You are on page 1of 20

l

r e
A n n e N
a
31
J OU R N A L HEBDOMADAI RE
Abonnement ordinaire : 25 fr. par an
Rdaction-Administration
i l , r u e L o u i s - P o s t e i - r e n n e s i (i.-&-v.)| abonnement d' rionneur : SO fr. par an
C/ C ; L. A N D O U A R D
3 5 . 4 2 0 R E N N E S
3 Ao t 1 9 4 1
" La langue bretonne est
drue, riche et belle. Elle
mrite aut ant de respect
que s a s u r l a l a n g u e
galloise, que ses cousins,
l'erse et le galique. "
I . BI ZOQUE,
La Tempt e
l' hebdomadaire du FEU ,
17 mai 1941.
A propos de t exclusion du breton de certaines glises
UNE SI TUATI ON LAMENTABLE
A la suite des articles parus dans
te journal sous la rubrique Notre
<A>mbat , un catholique du diocse
de Quimper nous adresse la lettre
suivante que, vu son importance,
jioiis reproduisons en entier.
Monsi eur le Di rect eur,
Dans le derni er numro d' AR-
VOR ( 2 0 j ui l l et ) , parl ant de l' ex-
cl usi on du bret on do certai nes
glises, vous disiez :
I L NE FAUDRAI T PAS
CROI RE QUE C' EST PAR ESPRI T
ANTI - BRETON QUE CETTE EX-
CLUSI ON SE FAI T. CETTE SUB8-
TI TI ON DU FRANAI S AU BRE-
T ON EST UN SI MPLE RESULTAT
DE LA LOI DU MOI NDRE
EFFORT.
Vous avez parf ai t ement rai -
son, et vous abordez l une ques-
t i on d' une importance excepti on-
nel l e pour l'avenir de la langue
bretonne.
A leur sortie du smi nai re, nos
pr t r es pourrai ent cart es appren-
dr e Mon lire et bien cri ra
Je bret on. Cala leur serai t, du
moi ns la plupart, assez faci l e.
Mai s, ET C' EST LA LE
POI NT CAPI TAL SUR LEQUEL
J E VEUX I NSI STER, ce qui
serai t bien plus faci l e, ET
PLUS NORMAL, c' est qu' ils
l ' apprennent pendant leurs an-
nes d' tudes.
Comment ? Voi l des prt res
qui sont appels exercer leur
ministre au sein de populations
excl usi vement bretonnantes, et
qui , au collge, au pet i t smi-
naire, au grand sminaire, n' ont
sas une heure, . . . PAS UNE
SEULE MEURE OFFI CI ELLE d' en-
sei gnement de cet t e langue qui
doi t leur servir I... Voil des
prt res qui sont appels f ai re
LE CATECHI SME EN BRETON. . . ,
A CONFESSER EN BRETON. . . ,
A PRECHER EN BRETON. . . , A
REDI GER DES BULLETI NS PA-
ROI SSI AUX EN BRETON. . . , et qui ,
aprs douze ans d' tudes, lisent
pniblement le bret on et sont
incapables de bti r correctement
une phrase bretonne i l !
Voi l un cas au moins EXTRA-
ORDI NAI RE et peut - t re UNI QUE
DANS L' HI STOI RE DE L' EGLISE 1
Les rsul tats, vous les connais-
sez aussi bien que moi : les ser-
mons sont t rs souvent de qua-
lit i nfri eure ; dans les bulletins
paroissiaux, on ignore et l' ortho-
3BE 3EE 3
NOTRE COMBAT
Le mois de Marie
en franais...
a Lanarvily !
Lanarvily est une excellente pe-
tite paroisse, toute entire bret on-
nante, situe dans les environs de
Lesnevcn. Elle possde une cole
chrtienne tenue par des reli-
gieuses de Saint-Jacut... qui ne
savent pas un mot de breton, mais
qui font le catchisme quand mme
nos petits Bretons ! Elles se t i -
rent d'affaire comme elles peuvent,
mais ne serait-ce pas mieux tout
de mme, si, Lanarvily, l'cole
tait tenue par des soeurs parlant
breton !... Mais ce qu' il y a de
beaucoup plus fort, c'est que, dans
cette paroisse, cette anne mme,
le mois de Marie a t lu par
l' une des surs... en franais bien
entendu ! !... A Lanarvily ! ! !
graphe et les rgles les plus l -
mentai res de la syntaxe ; en un
mot, nos prtres mani ent t rs
difficilement la langue bretonne,
qu'ils n' ont pas tudi e, et , par
une tendance t rs naturelle, ils
se sentent ports utiliser, dans
leurs catchismes, leur prdica-
t i on et leur ministre en gnral ,
une langue parfai tement connue :
le franai s.
L' enseignement officiel du bre-
t on au collge, au peti t sminaire,
au grand sminaire, et , par l
mme, une prparati on srieuse
du j eune prt re son f ut ur mi -
ni stre, voil l'unique remde
cet t e si tuati on lamentable que
les prtres eux-mmes sont les
premi ers dplorer.
Et ant donn l ' attachement
bien connu de nos Evques nos
tradi ti ons, parti cul i rement
notre langue, c' est l un rsul tat
qui ne devrai t pas t r e difficile
obteni r. . . me sembl e-t-l l I
Mai s, pas d'Illusions..., il est
Du travail pour les tudiants
Prenez votre bicyclette
et ALLEZ VENDRE des LIVRES BRETONS
la campagne
plus que temps d'agir i
vous prie d' agrer, Jfa vous prie d* agrer, Mon-
sieur le Di recteur, mes senti -
ments les plus sympathiques.
UN CATHOLI QUE
DU DI OCESE DE QUI MPER.
Beaucoup d' tudiants et d'lves
des lyces et collges sont aujour-
d' hui rentrs dans les villages et
petites villes de Basse-Bretagne o
ils passeront leurs vacances. Aprs
quelques jours passs jouir d' un
repos bien gagn, du moins
nous l' esprons, ils se deman-
deront ce qu' ils pourront bien
faire. La rponse est toute trouve
pour nos amis. Travailler pour la
Bretagne, videmment ! Comment V
Cela n' est pas difficile.
Dans notre numro du 20 juillet,
nous avons dj signal qu' ils pou-
vaient se livrer une enqute sur
la situation du breton dans leur
commune ou leur canton. Nous
connaissons un tudiant qui, il y
a quelque dix ans, avait dnombr
les maisons o l'on ne parlait que
franais, celles o l'on ne parlait
-que breton et celles o l'on parlait
les deux langues dans une i mpor-
tante commune du Lon. Il avait
pu ainsi tablir un tableau prcis
de la situation de la langue. En
l' absence de toute statistique offl-
Charlez ROLLAND
gant Evnig Penn-ar-c'hoad
tJ' an 3 a vz mezeven 1862, Gwim
Holland. 30 vloaz, labourer-douar
e Keruskar-Goz, war barrez Lan-
neanon, hag e wreg. Katell ar Mat,
t c' hane d'ezo eur paotrig a voe
jinvet Charlez.
Ken na 'z eas d' ar skol, ar bu-
^el ne glevas ket eur ger gallck.
Hogen e vamm he ' doa desket
d' ezan komz ervat ha karout start
he yez-hi, ar Brezoneg.
bel oun pell, er skoliou yallek ;
Atlas ! ouien nemet brezoneg.
fiankout raen deski. tamm ha lamm,
Soniou (lister 'tal re ma mamm,
Du kanerez kaer....
Krennard, o vesa eur vuoc' h,
cur c' havr ha daou zanvad, holl
beadra e dud, Charlez a ganc so-
niou brezonek.
Martolod yaouank. er broiou
pell. en cm lakaas da sevel barzo-
negou e yez e gavcl. Dirak Aljer,
d'an 22 a viz Here 1884, skeudenn
vro, atao en c spered, Charlez
Itolland a skrive :
l'Iijout rae d'in klevet en oabl an
[aldhoueder
S) c'houlenn, diwar nij, digor digant
[Sant Per !
Krozmol tenu ar gwenan, mouez voan
[ar marc'h-radenn
Hag hini mistr ar skrilh, er brug pe
[er foubenn.
Plijout rae d'in gwelet ar malvennigou
[skunv
O tarnijal, diboell 'n o gwiskaman-
[cliou kanv.
Mouez ar ?nesaer a gan eun ton ye
[er men ;
Bcrjeleun 'vel hekleo, p'her c'hlev a
[gan inc.
Xeuze, beuzet er stad, me. 'gerze skanv
[d'ar gr
En eur gana, d'am zro, meuleudi d'ar
[(." h rouer.
A
Charlez Rolland a vage evil
Breiz eur garantez wirion :
Perak ne doun kel Barz evel Mar-
zin, Taliesin, evit diskouez ivez ar
garantez uhel am eus bet a viskoaz
evit va Bro Breiz-lzel..., diskouez
c'hoaz, gant va biz, va Bro garet d'ar
Bed, hag hc lakaat er renk kenta
Da viz gwengolo 1886 tre Nou-
ma ha Sidney, e skrive :
(Da genderc'hel
war en eil pajenn)
Vers renseignement du breton
" Me a zesk brezoneg "
"Mon premier livre en breton'
*m *m *
Ce manuel est, avant tout, une mthode de lecture. %\ est rdig en
dialecte unifi K. L. T. (Kerne, Lon, Treger).
On y trouvera :
A) Dans la premire partie :
1 Une srie de tableaux de lecture gradus destins, en principe,
aux lves du cours lmentaire, et o sont tudies, une une, les diffi-
cults de la lecture.
2" Les tableaux de la conjugaison du verbe rgulier modle SKRIVA
et de celle des trois verbes auxiliaires OBER, BEZA, KAOUT. (Une bonne
connaissance des terminaisons verbales est ncessaire l'lve pour abor-
der avec profit les textes de la 2 partie.)
B) Dans la deuxime partie :
3 Un choix de textes suivis emprunt s quelques-uns de nos meil-
leurs crivains. Chacun de ces textes est suivi de la traduction des mots
et expressions difficiles. Les autres mots sont donns avec leur significa-
tion dans le vocabulaire de la 3" part i e.
4 De plus, chaque texte a t l'occasion de remarques grammaticales
trs simples donnant lieu des exercices d' application destins surt out
aux lves des cours moyen et suprieur pour lesquels ils constitue-
ront une excellente initiation a l' orthographe bretonne.
C) Dans la troisime partie :
5 Un vocabulaire des mots du breton usuel, classs mthodiquement,
d' aprs le sens, par M. Roparz HMON, l' crivain connu, qui nous a aima-
blement autoriss utiliser son travail, ce dont nous le remerci ons bien
vivement.
(Ce vocabulaire, dont l' tude peut aller de pai r avec celle de la
2' partie, pourra tre appris par l'lve en dehors de la classe.)
6" Ces mmes mots ont t disposs a la fin du livre, dans l' ordre
alphabtique, sous la forme d' un lexique, pour la consultation duquel
des indications importantes sont donnes aux pages 34 et 35.
OBSERVATIONS. Tous les textes de ce manuel peuvent servir
d' exercices de copie et de dicte. Un passage de chaque lecture a t
spcialement indiqu cet effet.
D' une faon gnrale, ce livre peut convenir a tous les oours .
11 pourra servir provisoirement de livre unique de breton , tant donn
qu' il est la fois, un syllabaire, une grammaire, un vocabulaire, une
anthologie, et pourrai t mme constituer, pour les lves avancs, un
recueil de versions.
Ha blijo gant Itron Varia ar Folgoad ha Sant Erwan, Paeron Dreiz,
benniga al tcvrig-mail, hag e lakaat da zougen frouez, vit brasa mad :
...Hor brezoneg ken kaer, hor feiz ken birvidik,
Hon laka, ha ni paour, da veza pinvidik !
Casimir UGUEN, Mloir SEITE.
S' adresser : Ecole libre, Roscoff (Finistre).
cielle, des enqutes de ce genre
sont infiniment prcieuses.
Mais il est possible que ce tra-
vail ne convienne pas certains
tudiants qui ne veulent absolu-
ment pas passer leur temps noi r-
cir du papi er. Dans ce cas, qu' ils
prennent leur bicyclette et s'en
aillent vendre des livres bretons de
ferme en ferme. Voil, au moins,
un travail qui n' a rien d' intellec-
tuel et qui, entre autres avantages,
leur permet t ra d' acqurir une con-
naissance intime de leur rgion et
de sa langue. En mme temps, ils
auront rendu un signal service
la Bretagne, car les modestes livres
qu'ils auront laisss sur leur pas-
sage seront lus et relus pendant
les longues soires d' hiver et c' est
en eux que le peuple breton pui-
sera la connaissance et l' amour de
sa langue. EUqui sait c^-que devien-
dra un jour le petit ptre qui lit
aujourd' hui, avidement et difficile-
ment, Nijadenn an Aotrou Skatt-
vik , perch sur un talus, au flanc
des Montagnes Noires ? Plus d' un
de nos bardes passs et prsents,
plus d'un des mainteneurs de la
langue, a t autrefois ce petit
ptre.
Et surtout, que les tudiants qui
voudraient ressusciter le mtier de
colporteur n' aient pas peur d' tre
mal reus. Presque partout, le peu-
ple breton qui, au fond, est rest
attach sa langue, les attend et
leur fera bon accueil. Lisez plutt
ce que nous raconte un ami, au
retour de ses deux premi res t our -
nes :
Cher Compatriote,
Une tourne en vlo faite par un
camarade et moi aux environs de
Q... m'a permis de voir clairement
que le peuple breton lit avec plaisir
les livres en breton.
Samedi 19, nous avons vu qua-
rante fermes, dans trente au moins
on nous a achet quelque chose.
Nous avons fait une recette de
165 francs.
Bon accueil dans toutes les mai-
sons.
Nous avons^m un enfant qui li-
sait facilement le livre Nija-
denn .
En plusieurs endroits on nous a
dit que les enfants savaient lire le
breton et qu'on leur apprenait
lire dans le Courrier .
Le dimanche 20, vingt-neuf mai-
sons vues, cinq ou six seulement
n'ont rien pris. Vendu en tout pour
145 francs.
Il faudrait faire un numro
d' Arvor de propagande sur
six pages si possible pour la diffu-
sion la campagne. Avec des
textes faciles (contes, chansons..,).
Allons, tudiants, jeunes gens et
jeunes filles, amis du breton, n' at-
tendez pas plus longtemps, prenez
votre bicyclette et allez de ferme
en ferme vendre des livres et des
j ournaux bretons.
L , E B R E T O N
8'APPREND
PAR CORRESPONDANCE
Demandez tous renseignements
" SKOL OBER "
Rue de la Corderle,
DOUARNENEZ (Klnlstrc)
2 A R V O R
L'Histoire de Bretagne
a - t - e l l e d j t e n s e i g n e ?
La question de l' histoire de Bre-
tagne continue faire couler de
l' encre dans la presse bretonne et
elle continuera en faire couler.
Jusqu' ces derni res annes
l' enseignement de l' histoire se fai-
sait-il dans les coles ? Comment
s'y faisait-il ? Il y aurait l une
enqute intressante faire.
Des renseignements que nous
avons pu recueillir et l, on
peut di re que l' enseignement de
l' Histoire de Bretagne se faisait
sur une petite chelle.
Un certain nombre de manuels
d' Histoire de Bretagne et de Go-
graphies dpartementales, dans
lesquels on trouve de menus d-
tails sur le pass de la rgion, ont
t publis depuis quelques annes.
Nous citerons l' Histoire de Bre-
tagne de Du Cleuziou, celle de
l' abb Poisson, celle de Le B-
che. Cette derni re est trop nou-
vellement dite pour qu' on puisse
juger de son expansion, quant aux
deux autres elles semblent avoir
fait jusqu' ici leurs preuves. Elles
ont t admises dans un bon non>
bre d' coles libres de Bretagne. Si
l'on ajoute les Gographies d-
partementales qui donnent quel-
ques renseignements sur l' histoire
locale, on peut donc dire que des
instituteurs et institutrices pu-
blics ou privs ont enseign l'His-
toire de Bretagne aux enfants sans
attendre l' ordre de M. Carcopino.
Les vques de Bretagne avaient
bien demand de donner l'ensei-
gnement de l' Histoire de Bretagne
dans les coles libres mais leur d-
cision ne fut jamais prise au s-
rieux, pas mme par MM. les Ins-
pecteurs, de sorte que si l' Histoire
de Bretagne a t enseigne dans
certaines coles, on peut di re que
c'est grce au patriotisme clair
de certains instituteurs et institu-
trices dont le nombre n' a jamais
t lev.
Comment les matres auraient-
ils enseign une histoire dont ils
ne savaient pas eux-mmes le pre-
mi er mot ?
Combien d' enfants ont pu tre
touchs par l' enseignement de
l' Histoire de Bretagne pendant ces
vingt dernires annes ?
D' aprs les calculs que nous
avons pu faire, bass sur le tirage
des diffrentes ditions en vente,
environ 70.000 80.000 enfants ont
pu recevoir quelques bribes d' His-
toire dans les coles pri mai res.
C'est peu si l' on *on;(e que la
population scolaire du seul d-
partement d' Illc-et-Vilaine, pour
une anne, 'est d' envron 03.000
lves.
Parlons maintenant des manuels.
A tout Seigneur tout honneur !
Celui de Du Cleuziou est le pre-
mier en date. Publi en 1910, il
vient d' tre rdit par le libraire
Prud' homme avec quelques modi-
fications qui le rendent plus p-
dagogique. Tel qu' il se prsente
actuellement il est le manuel qui
rpond ce que l'on peut exiger
dans les cours suprieurs des co-
les primaires.
Celui de l' abb Poisson, publi
par la Maison Lafolye de Vannes,
est compos sur le modle (les
manuels d' Histoire dits par les
Grands Frres. Un rsum concis
que l'lve doit apprendre par
cur, suivi d' une lecture. Il r-
pond ce que l'on peut normal e-
ment exiger d' un lve qui se pr-
pare au C. E. F.
Ces deux derni ers manuels, ce-
lui de Du Cleuziou el celui de
l' abb Poisson, sont les seuls qui
puissent tre adopts dans l' en-
seignement libre.
Le manuel de M. Le Bchec
est nettement destin l' enseigne-
ment officiel. Il est fort bien pr -
sent. Bien que rdig, croyons-
nous, par un instituteur, il est
plutt un livre de lecture qu' un
manuel d' Histoire. L' auteur s'est
efforc de garder une neutralit,
empreinte de scepticisme dans
l' expos de l' Histoire religieuse de
la Bretagne et de prsenter les
faits sans commentaires. Y a-t-il
russi ? Il est difficile en histoire
de faire abstraction de son moi ?
Reste maintenant voir ce que
sera l' ouvrage de M. Rblllon dont
toute la presse parle un peu
trop sans doute au gr de son
auteur lui-mme., et de ses di-
teurs et celui qu' aprs tout la
Coin mission prside par M. Dur-
telle de Saint-Sauveur pourrait
bien prparer. N' a-t-clle pas t
nomme un peu pour cela.
Selaouit 'fol h a r l e z R O L I . N D
On dit que la chaire d'his-
toi re de Bretagne que le gouver-
nement va crer la Facul t
de Rennes serait occupe par
M. Pocquet du Haut-Juss, qui
fut charg autrefois d' achever la
volumineuse Histoire de Bre-
t agne de La Borderi e. On sait
que si la comptence de M. Poc-
quet du Haut-Juss ne p'eut tre
mise en doute, la faon dont il
s' acquitta de sa tche ne fut pas
sans soulever quelques critiques.
Dans notre dernier numro
nous avons signal la publication
de plus en plus frquente d' tu-
des linguistiques en breton.
Ajoutons que la mme t en-
dance existe actuellement en ce
qui concerne l'histoire l i ttrai re.
Nous croyons qu'il sera difficile
au f ut ur historien de notre Li t t -
rature de Langue Bretonne d'igno-
rer des documents de l'impor-
tance de Efkvorennou eur br e-
ZOnegOUr (Souvenirs d'un l i n-
guiste bretonnant) de Franois
Val l e, et la correspondance
change entre l'Abb Henry et
l'Abb Yves Moal et publie r-
cemment par Yeun ar Go sous le
t i t re An abad Ivon ar Moal, eur
skr i vagnr br ezonek di anvez .
Nous ne parlons videmment que
des plus rcents.
I
Sonj eun ezel eus Kuzul
Istor Breiz er Skoliou
War-lerc'h eur pennad-skrid em-
bannet war eur gazetenn bemdeziek,
mignoned Vreiz o deux en em chalet e
gaou.
Ar c'huzelenner a gonle d'e vod eun
troe'h-kont en doa bet gant an Ao.
Durtelle de Ut-Sauveur hug a lavare :
en aon bet an Ao. Rblllon, czel
eus Kuzul Istor Breiz er Skoliou, kc-
fridi digant nr gouarnamant du aoza
eul levr a vije ret implijout. An izili
ail, pemp anezo, n'o dije bet nemet
ober evel Yann an Asanter .
Ac'hanta, kement-se n'eo nemet kao-
ziou toull.
Setu aman penaos e fell cenn un
traou.
An Ao. Rbillon, kelenner Istor dre
vicher, en deus war ar stern, hervez
e wir, eul levr Istor Rreiz. Xemet al
levr-se a zo deraouet pell 'zo ha n'eo
ket tamm ebet ar gouarnamant en
deus goure'hemennel d'ezan hen dan-
zen,
Selu ar pez en tiens embannet an
Ao. Rbillon e-unan war ar gazetenn
he doa lakaet an hotiud da nijal.
Peadra a zo aze da luoucnanl Brei-
ziz ; met gwelloc'h a zo ha lt eo
lier rei da c'houzout da lennerien
Arvor , kazelenn gouestlet da zi-
fenn gwiriou ha frankiz ion ar vro.
Setu aman lu eun nebeudig keleier
diembann :
Ar Guzulierien dibttbet gant ar gouar-
namant en em t'rx^i e Roazon war-dro
penn kenta miz cost.
Ar rener anezo, an Ao. de Saint-
Sauveur, en deus degemeret reolen-
nou digant ministr an Deskadurez
diwar-benn an doare da labourt. Setu
aman hinienuou hag a blijo d'eoc'h :
La Commission arrtera le plan
et l'esprit de l'ouvrage. 11 sera bon
d'envisager deux livres : l'un pour le
primaire, l'autre pour le secondaire...
Il y a la une uvre donnera par-
tiellement satisfaction aux dsirs des
Bretons. C'est un dbut .
Ar reolennou kasel a zo sinet gant
an Ao. Galletier.
Taolit evez d'ar geriou : partiel-
lement > ha " c'est un dbut . Dal-
c'hit sonj hor boa goulennet er l'ia-
cet tri zra : 1) Deskadurez an Istor ;
2) Deskadurez ar Yez ; !') An emrene-
rez rannvroadel gant eur gouarnour.
Ar poent kenta a zo sevenet pe a
vezo hep dale.
An eil poent a zo war ar studi.
C'est un dbut . kemeromp fiziuns,
na dorromp netra, ha c'hoariomp mat
Difennourien hon eus.
An trede poent a sell ouz ar poli-
tik, ha ne c'hell beza diazezet da
vat nemet pa vezo graet ar peoc'h.
Eun dra a lavarin c'hoaz evit ar re
a zo techet da fallgaloni o veza ma
ne den ket buun a-walc'h sevenadurez
o c'hoantegeziou.
Emaomp en eun amzer galet-spon-
lus, e-lec'h m'eo trec'h ezommou ar
c'horf da ezommou ar spered. Izel omp
kouezet holl asamblez, ken Fransizien,
ken Bretoned.
Met gant lakaat zoken e vije yonl
fall eii't rei d'imp anaoudegez hor
gwiriou ijezek, da biou e vezo roet da
gredi ne zeuio ket eun deiz bugale
ha mislri-skol Dreiz da c'houlenn holl
a-unan Ar Brezoneg er Skol , ruk-
tut m'a devo anavezet o istor broadel?
l'rederiomp matI An Istor eo nl-
e'houez bon dieubidigez. An darnvw'a,
dre belra int deut da zizolei Breiz?
Dre an Istor.
l'a ouezo tri e'hant mil bugel istor
Breiz, ar gounid a vo losl.
TALDIR.
NOTKXX. N'eus nemel Breiz,
c-touez hol 1 provinsou nr Frans, bag
he dije bet urz da gaout hec'h istor
kelenncl.
(Kendalc'h ar bajenn 1")
Rak-se, 'lec'h en em glemm, Breiziz
[holl me ho ped
Savit uhel ho penn, ho mouez hag ho
spered ;
Ha dalc'hit da ziskouez 'vel peus graet
[a viskoaz
Penaos gwad hon gouenn-dud na n'eo
[ket maro c'hoaz.
Skridou Charlez Rolland a zo
founnus a-walc' h : gwerziou, kana-
ouennou e pep doare ha di war-
benn pep tra. Da genta dreist-holl,
hor skrivagnr ne selle ket berr
ouz e vrezoneg.. Eman dirak va
daoulagad Avantur eur martolod
yaouank a Vreiz-Izel , eun ugent
pajennad, enno war dr o 800 gwer-
zenn ; hag evel el levr Ar pevar
mab Emon e kavan cur bern
geriou gallek evelhn : inkompa-
i-abl, conzideri, ignorant, blouis-
sant, indignation, hag ail. An dra-
se a oa ar c'hiz d' ar c'houlz-se.
Koulskoude, Rolland a ouie bre-
zoneg mat ha pinvidik e oa ar stal
vrezonek en c benn,
Eun tamm tabut, pe da vihana
kevezerez, tre Ar Garreg hag hen
ne reas tret a zroug d'e zoare-
skriva. An Aotrou Emil Ernault
a-hendall a ginnigas d' ezan eur
yezadur gant ar poziou-mafi :
O digne favori du brave populo,
Rolland qui, lotir tour, sublime el
[rigolo
Fait battre tous les curs, toutes les
[lvres rire,
Prends ce livre, une cl pour accorder
\ta Igre ;
Et, ne la perds jamais dans ton sacr
dlire.
l'a ne vi 'mui dirait
Te vo dispar I
Mu 'zentez ket d'ar slur
Fur ha gouiek
Te vo bruzunet, znr,
Ouz ar Garreg I...
Selaou a reas Rolland eun me-
beudig. Ar pez-c' hoari Ar Vez-
vend a red dre ar vro. Hogen ar
maout a ya gant Ar Garreg e kens-
trivadeg ar c' honriva, e Kempcrle,
er bloaz 1901.
Daoust ma 'z oun disler me raio
Tarbar d'ar Garreg, pa garo.
*
**
Neuze Charlez Rolland a ziroll
da embann war baperou distag, eur
bern kanaouennou ha gwerziou :
Klemgan Cornic-Diichesne, Plac'h
Breiz, Paotr Dreiz, Yez Breiz, Dez
ar Darz, Sant Erwan, Sant Alar,
Lnzel, Renan, hag ail, kollet kalz
anezo ; ivez troidigeziou di war ar
galleg.
Roll-diroll setu lesano ar
barz. Ankonnac' haat e ra alies,
3 0 E
G W A L A R N
LES BUREAUX DE GWA-
LARN NE SE TROUVANT PLUS
A BREST, LE SERVI CE DES EN-
VOI S EST SUSPENDU JUSQU' A
NOUVEL ORDRE.
SEULS PEUVENT ETRE AC-
CEPTES LES ABONNEMENTS ET
REABONNEMENTS AUX REVUES
OWALARN ET STERENN .
ADRESSER PROVI SOI REMENT
LES MANDATS A L' ADRESSE
SUI VANTE: M. L. NEMO, 110,
BOULEVARD DE METZ, RENNES.
C. C. 12. 110 RENNES.
kentel an Aotrou Ernault... Hag e*
tiroll ivez d' ar politikerez.
E-pad brezel 1914-1918, Charlez.
Rolland a sav bep seurt kanou,
zoken e galleg : Kan Breiziz er Bre-
zel, Paotrtg Dreiz hag ail.
Goude ar brezel e kan adarre :
Meuleudi da Prosper Proit.v, bag
ail.
Hogen, pedet da lakaat e ano evit
beza degemeret e skol-veur ar Var-
zed, lioll-diroll a respont :
Daoust hag hen ne oan ket m<r
Barz, a-raok na oa ganet hini ebet
eus an aotrounez-se ?
Asanti ' ra, koulskoude, hag an-
vet e voe drouiz e gorsedd Rosko.
e 1934.
Eno eo c welis evit a wech kent a-
d' ar sul 29 a viz gouere. Tomni
bervet e oa an amzer da e'houde-
kVeisteiz.
Yann Sohier, Doue ra e bardono.
ha me a zistanc cun nebeudig hor
gouzeug, war ar riblcnn-straed
dirak eun ostaleri, en eur ziviz
di war-benn Breiz hag ar Brezoneg.
Charlez Rolland, sqc' hed ivez
d'ezan a azezaz en hor c' hichen,
hag hor mennoziou a reas, e ber r -
amzer d'e wad birvi.
Ha setu dirazomp, ar gourenner
koz o prezeg, henvel-beo ouz nr
poltred a rae anezan Anatol ar Bras,
e bloaz 1901, ouspenn 30 vl oaver
en araok :
Je me souviendrai constamment
de la premire rencontre que je fis
de vous. C'tait dans un wagon de
i!" classe, sur la petite ligne de Lan-
nlon Plouarel. Sept on huit pay-
sans coutaient, les mains aux ge-
noux, un gaillard de fire mine qui.
debout au milieu d'eux, discourait
d'une voix retentissante, dominant de
son verbe sonore le fracas du train.
Il avait les traits anims, le geste
large, le regard plein de feu, la pa-
role naturellement loquente.
A
Charlez Rolland a gare ar bre-
zoneg dreist pep tra ; priza a r ae
ar brezoneg muioe' h eget ar yezou
brudetoe' h. E vrasa plijadur a veze
diskouez pinvidigez, talvoudegez
hor yez : nr befiveg dispar pa
ouezer ober gantan . Ha gant
lorc' h e kane e brezoneg ar Mar-
seillaise , Les Montagnards pe
La Chanson des Bls d' Or .
Evel ma lavare, cun deiz. vu-
mignon Olier Guyon : L'intention
'couvre l'action .
A
Gwelet am. eus Charlez Rolland
o vont da 77 vloaz da werza c
soniou c Gwerleskin hag er par r e-
ziou nesa. Gant gwi r abeg c c' helle
lavaret.
l'a oan yaouank me a gane
l'a 'z oun deut koz me 'gan ive.
Gant e bluenn, gant e vouez, en
deus, a-hed e vuhez, difennet start.
harpel kevrenn ar brezoncg. Setu
perak e ano a chomo engravet wa r
steudennad hir paolred ar stour-
ni ad.
Charlez Rolland a varvas e
Gwerleskin d' ar gwener 23 a viz
' houevrer 1940. Doue ra e bnr-
d'ono.
Er sul wnrl erc' h e voe dougcl
d' ar vered, eun niver bras a dud
ouz e ambroug, hag, en o zouez.
me a sonje :
Setu d'ezan a berz Gwerleskiniz
eun testent kaer a anaoudegez evil
beza karet ha meulet o yez.
Gwerleskin, 13 a viz gouere 1911
Mthode rapide de bieton
par ROPARZ HMON
LEON 24
644. Peliez broz kaer a zo
ganeoc' h !
645. Peliez i nouchouer lotis a
zo gant an !
640. Peliez gouri z br ao a zo
gant i !
047. Peliez bot ou di val o a zo
gant o !
048. Pebez amzer l'ail a rae
dec' h !
049. Peliez glao s pont us s r r a e
br emai k !
650. Pebez sellou du a ra
d' i mp !
644. Quelle belle robe vous
avez !
645. Quel mouchoir sale il a I
646. Quelle belle ceinture elle
a !
647. Quels vilains souliers ils
ont !
(ilS. Quel mauvais temps il
faisait hier !
649. Quelle pluie pouvanta-
ble il faisait tout de suite !
650. Quels regards noirs il
nous jette (il nous fait) !
Pebez (quel), employ surtout dans
des phrases exelamalives, esl nrccntuc
sur la dernire syllabe.
651. Pegen sioit'l en an ti
hizio !
652. Pegen koant eo ar pl ac' h-
hont !
653. Pegen divalo oa gwreg
henhez !
054. Pegen skui zus eo bai e
di e a ma n !
055. Nu t enval eo ar c' hoad
en t u- se !
050. Na hi r eo an hent-' inafi !
057. Na gwi r eo koi nzou ho
mamni !
051. Combien tranquille est la
maison aujouni'.hui !-
052. Combien jolie est cette
jeune fille l-bas !
053. Combien laide tait la
femme de cet homme-l !
054. Combien fatigant c'est de
marcher par ici !
655. Combien sombre esl le.
bois de ce ct-l !
656. Combien longue est cette
route-ci !
657. Combien vraies sont les
paroles de votre mre !
l'egen est accentu sur la dernire
syllabe.
658. An amzer a zo ken br ao !
' ken brao-se ?
059. An ti a zo ken bi han !
ken bi han- se ?
000. Ho mi gnoned a zo ken
s t ank ! ken sl ank- se '.'
(01. Ar poul l -se a oa ken
doun ! ken doun- se ?
002. Ar voger a oa ken t eo !
n' oa ket ken teo-se !
003. Ken skui z oun bel abanc!
ken skut z- se ?
004. Ken ker eo lieva !
ken ker - se ?
005. Ken marc'had - mal e
oant ! ken marc' had-mat-se ?
000. Ken di aes c vo d' ober !
ken di aes-se ?
058. Le temps est -si beau !
si beau que cela ?
059. La maison est si petite !
si petite que cela ? ,
000. Vos amis sont si nom-
breux .' si nombreux que cela?
001. Cette mare tait si pro-
fonde ! si profonde que cela '?
002. Le mur tait si pais !
il n'tait pas si pais que cela !
003. J'ai t si fatigu depuis !
- si fatigu que cela ?
004. C'est si cher de vivre !
si cher que cela ?
005. Ils taient si bon march!
si bon march que cela ?
000. Ce sera si difficile faire!
si difficile que celn ?
007. Aman ez eus kement a
dud ! kement - s e ?
008. Eue e oa kemenl a dr ouz!
- n' oa ket kement - s e !
009; Kement a aval ou a zo r"
bl oaz- man !
070. Kement a boan a oa ganl
ar vugal e !
071. Rogel eo bet kement !
ken roget -se ?
672. Broustet eo bet kemenl '
kcment - s e ?
073. Ken alies co bet l avaret '
ken alies-se '?
007. / / y a tant de yens ici f
tant que cela ?
008. / / y avait tant de bruit
l - il n'y en avait pus telle-
ment !
009. 7/ ;/ a tant de pommes;
cette anne !
070. On avait tant de peine
uvec les enfants !
671. Il a t si dchir ! sf
dchir que cela ?
672. / / a t tant bross !
tant que cela ?
673. On l'a dit si souvent !
si souvent que cela ?
( A suivre. >
i
Bl oavez kent a. Ni v. 31 3 Eost 1941
KAZETENN SI ZUNI EK
Paotred yaouank ]
Ar brezoneg a yelo da goll ma
ne rit netra evitan.
Savit war ho marc'h-houarn
ha kit da werza levriou brezonek.
KELEI ER A R V R O
FINISTER
BREST
DISKARET GANT EUR C'HAMION.
An 28 a viz gouere, an dimezell
Husson a oa o vont d'eun interamant,
pa voe stoket war ar Pont Bras gant
eur c'hamion, ha diskaret d'an douar.
Gwall c'hloazet co het he divesker, ha
kaset eo bet an dimezell da glanvdi
an ao. D' Pouliquen.
EUR VALIZENN LAERET. - - An
itron Perherin he doa lezet e-barz
trpas eun ti -eur valizenn, a oa enni
gloan hag eur rc sandalennou. Laeret
eo bet ar valizenn Klemm a zo bet
savet ouz ar polis.
LANDERNE
EUR GWALL STOK ETRE DAOU
CAMION. Ar sadorn ail, war-dro
7 eur d'abardacz, e oa eun dek miche-
rour bennak, chu o devez ganto, o
tont eus ar Roe'h gant eur c'hamio-:
nig. E korn-tro Kcr-Izel ez cas ar
c'hamionig a-benn d'eur c'hamion bras
o tont eus Brest. Eur stokadenn spon-
tus a voe. hag an darnvuia eus ar
vicherourien a voe taolet war an hent.
Pemp anezo a voe gwall vlcset ha
kaset dioustu da ospital Landerne.
Unan anezo, Eujcn ar Faouder, 48
vloaz. eus Brest, a varve buan. Ar
pevar ail a yafe war wellaat eun tam-
mig.
LESNEVEN
PAOTRED ONEST. Fransez Kc-
rouanton, 12 vloaz, eus Plouzeniel, ha
Charlcz Hamon, 27 vloaz, eus Lcsnc-
ycn. o deus kavet arc'hant war o
hent an eil hag egile. Kaset eo bet
ar c'havadennou da di an archerien
da veza rentet d'o fcrc'henn.
MONTROULEZ
RED E VO PE NE VO ? Yann
Chevalier, perc'henn milin Kerloagen
e Plouigno, en deus gwerzet ar vilin-sc
d'eun amezeg, Loeiz ar Rouz, boulofi-
jcr. Nenwt miret en deus droet da
gaout darn eus ar red clektrik graet
er vllin, evit sklerijenna c di. An
aotrou Rouz en dije graet labouriou
war an orjalennou clektrik, eme an
ao. Chevalier, hag abaoe an 11 a viz
gouere n'en dije hcman tamm red
electrlk ebet ken. Eur bapereun a zo
bet kaset eta d'an ao. Rouz. Heman
a zo l'achet ha gourdrouzet en dije
skei gant e amezeg. An ao. Chevalier
en deus savet klemm. Ha setu labour
cTan archerien 1
KASTELLIN
KOUEZET ER C'HANAL. Eman
:\n aotrou Marsel Benoit, 28 vloaz, eus
l'aiis. o chom dindan eun deltenn war
kae Naoned. An deiz ail, tost goudd 11
eur. < klevas trouz eun cira bennak
o kouezu e-barz an dour, ha nebeut
goude. e c'halved d'ar sikour. Skoa-
zellet gant eun isofiscr alaman, c
teuas a-benn an ao. Benoit da savetei
cur micherour a oa o veuzi. Trom-
plct gant an dciivalijcnn e oa kouezet
ar paour kaez er c'hanal. Gourc'he-
mennou d'an daou saveteer.
AL LAER KEZEG. Yann-Vari
Mcrrot, HO vloaz, labourcr-dou.ir e
Kollorcg, n'en deus ket kavet gwel-
loc'h eget mont e-barz marchosi an
ao. NcdcleC, eus ar C'hloast-Pleihen,
ha laerez cur marc'h-sailhcr. Paket eo
bet buan gant an archerien ha kaset
dioustu dirak ar Prokurcur c Kastelliu.
MORBIHAN
GWENED
GOUDE BARN AN TRIBUNAL ALA-
MAN. Sonj o deus hol lennericn eo
bet barnet ao. Prefed ar Morbihan, ha
tud ail gantan, gant an trlburiPbrczel,
evit beza bel a-enep urziou ar admi-
nisliasion alaman. Bez' c tleent mont
e prizon en deiziou-ma : lezet int
bet lihr betek fin ar brezel.
AN ORIANT
Al. LENNEREZ - PLAltEDENNOU
HAC HE MAB. An itron Perrot a
oar lenn ar blanedcnn er c'hartou :
anavezet mat eo en Oriant. N'eus ket
pell, he doa tennet ar c'hartou
evit he mal) Jakez. 14 vloaz, ha petra
a welas ! Jezuz va Doue 1 me ' wel
:>'i archerien o redek war da lerc'h...
N'ez ket da ober troiou fall d'an ne-
beuta... N'ouzomp ket ha graet en
doa troiou fall, met... aet eo kuit ar
paotr yaouank diouz ti e vamm, ha
peadra zo da gredi co aet kuit gantan
eur paotr fall 25 vloaz, bet dija
3 bloaz e penitaisier ar Ccrveur. Ha,
war glemm ar vamm he doa gwelet
re sklaer, eman ar archerien ouz o
c'hlask.
GWISKRIW
EU'R C'HROG-GOUREN. Disul .3
a viz eost c vo eur c'hrog-gouren tre
Youcn Toullgoat, kiger e Skaer, ha
Loeiz ar Bourhis, kiger e Gwiskriw.
Daoust d'an difcras pouez a zo tre
an daou baotr, 48 kgr. d'an hini kenta
hag ouspenn 65 d'an eil, start e vo
ar grogadenn hag e talvezo ar boan
mont d'he gwelout.
LOAR.IZELA
LA BAULE
PREZEGENN DIWAR-BENN 15RE1Z.
Savet eo bet er Bol abaoc fin ar
bloaz 1940 eur strollad anvet < .4;/s
el Lettres a zo karget (la aoza pep
sizun eur brezegenn diwar-benn an
Traou kaer. al levriou, ar beajou h. a...
Er sizun diweza eo bet graet ar
brezegenn gant an Ao. Emil Guil-
laume, anezan cul livour donezonet-
dreist, d'ezan eun doare-liva breizut-
rik, evel Meheut, Le Mordant, R. Y.
Creston.
Panorama armoricain a oa ano
ar brezegenn-se. Da genta e komzas
an Ao. Guillaume diwar-benn ar vro
hag an Istor ha goude eus an dilhad
koz hag ar c'hoefou. Dre ma komze
c trese war an daolenn du koefou pep
korn-bro. Goude c komzas eus an tiez
hag eus ar brezoneg. Lenn a reas zoken
soniou ha gwerziou Breiz-Izel lakaet
e galleg. Da echui c c'houlennas ar
prezegenner ma vije selaouet gant ar
gouarnamant ouz goulennou ar Vre-
toned.
x
Prezcgenn an Ao. Guillaume a zo
bet kavel mat gant an holl.
IL-HA.GWH.EN
ROAZON
TUD BREIZ-UHEL A ZANS HAG A
GAN. liez' ez eus e Roazon cur
strollad paotred ha merc'hed dreo
anvet Cercle Gallo-Breton hag a ya
da gana ha da gansai er bourkou war
ar maez tro-war-dro da grbenn Vreiz.
Evel-just, n'eus ganto nemet ka-
naouennou koz eus ar vro ha ne
zansont nemet dansou koz hag a oa
anaveze! gant an holl gwechall c
Breiz-Uhel hag a zo hizio ankouna-
c'haet-krenn. Rak ez eo c'hoarvczct
gwasoc'h c'hoaz e Breiz-Uhel eget e
Breiz-Izel. Kement Ira a oa brelon
er vro-se a zo aet da get. Nemet ar
spered. An dud, en deiz a hizio c'hoaz.
a zo lorc'll enno da veza Bretoned.
Selu perak e vez graet eun degemer
ker birvidik da baotred ha da ver-
c'hed strollad an Dimezell Morand.
Ar sul ail int bet da Snnt-Bricg-an-
Ivincnncd. Kana rejont, da genta,
en oferenn-bred ha goude lein war eul
leur-c'hoari a oa bet savet dindan
gwez bras kastell koz Montmuran.
Personed parreziou an Ivincnncd,
Kardrok, Sant-Gondran, La Chapelle-
Chausse, Scurczed an Ivincnncd hag
ar Chapel, o skolidi ganto, hag eun
toullad aotrouien eus ar inaneriou
tro-war-dro a oa deut d'o c'hlevout
ha d'o gwelout. N'am eus ket ezomm
da lavarout e ou eno ivez eun niver
a dud diwar ar maez hag c voe hep
mar ebet au abadenn diouz o blaz.
l'a voe chu houman tud ar strol-
lad a voe degemeret er presbilal e-
lec'h ma voent trugarekaet gant nr
person evit al labour mat a reont o
rei tro da (lad diwar ar maez da ge-
mer eun tammig chat hag o ici si-
kour d'ar brizonidi.
Pa gimiadas paotred ha inerc'heil
ar Strollad (iallo-ha-Breizat e kan-
jont holl asamblez kan broadel an
holl Vretoned, ar Bro Goz va Za-
dou >.
Radio-Roazon
S KR I V I T !
Pehini ac'hanoc'h n'en deus
het selaouet Radio-Roazon, eur
wech da vihana A Pehini ac'ha-
noc'h n'eo ket bet plijet, pe zis-
plijet, ganl ar pez a gleve ?
Pehini ac'hanoc'h n'en deus ket
eur ger da lavarout diwar-benn
kudenn ar skingomzercz, pe evit
tneuli, pe evit tamall, pe c'hoaz
evit goulenn tra pe dra digant
ar renerien ?
Moulet eo bet war Arvor
darn eus al lizerou kaset gant
selaouerien. Lizerou ail a ze-
gouez e bureo Radio-Roazon.
Marteze c vez skrivet ivez da
gazetenn pe gazetenn ail eus ar
vro.
Va lezit da lavarout d'eoc'h
n'eo ket a-walc'h. Stourmet e
vez, stourmet kalet alies gant
tud ' zo evit rei da Vreiz, evit rei
d'ar brezoneg o lec'h dereat cr
radio. Mut ez a an traou, peogwir
ne ra an amzer roet d'hon aba-
dennou hreizek nemet hiraat
abaoe ar goanv, peogwir e vez
graet breman kalz muioe'h eget
a-raok. Va c'hredit, nvat : gwel-
loc'h ez afent, ma vefe kaset e.ur
wech ar mare, gant pep seluouer
eur gerig da renerien Radio-
Roazon.
Ha kavet hoc'h eus brao eun
abadenn ? Skrivit.
Hag enoeet oe'h het er c'hon-
trol ? Skrivit.
Ha c'hoant hoc'h eus da gle-
vout eur ganaouenn, eur pez-
c'hoari, eur brezegenn ? Hag eun
ali bennak hoc'h eus da rei, eur
c'hinnig da ober ? Skrivit.
K broiou ' zo n'eman ket rene-
rien ar radio evit dont a-benn
eus al lizerou a vez skrivet d'ezo
bemdez. E Breiz, avat, lavaret e.
vefe omp dizeblant. Gouzout a
ouzon n'omp ket. Hor skingom-
zercz breizek a zo gwan-meurbet
evit c'hoaz. N'eo nemet eur
c'hrouadurig. Skoazell a rank
kaout da greski. N'hellomp ket
holl gwitibunan c'hoari, kana,
prezegenni dirak ar mikro. Bez'
< c'hellomp holl avat skriva,
e brezoneg pe e galleg, da
hencha ar renerien pe da rei
kalon d'ezo. Skrivit, lennericn
Arvor. Eun dlead eo.
S KI N. LONK.
AN AOTROU SCAI'INI a zo en Ala-
magn. (ioi.de beza het eun nebeut dei-
ziou e Berlin, eo aet da viziln kam-
pou prizonidi dre ar vro-se.
857 PRIZONIAD, soudarded koz eas
1914-18, a zo erruet e Sathonay (Frans
dizalc'h). Resevct int bel gant gouar-
nour-brczcl Lyon. 2.5(10 prizoniad ail
a zo erruet e Chlons-sur-Marnc.
e-lec'h m'inl het resevct gant an
Ao. Hbert, a-berz an Ao. 'Scaplni, hag
an Ao. Blvollct, ministr lioz ar l'an-
slonoti.
BERR HA BERR
Goude an !t a viz eost, ne vo ket
kaset al lizerou d'ar gr diouz ar sul.
Serret c vo ar bureviou-post eus ar
sadorn d'an noz d'al lu n mintin.
Gopr ar vartoloded-konvers a
c'hounez nebcutoc'h eget 2.500 lur hep
miz a vo kresket : 175 lur ouspenn
o devo. Mmes Ira a vo evil marto-
loded ar chalulerleii.
ffi:;W::;:
:
::':;::::;::::!:|:;:::!:::!^^/!>
.'W.U'fi*
25JVJMZ^GO^JERE.
Kenderc'hel a ra an emgann
e Bro-Rusi.
War aod Mor Breiz, 33
karr-nij saoz a zo diskaret.
Er Mor Kreizdouarek ar
C'hirri-nij italian a gendalc'h da
daga al listri-koAvers hag al listri-
brezel, bet taget ganto dija an
deiz a-raok. Tri lestr-konvers a
zo kaset d'ar strad ha daou lestr-
brezel tizet.
26j*J^GOJUERE.
BJ Eun emgleo a zo savet tre
ar Japaned hag ar FraAsizien evlt
difenn Indez-Sina asamblez. Da
heul an emgleo-se an Amerikaned
hag ar Saozon a laka o c'hraban
war madou ar Japaned en Ame-
rika hag e Bro-Saoz.
En emgann war vor hag en
aer en deus padet meur a zevez
er Mor Kreizdouarek an Italia-
ned o deus kaset d'ar strad
70.000 toneliad listri-konvers ha
daou lestr-brezel saoz. 10 lestr
ail a vije bet tizet hag 21 karr-
nij diskaret.
