. Qu nang, hnh
trng, khi chn t nt ra theo 6 ng
u cung. Ht nhiu, hnh tam gic,
mp c cnh.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 4 - 5; Qu: Thng 6 - 10.
PHN B:
Cy mc hoang min ni.
B PHN DNG:
R c. Thu hi quanh nm, tt nht vo
ma thu. Phi hoc sy kh.
CNG DNG:
Tr gip tiu ha, cha au bng, vim
d dy, vim rut, l, a chy, ng c
thc n, vim hng, mn nht, thp
khp, ph thng, kinh nguyt b tc.
Ngy 6 - 12g dng thuc sc hoc
thuc bt. Kt hp vi mt s cy thuc
khc cha st rt cn.



ARMENIACA VULGARIS Lam. ROSACEAE


M, mai, hnh, m pheng (Thi),
mc mi (Ty).
M T: Cy g nh, cao 3 - 5m. L mc so le,
hnh tim nhn u, mp c rng ca. Hoa
mu trng, mc trc khi cy ra l. Qu
hch, c lng mn, khi chn mu vng. Ht
mu nu.
MA HOA QU: Thng 1 - 2; Qu: Thng 3 - 5.
PHN B: Cy trng ly qu n v lm thuc.
B PHN DNG: Qu. Thu hi vo u ma h. Dng ti
hoc p mui, phi kh lm thnh
mai.
THNH PHN HA
HC:
Qu cha cc acid hu c citric, tartric;
carotenoid: lycopen, -caroten; cc
flavonoid: quercetin, isoquercetin; cc
vitamin A, B
15
. Nhn ht: du bo, enzym
v amygdalin, emul-sin.
CNG DNG: Khng khun, nhun phi. M mui cha
ho kh th, hen suyn, vim hng, khn
ting, l, a chy ko di, giun a: Ngy
4 - 8g ngm hoc sc, vin. Nc ct ht
m c, cha ho, kh th, au d dy:
Ngy 1 - 4ml. Du ht m dng nhun
trng dng nh tng.



14
ARTEMISIA VULGARIS L. ASTERACEAE


NGI CU, thuc cu, ngi dip,
nh ngi (Ty), qu s (Hmng),
co linh li (Thi).
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 0,4 - 1m;
cnh non c lng. L mc so le, phin l
x lng chim, mt trn xanh sm, mt
di mu trng xm, c lng. V nt c
mi thm hc. Cm hoa hnh u nh,
mu vng lc nht, mc tp trung thnh
tng chm kp u cnh. Qu b nh,
khng c tm lng.
MA HOA QU: Thng 10 - 12.
PHN B: Cy c trng khp ni.
B PHN DNG: Cnh mang l. Thu hi vo ma h, thu;
khi hoa cha n. Dng ti hoc phi
kh trong bng rm.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha tinh du, thnh phn ch
yu l cineol, -thuyon, dehydro
matricaria este, tetradecatrilin, tricosanol,
arachyl alcol, adenin, cholin.
CNG DNG: Cha kinh nguyt khng u, kh h,
ng thai, bng huyt, th huyt, chy
mu cam, l ra mu, nn ma, au bng,
au dy thn kinh, thp khp gh l.
Ngy 6 - 12g dng sc, cao. Ngi nhung
dng lm mi cu. iu kinh, ung
tun l trc khi c kinh.



ASARUM MAXIMUM Hemsl. ARISTOLOCHIACEAE


HOA TIN, u tin, tru tin, i
hoa t tn.
M T: Cy c, sng lu nm, cao 20 - 30cm. L
c cung di, 1 - 2 ci mc t thn r.
Phin l hnh tim di, u nhn, nhn.
Hoa hnh ng, mu tm nu, c sc trng,
mc ring l k l. Qu bao bc trong
bao hoa tn ti, nhiu ht nh, mu nu
en.
MA HOA QU: Thng 4 - 8.
PHN B: Cy mc ni t m, b khe, sui vng
ni cao.
B PHN DNG: C cy. Thu hi quanh nm. Hoa thu hi
vo u ma h. Phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Hoa cha anthocyanosid.
CNG DNG: Hoa v r dng bi b, tng cng th
lc, ngy 6 - 12g dng thuc sc hoc
ru thuc. L sc ung vi liu hng
ngy 10 - 16g cha n ung khng tiu,
au bng.
Ch : L cy thuc thuc din qu him, cn ch bo v VN


15

ASPARAGUS COCHINCHINENSIS (Lour.) Merr. ASPARAGACEAE


THIN MN, tc tin leo, thin
mn ng, co sin sng (Thi), sa
s tng (Hmng), mn sm (Ty),
mo siam (Dao).
M T: Cy nh, leo, sng nhiu nm. R c
mp. Thn c gai cc mu. L do cnh
nh bin i gi l dip chi, hnh li
lim, mc so le hay mc vng, mt ct c
3 gc. Hoa nh mu trng, mc 1 - 3 ci
k l. Qu mng hnh cu, mu lc
nht sau chuyn ng vng ri mu trng.
Ht mu en.
MA HOA QU: Hoa: Thng 5 - 7; Qu: Thng 8 - 10.
PHN B: Cy mc t nhin vng ni vi v
vng r bi, ven bin. c trng
mt s ni lm thuc v lm cnh..
B PHN DNG: R c. Thu hi vo ma thu ng. Ngm
nc hoc chn. Phi kh. Khi dng,
b li, tm ru, sy kh.
THNH PHN HA
HC:
R c cha asparagin, cht nhy, tinh bt
v ng.
CNG DNG: Thuc b, long m, li tiu. Cha ho lu
ngy, ho ra mu, kh c, st, b tiu tin,
i tin to bn. Cn cha suy nhc
thn kinh. Ngy 8 - 16g dng thuc sc,
cao, ru thuc hoc dng Sir. Thng
phi hp vi ng sm, thc a lm
thuc b.



ATRACTYLODES MACROCEPHALA Koidz. ASTERACEAE


BCH TRUT.
M T:

MA HOA QU:
Thng 8 - 10.
PHN B:
Cy nhp ni, trng c c min ni
v ng bng.
B PHN DNG:
R c. Thu hoch vo thng 11, khi l
gc kh vng, ra sch, ct b r
con, phi hay sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha tinh du 1,5%, atractylol,
atractylon, glucosid, inulin, vitamin A v
mui kali atractylat.
CNG DNG:
Cha vim lot d dy, suy gim chc
phn gan, n chm tiu, nn ma, a
chy phn sng, vim rut mn tnh, m
nghn, c thai au bng, st ra m hi.
Cng dng li tiu, cha ho, tr i tho
ng. Ngy 6 - 12g dng thuc sc,
bt hoc cao.



16
BAECKEA FRUTESCENS L. MYRTACEAE


CHI XU, chi trn, thanh hao.
M T: Cy mc thnh bi thp, cao khong 1m,
phn cnh nhiu. L nh, mc i, d rng,
ch c mt gn gia. Hoa nh mu trng,
mc ring l k l. Qu nang nh. Ht c
cnh. Ton cy c mi thm v v nng.
MA HOA QU: Thng 4 - 6.
PHN B: Cy mc hoang i trc nht l vng
ven bin.
B PHN DNG: Cnh mang l. Thu hi vo thng 7 - 10, khi
cy ang c hoa, phi hoc sy kh. C th
ct ly tinh du.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy cha tinh du vi t l 0,76%
gm cineol, pinen, linalol, limonen...
CNG DNG: Cha cm cm, nhc u, au bng, vng
da, si: Cy kh t xng khi hoc nu
nc xng. Cha chy mu cam, l nga,
km tiu, a ra mu, kinh nguyt khng u:
Ngy 8 - 16g sc. Dng ngoi st trng,
cha mn nht, l nga. Cha t thp:
Ru chi dng xoa bp.





BELAMCANDA CHINENSIS (L.) DC. IRIDACEAE


R QUT, x can, li dng, co
quat phi (Thi).
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 0,5 - 1m.
Thn r mc b, phn nhnh nhiu. L hnh
di, c b mc p vo thn v xe ra,
phng. Gn l song song mc st nhau. Hoa
mu vng cam im nhng m ta. Qu
hnh trng, c cnh; nhiu ht mu en
bng.
MA HOA QU: Thng 7 - 10.
PHN B: Cy c trng nhiu ni, lm thuc
v lm cnh.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi v ma thu. Dng ti hay
phi, sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha belamcandin, tectoridin, iridin,
shekanin. Belamcandin thy phn cho
glucosa v belamcangenin. Thy phn
tectoridin cho tectorigenin.
CNG DNG: Khng khun, tiu vim, tiu m. Cha ho,
ho g, vim hng, khn ting, vim amian.
Cn cha st, thng kinh, b i tiu tin,
sng v tc tia sa, au nhc tai, rn cn:
Ngy 3 - 6g sc ung. Hoc gi nh 10 -
20g thn r ti vi mui ngm, b p.


17
BERBERIS WALLICHIANA DC. BERBERIDACEAE


HONG LIN GAI, hong m,
hong mc, tiu la tn, tiu nghit.
M T: Cy bi cao 2 - 3m. G thn v r mu
vng. Cnh c gai ch ba mc di cc
cm l. L thun nhn, cng, mt trn bng
mc t tp 3 - 5 ci, mp kha rng nhn
sc. Hoa nh mu vng mc gia cc
cm l. Qu mng, mu sau en. Ht
nh. Vit Nam cn c loi Berberis
julianae Schneid. cng c dng.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3-4; Qu: Thng 5-12.
PHN B: Cy mc vng ni cao lnh.
B PHN DNG: R. Thu hi vo ma thu. Phi hoc sy
kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha alcaloid: Berberin, oxyacanthin,
umbellantin.
CNG DNG: Cha a chy, kit l, au mt, n ung km
tiu. Ngy 4 - 6g dng thuc sc hoc thuc
vin, bt. R ngm ru ngm cha au
rng, ung cha nhc u, hoa mt, chng
mt. Cn l nguyn liu chit sut
berberin.
Ch : L cy thuc thuc din qu him, cn ch bo Vit Nam.



BIOTA ORIENTALIS (L.) Endl. CUPRESSACEAE


TRC B, trc bch dip, b t, co
tng pc (Thi).
M T: Cy nh, phn nhnh nhiu. Cc nhnh xp
theo nhng mt phng thng ng. L dt,
hnh vy, mc i. Hoa c u cnh,
hoa ci hnh nn, trn gc cnh nh. Qu
hnh trng.
MA HOA QU: Thng 3 - 9.
PHN B: Cy c trng lm cnh nhiu ni.
B PHN DNG: L v nhn ht. L thu hi quanh nm. Qu
hi vo ma thu, b v, ly nhn ht phi
kh. Khi dng nguyn nhn hoc p b
du.
THNH PHN HA
HC:
L v qu cha tinh du. Trong tinh du c
l-borneol, bornyl acctat, -thuyon, camphor,
sesquiterpen alcol. L cn cha
rhodoxanthin, amentoflavon, quercetin,
myricetin caroten, xanthophyl v acid
ascorbic. Ht cha saponosid.
CNG DNG: Tc dng cm mu. L cha th huyt, a ra
mu, i ra mu, ho ra mu, bng huyt,
rong kinh, chy mu cam, st, ho: Ngy 8-
12g dng thuc sc, cao lng. Nhn ht
cha km ng, hi hp, nhiu m hi, to
bn: Ngy 4 - 12g dng bt vin


18
BISCHOFIA TRIFOLIATA (Roxb.) Hook.f. EUPHORBIACEAE


NHI, qu cm ngui, my phat
(Ty), xch mc, bch hp, trng
dng mc.
M T:
Cy g, cao 15 - 20m. L c cung di,
mc so le, gm 3 l cht, mp c rng
ca. Hoa n tnh khc gc, mu lc
nht, mc thnh chm k l. Qu tht,
hnh cu, mu nu.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 3 - 5; Qu : Thng 6 - 8.
PHN B:
Cy mc hoang rng ni v c
trng ly bng mt.
B PHN DNG:
L v ngn non. Thu hi vo thng 4 -
5. Dng ti hoc phi, sy kh.
THNH PHN HA
HC:
L cha vitamin C v tanin.
CNG DNG:
Cha kh h, vim nga m h do
trng roi, mn nht, l lot: L v ngn
non nu cao bi ngoi, hoc dng nc
sc ngm. Cha a chy: Ngy 20-
40g l kh sc ung. Cn dng cha
rng li sng au, au hng.



BLUMEA BALSAMIFERA (L.) DC. ASTERACEAE


I BI, t bi, i ngi, co nt
(Thi), phc ph (Ty).
M T:
Cy nh, cao 1 - 2m, thn c rnh dc,
phn cnh ngn. L mc so le, gc l
thng c tai do phin l x qu su,
mp kha rng. Hoa hnh u, mu
vng, t tp thnh ng u cnh. Qu
b, c lng. Ton cy c lng mm v
tinh du thm.
MA HOA QU:
Thng 3 - 8.
PHN B:
Cy mc hoang khp ni, nhiu nht
trung du v min ni.
B PHN DNG:
L. Thu hi vo ma h. Phi trong
bng rm n kh, c khi dng ti.
Ct l ly mai hoa bng phin v
camphor.
THNH PHN HA
HC:
L cha tinh du trong c L-borneol, D-
camphor, cineol.
CNG DNG:
L cha cm st, cm, ho, y bng:
Ngy 6 - 12g, sc. L cn dng xng
gii cm; gi p cha tr, hoc ngm
ru xoa bp cha chn thng. Bng
phin i bi cha au bng, au ngc,
au hng, ho, au rng: Ngy ung
0,10 - 0,20g, dng bt. Dng ngoi
cha chc l.


19

BOEHMERIA NIVEA (L.) Gaud. URTICACEAE


GAI, cy l gai, tr ma, gai tuyt,
chiu (Dao), b pn (Ty), hc
co pn (Thi).
M T: Cy bi nh, cao 1m hay hn, gc ha g,
cnh non v cung l mu tm , c lng.
L mc so le, c cung, mp kha rng, mt
di c lng trng bc. Hoa c v hoa ci
t tp thnh bng kp, k l. Qu b c
i tn ti.
MA HOA QU: Thng 11 - 2.
PHN B: Cy trng khp ni, ly l lm bnh gai,
v ly si v r c lm thuc.
B PHN DNG: R c. Thu hi quanh nm, tt nht vo
ma thu, ng. Thi lt, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha flavonoid rutin. Ton cy c acid
cyanhydric. Ht c du bo, nhiu acid t
do.
CNG DNG: Khng khun, li tiu. Cha ng thai au
bng ra huyt sa, vim t cung, tr, xch
bch i, i dt, i c, i ra mu, mn
l. Ngy 12 - 20g dng sc, bt, vin. Dng
an thai ch ung 2 - 3 ngy. Dng ngoi, r
ti gi p hoc un nc ra.



BRUCEA JAVANICA (L.) Merr. SIMAROUBACEAE


SU U RNG, xoan rng, su
u ct chut, ct d, nha m t,
kh sm, ch b (Ba Na).
M T:
Cy bi nh, cao ti 2m. L kp lng
chim l, mc so le, mp c rng ca, c
lng mm c hai mt. Hoa n tnh
khc gc, mc thnh chm xim. Qu
hch, hnh trng, khi chn mu en. Ht
cng, dt, mu nu en, v ngoi rn
reo, nhn c du, v rt ng.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 3 - 4; Qu: Thng 5 - 9.
PHN B:
Cy mc hoang nhiu vng i cy bi
ven bin, o.
B PHN DNG:
Ht. Thu hi vo ma thu khi qu chn.
Xt loi tht qu, ra sch. Phi hoc
sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha du bo, glucosid kosamin,
saponin, cht ng brucein A.B.C.G. v
brusatol.
CNG DNG:
Cha l amip, ngy 4 - 16g ht loi
du trnh nn, dng thuc sc, bt,
chia 3 ln, trong 3-7 ngy. Cha st rt,
ngy 3 - 6g ht, chia 3 ln, sau ba n,
trong 4 - 5 ngy. Dng dung dch ngm
tht gi t c hn. Cha tr ngoi, gi
ht p.



20
C
CAPSELLA BURSA-PASTORIS (L.) Medik. BRASSICACEAE


T THI, cy t, nh lch, c tm
gic, a m thi, ci di.
M T: Cy c, sng mt nm, cao 20-30cm. L
gc, c cung, mc st mt t, mp x
thy v kha rng khng u. L trn
khng cung, mc m ly thn, mp kha
rng nh, tha. Hoa nh, mu trng, mc
thnh chm ngn thn. Qu hnh tim
ngc, dt, khi kh t m cung. Ht
nh, nhiu.
MA HOA QU: Thng 3 - 8.
PHN B: Cy mc hoang bi sng v rung b
hoang.
B PHN DNG: C cy. Thu hi vo ma h. Phi kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha alcaloid bursin; cholin,
diosmin; cc acid: thiocyanic, citric, malic,
fumaric, tartric, tanic v bursinic. Ngoi ra
cn c vitamin C, inositol, saponin,
rhamnoglucosid hyssopin.
CNG DNG: Thuc cm mu trong nhng trng hp
khi huyt, xut huyt rut v t cung, kinh
nguyt qu nhiu, cha ph thng, st, i
ra dng trp. Ngy 6 - 12g dng thuc
sc, cao lng hoc cn thuc. Ngoi ra, r
v ht lm sng mt, hoa cha l lu ngy.



CASSIA ALATA L. CAESALPINIACEAE


MUNG TRU, cy lc.
M T: Cy bi, cao n 3m, phn cnh. L kp lng
chim chn, gm 8 - 12 i l cht, mc so le;
c l km. Cnh v cung l thng c mu
nu . Hoa mu vng, mc thnh bng
u cnh v k l. Qu di, hi dt v c
cnh 2 bn da. Ht nhiu, mu en.
MA HOA QU: Hoa: Thng 5-6: Qu : Thng 7-10.
PHN B: Cy mc vng ni v trung du. Cn c
trng lm cnh.
B PHN DNG: L v thn. Thu hi quanh nm, tt nht vo
thng 4 - 5, trc khi cy c hoa. Dng ti
hoc phi kh.
THNH PHN HA
HC:
L cha anthraglucosid, acid chrysophanic,
rhein.
CNG DNG: Cha to bn, ph thng, au gan, vng da:
L dng di dng ch. Cha hc lo, bnh
tkl, ecpt loang vng, gh, l lot sc
vt: L ti gi nt xt, hoc vt nc bi vo
ni b bnh. Dng nhun trng: Ngy 4 - 8g
bt thn l; ty: 15 - 20g sc ung.



21
CASSIA TORA L. CAESALPINIACEAE


THO QUYT MINH, mung ng,
u ma, lc tri, mung lc, nh l
mn (Thi), nh cc b (Ty),
mung ho, dim tp (Dao), t,
rng (Ba Na).
M T:
Cy c, sng mt nm, cao 30 -90 cm.
L kp lng chim chn, mc so le, gm
ba i l cht hnh trng. Hoa mu
vng, 1 -3 ci k l. Qu u di, hp
v cong. Ht nhiu, mu nu, nhn
bng.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 4 - 5; Qu: Thng 6 - 8.
PHN B:
Cy mc tp trung thnh m cc bi
c ven ng i, ven i trung du v
min ni.
B PHN DNG:
Ht. Qu gi thu hi vo cui thu. Phi
kh, tch v qu ly ht. Khi dng sao
vng.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha anthraglucosid, thu phn
cho emodin v glucosa. Ngoi ra c
rhein, chrysophanol. Du ht gm acid
oleic, linolic, palmitic, lignoceric v
sitosterol.
CNG DNG:
Ht dng sng c tc dng nhun trng,
ngy 10-15g. Ht rang chn cha mt
ng, nhc u, ho, huyt p cao, mt
, m mt, ra nhiu nc mt, to
bn, i t. Ngy 10-15g dng sc, bt
hoc vin. L ti gi nt ngm ru
hoc gim, bi cha hc lo, chm.


CATHARANTHUS ROSEUS(L.) G. Don APOCYNACEAE


DA CN, bng da, hoa hi ng,
trng xun hoa, phjc pt ng
(Ty).
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 30 - 80 cm. Thn
mu hng, phn nhiu cnh. L mc i, hnh
trng ngc. Hai mt nhn, mt trn sm bng.
Hoa mu hng hay trng, mc ring l k l.
Qu hai i, thun , hi choi ra. Ht nh nhiu,
mu nu en.
MA HOA QU: Thng 5 -10.
PHN B: Cy mc hoang vng ven bin. Cn c
trng lm cnh v dc liu xut khu.
B PHN DNG: L, r. L thu hi trc khi cy c hoa, phi hoc
sy nh n kh. R thu hi vo cui thu. Ra
sch, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
L cha cc alcaloid : serpentin, ajmalin,
ajmalicin, catharanthin, catharanthinol, vindolin,
vindolicin, vincaleucoblastin, leurocin.
CNG DNG: Cha bnh i tiu v t, i ng, kinh
nguyt khng u. Ngy 4-8g l dng thuc sc,
cao lng. Hin nay, nhiu alcaloid c chit ra
t l c tc dng cha bnh bch cu, v t r
lm gin mch mu no, cha huyt p cao.




