Nhung Nguyen Ly Co Ban Cua Chu Nghia Mac Lenin 2391 PDF

Chng m u
NHP MN NHNG NGUYN L C

BN
CA CH NGHA MC-LNIN

I. KHI LC V CH NGHA MC-
LNIN
1. Ch ngha Mc-Lnin v ba b phn
cu thnh
Ch ngha Mc-Lnin l h thng quan
im v hc thuyt khoa hc ca Mc,
ngghen, Lnin c hnh thnh v pht trin
trn c s k tha nhng gi tr t tng nhn
loi v tng kt thc tin thi i; l th gii
quan, phng php lun ph bin ca nhn thc
khoa hc v thc tin cch mng; l khoa hc v
s nghip gii phng giai cp v sn, gii phng
nhn dn lao ng khi ch p bc, bc lt v
tin ti gii phng con ngi.
Nh vy, ni dung ca ch ngha Mc-Lnin
bao qut cc lnh vc tri thc ht sc rng ln
vi nhiu gi tr khoa hc v thc tin khng ch
vi lch s trn 150 nm qua m vi th gii
ng i n vn cn nguyn nhng gi tr bt

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin
2

h. Th nhng, nu nghin cu ch ngha Mac-
Lnin vi t cch l khoa hc v s nghip gii
phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao
ng khi ch p bc, bc lt v tin ti gii
phng con ngi th c th thy ni dung ca
ch ngha Mac-Lnin c cu thnh t ba b
phn l lun c bn c mi quan h thng nht
bin chng vi nhau, l: trit hc Mac-Lnin,
kinh t chnh tr Mac-Lnin, ch ngha x hi
khoa hc.
Trit hc Mac-Lnin l b phn l lun nghin
cu nhng qui lut vn ng, pht trin chung
nht ca t nhin, x hi v t duy; xy dng th
gii quan v phng php lun chung nht ca
nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.
Trn c s th gii quan v phng php lun
trit hc, kinh t chnh tr Mac-Lnin nghin cu
nhng qui lut kinh t ca x hi, c bit l
nhng qui lut ca qu trnh ra i, pht trin,
suy tn ca phng thc sn xut t bn ch
ngha v s ra i, pht trin ca phng thc
sn xut mi phng thc sn xut cng sn
ch ngha.
Ch ngha x hi khoa hc l kt qu tt nhin
ca s vn dng th gii quan, phng php

3

lun trit hc v kinh t chnh tr Mac-Lnin vo
vic nghin cu lm sng t nhng qui lut
khch quan ca qu trnh cch mng x hi ch
ngha - bc chuyn bin lch s t ch ngha t
bn ln ch ngha x hi v tin ti ch ngha
cng sn, t vng quc ca tnh tt yu m
qung sang vng quc t do ca con ngi.
Nh vy, mc d ba b phn l lun cu thnh
ch ngha Mac-Lnin c i tng nghin cu
c th khc nhau nhng u nm trong mt h
thng l lun khoa hc thng nht l khoa
hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii
phng nhn dn lao ng khi ch p bc,
bc lt v tin ti gii phng loi ngi.
Ngy nay, c th c nhiu hc thuyt vi l
tng nhn o v gii phng giai cp, gii
phng nhn dn lao ng v gii phng con
ngi khi ch p bc nhng ch c ch ngha
Mac-Lnin mi l hc thuyt khoa hc nht,
chc chn nht v chn chnh nht thc hin
l tng y.
2. Khi lc s ra i v pht trin ca ch
ngha Mac-Lnin
Qu trnh ra i v pht trin ca ch ngha
Mac-Lnin bao gm hai giai on ln l giai

4

on hnh thnh, pht trin ch ngha Mc v
giai on bo v, pht trin ch ngha Mc thnh
ch ngha Mac-Lnin.
a. Nhng iu kin, tin ca s ra i ch
ngha Mc
- iu kin kinh t - x hi.
Ch ngha Mc ra i vo nhng nm 40 ca
th k XIX. y l thi k phng thc sn xut
t bn ch ngha cc nc Ty u pht
trin mnh m trn nn tng ca cuc cch mng
cng nghip c thc hin trc tin nc
Anh vo cui th k XVIII. Cuc cch mng
cng nghip khng nhng nh du bc
chuyn ha t nn sn xut th cng t bn ch
ngha sang nn sn xut i cng nghip t bn
ch ngha m cn lm thay i su sc cc din
x hi, trc ht l s hnh thnh v pht trin
ca giai cp v sn.
Mu thun su sc gia lc lng sn xut
mang tnh x hi ha vi quan h sn xut mang
tnh t nhn t bn ch ngha bc l qua cuc
khng hong kinh t nm 1825 v hng lot cuc
u tranh ca cng nhn chng li ch t bn.
l nhng bng chng lch s th hin giai cp
v sn tr thnh mt lc lng chnh tr c

5

lp, tin phong trong cuc u tranh cho nn dn
ch, cng bng v tin b x hi.
Thc tin cch mng ca giai cp v sn ny
sinh yu cu khch quan l n phi c soi
sng bng l lun khoa hc. Ch ngha Mc ra
i l s p ng yu cu khch quan ; ng
thi chnh thc tin cch mng cng tr thnh
tin thc tin cho s khi qut v pht trin l
lun ca ch ngha Mc.
- Tin l lun
Ch ngha Mc ra i khng ch xut pht t
nhu cu khch quan ca lch s m cn l kt
qu ca s k tha tinh hoa di sn l lun ca
nhn loi, trong trc tip nht l trit hc c
in c, kinh t chnh tr c in Anh v ch
ngha x hi khng tng Php.
Trit hc c in c, c bit l trit hc ca
Hgel v Feuerbach nh hng su sc n s
hnh thnh th gii quan v phng php lun
trit hc ca ch ngha Mc.
Cng lao ca Hgel l cng vi vic ph phn
phng php siu hnh, ln u tin trong lch s
t duy ca nhn loi, ng din t c ni
dung ca php bin chng di dng l lun
cht ch thng qua mt h thng cc qui lut,

6

phm tr. Trn c s ph phn tnh cht duy tm
thn b trong trit hc Hgel, Mc v ngghen
k tha php bin chng ca ng xy dng
nn php bin chng duy vt.
Vi Feuerbach, Mc v ngghen ph phn
nhiu hn ch c v phng php, c v quan
im, c bit nhng quan im lin quan n
cc vn x hi; song, c hai u nh gi cao
vai tr t tng ca Feuerbach trong cuc u
tranh chng ch ngha duy tm, tn gio, khng
nh gii t nhin l tnh th nht, tn ti vnh
vin, khng ph thuc vo thc ca con ngi.
Ch ngha duy vt, v thn ca Feuerbach to
tin quan trng cho bc chuyn bin ca
Mc v ngghen t th gii quan duy tm sang
th gii quan duy vt - mt tin l lun ca
qu trnh chuyn t lp trng ch ngha dn
ch-cch mng sang lp trng ch ngha cng
sn.
Kinh t chnh tr c in Anh vi nhng i
biu ln ca n gp phn tch cc vo qu
trnh hnh thnh quan nim duy vt v lch s
ca ch ngha Mc.
Adam Smith v David Ricardo l nhng ngi
m u l lun v gi tr trong kinh t chnh tr

7

hc bng vic xy dng hc thuyt v gi tr lao
ng. Cc ng a ra nhng kt lun quan
trng v gi tr v ngun gc ca li nhun, v
tnh cht quan trng hng u ca qu trnh sn
xut vt cht, v nhng qui lut kinh t khch
quan. Song, do nhng hn ch v mt phng
php nn cc nh kinh t hc chnh tr c in
Anh khng thy c tnh lch s ca gi tr;
khng thy c mu thun ca hng ha v sn
xut hng ha; khng thy c tnh hai mt ca
lao ng sn xut hng ha cng nh khng
phn bit c sn xut hng ha gin n vi
sn xut hng ha t bn ch ngha; cha phn
tch c chnh xc nhng biu hin ca gi tr
trong phng thc sn xut t bn ch ngha.
K tha nhng yu t khoa hc trong l lun
v gi tr lao ng v nhng t tng tin b ca
cc nh kinh t chnh tr c in Anh, Mc
gii quyt nhng b tc m bn thn cc nh
kinh t chnh tr c in Anh khng th vt
qua c xy dng nn l lun v gi tr
thng d, lun chng khoa hc v bn cht bc
lt ca ch ngha t bn v ngun gc kinh t
ca s dit vong tt yu ca ch ngha t bn

8

cng nh s ra i tt nhin ca ch ngha x
hi.
Ch ngha x hi khng tng c mt qu
trnh pht trin lu di v t n nh cao vo
cui th k XVIII, u th k XIX vi cc nh
t tng tiu biu l St. Simon, S. Fourier, v R.
Owen. Ch ngha x hi khng tng th hin
m nt tinh thn nhn o, ph phn mnh m
ch ngha t bn trn c s vch trn cnh khn
cng c v vt cht ln tinh thn ca ngi lao
ng trong nn sn xut t bn ch ngha v
a ra nhiu quan im su sc v qu trnh pht
trin ca lch s cng nh d on v nhng c
trng c bn ca x hi tng lai. Song, ch
ngha x hi khng tng khng lun chng
c mt cch khoa hc v bn cht ca ch
ngha t bn v cng khng nhn thc c vai
tr, s mnh ca giai cp cng nhn vi t cch
l lc lng x hi c kh nng xa b ch
ngha t bn xy dng mt x hi bnh ng,
khng c bc lt.
Tinh thn nhn o v nhng quan im ng
n ca cc nh ch ngha x hi khng tng
v lch s, v c trng ca x hi tng lai
tr thnh mt trong nhng tin l lun quan

9

trng cho s ra i ca l lun khoa hc v ch
ngha x hi trong ch ngha Mc.
- Tin khoa hc t nhin
Cng vi nhng tin kinh t-x hi v tin
l lun, nhng thnh tu khoa hc t nhin
cng va l tin , va l lun c v l nhng
minh chng khng nh tnh ng n v th
gii quan v phng php lun ca ch ngha
Mc; trong , trc ht phi k n pht hin
qui lut bo ton v bin ha nng lng, thuyt
tin ha v thuyt t bo.
Qui lut bo ton v chuyn ha nng lng
chng minh khoa hc v s khng tch ri
nhau, s chuyn ha ln nhau v c bo ton
ca cc hnh thc vn ng ca vt cht; thuyt
tin ha em li c s khoa hc v s pht
sinh, pht trin a dng bi tnh di truyn, bin
d v mi lin h hu c gia cc loi thc vt,
ng vt trong qu trnh chn lc t nhin;
thuyt t bo xc nh c s thng nht v
mt ngun gc, hnh thi v cu to vt cht ca
c th thc vt, ng vt v gii thch qu trnh
pht trin trong mi lin h ca chng.
Qui lut bo ton v chuyn ha nng lng,
thuyt tin ha v thuyt t bo l nhng thnh

10

tu khoa hc bc b t duy siu hnh v quan
im thn hc v vai tr ca ng Sng to;
khng nh tnh ng n quan im v vt cht
v cng, v tn, t vn ng, t tn ti, t
chuyn ha ca th gii quan duy vt bin
chng; khng nh tnh khoa hc ca t duy bin
chng duy vt trong nhn thc thc tin.
Nh vy, s ra i ca ch ngha Mc l hin
tng hp qui lut; n va l sn phm ca tnh
hnh kinh t-x hi ng thi, ca tri thc nhn
loi th hin trong cc lnh vc khoa hc, va l
sn phm nng lc t duy v tinh thn nhn vn
ca nhng ngi sng lp ra n.
b. Giai on hnh thnh v pht trin ch
ngha Mc
Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha
Mc do Mc v ngghen thc hin din ra t
nm 1842-1843 n nhng nm 1847-1848; sau
, t nm 1849 n 1895 l qu trnh pht trin
su sc hn, hon thin hn. Trong giai on
ny, cng vi cc hot ng thc tin, Mc v
ngghen nghin cu t tng ca nhn loi
trn nhiu lnh vc t c i cho n x hi
ng thi tng bc cng c, b sung v
hon thin quan im ca mnh.

11

Nhng tc phm nh Bn tho kinh t-trit
hc nm 1844 (1844), Gia nh thn thnh
(1845), Lun cng v Feuerbach (1845), H t
tng c (1845-1846 ), th hin r nt
vic Mc v ngghen k tha tinh hoa quan
im duy vt v php bin chng ca cc bc
tin bi xy dng th gii quan duy vt bin
chng v php bin chng duy vt.
n tc phm S khn cng ca trit hc
(1847) v Tuyn ngn ca ng cng sn (1848)
ch ngha Mc c trnh by nh mt chnh
th cc quan im nn tng vi ba b phnl
lun cu thnh. Trong tc phm S khn cng
ca trit hc, Mc xut nhng nguyn l
ca ch ngha duy vt bin chng, ch ngha x
hi khoa hc v bc u th hin t tng v
gi tr thng d. Tuyn ngn ca ng cng sn
l vn kin c tnh cng lnh u tin ca ch
ngha Mc. Trong tc phm ny, c s trit hc
c th hin sc so trong s thng nht hu c
vi cc quan im kinh t v cc quan im
chnh tr-x hi. Tuyn ngn ca ng cng sn
l tc phm bc u ch ra nhng qui lut
vn ng ca lch s, th hin t tng c bn
v l lun hnh thi kinh t - x hi. Theo t

12

tng , sn xut vt cht gi vai tr quyt
nh s tn ti v pht trin ca x hi; phng
thc sn xut vt cht quyt nh qu trnh sinh
hot, i sng chnh tr v i sng tinh thn ca
x hi. Tuyn ngn ca ng Cng sn cng
cho thy t khi c giai cp th lch s pht trin
ca x hi l lch s du tranh giai cp; trong
u tranh giai cp, giai cp v sn ch c th t
gii phng mnh nu ng thi v vnh vin gii
phng ton th nhn loi. Vi nhng quan im
c bn ny, Mc v ngghen sng lp ra ch
ngha duy vt lch s
Vn dng ch ngha duy vt lch s vo vic
nghin cu ton din phng thc sn xut t
bn ch ngha, Mc pht hin ra rng: vic
tch nhng ngi sn xut nh khi t liu sn
xut bng bo lc l khi im ca s xc lp
phng thc sn xut t bn ch ngha. Ngi
lao ng khng cn t liu sn xut t mnh
thc hin cc hot ng lao ng, cho nn, mun
lao ng c thu nhp, ngi lao ng buc
phi bn sc lao ng ca mnh cho nh t bn.
Sc lao ng tr thnh mt loi hng ha c
bit, ngi bn n tr thnh cng nhn lm thu
cho nh t bn. Gi tr do lao ng ca cng

13

nhn lm thu to ra ln hn gi tr sc lao ng
ca h, hnh thnh nn gi tr thng d nhng n
li khng thuc v ngi cng nhn m thuc v
ngi nm gi t liu sn xut - thuc v nh t
bn.
Nh vy, bng vic tm ra ngun gc ca vic
hnh thnh gi tr thng d, Mc ch ra bn
cht ca s bc lt t bn ch ngha, cho d bn
cht ny b che y bi quan h hng ha -
tin t.
L lun v gi tr thng d c nghin cu v
trnh by ton din trong b T bn. Tc phm
ny khng ch m ng cho s hnh thnh h
thng l lun kinh t chnh tr mi trn lp
trng giai cp v sn m cn cng c, pht
trin quan im duy vt lch s mt cch vng
chc thng qua l lun v hnh thi kinh t - x
hi. L lun ny trnh by h thng cc qui
lut vn ng v pht trin ca x hi, cho thy
s vn ng v pht trin y l mt qu trnh lch
s - t nhin thng qua s tc ng bin chng
gia lc lng sn xut v quan h sn xut;
gia c s h tng v kin trc thng tng. L
lun hnh thi kinh t - x hi lm cho ch
ngha duy vt v lch s khng cn l mt gi

14

thuyt, m l mt nguyn l c chng
minh mt cch khoa hc.
B T bn ca Mc cng l tc phm ch yu
v c bn trnh by v ch ngha x hi khoa hc
thng qua vic lm sng t qui lut hnh thnh,
pht trin v dit vong tt yu ca ch ngha t
bn; s thay th ch ngha t bn bng ch ngha
x hi v s mnh lch s ca giai cp cng nhn
vi t cch l lc lng x hi thc hin s thay
th .
T tng duy vt v lch s, v cch mng v
sn tip tc c pht trin trong tc phm Ph
phn cng lnh Gta (1875). Trong tc phm
ny, nhng vn v nh nc chuyn chnh v
sn, v thi k qu t ch ngha t bn ln
ch ngha x hi, nhng giai on trong qu
trnh xy dng ch ngha cng sn, c
cp n vi t cch l c s khoa hc cho l
lun cch mng ca giai cp v sn trong cc
hot ng hng n tng lai.
c. Giai on bo v v pht trin ch ngha
Mc
- Bi cnh lch s v nhu cu bo v, pht
trin ch ngha Mc

15

Nhng nm cui th k XIX, u th k XX,
ch ngha t bn pht trin sang mt giai
on mi l giai on ch ngha quc. Bn
cht bc lt v thng tr ca ch ngha t bn
ngy cng bc l r nt; mu thun trong lng x
hi t bn ngy cng su sc m in hnh l
mu thun giai cp gia t sn v v sn. Ti
cc nc thuc a, cuc u tranh chng ch
ngha quc to nn s thng nht gia cch
mng gii phng dn tc vi cch mng v sn,
gia nhn dn cc nc thuc a vi giai cp
cng nhn chnh quc. Trung tm ca cc cuc
u tranh cch mng ny l nc Nga. Giai cp
v sn v nhn dn lao ng Nga di s lnh
o ca ng Bnsvich tr thnh ngn c
u ca cch mng th gii.
Trong giai on ny, cng s pht trin ca
nn i cng nghip t bn ch ngha l s pht
trin mnh m ca khoa hc t nhin, c bit
trong lnh vc vt l hc, do bp bnh v
phng php lun trit hc duy vt nn ri vo
tnh trng khng hong v th gii quan. S
khng hong ny b ch ngha duy tm li dng,
gy nh hng trc tip n nhn thc v hnh
ng ca cc phong tro cch mng.