Ensavadw Brei zh
Goulenn ar miz :
an enskrivadurio
Tamm-ha-tamm, kammed-lta-
kammed, emaomp oe'h astenn
war Breizh-lzel a-bezh hor roue-
dad kenskriverien. Bennozh Doue
d'hor c'henskriverien e pep lec'h.
Bennozh Doue dreist-holl d'hor
penngenskriverien, an Ao. Omnes
e kelc'hiad Gwcngamp, an Ao.
Berthou e kelc'hiad Brest, an
Ao. Kerlann c kelc'hiad Kemper,
an Ao. Sausse e kelc'hiad Gwe-
ned. Bep sizhun, abaoe pell, e
kasont d'imp danevellskrido a
ro d'imp klokaA taolenn a zo bet
graet biskoazh eus stad ar braz-
honeg. Embannet e vo dizale eun
dastumad hag eur c'hrennad eus
o labouriou.
Emaomp war an hent mat. E
penn an hent-se eman an trec'h.
Tra souezhus : tud 'zo a chom
mouzet, hep kompren, den ne oar
perak. Kelc'hiad Kastellin, da
skouer, n'eus bet graet ennaA
netra, hag eun druez eo. Salv ma
tihuno d'e dro. Lodenn ebet eus
Breizh-lzel ne die chom war-
lerc'h er stourm bras.
Hor mennad diwar vremaA eo
ober bep miz eur goulenn, o pe-
diA hor c'henskriverien da res-
pont gwellaA ma c'hellont. Setu
aman goulenn miz-eost : ha bez'
ez eus en ho parrez enskrivadu-
rio brezhonek 7 skritello, tal-
benno, hag ail 7 Lavarit d'imp
pere, e pelec'h emaint, gant piv
in bet lakaet ha pegoulz. Mar
gelllt, o adskrivit dres aval
m'emaint.
Respontit buan, mar pllj. Bre-
maik hor bezo goulennou ail da
ober.
E Bro-Finland kriou Kotka
ha Pogge a zo bombezennet gant
kirri-nij ruslat.
Ar gelennadurez er FraAs a
vije adaozet.
An Ao. Marx Dormoy, bat
ministr a gouarnamant Blum, a
zo bet lazet an eun ostaleri a
Montellmart. Eur vombezenn eo
he dije tarzet en e gambr, war
a greder.
Er tav-heol, an emgann
bras a zo o ran abaoa meur a
zevez a kostaz Smolensk a vije
war-nes echui.
A-raok dilezel ar Bessarabl ar
soudarded ruz o dija lakaat an
tan da gregi e pep lec'h. Ar
grbenn a zo truezus da welout.
War-hed meur a gllometr na
gaver nemet tiez tangwallet, ha
dismantrou bern-war-vern. Bloa-
veziadou-labour a vp. rat evlt
adsavel ar gr.
150.000 soudard a zo bat
galvet d'an arma an Inlzl Flllppln.
2J9jA^VIZ^IOJUERIL ,
Er sav-heol, ar Roumaned a
erru war ribl abar an Dniester.
Emgannou start atao a kostaz
Smolensk.
Ar c'hirrl-nlj alaman a vombez
an uzinou hag an hentou-houarn
a kostez Moskov.
Er mor Atlantik, al listri-
spluj alaman o deus kaset d'ar
strad, en deiziou-man, 10 lestr-
koAvers ha daou lestr-brezel.
An emgleo tre ar Japaned
hag ar FraAsizien a zo sinet e
Vichi.
Ar Japaned a zilestr soudarded
e pleg-mor Cam-Ranh, en Indez-
Sina.
Er FraAs, daou jeneral a oa
a-enep gouarnamant Vichi a zo
lakaet en toull-bac'h.
ffj An Italianed a oa aet da
daga porz La Valette, en enez
Malt, a gemenn o deus kollot diou
vag herrek. Eul lestr-brezel saoz
a zo bet kaset d'ar strad.
Ar Prou hag an Equateur,
en Amerlka an TraoA, o dija en
em glevet evit echui ar brezel.
30 j^VJZ^OOUERE.
An emgann tre ar Rusia-
ned kelc'hiet hag an Alamaned
e koitez Smolensk a bad atao.
E Bro-Saoz, porz Great-
Yarmouth a zo bombezet gant
ar c'hirri-nij alaman.
En enez Chlpr, porz Lar-
kana a zo ' bombezet gant ar
c'hirri-nij Italian.
BJ Kambr-Gannaded ar Sta-
dou-Unanet a nac'h rei d'ar pre-
zidant Roosevelt ar gwir da la
kaat an uzinou dindan ar gouar-
namant.
Er Sav-haol polla emaA an
traou o vont war wasaat bepred
atra ar Japaned diouz eun tu, an
Amerikaned hag ar Saozon diouz
an tu ail.
4
A R V O R
HOR C'HONTADENN
DIAOUL AR YEUC'H
Neb a yaj e e-barz iliz ar
Yeuc' h, eur bar r ez vi han e-tal
Douar nenez, a wel j e eno s keu-
denn an di aoul . Skeudenn an. . .
di aoul , en eun iliz ? Mal ! evelse
e ma n koul s koude. Evi t gwi r
s keudenn Sant Mi kael e koad pe
e maen an hi ni eo, o skei taol ar
ma r o gant al loen inilliget di sl on-
ket gant dor an i fern. Heman,
an aer ouant - man, a oa aze da
daol enni an di aoul i l ast rel di n-
dan t rei d gal l oudus an Ar' c' hael.
Br eman, set u pet r a a c' hoar-
vezas gant an eun devez. Eur
sador nvez, paot r ed dr ant eus
(Douarnenez a oa deut d' ar
Yeuc' h, holl en eur vandennad,
hag e oant chomet da l usa en
eur c' hoad nepel l di ouz ar
vour c' h. Deomp da ober e var o
da zi aoul ar Yeuc' h ! eme
unan. N' ouzon ket penaos e oa
t ar zet ar menoz-se e penn una n
eus hor c' hanf ar t ed. Ar pez a
ouzon er vat eo e voe graet evel-
hen : mont a r eas ar baot r ed en
iliz, e kei t ha ne oa den e-barz.
Tost aat a r ej ont ouz s keudenn
ar sant , hag ouz an aer ouant i'u-
l oret di gor - f r ank gant an e c' he-
nou evel evit l onka an holl gri s-
t eni en. Neuze avat e voe frotet
l us d' ezan t r o- dr o d' e veg, war
e zremm-hoill, ha na chi r t e, ken
na s t r i nke ar chug er-maez eus
ar frouez, o liva eur bar o du-hol l
d' hor paour kaez di aoul di zi fenn.
Pi ou a voe souezet ant r onoz
vi nt i n pa voe l avaret an of er enn?
Par r ezi ani z ar Yeuc' h a- dr a- sur !
Ar beleg en e gador - br ezeg ne
gompr enas ket di oust u per ak e
oa kement a c' hoarz en iliz. En
e ber zegenn- hen, e sonj e ne ca
net r a koul s koude da l akaat t ud
ar bar r ez da c' hoar zi n.
Ha padal an holl a chuchu-
mut e, ha g a vousc' hcar ze :
Graet e var o da zi aoul ar
Yeuc' h ! ' Pe us ket gwel et e
benn ? Pi ou en deus graet an
t aol ? Den ebet ne oui e, ha
paot r ed Douar nenez a oa pel l .
Ne l avar an ket ne vi j ent ket bet
l aouen, ma vi j ent bet aze o we-
l out o z r o g a mm oe' h ober berz.
Fei z, mat e oa graet d' an di aoul ,
a soi i j as pep hi ni hag ar veleien
ivez.
Kl evet am eus an i s t or - man
gant eur vamm- goz koz hag he
doa dal c' het sonj . Ha chomet eo
du at ao beg an di aoul en iliz ar
C ' H O A R Z O M P . . .
Ar paour. Tonton Yann, bezit
triiez ouzin, mar plij ; n'em eus ket
eun tammig bara da lakaat dindan
r,a dant.
Tonton Yann. Na me, siouaz,
eun dant da lakaat ivar va zamm
bara.
Yeuc' h, abaoc ? Kerzi t da wel out
mar ki ri t , ha c' houi a zeui o d' hel
l avarout d' i n- me.
KERLANN.
Ar
g we n a e n n o u
N' oun kat eur medisin. Ar abat
d' eoc' h gor t oz aman pennad eur
medisin di war-benn ar wenaenn.
N' eo ket r et d' eoc' h kennebeut
kredi er pez a lavarln. Nebeut a
dra a fell d' in l avarout . Penaos
e t eu ar gwenaennou war an
K r e d e n n o u
d i w a r - b e n n a r
d i b o e l l
B r e z o n e g
Displeget oui eus d'eoc'h en deiz
ail eun nebeut kredennou diboell
diwar-benn ar brezoneg. Lavaret em
eus ivez n'em boa ket chu. Setu perak
e krogan hizio adarre gant va frozo-
genn.
An holl vistri-skol a gar ar brezo-
neg hag a lak ar vugale da lenn hor
yez a gav atao eun tad pe eur vamm
a diegez da rebech d'ezo pez a reont.
u Ya bugel ", eme an tad pc ar
vamin-se, a zesk brezoneg a-walc'li
er gr .
An tadou hag ar mainmou-sc n'int
ket ar rc ziwcza koulskoude da gaout
plijadur pa zigor ar paotrig cul levr
Buhez ar Sent, pe eul levr rimadellou
brezonek, pe eur gazetenn evel
Arvor , < Ar Vuhez kristen pc
Feiz ha Breiz , ha pa zistag a
vouez uhel pez a zo merket. Neuze
| avat ez eus lorc'h er grent. Ne vez
ket tamallel d'ar mestr-skol, evit ar
| mare, ar boan en deus kemeret da
j zeski lenn brezoneg d'ar mic'hicg...
nemet kredet c vije en dije desket
i kenkoulz dre e'hras ar Spered Santel.
Gouzout lenn brezoneg dre e'hras
ar Spered Santel : bez' cz eus kalz
tud a zo o c'hredcnn start c c'heller
hen ober. Nag alies ez eo bet kavet
abeg er skridou brezonek war zigarez
e oa enno geriou ha troicnnou-lavar
na vczent ket intentet gant an holl.
< Grit eveldoun , a lavare d'in cur
skrivagner a Vro-Gerne, morse ne
skrivan eur ger ha na vije ket kom-
prenet dioustu gant an holl dud
diwar ar maez. Ha me da gemer
unan eus e bennadou, ha da ziskouez
d'ezan en doa implijet e tregont
linenn eun dousen geriou da vihana
a vije bet koulz ha saozneg pe gre-
gueh evit tud Bro-Leon pc Bro-Dregcr,
hep mciiegi tud Wcned.
Ar wirionez eo e ranker studia eun
tammig a-raok gouzout lenn eur yez,
zoken pa gomzer mat ar ycz-se. Pet
den, avat, a gemer ar boan da studia
ervat ar brezoneg ? Konta a c'hellfec'li
anezo war begou ho pizied c meur
a barrez, siouaz. 'A zo gwasoc'h, ur
re n'o deus ket studiet hor yez a zo
atao ar re genta da gomz diwar he
fenn evel pa vijent gouizicien vras.
Nag alies, da skouer, c vez klevet
an dra-maii : ar brezoneg a zo paour:
n'en deus ket geriou n-walc'h da
envel meur a dra. Eun nebeut bloave-
ziou 'zo e voe moulct eur pennad e
galleg war unan eus brasa kazetennou
pcmdczlck Breiz. Er pennad-se c tis-
kleried ne oa nemet pemp ger brezo-
nek da envel al liviou : du, <jwenn,
ruz, glas, melen. An aotrou a skrive
an diotach-se n'en doa biskoaz a dra
sur klevet ano eus : gwer, louet, kann,
mouk, limestra, pers, gell, flimin ;
hep menegi an doarcou nevirus hon
eus da zisplega an arliviou : dam-
( K i l L o d e n n )
Gant ROPARZ HMON
c'hlas, arc'hlas, glazik, glus-ruz. glas-
gwenn, glas-glizin, lia . nie 'oar.
It da c'houlenn gant ar rc o deus
tremenet eveldoun bloaveziou hir o
tastum hag o renka ar geriou brezo-
nek da sevel levriou-studl ha geria-
duriou. Respont a raint d'eoc'h cz eo
hor yez unan binvidik eus ur pinvi-
dika. ken pinvidik zoken m'o dije
karet a-wechou e vije eun tammig
paouroe'h, kuit d'ezo da gaout kement
a drabus hag a drubuilh ganti. -
Paour, ya, paour-raz zoken, co ar
brezoneg a vez komzet gant bourc'hi-
zien hor c'hriadennou damc'hounc-
zel gant ar galleg. Ar vourc'hizien-se
koulskoude a gred alies e ouzont ar
yez kenkoulz hag ar gouerien, ho kalz
gwelloc'h, n'eus ket ezomm da lava-
rout, eget ar skrivagnerien hag ar
c'hrainadcgouricn vrezonck.
Selu aman eun istor fenlus, hag
eun istor gwir ouspenn. C'hoarvezct
eo an dra er bloaz-man en eur skol
a Vro-Gerne. Ar mestr-skol en doa
lakaet ar vugale da skriva war ar
voger anoiou ar pevar avel : hanter-
noz, kornog, kreisteiz, reter. Deut eun
den-u-garg uhel, eun cnscllcr, da
weladenni ar skol, e chmas abat'
dirak ar ger reter , a dalv, evel
ouzoe'h emichans, kement ha sav-
licol , hag a zo gwelloc'h egetan.
War-bouez nebeut en dije tamallel
an aotrou-sc d'ar mestr-skol beza iji-
nel eur ger nevez. Arabat beza souezet
ela pa glever seurt aotrounez, desket-
bras, war a gredont, o rebech d'hor
yez lie faourentez, tud ha n'anavezont
ket zoken anoiou ar pevar avel !
Ar brezoneg a zo rc baour ! Setu
ar gnnaouenn a glever abaoc ouspenn
kant vloaz gant ar re na fell ket d'ezo
Daou levr brezonek
war ar stern :
ME A ZESK BREZONEG
hag
e u l l e v r t o n i o u
e v i t a r b i n i o u .
hennit ar pez a zo embannet
diwar o fenn ha kasit hoc'h
ano d'an embannerieri
e vije desket hor yez er skoliou. Darn
a ya pelloc'h c'hoaz : hor yez a vije
ken gouez, ma ne vije tu ebet da sevel
gramadegou pc yezaduriou brezonek.
Kaer a zo diskouez d'ar sodien-sc ar
bern gramadegou brezonek aozet lia
moulet c meur a yez, respont n reont :
ar reoleniiou displeget cl levrlou-sc a
zo bet i J i net gant an oberourien. Kaer
a zo lavarout n'eus yez ebet war
c'horre an douar ha na hcuilhfe ket
reolennou 'zo, ha pa vije yez Laponiz
pe Patagoniz, n'int ket evit kompren
an dra-se.
Pa ne glever ket an diou ganaoenn-
se, ar brezoneg yez paour, ar brezoneg
yez direol, e klever eun trede kana-
ouenn : ar brezoneg yez dizunvan.
Ha ma vije desket ho prezoneg
er skol , a c'houlcnne n'eus ket pell
eun aotrou bras ail ouz cur skolacr,
pe rannyez a vije desket ? Rak,
war am eus klevet, ez co dlshevcl
ar brezoneg komzet en eur barrez
diouz ar brezoneg komzet cr barrez
e-kichen.
Daoust, aotrou , a c'houlennas
ar skolacr d'e dro, " ha n'eo ket
disheiivcl ar galleg komzet en cur
barrez diouz ar galleg komzet cr
barrez e-kichen ?
An aotrou bras, tupet berr, a anza-
vas c veze komzet galleg a bep seurt
e parreziou Bro-C'hall, nemet, eme-
zan, ne veze kelennet nemet eun doare
galleg, anvet galleg unvan.
E skoliou Breiz-Izel , eme neuze
nr skolacr, pa vo kelennet ar bre-
zoneg drc-holl, ne vo kelennet nemet
eun doare brezoneg, ar brezoneg
unvan.
A-boan ma talvcz d'in nicncgl an
dud a lavar ne vez moulct netra e
brezoneg. Tud dall lut moarvat, pa n'o
deus gwelet biskoaz eul levr brezonek
en eur stal, pc eur gazetenn vrezonek
evel " Arvor pe Ar Chourrier .
No dremen eur bloaz evelato hep ma
teufe d'in cul lizer digant hini pe hini
a zo o paouez klevout e vez skrivet,
kenkoulz ha komzet, c brezoneg.
Da echui, c lavarln e vez skignet
an holl ziotachou-se, ha rc ail c'hoaz,
gant tud dizesk ha gant enebourien
eus hor yez, hag 1 ken dizesk peur-
liesa. Seul vuioc'h e kresk niver ar
c'hazetennou hag al levriou brezonek,
seul vuioc'h c kresk niver ar skoliou
digoret d'ar brezoneg, ha seul vuioc'h
c koaz ar fais kredennou. Ar brezoneg,
n'eo ket eun dra Iskls nag eun dra
fentus nag eun dra dister cz eo : bez'
ez eo eur yez evel ar re ail, eur benveg
evel or rc ail graet da scrvljout d'an
dud u gomz anezan. Ar gwir en deus
evel ur re ail da veza doujel, desket,
implijet c pep giz lia difennet diouz
ar rc a lavar sotoniou ha gcvler diwar
c benn.
daouar n 7 An dr a- se na ouzon
ket . Hogen ar paz a ouzar a o
n' eo kat br ao. Ha n' eo ket aaa
a-wachou l abour t gant o. Peur-
liesa aur st okl g bi han a vez a-
wal c' h evl t o l akaat da wada. Ha
di aes- t r e eo l akaat anezo da lam-
mat kui t . Penaos ober ?
Tud ' zo hag a r a war - dr o o
r e dr e an di abarz. Lonka a r eont
kachedou pr anat a tl an apot l ker .
Hogen dra ar paz am eus kl avat
ne zeu ket mat - mat an t r a ou
gant o.
Tud ail a l aka dour ennou war -
no. Hag evel -se ao o doa gr a a t
va c' her ent evidoun pa oan bi -
han. Eur wanaann am boa war
eur biz, hag a-vec' h o doa l akaat
eur banne eus an dour ann warni
ma oa bet devet . Hogen na oa
ket aes kaout al l ouzaouonn-se.
Sofij am eus a oa bet r a t d' am
zad he goul enn di gant aun
eont r d' eomp hag a oa apot l ker .
Eun dour ann i skl s-meurbet a oa
houmaA, ha na r ae nemet dlvo-
gedl pa veza t a nna t ar at ouv
diouz ar vur ed. Llou gwar a oa
gant i , eul llou gwer espar , ha
t r e t e t e oa war ar vur ad aur
c' hl open ha daou askour n l akaat
a kr oaz.
Ar paz a r aar Ivez br eman alies
ao davl ar gwenaennou gant aun
nadoz- t r edan.
Hogen ar gwella a vaz gr aat
ao, ma ' gav d' in, DRE ATIZ. Kle-
vit I Anavezet am eus eun dan
yaouank hag en doa gwenaennou
leun e zaouar n. Set u- hen a t l a r
medisin, ha s et u aman ar paz a
l avar as ar mezeg d' ezan i Gwe-
lout a ri t ar voutallhlg-maA, eun
dour enn disllv enni . Bemdez la-
kai t aur banna war ho kwenaen-
nou. Hag a-bann aun daiziou ben-
nak na chomo mui net r a. Hogen
t aol l t avez I Ma kouez aur banna
war ho t l l had a vi nt devet di ous-
t u el lec' h ma vo kouezet an dou-
r enn. Taolit avez I Pa vo chu
an t r aou deui t d' am gwel out .
A-benn eun delzlou bennak a
oa chu an t r aou. No chme
gwenaenn a be t I Piou a ehomas
sebezet - mi k avat nemet an dan
yaouank pa l avaras d' ezan a r
medisin ne oa an dour ann ne-
met . . . dour, dour f eunt eun I Hon
t adou koz a anavaza mat an t u-
sa moar vat . Int-I ao a l avara i
Aes eo l akaat ar gwenaennou da
vont kui t . N' eus nemet gor t oz
amzer ar c' hann-l oar ; ha neuze,
ar penn t r oe t davedi , l avar out
meur a wech :
Kann, kann, kann, "
Tenn ar re-maA ac' han I
Andreo QELLEO,
Skol aer, Baftleg.
Le Grant : G. BERTHOU.
IMPRIMERIE CENTRALE HE RENNES.
. . . E UN T A M M I G I
0 TISKENN EUS AN TRAM.
A-raok m'edo tardet da vat eun
Itronugouez war he feadra da azeza.
Eun Itron ail ha lavaret : Prs-
tik e vije bet torret ho reor
ouzoe'h.
'Vijen ket bet souezet , eme
eben, abaoe an amzer ez eo
faout.
Niv. 26
A R P E S K A O U R
Edo al l i zer - di skar g t re va
biz-yod ha va bi z- meud. Gwel out
a r aen ar c' houezenn o l uger ni
di ndan e vleo l ouet .
E zaou i bi l -l agad, disliv br e-
ma n, a oa ent anet , evel o kl ask
t r euzi ar paper . E sellou a oa
sellou eur c' haz-t i gr. Sant out a
r i s n' edon ket e sur ent ez di r ak
an den-se.
Ha me da s anka ar baper enn
em godel l .
Eur mous c' hoar z gl as a r eas.
Mat oun , a c' hr ozmol as,
<< kal z r e vat . Set u per ak e vez
gr aet em c' henver evel pa vi j en
eur bugel . Da wer za d' i n ar c' hoz
t a mm paper - se eo hoc' h eus va
di r enket , aot r ou ?
Nann, Aot r ou Br uant . . . ha
koul skoude, ma fofec' h d' i n
eur pr i z der eat ?
Pet r a a gav d' eoc' h a vije
e u r pr i z der eat ?
gant PAOL FEVAL
En ar c' hant , ne ouzon ket .
N' hel l an ket ober ar gont . Pez
a c' houl ennf en di ganeoe' h, aval ,
eo maner Keroul az, an tiez t r o-
war - dr o, koadou ar Gozker, t r i
at ant ar Mt re, mi l i n Lokmener ,
t i - pesket a Kervoro>, ha kement
t r a a veze pi aouet gant an tie-
gez br udet hag enor us emaoun
o paouez l avar out e ano .
PENNAD 23
Ar Br uant a zi rol l as da c' hoar -
zin.
Bi skoaz kemend- al l ! eme-
zan. Kr esket em eus t al vou-
degez madou Keroul az. Pevar -
ugent mi l l ur lev a dennan
di out o. Ha t ost pevar - ugent mil
l ur ail a de nna n di ouz madou
Penni l i z. Koment - se en urz ;
n' eus ket eun dachenn- douar
hep eur baper enn st ag out i . Mal ,
mat , va mi gnon yaouank ! Me
ivez a oar farsal ; c' hoarzi n a
r a n a-wechou, hag ho. pedi a r an
da goani a gani n en ost al eri ar
C h o m Kar o e-lec' h ma l oj an.
Do ni a reot ?
'M eus aon, Aot rou Br uant ,
emezoun, n' ho pezo kel kal z
a c' hoant da goani a fenoz.
Kri za a reas e dal en eur sel-
l out piz ouzi n.
Aot r ou Korbi er , emeza,
yaouankoc' h oe' h c' hoaz eget
ma kr eden. N' hen r ebechan ket
d' eoc' h ; er c' hont r ol . Ha da zis-
kouez d' eoc' h em eus bol onl cz
vat , e ki nni gan mui oe' h d' eoc' h
ha d' ho mignoined. Eun dr a ben-
na k a roi n d' ar paot r Penni l i z,
daoust na dl ean net r a d' ezan.
Eun t es l amant a r i n da rei va
holl beadr a d' an Di mezel l Ke-
roul az, ha se di r ak an not er,
mar fell d' ezi di mezi gani n. Evel -
se ez echuo an t abut . . . ha g evi -
doe' h, Aot r ou Korbi er. . . evi-
doe' h. . . e vezo mi l pez aour .
Pet r a sonj i t eus an dr a- se ?
Mil pez aour en eun taol !
Hennez hag a oa ken pi z ma ne
zi spi gne ket mi l skoed ar bloaz !
Ar c' homzou di weza-ni a a voe
evel eun taol I r ompi l b o t i huni
eur s oudar d mor gousket .
Aot r ou Br uant , a r espon-
t i s evel en desped d' i n va- unan,
ha kr edi a r af ec' h goul enn an
Di mezel l Ker oul az e di mezi di-
gant he zad ?
Di gant he zad- koz '?
Lavar et em eus : di gant he
zad. an Aot r ou Er wa n Ker ou-
laz.
Tenval e t euas e sellou.
Mar o eo... a val bouzas.
Evi t an eil gwech e t enni s al
l i zer - di skar g eus va godell. E
zi spl ega a ri s goust ad.
Al Hou a yeas di ouz c zr emm,
endr a ma l avar e, evel er - maez
anezan e- unan :
Mar o eo... mar o- i ni k !
An dud- se a zal c' h sonj eus
an t a mmou paper t i mbr et evel
ma t al c' h ar vnr c' hadour i en-
gezeg sonj eus al l oened o deus
gwerzet . Di ouz ar sell kent a en
doa anavezet al l i zer - di skar g, a
zi skouezen d' ezan a bell koul s-
koude.
E- pad eur pennad e chmas
evel skoet gant ar c' hur un.
Neuze "e frot as e val vennou-
l agad ruzi et . Eu r gr i di enn a
r edas dr e e gorf. *
<> Br eman e kompr eni t pe r a k
em eus ho kal vet , Aot r ou
Br uant , emezoun.
Gl abouserez ! emezan evel
dr e voaz, gl abouser ez ! Ene -
bour i en am eus ! An nobl ansou
koz en em glev kenet r ezo da
hegasi ser vi j er i en leal ar vr o.
Hogen n' em eus ket aon. Sel l omp
ouz ar paper - mai !
Edo oi l akaat e l unedou- wa r
c fri . Nac' h kr e nn a ri s e lezel
da gemer al l i zer - di skar g t r e e
zaouar n.
Neuze eo eul lizer faos ,
a l avar as.
N' eo ket eul lizer faos, he n
gouzout a rit , emezoun. Sellit
mat . An Aot r ou Er wa n Ker ou-
laz, wa r a gr eder , a zo bet beuzet
pevar bloaz ' zo. Ha kr edet e vije
eo chomet ar bnper enn- ma
pevar bloaz e-barz an dour ?
(Da genderc'hel.)
1 " A n n e I V
4
3 2 P r i x s i l . O A o t 1 9 4 1
J OU R N A L HEBDOMADAI RE
Abonnement ordinaire : 2 5 fr. par an
R d a c t i o n - A d m i n i s t r a t i o n
11, r ue Loui s- Post el - RENNES (I.-&-V.)
C | C ; L . A N D O U A R D 3 5 . 4 2 0 R E N N E S
Abonnement d' honneur : 5 0 fr. par an
Puisqu'il plait
M . Dupouy de dire qu'A
n'existe pas de littra-
ture bretonne
t
pourquoi
ne dirions-nous pas
quil n existe pas de
littrature franaise ?
A propcs de l'exclusion du breton de certaines glises
A BRIGNOGAN, 1
"on ne veut pas chasser le breton"
mais la part qu'on lui fait est de plus en plus restreinte
Le 1" aot les rdacteurs
T ARVOR tai ent dsagra-
bl ement surpris de lire dans le
j ournal LA BRETAGNE , qui
mne depuis sa fondati on le com-
bat que l'on sait pour la Bretagne
t sa langue, l'cho que nous
publions ci-dessous et qui pouvait
laisser supposer que sur le ter-
rai n qui lui est propre celui de
fia dfense de la langue bretonne
notre j ournal pouvait tre mal
i nform .:
SLE BRETON A BRI GNOGAN
Sur la foi d'un hebdomadaire,
..'< ami de la langue bretonne, et
-auquel nous laissions, bien en-
tendu., la pat erni t de son
<< .information, en le citant par
a son -nom, nous avions par ail-
leurs mentionn qu' Brigno-
<*> -gan- -auact Vvsetg* - du breton
,v< t ai t banni de la chaire. Un de
nos abonns de cette char-
'.( mante paroisse nous rassure
(X ;ce sujet et nous cri t que la
(Si nouvelle est i nexacte. I l n'est
.:( pas question de bannir la l an-
\< gue bretonne de la chaire de la
. paroisse. ON NE LE VEUT PAS,
<. < cri t-i l , ET LE VOUDRAI T- ON,
*< QU' ON NE LE POURRAI T PAS,
DANS CE PAYS SI BRETON-
NANT. C'est avec le plus
. grand empressement que nous
ni saisissons l'occasion de rect i -
. A fier l ' i nformati on errone de
(i. notre confrre.
Nos lecteurs liront avec plaisir
lia mise au point de notre corres-
pondant . N. D. L. R.
J' ai .t passablement surpris
(de lire dans le numro de La
Bretagne en dat e du 1 " aot
dne dngation des f ai t s que
J'avais exposs dans un arti cl e
cd" Arvor du 6 j ui l l et, sur la
situation f ai t e au bret on dans la
^paroisse de Brignogan, arti cl e
tqve J'avais cri t en parf ai t e con-
naissance de cause. Je l'ai t
d' autant plus que les quelques
l i gnes publies par La Bret a-
gne (o j ' aurai s bien aim lire
la l et t r e i ntgral e de son corres-
pondant .de Brignogan) sont
accompagnes de la note sui-
vant e d'un rdacteur da ce
j ournal ; C' EST AVEC LE
PLUS GRAND EMPRESSEMENT
(QUE NOUS SAISISSONS L'OCCA-
SI ON DE RECTI FI ER L' I NFOR-
MATI ON ERRONE DE NOTRE
CONFRRE.
Or, il me para t certai n que le
.correspondant en question ne
' est pas donn la peine de lire
l ' arti cl e qu' i l Incrimine. I l dna-
t ur e, en effet, une parti e des
f ai t s que j ' y exposais, ne f ai t
mme pas allusion aux autres, et
t i re pour conclusion, sembl e-t-i l ,
que la part f ai t e au breton est
royal e dans ce pays de Brigno-
gan.
Je n'ai j amai s cri t que le
franai s s' tai t ENTI EREMENT
substitu au breton la chaire
de Brignogan, mais que l'habi-
tude des sermons franai s sem-
bl ai t vouloir s' tablir dans la
.paroisse. Et j e citais un cas t out
rcent o les fidles entendi rent,
i la messe de hui t heures, un
sermon franai s excellent du
reste. Et ce n' tai t pas un cas
isol. Depuis la crati on rcente
de la paroisse on avai t institu
une messe pour touri stes o
le sermon, quand il y en avai t,
t ai t f ai t en franai s : rien
dire l contre. Mai s peu peu on
s' tai t habitu ces dernires an-
nes donner de temps en temps
un sermon franai s aux autres
offices, y compris la grand* messe
(o l'assistance des touri stes a
touj ours t infime) : c' est con-
t r e ceci que Je protestai s, que Je
proteste encore, et j e crois que
ce f ai t j usti fi ai t la remarque que
j e rappelle plus haut .
Mai s Je n'envisageais pas le
cas restrei nt du bret on la
chai re, mais, de faon plus gn-
ral e, la part du breton dans la
vi e religieuse de la paroisse. Et
ici le correspondant de La
tagne est muet .
Est-i l donc, oui ou non, exact :
1" que les chants bretons sont,
certai ns dimanches, a la grand*-
messe, ext rmement rares ;
2 que, f ai t bien symptoma-
ti que, les cantiques bretons sont
TOTALEMENT PROSCRI TS des
processions (j ' avai s cri t le der-
nier arti cl e quelques j ours aprs
la procession de la Ft e- Di eu)
alors que ces mmes paroissiens
qui se rendai ent il y a peu de
temps encore Pl ounour-Trez
N' Y CHANTAI ENT QU' EN BRE-
TON ;
3" que la part f ai t e au breton
dans les t r s nombreuses ker-
messes, f t es, a sances t h-
tral es organises; par la paroisse
EST EGALE A ZERO.
Du reste, une semaine aprs
que parut l' article d' Arvor ,
les Surs donnaient au pat ro-
nage Une sance rcrati ve au
profit des prisonniers. La but
t ai t on ne peut plus louable et la
salle ce 13 j ui l l et t ai t comble.
Eh bien, dans cette sance r -
crati ve de quatre heures, o
l'on donna pice, sayntes, mo-
nologues, etc. , pas la plus pet i t e
place ne f ut f ai t e au bret on.
Ceci, oui ou non, est-il exact ?
Si oui, comment une tel l e at t i -
tude s' accorde-t-elle avec le
on ne veut pat chasser le bre-
t on du correspondant de La
Bretagne . Dans un pays o
' crasante n^Jaiitte--est br et on-
nante, comme il le reconna t l ui -
mme I
Le voudrai t-on , aj out e- t - i l ,
on ne le pourrai t pas : mais
les fai ts ci-dessus, au suj et des-
quels j ' at t ends tranqui l l ement un
dmenti , mont rent que c' est pr-
cisment ce qui se passe auj our-
d'hui mme. Certes, le pays ne
sera pas dbretonnis du Jour au
lendemain. Mai s peu peu, en gri -
gnotant touj ours la place qui
devrai t t re celle du bret on.
A moins que le coup de f rei n
ncessaire ne soit donn ds
mai ntenant.
EUR BREZONEGER.
Vers renseignement du breton
" LE FRANAI S PAR LE BRETON "
Nos lecteurs ont eu la joie de
lire dans nos deux derniers nu-
mros les articles en franais et
en breton annonant la parution
prochai ne du livre Me a zesk bre-
zoneg. Ce livre qui constituera un
admirable instrument d' tude du
breton est destin aux lves des
coles libres et nous esprons qu' il
sera largement utilis par les ma-
tres et matresses d' coles part i r
de la prochai ne rentre.
Cependant, nous ne devons pas
oublier les efforts faits antrieu-
rement pour arriver un ensei-
gnement rationnel du breton.
Lorsqu' il y a quelque dix ans
les vques de Quimper, de Saiflt-
Bricuc et de Vannes eurent expri -
m clairement leur volont de voir
enseigner la langue bretonne dans
les coles libres de Basse-Bretagne,
il se forma, sous l' impulsion du
journal Breiz et de son dvou di-
recteur, M. Y. Le Moal, des Comits
d'Action dont le but tait prci-
sment d' aider les matres et ma-
tresses de l' enseignement libre
raliser la volont de leurs v-
ques. Il tait en effet vident qu' un
enseignement srieux du breton
ne pouvait se faire sans livres
d' tudes. Or, c'est prcisment
ceux-ci que les Comits d'Action
qui furent fonds dans les trois
vchs se proposaient d' diter et
de rpandre dans les coles.
A notre connaissance, seul parut
le manuel bilingue Le Franais
par le Breton, dont M. l'abb
Bozec, cur-doyen de Corlay et
vtran de l' enseignement, tait
l' auteur.
Le livre de M. l'abb Bozec mar-
quait un tvritable progrs dans
l' enseignement de notre langue.
Bien dit, abondamment illustr,
il connut un vritable succs dans
certaines coles. Une directrice
pouvait crire que parmi les livres
mis la disposition des lves La
Mthode Bilingue surtout les int-
ressait et qu' ils la prfraient
leur grammaire franaise. Cha-
que jour, crivait-elle encore, nous
;/ faisons une demi-heure de lec-
ture. C'est pour les enfants le mo-
ment le plus agrable de la jour-
ne.
Cependant, ce livre qui et pu
faire tant de bien ne put, nous ne
savons exactement pour quelle rai -
son, tre diffus dans la mesure
o on l'avait escompt. Nous som-
mes heureux de signaler nos
lecteurs qu' ils peuvent encore se
le procurer en s' adressant l'im-
pri meri e des Editions d'Arvor, 13,
place du Centre, G U I N O A MP (Ctes-
du-Nord).
L' exemplaire 10 francs ; ajouter
10 % pour les frais de port, Des
remises sont faites aux coles.
A B E O Z E N
T r a d u c t e u r d e s " M a b i n o g i o n "
Nous tous qui avons consacr
notre vie au breton, nous aime-
rions bien voir chacun de nos cri -
vains nous donner tous les ans,
vers la Nol, un livre nouveau
" ' A B E O Z E T V
trs gros si possible. Mais tout le
monde n' est pas Abeozen (ou un
tel et un tel que leur modestie
m' empche de nommer), tout le
monde ne travaille pas aprs sou-
per.
Abeozen est surtout connu en
Bretagne comme l' auteur de la t ra-
duction en breton des Mabino-
gion , les fameux romans gallois
qui connurent le succs tonnant
que l'on sait et qui sont appels
devenir dans notre pays un livre
classique, comme ils le sont depuis
longtemps au Pays de Galles. A ce
titre, Abeozen s'est acquis un droit
incontestable la reconnaissance
des Bretonnants.
Veut-on l' histoire de sa traduc-
tion des Mabinogion gallois ?
1925. Pwyll Prins Dgfet ( Gwa-
larn , n"" 1-3-4, puis).
1920. Branwen, fille de Llgr
ON"" 5 et 0, puis).
Manawyddan, fils de Llgr (N ,8,
prix 5,50).
1927. Math, fils de Mathonwg
(N 9, prix 5,50).
1928. Le Rve de Rhonabwy
(N" 13, prix 5,50). '
1929. Kulhwch et Olwen (N 18,
prix 8,25).
1930. Suite de Kulwch et Olwen
(N 21, pr. 8,25 ; N" 25, pr. 2,75).
1931. Owen et Lunet (N 30,
pr. 3,30).
1934. Le Rve de Maksen-Luz et
Levelis (N 62, pr. 4,40).
1936. Geraint et Enid (N 93,
pr. 4,40).
1939. Pereduv fils d'Evrog (N*
123). *
Mais il ne s'est pas born, mal-
gr son mtier fatigant, malgr sa
nombreuse famille, malgr les dif-
ficults que la vie ne lui a pas m-
nages, ce travail qui aurait pu
suffire un autre. Dans le mme
domaine, il a publi Gwalarn
une grammaire galloise (Yezadur
berr ar C'hembraeg), un livre de
lecture (Lennaduriou kembraek,
XVII'-XIX" sicle, Gwalarn , n108,
nov, 1937) et les souvenirs si int-
ressants du barde gallois Twm o'r
Nant.
Abeozen n' est pas seulement un
t raduct eur consciencieux et prcis.
Ce qui rend son travail part i cul i -
rement intressant pour les tu-
diants de breton, c'est la qualit
purement, ceJUaue^de la lanjjuides
Mabinogion , ou d'un conte
comme Kondle ar Flamm (publi
en 1928 par Gwalarn ). C'est
une langue lgre et potique, qui
parat avoir gagn une sorte de
tranquille distinction sous l' in-
fluence de la syntaxe galloise. C'est
la langue, me semble-t-il, de l'Abco-
zen futur celui qui nous don-
nera une longue liste de longues
uvres car il en donnera.
Il a donn en 1931, entre autres
choses, quatre nouvelles, je devrais
dire plutt quatre souvenirs de
guerre : Pevar Marvailh ( Gwa-
larn , n" 28).
Elles se ressemblent toutes qua-
tre, rapi des (un peu trop rapides),
ralistes, et aussi aigres que des
pommes vertes, sauf celle que nous
donnerons dans Arvor : Ar
Bidoniad Dour, La philosophie de
leur auteur, cette poque, est cer-
tainement celle de la valle de
larmes, mais sans ombre de rsi-
gnation. Bancune, rvolte passion-
ne de celui qui a appris a se m-
fier. Mais nous pensons qu'Abeozcn
a en lui trop de vitalit profonde
pour en rester lu. Nous pensons
qu' il se doit a lui-mme et
nous tous qui avons confiance en
lui de nous donner sans trop
t arder le roman qu'il prpare, et
qui sera l' uvre d' un homme en
pleine possession de son art et do
sa langue.
M
R O A Z O N - B R E I Z
La double tche
de Rennes=Bretagne
Ne parlons pas du Rennes-Bre-
tagne d'avant-guerre. Ce n'tait
qu'une succursale de Paris, un
instrument de plus entre, les
mains de. lu Traisime. Rpubli-
que pour abrutir un petit peuple
nordique noble entre tous, et lui
faire perdre la conscience de ses
origines.
Parlons du Rennes-Bretagne
d'aujourd'hui, de celui qui parle
breton, qui parle la Bretagne,
qui parle de la Bretagne. S'il
n'est encore, nous le savons tous,
qu'un poste breton en miniature,
ne disposant que d'un horaire
rduit, dj se posent devant lui
les problmes qui seront ceux de
notre radio de demain.
Il n'est pas de pays qui ne
divise ses missions en deux
dusses : celles destines au pays
mme et celles destines
l'tranger. H ne peut tre ques-
tion de ngliger les auditeurs de
(Suite la 2 page.)
2
A R V O R
A R P U R C H B R B R B Z O N I K
Ar Farvel Goapar
C o m d i e b o u f f o n n e e n b r e t o n
Plusieurs mois avant la prsente
guerre j'avais fait faire Roparz
Hemon la connaissance du manuscrit
du Bot meur (cf. Gwalarn, n 131, p.
61) et du Farvel Goapar. R. Hemon
avait pris copie et ce dernier, spci-
men unique en littrature bretonne
d'une comdie bouffonne imite de
la comdie italienne. Arvor nous an-
nonce sa prochaine parution dans la
revue Sterenn. Excellente initiative.
C'est l'occasion de recherches sur
la vie et les oeuvres de Le Gonidee
que les pages d'A. Le Braz dans son
Thtre celtique (382 et sq.) consa-
cres au Farvel Goapar m'aiguill-
rent vers ce manuscrit. A. Le Braz
en attribue la copie Le Gonidee,
l'uvre tant de Pascal de Kcrcnveyer.
Le Braz mettait l le nom de Le
Gonidee trs probablement parce que
dans le catalogue des manuscrits des
bibliothques publiques de France ce
manuscrit figure sous le titre Don
Le Gonidee et que l'exemplaire de
la bibliothque de la Marine de Brest
porte la mention Rayon Le Goni-
dee . Or, les livres et manuscrits du
rayon Le Gonidee sont un don de
Laounan fart par testament. Ce tes-
tament est mme aux archives.
Il me suffisait donc de comparer les
critures de Le Gonidee, de Laou-
nan et du Farvel Goapar pour me
convaincre que le manuscrit n'est pas
do la main de Le Gonidee mais de
celle du donataire. Cette comparaison,
j'ai pu la poursuivre heureusement
une dernire fois avant que tout ce
que contenait de prcieux la bilioth-
qire ne s'en fut rejoindre au chteau
de Kerjcan le fonds breton de la bi-
bliothque municipale de Brest.
Le manuscrit du Farvel dtruit, il
se pourrait qu'il en existe un exem-
plaire dans la fameuse bibliothque
de Kerdanet. Valle qui put y pn-
trer y remarqua un autre travail de
ce Pascal de Kcrenvcyer : la traduc-
tion en vers bretons des oeuvres
d'Ovide.
Le manuscrit de la Marine qu'dite
Sterenn a ceci de curieux : c'est que
la prface (mise part la citation
grecque du dbut) utilise le prtendu
alphabet des anciens bretnos. Le R.
P. Maunoir aurait cr il l'existence
d'un tel alphabet. Nous n'avons pas
vu ce qu'il en aurait crit. Grgoire
de Rostrcnen, dans son dictionnaire
(p. 30) reproduit les caractres de
1' alphabet des anciens bretons ar-
moriques tir d'un ancien calice de
l'abbaye de Landvennec, d'une croix
de pierre de Ploasan deux lieues
de Brest, du chteau de Lezascot
prs de Douarnenez, dont les pierres
de taille que j'ai vu en place en 1702
taient toutes marques de ces carac-
tres et de liniques autres anciens
monumens de la Bretagne .
Dom Le Pelletier ne se contente pas
de reproduire, un peu modifi, cet
alphabet, il donne les caractres d'un
second alphabet des anciens bretons.
Audren de Kerdrel commena d-
molir ce bel chafaudage au congrs
de Nantes de l'Association Bretonne,
en 1845. Voir le Bulletin de cette
socit et aussi celui de la Socit
Archologique du Finistre, sance du
28 dcembre 18!).'! et annexe au P. V.
de cette sance (p. 225-2.'tfi). En 1891,
cette socit reprit lu question par
une " Note sur la question de l'alpha-
bet ancien (p. .1-7).
Une notice sur Kerlaz dans le Bul-
letin de la Commission diocsaine de
Quimper (1915. XV' anne, p. 16)
nous conduit it l.ezarseot mme.
Nous lisons que .M. du Krtay avait
fait dblayer, vers 1895, les sub'struc-
tions de l'ancien manoir. Sur plu-
sieurs pierres croient gravs des si-
gnes tranges. Grgoire de Rostrcnen,
donnant une mission il Kerlaz, en
1701, avait fait leur relev et en avait
construit son alphabet celtique trs
ancien , remontant :\ une poque
trs recule. Il n'a pas remarqu que
ces murailles de Lezarscoe't datent du
XIV" ou du XV" et que ces signes ne
sont antre chose que des marques de
tcherons destins faire reconna-
tre les pierres travailles pur chacun
des ouvriers composant le chantier.
On peut voir des marques analogues
au chteau de Maellicn, dans la mme
commune de Ploncvez-Porzay, dans
l'intrieur de la sacristie de Locro-
nan, sur quelques piliers de l'glise
de Beuzec-Cap-Sizun, sur quelques
pierres extrieures du transept nord
de la cathdrale de Quimper, plus
haut que le toit des bas-cts et sur
le clocher de Pleslin-lcs-Grves, lequel
date du XIII" sicle. On en voit aussi
en grand nombre sur les pierres du
Pont-Saint-Esprit (Gard).
Venons en an Farvel, aprs liqui-
dation de cette particularit du ma-
nuscrit.
Un farvel, pour Grgoire de Ros-
trenen, est celui qui divertit le pu-
blic par ses plaisanteries, uii bouffon.
Le Pelletier dit n'avoir entendu ce
mot qu'en Cornouaille et qu'il n'tait
pas connu de M. Roussel, qui savait
seulement qu'en Lon. r'ariel est une
niaiserie, une chose vive et de la va-
leur du Klocci des Latins. Roussel
tait l'oracle de Dom Le Pelletier.
Pour Le Gonidee, Troude, Moal,
farvel esl un charlatan, un farceur.
Victor Henry ne donne pas l'tymo-
logie de faroucl, farvel, adjectif,
comme historiquement ou littraire-
ment atteste : tourdi, bouffon, pour
frav-el, driv de frav. frao. Cf. l'ex-
pression franaise comme une cor-
beille qui abat des noix . Au sens
de bouffon la mtathse a peut-tre
t favorise par l'existence du mot
fars, plaisanterie (cmp. fr. farce)
lequel a aussi agi sur falota, farlota
(s'amuser), falot = bouffon.
Il serait intressant d'en savoir plus
long que n'en raconte Le Braz sur
Kercnveyer, sur ses uvres (car il
serait surprenant qu'il se soit born
cette farce et Ovide) et sur les
milieux qu'il frquentait. Les soires
littraires du chAteau de Brezal avant
la Rvolution ne nous ont pas livr
leurs secrets. Et que n'ignorc-t-on pas
de l'histoire de la littrature bre-
tonne ?
L. LOK.
N.D.L.R. Une adaptation du Far-
vel goapar sera donne, sous le titre
de Ar Farouell Goapar, au micro de
Rennes-Bretagne par la troupe Gwa-
larn dans le courant du mois d'aot.
Sur le mot farouell, toujours connu
et employ dans le Lon, voir la pr-
face de R. Hemon dans le numro de
Sterenn consacr la pice.
Liste de souscriptions
J. B. Plouguin (I.-et-V.i. 30 frs ;
E. B., Courbettes (I.-et-V.), 5(1 frs ;
de B.. Lanvoc (Pin.), 50 frs ;
C. H., Guiguen (I.-el-V.I, 25 frs : - -
de N., Billion (C.-du-N.), 50 frs ;
L. <i. .Melgven (K.), 50 frs; M., Con-
carneau (F.), 10 frs; Q.. Brest (F.),
100 frs ; .1. (,)., Santec, 100 fis.
On demande J EUNE FI LLE CA-
THOLIQUE CONNAISSANT BIEN
LE BRETON pour s'occuper d'
l'ducation de plusieurs enfants
dans un chteau la campagne.
S'adresser au journal.