22
CENTELLA ASIATICA (L.) Urb. APIACEAE


RAU M, phc chn (Ty), tch
tuyt tho, lin tin tho.
M T: Cy c, sng nhiu nm. Thn mnh mc
b, bn r cc mu. L mc so le hoc
t tp nhiu l mt mu. Phin l hnh
thn hoc gn trn, mp kha tai bo.
Cm hoa hnh tn n mang 1-5 hoa nh
khng cung, mu trng hoc pht .
Qu dt.
MA HOA QU: Thng 4-6.
PHN B: Cy mc trn t m, mt khp ni.
B PHN DNG: C cy. Thu hi quanh nm. Dng ti
hoc phi, sy kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha tinh du, du bo gm
glycerid ca cc acid : oleic, linolic,
linolenic, lignoceric, palmitic v stearic;
alcaloid hydrocotylin; cht ng vellarin;
glucosid asiaticosid thu phn cho acid
asiatic v glucosa, rhamnosa ; vitamin C.
CNG DNG: Cha st, si, nn ra mu, chy mu
cam, l, a chy, to bn, vng da , i dt
but, thng kinh, bch i, gin tnh
mch, mn nht. Ngy 30-40g cy ti
gi thm nc ung hoc sc. p ngoi
cha tn thng do ng, gy xng,
bong gn, ung nht.


CERBERA MANGHAS L. APOCYNACEAE


MP ST, hi qua t
M T:
Cy g, c khi cao ti 10m. V thn x
x, dy; g mm. L hnh mc thun,
mt trn nhn bng, thng tp trung
u cnh. Cm hoa hnh xim u
cnh; hoa mu trng, gia mu hng
, c mi thm. Qu hch, hnh tri
xoan, to. Ton cy c nha m mu
trng.
MA HOA QU:
Hoa : Thng 3-5; Qu : Thng 6-10.
PHN B:
Cy mc vng ven bin v hi o.
B PHN DNG:
Ht, thu hi khi qu chn. Phi kh; p
v ht ly nhn p du. Ht rt c.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha glucosid: Cerberin,
cerberosid, neriifolin, thevetin.
CNG DNG:
Du ht bi ln da cha gh, nga
hoc bi ln tc tr chy. Cc glucosid
chit c t ht dng cha bnh suy
tim . C ni dng v cy hoc l lm
thuc ty. Cn rt thn trng v c




23
CHENOPODIUM AMBROSIOIDES L. CHENOPODIACEAE


DU GIUN, c hi, rau mui di,
thanh hao di, kinh gii t.
M T: Cy c, sng mt nm hoc nhiu nm,
cao 0,5 - 1m. Thn c kha dc, mu lc
hoc ta. L mc so le, kha rng khng
u. Gn l mt di c lng. Hoa nh, t
tp k l. Qu b, hnh cu, mu lc
nht. Ht nh, mu en bng. Ton cy
c mi hc c bit.
MA HOA QU: Thng 5 -7.
PHN B: Cy mc tp trung ch yu cc bi
sng.
B PHN DNG: Cnh mang l. Thu hi quanh nm, tt
nht vo thng 5-6, lc cy c hoa; ct v
phi ct ngay ly tinh du, khng lu.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy cha tinh du ( l: 0,3-0,5%,
ht: 1,00%) gm ascaridol, p-cymen,
limonen, pinocarvon, arituson.
CNG DNG: Tr giun a, giun mc. Ngi ln ung
1ml tinh du giun pha trong 30 ml du
thu du, hoc dng vin nang. Sau
ung thuc ty magi sulfat. Dng cho tr
em trn 5 tui, liu tnh theo tui, t 10-20
git tinh du giun. Thuc c, cn thn
khi dng.


CHRYSANTHEMUM INDICUM L. ASTERACEAE


CC HOA VNG, kim cc, d cc,
cam cc, kh , biooc kim (Ty).
M T: Cy c, sng mt nm hay nhiu nm, cao
20-50 cm. Thn c kha rnh. L mc so le,
c thu su, mp kha rng. Hoa hnh u,
mu vng mc thnh ng k l hoc u
cnh. Cn c loi cc hoa trng
(Chrysanthemum morifolium Ram.) cng
c dng.
MA HOA QU: Thng 9-12.
PHN B: Cy c trng lm cnh, ly hoa p ch,
lm ru v lm thuc.
B PHN DNG: Hoa. Thu hi vo thng 9 - 10, quy ct, xng
sinh 2-3 gi. em nn nng 1 m chy
ht nc en. Phi 3-5 nng n kh.
THNH PHN HA
HC:
Trong hoa c glucosid chrysanthemin, thu
phn cho glucosa v cyanidin ; stachydrin,
tinh du, vitamin A. Ht cha du bn kh
15,8%.
CNG DNG: Hoa lm thuc cha chng hoa mt, chng
mt, st, nhc u, au mt , chy nhiu
nc mt, mt kh trng, mt m, huyt p
cao, mn nht, sng ty.Ung nhiu tr lu.
Ngy 8-16g dng thuc sc, dng tr; dng
ring hay phi hp vi cy khc. Dng ngoi
ra, p mn nht.


24

CIBOTIUM BAROMETZ (L.) J. Sm. DICKSONIACEAE

CU TCH, culy, kim
mao, co ct p (Thi),
ct bng (Ty), cy
lng kh, nhi c ving
(Dao)
M T: Loi dng x th trng; thn r to,
ngn, hi nc, ph lng t dy mu
vng nu. L kp 3 ln lng chim, di
ti hn 2m; mt di c nhiu ti bo
t mu nu nht.
MA HOA
QU:
Thng 8-10 (ma c bo t).
PHN B: Cy mc ni t m, gn b khe sui
vng ni.
B PHN
DNG:
Thn r. Thu hoch quanh nm, tt
nht vo ma thu, ng, ct b r con
v cung l, co ht lng vng,
ring. R co ht lng, ra sch,
thi phin hay ct tng on di 4 -
10cm, phi hay sy kh.
THNH PHN
HA HC:
Thn r cha tinh bt, 30%. Lng vng
thn r c tanin, sc t.
CNG DNG: Lm thuc chng vim, gim au.
Cha thp khp, tay chn nhc mi,
au lng, au dy thn kinh hng, kh
h, ngi gi i tiu nhiu ln, b i,
i dt. Ngy dng 10-20g dng thuc
sc hoc ngm ru. Lng vng thn
r dng p cm mu vt thng.






CINAMOMUM CAMPHORA (L.) Presl LAURACEAE


LONG NO, d hng, chng no,
M T: Cy g, cao ti 20 m. V thn dy, nt n. L
mc so le, c cung di, mt trn xanh bng,
3 gn chnh xut pht t gc l v c tuyn
nh. Hoa nh, mu vng l , mc thnh chm
k l. Qu mng, khi chn c mu en.
MA HOA QU: Hoa: Thng 5 - 6; Qu: Thng 7- 9.
PHN B: Cy nhp trng nhiu ni lm thuc v
ly bng mt.
B PHN DNG: R, g thn thu hi quanh nm. Dng ct tinh
du.
THNH PHN HA
HC:
G thn, l cha tinh du gm nhng thnh
phn : camphor, D v -pinen, cineol,
terpineol, caryophyllen, safrol, limonen,
phellandren, carvacrol, camphoren, azulen.
CNG DNG: Long no thng dng di dng thuc tim
c tc dng hi sc tim, cha tr tim. Ung
25
my kho chung (Ty).
cha au bng, st, vim hng, lit dng.
Dng ngoi st khun, tiu vim, gim au, tr
mn l nga, au dy thn kinh, thp khp ,
dng cn, nc, thuc m.


CINNAMOMUM CASSIA Presl LAURACEAE


QU, qu n, qu b, my qu
(Ty)
M T:
Cy g, cao 10 - 20m. V thn nhn. L
mc so le, c cung ngn, cng v
gin, u nhn hoc hi t, c 3 gn
hnh cung. Mt trn l xanh sm bng.
Hoa trng, mc thnh chm xim k l
hoc u cnh. Qu hch, hnh trng,
khi chn mu nu tm, nhn bng. Ton
cy c tinh du thm, nht l v thn.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 4 - 7; Qu: Thng 8 - 12.
PHN B:
Cy mc hoang v c trng
hiu ni, vng ni.
B PHN DNG:
V thn, v cnh. Thu hi vo ma h,
thu. sau cho kh dn ch rm
mt, thong gi. C th ct ly tinh du.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy, nht l v thn, v cnh,
cha tinh du, aldehyd cinnami ,
coumarin.
CNG DNG:
Khng khun mnh. Cha tiu ho
km, au bng, a chy, l, bnh dch
t, cm cm, ho hen, b kinh, t bi,
rn cn. Ngy 1-4g sc, hm, bt, vin
hoc mi vi nc ung. Qu cn
c dng lm thuc b . Tinh du qu
c trong thnh phn ca cao xoa. Qu
cn c dng lm gia v.



CITRUS GRANDIS (L.) Osbeck RUTACEAE

26

BI, bng, mc pc (Ty), chu
loan, pli p nh (K'ho)
M T: Cy g, cao ti gn 10m. Cy nh v cnh non
c gai. L mc so le, c cung ; phin l c tai
gc. Cm hoa hnh xim, hoa mu trng thm.
Qu to, hnh cu, trong c nhiu mi, cha nhiu
tp, n c. Ht c cnh, hi dt. V thn, v
qu v l c tinh du thm.
MA HOA QU: Hoa: Thng 2-3; Qu: Thng 4 - 11.
PHN B: Cy trng khp ni.
B PHN DNG: L, v qu, hoa v ht. Hi qu gi, gt ly v,
phi trong rm cho kh. L thu hi quanh nm,
thng dng ti. Hoa, ct ly tinh du hoa
bi.
THNH PHN HA
HC:
Tinh du, vi t l 0,84% trong l, gm dipenten,
linalol, citral, limonen; flavonoid; vitamin A, C, B1
; ng rhamnosa; acid citric; pectin , du
bo,
CNG DNG: L ti nu vi l thm khc xng cha cm
cm, nhc u. V qu sc ung cha kh tiu,
au bng, ho: ngy 4-12g. V ht c pectin dng
lm thuc cm mu. Ht bc v t thnh than
cha chc u. L non h nng xoa bp cha
chn thng mu.


CITRUS LIMONIA Osbeck RUTACEAE


CHANH, m iu (Thi), ch h
cu (Hmng), mc vo (Ty), piu
sui (Dao)
M T: Cy bi, c gai di. L mc so le, mp hi
kha rng. Hoa trng, mc ring l hoc
thnh chm, 2-3 hoa. Qu hnh cu, v
qu mng, khi chn mu vng nht, v
chua.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3 - 4; Qu: Thng 5 - 9.
PHN B: Cy c trng khp ni ly l v qu
lm gia v v lm thuc.
B PHN DNG: L, qu, r. L thu hi quanh nm, dng
ti hoc phi, s kh. Qu thu hi vo
ma thu, dng ti hoc phi kh; qu
ti mui lm thnh chanh mui.
THNH PHN HA
HC:
L cha tinh du 0,3-0,5%, stachydrin. V
qu cha tinh du gm D-limonen, -
pinen, -phellandren, camphen, citral v
pectin. Dch qu : acid citric 5-10%, citrat
acid calci-kali 1-2%, vitamin C, B1 ,
riboflavin.
CNG DNG: L chanh ti nu nc xng cha cm
cm. L, r, v qu cha ho, vim hng,
kh th, nhc u, au nhc mt, sng
v tc tia sa, km n, nn, rn cn: ngy
6-12g ngm hoc sc ung. Dch qu
dng gii kht, cha bnh scobut, li tiu.
Tinh du v qu lm hng liu.


27
CITRUS RETICULATA Blanco RUTACEAE


QUT, my cam cha (Ty), qut
thc.
M T: Cy g nh, cao 5-8m, khng c gai hoc c
gai ngn. L mc so le,phin hnh thun, u
t hoc hi nhn. Cung l hi c cnh. Hoa
trng mc thnh chm k l. Qu trn, hoc
hi dt, khi chn mu vng cam sm. C
nhiu loi: qut giy, qut hi, qut ng,
V u dng c.
MA HOA QU: Gn nh quanh nm (tu loi).
PHN B: Cy c trng nhiu ni .
B PHN DNG: L, v qu, ht. L thu hi quanh nm. V qu
xanh c tn l thanh b, v qu chn phi kh
trn b. Trn b cng lu nm cng tt.
THNH PHN HA
HC:
L v v qu cha tinh du gm cc thnh
phn l D-limonen, DL-limonen, linalol,
aldehyd nonylic v decylic, methylanthranilat.
Nc qu c ng, acid citric, vitamin C,
aroten.
CNG DNG: Cha ho, tc ngc, nhiu m, kh tiu, au
bng, a chy, hi, nn ma. Cn cha thp
khp, li tiu: ngy 4-12g v qut kh sc.
Cha au bng , sng v : l ti h nng
p, hoc phi kh sc ung, ngy 6-12g. Ht
cha trn dch tinh mc, nn, rn cn: ngy
6-12g ngm hoc sc ung. Dch qu gii
kht, cha bnh scobut, li tiu. Tinh du v
qu dng lm hng liu.




CLERODENDRUM philippinum var.symplex Wu et Feng VERBENACEAE


M MM XI, m trng, bn trng,
ngc n thm, pung p (Ty)
bng si ma (Dao)
M T: Cy bi, cao 0,5-1,5m; cnh non vung, c
lng. L mc i , c cung di v c lng
c hai mt; mp l kha rng hay un ln.
Hoa mu trng , mc u cnh , t tp
thnh u nh mm xi. Qu mng, hnh
cu, c i tn ti. Cc loi xch ng nam
(C.squamatum Vahl); bch ng n
(C.viscosum Vent.), ngc n
(C.paniculatum L.) cng c dng.
MA HOA QU: Thng 5 - 8.
PHN B: Cy mc hoang khp ni
B PHN DNG: R: ly vo thng 7-8. o ly ton b r,
ra sch, phi hoc sy kh.
CNG DNG: C tc dng khng khun, tiu vim. Cha
vim t cung, bch i, kinh nguyt khng
u, mn nht, l nga, au n c xng,
au lng, vng da, huyt p cao : Ngy 12-
16g dng sc hoc vin. Nc sc cn
dng ra, tr vt thng nhim trng, bng,
l lot.


28
CLERODENDRUM SQUAMATUM Vahl VERBENACEAE


XCH NG NAM, m hoa , lo
ci, co png pnh (Thi).
M T:
Cy bi, cao khong 1m. Thn c cnh,
nhn. L mc i, hnh tim, c cung
di, mp nguyn hoc c rng nh. Hoa
mu mc thnh xim hai ng ngn.
Nh v nhu mc th di. Qu mng ,
hnh cu. Cn c loi bch ng n,
hoa trng (Clerodendrum viscosum
Vent.) cng c dng vi cng dng
tng t.
MA HOA QU:
Hoa : Thng 5 - 6; Qu : Thng 6-8.
PHN B:
Cy mc hoang ri rc vng ni
thp trung du v ng bng.
B PHN DNG:
Ton thn.Thu hi quanh nm, tt nht
vo lc cy sp c hoa. Phi hoc sy
kh. C khi dng ti.
CNG DNG:
Khng khun, chng vim. Cha kh
h, vim t cung, kinh nguyt khng
u, vng da, mn l, huyt p
cao, khp xng au nhc, au lng:
ngy 15-20g ton cy di dng thuc
sc, cao, vin. L ti gi p hoc p
ly nc ra vt thng , bng, mn
l.





CODONOPSIS JAVANICA (Blume) Hook.f. CAMPANULACEAE


NG SM, ngn ng, i g,
mn ry cy (Ty), cang h
(Hmng), co nh di (Thi).
M T: Dy leo nh, sng nhiu nm. R c nc. l
mc i, hnh tim, mp nguyn hay kha
rng, c nha m trng. Hoa hnh chung,
mu vng ng, hng c vn tm, mc ring
l k l. Qu mng, mu tm, nhiu ht
nh.
MA HOA QU: Thng 7-12.
PHN B: Cy mc ln trong cc trng c, nng ry
c hoc ven rng vng ni cao.
B PHN DNG: Thu hi vo ma thu. Phi hoc sy kh.
Khi dng tm nc gng, sao vng.
THNH PHN HA
HC:
R cha ng, cht bo, tinh du,
glucosid scutellarin, vt alcaloid.
CNG DNG: B d dy, long m, li tiu; cha c th
suy nhc, thiu mu, vng da, km tiu
ho, a l ng, mt mi, ho, vim thn, nc
tiu c albumin, ph tr, sa t cung, rong
kinh, bnh h bch huyt: ngy dng 15-
30g dng thuc sc, vin, bt, ru thuc.
Thng phi hp vi cc v thuc khc.
29
ch : L cy thuc thuc din qu him, cn bo v v tr ng


COIX LACHRYMA - JOBI L. POACEAE


D, bo bo, ht cm, co i
(Thi), my pt (Ty)..
M T: Cy c, mc thnh bi, cao 1-2m. Thn
nhn, rut xp. L hnh di, mc so le, c
b, mp un ln. Hoa n tnh cng gc
mc thnh bng thng ng k l. Hoa
c trn, hoa ci di. Qu hnh bu
dc, v mu xm nht, cng, bng,
trong c nhn ht.
MA HOA QU: T ng 5 - 12.
PHN B: Cy mc hoang v c trng nhiu
ni .
B PHN DNG: Qu (thng gi l ht) thu hi vo ma
ng. Phi kh. Khi dng, gi b v, ly
nhn. Dng sng hoc sao vng.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha hydrat carbon, protid, lipid v
cc acid amin nh leucin, lysin, arginin,
tyrosin, coixol, coixenolid, sitosterol,
dimethyl glucosid.
CNG DNG: Thuc bi dng c th do c hm lng
protid v lipid cao . Cha vim rut v a
chy ko di tr em , ph thng, si
thn, t thp, nhc mi chn tay: ngy
1 -30g dng thuc bt hoc thuc sc.




COLEUS AMBOINICUS Lour. LAMIACEAE


HNG CHANH, rau tn l dy,
dng t t, rau thm lng..
M T:
Cy c, sng lu nm, cao 20-50cm.
Phn thn st gc ho g. L mc i,
dy cng, gin, mng nc, mp kha
rng trn. Hai mt l mu xanh lc nht.
Hoa nh, mu tm , mc thnh bng
u cnh. Qu nh, trn, mu nu.
Ton cy c lng rt nh v thm nh
mi chanh.
MA HOA QU:
Thng 3 - 5.
PHN B:
Cy c trng lm gia v v lm thuc.
B PHN DNG:
L. Thu hi quanh nm. Dng ti.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy c cha tinh du carvacrol.
CNG DNG:
Cha cm, cm, st cao, st khng ra
m i c, ho, hen, ho ra mu, vim
hng, khn ting, nn ra mu, chy
mu cam: ngy dng 10-16g dng
thuc sc, thuc xng hoc gi nt,
thm nc gn ung. Dng ngoi gi
30
p tr rt , b cp cn.


COMBRETUM QUADRANGULARE Kurz. COM RETACEAE


TRM BU, chng bu, tim bu,
sng k, song re.
M T:
Cy bi hoc g nh, cao 2-10m. Thn
c nhiu cnh ngn rng l nom nh
gai. Cnh non hnh 4 cnh, mp c da
mng. L mc i, cung ngn. Hai mt
l c lng, dy hn mt di. Hoa
nh mu vng ng, mc thnh bng
k l v u cnh.Qu c 4 cnh mng,
cha mt ht hnh thoi.
MA HOA QU:
Thng 9-11.
PHN B:
Cy mc hoang khp cc t h pha
nam , nht l vng ng bng.
B PHN DNG:
Ht. Thu hi qu vo ma thu-ng,
phi kh, b v ly ht. Cn dng l v
v cy.
THNH PHN HA
HC:
Tanin.
CNG DNG:
CNG DNG : Ht lm thuc ty giun
a v giun kim: nng hoc rang vng
ri n vi hui chn, ngi ln dng
ngy 10-15 ht (14-20g), tr em tu tui
t 5-10 ht (7-14g); dng 3 ngy lin.
L v v cy cng c tc dng nh ht.