16

y cng l thi k ch ngha Mc c
truyn b rng ri vo nc Nga. bo v a
v v li ch ca giai cp t sn, nhng tro lu
t tng nh ch ngha kinh nghim ph phn,
ch ngha thc dng, ch ngha xt li
mang danh i mi ch ngha Mc xuyn tc
v ph nhn ch ngha Mc.
Trong bi cnh nh vy, nhu cu phi khi
qut nhng thnh tu khoa hc t nhin rt ra
nhng kt lun v th gii quan v phng php
lun, phi thc hin cuc u tranh l lun
chng s xuyn tc v pht trin ch ngha Mc
c thc tin nc Nga t ra.
Hot ng ca Lnin p ng c yu cu
lch s ny.
- Vai tr ca Lnin i vi vic bo v v pht
trin ch ngha Mc
Qu trnh Lnin bo v v pht trin ch ngha
Mc c th chia thnh ba thi k, tng ng vi
ba yu cu c bn khc nhau ca thc tin, l:
thi k t 1893 n 1907; thi k t 1907 n
1917; thi k t sau khi Cch mng Thng Mi
thnh cng (1917) n khi Lnin t trn (1924).
Nhng nm 1893 n 1907 l nhng nm
Lnin tp trung chng phi dn ty. Tc phm

17

Nhng ngi bn dn l th no v h u
tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra
sao (1894) ca Lnin va ph phn tnh cht duy
tm v nhng sai lm nghim trng ca phi ny
khi nhn thc nhng vn v lch s - x hi,
va vch ra ca h khi mun xuyn tc ch
ngha Mc bng cch xa nha ranh gii gia
php bin chng duy vt ca ch ngha Mc vi
php bin chng duy tm ca Hgel. Trong tc
phm ny, Lnin cng a ra nhiu t tng v
tm quan trng ca l lun, ca thc tin v mi
quan h gia l lun v thc tin.
Cng trong nhng nm ny, trong tc phm
Lm g? (1902) Lnin pht trin quan im
ca ch ngha Mc v cc hnh thc u tranh
giai cp ca giai cp v sn trc khi ginh
chnh quyn. Lnin cp nhiu n u
tranh kinh t, u tranh chnh tr, u tranh t
tng; c bit, ng nhn mnh n qu trnh
hnh thnh h t tng ca giai cp v sn.
Cuc cch mng Nga 1905 1907 tht bi.
Thc tin cuc cch mng ny c Lnin tng
kt trong tc phm kinh in mu mc Hai sch
lc ca ng dn ch - x hi trong cch
mng dn ch (1905). y, ch ngha Mc

18

c pht trin su sc nhng vn v phng
php cch mng, nhn t ch quan v nhn t
khch quan, vai tr ca qun chng nhn dn,
vai tr ca cc ng chnh trtrong cch mng
t sn giai on quc ch ngha.
Nhng nm 1907 1917 l nhng nm vt l
hc c cuc khng hong v th gii quan. iu
ny tc ng khng nh n vic xut hin nhiu
t tng duy tm theo quan im ca ch ngha
Makh ph nhn ch ngha Mc. Lnin tng
kt ton b thnh tu khoa hc t nhin cui th
k XIX, u th k XX; tng kt nhng s kin
lch s giai on ny vit tc phm Ch ngha
duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn
(1908). Bng vic a ra nh ngha kinh in v
vt cht, mi quan h gia vt cht v thc,
gia tn ti x hi v thc x hi, nhng
nguyn tc ca nhn thcLnin khng
nhng ch bo v rt thnh cng m cn pht
trin ch ngha Mc ln mt tm cao mi. S
bo v v pht trin ny cn th hin r nt t
tng ca Lnin v ngun gc lch s, bn cht
v kt cu ca ch ngha Mc trong tc phm Ba
ngun gc v ba b phn cu thnh ch ngha
Mc (1913 ), v Php bin chng trong Bt k

19

trit hc (1914 1916), v nh nc chuyn
chnh v sn, bo lc cch mng, vai tr ca
ng cng sn v con ng xy dng ch
ngha x hi trong Nh nc v cch mng
(1917)
Cch mng thng Mi Nga nm 1917 thnh
cng m ra mt thi i mi - thi i qu t
ch ngha t bn i ln ch ngha x hi trn
phm vi ton th gii. S kin ny lm ny sinh
nhng nhu cu mi v l lun m thi Mc-
ngghen cha t ra. Lnin tng kt thc tin
cch mng ca qun chng nhn dn, tip tc
bo v php bin chng duy vt, u tranh
khng khoan nhng chng ch ngha chit
trung v thuyt ngy bin ng thi pht trin
ch ngha Mc v nhn t quyt nh thng li
ca mt ch x hi, v giai cp, v hai nhim
v c bn ca giai cp v sn, v chin lc v
sch lc ca cc ng v sn trong iu kin
lch s mi, v thi k qu , v k hoch xy
dng ch ngha x hi theo chnh sch kinh t
mi (NEP),qua mt lot cc tc phm ni
ting nh: Bnh u tr t khuynh trong phong
tro cng sn (1920), Li bn v cng on, v
tnh hnh trc mt v v nhng sai lm ca

20

ng ch (1921), V chnh sch kinh t mi
(1921), Bn v thu lng thc(1921)
Vi nhng cng hin to ln c ba b phn l
lun cu thnh ch ngha Mc, tn tui ca
Lnin gn lin vi ch ngha ny, nh du
bc pht trin ton din ca ch ngha Mc
thnh ch ngha Mac-Lnin.
d. Ch ngha Mac-Lnin v thc tin phong
tro cch mng th gii
Ch ngha Mc ra i nh hng ln lao
n phong tro cng sn v cng nhn quc t.
Cuc cch mng thng Ba nm 1871 Php c
th coi l s kim nghim v i i vi t tng
ca ch ngha Mc. Ln u tin trong lch s
nhn loi, mt nh nc kiu mi nh nc
chuyn chnh v sn (cng x Paris) c thnh
lp.
Thng Tm nm 1903, chnh ng v sn u
tin ca giai cp v sn c xy dng theo t
tng ca ch ngha Mc - ng Bnsvich
Nga. ng lnh o cuc cch mng 1905
Nga nh thc hin mt cuc din tp i vi s
nghip lu di ca giai cp v sn.
Thng Mi nm 1917, cuc cch mng x
hi ch ngha ca giai cp v sn thng li m

21

ra mt k nguyn mi cho nhn loi, chng
minh tnh hin thc ca ch ngha Mac-Lnin
trong lch s.
Nm 1919 Quc t cng sn c thnh lp;
nm 1922, Lin bang Cng Ha X hi ch
ngha Xvit ra i nh du s lin minh giai
cp v sn trong nhiu quc gia. Vi sc mnh
ca lin minh, cng cuc chng Pht xt trong
chin tranh th gii ln th hai khng ch bo v
c thnh qu ca giai cp v sn m cn a
ch ngha x hi pht trin ra ngoi bin gii
Lin X, hnh thnh nn cng ng cc nc x
hi ch ngha do Lin X dn u, vi cc thnh
vin nh Mng C, Ba Lan, Rumani, Anbani,
Cng ha dn ch nhn dn Triu Tin.S
kin ny lm cho ch ngha T bn khng
cn l h thng duy nht m song song tn ti l
h thng chnh tr x hi i lp vi n c v bn
cht v mc ch hnh ng.
Nhng s kin trn c v mnh m phong
tro cch mng ca giai cp cng nhn ton th
gii; thc tnh, c v mnh m phong tro u
tranh gii phng ca nhn dn cc nc thuc
a. Vai tr nh hng ca ch ngha Mac-
Lnin em li nhng thnh qu ln lao cho s

22

nghip v ha bnh, c lp dn tc, dn ch v
tin b x hi.
Song, do nhiu nguyn nhn m mt trong
nhng nguyn nhn y l c nhng ngi cng
sn ch quan, vn dng l lun theo ch ngha
chit trung nn t nhng nm 90 ca th k th
XX, h thng x hi ch ngha b khng hong
v ri vo giai on thoi tro. Nhng ngay c
khi h thng x hi ch ngha b khng hong v
ri vo thoi tro th t tng x hi ch ngha
vn tn ti trn phm vi ton cu; quyt tm xy
dng thnh cng ch ngha x hi vn c
khng nh nhiu quc gia v chiu hng i
theo con ng x hi ch ngha vn lan rng
cc nc khu vc m Latinh.
c im ca thi i ngy nay l s bin i
nhanh chng v a dng cc mt ca i sng x
hi do cch mng khoa hc cng ngh em li.
Th nhng, cho d x hi bin i nhanh chng
v a dng n u th bn cht ca phng thc
sn xut t bn ch ngha vn khng thay i.
Chnh v vy, bo v thnh qu ca ch ngha
x hi m tr tu, m hi, xng mu ca nhiu
th h mi to dng c; c nhng bc
pht trin vt bc trong s nghip gii phng

23

con ngi th vic bo v, k tha, pht trin ch
ngha Mac-Lnin v i mi cng cuc xy
dng ch ngha x hi tr thnh vn cp bch
trn c phng din l lun v thc tin.
ng Cng sn Vit Nam nhn nh: Ch
ngha t bn hin i ang nm u th v vn,
khoa hc v cng ngh, th trng; song khng
th khc phc ni nhng mu thun vn c. Cc
quc gia c lp ngy cng tng cng cuc u
tranh t la chn v quyt nh con ng i
ca mnh. Ch ngha x hi trn th gii, t
nhng bi hc thnh cng v tht bi cng nh
t kht vng v s thc tnh ca cc dn tc, c
iu kin v kh nng to ra nhng bc pht
trin mi. Theo qui lut tin ha ca lch s, loi
ngi nht nh s tin ti ch ngha x hi.
ng cng sn Vit Nam cng cho rng: vic
khng nh ly ch ngha Mac-Lnin, t tng
H Ch Minh lm nn tng t tng, kim ch
nam cho hnh ng l bc pht trin quan
trng trong nhn thc v t duy l lun. Nhng
thnh tu m dn tc Vit Nam t c
trong chin tranh v quc, trong ha bnh, xy
dng v trong s nghip i mi u bt ngun
t ch ngha Mac-Lnin, t tng H Ch Minh;

24

v vy, phi kin nh mc tiu c lp dn tc
v ch ngha x hi trn nn tng ch ngha
Mac-Lnin v t tng H Ch Minh; phi vn
dng v pht trin sng to ch ngha Mac-
Lnin, t tng H Ch Minh trong hot ng
ca ng. Thng xuyn tng kt thc tin, b
sung, pht trin l lun, gii quyt ng n
nhng vn do cuc sng t ra.

II. I TNG, MC CH V YU
CU
V PHNG PHP HC TP, NGHIN
CU MN HC
NHNG NGUYN L C BN CA
CH NGHA MAC-LNIN

1. i tng v mc ch ca vic hc tp,
nghin cu
- i tng ca vic hc tp, nghin cu l
nhng quan im c bn, nn tng ca ch ngha
Mac-Lnin trong phm vi ba b phn l lun cu
thnh n.
Trong phm vi l lun trit hc, l nhng
nguyn l c bn v th gii quan v phng
php lun chung nht, bao gm nhng nguyn l

25

ca ch ngha duy vt bin chng vi t cch l
ht nhn l lun ca th gii quan khoa hc;
php bin chng duy vt vi t cch l khoa hc
v mi lin h ph bin v v s pht trin, v
nhng qui lut chung nht ca s vn ng, pht
trin ca t nhin, x hi, t duy; ch nghi duy
vt lch s vi t cch l s vn dng nhng
nguyn l ca ch ngha duy vt v php bin
chng vo vic nghin cu i sng, x hi.
Trong phm vi l lun kinh t chnh tr, l
hc thuyt gi tr; hc thuyt gi tr thng d;
hc thuyt v ch ngha t bn c quyn v ch
ngha t bn c quyn nh nc; khi qut
nhng qui lut kinh t c bn ca phng thc
sn xut t bn ch ngha t giai on hnh
thnh n giai on pht trin cao ca n.
Trong phm vi ch ngha x hi khoa hc,
l s mnh lch s ca giai cp cng nhn v tin
trnh cch mng x hi ch nghi; phn nh cc
qui lut kinh t, chnh tr - x hi ca qu trnh
hnh thnh, pht trin hnh thi kinh t - x hi
cng sn ch ngha v nhng nh hng cho
hot ng ca giai cp cng nhn trong qu trnh
thc hin s mnh lch s ca mnh.

26

- Mc ch ca vic hc tp, nghin cu l:
nm vng nhng quan im khoa hc, cch
mng, nhn vn ca ch ngha Mac-Lnin; hiu
r l lun quan trng nht ca t tng H Ch
Minh, ng li cch mng ca ng, nn tng
t tng ca ng: trn c s xy dng th
gii quan, phng php lun khoa hc, nhn
sinh quan cch mng, xy dng nim tin v l
tng cch mng; vn dng sng to n trong
hot ng nhn thc v thc tin, trong rn
luyn v tu dng o c, p ng yu cu ca
con ngi Vit Nam trong s nghip bo v t
quc v xy dng thnh cng ch ngha x hi.
2. Mt s yu cu c bn v phng php
hc tp, nghin cu
c th t c mc ch trn, qu trnh
hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca
ch ngha Mac-Lnin cn thc hin c mt s
yu cu c bn sau y:
- Nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin
c th hin trong nhng bi cnh khc nhau,
nhm gii quyt nhng vn c th khc nhau
nn hnh thc th hin t tng cng khc nhau;
chnh v vy, hc tp,nghin cu nhng nguyn
l c bn ca ch ngha Mac-Lnin cn phi

27

hiu ng tinh thn, thc cht ca n; chng xu
hng kinh vin, gio iu.
- S hnh thnh, pht trin nhng lun im
ca ch ngha Mac-Lnin l mt qu trnh.
Trong qu trnh y, nhng lun dim ca ch
ngha Mac-Lnin c lin quan mt thit vi
nhau, b sung, h tr cho nhau; v vy, hc tp,
nghin cu mi lun im ca ch ngha Mac-
Lnin phi t chng trong mi lin h vi cc
lun im khc, cc b phn cu thnh khc
thy s thng nht trong tnh a dng v nht
qun ca mi t tng ni ring, ca ton b ch
ngha Mac-Lnin ni chung.
- Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn
ca ch ngha Mac-Lnin hiu r c s l
lun quan trng nht ca t tng H Ch Minh,
ng li cch mng ca ng Cng sn Vit
Nam, nn tng t tng ca ng; v vy, phi
gn nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin
vi thc tin cch mng Vit Nam v thc tin
thi i thy s vn dng sng to ch ngha
Mac-Lnin m ch tch H Ch Minh v ng
Cng sn Vit Nam thc hin trong tng giai
on lch s.

28

- Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn
ca ch ngha Mac-Lnin p ng nhng yu
cu ca con ngi Vit Nam trong giai on
mi; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu ng
thi cng l qu trnh gio dc, t gio dc, tu
dng v rn luyn tng bc hon thin
mnh trong i sng c nhn cng nh trong i
sng cng ng x hi.
- Ch ngha Mac-Lnin khng phi l h thng
l lun khp kn nht thnh bt bin, m tri li
l mt h thng l lun khng ngng pht
trin trn c s pht trin ca thc tin thi i;
v vy, qu trnh hc tp, nghin cu ng thi
cng phi l qu trnh tng kt, c kt kinh
nghim gp phn pht trin tnh khoa hc v
tnh nhn vn vn c ca n; mt khc vic hc
tp, nghin cu cc nguyn l c bn ca ch
ngha Mac-Lnin cng cn phi t n trong lch
s pht trin t tng nhn loi bi n l s k
tha v pht trin nhng tinh hoa ca lch s
trong nhng iu kin lch s mi.
Nhng yu cu trn thng nht hu c vi
nhau, gip cho qu trnh hc tp, nghin cu
khng ch k tha c tinh hoa ca ch ngha
Mac-Lnin m quan trng hn, n gip ngi

29

hc tp, nghin cu vn dng c tinh hoa y
trong cc hot ng nhn thc v thc tin.

----@----

30

Phn th nht

TH GII QUAN
V PHNG PHP LUNTRIT HC
CA CH NGHA MAC-LNIN

Th gii quan v phng php lun trit hc l
b phn l lun nn tng ca ch ngha Mac-
Lnin; l s k tha v pht trin nhng thnh
qu v i nht ca ch ngha duy vt v php
bin chng trong lch s t tng nhn loi.
Mc, ngghen v Lnin pht trin ch ngha
duy vt v php bin chng n trnh su sc
v hon b; l ch ngha duy vt bin chng
vi t cch l ht nhn l lun ca th gii quan
khoa hc; l php bin chng duy vt vi t cch
l hc thuyt v s pht trin di hnh thc
hon b nht, su sc nht v khng phin din,
hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca
con ngi ci m ngy nay ngi ta gi l l
lun nhn thc hay nhn thc lun; cn l
ch ngha duy vt lch s vi t cch l h thng
cc quan im duy vt bin chng v ngun gc,

31

ng lc v nhng qui lut chung ca s vn
ng, pht trin x hi loi ngi.
Nm vng nhng ni dung c bn v th gii
quan v phng php lun trit hc ca ch
ngha Mac-Lnin va l iu kin tin quyt
nghin cu ton b h thng l lun ca ch
ngha Mac-Lnin, va l iu kin tin quyt
vn dng n mt cch sng to trong hot ng
nhn thc v thc tin gii quyt nhng vn
m i sng x hi ca t nc, ca thi i
ang t ra.

----@----

32

Chng 1

CH NGHA DUY VT BIN CHNG

Ch ngha duy vt bin chng l ht nhn l
lun trit hc ca th gii quan khoa hc Mac-
Lnin; l hnh thc pht trin cao nht ca ch
ngha duy vt; l h thng l lun v phng
php lun c xc lp trn c s gii quyt theo

33

quan im duy vt bin chng i vi vn c
bn ca trit hc. Do , nm vng nhng ni
dung c bn ca ch ngha duy vt bin chng l
iu kin tin quyt nghin cu ton b h
thng quan im khoa hc ca ch ngha Mac-
Lnin.

