You are on page 1of 45

Thc vt dc

C IM MT S H THC VT DNG LM THUC


1. H Long no (L!"#$$%
H ny l mt nhm thc vt c hoa nm trong b Nguyt qu !aural"#$%
H ny ch&a 'ho(ng )) ch* v tr+n ,%--- lo* .h/n b0 rng 'h1. th g*2*3 ch4
yu trong c5c 'hu vc nh*t 62*3 67c b*t l 8 'hu vc 9:ng Nam ; v <ra#*l%
=h>ng ch4 yu l c5c lo?* c/y th@ng Aanh th/n gB hay c/y bC* c hDng thDm3
nhng ch* Ea##aFra# v mt ho7c ha* ch* 'h5c l c5c lo?* c/y #2m rCng3 cGn
=a##ytha tD Aanh$ l ch* ch&a c5c lo* d/y l"o #0ng 'H #*nh%
1.1. c im chnh:
Cy g.
L mc so le, n nguyn, gn l lng chim, thng c 3 gn gc l!n.
C"m ho# $im, c h#y tn gi%. &o# 'u, thng l(ng t)nh, 3 l *i, 3 cnh
ho# +i nh#u
,- nh.: / nh. $01 th*nh 2# 34ng, i 5hi c thm m-t 34ng nh. l61
,- nh"y: m-t l no7n, 28u t+n, 9 , :ng 9 no7n.
&o# th;c: <
3=3
>
3=3=3
?
3@9
Au% mng hBnh c8u :ng t+ong *i ho# tCn tDi 2#o Eu#nh nh m-t ci ch6n.
&Dt 5hng n-i nhF.
1.2. Mt s cy trong h:
Cy Long n7o =*nnamomum cam.hora Gees et H2e+mI... Cy g to, c#o
9J @ 9Km. L mc so le, 1hi0n l hBnh 28u L"c, c 3 gn gc nMi +NO P gc giQ#
gn 1h" 3* gn ch)nh c m-t tuy0n nhR, nMi, 2ng, ch;# tinh L8u. &o# nhR m*u
3*ng l"c, t" h1 th*nh $im h#i ng% P ngn c*nh. Au% mng hBnh c8u. Shn cy,
l, +T, Eu% ch;# tinh L8u 3* long n7o Uc. Long n7o LVng l*m thuc chQ# ho, t+W
tim.
Cy Au0 th#nh =*nnamomum ca##*a Gees. et Lou+.I Cy g to, c#o 9X @
XJm
L mc i, hBnh t+;ng h#i 8u nhn, m61 l nguyn, ngo*i gn giQ# c4n c X
gn 2n nMi +N. &o# m*u t+Yng $#nh nhDt, mc th*nh $im P 5Z l h#y 8u c*nh.
Au% nhR hBnh t+;ng, 5hi ch)n c m*u nu t)m. [R cy, 3R c*nh, c*nh non LVng
l*m thuc chQ# 2\nh tiu ch%y, ho hen, c%m lDnh.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9
Thc vt dc

Cy Au0 Cy Long n7o
M&' () #*+ ,-.# '"ong -/
o &]u 1hc n#m =*nnamomum *n"r# ^ein_.I
o [V hng =*nnamomum balan#a" LeeI. Cho tinh L8u l* $ $.
o ` LWc !*nd"ra aggr"gata aoste+m.I ^T l*m thuc chQ# 8y 2"ng
o b*ng t#ng !*t#"a cub"ba <e+s.I L 3* Eu% cct tinh L8u thm LVng t+ong
cng nghi\1 3* y hc.
o dy t $#nh =a##ytha F*l*Form*# L.I thn ging dy t hCng nhng m*u
$#nh l"c t+-n 3!i 3i e chQ# ghf
o , P"r#"a am"r*cana bill.I Cy nh]1 n-i t+Cng lcy Eu% gn.
0. H T12' 34 -+ - 5-6ng ,7 (M$n1(8$"9#$$%
0.1. :# ;1<9 #-=n-/
dy leo, thn s8n sVi c nhi'u sho l.
L mc so le, n, nguyn, gn l hBnh chn 3.t h#y hBnh lng,
C"m ho# chVm h#y $im. &o# nhR, m*u l"c, miu 3, n t)nh 5hc gc, 5ieu
34ng.
&o# th;c:

Au% hDch h#y Eu% mng.
&Dt hBnh th]n c n-i nhF.
0.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy &o*ng jng Q*braur"a t*nctor*a Lou+I
dy leo to. Cung l 1hBnh ln P c% h#i 8u, l hBnh thun, c 3 gn gc nMi
+N. ^T cYt +# c m*u 3*ng thim 3* c nhQng 2 li2e @ g cc1 h#i to% +# nh n#n
ho# 2nh $e.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
X
Thc vt dc
&o# mc th*nh chVm P 5Z l , n t)nh 5hc gc, ho# :c c k nh. 9 hoUc 3
nh.. Au% hDch.
Shn 3* +T LVng l*m thuc chQ# ll, chQ# #u mYt 3* thuc 2M.
Cy ,Bnh 3i Et".han*a glabra Lou+I... dy leo, gc thn 1ht t+ien th*nh
cm to, c cm nUng t!i XJ5g. L hBnh lng mc so le. S+ong thn, cm c ch;#
#lc#loiL l* +otunLin LVng l*m thuc t+cn 5inh t+ong cc 2\nh mct ngm, l*m thuc
2M, chQ# hen.

Cy &o*ng jng Cy ,Bnh 3i
M&' () #*+ ,-.# '"ong -:
o Si0t L R*.locl*#*a glauc"#c"n# diels.I +T cy Wc $em nh c tc L"ng
chng st chu 5n, lWi tieu, 5ho lc, lWi tiu ho.
o <hcn 1h4ng 5p, Cm L4m, Cm g* c1 qEt".han*a t"trandra r.boo+eI
o LNi ti'n Et".han*a h"rnand*Fol*a r1+eng.I [. Yng, t)nh h*nO c tc L"ng
th#nh nhi\t gi%i -c, lWi tieu tiu thFng, 5h 1hong t+s thc1, tn ; cht thng.
o dy 5u ninh qT*no#.ora cr*#.a bie+s.I. dVng chQ# st +6t
o v#u $ng qT*no#.ora tom"nto#a bie+s.I L gi7 3!i +Wu Y1 chQ# t
thc1.
o dy to Snam*rata coculu# L.I hDt -c LVng e nh 27
o dy m-t, dy $#nh lng, dy ho*ng th#nh q=oculu# #arm"nto#u# dicls.I
^T LVng chQ# 9. rng h8u hngO X. Sh]n 3im thup thFng, sRi ni\u Do, ni\u
Do 3im nhiTmO 3. v#u Ly th8n 5inh hng, chcn thng #u nh;c. Li'u LVng
9X@XJg, sYc ung, thng 1hi hW1 3!i cc 3. thuc 5hc. C4n LVng t+. +Yn -c
cYn, nht -c, c the LVng ncu n!c ung t+ong 3* lcy +T ti gi7 Y1 ngo*i.
Shn LVng l*m thuc lWi tieu 3* l*m gi%m sng #u chn.
o [*ng Yng =o#c*n*um F"n"#tratum q?#e+tn.I Cole2+.I Shn 3* +T l*m
nguyn li\u chi0t 2e+2e+in.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3
Thc vt dc
>. H Mo ?@Ang -+ - HoBng ?14n (Cn!n#!?#$$%
& n*y ch;# 5ho%ng KJ@kK chi, 3!i 5ho%ng 9.KJJ@X.KJJ lo*i, chm y0u l* cy thn
th%o, nhng c m-t 3*i lo*i l* loDi Ly leo thn g qchwng hDn chi =l"mat*#I. Chxng
Wc tBm thcy P nhi'u ni t+n th0 gi!i.
>.1. :# ;1<9 #-=n-
Cy th%o, Ly leo. ^T c the 1hCng th*nh cm.
L thng mc so le, )t 5hi mc i, 2h l 1ht t+ien, l nguyn h#y $f
thun, c 5hi 1h8n cui l 2i0n th*nh tu# cun.
C"m ho# chVm, $im. &o# 'u hoUc 5hng 'u, l(ng t)nh. v0 ho# lCi hBnh
nnO y @ K l *i, c 5hi hBnh cnh ho#O K cnh ho#
,- nh.: nhi'u nh. $01 $oYn
,- nh"y: nhi'u l no7n +i nh#u.
&o# th;c:
Au% t" gCm nhi'u Eu% ng h#y Eu% Di, Eu% n#ng.
&Dt c n-i nhF L8u.
>.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy ` L8u @ 1h" to Scot*um Fortun"* &emsl.I Cy th%o sng lu ngm. ^T cm
m*u en. L $f th*nh 3 thun, hBnh chn 3.t. &o# to, m*u $#nh l#m, 5hng 'u.
Au% t" gCm K Di mRng. ^T cm LVng l*m thuc $o# 21 ni nh;c mRi, sng
#u.
Cy &o*ng lin chn g* =o.t*# t""ta z#ll.I. Cy th%o, c thn +T. L $f K
nh chn g*, mc ts +T. &o# m*u t+Yng. Au% Di. Shn +T LVng l*m thuc chQ#
ll, chQ# st, chQ# #u mYt, 5)ch th)ch tiu ho.

Cy ` L8u 1h" to Cy &o*ng lin chn g*
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
y
Thc vt dc
M&' () #*+ ,-.# '"ong -/
ShM ho*ng lin qThal*ctrum Fol*olo#um dC.I Shn +T ch;# 2e+2e+in l*m
thuc chQ# ll
dy ng l7o =l"mat*# #m*lac*Fol*a z#ll.I ^T l*m thuc chQ# #u lng,
nh;c mRi.
b-c thng =l"mat*# armand** Qranch%$ Shn l*m thuc lWi tieu.
dy +u-t g* =l"mat*# #*n"n#*# {s2ec5.I
&o# miu n Pa"on*a #uFFruct*co#a" >nL+.I [R +T chQ# nh;c 8u, #u
lng, #u 2"ng 5inh.
,Dch thWc Pa"on*a lact*Flora <#ll.I ^T chQ# #u ng:c, #u sn, +# mC
hi t+-m.
b#o lng Tanunculu# canton*"n#*# dC.I [. c#y, t)nh cm, c -cO c tc
L"ng gi%i -c, tiu 3im, gi%m #u.
D. H T-!)# 8-1En -+ - F 8-12n (58G$"#$$%
G 2#o gCm 5ho%ng X3@Xy chi 3* 5ho%ng X3J@XKJ lo*i.
D. 1 :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR. L thng mc so le, n, $f thun, 5hng c l 5|m
&o# to, mc n -c, 'u, l(ng t)nhO X @ 3 l *i +"ng s!mO t+*ng ho# c X
34ng, mi 34ng X @ 3 cnh ho# c m*u sUc s(
,- nh.: Ghi'u nh. +i
,- nh"y: nhi'u l no7nO 28u t+n, 9 .
&o# th;c:
Au% n#ng mP 2jng l P tnh
&Dt nhR c n-i nhF L8u
D.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy Shuc 1hi\n Pa.av"r #omn*F"rum Lin.I. Cy thn cR, sng h*ng ngm,
c#o 9 @ Xm. L mc so le, 5hng c l 5|m. &o# to, y cnh ho# m*u t+Yng, hCng
h#y t)m.
Au% n#ng c ch;# nh:# mm. S+ong nh:# c nhi'u #lc#loiL nh mo+1hin,
coLein, 1#1#3e+in, n#+cotin... [R Eu% 5h q#nh txc $c, cV txc $cI l*m thuc
chQ# ll, t# ch%y, ho.
Cy bVi cu# Srg"mon" m"A*cana Sou+n.I. Cy mc ho#ng. Shn 3* l c
nhi'u g#i. &o# m*u 3*ng. Au% c nhi'u g#i. Gh:# mm m*u 3*ng, t#nh nh mVi
cu# Cng. &Dt c chct L8u e t}y nhng -c 5hng nn LVng.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
K
Thc vt dc

Cy Shuc 1hi\n Cy bVi cu#
M&' GB1 ?oB1 '"ong - nB+/
&o# Lgng th%o C#li~o+ni# qU#ch#choltV*a cal*Forn*caI.

Cy #nh txc ng qPa.av"r rho"a#$ &o# Lgng th%o C#li~o+ni#
H. H C! "I9 (5o?+gon#$$%
& c g8n kJ lo*i P [G, h8u h0t l* cR nhR mc ho#ng LDi.
H.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR, cy 2"i hoUc leo.
L thng mc so le, n, nguyn h#y chi# thVy chn 3* c 2h chB#.
&o# thng nhR, 'u, l(ng t)nh, miu 3.
&o# th;c:
Au% 2ng c 3 gc.
&Dt c n-i nhF 2-t.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
k
Thc vt dc
H.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy Ct 5h) cm qT"ynoutr*a Wa.on*ca &outtI. Cy nhR sng lu ngm. L
mc so le, c 2h chB# ngYn. &o# nhR, mc th*nh chVm P 5Z l , cnh ho# m*u
t+Yng. Au% 5h 3 cDnh. ^T cm LVng chQ# 2\nh t thc1, c8m mu
Cy &* thm ` R qPolygonum mult*Florum Shun2I
dy leo 2jng thn Eucn. L hBnh tim, c 2h chB# mRng. &o# nhi'u nhR m*u
t+Yng. Au% 3 cDnh, c 2# cnh 2#o 2c. ^T cm LVng l*m thuc 2M, chQ# th8n 5inh
suy nhWc, l*m en +u tc.