COSCINIUM FENESTRATUM (Gaertn.) Colebr. MENISPERMACEAE


VNG NG, vang ng, hong
ng l trng, loong trn, dy m
M T: Dy leo, g. R v thn mu vng. V thn nt
n, mu xm trng. L m so le, c cung di,
hi dnh vo trong phin l, 3-5 gn, mt di c
lng trng bc . Hoa n tnh khc gc; hoa nh.
Qu hch, to, hnh cu, khi chn mu vng.
MA HOA QU: Thng 5-10.
PHN B: Mc rng, ri rc ti cc tnh min ni pha
nam.
B PHN DNG: Thn v r. Khai thac vo ma thu v ng. Phi
hoc sy kh. Thng dng chit berberin.
THNH PHN HA
HC:
Thn v r cha alcaloid berberin vi t l 1,5-
3%.
CNG DNG: Cha a chy, l trc khun, vim rut, vng da,
st, st rt, km tiu ho: ngy 10-16g dng
sc, bt hoc vin. Dng berberin chlorid dng
vin nn 0,05g , ngy 0,30-0,50g chia 2 ln. Tr
em tu tui dng t hn. Dung dch 0,5-1%
31
vng, dy ni cy, k trng (Ba
Na)
berberin chlorid cha au mt.


COSTUS SPECIOSUS (Koening) Smith. OSTUS SPECIOSUS (Koening) Smith


MA D, t ng, ct li, s vng,
tu ch, co ng bn (Thi), n
ng (Ty).
M T: Cy thn c, sng nhiu nm, mc thng,
c th cao ti hn 2m, li hng nm. Thn
r nc, mc ngang. L c b, mc so le, lc
non xp thnh hnh xon c, c lng. Cm
hoa hnh bng, mc ngn thn. Hoa mu
trng, l bc mu . Qu nang, cha nhiu
ht, mu en. Cc loi Costus speciosus
Sm. var. argyrophyllus Wall. v Costus
tonkinensis Gapnep. cng c dng.
MA HOA QU: Hoa : Thng 6-8; Qu : Thng 9-11.
PHN B: Cy mc ni t m ven rng, nng ry,
ri rc khp cc tnh min ni v trung du.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi uanh nm. Phi hoc
sy kh. Cn dng ngn v cnh non.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha saponin steroid: diosgenin ,
tigogenin.
CNG DNG: Tc dng chng vim; cha st, i but,
i vng, thp khp, au lng, au dy thn
kinh: ngy 10-20g dng thuc sc, ho
cao lng. Ngn v cnh non cn ti,
nng, gi , vt ly nc nh tai cha vim
tai. C th dng lm nguyn liu chit
xut diosgenin.






CRINUM ASIATICUM L. AMARYLLIDACEAE


NNG HOA TRNG, l nng, chui
nc, ti voi, ti li, vn chu lan,
cap gn (Ty), co lc qun (Thi).
M T: Cy c, sng nhiu nm; thn hnh to, hnh
cu hoc hnh trng thun. L hnh bn, di
ti 1m; m nguyn v un ln. Cm hoa
hnh tn, cung chung mp, hi dt. Hoa
mu trng, to, c mi thm. Qu gn hnh
cu, ht nhiu ni nh.
MA HOA QU: Thng 6-10.
PHN B: Cy mc hoang nhiu ni v cn c
trng lm cnh.
B PHN DNG: L, thn hnh. Thu hi quanh nm. Dng
ti..
THNH PHN HA
HC:
Thn hnh v l cha alcaloid : Lycorin,
crinamin.
CNG DNG: L ti gi, h nng, p cha sng t
mu do ng, b gy xng , bong gn, sai
khp. Thn hnh gi, nng, p cha
thp khp, nhc mi. L kh sc, ra cha
tr ngoi. Thn hnh gi p ly nc ung
gy nn. Nc p thn hnh nh tai
32
cha vim tai.



CROTON TIGLIUM L. EUPHORBIACEAE


NGH, ngh vng, ut kim, khng
hong, co hem, co khn mn
(Thi), khinh lng (Ty).
M T: Cy nh, phn cnh nhiu; cao 3- 6m. L
mc so le, mp kha rng; l non mu hng
tm. Cm hoa hnh chm mc u cnh;
hoa c trn, hoa c i di. Qu nang
mu vng nht. Ht nh, c v cng mu
vng nu.
MA HOA QU: Hoa : Thng 5-7; Qu: Thng 8-10.
PHN B: Cy mc i, rng m, b nng ry
min ni.
B PHN DNG: Ht. Hi qu chn vo thng 8-9, nhng cha
nt cc mnh v, phi kh, p ly ht, phi
li ln na. C th nguyn qu, khi dng
mi p ly ht.
THNH PHN HA
HC:
Ht: du bo 30- 50%, gm stearin, palmitin,
glycerid crotonic v tiglic; protein 18%,
glucosid crotonosid; nha l polyeste ca
crotonol, phorbol; ac d amin (arginin, lysin);
alcaloid; men lypasa.
CNG DNG: Cha y bng, khng tiu, to bn, au
bng, ph thng, kh th, ho nhiu. Ngy
0.01- 0.05g ba u sng (ht nghin nt, p
b du, sao vng), lm vin hoc ch cao.
Thuc c, ph n c thai kh ng c dng.
Cha ng c ba u: ung nc hong lin,
nc u a.



CROTON TONKINENSIS Gagnep. EUPHORBIACEA


KH SM, c n, co chy n
(Thi).
M T:
Cy nh, cao 1-1,5m. L mc so le, c
khi t hp 3-4 l nh kiu mc vng ,
hai mt c lng ng nh nh l nht,
dy hn mt di, 3 gn to t gc.
Hoa nh trng mc thnh chm k l
hoc u cnh, n tnh cng gc. Qu
c 3 mnh v. Ht hnh trng, mu
nu.
MA HOA QU:
Thng 5-8.
PHN B:
Cy mc hoang v c trng khp
ni.
B PHN DNG:
L. Thu hi khi cy ang c hoa. Phi
hoc sy kh. Khi dng sao vng.
CNG DNG:
Cha ung nht, l lot, vim mi, a ra
mu, im lot d dy, t trng, l, au
bng, tiu ha km. Ngy 16-20g l sao
vng, dng thuc sc. Dng ngoi nc
sc c ra, cha mn nht, l
33
nga





CURCUMA DOMESTICA Valet. ZINGIBERACEA


NGH, ngh vng, ut kim, khng
hong, co hem, co khn mn
(Thi), khinh lng (Ty).
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 0,5-1m;
thng li vo ma kh. Thn r (thng
gi l c) nc, phn nhn c mu vng v
mi hc. L to, c b, mc so le. Hoa mu
vng, mc thnh bng hnh tr ngn. L
bc mu lc hoc pha hng u.
MA HOA QU: Hoa : Thng 3-5.
PHN B: Cy c trng khp ni lm gia v v
lm thuc
B PHN DNG: Thn r. Thu hi vo thng 11-12. Ct b r
con, ra sch, phi hoc sy kh.
THNH PHN HO
HC:
Thn r cha cht mu, curcumin; tinh du
gm cc sesquiterpen : zingiberen, D--
phellandren, turmeron, dehydrotumeron, ,
-alantolactone; curcumen, cin ol.
CNG DNG: Cha vim lot d dy, t trng, vim gan,
vng da, kinh nguyt khng u, b kinh,
tch mu sau , ng tn thng t mu,
thp khp, tay chn au nhc, mn nht,
gh l: ngy 3-12g, dng bt, sc. Dng
ngoi, gi nt bi vt thng mi lnh
chng so, ng cha ng c b u : gi
nt lc ly nc ung.


CURCUMA ZEDOARIA (Berg.) Rosc. ZINGIBERACEA


NGA TRUT, ngh en, ngh tm,
ngh anh, ngh m (Ty), bng
trut, ngi tm, tam ni, m'gang
M T: Cy c, sng nhiu nm; thng li v ma
kh. Thn r (thng gi l c) hnh con quay
vi nhiu nhnh ph hnh trng. L c b, to,
c m ta gn gia mt trn. Hoa u
trng hng c hng vng; l bc xanh, u
; tp trung thnh bng hnh tr, mc ln t
thn r, trc khi cy ra l.
MA HOA QU: Thng 3-5.
PHN B: Cy mc hoang trn t m, gn b sui
quanh nng ry v rung b hoang. C
nhiu cc tnh min ni.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi vo thng 11-12, ct b r
con, ra sch, thi lt, phi hoc sy kh.
THNH PHN HO
HC:
Thn r cha tinh du gm -pinen, D-
camphen, cineol, D-camphor, D-borneol,
sesquiterpen alcol, zingiberen.
CNG DNG: Thuc gip tiu ho, iu kinh; cha au
34
m lung (Ba Na).
bng, n ung khng tiu, nn ma, ho, b
kinh, kinh nguyt khng u; cn c tc dng
b. Ngy 3-6g dng thuc, thuc bt hoc
thuc vin.




CYMBOPOGON CITRATUS (DC.) Stapf POAECEA


S, hng mao, ch phic (Ty),
phc chu (Thi), m b'lng (K'ho).
M T: Cy c, sng lu nm, mc khm dy. Thn
r mu trng hoc tm. L di, hp, c b,
mp hi p. Cm hoa gm nhiu bng nh
khng cung. Ton cy c mi thm nh
chanh.
MA HOA QU: Thng 3-7.
PHN B: Cy c trng tp trung ( ct tinh du);
trng ri rc trong nhn dn lm gia v v
lm thuc.
B PHN DNG: C cy. Thu hi quanh nm. Dng ti hoc
phi trong rm mt cho kh. C th ct ly
tinh du.
THNH PHN HO
HC:
C cy cha tinh du gm citral, limonen,
isopulegol, acid citronellic, acid ca geranium
v -camphoren.
CNG DNG: Cha cm cm, st: 10-20g c cy sc ung
hoc nu nc xng cng nhng l thm
khc. Gip tiu ho, cha y bng, nn
ma, trung tin km: 3-4 git tinh du ung
vi nc. Cha chm mt: r gi, xt. Tinh
du s dng ch yu trong cng nghip
hng liu; ngoi ra cn tc dng tr mui,
ty mi hi.



CYPERUS ROTUNDUS L. CYPERACEA


C GU, c gu,
c c, hng ph,
M T: C sng dai, nhiu nm, cao 20-30cm.
Thn r phnh ln thnh c ngn, tht mu
nu , thm. L nh hp, di, mt gn, c
b. Hoa nh, mc thnh hnh tn mu nu
ngn thn. Qu 3 cnh, mu xm. Loi
hi hng ph ( Cyperus Stoloniferus Retz.)
mc ven bin, c c to nn thng c
khai thc s dng.
MA HOA QU: Thng 3-7.
PHN B: Cy mc hoang khp ni.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi quanh nm, tt nht vo
ma thu, ng. o ly thn r, vun thnh
ng, t cho chy ht r con v l, ra
sch, p i kh. nguyn hoc ch vi
gim, nc tiu, nc mui v ru
(hng ph t ch).
THNH PHN HO
HC:
Thn r cha tinh du vi t l 0,5-1,2%
35
sa tho, nh
khun mu (Thi),
tng ghy tht
ma (Dao).
gm cyperen, cyperol, -cyperon, vt cineol
v L--pinen. Tinh bt.
CNG DNG: Cha kinh nguyt kh ng u, thng kinh,
au d dy, nn ma, kh tiu, a chy:
ngy 6-12g, dng thuc sc, thuc bt,
thuc vin hoc ru thuc. Dng ring
hoc phi hp vi ch mu, ngi cu.


DATURA METEL L. SOLANACEA


C C DC, c din, c lc lc
(Ty), sa ta (H'mng), mn
la, ha ka piu (Dao).
M T: Cy bi nh, ha g t, cao 1-1,5m; cnh non
c nhiu lng mn v so l. L mc so le,
phin l h, mp ln sng, c hai mt u c
lng. Hoa to, hnh loa kn, mu trng, mc
ring k l. Qu hnh cu, c gai, khi chn
nt theo 3-4 ng; nhiu ht nh, dt, mu
nu en.
MA HOA QU: Thng 4 - 10.
PHN B: Cy thng mc trn t m ven
ng, bi hoang, nhiu a phng. Cn
c trng lm cnh.
B PHN DNG: L v hoa (ch ly cnh hoa). L bnh t thu
hi lc cy sp v ang ra hoa, phi nng hay
sy nh. Hoa thu hi vo ma thu, phi nng
hay sy nh.
THNH PHN HA
HC:
Alcaloid ton phn c trong l : 0,01-0,5%,
trong hoa : 0,25-0,60%, trong r : 0,10-0,20%,
trong qu : 0,12%. Gm mt s loi:
Scopolamin, hyoscyamin v atropin,
norhyoscyamin, vitamin C.
CNG DNG: Cha ho, hen, thp khp, sng chn, chng
co tht gim au trong lot d dy, rut, cha
tr, say sng, say my bay. p mn nht
au nhc: l, cnh hoa kh 0,2g/ln, ngy 3
ln di dng bt ung, hoc cao; cha hen:
lm thnh thuc ht (nh thuc l).



DENROBIUM NOBILE Lindl. ORCHIDACEA

36

THCH HC, kp tho, hong tho
cng g, kim thch hc, co vng
so (Thi), c vng, x kp (Ty),
phi ip kp.
M T: Thuc loi phong lan ph sinh trn cy g hay vch
, cao 30-50cm. Thng mc thnh khm. Thn
hi dt, c rnh dc, khi kh c mu vng rm. L
mc so le thnh dy u hai bn thn. Hoa to,
mu hng, mc thnh chm 2-4 ci k l. Qu
nang, hi hnh thoi, khi kh t m theo cc rnh
dc. Ht nhiu. Mt s loi khc thuc chi
Dendrobium v Desmotricum cng c dng nh
thch hc.
MA HOA QU: Hoa : Thng 2-4; Qu : Thng 5-6.
PHN B: C mt s tnh min ni v c trng lm
cnh.
B PHN DNG: Ton b phn thn (b l v r). Thu h vo ma
ng. Phi hoc sy kh. Khi dng tm ru,
chn, thi nh.
THNH PHN HA
HC:
Thn cy cha cht nhy, alcaloid dendrobin.
CNG DNG: Thuc b dng dng cho ngi h lao gy yu,
thiu tn dch, y hi, ming kh kht, st nng,
khng mu n n, ra m hi trm. Cn dng cha
lit dng, mt nhn km, au khp, nhc c, au
lng, tay chn nhc mi. Ngy 8-16g dng thuc
sc, vin, bt.
Ch : L cy thuc thuc din qu him,cn ch bo v


[
DESMODIUM TRIANGU ARE (Retz.) Merr. FABACEA


BA CH, ning c, vn t, u
bc u, my thp moong (Ty),
bien ong (Dao).
M T: Cy bi, cao 2-3m. L kp mc so le, 3 l
cht hnh trng, mp nguyn, ci gia ln
hn hai ci bn, mt di l v cnh non
ph lng mm mu trng bc. Hoa mu
trng, tp trung k l. Qu u, nhiu
lng, tht li gia cc ht. Ht hnh thn.
Trnh nhm vi cy ning ci (Moghania
macrophy la(Willd.) 0.Kuntze).
MA HOA QU: Hoa : Thng 5-8; Qu : Thng 9-11.
PHN B: Cy mc hoang min ni v trung du.
B PHN DNG: L. Thu hi vo ma h, trc khi cy ra
hoa, ra sch, dng ti, phi hay sy
nhit 50-60.
THNH PHN HA
HC:
L cha tanin, flavoniod , acid hu c v
alcaloid.
CNG DNG: Tc dng khng khun, chng vim. Cha
l trc khun, hi chng l, a chy: ngy
30-50g, chia 2-3 ln, lin 3-5 ngy, di
dng thuc sc, cao lng hoc vin t cao
kh. Cha rn cn, dng l i gi nt,
ung nc, b p.


DICHROA FEBRIFUGA Lour. HYDRANGEACEAE

37

THNG SN, thng sn ta, r
la, thc tt, p niu tho, leng
slo m (Ty)..
M T: Cy bi nh, cao 1-2m. Thn nhn, mu lc
hoc tm nht. L mc i, mp c rng ca.
Cung l v gn gia c mu tm. Cm hoa
hnh xim mc ngn thn hoc k l. Hoa
mu xanh lam hoc hng tm. Qu mng mu
lam hoc tm. H nh, hnh qu l. Trnh
nhm vi cy thng sn trng ( Gendarussa
ventricosa Nees) v thng sn Nht Bn
(Phlogacanthus turgidus Nich.).
MA HOA QU: Thng 5-8.
PHN B: Cy mc ni t m, ven rng, b sui...,
khp cc tnh min ni.
B PHN DNG: R v l. R thu hi vo ma ng, phi hoc
sy kh, khi dng tm ru, sao vng. L hi
vo h- thu, sao vng hoc chn, phi kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha cc alcaloid : -dichroin, -dichroin,
-dichroin v 4-ketodihydroquinaz lin.
CNG DNG: Cha st, st rt, st cch nht, long m,
thng tiu tin. Dng sng hay gy nn, do
vy dng thuc sc t l, r tm ru sao
vng, ngy 6-12g, hoc dng alcaloid ton
phn. Dng ring hoc phi hp vi mt s
cy khc.


DIOSCOR A PERSIMILIS Prain et Burkill DIOSCOREACEA


C MI, khoai mi, sn
dc, mn n (Thi),
M T: Dy leo bng thn qun, nhn. C n
c hoc hai, to v hi dt, trn u
ging nh qu bu, su trong t. Thn
thng mang c ngn k l gi l di
mi (thin hoi). L mc so le hay mc
i, hnh tim. Hoa n tnh khc gc nh
mu vng mc thnh chm k l. u
c 3 cnh.
MA HOA QU: Hoa : Thng 5-7; Qu : Thng 8-10.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni v
c trng ly c.
B PHN
DNG:
C. Thu hi vo ma thu hoc ma ng
khi cy tn li, ra sch, gt v, ngm
nc phn chua 2-4 gi cho bt nht,
xng dim sinh 48gi, phi kh.
38
mn chn (Ty), g ln
(K'dong), ha di (Dao).
THNH PHN
HA HC:
C cha glucid 63,25%, protid 6,75%,
lipid 0,45%, cht nhy 2,0-2,8%; dioscin,
sapotoxin, allantoin, dioscorin v acid
amin.
CNG DNG: B, h nhit. Cha n km tiu, gy yu,
vim rut mn, a hy v l mn tnh,
m hi trm, di tinh, khi h, i ng,
au lng, i tiu lun, hoa mt, chng
mt, h lao: ngy 10-25g, dng thuc sc
hay thuc bt. p ngoi mn nht.C n
c.



DIOSCOREA ZINGIBERENSIS C.H. Wright DI SCOREACEAE


C MI GNG, c lh (Ba Na).
M T: Dy leo bng thn qun, nhn cng, di 5-
10m. Thn r (c) mc b ngang, v ngoi
th, mu nu, r con cng. L mc so le,
hnh tim, u l nhn hot. Cung l di, c
gai gc. Hoa n tnh khc gc, cm hoa
hnh bng di mc k l. Qu c 3 cnh.
MA HOA QU: Thng 2-5.
PHN B: Mc ven rng, gn b sui; mt s tnh
Qung Nam, Bnh nh v Lm ng.
B PHN DNG: C. Thu hi vo ma thu, khi cy tn li, ra
sch, thi mng, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
C cha 2,0-2,5% diosgenin.
CNG DNG: Diosgenin l mt trong nhng nguyn liu
chnh tng hp cc thuc steroid, nh ni
tit t sinh d c, thuc chng vim
corticosteroid, thuc cai v thuc lm tng
ng ho. C ti cn dng duc c. C
c c khng n c.


