I. CH NGHA DUY VT V CH
NGHA DUY VT BIN CHNG
1.S i lp gia ch ngha duy vt v ch
ngha duy tm trong vic gii quyt vn c
bn ca trit hc
Tng kt ton b lch s trit hc, c bit l
lch s trit hc C in c, ngghen khi
qut: Vn c bn ln ca mi trit hc, c
bit l trit hc hin i, l mi quan h gia t
duy v tn ti; gia thc v vt cht, gia tinh
thn v gii t nhin.
Vn c bn ca trit hc c phn tch
trn hai mt. Th nht, gia thc v vt cht:
ci no c trc, ci no c sau? Ci no quyt
nh ci no? Th hai, con ngi c kh nng
nhn thc chn thc th gii hay khng?
Vic gii quyt hai mt vn c bn ca trit
hc l xut pht im ca cc trng phi ln:

34

ch ngha duy vt v ch ngha duy tm; kh tri
lun v bt kh tri lun. Ngoi ra cn c ch
ngha nh nguyn v hoi nghi lun. V thc
cht, ch ngha nh nguyn c cng bn cht vi
ch ngha duy tm, cn hoi nghi lun thuc v
bt kh tri lun; mt khc, bt kh tri lun
thng c mi lin h mt thit vi ch ngha
duy tm, cn kh tri lun thng gn vi ch
ngha duy vt.
Ch ngha duy vt l trng phi trit hc xut
pht t quan im: bn cht ca th gii l vt
cht; vt cht l tnh th nht, thc l tnh th
hai; vt cht c trc quyt nh thc. Ngc
li, ch ngha duy tm l trng phi trit hc
xut pht t quan im: bn cht th gii l
thc; thc l tnh th nht, vt cht l tnh th
hai; thc c trc v quyt nh vt cht.
Ch ngha duy tm c ngun gc nhn thc v
ngun gc x hi ca n, l: s xem xt phin
din, tuyt i ha, thn thnh ha mt mt, mt
c tnh no ca qu trnh nhn thc v ng
thi thng gn vi li ch ca cc giai cp, tng
lp p bc, bc lt nhn dn lao ng. Mt khc,
ch ngha duy tm v tn gio cng thng c

35

mi lin h mt thit vi nhau, nng ta vo
nhau cng tn ti v pht trin.
Trong lch s, ch ngha duy tm c hai hnh
thc c bn l ch ngha duy tm ch quan v
ch ngha duy tm khch quan. Ch ngha duy
tm ch quan tha nhn tnh th nht ca thc
con ngi. Trong khi ph nhn s tn ti khch
quan ca hin thc, ch ngha duy tm ch quan
khng nh mi s vt, hin tng ch l phc
hp nhng cm gic ca c nhn. Ch ngha
duy tm khch quan cng tha nhn tnh th
nht ca tinh thn, thc nhng tinh thn thc
y c quan nim l tinh thn khch quan,
thc khch quan c trc v tn ti c lp vi
gii t nhin v con ngi. Thc th tinh thn,
thc khch quan ny thng c mang nhng
tn gi khc nhau nh: nim tuyt i, tinh
thn tuyt i, l tnh th gii
i lp vi ch ngha duy tm, ch ngha duy
vt v s tn ti, pht trin ca n c ngun gc
t s pht trin ca khoa hc v thc tin, ng
thi thng gn vi li ch ca giai cp v lc
lng tin b trong lch s. N l kt qu ca
qu trnh c kt, khi qut kinh nghim va
phn nh nhng thnh tu m con ngi t

36

c trong tng giai on lch s, va nh
hng cho cc lc lng x hi tin b hot
ng trn nn tng ca nhng thnh tu y. Trn
c s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch
ngha duy vt pht trin qua cc hnh thc ca
n, trong , ch ngha duy vt bin chng l
hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy
vt.
2. Ch ngha duy vt bin chng hnh
thc pht trin cao nht ca ch ngha duy
vt
Trong lch s, cng vi s pht trin ca khoa
hc v thc tin, ch ngha duy vt c hnh
thnh v pht trin vi ba hnh thc c bn l:
ch ngha duy vt cht phc, ch ngha duy vt
siu hnh v ch ngha duy vt bin chng.
Ch ngha duy vt cht phc l kt qu nhn
thc ca cc nh trit hc duy vt thi c i.
Trong khi tha nhn tnh th nht ca vt cht,
ch ngha duy vt giai on ny ng nht vt
cht vi mt hay mt s cht c th, coi l
thc th u tin, l bn nguyn ca v tr.
Nhn thc ca cc nh trit hc duy vt c i
mang nng tnh trc quan nn nhng kt lun
ca h v th gii cn ngy th, cht phc.

37

Tuy cn rt nhiu hn ch nhng ch ngha
duy vt thi c i v c bn l ng v n
ly bn thn gii t nhin gii thch gii t
nhin, n khng vin n mt thn linh hay mt
ng sng to no gii thch th gii.
Ch ngha duy vt siu hnh l hnh thc c
bn th hai ca ch ngha duy vt, th hin kh
r t th k XV n th k XVIII v t nh
cao vo th k XIX. y l thi k c hc c
in t c nhng thnh tu rc r nn trong
khi tip tc pht trin quan im ca ch ngha
duy vt c i, ch ngha duy vt giai on ny
chu s tc ng mnh m ca phng php t
duy siu hnh, my mc ca c hc c in. y
l phng php nhn thc th gii nh mt c
my c gii khng l m mi b phn to nn n
lun trong trng thi bit lp, tnh ti; nu c
bin i th ch l s tng, gim n thun v
s lng v do nhng nguyn nhn bn ngoi
gy ra.
Tuy cha phn nh ng hin thc trong mi
lin h ph bin v s pht trin nhng ch
ngha duy vt siu hnh gp phn khng nh
vo vic chng li th gii quan duy tm v tn
gio, nht l giai on lch s chuyn tip t thi

38

k trung c sang thi Phc hng cc nc Ty
u.
Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc c
bn th ba ca ch ngha duy vt do Mc v
ngghen bt u xy dng t nhng nm 40 ca
th k XIX, sau c Lnin v nhng ngi
k tc ng bo v v pht trin. Vi s k tha
tinh hoa ca cc hc thuyt trit hc trc v
s dng trit nhng thnh tu khoa hc t
nhin ng thi, ch ngha duy vt bin chng
ngay t mi ra i khc phc c hn ch
ca ch ngha duy vt cht phc c i v ch
ngha duy vt siu hnh thi cn i, t ti trnh
l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha
duy vt trong lch s. Trn c s phn nh ng
n hin thc khch quan trong mi lin h ph
bin v s pht trin, ch ngha duy vt bin
chng cung cp cng c v i cho hot ng
nhn thc khoa hc v thc tin cch mng.

II. QUAN IM CA CH NGHA DUY
VT BIN CHNG
V VT CHT, THC V MI QUAN
H GIA VT CHT V THC

39

1. Vt cht
a. Phm tr vt cht
Vt cht vi t cch l phm tr trit hc
c lch s pht trin trn 2500 nm. Ngay t thi
c i, chung quanh phm tr vt cht din ra
cuc u tranh khng khoan nhng gia ch
ngha duy vt v ch ngha duy tm. ng thi,
cng ging nhng phm tr khc, phm tr vt
cht c qu trnh pht trin gn lin vi thc tin
v nhn thc ca con ngi.
Trong khi ch ngha duy tm quan nim bn
cht ca th gii, c s u tin ca mi tn ti
l mt bn nguyn tinh thn, cn vt cht ch
c quan nim l sn phm ca bn nguyn
tinh thn y th ch ngha duy vt quan nim:
bn cht ca th gii; thc th ca th gii l vt
cht ci tn ti vnh vin, to nn mi s vt,
hin tng cng vi nhng thuc tnh ca
chng.
Trc khi ch ngha duy vt bin chng ra
i, nhn chung, cc nh trit hc duy vt quan
nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u
tin, sn sinh ra v tr. Thi c i, phi ng
hnh Trung Quc quan nim vt cht l kim,
mc, thy, ha, th. Hy Lp, phi Milet cho

40

rng u tin y n thun l nc, khng kh,
la, nguyn tCho n th k XVII, XVIII
quan nim v vt cht nh trn ca cc nh duy
vt c bn vn khng c g khc tuy hnh thc
din t c th khc i t nhiu.
Vi quan nim vt cht l mt hay mt s cht
t c, u tin, sn sinh ra v tr chng t cc
nh duy vt trc Mc ng nht vt cht vi
vt th. Vic ng nht ny l mt trong nhng
nguyn nhn dn n nhiu hn ch trong nhn
thc: khng hiu c bn cht ca cc hin
tng thc cng nh mi quan h gia vt cht
vi thc; khng c c s xc nh nhng
biu hin ca vt cht trong i sng x hi nn
cng khng c c s ng trn quan im
duy vt khi gii quyt cc vn x hi. Hn
ch tt yu dn n quan im duy vt na
vi, khng trit : khi gii quyt nhng vn
t nhin, cc nh duy vt ng trn quan im
duy vt, nhng khi gii quyt nhng vn x
hi h li trt qua ch ngha duy tm.
S pht trin ca khoa hc t nhin cui th
k XIX u th k XX, c bit l nhng pht
minh ca W. Roentgen, H. Becquerel, J.J.
Thomson bc b quan im ca cc nh duy

41

vt v nhng cht c coi l gii hn tt
cng, t dn ti cuc khng hong v th
gii quan trong lnh vc nghin cu vt l hc.
Nhng ngi theo ch ngha duy tm li
dng c hi ny khng nh bn cht phi vt
cht ca th gii, khng nh vai tr ca cc lc
lng siu nhin i vi qu trnh sng to ra th
gii.
Trong bi cnh lch s , Lnin tin hnh
tng kt nhng thnh tu khoa hc t nhin cui
th k XIX u th k XX v t nhu cu ca
cuc u tranh chng ch ngha duy tm, ng
vch r xuyn tc nhng thnh tu khoa
hc t nhin ca nhng nh trit hc duy tm,
khng nh bn cht vt cht ca th gii v a
ra nh ngha kinh in v vt cht:
Vt cht l phm tr trit hc dng ch
thc ti khch quan c em li cho con ngi
trong cm gic, c cm gic ca chng ta
chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l
thuc vo cm gic
Theo nh ngha ca Lnin v vt cht:
- Cn phn bit vt cht vi t cch l phm
tr trit hc vi nhng dng biu hin c th ca
vt cht. Vt cht vi t cch l phm tr trit

42

hc l kt qu ca s khi qut ha, tru tng
ha nhng thuc tnh, nhng mi lin h vn c
ca cc s vt, hin tng nn n phn nh ci
chung, v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt
i; cn tt c nhng s vt, nhng hin tng l
nhng dng biu hin c th ca vt cht nn n
c qu trnh pht sinh, pht trin, chuyn ha. V
vy, khng th ng nht vt cht vi mt hay
mt s dng biu hin c th ca vt cht.
- c trng quan trng nht ca vt cht l
thuc tnh khch quan tc l thuc tnh tn ti
ngoi thc, c lp, khng ph thuc vo
thc ca con ngi, cho d con ngi c nhn
thc c hay khng nhn thc c n.
- Vt cht (di hnh thc tn ti c th ca
n) l ci c th gy nn cm gic con ngi
khi n trc tip hay gin tip tc ng n gic
quan ca con ngi; thc ca con ngi l s
phn nh i vi vt cht, cn vt cht l ci
c thc phn nh.
nh ngha ca Lnin v vt cht c ngha
quan trng i vi s pht trin ca ch ngha
duy vt v nhn thc khoa hc:
- Bng vic tm ra thuc tnh quan trng nht
ca vt cht l thuc tnh khch quan, Lnin

43

phn bit s khc nhau gia vt cht v vt th,
khc phc c hn ch trong quan nim v vt
cht ca ch ngha duy vt c; cung cp cn c
nhn thc khoa hc xc nh nhng g thuc
v vt cht; to lp c s l lun cho vic xy
dng quan im duy vt v lch s, khc phc
c nhng hn ch duy tm trong quan nim v
lch s ca ch ngha duy vt trc Mc.
- Khi khng nh vt cht l thc ti khch
quan c em li cho con ngi trong cm
gic v c cm gic ca chng ta chp li,
chp lai, phn nh, Lnin khng nhng
khng nh tnh th nht ca vt cht, tnh th
hai ca thc theo quan im duy vt m cn
khng nh kh nng con ngi c th nhn thc
c thc ti khch quan thng qua s chp li,
chp li, phn nh ca con ngi i vi thc
ti khch quan.
b. Phng thc v hnh thc tn ti ca vt
cht
Theo quan im ca ch ngha duy vt bin
chng, vn ng l phng thc tn ti ca vt
cht; khng gian, thi gian l nhng hnh thc
tn ti ca vt cht.

44

- Vn ng l phng thc tn ti ca vt
cht.
ngghen nh ngha: Vn ng hiu theo
ngha chung nht, - tc c hiu l mt phng
thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c
h ca vt cht th bao gm tt c mi s
thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k
t s thay i v tr n gin cho n t duy
Theo quan nim ca ngghen: vn ng
khng ch thun ty l s thay i v tr trong
khng gian m l mi s thay i v mi qu
trnh din ra trong v tr, vn ng l mt
phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc
tnh c hu ca vt cht nn thng qua vn
ng m cc dng c th ca vt cht biu hin
s tn ti c th ca mnh; vn ng ca vt cht
l t thn vn ng; v, s tn ti ca vt cht
lun gn lin vi vt cht.
Da trn thnh tu khoa hc trong thi i
mnh, ngghen phn chia vn ng thnh
nm hnh thc c bn: vn ng c hc, vn
ng vt l, vn ng ha hc, vn ng sinh
hc v vn ng x hi.
Cc hnh thc vn ng ni trn c sp xp
theo th t t thp n cao tng ng vi trnh

45

d kt cu ca vt cht. Cc hnh thc vn ng
khc nhau v cht song chng khng tn ti bit
lp m c mi quan h mt thit vi nhau, trong
: hnh thc vn ng cao xut hin trn c s
cc hnh thc vn ng thp v bao hm trong
n nhng hnh thc vn ng thp hn. Trong s
tn ti ca mnh, mi s vt c th c nhiu hnh
thc vn ng khc nhau song bn thn n bao
gi cng c c trng bi hnh thc vn ng
cao nht m n c.
Bng vic phn loi cc hnh thc vn ng c
bn, ngghen t c s cho vic phn loi,
phn ngnh, hp ngnh khoa hc. t tng v s
thng nht nhng khc nhau v cht ca cc
hnh thc vn ng c bn cn l c s chng
li khuynh hng nh ng cc hnh thc vn
ng hoc quy hnh thc vn ng ny vo hnh
thc vn ng khc trong qu trnh nhn thc.
Khi khng nh vn ng l phng thc tn
ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt
cht; ch ngha duy vt bin chng c khng
nh vn ng l vnh vin. iu ny khng c
ngha ch ngha duy vt bin chng ph nhn s
ng im, cn bng; song ng im, cn bng ch
l hin tng tng i, tm thi v thc cht

46

ng im, cn bng ch l mt trng thi c bit
ca vn ng.
ng im l tng i v ng im, cn bng
ch xy ra trong mt s quan h nht nh ch
khng xy ra vi tt c mi quan h; ng im,
cn bng ch xy ra trong mt hnh thc vn
ng ch khng phi xy ra vi tt c cc hnh
thc vn ng. ng im l tam thi v ng im
khng phi l ci tn ti vnh vin m ch tn ti
trong mt thi gian nht nh, ch xt trong mt
hay mt s quan h nht nh, ngay trong s
ng im vn din ra nhng qu trnh bin i
nht nh.
ng im l trng thi c bit ca vn ng,
l vn ng trong th cn bng, n nh; vn
ng cha lm thay i cn bn v cht, v v
tr, hnh dng, kt cu ca s vt.
- Khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn
ti ca vt cht:
Mi dng c th ca vt cht u tn ti mt
v tr nht nh, c mt qung tnh nht nh v
tn ti trong nhng mi tng quan nht nh
vi nhng dng vt cht khc. Nhng hnh thc
tn ti nh vy c gi l khng gian. mt
khc, s tn ti ca s vt cn c th hin

47

qu trnh bin i: nhanh hay chm, k tip v
chuyn ha,Nhng hnh thc tn ti nh vy
c gi l thi gian.
ngghen vit: Cc hnh thc c bn ca mi
tn ti l khng gian v thi gian; tn ti ngoi
thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi
khng gian. Nh vy, vt cht, khng gian, thi
gian khng tch ri nhau; khng c vt cht tn
ti ngoi khng gian v thi gian; cng khng c
khng gian, thi gian tn ti ngoi vt cht vn
ng.
L nhng hnh thc tn ti ca vt cht, khng
tch khi vt cht nn khng gian, thi gian c
nhng tnh cht chung nh nhng tnh cht ca
vt cht, l tnh khch quan, tnh vnh cu,
tnh v tn v v hn.
Ngoi ra, khng gian c thuc tnh ba chiu
cn thi gian ch c mt chiu. tnh ba chiu ca
khng gian v mt chiu ca thi gian biu hin
hnh thc tn ti v qung tnh v qu trnh din
bin ca vt cht vn ng.
c. Tnh thng nht vt cht ca th gii
Th gii vt cht th hin ht sc phong ph
a dng, song nhng dng biu hin ca th gii

48

vt cht u phn nh bn cht ca th gii v
thng nht vi nhau.
Ch ngha duy vt bin chng khng nh bn
cht ca th gii l vt cht, th gii thng nht
tnh vt cht. Theo quan im :
- Ch c mt th gii duy nht l th gii vt
cht; th gii vt cht l ci c trc, tn ti
khch quan, c lp vi thc con ngi.
- Th gii vt cht tn ti vnh vin, v tn, v
hn, khng sinh ra, khng mt i.
- Mi tn ti ca th gii vt cht u c mi
lin h thng nht vi nhau, biu hin ch
chng u l nhng dng c th ca vt cht, l
nhng kt cu vt cht, c ngun gc vt cht,
do vt cht sinh ra v cng chu s chi phi ca
nhng qui lut khch quan, ph bin ca th gii
vt cht. Trong th gii vt cht khng c g
khc ngoi nhng qu trnh vt cht ang bin
i v chuyn ha ln nhau, l ngun gc,
nguyn nhn v kt qu ca nhau.
Bn cht vt cht v tnh thng nht vt cht
ca th gii l kt lun c rt ra t vic khi
qut nhng thnh tu ca khoa hc, c khoa
hc v cuc sng hin thc ca con ngi kim
nghim. N khng ch nh hng cho con

49

ngi gii thch v tnh a dng ca th gii m
cn nh hng cho con ngi tip tc nhn
thc v tnh a dng y thc hin qu trnh
ci to hp qui lut.
2. thc
Gii quyt nhng vn v ngun gc, bn
cht, vai tr ca thc l mt trong nhng bc
i ban u gii quyt vn c bn ca trit
hc.
Trn c s khi qut thnh tu ca khoa hc,
ca thc tin x hi, ch ngha duy vt bin
chng khng nh ngun gc vt cht, bn cht
phn nh vt cht ca thc rt ra vai tr ca
thc trong mi quan h vi thc.
a. Ngun gc ca thc
thc c hai ngun gc l ngun gc t nhin
v ngun gc x hi.
- Ngun gc t nhin ca thc c th hin
qua s hnh thnh ca b c con ngi v hot
ng ca b c cng vi mi quan h gia
con ngi vi th gii khch quan; trong , th
gii khch quan tc ng n b c con ngi
to ra qu trnh phn nh sng to, nng ng.
V b c ngi: thc l thuc tnh ca mt
dng vt cht c t chc cao l b c ngi, l