Les concours
d'ARVOR
Troidigeziou pennad-skrid Verhae-
ren (.Arvor , nivrenn 13) a zo bet
mat-dreist an darn vuia anezo, gwel-
loc'h c'hoaz eget b.oaz. Nec'hel-bras eo
bet ar varnerien da rei ar priz. Divizet
eo bet ez afe gant Laouenanig
Breiz ; an troidlgeziou-man avat a
zo tost kenkoulz : re an Aotrounez
Chapel, Riou, Lizet, Segleun ,
a Mab Loz , Praud, Bodspern ,
a Landreger , A. Rousseau, Chtier.
Setu aman ar skrid gallek, h<i Ta heul,
troidigez Laouenanig Breiz :
Sur la bruyre longue infiniment,
Voici le vent cornant Noveirthre,
Sur la bruyre, infiniment,
Voici le vent
Qui se dchire et se dmembre.
Les vieux chaumes !\ cropetons,
Autour de Iciirs^lochers d'glise,
Sont soulevs sur leurs btons ;
Les vieux chaumes et leurs auvents
Claquent au vent,
Au vent sauvage de Novembre.
Les croix du cimetire troit,
Les bras des morts que sont ces croix,
Tombent connue un grand vol,
Rabattu noir, contre le sol.
Le vent sauvage de Novembre,
Le vent,
L'avez-vous rencontr le vent,
Au carrefour des trois cents routes ;
L'avez-vous rencontr le vent,
Celui des peurs et des droutes ;
L'avez-vous vu cette nuit-lit
Quand il jeta lu lune bas.
Et que, n'en pouvant plus,
Tous les villages vermoulus
Criaient comme des btes
Sous la tempte ?
Sur la bruyre, infiniment,
Voici le vent hurlant,
Voici le vent cornant Novembre
Emile VKI I HAEHBN.
(La Multiple Splendeur.
Er brugeier ec'hon-divent,
'Man o kornal miz Du, ar yivcnt.
Hep astali, er goueziri,
Setu ar gweut
'.V em rog 'n eur goll e izili.
Ar souliou koz war o fuchou,
En-dro d'o c'hloc'Hdiou-iliz
En em zibrud war p frammou.
Ar souliou koz, n upoueilhou
'Stlak en aveiton,
Aveliou feuls ar niizi'iu du.
Ha kroaziou ar betedou slriz,
Hag a zo hrcc'hjotl^tfud varo.
fu-ha-tu, u gouez garo,
Evel eun nijadeg veur
Laboused du. war al leur.
An avel c'houez eus a viz Du,
Ar gwent,
Ha kejet oe'h bet gant ar gwent
E-tal kroazhent an. tri c'hant roud.
Ha kejet oe'h bel gant ai gwent,
Hader ar spont hag an darvoud ?
Ha c'houi her gwlns o liskar
D'an douar, en ndz ail, al loar ?
Ha pa skrije evel loened,
An holl bennkriou prenvedet
Na oant ket evil herzel ken
Er gorvenienn ?
Er brugeier, pell-diastul.
Sed an avel yudal,
O voudal ha korital miz Du.
B R O - W E N E D
UN LI VRE BRETON
POUR LES ECOLES :
Me a zesk brezoneg
MON PREMIER LIVRE
DE BRETON
Adresser toute demande :
Monsieur V. S I Tt
Directeur Ecole Sainte-Barbe
ROSCOFF (Finistre)
C. C. Postal Rennes 417-01.
EN DEHAN-SKOL
D'en han, dr er fenestr degor ag en ti-skl,
E hulan d'en ander sklerijenn kuer en hol.
En ned c gleunn kan hag tiskan :
Me gareh elt bout disoursi m'unan.
Er skol, chetu, siouah ! h on m kubestret
Avel un nig peur r gavidel dalhet, >
Me sel e ia lis, lis trma en nor :
Pcgours, e chonjan-m, h gulein m degor ?
Rak hi rh bras cm b monet trma er gr
Ha chomel hep sellet doh lvr na doh kuir,
Guel genein ur ioh labourt r parkeu
Aveit torrein me fen get ur bern kentlieu... '
Meit breman tei bean amzr en diskuh bras
Hag vein un herrad hep monet tam d' er hl as.
lulet e vein nez, l ur hi dislnget,
a redek, fringal get pcbh eurusted !
Nez, ne gleuein mui er hloh laret dein :
Achl en honri, deit bremun de zeskeln,
Kenevo u larcin aveit ur miz hnntr
D' er mestr ha d' halleg, d' er lvr ha d' er huir.
Brehoneg, hed e d, genein e vo konzet :
Er gr, n' em b dobr a d'am gulleg erbet,
Ne vennein ket kafinal meit sonneneu er vro,
Er llagcnneu get bamd e zasono !
(De gunderhel.
La double tche
de Rennes-Bretagne
(Suite de la V" page)
l'intrieur, mais ce serait une
faute grave de. ngliger ceux de
l'extrieur. Se faire couter des
Bretons, c'est assurment pour
Rennes-Bretagne le but capital.
Se faire couter an del des fron-
tires bretonnes n'est pas non
plus sans intrt pour le renom
et l'avenir de notre pays.
Si j'avais voix au chapitre dans
la composition des programmes
de Rennes, je proposerais que les
deux tiers fussent entirement
A nos collaborateurs
Nous prions Instamment
nos collaborateurs de bien
vouloir se conformer aux
prescriptions suivantes :
1" Ecri re lisiblement et
d'un seul ct de la feuille ;
2 Bien dtacher les mots
les uns des autres ;
3" Laisser un intervalle
suffisant entre les lignes
pour permettre d'intercaler
des corrections ;
4" Se conformer i l'ortho-
graphe du Journal .
Si nos amis voulaient se
conformer aux prescriptions
ci-dessus, le travail du rdac-
teur d' ARVOR serait
considrablement facilit.
Nous sommes srs de leur
bonne volont et profitons de
l'occasion pour les remercier
de l'aide qu'ils nous ont
apporte jusqu'Ici dans la
rdaction du Journal.
consacrs aux auditeurs bretons'..
et que l'autre tiers, tout en les
intressant et en les instruisant-
put aussi tre cout sans ennuf
de l'autre ct du Couesnon.
Dans ces deux tiers, je ferais
une trs large part la langue-
bretonne, sans oublier cepenr
dant le dialecte gallo et les mis-
sions destines la Haute-Bre-
tagne. Pour le tiers restant, or
la musique jouerait d'ailleurs vrr
grand rle, j'utiliserais le fran-
ais, envisageant pour plus tard
de le remplacer par une langue
pliis rpandue et d'une porte-
plus internationale.
Comment rpartir la matire
de ces diffrentes missions T
Une sance tout entire serait-
elle d temps en temps faite pour
l'tranger, ou bien chaque sance-
contiendrait-elle ses quelques-
minutes de propagande ext-
rieure ? C'est une question que-
je livre vos mditations, me-
rservant de la traiter dans un-
article venir.
SKINLONK.
Non: . Nous avons t s ur -
pris, mercredi 30 juillet, du d-
pl acement du programme de-
Rennes, qui n pass n 16 h. 45"
au lieu de 18 h. 20. Si ce chan-
gement ne pouvait tre vit, if
eul cl ncessaire de prvenir
temps la presse bretonne. Be a u-
coup d'auditeurs ont ai nsi man-
qu l'intressante mi ssi on con-
sacre P. Ladmirault et air
cours de laquelle on entendi t
deux de ses uvres le plus-
agrables.
M t h o d e r a p i d e d e b r e t o n
par ROPARZ HEMON
LEON 25
Son- 674. Kontil warnoun.
jit en no un.
675. Fiziout a ran warnout.
arabat d'ezan mont belek
ennout.
676. Kontit warnan. kro-
git ennan.
677. Fiziit warni! arabat
kregi enni.
678. Arabat koueza warnomp.
~ - sav betek ennomp.
679. N*es ket da gonta war-
noe'h. di skenn a rin betek
ennoe' h.
680. Huchi t warno. it be-
tek enno.
674. Comptez sur moi. pen-
sez moi.
675. Je me fie toi. il ne
faut pus qu'il nitle jusqu' toi.
676. Comptez sur lui. - sai-
sissez-le.
677. Fiez-vous elle. U ne
faut pus la saisir.
678. H ne faut pas tomber
sur nous. monte jusqu' nous.
079. / / n'y a pas compter
sur vous. je descendrai jus-
qu' vous.
680. Appelez-les (criez sur
eux). allez jusqu' eux.
Noter : warnoun (sur moi), war-
nout (sur toi), etc. ennoun (en
moi), ennout (en toi), etc. betek
ennoun (jusqu' moi), betek ennout
(jusqu' toi), etc.
681. Sell ouzin. arabat te-
c'hout diouzin.
682. Arabat selloul nuzit. -
ret eo diwall diouzit.
083. Sent outan. tcc'homp
dioutan.
084. Arabat komz outi. - kae
diouti.
085. Arabat , s kei ouzi mp.
it diotizinip. i
086. Arabat komz ouzoe'h.
arabat mont diouzoe'h.
087. Arabat herzel outo.
arabat redek diouto.
081. Regard moi. il ne
faut pas fuir devant moi.
082. / / ne faut pas te regarder.
il faut prendre garde to.
683. Obis-lui. - fuyons de-
vant lui.
084. / / ne faut pus lui par-
ler ( elle). loignez-vous
d'elle.
085. / / ne faut pas nous frap-
per. loignez-vous de nous.
086. / / ne faut pas vous par-
ler. il ne faut pas vous quit-
ter.
687. H ne faut pas les em-
pcher. il ne faut /m s'loi-
gner d'eux en courant.
Ouzin (contre moi), ouzit (contre
toi), etc. - diouzin (de moi), diouzit
(de toi), etc.
Noter : selloul ouz (regarder) ; sen-
ti ouz (obir ii) ; skei ouz (frapper
contre) : herzel ouz (empcher; rsis-
ter ) ; tec'hout diouz (fuir devant) ;
diwall diouz (prendre garde ) ; mont
diouz (s'loigner de, quitter) ; redek
diouz (quitter en courant).
088. Evit piou e reer-se ?
evi doun.
piou
689. Evit pi eu e rez se ?
evidout.
pi eu

. 090. Evit piou e ra se ? -


evitan.
091. Evit piou e rninip se ?
eviti.
092. Evit piou e rae se ?
evi domp.
piou
093. Evlt piou e rit s e ?
evidoe'h.
piou
094. Evit piou e raio se ?
evito.
piou
688. Pour qui fait-on cela ?
pour moi.
689. Pour qui fais-tu cela ?
pour toi.
690. Pour qui fait-il cela ?
pour lui.
69f. Pour qui ferons-nous ce-
la ? pour elle.
092. Pour qui faisait-il cela T
pour nous.
093. Pour qui faites-vous ce-
la ? pour vous.
694. Pour qui fera-t-il cela T
pour etix.
Evidoun (pour moi), evidout (pouf
toi), etc.
particule verbale, suit un adverbe-
ou un complment Indirect ; il, parti-
cule verbale, suit cujel nu le com-
plment direct.
695. Chomit eur pennad eni'
c'hichen.
696. Laka da vantell ez ki chen.
697. Dcgasit eur gador en c
gichen.
698. Arabat sponta diraze.
699. Digorit an nor dlrazomp.
700. Meulit va c'henderv d i -
razi.
701. Kempennit ar gwele din>
danni,
(A suivre. )
B l o a v e z k e n t a . - Ni v . 3 2 O Eo s t 1 9 4 *
KAZETENN SIZUNIEK
Paotred yaouank !
Ar brezoneg a yelo da goll ma
ne rit netra evitaii.
Savit war ho marc'h - houarn
ha kit da werza levriou brezonek.
KELEI ER A R V R O
F I N I S T E R
B R E S T
EUN TORFED MISTERll S. Eun
torfed ne gomprcncr ket a zo bet graet
e Brest, pe tro-war-dro, en noz eus
an 31 a viz gouere d'an oeiz kenta a
viz eost. Eur plac'h yaouank war-dre-
18 vloaz a zo bet lazet. Kaset co bet
he c'horf-maro e-pad an noz da Ospi-
tal an dud-a-vor, gunt eur i harr-dro-
dan. Ne voc lavaret d'ar c'homiset-
polis nemet diwezat-tre d'ar gwener.
iiirchal a voe graet dioustu, war urz
tribunal Brest.
Abaoe, eo bet gouezet piou a oa ar
plac'h kaez. Anavezet eo bet gant he
mamm. Hec'h ano a zo Janin Ollivier,
ganet e miz here 1926, o teski he
nicher gwrierez, o chom gant he zud
e Kastell-Paol, ru an Dourig. Kuitaet
he doa ar plac'h yaouank ti ne zud
abaoe an 20 a viz gouere. Furchet e
oa bet tro-war-dro da Gastell. An tad,
pa leunas war ar gazetenn penaos e
oa gwisket an hini varo a sofijas
dioustu c oa e verc'h. Hag e teuas da
Vrest gant e wreg hep mui gortoz.
Tavedek ha nervus e oa ar plac'h
yaouank-se. Meur a wech dija e oa aet
kuit eus ar gr, ha daoust d'ezi beza
bet gourdrouzet grons, n' he doa lava-
ret morse da l>elec'h e oa aet. Ne
auaveze paotr yaouank clx't. Desket
ha speredet-mat e oa-hi.
K-pad ma oa c Brest, aet eo Janin
Cilfvicr da welout eun dintin d'ezi,
ah itron Prigent, o chom e Kcrigonan.
Edo oe'h erruout eus Montroulez
war varc'h-houarn cmezi. Kouskct
a reas e ti he ziutin, ha daou zevez
goude. ez eas kuit adarre o lavarout
ez ae da Vontroulez en-dro. Abaoe ne
voc kelou ebet ken. Kenderc'hel a raer
du glask.
GWALL-DAOLIU. E Brest adarre,
eur pried jalons en deus skoet gant
eur mignon koz d'e wreg. Heman a
guuczas hag a dorras e c'har. Kaset
v vo an hini jalous da brizon Wen-
gnrnp.
E i'iougastell, cur c'harter-mestr
kunolier, deut en-dro eus an Alamagn
nevez 'zo en deus skoet gant e vreur
a daoliou falz. Heman a gollas kement
a wad m'eo maro. Lakaet eo bet ar
muntrer en toull-bac'h.
KOUEZET EN TOULL. Eun toull
a oa bet graet er ru c korn Koad-ar-
Cevenn. Eur c'harr-dre-dan a zo koue-
zet ennan. Droug ebet evit an dud a
oa cr c'harr.
1.0(10 LUR O N1JAL KUIT. K-keit
jn'edo o labourt e-kiehen Pont-Plou-
gastell, Andreo Trousellic, liver, en
doa tenuet e chupenn. Eur bilhed
1.000 lur a oa enni a zo bet laeret
digant an.
P L O U R I N - M O N T R O U L E Z
O PESKETA... YEB. E deizion
diweza u>iz mae. Alis Jcgaden he devoa
gwelet Youen ar Bars, ;I7 vloaz, eus
Montroulez, o vont e-barz porz-ar-yer
he zintin, an intanvez Houz, a zalc'h
konvers c Kerguz. Eur c'hi basset a
oa gantan. Pa 'z ejont er-maez, e oa
ivez eur yar lazet c-barz c baner-
besketacr.
Ar Bars a oa o vale, en deiz-sc, gant
eun itron Deshayes hag eur plac'hig.
Houma a zisklcrias pelec'h e oa bet
diblunvct ar yar... ha pelec'h e .>a bet
pesketuet ivez cur yar a!l c Luzu-
ria, c-ti an aotrou Andr. Setu ver
hag a gousto ker d'ar Bars ha d'e
vignonez !
K A R A N T E G
AN TAN ER RADEN. - - An tan a zo
kroget dek devez zo er raden hag e-
geot sec'h e-kichen Koad Pcnn-al-
i.ann. Tud Penn-al-Lann, pomperien
(iaranteg ha daou stroliad soudarded
alaman o deus labourct kalet c-pad
diou eurvez da laza an tangwall, a
greske buan ; deut int a-benn.
B E U Z E O - K O N K
TRI MICHEROUR GWALL-DAPET.
Ar sizun ail e oa tri micherour o
tispenn toenn an uzin koz 3i tri a ,
e Kcramplein, Benzeg-Konk. E-kreiz
o labour e kouezjont, gouliet e voent,
ha kaset da ospital Konk-Kerne. Unan
anezo, Fransez Rrigant, 66 vloaz, eus
Penangcr, Rcuzcg, a zo maro tost
goude beza bet degaset d'ar gr.
D O U A R N E N E Z
AN HINI KOZ HAG AR C'HAMION.
Fransez Doare, martolod koz, a oa
o vale war gaeou ar Porz-Bras. Tre-
men a rae e-kichen kainion ar stal
L'Abeille dres pa oa heman o
loc'ha, goude beza klaksonct. Hep teu-
rel evez, c klakas Fransez Doare
treiza ar ni, hag e voe stoket gant
tu kleiz ar c'hamion. Koueza a reas
war an douar. Torret e nu c c'har.
Tri miz c vo en ospital. N'eus netra da
damait ouz blenicr ar c'hamion.
A O D O U A N H A N T E R N O Z
G W E N G A M P
O LAEREZ DRE FINESA. Klask
a zo, a-berz an archerien, war Marsel
Ogel, 39 vloaz, genidik eus Kergrist-
Moclou. en deus laeret arc'hant, hag
eur marc'h-houarn e Landerne. Ous-
penn-se, mont a ra dre ar vro da we-
lout tud ar brizonidi-vrezel, hag e
lavar d'ezo ez eo-hen ivez prizoniad
e koje goude beza bet klanv. Eman
war-ncs mont en-dro... ha dres c kamp
paotr an ti m'emai. Boet e vez d'ezan
neuze arc'hant. butun. boued. Laer
tout ! Ar wech diweza n m'eo bet gwe-
let e oa e Ploumagoar, e-lec'h" m'eo
bet tost da veza paket gant an arche-
rien.
S A N T - B R I E Q
DIWALLIT HO SAC'H - DOL'HN,
ITRON ! Al laer dianav a rae e vad
eus seier-dourn an itronezed a zo
adkroget gant e vicher. An itronezed
Jan. eus l'zel, Bcuz ha Le (ail, eus
St-Brieg, an dimezell IMchcust, eus
Langcu, a zo bet tapet nevez 'zo gant
al laer fin-se ! Diwallit, diwallit.
merc'hed ! evel ma kane Fanch ar
Moal...
K I N T I N
ER C'HLOERDI BIHAN : PRI-
ZIOU D'AR VUGALE O DEUS
HEULIET AR SKOL VREZONEK.
D' ar 1 7 a vi z goue r e e oa ar
pri zi ou e Kl oerdi bi han Ki nti n
hag an Aot rou 'n Es kob Serrand
a oa de ut da ren ar gouel . E mi z
he r e ar bl oaz t r e me ne t ar rener
en doa roet urz d'ar vugal e gi-
nidik e us e s kopt i Treger da heu-
lia ar skol vr e z one k. E gwi ri onez
e vi j e bet a- wal c' h gant e ber-
mi si on rak al l odenn vras a ane z o
a z e ue d' ar skol vr e z one k gant
pl i jadur, c' hoant gant o peurzes ki
y e z o bro. Evi t o di gol l e us o f oan
an Ao. Moal ( Di rnador) en doa
bet ar s onj mat da gi nni g pri-
zi ou d' ezo, en ano St rol i ad
Brei z .
RUMMAD KENTA :
K e n t a s k o l . P r i z : Jozeb
Si mon.
O d e u s t o s t a e t : Yann Le Gour-
v s hag Erwan Lapous .
Ei l Skol . P r i x : Erwan Le
R o l l a n d .
O d e u e t o s t a e t Joz e b Le
Bal c' h ha Yann Le Douri on.
T r e d e s k o l . P r i z i o u : Per
Kerruri eh ha Rober Burl ot .
O d e u s t o s t a e t : Loe z Le
Cl ec' h ha Yann Faucheur.
EIL RUMMAD :
P r i Z k e n t a : J'ermen Fus t e c .
EH p r i z : Val ent i n Cout el l ec.
O d e u s t o s t a e t : Adri an Henry,
Erwan Auffret ha Marsel Fl ouri ot .
M O R B I H A N
Q W E N E D
AN TREC' H KENTA. En
arnodenn bet dal c' het e Gwe ne d
d' ar 2 5 a vi z goue r e , a z o bet
kavet barrek da c' houni t an
Trec' h ke nt a :
An A O . J . L e P o u s s a i , gant ar
me ne g Mat .
M E U K O N
DISPARISET. An Aotrou Simon
a zo gward-chaseour e Kamp Meukon.
Didruez eo evit ar vigrierien. Kultaat
a reas e di d'ar sul 17 a viz gouere
d'ober eun dro cr c'hoadou. N'eo ket
bet gwelet abaoe. An itron Simon a
Ar strisaduriou
Bl'TUNERIEN, A-C'HOUDE AB
1" A VIZ EOST n!ho. po ken ucmet
daou bakad butun pe bevar bakad
sigarctennou bep sizun. Pep unan
ac'hanoc'h a die beza enskrivet en eur
bureo-butun hag cur gartenn-vutun da
c'hortoz a vo roet d'eoc'h.
E N S A V A D U R B R B I Z H
S t r o l i a d A r v o r
E m b a n n s k r i d o b r e z h o n e k a
z o m a t . O s k i g n a A d r e b e v a r
e ' h o r n B r e i z h - l z e l a z o g w e l l o c ' h .
D a s e v e l e u n n i v e r e n n A R V O R e
v e z l a b o u r e t s t a r t h a g e v e z
d i s p i g n e t a r c ' h a n t . D o n t a r e e r
a - b e n n , k o u l s k o u d e , d ' h e n o b e r .
A r g u d e n n v r a s , a r g u d e n n a
r a n k o m p d i l u z i a A b u a n , e o p e n a o s
l a k a a t a r g a z e t e n n d a v e z a A l e n -
n e t e p o p t i m a k o m z e r h o r y e z h
e n n a n .
K r o u e t h o n e u s S t r o l i a d A r -
v o r . E p e p p a r r e z , e f e l l d ' i m p
k a o u t e u r s t r o l i a d o u r , e u n
d e n a b o a n i o b e p s i z h u n d a z i -
g e r i n d ' h o r c ' h a z e t e n n e u n n o r ,
d i v z o r , m u i o e ' h m a r t e z e .
E p e p p a r r e z I v e z e f e l l d ' i m p
k a o u t e u r c ' h e n s k r i v e r d a E n s a -
v a d u r B r e i z h , e u n d e n a z o e
g e f r l d i r e i n k e l o d ' i m p a - z i v o u t
k e m e n t t r a a s e l l o u z h s t a d a r
y e z h , r e s p o n t a r g o u l n n a
r a n k o m p o b e r d a s a s d a b e n n h o n
e n k l a s k o .
P e s e u r t d a r e m p r e d a z o t r e
a r s t r o l i a d o u r h a g a r c ' h e n -
s k r i v e r ? A n a t e o e c ' h e l l o n t
b e z a A d a o u z e n d i s h e A v e l . A n a t
e o i v e z e c ' h e l l o n t b e z a A , h a g e
r a n k o n t b e z a A a l i e s a n h e v e l e p
d e n .
H a s e t u b r e m a A a n d r a :
N i v e r u z i k a - w a l c ' h e o h l z i v h o r
c ' h e n s k r l V e r i o n . W a r g r e s k i A e z
a o n i v e r b e p m i z . D i s t e r , e r
c ' h o n t r o l , d a o u s t ( F a r g a l v g r a e t
b e t e k - h e n w a r A R V O R , n i v e r a r
s t r o l l a d o u r i o n .
S k l a e r e o e n t a d t e a d p e p k e n -
s k r i v e r : p e k l a s k d i o u z h t u e u r
s t r o l i a d o u r e n e b a r r e z , p e c h o u -
k a t a e - u n a n k a r g a r s t r o l i a d o u r .
K e n s k r i v e r i o n , c ' h o u i h a g a z o
o e ' h o b e r , d l d r o u z , h e p g o u z o u t
d ' e o c ' h a - w e c h o , b r a s a A l a b o u r
a z o b e t g r a e t b i e k o a z h e B r e i z h ,
p o u e z i t m a t k e m e n t - s e e n h o
s p e r e d .
R O P A R Z H E M O N .
G o u l e n n m i z e o s t d ' h o r c ' h e n -
s k r i v e r i o n : l a v a r o u t p e s e u r t e n -
s k r i v a d u r i o b r e z h o n e k a w e l e r
e n h o p a r r e z ; p e l e c ' h e m a i n t ;
g a n t p i v h a p e u r i n t b e t l a k a e t ;
o a d s k r i v a A m a r g e l l e r .
yeas da gaout an archerien d'ar ineurz
pa ne wele ket lie gwaz o tont en-dro.
KM aner o deus klasket an archerien.
D'ar gwener war-lerc'h eur vandenilad
ebaseonrien eus (wcned, gant o chas,
o deus klasket ivez e-pad an deiz :
roud ebet eus nr gward. Kredi a reer
eo bet lazet gant eur bigrier bennak
die zroukrnns.
L O A R - I Z E L A
N A O N E D
STROLLAD AR VREZONKGEIUEN.
- Disadorn 2 a viz eost ez eo en cm
vodet evit aa teirvet gwech brezonege-
l'ien eus Naoned.
Ar brezegenn n voe graet, nr wcch-
nian, gant Gab ar Moal, segretour ar
stroliad, a gomzns diwar-benn kclen-
nudurez nr brezoncg. Ne vank ,
cmcznfi, nag nr skolidi i%g nr gclen-
nerien met ma kn'rfe pep unan ober
diouz nliou Aritor ha Gwalarn
da lavarout co ma knrfe pep unan
deski da unan ail cz afc buan wur
gresk niver ar vrozonegerien o c'hou-
zout lenn ha skriva o yez.
Goude-sc c voe komzet diwar-benn
Roazon-Brclz. Goulenn a ra nu hnll
Snvcrten ma vo roet an abadenn goude
koan, war-dro nnv eur.
Dn echui e voe sclnnuct gant plijn-
v t /
g g i ^ : ; : : ; s
!
' ' ! ' '
i
i i : ! '
! l
' '
l |
a ' a ^ i >
ZCM
. . w. . . . . . .'' .V***
l ^ A ^ V I Z ^ O S T .
E B r o - F i n l a n d , p o r z i o u P e t -
s a m o h a L i n a h m a r i a z o b o m b e z e t
g a n t k i r r i - n i j s a o z . S o u e z u s e o a n
d r a p a s o A J e r n ' e o k e t b e t d i s k l e -
r i e t a r b r e z e l t r e a n d i o u v r o .
M o s k o v
a d a r r e .
a z o b o m b e z e t
A r S a o z o n a a n z a v o d e u s
k e m e r e t 1 0 l e s t r - k o n v e r s g a l l
e - p a d a n t r i m i z d i w e z a .
E r M o r K r e i z d o u a r e k , a r
S a o z o n a d a o l b o m b e z e n n o u w a r
B e n g a z i h a w a r g e r i o u ' z o e n
e n e z S i s i l . D i o u z o z u , a n I t a l i a -
n e d a d a o l b o m b e z e n n o u w a r L a
V a l l e t t e , p o r z e n e z M a l t , h a g a n
A l a m a n e d w a r g a n o l S u e z .
E u r s t r o l l a d - m i n i s t r e d n e v e z
a z o s a v e t e B r o - E j l p t .
^ A ^ J Z J E O S J r ^
E r s a v - h e o l , k r o g a d o u s t a r t
e k o s t e z S m o l e n s k h a K i e v .
M o s k o v a z o b o m b e z e t a d a r r e .
E r F r a n s d i z a l c ' h a n A o t r o u -
n e z d e B r i n o n h a D e l o n c l e a z o
d e g e m e r e t g a n t a n a m i r a l D a r l a n .
4 ^ ^ E 0 8 T .
E R u s l , e - p a d a n e m g a n n e n
d e u s p a d e t e u s a n 2 8 a v i z g o u e r e
b e t e k a r 1 ' a v i z e o s t , a n A l a -
m a n e d o d e u s k e m e r e t 8 2 . 0 0 0
p r i z o n i a d , 7 7 3 k a r r - e m g a n n , 7 7 0
k a n o l , 1 8 1 k a n o l a - e n e p a r
c ' h l r r i - e m g a n n , 1 . 2 1 0 m i n d r a i l h e -
r e z , 2 . 4 9 2 k a r r - d r e - d a n , 1 . 2 0 0
D ' a r m e r c ' h e r 8 a v i z e o s t e
v o e c ' h o a r i e t e R o a z o n , e g a l l e g ,
La Que s t e du Graal . D a h e u l O
k l e v j o d e u r b r e z e g e n n i g v r e z o n e k
g a n t R o p a r z H e m o n d i w a r - b e n n
p e u r u n v a n i d i g e z h o r y e z , h a g
e u r g a o z e a d e n n , e b r e z o n e g h a g
e g a l l e g , d i w a r - b e n n a l l a b o u r -
d o u a r .
D ' a r m e r c ' h e r 1 3 , d a b s s n p
e u r n e m e t k a r d ( e u r n e v e z ) ,
s e l a o u l t e u r p e z - c ' h o a r i f e n t u s ,
Ar Farouel l Goapar, s a v e t e b r e -
z o n e g , d a o u c ' h a n t v l o a z ' z o , g a n t
e u n d e n a n v e t K e r a n v e l e r . A r
p e z - c ' h o a r l - s e , d i w a r - b e n n d i o u
b l a c ' h y a o u a n k t a g e t g a n t a r
c ' h o a n t d i m e z i , a z o b e t m i r e t
e n e u r c ' h a i e r k o z e u s d a s t u m a d
A r G o n i d e g , e L e n n d l a r V e r d e a -
d u r e z e B r e s t . A d a o z e t e o b a t
g a n t R o p a r z H e m o n h a c ' h o a r i e t
e v o g a n t S t r o l i a d Q w a l a r n ,
e v i t a r w e c h k e n t a m a r t e z e a b a o e
a n a m z e r m a ' z e o b e t s k r i v e t .
P l i j a d u r e - l e l z a v o e - p a d e u n
e u r .
D a c ' h o u d e a v o e u r g a o z e a -
d e n n d i w a r - b e n n a r s p o r t o u a
B r e i z , h a k e n d a l c ' h a r e ' h a o z e a -
d e n n o u d i w a r - b e n n a l l a b o u r -
d o u a r .
dur ouz ar barz Job Kergrist o kana
War sno ha kanaouennou ail.
AR VODADEG A ZEU A VO GRAET
D'AR B A VIZ GWENGOLO DA 8 EUR
HANTER DIOUZ AN NOZ.
b a g o n h a 2 d r e n g w i s k e t g a n t
h o u a r n .
M o s k o v a z o b o m b e z e t a d a r r e .
A l l e s t r - s p l u j s a o z C a c h a -
l o t a z o b e t k a s e t d ' a r s t r a d
g a n t e u l l e s t r - t a r z e r I t a l i a n er>
d e u s s a v e t e e t a n d a r n v r a s a e u s
a n d u d a o a w a r e v o u r z .
D i o u z o z u a n I t a l i a n e d a g e -
m e n n n ' e o k e t d e u t e n - d r o u n a n
e u s o l i s t r i - s p l u j .
A n A o . d e B r i n o n o t o n t e n -
d r o e u s V i c h y a z o e r r u a P a r i s .
B e t o u n b e t d a V i c h y , m e z a n ,
e v i t k o m z o u z a r M a r i c h a l P -
t a i n h a g o u z a n a m i r a l D a r l a n ,
e v e l m a ' z e o v a d l e a d h e n o b a r
p e p g w e c h m a ' z e o r a t .
S t r o l l a d - k r e i z a r P e e k e t a e r e -
z l o u a z o k r o u e t . E u n c i l - a m i r a l
a z o l a k a a t e r p e n n a n e z a f t h e r -
v e z a r b o a z n e v a z a r F r a n s .
Q c u a r n a m a n t o u B r o - S a o z
h a B r o - R u s i a c ' h o u l e n n o m
g o u a r n a m a n t o u B r o - l r a A h a B r o *
A f g a n i s t a A k a s k u i t a n A l a m a n e d
o c h o m e n d i o u v r o - s e , w a r z i g a -
r e z e v l j e n t r e n i v e r u s . G o u a r n a -
m a n t o u T h r a n h a K a b o u l a
n a c ' h k r e n n .
E r S a v - h e o l p e l l a e m a n a n
t r a o u o v o n t w a r w a s a a t a t a o .
E m a n g o u a r n a m a n t W a s h i n g t o n
e s o A J t e r r i a n d a r e m p r e d o u - k o A -
v e r s a z o t r e a r S t a d o u - U n a n e t
h a g a r J a p a n .
S j ^ y j Z J D O S T ^
E u n t o u l l a i l a z o b o t g r a e t
g a n t a n A l a m a n e d a l i n e n n - d i f e n n
a r R u s l a n a d w a r - h e d 1 0 0 k i l o -
m e t r e r c ' h r e l s t e l z d a S m o t e n o k .
E u l l o d e u s a n a r m a s o v l e d a t a
o a e n o a z o b e t k e l c ' h l e t h a d i s -
t r u j e t .
E n E s t o n i a , T a p s a z o b e t k e -
m e r e t g a n t a n A l a m a n e d .
A r b r e z e l a g e n d a l c ' h w a r
v o r a - e n e p a l H s t r l - k o A v a r s s a o z :
d a o u a n e z o a z o k a s e t d ' a r s t r a d
g a n t k i r r i - n i j a l a m a n , e k o s t e z
a n I r l a n d h a d a o u a i l e p o r z S u a z ,
e B r o - E j l p t . v
A - b e n n - b r e m a A B r o - R o u m a -
n l a n e g a s o m u i a b e t r o l d ' a n
T u r k i . B r o - S a o z a n h l n l e o a
r o l o d ' e z i 1 . 8 0 0 t o n e l l a d p o p s a -
d o r n .
E u r s t r o l i a d - l i s t r i - b r e z e l
s a o z a v i j e b e t g w e l e t e p l e g -
m o r S i a m .
8 A V I Z E O S T .
A n A l a m a n e d a g e m e n n o
d e u s g r a e t 8 8 8 . 0 0 0 p r i z o n i a d h a
d i s t r u j e t p e k e m e r e t 1 8 . 1 4 8 .
k a r r - e m g a n n , 1 0 . 8 4 8 k a n o l h a
8 . 0 8 2 k a r r - n i j P r e s t a z I n t d a
v o n t w a r - r a o k a d a r r e .
8J A r F U h r e r a r o e - u n a n a r
g r O a z - h o u a r n d ' a r J e n e r a l A n t e -
n a s k o a z o o p a n n a r s o u d a r d e d )
r o u m a n l a t .
H e r v e z r a d i o a r C ' k a w a d a
a n A o . C h u r c h i l l a v l j a e r r u a r
v r o - s e e - b a r z e u r c ' h a r r - n t i e v i t
a n a m g a v o u t g a n t a n A o . f r o a e -
v e f t , p r e z i d a n t a r S t a O o u - U n a n e t .
A n a m i r a l D a r i a A a a a e r r u
a P a r i a .
A R V O R
Dreist eo an dra-se
. . .hag an ene ?
N'eus ket eur Breton, a gre-
dan, ha na dridfe e galon gant ar
c'helou marzus bet dlgemennet,
en daizlou ail, d'ar Vretoned.
Eur c'helou ken marzus, ken
souezus, ken estlammus, m'en
em c'houlennomp c'hoaz : Ha
gwir eo kement-se ?
Netra gwiroc'h. An 2 9 a ve-
zeven, o terc'hel d'ar gomz roet
ha d'al le graet, ar Marichal P-
tain en deus diskleriet e vo adla-
kaet Breiz en he renk a Vro, da
lavaret eo, en he ment rik, be-
tek he harzou gwechall. r pez
a vez anvet gant ar FraAs rann-
vro BrefZ hag a zo evit ar Vre-
toned o Bro int-i, a zistro adarre,
goude kant hanter-kant vloaz a
waskerez, d'he buhez-hi, d'he
feadra ha d'an herez dispar
hanter-ziframniet diganti, ha,
sav-taol, nac'het diouti.
Ken bras eo an darvoud ha
ken di c'hortoz, ma chom pep
unan amlavar-tre ; kement e eil-
penna hon doare-gwelout, ma ne
c'hellomp ket c'hoaz kredi ; ke-
ment a l evenez a drid en hor
c'hreiz ma kred d'eomp, a-we-
chou, ez ao eun hunvre...
Ha n'eo ket eun hunvre ; eur
wirionded, avat, ne lavaran ket !
Breiz a vezo eur RANN-
VRO , disheftvelaet diouz ar
broiou ail, evel m'eo bet a-vis-
koaz ; hanter-c'houarnet ganti
hec'h-unan ha l ezet ganti hec'h
ano gwirion, BREIZ, e galleg BRE-
TAGNE, peoez kelou evidomp-ni,
Bretoned !
Klask a reomp muioe'h, a dra-
sur. E-lec'h rann-vro, ar ger bro
a blijfe gwelloc'h.
Gortozomp. Netra kollet. Mar
n'emaft ket an ano en dremmwel
e sebl ant d'eomp gwelout skleu-
renn an dra. ttron-Varia an amzer
a zo eur wall-aozerez. . .
N'oun ket evit displega nag evi t
lavarout ar stad a c'houzanvan,
pa welan ac'han, diwar uhela kei-
nenn ar vro an taol-lagad dispar
a zispak dirazoun : a-gleiz, er
pellder, chadenn ar Meneziou-Du.
betek en tu-all da C'hourin ; a-
dal, Meneziou Arrez, gant ar
Menez - Yom, Sant-Mikael-Bras-
parz ha Roc'h-Trevezel ; a-zehou,
keinenn Arrez o redek a-us da
Galanher hag o vont da vervel
dreist ha Vulat.
Bro meurbet karet, dishuai,
digabestr ha diflastr, setu t e
adarre hor Bro-ni, hor Bro
d'eomp ha nan ken eul lodenn
di smeganset eus Bro-C'hall. Ar
yeo pounner a zo tec' het diwar-
nout. Bleunia a raio war da dal
adarre braventez ha furnez, ha
birviken mui ne vi goapaet gant
dlavezourien didalvez...
O Breiz-Izel, nag e vi diwar
vreman muioe'h karet gant da
vlbion I
An dra-se a zo dreist.
Hogen an dra-se n'eo ket a-
walc'h. N'eo nemet eur voulc'ha-
denn d'al labour bras a c'horto-
zomp. Da betra e servijo, evi t
gwir, rei d'ar Vretoned, korf o
Bro, mar bez roet maro ?
Breiz a zo eur vro dis), peur-
vat en he doareou ; n'eo na
krennet na mac'hagnet ha ne
c'hell beza, e stumm ebet, stri-
saet nag a zouar nag a spered,
pe ne vezo mui Breiz.
Breiz n'eo ket maro I
Biskoaz, en enep, n'ez eus bet
enni muioe'h a vuhez ha biskoaz
n'he deus dalc'het brasoc'h lec'h
na lakaet he bugale da brede-
renni muioe'h ganti.
Eun ene he deus, setu !
Hag an ene- se eo ar BREZO-
NEG, he yez dudius ha birvldik,
saourus ha pinvidik ; eur yez ha
n'he deus ket he farez evit dis-
plega menoziou ar gal on ; sur
yez hag he deus stourmet, ene-
bet ouz ar c'hrisa brezeliou evit
chom hor yez-ni ; eur yez hag
a zo, war an dro, ene ar vro ha
buhez speredel ar Vretoned.
Ac'hanta, ar pez a glaskomp,
ar pez a c'houlennomp breman eo
ma vezo roet d'eomp da
heuilh hor bro diwask an ene
anezi.
Ma vezo roet ar Brezoneg da
Vreiz, evit ma c'hallo ar Vreto-
ned lavarout laouen ha difazi :
Setu ni er gr, en hor bro, gant
hor yez, gant hor giziou ; bez'
ez eo, evidomp, evel eun distro ;
an dremmwel a zlgor dirazomp
n'eo mui henvel, tamm ebet hen-
vel ; savet diwar hor choug ar
yeo pounner, tec' het ar goabren-
nou du... Breiz da virviken I
Rak ne dalvez lavarout na dis-
lavarout, a-raok adaoza Breiz, ret
eo diazeza anezi war ar yez.
Anez, ar pez a vezo graet a
vezo kenkoulz ha netra...
AR YEODET.
HOR C'HONTADENN
Maro Job an Toueller
Gant Aelig an Enez-Vihan
J ob n' oa ket eun neudenn
eeun ennan.
Nevez pr enet en deus buoc' h
Yann.
Daou bez aour a werzez da
vuoc' h ? eme J ob. Pevar bez
am eus : daou vi han ha daou
vr as. Per e anezo az po ?
An daou vr as, a dr a sur !
eme Yann.
Heman, fouge ennan gant ar
bl i j adur da yeza.. gr aet eur gwall
var c' had, a gemer as hent ar gr,
eur pez aour l uger nus ha ken
br as hag eur bi l l i g di nda n pep
kazel .
Yann, l eue , a l avar as
d' ezan e wr eg, ar pezi ou-se
n' i nt ket aour , hag evit daou
da mm kouevr ac' h eus roet da
vuoc' h. Ri vi net oun gani t , penn
sod di ouzi t !
Peoc' h ! eme Yann, J ob
en deus c' hoari et eun dr o gami n
d' i n. Mat ! l aoski t anezan. Kaout
a ri n an t u da rei d' ezan ke mm-
ouz- kemm. Ema oun o vont da
gar ga an daou bod- man gant pr i
mel en ; wa r c' hor r e ar pr i e
l akai n eur gwi skad mel .
Tud kalonek
hor b r o - n i
Eur miz pe zaou goude ho pi j e
gwelet Yann er mar c' had, ha
daou bodad mel gant an.
Ho ! J ob ! er r uet out : Daou
bodad mel am eus a ma n, gwer-
zet ar r e ail gani n. Daoust ha ne
brent' es ket anezo ? Eur vuoc' h
vat a m boa gwerzet d' i t ; mel
mat eo he ma n ivez.
Fei z avat ! ar mel ' z o ma t
d' ar vugal e, pr ena a r an an daou
bod- man.
Laouen oa bugal e J ob o we-
l out ar mel . Eun t a mm bar a a
c' houl ennas pep hi ni di oust u.
Blaz fall ' zo d' ar mel !
eme an hi ni kent a.
N' eo ket mel eo ! a l ava-
r as a n eil ; hag e t aol as e var a
wa r an douar : ec' h ! ec' h !
ec' h !
Yann, l ampon, te a baeo an
dr a - s e , eme J ob. Hag hen da
di Yann gant daou eus e vi gno-
ned.
Yann a oa o c' houi t el l a gant
eur c' houi t el l e penn e di . En
eur wel out an t r i den, e soijas :
N' i nt ket deut a ma n d' ober vad
d' i n.
Eur c' houi t el l gaer a zo
a ma n gani t , eme J ob.
Ya , eme Yann, eur
c' houi t el l vur zudus eo. Gouest
eci da l akaat an dud var o da
Bernicot oe'h ober tro
ar bed e-unan en eur vagig
Eun nebeudig tud evel ar jGall
Alan Gerbault o deus graet tro ar
bed o-unan en eur vagig. An hini
diweza a zo deuet a-benn da ober
an taol kaer-se a zo eur Breton.
Loeiz Bernicot e ano.
*
**
Loeiz Bernicot a voe ganel e
1883 en Aber-Ac'h, war barrez Lan-
deda, Bro Lon. N'en doa ket c'hoiiz
dek vloaz ma veze gwelet o vont
war ar mor.
Studia a reas en eur skol-vorae-
rien hag er bloaz 1907 e antreas,
evel kabiten, er Gompagnunez
Treuzatlantel. Chom a reas enni
e-pad 25 bloaz. Kemer a reas e
retred e 1932 ha raktal e lakaas
en e benn ober tro ar bed e-unan
war vourz eur vag.
Lakaat a reas ober e Karanteg
eur vag dre lien, an AnnaiUi,
12 metr hed d'ezi.
Prest pep tra gantan, Loeiz Ber-
nicot a lakeas d' ar ouel d' an 22 a
viz eost 193(i. Edo e-unan war
vourz e vagig.
D' ar (i a viz gwengolo, an .4/-
nata a oa dirak an enezenn Madera.
Krcnv e oa an avel. Ar stur ne due
ket mat en-dro.I Setu ma voe ret
da Vernicot teurel an cor e porz
Funchal evit aoza e stur.
Eus Madera e. lakaas d' ar ouel
war-du ar Su ha d' an 11 a viz
kerzu ez errue ' e porz Mnr-del-
Plata, en Arc' hantina. Daou viz e
oa bet o treuzi ar mor Atlantel.
Kosteziou e vag >a oa goloet penn-
da-benn gant kiegin-mor. Bet e
voe d'ezan chom eur pennad eno
evit naetaat e vag.
Hag hen a-raok adarre elrezek
slriz-mor Majellan. N'eus nemet
unan ail en doa graet kcment-all,
an Amerikan Slokuni.
ID'an 8 a viz genver 1937. e voe
darbet d' an Annala mont d' ar
strad e-kreiz eur' barr-avel spontus.
Don! a reas a-berin, avat, da dreiza
ar slriz-mor brudet hag ez erruas
e Punta-Arenas e-lec'h ma chmas
tri devez.
Lakaat a reas d' ar ouel en-dro,
ar wcch-man evit treiza ar Mor
l
J
asifik. Krenv eo an avel hag uhel
ar gwagennou. Bernicot a daol
evez, avat. E zoiirn krog er stur e
stign hag e karg al lien hervez an
avel. Koulskoude, hiniennou eus ar
goueliou a zo roget. E Papeete, en
enez Tahiti, e rank prena unan
vras. Eus ar porz-se e ya d' ar
Gwinea-Nevez. 40 devez e laka evit
ober ar 4.000 mil-mor a zo tre an
diou enezenn-se. Goude-se e taol
an eor adarre war aodou enez
Thursday hag enez Kokos lesanvet
enez an Tenzoriou.
Bloaz goude e zisparti eus Karan-
teg e oa er Mor Indian. Mont a
reas en enez Maoriz, en enez ar
Runion hag e Beg-douar ar Spi-
Mat. Ac' hano c savas a-hed aodou
Afrika ar Su betek porz ar Beg-du,
er C'hongo. D' an 2 a viz meurz
1938 e save an eor eus ar porz-sc.
Tri miz goude ez er r ue en enezen-
nou Azorez.
D'an 29 a viz mae 1938, ar Bre-
ton Bernicot, chu gantait e veaj
en-dro d' ar bed, a wele o lintra
tan tour Kordouan e genou ar
Ji rond.
Eur miz war-nugent oa bel
oe' h ober e dro.
(Hervez nr gazetenn An Oaled.)
zont ' da veo. Deui t gani n ho- t r i .
Me ' ya da l aza va gwr eg, ha ga nt
t ei r c' houi t el l adenn e t eui o beo
en- dr o .
Ker kent e r oas eun t aol kon-
t el i d' e wr eg, hag h o u ma n a
gouezas en he hed wa r a n douar .
Gant ar c' houi t el l adenn gent a
fliivas ar vaouez. Gant an eil e
oa ha nt e r sav. Gant an t ei r vet
e oa en he sav, ha l i eo- buhezek
en- dr o.
Pr es t d' i n du c' houi t el l ,
eme J ob.
Yann a br est as e c' houi t el l d a
J ob, ne voe ket re ezomm d' e
bedi .
Ha J ob d' e di gant ar c' houi -
tell. Ne gl askas ket l aza e wr eg,
ha n' oa ket er gr d' an ampoent .
Laza a r eas e var c' h.
Met kaer en doe c' houi t el l a,
ar mar c' h a chmas ma r o.
Yann a oa eul l ouar n a zen.
N' en doa ket lazet e wr eg. E u r
c' houezi gel l voe' h l eun a wa d oa
en he br uched, hag e oa bet
t oul l et gant an t aol kont el i .
Dr oug br as ennan, J ob hag
an daou l akepod a vount as Ya nn
en eur sac' h, ha g a gemer as
hent ar mor . Hant er he nt e s a-
vas c' hoant d' ezo ober eur bl e-
gadenn. Ha da vont d' eur c' hor -
ni g di s t r o en eur lezel ar sac' h
wa r ri bl an hent .
Eur pennadi g amzer goude,
eun den a dr emenas e-biou. ,
Di gor dni t ar sac' h ! Di gor-
deni t ar sac' h ! a azgoul enne
Yann.
Ha set u Yann di eubet .
<< Kar gomp a r sac' h b r e ma n
gant mei n ha del i ou, ha t r ou-
c' homp kui t ac' han !
Ho ! Ho ! eme J ob, pa
wel as Yann eur pe nna d a mz e r
goude. Te ' zo beo c' hoaz I
N' ont ket beuzet ?