Cy Ct 5h) cy &* thm R
b-t s cy 5hc t+ong h
^#u +gm c tn 5ho# hc l* Polygonum odoratum Lou+, chQ# 1hV thFng,
chQ# LD L*y lDnh, 8y hi, #u 2"ng. n sng thB cm 2"ng, mDnh chn gi, sng
mYt. n nhi'u thB l*m L.u tBnh L"c, 56m 5h), )t tinhO nhQng ngi g8y 5h,
thng nng 3* the l:c y0u thB 5hng nn LVng. <h" nQ t+!c 5hi h*nh 5inh,
n0u ung nhi'u n!c +#u +gm thB l*m 56o L*i chu 5n 5inh nguy\t hoUc l*m 20
5inh, #ng 5hi h*nh 5inh m* gn +#u +gm thB LT sinh +ong huy0t. <h" nQ ch]m 5n
5inh ts K @ 9J ng*y c the LVng yJJ g +#u +gm t)# ti, +o# sDch, e +o n!c, 61
lcy XJJ ml L.ch ung 3*o 2uMi ti t+!c 5hi i ngm, sZ thng 5inh t+P lDi.
dVng ngo*i gi7 Y1 hoUc ngm +Wu 2i chQ# 2\nh ngo*i L# qhYc l*o, l#ng 2en,
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o

Thc vt dc
chc lP, su Eu%ngI. dVng n!c ct ung 3* lcy 27 Y1 30t thng chQ# +Yn cYn
h#y ch LQ cYn.
vDi ho*ng qTh"um .almatum ,#illI, thn +T t+. to 2n
Chxt ch)t qTum"A Nall*ch** beissnI. ^T cm t+. to 2n.
GghT qPolygonum hydro.*."r LI, SYm t+. ghf, chQ# 2\nh cho c
J. H K= (C!#!"L1'#$$%
Cc cy t+ong h 'u l* Ly leo hoUc mc 24 t+n mUt ct, c ho# n t)nh
qho# :c 3* ho# ci +ingI. & n*y c 5ho%ng KJ lo*i P [G.
k.9 vUc iem ch)nh:
Cy thn cR, sng h*ng ngm h#y sng L#i, leo 2jng tu# cun hoUc mc 24
t+n mUt ct.
L mc so le, cung l L*i, 1hi0n l thng chi# thVy.
&o# n t)nh, 1h8n l!n l* cVng gc. &o# 'u, miu K
&o# th;c: a
K
C
qKI
>
qXI ,
a
K
C
qKI
?
q3I
Au% mng to, 3R Eu% ngo*i c;ng.
&Dt 5hng n-i nhF, l m8m L*y 3* ch;# nhi'u L8u.
J.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy ?cc Xomord*ca coch*nch*n"n#*# r1+eng.I. Cy leo 2jng tu# cun. L
mc cch chi# thVy. &o# n t)nh m*u 3*ng nhDt. Au% hBnh 28u L"c, c g#i
ngYn, 5hi ch)n c m*u R. S+ong Eu% c nhi'u hDt Lht, Eu#nh hDt c m*ng m*u
R ti.
b*ng hDt gcc c chct L8u ch;# c#+oten, 5hi 3*o t+ong c the th*nh 3it#min
>. &Dt qm-c mi0t toI LVng l*m thuc chQ# m"n nht.
Cy Au# lu Tr*cho#anth"# '*r*loN** b#$imI dy leo c +T cm. L chi# 3
K thun. &o# n t)nh m*u t+Yng. Au% hBnh c8u to, 5hi ch)n m*u R c#m. Ghi'u
hDt hBnh t+;ng Lht. &Dt qEu# lu nh7nI chQ# to 2n, ho 5h#n, ung nht. ^T cm
qthin ho# 1hcnI chQ# c%m st, 5ht n!c

Cy ?cc Cy Au# lu
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o

Thc vt dc
M&' () #*+ ,-.#
d# hcu q=*trullu# lanatu# b#tsum et G#5#i.I Au% Wc LVng t+ong cc
t+ng hW1 huy0t 1 c#o, nng t+ong 2*ng Eu#ng, i 2ut, 3im th]n 1hV thFng,
3*ng L#, i ng, s#y +Wu, c%m st, 1hi'n 5ht. C4n LVng chQ# i ll +# mu
3* ng]m 5hRi 3im hng. [R Eu% Wc LVng gi%i nYng, chQ# st 5ht n!c, i
tieu )t, i LYt, 1hV thFng, mi\ng l(i sng lP. C the LVng t!i yJg 3R Eu% sYc
3!i no# l)t n!c un si ung th#y t+*O hoUc LVng 3R Eu% 1hi 5h t +# th#n
tn 2-t ng]m hoUc sYc n!c ng]m chQ# lP mi\ng l(i. &Dt LVng chQ# #u lng
3* 1h" nQ h*nh 5inh Eu nhi'u, lDi c the t+. giun sn. Li'u LVng 9Xg, LDng
thuc sYcO ng*y ung 3l8n.
,) R q =ucurb*ta .".o L.I. ,) ng l* mn +#u gn thng thng t+ong nhn
Ln. Wc cht .nh LVng t+ong t+ng hW1 3im ng ti0t ni\u, 2\nh t+, 3im
+u-t, 5i0t ll, mct ngm, suy nhWc, suy th]n, ch;ng 5h tiu, to 2n, i ng
3* cc 2\nh 3' tim. dVng ngo*i e Y1 t+. giun, c% giun F# 3* giun mcO 1hi
hW1 3!i +T L:u t+. sn s m)t. CFng LVng t+. ch;ng mct ngm, 3im #u ng ti0t
ni\u. Cung Eu% ,) ng LVng gi%i -c th;c gn qth.t, cI gy nn 3* chQ# cM hng
nhi'u m. n v-, ngi t# cFng LVng hDt ,) ng t+. giun 3* sn $ m)t, 3*
LVng l Y1 ngo*i t+. 2Rng. Ggi t# thng LVng Eu% ti lcy L.ch ung h*ng
ng*y cho nhu]n t+*ng, hoUc ncu $x1 e gn. bn ch| ,) ng ncu 3!i ]u R, ]u
en, lDc, n01 l* mn gn Euen thu-c LVng e 2M L(ng, lDi 3s# l*m thuc t+. #u
8u, mct ngm, suy nhWc th8n 5inh, #u m*ng c, 3im m*ng n7o.
,) +W =ucurb*ta maA*ma duch. H$ L#m5.I
b!1 t# !uFFa cyl*ndr*ca ^oem.I
b!1 Yng Xomord*ca charant*a L.I ChQ# ho, 3im hng: Gh#i hDt
b!1 Yng nut n!c. X. ChQ# t+f em 8u 5h smi 3}y t+Yng, chc 8u: dVng l
*o ncu n!c g-i, +Ci nh#i Eu% 3* hDt. b!1 Yng $o#, hoUc gi7 nt 2i. 3.
ChQ# #u LD L*y: &o# b!1 Yng, tn nhR ung qL S+8n ;cI. y. ChQ# nht
-c sng tcy 3* m"n nht #u nh;c: L b!1 Yng 9 nYm, sYc ung 3!i m-t
ch6n +Wu, hoUc 1hi 5h tn 2-t ung mi l8n 9Xg 3!i +Wu. Ggo*i gi7 l ti
chng nng Y1 3*o qdWc li\u [i\t G#m @ L S+8n ;cI. K. ChQ# +Yn cYn: &Dt
3* l y@g, nh#i nut n!c, lcy 27 Y1 ln 30t cYn qdWc li\u [i\t G#mI.
,) #o <"n*nca#a h*#.*da qShun2.I Cogn. n. dCI. ,) #o c 3. ngt, t)nh
lDnh, 5hng -c, c tc L"ng lWi tieu ti\n, th#nh nhi\t, tiu 3im. [R ,) #o 3.
ngt, t)nh mt, c tc L"ng lWi tieu, tiu 3im tiu thFng, gi%i nhi\t. &Dt c tc
L"ng 5hng sinh, tiu -c t+s giun.
d# chu-t q =ucum*# #at*vu# L %I
d# g#ng =ucum*# m"lol%$
,8u !ag"nar*a #*c"rar*a qbolin#.I rt#nLley.I
ru su E"ch*um "dul" q#cE.I r_.I
M. H KNng (M?G#$$%
?Cm 5ho%ng 999@99/ chi 3!i tMng c-ng 5ho%ng 9.KJJ lo*i.
M.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR, cy 2"i hoUc cy g
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
/
Thc vt dc
L mc so le, n nguyn hoUc chi# thVy, thng c gn chn 3.t, lun
lun c l 5|m, i 5hi +"ng s!m.
&o# thng mc +ing lZ h#y c"m ho# chVm, $im P 5Z l. &o# 'u l(ng
t)nh. Cc l 2Yc $01 th*nh 34ng ng#y L!i *i ho# th*nh m-t *i 1h"O K l *i
+i hoUc L)nh nh#u P gcO K cnh ho# +i nh#u
,- nh.: nh. $01 h#i 34ngO 34ng t+ong c +ct nhi'u nh., 34ng ngo*i c the
2i0n th*nh nh. l61, cht nh. L)nh th*nh ng 2#o Eu#nh nh"y
,- nh"y gCm K l no7n t+P ln, +i hoUc L)nh nh#u. ,8u t+n c X hoUc
nhi'u .
&o# th;c:
Au% n#ng chf , Eu% Di, Eu% ng, Eu% mng h#y Eu% c cnh.
&Dt thng c lng, 5hng n-i nhF
M.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy [ng 3#ng Sb"lmo#chu# mo#chatu# qL.I beLic.I... Cy thn cR, l
chi# thV y chn 3.t. Shn 3* l c lng c;ng. &o# to, m*u 3*ng. Au% n#ng. &Dt
ch;# tinh L8u. &Dt 3* l chQ# +Yn cYn.
Cy Ci $#y Sbut*lon *nd*cum qL.I r_eet.I... Cy nh(, mc th*nh 2"i, l
hBnh tim. &o# n -c, m*u 3*ng ti, mc P 5Z l. Au% n#ng c nhi'u mxi.
Cy Ci $#y Wc LVng l*m thuc lWi tieu.

Cy [ng 3#ng Cy Ci $#y
M&' () #*+ ,-.#/
rm 2 ch)nh Slb"mo#chu# mo#chatu# qL.I beLic. ru2s1. tub"ro#u#
qr1#n.I ,o+ss.I ^T l*m thuc 2M, thng tieu, i'u 5inh, i 5hi gi% mDo nhn
sm.
dm 2"t H*b*#cu# ro#a @ #*n"n#*# LinI
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9J
Thc vt dc
,"1 gicm H*b*#cu# #abdar*FFa L. v*i ho# c 3. chu#, LVng l*m n!c gi%i
5ht.
<hV Lung H*b*#cu# mutab*l*# L.I [. hi c#y, t)nh mtO c tc L"ng th#nh
nhi\t gi%i -c, tiu thFng 2*i nung, lng huy0t, cht huy0t.
a6 ho# 3*ng E*da rhomb*Fol*a L.I ^T l*m thuc #n th#i
a0 ho# *o q Yr"na lobata L.I a6 ho# *o c 3. ngt L.u, t)nh mt, 5hng
-c, c tc L"ng tiu 3im t+s thc1, lWi tieu
,ng Zo##y.*um h"rbac"um L.I Lng cm# hDt LVng L\t 3%i.
O. H T-P! 3P! (Q!8-o"L1#$$%
L* m-t h l!n cm# th:c 3]t c ho# 3!i XyJ chi 3* 5ho%ng k.JJJ lo*i. <h8n l!n l*
cy thn th%o, nhng P 5hu 3:c nhi\t !i cFng tCn tDi cc loDi cy 2"i hoUc cy thn
g. b-t s lo*i cy ch;# nhi'u n!c 3* tng t: nh cc loDi $ng +Cng.
1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy g l!n, cy 2"i cy thn cR, mng n!c h#y 5hng. Ghi'u lo*i c nh:#
mm t+Yng m*u t+Yng.
L mc so le, i h#y 34ngO thng n nguyn h#y 2. 5h)# hoUc thVy chn
3.t ql cy Sh8u L8uIO c the l 561 chn 3.t ql cy C#o suIO 1hi0n l 2i0n LDng
nhi'u h#y c 5hi ho*n to*n P nhQng cy sinh t+Png t+ong 3Vng 5h hDn. L
5|m tCn tDi h#y +"ng s!m, i 5hi 2i0n Mi th*nh g#i.
C"m ho# $im h#i ng% t]1 hW1 th*nh chVm 2ng, c h#y c"m ho# hBnh
ch6n...&o# n t)nh cVng gc h#y 5hc gc, c 5hi 5hng c cnh ho# qho# cy
Sh8u L8uI hoUc 5hng c 2#o ho# qho# t+8nI nh ho# cm# chi Uu.horb*a%
&o# th;c:

Au% n#ng mP 2jng 3 m%nh 3R, Eu% mng )t 5hi l* Eu% hDch.
&Dt c nhi'u n-i nhF L8u.
0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy Sh8u L8u T*c*nu# commun*# Lin.I. Cy sng L#i, c#o K @ km. L mc so
le, c cung L*i, l 5|m +"ng s!m. <hi0n l chi# thVy c 5h)# +gng, c"m ho# chVm
$im gCm cc ho# n t)nh 5hng cnh ho# :c P.1h)# L!iO ho# ci P 1h)# t+n.
,8u thWng 3 , mi ch;# 9 no7n. Au% 5h gCm 3 3N c;ng, 5hi ch)n n;t
th*nh k m%nh. &Dt c mCng, -c, Wc LVng e 61 lcy L8u l*m thuc t}y, ngo*i
+# c4n chQ# s# to cung. ^T chQ# #u 5h!1.
Cy ,# ]u =roton t*gl*um Lin.I. Cy nh(, c#o 3 @ km. L mc so le, hBnh
t+;ng, 8u nhn, m61 c +gng c# nhRO m-t s l c m*u R mu. &o# mc
th*nh chVm P 8y c*nhO ho# ci P 1h)# L!i, ho# :c P 1h)# t+n. Au% n#ng, m*u
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
99
Thc vt dc
3*ng nhDt 5hi ch)n tch th*nh 3 m%nh 3R. &Dt hBnh t+;ng Wc 61 lcy L8u l*m
thuc t}y mDnh.
&Dt -c q2%ng >I LVng e thuc c, chQ# ghf.