50

chc nng ca b c, l kt qu hot ng sinh
l thn kinh ca b c. B c cng hon thin,
hot ng sinh l thn kinh ca b c cng c
hiu qu, thc ca con ngi cng phong ph
v su sc. iu ny l gii ti sao qu trnh tin
ha ca loi ngi cng l qu trnh pht trin
nng lc ca nhn thc, ca t duy v ti sao i
sng tinh thn ca con ngi b ri lon khi sinh
l thn kinh ca con ngi khng bnh thng
do b tn thng b c.
V mi quan h gia con ngi vi th gii
khch quan to ra qu trnh phn nh nng
ng, sng to: Quan h gia con ngi vi th
gii khch quan l quan h tt yu ngay t khi
con ngi xut hin. Trong mi quan h ny, th
gii khch quan, thng qua hot ng ca cc
gic quan tc ng n b c ngi, hnh
thnh nn qu trnh phn nh.
Phn nh l s ti to nhng c im ca
dng vt cht ny dng vt cht khc trong
qu trnh tc ng qua li ln nhau gia chng.
Nhng c im c ti to dng vt cht
chu s tc ng bao gi cng mang thng tin
ca dng vt cht tc ng. Nhng c im
mang thng tin y c gi l ci phn nh. Ci

51

phn nh v ci c phn nh khng tch ri
nhau nhng khng ng nht vi nhau. Ci c
phn nh l nhng dng c th ca vt cht, cn
ci phn nh ch l c im cha ng thng tin
ca dng vt cht (ci c phn nh) mt
dng vt cht khc (dng vt cht nhn s tc
ng).
Phn nh l thuc tnh ca tt c cc dng vt
cht, song phn nh c th hin di nhiu
hnh thc. Nhng hnh thc ny tng ng vi
qu trnh tin ha ca vt cht.
Phn nh vt l, ha hc l hnh thc thp
nht, c trng cho vt cht v sinh. Phn nh
vt l, ha hc th hin qua nhng bin i v
c, l, ha khi c s tc ng qua li ln nhau
gia cc dng vt cht v sinh. Hnh thc phn
nh ny mang tnh th ng, cha c nh hng
la chn ca vt nhn tc ng.
Phn nh sinh hc l hnh thc phn nh cao
hn, c trng cho gii t nhin hu sinh.
Tng ng vi qu trnh pht trin ca gii t
nhin hu sinh, phn nh sinh hc c th hin
qua tnh kch thch, tnh cm ng, phn x. Tnh
kch thch l phn ng ca thc vt v ng vt
bc thp bng cch thay i chiu hng sinh

52

trng, pht trin, thay i mu sc, thay i cu
trckhi nhn s tc ng trong mi trng
sng. Tnh cm ng l phn ng ca ng vt c
h thn kinh to ra nng lc cm gic, c thc
hin trn c s iu khin ca qu trnh thn
kinh qua c ch phn x khng iu kin, khi c
s tc ng t bn ngoi mi trng ln c th
sng.
Phn nh tm l l phn ng ca ng vt c
h thn kinh trung ng c thc hin trn c
s iu khin ca h thn kinh qua c ch phn
x c iu kin.
Phn nh nng ng sng to l hnh thc
phn nh cao nht trong cc hnh thc phn nh,
n ch c thc hin dng vt cht c t chc
cao nht, c t chc cao nht l b c ngi.
Phn nh nng ng, sng to c thc hin
qua qu trnh hot ng sinh l thn kinh ca b
no ngi khi th gii khch quan tc ng ln
cc gic quan ca con ngi. y l s phn nh
c tnh ch ng la chn thng tin, x l thng
tin to ra nhng thng tin mi, pht hin
ngha ca thng tin. S phn nh sng to nng
ng ny c gi l thc.

53

- Ngun gc x hi ca thc l lao ng v
ngn ng. hai yu t ny va l ngun gc, va
l tin ca s ra i thc.
Lao ng l qu trnh con ngi s dng cng
c tc ng vo gii t nhin nhm thay i gii
t nhin cho ph hp vi nhu cu ca con ngi;
l qu trnh trong bn thn con ngi ng
vai tr mi gii, iu tit s trao i vt cht
gia mnh vi gii t nhin. y cng l qa
trnh lm thay i cu trc c th, em li dng
i thng bng hai chn, gii phng hai tay, pht
trin kh quan, pht trin b no, ca con
ngi. Trong qu trnh lao ng, con ngi tc
ng vo th gii khch quan lm cho th gii
khch quan bc l nhng thuc tnh, nhng kt
cu, nhng qui lut vn ng ca n, biu hin
thnh nhng hin tng nht nh m con ngi
c th quan st c. Nhng hin tng y,
thng qua hot ng ca cc gic quan, tc ng
vo b c ngi, thng qua hot ng ca b
no con ngi, to ra kh nng hnh thnh nn
nhng tri thc ni ring v thc ni chung.
Nh vy, s ra i ca thc ch yu do hot
ng ci to th gii khch quan thng qua qu
trnh lao ng.

54

Ngn ng l h thng tn hiu vt cht cha
ng thng tin mang ni dung thc. Khng c
ngn ng, thc khng th tn ti v th hin.
S ra i ca ngn ng gn lin vi lao ng.
Lao ng ngay t u mang tnh tp th. Mi
quan h gia cc thnh vin trong lao ng ny
sinh h nhu cu phi c phng tin biu
t. Nhu cu ny lm ngn ng ny sinh v pht
trin ngay trong qu trnh lao ng. Nh ngn
ng con ngi khng ch giao tip, trao i
m cn khi qut, tng kt c kt thc tin,
truyn t kinh nghim, truyn t t tng t
th h ny sang th h khc.
Nh vy, ngun gc trc tip quan trng nht
quyt nh s ra i v pht trin ca thc l
lao ng. Sau lao ng v ng thi vi lao
ng l ngn ng; l hai cht kch thch ch
yu lm cho b c vn dn dn chuyn ha
thnh b c ngi, khin cho tm l ng vt
dn dn chuyn ha thnh thc.
b. Bn cht v kt cu ca thc
- Bn cht ca thc.
thc l s phn nh nng ng, sng to th
gii khch quan vo b c con ngi; l hnh
nh ch quan ca th gii khch quan.

55

Tnh cht nng ng, sng to ca s phn
nh thc c th hin kh nng hot ng
tm sinh l ca con ngi trong vic nh
hng tip nhn thng tin, chn lc thng tin, x
l thng tin, lu gi thng tin v trn c s
nhng thng tin c n c th to ra nhng
thng tin mi v pht hin ngha ca thng tin
c tip nhn. Tnh cht nng ng, sng to
ca s phn nh thc cn c th hin qu
trnh con ngi to ra nhng gi tng, gi
thuyt, huyn thoi,.. trong i sng tinh thn
ca mnh hoc khi qut bn cht, qui lut khch
quan, xy dng cc m hnh t tng, tri thc
trong cc hot ng ca con ngi.
thc l hnh nh ch quan ca th gii
khch quan ngha l: thc l hnh nh v th
gii khch quan, hnh nh y b th gii khch
quan qui nh c v ni dung, c v hnh thc
biu hin nhng n khng cn y nguyn nh th
gii khch quan m n ci bin thng qua
lng knh ch quan ca con ngi. Theo Mc:
thc chng qua ch l vt cht c di chuyn
vo trong u c con ngi v c ci bin i
trong .

56

thc l mt hin tng x hi v mang bn
cht x hi. S ra i v tn ti ca thc gn
lin vi hot ng thc tin, chu s chi phi
khng ch ca cc qui lut sinh hc m ch yu
l ca cc qui lut x hi, do nhu cu giao tip
x hi v cc iu kin sinh hot hin thc ca
x hi qui nh. Vi tnh nng ng, thc
sng to li hin thc theo nhu cu ca thc tin
x hi.
- Kt cu ca thc
thc c kt cu cc k phc tp. C nhiu
ngnh khoa hc, nhiu cch tip cn, nghin cu
v kt cu ca thc. y ch tip cn kt cu
ca thc theo cc yu t c bn nht hp thnh
n. Theo cch tip cn ny, thc bao gm ba
yu t c bn nht l: tri thc, tnh cm v ch,
trong tri thc l nhn t quan trng nht.
Ngoi ra thc cn c th bao gm cc yu t
khc.
Tri thc l ton b nhng hiu bit ca con
ngi, l kt qu ca qu trnh nhn thc, l s
ti to li hnh nh ca i tng c nhn thc
di dng cc loi ngn ng.
Mi hot ng ca con ngi u c tri thc,
c tri thc nh hng. Mi biu hin ca

57

thc u cha ng ni dung tri thc. Tri thc l
phng thc tn ti ca thc v l iu kin
thc pht trin. theo Mc: phng thc m
theo thc tn ti v theo mt ci g
tn ti i vi thc l tri thc.
Cn c vo lnh vc nhn thc, tri thc c th
chia thnh nhiu loi nh tri thc v t nhin, tri
thc v x hi, tri thc nhn vn. Cn c vo
trnh pht trin ca nhn thc, tri thc c th
chia thnh tri thc i thng v tri thc khoa
hc, tri thc kinh nghim v tri thc l lun, tri
thc cm tnh v tri thc l tnh,
Tnh cm l nhng rung ng biu hin thi
con ngi trong cc quan h. Tnh cm l mt
hnh thi c bit ca s phn nh hin thc,
c hnh thnh t s khi qut nhng cm xc
c th ca con ngi khi nhn s tc ng ca
ngoi cnh. Tnh cm biu hin v pht trin
trong mi lnh vc i sng ca con ngi; l
mt yu t pht huy sc mnh, mt ng lc
thc y hot ng nhn thc v thc tin. Lnin
cho rng: khng c tnh cm th xa nay khng
c v khng th c s tm ti chn l; khng c
tnh cm th khng c mt yu t thi thc

58

nhng ngi v sn v na v sn, nhng cng
nhn v nng dn ngho i theo cch mng.
Ty vo tng i tng nhn thc v s rung
ng ca con ngi v i tng trong cc
quan h m hnh thnh nn cc loi tnh cm
khc nhau, nh tnh cm o c, tnh cm thm
m, tnh cm tn gio,
ch l kh nng huy ng sc mnh bn thn
vt qua nhng cn tr trong qu trnh thc
hin mc ch ca con ngi. ch c coi l
mt nng ng ca thc, mt biu hin ca
thc trong thc tin m con ngi t gic
c mc ch ca hot ng nn t u tranh
vi mnh thc hin n cng mc ch la
chn. c th coi ch l quyn lc ca con ngi
i vi mnh; n iu khin, iu chnh hnh vi
con ngi hng n mc ch mt cch t
gic; n cho php con ngi t km ch, t lm
ch bn thn v quyt on trong hnh ng
theo quan im v nim tin ca mnh. Gi tr
chn chnh ca ch khng ch th hin cng
ca n mnh hay yu m ch yu th hin
ni dung, ngha ca mc ch m ch hng
n. Lnin cho rng: ch l mt trong nhng
yu t to nn s nghip cch mng ca hng

59

triu ngi trong cuc u tranh giai cp quyt
lit nhm gii phng mnh, gii phng nhn loi.
Tt c cc yu t to thnh thc c mi quan
h bin chng vi nhau song tri thc l yu t
quan trng nht; l phng thc tn ti ca
thc, ng thi l nhn t nh hng i vi s
pht trin v quyt nh mc biu hin ca
cc yu t khc.
3. Mi quan h gia vt cht v thc
Theo quan im duy vt bin chng: vt cht
v thc tn ti trong mi quan h bin chng
vi nhau, tc ng ln nhau thng qua hot ng
thc tin; trong mi quan h , vt cht gi vai
tr quyt nh i vi thc.
a. Vai tr ca vt cht i vi thc
Trong mi quan h vi thc, vt cht l ci
c trc, thc l ci c sau; vt cht l ngun
gc ca thc; vt cht quyt nh thc;
thc l s phn nh i vi vt cht.
thc l sn phm ca mt dng vt cht c
t chc cao l b c ngi nn ch khi c con
ngi th mi c thc. Trong mi quan h gia
con ngi vi th gii vt cht th con ngi l
kt qu qu trnh pht trin lu di ca th gii
vt cht. Kt lun ny c chng minh bi

60

s pht trin ht sc lu di ca khoa hc v gii
t nhin; n l mt bng chng khoa hc chng
minh quan im: vt cht c trc, thc c
sau.
Cc yu t to thnh ngun gc t nhin,
ngun gc x hi ca thc u hoc l chnh
bn thn th gii vt cht, hoc l nhng dng
tn ti ca vt cht nn vt cht l ngun gc
ca thc.
thc l ci phn nh th gii vt cht, l
hnh nh v th gii vt cht nn ni dung ca
thc c quyt nh bi vt cht. S vn ng
v pht trin ca thc, hnh thc biu hin ca
thc b cc qui lut sinh hc, cc qui lut x
hi v s tc ng ca mi trng sng quyt
nh. Nhng yu t ny thuc lnh vc vt cht
nn vt cht khng ch quyt nh ni dung m
cn quyt nh c hnh thc biu hin cng nh
mi s bin i ca thc.
b. Vai tr ca thc i vi vt cht
Trong mi quan h vi vt cht, thc c th
tc ng tr li vt cht thng qua hot ng
thc tin ca con ngi.
V thc l thc ca con ngi nn ni n
vai tr ca thc l ni n vai tr ca con

61

ngi. Bn thn thc t n khng trc tip
thay i c g trong hin thc. Mun thay i
hin thc con ngi phi tin hnh nhng hot
ng vt cht. Song, mi hot ng vt cht ca
con ngi u do thc ch o, nn vai tr ca
thc khng phi trc tip to ra hay thay i
th gii vt cht m n trang b cho con ngi tri
thc v thc ti khch quan, trn c s y, con
ngi xc nh mc tiu, ra phng hng,
xy dng k hoch, la chn phng php, bin
php, cng c, phng tin thc hin mc
tiu ca mnh. y, thc th hin s tc
ng ca mnh i vi vt cht thng qua hot
ng thc tin ca con ngi.
S tc ng tr li ca thc i vi vt cht
din ra theo hai hng: tch cc hoc tiu cc.
Nu con ngi nhn thc ng, c tri thc khoa
hc, c tnh cm cch mng, c ngh lc, c
ch th hnh ng ca con ngi ph hp vi cc
qui lut khch quan, con ngi c nng lc vt
qua nhng thch thc trong qu trnh thc hin
nhng mc ch ca mnh, th gii c ci to
l s tc ng tch cc ca thc; cn nu
thc ca con ngi phn nh khng ng hin
thc khch quan, bn cht qui lut khch quan

62

th ngay t u, hng hnh ng ca con ngi
i ngc li cc qui lut. Hnh ng y s c
tc dng tiu cc i vi hot ng thc tin,
i vi hin thc khch quan.
Nh vy, bng vic nh hng cho hot ng
ca con ngi, thc c th quyt nh hnh
ng ca con ngi, hot ng thc tin ca con
ngi ng hay sai, thnh cng hay tht bi,
hiu qu hay khng hiu qu.
Tm hiu v vt cht, v ngun gc, bn cht
ca thc, v vai tr ca vt cht, ca thc c
th thy: khng bao gi v khng u thc
li quyt nh vt cht. Tri li, vt cht l ngun
gc ca thc, quyt nh ni dung v kh nng
sng to ca thc; l iu kin tin quyt
thc hin thc; thc ch c kh nng tc
ng tr li vt cht, s tc ng y khng phi
t thn m phi thng qua hot ng thc tin
ca con ngi. Sc mnh ca thc trong s tc
ng ny ph thuc vo trnh phn nh ca
thc, mc thm nhp ca thc vo nhng
ngi hnh ng, trnh t chc ca con ngi
v nhng iu kin vt cht, hon cnh vt cht
trong con ngi hnh ng theo nh hng
ca thc.

63

4. ngha phng php lun
Trn c s quan im v bn cht vt cht ca
th gii, bn cht nng ng, sng to ca thc
v mi quan h bin chng gia vt cht v
thc, ch ngha duy vt bin chng xy dng
nn mt nguyn tc phng php lun c bn,
chung nht i vi mi hot ng nhn thc v
thc tin ca con ngi. Nguyn tc l:
Trong mi hot ng nhn thc v thc tin i
hi phi xut pht t thc t khch quan, tn
trng khch quan ng thi pht huy tnh nng
ng ch quan. Theo nguyn tc phng php
lun ny, mi hot ng nhn thc v thc tin
ca con ngi ch c th ng n, thnh cng
v c hiu qu khi v ch khi thc hin ng thi
gia vic xut pht t thc t khch quan, tn
trng thc t khch quan vi pht huy tnh nng
ng ch quan; pht huy tnh nng ng ch
quan phi l trn c s v trong phm vi iu
kin khch quan, chng ch quan duy ch
trong nhn thc v thc tin.
Xut pht t thc t khch quan, tn trng
khch quan l xut pht t tnh khch quan ca
vt cht, c thi tn trng i vi hin thc
khch quan, m cn bn l tn trng qui lut,

64

nhn thc v hnh ng theo qui lut; tn trng
vai tr quyt nh ca i sng vt cht i vi
i sng tinh thn ca con ngi, ca x hi.
iu i hi trong nhn thc v hnh ng
con ngi phi xut pht t thc t khch quan
xc nh mc ch, ra ng li, ch
trng, chnh sch, k hoch, bin php; phi ly
thc t khch quan lm c s, phng tin; phi
tm ra nhng nhn t vt cht, t chc nhng
nhn t y thnh lc lng vt cht hnh
ng.
Pht huy tnh nng ng ch quan l pht huy
vai tr tch cc, nng ng, sng to ca thc
v pht huy vai tr nhn t con ngi trong vic
vt cht ha tnh tch cc, nng ng, sng to
y. iu ny i hi con ngi phi tn trng tri
thc khoa hc; tch cc hc tp; nghin cu
lm ch tri thc khoa hc v truyn b n vo
qun chng n tr thnh tri thc, nim tin ca
qun chng, hng dn qun chng hnh ng.
Mt khc, phi t gic tu dng, rn luyn
hnh thnh, cng c nhn sinh quan cch mng,
tnh cm, ngh lc cch mng c s thng
nht hu c gia tnh khoa hc v tnh nhn vn
trong nh hng hnh ng.