Nann, feiz ! Taol et ez poa
ac' hanoun er mor , e-lec' h ne oa
ket doun an dour . Mar ez pi j e
st l apet ar sac' h e t oul l ar C' ho-
leou br as , ne vi j en ket deut er -
maez !
<< Deus da zi skouez an t oul l -
se d' eoni p- ni , eme J ob.
Evel ma ker ot !
Pa voe pi gnet wa r beg ar
c' her r eg a-us d' ar mor , Yann a
vount as an t r i l ampon en t oul l
doun anvet ar C' hol eou br as ha g
eno e voent beuzet .
3 Q E 3 0 G
Le Grant : G. BERTHOU.
IMPRIMERIE CENTRALE DE RENNES.
R P E S K A O U R
Niv. 26
Ar J uda z a daol as buan eut'
sell dr e zi ndan t r o- war - dr o d' ar
gambr . E zaoul agad gwadek a
rel i e en e benn. Henvel oa ouz
eul loen gouez pr est da l ammat .
Ne oa ket ken s pont us avat ha
ma sebl ant e beza. N' em boe ket
ezomm d' en em ganna gant an.
Al i es m eus hen gwel et : e un
den f al l akr deut pi nvi di k n' en
deus ket mui oe' h a gal on eget
eur bleiz wa r e wal c' h.
Fel l out a r eas d' ezan kaozeal .
E vouez a chmas s t anket en e
. gorzai l henn. Kl ask a r eas sevel.
Adkcueza a r eas wa r e gador .
Eu r bar r ad a gr ogas ennan. Den
'ne-tifor pet r a n' en di j ket roet
' d' i r i ' neuze, ke me nt a spont a oa
' ennan. '
' . Ret e. voe d' i n eta, rei bod d' ar
J uda z cm zi. Pa dr e me na s ar
' bar r ad e vahas sempl et . Gervel
a ri s va zud. Kl asket e voe mdi -
gant PAOL FEVAL
si ned. An Aot r ou Br uant a gous-
kas e-barz va gwel e.
PENNAD 24
Wa r - dr o div eur eus ar mi n-
t i n, e oan en em st l apet wa r
cur val ar as enn e-ki chen va zaol -
skniva. Daous l d' i n da veza
skui z-di vi , ne oan kel evit kous-
kel . X' hel' lan ket l avar out pegen
st r af ui l het e oan. En em c' hou-
l enn a r aen pet r a n oa o vont da
c' hoarvezout . Di st anet e oa va
sper ed. Br eman ma c' hel l en bai n
gwel l oc' h ar pez am boa graet ,
di fur e kaven, kement - s e, evel
eun i st or di s ki ant na vije d' ezan
tin ebel .
Ha koul s koude, e si mi en edon
war - nes . kaout an " t r ec' h. Ne
ver n penaos, bi ken n' em bi j e
di l ezet va mi gnoned Keroul az. Al
l i zer - di skar g, an daouzek mi l l ur
ne oant mui net r a evi doun.
Milionou a telle d' i n, pc net r a.
Evel -se e oa t ouket an t r aou da
veza.
Kl oc' hi g va . ' hambi ' -wel e a
di nt as goushul . t en noz di dr ouz.
Tr ei d noaz a glevis p vont en
t r pas, ha mouez Gaid o lava-
rout d' i n izel-izel :
O kousket emaoc' h, Aot rou
Korbi er ?
Pet r a ' zo ? emezoun o se-
vel en eul latiim, gwi sket -hol l
evel m' edon.
An aot r ou eus An Or i ant o
roJikella. Emai l wa r e dr cni cn-
van ha ne fell ket d' ezan gwe-
l out eur beleg. An I t r on Kor bi er
a zo en e gi chen. Met kaer he
deus kaozeal , r espont a ra n' eus
kel a Zone.
Ha me r akt al d' ar gani br -
wel e. Ne oa ket ar Br uant o r on-
kel l a t a mm ebet ; o l enva ha g o
kl enuni chat ne' l avar an ket , en
cur gri al e oa deut e eur di weza.
Kofcs a felle d' ezan c dor f edou
di r azoun, a l avar e.
Edo beuzet en e zaer ou pa
er r ui s . Ne oa ket r c zro.uklivet
zr emm daoust da se. Konf or t i
a r i s di oust u va ma mm, hag a
s ant di j a c' houez an i fern e-barz
an t i .
IDfen ya oua nk , eme ar
J uda z ker kent ha ma ' m gwel as,
eun den onest oe' h, a ouzon.
Br emai k e l aoski n va hua na d
di weza. Pl ega a r a n di r ak an
Hi ni Meur, hogen n' eo ket va
s ki ant evit degemer ar c' hr eden-
nou i j i net gant bel ei en l eun a
wi dr e.
Kl evout a rez, va faot r !
eme va ma mm. Daonet eo, ar
paour kaez !
Sin a ri s d' ezi da vont kui t
hag c l avar i s d' ar Br uant :
Ema o mp bon- unan- penn.
N' eus kel ezomm a gomzou kaer .
Ma hoc' h eus eun dr a be nna k
da anzav,* l avar i t buan.
Huanadi a r eas di ou pe dei r
gwech en eur sec' ha e zaoul agad
ma r ede an dour di out o evel
di ouz f eunt cuni ot i .
Aot r ou Kor bi er , emezan,
bar neUf al l oun bet . Va c' iire-
di t , komzou eun den t oc' hor a
zo sant el . Va menoz a oa di gol l
eun tiegez enor us gwal l gaset
gant ar bl anedenn, daous t n' eo
ket bt an tiegez-se der eat em
c' hefiver. N' oun ket ganet di nda n
eun doenn al aour et , ha koz oun
e gwi ri onez. Hogen bevet em, eus
ha i nervel a r an del l ezek eus an
Di mezel l J a ne d Ker oul az. Ma
t eur vez gant Doue mi r out d' i n
va buhez,' d' ezi e fell d' i n rei va
holl bcadr a.
St oui a r eas wa r ar gwel e o
sel l out ouzi n en eun doar e ken
i ski s ma souzi s en desped d' i n
va- unan. E- pad an abar daez e m
boa i nerzet di j a e lice beza t r e-
lalet e benn. Ar sell a r eas ouzi n
a oa sell eun den di s ki ant .
Va holl beadr a , eni eza i
adar r e. Pet r a ' gav d' eoc' h, Ao-
t r ou Korbi er ? Ne l avari t gr ons !
Mi l gur un, emaoun tqst da goll
pasi ant ed a-benn ar Un.. Eur
wr eg ail a gemer i n. An di mezel l
n' he devo ket eur gwenneg wa r
va l erc' h, pas eur gwenneg, pas
eur gwenneg t oul l ! Kavout a r a
d' an dud e vije di aes d' i n kavout
da zi mezi ?
(Da genderc'hel.)
A n n e IV" 3 3 P r i x t 1 f . 1 7 A o t 1 9 4 1
JOURNAL HEBDOMADAIRE
Abonnement ordinaire : 2 5 fr. par an
Rdaction-Administration
1 1 , r u e L o u i s - P o s t e l - R E N N E S ( I . - & - V . )
C / C : L . A N D O U A R D 3 5 . 4 3 e R E N N E S
Abonnement d'honneur : 5 0 fr. par an
" Je voudrais que le
Breton ait de la fiert,
je voudrai s que le
Breton qui s'expatrie
conserve la fiert de
son pays, de sa race,
de sa langue, de lui-
mme... "
Docteur CHARLES COTONNEC,
Rnovateur
de la Lutte Bretonne.
BIBLIOTHEQUES
Un des problmes les plus
^graves de notre l utte culturelle
s t celui des bibliothques.
D'une part , il nous f aut con-
cent r er en certains lieux les l i -
vr es ncessaires i ceux qui veu-
l ent tendre leur cul ture bre-
tonne.
D' autre part , dans les circons-
t ances prsentes, il i mporte de
disperser aut ant que possible les
exempl ai res de tous les ouvrages
xtretons.
L' Ensavadur Brei zh , qui
t udi e ce problme depuis des
moi s, vi ent de prendre une dci-
si on k cet gard.
Un certai n nombre d' ouvrages
ser a achet chaque mois par les
oi ns de son bureau cent ral . Ces
ouvrages seront confis i tous
les correspondants qui en expri -
mer ont le dsir. Chaque corres-
pondant crera ainsi dans sa
commune une bibliothque.
Ceci aura en passant l' avan-
t a ge de fourni r grat ui t ement i
chaque correspondant des ins-
t rument s de travai l et de la lec-
t ur e. L' Ensavadur Brei zh
t ant t r op pauvre pour rmu-
nr er en espces ses correspon-
dant s, il sera heureux de pouvoir
lies aider d'une aut re mani re.
Le rgl ement de ces biblioth-
ques, t rs simple d'ailleurs, a
-t tabl i par Roparz Hemon et
sera publi en breton la semaine
prochai ne dans Arvor .
L'Ensavadur Brei zh me
j i r i e d' at t i rer l' attention sur un
poi nt : ne peuvent recevoir un
fonds de bibliothque que ses
seul s correspondants. Si quel-
qu'un dsire donc son appui pour
.fonder une bibliothque dans sa
commune, qu' i l y devienne son
correspondant. Sa tche ne sera
pas t rs lourde, puisqu'il lui suf-
f i ra d' adresser une foi s par se-
mai ne une courte l et t re annon-
ant t out e nouvelle rel ati ve au
ret ou dans la commune, ou r-
pondant une question pose
dans Arvor .
La f ormat i on, dj t rs avan-
ce en certai nes rgions, d' un
fi propos d'un livra rcent
Masques" plutt
que visages
Jean Mcrricn, dans le numro du
f aot du journal La Bretagne, porte
in jugement trs juste sur le livre
rcent " Visages de Bretagne , uvre
collective de MM. C. Vall'aux, H. Wa-
quet, A. Dupouy et Ch. Chass, auteurs
sjue tous ceux qui connaissent le vrai
visage de la Bretagne apprcient
leur juste valeur :
Quatre parties : Gographie hu-
maine, de Camille Vallaux ; Histoire,
,dc Henri Waquet : Bretagne intel-
lectuelle et littraire , d'Auguste Du-
pouy ; et La Bretagne et l'Art , de
harl cs Chass.
Ces quatre auteurs, dont trois ne
ont pas Bretons et le quatrime d'as-
cendance barnaise, appartenant plus
i>u moins au personnel de l'Ancien
Rgime, connus depuis longtemps dans
le monde des lettres, auraient pu,
, cependant, s'ils l'avaient voulu, don-
ner de notre pays une image fidle.
Malheureusement, c'est la plus par-
faite mauvaise foi, bi dfaut de l'igno-
rance, qui- se manifeste tout au long
./le ce livre. ;
(Suite i la 2 page.)
cadre de correspondants est de
t out e premi re importance dans
la l utte culturelle qui se dve-
loppe mthodiquement sous l'im-
pulsion de l'Ensavadur Brei zh .
C' est ce cadre, ne l'oublions pas,
qui sera appel, du j our au l en-
demain peut - t re, rempl acer
l' Universit officielle si quelque
coup de balai l ' emporte,
et Dieu sait combien l ' attache-
ment de cet t e Universit aux f a-
ons et aUx pensers de l'ancien
rgi me rend ce coup de balai
probable, l'heure o la Nouvelle
Europe s' organisera pour de bon.
PENDARAN.
On me prie d'annoncer que,
pour des raisons d' ordre I nt-
ri eur, le Kel c' hi ad de Chteaulin
est provi soi rement rat t ach au
Kelo' hiad de Brest. L' organisa-
t i on t erri t ori al e de l'Ensavadur
en Basse-Bretagne sera donc la
suivante : Kel c' hi ad de Brest,
comprenant les arrondissements
de Brest, de Morl ai x et de Ch-
teaul i n ; Kel c' hi ad de Quimper,
comprenant les arrondissements
de Quimper et de Qulmperl ;
Kel c' hi ad de Guingamp, compre-
nant la parti e bretonnante des
Ct es- du- Nord; Kel c' hi ad de Van-
nes, comprenant la parti e bre-
tonnante du Morbi han.
On me prie aussi de f ai re re-
marquer que l'Ensavadur dis-
pose d'une pet i t e somme d'ar-
gent pour l' organisation de ses
bibliothques. I l est probable ce-
pendant que dans l'avenir il de-
vra solliciter des dons. Pour l'ins-
t ant , nous prions nos lecteurs
de rserver leurs souscriptions
pour la publication de nos affi -
ches avec t ext e bret on, dont
deux sries sont l' tude : l'une
sur les sports, l' autre sur les m-
t i ers bretons.
A quand
renseignement
du breton ?
Un des responsables de KER
VREI Z fait part un rdacteur de
la Bretagne des intressants son-
dages qu'il a pu effectuer sur la
question de la langue au cours d'en-
tretiens avec les nombreux Bretons et
non-Bretons qu'il lui a t donn de
voir.
La question du breton l'cole
est suivie trs attentivement par
nos compatriotes. Il n'est qu'
voir la chaleur avec laquelle sont
comments les articles rf'Arvor
et en gnral tout ce qui se rap-
porte ce sujet. Personne ne
comprend l'ostracisme dont no-
tre langue est l'vbjet de la part
des Pouvoirs publics qu'une
revendication aussi lgitime que
le droit d'enseigner le breton
dans les coles,'-n'ait pas encore
t prise en considration d-
route tous ceux, qui de loin ou
de prs, Bretonsou non Bretons,
s'intressent la Bretagne. Un
sentiment de roHe mme perce
chez un grand nombre de gens,
blesss qu'ils sont dans leurs
sentiments de la justice et de
l'quit, sentiments dont notre
race est si fortement imprgne.
Et nous voudrions conclure en
citant textuellement les paroles
d'une personnalit minente peu
suspecte d'autonomisme puisque
pas bretonne, paroles qui rsu-
ment notre impression gnrale
sur cette question.
Le gouvernement de Vichy
est en train de s'aliner tous les
Bretons instruits et cultivs en
s'obstinant ignorer la ques-
tion bretonne sur le plan cul-
turel.
Troidigeziou, mar plij !
En deiziou-man edon oe'h ober eun
dro e Bro-Dreger. Kavet em eus war
va hent unan eus va mignoncd-skolaj,
eur beleg. Pell 'zo ri'h'or boa ket en
cm welet ; ha gant levenez em eus
klevet gant va mignon ez eo troct
a-grenn gant traou Breiz. Eur penna-
dig mat cz omp bet o komz diwar-
benn hor bro, hag eus ar pez a zo
da ober evit hec'h adscvel ! Komzet
hon eus eus ar brezoneg na petra 'ta 1
ha setu va mignon o klemm dre ma
oa o paouez kaout digant an Ao. 'n
eskob, eul lizer gallek da lenn d'e
barrezianiz : eur brezegenn co a oa,
graet gant H. T. Santel ar Pab, d'ar
merc'hed yaouank kristen a oa deut
d'e welout, deiz yaou Bask... Klemm
a rae o veza ma oa skrivet al lizer
c galleg, hag en dije ranket e lakaat
e brezoncg evit gallout c lenn d'e dud.
Ha koulskoude n'eo ket al labour a
vanke d'ezan ahcndall : Kalz a ve-
lein , emezan, ra eueldoun, met
kalz a re ail ne gemeront ket kement
a boan ! Pe e tisplegont an traou
berr-hu-berr d'o c'hristenien, pe e len-
nont pep tra e galleg, siouaz t Hag
alies awalc'h e c'hoaruez kement-se
peogwir n'eus nemet al lizer-koareiz
a vez kaset d'eomp e brezoneg. Al
lizerou-all, lakaomp ar c'hestou d'ober
evit eun iliz bennak eus an eskopti, a
zo holl e galleg penn-da-benn, d'an
aotrounez beleien d'en em zibab /..,
C'hoaz ez eus traou-atl. Bez 'ez eus
pedennou a rankomp lenn dirak ar
bobl evit ar goueliou-bras, evel evit
gouel ar Christ-Roue ! Ac'hanta I
kaer ho po klask anezo e paperou
ofisiel un eskopti, ne gavot ket anezo...,
da vihana e brezoneg !
Chomet oun "bet souezet-meurbet o
klevout traou cvelscl En unan eus nive-
rennou diweza Arvor e tamallcd
dar veleien o leziregez ; evit pez a
sell ar yez. N'int ket holl evelse, a-
drugarez Doue ! Met ret co kredi ne
vez ket aezetact d'ezo o labour gant
ar Pcnnou-bras ! Koulskoude cz
co degouezet d'in klevout eur breze-
genn kaer-meurbet, graet e brezoncg
yac'h gant eur beleg a zo tost-meurbet
d'Ao. 'n eskob St Bricg... Daoust hag-
hen n'hellfe ket ober an troidigeziou
pa vez ret ? Ouspenn, ne vije ket
diaes kaout beleien d'ober al labour-
se; skrivagnerien ampart a zo e-touez
ar veleien goz koulz hag c-touez ar re
yaouank, ha barrek e vijent. d'ober
troidigeziou kaer eus ar gallcgaj uhel
a gaver awccbou e kannadlgou an
cskoptlou breizek...
Met muioe'h e fell d'in poueza war
se ; rak gourc'hemcnnet ez eus bet
gant Ao. 'n eskob St Brleg e-unan
lakaat ar brezoneg ^cr skoliou, met
siouaz 1 ar veleien a zo an tosta
d'ezan ne reont seurt ebet evit traou
ken talvoudus hag ar gelennadurez
kristen e yez ar bobl ! Arru co poent
clicnch penn d'ar vaz ha lakaat an
oberou da glota gant ar c'homzou hag
al lavarlou.
X..., beajour-kenw'erz.
ROAZON-BREIZ
L'opinion
d'un Breton migr
Skrivit l demande Arvor
ses lecteurs. Permettez-moi donc de
m'excuter ; je vous apporte propos
du problme de la Radio l'opinion
d'un Breton migr.
Croyez bien que ceux qui vivent
loin de leur pays ne prennent pus
moins d'intrt que les Bretons de
Bretagne, la question radiophonique
bien au contraire.
Roazon-Brciz est, avec les journaux,
un des liens qui nous rattachent au
pays breton, aux hommes de cur qui
luttent pour rendre ses droits spiri-
tuels notre patrie. C'est surtout pour
ceux qui, comme moi, vivent isols
au fond d'une province lointaine qu'il
est doux d'entendre chaque semaine,
parler breton la radio, du moins
lorsque l'mission n'est pus trop dif-
ficile capter* Nous nous sentons en
communion avec des milliers d'audi-
Vers l'enseignement de
P Histoire de Bretagne
La Commission
ne rdigera pas
de manuel
La Commission d'Enseignement de
l'Histoire de Bretagne, nomme par
le Gouvernement, s'est runie la
Facult des Sciences de Rennes, en
sance plnire.
Etaient prsents : MM. Durtcllc de
Saint-Sauveur, doyen de la Facult
de Droit, prsident ; A. Rbillon, pro-
fesseur d'histoire la Facult des
Lettres ; Pierre Le Roux, professeur
de celtique la Facult des Lettres ;
Lon Le Berrc, barde, publicistc,
Rennes ; Taldir Jaffrennou, barde,
docteur de l'Universit, n Carhaix,
Indisponible : M. Henri Waquet,
archiviste du Finistre.
Les rsolutions suivantes ont .t
adoptes :
h) L'arrte de M. le Ministre de
l'Education Nationale instituant lu
Commission spcifie que celle-ci a
pour mission de rdiger ou de choisir
le ou les manuels qui seront intro-
duits daj\s l'enseignement : qu'il est
recommand de prvoir deux ouvrages,
l'un lmentaire, l'autre pour le se-
cond degr, ,
La Commission ne. rdigera pas de
livre obligatoire. Elle choisira dans
les ouvrages parus ou paratre, ceux
qui rpondront le mieux l'usage
scolaire, tant de l'enseignement public
que de l'enseignement libre. Sur la
liste qui sera arrte, par ses soins, les
matres auront libre choix, de leurs
auteurs.
Lu Commission tient dclarer
qu'aucun de ses membres n'a reu
mandat d'crire un livre officiel. En
cette matire, la concurrence doit
tre libre.
b) L'arrt ministriel ne fixant pas
la date de mise en application de
la mesure, introduisant l'enseigne-
ment de l'histoire de Bretagne
l'cole et ne prcisant pas les sanc-
tions examinatotres qui consacreront
son tude, M. le Prsident est habi-
lit solliciter de M. le Ministre des
explications supplmentaires sur cette
question que la commission juge pri-
mordiule.
c) L'un des membres dsigns de
la commission tant dans l'impossi-
bilit de siger, la commission est
d'accord pour prsenter M. le Mi-
nistre une liste de trois noms, parnii
lesquels sera dsign le remplaant
de M. Waquet, empch. Ce sont :
MM. Emile Gabory, Roger Grand, de
la Rogerie.
leurs bretonnants. Voil qui est rcon-
fortant pour nous, exils ; nos espoirs
sont ravivs ainsi que notre foi en la
Bretagne ; notre soif insatiable de
tout ce qui est breton est un peu tan-
che. Aussi, merci de tout cur aux
dirigeants de Rennes-Bretagne, tous
les lutteurs de la cause bretonne
d'avoir ouvert, et d'largir sans cesse,
le domaine des ondes notre langue
nationale.
Lorsque te temps consacr au bre-
zoneg sera suffisamment long,
dans un proche avenir, je l'espre,
il serait parfait de donner une
mission spciale aux Bretons pars
travers la France, de parler ceux
qui sont loin et ont besoin de rcon-
fort ; quel plaisir ce serait pour eux
d'entendre, en breton, des nouvelles
du pays, d'tre entretenus de la vie
intellectuelle ardente de la Bretagne
d'aujourd'hui, vie laquelle ils d-
plorent de ne pouvoir participer de
toute leur me, au patriotisme aviv
par l'loignement de la patrie bien
aime. -
Mais en attendant ce moment, je
voudrais signaler, aprs d'autres d'ail-
leurs, l'admirable instrument ducatif
que pourrait tre notre radio bre-
tonne.
Nombre de jeunes gens, et aussi de
grandes personnes, vivant hors d% Bre-
tagne, s'adonnent maintenant l'tude
du breton. Mais s'il est ausji facile
l'tudiant de Quimper qu' celui de
Normandie d'apprendre les rgles de
grammaire, par contre, celui qui vit
dans im milieu parlant exclusivement
le fianais prouve beaucoup de di/-
ficults pour t prononcer correctement
le breton. Il ne s'aperoit pas de ses
erreurs et prend de mauvaises habi-
tudes dont il n'est pas commode de
se dbarrasser.
Ne serait-il donc pas possible de
faire la radio pendant quelque
temps, raison d'un quart d'heure
par semaine tout nu plus, des leons
de prononciation consistant en la lec-
ture voix lente de mots, de piirases,
voire mme de textes simples qui fa-
miliariseraient l'tudiant lointain avec
le breton parl ? A l'heure actuelle,
l'audition de Rennes-Bretagne ne lui
permet pas de le faire, car le speaker
parle vite, et pour qui n'est pas fami-
liaris avec, la langue il est difficile
de saisir la signification de son
speech .
Et puisque l'histoire est l'ordre
du jour, pourquoi ne pas raliser des
reconstitution historiques des grands
faits de l'histoire bretonne ? Pourquoi
ne pas retracer, de faon radiopho-
nique, la vie des Bretons illustres ?
Lorsque les programmes en breton
de Rennes-Bretagne seront ussez char-
gs, il serait d'une grande commodit
pour les lointains lecteurs d' Arvor
qui ne peuvent lire les quotidiens bre-
tons, de voir ces programmes publis
l'avance par Arvor .
Voil quelques suggestions qui,
dfunt d'tre originales, ont le mrite
d'tre ralisables assez facilement. Il
faut en tout cas que la radio bre-
tonne apporte lu contribution la plus
grande l'admirable relvement spi-
rituel de lu Bretagne. L'uvre qu'elle
a accomplie depuis quelques mois est
dj remarquable. Flicitons-en les
dirigeants de Rennes-Bretagne et fai-
sons-leur confiance pour rendre no-
tre langue nationale sa place au soleil.
Veuillez uyrer, Messieurs, l'expres-
sion de ma sympathie la meilleure.
Ganeoc'h evit Breiz hag ar brezoneg,
Eun BI I BI ZAU nivROBT.
L E B R E T O N
8'APPREND
PAR CORRESPONDANCE
Demandez tous renseignements
" S K O L O B E R "
Rue de la Corderle,
DOUARNI NI Z (Finistre)
A R V O R
A R PURCHBR BREZ ONEK
L'Abb Yves MOAL
La tristesse des temps est bien com-
pense pour les amis de la langue
bretonne, par une floraison d'eeuvres
qui nous oblige fouiller notre lit-
trature trop ignore de la masse.
Ycun Ar Go, dans le dernier nu-
mro de Gwalarn, aura rvl la
plupart des Bretons le nom de l'abb
Yves Moal, recteur de Saint-Martin
de Morlaix, de 1819 1856. Cepen-
dant, le mot dianuez (inconnu) n'est
pas exact, au point de vue biblio-
graphique, en ce qui me concerne
tout au moins, car j'ai eu entre les
mains quelques ouvrages de cet ori-
ginal et ardent bretonnant. Je l'ap-
pelle original cause de son ortho-
graphe et aussi de son habitude de
mettre en vers la plupart de ses ides.
J'ai ainsi dnombr peu prs 20.000
vers dans les trois ouvrages que j'ai
pu tudier. Je dis trois parce qu'ils
taient groups en trois volumes. En
ralit, ils taient au moins six.
To"s trois portaient une tiquette-
adresse colle sous le titre M.
Laounan, pro. Plouesoat par St-
Paul tle Lon . Ce Laounan, je vous
l'ai fait connatre l'occasion de la
prsentation du manuscrit de IBot-
ineur (Gwalarn, n" 131, p. 61 et sq.).
Vous referez sa connaissance dans la
prsentation du Farouel goapar .
Laounan est aussi l'auteur dc Kastel
Keriann (Gwalarn, p. 421) qui pa
rut dans le journal L'Ocmn et est
cit par Troude dans la prface de
Bibl Santel , de Le Gonidee, p.
XXIII. Son nom figure aussi dans
l'Essai sur l'histoire de la littrature
bretonne, de la Villemarqu, en tte
du dictionnaire franais-breton de Le
Gonidee, p. LU. Nous retrouverons
Laounan l'inauguration du monu-
ment de Le Gonidee, Lochrist, en
1845.
L'Abb Moal nous conduit la So-
cit d'Emulation- de Quimper, qui
nous ramnera Combeau. Un vrai
labyrinthe.
Il m'a fallu recourir aux diction-
naires, plus particulirement celui de
Le Pelletier, pour y voir clair dans
le titre du premier ouvrage, en date,
que j'ai ouvert :
Ar Breutaer Breizek, oriad ar ez kar
[Brezounek
, er bloa 1843
he reo bet lakeat e gwaskellerez
gant gwaskeller dan holl, e Montroullez.
A. Ldan
La typographie du titre est aussi
orginalc que le titre lui-mme. La
plaquette est sans nom d'auteur. Mais
Laounan, en plus de son tiquette-
adresse, a pris soin de noter, la
plume, Gand onn Aotrou Moal, kur
e Zant Martin, Mountr... .
L'auteur dbute par un plaidoyer
du Breutaer en faveur de la langue
bretonne suivi de cinq pages intitu-
les " Ar Breutaer d'al lenner , sur
l e sujet :
Karet a die r'hoas he ies, a dreist
% [pep tra,
o lakdt he holt boan, mad d'he harpa.
Tout cela en vers.
Aprs quoi, il nous apprend en
prose qu'une Commission d^Emula-
tion, sur l'ordre du Prfet, se runit
Brest, le 8 avril 1835, pour exa-
miner les moyens de dvelopper l'ins-
truction parmi les Bretons,
rae mar kirit er c'hredi, ne deus mui
[skiant vad ebet
nemet an hini a elter da zeski gant
[gallaouet.
A cette runion on ne put s'enten-
dre ; les uns voulaient enterrer le
breton, d'autres voulaient qu'on l'en-
seignt pour apprendre le franais.
D'autres enfin proposaient de crer
un prix au meilleur mmoire sur la
manire d'instruire les enfants en
Basse-Bretagne.
Vn breutaer gwizick intervint
par une lettre qui est reproduite.
Voici quels taient ses arguments
(Moal ne dit pas que c'est lui) :
Au Pays de Galles on enseigne le
gallois ; Charlcmagnc recommanda
aux prtres de Basse-Bretagne d'du-
quer leurs ouailles eu breton ; les
Etats et le Parlement, Chteau-
Gontier, interdirent de donner une pa-
roisse bretonne qui ne sait pas le
breton ; les Etats de Bretagne, en
1565, de mme, moins que le vi-
caire ne fut bretonnant ; Dom Bou-
tilher, trappiste, ne put tre nomm,
en 1655, au sige de Lon parce qu'il
ne savait pas le breton ; le prince
de Rohan dut abandonner l'vch de
Quimper, aprs la mort de Mgr Dom-
bideau de Crouseilhes, parce qu'il, ne
purlait pas le breton ; en 1742, le roi
de France dfendit tout clerc ou
prtre, quelque savant qu'il fut, de
concourir une cure s'il ne savait
pas le breton.
Un breutaer breizek n ne peut donc
crire a la Commission qu'en breton
ce qui lui prouvera en outre que
cette langue n'est pas mystrieuse, ni
un grec sauvage, sans rgle ni science.
Et le prsident tant trs comptent
il lui laisse le soin de la traduction.
Ce plaidoyer est dat du 26 mai
1836. C'est l'un des plus enthousiastes
que nous connaissions en faveur de
la langue bretonne et de
ar c'his ma tle Breizad skrifa
a comz he ez kar Brezonek
heb he gwiska gant sa gallek.
Si vous voulez connatre les sen-
timents de l'auteur et son style (sans
son orthographe) lisez Galvadenn da
Vreiziz d'en em staga ouz o yez ,
dans Feiz ha Breiz, 1927, p. 174.
Le livre ^ir Breutaer breizek
contient une deuxime partie, un
deuxime opuscule a vrai dire : Pre-
derennou Gwerzet var ar vertus a
religion , 30 pages de 1400 vers en-
viron.
AVar' an ton : <, Kloarck Plu net ;
Ouzoe'h Beleien nevez ; pc : Va
Doue leun a drugarez ; ac ive
Santez Mari, Main Doue .
Vous pensez, lire le titre, que
ces 1400 vers ont t crits dans un
but apologtique. M. Moal nous aver-
tit, in fine :
.4/1 oberik-ma ken dister. n'en deveus
[ken abek
nemet da zoughen a da lakat, an oll
[Vreiziadet
Da goms ha da skrifa er mmes doar,
[ho ez flreizer,
Da skouer var ghement-ze, hen deus
[he obeier he roet.
L'article de Y. Ar G dit que Ar
Breutaer est ddi La Villemar-
qu. Je 'ai pas remarqu cette par-
ticularit.
(A suivre.) L. LOK.
Musique bretonne
En crivant dans Arvor : La mu-
sique bretonne dont notre poste
rennais rassemble en ce moment le
rpertoire, travail magnifique, jamais
entrepris jusqu'ici... nous ignorions
que le fichier de notre collaborateur
L. LOK renfermait ce rpertoire. Il
l'a mis notre disposition avec la
bibliographie des recueils de chansons
bretonnes avec musique. Nous voyons
l qu'il ne faut jamais s'avancer
dire qu'un auteur est inconnu ou que
certains travaux n'ont jamais t en-
trepris : la gnration qui nous a
prcds a connu des Bretons qui tra-
vaillrent en silence ; nous leur som-
mes reconnaissants de pouvoir utili-
ser leur labeur pour faciliter notre
tche. SKINLOXK.
E H S A V A P U R BRBI Z H
Kevrenn ar
G'hermanegouriezh
Adal krouidigezh WALARN,
1925, z o bet pouezet meur a
wech war ar skiant hor boa ar
tnuiafi ezhomm anezhi da ad-
enaouin enen hor pobl : ar gel tl e-
gouri ezh, da l avarout eo studi ar
yezho kel ti ek, studi istor, len-
negezh, hengounio ha sevena-
durio ar Gel ted.
Di baot, avat, ar menego hon
eus graet eus eur ski ant t al vou-
dus ai l , hag a zeu da vout t al -
voudusoe' h bemdez er prantad-
man : ar c' hermanegouriezh, st u-
di ar yezho germanek, studi
istor, iennegezm, hengounio ha
sevenadurio poblo hanternozel
kar d' imp, ar ' hermaned.
Da dennan evezh an holl, ha
dreist-holl hini an dud yaouank,
war ar poent-maA, e f el l da EB
sevel eur gevrenn nevez, Ke-
vrenn ar C' hermanegouriezh .
Pep t r a en deus eun derou,
eur bazenn izelan a dalv da si-
chenn d' ar savadur a-bezh. Derou
ar c' hermanegouriezh eo studi
ar yezh a zigor dor ar Bed ger-
man : an al amaneg.
Strollan a yennomp enta, da
gentaA hol l , eur bagad paotred ha
merc' hed a lakay o f oan, e-doug
ar sizhnio hag ar mi zi o-man,
da zeskin pe da beurzeski n an
al amaneg. O harpan a rai mp
gwellan ma c' hellimp. Hogen ara-
bat d'ezho ankounac' haat e tl eont
ivez en em harpan o-unan.
GWALARN ha STERENN a em-
banno pennadou da heftehaft hor
germanegourion da zont. Erbe-
din a reomp ivez d' ezho ar ge-
laouenn GALV, hag he deus boui -
c' het an erv. hep gortoz ac' ha-
nomp. ROPARZ HEMON.
D'hor c' henskriverien :
1) Kel c' hi ad Kastellin a zo
staget evi t ar mare ouzh Kel -
c' hiad Brest. Pevar c' hel c' hi ad
hon eus enta e Brei zh-l zel :
Brest (pastel l o-bro Brest, Kas-
tellin ha Mont r oul ez) , Kemper
(pastel l o-bro Kemper ha Kem-
per l e ) , Gwened (brezhonegva
departamant ar Mor - Bi han) ,
Gwengamp (brezhonegva depar-
t amant Aode- an- Hant ernoz) .
2) An Aotrou F. Kervel l a, Mez-
manig, Loperhet, a zo anvet da
benngenskri ver
1
kel c' hi ad Brest,
e-lec' h an Aotrou G. Berthou,
aet da chom e Roazhon. Ken-
skrh/erlon-ganton ha kenskrl ve-
rl on-barrez kel c' hi ad Brest a
gaso hiviziken o danevellskrido
d'an Aot rou F. Kervel l a.
3) Goulenn miz Eost : ha bez'
ez eus en ho parrez enskrl va-
durio brezhonek ? SkriteMo,
tal benno, hag ail 7 Lavari t d' imp
pore, e pelec' h emai nt, gant plv
int bet l akaet ; ha pegoulz. Mar
gel l i t, o adskri vi t dres evel
m' emaint.
Programme de Rennes-Bretagne
(431 m. 7)
MERCREDI 2 0 AOUT 1 9 4 1
1 6 h. 45 :
ANNE DE BRETAGNE, deux fois
Reine de France , chronique histo-
rique de Floriari LE ROY. En deux
pisodes.
Premier pisode : La jeunesse
d'Anne de Bretagne .
Avec la troupe des Comdiens de
Rennes-Bretagne. Arrangement musi-
cal d'Andr VALLEE. L'orchestre de
la Station sous la direction de Mau-
rice HENDERICK.
1 7 h. 3 6 :
Les Nouvelles du Mois. Causerie
en breton par Roparz HEMON.
1 7 h. 4 6 :
Causerie agricole (en franais et
en breton) : Les caractres prin-
cipaux des sols bretons , par
M. BAILLARGE, Agronome.
1 8 heures :
Fin de l'mission.
MERCREDI 2 7 AOUT 1 9 4 1
1 6 h. 4 8 i -
YANNIG KO KAKI) , Gwerzc. dc
Luzel, par ABEOZEN. Musique ori-
ginale de Jef LE PENVEN. Avec le-
concours de Mona PESQUER et de-
Jean DAHOL'ET.
1 7 h. 1 5 i
Causerie sur Yann Sohier, pion-
nier du breton il l'cole, par ABEO-
ZEN.
1 7 h. 3 0 :
En Kerneo , de VUILLEMAIN,
par l'orchestre de la Station sous
la direction de Maurice HENDE-
RICK.
1 7 h. 4 0 :
Causerie sur ta vie intellectuelle:'
en Bretagne, par Roparz HEMON.
1 7 h. 4 6 t
Causerie agricole (en franais et
en breton) : L'analyse et le*-
signes extrieurs de la fertilit des'
sols bretons , par M. BAILLAIl'.iK-
Agronome.
1 8 heures t
Fin de l'mission.
On demande JEUNE FI LLE CA-
THOLI QUE CONNAI SSANT BI EN
LE BRETON pour s'occuper de
l'ducation de plusieurs enfants
dans un chteau la campagne.
S' adresser au journal.
A propos
d'un livre rcent
(Suite de la 1" page)
M. Camille Vallaux n'hsite pas
interprter l'conomie bretonne sa
manire (notre minerai de fer, des
plus riches, est trait de mdiocre, etc.)
et a affirmer, dans son dernier para-
graphe:
La Bretagne a reu beaucoup de
la France... L'organisation politique
" et militaire, la plus belle tradition
de civilisation et de culture humaine,
et l'afflux matriel de richesses qui
stimule et rcompense ' le peuple
a breton.
Dans l'actuelle faillite politique,
militaire, culturelle et matrielle de
la France, alors que la Bretagne est
un rservoir de richesses dans lequel
on puise depuis de longs mois, cette
phrase rend un son assez curieux.
M. Henri Wuquct, aprs avoir esca-
mot beaucoup des difficults qui se
sont leves entre le pouvoir central
et la Bretagne, engage, par ses derniers
mots, les Bretons cheminer dans
la voie que leur a trace leur his-
toire ; sait-on comment ? En se
rsignant tous les sacrifices... .
M. Auguste Dupouy, cet crivain qui
connat si parfaitement la Cornouaillc,
et par son uvre se range dans les
bons crivains de lu Bretagne, mais
dont l'amour de la vrit, ou de ce
qu'il croit pouvoir tre tel, le pousse
souvent dans une voie destructrice,
conclut, lui aussi, par le venin. Aprs
avoir longuement prouv (?) qu'il
n'existe pas de littrature de langue
bretonne, que la Bretagne n'a d'autre
gnie que le gnie franais, aprs avoir
cit en tout et pour tout, comme au-
teurs bretonnants du xx* sicle, Mal-
manche et Tuldir, il met des doutes
sur l'utilit et la possibilit de l'ensei-
gnement de notre langue, affcc.c de
considrer comme peut-tre it envisa-
ger un travail linguistique, en fait
dj accompli par Gwalarn et sa
pliade d'crivains, qu'il ne cite mme
pas. Un ennemi de la Bretagne aurait-
il fait pire, duns les circonstances
actuelles ? Le tableau chronologique
qui suit son article montre le mme
parti-pris et tend, comme les dernires
lignes de cet article, faire croire que
les Bretons ne peuvent et ne doivent
s'exprimer qu'en langue franaise.
**
Cela, visage de la Bretagne ?
Non. Un masque, aussi pcrllde que
hors de saison.
Revue de
la Presse Bretonne
QALV
Sommaire du numro d'avrll-mai-
1941 :
Emskiant-vro, par R. Kadig, ou l ' au-
teur exprime son opinion que la lutte"
pour la langue et le mouvement cul tu-
rcl ont plus d'importance actuelle-
ment que l'agitation politique.
Damskeud eus Reizadur Riez Vreizr
o Gw. B. Berthou s'efforoc de crei"
une terminologie politique et admi -
nistrative plus celtique que celle em-
ploye couramment.
Ar Gelted, extrait traduit d'un o u-
vrage allemand de Schcinann, et pr-
sent par R. Guyonvarc'h, o est e xpo-
se la thorie du dualisme de la race"
celtique.
Ar pez a die Roma d'ar Gelted, par
-
Abeozen, o l'auteur, s'appuyant su>~
le tmoignage de J. Carcopino, peu
suspect de sympathie notre gard-
montre ce que les Romains ont dit
aux Celtes.
Moged ezatls, article combatif de?
K. R. A.
Une critique de publications rcen-
tes, des notes intressantes, un peu?
acerbes, signes Bos, terminent ce nu-
mro d'une revue -qui peut devenir,-.
par lu qualit de ses collaborateurs
et les ides nouvelles qu'elle met ew
circulation, une des plus importante'
de Bretagne.
Abonnement annuel : 30 francs ; ar
adresser M. Bruchct, 86, rue de Fou-
gres, Rennes. C. C. 37-669 Rennes.
DEUX LI VRES BRETONS
FOUR LES ECOLES l
Me a zesk brezoneg
MON PREMI ER LI VRE
DE BRETON
Adresser toute demande :
Monsi eur V. St t Tt "
Di recteur Ecole Sainte-Barbc-
ROSCOFF (Fi ni stre)
C. C. Postul Rennes 417-04..
" L E F RANAI S
P AR LE BRET ON "
par M. l' Abb BOZEC
S'adresser l'Imprimerie des Edi-
tions ARVOR , 13, place du Centre..
GUINGAMP (C.-du-N.).
L'exemplaire : 10 francs.
M t h o d e r a p i d e d e b r e t o n
par ROPARZ HEMON
695. Restez un moment prs
de moi.
696. Mets ton manteau prs
de toi.
697. Apportez une chaise prs
de lui.
698. / / ne faut pas s'effrayer
devant eux.
699. Ouvrez la porte devant
nous.
700. Louez mon cousin de-
vant elle.
701. Arrangez le lit sous lui.
LEON 26
702. Di wal l i t da lezel ho ka-
dor er - maez.
703. Di wal l i t da vont wa r ar
geot.
704. Di wal l i t da dr emen dr e
a r par k- s e.
705. Di wal l i t di ouz ar e' hi -se ;
fal l -t re eo.
706. Di wal l i t di ouz hounnez :
n' eus ket gwasoe' h egeti.
707. Taol evez out an ; n' eus
ket da iiziout wa r na n.
708. Taol i t evez out i ; da zi s-
fiziout ez eus di out i .
702. Prenez garde de ne pas
laisser votre chaise dehors.
703. Prenez garde de ne pas
aller sur l'herbe.
704. Prenez garde de ne pas
passer par ce champ-l.
705. Prenez garde ce chien-
l ; il est trs mchant.
706. Prenez garde cette fem-
me-l (celle-l) ; il n'y u pas
pire qu'elle.
707. Prends garde lui ; il
n'y a pas se fier lui.
708. Prends garde elle ; il
faut se mfier d'elle.
709. N' eus iforz ! ma 'z eo
l aeret , e vo pr enet una n ail.
710. Gwell 'a se ! ma 'z eo
kol l et , e vo gr aet mut .
711. Pet r a r a s e ? ma 'z omp
paket , e vi mp paket .
712. Si oua z ! ma _ ' z eo flas-
Iret, e vije eun dr uez.
713. Ar abat ! ma 'z eo t or r et .
e vi j en gwall, nec' het .
714. Mat ! ma 'z oun kaset
kui t , ne r an forz.
715. Gwaz a se ! nia 'z eo di s-
t ruj et , ne vo ket souez.
716. Ha goude ? ma '/. eo kem-
met , ne vi ket nec' het .
717. Bezit di nec' h ! ma ' z eo
nac' het , ne vo ket chu.
709. N'importe ! si elle est
vole, on en achtera une autre.
710. Tant mieux, si elle est
perdue, ce sera bien fait.
711. Qu'est-ce que cela fait?
si nous sommes pris, nous serons
pris.
712. Hlas ! s'il est cras, ce
serait piti.
713. / / ne le faut pas ! s'il est
cass, je serais dsol.
714. Eh bien ! si je suis ren-
voy, peu m'importe.
'7-15. Tant pis ! s'il est dtruit,
cela ne sera pas tonnant.
716. Et aprs ? s'il est chang,
tu ne seras pas fch.
717. Soyez sans crainte ! s'il
est refus, ce ne sera pas fini.
718. Ma vi j ee' h be t ' fur, e
vi j ee' h di nec' h.
719. Ma vije bet a mpa r t , ne
vije ket bet paket .
720. Ma vi j ent ouest , ne vi-
j ent ket kast i zet .
721. Ma vijes bet ski nnt ek, e
vi j es bet hegar at oe' b.
722. Ma vije bet hegar ut , e
vi j en het seven.
723. Ma ne vije ket bet lezirek,
ne vijen ket bet di gal on.
724. Ma' z eo fall, e vi nt gwa-
soc' h c' hoaz.
725. Ma n' eo ket seven, ne vi n
ket seven kennebeut .
718. $i vous aviez t sage,
vous seriez sans inquitude.
710: S'il avait t habile, il
n'aurait pas t pris.
720. S'ils avaient t honn-
tes, ils ne seraient pas punis.
721. Si tu avais t raison-
nable, tu aurais t plus aimable-
722. S'il amit t aimable r.
j'aurais t poli.
723. S'il n'avait pas t pares-
seux, je n'aurais pas t cruel-
724. S'il est mauvais, ils. se-
ront encore plus mauvais.
725. S'il n'est pas poli, je ne-
serai pas poli non plus.
726. Pa vo a ma n, e vo lezire
koe' h eget a- r aok.
727. Pa oa eno, e oa uket usoi -' h
eget br e ma n.
728. Pa veze gant o, e veze-
f ur oe' h a dr a sur .
729. Pa vez a ma n, e vez sioul"
at ao.
730. Pa veze gant i , e veze
hegar at a- wal c' h.
731. Pa vez er gr, ne vez ket
alies o c' hoar i .
732. Pa ne vez ket kl anv, ne
vez ket di gal on. (A sui vre. )
B l o a v e z k e n t a . - Ni v . 3 3
1 7 Eo s t 1 9 4 1
KAZETENN SIZUNIEK
Paotred yaouank !
Ar brezoneg a yelo da goll ma
ne rit netra vitait.
~ Savit war ho marc'h-houarn
ha kit da werza levriou brezonek.
KELEI ER A R V R O
FINISTER
EN DEPARTAMANT
NA GLAOU, NAG EZANS, NA TRA...
Ne vo ket a c'hlaou ar goanv-mafi, en
deus diskleriet ar Prefed. En em ziba-
bit eta, tud paour, evit prena taouarc'h.
Eun ano iskis, avat, a zo gant an ti-
kofivers parizian a zo karget da lo-
denna taouarc'h Breiz... Ne oa ti-ko-
vers breizat ebet evit-se ? Eun dekve-
denn hepken eus an esans a vije ret
kaout evit dourna an eost a vo roet ;
glaoi: a vo evit-sc eun tammig, mes
n'ouzer ket c'hoaz pegoulz ! Ma, keme-
ret e vo an frcilh eta.
BREST
AN OSPITAL-KER A ZO DILOJET.
Kaset eo bet an ospital-kr er-maez
eus Brest. Ne chom mui nemet eun
ti-sikour evit an dud klanv bras ne
c'heller ket gortoz evit ober war o
zro.
LAERONSIOU. An Ao. Beurdeley,
surjian-dcnt, a zo aet da chom e Kast.
Darn eus e draou a zo chomet en c di,
ru ar Werc'hez. Laeret eo bet eno, an
deiz ail, eun arinel-levriou, kast. l o-
rennou, eur valizenn, bidoniou eoul ha
petrol.
Mari .festin a oa aet da brena ispiri
e-ti an itron Richard en Dourjag. Ret
e voc d'an itron-mafi kuitaat ht stal
e-pad eur pcnnad-amzer. Pa zistroas
e oa bet laeret diganti he yalc'h,
240 lur enni. Sonjal a reas e
Mari Jcstin, hag houman, kaset dirak
ar c'homiser, he deus anzavet he laera-
denn.
Irne a oa koant, a gave d'an Ao. N...,
kenta-mestr, en doa anavezet anezi en
eur c'hafedi, ru Keravel. Prenet en doa
d'ezi, mmes, eur gouriz-ler ha... tri
benn-articho ! Goude ez ejont da ober
eun dro-vale, ha klask cul lec'h kuz
da ziskleria o c'harantez... Goude eur
pok pe zaou, Irne a dec'has... Hag
hon ofiser-mariner a gavas buan e oa
aet e beadra, 2.580 lur, gant ar plac'h
divergont. Klemm a savas outi. Pnket
e voc-hi, ha neuze e voe gouezet he
doa laeret ivez amann ha krampoez
e sal-gortoz ar 8AT, plasenn al Libren-
tez. Kaset c vo Irne da brizon Wen-
gamp.
GWALL-ZARVOUDOU'. Jermen ar
Gall, e Kerber, Yann Deroff, er Piler-
Ruz, a zo bet diskaret diwar o marc'h-
houarn gant kamionou ha gwall vie-
set ; maro eo Yann Deroff, nebeut
goude, en ospital an dud-a-vor.