Cy Sh8u d8u Cy ,# ]u
M&' () #*+ ,-.#/
Gh-i <*#choF*a tr*Fol*ata q^o$2.I &oo5I. L non LVng l*m gi# 3., l 3* 3R
thn t+. 3im m Do, 2Dch !i, tiu ch%y
CR sQ# l to Uu.horb*a h*rta Lin.I to*n cy chQ# ll
CR sQ# l nhR Uu.horb*a thym*Fol*a ,u+mI. ChQ# ll t+:c 5hu}n, m"n nht,
thi0u sQ#, tYc ti# sQ#, 2gng huy0t, t+f em t# 1hn $#nh. Gg*y XJ @ 3Jg LDng thuc
sYcO t+f em 9J @ XJg. <hi hW1 3!i +#u s#m li'u lWng 2jng nh#u e chQ# ll. ?i7
Y1 chQ# 2\nh ngo*i L#, 30t thng. C4n LVng Li\t su 2.
S+Dng nguyn Uu.horb*a .ulch"rr*ma zillL.I
r#n h q[atro.ha mult*F*da L%I t+Cng l*m c%nh, +T cm gi l* ,Dch 1h" to
Gg Cng [atro.ha .odagr*ca &oo5.I [R Gg Cng LVng l*m thuc t}y, t+. to
2n, gy nn, lWi sQ#. L LVng t+. ghf lP. S+ong Ln gi#n, ngi t# LVng cung
l L8m nt, Ut +.t chQ# s# to cung 3* LVng cung l, thn cy, gi7 +# ch0 n!c
si ung t+. ho +# mu, 5hDc +# mu.
d8u m| t)# [atro.ha go##*.*Fol*a L.I L8u hDt c tc L"ng t}y $M mDnh, 5h
L8u c chct -c
rYn q5ho#i mBI Xan*hot "#cullWcnt C+#ntI
Ch f +gng c# qdi\1 hD chuI Phyllanthu# ur*nar*a L.I C% cy chQ#
3im g#n, 3*ng L#
<h|n en Phyllanthu# r"t*culatu# <oi+.I ^T chQ# ll, 3im g#n, th]n. L
chQ# st, ll tiu ch%y, 1hV
^#u ngt Eauro.u# andrrgynu# be++$3 ^T lWi tieu, thng huy0t, st +#u 5hi f
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9X
Thc vt dc
Ch| h*ng +*o Scaly.ha #*am"n#*# {li3. H$ ?#gn.I bc ho#ng 3* t+Cng
l*m h*ng +*o, l ncu n!c ung tc L"ng lWi tieu
L#i Sl"ur*t"# moluccana qL.I zillLI. &Dt ch;# nhi'u L8u 26o LVng l*m $*
1h4ng, 1h# sn, thuc $M, Eu li'u gy -c.
C#o su H"v"a ora#*ll*"n#*# q>.uss.I buell. >+g.I
R. H Ho -Sng (Co(#$$%
vy l* m-t h l!n t+ong gi!i th:c 3]t 3!i 5ho%ng 3JJJ@yJJJ lo*i t+n th0
gi!i chi# +# nhi'u h 1h". [i\t G#m theo sch Cy cR [G thB c hn 9J lo*i.
R.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy g, cy 2"i h#y cy thn cR
L mc so le h#y mc i, n h#y 561 3* lun lun c l 5|m.
&o# mc +ing lf h#y t]1 hW1 th*nh c"m ho# chVm, 2ng, ngV, $im... &o#
'u, l(ng t)nh, thng miu K. v0 ho# lNm hBnh ch6n, c 5hi 1hwng hoUc lCi, K
l *i L)nh nh#u P gcO K cnh ho# +i nh#u, t+*ng hBnh ho# hCng
,- nh.: K 0n 9J hoUc nhi'u nh.
,- nh"y c 9 l no7n q1hn h b]nI, X 0n K l no7n q1hn h SoI, nhi'u
l no7n q1hn h &o# hCngI.
&o# th;c:
& &o# hCng gCm y 1hn h:
o <hn h Shmy 2i# E.*ra"co*d"a" Cy 2"i, l n mc so le, 2- nh"y K l
no7n +i, Eu% gCm cc Di hoUc Eu% n#ng
o <hn h &o# hCng To#o*d"a"\ L 561 3 @ K l ch6t, 2- nh. 9J 0n nhi'u
nh. +i, Eu% t"
o <hn h So ty Xalo*d"a"\ L n nguyn, X @ K l no7n t+ong 0 ho#
lNm, 28u hD, Eu% mng 5ieu to
o <hn h b]n Pruno*d"ac" : L n, 2- nh"y 9 l no7n, 28u thWng, Eu%
hDch
0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy b Prunu# arm"n*aca Lin.I. Cy c#o y @ K m, l n mc so le, 1hi0n
l hBnh 28u L"c, nhn P 8u, m61 l c +gng c# nhR. &o# n -c, m*u t+Yng.
Au% hDch c lng t, 5hi ch)n c m*u 3*ng $#nh. Au% ch)n LVng l*m thuc chQ#
ho.
Cy aim #nh To#a la"v*gata bich$.I. Cy m'm, leo, mc th*nh 2"i. Shn
3* c*nh 'u c g#i. L 561 c 3 l ch6t m61 5h)# +gng c#O c l 5|m. &o# m*u
t+Yng mc +ing lf P ngn c*nh non. v0 ho# hBnh ch6n, c g#i nhR. Au% gi% sinh
2Pi 0 ho# lNm, m#ng nhi'u Eu% th]t l* cc Eu% ng. Au% gi% LVng l*m thuc
2M th]n, chQ# i tho, t% l. 3im +u-t
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
93
Thc vt dc

Cy b Cy aim >nh
M&' () #*+ ,-.#/
Chu# cht h#y So m|o Rocyn*a *nd*ca qz#ll.I decne.I Au% LVng l*m
thuc chQ# 8y 2"ng.
rn t+# Xalu# doum"r* q,ois.I >. Che3.I
Ght ty Ur*obotrya Wa.on*ca LinLl. I
du ty Qragar*a v"#ca L.I
o#n *o Prunu# arbor"a a#l5m.I Cy g l!n, g LVng $y L:ng, hDt 2
giy $ng
v*o Prunu# ."r#*ca qL.I ,#tsch.I hDt LVng l*m thuc chQ# ho .
b]n Prunu# #al*c*na LinLl.I Au% MTn 3. chu#, cht, t)nh 2Bnh, c tc
L"ng lWi tiu ho, gi%i 5ht, l*m mt L# 3* t+s #u 5h!1. Ghn hDt c 3. Yng
t)nh 2Bnh, c tc L"ng hoDt huy0t, tiu 3im, nhu]n t+*ng lWi tieu.
1U. H T! VL#$
1U. 1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn g, thn 2"i, thn th%o, Ly leo
L thng 561 lng chim h#y 3 l ch6t, c hoUc 5hng c l 5|m
&o# miu K
Au% loDi ]u
& v]u Wc chi# th*nh 3 1hn h, c the 1hn 2i\t Eu# LDng c"m ho#,
ti'n 5h#i ho# 3* 2- nh.
<hn h S+inh nQ X*mo#o*d"a"
L 561 lng chim 9 hoUc X l8n, c l 5|m
C"m ho# l* 2ng h#y 5hi c8u, ti'n 5h#i ho# lin m7nh
,- nh. c K 0n nhi'u nh. +i, hDt 1hcn thng L)nh th*nh 5hi y @ k hDt
&o# th;c:
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9y
Thc vt dc
<hn h [#ng =a"#al.*n*o*d"a"\
L 561 lng chim 9 hoUc X l8n, c 5hi cht c X l ch6t L)nh li'n nh#u nh
m-t l n c 5h)# su P giQ# qCy bng 24I, thng 5hng c l 5|m
C"m ho# l* ngV, chVm, ti'n 5h#i ho# thB# qlnI
,- nh.: 9J nh. +i $01 th*nh X 34ng, hDt 1hcn +i
&o# th;c:
<hn h v]u Qabo*d"a
L n hoUc 561 lng chim hoUc 3 l ch6t, lun c l 5|m
C"m ho# thng l* chVm, t+*ng hBnh 2!m, ti'n 5h#i ho# c
,- nh.: h#i 2 5ieu q/I=l hoUc m-t 2
&o# th;c:
0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy S m-c h#y ? 3#ng =a"#al.*n*a #a..an Lin.I. Cy g, c#o @ 9Jm,
thn c g#i. L 561 lng chim chgn. &o# m*u 3*ng. Au% Lht ho g c m-t ci
ssng P 8u, :ng y hDt. ? thn cy LVng l*m thuc chQ# 2\nh ng +u-t.
Cy Sh%o Euy0t minh =a##*a tora Lin.I... Cy nhR, c#o - J,Km. L 561
lng chim 3 @ y i l ch6t. &o# m*u 3*ng. Au% loDi ]u, L*i 3* 2h1, ch;# nhi'u
hDt $01 $)t nh#u. &Dt +#ng 1h# n!c ung 3* LVng l*m thuc #n th8n, sng mYt
nhu]n t+*ng.
Cy [ng nem qUrythr*na or*"ntal*# qLin.I be++.I. Cy nh(, thn cy ngYn.
L 561 c 3 l ch6t, cung l L*i. &o# mc th*nh chVm, m*u R. Au% loDi ]u.
L 3* 3R cy Wc LVng l*m thuc #n th8n gy ngm, chQ# st, ll.
Cy &4e ED.hora [a.on*ca Lin.I. Cy to. L 561 lng chim l, mc so le.
&o# ch# nP m*u 3*ng. Au% loDi ]u. G" ho# Wc LVng l*m thuc c8m mu,
ch| #n th8n, th#nh nhi\t.

Cy S m-c Cy th%o Euy0t minh
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9K
Thc vt dc

Cy 3ng nem Cy &o# h4e
M&' () #*+ ,-.#
C#m th%o 2Yc qZlycyrrh*Va ural"n#*# isch.I Shn +T LVng l*m thuc chQ# ho.
aim ti'n th%o R"#mod*um #tyrac*Fol*um q{s2. be++.I So*n cy LVng l*m
thuc chQ# sRi 2*ng Eu#ng, txi m]t, chQ# ll, t thc1.
rYn Ly Pu"rar*a thom#on* ,enth%$ ^T cm chQ# c%m st nng
<h c cht P#oral"a coryl*Fol*a L.I &Dt LVng l*m thuc 2M th]n .
aim 1hWng =a"#al.*n*a .ulch"r*ma qLin.I
<hWng 3 R"lon*A r"g*a q,oe+.I ^#~.I
buCng t+u =a##*a alata L.I. L 3* hDt LVng l*m thuc chQ# to 2n @
[ng gi#ng n#m =a##*a occ*d"ntal*# !%$ &Dt LVng l* thuc chQ# to 2n
,C 50t Zl"d*t#ch*a an#tral*# &ems. Cy c nhi'u g#i 1hn nhnh, Eu# 5h
Lsng g-i 8u, chQ# ho, chQ# su +gng. ?#i ,C 50t gi l* SDo gic th)ch
LVng l*m thuc t+. m"n nht.
&o*ng 5n S#tragalu# m"nbranc"u# ,ge.I ^T chQ# 1hV thmng, 1hong thc1,
tiu -c
aeo l t+*m Scac*a aur*cul*Form*# Cum%$ C4n gi l* cy S+*m ho# 3*ng
C#m th%o Ly Sbru# .r"cator*u# LI Shn 3* l LVng l*m thuc gi%i nhi\t,
chQ# h% &Dt -c
bng 24 t+Yng <auh*n*a acum*nata L.I +T cy LVng h7m ung t+. ho.
` mi =a##*a grand*# L.I Au% LVng l*m thuc 2M
C}m l#i Ralb"rg*a Fu#ca <ie++e.I L* loDi g Eu)
Lim $#nh Urythro.hlo"um Ford** {li3.I ? +ct 2'n, 3R thn ch;# nhi'u
t#nin, 3R cy nhct l* ncm lim +ct -c
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9k
Thc vt dc
aeo gi]u !"uca"na l"ucoc".hala qL#m.I de zit.I &Dt LVng l*m thuc t+.
giun.
^#u +xt qN".tun*a ol"rac"a Lou+I. Cy mc nMi t+n mUt n!c nh 1h#o
$1, LVng l*m +#u gn
be qTamar*ndu# *nd*ca L.I chng 2\nh hoDi huy0t, #u g#n 3*ng L# 3*
chng nn oh.
Cm ]u qPachyth*Vu# "ro#u# qL.I +2I. C4n gi l* cm scn qmi'n G#mI, +T
1hBnh to th*nh cm, gn mt 3* ngt, hDt -c.
v]u tng q]u n*nhI qZlyc*n" #oWa rie2olL et ucc.I &Dt LVng l*m ]u
1h", sQ# ]u n*nh.
11. H C9 (C!'#$$%
C g8n 9yJ lo*i P [G, t+ong C#m, Au)t, Ch#nh, ,Pi lDi c +ct nhi'u
th; 5hc nh#u.
11.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy to qcy ,PiI, qcy Ch#nh, AuutI, cR sng L#i qCou li hngI. Shn
nhi'u 5hi c g#i.
L thng mc so le, n, nguyn h#y chi# thVy hoUc 561 lng chim.
&o# miu y h#y K, 'u, l(ng t)nh.
Gh. c 34ng ngo*i thng i Li\n 3!i cnh ho#
,- nh"y: ,8u t+n, y @ K l no7n, c 5hi 9K @ XJ l no7n, mi c 9 @ X h#y
nhi'u no7n, )nh no7n t+ung t+"
&o# th;c:
Au% mng loDi c#m, Eu% n#ng h#y Eu% t".
&Dt 5hng n-i nhF h#y n-i nhF nDc.
Shn, c*nh, l, 3R Eu% txi ti0t tinh L8u.
11.0. M&' () #*+ '"ong -/
C8y &Cng 2B q=lau#"na lan#*um r5eels.I. Cy nh(. L 561 lng chim lf.
Au% nhR, m*u 3*ng, c lng t, 3. chu#. L LVng e chQ# ll. Eu% ch# ch)n chQ#
hoO hDt t+. +Yn cYn.
Cy uyn tiu ]anthoAylum n*t*dum dC.I. Cy leo, c g#i ngYn EuU1
$in 3' 1h)# L!i. L 561 lng chim lf. C"m ho# chVm n t)nh. Au% gCm 2#
m%nh 3R, mi m%nh :ng 9 hDt c;ng en nhnh, c 3. Yng, Wc LVng l*m
thuc 5)ch th)ch tiu ho.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9
Thc vt dc

Cy &Cng 2B Cy $uyn tiu
M&' () #*+ ,-.#
,Pi 2ung Scronych*a ."dunculata qL.I biE.I Cy g c#o 0n lJm, 3R c
mVi
Cy $o*i qb#ngi~e+# inLic# L.I o*i l sYc ung chQ# #u LD L*y, 1h" nQ
s#u 5hi sinh.
,# chDc Uvod*a l".ta ben .I L chQ# ghf, +T chQ# 1hong thc1
C#m s*nh q=*tru# nob*l*# Lou+.I. Au% C#m c 3. ngt chu#, t)nh mtO c tc
L"ng gi%i 5ht, sinh tm L.ch, mt 1hMi, tiu m, th#nh nhi\t 3* lWi tieu. [R Eu%
C#m c 3. c#y, mVi thm, t)nh }m, c tc L"ng tiu m, thng 5h) t+\, gix1 tiu
ho. [R cy C#m 3. ngt, hi the, t)nh mtO c tc L"ng hD 5h) 8y, i'u ho* tn
3.. n v-, Eu% Wc $em nh c tc L"ng 5ho lc, 3* 3R c tc L"ng t+ung
ti\n 3* 2M.
Gguy\t Euu, Gguy\t Eu0 qXurraya .an*culata #c5.I L chQ# ho c m
&o*ng 2 Phclod"ndron ch*n"n#" rcheiL.I [R thn ch;# 2e+2e+in chQ# ll
Gg thV Lu Uvod*a ruta"car.a$ Eu% l*m thuc chQ# 8y 2"ng.
10. H NgW g1 LX (F"?1#$$%
10.1 :# ;1<9 #-=n-/
Cy g nh(, nhR h#y cy 2"i.
L thng mc so le, )t 5hi nguyn, thng l* chf chn 3.t ql cy vu m
+sngI, l 561 lng chim ql cy vinh lgngI h#y 561 chn 3.t ql cy Chn chimI.
C"m ho# tn n h#y tn 561 hoUc t" h1 th*nh chVm, 2ng... &o# 'u,
l(ng t)nh, miu K, m*u 3*ng h#y $#nh l"c.
,- nh.: K nh., L)nh 3!i L# cm# 28u
,- nh"y: X l no7n L)nh, 28u hD
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9
Thc vt dc
&o# th;c:
Au% mng h#y Eu% hDch.
10.0. M&' () #*+ '"ong - /
Cy GgF gi# 2B g#i Scantho.anaA tr*Fol*atu# qL.I ben.I% Cy nh( c g#i.
L mc so le, 561 chn 3.t c ts 3 0n K l ch6t. &o# n t)nh 5hc gc, c"m ho#
mc th*nh tn P 8u c*nh. Au% mng hBnh c8u, 5hi ch)n c m*u en. [R cy
chQ# 2\nh t thc1.
Cy S#m thct PanaA .#"udo @ g*n#"ng z#ll.I. Cy thn cR, sng nhi'u
ngm. L mc 34ng, cung l L*i, l 561 c ts 3 0n l ch6t. &o# t: tn, mc P
8u c*nh m*u $#nh nhDt. Au% mng hBnh th]n, 5hi ch)n m*u R. ^T cm Wc
LVng l*m thuc 2M L(ng, c8m mu.