65

Thc hin nguyn tc tn trng khch quan,
pht huy tnh nng ng ch quan trong nhn
thc v thc tin i hi phi phng chng v
khc phc bnh ch quan duy ch; l nhng
hnh ng ly ch p t cho thc t, ly o
tng thay cho hin thc, ly mun ch quan
lm chnh sch, ly tnh cm lm im xut pht
cho chin lc, sch lc, y cng phi l
qu trnh chng ch ngha kinh nghim, xem
thng tri thc khoa hc, xem thng l lun,
bo th, tr tr, trong hot ng nhn thc v
thc tin.

----@----

Chng 2

PHP BIN CHNG DUY VT

66

Php bin chng duy vt l mt b phn l
lun c bn hp thnh th gii quan v phng
php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin; l
khoa hc v mi lin h ph bin v cng l
khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s vn
ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi
loi ngi v ca t duy. Theo quan nim ca
Mc, cng nh ca Hgel th php bin chng
bao gm ci m ngy nay ngi ta gi l l lun
nhn thc hay nhn thc lun; vi t cch ,
php bin chng duy vt cng chnh l l lun
v phng php lun khoa hc nhn thc v
ci to th gii.

I. PHP BIN CHNG V PHP BIN
CHNG DUY VT
1. Php bin chng v cc hnh thc c bn
ca php bin chng
a. Khi nim bin chng, php bin chng.
Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim bin
chng dng ch nhng mi lin h, tng tc,
chuyn ha v vn ng, pht trin theo qui lut
ca cc s vt, hin tng, qu trnh trong gii
t nhin, x hi v t duy.

67

Bin chng bao gm bin chng khch quan
v bin chng ch quan, trong bin chng
khch quan l bin chng ca th gii vt cht;
cn bin chng ch quan l s phn nh bin
chng khch quan vo i sng thc ca con
ngi.
Theo ngghen: Bin chng gi l khch
quan th chi phi trong ton b gii t nhin, cn
bin chng gi l ch quan, tc t duy bin
chng, th ch l s phn nh s chi phi, trong
ton b gii t nhin
Php bin chng l hc thuyt nghin cu,
khi qut bin chng ca th gii thnh h thng
cc nguyn l, qui lut khoa hc nhm xy dng
h thng cc nguyn tc phng php lun ca
nhn thc v thc tin. Vi ngha nh vy, php
bin chng thuc v bin chng ch quan, ng
thi n cng i lp vi php siu hnh
phng php t duy v s vt, hin tng ca
th gii trong trng thi c lp v bt bin.
b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng
Php bin chng pht trin qua ba hnh
thc c bn: php bin chng cht phc thi c
i, php bin chng duy tm c in c v

68

php bin chng duy vt trong ch ngha Mac-
Lnin.
Php bin chng cht phc thi c i l hnh
thc u tin ca php bin chng trong lch s
trit hc. N l mt ni dung c bn trong nhiu
h thng trit hc ca Trung Quc, n v Hy
Lp c i. Tiu biu cho nhng t tng bin
chng ca trit hc Trung Quc l bin dch
lun v ng hnh lun ca m dng gia.
Trong trit hc n , biu hin r nt nht ca
t tng bin chng l trit hc pht gio, vi
cc phm tr v ng, v thng, nhn
duyn c bit, trit hc Hy Lp c i
th hin mt cch su sc tinh thn ca php
bin chng t pht. ngghen vit: Nhng nh
trit hc Hy Lp c i u l nhng nh bin
chng t pht, bm sinh, v Aristote, b c bch
khoa nht trong cc nh trit hc y, cng
nghin cu nhng hnh thi cn bn nht ca t
duy bin chngCi th gii quan ban u,
ngy th, nhng xt v thc cht l ng l
th gii quan ca cc nh trit hc Hy Lp c i
v ln u tin c Heraclite trnh by mt
cch r rng: mi vt u tn ti v ng thi li
khng tn ti, v mi vt ang tri i, mi vt

69

u khng ngng thay i, mi vt u khng
ngng pht sinh v tiu vong. Tuy nhin, nhng
t tng bin chng v cn bn vn cn
mang tnh ngy th, cht phc, t pht v tru
tng. ngghen nhn xt rng: Trong trit hc
ny, t duy bin chng xut hin vi tnh cht
thun ty t nhin, cha b khuy c bi nhng
tr ngi ng yuchnh v ngi Hy Lp cha
t ti trnh m x, phn tch gii t nhin,
cho nn h hy cn quan nim gii t nhin l
mt chnh th v ng v mt ton b m xt
chnh th y. Mi lin h ph bin gia cc hin
tng t nhin cha c chng minh v chi
tit; i vi h, mi lin h l kt qu ca s
quan st trc tip. Php bin chng cht phc
c i nhn thc ng v tnh bin chng nhng
bng trc kin thin ti, bng trc quan cht
phc, ngy th, khng phi da trn nhng thnh
tu pht trin ca khoa hc t nhin.
T cui th k XV, khoa hc t nhin bt u
pht trin mnh, i su vo phn tch, nghin
cu tng yu t ring bit ca th gii t nhin,
dn ti s ra i ca phng php siu hnh.
n th k XVIII, phng php siu hnh tr
thnh phng php thng tr trong t duy trit

70

hc v nghin cu khoa hc. Tuy nhin, khi
khoa hc t nhin chuyn t vic nghin cu i
tng ring bit sang nghin cu qu trnh thng
nht ca cc i tng trong mi lin h th
phng php t duy siu hnh khng cn ph
hp m phi chuyn sang mt hnh thc t duy
mi cao hn l t duy bin chng.
Php bin chng duy tm c in c c
khi u t Kant v hon thin Hgel. Theo
ngghen: Hnh thc th hai ca php bin
chng, hnh thc quen thuc nht vi cc nh
khoa hc c, l trit hc c in c, t Kant
n Hgel.
Cc nh trit hc c in c trnh by
nhng t tng c bn nht ca php bin chng
duy tm mt cch c h thng. Tnh cht duy
tm trong trit hc Hgel biu hin ch ng
coi bin chng l qu trnh pht trin khi u
ca nim tuyt , coi bin chng ch quan
l c s ca bin chng khch quan. Theo
Hgel, nim tuyt i l im khi u ca
tn ti, t tha ha thnh gii t nhin v tr v
vi bn thn n trong tn ti tinh thn. Tinh
thn, t tng, nim l ci c trc, cn th
gii hin thc ch l mt bn sao chp ca

71

nim. Cc nh trit hc duy tm c, m nh
cao nht l Hgel, xy dng php bin chng
duy tm vi h thng phm tr, qui lut chung,
c logic cht ch ca thc, tinh thn. Lnin
cho rng: Hgel on c mt cch ti tnh
bin chng ca s vt trong bin chng ca khi
nim. ngghen cng nhn mnh t tng ca
Mc: tnh cht thn b m php bin chng
mc phi trong tay Hgel tuyt nhin khng
ngn cn Hgel tr thnh ngi u tin trnh
by mt cch bao qut v c thc nhng hnh
thi vn ng chung ca php bin chng.
Hgel, php bin chng b ln ngc u xung
t. Ch cn dng n li l s pht hin c ci
ht nhn hp l ca n ng sau ci v thn b
ca n.
Tnh cht duy tm trong php bin chng c
in c, cng nh trong trit hc Hgel l hn
ch cn phi vt qua. Mc v ngghen khc
phc hn ch sng to nn php bin
chng duy vt. l giai on pht trin cao
nht ca php bin chng trong lch s trit hc,
l s k tha trn tinh thn ph phn i vi
php bin chng c in c. ngghen t nhn
xt: "c th ni rng hu nh ch c Mc v

72

ti l nhng ngi cu php bin chng t
gic thot khi trit hc duy tm c v a n
vo trong quan nim duy vt v t nhin v v
lch s.
2. Php bin chng duy vt
a. Khi nim php bin chng duy vt
nh ngha khi qut v php bin chng duy
vt, ngghen cho rng: Php bin chngl
mn khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s
vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x
hi loi ngi v ca t duy
Cc nh kinh in ca ch ngha Mac-Lnin
cn c mt s nh ngha khc v php bin
chng duy vt. Khi nhn mnh vai tr ca
nguyn l v mi lin h ph bin, ngghen
nh ngha: Php bin chng l khoa hc v s
lin h ph bin; trong khi nhn mnh vai tr
ca nguyn l v s pht trin Lnin khng
nh: Trong s nhng thnh qu th thnh
qu ch yu l php bin chng, tc l hc
thuyt v s pht trin, di hnh thc hon b
nht, su sc nht v khng phin din, hc
thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con
ngi, nhn thc ny phn nh vt cht lun
lun pht trin khng ngng

73

b. Nhng c trng c bn v vai tr ca php
bin chng duy vt
Xt t gc kt cu ni dung, php bin
chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin c hai
c im c bn sau y:
- Php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-
Lnin l php bin chng c xc lp trn nn
tng ca th gii quan duy vt khoa hc. Vi
c trng ny, php bin chng duy vt chng
nhng c s khc bit cn bn vi php bin
chng duy tm c in c, c bit l vi php
bin chng ca Hgel m cn c s khc bit v
trnh pht trin so vi nhiu t tng bin
chng tng c trong lch s trit hc t thi
c i
- Trong php bin chng duy vt ca ch
ngha Mac-Lnin c s thng nht gia ni dung
th gii quan v phng php lun, do , n
khng dng li s gii thich th gii m cn l
cng c nhn thc th gii v ci to th gii.
Mi nguyn l, qui lut trong php bin chng
duy vt ca ch ngha Mac-Lnin khng ch l
s gii thch ng n v tnh bin chng ca
th gii m cn l phng php lun khoa hc
ca vic nhn thc v ci to th gii. Trn c s

74

khi qut cc mi lin h ph bin v s pht
trin, nhng qui lut ph bin ca cc qu trnh
vn ng, pht trin ca tt thy mi s vt, hin
tng trong t nhin, x hi v t duy, php bin
chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin cung
cp nhng nguyn tc phng php lun chung
nht cho qu trnh nhn thc v ci to th gii,
khng ch l nguyn tc phng php lun
khch quan m cn l phng php lun ton
din, pht trin, lch s - c th, phng php
lun phn tch mu thun nhm tm ra ngun
gc, ng lc c bn ca cc qu trnh vn ng
pht trin,Vi t cch , php bin chng
duy vt chnh l cng c v i giai cp cch
mng nhn thc v ci to th gii.
Vi nhng c trng c bn m php bin
chng duy vt gi vai tr l mt ni dung c
bit quan trng trong th gii quan v phng
php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin, to
nn tnh khoa hc v cch mng ca ch ngha
Mac-Lnin, ng thi n cng l th gii quan
v phng php lun chung nht ca hot ng
sng to trong cc lnh vc nghin cu khoa hc.

75

II. CC NGUYN L C BN CA
PHP BIN CHNG DUY VT
1. Nguyn l v mi lin h ph bin
a. Khi nim v mi lin h, mi lin h ph
bin
Trong php bin chng, khi nim mi lin h
dng ch s qui nh, s tc ng v chuyn
ha ln nhau gia cc s vt, hin tng hay
gia cc mt, cc yu t ca mi s vt, hin
tng trong th gii; cn khi nim mi lin h
ph bin dng ch cc mi lin h tn ti
nhiu s vt, hin tng ca th gii, trong ,
nhng mi lin h ph bin nht l nhng mi
lin h tn ti mi s vt, hin tng ca th
gii, n thuc i tng nghin cu ca php
bin chng, l cc mi lin h gia: cc mt
i lp, lng v cht, khng nh v ph nh,
ci chung v ci ringNh vy, gia cc s
vt, hin tng ca th gii va tn ti nhng
mi lin h c th va tn ti nhng mi lin
h ph bin nhng phm vi nht nh, nhng
ng thi cng tn ti nhng mi lin h ph
bin nht, trong , nhng mi lin h c th l
s th hin nhng mi lin h ph bin trong
nhng iu kin nht nh. Ton b nhng mi

76

lin h c th v ph bin to nn tnh thng
nht trong tnh a dng v ngc li, tnh a
dng trong tnh thng nht ca cc mi lin h
trong gii t nhin, x hi v t duy.
b. Tnh cht ca cc mi lin h
Tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a
dng, phong ph l nhng tnh cht c bn ca
cc mi lin h.
- Tnh khch quan ca cc mi lin h.
Theo quan im bin chng duy vt: cc mi
lin h ca cc s vt, hin tng ca th gii l
c tnh khch quan. Theo quan im , s qui
nh ln nhau, tc ng ln nhau v lm chuyn
ha ln nhau ca cc s vt, hin tng (hoc
trong chnh bn thn chng) l ci vn c ca
n, tn ti c lp khng ph thuc vo ch
ca con ngi; con ngi ch c th nhn thc
v vn dng cc mi lin h trong hot ng
thc tin ca mnh.
- Tnh ph bin ca cc mi lin h.
Theo quan im bin chng th khng c bt
c s vt, hin tng hay qu trnh no tn ti
tuyt i bit lp vi cc s vt, hin tng hay
qu trnh khc; ng thi cng khng c bt c
s vt, hin tng no khng phi l mt cu

77

trc h thng, bao gm nhng yu t cu thnh
vi nhng mi lin h bn trong ca n, tc l
bt c mt tn ti no cng l mt h thng, hn
na l h thng m, tn ti trong mi lin h vi
h thng khc, tng tc v lm bin i ln
nhau.
- Tnh a dng, phong ph ca mi lin h.
Quan im bin chng ca ch ngha Mac-
Lnin khng ch khng nh tnh khch quan,
tnh ph bin ca cc mi lin h m cn nhn
mnh tnh phong ph, a dng ca cc mi lin
h. Tnh a dng, phong ph ca cc mi lin h
c th hin ch: cc s vt, hin tng hay
qu trnh khc nhau u c nhng mi lin h c
th khc nhau, gi vai tr, v tr khc nhau i
vi s tn ti v pht trin ca n; mt khc,
cng mt mi lin h nht nh ca s vt nhng
trong nhng iu kin c th khc nhau, nhng
giai on khc nhau trong qu trnh vn ng,
pht trin ca s vt th cng c nhng tnh cht
v vai tr khc nhau. Nh vy, khng th ng
nht tnh cht v v tr, vai tr c th ca cc mi
lin h khc nhau i vi nhng s vt nht
nh, trong nhng iu kin xc nh. l mi

78

lin h bn trong v bn ngoi, mi lin h bn
cht v hin tng, lin h ch yu v th yu
Quan im v tnh phong ph a dng ca cc
mi lin h cn bao hm quan nim v s th
hin phong ph, a dng ca cc mi lin h ph
bin cc mi lin h c th trong mi s vt,
mi hin tng, mi qu trnh c th, trong
nhng iu kin khng gian v thi gian c th.
c. ngha phng php lun
- T tnh khch quan v ph bin ca cc mi
lin h cho thy trong hot ng nhn thc v
thc tin cn phi c quan im ton din.
Quan im ton din i hi trong nhn thc
v x l cc tnh hung thc tin cn xem xt s
vt trong mi lin h bin chng qua li gia cc
b phn, gia cc yu t, gia cc mt ca chnh
s vt v trong s tc ng qua li gia s vt
vi cc s vt khc. Ch trn c s mi c th
nhn thc ng v s vt v x l c hiu qu
cc vn ca i sng thc tin. nh vy, quan
im ton din i lp vi quan im phin din,
siu hnh trong nhn thc v thc tin.
Lnin cho rng: Mun thc s hiu c s
vt, cn phi nhn bao qut v nghin cu tt c

79

cc mt, tt c cc mi lin h v quan h giao
tip ca s vt
- T tnh cht a dng, phong ph ca cc mi
lin h cho thy trong hot ng nhn thc v
thc tin khi thc hin quan im ton din
th ng thi cng cn phi kt hp vi quan
im lch s - c th.
Quan im lch s - c th yu cu trong vic
nhn thc v x l cc tnh hung trong hot
ng thc tin cn phi xt n nhng tnh cht
c th ca i tng nhn thc v tnh hung
phi gii quyt khc nhau trong thc tin; phi
xc nh r v tr, vai tr khc nhau ca mi mi
lin h c th trong nhng iu kin c th t
c c nhng gii php ng n v c hiu
qu trong vic x l cc vn thc tin. Nh
vy, trong nhn thc v thc tin khng nhng
cn phi trnh v lhc phc quan im phin
din siu hnh m cn phi trnh v khc phc
quan im chit trung, ngy bin.
2. Nguyn l v s pht trin
a. Khi nim pht trin
Trong lch s trit hc, quan im siu hnh
xem s pht trin ch l s tng gim thun ty
v lng, khng c s thay i v cht ca s

80

vt; ng thi, n cng xem s pht trin l qu
trnh tin ln lin tc, khng tri qua nhng bc
quanh co phc tp.
i lp vi quan im siu hnh, trong php
bin chng khi nim pht trin dng ch qu
trnh vn ng theo khuynh hng i t thp n
cao, t km hon thin n hon thin hn. Nh
vy, khi nim pht trin khng ng nht vi
khi nim vn ng ni chung; khng phi l
s bin i tng ln hay gim i n thun v
lng hay s bin i tun hon lp i lp li
cht c m l s bin i v cht theo hng
hon thin ca s vt.
Pht trin cng l qu trnh pht sinh v gii
quyt mu thun khch quan vn c ca s vt;
l qu trnh thng nht gia ph nh nhng
nhn t tiu cc v k tha, nng cao nhn t
tch cc t s vt c trong hnh thi mi ca s
vt.
b.Tnh cht ca s pht trin
Cc qu trnh pht trin u c tnh khch
quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph.
- Tnh khch quan ca s pht trin biu hin
trong ngun gc ca s vn ng v pht trin.
l qu trnh bt ngun t bn thn s vt,

81

hin tng; l qu trnh gii quyt mu thun
trong s vt, hin tng . V vy, pht trin l
thuc tnh tt yu, khch quan, khng ph thuc
vo thc con ngi.
- Tnh ph bin ca s pht trin c th
hin cc qu trnh pht trin din ra trong mi
lnh vc t nhin, x hi v t duy; trong tt c
moi s vt, hin tng v trong mi qu trnh,
mi giai on ca s vt, hin tng ; trong
mi qu trnh bin i bao hm kh nng dn
n s ra i ca ci mi, ph hp vi qui lut
khch quan.
- Tnh a dng, phong ph ca s pht trin
c th hin ch: pht trin l khuynh hng
chung ca mi s vt, hin tng, song mi s
vt, mi hin tng, mi lnh vc hin thc li
c qu trnh pht trin khng hon ton ging
nhau. Tn ti nhng khng gian v thi gian
khc nhau s vt s pht trin khc nhau. ng
thi trong qu trnh pht trin ca mnh, s vt
cn chu nhiu s tc ng ca cc s vt, hin
tng hay qu trnh khc, ca rt nhiu yu t v
iu kin lch s, c th. S tc ng c th
lm thay i chiu hng pht trin ca s vt,
thm ch c th lm cho s vt tht li tm thi,