39


































DIPSACUS JAPONICUS Miq. DIPSACACEA

40

TC ON, sn cn thi, oa thi,
r k, u v (H'mng).
M T: Cy c, cao 60-90cm. R c mp, khng phn
nhnh. Thn c cnh v c gai nh, tha. L
mc i, khng cung, mp kha rng; l gc x
thu su, l pha trn nguyn. Ton b phn trn
mt t li vo ma ng.Cm hoa hnh u trn
mc trn mt cn di bao bc bi nhiu tng bao
l bc cng. Hoa mu trng. Qu b hi hnh 4
cnh, nhn.
MA HOA QU: Thng 6-11.
PHN B: Cy mc ven rng hay i, nng ry b
hoang; cao 1000m tr ln. C cc tnh Lai
Chu, Lo Cai, H Giang. Mi a vo trng
thm Sa Pa.
B PHN DNG: R c. Thu hoch vo ma thu. Ra sch, phi
hoc sy kh. Khi dng, tm ru hoc n
mui , sao vng.
THNH PHN HA
HC:
Alcaloid, tanin, ng.
CNG DNG: Thuc b, lm du au, chng vim, cha au
lng, cc kh, thp khp, nhc xng, di tinh,
bch i, ng thai au bng, gan thn yu,
bng, chn thng, bong gn, gy xng, mn
ht v cn li sa, cm mu. Ngy 10-12g
dng thuc sc, ngm ru, bt hoc vin.
Ch : L cy thuc thuc din qu him, cn ch bo v
Vit Nam


DISPOROPSIS ASPERA (Hua) Engl. ex Krause CONVALLARIACEAE


NGC TRC HONG TINH
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 0,2-0,5m; c
th li hng nm vo ma ng. Thn r
mc ngang, c nhng t ngn, mu vng
nht. L mc so le, gn nh k ng cung,
dai, xanh sm. Hoa hnh chung, mu
trng, mc 2 ci trn mt cung chung k
l. Qu mng, hnh cu, khi chn mu tm
en.
MA HOA QU: Thng 5-6.
PHN B: Mc t nhin cc hc mn , mt vi
a phng, thuc vng ni cao. Cy cng
c trng.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi vo thng 8,9 khi hoa
kt qu. Phi hoc sy kh.
CNG DNG: Thuc b, cha c th suy nhc, st nng
m , m hi ra nhiu, m hi trm, i tiu
nhiu, di tinh, ho khan, kht nc. Ngy 6-
12g dng thuc sc, u thuc, thuc
vin hoc thuc bt. Dng ring hoc phi
hp vi nhiu v thuc khc.



DISPOROPSIS LONGIFOLIA Craib CONVALLARIACEAE

41

HONG TINH HOA TRNG, hong
tinh l mc so le, cy t, co hn
han (Thi), vong chnh, nng li
(Ty).
M T:
Cy c, sng nhiu nm. Thn r mp,
mc ngang, gm nhiu t, mt trn c
so do vt thn tn li li. Thn
ng, nhn, cao n gn 1 . L khng
cung, mc so le, hnh trng hoc tri
xoan. Hoa trng, hnh chung, mc
k l. Qu mng, hnh cu, khi chn
mu tm en.
MA HOA QU:
Hoa : Thng 3-5; Qu : Thng 6-8.
PHN B:
Cy mc trn cc hc mn , di tn
rng; cc tnh min n pha bc.
B PHN DNG:
Thn r. Thu hi vo ma thu. Ra
sch, chn, phi kh, sau ch
thnh "thc" bng cch: ban m un,
ban ngy phi, lm lin tc 9 ln.
CNG DNG:
Thn r ch c dng lm thuc
b, tng lc, cha mt mi, km n,
au ng, thp khp, kh c kht
nc. Mi ngy 12-20g dng thuc sc,
tn bt hoc ngm ru ung. Dng
ring hoc phi hp vi ba kch, ng
sm,...
Ch : L cy thuc thuc din qu him, cn
ch bo v Vit Nam.


DOLICHOS ABLAB L. FABACEA


U VN TRNG, bch bin u,
bch u, u bin, tha pn khao
(Ty), tp by p (Dao).
M T: Dy leo bng thn qun. Cnh non c
lng L mc so le, 3 l cht, c lng. Hoa
trng, mc thnh chm k l. Qu u,
dt, u c m nhn cong. Ht hnh thn,
mu trng, c mng mp.
MA HOA QU: Hoa : Thng 4-5; Qu : Thng 6-8.
PHN B: Cy trng khp ni, ly qu non, ht n
v lm th c.
B PHN DNG: Ht thu t qu gi. Phi hoc sy kh, bc
ly ht. Khi dng sao vng. Cn dng l.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha protid, lipid, glucid, acid amin:
trytophan, arginin, tyrosin, man tyrosinasa,
vitamin A1, B1, C acid cyanhydric, mui v
c Ca, P, Fe.
CNG DNG: Thuc b, mt, gii c, chng nn, cha
cm nng, a chy, vim rut, au bng,
cha ng c ru, thch tn, c nc. Ngy
8-16g dng thuc sc. L ti nhai ngm
vi mui, nut nc cha hng sng au.





42


DRACAENA CAMBODIANA Pierre ex Gagnep. DRACAENACEAE


HUYT GIC, cy x nh, cau
rng, da di, ging ng, i cng
(Ty), co i khang (Thi).
M T: Cy nh, thn ct dng cau da, nhng c
phn nhnh. Cao 2-4m. V thn gi ho g
gc, khi b mc c nhng phn rn li,
mu nu. L mc t hp ngn, hnh
di, mp nguyn, c b. Hoa mu lc vng,
mc thnh chm kp ngn thn. Qu
mng, hnh cu, khi c n mu , cha mt
ht.
MA HOA QU: Thng : 5-10.
PHN B: Cy thng mc vng ni ; gp
nhiu tnh.
B PHN DNG: Phn v thn khng b mc nt ho g,
mu nu. C th khai thc quanh nm,
phi hoc sy kh.
CNG DNG: Thng huyt, tiu vim. Cha huyt, bm
tm do chn thng, b kinh, thp khp,
au lng, nhc xng, t mi: ngy 8-12g
dng thuc sc hoc ru thuc ung.
Cn c dng ngoi, phi hp vi qu chi
ngm ru xoa bp.



DRYNARIA FORTUNEI Kze) J.Sm. POLYPODIACEAE


B CT TOI, rng bay, tc k ,
co tng t (Thi), r (K'ho), hc
quyt, t phng, sng vng
(Dao).
M T: Thuc loi dng x, ph sinh, sng nhiu
nm. Thn r hi dt, mng nc, ph
lng dng vy mu nu. L c 2 loi : l
hng mn, x thy, bt th, khng cung,
ph kn thn r v l hu th, c cung,
x thy su, mt di mang nhiu ti bo
t. Cc loi Drynaria bonii Christ;
D.quercifolia (L.) J.Sm. cng gi l b ct
toi v c dng.
MA HOA QU: Thng 5-8.
PHN B: Cy sng bm trn cy g v trong
rng m, mt s tnh min ni.
B PHN DNG: Thn r. Thu hoch quanh nm. Ct b r
con , phn l cn st li v co sch lng,
ra sch, ct thnh tng ming theo kch
thc qui nh, phi hay sy kh.
CNG DNG: Cha au lng, au xng, sng au
khp, ng chn thng, t mu, bong
gn, gy xng kn, tai, chy mu chn
rng, thn h: ngy 8-16g, dng thuc
sc, ngm ru. Dng ngoi, gi p ln
ch sng au, bong gn hoc b gy
xng


ECLIPTA ALBA (L.) Hassk. ASTERACEAE

43

NH NI, c mc, hn lin tho,
nh cha cht (Thi), phong trng,
my m lc n (Ty).
M T: Cy c, sng mt hay nhiu nm, mc
ng hay mc b, cao 30-40cm. Thn mu
lc hoc ta, phnh ln nhng mu, c
lng cng. L mc i, gn nh khng
cung, mp kha rng rt nh; hai mt l c
lng. Hoa hnh u, mu trng, mc k l
hoc ngn thn, gm hoa ci ngoi v
hoa lng tnh gia. Qu b, c 3 cnh,
hi dt.
MA HOA QU: Thng 2-8.
PHN B: Cy mc trn t m, t min ni n ng
bng.
B PHN DNG: C cy. Thu hi quanh nm. Dng ti hay
phi, sy kh. Khi dng nguyn hoc
sao en.
THNH PHN HA
HC:
Trong cy cha alcaloid : ecliptin, nicotin v
coumarin lacton l wedelolacton.
CNG DNG: Cha chy mu bn trong v bn ngoi,
rong kinh, bng huyt, chy mu cam, tr,
i tiu tin ra mu, nn v ho ra mu, chy
mu di da; cn cha ban si, ho, hen,
vim hng, bng, nm da, ta li. Ngy
12-20g cy kh sc hoc 30-50g cy ti
p nc ung.


ELEUSINE INDICA (L.) Gaertn. POACEAE


C MN TRU, thanh tm tho,
ngu cn tho, mng tru, co nh
ht (Thi), hang ma (Ty), ha x
xan (Dao).
M T: Cy c sng hng nm, cao 30-60cm,
mc thng ng hoc mc b thnh cm.
L hnh di, xp thnh hai dy. Phin l
nhn, mm, b l c lng. Cm hoa mc
trn mt cn ngn thn, gm 5-7 bng
xp hnh phng x v 1-2 bng khc mc
thp hn. Mi bng li mang nhiu bng
nh. Qu thun di, gn nh 3 cnh.
MA HOA QU: Thng 5-7.
PHN B: Cy mc trn t m, khp cc vng.
B PHN DNG: Ton cy. Thu hi quanh nm. Dng ti
hoc phi kh.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy cha mui nitrat.
CNG DNG: C mn tru l mt v thuc trong toa cn
bn, c tc dng li tiu, nhun trng,
nhun gan, gii c, kch thch tiu ho;
cha cm st, huyt p cao, tiu tin
khng thng, i t. Ngy 60-100g di
dng thuc sc.




ELEUTHERINE SUBAPHYLLA Gagnep. IRIDACEAE

44

SM I HNH, hnh , ti ,
sm cau, phong nhan, hom ba
lt (Thi), ti lo.
M T: Cy c, cao 30-40cm, sng nhiu nm,
thng li vo ma kh. Thn hnh c mu
ta. L hnh mc di, c b, gc v u
thun nhn, nhiu gn song song. Hoa mu
trng mc thnh chm trn mt cung
chung di. Qu nang, nhiu ht.
MA HOA QU: Thng 4-6.
PHN B: Cy c trng nhiu ni.
B PHN DNG: Thn hnh. Thu hi khi cy tn li; thi
ngang c thnh lt. Phi hoc sy nh di
50C ti kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn hnh cha cc hp cht quinoid:
eleutherin, isoeleutherin, eleutherol.
CNG DNG: Thuc b mu cha thiu mu, vng da,
hoa mt, nhc u; cm mu trong chng
ho ra mu, bng huyt, b thng; khng
khun, chng vim trong vim hng, ho g,
mn nht, chc l; sau khi no thai, t
vng trnh thai. Ngy 4-12g dng sc, hm,
bt hoc vin: Lm thnh dng thuc m
bi ngoi da.



ELSHOLTZIA CILIATA(Thunb.)Hyland. LAMIACEAE

KINH GII, khng
gii, gi t, nh nt
hom (Thi).
M T: Cy c, cao 40-60cm. Thn vung , c
lng min. L mc i, mp kha rng,
gn l ni r mt di. Hoa nh mu
tm nht, hoc hng ta mc thnh bng
lch u cnh. Qu b, thun nhn.
Ton cy c mi thm.
MA HOA
QU:
Thng 6-8.
PHN B: Cy c trng ph bin lm gia v v
lm thuc.
B PHN
DNG:
Cnh l v cm hoa. Thu hi vo lc
cy ang ang ra hoa; phi hoc sy
kh.
THNH PHN
HA HC:
C cy cha tinh du trong c cc
ceton ca elsholtzia.
CNG DNG: Cha cm st, nhc u, si, cm, au
xng, vim hng, mn nht, bng
huyt, rong huyt, th huyt, i tin ra
mu. Ngy 10-16g cy kh hoc 30-50g
cy ti dng thuc sc hoc xng. C
th gi nt cy ti vt nc ung. Sao
en khi dng cm mu.





45




ERIOBOTRYA JAPONICA (Thunb.) Lindl. ROSACEAE


T B DIP, nht ty, sn tra Nht
Bn, ph ph (Ty).
M T: Cy g nh, cao 5-7cm. Cnh non c lng
t, cnh gi nhn. L mc so le, dy v
cng, mp kha rng, mt di c nhiu
lng mm. Hoa trng mc thnh chm
u cnh. Ton b cm hoa ph y lng.
Qu hch, mu vng v chua, n c,
cha 3-5 ht.
MA HOA QU: Hoa : Thng 2-3; Qu : Thng 3-6.
PHN B: Cy c trng nhiu ni, ly qu n, l
lm thuc v cn lm cnh.
B PHN DNG: L. Thu hi vo ma h, thu. Phi kh. Khi
dng, lau sch lng, nguyn hoc tm
mt sao.
THNH PHN HA
HC:
Qu cha ng levulosa, sucrosa; acid
malic, citric, tartric, succinc; cryptoxanthin,
-caroten, neo--caroten. Ht c amydalin,
du bo. L c saponin, acid ursolic, acid
oleanolic v caryophyllen.
CNG DNG: Cha ho, vim ph qun mn tnh, suyn
kh th, tr m, st nng, cm mt, nn
ma nht l khi thai nghn, tiu ho, chy
mu cam. Ngy 10-20g l kh di dng
thuc sc hoc thuc cao nc. Nc sc
l cn dng ra vt thng



ERYTHRINA VARIEGATA L. var. ORIENTALIS (L.) Merr. FABACEAE


VNG NEM, l vng, hi ng,
thch ng, co tong lang (Thi),
b tng (Ty).
M T: Cy g, cao gn 10m. Thn non v cnh c gai
ngn. L mc so le, 3 l cht, l cht gia to
hn. Cung l cht c tuyn nh. Hoa mc
thnh chm dy, trc khi cy ra l. Qu u,
mu en, tht li gia cc ht. Ht hnh thn,
mu hay nu.
MA HOA QU: Thng 3-5.
PHN B: Cy mc hoang v c trng ph bin khp
ni.
B PHN DNG: L.Thu hi vo ma xun, h. Dng ti hay
phi kh. Cn dng v thn.
THNH PHN HA
HC:
Thn v l cha alcaloid erythrinalin; ht c
alcaloid hypaphorin. Ngoi ra, cn c saponin
migarrhin.
CNG DNG: An thn. Cha mt ng do hi hp, lo u. Ngy
8-16g l kh sc hoc nu cao ung (thng
phi hp vi lc tin, l du,) L ti gi p
cha tr, sa t cung. Bt l rc vt thng chng
nhim trng. Cha phong thp: Ngy 5-10g v
thn, dng thuc sc, cao, hoc ru thuc




46
EUCOMMIA ULMOIDES Oliv. EUCOMMIACEAE.


TRNG, dang ping(Ty).
M T: Cy g, cao 10m hay hn. L mc so le, c
cung, mp kha rng. V thn v l c
nha m trng, khi b b gy ko di ra nh
t ni lin gia cc mnh. Hoa n tnh
khc gc, hoa c v hoa ci khng c bao
hoa. Qu hnh thoi dt, mu nu. V thn
ca mt s loi Euonymus L., h Dy gi
(Celastraceae) cng c dng vi tn
trng nam.
MA HOA QU: Thng 5-11.
PHN B: Cy nhp, trng vng ni cao.
B PHN DNG: V cy. Thu hoch vo ma xun, h. V
bc em p phng, xp thnh ng, 6-7
ngy n khi mt trong c mu en. Phi
hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
V cy cha gutta-percha, cht nha,
glucosid aucubin, loganin, lipid, protid, tinh
du, acid chlorogenic.
CNG DNG: H p, gip hot ng ni tit , chng vim,
cha suy gim ni tit, au lng, mi gi, di
tinh, lit dng, c thai au bng, ng thai
ra huyt, cao huyt p, thp khp, ph
thng, i i nhiu ln. Ngy 12-20g, dng
thuc sc, cao lng, bt, vin, ru thuc
(thng phi hp vi cc v thuc khc).



EUPATORIUM STAECHADOSMUM Hance ASTERACEAE


MN TI, trch lan, lan tho, co
pht ph.(Thi).
M T: Cy c, sng nhiu nm, c th cao ti 1m;
cnh non mu tm, c rnh dc. L mc i,
phin l hp, nhn u, mp c rng ca, v
nt c mi thm hc. Hoa hnh u, mu tm
nht, mc thnh ng kp u hay k l.
Qu b nh, mu en. Trnh nhm vi cy b
dt (Eupatorium triplinerve Vahl.) c l mp
nguyn v 3 gn r.
MA HOA QU: Thng 9-10.
PHN B: Cy c trng nhiu ni lm rau n v
lm thuc.
B PHN DNG: Ton thn.Thu hi vo ma h trc khi cy
ra hoa. Dng ti hoc phi kh trong bng
rm.
CNG DNG: St trng, li tiu, li tiu ho, iu kinh; cha
st, b kinh, kinh nguyt khng u, au
bng, tch huyt sau , ph thng, chong
vng, mn nht, l nga, chn thng. Ngy
10-20g cy kh dng thuc sc. Cn dng
cy ti dit chy, rn, rp, b mt, mt.



EUPHORBIA THYMIFOLIA L. EUPHORBIACEA

47

C SA L NH, v sa t, thin
cn tho, nh nm mn, nh mc
ni ( Thi).
M T: Cy c, sng mt nm, c nha m.
Thn, cnh mnh, mu tm, c lng rt
nh. L mc i, hnh bu dc, mp c
rng ca, mt di c lng. Cm hoa
mc k l thnh xim t hoa. Qu nang,
c lng. Ht nhn c 4 cnh r.
MA HOA QU: Thng 5-10.
PHN B: Cy mc hoang khp ni.
B PHN DNG: Ton cy. Thu hi quanh nm, tt nht
vo ma h, ra sch, dng ti hoc
phi kh, sao vng.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy cha 5, 7, 4-trihydroxy flavon-7,
glucosid, tinh du.
CNG DNG: Cha l trc khun, mn nht, thiu sa,
tc tia sa, bng huyt, tr em a phn
xanh. Ngy 20-30g dng thuc sc; tr
em 10-20g. Phi hp vi rau sam liu
lng bng nhau cha l. Gi p bn
ngoi cha bnh ngoi da, vt thng.
Cn dng dit su b.



EUPHORIA LONGAN (Lour.) Steud. EUPHORIA


NHN, l chi n, my ngn, mc
nhan (Ty).
M T: Cy g, cao 5-10m. L kp lng chim,
mc so le, gm 5-9 l cht, hnh mc
thun; mt trn l nhn bng. Hoa mu
vng nht mc thnh chm kp u
cnh. Qu hnh cu, nhn hoc hi nhp
v ngoi, mu vng nu. Ht en bng,
c o ht. Hin c nhiu ging nhn khc
nhau, cng c dng.
MA HOA QU: Hoa : Thng 4-5; Qu : Thng 6-8.
PHN B: Cy c trng khp ni.
B PHN DNG: Ci qu v ht. Thu hi vo thng 7-8.
Ci qu ch bin phi kh gi l long
nhn.
THNH PHN HA
HC:
Ci qu cha ng glucosa,
saccharosa, vitamin A, B, protid v cht
bo. Ht : Tinh bt, saponin, tanin, cht
bo.
CNG DNG: Lm thuc bi b sc kho, cha chng
hay qun, tr nh st km, mt ng, thn
kinh suy nhc. Ngy 9-10g ci qu kh
sc hoc nu cao ung. Ht tn bt dng
ngoi cha chc l, chy mu t tay
chn.

[
FALLOPIA MULTIFLORA (Thunb) Haraldson. POLYGONACEAE
48

H TH , d giao
ng, m n, khua lnh
(Thi), mn nng n (Ty),
x s (Dao).
M T: Dy leo bng thn qun. Thn cnh v cung
l mu tm. R c to nc, mu nu. L
hnh tim nhn, mc so le, b cha hnh ng,
mng. Hoa nh, mu trng, mc thnh chu
k l. Qu hnh 3 cnh, c cnh.
MA HOA QU: Hoa: Thng 9-11. Qu: Thng 12-2.
PHN B: Cy mc vng ni cao Lo Cai, Lai Chu,
Sn la, H Giang. Trng c nhiu ni.
B PHN DNG: C, thu hoch vo ma thu. Ra sch, b ra,
ri phi hoc sy kh. Khi dng nu vi
nc u en, nhiu ln, n khi r c mu
en, thi mng, phi kh.
THNH PHN
HA HC:
R cha rhaponticin (rhapontin, ponticin), acid
chrysophanic, emodin, physcion, rhein v acid
polygonic.
CNG DNG: B mu, chng vim. Cha thn suy, yu
gan, thn kinh suy nhc, n ng km, st rt
mn tnh, thiu mu, t sa, au lng, thp
khp, di tinh, kh h, i tiu tin ra mu, mn
nga. Ung lu ngy lm en ru tc, tr lu:
liu dng ngy 12-20g dng thuc sc, ru
thuc.



FIBRAUREA TINCTORIA Lour.

MENISPERMACEAE


HONG NG, hong lin
nam, dy vng giang, khau
khem (Ty), co lc khem
(Thi), tt choc, t'rn
(K'dong).
M T: Dy leo g, r v thn gi mu vng. L mc
so le, nhn u, 3 gn chnh r. Cung l di
phnh ra hai u. Hoa n tnh khc gc,
mu vng lc nht, mc thnh chm trn thn
gi rng l. Qu hnh tri xoan, khi chn
mu vng, c mi hi, mt ht.
MA HOA QU: Thng 5-8.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni.
B PHN DNG: R v thn gi. Thu hi vo ma thu, phi
hoc sy kh. Cn dng chit palmatin.
THNH PHN
HA HC:
R cha alcaloid : Palmatin, jatrorrhizin,
columbamin, berberin.
CNG DNG: R c dng trong nhiu th vim nh au
mt, mn nht, mn nga, vim rut, vim d
dy, vim bng quang, kit l, st nng. Ngy
4-12g dng thuc sc. Cha vim tai c m :
bt hong ng (20g), trn vi phn chua
(10g), thi vo tai. Palmatin pha di dng
nc lm thuc cha au mt.