Cy ngF gi# 2B g#i Cy t#m thct
M&' () #*+ ,-.#
Ghn sm PanaA g*n#"ng C.>. bey.I
vinh lgng Poly#c*a# Frut*co#a &#+ms.I +T 3* l LVng l*m thuc 2M, thn
LVng l*m thuc chQ# #u nh;c, 1hong thc1.
Ghn sm [i\t G#m PanaA v*"tnam"n#*# &# et ?+ush3I ^T cm sm Ggc
Linh ch;# t!i KJ s#1onin qsm S+i'u Sin c 5ho%ng XK s#no1inI, t+ong c
nhi'u hW1 chct m!i. Ggo*i nhQng s#no1in ch)nh m* sm S+i'u Sin c, thB sm
Ggc Linh c4n c nhQng s#no1in cm# nhn sm &o# an, nhn sm S+ung Auc
3* nhn sm Gh]t ,%n. S+ong l sm Ggc Linh cFng 7 1hn l]1 Wc 93
s#no1in.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
9/
Thc vt dc
rm Ggc Linh c tc L"ng tgng s;c l:c, tgng ' 5hng, chng 2\nh,
chng l7o ho 3* chng st+ess. Suy nhin, Lo sm Ggc Linh m!i Wc 1ht
hi\n, 3i\c nghin c;u 3* LQ li\u ch# nhi'u nn ch# c the c nhQng 50t lu]n
8y m. qSheo sch Cy thuc, 2*i thuc 3* 2i\t LWc G, hc.I
Shng th%o qT"tra.anaA .a.yr*F"ra aoch.I LNi thn l*m thuc lWi sQ#, lWi
tieu.
vn chu chcu Sral*a armata qz#ll.I reem.I [R +T c tc L"ng th#nh
nhi\t, gi%i -c, tiu thFng, tn ;, 5h 1hong t+s thc1. ^T c tc L"ng 5hng sinh
mDnh, c the gi%i -c. Shn, nhct l* lNi thn c tc L"ng 2M. L c tc L"ng tiu
-c.
GgF gi# 2B chn chim Ech"FFl"ra h".ta.hylla qLoDi.I &#+ms.I [R thn l*m
thuc 2M, mDnh gn cct.
1>. H Ho '.n -+ - C! #Pn (F81#$$%
& &o# Sn >1i#ce#e c 5ho%ng yK lo*i P [G, to*n l* nhQng cy thn th%o
LDng cR nhR.
1>.1 :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR sng m-t ngm h#y nhi'u ngm thng +ng P cc ging, mUt
ngo*i c 5h)# Lc.
^T c the 1hBnh th*nh cm q+T cy ,Dch chtI
L mc so le c 2h, 1hi0n l thng $f lng chim nhi'u l8n.
C"m ho# n h#y tn 561. &o# 'u, nhR l(ng t)nh, miu KO K l *i +ct
ngYn, K cnh ho# +i nh#u.
,- nh.: K nh.
,- nh"y: X l no7n L)nh th*nh 28u hD, mi 9 no7n, c # tuy0n m]t P
tnh 28u.
&o# th;c: a
K
C
K
>
K
?
qXI
Au% ng i, hBnh c8u h#y 28u L"c.
So*n cy c ng ti0t tinh L8u thm.
1>.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy ,Dch cht Sng"l*a dahur*ca qish.I ,enth et &oo5.I. Cy thn cR sng
lu ngm, thn +ng. L $f lng chim cung L*i c 2h. &o# m*u t+Yng, c"m ho#
tn 561, mc P 5Z l h#y 8u c*nh. Au% ng i. ^T cm LVng l*m thuc chQ#
nh;c 8u, c%m cxm.
Cy uyn 5hung !*gu#t*cum Nall*ch** +#nch.I. Cy thn cR, sng lu
ngm, thn +ng. L mc so le, 561 3 l8n lng chim. C"m ho# tn 561, ho# nhR
m*u t+Yng. Au% ng i, hBnh t+;ng. Shn +T LVng l*m thuc chQ# c%m cxm.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
XJ
Thc vt dc
CB ")' (Raucu# carota LinnI K& 8-Tn #-o '1n- 3P!/ 1h8n t+n mUt ct,
t+i qJ,@9,kI.T-Bn- 8-Pn -Y -#/ T1n- 3P! 8-Pn '"4n 9:' ;Z'/ s#2inen
q9J,/IO mi+cen q,KIO elemincin q3,JIO c#+3on q,IO lin#lol q9y,/IO
#cet#t lin#lil q,3I, T1n- 3P! '".1/ c#+otol, L#ucolO @2is#2olen. CNng 3[ng/
tinh L8u c t)nh st 5hu}n mDnh

Cy ,Dch cht Cy uyn 5hung
M&' () #*+ ,-.#
?i8n s*ng =n*d*um monn*"r* !%$ Cusson.I Shng LVng chQ# li\t Lng,
1h" nQ lDnh to cung, 5h) h, $)ch 2Dch !i, lng gi mRi #u. Li'u LVng y@
9Xg LDng thuc sYc ung +ing h#y 1hi hW1 3!i cc 3. thuc 5hc. dVng
ngo*i l*m thuc chQ# 1h" nQ lP ng;# m Do, 3im Lo t+Vng +oi m Do,
ghf lP.
Si'n hC P"uc"danum d"cur#*vum h#y Sng"l*ca d"cur#*va +#nch. et
r#3#t.I ^T LVng l*m thuc t+. ho.
vng Euy Sg"l*ca #*n"n#*# R*"l#%$ ^T LVng l*m thuc 2M mu, i'u 5inh
^#u m ="nt"lla a#*at*ca n2I C% cy LVng l*m thuc gi%i nhi\t
^#u mVi q =or*andrum #at*vum Lin.I Eu% l*m thuc 5)ch th)ch tiu h#
ShB l* Sn"thum grav"ol"n# !%$ cy l*m gi# 3., Eu% l*m thuc chQ# 8y 2"ng.
r*i hC 2Yc <u.lcurum ch*n"n#" dCI ^T l*m thuc t+. c%m st.
C8n ty S.*um grav"ol"n# L%$ l*m +#u gn 3* l*m thuc chQ# suy nhWc
Sieu hCi Qo"n*culum vulgar" bill.I So*n cy c mVi hi, hDt chQ# lDnh
2"ng, gn 5hng tiu, +T chQ# 2) tieu, 2\nh gout, #u 2"ng 5inh.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
X9
Thc vt dc
r# sm 2Yc Zl"hn*a l*ttoral*# +. rchmiLt e$ biE.I. S+. l#o 1hMi, 3im 1h0
Eu%n mDn t)nh, ho Lo 1h0 to, t+. 2\nh 3im nhiTm thi 5n hCi. S+. ng;# ngo*i L#
1D. H M '1\n (Logn1#$$%
1D.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy g 3* cy 2"i, mc ;ng h#y leo.
L mc i n nguyn.
C"m ho# $im h#y mc +ing lf % &o# 'u l(ng t)nh, miu K, )t 5hi miu y.
,- nh.: y @ K nh.
,- nh"y: X l no7n tDo th*nh 28u thWng X , :ng nhi'u no7n %o )nh
no7n t+ung t+"
&o# th;c:
Au% hDch hoUc Eu% mng.
&Dt c n-i nhF nDc, ch;# nhi'u L8u
1D.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy b7 ti'n Etrychno# nuAMvom*ca Lin.I. Cy g, c#o K @ XJm. L mc
i, 1hi0n l hBnh t+;ng 8u nhn. C"m ho# ngV, m*u t+Yng. Au% mng hBnh c8u.
&Dt Lht, c 1hm lng m*u $m. S+ong hDt cy b7 ti'n c ch;# #lc#loiL l*
st+ychnin q-c >I 3* 2+ucin Wc LVng l*m thuc 5)ch th)ch th8n 5inh t+ung
ng, chQ# t thc1, 2Di li\t.
&o*ng n*n qb7 ti'n l Eu0I Etrychno# Nallch*ana rteuL e$ dC.I, Ly leo
3n c#o, bc ho#ng P +sng.

Cy b7 ti'n Cy &o*ng n*n
M&' () #*+ ,-.#
Cy b]t mng ho# <uddl"Wa oFFc*nal*# b#$im.I... Cy nhR, c*nh non c
nhi'u lng. L hBnh t+;ng h#y thun L*i. &o# m*u 3*ng t+Yng nhDt, Eu% n#ng.
&o# Lung l*m thuc.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
XX
Thc vt dc
L ngn Z"l#"m*um "l"gan# ,enth.I theo Eu#n ni\m 1hn loDi m!i, cy L
ngn thu-c h &o*ng gng ?elsemi#ce#e.
Ggi 2. ng- -c l ngn c cc t+i\u ch;ng 5ht n!c, #u hng, chng
mUt, ho# mYt, 2uCn nn s#u 2. mRi c, thn nhi\t hD, huy0t 1 hD, +gng cYn
chUt, sVi 2t m61, #u 2"ng LQ L-i, tim ]1 y0u, 5h thP, Cng to gi7n 3* ch0t
+ct nh#nh Lo ngsng h hc1
G1]1 ;&#/
G!c cm# +#u m ti nguyn cy s#u 5hi +o# sDch 3* gi7 nt c the LVng
e gi%i -c l ngn..
S^ 3[ng + -#
SDi S+ung Auc, n Wc so L"ng e i'u t+. ecem#, 2\nh t+, nhiTm t+Vng
+gng, 1hong qhmiI, nht ngo*i L#, chng tMn thng 3* co thYt, nhng Lo -c
t)nh c#o nn cht hDn ch0 t+ong cc ;ng L"ng ngo*i L#.
1H. H T"_# ;Bo (F8o#+n#$$%
& S+xc *o c 5ho%ng XJ lo*i.
1H.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy g to qcy rQ#I, cy nh( qcy S+xc *oI, cy thn cR qcy ds# cDnI
hoUc Ly leo q cy bR sfI.
L thng mc i, i 5hi mc so le hoUc mc 34ng, 1hi0n l nguyn,
5hng c l 5|m.
&o# +ing lf hoUc t" h1 th*nh c"m ho#. &o# 'u, l(ng t)nh, miu K ti'n
5h#i ho# 3Un.
,- nh.: K nh., L)nh 3*o ng t+*ng, cht nh. +i
,- nh"y: X l no7n, 28u thWng X , 28u +i, L)nh nh#u P 34i 3* nxm nh"y
&o# th;c: `
H
C
(H%
F
H
G
0
Au% Di h#y Eu% th.t.
&Dt c cnh h#y m-t chVm lng P m-t hoUc h#i 8u, c n-i nhF.
So*n cy c nh:# mm t+Yng.
1H.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy S+xc *o N"r*um ol"and"r Lin.I Cy nh(. L mc 34ng 3 chi0c m-t,
1hi0n l hBnh mFi mc L*i, m*u l"c thim, L#i c;ng, gn 2n song song 3!i nh#u.
&o# m*u R, hCng h#y t+Yng h1 th*nh c"m ho# $im @ ngV P 8u c*nh. Au% gCm
X Di. S+ong l 3* cy c glycosiL chm y0u l* ne+iolin chQ# 2\nh tim.
Cy Shng thin q Th"v"t*a ."ruv*ana q<e+s.I rchum.I. Cy nh(. L hh1
L*i. &o# m*u 3*ng, Eu% hDch. S+ong hDt c ch;# glycosiL l* the3etin LVng e
chQ# 2\nh tim.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
X3
Thc vt dc

Cy S+xc *o Cy Shng thin
M&' () #*+ ,-.#
rsng L ho# 3*ng Etro.hanthu# d*var*catu# qLou+.I &oo5. et >m.I Au%
ch;# glycosiL tim.
,# gDc TauNolF*a v"rc*llata ,#ill.I ^T l*m thuc t+. c#o huy0t 1.
b;c ho# t+Yng Holarrh"na ant*dy#"nt"r*ca z#ll.I [R thn l*m thuc chQ# ll .
ds# cDn =atharanthu# ro#"u# don.I SDi [i\t G#m, cy Wc t+Cng l*m
c%nh, hoUc l*m thuc t+. c#o huy0t 1, tieu ng, st +6t, 2\nh mu t+Yng, thng
tieu.
rQ# Sl#ton*a #cholar*# ^.,+.I [R thn l*m thuc chQ# st +6t, thuc 2M.
&unnh #nh Sllamanda cathart*ca L.I dy leo, ho# 3*ng, t+Cng l*m c%nh.
vDi Plum"r*a rubra L.I [R thn l*m thuc chQ# 1hV thmng
1J. H CB 8-4 (C!L1#$$%
C 5ho%ng kJJ chi 3* t+n 9J.JJJ lo*i. SDi [i\t G#m hi\n 2i0t /J chi 3!i
5ho%ng t+n yJJ lo*i, thng gU1 nhi'u t+ong +sng, tDo nn th*nh 1h8n chm y0u
cm# t8ng cy thc1.
1J.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy g to qcy C#nh @ 5i @ n#I, cy nh( qcy C* 1hI, cy leo qcy b
lngI, L mc i, c l 5|m, 1hi0n l nguyn.
C"m ho# $im, i 5hi hBnh 8u hoUc c the mc +ing lf. &o# 'u, l(ng
t)nh, miu y @ K, *i )t 1ht t+ien, cnh ho# L)nh.
,- nh.: nh. njm $en 5Z 3!i thVy cm# t+*ng 3* L)nh 3*o ng t+*ng
,- nh"y: X no7n L)nh nh#u, 28u hD, X hoUc nhi'u .
&o# th;c:
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
Xy
Thc vt dc
Au% th.t, Eu% hDch h#y Eu% n#ng.
&Dt c the c cnh qhDt cy C#nh @ 5i @ n# I.
1J.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy C#nh @ 5i @ n# =*nchona E.$% Cy g to. C#o 5ho%ng 9J @ XJ m. l
mc i, 1hi0n l nguyn, hBnh t+;ng, c X l 5|m +"ng s!m. &o# m*u t+Yng
hoUc hCng.
Au% ch;# nhi'u hDt nhR, Lht. [R cy ch;# nhi'u #lc#loiL nh: EuiniLin,
cinchonin, cinchoniLin Wc LVng l*m thuc chQ# st +6t, t+. loDn nh.1 tim,
thuc 2M.
Cy b lng Pa"d"r*a tom"nto#a ,l.I. Cy leo, thn 3* l c nhi'u lng
m.n, mUt L!i l m*u nu t)m. L m lng Wc LVng e chQ# 2\nh 5i0t ll.