82

c th dn ti s pht trin v mt ny v thoi
ha mt khc u l nhng biu hin ca
tnh phong ph, a dng ca cc qu trnh pht
trin.
Nguyn l v s pht trin l c s l lun
khoa hc nh hng vic nhn thc th gii
v ci to th gii. Theo nguyn l ny, trong
mi nhn thc v thc tin cn phi c quan
im pht trin. Theo Lnin: Logic bin chng
i hi phi xt s vt trong s pht trin, trong
s t vn ngtrong s bin i ca n
Quan im pht trin i hi phi khc phc
t tng bo th, tr tr, nh kin, i lp vi s
pht trin.
Quan im pht trin lun t s vt, hin
tng theo khuynh hng i ln. Pht trin l
mt qu trnh bin chng, bao hm tnh thun
nghch, y mu thun, v vy i hi chng ta
phi nhn thc c tnh quanh co, phc tp ca
s vt, hin tng trong qu trnh pht trin.
Xem xt s vt, hin tng trong qu trnh
pht trin cn phi t qu trnh trong nhiu
giai on khc nhau, trong mi quan h bin
chng gia qu kh, hin ti v tng lai trn c

83

s khuynh hng pht trin i ln. ng thi,
phi pht huy vai tr nhn t ch quan ca con
ngui thc y qu trnh pht trin ca s vt,
hin tng theo ng qui lut.
Nh vy, vi t cch l khoa hc v mi lin
h ph bin v s pht trin, php bin chng
duy vt ca ch ngha Mac-Lnin gi mt vai tr
c bit quan trng trong nhn thc v thc tin.
Khng nh vai tr ca php bin chng duy
vt, ngghen vit: Php bin chng l phng
php m iu cn bn l n xem xt nhng s
vt v nhng phn nh ca chng trong t tng
trong mi lin h qua li ln nhau ca chng,
trong s rng buc, s vn ng, s pht sinh v
s tiu vong ca chng. Lnin cng cho rng:
Php bin chng i hi ngi ta phi ch
n tt c cc mt ca nhng mi quan h trong
s pht trin c th ca nhng mi quan h ,
ch khng phi ly mt mu ch ny, mt mu
ch kia

III. CC CP PHM TR C BN CA
PHP BIN CHNG DUY VT
Phm tr l nhng khi nim rng nht phn
nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi

84

lin h chung, c bn nht ca cc s vt v hin
tng thuc mt lnh vc nht nh.
Mi b mn khoa hc u c h thng phm
tr ring ca mnh phn nh nhng mt, nhng
thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin
thuc phm vi khoa hc nghin cu. th d,
trong ton c phm tr s, hnh, im,
mt phng, trong vt l hc c cc phm tr
khi lng, vn tc, gia tc, trong kinh
t hc c phm tr hng ha, gi tr, tin
t
Cc phm tr trn y, ch phn nh nhng
mi lin h chung trn mt lnh vc hin thc
nht nh thuc phm vi nghin cu ca cc mn
khoa hc chuyn ngnh. Khc vi iu , cc
phm tr ca php bin chng duy vt nh vt
cht, thc, vn ngl nhng khi nim
chung nht phn nh nhng mt, nhng thuc
tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin nht
khng phi ch ca mt lnh vc nht nh no
y ca hin thc, m ca ton b th gii hin
thc, bao gm c t nhin, x hi v t duy. Mi
s vt, hin tng u c nguyn nhn xut hin,
u c qu trnh vn ng, bin i, u c mu
thun, c ni dung v hnh thc,..ngha l u c

85

nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h
c phn nh trong cc phm tr ca php bin
chng duy vt. Do vy, gia phm tr ca cc
khoa hc c th v phm tr ca php bin
chng c mi quan h bin chng vi nhau;
l mi quan h gia ci ring v ci chung.
Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph
bin v s pht trin, php bin chng khi qut
nhng mi lin h ph bin nht bao qut cc
lnh vc t nhin, x hi, v t duy vo cc cp
phm tr c bn, l cc cp phm tr ci
chung v ci ring, nguyn nhn v kt qu,

1. Ci ring-ci chung
a. Phm tr
- Ci ring: Phm tr dng ch mt s
vt, mt hin tng, mt qu trnh nht nh.
- Ci chung: Phm tr dng ch nhng
mt, nhng thuc tnh, nhng yu t, nhng
quan h,tn ti ph bin nhiu s vt, hin
tng.
- Ci n nht: Phm tr dng ch nhng
c tnh, nhng tnh cht,ch tn ti mt s
vt, mt hin tng no m khng lp li
cc s vt, hin tng khc.

86

b. Quan h bin chng gia ci ring v ci
chung
Ci ring v ci chung u tn ti khch quan,
v n l biu hin tnh hin thc tt yu, c lp
vi thc con ngi.
Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng
qua ci ring m biu hin s tn ti ca mnh;
ci chung khng tn ti bit lp, tch ri ci
ring m n phi tn ti trong tng ci ring c
th, xc nh.
Ci ring ch tn ti trong mi quan h vi ci
chung; khng c ci ring tn ti c lp tuyt
i tch ri ci chung, m tt yu n phi tn ti
trong mi lin h vi ci chung.
Ci ring l ci ton b, phong ph, a dng
hn ci chung; cn ci chung l ci b phn
nhng su sc, bn cht hn ci ring. Bi v, ci
ring l tng hp ca ci chung v ci n nht;
cn ci chung biu hin tnh ph bin, tnh qui
lut ca nhiu ci ring.
Ci chung v ci n nht c th chuyn ha
cho nhau trong nhng iu kin xc nh.
Mi quan h gia ci ring v ci chung
c Lnn khi qut: Nh vy, cc mt i lp
l ng nht. Ci ring ch tn ti trong mi lin

87

h a n ci chung. Ci chung ch tn ti trong
ci ring, thng qua ci ring. Bt c ci ring
(no cng) l ci chung.Bt c ci chung no
cng l (mt b phn, mt kha cnh hay mt
bn cht) ca ci ring. Bt c ci chung no
cng ch bao qut mt cch i khi tt c mi
vt ring l. Bt c ci ring no cng khng gia
nhp y vo ci chung. bt c ci ring no
cng thng qua hng nghn s chuyn ha m
lin h vi nhng ci ring thuc loi khc (s
vt, hin tng, qu trnh)
Cn phi nhn thc ci chung vn dng vo
ci ring c th trong cc hot ng ca con
ngi; khng nhn thc ci chung th trong thc
tin gii quyt mi ci ring, mi trng hp c
th s vp phi nhng sai lm, mt phng
hng. Mun nm c ci chung th cn phi
xut pht t nhng ci ring bi ci chung khng
tn ti tru tng ngoi nhng ci ring.
Mt khc, cn phi c c bit ha ci chung
trong mi hon cnh, iu kin c th; khc
phc bnh gio iu, siu hnh, my mc, hoc
cc b, a phng trong vn dng mi ci
chung gii quyt mi trng hp c th.

88

Trong hot ng nhn thc v thc tin, cng
cn phi bit tn dng cc iu kin cho s
chuyn ha gia ci n nht v ci chung theo
nhng mc ch nht nh, bi v gia ci chung
v ci n nht c th chuyn ha cho nhau
trong nhng iu kin c th.
2. Nguyn nhn - kt qu
a. Khi nim
- Nguyn nhn: Phm tr dng ch s tc
ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt,
hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi
nhau th gy nn mt bin i nht nh.
- Kt qu: Phm tr dng ch nhng bin
i xut hin do s tc ng gia cc mt, cc
yu t trong mt s vt, hin tng, hoc gia
cc s vt, hin tng to nn.
Nguyn nhn khc vi nguyn c v iu
kin. Nguyn c l ci khng c mi lin h bn
cht vi kt qu. iu kin l nhng yu t bn
ngoi tc ng ti hnh thnh kt qu.
b. Quan h bin chng gia nguyn nhn v
kt qu
Nguyn nhn sinh ra kt qu, cho nn nguyn
nhn bao gi cng c trc kt qu, cn kt qu
bao gi cng xut hin sau nguyn nhn. Tuy

89

nhin, ch c mi quan h tt yu v mt thi
gian mi l quan h nhn qu.
Tnh phc tp ca mi quan h nhn qu. Mt
nguyn nhn c th sinh ra mt hay nhiu kt
qu, v mt kt qu c th do mt hoc nhiu
nguyn nhn to nn. Nu cc nguyn nhn tc
ng cng chiu th xu hng hnh thnh kt qu
nhanh hn, cn nu tc ng ngc chiu th s
hn ch hoc trit tiu s hnh thnh kt qu.
Phn loi nguyn nhn: do tnh cht v vai tr
ca nguyn nhn i vi s hnh thnh kt qu,
nn c nhiu loi nguyn nhn.
V tr mi quan h nhn qu c tnh tng i.
Cho nn, trong mi quan h ny th n ng vai
tr l nguyn nhn, trong mi quan h khc li l
kt qu. Trong s vn ng ca th gii vt cht
khng c nguyn nhn u tin v kt qu cui
cng. ngghen vit: Chng ta cng thy rng
nguyn nhn v kt qu l nhng khi nim ch
c ngha nguyn nhn v kt qu khi c p
dng vo mt trng hp ring bit nht nh;
nhng mt khi chng ta nghin cu trng hp
ring bit y trong mi lin h chung ca n vi
ton b th gii th nhng khi nim y li gn
vi nhau v xon xut vi nhau trong mt khi

90

nim v s tc ng qua li ln nhau mt cch
ph bin, trong nguyn nhn v kt qu lun
lun thay i v tr cho nhau; ci y hoc
trong lc ny l nguyn nhn th ch khc hoc
lc khc li l kt qu v ngc li.
V mi lin h nhn qu c tnh khch quan
nn cn phi tm nguyn nhn ca cc s vt,
hin tng dn n kt qu trong th gii hin
thc khch quan ch khng phi ngoi th gii
.
V mi lin h nhn qu rt phc tp, a dng
nn phi phn bit chnh xc cc loi nguyn
nhn c phng php gii quyt ng n,
ph hp vi mi trng hp c th trong nhn
thc v thc tin.
V mt nguyn nhn c th dn n nhiu kt
qu v ngc li mt kt qu c th c nhiu
nguyn nhn nn trong nhn thc v thc tin
cn phi c cch nhn ton din v lch s c th
trong phn tch, gii quyt v ng dng quan h
nhn - qu.
3. Tt yu - ngu nhin
a. Khi nim:

91

- Tt yu: Phm tr dng ch ci do nhng
nguyn nhn c bn, bn trong ca s vt, hin
tng quyt nh v trong nhng iu kin nht
nh, n phi xy ra nh th, ch khng th
khc.
- Ngu nhin: Phm tr dng ch ci do
cc nguyn nhn bn ngoi quyt nh, cho nn,
n c th xut hin hoc khng xut hin, c th
xut hin nh th ny hoc nh th khc.
Nh vy, c tt yu v ngu nhin u c
nguyn nhn. Nguyn nhn c bn, bn trong
gn vi tt yu, cn nguyn nhn bn ngoi gn
vi ngu nhin.

b. Quan h bin chng gia tt yu v ngu
nhin
Tt yu v ngu nhin u tn ti khch quan
v u c vai tr nht nh i vi s pht trin
ca s vt v hin tng, trong , tt yu ng
vai tr quyt nh.
Tt yu v ngu nhin l hai mt va thng
nht, va i lp. V vy, khng c ci tt yu
thun ty v ngu nhin thun ty. Ci tt yu
bao gi cng vch ng i cho mnh thng qua
v s ci ngu nhin; cn ngu nhin l hnh

92

thc biu hin ca tt yu, l ci b sung cho tt
yu. ngghen cho rng: ci m ngi ta qu
quyt cho l tt yu li hon ton do nhng ngu
nhin thun ty cu thnh, v ci c coi l
ngu nhin, li l hnh thc, di n np ci
tt yu
Ranh gii gia ci tt yu v ngu nhin c
tnh cht tng i. Trong nhng iu kin nht
nh, chng chuyn ha ln nhau, tt nhin tr
thnh ngu nhin v ngu nhin tr thnh tt
nhin
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cn
phi cn c vo ci tt nhin ch khng phi cn
c vo ci ngu nhin. Tuy nhin khng c b
qua ci ngu nhin, khng tch ri ci tt nhin
khi ci ngu nhin. Cn xut pht t ci ngu
nhin t n ci tt nhin, v khi da vo ci
tt nhin phi ch n ci ngu nhin.
Tt yu v ngu nhin c th chuyn ha cho
nhau. V vy, cn to ra nhng iu kin nht
nh cn tr hoc thc y s chuyn ha ca
chng theo mc ch nht nh.
4. ni dung hnh thc
a. Khi nim:

93

- Ni dung: Phm tr dng ch s tng
hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu
trnh to nn s vt, hin tng.
- Hnh thc: Phm tr dng ch phng
thc tn ti v pht trin ca s vt, hin tng
, l h thng cc mi lin h tng i bn
vng gia cc yu t ca n.
b. Quan h bin chng gia ni dung v hnh
thc
Ni dung v hnh thc gn b cht ch, thng
nht bin chng vi nhau, v vy khng c mt
hnh thc no khng cha dng ni dung, ng
thi khng c ni dung no li khng tn ti
trong mt hnh thc nht nh. Cng mt ni
dung c th biu hin trong nhiu hnh thc, v
cng mt hnh thc c th cha ng nhiu ni
dung.
Mi quan h gia ni dung v hnh thc l
mi quan h bin chng, trong ni dung
quyt nh hnh thc v hnh thc tc ng tr
li ni dung. Khuynh hng ch o ca ni
dung l khuynh hng bin i cn hnh thc l
mt tng i n nh trong mi s vt, hin
tng. Ni dung thay i bt buc hnh thc
phi thay i theo cho ph hp. Tuy nhin,

94

khng phi bt c lc no cng c s ph hp
tuyt i gia ni dung v hnh thc. Ni dung
quyt nh hnh thc nhng hnh thc c tnh
c lp tng i v tc ng tr li ni dung.
Hnh thc ph hp vi ni dung th s thc y
ni dung pht trin. Nu hnh thc khng ph
hp th s km hm s pht trin ca ni dung.
Ni dung v hnh thc lun lun thng nht
hu c vi nhau. V vy, trong hot ng nhn
thc v thc tin, khng c tch ri gia ni
dung v hnh thc, hoc tuyt i ha mt trong
hai mt .
Ni dung quyt nh hnh thc nn khi xem
xt s vt, hin tng th trc ht phi cn c
vo ni dung. Mun thay i s vt, hin tng
th trc ht phi thay i ni dung ca n.
Trong thc tin cn pht huy tc ng tch cc
ca hnh thc i vi ni dung; mt khc cng
cn phi thc hin nhng thay i i vi nhng
hnh thc khng cn ph hp vi ni dung, cn
tr s pht trin ca ni dung.
5. Bn cht - hin tng
a. Khi nim:

95

- Bn cht: Phm tr dng ch s tng
hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt
nhin, tng i n nh bn trong, qui nh
s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng
.
- Hin tng: Phm tr dng ch s biu
hin ca nhng mt, nhng mi lin h trong
nhng iu kin xc nh.
b. Quan h bin chng gia bn cht v hin
tng
Bn cht v hin tng u tn ti khch
quan, l hai mt va thng nht, va i lp vi
nhau.
S thng nht gia bn cht v hin tng:
bn cht bao gi cng bc l ra qua hin tng,
cn hin tng bao gi cng l s biu hin ca
mt bn cht nht nh. Khng c bn cht tn
ti thun ty tch ri hin tng, cng nh
khng c hin tng li khng biu hin ca mt
bn cht no .
Khi bn cht thay i th hin tng cng thay
i theo. Khi bn cht mt i th hin tng
cng mt theo. V vy, Lnin vit: Bn cht
hin ra, cn hin tng c tnh bn cht.

96

S i lp gia bn cht v hin tng: S
i lp ca mu thun bin chng th hin: bn
cht l ci chung, ci tt yu, cn hin tng l
ci ring bit phong ph v a dng. Bn cht l
ci bn trong, hin tng l ci bn ngoi. Bn
cht l ci tng i n nh, cn hin tng l
ci thng xuyn bin i.
Mun nhn thc ng s vt, hin tng th
khng dng li hin tng bn ngoi m phi
i vo bn cht. Phi thng qua nhiu hin tng
khc nhau mi nhn thc ng bn cht. Lnin
vit: t tng ca ngi ta i su mt cch v
hn, t hin tng n bn cht, t bn cht cp
mtn bn cht cp hai
Mt khc, bn cht phn nh tnh tt yu, tnh
qui lut nn trong nhn thc v thc tin cn
phi cn c vo bn cht ch khng cn c vo
hin tng th mi c th nh gi mt cch y
, chnh xc v s vt, hin tng .
6. Kh nng - hin thc
a. Khi nim:
- Hin thc: Phm tr dng ch nhng g
hin c, hin ang tn ti thc s.

97

- Kh nng: Phm tr dng ch nhng g
cha c, nhng s c, s ti khi c cc iu kin
tng ng.
b. quan h bin chng gia kh nng v hin
thc
Kh nng v hin thc tn ti trong mi lin
h thng nht, khng tch ri, lun lun chuyn
ha ln nhau.
Qu trnh biu hin: kh nng chuyn ha
thnh hin thc, v hin thc li cha ng
nhng kh nng mi; kh nng mi, trong nhng
iu kin nht nh, li chuyn ha thnh hin
thc.
Trong nhng iu kin nht nh, cng mt
s vt, hin tng c th tn ti mt hoc nhiu
kh nng: kh nng thc t, kh nng tt nhin,
kh nng ngu nhin, kh nng gn, kh nng
xa
Trong i sng x hi, kh nng chuyn ha
thnh hin thc phi c iu kin khch quan v
nhn t ch quan. Nhn t ch quan l tnh tch
cc x hi ca thc ch th con ngi
chuyn ha kh nng thnh hin thc. iu kin
khch quan l s tng hp cc mi quan h v

98

hon cnh, khng gian, thi gian to nn s
chuyn ha y.
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cn
phi da vo hin thc xc lp nhn thc v
hot ng. Lnin cho rng: Ch ngha Mc cn
c vo nhng s tht ch khng phi da vo
nhng kh nng ngi Macxit ch c th s
dng, lm cn c cho chnh sch ca mnh,
nhng s tht c chng minh r rt v khng
th chi ci c.
Tuy nhin, trong nhn thc v thc tin cng
cn phi nhn thc ton din cc kh nng t
trong hin thc c c phng php hot
ng thc tin ph hp vi s pht trin trong
nhng hon cnh nht nh. Tch cc pht huy
nhn t ch quan trong vic nhn thc v thc
tin bin kh nng thnh hin thc theo mc
ch nht nh.