FICUS PUMILA L. MORACEAE

49

TRU C, vy c, cm lnh, b l,
cy xp, mc lin, sung thn ln,
mc pp (Ty).
M T: Cy leo nh, mc p st trn thn cy g,
hoc gia th khc nh r. Khi cy cn
nh, l hnh vy c. cy trng thnh,
cnh l mc vn di v mang hoa, qu.
L mc so le, nhn. Cm hoa mc k
l; hoa c mc gn nh cm hoa; hoa
ci di. Qu phc mc ring l, nhn,
mu tm nu khi chn.
MA HOA QU: Thng 5-10.
PHN B: Cy mc hoang vng rng ni, trung
du. Cn c trng lm cnh.
B PHN DNG: Cnh l thu hi quanh nm. Qu thu hi
vo ma thu, phi hoc sy kh. Khi
dng, sao vng.
THNH PHN HA
HC:
Cht gm thu phn cho glucosa,
fructosa, arabinosa, protein, nha m.
CNG DNG: Thuc b mu, b ton thn, cha l lu
ngy, tr, tc tia sa, di tinh, lit dng,
kinh nguyt khng u, b i tiu tin, l
nga, nht, au lng, nhc xng, thp
khp. Ngy 8-16g cnh v l, dng thuc
sc, cao, ru thuc; hoc 3-6g qu
dng thuc sc, cao hoc lm mt.



FORTUNELLA JAPONICA (Thunb.) Swingle RUTACEAE


QUT, kim qut
M T: Cy bi, cao 1 - 3m. L mc so le, c cung
ngn, hnh tri xoan hay hnh trng, u hi
t. Mt trn l xanh sm bng. Hoa mu
trng, mc k l hoc u cnh. Qu hnh
cu, khi chn mu da cam, v chua. Ton
cy c tinh du thm.
MA HOA QU: Thng 3-12.
PHN B: Cy c trng lm cnh, trang tr vo dp
tt nguyn n
B PHN DNG: Qu. Thu hoch vo u ma xun . Dng
ti.
THNH PHN HA
HC:
L v qu cha tinh du. Dch qu c
ng, acid hu c
CNG DNG: Cha ho, vim hng tr em: 8-12g qu trn
vi ng phn hoc mt ong, hp cm,
ung 2-3 ln trong ngy. Ngi ln c th
dng mt qut hoc qut ngm ng lm
thnh sir (10-15ml mt ln).




GARDENIA JASMINOIDES Ellis RUBIACEAE

50

DNH DNH, chi t, thu hong
chi, mc lng cng (Ty)..
M T: Cy bi, cao 1-2m. L mc i hay mc
vng 3 ci mt, nhn bng. L km to bao
quanh thn. Hoa to, trng vng rt thm
mc ring l u cnh. Qu hnh trng,
c cnh li, v i tn ti, cha nhiu ht.
Tht qu mu vng. Loi sn chi t
(Gardenia stenophyllus Merr.) c dng nh
hn, cng c dng.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3-5; Qu : Thng 6-10.
PHN B: Cy mc hoang nhng ni gn nc.
Cn c trng lm cnh.
B PHN DNG: L v qu. L thu hi quanh nm, dng
ti. Qu hi vo thng 8-10 khi chn gi,
ngt b cung, ri phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Trong l v qu cha glucosid (gardenosid,
gentiobiosid, geniposid, crocin), tanin, tinh
du, pectin, -sitosterol, D-mannitol,
nonacosan.
CNG DNG: Thuc h nhit, tiu vim, li mt, li tiu;
cha st , vng da, chy mu cam, au
hng, th huyt, i tin ra mu, b tiu tin,
bng, mn l: ngy 6-12g qu dng sc,
dng ring hoc phi hp vi nhn trn.
Cha vt thng sng au, au mt : l
ti gi p.



GOMPHANDRA TONKINENSIS Gapnep. ICACINACEAE

B BO, bi bo, bo
trng, tit hung, l ni..
M T: Cy bi, cao 2-4m; cnh non c lng mn.
R c nc. L mc so le, hnh mc, mp
nguyn, mt di c nhiu lng mn. Cm
hoa hnh ng kp, mc i din vi l; hoa
nh, mu trng. Qu hnh thoi, i tn ti,
c lng. Trnh nhm vi loi Polygala
aureocauda Dunn. h Vin ch
(Polygalaceae), c r c v cng gi l b
bo.
MA HOA QU: Thng 5-9.
PHN B: Cy mc hoang rng, ti mt s tnh min
ni..
B PHN DNG: R. Thu hoch quanh nm, tt nht vo
ma thu. o v, ra sch, thi mng,
ngm nc vo go 24 gi, phi hoc sy
kh.
CNG DNG: Thuc bi dng, kch thch n ngon, li
sa, nhun trng, li tiu: ngy dng 10-
20g di dng thuc sc, ru thuc, tn
bt hoc trn vi mt lm vin.



51
HEDYOTIS CAPITELLATA Wall. ex G.Don var. MOLLIS Pierre ex Pitard RUBIACEAE


D CM, lot mm, t li, ngn
ci, ngn ln, ch khu cm (Ty),
sn cng ma (Dao).
M T: Cy c, leo bng thn qun. Thn hnh tr,
phnh ra cc t. L mc i, mt trn lc
sm, mt di nht. L km hnh si. Hoa
trng hoc trng vng mc thnh xim tn
k l hoc u cnh. Qu nh, cha nhiu
ht. Ton cy c lng mn. Th thn mu
tm c dng nhiu hn.
MA HOA QU: Thng 5-7.
PHN B: Cy mc ven rng, i... cc tnh trung du
v min ni.
B PHN DNG: Thn, cnh mang l. Thu hi quanh nm,
tt nht vo ma h, ra sch, phi hoc
sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy cha alcaloid, saponin, tanin.
CNG DNG: Cha au lot d dy, chua. Ngy 20-
40g, dng thuc sc, bt, cao. Chia 2 ln
ung lc u hoc trc ba n. Cao lng
d cm trn mt ong bi cha l lot ming
li. Cha vt thng, lm chng ln da
non: l ti gi p.



HEMEROCALLIS FULVA L. HEMEROCALLIDACEAE


HOA HIN, huyn tho, kim chm,
hong hoa thi, phc chm (Ty),
rau huyn.
M T: Cy c, sng nhiu nm, c nhiu r c.
L hnh di hp, mc xo ra hai bn. Hoa
hnh loa kn, mu vng cam, 6-10 ci
mc trn mt trc hoa phn nhnh. Qu
hnh 3 cnh. Ht mu en bng.
MA HOA QU: Thng 5-9.
PHN B: Cy nhp trng lm cnh.
B PHN DNG: R c, l v hoa. R c v l thu hi
quanh nm, phi hay sy kh. L dng
ti. Hoa hi lc chm n, phi hoc sy
nh n kh.
THNH PHN HA
HC:
Hoa cha protein, cht bo, ng kh,
vitamin A,C, cc acid amin : adenin,
cholin, arginin, ngoi ra cn c iodin. R
c c asparagin.
CNG DNG: Cha st, vim i trng, l, ph thng,
tiu tin kh, i ra si, sng v, chy
mu, mu cam, nn ra mu, vim
khp. Ngy dng 6-12g r hoc 30-50g
hoa, sc hoc p ti ly nc ung.
Dng ngoi, gi nt r hoc l ti p
ln ch sng au.




52

SMILACAEAE

KHC KHC, dy kim cang,
c cun, kim cang m, dy
nu.
M T: Cy leo, thn gi ha g, khng gai. L
hnh trng, gc hi hnh tim, mc so le,
c cung di, mang tua cun. Cm hoa
hnh tn, mc k l, c cung di.
Hoa mu hng hoc im chm gm
hoa c v hoa ci ring bit. Qu hnh
cu, ng knh 8-10mm, khi chn mu
en , c 2-4 ht hnh trng.
MA HOA QU: Thng 5-10.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni v
trung du.
B PHN DNG: R c. Thu hi vo ma h. Phi hoc
sy kh.
THNH PHN
HA HC:
R c cha saponin, tanin, cht nha.
CNG DNG: Chng vim, chng d ng. Cha thp
khp, au xng, au lng, au khp,
mn nht, trng nhc, l nga, giang
mai, ng c thu ngn. Ngy dung 15-
30g dng thuc sc, cao nc hoc
thuc bt , vin.



HIBISCUS MUTABILIS L. MALVACEAE

PH DUNG, mc lin,
mc ph dung, boc ao
(Ty).
M T: Cy bi hoc dng g nh, cao vi mt.
Cnh non c lng. L mc so le, c
cung di, 5 thu nng, mp kha rng,
nhiu lng mt di. Gn l hnh chn
vt. Hoa to, n hay kp, mc ring l
k l hoc u cnh, mu trng sau
chuyn mu hng. Qu hnh cu, c lng.
Ht hnh trng, c lng di.
MA HOA QU: Thng 9-11.
PHN B: Cy c trng lm cnh nhiu ni.
B PHN
DNG:
L v hoa. L thu hi quanh nm. Hoa hi
khi n. Dng ti.
CNG DNG: Cha mn nht, inh ru : l v hoa kh
tn nh, thm nc ch c, trn u,
p, lm mn chng v m. Cn cha l
nga, vim t cung, kh h, sng v,
vim thn v bng quang, b tiu tin,
nhim trng. Ngy 5-20g dng thuc sc
ung.





53
HOLARRHENA ANTIDYSENTERICA (Roxb.)Wall. ex G. Don. APOCYNACEAE

MC HOA TRNG, mc hoa
trng, thng mc l to, sng
tru, mc vi (Ty), xi cho
(K'ho), h lin.
M T: Cy g, c th cao ti hn 10m; v thn
mu nu, c nt sn. Cnh non c lng. L
hnh bu dc to, gn nh khng cung,
mc i. Hoa mu trng, mc thnh xim
ng k l hay u cnh. Qu gm hai i,
di, mc cong vo nhau. Ht nhiu, mu
nu, c tm lng mu trng u. Ton
cy c nha m.
MA HOA QU: Hoa: Thng 4-5; Qu: Thng 6-9.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh.
B PHN DNG: V cy. Thu hi hi vo thng 2-3. Phi
hoc sy kh. Cn dng ht.
THNH PHN HA
HC:
Trong v thn c cha Alcaloid: conessin,
norconessin, conessimin, isoconessimin,
kurchin, conimin, conamin, conkurchin,
holarrhin, holarrhimin. Cc cht khc: gm,
nha, tanin, triterpen alcol, lupeol v -
sitosterol.
CNG DNG: Cha l amip. Liu dng 1 ngy: v cy kh
3-10g, hoc ht 3-6g, di dng bt, cn
thuc hoc cao lng. Cn dng di dng
alcaloid ton phn, hoc conessin. Dng
ngoi v cy hoc l nu nc tm cha
gh. V r gi ngm ru cng vi r ho
bi gh.



HOMALONEMA OCCULTA (Lour.) Schott ARACEAE.

THIN NIN KIN, sn
thc, ry hng, bao kim,
vt vo, vt hng (Ty),
trao yng (Kho), duyn
(Ba Na), ha hu ton (Dao).
M T: Cy c, sng nhiu nm. Thn r hnh tr,
di, mt ct c x cng. L to, hnh mi tn,
gc hnh tim, c b. Cm hoa hnh bng mo.
Hoa c trn, hoa ci di; hoa khng c
bao hoa. Qu mng, khi chn mu . Ton
cy c tinh du thm, nht l thn r.
MA HOA QU: Thng 4- 8.
PHN B: Cy mc gn b sui, di tn rng m, c
hu ht cc tnh min ni.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi vo ma thu - ng. Co
sch v ngoi, cht thnh on, phi hoc
sy kh. Cn dng l ti.
THNH PHN
HA HC:
Thn r cha tinh du gm linalol l thnh
phn ch yu, o- terpineol v linalyl acetat,
sabinen, limonen, aldehyd propionic v acid
acetic.
CNG DNG: Cha thp khp, au nhc xng, t bi, au
d dy, kh tiu, au bng kinh: ngy 6- 12g
thn r dng thuc sc, ru thuc hoc cao.
Dng ngoi, thn r ti ngm ru xao bp
cha au nhc, hoc l ti gi p cha
nht, h nng buc ln trn cha au u.
Bt thn r tr su, nhy.


54
HOUTTUYNIA CORDATA Thunb. SAURURACEAE.


DIP C, l gip, rau gip, tp
thi, ng tinh tho, c mua ma
(Dao), co vy mo (Thi), rau vn,
phjc hoy (Ty).
M T: Cy c, cao 20- 40cm. Thn mu lc hoc
ta. L mc so le, hnh tim, c b, khi v
c mi tanh nh c. Hoa nh, mu trng
hoc vng nht, hp thnh bng c 4 l bc
mu trng nom nh mt chic hoa ring l.
Ht hnh tri xoan nhn.
MA HOA QU: Thng 5- 7.
PHN B: Cy mc trn t m trong thung lng, ven
sui, b mng. Phn b khp cc tnh
min ni.
B PHN DNG: C cy, b r. Thu hi quanh nm. Dng
ti.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha tinh du: methylnonyl ceton,
myrcen, D-limonen, o-pinen, p-cymen,
linalol, geraniol; alcaloid: cordalin, flavon:
quercitrin, lipid, acid hexadecanoic, acid
decanoic
CNG DNG: Cha li dom, si, au mt hoc mt
nhim khun m xanh, vim rut, kinh
nguyt khng u. Ngy 6- 12g cy kh
hoc 20- 40g cy ti, dng thuc sc hoc
gi nt vt ly nc, lc ung. L ti gi
p cha sng au, au mt. L cn c
dng lm rau gia v.



HOVENIA DULCIS Thunb. RHAMNACEAE.

KHNG KHNG, vn th,
ch c, k tro.
M T: Cy g nh, cao 7- 10m. Cnh non c lng
v nt sn. L mc so le, c cung di, 3
gn ta t gc l, mp kha rng nhn. Hoa
mu lc nht mc thnh xim k l hoc
u cnh. Qu hnh cu, khi chn nhng
nhnh con mang qu phng to ln mu nu
hng, v ngt, n c. Ht trn dt, mu
en.
MA HOA QU: Hoa: Thng 6 -8; Qu: Thng 9-11.
PHN B: Cy vn mc hoang nay c trng Cao
Bng, Lng Sn.
B PHN DNG: Qu v nhnh con mang qu. Thu hi khi
qu chn, phi hoc sy kh.
THNH PHN
HA HC:
Qu cha ng glucosa, fructosa,
sucrosa v mui kali nitrat, kali malat.
CNG DNG: Thuc b, gii c, cha ng c ru, tiu
tin khng thng, c th gy yu, kht
nc, kh c: ngy 3- 5g ngm ru ung.



55
HYDNOCARPUS ANTHELMINTICA Pierre FLACOURTIACEAE

CHM BAO LN, i phong
t, l ni.
M T: Cy g, cao 8-10m hay hn. Cnh mc trng.
L mc so le, l non mm, mng, mu hng,
l gi dai, mu lc bng; mp l nguyn. Hoa
mu hng, n tnh cng gc hoc tp tnh,
mc thnh chm k l. Qu hnh cu,
ng knh 5-8cm, cha nhiu ht c cnh,
xp st nhau.
MA HOA QU: Hoa: Thng 4- 6; Qu: Thng 7- 11.
PHN B: Cy mc hoang mt s vng rng ni, cn
c trng ly bng mt.
B PHN DNG: Ht. Thu hi khi qu chn gi, tch ly ht, p
du.
THNH PHN
HA HC:
Nhn ht cha lipid 40 - 55%, 1 glucosid thy
phn cho glucosa v acid cyanhydric; du
mu vng nu gm glycerid ca cc acid:
chaulmoogric, hydnocarpic, gorlic.
CNG DNG: Nhn ht chm bao ln cha mi , phong,
gh l, giang mai v mt s bnh ngoi da
khc. Ch yu dng bi ngoi dng thuc
du, thuc m. C khi dng ung du nh
ho di dng git, nhng thuc rt c, cn
ht sc thn trng khi s dng.



ILLICIUM VERUM Hook.f. ILLICIACEAE

HI, bt gic hi hng, i
hi, hi sao, mc chc, mc
hi (Ty).
M T: Cy g, cao 6- 10m. Cnh d gy, v nhn.
L thng t tp nhng mu, nom nh mc
vng; phin l nguyn, dy, cng, nhn bng.
Hoa mu hng, mc ring l k l. Qu cu
to bi 8 i, c khi hn, xp thnh hnh sao,
mi i c 1 ht. Ton cy, nht l qu c mi
thm v v nng.
MA HOA QU: Hoa: Thng 5- 6; Qu: Thng 7- 9.
PHN B: Cy c trng nhiu Lng Sn v mt s
tnh min ni pha bc.
B PHN DNG: Qu chn. Thu hi vo ma thu. Phi kh
(trnh lm gy cnh). nguyn dng hoc
ct ly tinh du. L thu hi quanh nm, dng
ti.
THNH HH]N HA HcX:
Qu cha tinh du: 9- 10%, gm anethol: 85-
90%, |-pinen, limonen, o-phellandren, o-
terpineol, farnesol v safrol.
CNG DNG: Dng cha au bng, n khng tiu, nn
ma, bng y trng, thp khp v lm
thuc gy trung tin, li sa,cha ng c
thc n. Ngy dng 1- 4g qu dng thuc bt
hoc 4- 8g thuc sc. Dng ngoi qu ngm
ru xoa bp cha au nhc xng, au
khp. Tinh du hi cn dng pha ru.






56

IMPERATA CYLINDRICA P. Beauv. POACEAE


C TRANH, c tranh sng, bch
mao, nh c (Thi), gan (Dao).
M T: Cy c, sng lu nm, cao 0,60 - 1,50m.
Thn nm ngang, gm nhiu t. Thn c
lng cng. L hp, di, gn chnh to, rp
mt trn, mp l sc. Cm hoa mu trng
bc gm nhiu bng nh c lng t mn.
MA HOA QU: Gn nh quanh nm.
PHN B: Cy mc khp ni. L loi c di kh dit
tr.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi quanh nm, tt nht vo
ma thu, ra sch, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha glucosa, fructosa, acid hu
c.
CNG DNG: Cha i but, i dt, i ra mu, st
nng. Ngy 10- 40g di dng thuc sc.
Phi hp vi ru ng, tc dng li tiu
mnh.



JASMINUM SUBTRIPLINERVE Blume OLEACEAE


VNG, ch vng, rm trng, rm
ri, li ba gn.
M T: Dy leo nh. Cnh nhn. L mc i, 3
gn ta t gc; hai mt l nhn, bng.
Cm hoa mc k l v u cnh, gm
2- 3 hoa mu trng,thm. Qu mng, khi
chn mu en. Theo nhn dn, mt s
loi ch vng khc cng c dng.
Trnh nhm vi cy l ngn (Gelsemium
elegans Benth.) c l rt c.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3- 4; Qu: Thng 5- 6.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni, trung
du v c c ng bng.
B PHN DNG: Cnh l, thu hi quanh nm; bm nh,
phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
L cha alcaloid, nha, flavonoid.
CNG DNG: C tc dng khng khun, chng vim,
thuc b ng cho ph n . Tr nhim
khun sau , vim hch bch huyt,
vim t cung, vim tuyn sa, b kinh,
kh h, thp khp, nhc xng, nga, l
chc: ngy 20- 30g cnh l sc ung. L
ti sc dng tm, ra hoc gi p.






57
KAEMPFERIA GALANGA L. ZINGIBERACEAE


A LIN, thin lin, sn ni, tam
ni, sa khng, co x chong
(Thi).
M T: Cy c, sng nhiu nm; phn trn mt t
li vo ma ng hoc ma kh. Thn r
gm nhiu c nh, hnh trng. L 2- 3 ci,
mc hng nm vo ma ma; phin l
rng, c b, mc st t, mt di c lng.
Hoa trng, pha tm, khng cung, mc t k
l. Ton cy, nht l thn r c mi thm,
nng. Loi a lin l hp (K. angustifolia
Roscoe) mc rng rng l, ti mt s tnh
pha nam cng c dng.
MA HOA QU: Thng 5- 7.
PHN B: Cy mc hoang min ni v c trng
mt s a phng xut khu.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi vo ma thu, ng; phi
hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha tinh du (2,4 3,9%), trong
c p-methoxytranscinnamat ethyl, acid p-
methoxytranscinnamic, acid transcinnamic,
p-methoxystyren, acid p-coumaric, n-
pentadecan,
3
-caren, borneol, camphen.
CNG DNG: Cha n ung khng tiu, ngc bng lnh
au, nhc u, cm st, au rng. Ngy 3-
6g, dng thuc sc, thuc bt hoc vin.
Thn r ngm ru 40 - 50 xoa bp
cha b t thp, au nhc.