Cy C#nh 5i n# Cy b S#m the Cy b lng
M&' () #*+ ,-.#
b t#m the Pa"d"r*a lanug*no#a z#ll.I
d*nh L*nh Zard"n*a Flor*da Lin.I, Eu% l*m thuc t+. 2\nh g#n
C* 1h v0* =oFF"a can".hora <ie++e e$ +ohne+.I,
dD c}m H"dyo*t*# ca.*t"llata aunte.I hoUc q^ld"nland*a ca.*t"lla
aunt.I to*n cy Lsng l*m thuc t+. 3im lo6t LD L*y
Cu jng Yncar*a macro.hylla z#ll.I, thn c mc cu chQ# c#o huy0t
1, t+f em co gi]t
,# 5)ch Xor*nda oFF*c*nal*# HoN%$ ^T LVng l*m thuc t+ng Lng.
Gh*u Xor*nda c*tr*Fol*a L.I ^T l*m thuc chQ# c#o huy0t 1, l 3* Eu%
chQ# ll, ho, i tho ng, 1hV thmng.
,!m 2Dc Xu##a"nda cambod*ana <ie++e.I L ho# t+Yng, t+ng $# nh con
2!m t+Yng
1M. H Ho 9a9 #-Y (S#"o8-!?"1#$$%
C 5ho%ng 9.JJ lo*i thu-c Kk@kK chi, P [i\t G#m c hn 9yJ lo*i.
1M.1. :# ;1<9 #-=n-/
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
XK
Thc vt dc
Cy thn cR, sng nhi'u ngm, cy 2"i, )t 5hi l* cy g.
L mc so le h#y mc i, l nguyn, 5hng c l 5|m.
&o# n -c hoUc c"m ho# $im, 2ng, chVm. &o# 5hng 'u, l(ng t)nh,
miu K, c K l *i li'n nh#u, t+*ng ho# thng hBnh mUt nD
,- nh. y nh. Lo c 9 nh. l61, 2- nh. X t+-i, c 5hi cht c4n X nh.
,- nh"y gCm X l no7n. ,8u t+n, X .
&o# th;c:
Am# n#ng, )t 5hi Eu% mng. Ghi'u hDt, n-i nhF nDc.
1M. 0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy Ghn t+8n Sd"no#ma ca"rul"um ^.,+I. Cy thn cR, c#o 9m, thn t+4n
m*u t)m, c lng. L P gc mc i, l P ngn mc so le, 1hi0n l 5h) +gng c#.
S+*ng ho# m*u $#nh l#m. Au% n#ng chf 3* chf 3ch. &Dt nhR, m*u 3*ng.
dVng to*n cy qt+s +TI l*m thuc chQ# 2\nh g#n, m]t, n!c tieu 3*ng.
Cy v.# ho*ng T"hmann*a glut*no#a Li2osch.I Cy thn g, c#o 9J @ 3J
cm. So*n cy c lng m'm. L mc 34ng P gc. &o# m*u t)m R, mc th*nh
chVm P ngn, *i 3* t+*ng hBnh chung. Shn +T Wc LVng l*m thuc 2M mu.

Cy Ghn t+8n Cy v.# ho*ng
M&' () #*+ ,-.#
dng .# ho*ng R*g*tal*# .ur.ur"a Lin.I, ch;# Ligit#lin l* thuc t+W tim
^#u s#m t+Yng <aco.a monn*"r* qLinI zettst.I. Sc L"ng gi%i -c, tiu
3im, lWi tieu, chQ# ll +# mu, 3im 5h!1 $ng cc1 t)nh, h]u mn sng #u, t+,
sng tinh ho*n cc1 t)nh, 2Dch !i q5h) hI, cc ch;ng lP.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
Xk
Thc vt dc
C#m th%o n#m qC#m th%o ctI Eco.ar*a dulc*# Lin.I, LVng l*m thuc
chQ# st, gi%i -c c the
&uy'n sm 2Yc Ecro.hular*a bu"rg"r*ana biE.I, cm l*m thuc chQ#
nng, st, chng 3im
^#u om !*mno.h*la ch*n"n#*# be++I L*m gi# 3.
1O. H Ho 9N1 (L91#$$%
& L#mi#ce#e c 5ho%ng 93J lo*i P [G
1O.1 :# ;1<9 -=n-/
Cy 2"i hoUc cy thn cR, sng h*ng ngm h#y nhi'u ngm, thn 3* c*nh
3ung.
L n, mc i ch6o chQ th]1, )t 5hi mc 34ng, m61 l nguyn h#y 5h)#
+gng c#.
C"m ho# $im co P 5Z l h#y ngn. &o# nhR, l(ng t)nh, 5hng 'u, K l
*i li'n nh#u, K cnh ho# li'n nh#u th*nh t+*ng hBnh mi.
,- nh.: y nh. gCm X L*i, X ngYn
,- nh"y: X l no7n, 28u t+n, X .
&o# th;c: a
qKI
C
qKI
>
y
?
qXI
Au% ng t.
&Dt 5hng n-i nhF.
Shn 3* l c lng ti0t tinh L8u.
1O.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy ,Dc h* n#m X"ntha arv"n#*# Lin.I Cy thn cR, sng lu ngm, c#o
9J kJ cm, thn 3ung, mc ;ng h#y 24. L n, mc i ch6o chQ th]1,
1hi0n l hBnh t+;ng, m61 c +gng c#. C"m ho# $im co, mc P 5Z l , t+*ng hBnh
mi m*u t)m h#y hCng nhDt hoUc t+Yng. So*n cy qt+s +TI Wc LVng l*m thuc
chQ# c%m cxm, cct tinh L8u.
Cy &oYc hng Pogo#t"mon cabl*n q,l#ncoI ,enth.I. Cy thn cR, sng
lu ngm, c#o 3J @ kJ cm. L mc i, 1hi0n l 5h)# +gng, thn 3* l c lng. &o#
nhR m*u hCng h#y t)m nhDt, t" hW1 th*nh c"m ho# 2ng P 5Z l h#y P ngn.
C*nh 3* l cy &oYc hng LVng l*m thuc chQ# #u 2"ng, tiu ch%y.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
X
Thc vt dc

Cy ,Dc h* n#m Cy &oYc hng
M&' () #*+ ,-.#
ainh gi!i Ul#holtV*a cr*#tata zillL.I, l*m thuc chQ# c%m cxm.
ch miu !"onuru# h"t"ro.hylu# r_eet.I, l*m thuc i'u 5inh, chQ# 2\nh
1h" nQ.
&ng nhu t)# ^c*mum #anctum Lin.I, l*m thuc chQ# c%m st
S)# t P"r*lla ocymo*d"# Lin.I l*m thuc chQ# c%m, ho
v#n sm Ealv*a mult*orrh*Va ,unge.I, +T l*m thuc 2M, chQ# 2\nh 1h" nQ
&xng ch#nh =ol"u# aromat*cu# ,enth. in z#ll.$3 l l*m thuc chQ# ho
^u m|o ^rtho#*.hon st#mineus ,enth.I, l*m thuc lWi tieu, t+. sRi th]n
&oYc hng Pogo#t"mon cabl*n ,enth.I, l*m thuc chQ# #u 2"ng, c%m
lDnh, nh;c 8u
&D 5h th%o Prun"lla vulgar*# L.I &o# l*m thuc chQ# c#o huy0t 1, 2)
tieu, i'u 5inh
&o*ng c8m Ecut"llar*a ba*cal"n#*# ?eo+gi.I, +T cm chQ# st, ll, 2gng
huy0t, #n th#i.
1R. H Ho #-!Nng (C98n!?#$$%
?Cm 5ho%ng J@y chi 3* XJJJ@X.3J lo*i.
1R.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR
L mc i h#y so le
&o# 'u, l(ng t)nh, miu K, t+*ng hBnh chung
,- nh.: K nh. )nh t+n ng t+*ng
,- nh"y: K l no7n, 28u L!i.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
X
Thc vt dc
&o# th;c: a
K
C
qKI
>
K
?
qX@3@KI
Au% n#ng. &Dt nhR.
1R.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy vwng sm =odono.#*# Wavan*ca q,lumeI &oo5..I. Cy thn cR, sng lu
ngm. Shn leo, +T hBnh t+" L*i. L mc i, m61 l nguyn hoUc 5h)# +gng. &o#
mc +ing lf P 5Z l, m*u 3*ng nhDt, Eu% n#ng. ^T v%ng sm LVng chQ# tiu ho
56m, 56m gn, Di ti\n lRng, m\t mRi, m lu c the suy nhWc, l4i om, 3im
th]n, n!c tieu c #l2umin. C4n LVng l*m thuc 2M LD L*y, lWi tieu, chQ# ho,
tiu m.
Cy Ct cnh Platycodon grand*Florum q#c5I >.d.CI. Cy thn cR, sng
lu ngm. L mc i h#y mc 34ng, c 5hi mc so le, 1hi0n l hBnh t+;ng, m61
c +gng c# to. S+*ng ho# hBnh chung, m*u l#m t)m h#y t+Yng. ^T cm LVng l*m
thuc chQ# ho, t+s m.

Cy vwng sm Cy Ct c#nh
M&' () #*+ ,-.#
r# sm 2Yc Sd"no.hora v"rt*c*llata
isch.I, +T chQ# st, 3im 1h0 Eu%n
S0 Li\1 s# sm q_ahl"nb"rg*a grac*l*#
S%R%=%$
CR 1hCng E.h"nocl"a V"ylan*ca
?#e+tn.I &Bnh 2n.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
X/
Thc vt dc
0U. H C_# (F('$"#$$%
vy l* m-t h l!n c m;c ti0n h# c#o nhct t+ong cc lo*i th:c 3]t hDt 5)n
h#i l m8m. <hn loDi Wc 5ho%ng /JJ@9.kKJ chi 3* ts 93.JJJ@Xy.JJJ lo*i. &
n*y c hn 3KJ lo*i P [i\t G#m
0U.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR, sng h*ng ngm h#y sng L#i, )t 5hi l* cy 2"i.
^T c 5hi 1hCng to th*nh cm.
L thng mc so le, )t 5hi mc i h#y hBnh ho# th.. <hi0n l )t 5hi
nguyn, thng 5h)# +gng h#y chi# thVy.
C"m ho# 8u, chVm h#y ngV. Cnh ho# c the 'u, hBnh ng c K thVy
h#y 5hng 'u, hBnh l(i nhR c 3 @ K +gng, hoUc hBnh mi. v*i ho# tiu gi%m,
c 5hi 2i0n Mi th*nh m-t m*o lng.
,- nh.: y @ K nh. +i, )nh t+n ng t+*ng, ngm nh. L)nh li'n nh#u.
,- nh"y: X l no7n, 28u L!i, 9 , mi no7n
&o# th;c: a
qKI
C
qKI
>
K
?
qXI
= X loDi l 2Yc 2#o Eu#nh 8u t]1 hW1 th*nh m-t 2#o chung 3* l 2Yc
sinh +# ho# P 5Z.
Au% ng nhi'u 5hi c lng h#y mc.
b-t hDt 5hng n-i nhF.
& Cxc gCm X 1hn h:
o <hn h &o# ng S#t"ro*d"a" t+n c"m ho# cht c ho# hBnh ng hoUc
ho# hBnh ng P giQ#, ho# hBnh l(i nhR P 2B#, cy 5hng c nh:# mm
o <hn h &o# l(i nhR =*chono*d"a"% Sct c% ho# t+ong c"m ho# 'u l*
ho# hBnh l(i nhR, 5hng 2#o gi c ho# hBnh ng, cy c nh:# mm
0U.0. M&' () #*+ '"ong -/
C*+ Ng]1 #b! qSrt"m"#*a vulgar*# L.I. b t%: Cy ng%i c;u l* m-t cR
sng lu ngm, c#o J,Jy 9,Km, l mc so le, +-ng, 5hng c cung qnhQng l
1h)# L!i cy thng c cungI, l $f nhi'u 5ieu, ts li $f lng chim 0n li $f
tsng thVy theo ng gn. bU t+n l tng i nhn, m*u $#nh l"c, mUt L!i
m*u t+o t+Yng Lo c +ct nhi'u lng nhR. S+Yng, 5hi 5h l mUt t+n hi $m nu,
nhng mUt L!i 3in t+Yng. &o# mc th*nh chVm, $im, +ct nhi'u 8u t+Dng. bV#
ho# thng 9J 99. Cy ng%i c;u mc ho#ng 3* Wc t+Cng P 5hY1 ni t+ong
n!c t#. S+Cng 2jng nhQng oDn gc thn gi*, 7 +# +T. Cy ng%i c;u l* 9 t+ong
s 9k cy 3]n -ng t+Cng P $7.
CNng 3[ng/ Sheo vng y, l ng%i 3. Yng, c#y, t)nh hi cm 3*o 3 5inh C#n, Sn,
Sh]n. C tc L"ng i'u h4# 5h) huy0t, t+s h*n thc1, #n th#i, c8m mu.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3J
Thc vt dc
dVng chm y'u l*m thuc chQ# cc 2\nh cm# 1h" nQ: 5inh nguy\t 5hng 'u,
ch%y mu to cung q2gng l]uI, 5h) h, to cung lDnh 5hng th" th#i, -ng th#i, #u
2"ng Lo lDnh, i ll lu ng*y +# mu, ch%y mu c#m, #u $c.
Cy ,C cng #nh [i\t G#m !actuca *nd*ca Lin.I Cy thn cR, c#o J,k @
9m , c nh:# mm t+Yng. L mc so le, m lcy thn, l 1h)# L!i chi# thVy, c
+gng c# to.
L 1h)# t+n 5hng chi# thVy, c nhi'u +gng c# th# hn. &o# t: 8u
m*u t)m 3*ng. Au% ng c chVm lng. ,C cng #nh qt+s +TI Wc LVng l*m
thuc chQ# m"n nht.