IV. CC QUI LUT C BN CA PHP
BIN CHNG DUY VT
Qui lut l nhng mi lin h khch quan, bn
cht, tt nhin, ph bin v lp li gia cc mt,

99

cc yu t, cc thuc tnh bn trong mi mt s
vt, hay gia cc s vt, hin tng vi nhau.
Trong th gii tn ti nhiu loi qui lut;
chng khc nhau v mc ph bin, v phm
vi bao qut, v tnh cht, v vai tr ca chng
i vi qu trnh vn ng v pht trin ca s
vt trong gii t nhin, x hi v t duy. Do
vy, vic phn loi qui lut l cn thit nhn
thc v vn dng c hiu qu cc qui lut vo
hot ng thc tin ca con ngi.
Nu cn c vo mc ca tnh ph bin
phn loi th cc qui lut c chia thnh: nhng
qui lut ring, nhng qui lut chung v nhng
qui lut ph bin. Nhng qui lut ring l nhng
qui lut ch tc ng trong mt phm vi nht
nh ca cc s vt, hin tng cng loi. Th
d: Nhng qui lut vn ng c gii, vn ng
ha hc, vn ng sinh hc,Nhng qui lut
chung l nhng qui lut tc ng trong phm vi
rng hn qui lut ring, tc ng trong nhiu
loi s vt, hin tng khc nhau. Chng hn:
qui lut bo ton khi lng, bo ton nng
lngNhng qui lut ph bin l nhng qui
lut tc ng trong tt c cc lnh vc: t t

100

nhin, x hi cho n t duy. Php bin chng
duy vt nghin cu nhng qui lut .
Nu cn c vo lnh vc tc ng phn loi
th cc qui lut c chia thnh ba nhm ln:
nhng qui lut t nhin, nhng qui lut x hi v
nhng qui lut ca t duy. Nhng qui lut ca t
nhin l qui lut ny sinh v tc ng trong gii
t nhin, k c c th con ngi, khng phi
thng qua hot ng c thc ca con ngi.
Nhng qui lut x hi l qui lut hot ng ca
chnh con ngi trong cc quan h x hi; nhng
qui lut khng th ny sinh v tc ng ngoi
hot ng c thc ca con ngi nhng nhng
qui lut x hi vn mang tnh khch quan.
Nhng qui lut t duy l nhng qui lut thuc
mi lin h ni ti ca nhng khi nim, phm
tr, phn on, suy lun v ca qu trnh pht
trin nhn thc l tnh con ngi.
Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph
bin v s pht trin, php bin chng duy vt
nghin cu nhng qui lut chung nht, tc ng
trong ton b cc lnh vc t nhin, x hi v t
duy con ngi, l: qui lut lng - cht, qui
lut mu thun, qui lut ph nh ca ph nh.

101

1. Qui lut chuyn ha t nhng s thay i
v lng thnh nhng s thay i v cht v
ngc li
Qui lut chuyn ha t nhng thay i v
lng thnh nhng thay i v cht v ngc li
l qui lut c bn, ph bin v phng thc
chung ca cc qu trnh vn ng, pht trin
trong t nhin, x hi v t duy. Theo qui lut
ny, phng thc chung ca cc qu trnh vn
ng, pht trin l: nhng s thay i v cht
ca s vt c c s tt yu t nhng s thay i
v lng ca s vt v ngc li, nhng s thay
i v cht ca s vt li to ra nhng bin i
mi v lng ca s vt trn cc phng din
khc nhau, l mi lin h tt yu, khch
quan, ph bin, lp li lp i trong mi qu trnh
vn ng, pht trin ca s vt, thuc mi lnh
vc t nhin, x hi v t duy.
a. Khi nim cht, lng
Trong php bin chng, khi nim cht dng
ch tnh qui nh khch quan vn c ca s
vt, hin tng; l s thng nht hu c cc
thuc tnh cu thnh n, phn bit n vi ci
khc.

102

Nh vy, to thnh cht ca s vt chnh l
cc thuc tnh khch quan vn c ca s vt,
nhng khi nim cht khng ng nht vi khi
nim thuc tnh. Mi s vt, hin tng u c
nhng thuc tnh c bn v khng c bn. Ch
nhng thuc tnh c bn mi hp thnh cht ca
s vt, hin tng. Khi nhng thuc tnh c bn
thay i th cht ca n thay i. Vic phn bit
thuc tnh c bn v khng c bn ca s vt
phi ty theo quan h c th ca s phn tch;
cng mt thuc tnh, trong quan h ny l c bn
th trong quan h khc c th l khng c bn.
Mt khc, cht ca s vt, hin tng khng
nhng c xc nh bi cht ca cc yu t cu
thnh m cn bi cu trc v phng thc lin
kt gia chng, thng qua cc mi lin h c th.
V vy, vic phn bit thuc tnh c bn v
khng c bn, cht v thuc tnh cng ch c
ngha tng i. Mi s vt, hin tng khng
ch c mt cht, m c nhiu cht, ty thuc vo
cc mi quan h c th ca n vi nhng ci
khc. Cht khng tn ti thun ty tch ri s
vt, biu hin tnh n nh tng i ca n.
Khc vi khi nim cht, khi nim lng
dng ch tnh qui nh khch quan vn c ca

103

s vt v cc phng din: s lng cc yu t
cu thnh, qui m ca s tn ti, tc , nhp
iu ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca
s vt. Vi khi nim ny cho thy: mt s vt
c th tn ti nhiu loi lng khc nhau, c
xc nh bng cc phng thc khc nhau ph
hp vi tng loi lng ca c th ca s vt.
Nh vy, cht v lng l hai phng din
khc nhau ca cng mt s vt, hin tng hay
mt qu trnh no trong t nhin, x hi hay
t duy. Hai phng din u tn ti khch
quan. Tuy nhin, s phn bit gia cht v lng
trong qu trnh nhn thc v s vt ch c
ngha tng i; c ci trong mi quan h ny
ng vai tr l cht nhng trong mi quan h
khc li l lng.
b. Quan h bin chng gia cht v lng
Bt k s vt, hin tng no cng l mt th
thng nht gia hai mt cht v lng. Hai mt
khng tch ri nhau m tc ng ln nhau
mt cch bin chng. S thay i v lng tt
yu s dn ti s chuyn ha v cht ca s vt,
hin tng. Tuy nhin, khng phi s thay i
v lng bt k no cng dn n s thay i v
cht. mt gii hn nht nh, s thay i v

104

lng cha dn ti s thay i v cht. Gii hn
m s thay i v lng cha lm cht thay i
c gi l
Khi nim ch tnh qui nh, mi lin h
thng nht gia cht v lng, l khong gii
hn m trong s thay i v lng cha lm
thay i cn bn cht ca s vt, hin tng. V
vy, trong gii hn ca , s vt, hin tng
vn l n, ch cha chuyn ha thnh s vt v
hin tng khc.
S vn ng, bin i ca s vt, hin tng
thng bt u t s thay i v lng. Khi
lng thay i n mt gii hn nht nh th s
dn n s thay i v cht. Gii hn chnh l
im nt. S thay i v lng khi t ti im
nt, vi nhng iu kin xc nh tt yu s dn
n s ra i ca cht mi. y chnh l bc
nhy trong qu trnh vn ng, pht trin ca s
vt.
Bc nhy l s chuyn ha tt yu trong qu
trnh pht trin ca s vt, hin tng. S thay
i v cht din ra di nhiu hnh thc bc
nhy khc nhau, c quyt nh bi mu thun,
tnh cht v iu kin ca mi s vt. l cc

105

bc nhy: ln v nh, cc b v ton b, t
pht v t gic
Bc nhy l s kt thc mt giai on vn
ng, pht trin ng thi cng l im khi
u cho mt giai on mi, l s gin on trong
qu trnh vn ng, pht trin lin tc ca s vt.
Trong th gii, lun lun din ra qu trnh bin
i tun t v lng dn n s nhy vt v
cht, to ra mt ng nt lin tc, th hin cch
thc vn ng v pht trin ca s vt t thp
n cao. ngghen khi qut tnh tt yu ny:
Nhng thay i n thun v lng, n mt
mc nht nh, s chuyn ha thnh nhng s
khc nhau v cht
Khi cht mi ra i, s tc ng tr li lng
mi. cht mi tc ng ti lng mi lm thay
i kt cu, qui m. Trnh , nhp ca s
vn ng v pht trin ca s vt.
Tm li, bt k s vt, hin tng no cng c
s thng nht bin chng gia hai mt cht v
lng. S thay i dn dn v lng ti im
nt s dn n s thay i v cht thng qua
bc nhy. Cht mi ra i s tc ng tr li s
thay i ca lng mi. Qu trnh lin tc
din ra, to thnh phng thc ph bin ca cc

106

qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, hin
tng trong t nhin, x hi v t duy.

- V bt k s vt no cng c phng din
cht v lng tn ti trong tnh qui nh ln
nhau, tc ng v lm chuyn ha ln nhau, cho
nn trong nhn thc v thc tin cn phi coi
trng c hai loi ch tiu v phng din cht v
lng ca s vt, to nn s nhn thc ton din
v s vt.
- V nhng thay i v lng ca s vt c
kh nng trong nhng iu kin nht nh s
chuyn ha thnh nhng thay i v cht v
ngc li, cho nn trong hot ng nhn thc v
thc tin, ty theo mc ch c th, cn tng
bc tch ly v lng c th lm thay i v
cht ca s vt; ng thi, c th pht huy tc
ng ca cht mi theo hng lm thay i v
lng ca s vt.
- V s thay i v lng ch c th dn ti
nhng bin i v cht ca s vt vi iu kin
lng phi c tch ly ti gii hn im nt,
cho nn trong cng tc thc tin cn phi khc

107

phc t tng nn nng t khuynh; mt khc,
theo tnh tt yu qui lut th khi lng c
tch ly n gii hn im nt s tt yu c kh
nng din ra bc nhy v cht ca s vt, do
, cng cn phi khc phc t tng bo th
hu khuynh trong cng tc thc tin. T khuynh
chnh l hnh ng bt chp qui lut, ch quan,
duy ch, khng tch ly v lng m ch ch
trng thc hin nhng bc nhy lin tc v
cht; hu khuynh l s biu hin t tng bo
th, tr tr, khng dm thc hin bc nhy d
lng tch ly ti im nt v quan nim pht
trin ch n thun l s tin ha v lng.
- Hnh thc bc nhy ca s vt l ht sc a
dng, phong ph, do vy trong nhn thc v thc
tin cn phi c s vn dng linh hot cc hnh
thc ca bc nhy cho ph hp vi tng iu
kin, tng lnh vc c th. c bit, trong i
sng x hi, qu trnh pht trin khng ch ph
thuc vo iu kin khch quan, m cn ph
thuc vo nhn t ch quan ca con ngi. Do
, cn phi nng cao tnh tch cc ch ng ca
ch th thc y qu trnh chuyn ha t
lng n cht mt cch c hiu qu nht.

108

2. Qui lut thng nht v u tranh gia
cc mt i lp
Qui lut thng nht v u tranh ca cc mt
i lp l qui lut v tr ht nhn ca php
bin chng duy vt. Theo Lnin: c th nh
ngha vn tt php bin chng l hc thuyt v
s thng nht ca cc mt i lp. Nh th, l
nm c ht nhn ca php bin chng, nhng
iu i hi phi c nhng s gii thch v
mt s pht trin thm.
Qui lut thng nht v u tranh gia cc mt
i lp l qui lut v ngun gc, ng lc c
bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng v
pht trin. Theo qui lut ny, ngun gc v ng
lc c bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng,
pht trin ca s vt chnh l xut pht t mu
thun khch quan, vn c ca n.
a. Khi nim mu thun v cc tnh cht
chung ca mu thun
- Khi nim mu thun
Trong php bin chng duy vt, mu thun l
khi nim dng ch mi lin h thng nht v
u tranh, chuyn ha gia cc mt i lp ca
mi s vt, hin tng hoc gia cc s vt, hin
tng vi nhau. y l quan nim bin chng v

109

mu thun, khc cn bn vi quan nim siu
hnh v mu thun. Theo quan nim siu hnh:
mu thun l ci i lp phn logic, khng c s
thng nht, khng c s chuyn ha bin chng
gia cc mt i lp.
Nhn t to thnh mu thun bin chng l
mt i lp. Khi nim mt i lp dng ch
nhng mt, nhng thuc tnh, nhng khuynh
hng vn ng tri ngc nhau nhng l iu
kin, tin tn ti ca nhau. Th d, in tch
m v in tch dng trong mt nguyn t,
ng ha v d ha ca mt c th sng, sn xut
v tiu dng trong hot ng kinh t ca x
hi
- Cc tnh cht chung ca mu thun
Mu thun c tnh khch quan v tnh ph
bin; Theo ngghen: Nu bn thn s di ng
mt cch my mc n gin cha ng mu
thun, th tt nhin nhng hnh thc vn ng
cao hn ca vt cht v c bit l s sng hu
c v s pht trin ca s sng h c li
cng phi cha ng mu thunS sng trc
ht chnh l ch mt sinh vt trong mi lc
va l n nhng va l mt ci khc. Nh vy,
s sng cng l mt mu thun tn ti trong bn

110

thn cc s vt v qu trnh, mt mu thun
thng xuyn ny sinh v t gii quyt, v khi
mu thun chm dt th s sng cng khng cn
na v ci cht xy n. Cng nh chng ta thy
rng trong lnh vc t duy, chng ta khng th
thot khi mu thun; chng hn nh mu thun
gia nng lc nhn thc v tn bn trong ca
con ngi vi s tn ti thc t ca nng lc y
trong nhng con ngi b hn ch bi hon cnh
bn ngoi, v b hn ch, trong nhng nng lc
nhn thc, mu thun ny c gii quyt trong
s tip ni ca cc th h, s tip ni t ra i
vi chng ta trn thc tin, cng l v tn, v
c gii quyt trong s vn ng i ln v tn
Mu thun khng nhng c tnh khch quan,
tnh ph bin m cn c tnh a dng, phong
ph. Tnh a dng mu thun biu hin ch:
mi s vt, hin tng, qu trnh u c th bao
hm nhiu loi mu thun khc nhau, biu hin
khc nhau trong nhng iu kin lch s c th
khc nhau; chng gi v tr, vai tr khc nhau
i vi s tn ti, vn ng v pht trin ca s
vt. l: mu thun bn trong v bn ngoi,
mu thun c bn v khng c bnTrong cc
lnh vc khc nhau cng tn ti nhng mu

111

thun vi nhng tnh cht khc nhau to nn tnh
a dng, phong ph trong s biu hin ca mu
thun.
b. Qu trnh vn ng ca mu thun
Trong mi mu thun, cc mt i lp va
thng nht vi nhau, va u tranh vi nhau.
Khi nim thng nht ca cc mt i lp dng
ch s lin h , rng buc, khng tch ri
nhau, qui nh ln nhau ca cc mt i lp, mt
ny ly mt kia lm tin tn ti. S thng
nht ca cc mt i lp cng bao hm s ng
nht ca n. Lnin vit: S ng nht ca cc
mt i lp(s thng nht ca chng, ni nh
vy c l ng hn, tuy y s phn bit gia
cc t ng nht v thng nht khng quan trng
lm. theo mt ngha no y, c hai u ng).
Khi nim u tranh ca cc mt i lp dng
ch khuynh hng tc ng qua li, bi tr,
ph nh nhau ca cc mt i lp. Hnh thc
u tranh ca cc mt i lp rt phong ph, a
dng, ty thuc vo tnh cht, mi quan h v
iu kin c th ca s vt, hin tng. Qu
trnh thng nht v u tranh ca cc mt i lp
tt yu dn n s chuyn ha gia chng. S
chuyn ha gia cc mt i lp din ra ht sc

112

phong ph, a dng, ty thuc vo tnh cht ca
cc mt i lp cng nh ty thuc vo nhng
iu kin lch s, c th.
Trong s thng nht v u tranh ca cc mt
i lp, s u tranh l tuyt i cn thng nht
l tng i, c iu kin, tm thi; trong s
thng nht c s u tranh, u tranh trong
tnh thng nht ca chng.
Theo Lnin: S thng nht (ph hp, ng
nht, tc dng ngang nhau) ca cc mt i lp
l c iu kin, tm thi, thong qua, tng i.
S u tranh ca cc mt i lp, bi tr ln
nhau l tuyt i, cng nh s pht trin, s vn
ng l tuyt i.
S tc ng qua li dn n chuyn ha gia
cc mt i lp l mt qu trnh. Lc mi xut
hin, mu thun th hin s khc bit v pht
trin thnh hai mt i lp. Khi hai mt i lp
ca mu thun xung t gay gt vi nhau v khi
iu kin chn mui th chng s chuyn ha
ln nhau, mu thun c gii quyt. Mu thun
c mt i, mu thun mi c hnh thnh, v
qu trnh tc ng, chuyn ha gia hai mt i
lp li tip din, lm cho s vt, hin tng lun
lun vn ng v pht trin. Bi vy, s lin h,

113

tc ng v chuyn ha gia cc mt i lp l
ngun gc, ng lc ca s vn ng v pht
trin trong th gii. Lnin khng nh rng: S
pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i
lp
d. ngha phng php lun
- V mu thun c tnh khch quan, tnh ph
bin v l ngun gc, ng lc ca s vn ng,
pht trin, do vy trong nhn thc v thc tin
cn phi tn trng mu thun, pht hin mu
thun, phn tch y cc mt i lp, nm
c bn cht, ngun gc, khuynh hng ca s
vn ng v pht trin. Lnin cho rng: S
phn i ca ci thng nht v s nhn thc cc
b phn mu thun ca n l thc
chtca php bin chng
- V mu thun c tnh a dng, phong ph, do
vy trong vic nhn thc v gii quyt mu
thun cn phi c quan im lch s c th tc l
bit phn tch c th tng loi mu thun v
phng php gii quyt ph hp. trong qu trnh
hot ng nhn thc v thc tin, cn phn bit
ng vai tr, v tr ca cc loi mu thun trong
tng hon cnh, iu kin nht nh; nhng c
im ca mu thun tm ra phng php