KALANCHOE PINNATA (Lam.) Pers.

CRASSULACEAE


THUC BNG, cy sng i,
trng sinh, dip sinh cn,
bt t, tu pa sung (Dao)..
M T: Cy c, sng nhiu nm, cao 40- 60cm.
Thn trn, nhn, c m ta. L mc i,
nguyn hoc x 3 thu, t khi 5- 7; phin l
dy, mng nc, c rng ca trn mp.
Hoa mc thng xung, mu hoc vng
cam t tp thnh xim trn mt cn di
ngn thn. Qu gm 4 i.
MA HOA QU: Thng 1- 3 (5).
PHN B: Cy thng mc trn , cc tnh ven
bin min Trung. Cn c trng khp
ni.
B PHN DNG: L. Thu hi quanh nm. Thng dng ti.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha bryophyllin, cc acid hu c:
citric, isocitric, malic.
CNG DNG: C tc dng khng khun, tiu vim. Dng
cha bng, vt thng, l lot, vim ty,
au mt sng , chy mu, dng lm
thuc gii c. Dng trong, ngy 20- 40g l
ti, gi, thm nc v gn ung. Dng
ngoi, ly l ti gi nh, p hoc ch
thnh dng thuc m bi.


58
LACTUCA INDICA L. ASTERACEAE


B CNG ANH, mi mc, dip di,
rau bao, phc bao (Ty), ly my
km (Dao).
M T:
Cy c, sng mt nm, cao 0,5 - 1m. L
mc so le, khng cung, x thu hp v
su, mp kha rng; l ngn t xe.
Hoa nh mu vng, hnh u. Qu b,
c tm lng. Loi Taraxacum officinale
Wigg. cng gi l b cng anh v cng
c dng.
MA HOA QU:
Thng 6- 8.
PHN B:
Cy mc hoang khp ni, trn cc
bi trng v rung b hoang
B PHN DNG:
Ton cy, tr r. Thu hi vo u ma
h, khi cy cha c hoa. Loi b l xu,
l gi vng a. Dng ti hoc phi
nng, sy nh n kh.
CNG DNG:
C tc dng chng vim, dng trong
trng hp sng v, tc tia sa, mn
nht, inh ru, p xe. Cn cha au d
dy, km tiu. Ngy dng 8- 20g, dng
thuc sc, cao, siro. Phi hp vi nhiu
v thuc khc. Dng ngoi, l ti gi
nt, p.



LEONURUS ARTEMISIA (Lour.) S.Y.Hu LAMIACEAE


CH MU, cy chi n, sung u,
ch linh lo (Thi), lm ngi (Ty).
M T:
Cy c, sng 1 nm, cao 0,5 - 1m, c
khi hn ( cy trng). Thn vung. L
mc i, l gc gn hnh trn, kha rng
trn, cung di; l gia, thn x thu
khng u, kha rng nhn; l ngn
ngn, t x hoc nguyn. Hoa mu
trng hoc hng mc t tp k l.
Qu b, nhn.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3- 5; Qu: Thng 6- 7.
PHN B:
Cy mc hoang v c trng nhiu
ni.
B PHN DNG:
Phn thn v cnh mang l, khi cha
c hoa. Thu hi vo ma h. Phi hoc
sy nh n kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha flavonoid (rutin), leucoan-
thocyan-glucosid, steroid, alcaloid,
cholin, cc acid amin v tanin.
CNG DNG:
Cha kinh nguyt b tc, au bng
kinh, kinh nguyt qu nhiu, mu tch
t sau khi , huyt p cao, vi th
59
bnh v tim. Ngy 8- 16g dng thuc
sc, thuc cao hoc thuc vin.


PREMNA INTEGRIFOLIA Roxb. VERBENACEAE


VNG CCH, cy cch, cch ni.
M T: Cy bi, cao 3-7m. Cnh non c cnh, cnh
gi i khi c gai. L mc i, mp nguyn
hoc kha rng rt nh gn u l, mt
trn nhn bng, mt di rt nht. Cm
hoa hnh ng mc ngn gm nhiu hoa
mu trng hoc hi xanh lc. Qu hch,
mu en, hnh cu hoc hnh trng.
MA HOA QU: Thng 5-8.
PHN B: Cy mc cc tnh ven bin; cng c ni
trng ly l lm rau gia v.
B PHN DNG: L v r. Thu hi quanh nm. Phi hoc
sy kh.
THNH PHN HA
HC:
V thn cha alcaloid premnin, ganiarin. R
cha tinh du.
CNG DNG: Cha st, au bng, a chy, kit l, b tiu
tin, y bng, kh tiu, thp khp. Cn
lm thuc li sa, thng tiu: ngy dng
30-50g l ti gi nh, p ly nc ung,
hoc 10-15g r hay l kh sc ung.



PRUNELLA VULGARIS L. LAMIACEAE


H KH THO.
M T: Cy c, sng mt nm hay nhiu nm, cao
20-30cm. Thn vung, mu tm , c lng.
L mc i, mp nguyn hoc hi kha
rng. Hoa nh, mu tm nht, t tp thnh
bng xim co u cnh, c hai dng, hoa
ci nh, hoa lng tnh to. Qu b nh,
cng, c 4 . Trnh nhm vi cy ci tri
hay cn gi l h kh tho nam (Blumea
subcapitata DC., h Cc- Asteraceae).
MA HOA QU: Thng 4-6.
PHN B: Cy mc trn t m, gn b sui vng
ni cao, thuc cc tnh min ni pha bc.
B PHN DNG: C cy, tr r. Thu hi khi cy ang c hoa.
Phi hoc sy nh n kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha D- fenchon, acid ursolic.
CNG DNG: Khng khun. Cha sng v, lao hch,
bu c, au nhc mt, vim t cung,
huyt p cao, vim thn kinh da, vim gan,
mn nht, nga l, hc lo, tiu tin t, kh
h: ngy 8-16g, dng thuc sc. Cy ti
60
gi p cha vt thng.




PRUNUS PERSICA (L.) Batsch ROSACEAE


O, my phng (Ty), kn m
cai, co to (Thi), phiu kio
(Dao).
M T: Cy g nh, cao 3-4m. L mc so le, phin
thun di, mp kha rng. Hoa mu hng,
mc ring l k l. Qu hch, c mt rnh
bn r, ph lng t mn, khi chn hi c
mu . Ht cng, mu nu.
MA HOA QU: Hoa: Thng 1-3. Qu: Thng 4-8.
PHN B: Cy trng nhiu vng ni cao ly qu n,
l v ht lm thuc.
B PHN DNG: Ht v l. Ht th hoch vo mu thu, p
v v, ly nhn, phi hoc sy kh. L thu
hi quanh nm, dng ti.
THNH PHN HA
HC:
Qu cha cc acid: ascorbic, citric, oxalic;
vitamin A, thiamin. Ht: Du bo, glucosid
amygdalin. L: Quercitrin, kaempferol, acid
cafeic v acid p-coumaric.
CNG DNG: Nhn ht cha ho, kinh nguyt b, bm
mu, ng gip, cm mu sau , ngy 6-
12g sc ung. L o ti nu nc tm
hoc gi p cha gh, nga l. Hoa o
cha b tiu tin, to bn, ngy 3-5g sc,
hm. Ph n c thai khng dng. L o
c, dng thn trng.



PUERARIA THOMSONII Benth. FABACEAE


SN DY, bch ct, bn mm ko
(Thi), khau ct (Ty).
M T:
Dy leo, sng nhiu nm, c th di ti
10m v thng li vo ma ng. R
c di, to, mu lc vng nht. L kp,
mc so le gm 3 l cht nguyn hoc
x thu. Cm hoa hnh chm mc k
l gm nhiu hoa mu xanh tm, thm.
Qu gip dt, c lng mm, tht li gia
cc ht.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 9-10. Qu: Thng 11-12.
PHN B:
Cy c trng khp ni.
B PHN DNG:
R c. Thu hoch vo ma ng, xun.
Thi lt, xng dim sinh, phi hoc sy
kh. C th mi ly bt dng.
THNH PHN HA
HC:
R c cha isoflavon: puerarin, daidzin,
daidzein, tinh bt. L c cc acid amin:
asparagin, adenin.
CNG DNG:
Cha cm st, nhc u, kht nc,
mn nht: ngy 10-15g r sc ung
61
hoc 5-10g bt sn dy pha nc ung
vi ng.





PUNICA GRANATUM L. PUNICACEAE

LU, an thch lu, mc lu
(Ty).
M T: Cy bi, cao 2-3m, v thn mu xm. L
mc i hoc so le, c khi thnh tng cm,
cung ngn. Hoa ti mc u cnh.
Qu mng, hnh cu, ng knh 5-8cm, c
i tn ti, khi chn mu vng, m nu.
Ht nhiu, o ht (cm) n c.
MA HOA QU: Hoa: Thng 4-5. Qu: Thng 6-10.
PHN B: Cy trng ly qu n, lm cnh v lm
thuc.
B PHN DNG: V r, v thn. Thu hi vo ma thu, phi
hoc sy kh. V thu hi vo thng 5-6.
Dng ti hoc phi, sy kh.
THNH PHN HA
HC:
V r, v thn cha pelletierin,
isopelletierin, pseudo-pelletierin, methyl-
pelletierin. V qu: Tanin. Dch qu c acid
citric, acid malic, ng glucosa, fructosa,
maltosa.
CNG DNG: Cha sn dy: ngy 20-50g v r hoc v
thn kh, dng thuc sc, hoc 0,30g
pelletierin phi hp vi 0,40g tanin chia
thnh 3 ln ung. Cha kit l, a chy:
ngy 15-20g v qu, dng thuc sc. Thuc
c c, dng thn trng. Khng dng cho
tr em, ph n c thai.



QUISQUALIS INDICA L. COMBRETACEAE


S QUN, qu giun, dy giun, qu
nc, my lng cng, mc gio
giun (Ty).
M T: Cy bi, c cnh vn di. L mc i,
hnh trng, gc l trn hay hi hnh tim, u
nhn. Hoa c ng trng di, mu trng sau
khi chuyn dn thnh mu hng, mc
thnh bng u cnh v k l. Qu hnh
thoi, c 5 cnh li, mu nu sm.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3-6. Qu: Thng 7-9.
PHN B: Cy mc ven rng, i, cc tnh min
ni v c trng lm cnh.
B PHN DNG: Nhn ca qu. Thu hi qu vo thng 8-9,
phi kh. Khi dng p b v ly nhn, ct
b hai u v bc mng, sao vng.
THNH PHN HA
HC:
Nhn qu cha cht du thnh phn gm
acid myristic, palmitic, stearic, oleic, linoleic,
mui kali ca acid quisqualic, trigonellin,
phytosterol. Hoa cha cyanidin mono-
glucosid.
62
CNG DNG: Thuc ty giun a. Mi ngy ngi ln
ung 10-20g nhn qu bc mng (
khi b nc); tr em tu tui t 4-8g, tn bt.
Sau 3 gi, ung thuc ty mui. R cha
thp khp, ngy 12-20g sc ung. Qu p
nt, sc ly nc c ngm cha au rng.


RAUVOLFIA CAMBODIANA Pierre ex Pitard APOCYNACEAE


BA GC, ba gc l to, h rc, ka
day (Ba Na).
M T: Cy bi, cao 0,5-1,5m; v dy c nt sn. L
mc vng 3, phin thun, mp nguyn. Cm hoa
hnh xim, u cnh hay k l; hoa hnh ng
mu hng tm, cnh hoa mu trng. Qu i, khi
chn mu tm en, c nhiu chm nh mu xm.
Ton cy c nha m. Cc loi Rauvolfia
indosinesis M. Pichon, R. serpentina (L.) Benth.
ex Kurz, R. tetraphylla L., T. verticillata (Lour.)
Baill., R. vomitora Afzel. ex Spreng cng gi l
ba gc v c dng.
MA HOA QU: Gn nh quanh nm.
PHN B: Cy mc ven rng, nng ry; cc tnh pha
nam: Qung Nam, Qung Ngi, Ph Yn, Bnh
nh v Ty Nguyn..
B PHN DNG: V r. Thu hoch r quanh nm, tt nht vo
ma thu ng, ra sch, bc ly v, phi hay
sy kh. Ch bo v lp v v v cha nhiu
loi hot cht.
THNH PHN HA
HC:
Alcaloid ton phn trong v r l 2,64%, c
reserpin, ajmalin. Cc loi khc c thm
serpentin, reserpinin, ajmalicin, rauvomitin
(R.vomitoria), canescin (R. canescens).
CNG DNG: Cha huyt p cao. Dng dng cao cn 1,5%
hoc vin 2mg alcaloid ton phn. Mi ln 10-15
git hoc 1 vin. Ngy 2-3 ln. Ung lin 2-4
tun, ngh 2-4 tun ri tip t khc, nu cn.
Ch : Cy thuc ny c xp vo din qu him
Vit Nam, cn bo v.



REHMANNIA GLUTINOSA Libosch. SCROPHULARIACEAE

63

SINH A, a hong.
M T: Cy c, cao 20-30cm, sng nhiu nm, thng li
vo ma ng. R mp thnh c. L hnh bu dc,
gc thun, u trn, mc tp trung thnh hnh hoa
th, mp kha rng trn khng u; gn l hnh
mng li ni rt r mt di lm cho l nh b
rp. Hoa hnh ng, mu tm , mc thnh chm
trn mt cung chung di. Qu nang, nhiu ht.
Ton cy c lng mm.
MA HOA QU: Thng 4-7.
PHN B: Cy nhp trng cc tnh trung du v ng bng
Bc B.
B PHN DNG: R c. Thu hi khi cy trng c c 7-8 thng.
Phi kh. Dng sng hoc ch thnh thc a.
THNH PHN HA
HC:
R c cha cc cht mannit, glucosa, glucosid
rehmanin v caroten.
CNG DNG: B, li tiu. Cha i tho ng, c th suy
nhc, thiu mu, lao phi, chy mu cam, bng
huyt, a kinh, ng thai, chy mu bn trong, vim
thn mn tnh, vim hng, pht ban, l. Cng dng
gii c, lm mnh tim, cha mt ng. Ngy 8-16g
dng thuc sc, cao.



RHODOMYRTUS TOMENTOSA (Ait.) Hassk. MYRTACEAE

SIM, hng sim, dng l, o
kim nng, co nim (Thi), mc
nim (Ty).
M T: Cy bi, cao 1-3m, phn cnh nhiu. Cnh
non c cnh, nhiu lng mm sau hnh tr
nhn. L hnh trng thun, mc i, phin
dy, c 3 gn chnh, mt di c lng t.
Hoa mu hng tm mc ring l hoc tp
trung 2-3 ci k l. Qu mng, khi chn
mu tm sm, n c. Ht nh, nhiu.
MA HOA QU: Hoa: Thng 4 - 6; Qu: Thng 7 - 8.
PHN B: Mc cc vng i hoc nng ry b
hoang, khp cc tnh vng ni thp v
trung du.
B PHN DNG: Bp non, l, n hoa, qu chn. Bp thu hi
vo ma xun. N hoa, qu vo ma h.
Phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha tanin. Qu c protein, cht
bo, glucid, vitamin A, thiamin, riboflavin v
acid nicotinic.
CNG DNG: Cha au bng, a chy, l, ung nht, cm
mu: dng bp non hoc n hoa, ngy 10-
30 bp hoc n ti nhai nut nc, hoc
kh tn bt, sc ung. Nc sc c l
hoc bp dng ra vt thng, chc l v
bng. Cng dng qu chn phi hp t mc
lm thuc cha bnh ng rut.



RICINUS COMMUNIS L. EUPHORBIACEAE

64

THU DU, t ma, u ta, co
hng hm ( Thi), du ve, slng
eng (Ty), m pung s (Dao).
M T: Cy nh, cao 1-5m. Thn rng. L mc so
le, c cung di, chia 5-7 thy, mp kha
rng. Cnh v l non ph phn trng. Hoa
nh, mc thnh chm xim, hoa c di,
hoa ci trn. Qu nang c gai mm, cha
3 ht hnh trng hi dt, mu nu, bng, c
vn.
MA HOA QU: Thng 5 - 8.
PHN B: Cy c trng ch yu vng bi sng,
ly ht p du.
B PHN DNG: Ht. Thu hoch vo thng 4-5, khi qu
gi. Phi kh. Cn dng l.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha du bo gm cc glycerid nh
stearin, palmitin; mt glycerid c bit l
ricinolein thy phn cho acid ricinoleic; cht
protein c l ricin v alcaloid ricinin.
CNG DNG: Du ht dng nhun trng, liu 2-5ml,
ty liu 20-30ml. Ht gi p vo bn b lit
cha mo ming, xch mt. Ht (15 ht) v
l thu du ta gi nh p vo gan bn
chn cha st rau, kh. Sau khi thai, rau
ra ri cn ra sch chn.


ROSA LAEVIGATA Michx. ROSACEAE

KIM ANH, mc nam coi (Ty),
thch l t, ng qun t.
M T: Cy nh, mc da, thnh bi. Thn cnh c
gai. L kp gm 3 l cht, mp kha rng
nhn, c l km nh. Hoa to, mu trng,
mc ring l u cnh. Qu gi ( hoa),
hnh trng, c gai v i cn li, khi chn
mu vng nu. Ht (qu tht) nhiu, dt.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3 - 6; Qu: Thng 7 - 9.
PHN B: Cy mc vng i cy bi, chn ni
vi, tnh Cao Bng v Lng Sn.
B PHN DNG: Qu. Thu hi vo ma thu. Cho vo bao ti,
ly gy p cho gy ht gai; b i, no ht
ht v lng trng trong. Phi hoc sy
kh.
THNH PHN HA
HC:
Qu cha acid citric, acid malic, tanin,
vitamin C, glucosid, saponin.
CNG DNG: Kim anh l thuc bi dng, ngun cung
cp vitamin C, cha di tinh, hot tinh, kh
h, i sn, i dt, t l lu ngy, chy
mu, suy nhc thn kinh. Ngy dng 6 -
12g dng thuc sc, thuc bt, vin, cao
hoc mt ng.






RUMEX CHINENSIS Campd. POLYGONACEAE
65

CHT CHT, li b, dng
, th a hong, phc ct
ngn (Thi), mc sy (Ty).
M T: Cy c, sng mt nm, cao 30-50cm. R
mp, mu nu. Thn c kha dc. L mc so
le, mp un ln. L gc to v rng, cung
di; l gia v l ngn hp, gn nh khng
cung. Hoa mu vng lc mc thnh xim
ngn cnh. Qu nh, nhn u, c 3 cnh
bao bc bi 3 l i, dy.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3 - 4; Qu: Thng 4- 6.
PHN B: Cy mc trn t m gn nc, hoc t
ngp nc tm thi; khp ni.
B PHN DNG: R v l. R thu hoch quanh nm, tt nht
vo ma thu ng, ra sch, ct b r con,
thi mng, phi hoc sy kh. L thu hi vo
ma xun, h, dng ngoi ti, dng trong
phi kh.
THNH PHN
HA HC:
R v l c anthraglucosid 3,0- 3,4%, trong
dng t do 0,47% v dng kt hp 2,54%;
tanin, nha.
CNG DNG: Cha to bn. Ngy 1- 3g r sc hoc tn bt
ung; liu 4- 10g dng lm thuc ty. Dng
ngoi cha huyt sng au, trng c, hc
lo, l nga, chc u, m h nga: r hoc
l ti gi nt ho vi gim hoc ngm ru,
bi.