Cy Gg7i c;u Cy ,C cng #nh [i\t G#m
M&' () #*+ ,-.#
a6 8u ng:# `anth*um #trumar*um Lin.I, Eu% t+. m"n nht
r*i ct q _"d"l*a calcndulac"a Lcss.I l*m thuc t+. m"n nht, +m s%y
b8n t!i U.aton*um #tachdomum &#nce.I, l*m thuc i'u 5inh, chQ#
m"n nht, lP lo6t
Cxc ho# 3*ng =hry#anth"mum *nd*cum Lin.I, ho# LVng l*m thuc chQ#
c%m st.
Sh#nh c#o ho# 3*ng Srtcm*#*a annua L.I, l ch;# #+temisinin chQ# st +6t
CR c;t lWn Sg"ratum conyVo*d"# L.I, l chQ# 3im $o#ng, LVng ncu n!c
tYm t+. ng;#
,Dch t+u]t Stractylod"# macroc".hala aoiL.I, thn +T t+W tiu h#, lWi
tieu, chQ# ho, tieu ng
vDi 2i <lum"a bal#am*F"ra dC.I. l c mVi 2gng 1hi0n, LVng $ng chQ#
c%m cxm hoUc cct lcy 2gng 1hi0n
&Cng ho# =arthamu# t*nctor*u# L.I, ho# l*m thuc i'u 5inh
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
39
Thc vt dc
C%i cxc =hry#anth"mum coronar*um L.I, C4n LVng l*m thuc chQ# ho
lu ng*y 3* chQ# #u mYt. n v-, ngi t# LVng cy 1hi hW1 3!i hC tiu e
t+. 2\nh l]uO ho# Wc LVng th#y th0 dng c#m cxc nh l* m-t chct thm Yng
3* lWi tiu ho.
9. ChQ# ho t+f em: dVng l C%i cxc thi nhR kg, thm )t m]t ong, hc1 3*o nCi
cho ti0t n!c +#, chi# nhi'u l8n ung t+ong ng*y.
X. GhQng ngi gn ung 56m tiu, 3im ll, h#y #u mYt: dVng C%i cxc gn sng
hoUc ncu c#nh gn, 'u c tc L"ng t+. 2\nh tt.
>+tich#ut =ynara #colymu# L.I, l l*m thuc chQ# 2\nh g#n.
CR m:c Ud*.t .ro#trata !%$, l l*m thuc c8m mu, hD nhi\t
01. H N-B1 (c?$#$$%.
C6n #Y '4n ,-.# H d ?1!, l* m-t h th:c 3]t c ho# gCm c Xy chi hi\n c4n
tCn tDi q9chi 7 tuy\t chmngI.
01.1. :# ;1<9 #-!ng.
Sh*nh 1h8n h n*y gCm m-t s cy mc theo LDng cy 2"i, cy thn g
3* Ly leo.
L mc i, chxng c the l* n h#y l 561 qhoUc l* lng chim hoUc l*
ch"m 2#I, 5hng c l 5|m. Cc 5ieu sY1 $01 so le h#y 34ng $oYn )t gU1, 3!i
m-t 3*i lo*i t+ong chi [a#m*num c 5ieu sY1 $01 l $oYn c. <hi0n l c gn lng
chim 3* c the c m61 l 3!i 5h)# +gng c# h#y nguyn.
&o# chm y0u l* l(ng t)nh 3* c ccu t+xc i $;ng tR# ti#, mc th*nh chVy
ho# h#y chVm ho#, thng c hng thm. v*i ho# qc the c h#y c the 5hngI
3* t+*ng ho# c l *i hW1 3* y thVy. ,- nh. c X nh. ch|n 3*o 5hu 3:c )nh
Eu#nh 28u 3* so le 3!i cc thVy. v8u nh"y LDng h#i thVy.
,- nh"y 2#o gCm m-t nh"y 1h;c 3!i X l no7n. ,8u nh"y thWng 3!i X
nggn, mi nggn ch;# X no7n. vi 5hi 0 cm# 28u nh"y Wc 2#o Eu#nh 2jng m-t
# m]t. Cc lo*i t+ong h chm y0u l* l(ng t)nh nhng i 5hi l* # tD1 3!i c%
ho# :c, ho# ci 3* ho# l(ng t)nh t+n cVng m-t cy.
01.0. M&' () #*+ '"ong -
Ho n-B1 (S#m*num oFF*c*nal*#$ ho# LVng chi0t $uct tinh L8u.
Sinh L8u Gh*i l* m-t loDi tinh L8u 1hM 2i0n c hng thm ngt 3* th#nh
5hi0t, n thng Wc thu hoDch 3*o 2uMi sng s#u Wc m#ng i +o# sDch e
chi0t suct. d8u ho# nh*i c4n c tc L"ng chQ# #u 3* gix1 tinh th8n s%ng 5hoi
hn, n gix1 2Dn tBm lDi Wc s: yn 2Bnh 3* chng cgng thwng
Gh*i leo q [a#m*num #cand"n# [#hl.I%
MN ']/ Cy nh( leo, c*nh non 3ung, c lng nh 1hcn. L c 1hi0n 28u
L"c thun, L*i y@,Kcm, +-ng X@3,Kcm, ch1 tV h#y hi lNm, gn 1h" y@K cU1,
mRng, mUt t+n nu en, mUt L!i nu gi*, cung y@kmm. C"m ho# P cht
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3X
Thc vt dc
nhnh, ngV ho# L*yO *i c ng, L*i 9,Kmm, t#i 9mm, 5hng lngO t+*ng c ng
9,K@Xcm, t#i , L*i @9XmmO nh. X, 2#o 1hcn L*i y@Kmm.
K& 8-Tn 3eng/ ^T
T-Bn- 8-Pn -o. -#/ C m-t chct Yng.
CNng 3[ng/ n v-, ngi t# LVng +T e t+. ncm tc
C*+ L14n ,1\!, c4n gi l* S+xc cgn, &o*ng th #n, &Dn lin to l* Eu%
1hi h#y scy 5h cm# cy Lin 5i'u qQor#yth*a #u#."n#a [#hl.I
[. Yng t)nh h*n, c sch ghi: Yng 2Bnh q,Mn 5inhI, hi Yng c#y q,%n
th%o cng m"cI, Eui 5inh <h0, Sm, vPm.
T.# 3[ng 3@f# ?g/
>.Sheo hc cM t+uy'n: thuc c tc L"ng th#nh nhi\t gi%i -c.
,.Sheo 50t Eu% nghin c;u LWc lu hi\n Di:
9. Sc L"ng 5hng 5hu}n +-ng: <henol Lin 5i'u c tc L"ng ;c ch0 nhi'u
loDi 3i 5hu}n nh t" c8u 3*ng, lin c8u 5hu}n Lung huy0t, 1h0 c8u 5hu}n, t+:c
5hu}n l., thng h*n, l#o, ho g*, 2Dch h8u, le1tos1i+#, he2Lom#Lis, 3i+xs cxm,
+hino3i+us, ncm,. 3!i m;c - 5hc nh#u.
X. Sc L"ng chng 3im: 5hu t+x t+Dng thi 3im m* 5hng %nh hPng 0n
s: tgng t+Png cm# t0 2*o nn cM nhn gi Lin 5i'u l* s#ng gi# th8n LWc,
tgng tc L"ng th:c 2*o cm# 2Dch c8u.
3. Shuc c tc L"ng hD huy0t 1, l*m g#n mDch, tgng lu lWng tu8n
ho*n, c%i thi\n 3i tu8n ho*n.
y. Shuc c tc L"ng 2%o 3\ g#n, gi%i nhi\t, c8m nn, lWi tieu, cng tim.
hng 3[ng ?*9 (Bng/ l* 3. thuc ch)nh, t+. 2\nh 3im nhiTm 3* ung nht.

C*+ L14n ,1\! C*+ C-i Gjng
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
33
Thc vt dc
C*+ C-i Gjng h#y c4n gi ch| C!c m#n, Ly C}m 3gn, dy 3Yng, cy
dm t+Yng, cy L ngn, bR sf. Sn 5ho# hc Jasminum subtriphnr! ,lume.
C 3 loDi 3jng, 3jng l nhR vng #a$ LVng tt hn c%, 3jng l to vng tr/u$
cFng Wc LVng, c4n 3jng nxi 5hng LVng l*m thuc.
Ch| [jng mc ho#ng P 5hY1 ni, l* loDi cy 2"i nhR, ng 5)nh thn
5hng Eu kmm, thn c;ng, tsng t 3n L*i h*ng ch"c m6t, 1hn nhnh
nhi'u. [R thn nhn m*u $#nh l"c. L mc i hi hBnh mc, 1h)# cung t+4n,
mFi nhn, c 2# gn ch)nh nMi +N P mUt t+n, m61 nguyn, c*ng ln ngn, c*nh
l c*ng nhR. &o# m*u t+Yng mc th*nh $im P 8u c*nh, Eu% hBnh c8u.
,- 1h]n LVng l*m thuc l* l 1hi h#y scy 5h, thu hi Eu#nh ngm e
chQ# sng 3x, m"n nht, 1 $e, cn t+Vng, +Yn, +0t cYn, L!i LDng thuc sYc hoUc
1h# nh 1h# t+*.
=hb Jng dI nhcm ldn v2* !5 ngn 'h:ng che vf =hb vng cGn c t+n l
!5 ngn m cGn vf hfnh d?ng b+n ngo*3 th/n3 cnh tDng 60* g*0ng v2* th/n
cnh !5 ngn3 nhgt l 'h* 6h ch7t 'hi* g0c v bi ht l5%
=/y =hb vng c thK .h/n b*t v2* c/y l5 Ngn nh@ vo 67c 6*Km l53 hoa v
qu(% !5 =hb vng c j g/n dc , g/n b+n u0n cong th"o mk. l53 rl rt$% Hoa
=hb vng mu tr1ng v2* m@* c5nh hoa trong 'h* hoa !5 ngn mc thnh chmm3
.h/n nh5nh nh*nu lcn , M j lcn$ mu vng% ou( =hb vng hfnh ccu cp h?t ng:3
chqn mu vng3 c mt h?t r1n ch1c% Ngc l?*3 qu( c/y !5 ngn hfnh trC -3)
A rcm$3 'h* chqn t m83 nh*nu h?t t2* s- h?t$3 nhi3 hfnh thn3 c d*nm ming3
.h5t t5n th"o g*%
C*+ ?. ngYn, c4n gi l* cy +xt +u-t, ho*ng jng, oDn t+ng th%o... c
tn 5ho# hc Z"l#"m*um "l"gan#, thu-c - HoBng ;jng ("#smiaca%. LoDi
cy n*y 1hM 2i0n t+ong +sng [i\t ,Yc 3* Sy ,Yc ,Yc.
&o# cy L ngn
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3y
Thc vt dc
v-c t)nh cm# l ngn l* Lo cc #nc#loit ch;# t+ong to*n 2- cy, t+]t t: -c
gi%m ts +T, l, ho#, Eu% 3* thn cy. S!i 9 n 1hn #nc#loit 7 Wc chi0t +# ts
l ngn nh 5oumin, gelsenicin, gels#myLin , gelsemo$onin, 9/@
hyL+o$ygels#myLin, t+ong h*m lWng 5oumin l* c#o nhct c4n -c t)nh cm#
gelsenicin t)nh theo Ld
KJ
t+n chu-t l* c#o nhct.
[i\t G#m 3* S+ung Auc, n Wc coi l* m-t t+ong y loDi cy c -c
t)nh h*ng c#o nhct qthuc -c 2%ng >I, m-t s ngi cho +jng cht c8n gn 2# l l*
m ch0t ngi.
T"1E! #-bng ng& ;&#
Ggi 2. ng- -c l ngn c cc t+i\u ch;ng 5ht n!c, #u hng, chng
mUt, ho# mYt, 2uCn nn s#u 2. mRi c, thn nhi\t hD, huy0t 1 hD, +gng cYn
chUt, sVi 2t m61, #u 2"ng LQ L-i, tim ]1 y0u, 5h thP, Cng to gi7n 3* ch0t
+ct nh#nh Lo ngsng h hc1.
G1]1 ;&#
G!c cm# +#u m ti nguyn cy s#u 5hi +o# sDch 3* gi7 nt c the LVng
e gi%i -c l ngn.
S^ 3[ng + -#
SDi S+ung Auc, n Wc so L"ng e i'u t+. ecem#, 2\nh t+, nhiTm
t+Vng +gng, 1hong qhmiI, nht ngo*i L#, chng tMn thng 3* co thYt, nhng Lo
-c t)nh c#o nn cht hDn ch0 t+ong cc ;ng L"ng ngo*i L#.
00. H Ck n*! (D1o(#o"$#$$%
L* m-t h th:c 3]t m-t l m8m. &i\n n#y, ngi t# 7 2i0t KJ@K lo*i
t+ong @/ chi.
00.1 :# ;1<9 #-=n-/
Cy leo 2jng thn Eucn.
L mc so le, )t 5hi mc i, l n h#y 561 chn 3.t.
&o# n t)nh 5hc gc, ho# nhR, 'u, miu 3, 2#o ho# 1h8n l!n L)nh
th*nh ng ngYn, 3 cnh ho# hi 5hc 3!i 3 l *i
&o# :c c k nh., c 5hi c4n 3 nh. Lo 34ng nh. t+ong 2. tiu gi%m
&o# ci c 3 l no7n, tDo th*nh 28u hD, 3 , mi X no7n
&o# th;c:
Au% n#ng )t 5hi Eu% mng, c 3 cnh chDy Lc theo Eu%
&Dt nhR, thng c cnh
00.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy &o*i sn R*o#cor"a ."r#*m*l*# <hun et ,u+5ill.I dy leo L*i, thn +T
1ht t+ien c the L*i t!i 9 m l n, mc i 3* c 5hi so le, P 5Z l c nhQng cm
con gi l* thin ho*i. &o# n t)nh 5hc gc. Au% n#ng c 3 cDnh c LB#. Shn
+T LVng e gn 3* l*m thuc 2Ci L(ng, 2M th]n.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3K
Thc vt dc
Cy Sn gi%i R*o#cor"a to'oro b#5ino.I dy leo, sng lu ngm. Shn +T
ngcn 1hBnh th*nh cm to. L mc so le, hBnh tim. &o# n t)nh 5hc gc. Au% nhR
c LB#.
T-Bn- 8-Pn -o. -# / Sheo Gh]t ,%n LWc hc tD1 ch), t+ong tn gi%i c
h#i chct s#1onoit l* Lio$in 3* Liosco+e# s#1oto$in. dio$in l* hW1 chct c tinh
the, - ch%y X
J
C, t#n t+ong n!c, t#n t+ong cCn, cCn metylic, 5hng t#n t+ong
n!c, hi t#n t+ong #$eton, Liosco+e# s#1oto$in c - ch%y XXJ
J
C. Shup 1hn sZ
cho 1hn to Liosgenin 3* m-t 1hn to gluco#. diosgenin cFng c tinh the, t#n
t+ong cc Lung mi hQu c thng thng 3* t+ong #$it #$etic, c the cho tm# nh
Ligit#lin. Ggo*i +# diosgenin 50t hW1 3!i 1hn to gluco# thB sZ cho t+ilin, 50t
hW1 3!i h#i 1hn to gluco# thB sZ cho t+il#+in.
T=n- Glm '.# 3[ng / Sheo t*i li\u cM tn gi%i c 3. Yng, t)nh 2Bnh, 3*o h#i
5inh c#n 3* 3.. C tc L"ng 5ho 1hong thc1, m"n nht.
CNng 3[ng / S+ong Ln gi#n. Sn gi%i Wc LVng l*m thuc lWi tieu ti\n,
ung 3*o c tc L"ng tiu -c, chQ# m"n nht, #u gn ct, lng gi #u mRi,
n!c tieu c 1h%n ;ng #$it. Gg*y LVng 9X@9g L!i LDng thuc sYc. C4n LVng
e thuc c, tn nhR, th% $ung n!c, c gn 1h%i sZ nMi ln mUt n!c. &i\n n#y
tn gi%i c4n l* nguyn li\u Wc nhi'u n!c LVng chi0t s#1onin ste+olic, nguyn
li\u t+ung gi#n ch0 hocmon 3* coction.