SIBIRIL
- . LES VRAIS JOYEUX A GEN-
DALC'H O REUZ. Lavaret hon eus
sklaer ha fraez c oa eun dra vat,
klask kas arc'hant, boued, ha traou
ail d'ar brizonidi-vrezel, dre abaden-
nou rnuzik ha kanaouennou evel ma
vez graet cur pennad zo er vro. Eur
volont/ vat en em ziskonez eno.
^emet, daoust hag ez omp e bro ar
Bapoued pe er Betchouanaland 7 A'e
glever ger brezonek ebet gant ar bao-
tred a zo o ren an abadennou-se.
Diwallomp !
f LANDERNE
PESKETA GANT KARBUR A ZO
DIFENNET. Dluzed hag eogcd a
besketacr breman e-leiz, war hon eus
klevet, gant karbur da ober asetilen.
Tapet co bet reou zo eus ar besketae-
rien giz-nevez-se. Ar re ail a daoler
pied outo hag e vint paket d'o zro
buan. Rak distruja ar pesked n'eo
ken.
PLOURIN
O KLASK LAZA E Dl'l) ! Mari-
von Kcranvran, 33 vloaz, a zo o chom
e-ti c vreur, c Kerinok. Hanter-foll
eo, koulz lavarout, ha bet co dija en
ospital Brest c-pad eur pennad, goude
beza klasket lakaat cun ampoezon c
boued ar familh. Dilun diweza c la-
kaas l o u z o u a-enep an dorifor e-barz
dour a vije evet da verenn. Blaz an
dour a lakaas an dud da sonjal e oa cun
dra bennak fall ennan, hag c teu-
jont da ouzout tro fall Marivon.
* Graet am eus an dra-se , emezi,
evit mirout outo da gousket .
Kaset e vo ar plac'h gaez dirak eur
medisin adarre.
MIKAEL GWERZET GANT E
C'HOAR. Ar mmes plac'h he deus
gwerzet he breur d'an archerien...
.Mont a reas d'o e'haout, evit displcga
d'ezo c oa cur c'hi tapet e-barz eur
c'hrouglas e-kichen ar verouri. Piou
"ta en deus stignet ar c'hrouglas-se ?
emezo. < Va breur Michel eo ! Ha
setu Michel o vont da veza kaset dirak
an tribunal evit beza' chascet gant
pejore difennet.
MONTROULEZ
EUR WREG YAOUANK EN EM
STLAP ER BASIN. Disadorn diweza,
war-dro 7 eur, c voe souezet bras -an
dud a dremene plasenn Cornic o we-
lout eur wreg yaouank o c'haolia ar
gael a zo en-dro d'ar basin hag oe'h
en em stlepcl cr mor. Eun den kalonek
a splujas dioustu eu dour hag a benn
nebeut amzer c teue a-benn da zegas
ar wreg paour war an douar en-dro.
Houman, Leonie Cornet, 23 vloaz, eus
Brest, eur bugel 8 miz d^zi, a zo bet
kaset d'an ospital.
QWIPAVAS
BCDADENN AR C'HCZUL-PARREZ.
D'ar 26 a viz gouere co en em
vodet ar c'huzul-parrez dindan rena-
dur an Aotrou Goux, maer. Gourc'he-
mcnnou a zo bet votet d'ar Maer ha
d'ar Rescver, an Ao. Drezen, evit stad
vat kontou ar c'humun.
KASTELLIN
FOAR EOST. Kalz a dud diwar
ar maez a zo deut da foar eost, a-raok
kregi gant ar medi. Brao eo bet d'ar
varc'hadourien.
KEMPER
LAERON EUS AR GWASA. Daou
hailhevod yaouank, Lon Rouzic, eus
ar Faoud, ha Daniel Dufailly, cur
Parizian, a zo bet harzet an deiz ail
gant poliserien gr. Armon difennet a
oa ganto, ha paperiou laeret e godcll
tud ail ivez. 14 marc'h-houarn o deus
laeret, seiz pe eiz malizenn nevez-
tlamm, hag eur bern traou ail. Kaset
int bet da loja c Mesgloagen. Diwar
ar pez o deus lavaret, cur vandenn
laeron yaouank a laboure er vro,
ha tapet e vo krog enno a-raok pell.
DOUARNENEZ
PAOUR KAEZ PON'SINED ! 38
ponsin, 11 houadig he doa Scur Tcreza
ar Mabig Jczuz en he forz-yer, en
Ospital. Eun deiz a voc e tisparisas al
labousedigou, aet gant al laer. Kredi a
ra d'an archerien e Tijcnt bet laeret
gant tud yaouank war-dro 15 vKoaz...
evit petra, va Doue ? Da lartaat, en
gortoz ar marc'had kuz ?
DIWALLIT AR BIKERIEN ! War
sao-mein ar Porz Bras c kar an dud
mont da vale goude koan. Eno e kaver
holl yaouankizou Douarnenez. Ha
c'hoarzadennou en avel ! Abaoe cun
nebeut deiziou zo, e klever ivez kria-
dennou ha klemmou : paotred,
krennarded mic'hick, a dlefemp lava-
rout kentoc'h, o deus kavet eur
c'hoari brao, pika diouhar ar merc'hed
gant spilhennou. Diwall d'o fesken-
nou ! emafi fest ar vaz o tostaat evit
ar baotred divergont-sc 1
MALANOU LAERET. An Ao.
Neilde, labourer-douar e Toullbalan,
Trboul, en deus savet klemm ouz tud
o doa laeret eun tregont malan gwi-
niz bennak en c bark. Al laer a oa
an it. Haskocd, c amezegez. Anzavet
he deus, ha pact 200 lur, en gortoz
ar peb ail eus hc flnijcnn.
TUD VREST A CHOMO. War
bedenn an Ao. Karn, maer Douarne-
nez, eo permetet d'an dud eus Brest
deut d'en cm repui e Douarnenez,
chom e kr. Bennoz Doue d'an Ao.
Karn !
TREBOUL
EUR VAG NEVEZ. Eman ar
chanter Kerc-Gonidgg o paouez echui
cur vag nevez, 11 metr d'ezi a vo
anvet Guy (perak anoiou gullck
atao ?) Morct eo bet an deiz ail, gant
berz. Eur moteur 25 CV a vo warni.
Kaset c vo da besketa ar sardin hag
ar brezel. Enor a ra ar vag nevez d'e
saverien.
BANLEO
EUN ABADENN DANS ALL. Fran-
sez Jgou, tavarnour e Pont-Trcbalou
en deus lakaet tud da zafisal c Milin-
Kerc'huz. Hcfi Ivez a zo bet paket hag
o tlco paea, da genta evit beza graet
eur bal,, pcz n zo difennet ; d'an cil
Ar strisaduriou
HAG AR VUTUNERIEN A OA E
BEA.l ? N'o deus kcL gellet lakaat o
ano c lnire-btu'n d bro e koulz, ha
nac'hct e voe butun diito war o distro.
Urz a zo bet roet d'ar bureviou-butun
evit cnskrtva an dud-se azalck ar 8 a
viz cost. !
EVIT AR PRED DIOUZ AN NOZ ne
c'hell an ostizien goulenn ouz an dud
a /.eu da zibri eu o zi. nemet eun tiked
druzoni gramm.
evit beza dastumet arc'hant hep paea
an tailh ; da c'houde, evit beza gwer-
zet boued hep tikedou ; hag erlin evit
beza serVijet da eva hep kofije. Treut
c vo e c'hounid 1
AN ARCHERIEN NE GAR ONT KET
AR SONERIEN. Ar vrud a rede en
doa Youen Pcron, eus Log-Naennou,
lakaet yaouankizou ar vro da fringal
ouz son e akordeons. Difennet co,
siouaz ! ha setu an archerien ouz c
glask. Me ' gar kement c'hoari an
akordeons , emezan da baotred-al-
lezenn, " n'oun ket vit mirout lakaat
an dud da zansal... Ne die ket an
archerien beza danserien, rak prose-
verbal a zo bet savet ouz mab-bihan
Matilin an Dali.
KONK-KERNE
EUR VAG-CHALL'TER BOMBEZET.
Ar vag - chaluter Aigrette, o
pesketa pell diouz an aod, a zo bet
taget gant eur c'harr-nij saoz, ha
bombezennet. Daoust da doullou ar
c'houc'h, ar mestr en deus gellet kas
e vag d'ar porz cn-jdro.
MORBIHAN
I I I
AN ORIANT
EUR MARTOLOD DROUK. An
dundee IHcrre-Palifadeau, eus Groc,
a oa cr porz-peslectuerez da gaout
skou'rn, Ar mestr, J.'J. Mtayer, a bro-
iltas a gcinent-se da vont da ober eun
dro e kr. E-keit-sc, unan eus e varto-
lodcd, Gweltaz Hugot, a guitaas ar
vag, cun toun gantan. Pa zeuas
Gweltaz en-dro, c voc lavaret d'ezan
ez ac o vont da veza dibarket. Hag hefi
ha mont e kounnar, hc skei gant ar
mestr ha gant eur martolod ail.
Klemm a zo bet savet ouz ar penn
fall-se.
KAROUT A RAE- AR C'HAFE.
An Ao. Qumeneur, evezier c gar an
Oriant, en deus tapet eul laer, dres pa
edo o kemer cur sac'h 60 kilo kafe en
eur vagon marc'hadourcz.
AN ALRE
DISKARET GANT EUR CHARR-
DRE-DAN. Disadorn mintin ar si-
zun ail c oa an Ao. Cado, maer koz
an Aire, o vale war hent an Oriant
war c varc'h-houarn. Stoket ha diska-
ret e voe gant eur c'harr-dre-dan c-
kichen Toullchignaned. An dud a oa
cr c'harr a ziskennas dioustu d'ober
war e dro hag e kasjont anezan d'an
ospital. Blcset e oa' an Ao. Cado ouz
e c'har, met n'eo ket grevus.
PLOEREN
EUR VAMM EN EM LAZ. Abaoe
meur a sizun c hafivale an itron Jikcl
beza direnket lie spered. Ar sul ail c
roc 10.000 lur d'he fried, o lavarout :
H Gant kement'se
1
,'
k
z po peadra da
ober. D'ar meurz e kuitae he zi, da
vont da di he c'herent, emezi. O
welout ne oa ket deut he gwreg en-
dro evil kreisteiz, an Ao. Jikcl a yeas
d'he c'hlask. Kavet e voc ; krouget ouz
eur wezenn, c-kichen ti ar vamm-goz.
KISTREBERC' H
EUR BUGELIG BEUZET. Aet e
on an Itron Oligo, merourez c Kistre-
berc'h, da gas he loened d'ar park, ha
goude, da labourt en cur park c-
kichen. Fiziet c oa ar saout en hc
mabig Loeiz, 4 vloaz, d'czafi da deurel
evez ivez ouz c c'hoar vihan Suzanna,
2 vloaz. Koueza a reas Suzanna vihan
er str, siouaz, ha rc ziwczat e tcuas
ar vamm hag an itron Nue, hec'h
amezegez, da savet ei ar plac'hig
paour.
OIDEL
Kl HA... GAVR. An Ao. Palet, eus
ar Poulldu, en doa eur c'havr brao.
Eur c'hi bras, a zo d'an Ao. D..., a
zeuas d'ezan naon du en cun taol pa
welas ar c'havr. Hag hefi da sailha
outi, ha da gregi enni ken gwaz ma
vos ret laza al loen paour. Digollct
co bet an Ao. Palet.
An Al amaned a gemenn ez
eo chu emgann br as Smol ensk.
Tr ec' het eo be t ar Rusi aned o
deus kollet 310. 000 pri zoni ad,
3. 205 kar r - emgann, 3. 210 kanol
ha 1. 098 karr-ni j .
Moskov a zo bombezet adar r e.
32. 853 pri zoni ad gall la-
kaet en o frankiz gant an Ala-
maned a er r u e Chl ons-sur-
Mar ne.
Lezenn-veur al l abour a vo
embannet e-pad miz gwengol o,
war a gr eder . Hervez al l ezenn- se
ar si ndi kadou a vo anavezet
gant ar gouar namant ha r e t e vo
da bep mi cherour beza ezel sin-
di kad e vi cher.
Ar c' hbi t en nijer Bruno
Mussolini, anezan ail mab an
Duce, a zo mar o e kos t ez Pi se,
e-pad eun nl j adenn.
E Kambr-Qannaded Bro-
Saoz, an Ao. At t l ee a anzav ez
eo bet kas et kal z listri saoz d' ar
s t r ad bet ek- hen e-pad emgann
an At l ant i k.
Ar bar z br as Rabi ndr anat h
Tagor e a varv e Bro-l ndez. Bru-
det e oa er bed-holl hag e levriou
a zo bet t r oet , koul z l avarout , a
pop yez.
S^AJYIZJEOST.
Eun ar me rusi an, kel e' hi et
en Ukrainia gant an Al amaned, a
zo be t di st ruj et gant o. An Ala-
maned o deus gr aet 30. 000 pri -
zoni ad. En o zouez e kaver ar
j ener al a oa e penn e' houee' hvet
ar me ar Sovi edou.
En Est oni a, an Al amaned a
gemer Wes enber g hag a er r u
war ribl pl eg-mor Bro-Finland.
War vor, 70. 000 t onel l ad
l i st rl -konvers saoz a zo kas et d' ar
s t r a d gant listri-spluj al aman ha
13. 000 gant ki rri -ni j .
E Slrla, ar Jeneral Dent z a
zo l akaet en t oul l -bac' h asambl ez
gant 3 5 ofiser ail. Ar Saozon
a l avar e vi nt mi r et gant o kei t
ha ma ne vo ke t r oet o franki z
d' ar Saozon prl zoni et gant ar
Fransi zi en.
En EJIpt, Aleksafldria a zo
bombezet .
Ar Saozon a vije o t a s t um
soudar ded er sav-heol t os t a evi t
t aga ar C' haokaz.
AR C'HENTA ROMANT BRAS
E BREZONEO :
" ITRON VARIA GARMEZ
Gant Youenn Drezen
Skeudennou gant R.-Y. Crest on
Kentakrid gant R. Hemon
Priz : 100 hir.
Skriva d'an Ao. F. GOINARD, 3 bit;
rue Duguuy-Trouln, BREST (Finister).
C. C. Rennes 373-42.
EOST.
E kos t ez Smol ensk an Ala-
maned a r a 38. 000 pri zoni ad.
En Ukrainia, diou ar ma ar
sovi edou, ar c' houezekvet hag an
daouzekvet , a zo di st r uj et . Ar
Jeneral ed a oa e penn anezo a zo
e- t ouez ar 103. 000 pri zoni ad a
zo be t gr aet .
Ar Jeneral Weygand a zo
er r u a Vichy.
En EJipt eo ba t kl asket l aza
minjstr an Tr aou a-zl abarz gant
eur vombezenn.
l l ^M/ I ZJEOST.
Er sav-heol , kr ogadou s t a r t
at ao en Ukrainia.
Maskov a zo bombezet aur
wech mui oe' h.
An Al amaned a gemenn o del i s
di skar et ouspenn 10. 000 kar r -
nij rusi an abaoa an 2 2 a viz
mezeven.
Er Mor Krel zdouarek, ka-
nol Suez a zo bombezet gant ar
e' hirri-nlj al aman. Eul l est r-spl uj
s aoz a zo kas et d' ar s t r ad gant
eur vagi g her r ek Italian.
An Ao. Bar gar y, kannad ar
Fr ans an U. R. S. S., a zo deut
en- dr o a Vlehy.
An Ao. Seapini a zo degamar at
gant ar Marichal Pt ai n.
12J A^ I Z^ E0ST.
Ar Marichal Pt ai n, an aur
br ezegenn vr as, a l avar a vo
l akaet an Dl spae' h Broadel da
vont en- dr o. An ami ral Darl an a
zo kar get da zifenn ar vr o.
Er sav-heol pella ez a an
t r aou war - wasaat a t a o. Ar Saozon
a zo war - avez e Si ngapour.
Ll st ri -konvcrs saoz a zo
t a ge t gant bagou her r ek al aman
nepell di ouz aod Bro-Saoz.
Smol ensk a zo bet di st r uj et
gant soudar ded ar sovl edou. Ar
bobl ans anezi a zo kouezet eue
180. 000 den da 2 0 . 0 0 0 .
St rol l ad-mi ni st red nevez a r
Fr ans a zo ennan : an Amiral
Darlan, ell pr ezi dant ar C' huzul,
Mi ni st r an Tr aou a-zi avaez, kar -
get eo ouspenn da zifenn ar vr o;
an Ao. Herri Moysset , mi ni st r a r
s t ad, kar get da saval lezenn*
vr as navez a r s t ad ; an Ao. Pu*
chou, mi ni st r an Tr aou a-zla-
bar z ; an Ao. Cazl ot , mi ni st r al
Labour-douar ; an Ao. Lusl an
Romier, mi ni st r ar s t ad ; an
Ao. Paol Marion, s egr et our - br as
ar c' hel el er hag an abost ol er ez.
An Al amaned a r ed war -
l erc' h ar Rusi aned o kila a kr ei s-
t ei z Ukrainia.
Ar c' hirrl-nlj al aman a vombez
an hent ou- houar n a kos t ez Mos-
kov.
E Bro-Saoz, uzinou Birmin-
gham, porzi ou Or aet - Yar mout h
ha Ramegat e a zo bombezet
gant hlrrl-nlj al aman.
4 2 karr-ni j s aoz a zo di s kar et
gant an Al amaned a-us d' an Al a-
magn pa d' ar broi ou dal c' het .
4
A R V O R
HOR SENT KOZ HAG AN I STOR
Ma tigorit eul levr Istor Breiz, ne
vern pehini. e kavit, war ar pajcnnou
kenta, eur mcncg evel-hen :
Ar Vretoned. dre ma trcuzent
ar mor du zont d'en em ziazeza e
Breiz, a veze kaset d'ezo belcleu ha
leancd eus ar vro goz, Brelz-Veur. An
dud a iliz-se a skoazellc ar bobl da
zifraosta an douar, en eur brezeg
d'ezo ar feiz. O envor a zo bet miret
betek hizio. Marvailhou e-leiz a vez
kontet diwar o fenn. Pedet e vcznnt
atao. Lidet p vez o goueliou. Ar brud
o devez da barea klenvedou a bep
seurt. >
Ar scnt-se eta, hervez al levriou-
istor. a veve d'ar mare ma teuas hon
tadou-koz er vro-man, da lavarout eo.
tre ar pempvet hag an eizvet kant-
ved, eun tammig diwezatoc'li zoken
marteze. .
Breman, ar goulenn hag a c'heller
ober, ar goulenn hag a dleer ober eo
heman :
E-kcnver skiant an istor, e-kenver
ar ouiziegez. daoust hag e ouzomp
eun dra bennak rsis, eun dra bennak
diarvar diwar-benn ar scnt-se ?
Daoust hag e c'hellomp anaout dar-
voudou o buhez, evel ma anavezomp
darvoudou buhez hor rouaned hon
duged, hor skrivagnerien, hon arzou-
rien,' hor c'hahitened, hor martoloded,
n eur ger, hon tud-veur eus an amzer
war-lerc'h o hini ? Ha gwir eo zoken
o deus bevet ar re-se a anvomp hor
sent koz ?
Aze ez eus cur gudenn hag a dalv
ar boan diluzia. eur gudenn na sonjer
ket enni alies a-walc'h, d'am mcn<>.
Lakaomp a-gostez evit eur pennad hor
c'hredcnnou, lakaomp a-gostez hor
c'harantez-vro. a ra d'imp gwelout an
traou a-wechou en eur stumm re vrao,
ha klaskomp barn hervez ar wirionez
rik, evel ma rafe moarvat eun den a
vro estren, c'hoant d'ezan skriva eun
Istor Breiz.
Peseurt testeniou a c'hellomp das-
tum diwar-benn hor sent koz ?
Da genta. eur bern marvailhou
kontet a rumm da ru mm, lod anezo
deut betek hon amzer a c'henou da
c'henou, hag a glevfemp c'hoaz ma
karfemp mont d'ober troiou war ar
maez, lod ail bet lakaet dre skrld,
koulz pe goulz, c brezoneg. e latin
pc e galleg. Hini ebet eus ar mar-
vailhou-se n'ep bet skrivet rag-eeun
gant eur sant koz, na zoken gant eun
den en doa gwelet unan. Ar re gosa
eus ar skridou-se, bet miret pe adskri-
vet evidomp, n'int ket kosoe'h eget
an dekvet kantved. An darn vuia a
voe savet tre ar seitekvct hag an
ugentvet kantved. Ha c'hoaz, n'int ket
holl skridou a c'heller ober anezo
skridou istorek : bez' ez eus en o
zouez pcziou-c'hoari, kautikou, peden-
nou, kontadennou, mojennou.
D'an eil. hon eus an ilizou, ar cha-
peliou, ar feunteuniou, ar c'hizelladu-
riou e koad pe e maen. ar gwerennou
livet, graet en enor da sant pe sant
eus hor bro. Warno e welomp skeu-
dennet alies ar sant pe eun darvoud
eus e vuhez. N'eus ket unan eus ar
savaduriou, eus ar skultaduriou, eus
al livaduriou-se n vije ken koz hag
E m a A
KENVREURIEZ
AR VINIAOUERIEN VRETON
war - nes embann
EUL LEVR TONIOU
EVIT AR BINIOU
Rakprenit al leur ha kasit hoc'h
ano da A' A V. 55), rue Boissire,
PARIS (XV/).
amzer hor sent koz. N'hon eus ket
eur polticd gwirion eus hini anezo.
Evit ar relegou a virer e-barz skrinou
I rizius, n'eo ket eun artikl a feiz e
vijent gwirion kennebeut. An Iliz ka-
tolik, arabat hn ankounac'haat, hag
hi ken evezick e-kenver seurt traou,
n'he deus biskoaz anavezet hor sent
koz. hag, bep mar, ne raio biken.
Petra a ra d'imp kredi eta cz eus
bet tud santel o veva en hon louez
tre ar pempvet hag an eizvet kantved,
o labourt evlt hon tadou, hag oe'h
ober vad d'ezo c pep doare Y
Daou dra, hag a vefe .i-walch, pa
ne vefe nemeto :
Da genta, evel ma lavarer, e-lec'h
ez eus moged cz eus tan. Ne vefe ket
bet miret betek hizio envor kement
a dud, biskoaz n'eur bet evit o
niveri, ma n'o dije ket bevet, lod
anezo da vihana.
D'an eil, ma n'heller ket degas eun
testent rik ha fetis da ziskouez o
deus bevet hor sent, n'heller ket, war
an tu ail, diskouez eun testeni rik
lia fetis n'o deus ket bevet.
Hogen muioe'h a zo. Eur wech das-
tumet an holl varvailhou, an holl
vojennou, un holl hengounio a vez
HOR C'HONTADENN
Ar plac'h yaouank er c'harr
gant i ha}i
he doa ivez. Staget e
Edo Anna - Var i o t ehri
mer enn - vi han. O wal c' hi va
daouar n e oan. Dr e ar pr enes t r
e wel ed eur c' har r , daou zen
ennan, o t r emen wa r an hent .
Yann, emezi , o sel l out
ouz ar c' har r - se eo deut sonj
d' i n eus e un dar voud yaouanki z.
A ! Kont i t 'ta.*
Eva a reas Anna- Var i eul l om-
mad kafe heiz. Gant he c' hil-
dour n e naet aas he muzel l ou.
Daou vl oaz- war - nugent e
f an neuze. E Pl oni eur e oan
mat ez gant Mar j an Al Lay, Doue
d' he farde no. Mar j an Al Lay,
gouzout a rit, a oa o chom e
ki cheni g ar vour c' h, war hent
ar Gelveneg. St al -genwerz e oa
ost al i ri . Diou vuoc' h
veze ar
saout er War enwn- C' hl as, war -
dr o eun hant er - ki l oi net r ad eus
ar vour c' h. Me a veze o t i hl asa
al l oened-se. Bez' e oa eun t am-
mi g bl eadenn di skui zus. E- pad
an amzer - se e c' hel l en sel l out
ouz an ed er par kei er , sel aou
kan al l aboused en aval enned,
ha, drei st -hol l , t pul l a kaoz gant
an amezei en.
Eun deiz hanv; pa oan o vent
d' ober an dr ad- se, e wel i s, e-
ki chen an ti, eur c' har r du. diou
l i nenn r uz t r o- dr o d' ezan. Ana-
i
vezout a ri s hi ni ar Per on, eus
Pendreff. Ha . sonj al a r aen : Pl i -
j a dur a m befe, ma vefen pedet
da bi gnat er c' har r - se, ha di s-
kui zoc' h c' hoaz e veffe d' in. . .
Hag ez is gant va lient.
Graet em boa eulr c' hant
met r ad bennak pa glevis t r ouz
a- dr env va c' hei n. Sel l out a r i s.
Edo ar c' har r o t ost aat d' an
dr ot . Gant ar Per on e oa e ga-
mal ad Nedeleg, eus Keri l an.
Kana a r aent :
Sav da bao ma gavez brao
Ha warc'hoaz e, raio glao.
Er r uet em c' hi chen ez eas
d' ar paz.
Demat , Anna- Var i .
Demat , paot r ed ya oua nk !
Br ao an ai nzer, hen ! Da
bel ec' h emaoc' h o vont gant an
tiz-se ?
Da zi bl asa ar saout er
War eni m- G' hl as .
A ! Ya ! Dont a rit gani mp
er c' har r ? Buanoc' h e vo graet
an t aol ganeoe' h.
Fei doue, ya !
Ho, Sa k ! A-sav e chmas
ar mar c' h. Pi gnat a ri s er c' har r .
En em l akai t t re an Ne-
deleg ha me. Aze e viot br ao ha
di wal l et di ouz an avel.
Azeza a ri s t r e an daou
ganf ar d. Skour j eza e var c' h a
reas ar Per on. D' an dr ot adar r e.
Keuz a zeuas d' i n di oust u
da veza pi gnet en t a mm kar r - se.
Skour j ez ar Per on ez ae en-
dr o : kl ak ! kl ak ! war Sa k.
Buha n e t ost ae ar Wa r e mm-
C' hl as. Dal c' hmat e rede ar
mar c' h. C' hoarzi n a r ae ar bao-
t red yaouank.
Ret e vo d' eoc' h paea
d' i mp ear banne !
A-benn di sul , goude an
oferenu.
A-benn di sul ? Hi r i o !
Hi ri o ? Pel ec' h ? Kel e
Pendreff emi chans ?
Eo ! E Pendreff !
Ama n eman ar Wa r e mni -
C' hl as. Va lezit da zi skenn.
Nann ! nann Da Ben-
dreff. Ya, Sa k ! Ha kl ak ! ken
e l ani me ar inein bi han di ndan
ar fodou.
Sonj al a r ae d' i n e vi j ee' h
het ani poezon evel-se.
Ani poezon pa gar ot ! Met
da Bendreff e t euot !
Degouezt oun ! Ema o u n o
vont da zi skenn. Sevel a ri s er
c' har r .
Ya, Sa k ! D' an daou-
l amni ! Chomi t aze, di mezel l
gaer, pe e t or r ot ho kouzoug
mi st r .
Di skenn a r i n bag a r i n.
Ha me kemer log s i s t r ( l )
an Nedel eg. Ha dao ! gant va
holl nerz. Koueza a r eas. en t u
dehou, e-touez ar geot.
Ho ! Sa k ! Hag a-raok
d' i n sonj al e t r a e oa a n Nede-
leg war an hent , en eur l ava-
r out : Di wal l anezi mat ! N' em
clialez ket .
Di oust u ar Per on a l akaas
e l l i penn da s t r akal . N' em boa
ket bet ai nzer da zi skenn.
Alo ! Anna- Var i , bezit
fnr , a l avar as paot r Pendreff
e-krei z e c' hoarz. Me n' am boa
t am m c' hoant c' hoar zi n. Ful or et
e oan.
N' hoc' h eus ket niez o
chi gar da (2) ac' hanoun evel-se ?
Sur. n' ho pc banne ebet .
Klask* e dog a r ae at ao an
Nedel eg. Met d' ar pi l t r ot ez ae
ar c' har r dal c' hmat . Ho !
Sa k ! a hopi s. Twi ! Sa k a
s ant skour j ez ar Per on wa r e
gei n. Ne wel en ket penaos en em
zi zober di ouz paot r Pendreff. A-
greiz-ho.il, mer zout a ri s ne oa
ket ar foet gwall st ar t e daouar n
ar Per on. Ta pout a ri s anezan,
ha j oup- l a ! dr ei st ar c' hae e
pr ad an t u kleiz.
Gast ! a l avar as ar Pe-
ron, set u a ma n eun abadenn
ail ! Ho ! Sa k ! Hag hen di s-
kenn en eur dr ei ar st ar der ez.
Di skenn a ri s ivez, st r af ui l het
c' hoaz... Ar P r ou a gl aske e foet
hag an Nedel eg e oa atao. en e
br ad. Va una n e oan br e ma n e-
ki chen ar c' har r .
Et r e va dent e l avar i s :
D' i n- me br eman ! Pi gnat en-
dr o er c' har r a ri s ha l akaat
Sak d' ober t r o. Goude : Ya !
mar c' h sot !... Eun t a mmi g
aon am boa, met ivez j oa e-leiz
va c' hal on o t i st r ei et rezek va
gwa r e mm. Ha me ivez a gane :
Sav da bao ma gavez brao...
Kant met r ad bennak goude
beza tizet pr ad an Nedel eg e le-
zis va c' har r wa r t u dehou an
hent . Ha buha n ez is war - dr o
va l oened e-pad ma kl even Per on
o l avar out da baot r Ker i l an :
Bast agn ! houma n a oar
anezi ! iSur ne bi gno mui em
c' har r .
B. Y. G.
(1) Lesono an tog higouclen.
(2) Hegasi.
o redek diwar-benn hor sent, cz eus
cul labour d'ober : burutclla anezo,
lakaat anezo au cil c-kichen egile, tos-
taat anezo ouz ar marvailhou, ar
mojennou, an hengounio, henvel pe
zamhcvcl a gaver cr broiou ail.
Daoust n'eo ket bet sevenet al labour-
se a-zcvrl-kaer evit c'hoaz,- diouz ar
pez a vo graet e c'hellomp kaout eun
ulberz, eun dainskeud eus ur wirionez,
Ar inarvailhou-sc a zo euno eur
c'hcmmcsk sebezus : envoriou eus
rclijlon hon tadou-koz ar Gelted,
envoriou eus eun amzer kosoe'h c'hoaz
marteze, seurt ma kaver c marvailhou
ar bobl e pep lec'h, envoriou o tenna
d'ar relljion gristen, ha, dindan an
holl draou-se, kuzct ha inouget ganto,
darvoudou gwirion an istor,
Penuos, emezoe'h, disranna an dar-
voudou gwirion diouz ur peurrest, ha
n'eo, atao e-kcnver an istor, nemet
cur bern gevler ? N'eo ket aes-tre, a
c'hellit kredi. Ha kaer a vo ober, ne
vo tizet biken en doare-se nemet mar-
tezcadou.
'Arabat koll kalon koulskoude. Eun
dra a chom, ha n'am eus ket meneget
betek-hen, eun dra a souezo ac'ha-
noc'h',' a gav d'in, eun dra hag a zis-
kouez gwelloc'h eget an holl draou
ail o deus bevet hor sent koz, eun
dra a c'hellfe rcl d'imp zok*cn darn
eus o istor, ha pa n'hor bije klevet
morse ano anezo. Anaout a rit moar-
vat nr skridou koz anvet parchennou
warskrivet : bez* cz int follcnnou
parch a zo bet skrivet warno diou
wech ; ar skrld kenta a voe rasklct,
ha skrlvct neuze war ar follenn eun
eil skrld. Ar ouizieien a vremaft a
zeu a-benn da lenn, dindan an eil
skrld, an hini kenta. Ha meur a obe-
renn dalvoudus a zo bet udkavet
evel-se.
Ma I Breiz, hor bro, a zo eun dourc
parchenn warskrivet : Istor hor sent
koz, bet skrivet ganto war hon douar,
het rasklet goude gant an amzer, a
c'heller lenn sklaer a-walc'h. Da eun
den, ha na ou ket breizat, ez a an enor
da veza dizofoct an tu da lenn ae
istor-se. Eur Gall e ou, Largllllcre e
ano, Maro eo n'eus ket pell, yaoutmk-
flanun. I.argillire en doa mclzct eun
dra : hor c'hriou, hor bourc'hlou,
hor c'hrladennou, hor feunteuniou,
hor c'herreg, hon tiez, hor parkou a
zoug, kalz diouto, ano cur sant. A zo
muioe'h, an ano-sc a voe roet peur-
liesa en amzer ar sant. Lcnnlt ol levr
kaer savet gant I.argillire, goude fur-
ch'adennou hir, diwar-benn sent koz
Bro-Drcger, hag c welot penaos e tiz
a-wechou merka piz o boajou, adal
al lec'h ' ma touarjont en aod betek
lec'h o maro. Eur skouer eo da veza
heuliet gant ar re a blij d'ezo gwel-
loc'h ar wirionez eget ur mojennou.
N'eo ket da lavarout e rankomp
dispriza ur mojennou. Mojennou hor
sent koz a zo eun tenvor bras evi-
domp, eun dudi da viken. Deskomp,
avat, rei he lod d'ar wirionez : ma
ne fell ket d'imp studia hervez hent
ar wirionez, ne raimp labour vad ebet
war dachenn Istor Breiz.
ROJ ' AU/ , HEMON.
PLIJOUT A RA
A R V O R
9 9
D' EOC' H 1
Ma I Si kourl t anezi . PENAOS f
Dre gl ask l enneri en d' ezi , dra gaa
ar c' hant d' ezi evi t ar t krl t el l ou,
dr e ober br ud en- dr o d' ai l .
Le Grant : G. BERTHOU.
IMPRIMERIE CENTRALE DU RENNES.
A R P E S K A O U R
Niv. 26
gant PAOL FEVAL
Tevel a r eas da c' hort oz va
r espont . Edon o kl as k una n a
zerefe ouz st ad e sper ed pa
adkr ogas a- dacl - t r umm :
Kl asker i en- var a, aot r ou ker,
kl as ker i en- var a ha net r a ke n !
C' hoarzi n a r a nka n pa gomzi t
eus ho l i zer - di skar g ! Eur paper
faos, hen l avar out a r an d' eoc' h.
Eun afer gaer ! Emaoc' h s par -
let ! Ha gouzout a ri t pet r a a
c' hoarvezfe ma kl askf ec' h va
l aza ? A- r aok dont d' ho kwel out ,
e un di s kl er i adur am eus gr aet
d' ar c' homi ser - pol i s. Ha d' an
daou vedi si n a zo deut a ma n em
eus l avar et : r et eo kaout disft-
zi ans ! Eme ur o kl ask ober
dr oug d' i n. Sebezet oe' h a se ?
He he ! gant mel e vez paket
mui oe' h a gel i en eget gant gwi -
negr ! Ma ne vije ket faos al
lizer-se, saot r et gant dour sal i e
vi j e. Ret c vije bet beza hegar at
em c' henver ha r ei d' i n an di me-
zell. Anat eo, kol l et oe' h.
Chom a ri s sabat uet . Ar
Br uant , a vi j e bet l avaret neuze
e oa mezo, a st l akas e zoar n
en eur gana.
Neuze e l avar as, eun t a mmi g
si oul oc' b :
Ma vije beo, e zi skouezet
ho pi j e d' i n, den yaouank, skl aer
eo. Kont et eo bet d' eoc' h e oan
di ski ant ? Ya da ! Ma vije beo,
e l akaet ho pi j e da sai l hu di ouz
eun t oul l bennak, evel eun
di aoul di ouz eur voest - vut un, da
spont a ac' hanoun. Ha piou ' oar
ha n' em bi j e ket kavet eur r es-
pont ? Fi noc' h oun eget eul
l ouar n. Gwelet e vo. Kl aoust r e
e t euy an Di mezel l J aned da ve-
za an I t r on Br uant . Va menoz
eo. Pa gr og eur menoz em penn,
ne zi skr og ket buan. Ha kol l et
ho peze mil pez aour hag eur
voest ad gwi n Spagn .
Ne oui en mui pet r a sonj al .
An di ski ant ed a vir eun t a mm
s ki ant at ao. Daoul agad ar J u-
daz a oa skoelf, ha daoust da se
e oa gwi r a- wal c' h e gomzou.
C' hoant kousket hoc' h eus,
Aot r ou Korbi er ? emezan a-
greiz-holl gant eur sell goapaus.
Me a chomfe a- wal c' h eun eur
c' hoaz da gaozeal ganeoe' h ; ne
r a n forz. Tost ai t ho kador da
sel aou eun den t oc' hor oc' li an-
zav e dorfedou. Iski s eo. N' em
eus fiziais e ni kun nemedoc' h.
Ne gar f en ket e vije t ud ai l , pe-
get o s kouar n en tu ail d' an nor.
Bi skoaz n' e m eus l avaret da zen
penaos e paker ar Pesk Aour .
Ha pr est oe' h da s e l a ou?
PENNAD 25
Goapaat a gl aske at ao, hogen
di sl i v oa e zr emm. Ha me, en
eur dost aat , da l avar out :
Selaou a . r a n .
E- pad eur pennad e kr edi s e
oa o t ennal . Tevel a r ae, t r a ma
kr ene e val vennou dams er r et .
O adsevel a r eas, avat . E zaou-
l agad l ouet a zeve gant eun t an
t enval .
Pep hi ni d' e dr o , eme-
zan, izel e vouez ha st ar t koul -
skoude. Mevel oun het. Ar
c' hi a gar e vest r. N' oun ket eur
c' hi . Ar Benni l i zed, a l avar er , a
oa mat e-kenver o mevel i en. Ha
nie ' otti' -me ? Pa oan bi han, hep
gwech ma wel en eur mar c' h o
sevel war e baoi ou a- dr env hag
o t eurel e var c' heger d' an douar ,
e l avar en : gwell a se ! Mar
fri ke penn an den gant e gar nou,
e l avar en : gwel l oc' h c' hoaz !
Met ar mar ' R a zi skar e vest r
ne c' hell ket kemer e l ec' h ha
dont da veza nvarc' heger d' e dr o.
N' eo nemet eur mar c' h.
N' eus nemet an den bag a
oar t al vezout a-zevri -kaer an di s-
megart s gr aet d' ezan. Kemer ma-
dou egile, aze ' man an doar e
d' hen ober. E- pad dek vloaz em
(jus hunvr eet e kouskf en eun
noz t r e, l i nser i ou a r c' hont
Penni l i z.
Set u aze ur Pesk Aour :
dont pi nvi di k gnnt ar c' hant ar
re o "-deus di smeganset ac' ha-
noc' h. Ar pesk- se a baker evel
ma c' hel l er. Me a zo bet t ost da
goll ar vuhez d' e baka. D' ur r e
u l avar oun eun di dal vez da ober
an hant er eus ar pez a m e us
graet . D' ar re a l avar oun e un
di s ki ant da gl ask kaout mui oe' h
a sper ed egedoun.
Pegement ne rofec' h ket -
c' boui da gaout eun t est a ma n,
Aot r ou Kor bi er ? Kl evout a reot
l i oc' h- unan- penn. Pr enet em eus
madou Penni l i z her vez va doar e.
N' eo ket gant an hi genn e ' pa ke r
ar Pesk Aour ; gant ar gont el l
ne l avar an ket . It du gl ask a r
vnr ner i en. Ne gr edi nt ket uc' ha-
noe' h. Emaoc' h hoc' h- unn- penn,
ha g a r c ' ha nt a m eus . Mor se
n' em eus bet kement a bl i j adur
hag en nozvez- man. Anzav a r i n
d' eoc' h pep t r a, ha koul z e vo
d' eoc' h chom hep gouzout net r a.
Lavar i t eur ger, ha d' ar pr i zon
ez it. N' oc' h ket ken sot -se, moar -
vat . J a ne d a vezo gwr eg d' i n.
Tud Ker oul az o deus gr aet goap
ac' hanoun gwechal l . Hen paea a
r ai nt d' i n. (Da genderc'hel.)
1 Anne 34 Pri x t 1 24 Aot 1941
J OU R N A L HEBDOMADAI RE
Abonnement ordinaire : 25 fr. par an
Rdaction-Administration
1 1 , r u e L o u i s - P o s t e l - R E N N E S (I. -&-V. )
C/ C ; L. A N D O U A R D 3 5 . 4 2 8 R E N N E S
Abonnement d'honneur : 50 fr. par an
CE DEPARTEMENT, ( LE FI -
NI STRE) EN EFFET, UN DES
PLUS I MPORTANTS D I FRANGE
PUI SQU' I L COMPTE' 8 0 0 . 0 0 0 HA-
BI TANTS, EST TOUT ENTI ER BRE-
TONNANT. DES LORS, I L APPA-
RAI T TOUT A FAl f ANORMAL
QUE DES FONCTI ONNAI RES, AP,
PELES A EXERCER LEURS FONC-
TI ONS DANS DES COMMUNES RU-
RALES, NE CONNAI SSENT PAS
LA LANGUE BRETONNE, QUI EST
CELLE DE 95 % DE LA POPU-
LATI ON.
Yann FOUR
La Bretagne , 10 mal 1 9 4 1 .
LE BRETON A L'ECOLE
La t ache premi re de l'cole
en Basse-Bretagne est d' ensei-
gner le bret on, la langue du pays.
Tout e cole qui n'enseigne pas
le bret on, ou qui n'en f ai t pas
l a mat i re principale de son en-
sei gnement est destine, ou
t r e rf orme, ou di spara tre.
Comment l' introduction du bre-
t on dans les coles, celles qui
ne l' ont pas encore admis, celles
qui ne lui f ont pas encore une
pl ace suffisante, s' oprera-t-
I l e ? C' est l un des problmes
que l'Ensavadur Breizh a t u-
dis le plus at t ent i vement .
Voyons la si tuati on tel l e qu' elle
s t :
Pour enseigner le bret on, il
f aut des ma tres et il f aut des
manuel s.
La question des manuels doi t
t r e considre comme rsolue.
A ct du pet i t livre de M. Bozec,
qui peut suffire pour l' instant,
exi steront bi entt deux excel -
l ent s ouvrages : ME A ZESK
BREZONEG , de MM. Uguen et
Si t , et ME A LENNO , de
Yann Sohler, ce derni er di t par
l es salua de l ' Ensavadur en
langue unifie. D' autres manuels,
dj cri ts, para t ront par la
suite.
La question des ma tres pr-
sente plus de difficults. Si la
maj ori t de nos instituteurs et
bon nombre de nos professeurs
savent parl er bret on, assez r a-
res sont pour l' instant ceux qui
connaissent f ond la grammai re,
le vocabulaire et l' orthographe
de leur langue. La pl upart sont
de complets i l l ettrs cet gard.
Voici comment l'on devra
procder :
t ) Une commission perma-
nente sera nomme, comprenant
des membres de tous les ordres
d' enseignement, libre et laque,
connus pour leur comptence en
la mat i re.
2) Une liste sera dresse,
l'Ensavadur Breizh l'a dj
tabl i e parti el l ement, de tous
les membres de l'enseignement,
libre et laque, capables ds au-
j ourd' hui d'enseigner le bret on,
cet t e liste seront aj outs
les noms de personnes n' appar-
t enant pas rensei gnement,
Notre Combat
FELI CI TATI ONS Monsieur le
Rect eur !
l
:
n de nos amis nous crit :
Il g a des prtres qui, dans leur
ministre, remplacent sans raison au-
cune le breton par le franais. .Vous
ne pouvons que le dplorer... et pro-
tester de toutes nos forces.
Il g en a d'autres, et ils sont
1res nombreux. Dieu merci ! qui
tiennent compte des directives pis-
copales et ont une comprhension plus
exacte des besoins de leurs ouailles.
Ces jours derniers, passant par le
.bourg de Plogonnec, prs de Quimper,
je descendis dans une maison o une
cliannante petite fille de sept ans
lisait attentivement notre illustr bre-
ton O lo l. Je lui demandai si elle
.savait bien le breton :
m Jusqu'ici, je ne le savais pas bien,
me rpondil-elle, mais maintenant,
papa et maman me parlent toujours
preton, et je lis O 16 l. En octobre,
je dais aller au catchisme, et Mon-
sieur le Recteur a dit qu'il fallait
que je l'apprenne en breton comme
/es autres.
- C'est vrai, ajouta la mre de la
petite fille, Monsieur le Recteur tient
nu catchisme breton ; il a certaine-
;nent raison. .Vous le comprenons
jnaintenant, et dsormais nous par-
lerons toujours breton nos enfants .
Eli ! bien, oui, Monsieur le Recteur
>i raison... plus que jamais !... lit
jious le flicitons de tenir l'unit
linguistique de sa paroisse base de
son unit spirituelle.
A PENVENAN (Pays de Trgui er)
on enseigne mai ntenant le
catchisme en franai s.
Depuis environ un an on ne fait
plus le catchisme en breton dans ce
petit bourg du pays de Trguier.
D'aprs ce qu'on nous a rapport, cer-
taines personnes riches auraient re-
fus d'envoyer leurs enfants au ca-
tchisme s'il tait fait en breton. Le
recteur leur aurait cd.
A PLEYBEN (Cornouai l l e) le
prne n' est plus f ai t en bre-
t on.
L'Heure Bretonne, dans son numro
du 9 aot dernier, signale qu'a Plcy-
Jren le prne n'est plus fait en bre-
ton depuis un an environ.
Ce n'est pas d'aujourd'hui qu'on
s'efforce
moyens
bretonne.
de franciser par tous les
cette paroisse pourtant si
SOUVENONS-NOUS de Franois
LAURENT, de Mellionnec, vic-
t i me de la politique de f r an-
cisation.
Le 5 aot 1934 eut lieu Mel-
lionnec, la crmonie de rhabilitation
d'un enfant de la commune, Franois
Laurent.
Qu'avait fait Franois Laurent ?
Il fut accus au dbut de la guerre
de 1914 de mutilation volontaire, tra-
duit en conseil de guerre, condamn
mort et fusill.
Or, Franois Laurent ne savait que
le breton. Il fut dmontr qu'il avait
t jug et condamn sans qu'il ait
eu la possibilit de se faire entendre
et de se dtendre devant ses juges qui
n'entendaient pas la langue bretonne.
Il fut dmontr galement qu'il ne
s'tait pas rendu coupable de muti-
lation, mais qu'il avait t bless par
une balle.
Dans ce mois anniversaire de la
crmonie de rhabilitation, souve-
nons-nous de cette humble victime
de la politique de francisation. Ce
n'est malheureusement pas la seule !
mais susceptibles de prt er leur
concours.
3) Dans chaque commune,
une ou plusieurs personnes fi-
gurant sur la liste seront char-
ges des heures de breton dans
plusieurs classes ou dans pl u-
sieurs coles. Au besoin, le m-
me ma tre exercera dans deux
ou troi s communes. Une i ndem-
nit spciale, paye par le gou-
vernement, t ant aux ma tres de
l' enseignement officiel qu' aux au-
t res, sera attri bue aux person-
nes ainsi dsignes.
4) Un dlai d six mois sera
accord aux membres de l' en-
seignement exerant en Basse-
Bretagne, depuis le ma tre-sup-
plant Jusqu' l'inspecteur d' aca-
dmi e, pour se prparer l' exa-
men du Trec' h Kentan. En cas
de succs, un nouveau dlai de
six mois leur sera accord pour
se prparer l' examen du Trec' h
Meur. En cas d'chec l'un ou
l' autre de ces examens, une se-
conde preuve leur sera impose
troi s mois plus t ar d.
5) Tout membre de l'ensei-
gnement, quel que soit le lieu
o il exerce, en Bretagne ou hors
de Bretagne, sera autori s se
prsenter ces examens.
6) Les membres de l'enseigne-
ment qui n' auront pas sati sfai t
aux preuves du Trec' h Kentan
et du Trec' h Meur dans les d-
lais voulus se verront ret i rer le
droi t d' exercer leurs fonctions
en Basse-Bretagne. Pendant l a
priode d' organisation, qui pourra
s' tendre sur plusieurs annes,
enseigner le breton donnera droi t
une indemnit suppl mentai re.
7) Le dtai l des diffrents
problmes rsoudre, la rgl e-
mentati on exacte de l'enseigne-
ment du bret on, la suppression
des programmes d' tudes et des
programmes d' examens des ma-
ti res inutiles f eront parti e des
t ravaux de la Commission, qui
statuera en accord avec l' admi-
ni strati on central e de la pro-
vince.*
Cet t e mthode permet t ra de
ramener, dans le minimum de
temps, les coles de Basse-Bre-
tagne au rle qui aurai t touj ours
d t re le leur : dvelopper l'es-
pri t de nos enfants selon le g-
nie propre du groupement lin-
guistique auquel ils apparti ennent
et non pas les draciner i ntel -
lectuellement au profi t d'un grou-
pement linguistique voisin.