[
SAUROPUS ANDROGYNUS (L.) Merr. EUPHORBIACEAE

RAU NGT, b ngt, phc
t (Thi), phc bn (Ty),
hc din thn, chm ngt.
M T: Cy bi nh, phn cnh nhiu, cao 0,8- 1,5m.
Thn trn, nhn. L mc so le, hnh trng, gc
trn, u nhn, cung rt ngn. L km nh.
Hoa c v hoa ci cng mt cy, mu
vng lc. Qu nang, hnh cu, mu trng, khi
chn nt lm 3 mnh.
MA HOA QU: Thng 9 - 11.
PHN B: Cy c trng khp ni ly l lm rau n.
B PHN DNG: L v r. Thu hi nhng cy 2 nm tr ln.
Hi l ti v dng ngay.
THNH PHN
HA HC:
L cha acid amin: lysin, methionin,
tryptophan, phenylalanin, threonin, valin,
leucin, isoleucin; acid nicotinic, vitamin C,
caroten.
CNG DNG: Cha st rau: 40g l, r ti gi nt, thm
nc gn, chia ung 2 ln, cch nhau 10
pht. Cha ta li tr em: L ti gi nt p
ly nc, ha mt ong nh ln li, li, vm
ming. L cn cha ban, si, vim phi, b
tiu tin. R c tc dng li tiu, thng huyt



66
SCHEFFLERA HEPTAPHYLLA (L) Frodin ARALIACEAE


NG GIA B CHN CHIM, cy ng,
l lng, my tng (Ty), co tan
(Thi), tng t, xi t rt (Kho),
loong veng vung (Ba Na).
M T: Cy g, cao ti hn 10m. L kp chn vt,
gm 6- 8 l cht, mc so le, cung c b.
V thn v l c mi thm. Cm hoa chm
t tn, mc k l hay u cnh; hoa nh,
mu trng. Qu mng, hnh cu, khi chn
mu tm en.
MA HOA QU: Hoa: Thng 12-1; Qu: Thng 2-5.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni v hi
o ln.
B PHN DNG: V r, v thn. Thu hi vo ma thu. cho
thm, phi trong bng rm,ni thong gi
ti kh.
THNH PHN HA
HC:
Trong v c saponin triterpen khi thu phn
cho acid oleanolic.
CNG DNG: B, chng vim, li tiu; cha phong thp,
au lng, nhc xng, t bi, tr nh km,
vim, nga m h, lit dng, tiu ho
km, ci xng tr em, ph thng, b tiu
tin, l nga. Ngy dng 10- 20g v thn
hoc 6- 12g v r di dng thuc sc
hoc ru thuc.
L non lm rau n, c tc dng tiu ho tt.






SCOPARIA DULCIS L. SCROPHULARIACEAE


CAM THO T, cam tho nam, d
cam tho, d kham (Ty), trm
ly(Kho).
M T:
Cy c, sng mt nm, cao 40- 70cm;
phn cnh i xng, cnh non vung.
L mc vng 3 hay i, mp kha rng.
Hoa nh mu trng, mc tp trung k
l. Qu nang nh, hnh cu, nhiu ht
nh.
MA HOA QU:
Thng 5 - 7.
PHN B:
Cy mc trn t m, rung hoang,
ven ng hoc bi sng... khp cc
a phng.
B PHN DNG:
Ton cy, c r. Thu hi quanh nm, tt
nht vo ma h, ra sch. Dng ti
hay phi, sy kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha alcaloid, cht ng, amellin.
CNG DNG:
H nhit, chng vim, li tiu; cha
cm, st, nng nhiu, ho, vim hng,
pht ban, si, mn nht, l nga, say
sn gii c c th, kinh nguyt qu
67
nhiu. Liu dng ngy 8- 12g dc liu
kh hoc 20- 40g cy ti, dng thuc
sc. Nu ho khan, dng ti.



SCROPHULARIA NINGPOENSIS Hemsl. SCROPHULARIACEAE


HUYN SM, hc sm, nguyn
sm.
M T: Cy bi, cao 1,5-2m. C th li hng nm
vo ma ng. Thn vung, mu lc, c
rnh dc. L mc i, u nhn, mp
kha rng. Hoa mu vng nu mc thnh
chm ngn ngn thn v k l u
cnh. Qu v ht mu en.
MA HOA QU: Thng 6 - 10.
PHN B: Cy nhp trng, pht trin tt ng
bng, trung du v min ni cao.
B PHN DNG: R. Thu hoch vo ma thu. Ra sch,
5-10 ngy n khi rut c mu en.
THNH PHN HA
HC:
R cha scrophularin, asparagin,
phytosterol, tinh du, acid bo v ng.
CNG DNG: Thuc gii nhit, tiu vim, khng khun,
dng khi st nng v chiu, pht ban,
ming li kh kht, to bn, mn nga,
mn nht, vim hng, l ming, vim
amidan: ngy dng 6-12g dng thuc sc
hoc vin.




SIEGESBECKIA ORIENTALIS L. ASTERACEAE


HY THIM, c , c b a, ch
hoa vng, ct ln, nh kh
cy(Ty), co bong bo ( Thi).
M T: Cy c, sng hng nm, cao 30- 60cm.
Thn v cnh v c lng. L mc i, hnh
gn tam gic n hnh thoi, mp c rng
ca th, 3 gn chnh t gc. Hoa hnh u,
mu vng, mc k l hoc u cnh. L
bc c lng dnh. Qu b, hnh trng, nhn,
mu en.
MA HOA QU: Thng 3 - 10.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni, thng
gp trn t m, bi sng, rung ng.
B PHN DNG: Thn, cnh mang l. Thu hi trc khi cy
c hoa. Phi hoc sy nh n kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha cht ng, tinh du, darutin,
diterpen.
CNG DNG: Chng vim. Cha thp khp, t bi na
ngi, au nhc xng khp, lng gi
au, mn nht, l nga, rn cn, kinh
nguyt khng u: ngy dng 10- 15g dng
thuc sc, cao lng hoc hon, tn. Dng
68
ngoi, l gi p cha mn nht, l nga,
ong t, rn cn.



SMILAX GLABRA Roxb. SMILACACEAE


TH PHC LINH, khc khc, khau
u (Ty), drng l (Chu m), t
pt (Kho), li (Kdong), mt hoi
i (Dao).
M T: Dy leo, di 4- 5m. Thn r (c) nc; v
nu. Cnh khng gai. L mc so le, hnh
bu dc thun, u nhn, 3 gn hnh cung.
Cung l mang 2 tua cun nh do l km
bin thnh. Hoa nh, mu lc vng nht,
mc thnh tn n k l. Qu mng, hnh
cu, gn nh 3 cnh, khi chn mu en.
Cy dy kim cang (Heterosmilax
erythrantha Baill.) cng c dng thay
th.
MA HOA QU: Hoa: Thng 5 - 7; Qu: Thng 8 - 12.
PHN B: Cy mc ri rc cc tnh min ni v
trung du.
B PHN DNG: R c. Thu hi quanh nm, tt nht vo
ma thu, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
R c cha |-sitosterol, stigmasterol,
saponin.
CNG DNG: Thuc chng vim, chng d ng, li tiu,
lm ra m hi, gii c c th, tr l nga,
mn nht, vim ty, vy nn, t a, thp
khp, au nhc xng, lao hch, giang
mai, ng c thy ngn. Ngy 15- 30g dng
thuc sc, cao nc hoc hon tn.
Thng dng phi hp vi cc v thuc
khc.


SOLANUM HAINANENSE Hance. SOLANACEAE

C GAI LEO, c qunh, c gai
dy, c qunh , c vnh, ch
nan (Ty), brongoon (Ba Na).
M T:
Cy bi, nhiu gai, mc da hay b. L
mc so le, x thy khng u, mt trn
c gai, mt di ph lng mm hnh
sao. Cm hoa hnh xim, k l, gm 2-
5 hoa mu tm nht. Qu mng, hnh
cu, khi chn mu . Ht hnh thn dt,
mu vng. Trnh nhm vi loi
Solanum thorelli Bonat.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 4 - 6; Qu: Thng 7 - 9.
PHN B:
Cy mc ln trong cc lm bi ven lng,
bi hoang; cc tnh ng bng v
trung du.
B PHN DNG:
C cy v r thu hi quanh nm, ra
sch, ct thnh on; phi hay sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Ton cy, nht l r, cha saponin
steroid. Khi thy phn cho diosgenin,
solasodinon, solasodin, flavonoid.
69
CNG DNG:
Tc dng chng vim, chng d ng v
chng x ha. Dng cha cm cm,
bnh d ng, ho g, au lng, au nhc
xng, thp khp, rn cn: ngy 16-
20g r hoc 30- 40g thn l dng thuc
sc, cao lng hoc vin. Cao lng dng
ngm cha vim li, vim quanh rng.


SOLANUM VERBASCIFOLIUM L. SOLANACEAE


NGOI, c hi, c lng, la rng, ph
hc (Ty), co s lang (Thi), toong
muc.
M T: Cy bi, cao 1-3m, thn v cnh non c
lng mu vng nht. L mc so le, c
cung, mp nguyn v c lng c hai
mt. Cm hoa hnh xim, mc u cnh
hay k l, hoa mu trng. Qu mng,
hnh cu, khi chn mu vng. Nhiu ht.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3-6; Qu: Thng 7-10.
PHN B: Cy mc hoang min ni v trung du.
B PHN DNG: L thu hi quanh nm. Dng ti.
THNH PHN HA
HC:
L cha tinh du, saponin v cc
alcaloid: solanin, solasodin.
CNG DNG: Cha tr, lao hch: Ly l ti, gi nt,
sao nng, p vo ch tr ra sch
hoc ch hch, bng li. Nn p thuc
vo bui ti. Cha hc lo, gh l: Nc
p c t l ti gi nt, dng bi. Cha
sn tru b: L nu nc cho ung.



SOPHORA JAPONICA L. FABACEAE


HO, he hoa, he m, li lung
(Ty)..
M T: Cy g nh, cao 5-7m, c khi hn. Thn cnh
lun c mu lc, nhn. L kp lng chim l,
mc so le, gm 13-17 l cht, mt di hi c
lng. Hoa nh, mu vng lc nht, mc thnh
chm u cnh. Qu u, nhn, tht li
gia cc ht, u c mi nhn di. Ht hi
dt, mu nu vng bng.
MA HOA QU: Hoa: Thng 5 - 8; Qu: Thng 9 - 11.
PHN B: Cy c trng nhiu ni, nht l Thi
Bnh, Ngh An, Ninh Bnh...
B PHN DNG: N hoa v qu. N hoa ( khng dng loi hoa
n) thu hoch vo thng 5 - 8.
THNH PHN HA
HC:
N hoa v qu cha rutin: 8-30%( n hoa),
sophoraflavonolosid, sophoricosid,
sophorabiosid, D-maackiain glucosid v DL-
maackiain. L c alcaloid cytisin. Ht c du
bo, nhiu acid linoleic, protein v cht nhy.
CNG DNG: Thuc h huyt p v lm bn vng thnh
mch. Thng dng cha huyt p cao,
70
phng nga t mch mu no, chy mu
cam, ho ra mu, bng huyt, tr ra mu: ngy
dng 0,5-3g dng bt hoc vin, 8-16g thuc
hm hay sc.



STEMONA TUBEROSA Lour. STEMONACEAE

BACH B, dy ba mi, sam
sp lc (Ty), bn sam sp
(Thi), p chu chng
(Hmng), h linh (Kho), dy
t c, mi sy di (Dao).
M T: Dy leo thn c, sng nhiu nm, c th di
ti 5-6m. R c nhiu, nc. L mc i hay
so le, phin l hnh tim, gn chnh hnh
cung, nhiu gn ngang nh. Hoa mc k
l, mu ta, c mi hi. Qu nang, nhiu
ht.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3 - 5; Qu: Thng 6 - 8.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni v
trung du.
B PHN DNG: R c. Thu hoch quanh nm, tt nht vo
ma thu, ra sch, ct b hai u, em
va chn hay nhng nc si. Loi nh
nguyn, loi to b dc i, phi nng hay
sy nhit 50- 60C n kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha cc alcaloid stemonin,
tuberstemonin, isotuberostemonin,
stemonidin, sinostemonin; glucid 2,3%; lipid
0,83%; protid 9,0%; acid hu c (citric,
formic, malic, succinic).
CNG DNG: Tc dng khng khun, long m. Cha
ho, ty giun a, giun kim: ngy 4-12g,
dng thuc sc, cao, bt, vin. Ung lin 4-
6 ngy. Dng ngoi sc ly nc ra hoc
nu cao bi cha l gh. Cn c tc dng
dit cn trng, b gy, chy rn.


STEPHANIA SPP. MENISPERMACEAE

BNH VI, c mt, dy mi
trn, c tm (Ty), co cy
khu (Thi), ca g p, t lng
di (Dao).
M T: Dy leo, di 2-6m. R phnh to thnh c nc,
c khi nng ti 50kg. L mc so le, c cung
di, phin mng hnh khin hoc tam gic gn
trn. Hoa n tnh, khc gc, mu vng cam
t tp thnh tn kp. Qu hnh cu dt, khi
chn mu . Mt ht, hnh mng nga, c
gai. Nhiu loi c r c mang tn bnh vi nh
Stephania brachyandra Diels; S. Cambodica
Gagnef...; S. cepharantha Hayata; S.glabra
Lour; S. sinica Diels; S. kwangsiemsis
Lour...u c dng.
MA HOA QU: Thng 2 - 6.
PHN B: Cy mc ch yu vng ni vi.
B PHN DNG: R c. Thu hoch quanh nm, nhng tt nht
vo ma thu, ng. Co b v en, thi mng,
phi hay sy kh. Cn l nguyn liu chit
L.tetrahydro palmatin.
71
THNH PHN HA
HC:
R c cha alcaloid vi hm lng rt khc
nhau t vt n 2,5% trong tng loi. Cc
alcoloid l L-tetrahydropalmatin, stepharin,
roemerin, cycleanin.
CNG DNG: Thuc an thn, gy ng, cha nhc u, st
nng, au d dy, ho hen. Ngy 3- 6g, dng
bt hoc ru thuc. Hot cht L-
tetrahydropalmatin dng cha suy nhc v
ri lon tm thn. Ngy 1-3 vin (mi vin:
50mg).



STREPTOCAULON JUVENTAS (Lour.) Merr. ASCLEPIADACEAE


H TH TRNG, dy sng b,
khau cn c (Ty), cha ma sn
(Thi), dy mc, x p (Dao).
M T: Dy leo bng thn qun. Thn mu nu, c
lng. R c di, nc. L mc i, hnh trng
ngc, nhiu lng. Hoa nh, mu vng nu,
mc thnh xim k l. Qu hai i, mc choi
ra. Ht nh, c mo lng. Ton cy c nha
m v c lng dy.
MA HOA QU: Thng 7 - 12.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh min ni v trung
du.
B PHN DNG: R c, thu hi quanh nm, tt nht vo ma
thu. Ra sch, b ra, nu vi nc u en
ri thi lt, phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
S b thy c tinh bt, alcaloid trong r.
CNG DNG: Thuc b, cha thiu mu, suy gan thn, n
ng km, t sa, thn kinh suy nhc, st rt
mn tnh, thp khp, nhc xng, t bi, kinh
nguyt khng u, kh h, a ra mu, mn
nga, rn cn. Ung lu lm en ru tc, tr
lu. Liu dng ngy 12 - 20g dng thuc sc,
cao, ru thuc.


STROBILANTHES CUSIA (Nees) Kuntze ACANTHACEAE

M T: Cy bi nh, cao 50-70cm. Thn nhn, phnh
cc mu. L hnh bu dc, mm thun, mc i,
mp kha rng. Hoa c trng hi cong, mu lam
tm hoc tm hng mc thnh bng t hoa k
l. Qu rang, nhn, hp v di.
MA HOA QU: Thng 12 - 2.
PHN B: Vn mc hoang di, hin ch yu c trng
vng ni cao.
B PHN DNG: L, thu hi vo ma thu, trc khi cy ra hoa,
phi trong rm n kh. Cch ch bt chm: L
ti ngm nc sch 30C trong 12 gi cho
ln men. Lc. Kim ho bng vi v khuy lin
tc 4-6 gi. Lc gn ly bt chm, p kit nc,
thi thnh ming, phi trong mt n kh. Bt
chm tt phi cha 60-70% indigotin.
72
CHM MO, chm nhum,
chm l to, m lam, thanh i,
my t (Ty), co sm (Thi),
tn gm (Dao).
THNH PHN HA
HC:
Glucosid indican, thy phn cho glucosa v
indoxyl. Indoxyl oxy ho cho indigotin mu lam.
CNG DNG: Khng ni tit sinh dc n, gy co bp t cung.
Cha rong kinh, rong huyt, st, vim hng,
vim li. Ngy 4- 6g l dng thuc sc. Vi liu
cao, c th gy sy thai khi thai cn t thng.
Dng ngoi, cao c bi cha chm m tr em,
chc u.




STROPHANTHUS DIVARICATUS (Lour.) Hook. et Arn. APOCYNACEAE

SNG D, sng b, dng gic
o, dy vi voi, coc b (Ty).
M T: Cy bi, c cnh vn di 3- 4m. V c nhiu
nt sn. L mc i, c cung ngn, Cm hoa
hnh xim u cnh. Hoa mu vng, cnh hoa
ko di thnh hnh si. Qu nang, gm 2 i
nhn u, dnh nhau gc. Ht nhiu, mu nu,
c cn mang chm lng mn. Ton cy c nha
m.
MA HOA QU: Hoa: Thng 6 - 7; Qu: Thng 8 - 12.
PHN B: Cy mc vng i ni v cc trng cy bi ven
bin.
B PHN DNG: Ht. Thu hi qu vo thng 11-12. Ly ht, b
chm lng, phi hoc sy kh. L nguyn liu
chit xut D. strophantin.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha cc glucosid: divaricosid, thy phn
cho genin l sarmentogenin v phn ng l L-
oleandrosa; divostrosid, caudosid, sinosid
CNG DNG: D.Strophantin l hn hp glucosid dng cha
suy tim cp v mn tnh, trng hp suy tim
khng chu tc dng ca thuc loi Digitalis.
Ngy 1- 2 ng tim, mi ng 2ml c 0,25mg
D.Strophantin. Tim dung dch nguyn hoc pha
long trong dung dch tim glucosa, tim tht
chm vo tnh mch.




STRYCHNOS NUX-VOMICA L. LOGANIACEAE
73

M TIN, c chi, mc chn s
(Ty), co bn kho (Thi).
M T: Cy g, cao ti hn 10m, cnh non c gai. L
mc i, mt trn xanh bng, 5 gn hnh cung.
Cm hoa hnh ng, mc u cnh. Hoa nh,
hnh ng, mu vng nht. Qu tht, hnh cu,
ng knh 3-5cm, khi chn mu vng cam. Ht
hnh a dt, mt mt hi lm, c lng mu xm
bc.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3 - 4; Qu: Thng 5 - 8.
PHN B: Cy mc mt s tnh min ni pha nam.
B PHN DNG: Ht. Thu hi qu gi vo ma thu. Tch qu ly
ht, ngm nc go 1 ngy, 1 m. Co v
ngoi, b mm. Thi mng. Tm du vng 1
ngy, sao cho vng m.
THNH PHN HA
HC:
Ht cha cc alcaloid: strychnin, brucin, vomicin,
b-colubrin, pseudostrychnin, N methyl-sec-
pseudobrucin, strucin, glucosid loganin.
CNG DNG: Cha thp khp, nhc mi tay chn, au dy
thn kinh, bi lit, nhc c, gim cng kin
rut, i dm, thiu mu. Ngi ln mi ln
ung 0,05g ht m tin ch, ngy 1-3 ln dng
sc hoc bt. Cn dng thuc tim strychnin tinh
khit. Ru thuc ht xoa bp. Thuc c,
dng thn trng.



STRYCHNOS WALLICHIANA Steud. ex DC. LOGANIACEAE


HONG NN, m tin l qu, v
don.
M T: Dy leo, thn g, c mc hoc tua cun
n hay kp. L mc i, c 3 gn. Cm
hoa hnh chy dng ng, mc u nhng
cnh nh. Hoa mu vng nht. Qu tht
hnh cu, ng knh 4- 5cm, c nhiu ht
dt. Ht c lng mt mu vng nh bc.
Trnh nhm ln vi nhiu loi Strychnos
khc cng dng dy leo.
MA HOA QU: Hoa: Thng 6-8; Qu: Thng 9-11.
PHN B: Cy mc mt s tnh min ni.
B PHN DNG: V thn v v cnh. Thu hi quanh nm,
phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
V thn cha alcaloid ton phn 5,23%,
strychnin 2,37- 2,43%, brucin 2,8%.
CNG DNG: Cha thp khp, au nhc xng, chn
tay co qup t cng, au lng, au hng,
au bng, a chy. Cn lm cng dng.
Ung ti a 1 ln: 0,10g; 24 gi: 0,40g dng
bt. Dng ngoi cha gh, hi v mt s
bnh ngoi da kh cha. Thuc c, khng
c kinh nghim khng dng. Ngoi ra ht
cng c dng nh ht m tin.