Cy &o*i sn Cy Sn gi%i
M&' () #*+ ,-.#
Cm c%i qR*o#cor"a alata LinI t+Cng P 3Vng 2Yc 2-, l*m thuc.
Cm nu qR*o#cor"a c*rrho#a Lou+I Cm nu c 3. ngt, chu# 3* se, t)nh 2Bnh,
5hng -c, c tc L"ng th#nh nhi\t, st t+Vng, c8m mu, hoDt huy0t, c8m t#.
Cm m*i gsng qR*o#cor"a V*ng*b"r"n#*# z+ight.I. S+ong +T c 9,K @ y Liosgenin.
Cm 5ho#i ts qR*o#cor"a "#cul"nta ,u+5I cm ts gi%i nhi\t, tiu m, gi%i -c
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3k
Thc vt dc

Cm m*i gsng Cm ts
0>. H Gnng (o1ng1L$"#$$%
& n*y c 5ho%ng y chi 3* hn 9.JJJ lo*i, 1hn 2 P 3Vng nhi\t !i 3*
c]n nhi\t !i, chm y0u P n#m 3* ng n#m chu . [i\t G#m hi\n 2i0t g8n XJ
chi 3* g8n 9JJ lo*i, t+ong nhi'u cy c gi t+..
0>.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR, sng lu ngm, thn +T ch;# chct L: t+Q.
L c 2h l L*i m lcy nh#u tDo th*nh thn gi% giQ# cung l 3* 2h l c
l(i nhR, 1hi0n l thng to.
C"m ho# mc ts thn +T, ho# to, 5hng 'u, l(ng t)nh. biu 3. v*i 3*
t+*ng ho# hBnh ng P 1h)# L!i, 1h8n t+n chi# th*nh 3 thVy.
,- nh. cht c 9 nh. sinh s%n Luy nhct, cc nh. 5hc 2i0n th*nh cnh mi
,- nh"y: 3 l no7n L)nh tDo th*nh 28u L!i c 3 , mi nhi'u no7n,
)nh no7n t+ung t+"
&o# th;c:
Au% n#ng, )t 5hi Eu% mng
&Dt c n-i 3* ngoDi nhF.
0>.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy r# nhn Smomum Aanth*o*d"# z#ll.I Cy thn cR g8n ging cy
^i'ng nhng thn +T 5hng 1ht t+ien th*nh cm. L $#nh thim, mUt l nhgn 2ng.
C"m ho# chVm mc P gc, m8u t+Yng m t)#. Au% n#ng c 3 , 3R Eu% c g#i
'u. Au% LVng l*m thuc chQ# gn 5hng tiu, 8y 2"ng.
Cy ?sng ]*ng*b"r oFF*c*nal" ^ose.I. Cy thn cR, sng L#i, thn +T
1hn nhnh. L mc th*nh X L7y, c 2h l 3* l(i nhR. &o# 5hng 'u, m*u
3*ng. Au% n#ng. Shn +T LVng l*m gi# 3., l*m thuc chQ# #u 2"ng, c%m lDnh.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3
Thc vt dc

Cy r# nhn Cy ?sng
M&' () #*+ ,-.#/
^i'ng Sl.*n*a oFFc*narum &#nce.I, thn +T l*m gi# 3., thuc 5)ch th)ch
tiu h#.
,Dch ]u 5hcu Smomum cardamomum L.I, Eu% 5hng c g#i, l*m thuc
chQ# 8y 2"ng
Sh%o Eu% Smomum aromat*cum ^o$2.I Cy mc ho#ng 3* t+Cng t+n
3Vng nxi c#o, Eu% l*m thuc t+W tiu h# 3* l*m gi# 3.
Ggh\ 3*ng =urcuma longa L.I, thn +T l*m thuc chQ# 2\nh g#n, #u
LDy L*y, l*m gi# 3.
v.# li'n ta"m.F"r*a galanga L.I cy l*m gi# 3., chQ# gn ung 5hng tiu
S#m thct n#m ta"m.F"r*a rotunda L.$3 thn +T l*m thuc i'u 5inh

v.# li'n Cy S#m thct n#m
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3
Thc vt dc
0D. H L_ (5o#$$%
& n*y c 5ho%ng kJJ chi 3* 5ho%ng 9J.JJJ lo*i cR. Ggi t# !c t)nh +jng
cc Cng cR chi0m 5ho%ng XJ to*n 2- th%m th:c 3]t t+n S+i vct.
0D.1. :# ;1<9 #-=n-/
Shn:
o Cy thn cR h#y h# g, sng h*ng ngm h#y sng L#i.
o Shn +D, +ng P cc ging, Uc P cc mcu
o b-t s lo*i thn Uc nh b)#, Gg.
o Ghi'u lo*i c thn +T nh cy cR t+#nh, cR gsng.
^T chVm.
L mc so le, $01 th*nh X L7y, l gCm m-t 2h l hBnh ng m lcy thn cy
3* m-t 1hi0n hBnh L%i hh1 L*i, 5hng c cung qt+s 1hn h S+eI, ch ni giQ#
2h 3* 1hi0n l c l(i nhR.
C"m ho# 2ng n, 2ng 561 h#y chVm 2ng.
L 2Yc:
o mi gc 2ng nhR c X l 2Yc i Li\n nh#u gi l* m*y.
o mi gc ho# c X m*y nhR $01 i Li\n nh#u. b*y nhR t+ong c X
gn, tng ;ng 3!i *i ho#.
o <h)# t+ong m*y nhR c X 1hi0n mRng +ct nhR, m*u t+Yng, gi l* m*y c:c
nhR, tng ;ng 3!i cnh ho#
&o# l(ng t)nh, )t 5hi n t)nh qt+s ho# cy GgI. 5hng c 2#o ho#
,- nh.: c 3 nh., )t 5hi k nh. qt+s cy Lx#, cy S+eI
,- nh"y:
o X l no7n L)nh th*nh 28u 28u thWng, 9 , mi ch;# 9 no7n.
o &#i 34i nh"y
o Gxm nh"y c nhi'u lng
&o# th;c:
Am# thc.
&Dt c m-t l m8m.
& Lx# 1hn th*nh k 1hn h:
o <hn h S+e <ambu#o*d"a"
o <hn h CR l t+e ="ntoth"co*d"a"
o <hn h rUt Srund*no*d"a"
o <hn h CR gsng Pan*co*d"a"
o <hn h Lx# mB Poo*d"a"
o <hn h ti1# El*.o*d"a"
0>.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy =o*A lachryma M Wob* Lin.I Cy thn cR, sng h*ng ngm. L hBnh
mc, gn song song nMi +N. &o# n t)nh cVng gc. Au% thc c m*y c;ng 2#o
2c. &Dt LVng e gn 3* l*m thuc 2M L(ng c the.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
3/
Thc vt dc
Cy CR b8n t+8u Ul"u#*n" *nd*ca ?#e+tn.I. Cy thn cR, sng h*ng ngm,
mc th*nh c"m. L m'm 2h l c lng. C"m ho# 2ng. Au% thun L*i g8n nh 3
cDnh. So*n cy LVng l*m thuc lWi tieu, hD nhi\t.

Cy L CR b8n t+8u
M&' () #*+ ,-.#
vDi mDch Hord"num vulgar" L.I hDt l*m mDch nh#, l*m 2i#, 5ho. dVng
l*m thuc chQ# sRi ni\u, 8y 2"ng, lWi sQ#.
CR t+#nh um."rata cyl*ndtr*ca <. ,e#u3.I, thn +T l*m thuc lWi tieu
r% =ymbo.ogon c*tratu# qGess.I rt#1~I, to*n cy chQ# c%m st, 8y
2"ng, chi0t lcy tinh L8u l*m hng li\u
b)# Eaccharum DFF*c*narum Lin.I G!c m)# c 3. ngt mt, t)nh 2Bnh c
tc L"ng th#nh nhi\t, gi%i 5ht, gi%i -c, tiu m, chng nn mo#, chQ# st,
tieu ti\n n!c R 3* +ct 2M L(ng.
S+e g#i <ambu#a arund*nac"a zillI c8m mu, i +# mu. `"m th+m t?*
htt1:cyehcm.comcyesho_th+e#L.1h11/K9
Lx# q ^ryVa #at*va L%I Lx# @ {+y# s#ti3# L., thu-c h Lx# @ <o#ce#e.
,- 1h]n LVng: &Dt thc, +T lx#
Sh*nh 1h8n ho hc: Ggi t# cFng 7 2i0t t+ong lx# c cc th*nh 1h8n
s#u: [it#min >, ,, d 3* H, m( XJ, hyL+#tc#+2on, 1+otein, #Lenin, cholin, #ciL
#+#chiLic, ligno$e+ic, 1#lmitic, #loic, 1hytoste+in.
S)nh 3., tc L"ng: ?Do tf c 3. ngon ngt, t)nh mt, c tc L"ng 2Ci L(ng
5h) huy0t, em lDi s: cn 2jng cho c the. ?Do lu ngm 3. chu# hi mUn, t)nh
cm, )ch 5h) mDnh tn, thng huy0t mDch, t+s 1hi'n, gix1 tiu h#. ?Do n01 qnhu
m'I c 3. ngt, ngon thm, m'm Lfo, t)nh cm, 2M tn 3. h y0u.
Cng L"ng: ?Do l* th*nh 1h8n Eu#n t+ong 2Q# gn cm# nhn Ln t#, 2Ci 2M
cho c the 3* em lDi cn 2jng cho c the. &Dt thc 7 ngm cho n}y m8m +Ci
1hi 5h gi l* cc nh#, Do nh# LVng th#y cho mDch nh#, gix1 s: tiu ho 3* l*
th;c gn c tinh 2-t c tc L"ng +ct tt cho nhQng ngi gn ung 56m tiu, 5hng
mun gn, c4n chQ# cc 2\nh 1hV Lo thi0u 3it#min. ?Do lu ngm LVng t+. #u
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
yJ
Thc vt dc
2"ng 3* t+. ll. ?Do n01 LVng t+. cc ch;ng #u 2"ng, nn mo# 3* tieu ti\n +#
chct nhn qL(ng t+c1I.
<hili11in, cm Wc LVng e ch0 thuc 1h4ng 3* chQ# 2\nh thi0u cc
loDi 3it#min ,. d8u cm LVng t+-n 3!i +#u e gn. ^T 3* thn cm# Lx# l* thuc lWi
tieu. Au% thc ch# 2c 3R LVng l*m thuc Y1 cho L.u.
Gg ]"a may# LiI cy lng th:c, thn 61 lcy ng, l l*m th;c gn gi#
sxc, 34i 3* nxm nh"y l*m thuc lWi tieu.
0H. H C.+ (F"#$$%
& C.+ F"#$$ c 5ho%ng 9KJ lo*i P [G.
0H.1. :# ;1<9 #-=n-/
Cy thn cR, mc P ni }m, thn +T hoUc c the thn leo qcy vui
1hWngI
L mc ts gc cm# thn +T h#y mc so le t+n thn Ly, l to, c cung 3*
2h l, 1hi0n l nguyn h#y chi# thVy lng chim hoUc chn 3.t.
C"m ho# 2ng mo, ho# nhR, l(ng t)nh h#y n t)nh, mo thng c m*u sUc s(.
o &o# l(ng t)nh thng c X 34ng 2#o ho#, mi 34ng 3 2- 1h]n
o &o# n t)nh c 2#o ho# tiu gi%m h#y t+8n
,- nh.: X 34ng, mi 34ng 3 nh., c 5hi cht c4n 9 nh. P ho# n t)nh.
,- nh"y gCm X @ 3 l no7n, c 5hi cht c 9 no7n P ho# n t)nh
&o# th;c:
Au% mng :ng 9 0n nhi'u hDt
&Dt c n-i nhF nDc.
0H.0. M&' () #*+ '"ong -/
Cy ,n hD n#m q Ty.hon*um d*var*catum dcne.I. Cy thn cR, sng lu
ngm, c thn +T. L chi# 3 thVy. ,ng mo sUc s(, c mVi hi thi.
Shn +T ch;# 1+otein, chct 3 c: C#, <, , , e, G#, aO thi#min, ni#cin,
c#+oten, #ciL ~olic, cc ste+ol 3* @sitoste+ol. ChQ# nn mo#, ho, hen suyTn nhi'u
m, hng 3im c mm, nh;c 8u, 3im lo6t LD L*y: ng*y k@ 9X g thn +T 7 ch0,
LDng thuc sYc. dVng ngo*i +T ti gi7 nhR Y1 chQ# ung nht, +Yn cYn. Ggi
c th#i 5hi LVng c8n th]n t+ng.
Cy Shin nin 5i\n Homalom"na aromat*ca rchott.I, cy sng lu ngm,
c thn +T m*u nu. L mc so le, cung l L*i, c 2h l, 1hi0n l hBnh 8u mFi
tn. &o# t: 2ng mo, Eu% mng. Shn +T ch;# tinh L8u gCm lin#lol l* th*nh
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
y9
Thc vt dc
1h8n chm y0u, #@ te+1ineol 3* lin#lyl #cet#t, s#2inen, limonen, #lLehyL 1+o1ionic
3* #ciL #cetic
ChQ# thc1 5h!1, #u nh;c $ng, t 2Di, #u LD L*y, 5h tiu, #u 2"ng
5inh: ng*y k@ 9Xg thn +T LDng thuc sYc, +Wu thuc hoUc c#o. dVng ngo*i, thn
+T ti ngm +Wu $o# 21 chQ# #u nh;c, hoUc l ti gi7 Y1 chQ# nht, h
nng 2u-c ln t+n chQ# #u 8u. ,-t thn +T t+. su, nh]y.