PENDARAN.
Aux tudiants en breton
C o m m e n t o n a p p r e n d u n e l a n g u e
De nombreuses personnes aujour-
d'hui dsirent apprendre le breton.
Beaucoup galement reculent pou-
vantes ds qu'elles se heurtent aux
premires difficults. Quelques-unes
persvrent, mais elles vont petites
journes, une leon par semaine, ou
une page de breton, leur suffit. Il en
est peu atteindre le but.
Le but n'est pourtant ni si joign,
ni si difficile atteindre. Il suffit de
quelques livres d'tude et de pas mal
do volont.
Panait Istrati, conteur roumain et
crivain renomm dc> langue fran-
aise, a racont jadis dans Les Nou-
velles Littraires, comment il apprit
le franais l'Age de 32 ans.
" . . . ar m d' un di ct i onnai re
et de ma vol ont f r oce. . . "
Fatigu d'lever des cochons en Rou-
manie il prit un jour la rsolution
de les vendre et le 30 mars 1916 il
se prsentait a la frontire suisse.
11 possdait en tout et pour tout
1.200 francs suisses. Mais, laissons le
raconter lui-mme son aventure :
d Je gagne directement Legsin o
l'un de mes amis se. mourait. Je ve-
nais de saluer la premire alouette
s'levant an-dessus du noir terreau des
grondes plaines braloises, et voici
que j'tais accueilli, en ce dbut
d'avril, pur les imposantes masses
neigeuses de Legsin-Village.
Alors, je prends le taureau par les
cornes : la langue franaise avait t
(.Suite page 2.)
ROAZOjLBREIZ
AR GWERZIOU
E-kichen ar peziou-c'hoari di-
bunet e Roazon-Breiz gant strol-
ladou Gwalarn ha Kr-Vreiz,
n'eus bet netra talvoudusoc'h
eget ar gwerziou, dibabet hag
aozet gant Abeozen, eilet gant
sonerez Jef Penven, ha disple-
get gant stroliad Ti ar Shingom-
zerez Roazon. Hor gwerziou bre-
zonek koz a zo graet a-ratoz, a
vije lavaret, evit ar radio. Petra
int e gwirionez nemet peziou-
c'hoari bihan, peziou-c'hoari ha
n'heller ket koulskoude dis-
kouez dirak an dud war eur
c'hoariva gwirion ? Dirak ar mi-
kro, gant skoazell eun displeger
mat, tremen a reont dispar.
Betek-hen ne oa bet c'hoariet
e Radio-Roazon nemet tammon
trouc'het diouz gwerziou koz,
gwerziou Barzaz Breiz , pe
gwerziou dastumet gant An Uhel.
An abadenn a vo displeget d'ar
meurz 27 a viz Eost a vezo eun
doare nevezinti, peogwir e vezo
displeget eur werz en he fez,
hini Yannig Kokard pe Ar
Gakouzez , hag a gaver e ken-
ta levr An Uhel, p. 253.
Anaout a rit moarvat istor
Yannig Kokard, eus Plouilio,
Brava mab kouer a oa er vro ,
a gouezas e karantez eur plac'hig
koant, Mari Tili, hag a zimezas
ganti, daoust da rebechou e g-
rent. Mari Tili, "siouaz, a oa
kakouzez, pe lovrez mar kirit
gwell. Hag eun deiz, Yannig Ko-
kard, o vont d'ar feunteun, a
welas e skeudenn en dour hag a
gilas spontet pa verzas e oa
krignet e zremm gant ar c'hleRr
ved euzus. Ne chmas mui ne-
met eun dra d'ober : kas ane-
zan d'al lovrdi :
Kri z ' vije ' r gal on na ouel j e,
E Pl oui l i o neb a vije,'
O wel out ar groaz, ar banni el
O kas Yanni g d' e di nevez .
Talvoudus eo diskouez penaos
e vez aozet eur seurt gwerz evit
ar radio. Klevet c vo dimerc'her
a zeu, ouspenn an Displeger
(aman kentoc'h ar C'haner), an
dud a gemer perz er c'hoari, da
lavarout eo Yannig Kokard, Mari
Tili, an Tad, ar Vamm hag eur
bagad merc'hed, pep unan o
kana ar poz pe al lodcnn eus
eur poz a zo lakaet war e ano.
Aes eo kompren pegen beo e
teu ar werz da veza evel-se,
buhezekoc'h ha bravoe'h eget ar
werz koz hec'h-unqn pa veze
displeget gant eur c'haner hep-
ken en amzer gwechall.
Eur goulenn a rafen digant
kanerien Roazon-Breiz : distaga
ar geriou ken fraez ha ma c'hel-
lont. Eur werz, evel pep doare
kanaouenn ail, a zo graet da
veza komprenet gant ar selaou-
enien ; n'eo ket a-walc'h taUva
braventez ar sonerez ha kaerder
an toniou ; ret-mat eo gouzout
petra a lavarer, pe e koller an
hanter eus ar blijadur.
SKI NLONK.
L E M I R A C L E C A N A D I E N
En mai 1939, le voyage des souve-
rains anglais au Canada a rappel
aux Franais un cuisant souvenir : le
trait de Paris de 1763, par lequel
les Anglais allaient rgner sur les
<i quelques arpents de neige , dont
parlait si ddaigneusement le cynique
Voltaire, ainsi que sur les 70.000 Fran-
ais installs sur les bords du Saint-
Laurent. Sa/18 doute, crit Antoine
Leslra dans < La Croix du 28 mai
1939, la France a stipul qu'ils joui-
ront d'une entire libert religieuse
et qu'ils garderont leurs coutumes et
leurs lois. Mais l'Angleterre ne tient
pas su parole. Non contente d'abolir
la langue el les lois franaises elle
impose le serment du test , Aussitt
les Canadiens franais entament la
lutte et se serrent autour de leur cur
qui, crivait Mgr Landrieux, vque
de Dyon, fait la classe aux petits
enfants aprs le catchisme (; et,)
quand les difficults surgissent pour
l'enseignement officiel de la langue
nationale, il les prend UN PAR UN
en secret et le parler franais
passe quand mme travers les
mailles de la loi . C'est grce a
celte lutte de tous les instants que
prs de trois millions de Canadiens
emploient aujourd'hui le parler
franais , Ils ont reconstitu l'an-
cien rgime scolaire de la France en
l'adaptant si bien aux besoins mo-
dernes qu'on ne trouve presque, point
d'illettrs parmi eux. Sans budget de
l'instruction publique ni contrainte
de l'Etat, l'Eglise et les familles orga-
nisent l'enseignement avec une en-
tire libert. Ils savent' que qui tient
l'cole tient l'avenir et c'est pourquoi,
continue A. Lcstra, 'ils ont arrach
l'Angleterre la grande conqute d'une
cole o ils sont les matres. Je
veux finir mon fils comme je l'ai
commenc. Cette parole d'un pre
de famille tran devant le tribunal
parce qu'il refusait de laisser lever
son enfant dans l'ignorance de sa
langue maternelle est le cri le plus
profond qui soit jamais fbrti du
cur de tout un peuple. L'Angle-
terre a fini par s'incliner devant la
tnacit des Canadiens.
Quelle leon pour nous, Bretons t
Des gens, issus pour une part de Bre-
tagne, nous ont montr comment me-
ner une lutte culturelle et comment
la gagner. Le miracle breton existe
aussi mais il est le rsultat de la
routine des Bretons non de leur vo-
lont dtermine de conserver leur
langue. Ce miracle ne peut se pro-
longer sans lutte. Qu'on se le tienne
pour dit. Unan da zeski da unan ,
mthode prconise par Arvor ,
fut la mthode' employe au Canada.
Elle a port ses fruits l-bas, elle
doit aussi le faire ici.
fiUETHEN,
DEUX LI VRES BRETONS
POUR LES ECOLES l
Me a zesk brezoneg
MON PREMI ER LI VRE
DE BRETON
Adresser toute demande :
Monsi eur V. SEI TE
Di recteur Ecole Sai nte-Barbe
ROSCOFF (Fi ni stre)
C. C. Postal Rennes 417-04.
" L E F RANAI S
P AR LE B R E T O N "
par M. l'Abb BOZEC
S'adresser a l'Imprimerie des Edi.
tions ARVOR , 13, place du Centre,
Gl'INGAMP (C.-du-N.).
L'exemplaire : 12 francs.
2
A R V O R
A R F U R C H R R B R B Z O N B K
L'Abb Yves MOAL
En 1843 galement parut Hent
ar Groas gant prederenhou var an
ene dre ar Bretar Breizec, gwasket
e Montronlhes, e tg A. Ldan .
Ham, lenher, dit Moal, he Kefhot
eun doare oll nevez
ewit lakt war baper skriva deread
hor ez.
On remarquera des modifications
orthographiques.
Vingt-six pages sont consacres aux
quatorze stations du Chemin de la
Croix.
Je pense que cette partie du vo-
lume fut, plus tard, publie part
sous le titre de < Hent ar Groas bi-
han (sans auteur, ni date), car le
catalogue de Lefournicr en 1886 donne
la suite l'un de l'autre les deux
titres.
Le volume de 1843 que j'analyse
contient en ralit trois fascicules. Le
deuxime est intitul Prederenhou
Talvoudec war an ene pe ghen
dizeiir e ve an nep Jie c'holfe et
comprend six chants.
Viennent ensuite, des pages 51
61 Meur a lavarou Koz ha Talvou-
dec , que La Villemarqu signala
au Congrs de l'Association Bretonne
de 1856 (cf. Arvor).
Ces proverbes sont suivis de cinq
pages de discussions orthographiques,
plaidoyer pour l'A et le z.
Moal prie les lecteurs, que son
orthographe surprendrait de lui faire
leurs observations en Brezounec
pale fars .
Et voici la dernire page qui vous
donnera une ide de son originalit
tout versifier.
Mar deo d deoe'h an ober-m, Lenher,
Her c'hafhot ato e Montroulhez,
e tg Alexandr LEDAN, ar Gwsker (sic)
evit ho taouzee gwenhec ar pez ;
Hac evil ho taou real mme:,
Mar Kemherhit douzen e leac'h pez.
Au total dans ce volume 1.500 vers.
*
Mais qu'est cela* ct des 13.000
vers de 13 pieds que contiennent ses
Barzounegou var Drubarderez Jusas
en henvor eus a vizion Sand Martin
roet e mis Mae 1847.
(Sur la page de titre initiales Y. M.)
Gwasket e Montroulhez, e tg A. LEDAN
1847.
Au dos de la page de titre Al le-
vrig-mn a zo perc'hentiez an A. Y.
Moal, Persoun Sajid Martin eus a
Yontroulhez . L'auteur dsigne par
la Jettre K les posies chanter et
par la lettre N celles lire et m-
diter.
Aprs un exorde de remerciements
aux Pres qui prchrent la mission
et de conseils ses paroissiens on a
l a surprise de rencontrer une Diskle-
riadur eus va doare da skriva ar
Brezounec. Dcidment il y tient, et
aussi l'introduire l o l'on ne
s'attend pas la trouver. Les 18 pre-
miers vers sont d'ailleurs ceux d'Eiir
goms d'al lenner de Hent ar Groas .
Cette dclaration est de six pages,
mi-partie vers, mi-partie prose. Elle
est suivie de < Galvadenn d'ar Vrei-
ziaded d'en hem staga oe'h ho ez .
Il y en a cinq pages en vers dont
beaucoup de 18 pieds.
Il applique ses principes orthogra-
phiques dans le reste du volume qui
comporte un titre:
u Gwerziou nevez hac a vras,
" ivar Drubardereziou Jusas
Eus a Barhez Sand Martin, ar Persoun
Hen deus lakeat al levr-m e soin.
Y. M.
Il se recommande de Le Pelletier,
dit le pourquoi de ses h et z, repro-
duit des pages de " Hent ar Groas ,
et termine par un appel ses contra-
dicteurs auxquels il ne rpondra
d'ailleurs pas en franais, mme riche
Lakehont-ta e Brezounec, brezounec
[pale fars,
Kemend ho deus da damhal hen ober
[peulgh-bars.
Cette petite tude sur Yves Moal
confirme l'impression que l'on em-
porte de la lecture de sa correspon-
dance : un breton ttu, original,
Breiz Atao avant la lettre.
Jaffrennou dans Breiziz, p. 108-100,
attribue a tort Jean Moal, l'auteur
du Supplment lexico-grammatical, les
Barzonegou de notre Yves Moal. Ce
dernier naquit a Mcspaul, le 8 fvrier
1782, fut ordonn prtre le. 26 juin
1808 et nomm h Saint-Martin le 31
janvier 1819.
Jean Moal, n a Plouvorn en 1834,
prtre en 1858, vicaire Querrien,
Arzano, recteur de Guerlesquin, au-
mnier des prisons de Brest o il
mourut le 2 janvier 1893.
L. LOK.
P. S. Yves Moal se rfre, dans
ses lettres, a l'abb Le Jeune et
l'abb Ropars. Nous leur consacrerons
un prochain article.
Comment
on apprend une langue
(Suite de la' 1"', page)
la grande nostalgie de mon adoles-
cence...
On le constatera en lisant Mik-
hal , o je dis ma profonde admi-
ration, et, en mme temps, ma sur-
prise, de voir ce jeune gueux dvo-
rer Jack en original, tont mu
fond de la banlieue miteuse d'une
petite ville danubienne.
Quelles multiples et vaines ten-
tatives n'ai-je pas faites tout au long
de ces neuf annes d'ardente amiti
avec Mikhal pour m'lancer sa
suite vers la conqute de la belle lan-
gue internationale... Avec quelle mo-
tion, aujourd'hui encore, je me plais
voquer les minutes qui prcdaient
immdiatement notre sommeil et o
il me disait de sa voix grave et ten-
dre : Rpte aprs moi, Panait : Je
dors, tu dors, il dort
Mais il en tait crit autrement I
Je n'ai jamais rien obtenu avec des
demi-mesures. Se livrer tout entier
ou pas du tout est le seul don qui
convienne aux passionns et leur as-
sure les vraies conqutes.
Enferm dans la petite chambre
du chalet de bois, l'arpentant d'un pas
fivreux, arm d'un dictionnaire et
de ma volont froce, j'ouvre le
Tlmaque : Calypso-ne-pouvait-
sc-consoler-du-dpart...
Je ne comprends que le mot
consoler qui est aussi roumain.
Le dictionnaire est mon seul ou- \
til. Je n'ai jamais ouvert une gram-
maire. N'importe, de page en page, de
livre en livre, sans guide, je dvore
une trentaine de classiques : Voltaire,
Rousseau, Montaigne, Montesquieu, M
m

de Stal, etc..
Ce fut une fivre de quatre mois.
Double joie qui conjuguait en elle
une double conqute, celle de la lan-
gue et celle des belles ides bellement
exprimes.
Quatre mois de claustration !
Quand je me rveillai la ralit,
autour de moi les murs taient en-
tirement piqus, couverts de fiches,
mon dictionnaire tait en loques, et
il ne me restait qu'un franc suisse.
Je descendis pour chercher du
travail... Le premier homme qui
je m'adressai dans ma nouvelle
langue fut M. Creuze, Hollandais,
entrepreneur de btiments el tubercu-
leux depuis de longues annes. Je fus
embauch d'emble, mais il me dit
en souriant : Cher monsieur, vous
parlez comme dans les livres .
C'est avec ce parler savoureux el
riche que je devais crire, trois ans
E N S A V A D U R B R B I Z H
Levraouego
Diwar ar i-an a viz gwengolo
e vo savet Levraouego EB.
Setu aman ar reolenn :
1.. Pep levraoueg a zo fiziet
tre daouarn unan eu* kenskri-
verion EB.
2. Dalc'het e vo gantan en e
di, pe el lec'h ma karo, gant ma
vo miret an oberenno e-ratre
hag en urzh vat.
3. Pep oberenn a vo kaset
d'ar c'henskriver gant burev-
kreiz EB. Dougen a raio eiell EB
dlv wech : eur wech war ar gol o
hag eur wech war ar bajenn 7.
Dougen a raio ivez dlv nivrenn,
merket war gein an oberenn mar
deo tev a-walc'h, war gorn de-
hou uhelan an oberenn mar deo
re voan. An nivrenn gentan a vo
arouezh al levraoueg. An eil ni-
vrenn a vo an hini roet d'an
oberenn gant EB, hervez ar ren-
kadur embannet war nivrenn
130 Owalarn , p. 4 1 .
4. Pep lve a vo kaset gant EB
evit netra. Chom a raio perc'hen-
nlezh EB.
5. Ar genskriveripn a c'hell
prestan oberenno. levraoueg EB.
Levr ebet, avat, ne die mont er-
maez eus ar gumun.
6. Dalc'het e vo gant pep ken-
skriver eur c'haier, warnan eur
roll eus oberenno al levraoueg.
Oberenno est reget ar re kaset
gant EB a c'hello bout lakaet
ouzhpenn. Renket e vezint dis-
t ag diouzh ar re ail.
7. Pep oberenn dianket pe
saotret dre fazl ar genskriverion
a ranko bout adlakaet el le-
vraoueg diwar o c'houst.
8. Burev-kreiz EB a zlvlzo
peseurt oberenno a c'heller kas
da bep levraoueg.
9. Eun enseller a c'hello be-
zaA kaset gant EB da welout e
pe stad emaft al levraouego.
10. Da zlgerlA eul levraoueg,
n'en devo pep kenskriver nemet
kas eul lizher-goulenn da vurev-
kreiz EB, o tremen hervez boaz
dre ar c'henskriver uheloc'h ege-
taA ma 'z eus.
ROPARZ HEMON.
NOTENN. Degas a reomp
da goun da bep kenskriver e tl e
kas e holl llzhero da EB o tre-
men dre ar c'henskriver uhe-
loc'h egetaA. Ar c'henskriver-
kumun a die skrivaA d'ar c'hen-
skriver-kanton, ha heman d'ar
c'henskriver-kelc'hiad. Arabat da
skouer kas responto ar miz rag-
eeun da vurev-krelz EB, na ken-
nebeut da ARVOR.
GOULENN AR MIZ. Lava-
rout peseurt enskrivadurio brez-
honek a weler en ho parrez ;
pelec'h emaint ; gant piv ha peur
int bet lakaet ; o adskrivan mar
geller.
plus lard, lu lettre laquelle Romain
Rolland fait allusion dans sa prface
Kgra , ainsi que mes deux
premiers livres.
Voil comment on apprend une lan-
gue et comment on devient mme un
grand crivain en cette langue !
B R O - W E N E D
EN DEHAN-SKOL
Avel rah me zud koh, me ven bout labourer
Ha me hello nez diialiut doh er vechr,
Me llijadur e vo mont lis mitin mat
De labourt d' er par k ar un dro get me zad.
Meit ne vein ket alkent dalhniat labourt,
Eit ur hrodur distr veh huer ur stad I
Hag amzr e gavein meur a uh de hoari
Get Guenhal, Patrik, Gunol ha Tudi.
Aveit chervijein Dou, ne v diskuh erbet :
Ag er ui ri onn-man chonj e zalhein bepred.
De vitin ha d' en noz larein me teden
Ha d' er sul, riget mat, kleuein en ovren.
De viz Hr ndro h ein d' er skol arr,
Kavet dein n diskuh un nerh-kal on ne,
Nerh-kalon de gaerat me spered, me in :
Mar ne hadan breman, ne estein ket goud.
BLEU-BENAL.
imBir
UNVANIEZ AR SEIZ BREUR 1841
VOYAGE
_DJTUDE
Unvanlcz ar Seiz Breur organise
dans le courant du mois de septembre
un voyage d'tude des grands cal-
vaires de Bretagne pour les jeunes
* lves des coles des Beaux-Arts de
Rennes et de Nantes et ceux des
coles d'artisanat (dure 20 jours).
Le but de ce voyage est de faire
connatre nos jeunes artistes et
artisans les chefs-d'uvre de notre art
dans lequel ils pourront trouver de
fconds exemples et des modes d'ins-
piration surgis du plus profond de
l'Ame du pays.
Ce voyage se fera en bicyclette. Les
participants seront accompagns par
plusieurs membres de Seiz Breur .
Des causeries et des confrences sur
l'Art Breton, et en particulier sur les
calvaires, glises, etc., visits au cours
de ce voyage, seront faites par les
membres de Seiz Breur accompa-
gnant la tourne et par dlvcrrses per-
sonnalits bretonnes des divers pays
traverss.
Seiz Breur espre, de plus, dve-
lopper au cours de ce voyage, parmi
nos Jeunes artistes, l'esprit d'quipe
qui a trop souvent fait dfaut dans
le pass.
Les participants ce voyage devront
emporter avec eux un matriel de
campement rduit : assiette et gamelle
mtalliques, fourchette, cuiller, cou-
teau, une couverture ; se munir de
leurs tickets d'alimentation.
u Seiz Breur s'efforcera de limiter
au strict minimum les frais du voyage
qui seront la charge de chacun des
participants.
Pour tous renseignements, s'adresser
: R. Y. Kreston, Prsident de Un-
vaniez ar Seiz Breur , 1, quai Lamen-
nais, Rennes. (Joindre un timbre pour
la rponse.
UN PREFET
du Finistre ami du breton
La u Bretagne parlait dernire-
ment du prfet Colllgnon, prfet dur.
Finistre, qui se rvla un ami si n-
cre de la langue bretonne.
On pouvait lire dans le journal Ltr
Finistre du 26 aot 1906, ce compte-
rendu de la session du Conseil gnrait
du 23 aot :
La question de la langue bretonne-
Un rapport de M. Danguy des D-
serts propose d'attribuer une subven-
tion de 1.000 francs pour frais d'tu-
des de licence M. Cufilandre, secr-
taire de la Facult des Sciences de-
Rennes, fils d'un pcheur de l'Ile Mo-
lne : ce jeune homme a publi r-
cemment un volume de vers, Mouez'
an Aochou, qui, selon l'avis trs auto-
ris de M. I.oth. le classe au premie*"
rang des potes bretons.
M. le Prfet (Colllgnon) demande-
que le Conseil lve le chiffre He la-
subvention 1.500 francs, en tmoi-
gnage de sympathie pour le mouve-
ment littraire qui se manifeste actuel-
lement en Bretagne. La conservations
de la langue bretonne est dsirer,
au mme titre que celle de la langue-
basque ou provenale, parce qu'elle-
contient quelque chose du gnie de In
race qui l'a parle pendant des sjcles:
si elle venait disparatre, c'est l'Ame
populaire elle-mme qui subirait une-
vritable diminution.
Il n'y a point craindre, ajoute-
M. le Prfet, que l'usage de la langue -
bretonne nuise la langue nat i onal e.
Au contraire, elles sont faites pour"
se prter un mutuel concours. A
l'cole, In mthode bilingue peut avoir
de trs heureux rsultats ; clic serait
la meilleure pour initier les j eunes
Bretons la langue franaise, tout Cl*
leur inspirant le respect de l'idiome-
original lgu par leurs aeux.
(De La Bretagne >
U N I M P O R T A N T A R T I C L E
s u r l a l a n g u e b r e t o n n e
La Nouvelle Revue Franaise, dans son num r o d' aot , publie?
un art i cl e r emar quabl e de J ean Mer r i en s ur la l angue br e t onne .
Nous donner ons la s emai ne pr ochai ne un compt e- r endu dt ai l l -
de cet art i cl e, dest i n ' fai re poque. En at t endant , nous consei l l ons
nos l ect eur s de se pr ocur er , au pl us vi t e, ce nHi nro de La Nou-
velle Revue Franaise, qu' i l sera peut - t r e difficile de se pr oc ur e r
le l*
r
s ept embr e, et qui const i t ue un document de pr emi er ordre:
pour l ' hi st oi r e de not r e l angue et de not r e l i t t r at ur e.
M t h o d e r a p i d e d e b r e t o n
par ROPARZ HEMON
720. Quand il sera ici. il sera
plus paresseux qu'auparavant.
727. Quand il tait l, il tait
plus attentif qu' prsent.
728. Quund il tait avec eux,
il tait certainement plus sage.
729. Quand il est ici, il est
toujours tranquille.
730. Quand il tait avec elle,
il tait assez aimable.
731. Quand il est la maison,
on ne l'entend pas souvent jouer.
732. Quand il n'est pas ma-
lade, il n'est pas sans courage.
Le verbe tre possde des formes
d'habitude ; au prsent : e vez (il ou
elle est habituellement) ; l'impar-
fait : e veze (il ou elle tait habituel-
lement).
L E O N 27
733. C' hoarzi n a ra, hag e
vr e ur o vervel !
734. Labour t a ri t , ha^ i
oe' h ober net r a !
735. C' hoari a r a, lia me o
l avar out d' ezi l abour ai !
730. Baie a rez, ha te kl anv !
7117. Kl ask l abour t a rae, hag
hen mezo !
738. Kana a r eomp, hag ar re
ail o ouel a !
733. Il rit, alors que son frre
meurt !
734. Vous travaillez, alors
qu'ils ne font rien !
735. Elle joue, alors que je
lui ai dit ( elle) de travailler I
730. Tu te mpromnes, alors
que tu es mal ade !
737. / / voulait (il cherchait )
travailler, ulors qu'il tait ivre !
738. Nous chantions, alors que
les autres pleuraient !
Les mots commenant par gou suivi
d'une voyelle subissent en gnral la
mutation comme s'ils commenaient
par giv : gouela, o ouela.
739. Dont a r ai o. daous t d' e-
zai da veza skui z.
740. Dansai a ra i nt , daoust
d' ezo da veza koz.
741. Kompr en a ra, daoust
d' ezi da veza bouzar .
742. Kerzout buan a ra, daoust
d' ezan da veza kamni .
743. Deski mal u ra, eviti da
veza yaouank.
744. Debr i kal z a reont , evi t o
da veza t r eut .
739. / / viendra, bien qu'il soit
fatigu.
740. Ils danseront, bien qu'ils
soient vieux.
741. Elle comprend, b i e n
qu'elle soit sourde.
742. / / marche vite, bien qu'il
soit boiteux.
743. Elle apprend bien, quoi-
qu'elle soit jeune.
744. Ils mangent beaucoup,
quoiqu'ils soient maigres.
745. Mont a ri n, gant ma vo
br ao an ai nzer.
74(5. Chom a rai o, gant ma vo
a- wal c' h da zebr i .
747. Labour t a rairip, gant
ma vi mp paeet .
748. Gortoz a r ai nt , gant ma
ne vo ket r e hi r .
749. Echui a rai o, gant nia vo
gort ozet pell a-wal c' h.
750. Ober a ri n, gant ma vin
lezet d' ober.
74i>. J'irai, pourvu que le
temps soit beau.
746. / / restera, pourvu qu'il y
uit assez manger.
747. Nous travaillerons, pour-
vu que nous soyons pays.
748. Ils attendront, pourvu
que cela ne soit pas trop long.
749. / / finira, pourvu qu'on
l'attende assez longtemps.
750. Je (te) ferai, .pourvu
qu'on me laisse faire.
751.'(Dont a (rin, nemet di -
fennet e vi j e d' i n.
752. Di s kenn a rai o, nemet
l avar et e vije d' ezan na nn.
753. Kr eski a rai o ar plant...
nemet re a heol e vije.
754. Di skar et e vo, nemet h a r -
zet e vi j e.
755. Di st ruj et e vi nt , nemet
pr enet e vi j ent .
750. Miret e vo, nemet g we r -
zet e vije.
751. Je viendrai, moins-
qu'on ne me (le) dfende.
752. / / descendra, moins-
qu'on ne lui dise non.
753. Les plantes crotront, -
moins qu'il n'y ait trop de soleil.
754. / / sera abattu, moins
qu'on ne (V) empche.
755. Ils seront dtruits,
moins qu'on ne les achte.
750. / / sera conserv, moins
qu'on ne le vende.
(A suivre.)
EggSSB9BaBBB S S MMWMMBaell
On demande JEUNE FILLE CA-
THOLIQUE CONNAISSANT BIEN
LE BRETON pour e'occuper d
l'ducation de plusieurs enfante
dans un chteau le campagne.
eS'adireaaer au journal.
B l o a v e z k e n t a . - Ni v . 3 4
2 4 Eo s t 1 9 4 1
KAZETENN SIZUNIEK
" Ra zigoro Sant Per d'in dor ar
baradoz: - M'meus hengou-
nezet dre gement a zaelou : -
Met penaos pardoni d'an
AotrouSkolaer koz -D'ambeza
kastizet 'vit komz yez hon
Tadou : "
Per PRONOST,
E SKOL VA FARREZ
K E L E I E R A R V R O
F I N I S T E R
BREST
DILHAD LAERET ADKAVET.
Tapet eo bet Marc Blanche, 20 vloaz,
en doa laeret e staliou zo, eus Brest,
bet freuzet gant ar bombezadennou.
Darn eus an traou laeret, dilhad
drcist-holl, a zo bet adkavet. Tri la-
kepod ail a oa gant al laer yaouank
a zo klasket.
EUN DEN BEUZET. Dilun di-
weza e oa bet kavet korf maro an
Ao. Bellamy, komis e Bureo an Dud-
a-Vor, e-barz ster Elorn. Gouliou
en doa ouz e c'houzoug ha war e
zaouarn hag e sofijed e oa bet lazet
marteze. Deut eo an Ao. medisin Sa-
laun da welout petra oa, hag en deus
diskleriet e oa bet beuzet an Ao.
Bellamy. Kredi a raer eo kouezet en
dour, e-pad an noz.
LAER AR C'HOC'HU. Labourt
a ra atao war c vicher vil. Dimeurz
diweza eo bet laeret gantan yalc'h
an dimezell Segalenn, 60 lur ennan.
AR YAR A ZO DINIJET. An Ao.
Qur, koversant, bali ar Marchal-
Foch, a sav ponsined. Diouz an noz
e tastum anezo en eul lab sko ouz
e stal. En deiziou-man en doa eur
yar o c'hori. Eur mintin, ne oa mui
yar ebet ; digloret e oa ar ponsined,
nemet maro e oant holl. Klemm a zo
bet savet.
LANDERNE
EUR WETUR E-BARZ AR STAL.
Eur welur a zeue eus bali an Ti-
Hent-Houarn. Spont a grogas er marc'h,
hag al loen pennfollet a yeas d'en
em deurel e gwerenn vras stal-ver-
serez an Itron Saout, e krec'h ru
ar Feunteun-Wenn. Didammet e voe
ar werenn. Den ebet n'eo bet bleset
avat. Eun ucher a zo deut da verka
ar freuzou.
MONTROULEZ
LAERONSI HA FREUZ-SKLOTLR.
Eman an Itron Ar Skanv o chom
en eun ti pell diouz ar re ail, e Milin
ar Prajou, war vord ar C'hefleut, pe-
var c'hilometr diouz kr. D'an 8 eus
ar miz-man, c-pad m'edo-hi e kr gant
he merc'h, c teuas al laer. Mont a
reas heman e-barz an ti goude beza
torret cur werenn ha dismantret koa-
daj cur prenestr. Kavet e voe an armel
digor, hag eun diretenn freuzet ; 600
lur ha daou bakad butun a zo bet
kemeret ; ouspenn mil lur koll a zo
en holl. Klask a ra an archerien.
LOKOURNAN
AR MAB DROUK. Harzet eo bet
Herri Bot, kemener e Brelez, gan' an
archerien. D'ar 15 a viz eost c felle
d'an hailhevod kaout arc'hant digant
e vamm evit mont d'ar pardon. Na-
c'het c voe outan. Droug a yeas en-
nan hag e skoas gant e vamm gant
eur gontell. Bleset co bet ar gaour
kaez itron ; an doktor Lukas en deus
graet war he zro.
KOMMANNA
SKUIZ GANT AR VUHEZ. Fran-
sez Thomas, 82 vloaz, a zo en em
grouget en e c'hrignol. Ne oa ket
reiz e spered eur pennad zo. An Ao.
Boennec, medisin c Sizun, en deus
roet ar paper evit an interamant.
PLOUENAN
SEC'H E OA O GOUZOUG. Pa
vezer boas da c'hlcbia ar staon, diaes
eo chom hep kavout gwin pe sistr. Ar
15 a viz cost, diouz an noz, c oa
cur vandenn dud o pourmen dre ar
vourc'h, goude beza evet o gwalc'h
koulskoude. O tremen dirak tavarn an
Ao. Inizan, e c'houlcnnjont ouz heman
digeri e stal ha servijout d'ezo gwin
da eva. Inizan o veza nac'hct, e voc
stlapct mein ouz c brenestrou, a voc
torret, hag Inizan a voe trouc'het e
dal. Klemm en deus savet ouz an dud
vil-se.
DOUARNENEZ
AN TREN BIHAN O VONT EN-DRO.
Gant plijadur hon eus klevet ez afe
en-dro tre bihan Douarncnez-Gwaien.
Micherourien a zo krog da gempenn
al linenn.
LAERON TAPET. Daou baotr
yaouank eus Douarnenez, Erwan Cor-
ec ha Joseb Quere, a oa deut da
Vrcst da glask labour. Labourt a
rejont e-pad cun devez bennak e
Porz-Trein met o welout ez ae war
voanaat buan an arc'hant e-barz o
chakod e tivizjont mont en-dro da
Zouarnencz. Eno, e-kreiz an noz, cz
ejont war vourz eul lestr-morueta a
oa war ar chadenn er porz hag e
kemerjont pez a gavjont da lavarout
eo : 6!! boest-sardin, 4 boest piz bi-
han, 16 boest alumetez, eun hanter-
luriad te, 4 c'hiload kafe, 3 rc loc-
rou, binviou, soavon, dilhad hag ail.
Dre zichaiis e voe dizoloet al lac-
roiisi nebeut .goude ha kaset kelou
gant archerien Gemper da archerien
Vrest. Ar rc-man a bakas hon daou
laer p'edont o tiskenn eus an tren,
karget pounner, evel ma c'hellit son-
jal.
Eur paotr i^ll, Loeiz Jugeot c ano,
en doa kineret perz el laeronsi a zo
bet harzet ivez.
Lakaet int bet en toull c Montroulez.
A O D O U -
A N - H A N T E R N O Z
QWENQAMP
KOUEZET DIWAR AR C'HEZEG-
KOAD. Disul diweza, da genver
pardon I. V. Gwir-Sikour, e oa fest
war ar Vali. Trei a rae ar c'hezeg-
koad ken na raent. Loeiz Le Marchand,
19 vloaz, eus ar Groaz-Santel, a zo
kouezet diwar unan anezo, hag en cur
goueza en deus torret gar eur plac'hig
vihan 5 bloaz, Mari-Renea ar Fricc,
a oa eno gant hc mamm o sellout.
PEMPOULL
EUR MARO SPONTUS. An Aotrou
Naour, o labourt evit ar Gompagnu-
nez Lehon, a zo bet brevet tre bago-
niou marc'hadourez en ti hent-
houarn. Maro co eun nebeut euriou
goude. Bugale yaouank en doa.
Alla a reomp start hol
lennerien hag a gar ar bre-
zoneg hag a fell d' ezo la-
bourt evitan mont a di da
di hag a vereuri da vereuri,
evel ma ra eun toulladig
paotred vat e kost ez Kem-
per, da werza levriou pe
gazetennou brezonek evel
ARVOR.
Eul labour talvoudus -
meurbet a reer evel -se o
vont e-touez an dud hag ar
re o devo ar galon da gregi
gantan a vo sur-a-walc'h
digollet eus o foan. Eur
f real z, eul I evenez e o bet
d' i mp gwe l out ar vugal e hag
an dud yaouank drei s t -
holl de de nne t gant ar bre-
z o ne g , a skriv'd'imp eur
paotr yaouank a ro d'ar re
a garo mont war e roudou
an aliou fur-man :
Komz d'an dud diwar-
benn ar yez nemetken.
Arabat mont da goun-
nar pa vez kavet tud di-
seven. Chom sioul ha dize-
blant.
Mont e pep ti. Tre-
men hep chom e toull-dor
. eun ti. Mont da gaout eun
daol ha diskouez al levriou
pe ar c'hazetennou. Mat
eo kaout levriou e brezo-
neg aes ha marc'had-mat.
DAO D'EZI !
MO R B I H A N
DRE AN DEPARTAMANT
GWERZ AN HOLEN. Prefed ar
Morbihan a gemenn ez co difennet
d'an holcncrien pc baluderien gwerza
holen an cost 1941. Evel just an holc-
ncrien a c'hello kemerout an holen
o deus ezomm evito o-unan, o famil-
hou ha re an dud a labour asambles
ganto.
OOURIN
MARO EN E BU<NS. Yann Jour-
dren. 47 vloaz, a oa o klcuza cur
puns. Mouget co bet eno, hag eur
mevel d'ezan a glaskc sikour aneza.
Ar strisaduriou
BUTUN EVIT AR BRIZONIDI a vo
roet er burcviouibutun : evit hen
kaout ret co lakaat c ano. An hini a
yelo da lakaat e ano a dleo beza gan-
tan eun dikedenn-bakad, pc cur bape-
renn digant ar Maer, da ziskouez cz
eo evit eur prizoniad co.
ROLL AL LODENNOU BOUED evit
miz eost a zo bet embannet en e bed
war ar c'hazetennou pcmdczick. Ar
mmes lodennou a vo evit ar c'hig, ar
c'hafe bag ar fourmaj. 100 gr. eoul
lie druzoni ouspenn a vo ; en holl c
c'hellimp kaout 300 gr. eoul diouz eun
tu ha 350 gr. amann (pe vloneg, pe
vargarin) diouz an tu ail. Ne vo ket
a chokolad nag a vermisel pe nouilhez
evit miz eost.
GOUDE AR 1-a A VIZ EOST ne vo
ket mui roet nouilhez, na makaroni,
na vermisel d'an holl. Miret e vo ar
boued-sc evit an dd klanv, ar gwra-
gez dougerez hag ar soudarded pe ar
yaouankizou c pchnision.
50 MILION HEKTOLITR GWIN a
c'hcllfcd gwerza er bloaz a zeu, dres
ar pcz a zo ezomm.
CHENCHET EO AL LODENNOU
LAEZ ; setu aman ar re nevez : evit
ar vugale betek 6 vloaz, 3/4 litr ; evit
ar vugale eus 6 da 18 vloaz, 1/4 litr ;
evit ar guragez dougerezed, 1/2 litr ;
laez pur a c'heller kaout Ivez evit ar
re glanv pa vez merket gant ar medi-
sin. Ar gartenn laez ne vo mui anezi :
roet c vo bep miz en he lec'h eun tiked
eus ar gartenn-voued.
RIZ A ZO EVIT AR C'HARTENNOL
E, ,11, ,12 en eskemm d'an tiked 5 :
300 gr. evi t r c'iiartennou E, 200 gr.
evit ar c'hartennou Jl ha J2.
LAVARET E OA E VUE BET ROET
300 GR. eoul e miz eost. Kcmpennet
co bet ken mat an traou e departamant
an Il-ha-Gwilcn ne vo roet d'an dud
nemet 225 gr. hepken t
AL LOENED O-UNAN o devo eur
gartenn-voued, war a lavarer, dreist-
lioll ar re a labour evit mad an holl
en uzinou hag cr mcnglcuziou.
MAR DEO FOUNNUS AN EOSTOU,
ar pcz a c'hortozer, c vo kresket eun
tammig al lodennou-boued
AI Lezennou Nevez
AL LAERON LEGUMAJ pe traou
ail eus jardinou gounezet gant tud
ail a vo kastizet garo. Da skouer,
n'eus ket pell en deus eun den ta-
pet 18 miz prizon evit beza laeret
yer ha konikled.
ARABAT KAS KUIT an Implijldi
n labour er staliou botou pe dilhad,
war zigarez n'eus ket kalz a draou
ken da werza ; pep unan anezo a die
labourt d'e dro e-pad eiz deiz bep
miz d'an nebeuta. Sikour o devo, im-
plijidi ha konversaitcd, a-berz ar
Stad.
C'Hoarzomp eun Tammig
Eun nebeut bloavcziou zo, c oa
cun den eus Benodct o pesketa en
Odet, pa welas eur pemoc'h-gouez o
trcuzi ar str war-neufiv. O roenvat
tacra ma c'helle, hor pesketaer a di-
zas al loen, ha dont a reas a-benn
da staga eur gordenn outi. Ha dao
war-zu ar bord ! Ne voc ket ken
brao d'ezan avat pa zouaras gant e
bemoe'h-gouez : eno en em gave dres
eur gward-forestou a savas prosez
outan, a leuskas ar pcmoc'h da re-
dek hag a gemeras ar vag, evit beza
chascet hep konjc e-pad an amzer
difennet ! Gwir eo 1
AR C'HENTA ROMANT BRAS
E BREZONEG :
" ITRON VARIA 6ARMEZ
Gant Youenn Drezen
Ske ude nnou gant R.-Y. Creston
Kent akri d gant R. Hemon
Priz : 100 lur.
Skriva d'an Ao. F. GOINARD, 3 bis,
rue Duguay-Trouln, BIUCST (Finister).
C. C. Rennes 373-42.
1 4 ^J f l ZJ EOTTj
Er Rusi, an Alamaned asam-
blez gant Roumanlz, Hungariz
hag Italiz a ya war-raok tre ar
steriou Dnieper ha Dniester. Erru
int war ribl ar Mor Du. Odessa
a zo kelc'hiet gant Roumanlz ha
Nikolaiev gant an Alamaned hag
Hungariz. Mengleuziou glaou Ko-
chovka a gouez e dalc'h an Ala-
maned.
War ar Mor Du, daou lestr
bras a zo kaset d'ar strad gant
kirri-nij alaman ha pemp ail a
zo ti zet.
Al lestr-treizer gall Ma-
rchal-Joffre a gase 8 0 Amerl-
kan d'an inizi Filiplnas a zo dal-
c'het gant an Amerlkaned er
vro-se.
1 5 ^ VI Z J E 0 S T ^
An Alamaned a gendalc'h
da vont war-raok en tu-all d'ar
ster Bug.
En emgann a-enep Bro-
Saoz, 20. 000 tonellad listri-
koAvers saoz a zo kaset d'ar
strad gant kirri-nij alaman.
An Aotrounez Roosevel t ha
Churchill, goude beza en em
gavet war vourz al lestr Poto-
mac , a embann eun disklerla-
dur.
Tri lestr-treizer gall, war
o bourz S. 000 soudard eus arme
ar Jeneral Dentz, a erru e Mar-
seilh.
Hervez eul lezenn nevez-savet,
an dud a zo bet distrujet o zi
gant ar brezel a vo digollet gant
ar gouarnamant. An digoil a vo
diouz tal voudegez an t i ez.
Lord Beaverbrook a laVar
n'eo ket kaset a-walc'h a bour-
veziou-brezel da Vro-Saoz gant
an Amerlkaned.
16^AJ/ I ZJ 0ST^
E Bro-Saoz, uzinou a zo
bombezet gant ar c'hirri-nij ala-
man e kost ez Kambridj.
Er Frans, ar gargidi uhel
hag ar soudarded a ranko hivl-
ziken toui da chom fidel da rener
ar Stad.
Eur vombezenn lakaet en eur
valizennig a darz e Nis. 3 den
a zo lazet.
Er Rusi, Sebastopol a zo
dilezet gant ar sivlied war urz
renerien arme ar Sovledou.
ITJVJ^IZ^OJBTj
En Ukrenia, an Alamaned
hag Hungariz a gemer Nikolaiev.
Ar Saozon o klask taga aod
Mor Breiz a goll 15 karr-nij.
18J^VIZ^EOST {
Pemp lestr-spluj rualat a
zo bet kaset d'ar strad er Mor
Du.
Moskov a zo bombezet adarre.
E Bro-Saoz, porz Hull a zo
bombezet gant ar o'hlrrl-nij ala-
man.
TXIZCM
E nao devez ez ao bet dis-
karet 2 5 8 karr-nij saoz.
lS^A^VJZ^EOSjn
Ar vro a-bez er e'huz-haol
d'ar ster Dnieper a zo breman o
dalc'h an Alamaned. . Ar re-man
o deus graet 60. 000 prizoniad
nevez ha kemeret 8 4 karr-em-
gann ha 5 3 0 kanol. Ouspenn-sa,
eul lestr-brezel bras, oui lestr-
reder, pevar lestr-brezel ail ha
daou lestr-spluj a zo kouezet a
dalc'h an Alamaned porz-brazal
Nikolaiev.
- Emgannou start a zo Ivez o
kost ez Kiev ha Korosten e-lec'h
ma 'z eo bet graet 17. 750 pri-
zoniad ha kemeret 142 karr-em-
gann ha 123 pez-kanol abaoa an
8 a viz eost .
War vor, ar c'hirri-nij ala-
man a gas daou lestr-konvers
saoz d'ar strad.
En Amerika ez eo krogat
an tan e daou lestr karget gant
pourveziou-bVezel.
En inlzl Filiplnas, al lestr-
treizer gall Marchal-Joffre a
oa bet dalc'het gant an Amerl-
kaned a zo l ezet da vont kuit.
20jAJMZ^E0ST j
Ar stourm a gendalc'h a
kreistelz Ukrenia e-lec'h ma 'z
eo bet distrujet 65 karr-emgann.
Listri koftvers ha listri-brezel
ar Sovledou a zo t aget gant
kirri-nij alaman e porz Odessa.
Kredi a raer muioc'h-mui
eman Bro-Saoz o vont da daga
Bro-lran.
E Bro-EJipt, porz bras Alek-
sandria a zo bet bombezet eur
wech muioe'h gant ar c'hirri-
nij alaman.
29 karr-nij saoz a zo dis-
karet gant an Alamaned a-zioe'h
Mor Breiz.
Kirri-nij saoz a vombez e-
pad an noz aod gwalarn an Ala-
magn.
Daou lestr-brezel saoz a
vije bet gwel et dirak Djibouti.
E Vichy ez eo bet kemen-
net d'an Ao.Ao. Herrlot ha Jan-
neney n'o doa mui ar gannadou-
rien hag ar senedourien netra
da ober er gr-man.
Koll Amzer
Jozon Kalvez, eur C' hernevad
koz eus Menez-Are u zo deut la
zebri e ti he merc' h. Dignset e vez
chifretez (cheored) war an daol .
Eman an tad-koz o klask diblus-
ka al locnedigou munut tre
vizied gros a labourer-douar. Evi -
tai! avat n' eo ket boued an dra-se,
rak ne deu ket a-benn outo e mod
ebet :
Ar re-sc n' int ket founnus*
emezan, ar re-se 'zo mat da zebri
ken eur wech ar sizun, da sul, p a
vez amzer I
4 A R V O R
Sant Erwan ? LAVARENNOU...
Sant Ewan pe
An eil hag egile a zo mat-tre. |
Me a c'houzanv eus ar gwella
klevout ha gwelout ivez skrivet
Erwan, seul vuioc'h ma n'am eus
klevet biskoaz, e Bro-Dreger,
komz nemet a Bardon Sant Er-
wan , mont da Sant Erwan ,
bet oun e Sant Erwan ha
c'hoaz, Sant Erwan ar Wi -
rionez .
Hag evit ar pez a sell ar sant,
ar bobl a lavar Erwan, distaget
mat, e leiz genou.
Oberourien ar c'hantikou en
enor d'ar sant n'o deus ket, a
gement a oufemp, ijinet Erwan
dre blijadur : miret o deus hep-
ken an ano en doa Erwan He-
loury.
Distank eo a-dra sur, klevout
an dud diwar ar maez o lavarout
Erwan da filhored niverus ar
sant bras. Ewan a lavaront peur-
vuia, hag Iwan ivez, end-eeun e
Bro-Qerne, e-lec'h ma leverer
c'hoaz daoust m'eo dibaot bre-
man, Eveni g.
Ar ger Youenn, ho pet sonj,
n'eo ket muioe'h kernevek eget
tregeriek. A-daradost da Lanuon
e klevis an ano da genta, douget
gant eur c'hoziad tri-ugent vloaz.
Ar stummou dishenvel-se da
zistaga ar mmes ano o deus
meur a a beg hag o gwriziou a
zo dounoe'h-doun e-barz doare-
beva ar bobl. A belec'h e teuont?
Hep mar ebet eus an doujans
dleet, eus ar fent da ober, eus
ar garantez o tihun, eus an
dremm o tougen d'ar c'hoarz,
pe eus siou mat pe fall pe eus
envor ar re goz.
Bez' ez int bepred eun dudi
hag eur binvidigez ha dastum
anezo e stern rik eur ger hep-
ken a vef e eun torfed.
Frankiz eta, en ano Doue, d'ar
Vretoned da zispak o soAj er
e'haera ha pinvidika yez a zo,
enni geriou a zruilh evit lava-
rout ha dishenvelout pep tra ;
pep ger o virout, koulskoude,
e dalvoudegez e-unan.