TACCA CHANTRIERI Andr TACCACEAE

74

RU HM, ph la (Ty), na, cm
a la, pinh (Kdong), cu dm
(Ba Na).
M T: Cy c, sng nhiu nm. Thn r mc ni
trn mt t, c nhiu t. L mc thng
t thn r, c cung di, mp nguyn
ln sng. Hoa mu tm en mc t hp
thnh tn trn mt cn thng hay cong.
Tng bao c 4 l bc to, nh mc i
cho nhau. L bc con hnh si di cng
mu. Qu nang di. Ht c 3 cnh, mu
tm.
MA HOA QU: Hoa: Thng 7- 8; Qu: Thng 9- 10.
PHN B: Cy mc ven sui, di tn rng m;
hu ht cc tnh min ni.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi quanh nm. Phi hoc
sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha saponin steroid thy phn
cho diosgenin, taccaosid, -sitosterol.
CNG DNG: Cha thp khp: 50g thn r gi nh,
ngm ru xoa bp. Khng c ung.
Cn l nguyn liu chit diosgenin.




TACCA PLANTAGINEA (Hance) Drenth TACCACEAE


HI U, c vi u, thu in
tht, mn to ly (Ty), vn b, b
pa mn (Thi), vi su.
M T: Cy c, sng mt nm, cao 20-30 cm. R
c, hnh trn, mc cong ln. Khng c
thn. L mc thng t r. Phin l
nguyn, ln sng, men theo cung n
tn gc. Cm hoa hnh tn, 6- 10 hoa trn
mt cn cong, 4 l bc mu tm en. Hoa
mu tm. Qu nang.
MA HOA QU: Thng 7-12.
PHN B: Cy mc mt s tnh rng ni pha bc;
thng mc ch m mt, ven sui.
B PHN DNG: R c. Thu hi vo ma thu. Phi hoc
sy kh. Khi dng, cho mm ri thi lt,
tm gng, sao thm.
THNH PHN HA
HC:
R c cha saponin steroid, khi thu
phn cho diosgenin.
CNG DNG: Cha tiu ho km, au bng, vng da
do vim gan siu vi trng, a chy, thn
kinh suy nhc, huyt p cao, au dy
thn kinh to, thp khp, tr em st bi
lit, kinh nguyt khng u. Liu dng
ngy 2- 4g r dng thuc vin hoc bt,
c th dng n 20g sc ung.




TALINUM PATENS (L.) Willd. PORTULACACEAE.

75

TH NHN SM, th cao ly sm,
ng dng sm, mn sm m
(Ty), ca ly sinh (Thi).
M T:
Cy c, c r c, sng nhiu nm, cao
30- 50 cm. Thn v cnh c khi mu
ta, mng nc. L pha gc mc so le,
pha ngn gn nh mc i, hnh trng.
Phin l dy, gn l m. Hoa nh, mu
hng mc thnh chm kp u cnh.
Qu nh, mu nu. ht dt, mu en
nhnh.
MA HOA QU:
Hoa: Thng 6- 8; Qu: Thng 9- 11.
PHN B:
Cy thng mc trn cc hc mn ,
cc tnh c ni vi. Cy c
trng lm thuc.
B PHN DNG:
R c. Thu hi vo ma thu. Phi hoc
sy kh. Khi dng mm, thi mng,
tm nc gng hoc nc ng.
chn.
CNG DNG:
Thuc b, cha suy nhc thn kinh,
ho, au d dy, lao phi. Dng r c,
co b v ri nng chn n hoc dng
thuc sc. Liu dng ngy 20-30g. Cn
cha a chy mt nc. L ti nu
canh n lm d tiu.





TERMINALIA NIGROVENULOSA Pierre ex Laness. COMBRETACEAE


CHIU LIU, chiu liu gn en.
M T: Cy g to, cao 10- 30m. Cnh non c lng
mn. L mc i, mt trn c nhng chm
trng nh. Cung l c hai hch. Hoa trng,
khng cnh mc thnh chy kp u
cnh. Qu mu tm, c 3 cnh rng,
cha mt ht.
MA HOA QU: Hoa: Thng 3- 4; Qu: Thng 5- 6.
PHN B: Cy mc rng na rng l Ty Nguyn
v cc tnh min ng Nam B.
B PHN DNG: V thn. Thu hoch quanh nm, tt nht
vo ma xun, h. Co sch v, thi phin,
phi hoc sy kh. Qu thu hi vo ma
thu, phi kh, khi dng sao qua, b ht.
THNH PHN HA
HC:
V thn cha tanin. Qu: 20- 40% tanin
gm acid ellagic, acid gallic, acid luteolic,
du bo 36,7%.
CNG DNG: Cha a chy, l mn tnh, au hng, mt
ting, tr. Ngy 10- 20g v thn, hoc 3- 6g
qu kh, dng thuc sc, thuc vin hoc
ngm vi ru t l 20% dc liu.



THEVETIA PERUVIANA (Pers.) K. Schum. APOCYNACEAE

76

THNG THIN, cy u ty.
M T: Cy bi, cao 2- 3m. Cnh mang nhiu vt
so do l rng li. L mc so le, hnh
mc hp, gn chnh r. Hoa to, mu vng
ti mc thnh xim gm 2- 3 ci k l
gn ngn. Qu hch, c cnh nhn. Ht
mu nu. Ton cy c nha m trng.
MA HOA QU: Hoa: Thng 4- 6; Qu: Thng 7- 10.
PHN B: Cy nhp trng lm cnh khp ni.
B PHN DNG: Ht. Thu hi qu khi chn. Phi kh. Khi
dng, p v v , ly nhn.
THNH PHN HA
HC:
Ht thng thin cha cc glucosid tr tim
nh thevetin (A,B) 2-O-acetyl cerberosid,
neriifolin, cerberin, peruvosid, theveneriin,
acid peruvosidic.
CNG DNG: Thuc tr tim, cha suy tim. Dng hot cht
thevetin chit t ht di dng dung dch
1%0 ung, ngy 1-2ml, hoc dng ng
tim 2ml = 1mg, ngy 1- 2 ng. Ht gi nt
cn dng lm thuc tr su. Thuc rt c.



THUNBERGIA GRANDIFLORA Roxb. ACANTHACEAE


DY BNG XANH, bng bo, madia
(Hmng).
M T:
Dy leo bng thn qun. Thn c lng.
L mc i, c cung di, mp chia
thy khng u, gc hnh tim. Hoa to
mu xanh l hoc xanh tm, mc thnh
chm u cnh, t khi k l. Qu
nang nhn, c mi nhn di.
MA HOA QU:
Thng 3- 9.
PHN B:
Cy mc ven rng m; cc tnh min
ni. Cn c trng lm cnh.
B PHN DNG:
L. Thu hi quanh nm. Dng ti hay
phi kh.
THNH PHN HA
HC:
L c nhiu kali. Hoa cha acid amin:
acid aspartic, serin, glycin, alanin, valin;
flavonoid; apigenin- 7 glucuronid,
luteolin, anthocyanin, malvidin: ng
saccharosa, glucosa, fructosa.
CNG DNG:
Thuc cha rn cn: hi 30- 50g l
ti, b cung gi nt, ly nc xoa
bp t trn xung di ni rn cn, b
p ln vt cn. Ngy lm 2 ln. Dng
ring hoc phi hp vi l vng vang;
ht hng b. Hoc dng bt mn l kh
tm m p.



TIEGHEMOPANAX FRUTICOSUS Vig. ARALIACEAE

77

INH LNG, cy gi c, nam dng
lm, inh lng l nh.
M T: Cy bi, cao 0,5- 1,5m, cnh d gy. L
kp 3 ln lng chim, mc so le, cung l c
b, mp kha rng. Hoa nh, mu trng
xm, t tp thnh chm t tn u cnh.
Qu hnh cu dt. Ton cy, nht l l c
mi thm.
MA HOA QU: Thng 4 - 7.
PHN B: Cy trng nhiu ni lm cnh, l lm gia
v v r lm thuc.
B PHN DNG: R, thu hi vo ma thu cy trng t 3
nm tr ln; thi lt phi hoc sy kh. Cn
dng l.
THNH PHN HA
HC:
R cha saponin triterpen.
CNG DNG: Cha c th suy nhc, tiu ho km, st,
nhc u, sng v, t sa, ho, ho ra mu,
i t, thp khp, au lng. Ngy 1- 6g r
hoc 30- 50 g thn cnh dng thuc sc
hoc ru thuc. L ti (50- 100 g) nu
cho n li sa, hoc gi p tr vt
thng, mn nht.



TINOSPORA CAPILLIPES Gagnep. MENISPERMACEAE


C GI, kim qu lm, kim ngu
m, sn t c.
M T:
Dy leo nh, sng lu nm, Cnh trn
c lng. R di, c tng on li phnh
ln thnh c mp, v ngoi mu vng
nu, rut mu trng. L hnh mc, mc
so le, c cung di. Gc l hnh mi
tn, gn l hnh chn vt c lng nh.
Hoa nh, mu lc vng mc thnh
chm k l. Qu hnh thun. Ht trn
dt.
MA HOA QU:
Thng 3- 5.
PHN B:
Cy mc hoang vng ni cao, ch
m, rm mt.
B PHN DNG:
R. Thu hoch quanh nm, tt nht vo
ma thu ng, ra sch, thi mng,
phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
R cha columbin.
CNG DNG:
Cha c hng sng au, ho mt ting,
au bng, a chy. Ngy 6- 12 g r di
dng thuc sc, ngm ru hoc tn
bt ung. Dng ngoi gi nt p, cha
ung nht, vim ty.



TYPHONIUM TRILOBATUM Schott. ARACEAE

78

C CHC, bn h nam, bn h ba
thu, nam tinh, phc ho (Ty), co
th la (Thi), nng pa hu (Dao).
M T: Cy c, phn trn mt t li hng nm,
cao 20- 30cm. Thn c trn, nc. L chia 3
thu, cung di, c b. Cm hoa l mt
bng mo, mu xanh pha tm. Hoa nh,
hoa c trn, hoa ci di, c mi hi.
Qu mng, khi chn mu . Cy c chc ri
(Typhonium divaricatum Decne) cng c
dng.
MA HOA QU: Thng 5- 7.
PHN B: Cy mc hoang khp ni, trn t m.
B PHN DNG: Thn r. Thu hi vo ma h, ra sch,
phi hoc sy kh. Khi dng ngm nc
phn v nc gng, thi lt ri tm nc
cam tho, sao vng.
THNH PHN HA
HC:
Thn r cha protein, cht v c: Ca, P, I,
F, Fe, Na, K; thiamin, niacin, caroten, acid
folic, cc sterol v -sitosterol.
CNG DNG: Cha nn ma, ho, hen suyn nhiu m,
hng vim c m, nhc u, vim lot d
dy: ngy 6- 12 g thn r ch, dng
thuc sc. Dng ngoi r ti gi nh p
cha ung nht, rn cn. Ngi c thai khi
dng cn thn trng.



VITEX TRIFOLIA L.f. VERBENACEAE


MN KINH, n ba l, quan m, t
bi bin, mc nim (Ty)
M T: Cy bi, cao 1- 3m; cnh non hnh vung,
c lng mm. L kp, 3 l cht, mc i,
mt di ph lng mm mu trng, v nt
c mi thm. Cm hoa hnh xim, mc u
cnh, hoa mu tm nht. Qu hnh cu, c
i tn ti. Loi Vetex ovata Thunb cng
c dng lm thuc vi tn l mn kinh.
MA HOA QU: Thng 4- 7.
PHN B: Cy mc hoang cc tnh thuc vng ni
thp v trung du.
B PHN DNG: Qu. Thu hi t thng 9- 11. Phi hoc sy
kh. Dng sng hoc sao nh.
THNH PHN HA
HC:
Qu cha alcaloid vitricin. L cha tinh du
trong c L--pinen, camphen, terpinyl
acetat, diterpen alcol, cc flavonoid:
aucubin, agnusid, casticin, orientin, iso-
orientin, luteolin 7-glucosid.
CNG DNG: Cha cm mo, st, nhc u, hoa mt,
chng mt, nhc hai bn thi dng, au
nhc mt, tng nhn p, thp khp, au
dy thn kinh. Ngy 6- 12g qu, dng thuc
sc hoc 2- 3g dng thuc bt.



WEDELIA CALENDULACEA Less. ASTERACEAE
79

SI T, hng trm, cc nhp,
ng ni, ng t, tn sa, l a
cc.
M T:
Cy c, sng nhiu nm, mc b. Thn
ng cao 20- 40cm. L mc i, gn
nh khng cung, c rng ca to v
nng, hai mt l c lng th. L khi v
c mi thm nh trm. Hoa mu vng
nh hoa cc, hnh u mc k l v
u cnh trn mt cn di.
MA HOA QU:
Thng 3- 5.
PHN B:
Cy mc hoang v c trng khp
ni, ch m mt.
B PHN DNG:
C cy, tr r. Thu hi quanh nm.
Dng ti hay phi kh.
THNH PHN HA
HC:
C cy cha tanin, saponin, caroten,
isoflavonoid v wedelolacton.
CNG DNG:
Cha sng ty, mn nht, chc l,
sng v, bp chui, cm st, st pht
ban, vim bng quang. Ngy 50- 100g
cy ti gi nt thm nc, gn ung
hoc 20- 40g cy kh sc, nu cao
ung. Dng cy ti nu nc tm cho
tr em tr rm sy.




WIKSTROEMIA INDICA (L.) C.A. Mey. THYMELEACEAE


NIT GI, gi nit, gi cnh, nam
cam toi.
M T:
Cy bi nh, cnh mu , lc u c
lng, sau nhn, mang nhiu vt so
r. L mc so le hay mc i, gn
nh khng cung; phin l dai, nhn,
mt trn sm, mt di nht. Cm
hoa l mt bng ngn mc u
cnh. Hoa mu vng lc. Qu hnh
trng, khi chn mu .
MA HOA QU:
Hoa: Thng 6- 7; Qu: Thng 8- 9.
PHN B:
Cy mc hoang cc tnh min ni
v trung du.
B PHN DNG:
L thu hi quanh nm. Dng ti.
CNG DNG:
Cha mn nht, sng au: l gi nt
thm du lc hoc du vng, p
(trn du trnh gy phng da). C
th dng lm thuc dit su b trong
nng nghip. Cy c, cn ht sc
thn trng khi dng.




XANTHIUM STRUMARIUM L. ASTERACEAE

80

K U NGA, thng nh, pht
ma, mc nhng (Ty).
M T: Cy dng bi nh, sng mt nm, cao 40-
70cm. Thn mu lc, c kha, i khi c
nhng chm mu nu tm. L mc so le,
chia thy khng u, mp kha rng, c
lng ngn v cng. Cm hoa hnh u mc
t tp k l. Qu hnh trng, c mc.
MA HOA QU: Thng 5- 8.
PHN B: Cy mc hoang khp ni, ven ng, bi
trng, rung hoang.
B PHN DNG: Qu. Thu hi khi qu cha ng mu vng;
phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
Qu cha alcaloid, sesquiterpen lacton
(xanthinin, xanthumin, xanthatin), du bo.
L cha iod: 200 microgam trong 1g l.
Trong qu l 220 - 230 microgam/1g qu.
CNG DNG: Chng d ng, chng vim. Cha mn nht,
l lot, my ay, trng nhc, bu c, au
khp, thp khp, tay chn au co rt, au
u, vim mi chy nc hi, au hng, l:
ngy 6- 12g thuc sc, cao hoc vin.
Nc sc qu ngm cha au rng, bi
cha nm tc, hc lo.



ZANTHOXYLUM NITIDUM (Roxb.) DC. RUTACEAE


XUYN TIU, cy sng, ht sn,
mac khen (Ty), hong lc, sn
tiu, lng din trm, ch x
(Hmng).
M T: Cy bi, mc da, c gai. Cnh vn di.
L kp lng chim, mc so le, gm 5 l cht
nguyn. Hai mt l u c gai gn, nht
l gn chnh v cung l. Cm hoa hnh
chm mc k l. Hoa trng nh, n tnh.
Qu c 1- 5 mnh v, mi mnh ng mt
ht mu en bng.
MA HOA QU: Thng 2- 5.
PHN B: Cy mc ven rng, i cc tnh min
ni v trung du.
B PHN DNG: R v qu. R thu hi quanh nm. Qu hi
khi cn xanh. Phi hoc sy kh.
THNH PHN HA
HC:
V cnh v r cha alcaloid nitidin, khng
bn vng d chuyn thnh dihydronitidin v
oxynitidin. V r cha flavon, glucosid
diosmin. Ht c tinh du cha linalol.
CNG DNG: Qu c tc dng kch thch tiu ho, cha
ho, au bng, nn ma, a chy, nhc rng,
t bi, thp khp, giun a: ngy 3- 5g
dng sc, bt. R cha st, st rt, thp
khp: ngy 6- 12g dng sc, ngm ru.
Qu dng ngoi, cha au rng: sc hoc
ngm ru ngm, v cha rn cn, gi nt
bi.



81
ZEA MAYS L. POACEAE

NG, bp, m khu l
(Thi), h bo (Ba Na).
M T: Cy c, sng mt nm, cao 1- 2m. L mc so
le, hnh di, di. Hoa n tnh cng gc. Hoa
c nh, mc thnh bng ngn. Hoa ci
mc st nhau, c bao bi nhiu l bc to,
vi nhy di. Qu dnh. Ht nhiu, xp thnh
hng.
MA HOA QU: Thng 4- 6, hoc ty thuc vo ma gieo
trng trong nm.
PHN B: Cy trng khp ni.
B PHN DNG: Vi nhy (ru ng) thu hi khi bp ng gi.
Phi hoc sy nh ti kh.
THNH PHN
HA HC:
Ru ng cha mui kali. Ht c tinh bt,
ng glucosa, fructosa, sucrosa, raffinosa,
cht bo, vitamin E,C,K,b-caroten.
CNG DNG: Thuc li tiu dng trong bnh tim, cao huyt
p, vim bng quang, vim niu qun, si
thn, vim ti mt, vim gan gy cn tr s
bi tit mt, thp khp, i ng. Cn phi
hp vi vitamin K cm mu. Liu dng
ngy 20- 30g ru ng dng thuc sc, hm,
cao lng.



ZINGIBER OFFICINALE Rosc. ZINGIBERACEAE

GNG, sinh khng, can
khng, co khinh (Thi),
sung (Dao).
M T: Cy c, sng nhiu nm, phn thn mang l
li vo ma ng. Thn r dng c, phn
nhnh. Phn trn mt t mc hng nm vo
ma ma, cao 0,5- 1m. L mc so le, hnh
di, c b m ly thn. Hoa mu vng, pha
xanh tm, t tp thnh bng, mc t gc. Qu
nang. Ton cy, nht l thn r c mi thm,
v cay nng.
MA HOA QU: Thng 5- 8.
PHN B: Cy trng khp ni, lm gia v v lm thuc.
B PHN DNG: Thn r. Thu hoch vo ma ng. Mun gi
ti lu, t gng vo chu, ph ct ln.
Gng ti l sinh khng, gng kh l can
khng.
THNH PHN
HA HC:
Thn r cha tinh du trong c D-cam-phen,
b-phellandren, zingiberen, sesquiterpen alcol,
citral, borneol, geraniol v nha, cht cay
gingeron, shogaol, gingerol.
CNG DNG: Khng khun, gip tiu ho. Cha au bng
lnh, y trng, khng tiu, km n, nn
ma, a chy, l ra mu, nhc u, cm cm,
chn tay lnh, mch yu, ho mt ting, ho
suyn, thp khp, nga d ng, bng huyt.
Liu dng ngy 3- 6g, dng thuc sc, bt,
vin, ru thuc.



ZIZYPHUS MAURITIANA Lam.. RHAMNACEAE
82

TO TA, mc to (Ty), to
chua.
M T:
Cy g nh, cao 5- 10m, phn
cnh nhiu. Cnh c gai, non
c nhiu lng mn, sau nhn,
mu nu en. L mc so le,
hnh trng hay gn trn, mp
hi kha rng, 3 gn r, mt
di c nhiu lng mu trng
bc. Hoa nh mu vng lc,
mc thnh xim k l. Qu
hch hnh cu, khi chn mu
vng nht. Ht mu xm bc.
MA HOA QU:
Thng 6 - 10.
PHN B:
Cy c trng khp ni.
B PHN DNG:
Nhn ht, gi l to nhn. Ht
thu hi nhng qu chn. p
v v ly nhn. Khi dng,
sng hoc sao en. Cn dng
l ti hay kh.
THNH PHN HA
HC:
Qu cha vitamin C, acid
betulinic v betulin. Nhn ht
c saponin v phytosterol. L
cha rutin v quercetin.
CNG DNG:
Tc dng an thn: nhn ht
lm thuc cha hi hp, mt
ng, suy nhc thn kinh,
gim tr nh, ming kh, ra
nhiu m hi: ngy 1- 2g (nhn
sao en 6- 12g) dng thuc
bt, vin hoc sc. L cha ho,
hen, ngy 20- 40g l sao vng,
dng sc. L p ngoi cha
mn nht, l nga.

You might also like