Cy ,n hD n#m Cy Shin nin 5i\n
M&' () #*+ ,-.#
Shmy $ng 2C Scoru# calamu# Lin.I thn +T l*m thuc t+W tiu h#, l*m
hng li\u
ShDch $ng 2C Scoru# gram*n"u# rol#nLI thn +T l*m thuc nh Shmy
$ng 2C, chQ# 1hong thc1, 2\nh ngo*i L#
,|o ci P*#t*a #trat*ot"# Lin.I l t+. min ng;#,tieu LYt, m"n nht
^y LDi qSloca#*a macrorrh*Vo# qL.I rchott.I, thn +T ch;# L.ch +0t ng;#,
s#u 5hi ch0 l*m thuc chQ# c%m cxm, sct c#o, st +6t, m"n nht
,n hD 2Yc P*n"ll*a t"rnata ,+eit.I Gh]1 ts S+ung Auc, l*m thuc chQ# ho
vui 1hWng Tha.h*do.hora d"cur#*va q^o$2.Irchott.I Cy leo 2m ln
cy 5hc l $f su c h#i h*ng l Lc cDnh gn ln, t+Cng l*m c%nh 3* l*m thuc
chQ# 30t thng 1h8n m'm.
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
yX
Thc vt dc
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
y3
Hb C ,S
N-png #*+ '-!)# #Y ;&#
C]1 nh]t ng*y: Xk9XXJJ/
C*+ #Y n-1\! '.# 3[ng ')'m L4n #qn- ;Y #Wng #Y n-1\! #*+ ;&#m r1n g1s1 '-1E! #eng Lqn ;# 9&' () n-png #*+ ;&# GB #.#- r^ '"=
;< g1_8 Lqn ;# 8-6ng '".n-.
C*+ #k ;T!/ C4n gi l* cy ]u th:. Sn 5ho# hc .achyrh*Vu# "ro#u# qLI u+2, #2#ce#e. Cy Wc t+Cng 5hY1 mi ni, 2* con
thng lcy cm gn sng, c 5hi $*o ncu. Cm ]u mt, 3. ngt c4n LVng e Y1 mUt h#y gi7 nhR lcy n!c 2i ln mUt L(ng L# 3* chQ#
t+;ng c. K& 8-Tn g*+ ;&# #-=n- ?B t ?. GB -q', 'u c th*nh 1h8n chct +otenon 3* te1h+osin. GhQng chct n*y +ct -c 3!i ngi, n0u
gn 1h%i to*n thn co gi]t, #u 2"ng LQ L-i, mi\ng nn t+n tho, ng huy0t t"t, loDn nh.1 tim, m m#n 2ct ttnh 3* to 3ong Lo suy h
hc1.
S+ng hW1 n*y 1h%i nh#nh chng # i cc1 c;u e Wc $o t+) 5.1 thi 2jng cch +o# LD L*y, chng -c, lWi tieu 3* t+W h hc1. Ghi'u
ni 2* con c4n LVng hDt cm ]u gi7 +# h4# 3!i n!c 1hun 3*o cy ci e t+s su 2 3* +\1. Gn chx u 3B c -c nn 2* con 1h%i c t+#ng
2. 1h4ng -c 5hi so L"ng Lung L.ch n*y.
C*+ (!1/ C4n gi l* cy thuc 2Yn. Sn 5ho# hc >nti#+i# qLeschI. Cy sui thng mc ho#ng nhct l* 3Vng nxi, to*n thn cy sui #Y
n-1\! n-u 9B! '"vng "Z' ;&#.
,* con thng LVng nh:# -c e l*m Dn t}m 3*o tn -c sgn 2Yn thx +sng. GhQng con thx 2. ch0t 3B tn -c n*y 5hng %nh hPng
0n s;c 5hRe con ngi.
Ghi'u ni nhn Ln c4n LVng 3R cy sui l*m chgn, l*m chi0u m#y Eu8n o, h thng lcy 3R ti ngm 3*i ng*y e 61 nh:# +#, Eu
t+Bnh l*m n0u 2. nh:# sui 2Yn 3*o mYt sZ 3im sng c 5hi gy mV, n0u nh:# L)nh 3*o 30t thng h#y t+n L# 2. t+8y $!c l]1 t;c ng-
-c ng#y, cc t+i\u ch;ng +8m +- 3* +ct nh#nh, cc c gi7n +# t+ong c c tim, nh.1 tim ch]m L8n 3* ngsng tim. Ggi nh7o, m'm,
mYt nhYm nghi'n 3* mUt $#nh ti.
=5ch Av trq\ ahi 2. nh:# cy sui 2Yn 3*o mYt h#y Ly 3*o 30t thng c8n nh#nh chng +o# sDch mm, 5h}n t+ng # 2\nh nhn i cc1
c;u c*ng s!m c*ng tt e Wc cc1 c;u 5.1 thi.
ve 1h4ng t+nh ng- -c 5hi 61 3R cy lcy nh:#, 2* con nn eo 5)nh, i ggng t#y 3* mUc Eu8n o 2%o h-.
C*+ -S1 n_1/ C4n gi l* cy Di hCi nxi. K& 8-Tn ;&# n-Z' ?B w!] GB ?. #k #*+. S+ong Eu% 3* l c tinh L8u. bVi tinh L8u n*y cFng
g8n ging mVi tinh L8u hCi LVng chQ# 2\nh nn c m-t s t+ng hW1 5h#i thc 3* so L"ng nh8m gy +# nhQng 3" ng- -c ng ti0c.
ahi ung 1h%i hCi nxi ngi 2Cn chCn 2;t +;t, 3]t 37, 5h ch.u, chn t#y lDnh L8n, nng +t cM hng, #u 2"ng LQ L-i nh #i c*o $6
t+ong LD L*y, 5|m theo nn thc, nn tho, L7i ch%y lin t"c. C8n cc1 c;u ng#y 2jng cch cho 2\nh nhn gi%i -c, m cm, hCi s;c 3* +o#
LD L*y, nng c#o the t+Dng.
ve 1h4ng chng, 2* con 5hi LVng hCi nxi c8n 1hn 2i\t +N +*ng Eu% hCi LVng l*m thuc thng c Di, t# c4n gi l* 2t gic hCi
hng h#y Di hCi. vi 5hi cFng c Eu% 9J@93 Di nhng 8u cc Di n*y 5hng c mR nhn cong nh hBnh l(i liTm.
C*+ (An/ C4n gi l* tct th". Sn 5ho# hc ^hus succeL#ne# L, >n#c#+Li#ce#e. Cy sn mc ho#ng nhi'u P t+ong +sng nguyn sinh,
nhi'u ni t+Cng P +sng ti sinh e lcy nh:#, nh:# mm m*u t+Yng ng* e lu th*nh en L8n. N-u 9k "Z' ;&#m t+ong nh:# c chct
u+ushiol. G0u gn 1h%i sn t+i\u ch;ng $uct hi\n +8m +-, th8n 5inh t+ung ng 2. 5)ch th)ch, #u 8u, nn mo#, co gi]t to*n thn, co
Cng to 3* Lin 0n hn m.
=5ch Av trq\ G0u 2. nhh P chn t#y LVng $* 1h4ng +o# h#y Lung L.ch n#t+i2ic#c2on#t lo7ng +o# sDch. r#u LVng l 5h0 ti gi7 nhR
Y1 3*o 3Vng ng;#. G0u 2. lo6t, chWt L# LVng l 2*ng, l ch| ti, l chui non 3Yt lcy n!c 2i 3*o. Cho ung n!c +u ng, lWi tieu
e gi%i -c, # i 2\nh 3i\n e t+uy'n L.ch 3* ung cc thuc L. ;ng theo cht Lin cm# 2c s.
C*+ (nng 34/ C4n gi l* cy ssng 24, ssng t+u. Sn 5ho# hc: rt+o1h#nthus Li3#+ic#tus qLou+I &oo5. Ht >+n, >1ocyn#ce#e. Cy ssng
L c% l, +T, hDt 3* nh:# mm 'u -c. T"ong -q' #Y #-b #.# g?+#ox1'. C tc -ng i 3!i tim l* Li3#+icoit 3* Li3ost+oit. G0u LVng
xng li'u lWng 3* cht Lin cm# 2c s thB 50t Eu% tt t+ong i'u t+. suy tim. G0u LVng Eu li'u cht .nh sZ gy ng- -c.
ahi ng- -c ngi 2Cn chCn 3]t 37, nn 56o L*i gy h-i ch;ng mct n!c 3* +i loDn i\n gi%i, ho# mYt chng mUt, nh;c 8u, V t#i thP
5h, mYt m L8n 3* +i loDn nh.1 tim, lxc nh#nh, lxc ch]m, t+i\u ch;ng +8m +-. G0u 5hng cc1 c;u 5.1 thi c the to 3ong t+ong 34ng
y gi. ,. ng- -c c8n $o t+) nh#nh, 5h}n t+ng loDi 2R chct -c +# 5hRi c the 2jng cch gy nn, +o# LD L*y, cho ung thuc t}y,
njm ni thong, yn tnh 3* t+uy'n L.ch, tim thuc t+W tim...
C*+ G61 Go1 Cy 34i 3oi c tn 5ho# hc l* H"l*otro .*um*nd*cum3 L. Sheo 5inh nghi\m Ln gi#n, 34i 3oi Wc LVng chQ# 1hong
thc1, sng gi, 3im tcy, m"n nht, m}n ng;#... Ghng theo 5huy0n co cm# tM ch;c t0 th0 gi!i qz&{I, ts ngm 9/k/, cc nh* 5ho#
hc 7 1ht hi\n cy 34i 3oi c ch;# m-t s #lec#loiL -c t)nh c#o 3!i g#n, gy #u 2"ng, tiu ch%y, 5hng $uct hi\n ng#y s#u 5hi LVng
m* 56o L*i m t, 5h 1ht hi\n. do 5hng nn LVng cy 34i 3oi l*m thuc. Ggm 9/K, ,- t0 n!c t# cFng c cht th. th]n t+ng
5hi LVng 34i 3oi t+. 2\nh Lo c -c t)nh
C*+ 9 '1\n
b7 ti'n c4n gi l* ho*ng n*n, c tn 5ho# hc l* Etrychno# nuA von*ca L. Ggi t# ngm hDt m7 ti'n 3!i +Wu e $o# 21 ch #u. b7
ti'n +ct -c. C nhi'u t+ng hW1 ung nh8m +Wu m7 ti'n gy ng- -c.
Cy t+xc *o Sn 5ho# hc l* Ge+ium ole#nLe+, mF +ct -c
o#n c tn 5ho# hc l* beli# #eL#+#ch, L, thn 3* Eu% $o#n 'u -c
Cy $ng +Cng. Sn 5ho# hc l* Hu1ho+2i# #ntiEo+um, mF +ct -c.
C* -c LWc, C tn l* mDn * l#. Sn 5ho# hc l* d#tu+# met#l L, So*n 2- cy 'u -c, nhct l* l 3* hDt.
Cy l h-i, Sn 5ho# hc l* >loe s1. 3!i li'u g nh:# mF sZ gy ng- -c
GguCn: ruc5hoeLoisong.3n
Thc vt dc
TI LIyU THFM `Hzc
9. Sh:c 3]t LWc ,- t0, G, ?d XJJ
X. ,*i gi%ng th:c 3]t hc, [F [gn Chuyn, G, &, 9//9
3. dWc ien [i\t G#m ,S, G,&, XJJX
y. GhQng cy thuc 3* 3. thuc [i\t G#m, ?r@Sr v Sct LWi, G,& XJJy
K. ?io t+Bnh th:c 3]t LWc, Ghi'u tc gi%, vDi hc y LWc &* G-i, XJJK.
k. ?i%i 1hiu hBnh thi th:c 3]t, &o*ng th. r%n qchm 2inI, G, ?d 9//
. <hn loDi th:c 3t, &o*ng Sh. r%n qChm 2inI, G, r<, XJJK.
. ?io t+Bnh th:c 3]t LWc, t+ng C#o wng y t0 ,Bnh dng, XJJ/
/. ?io t+Bnh th:c 3]t LWc, t+ng S+ung hc y t0 ,Bnh <h!c, XJJ/
b-t s t+#ng _e2:
htt1:___.l+c@hueuni.eLu.3nLongysho_t#+get.1l$u+lthuocLongy
htt1:___.yhoccot+uyen.htmeLso~t.comLuochocc#ythuoc
htt1:nimm.o+g.3n[ienduocLieucosoLulieu.#s1
htt1:___.2ee1h#+m#cy.com
htt1:3in#1h#+m#.commoLule1+oLuctiLXJ
htt1:___.Lthu.eLu.3n2gLt,?
htt1:Liction#+y.2#ch5ho#to#nthu.go3.3n
htt1:t#ilieu.3n$em@t#i@lieuLuoc@Lien@3iet@n#m@iii.99JJX.html
htt1:___.y5ho#net.comyhoccot+uyen3oh#3hJ9y.htm
htt1:Longy3ietn#m.net~o+um~9JJ1huong@1h#1@chu#@2enh@3iem@$o#ng@3iem@
mui@hieu@Eu#@2#ng@c#y@gi#o@9J39
htt1:c#ythuocEuy.in~o.3nmoLules.1h1
n#meGe_so1c#seLet#ilsne_smiL9k/mciLXyK1iLmenuiL
htt1:thu3ienXy.net
htt1:thuc3#t.net
htt1:___.th#ythuoccu#2#n.com3ithuoclu#.htm
htt1:___.suc5hoe3#ng.net3i@thuoc@chu@t+iyX@thuoc@Euy@tu@nghe.html
htt1:___.sc+i2L.comLoc9//kyky?i#o@t+inh@Shc@3t@dc@<h#n@loi@<hn@3
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
yy
Thc vt dc
Th#% NguyIn J*nh H*Kn L MNNN%v*ol"t%vnOv*nhh*"nb*o
yK

You might also like