Hizio, muioe'h eget biskoaz,
frankiz da gl ask ha da denna
diouz mengleuz ar brezoneg an
aterou founnus a zo kuzet enni
hag a lakaio sebezet ar remziou
da^ont .
.. Reizomp an doare-skriva, kem-
pennomp ar geriou ; hogen na
daolomp netra a-gostez !
AR YEODET.
O. S. Aman ez oun war
vevenn Treger ha Kerne, Eskop-
tlou'a lavaran. Hogen, war-bouez
eun hopadenn ac'han, ez eus, e
E m a n
KEN VREURI EZ
AR VINIAOUERIEN VRETON
war-nes embann
EUL LEVR TONIOU
EVIT AR BINIOU
Rakprenit al leur ha kasit hoe'h
ano da K A V, 59, rue Boissire,
PARIS (XVP).
Le Grant : G. BERTHOU.
IMPRIMERIE CENTRALE DE RENNES.
parrez Duhod, eur chapel da
sant Erwan hag a vez graet anezi,
er vro, chapel Sant Eoz e n.
Ar chapel a rank beza koz.
O komz anezi hepken e lavar an
dud Sant Eozen ; a-hend ail e
tistagont Iwan.
En amzer va bugal eaj , wa r
eun t a mm beg-do.uar t r e Lagad-
Yar hag ar Ber ni o- Pi z, e-ki-
chen Kamel ed, e oa e un t i kozh
di r apar , savet me ur a ganl ved
' oa, e-kreiz eur par k, gant eur
vogeri g mei n l akaet hep pr i na
r az an eil war egile t r o- war - dr o ;
eur par k, pe gent oe' h eun da r n
eus al l anneg, r ak eno, ouzhj>enn
eun nebeut r enkado aval o-
douar , ne gr eske nemet l ast ez,
banal hag askol , ha bl euni oi go
mel en ha gl as n' em eus mor se
anavezet o anv.
En t i -se, hep t a mm gwer enn
ken war e br enest er , aet an han-
t er eus e doenn gant an avel, e ve-
ve t ri den: an t ad- kozh, ar va mm-
gozh ha g eur paot r i g s ei zhpeei zh
vloaz, o mab- bi han. Gwi sket e
oant holl gant t r ui l ho. Pa veze
br av an amzer e veze gwel et at av
una n eus an daou gozh, azezet
di r ak an ti j)e war veger ar par k,
eur c' hor ni g- but un du en e veg
pe en he beg, o t i wal i eur c' havr
dr eut st aget war - bouez eur gor-
den. Evi t ar paot r i g, gwel et e
veze ivez o r edek el l annei er pe
e-mesk rei er an t evenn ha
gwelet e veze bepr ed eus a-bell,
e bennad- bl ev r uz- t an o l uger-
ni evel eur fia m m e-krei z ar
hr ug hag ar banal .
Gouez e oa an dud- se. Ne
gomzent ouzh ni kun. Eu r wech
ma t ost ai s ouzh ar wr ac' h, he
c' hl evi s c chaokat mal l ozhi o
t r e he muns uno di zant . Ki e-
di n a r ae mar t eze e felle d' i n
l aerezh he gavr di gant i . Evi t ar
paot r , s ka mpa n a r ae bep t r o
ma r aen va n da dost aat . Eur
vunut e nn goude avat e kouezhe
mouded ha bili t r o- war - dr o d' i n,
hag e kl even eur c' hoar zh ski l t r
ha g e verzen ar pennad- bl ev
r uz o c' hour ni j al a-us d' eur bocl
pe d' eur gar r eg.
Maer Kamel ed a gasas eun
deiz ar gwar d- maezi c da c' hou-
l enn ouzh an t ad- kozh per ak
ne gase ket e vab- bi han d' ar
skol . Ne ouzon ket pet r a a r es-
pont as . Ar gwar d- maezi o, hag
hei eur paot r pennek ha kr env,
a gr ogas er c' hanf ar d hag e
boul zas, gwasket t r e e zi vrec' h,
bet ek an t i -skol . Eno e st l apas
anezhan e-krei z ar vugal e ai l .
Paot r e vlev r uz a vanas abaf
eur pennad. Neuze en em l edas
e-giz eul l eue e-harz t aol - skr i -
van ar mest r : poan gollet kl ask
ober d' ezhan chom en e sav. Da
goulz an ehan- c' hoar i e t ec' has
dre eur pr enest r , ha den ne
deas d' e ge r c ' ha t .
Me va- unan a wel as eun deiz
ail eun emgann t r e ar paot r
hag e vamni - gozh. A-zevri en
cm gannenl ; n' eo ket ober van
a r aent . Ar bugel a oa en e zor n
eur gont el l , hag a r wr ac' h, d' en
em zi fenn, he doa kemer et eur
penn- bazh. An t aol i o a gouczhe
s t ank wa r benn ruz ha wa r zis-
koaz an hai l hevodi g, a st l ej e e
vamm- gozh dr e he zavanj er a-
dr euz d' ar par k, en eur hej a e
gont el l , hag ouzh he l akaat da
drei i evel eur gom gel l .
Bep t r o ma veze graet l aer on-
si ou bi han, mac' hagnet eul loen
pe freuzet eur c' hl euz, e veze
t amal l et an dr a da bact r i g e vlev
r uz. Ni kun koul s koude ne gl em-
me d' an ar cher on. An dud-se,
an daou gozli hag o mab- bi han,
ne oant ket kr st eni on moar vat .
An dr oug a c' hel l ent ober a r an-
ked kemer evel an dr oug graet
gant an a mz e r fall.
*
**
Pemzek vl oaz a dr emenas . A-
benn pemzek vloaz hepken e
t i st r oi s da Gamel ed. O vont gant
Ar c'hantikou
brezonek
AR C'HANTIKOU HAG AL
LEVRIOU - PEDENNOU, BREZO-
NEG EUS AR FALLA ENNO ,
ne oant ket re fall anezo. Bez'
ez int evidomp eur mallh, eur
stagell eus chadenn gant-vloaziek
hor yez ha, panevet d'ezo, e
vije kollet, marteze, ha blaz ar
brezoneg hag ar pep gwella ane-
zan. Na vezomp ket fallakr, ken-
vroiz ker, ha miromp gant dou-
jans hor brasa anaoudegez-vat
d'ar falla skrivagnr brezonek
zoken, o virout sonj penaos, eun
amzer a voe, eur c'halz a skri-
vagnerien ha barzed a vote
e-leiz a c'heriou gallek en o
skridou evit diskouez e oant tud
desket. Lennit ar gwerziou koz !
Daoust da se, ar brezoneg
SKRI VET EUS AR FALLA ha
kemmesket a c'halleg en deus
miret ar yez d'eomp a-dreuz ar
c'hantvedou.
Na zrouk-komzomp ket re
dioutan, mar plij I
AR YEODET.
D'an dud, .
pa chomont a-sav war an hent
Chom da lavar war-bouez eur pao
da c'hortoz ma raio glao 1
-
Chom da lavarout hag e teuy
tonnn d'az chaosonou !
an he nt a gas d' ar Ber ni o- Pi z e
wel i s eun ti nevez-l l ani m savet
e l ec' h an ti kozh, hag e sonj i s
en t r i den a oa bet eno gwechal l .
Pet r a, a c' houl enni s ennoun va-
unan, a oa c' hoarvezet gant o,
abaoe kei d-al l ? Daoust hag a n
dud a zo a ma n a oar war - l er c' h
pi v i nt deuet ? Ar pa r k ne oa
mui anezhan : bez' e oa eul
l i orzh koant , l eun a vl euni o,
gant eun al ezi g t r aezh flour be-
vennel gant kr egi n Sant - Jakez,
o kas eus an hent d' an ti ; t r o-
dr o, eur vogeri g kempenn, wa r ni
eur gael hcai arn l i vet -gl as ; e-
krei z al l i orzh, wa r eur peul ,
s keudenn I t r on Var i a Pont mai n.
Graet gani n an dr o dr e La mm-
Saoz ar Veri -Yar, e k.emeris hent
ar vour c' h a da r r e . Edon dr es o
t r emen e-biou d' an ti nevez, pa
wel i s c u r c' har r - dr e- dan o chom
a-sav di r ak dor al l i orzh. Eu n
i t r on yaouank a zi skennas, eur
poupi g wa r he br ec' h, ha r akt al
goude an aot r ou yaouank, a oa
bet ouzh ar r od- st ur . Sebezet e
chomi s pa verzi s liv e vlev :
r uz- t an, evel ar paot r i g a we-
chal l . D' an ampoent , eur vaoe-
zig kozh daougr ommet a zeuas
er - maez eus an t i . Gwi s ket - kr an
e oa, gant he c'hoetf gwenn hag
he br ozh l edan mezer du ; ne-
met ouzh kor n hc muzel l o e
oa flchet eur c' hor ni g- but un,
dr es evel kor ni g- but un ar wr ac' h
eus an amzer dr emenet .
Fi l o, va mi gnonez, mat ezh
kozh an ost al eri , a zi bunas d' i n
an i st or. Daou zen pi nvi di k, eun
i j i nour br as eus Naoned Tiag e
wr eg, o doa pr enet eun t i - hanv
e-ki chen an Toul l - I nged. Penaos
o doa graet , Fi l o ne oui e ket :
pezh a zo sur , donvaet o doa
paot r e vlev r uz. E- pad meur a
vloaz ne voe mui gwel et . Eun
devezh e t euas da Gamel ed gant
e wr eg yaouank, eun di mezel l
eus Por ni ched. Lakaat a r eas
di s kar an ti kozh ; l akaat a r eas
sevel an ti nevez. An t ad- kozh
a oa ma r v ; ar vamm- gozh, es-
ke mme t gant i he zr ui l ho ouzh
di l had der eat , a veve gant he
mab- bi han, e bri ed hag e groua.-
dur .
Ha pes eur t mi cher n r a-
hen ? eni eve.
Der c' hel a r a e-kreiz ar
vour c' h eur t al vr as i spi seri .
Ropar z HEMON.
D'eur bablg,
o tiskouez blzied an dourn i
Heman en deus diskoachet ar c'had,
heman en deus redet war e lerc'h,
heman en deus paket anezi,
heman en deus debret anezi,
hag heman, an hini bihan paour,
a zo aet da lavar d'e vamm :
Trouc'h d'ezan eur mel] pez tamm
[bara-amann I
Da bardon Penhorz
ez a mern-vihan d'an dorz ;
da bardon Tronoun,
ez a mern-vihan da goan.
Petra zo nevez? Pikou bihan e r
[Gernevez
la*tra zo degouezet? Lost ar vioe'h
zo dimezet (u zo kouezet)
*
Ar plac'h zo boazet da eva
a bep hent holl ne dalv netra.
Ouz pep lealded e scrr dor
hag ouz pep pec'hed e tigor.
-
Yann pa' vo mezo,
frupet uneznfi dre e vleo,
staget nnezafi ouz pao ar bank,
da vac'hata uneznfi gant eun dro-
jenn (trcuzcnn) lann,
staget anezan ouz pao an daol,
baset anezan gunt eun drojenn guol,
ban.net anezan en c wele,
troct d'ezaft e reor ouz ar penn-
[wele.
. . . ha divunadennou
1. Pevar o terc'hel 'n toull,
daou o c'houezu 'n toull,
daou o sellout ouz 'n toull,
daou o selaou en toull,
unan o skei ouz 'n tout,
Eur pemoc'h en cun toull.
2. Petra a nez uhel, hag izel e vefe ?
An huzll (distaget er vro-ma :
huel, huul).
3. Piou a c'hoarz o vont d'an traon
hag a yud o tont d'ul laez ?
Ar snilh er pufls.
4. Petra a vez pell, ha tost e vefe ?
Ar pell.
5. l'iou a vez utao gleb ha ne gouez
berad glao ebet warnafi ?
An tcod.
6. Petra u zeu eus ar c'hoad hag a
ga d'ar poutl ? ' *
Ar c'holvaz.
7. Petra a vrasa pa denner diou-
tan ?
Eun toull.
8. Ober eun dra hep kaout netra ?
Yuim.
9. Petra a zo ganit,
hag a zo d'it,
ha ne servij ket d'it, \-
met d'in e servij ?
i An ano.
10. Eur mell diegus a zo er bed
hag a ua atao war e gil d'al
labour.
'Ar snilh er puns.
11. Petra eo sofa tra eus an ti ?
An tnmouez.
12. Piou a y a d'ar foar war e benn ?
An tnch,
13. .Ve dm eus em zi cun dra gant
kof hep kein,
gant paoiou hep ivinou,
gunt beg hep gellout debri.
Ar billig. TI H
14. Piou a zo er melezour ha n
ivelez ket anezan ? ,
An diaoul.
Kaset gant H. Biotf,
eus Ptoneour-Lanvern.
PAOTR E VLEV RUZ
A R P E S K A O U R
Niv. 32
Doue en deus va gwel et .
Doue n' en deus na gar na br ec' h,
pa n' en deus ket kast i zet ac' ha-
noun. U>a gent a, aon am boa r ak
Doue. Di ot achou ! Lakai t an
Aot r ou Doue gant ho l i zer-di s-
kar g, hag echuomp hon aba-
denn !
Eu r c' hoarz raoul i et a zeuas
eus doun e gor zai l henn.
Ha kl evet hoe' h eus, den
ya oua nk , a gendal c' has, ez
oun eun neuer di spar ? Pet r a oa
a r Penniliz, ? N' en doa ket a
zisfizians ouzi n. Ar bar r - avel ,
set u aze va enebour ! Pa voen
wa r bag pl at ar br i gadi er , ye-
noe' h' oa va daouar n eget ar
ma e n : hag en eur gregi er
rofiv
J
, "kr-eaa
;
a r aen evel eur
bfri dl i ou. Ret e oa ober t r o
bg- douar Gavr. Roet em bi j e an
ha nt e r eus an ar c' hant da Seveno
gant PAOL FEVAL
d' e gaout em c' hi chen. Penaos
st ur i a eur vag pl at pa vez fall
an amzer ? Ne vern, mont a r aen
at ao.
Graet an dr o ! Ne vije ket
bet di aes da Zone der c' hel ac' ha-
noun neuze ha mi r out ouzi n da
vont pel l oc' h. Gwel out a ri s
Seveno. E glevout a ri s o nopal
war an t raez. Mab hena Penni l i z
a oa ouz va gort oz war an t ruez
en t u ail, t re Lokmal eu hag ar
C' hast el l . Fel l out a r ae d' ezan
kui t aat ar vro. Ha kr edi a ra
d' eoc' h cm bije lezet eun t r ubar d
d' ar Republ i k da dec' hout ? En
eur gui t aat , e 'felle d' ezan kas
gant an an nemor ant eus e zi ne-
r ou.
Ha me da youc' hal :
Ho ! he ! aot r ou !
Te eo, Br uant ?
Me "o. Deui t buan.
<> Tan Lokmal eu a oa r uz.
Ha pa tifoitirkas al l oar eus a-
drei v eur goabr enn, e wel i s
t our iliz Pl ehcneg, l emm evel
eur c' hleze. Lcski a r ae va fenn.
Ar gwad a save d' am daoul agad.
Ne ver n ! ret e oa mont , ha
mont a r aen.
Ar Penni l i z a l avar as d' i n :
Di wal l ! Kemer ar sac' h
1er, Br uant , va mi gnon.
Edo en dour bet ek e g/ oaz-
lez, r ak ar vag-pl at n' hel l e ket
mont bet ek an t raez. Ha me da
gemer ar sac' h. Pounner e oa.
Ar Penni l i z a savas er vag d' e
dr o.
Chans hor bezo, emezan,
ma c' hel l omp t r emen e-biou d' ar
C' hizier fenoz. *
Ar C' hizier eo ano ar beg-
douar e sav-heol Enez C' hroe.
Ne oa ket va sonj mont kei t - se.
Eun t acl - dour n a r anki n
kaout di ganeoe' h, va mest r , eme-
zoun, ha t r emen a r a i mp e-biou
koul s koude !
Azeza a r eas di r azoun. Ha
ni da sacha war ar r oenvou.
Pebez t arzi ou ! Ent anet oa ar
mor. Ha gwel et hoe' h eus bi s-
koaz kemend- al l ? Ar r oenvou a
soube e-barz fl ummou, f l ammou
ar wenn ha disliv. St r akal a r ae
ar vag. Ne vern ! monl a r aen
at ao !
Edo ar sac' h e t r aon ar vag.
Du eo al 1er, ha teo. Penaos et a
e wel en- me an ar c' hant o l u-
gerni ?
Sl eki a reas va zr oad ouz
ar sac' h. Eun der zi enn a savas
ennoun. Ha me da l avar out d' ar
Penni l i z :
iDeomp d' ezi ! Ema o mp
c' hoaz di r ak Gavr. Sachomp !
Sachomp kal et ! An houl ennou
a vo hi r oe' h eur wech t r emenet
ar beg- douar . A-du gani mp e vo
al l ano.
Sacha a rae, par m' hel l e,
ha me ' t a !
Va zr oad u st okas a da r r e
ouz ar sac' h 1er. Kl evout a r i s
ar peziou aour o st i r l i nka. N' em
boa ket ezomm a gement - se.
Edon a-benn neuze a- dr env d' ar
Penni l i z. Sevel a ri s em sav,
pl ant et ken s ounn ha ma c' hel -
len war va di vesker. A-greiz-hol,
en eur gila bet ek penn ar vag,
e t i st agi s eun taol roeiv wa r e
gl openn. . .
N' oc' h ket souezet , Aot r ou
Korbi er ? Bez' ez eus l ezennou
a-enep an dr oukpr ezeger i en. It
da gonl a da Guzul i eri en Lezvar n
an I mpal aer ez eo di gani n- n e
hoe' h eus kl evet an i st or-mafi !
Kl aski t !
PENNAD 26
Ar J uda z u davas . Neuze e
t i r ol l as da c' hoarzi n, eur c' hoar -
zig ber r , poani us da gl evout .
Evi doun- me, di aes e oa d' i n
kr edi : daous t hag o vr abans al
ne oa ken ?
E gwi r , souezet e oan, evel ma
l avar e. Kavout a r ae d' i n edon
oe' h ober eur wal l hunvr e. Va
gwad a s ounne em gwazi ed gant
an donj er .
E sellou a oa br e ma n yen h a
di l l ach. (Da genderc'hel.)
J OU R N A L HEBDOMADAI RE
boniement ordinaire : 25 fr. par an
Rdaction-Administration
1 1 , r u e L o u i s - P o s t e l - R E N N E S ( I. - &- V. )
C / C : L . A N D O U A R D 3 5 . 4 2 9 R E N N E S
Abonnement d'honneur : 50 fr. par an
Le breton
ne sera pas sauv
par les paresseux.
AU TRAVAIL !
YJOJL Renseignement du breton
DEUX MTHODES
La responsabilit
Certains de nos lecteurs ont pu
se demander si les deux manuels
classiques : Me a zesk Brezoneg de
MM. Uguen et Sit et Le Franais
pur le Breton de M. l' abb Bozec,
ouvrages apparemment similaincs.
pour lesquels Arvor fait une large
publicit, ne sont pas de nature
.- se combattre mutuellement. Nous
ne le pensons pas.
Les deux manuels en question
semblent, d' aprs leur titres res-
pectifs, reposer sur deux concep-
tions pdagogiques diffrentes et
viser des buts galement diffrents.
Le livre de l' abb Bozec est un
ouvrag d'enseignement bilingue.
Dans l' esprit de l' auteur, le breton
doit servir d' chelon l'lve pour
accder une meilleure connai s-
sance du franais. Dans ce but,
il a divis son manuel en deux
part i es sensiblement gales, i den-
tiques et symtriques, l' une en
langue bretonne, l' autre en langue
franaise. L'lve sera cens tu-
dier, *d*abord, la partf bretonne,
ensuite, la part i e franaise corres-
pondant e. En somme, l' ouvrage est,
la fois, un cours de breton et
un cours de franais. Et, si la
partie grammaticale franaise y
avait t plus complte, l'lve
aur ai t pu se dispenser, sans dom-
mage, de Tacht d' une grammaire
franaise. La mthode de l' abb
Bozec. Le Franais par le Breton.
d' aprs )ee que nous venons de
di re, semblerait donc s' adresser
des lves dj assez avancs dont
l' esprit est suffisamment ouvert
pour profiter de la comparaison
d e deux langues. Elle pourrait
(tre employe tant dans les coles
de villes que dans les coles ru-
rales, car tant donn sa compo-
sition, le titre en est rversible et
pour r ai ! aussi bien devenir : Le
iBreton par le Franais.
ILe .nouveau livre de MM. Uguen
et Sit, par contre, sera, plutt,
un ouvrage d'enseignement direct
du breton ; tout au plus, pourra-
t-il servir, du point de vue. du
franais, enrichir le vocabulaire
des lves bretonnants ; car, en
troisime partie, et ea guise de
complment, les auteurs ont jug
bon d' ajouter leur uvre per-
sonnelle le travail de Roparz He-
mon, Alc'houez ar Brezoneg
Eeun , prcieux rpertoire dos
Mots du Breton Usuel , classs
d' aprs le sens et dans l' ordre
alphabtique, avec leur traduction
franaise.
Mais MM. Uguen et Sit ont
surtout voulu composer une m-
thode de lecture bretonne, desti-
ne tous les dbutants en breton
quel que soit leur ge.
La premire partie de leur livre
est constitue par des tableaux
de lecture rigoureusement gradus.
Tout lve, grand ou petit, qui
prat i quera srieusement ces di x-
huit leons acquerra rapi dement
une bonne lecture mcanique du
breton. Aprs une brve tude de
la conjugaison, il pourra ensuite
aborder la lecture courante qui
fait l'objet de la deuxime partie
du manuel Me a zesk brezoneg.
Les 34 textes suivis qui composent
cette partie, sont accompagns de
quelques notions grammaticales
bret onnes comportant des exerci-
ces d' application. Cette partie
grammaticale est, l' intention des
matres et grands lves isols,
prsente en franais.
(Donc, en rsum, l' ouvrage de
l' abb Bozec, se prsentant comme
auxiliaire de l' enseignement du
franais, est destin surtout aux
classes de franais, tandis que
Mon premier livre de Breton, de
MM. Uguen et Sit, s' adresse prin-
cipalement aux cours de breton
soit scolaires, soit extra-scolaires.
Notre Combat
Dans la parroisse natale de Mgr Trhiou
Ja place du breton l'glise diminue sans cesse
'Nous avons reu lu lettre suivante :
< Tressignaux, le 19 aot 1941.
" Monsieur le Directeur,
Tressignaux est une paroisse bre-
! minante. La langue (le tous les jours,
pour les habitants du pays, est le
breton. Cela n'empche pas que la
langue bretonne, si elle n'est pas en-
core dfinitivement exclue de l'glise,
voit sa place diminuer sans cesse :
Chaque dimanche, les prires sont
dites en breton, la lecture des services
de la semaine est galement faite en
breton d'abord, puis en franais, et
c'est tout. Le reste, les sermons, et
les diffrentes communications que le
prtre fait ses fidles, est -fait r-
gulirement en franais.
<, 11 n'y a pourtant pas de touristes
Tressignaux, et sans doute n'y a-t-il
pas plus de cinq ou six personnes,
venues des paroisses environnantes de
Haute-Bretagne, a ignorer le breton.
Mais combien y a-t-il de gens, a
Tressignaux, parmi les personnes
ges surtout, qui comprennent mal
le franais ?
La place faite au breton l'glise
est donc tout a fait insuffisante. Le
breton doit au moins tre mis sur
,picd d'galit avec le franais. Il est
vident que ce n'est lu qu'un strict
minimum et il n'y a, que je sache,
aucune raison pour qu'il ne soit ac-
cord sans dlai la population de
Tressignaux.
Veuillez agrer, Monsieur le Di-
recteur, l'assurance de mes sentiments
les plus dvous.
YEUX.
Depuis que les Bretons ont pris
conscience d'eux-mmes et de la va-
leur inestimable, pour eux, de leur
langue il a t crit des milliers de
pages tant en breton qu'en fran-
ais sur la question du breton.
Parmi elles, il en est que tout Breton,
tant soit peu passionn pour sa lan-
gue, devrait savoir par cur. C'est
notamment le cas des magnifiques pa-
ges que nous reproduisons aujour-
d'hui et qui sont empruntes ta re-
marquable brochure de Ren Le Roux
L'enseignement du breton , parue
en 1925.
Si, depuis, la langue bretonne a fait
de remarquables progrs, si, notam-
ment, de nombreux Bretonnants ins-
truits ont entendu l'appel de R. Le
Roux, elles n'en ont pas moins con-
serv toute leur valeur.
Entre les mains des Bret on-
nants instruits et ent re leurs
mains seul ement, est l'avenir da
la langue, sa vie ou sa mort , son
salut ou sa pert e. Le peuple,
abandonn lui-mme, ne ref era
pas l' unit de la langue, le peuple
ne sauvera-pas l langue de son
plein gr et lui t out seul. Li -
vr a ses seules forces le peu-
ple ne ref era pas une l i ttrature
bretonne digne du nom de l i t t -
rat ure et digne de la langue bre-
tonne. Compl tement inutile et
surtout t erri bl ement dangereux
de se l eurrer et de l eurrer les
autres avec des esprances aussi
enfantines que celles la. Si le
peuple a conserv le breton j us-
qu' ici c' est qu' il ne pouvait pas
fai re aut rement parce que l'on
ne change pas de langue aussi
faci l ement que l'on change de
costume. Mai s le moment ap-
proche, grce aux coles f r an-
aises rpandues profusion dans
le pays, o il pourra le f ai re
Mal heur au breton si ce j our-l
le peuple ne t rouve pas devant
lui et au-dessus de lui l' exemple
des Bretonnfints i nstrui ts pour
le guider dans la bonne vole de
la fidlit la langue.
Jusqu'ici cet exemple lui a
manqu et c' est l principale-
ment , bien plus que dans les
divisions qui sont de tous les
temps et de tous les pays, qu' il
f aut chercher les causes de la
faiblesse du mouvement breton
et de la quasi-nullit des rsul -
t at s obtenus aprs cent annes
de renaissance . Tout ce qui
en Basse-Bretagne s' lve au-
dessus du commun par le t al ent
et la science passe au franai s.
Etonnez-vous donc que la l an-
gue soit mprise par ceux qui
la parl ent encore I Des Bret on-
nants de naissance tel s que Ana-
tol e Le Braz, Charles Le Ooffic
et Joseph Loth n' ont pas dans
t out e leur vie cri t vi ngt pages
des bretonnants instruits
de bret on. Ils sont les bienvenus
aprs cela, eux et leurs pareils,
de dire et de rpt er au peu-
ple : PARLEZ LE BRETON I
ECRI VEZ LE BRETON 1 CONSER-
VEZ LE BRETON I APPRENEZ
LE BRETON A VOS ENFANTS I
Le peuple est en droi t de leur
rpondre : COMMENCEZ DONC
PAR DONNER L' EXEMPLE I
VOUS TROUVEZ QUE LE BRE-
TON N' EST PAS ASSEZ BON
POUR VOUS, QUE VOTRE I N-
TERET ET VOTRE PROFI T CON-
SI STE A PARLER ET A ECRI RE
UNI QUEMENT EN FRANAI S.
POURQUOI VOULEZ- VOUS QU' I L
EN SOI T AUTREMENT POUR
NOUS ?
Compter sur les gnrati ons
a venir est aussi vai n que de
compter sur le peuple l ui -mme.
Pourt ant vous t rouverez des
Bretons qui vous di ront sans ri re
que le breton redevi endra ( peut -
t re I ) la langue des gens ins-
t rui t s en Bretagne dans deux
cents, t roi s cents, cinq' cents
ou mme mille ans. En vri t
cela sert bi en la fnantl se et
la lchet des vi vants de se d-
charger sur ceux qui ne sont pas
encore du t ravai l qu'ils devrai ent
f ai re. Chaque gnrati on a son
uvre accomplir, c' est vi dent
mais pour que les gnrations
de l'avenir fassent la leur. I l
f aut d' abord que la gnrati on
prsente commence par f ai re la
sienne. I l f aut que le t ravai l soit
entam et il f aut qu' il le soit
sans r et ar d. Trop de t emps a
dj t perdu. Encore une foi s
n'oubliez pas que le moment
approche o le peupl e' saura
assez de franai s pour pouvoir
se passer de bret on, et que le
j our o il pourra se passer de
bret on, il l' abandonnera sans h-
si tati on. Si le breton continue
rester ce qu' i l est une langue
exclusivement populaire, dana
cent ans oa sera f ai t da l ui ,
' Les l et t rs et les savants at -
t ards du XI X* sicle sont t r op
vi eux mai nt enant pour changer
leur faon da penser et d' agir,
pour acqurir la f orce, l'audace
et l ' acti vi t qui leur manquant,
pour secouer la carapace da pr-
Jugs sons laquelle a t t ouf f *
jusqu' ici la Vr ai * Bret agne, l a
seule Bretagne, la Bretagne cel -
ti que, celle que nos pres ont
fonde en ce pays voici qui nze
cents ans. C' est aux j eunes, i
ceux qui seront les Bret onnant *
I nstrui ts d* demai n, qu' i l appar-
t i ent de donner l'exemple en
marchant dans des voles nou-
velles. Qu' ils ne comptent pas,
comme les rglonallstes, aur
l ' Etat, sur l'Eglise, .sur l' Univer-
si t, pour sauver I * breton I
Qu'ils appronent par l' exemple
d' autres peuples et d' autres r a-
ces les miracles que peut accom-
plir la vol ont et I * t ravai l d *
l'homme, du simple particulier.
Qu' ils comptent uniquement sur
ux, sur leur t ravai l , sur leurs
efforts, sur leur union. Et qu' ils
n'oublient pas qu' i l n' y a qu' un*
seule union qui soit f cond* et
qui compte dans le monde s
l'union des f ort s, dos hardis, des
vaillants, des capables, des Ins-
t rui t s, de ceux qui ne crai gnent
ni la peine, ni l' effort, qui n*
comptent pas sur I * t ravai l des
autres plus que sur leur propre
t ravai l et qui n' attendent pas
que t out le monde marche pour
aller de l' avant. Seule cette union
l donne la vi ctoi re. Mai s l'union
des fai bl es, des ti mi des, des
Ignorants, des incapables et des
paresseux restera touj ours par-
t out i mpui ssant* et stri l e.
Eur brezhoneg hepken
Ga n t R O P A R Z H E M O N ,
L'Histoire de Bretagne l'cole
Trois nouveaux membres font partie de la commission
Nous avons signal a l'occasion de
la premire runion de la Commis-
sion d'Histoire de Bretagne que M.
Waquet, ne pouvant siger, ses coll-
gues avaient propos, pour le rem-
placer : MM. Emile Gabory, Roger
Grand et Bourde de la Rogerie.
Nous apprenons que trois nouveaux
membres ont t nomms pour faire
partie de lu Commission. Ce sont :
MM. Roger Grand, professeur l'cole
des Chartes, Emile Gabory, archiviste
honoraire de la Loire-Infrieure et
Pocquct du Haut-Juss, professeur
d'histoire a la Facult des Lettres de
Dijon dont les travaux sur l'Histoire
de Bretagne sont bien connus.
L / E B R E T O N
S'APPREND
PAR CORRESPONDANCE
Demandez tous renseignements A
" SKOL OBER"
Rue do la Corderie,
DOUARNENEZ (Finistre)
Ar brezegennig-man, eun tammig,
krennet, a zo bet displeget gant Roparz
Hemon e. Radio-Roazon d'ar Merc'her
6 viz Eost,
Nag alies e vez klevet gant enebou-
rlon hor yezh : eur barn doarco
dislienvel a zo da skrivu ar brezho-
neg. Penaos lakaat deski eur seurt'
yezh er skoliou ?
An dra-se a oa gwir gwechall-gozh,
lakaomp kant vloaz 'zo. Kn amzer-sc,
pep unan a skrive eun tammig evel '
ma luire. Ne oa reolonn ebet anave-
zet gant nn holl.
Pa zeuas Ar Gonidcg, avat, c-doug
kenta hanterenn ar c'hantved treme-
net, c voe troet penn d'ar vazh. Ar
Gonidcg, hag en doa studlet-ar c'hcni-
braeg, eur yezh kar-ncs d'hon hini,
a oad deut a-benn en amzer-sc da
skriva il en eun doare reizh hag unvan,
a fellas d'czhon ober kenieml-all evit
ar brezhoneg. Dre hir labour e tizhas
e bal. E zoare-skriva a voe degeme-
rct wnr-bouez nebeut hag implijet
gant ar pep gwclln eus hor skriva-
gnerion e-kreiz an naontckvet kant-
ved : Kervarker, Herri, Milln, Bri/.cug
ha re arall c'hoazh.
Ar Gonidcg n oa Lconad. K zoarc-
skrivan a ziazezas war rannyezh Bro-
Leon. Arabat kredi fi e oa dre garantes
ouzh Bro-Leon ha dre zismegnns ouzh
ar rannvroio ail. E-touez ar peder
rannyezh pennan a vez komzet c
Breizh-lzel, rannyezh Lon an hini eo
a zo chomet, dre vras, an tostan ouzh
yezh hon tado-kozh, an hini he deus
miret ar gwellan stumm kozh ar ge-
riou. N'eo ket dn lavarout ez co mut
kement Ira a glever gant Lconiz, hag
Ar (ionideg, koulz hag e zlskibion, a
implijas ailes en o levriou furmo ar
rannyezho ail, po gave d'ezho c oant
gwelloc'h eget re Bro-Lcon,
Dizurzh a voe adarre war-dro dl-
benn ar c'hantved diwczhun. Niver nr
skrivagnerlon aheurtet, a nac'hc krenn
plegu da olio fur ha da s kouc Ar
Gonidcg a yeas war greskifi. Ezhomm
n oa da gaout cul levier nevez, eun
den da adkregl cr stur. An den-se a
voe kavet. I'rasez Valle eo e ano.
Gant c vestr Emil Ernault a reas d'e
vignoned, kcnlabourcrlon c gazetenn
" Kroaz ar Vretoned , savet c 1898,
kompren c ou ret, n'eo ket terrifi rco-
lcnno Ar Gonidcg, hogen o gwellaat
tamm-ha-tamm, o lakaat da glo-
tafl ouzh an amzcrlou nevez, Evel-
se e teuas a-benn da lakaat slnftn cr
bloaz 1908 cun cmglev, anavezet abaoc
dindan an anv a Emgleo ar Skrlva-
guerien : eun doare unvuniezh a
voe skoulmct tre Kcrncviz, Lconiz ha
Tregcrlz da gkrlvafi holl en eur c'hiz
hepken. Eun trec'h bras a voe goune-
zet ; savet e voe an doare-skrivafl
anvet gant darn an doarc-skrlvaft
K. L. T., diouzh llzhcrcnno kcntnfl
ar rannvrolo Kerne, Lon ha Tregcr.
(Sn//e page 2.)
A R V O R
R PURCHBR BRE Z ONE K
Guillaume LE JEUNE
Au premier rang de ses rfrences,
Y. Moal, le Breutacr Breizek , met-
tait le savant et prcieux 31. Le Jeune,
recteur de Plougoulm.
Guillaume Le Jeune naquit Lanni-
lis en 1735; il exera en sa paroisse
natale, puis Saint-Pabu ; il devient
recteur de Landda, au concours, en
1771. En 1784, il passa recteur de Plou-
goulm, o il mourut l'ge de 72 ans,
l e 28 mars 1807. Son acte de dcs
(n 20 du registre) le dit cur, titre
que reproduit Kerdanet (Notices chro-
nologiques) et Levot qui reproduit
Kerdanet.
Pendant la rvolution il refusa le
serment, continua exercer le saint
ministre dans sa paroisse jusqu' son
arrestation en dcembre 1792. Empri-
sonn Saint-Pol-de-Lon, il fut di-
rig sur Morlaix, puis enferm au ch-
teau du Taureau. De l il fut embar-
que pour l'Allemagne, o il passa la
rvolution. On trouvera des dtails
sur cette priode de sa vie dans le
Bulletin Diocsain de Quimper ( Jour-
nal d'Anna-Louise du Parscou du Plcs-
six), 1925-26; dans Monseigneur de La
Marche, par Louis Kerbiriou, Quim-
per, Le Goaziou, 1924, p. 373 ; et dans
les Annales de Bretagne, XXXIV, n 3,
1920, p. 269 sq.
A son retour, il reprit le gouverne-
ment de sa paroisse jusqu' sa mort
(cf. Plougoulm, Notice paroissiale, par
l'Abb Tanguy).
Guillaume Le Jeune est connu
.comme auteur de cantiques. Il devait
cependant tenir sa notorit d'autres
uvres que nous ne connaissons pas
et tre en relation avec des milieux
intellectuels bretons qui l'amenrent
faire partie de l'Acadmie Celtique.
Son nom figure sur la liste des mem-
bres non rsidens au nombre des-
quels est M. l'abb Alain du Moulin,
cur de Quimper, l'auteur de la Gram-
matica Latino-Celtica, dite Prague
en 1800, qui passa comme lui la rvo-
lution en pays de langue allemande.
, De cette Acadmie est aussi Testant,
secrtaire de la municipalit de Lesne-
ven, fils de Mathurin et d'Olive Ker-
danet. Nous ne notons que Ces noms
parce que nous croyons qu'il faut cher-
cher dans les milieux de la Chambre
Littraire de Lesnevcn, avec Kerdanet,
Testard, de Lcsguern, etc., l'origine des
relations entre bretonnants et celti-
sants du Lon cette poque, y com-
pris Le Gonidec. Le La, qui tait de
Lannilis, parle de son compatriote au
vers 485 de Ar C'hi .
M. Le Jeune tait souvent appel
participer aux Missions Bretonnes.
Son exprience lui suggra de compo-
ser une prire quotidienne et des can-
tiques. Il s'en ouvrit son vque daus
une lettre du 2 juin 1783, que repro-
duit le Bulletin Diocsain de Quimper
(1916, p. 226). Il insra ses composi-
tions dans le recueil intitul Cuu-
ticou Spirituel compose! evit usaich
ur Misionou ", 1784.
Le Pre Bourdoulous qui, sous la
signature Eur Misioner Breizad, consa-
cra de nombreux articles aux recueils
de cantiques dans les premire* annes
du nouveau Feiz ha Breiz , dit que
les cantiques de G. Le Jeune ne man-
quent pas de mrites au point de vue
des ides, mais que la langue y est
plus franaise que bretonne, et cepen-
dant l'auteur tait membre de l'Aca-
dmie Celtique (Feiz ha Breiz, 1905,
p. 14). Ce recueil eut un grand nombre
d'ditions. M. J. Ollivier nous signale
la prsence la Bibliothque Natio-
nale de Prais des 2", 3*, 5, 6', 7" et 8%
sous les cotes Yn 186, 187, 189, 190,
198, 200. La troisime dition fut tire
1.500 exemplaires. A la fin du
xix" sicle, un nouveau recueil le rem-
plaa. Des cantiques de Le Jeune, il
ne subsista que le cantique du Juge-
ment Dernier, revu et corrig.
Aujourd'hui on chante encore En
em gonsolit evit mad et les prires
du matin et du soir, les Commande-
ments de Dieu et de l'Eglise que com-
posa Le Jeune sont encore en usage
dans le Lon.
On attribue au mme auteur la
Gwerz Koz d'Anne Le Saint de
Plounan, guillotine pendant la Rvo-
lution. Elle est reproduite dans le Bul-
letin Diocsain (1927, p. 349).
De lui serait aussi le cantique
N.-D. de Kercllon (cf. Plounan, Notice
paroissiale, par le Chan. Prenns,
Langonnct, Impr. de l'Orphelinat, 1941,
p. 47), la Gwerz war Basion J.-C. ,
qui serait son chef-d'oeuvre, le
Cantic vnr hueziou Sant Florant,
abad, ha Sant I.auranc, nicrzcr, patro-
nct a barrez Lambzcllcc . (Sur ces
trois uvres, voir Ollivier, Catalogue
bibliographique de la chanson popu-
laire bretonne sur feuilles volantes,
Annales de Bretagne, 1938, pp. 302,
312, 324.)
Kerdanet, qui connaissait Le Jeune,
ne lui consacre que quelques lignes de
ses Notices Chronologiques, lignes que
reproduit Levot dans sa Biographie
Bretonne et o il n'est question que
du cantique saint Laurent.
Le Jeune serait aussi l'auteur d'une
chanson satirique sur l'Assemble
Nationale.
En attirant l'attention des Arvo-
riz sur Guillaume Le Jeune par les
quelques notes ci-dessus, peut-tre
arriverons-nous en savoir plus long.
L. LOK.
Strollad-Studi
ar Peurunvani
Ar s t udi ade g kent a a z o be t
g r a e t a Roaz on d' ar 2 6 a vi z
e o s t 1 9 4 1 . An Aot r oune z Ar
Fl oc' h, Herri eu, Maroui l l e ha
Perrot , ha n' o doa k e t ge l l e t
dont , o doa ka s e t o me noz i ou
dre skri d.
Eur rol l - l abour a z o b e t s a v e t :
OERIADUR : An Ao. O. Ber-
t hou a z o kar ge t da gl nni g s t umm
peurunvan ge r i ou ar Br e z o ne g
Eeun.
YEZADUR : An Ao. Ao. Abe o-
z e n, P. Bourdel l es , F. Kervel l a
ha Roparz Hemon a z o kar ge t da
s t udi a ar ye z adur e- kef l ver ar
peurunvani .
An danevel l ou- s kri d di war -
be nn ar c' hudennou s e a v o ka-
s e t d' ar s e kr e t our a- benn ar 1 5
a vi z g we ng o l o .
An eil s t udi ade g a vo g r a e t
d' an 1 8 a vi z g we ng o l o .
Ar reol ennou- l abour- maf l a z o
be t di az e z e t :
REOLENNOU-LABOUR
1. Ar s t rol l ad- s t udi a z o kar-
g e t da l akaat da dal ve z out ar
rol ennou b e t di vi zet e bodade g
an 8 a vi z goue r e , ha n' eo kar-
g e t ne me t e us an dr a- s e he pke n.
2 . Pa v e z di s henvel eur g e r e
KLT hag e Gwened, ke me r pa
c' hel l er eur s t umm e t r e - daou,
g a nt na vo ke t di rei z he r v e z i s t or
ar y e z .
3. Di wal l da g e mma he p a be g
pa v e z di anav orl n eur ger.
Eur brczhoncg hepken
Ce n'est pas nous qui le disons !
Un Minisire Conservateur
Ce n'est maintenant un secret pour
personne que la langue bretonne a
un ennemi au sein du gouvernement
en la personne du ministre de l'Edu-
cation nationale lui-mme, M. Carco-
pino.
Le bulletin annuel de l'U.R.B., qui
vient de paratre, rappelle qu'un des
principaux ministres (M. Carcopino
selon toute apparence) a crit, il n'y
a pas longtemps : Qu'il s'opposerait
de toutes ses forces VENSE1GNE-
MENT DE LA LANGUE BRETONNE
dans les coles primaires .
Ce n'est d'ailleurs pas seulement
l'introduction du breton dans l'ensei-
gnement que M. Carcopino est oppos,
mais bien tout ce qui pourrait bou-
leverser les programmes, qu'en bon
universitaire il trouve trs bien com-
me ils sont. Et pour atteindre son
but M. Carcopino emploie une m-
thode qui a fait ses preuves : ne pas
heurter l'ennemi de front. C'est ainsi
qu'en ce qui concerne le breton M.
Carcopino n'a jamais rpondu : NON,
aux signataires du placet qui lui de-
mandaient notamment que la langue
bretonne ait sa place clans renseigne-
ment. Il s'est content tout simple-
ment de ne rien leur rpondre du tout.
Au sujet des singulires mthodes
du ministre de l'Education nationale,
l'hebdomadaire Je suis partout nous
donne les dtails suivants propos
de son opposition sourde aux deman-
des du commissaire gnral aux Sports
concernant l'ducation physique dans
les tablissements scolaires.
L'anne scolaire est finie, huit
mois se sont couls : les emplois du
j temps n'ont pas vari. Les coliers
. ont eu, cette anne, encore moins
I d'heures de gymnastique, de dtente
et de plein air que nagure. Comme
ce n'est pas la faute du commissaire
aux Sports, toujours aussi dsireux
d'aboutir, il faut bien se rendre
l'vidence : les btons dans les roses
sont venus de l'Instruction publique,
ii L'Universit excelle temporiser.
Elle joue en virtuose de tous les
moyens dilatoires. ; Bonnes raisons,
mauvaises excuses, tout lui convient
quand il s'agit de gagner du temps.
Cette anne encore, M. Carcopino a
russi atteindre la sortie sans tou-
cher les programmes. C'est une vir-
tuosit !
Qu'cst-il advenu du plein accord
de novembre dernier avec le Basque
bondissant ? On l'a tout bonnement
pass au bleu. Tenir les promesses,
mme celles des autres, ce slogan n'en-
gage lias les subalternes. Les ser-
vices comptents ' ont demand un
dlai d'tudes un de plus et
comme, tout de mme, il ya une li-
mite aux reculades et aux palinodies,
on a concd Borotra l'aumne d'un
essai au collge de Cannes trois
cents lves ! Sur tant de millions
d'coliers, l'chelle de l'entreprise est
plutt menue !
Dans l'ensemble, quoi se r-
sume, pour l'Universit, le bilan d'un
an '? A ceci : on a repass en bloc
au commissariat gnral des Sports,
le soin de s'occuper des professeurs
d'ducation physique et de leur don-
ner une doctrine. Le procd est sans
risque : ce service, dirig par un ins-
pecteur gnral franc-maon, a dj
fait plusieurs fois la navette entre la
rue de Grenelle et la rue de Tilsitt.
Il peut bien, cette fois, inigrer rue
Auber.
. Eur c'bammed war-raok e oa. Ne oa.
ket ar c'hammed dlwczhafi. Eur
rannyezh a chme er-maez, distag
diouzh nr rc ail : rannyezh Wened.
Gwenediz, ha n'o doa morse karet,
daoust da skouer Brizeug, reolennou
Ar Gonideg, o doa graet eun doarc
cmglcv etrezho, o doa degemeret reo-
lennou d'czho o-unan, merket c levr-
yczhadur Gwilhcvig hag Ar Go, mou-
let c 1902.
E-doug ar marevezh tre an daou
vrezel , evel ma la va roui p breman,
da lavarout eo tre brezel 1914 ha
hini 1939, e touos hufivrc ar vroga-
rourion peurechui an unvaniezh : stn-
gui rannyezh Wened, dre ar skritur da
vihannn, ouzh an teir rannyezh ail,
sevel ar pezh a vije anvet ar brezho-
neg peurunvan.
Dlacs-tre e voe kavet sevenin ar
c'hoant-se. Tud 'zo, me va-unan da
skouer, a grede c oa furoe'h gortoz.
Betek ar bloaz-man c talc'his penn
ouzh va mignoned ha na chanent ket
da gana ha da ziskanan, uhcloc'h
bep bloaz : pcurunvanomp, peurunva-
nonip ; n'hcll ket cur vro vihan evel
Breizh-Izcl knout div yezh skrivet ;
unan hepken n fell d'imp.
Plegan a ris d'an devezh ma leuas
anat d'in c oa deut ar poent da blc-
gai, ma tcuas sklaer d'in ne oa mui
aon ebet da gaout c vije diskaret gant
ar peurunvanin labour Ar Gonideg,
labour Valle, labour Gwalarn ha la-
bour Gwenediz o-unan.
D'an 8 a vi s Gouere 1941, Brezhoncd,.
cun ugcjit bennak anezho, en cm voda-
c ti ar gazetenn Lu Bretagne e
Roazhon evit echuifi da vat an tabut.
Piv oa ar Vrezhoned-sc 1 Bez' e oa
daou ruminud : tud ouiziek anavezet
evit a llabourio o deus graet diwar-
benn ar brezhoneg, h rencrion an
darn vuiai eus ar c'hazetennou brezho-
nek moulet breman.
Ar vodadenn a zigoras da ziv eul"
hanter. War-dro peder eur hanter f
oa chu. Ne ou ket bet czhomin da
dnbutal pell. An holl dud a oa eno
o doa studiet ar gudenn abaoe meur
a vloaz, hag ouspenn se, n'o doa ken
c'hoant nemet d'en cm glevout. Eur
baperenn, sinet ganto holl, a verkas
an trec'h, eun y^c'h, eun trec'h brn-
soe'h c'hoHzh eget an trec'h gounezel
gant lOingleo ar Skrivagnericn :
pcurUfivnnidigczh ar brezhoneg, goude
kant vloaz a striv hag a strafuilh.
Breman, ne choin mui nemet spisaaf
ar reolennou degemeret gant Emglcv
Roazhon. Fur strollad-studi a zo bet
anvet, ennan un aotrounez-man: Aben--
zen, Bourdelles, K. Kongar, L. ar Floc'h,
Roparz Hemon, L. Herrieu, Ma l'y,,
Marouille, Perrot, ha G. Berthou
da sekretour. Hag c ranko huit
enebourion klask abego ail ouzh hor"
yezh mar kredont c'hoazh kenaerc'hcJ
gant o brezel diskiant.
I l
m
B B O - W E N E D
E u r v h
Er ph en des laret Arvor diarbenn
er vlan hag er brehoncg, aveit
eskopti Kemper ha Lon, a zo guir
c aveit eskopti Guned.
Falloh hoah stad Bro Guned, rak
Klordi Kemper hrr skol breho-
nek d'er glorcgcd. Hag ur mestr duah
a zo karget d'ober skol deh. E Gu-
ned, setu meur a vl n'en des mui
skol brehonck erbet, eit laret er
uirion. Er gloreged, a venn studiul
cr brehoneg, a renk en cm-skolia
trz, pad o diskuiheu hag o baln-
denneu. Ha Dou a our penaos studi
n hcllant obr els 1
Ncn d ket souhus nez gulet ke-
ment a vlan hag a sell l ul labour
divourus tr, pakeln ur predeg bre-
honck. Ncn d ket souhus muioh
ma kleur kement a vlan komz
ur brehoncg ha ne hra ket sur kalz
a inour deh.
Ha penaos veh en traou n ur
mod arall ? Er vlan en des kuitclt
o zud a oud en oed a 12 vl. Dhafi-
nct o des nez a gomz hag a gleuet
komz brehoncg get r kohoh eget.
Ncn d ket pad en dhaflneu -skol
hcllant digoll, ar dachenn er breho-
neg, er ph o des kollet r skol. Setu
ind beleg enta get en distr brehoneg
a lie-11 bout chomet n o fenn a oud
o oed tinran. Tristet un dor aveit
ur bleg lonanK* lakeit n ur barrez
brehonck 1
E ma Brcih r stad truhekan e fch
bout aveit cr ph a sell er rclijion.
Doh un tu, un troh tud koh hag a
gomz brehoneg ha ne gomprennant ag
er galleg nameit ur liant gir benak,
ha doh o servij, blan hag a zo er
galleg ieh o studi, o ich pamdiek, ha
ne ouiant cr brehoncg nameit o dru-
hgeh kaer, a p'cr gouiant,
Er bihan a vlan brehonegerion a
zu hoah de druh'ekat stad er vro ar
en dachenn-s. '
Anaout a hran ohpenn ur barrez
me hani de gctan lh mah es
tud ha ne ouiant ket galleg, hag ur
hur ha ne gomprenn ket er breho-
ncg. Gulet er bleg-s tal gul un
dn klan tenu doh er mar, ha m**
gomprenn ket er galleg. Ne hell nag;
er hovsat, na laret dehon er girieir
a beuh en en des mnrs dobr anche?
n zigar devhan.
Pell omb az doh kemenneu er Pub'
Bent XV hag a lar n lihr ar err
Apostolercn en en des pep dn e r
guir de vout diskt a draou er rcli-
jion n ieh genedik .
Klcuct bet er gemenn-s r broie
gou, aveit en dud a li. Er Vretoncu*
a zo lakeit izloh eget en dud dix
ha meln ha hanter gou.
Ha kement-s a zo ur vh.
Loeiz HERRIEU.
DEUX LIVRES BRETONS
POUR LES ECOLES e
Me a zesk brezoneg
MON PREMI ER LI VRE
DE BRETON
Adresser toute demande :
Mons i eur V. SEITE
Di recteur Ecole Sainte-Barbe^
ROSCOFF ( Fi ni s t re)
C. C. Postal Rennes 417-04.

" LE F RANAI S
P AR LE BRET ON "
par M. l'Abb BOZEC
S'adresser Vlmprimerie des Edi-
tions ii ARVOR , 13, place du Ccntre-
GL'INGAMP (C.-dU-N.).
L'exemplaire : 12 francs.
SI VOUS AIMEZ LE BRETON.
SI VOUS VOULEZ
QU'IL VIVE,
POURQUOI
NE VOUS ABONNEZ- VOUS PAS
A A R V O R T
Mthode rapide de breton
par ROPARZ HEMON >
LEON 28
757. En em wi s ka a r eont
br ao.
758. En em vaga a r a di war
l aez.
759. En em grouga a raj e sur
a- wal c' h.
760. En em laza a r aj en di ous-
t u.
761. En em r ui l ha a r a er
pr i .
762. En em dr ei a r ae et r e-
zek ennoun.
763. En em veuzi a rai o, ken
nec' het ha ma ' z eo.
757. Ils s'habillent bien (bel-
lement).
758. / / se nourrit de lait.
759. / / se pendrait probable-
ment (assez srement).
760. Je me tuerais aussitt.
761. / / se roule dans la boue.
762. / / se tournait vers moi.
763. / / se noiera, tellement il
est pein.
En em est la particule qui prcde
toutes les personnes un verbe r-
flchi. Elle entrane la mutation in-
dique de la phrase 198 la phrase
205. Elle sert aussi indiquer une
action mutuelle, rciproque, comme
le montrent les phrases suivantes :
764. En cm gl evout ' : recuit
mat - t r e.
765. En em gar out a r eont
kenet r ezo.
766. En em ganna : i r ai nt
hepdal e.
767. En em gasaat i r eont
s pont us .
768. En em Hem m a : t ni ent
al ao.
764. Us s'entendent trs bien.
765. Ils s'aiment entre eux.
766. Ils se battront sans tar-
der.
767. Ils se hassent terrible-
ment. ,
768. Ils se taquinaient tou-
jours.
769. Sonj al a ri n ennoe' h
al i es.
770. Derc' hel sonj anezo a
r i n da vi ken.
771. Sevel a rai o di wezat mar -
teze.
772. Azeza a r ae ar c' hl asker -
har a a ma n.
773. Kl ucha a r ae e kor n ar
voger.
774. St oui a r ae er - maez eus
ar pr enest r .
775. Kl emma a r a ar hugel -
man a- r at oz.
776. Fazi a a r eont eur wech
an amzer .
777. Tr ei a r ae al i es koul -
skoude.
778. Tevel a r a i mp ma 'z eo
ret .
769. Je penserai vous sou-
vent.
770. Je me souviendrai d'eux
tout jamais.
771. / / se lvera tard peut-tre.
1V1. Le mendiant s'asseyait
ici.
773. / / s'accroupissait au coin
du mur.
774. / / se penchait en dehors
de la fentre.
775. Cet enfant-ci se , plaint
exprs.
776. Ils se trompent de temps
en temps.
777. / / se retournait souvent
cependant.
778. Nous nous tairons si cela
est ncessaire.
779. Fel l out a ra d' i n monl
da wel out anezo.
780. Fel l out a rae d' it rei ar
skouer vat .
781. Fel l out a rai o d' ezan
mont war - r aok.
782. Fel l out a raj e d' ezi ober
t r o ar bed.
783. Ne fell kel d' i mp mont
en ti-se.
784. "Ne felle ket d' eoc' h c hom
war - l er c' h.
785. Ne fello ket d' ezo kilav
di r azomp.
779. Je veux aller les voir.
780. Tu voulais donner le bon-
exemple.
781. / / \ioulait avancer (aller
en avant).
782. Elle voudrait faire -le
tour du monde.
783. Nois ne voulons pas aller
dans cette maison-l.
784. Vous ne vouliez pas res-
ter en arrire.
785. Ils ne voudront pas re-
culer devant nous.
Avis aux nouveaux abonntes
Il no us e s t i mpos s i bl e POUR
LE MOMENT do r pondr e mw
ds i r d e s no uv e a ux a bo nn s qui
voudrai ent po s s de r la col l ecti on"
d' ARVOR de pui s l a n" 1 . No u *
la l eur f e r o ns parveni r aus s i t t :
que pos s i bl e .
B l o a v e z k e n t a . Ni v . 3 5
3 1 Eo s t 1 9 4 1
KAZETENN SIZUNIER
E-touez yezou an Europ
n'eus nemet ar brezoneg
n'eo k
e
t desket er skoliou
Goulennit ganeomp
A r b r e z o n e g
e r s k o l
K E L E I E R A R V R O
FINISTER
BREST
E-PAD MA OA EN DOUR. Lon
Colzant, Marsel Vaneberg hag Armand
Meunier, a oa aet da bourmen e San-
tez-Anna 'r Porzig, disul diweza, gant
eur gamaradez. Sonj a zeuas d'ezo
mont da ncui er mor. Pa zeuas Lon
Colzant en-dro war ar c'hrae, e we-
las unan eus e vignoned yaouank,
Meunier, a furgute en e vragou. Sel-
lout a reas dioustu : mankout a rae
d'ezan 160 lur, ha paperou. Meunier
a voe tapet krog ennan gant an
archerien. Anzav a reas kaout warnan
eur revolver, ha beza laeret 4 kilo
bleud hag eur c'hilo hariko ouz an
itron ma oa o lojan en he zi. Kavet
e voe an traou lacret-se ; kavet e voe
ivez an arc'hant hag ar paperou lae-
ret. Kaset co bet ar Meunier da bri-
zon Montroulez.
LAERONSI EN EUR STAL. Dilun
diweza, war-dro 10 eur 30 diouz an
noz, laeron a zo bet tapet gant
an archerien, pa edont c-barz stal an
aotrou Tertagne, ru Yann Maze. An
eil gwech eo e vez tapet laeron di.
O veza n'emafi ket an Ao. Tertagne
e Brest, n'heller ket gouzout ha kalz
a draou a zo bet laeret.
DIWALLIT HO SAC'H ! Dimcurz
c oa an dimezell Mari .laouen oe'h
ober he marc'had e koc'hu Sant-Mar-
zin. Tra ma edo o sikour eun itron
ail da lakaat traou en he sac'h, he
sac'h-hi a . zo. bet laeret... gant an
amann hag ar c'hig moe'h a oa en-
ni, siouaz. Diwallit, itronezed 1
KERBER
GWARD-AR-MAEZIOU A ZO GLOA-
ZET. Ren Riou, 40 vloaz, gward-
ar-maeziou, o chom er Ru, a zo bet
diskaret gant eur c'hamion dirak an
Ti-Kr. Torret eo bet outa e c'har
dehou. En Ospital an dud-a-vor co
bet kaset.
LANDERNE
MONT A RA A-BENN KLOUED AN
HENT-HOU'ARN. Youcn Gweganton,
o labourt c Pyrotechnie Sant-Nikolaz,
hag o chom e Gwipavaz, a oa o tont
en-dro d'ar gr eus Dirinon. Ne we-
l as ket e oa serret kloued an hent-
houarn c kroaz-hent-houarn Kerabeg,
cur c'hilometr diouz Landerne. Mont
a reas a-benn d'ezi, ha spontus e voe
ar stokadenn. Torret e oa e vrec'h
kleiz ha gloazet e benn. Kaset eo bet
dioustu gant an doktor Penquer da
ospital Landerne.
AN AMZER 0 TREMEN
2 7 A VIZ EOST :
Ar soudarded c'hall a-youl-
vat a zo dastumet e Versailh, en
eur c'hazarn, a-raok mont d'en
em ganna a-enep ar Volcheviked,
e Bro-Rusi.
An Ao. de Brinon, kannad ar
gouarnamant or FraAs dalc'het,
Laval, prezidant koz Strollad ar
Vinistred ha Dat a oa deut d'o
gwel out.
P'edont o vont kuit diouz ar
c'hazarn, unan eus ar soudarded
a-youl-vat en deus t ennet warno.
An Ao.Ao. Laval ha Dat a zo
bet gouliet. Ar muntrer, eur
c'homunist anezan, a zo bet har-
zet .
E Bro-Rusi, 22'"' arme ar
Sovi edou a z o bet kaset da ne-
tra tre Smolensk hag al lenn
llmen. 30. 000 prizoniad a zo
bet graet, 4 0 0 kanol a zo koue-
zet e dalc'h an Alamaned o deus
kemeret ivez kr Welikiji-Lukl.
2 3 karr-nij saoz a zo bet
diskaret p'edont o vont da daga
aod Bro-Alamagn hag aod Mor-
Breiz.
BJ Ar brezel a gondalc'h e Bro-
Iran.
Ar strisaduriou
LESNEVEN
SKEI A REONT GANT AN ARCHE-
RIEN. An archerien o doa harzet
Robert I.inet, a gavent hanter-mezo.
Mignoned d'al I.inet, o chom e Les-
neven, a yeas da gaout an archerien :
Perak ne zeu ket er-maez eus an
toull ? emezo. Pa vo divezvet...
a-benn eun eur ac'han , a respontas
paotred an urz. Dont a ray er-maez
dioustu, panevet-se... . Ne gomzer
ket e-giz-se d'an archerien, avat !
Pedet e voe ar vicherourien da gao-
zeal donsoe'h. Met an dud sot-sc a
grogas da dabutal ha da skei, ha di-
vergont a-walc'h a voent zoken da
vont da glemin ouz ar C'homandan-
tur... Paket e voe an dispac'hcrien
d'o zro. ha kaset da brizon Montrou-
lez.
KLEDER
EUR VAG-PESKETA MINDRAILHh'I
GANT EUR C'HARR-NIJ SAOZ.
P'edo ar vag-pesketa Esprance, eus
Mogerieg, mestr Yann Abjean, war ar
chadenn tre Klcder ha Ploueskad,
ez co bet mindrailhet gant cur c'harr-
nij saoz. Unan eus ar besketacrien,
Erwan Tanguy c ano, a zo bet treu-
zet c zourn kleiz gant bilicnnou-
ploumm.
Lavaret en deus Yann Abjean ne
c'helle ket fazia ar Saozon peogwir
e oa ar banniel gall e beg gwern ar
vag.
KASTELL-PAOL
GWERZ AR PESKED. Degas a
raer da sofij d'ar besketacrien ne
c'hellont gwerza an hanter-kant ki-
load pesked, lezet d'ezo da werza, ne-
met cr c'hoc'hu adalek 7 cur diouz
ar mintin.
Ar besketaerien a wcrzfe pesked
pe war ar c'hae pe en o zi a c'hellfe
beza kastizet.
ROSKO
An Ao. Erwan Stcphan, sifidik nn
dud a vor, abaoe meur a vloaz c
Rosko, a zo bet aotrcet da c'houlenn
e retred.
WAR-LERC'H EUR BALU'M.
Abaoe eun devez bennak paotred ar
vag Pluteus ha pesketaerien Rosko o
doa gwelet war ar mor eur balum,
20 metr bennak d'ezan, a ziskoueze
beza gouliet.
Goude beza chomet cur pennad war
an draezenn vras a zo tre enez Vaz
hag an enezennig anvet Ti-Saozon, en
doa gellet ar pesk ramzel mont en
dounvor adarre. Maro e oa pa voe
kavet gant ar vag Ariel, a glaskas
ramoka anezan betek porz Rosko.
Dre zichans ar ramok a dorras hag
an Ariel a rankas lezel anezan da
vont gant an dour.
Abaoe eo bet gwelet gant nr vag
Sidlu. Edo ncpell diouz Ploueskad
d'ar mare-se.
DOUARNENEZ
PESKETAEREZ AR SARDIN. A-
ziwar ar 25 a viz eost e c'hell ar bes-
ketaerien ober gant ar roued-tro evit
pesketa ar sardin.
BEZ' E C'HELLER' OBER KRAM-
POUEZ e departamant nr Finister
gant bleud gwiniz, gant na vo enno
nemet bleud, dour hag holen. Orset
ebet da lakaat viou, amann, laez....
Krampouez an tri draig 1 Ret c vo
rei 100 gr. tikedou bara evit 75 gr.
bleud aet da ober krampouez.
KLASK A REER DRE-HOLL AR
METALOU koz : kouevr, arcm (bronz),
mailhchor, plom, ni kel, staen. Goulenn
ouz an ti-kOr pelec'h kas ar c'hoz
traou-se. Paeet e vo 6 lur al lurpoucz
plom, 30 lur al lur-pouez kouevr ha
bronz, 75 lur al lur-pouez staen ha
nikel.
MUIOC'H E VE ROET DA DIEGEZ
ar brizonidi-vrezel. Evit ar c'henta
hag an ci bugel, c vije roet : ) e
kumuniou a chom muioe'h a 5.000
den enno : 7 lur, e-lcc'h 4 1. 50 ; b)
e kumuniou a chom nebcutoc'h a
5.000 den enno : 5 1. 50, e-lec'h 4 1. 50.
KEMPER
SALVET GANT EUR SOUDARD.
Guy Le Donche, eus Erge-Vlhan, a
oa o pourmen c Pont-Dolen, e-kichen
kostez mil i ri Sant-Denez, hag c fellas
d'ezan mont d'an dour gant kama-
raded. Eno, ar ster a zo doun-tre. Eur
c'hlizienn a grogas en c c'har hag e
c'halvas d'e sikour. Re bell e oa e
gainaladcd, nemet cur soudard ala-
man a zeuas dioustu hag a donnas
Le Donche cr-maez. Gourc'hemennou
d'ezan.
LOAR-IZEL A
NAONED
AL LEVRAOUEG VREZONEK A ZO
DIGORET. Diwar vreman eo digo-
ret al levraoueg vrezonck savet gant
Strollad ar Vrezonegerien, c Naoned,
e ti ar gazetenn : l.a Bretagne, 20,
quai de la Fosse, e korn ar ru Fourcroy.
Mont e-barz dre ar ru Fourcroy, ni-
vrenn 1", kenta dor a-gleiz, kenta
solicradur. Digor co ar sal :
ar sul, eus 10* da'12* ; ar yaou, eus
17' da 19* hag ar sadorn, eus 17' da 19*.
Kavet e vo levriou skrivet e bre-
zoneg penn-da-benn ha levriou e galleg
diwarbcnn yez hag istor Breiz.
Prestet eo al levriou evit dek gwen-
neg ar sizun.
BODADEG AR VREZONEGERIEN.
Ar vodadeg a oa da veza d'ar 6 a
viz gwengolo ne vo ket anezi.
Kenta bodadeg : disadorn, 4 a viz
here da 20- 30.
2j l j ^VIZ^EOSTj ^
E kostez Oomel ez eus
bet eun emgann bras e-lec'h ma
' z eo bet trec' het arme ar So-
viedou. An Alamaned o deus graet
78. 000 prizoniad ha kemeret
144 karr-emgann, 7 0 0 kanol ha
2 dren gwlsket gant houarn.
En Ukrenia, an Alamaned. a
gemer Cherkov, anezi eur porz
war aber an Dnieper.
En hanternoz, Narva, Novgo-
rod ha Kingisep a gouez e dalc'h
an Alamaned.
BJ Er FraAs, ar gouarnamant
a verk priz an ed ( 290- 315 lur
ar c'hant ki l o), ar c'herc'h ( 210-
21S lur ar c' hant), ar segal ( 245
lur ar c'hant ki l o).
An Ao. Berthelot, sekretour
ar Stad, a lavar da baotred an
hentou-houarn : Diwallit ouz
abostoferez ar gommunisted hag
an degaulisted .
Gouarnamant Bro-lrland a
gemenn ne vo ket roet porziou
gantan d'ar Stadou-Unanet.
22^A^MZJEMTj^
An Alamaned a gemenn o
deus graet, abaoe penn-kenta
ar brezel a-enep ar Soviedou,
1. 250. 000 prizoniad. Ouspenn-te
14. 000 karr-emgann ha 15. 000
pez-kanol a zo bet distrujet pe
gemeret. 11. 250 karr-nij ar So-
viedou a zo bet diskaret pe dis-
trujet ouz an douar.
E-pad an daou viz diweza,
931 karr-nij saoz a zo bet dis-
karet a-us d'an Europ.
Abaoe bloaz listri saoz oe'h
ober ged dirak Djibouti a vlr ouz
ar ger-mJaA da zegemer boued
eus an diavaez. Kalz tud, mer-
c'hed ha bugale dreist-holl, a
zo maro gant an naon abalamour
da se.
2 3 A VIZ EOST :
An Alamaned ha Roumaniz
a gelc'h Odessa strisoe'h-strisa.
Eun toull a zo bet graet ganto
e linenn-difenn ar gr-se.
A-DREUZ AR CHAZETENNOU
KOMZOMP EUN TAMMIG
EUS PAOTRED AR PRIZIOU.
Er gazetenn La Bretagne , an Ao.
Iwan An Diberder a gendalc'h da em-
bann pennadou-skrid talvoudus-meur-
bel diwar-benn an dad a zo karget
da evezia ouz ar priziou hag a zo oe'h
ober o reuz e Kerne. Hag e kont d'eomp
an istorig-mah" a ziskouez p'enaos e
ra o labour ar baotred-se a zo, sanset,
o lakaat an Adsav broadel da vont
en-dro.
An deiz ail, daon anezo, hel mal-
touterien gwechall, a ya da di eur
c'hon versant tamallel da Oerka e
c'hounid evel gwechall, da lavarout
eo, hervez priziou e varc'hadourez hag
hep goulenn permision digant den.
Setu ma 'z eo paket hon den gant
paotred al lezenn abalamour du se
end-eeun. Ar re-mai, avat, o veza
gwelet e oa e varc'hadourez eus un
dibab a zeuas en-dro evel prenerien
ar wech-maii. Hag int o prena hag o
prena ken va grede ar paour kaez
konversant e oa e slaliad a bu: o
vont ganto. t'a voe poent paea e reas
d'ezo priziou ken izel ma werzas di-
war goll. Evit beza gwelet-mat gant
paotred al lezenn, kompren a rit.
Ar re-man, avat, a zo tud digalon
anezo, hag hor c'Iu(nvevsant lier
gwelas hepdule. Souezet e voe ken na
voe pa erruas gantan lizer paotr an
tailhou o c'houlenn 500.000 lur digun-
tan evil echui an afer. Netra ken !
Rak, n'eo ket a-walc'h ober eur mar-
c'had mat ret eo ivez kaout arc'hant
evit paea ha penaos o dije paeet hon
daou valtouter ma n'o dije ket bet
o zammig diskont wur an dell-gastiz
a sav da zck dre gant anezi, da la-
varout eo 50.000 lur.
Tenu eo bevu en deiz a hizio, vu zud
kaez, lui ret eo da bep hini gounit c
dammig kreun ha pu vije wur goust
ar paour . Aviez bougreed .
EUR SKOL A NERZ-KALON.
Er gazetenn La Dpche , Bressac
a gomz d'eomp eus al levr nevez-savet
ganl ar c'habiten Lacroix, eus Nao-
ned. hag a zo gouestlel d'al listri-
dre-lien bras u yae en tu-hont d'ar
C'hab Horn hag u oa anezo eur skol
dibur a nerz-kalon.
Kalet e. veze ar vuhez war o bourz.
12 eurvez labour bemdez pa 'z ac mat
an traou hu pu 'z uent fall kement ha
ma oa ret. Ar c'habiten a ou mestr
goude Doue ha pa lavare eun dru
bennak n'oa nemet senti da ober. Hag
an dud ne c'hine ket evit labourt.
Dibaot-a-ivalc'h wur o bourz ar bao-
tred evel James Wait, morian brudet
un Narcisse ma 'z eo bet kontet
c istor d'eomp ganl Jozeb Conrad en
eul levr brudet. Rak arabat disonjnl,
un darnvuia anezo a ou Bretoned,
paot ed vat hu martoloded dispont,
a yae war vor n'eo ket dres evit o
flijudur met evil gounit bara d'o gwreg
ha d'o bugale, Diwallomp etu eus ar
c'honchou-born a zo bet skrivet re
alies diwar o fenn gant skrivuynerien
disleal hu deomp du c'houlenn ar wi-
rionez da dud evel Lacroix, anezan
eur Breton hag unan eus nr gabite-
ned-se o deus kaset meur a wech al
listri-dre-lien bras diweza en tu-hont
d'ar C'hab Horn hu war ar seiz mor-
bras.
Niver an dud dilabour or
FraAs a zo tremenet eus eur
million da dri c'hant mil e-pad
an dek miz diweza.
Er FraAs dizalc'h e vo savot
leziou-barn a-ratoz soudarded
enno da varn ar gommunisted.
An Ao. Menzles, prezidant
strollad ministred Aostralia e
ginnig rei e zilez.
2j^A^IZ^EOBTJ^
En hanternoz Bro-Rusi, an
Alamaned a ra 10. 000 prizoniad.
En Estonla e kerzont war-du
Reval, anezi eur porz war ar
Mor Baltek.
Finlandiz a ya war-raok a bep
tu da lenn Ladoga.
M^VJZJTOST :^
Er Mor Atlantek, al listri-
spluj alaman o deus kaset d'ar
strad 2 1 lestr-koAvers saoz o
vont eus Bro-Saoz da Jlbrahtar.
Tri lestr-brezel a zo bet kaset
d'ar strad ganto ivez.
E Bro-Saoz, porz Oreat-
Yarmouth a zo bombezet gant
ar c'hirri-nij alaman.
Soudarded Bro-Saoz hag ar
Soviedou a oa bet dastumet,
abaoe eur sizun bennak, a-hed
harzou Bro-lran a ya e-barz ar
vro-se.
Er FraAs, 5. 000 soudard
o tont eus Bro-SIrla a erru e
Marseilh.
An M O . A O . Pucheu, Benoist-
Mchln ha Charbin, ministred, a
erru e Paris.
An Ao. Pucheu, ministr an
Traou a-ziabarz, a lavar d'ar
gazetennerien ne vo ket l ezet ar
gommunisted da ober o reuz er
vro.
26^A^yjZ^EOST^
En Ukrenia, an Alamaned
a gemer Dnlepronetrovsk, anezi
eur gr vras war an Dnieper.
Abaoe emgann Ouman, arme
ar Jeneral von Klelt he deus graet
83. 596 prizoniad ha kemerat
4 6 5 kanol ha 199 karr-emgann
war ribl dehou ar str Dnieper.
Enbl a ra Iranlz ouz ar
Volcheviked hag ar Saozon. Ar
Volcheviked a ya war-raok a bep
tu d'ar mor Kasplan hag ar
Saozon a zeu, war eun dro, eus
Bro-lrak hag eus Bro-lndez.
Roue EJIpt, hag a zo breur-
kaer mab hena roue Iran, en doua
kinnlget beza hanterour etro
Iran diouz eun tu, Bro-Saoz hag
ar Rusl diouz an tu ail. Gouzout
a raer e telle d'an diou vro-maft
e vije bet kaset kuit an Alama-
ned eus Iran war zlgarez e la-
bourent evit an Alamagn er vro-
se.
BJ Hizio e rank beza dastumet
en eur c'hazarn eus Versailh ar
FraAsizien o deus roet o ano evl t
mont d'en em ganna ouz ar Vol-
cheviked er Rusl. An Ao. de Bri-
non a vo eno.
BJ Kredi a raer ez eo bet
toullet kaoz tre Bro-Japan diouz
eun tu. Bro-Saoz hag. Amerlke
diouz an tu ail, evlt diskoulm
kudenn ar Mor Paslflk .
A R V O R
A R C ' H I R R I - E M G A N N
An holl dud a anavez breman
tal voudegez ar c'hirri-emgann er
brezel. Bemdez e vez kelou anezo
er c'hazetennou hag ar baotred
a zo bet d'ar brezel diweza o
deus gwel et anezo o tont a-benn-
herr war-du enno hep ma vije
posubl herzel outo.
Ar pez ne oar ket an dud, avat,
eo eo bet graet a-viskoaz, koulz
lavarout, gant kirri-emgann. Hon
tadou-koz, ar Qelted, a rae gan-
t o ha setu penaos e oant savet :
Karr-emgann ar Qelted a
oa diou rod di ndanan, st ag ou-
tan daou varc'h dindan ar yeo
hag ennan e oa daou zen : ar
paotr-karr hag ar brezelour. Ouz
darn eus ar c'hirri-emgann e
veze laonennou mtal lemm pe
filc'hier .
Ha set u breman penaos, her-
vez ar brezelour roman brudet
Kezar, e rae ar Qelted ganto :
Da genta reont d'ezo nijal
a-benn-herr en-dro d'an enebour
en eur deurel daredou. Alies e
vez a-walc'h an aon rak ar c'he-
zeg ha tourni ar rodou da lakaat
mesk e renkadou an enebour. P'o
deus graet o hent en e grerz e
sailh ar yrezelourien diwar o
c'hirri d'en em ganna war droad.
Neuze, ar baotred-karr a gil
tamm ha tamm diouz ar veska-
deg hag a chom a-hed taol, d'ar
vrezelourien d'en em donna da-
vet o ma ne c'hellont ket trec'h!
o enebourien ( 1 ) .
N'eo ket hepken ar Qelted a
raas gant kirri evi t mont d'an
emgann met ivez ar Bersed ha
poblou koz ail ar sav-heol tosta.
En emgann Kunaksa ( 401 a-
raok H. S.) Atakserksez a impll-
Jas daou c'hant karr-emgann
gant filc'hier evit stourm ouz e
enebourien. En emgann bras Ar-
bel l es ( 331 a-raok H. 8. ) e voe
graet ivez gant kirri-emgann hag
e meur a emgann ail en amzer
goz.
Buan e t euas ar soudarded
d'en em voaza outo. Alies e veze
l ezet ar c'hirri-emgann da dos-
taat ha pa vezent war hed taol
e koueze stank neuze an dare-
dou warno. Ar soudarded a you-
c'he a bouez penn hag alies ar
c'hezeg spontet a yae kuit a
bep t u.
Gwechou ail e veze l ezet ar
c'hirri-emgann da dremen tre
daou renkad soudarded a doull-
gof e ar c' hezeg gant o armou.
Evel-se eo e voe trec' het Darius
gant Aleksandr Meur en emgann
Arbelles er bloaz 331 a-raok Hor
Salver.
Dilezet e voe tamm-ha-tatmn
ar c'hirri-emgann a rae alies
muioe'h a zroug eget a vad d'an
arme ma oant eul lod anezi.
Ouspenn-se aes e oa laza pe
sponta ar c'hezeg.
An Italian brudet Leonar de
Vinci a IJinas eur seurt karr-em-
gann a denn a-walc'h ouz ar re
a anavezomp breman. Qoloet e
oa ha gant e wiskad houarn e
oa heftvel a-walc'h ouz eur vapt.
Prenestrou bihan a oa toullet
KELENNADUREZ
AL LABOUR DOUAR
Savet eo bet er miz tremenet eut
lezenn a ou gortozet gant an holl dud
diwar ar maez diwar-benn an doare
da gelenn d'ar vugale micher al la-
bour-douar.
Setu eun dra a bouez a raio kalz
vad d'ar gouerien hag ivez da holl
dud ar vro. Komprenet eo bet. a-benn
ar fin, pegen talvoudus eo deski eur
vicher a zo deut da veza diaesoe'h
eget meur a vicher ail. Ret e vo eta
lakaat al lezenn nevez da vont en-
dro gant nerz ha gant gwir spered
al labourerien-douar.
Ar Vretoned n'o doa ket gortozet
betek breman evit mont war-raok, e
pep tra a sell ouz kelennadurez al
labour-douar : skoliou dre lizer evit
ar baotred hag evit ar merc'hed,
deveziou, sizunveziou kinniget d'ar
c'hounidegez, skol-red evit ar plac'hcd
yaouank, savet eo bet an holl draou-
se gant ar gouerien o-unan dre o
cmgleviou. Kement-se a ziskouez
d'eomp penaos evit gwellaat al la-
bour-douar e rank ar stad beza har-
pet war youl ar gouerien, ar pcz a
vezo acs da gempenn dre ar Gorpo-
rasion .
Bcc'h o deus alies an dud e karg
o kompren an dra-se ha pa vez gour-
c'hemennet eun dra bennak gant ar
Marichal e chomont war-lerc'h. N'eo
ket a-walc'h lavarout penaos e vezo
ret d'an holl, paotred ha merc'hed.
betek o seitek vloaz, ar re anezo ne
zeskont netra ail, deski kenteliou la-
bour-douar pa 'z int bugale koucrien.
An urz, avat, a die dont digant ar
c'herent, digant tud ar vicher o-unan.
Mal eo ivez sevel klasou a labour-
douar cr skolajou. Arabat, avat, o
lezel da veza darempredet gant ar rc
ne la lu m l ' UNI ket nit. N'eus ket kalz
a tlzians da gaout e kenteliou ar sko-
lajou ken na vo chenchet spered ar
vourc'ffizien war al labour-douar.
Evit pez a sell ouz kelennadurez
uhel al labour-douar ez omp gwall-
snuezet gant al lezenn nevez : ni,
Bretoncd, hag hon eus labourct ke-
ment lia kement war dachenn kelen-
nadurez al labour-douar, ni a chomo
dibcnnt eus hor skol.
Drc-sc e welomp, fraez lia sklaer,
penaos e-barz eul lezenn talvoudus ha
inat-kenan, ez eus poent pe boent a
chom c'hoaz da gempenn.
Rei nrziou war-eeun d'un dud ne
raio ket kalz a dra. Kas keriz lia
inicherourien dilnbour da c'hounit an
douar ne rafe ket ivez. Ouspenn evit
heulia al lezennou nevez c vo ret en
em harpa ouz ar gouerien o-unan, rei
nerz ha galloud da oberennou nr
Gorporasion , kemerout skouer war
ar broiou ail : cingle viou koucrien !
Bro-Veljlk, skoliou-pobl Bro-Denmark I
(diskleriet dre ar nuiiind. pell 'zo,
d'ar vrezonegerien, e Gwalarn), hag
evit Breiz, kcndcrc'hcl da vale war
an lient a gcrzonip gantan pell 'zo.
Eur c'hammed a vo graet gant al le-
zenn nevez, eur wech kempennet, ar
pez a ro d'eomp an esperans da vont
pclloc'h war an lient mat.
ennan evi t lezel geol ar c'hano-
llou da dremen hag en doenn e
oa toullou ail evit aveli an dia-
barz. Met ar souezusa-tout er
c'harr-se eo ne oa ket a gezeg
evit e stloja. En o lec'h e ranke
beza eur seurt mekanik en dije
lakaet, war-bouez dournlkellou
ha brec'hiou, ar rodou da vont
en-dro.
Ar prins m'en doa Leonar kin-
niget e IJinadenn a reas skouarn
vouzar. Setu ma voe ret gortoz
ar brezel bras evi t gwelout kirri
o vont d'an emgann o-unan.
L. F. A.
(1) Hervez Notennon diwar-benn ar
Gelled koz, levr III.
S K O L
ar skrivagnerien
Hor sonj eo dont war sikour
ar re u skriv e brezoneg dre
bennaoui en o skridou geriou pe
troiou-lavar a gavomp fallpe
direiz. Klask a rimp diskleria
perak hag e roimp da anaout ar
pez hor bije skrivet hon-unan.
Laouen e vijemp o welout re
ail o lavarout deomp o sonj mar
deo dishenvel diouz hon hini.
Sklaer eo e c'hellomp fazia hon-
unan.
E vugale a vez galvet Erwan
hu Kaourantin...
Gervel a dal v da denna evez
una n bennak pe d' hen l akaat da
zont davedoe' h. Anvet a vije bet
gwel l oc' hi k. Ni a l avarfe : E vu-
gale a vez gruet Erwan ha
Kuouruntin anezo.
Gant ma tenio a-benn da save-
tei ha du leda he yez.
Eur pal l enn a vez l edet wa r
ar c' barz, a ma n n a vez l edet
wa r ar bar a. Eur yez, avat , eur
feiz, eur gr edenn, eur ouenn a
vez skignet.
Maout ha dreist-maout eo er
vicher-sc.
Ni a l avarfe : war ar vicher-sc.
Skouer i ou : Beza ampar t war
eur vi cher ; war pes eur t mi cher
emai o l abour t ?
Dre nerz diskenn er puns.
IDre ner z a zo moar vat eur
gal l ekadur ( force de) Gwel l oc' h
eo l avar out : dr e bouez, dre lies
di s kenn er puns .
R. L. M.
A R P E S K A O U R
Au C'HOUEH K O Z .
Niv. 33
r Brezoneg
er Skol !
Le Grant : G. Bwvruou.
HOR C'HONTADENN
GWI N AR MUZI K
Klevet hoe'h euz komz, sur a-
walc'h, eus muzik parrez Sant-
Enole ? Tregont muziker e-barz,
en o chupennou glazik, sounn ha
surt, eus paotr gaouank ar gleri-
netez betek hini koz ar gontre-
basenn...
Ma, ar bloaz a-raok ar brezel,
brao e oa beva en umzer-se, e
tivizjont eun deiz mont d'ober eun
dro-vale war ar sul betek Porspo-
der. Sonjit 'ta, aze e-kreiz ar Menez
Arre. ne vez gwelet nemet dour eur
wazig bennak ! Ar mor, ar mor...
Mont da dremen eun devez war
vord ar mor, sonjit 'ta, nag a bli-
jadur I
Ha ret e oa d'ezo kas ganto pea-
dra da zebri hag eva. Ne oa ket
paotred Sant-Enole mondian a-
wale'h evit mont da breja en osta-
leriou ma vez ptadou lipous ha
gwin mat ; nann avat, gac'hu-
soe'h ha plijusoc'h kalz eo debri
ar joskenn gig-sall hag eun tamm
bara-g-amann war an traez, dirak
ar mor.
Ouspenn d'ar boued, eta, c oa
ganto kant litrad gwin... Ya. tadou,
peadra da derri sec'hed tregont
kanfard hag eun ugenl maouez
bennak, hep konta ar vugale
(ezomm ebet lavarout e oa mobili-
zet tri c'harr-dre-dan bras d'o
c'has d'an aod, hag e vije tri ble-
nier-karr sec'hedik-bras ouspenn
pa zegouezfent e Porspoder l)
Kant litrad gwin, klenket mat e
panerou aozilh, eur gwisk plouz
en-dro da bep hini. Nemet... ar
baperenn o doa ankounac'haet.
C'houi a oar, pa vez kement-se a
voidailhadou gwin o veaji asam-
blez, n'hellont ket mont hep eur
baperenn evit diskouez da baotred
an tailhou.
Setu e tegouez an tri c'harr gant
o c'hargamant laouen e - kiehen
kr Vrest, pa weljont paotred an
octroi . N'eus ket gwasoc'h mal-
touterien eget ar baotred-se pa
reont o dever, hag e reont, m'hel
lavar d'eoc'h 1 Ret-mat e voe d'hor
Suntenolcz diskoacha o fanerou
chouk gant o gwin.
A, al Pelec'h emafi ar
c'hoflje? Peseurt koilje?
Koiije evit kement-se a win,
alo, dillo, pelec'h emafi ar
c'hoflje ?
Selu paotred ar muzik tapet-berr.
Koilje ebet n'o doa. Ha kaer ,e oa
diskleria ne oa ar gtvin-se ganto
nemet da c'hlebta o gourlaflchenn
en eur verenna war an aod, ne oa
nemet eun dra d'ober : Koilje bet ?
mat, ne vije ket graet re zrouk
outo, n'o dije tailh-kastiz ebet da
baea, met... ret e oa gonllondert ar
boutailhou ha leuskel ar gwin da
redek er foz a-hed an hent, tre-
men a rufent-i, met pas ar gwin.
Peseurt glac'har... Kant litrad
gwin ! Eun druez e vije... Penaos
en cm gemer? Ola, setu Jobig
Pikoumoan, da eo d'in lavarout
aman e oa kemener, a laosk eur
griadenn : Gortoz, gortoz t! Ha
ma vefe ar gwin... en lion diabarz,
e-lec'h beza a-wel d'an holl, e-
barz hor c'hof e-lec'h... Ha tremen
a rafe ? 'M'eus netra da
welout ouz ar gwin evet a-raok
antren e kr , a respont egile, ken
dichck ha tra.
Setu kavet poell ar gudenn, ha
setu penaos, lennerien ger, e-lec'h
distrei dreo d'ar ger (ar pez ne
vije ket bet souezus) ec'h erruas
bandennad muzik Sant-Enole tre-
men-mezo war vord an aod. Laos
o doa war ar mezur, pez n'eo ket
brao evit sonerien !
LAOUIG.
Diaoul ar yeuc'h a zo unan nevez !
iMPBiMnniic CENTRALE DE RKNNES.
" Pa ho pezo va c' hlevet,
a gendal c' has goust adi k, ez ane-
vezot ac' hanoun eun t a mmi g
gwel l oc' h eget i t -raok. Ar pez
am eus gr aet da c' houni t va for-
t ui t a zi skeuezo d' eoc' h ar pez a
c' hel l an ober d' he mi r out . N' oun
ket ma r o c' hoaz. Kl aski t ! Ne
oa ket a dest ou eno. N' eus ket
a dest ou a ma n. Pa go m/ a n ha
pa r an t r a pe dr a, mor s e n' eus
test ebet .
. Evi t br abans al ne r a n ket .
Eun neuer di spar oun. Ker kent
ha ma kouezas va roenv wa r
benn ar Penni l i z ez eas ar vag
a-dreuz hag e voe l eun a zour
en eun t aol . E-l ec' h br uzuna e
gl openn, r i skl a a r eas ar c' hoad
ha mont da der r i e skoaz. Hag
hefi da drei war - du ennoun en
eur yudal . Kl ask a r i s skei
adar r e. Met koueza a ri s en
dour . Ar vag ne deas ket d' ar
gant PAOL FEVAL
st r ad l akl al . Amzer en doe d' en
em stlepel wa r noun. E zour n a
s t ar das va gouzoug. Neuze e sa-
vas eun l arz, hag hor r annas an
eil diou/. egile.
Doue en deus graet an dr a-
se ? La va nt d' in, den yaouank !
Ar sac' h 1er ! Tr oet he doa
an avel. Hor c' has a r ae et rezek
ar sav-heol . Edomp war - hed eun
hant er leo di ouz an douar . Se
n' eo net r a evil cun neuer a m-
par t . Va, met ar sac' h 1er ! Ha
br emai k e t euj e til l ano d' hor
c' has et rezek ar mor br as ! Son-
j i t ' l a, Aot rou Korbi er !
" Dres d' ar poent ma 'z eas
ar vag d' ar goueled e kr ogi s er
sac' h gant va daouar n, ha me
da vonl d' ar gouel ed ivez. Ne
verzi s kement - se avat nemet pa
' m boe ezomm da denna va al an.
Betek neuze, br i at aet em boa ar
sac' h evel eun den war - nes beuzi
hag a zal c' h e n' eus forz pet r a.
Ar sac' h a oa pounner . Ad-
scvel a ri s koul s koude en eun
laol. Em c' hi cnen e wel i s ar
Penni l i z oe' h en ein zi frt a ganl
eur vrec' h hepken ; eben a oa
mar o. Penni l i z a oa di ski bl d' i n.
Me eo a zeskas d' ezan neui pa
oa bugel . M' en dije gellet ober
ganl e zi vrec' h en nczvez-se, e m
bije bet hec' h. Ar sac' h a sache
war noun. Ha n' em bije ket di s-
krogel di out an da savet ei va
buhez, br eman ma oa gani n.
Ar c' hoabr di r ak al loar a
oa ken teo hag eur voger. Ar
glao a goueze br eman a daken-
nou l edan, hag edo regel an oabl
gant al l uc' hed. O, sonj am eus
dal c' het eus an nozvez-se. Eun
neuer di spar e oan. N' eo kel o
c' hoari eo am eus gounezet va
ar c' hant .
" Eul l uc' hedenn a zi skoue-
zas d' i n ar Penni l i z cun ugent
gour hedad di ouzi n. Tr ei - di sl r ei
u r ae evel eur pesk goul i et . O
kl ask edo t i zout eur r oenv a yae
wa r vor do en e gi chen. Kaer n
voe d' i n mi r out , e kr ogas er
Da heul va c' hontadenn, moulet
war Aruor nevez 'zo, kelou ; I zo
deuet d' in eus Diaoul ar Yeuc'h.
Kdon o lenn nivorennou koz Mu-
tiez Breiz pa gavis di ndan va
daoulagad, en niverenn 22 (here
11)22) eur pennadig-skrid A-
dreuz hag a-hed , di war bluenn
hor skrivagnr poblek brudet Ivon
Krog (Eostig Kerineg). Setu ar pez
a gonter er pennud-skrid-se :
Piou n'en deus ket klevet ano
eus DIAOUL AR YEUC'H ?
En iliz ar barrezig-se e oa
hag ez eus c'hoaz, rak unan ne-
vez a zo bet prenet eur skeu-
denn a sant Mikael o fore'ha Paol
Gornek. Da zevez ar pardon, e oa
ar c'hiz gant merc'hed Trboul ha
Douarnenez da vrouda gant spil-
hou feskennon al Losteg ; ha meur
a vartolod a gave mat hu doujan-
sus ouz Doue, Itttouza d'ezan c veg
hag e gerniel, hag e skilfon kro-
gennek, gant o chtkou distrempet.
Mel, hervez ar vrud, gant eur
chatboler a ziwardro eo e oa tor-
ret e c'houzoug da Ziaoul ar Yeuc'h.
roenv-se. Hag hen d' he l akaat
di ndan e vr ec' h kl anv. N' en doc
mui ezomm da dr ei evel-se.
E lezel em bi j e da vervel
di dr abas , nemet ret oa d' il kaout
ar r oenv.
Gortoz a ri s al l uc' hedenn.
Pell amzer e t al eas. An . d a o u
dan en Enez- C' hr oe a selle ou-
zi mp evel eun daoul agad, ha
kavout a r ae d' i n edomp kaset
war - du an dounvor . N' hel l en
kel gort oz at ao.
C' houi ' oar, ar Penni l i z a
gr ede e oan mar o. E gl evout a
r aen o l avar out :
Kast i zet eo bet gant
Doue.
N' oun ket evil mi r out da
c' hoarzi n pa soi j an. Gwi nt a a
ri s va br uchcd da denna vn
c' hont el l eus va chakod. Ker-
kent he di gori s gant va dent .
A dr a sur , Aol r ou Korbi er,
ma r dafec' h da gont a an aba-
denn- se da Vi sant an I nosant , e
kl askf e c' hoar i eun dr o fall d' i n,
ha di zammet e vi j en di out an da
vi r vi ken. Mi gnon eo da J aned,
n' eo ket ' t a ? Ma ! der c' hel a r a n
Da ober eur weladenn d'ar
skeudenn ez eas, eun devez ma
oa dre eno, o charreal koad. Setu
hen en iliz, e skourjez a oa cho-
met gantait en-dro d'e c'houzoug.
Evit diskouez d'an diaoul e ga-
rantez ne gavas ket gwelloc'h eget
diharpa gantafl eun taol skourjez,
a-dro-vree'h, hag unan ma ouie
ober ! Met al lerenn a gtldras ouz
ar skeudenn. Houmail a horjellas
hag u gouezas, da ober bruzunou
war leurenn an iliz. Ar chalboter
rak ar Yeuc'h ne c'helle ket
chom hep diaoul a rankas pre-
na eun diaoul nevez...
Gwelout n reomp eta c on eur
boa/ obqr vil miz .skeudenn an
diaoul, da zevez ar pardon. An
istor-ninn a zigas dn sonj d' in eus
nr skeudennou sent-se a gnsc nr
vartoloded ganto, war bourz o bu-,
gou, gwcchull-goz, A veze poel
outo pn on eur bnrr-nmzer bennak,
hag a oa staget ouz nr we m hn
skourjczct pa ne felle ket d' ezo
laknnt an amzer dn veza brno
en-dro. KERLANN.
da J aned evel ma t al c' hen d' ar
sac' h 1er.
Abaoe m' eo bet kr ouet a r
bed- man, n' eus bet gwel et bi s-
koaz pez a wel i t : eun den o
l akaat e c' houzoug e- unan wa r
an di c' houzouger ez. Kl aous t r e
ne viot evit sacha wa r ar gor-
den ! Re ver r eo. N' eus t u ebet
da gregi !
Al l uc' hedenn a dar zas. Ha
me da souba va fenn e-barz an
dour . Doue, u l avar er , eo mes t r
ar c' hur un. Eu r c' hnnol i er di -
zampar t eo neuze. Edon eno
dr es, ha c' houi t a a r eas wa r e
daol . Ar foel t r a gouezas wa r -
hed t r egont gour hedad di ouzi n.
Aon am boe, met ne ver n !
Morse ne gouez ar c' hur un
di ou wech en hevel cp l ec' h. Bez'
ez en ei n silis bet ek ar Penni l i z
hag c l i sl agi s e un t aol kont el l
e-krei z st omok. Hag hen da
l euskel eun hua na d hi r en eur
l avar out :
Va Doue, ho pet t r uez
ouz va' ene.
(Da genderc'hel.)

You might also like