114

gii quyt tng loi mu thun mt cch ng
n nht.
3. Qui lut ph nh ca ph nh
Qui lut ph nh ca ph nh l qui lut v
khuynh hng c bn, ph bin ca mi vn
ng, pht trin din ra trong cc lnh vc t
nhin, x hi v t duy; l khuynh hng vn
ng, pht trin ca s vt thng qua nhng ln
ph nh bin chng, to thnh hnh thc mang
tnh chu k ph nh ca ph nh
a. Khi nim ph nh, ph nh bin chng
Th gii vn ng v pht trin khng ngng,
v cng, v tn. S vt, hin tng sinh ra, tn
ti, pht trin ri mt i, c thay th bng s
vt, hin tng khc; thay th hnh thi tn ti
ny bng hnh thi tn ti khc ca cng mt s
vt trong qu trnh vn ng pht trin ca n.
S thay th gi l s ph nh.
Mi qu trnh vn ng v pht trin trong cc
lnh vc t nhin, x hi hay t duy u din ra
thng qua nhng s ph nh, trong c nhng
s ph nh chm dt s pht trin, nhng cng
c nhng s ph nh to ra iu kin, tin
cho qu trnh pht trin ca s vt. Nhng s
ph nh to iu kin, tin cho qu trnh pht

115

trin ca s vt c gi l s ph nh bin
chng.
Vi t cch khng ch l hc thuyt v s bin
i ni chung m cn bn l hc thuyt v s
pht trin, php bin chng duy vt ch trng
phn tch khng phi s ph nh ni chung m
cn bn l s ph nh bin chng.
Ph nh bin chng c hai c trng c bn
l tnh khch quan v tnh k tha.
Ph nh bin chng c tnh khch quan v
nguyn nhn ca s ph nh nm trong chnh
bn thn s vt, hin tng; n l kt qu ca
qu trnh u tranh gii quyt mu thun tt yu,
bn trong ca bn thn s vt; to kh nng ra
i ca ci mi, thay th ci c, nh to nn
xu hng pht trin ca chnh bn thn s vt.
V th, ph nh bin chng cng chnh l s t
thn ph nh.
Ph nh bin chng mang tnh k tha: k
tha nhng nhn t hp qui lut v loi b nhn
t phn qui lut. Ph nh bin chng khng
phi l s loi b sch trn ci c, m tri li ci
mi ra i trn c s nhng ht nhn hp l ca
ci c pht trin thnh ci mi, to nn tnh
lin tc ca s pht trin. l s ph nh m

116

trong ci mi hnh thnh v pht trin t thn,
thng qua qu trnh lc b nhng mt tiu cc,
li thi, gi li nhng ni dung tch cc. Lnin
cho rng: Khng phi l s ph nh sch trn,
khng phi l s ph nh khng suy ngh,
khng phi l s ph nh hoi nghi, khng phi
s do d, cng khng phi s nghi ng l ci c
trng v ci bn cht trong php bin
chngm l s ph nh coi nh l vng khu
ca lin h, vng khu ca s pht trin, vi s
duy tr ci khng nh, tc l khng c mt s
do d no, khng c mt s chit trung no
Bi vy, ph nh bin chng l khuynh
hng tt yu ca mi lin h bn trong gia ci
c v ci mi, l s t khng nh ca cc qu
trnh vn ng, pht trin ca s vt.
b. Ph nh ca ph nh
Trong s vn ng vnh vin ca th gii vt
cht, ph nh bin chng l mt qu trnh v
tn, to nn khuynh hng pht trin ca s vt
t trnh thp n trnh cao hn, din ra c
tnh cht chu k theo hnh thc xoy c
Trong chui ph nh to nn qu trnh pht
trin ca s vt, mi ln ph nh bin chng
u to ra nhng iu kin, tin cho s pht

117

trin tip theo ca n. Tri qua nhiu ln ph
nh, tc ph nh ca ph nh s tt yu dn
ti kt qu l s vn ng theo chiu hng i
ln ca s vt.
Tnh cht chu k ca cc qu trnh pht trin
thng din ra theo hnh thc xoy c,
cng l tnh cht ph nh ca ph nh. Theo
tnh cht ny, mi chu k pht trin ca s vt
thng tri qua hai ln ph nh c bn vi ba
hnh thi tn ti c bn ca n, trong hnh
thi cui mi chu k lp li nhng c trng c
bn ca hnh thi ban u chu k nhng trn
c s cao hn v trnh pht trin nh k tha
c nhng nhn t tch cc v loi b c
nhng nhn t tiu cc qua hai ln ph nh.
Theo Lnin: T khng nh n ph nh - t
s ph nh n s thng nht vi ci b khng
nh khng c ci , php bin chng tr
thnh mt s ph nh sch trn, mt tr chi
hay l ch ngha hoi nghi
Qui lut ph nh ca ph nh khi qut tnh
cht chung, ph bin ca s pht trin: khng
phi l s pht trin theo hnh thc mt con
ng thng, m pht trin theo hnh thc con
ng xoy c. Lnin khi qut con ng

118

nh sau: S pht trin hnh nh din li
nhng giai on qua, nhng di mt hnh
thc khc, mt trnh cao hn(ph nh ca
ph nh); s pht trin c th ni l theo
ng trn xoy c ch khng phi theo con
ng thng
Khuynh hng pht trin theo ng xoy c
th hin tnh cht bin chng ca s pht trin,
l tnh k tha, tnh lp li v tnh tin ln.
Mi vng mi ca ng xoy c phn nh qu
trnh pht trin v tn t thp n cao ca s vt,
hin tng trong th gii. Trong qu trnh pht
trin ca s vt, ph nh bin chng ng
vai tr l nhng vng khu ca qu trnh .
Tm li, ni dung c bn ca qui lut ph nh
ca ph nh trong php bin chng duy vt
phn nh mi quan h bin chng gia ci ph
nh v ci khng nh trong qu trnh pht trin
ca s vt. Ph nh bin chng l iu kin cho
s pht trin, ci mi ra i l kt qu ca s k
tha nhng ni dung tch cc t trong s vt c,
pht huy n trong s vt mi v to nn tnh chu
k ca s pht trin. Nhn xt v vai tr ca qui
lut ny, ngghen vit: ph nh ci ph
nh l g? L mt qui lut v cng ph bin v

119

chnh v vy m c mt tm quan trng v c tc
dng v cng to ln v s pht trin ca t
nhin, ca lch s v ca t duy
- Qui lut ph nh ca ph nh l c s
chng ta nhn thc mt cch ng n v xu
hng vn ng, pht trin ca s vt, hin
tng. Qu trnh khng din ra theo ng
thng m l con ng quanh co, phc tp, gm
nhiu giai on, nhiu qu trnh khc nhau. Tuy
nhin, tnh a dng v phc tp ca qu trnh
pht trin ch l s biu hin ca khuynh hng
chung, khuynh hng tin ln theo qui lut. Cn
phi nm c c im, bn cht cc mi lin
h ca s vt, hin tng tc ng ti s pht
trin, ph hp vi yu cu hot ng nhn thc
ca th gii quan khoa hc v nhn sinh quan
cch mng trong mi hot ng ca chng ta v
thc tin. Khng nh nim tin vo xu hng tt
yu l pht trin tin ln, l biu hin ca th
gii quan khoa hc v nhn sinh quan cch
mng trong mi hot ng ca chng ta.
- Theo qui lut ph nh ca ph nh, trong
th gii khch quan, ci mi tt yu phi ra i
thay th ci c. Trong t nhin, ci mi ra i

120

v pht trin theo qui lut khch quan. Trong i
sng x hi, ci mi ra i trn c s hot ng
c mc ch, c thc t gic v sng to ca
con ngi. V vy, chng ta cn phi nng cao
tnh tch cc ca nhn t ch quan trong mi
hot ng, c nim tin vo s tt thng ca ci
mi, ng h ci mi v u tranh cho ci mi
thng li. Do , cn khc phc t tng bo
th, tr tr, gio iu, km hm s pht trin ca
ci mi, lm tri vi qui lut ph nh ca ph
nh.
- Phi c quan im bin chng trong qu
trnh k tha s pht trin. Quan im i hi
phi khc phc t tng t khuynh v hu
khuynh trong khi k tha ci c pht trin ci
mi. Do , khng c ph nh hon ton ci
c, cng nh khng c k tha ton b ci c,
m phi k tha nhng yu t hp l, ht nhn
hp l ca ci c cho s pht trin ca ci mi.
l quan im k tha bin chng, trn tinh
thn khoa hc, cho mi qu trnh pht trin, nht
l trong thi i hi nhp ca dn tc vi nhn
loi ngy nay.

121

IV. L LUN NHN THC DUY VT
BIN CHNG

Trong ch ngha Mac-Lnin, l lun nhn thc
(hay nhn thc lun) l mt ni dung c bn ca
php bin chng; l l lun nhn thc duy vt
bin chng, tc hc thuyt v kh nng nhn
thc ca con ngi i vi th gii khch quan
thng qua hot ng thc tin; l gii bn cht,
con ng v qui lut chung ca qu trnh con
ngi nhn thc chn l, nhn thc hin thc
khch quan nhm phc v hot ng thc tin
ca con ngi.
1. Thc tin, nhn thc v vai tr ca thc
tin vi nhn thc
a. Thc tin v cc hnh thc c bn ca nhn
thc
Thc tin l ton b hot ng vt cht c mc
ch, mang tnh lch s-x hi ca con ngi
nhm ci bin t nhin v x hi.
Khc vi cc hot ng khc, hot ng thc
tin l hot ng m con ngi s dng nhng
cng c vt cht tc ng vo nhng i tng

122

vt cht lm bin i chng theo nhng mc
ch ca mnh. l nhng hot ng c trng
v bn cht ca con ngi. N c thc hin
mt cch tt yu khch quan v khng ngng
pht trin bi con ngi qua cc thi k lch s.
Chnh v vy m hot ng thc tin bao gi
cng l hot ng mang tnh cht sng to v c
tnh mc ch, tnh lch s-x hi.
Thc tin biu hin rt a dng di nhiu
hnh thc ngy cng phong ph, song c ba hnh
thc c bn l hot ng sn xut vt cht, hot
ng chnh tr x hi v hot ng thc nghim
khoa hc.
Hot ng sn xut vt cht l hnh thc hot
ng c bn, u tin ca thc tin. y l hot
ng m trong con ngi s dng nhng
cng c lao ng tc ng vo gii t nhin
to ra ca ci vt cht, cc iu kin cn thit
nhm duy tr s tn ti v pht trin ca mnh.
Hot ng chnh tr x hi l hot ng ca
cc cng ng ngi, cc t chc khc nhau
trong x hi nhm ci bin nhng quan h chnh
tr x hi thc y x hi pht trin.
Thc nghim khoa hc l mt hnh thc c
bit ca hot ng thc tin. y l hot ng

123

c tin hnh trong nhng iu kin do con
ngi to ra, gn ging, ging hoc lp li
nhng trng thi ca t nhin v x hi nhm
xc nh nhng qui lut bin i, pht trin ca
i tng nghin cu. Dng hot ng ny c
vai tr trong s pht trin ca x hi, c bit l
trong thi k cch mng khoa hc v cng ngh
hin i.
Mi hnh thc hot ng c bn ca thc tin
c mt chc nng quan trng khc nhau, khng
th thay th cho nhau song chng c mi quan
h cht ch, tc ng qua li ln nhau. Trong
mi quan h , hot ng sn xut vt cht l
loi hot ng c vai tr quan trng nht, ng
vai tr quyt nh i vi cc hot ng thc
tin khc. Bi v, n l hot ng nguyn thy
nht v tn ti mt cch khch quan, thng
xuyn nht trong i sng ca con ngi v to
ra nhng iu kin, ca ci thit yu nht, c
tnh quyt nh i vi s sinh tn v pht trin
ca con ngi. Khng c hot ng sn xut vt
cht th khng th c cc hnh thc thc tin
khc. Cc hnh thc thc tin khc, suy n cng
cng xut pht t thc tin sn xut vt cht v
nhm phc v thc tin sn xut vt cht.

124

Ni nh vy khng c ngha l cc hnh thc
hot ng chnh tr x hi v thc nghim khoa
hc l hon ton th ng, l thuc mt chiu
vo hot ng sn xut vt cht. Ngc li,
chng c tc dng km hm hoc thc y hot
ng sn xut vt cht pht trin. chng hn, nu
hot ng thc tin chnh tr x hi mang tnh
cht tin b, cch mng v nu hot ng khoa
hc thc nghm khoa hc ng n s to
cho hot ng sn xut pht trin; cn nu
ngc li, th n s km hm s pht trin ca
hot ng sn xut vt cht.
Chnh s tc ng qua li ln nhau ca cc
hnh thc hot ng c bn lm cho hot
ng thc tin vn ng, pht trin v ngy cng
c vai tr quan trng i vi hot ng nhn
thc.
b. Nhn thc v cc trnh nhn thc
Nhn thc l mt qu trnh phn nh tch cc,
t gic v sng to th gii khch quan vo b
c con ngi trn c s thc tin, nhm sng to
ra nhng tri thc v th gii khch quan .
Quan nim trn y v nhn thc cng chnh
l quan nim duy vt bin chng v bn cht ca

125

nhn thc. Quan nim ny xut pht t bn
nguyn tc c bn sau y:
- Tha nhn th gii vt cht tn ti khch
quan, c lp vi thc ca con ngi.
- Tha nhn con ngi c kh nng nhn thc
c th gii khch quan vo b c ca con
ngi, l hot ng tm hiu khch th ca ch
th; tha nhn khng c ci g l khng th nhn
thc c m ch c nhng ci m con ngi
cha nhn thc c.
- Khng nh s phn nh l mt qu trnh
bin chng, tch cc, t gic v sng to. Qu
trnh phn nh din ra theo trnh t t cha
bit n bit, t bit t n nhiu, t cha su
sc, cha ton din n su sc v ton din
hn,
- Coi thc tin l c s ch yu v trc tip
nht ca nhn thc; l ng lc, mc ch ca
nhn thc v l tiu chun kim tra chn l.
Nh vy, theo quan im duy vt bin chng
th nhn thc thuc phm vi hot ng phn nh
ca con ngi (vi t cch ch th nhn thc)
i vi th gii khch quan (vi t cch khch
th nhn thc) c tin hnh thng qua hot
ng thc tin v nhm sng to tri thc phc v

126

hot ng thc tin, ng thi cng ly thc tin
l tiu chun xc nh tnh chn l ca nhng
tri thc .
Vi quan im duy vt bin chng, nhn thc
nht nh phi l mt qu trnh, cng l qu
trnh i t trnh nhn thc kinh nghim n
trnh nhn thc l lun; t trnh nhn thc
thng thng n trnh nhn thc khoa hc
Nhn thc kinh nghim l trnh nhn thc
hnh thnh t s quan st trc tip cc s vt,
hin tng trong gii t nhin, x hi hay trong
cc th nghim khoa hc. Kt qu ca nhn thc
kinh nghim l nhng tri thc kinh nghim. Tri
thc ny c hai loi l loi tri thc kinh nghim
thng thng v nhng tri thc kinh nghim
khoa hc. Hai loi tri thc ny c th b sung
cho nhau, lm phong ph ln nhau.
Nhn thc l lun l trnh nhn thc gin
tip, tru tng, c tnh h thng trong vic khi
qut bn cht, qui lut ca cc s vt, hin
tng.
Nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun l
hai giai on nhn thc khc nhau nhng c mi
quan h bin chng ln nhau. Trong mi quan h
nhn thc kinh nghim l c s ca nhn thc

127

l lun; n cung cp cho nhn thc l lun
nhng t liu phong ph, c th; n trc tip gn
cht vi hot ng thc tin to thnh c s hin
thc kim tra, sa cha, b sung cho l lun
c v tng kt, khi qut thnh l lun mi.
Tuy nhin, nhn thc kinh nghim cn hn ch
ch n ch dng li s m t, phn loi cc s
kin, cc d kin thu c t quan st v thc
nghim trc tip. Do n ch em li nhng
hiu bit v cc mt ring r, b ngoi ri rc,
cha phn nh c ci bn cht, nhng mi lin
h mang tnh qui lut ca cc s vt, hin tng.
Do , nhn thc kinh nghim t n khng bao
gi c th chng minh c y tnh tt yu.
Ngc li, mc d c hnh thnh t s tng
kt nhng kinh nghim, nhng nhn thc l lun
khng hnh thnh mt cch t pht, trc tip t
kinh nghim. Do tnh c lp tng i ca n,
l lun c th i trc nhng d kin kinh
nghim, hng dn s hnh thnh nhng tri thc
kinh nghim c gi tr, la chn nhng kinh
nghim hp l phc v cho hot ng thc
tin, gp phn lm bin i i sng con ngi
thng qua m nng cao nhng tri thc kinh

128

nghim t ch l ci c th, ring l, n nht
thnh ci khi qut, c tnh ph bin
Nhn thc thng thng l loi nhn thc
c hnh thnh mt cch t pht, trc tip t
trong hot ng hng ngy ca con ngi. N
phn nh s vt, hin tng xy ra vi tt c
nhng c im chi tit, c th v nhng sc thi
khc nhau ca s vt. V vy, nhn thc thng
thng mang tnh phong ph, nhiu v v gn
lin vi nhng quan nim sng thc t hng
ngy. V th, n c vai tr thng xuyn v ph
bin chi phi hot ng ca con ngi trong x
hi.
Nhn thc khoa hc l loi nhn thc c
hnh thnh mt cch t gic v gin tip t s
phn nh c im bn cht, nhng quan h tt
yu ca i tng nghin cu. S phn nh ny
din ra di dng tru tng logic. l cc
khi nim, phm tr v cc qui lut khoa hc.
nhn thc khoa hc va c tnh khch quan, tru
tng, khi qut li va c tnh h thng, c cn
c v c tnh chn thc. N vn dng mt h
thng cc phng php nghin cu v s dng
c ngn ng thng thng v thut ng khoa hc
din t su sc bn cht v qui lut ca i

129

tng trong nghin cu. V th, nhn thc khoa
hc c vai tr ngy cng to ln trong hot ng
thc tin, c bit trong thi i khoa hc v
cng ngh hin i.
Nhn thc thng thng v nhn thc khoa
hc l hai bc thang khc nhau v cht ca qu
trnh nhn thc nhm t ti nhng tri thc chn
thc. Gia chng c mi quan h cht ch vi
nhau. Trong mi quan h , nhn thc thng
thng c trc nhn thc khoa hc v l ngun
cht liu xy dng ni dung ca cc khoa
hc. Mc d cha ng nhng mm mng
ca nhng tri thc khoa hc, song nhn thc
thng thng ch yu vn ch dng li s phn
nh ci b ngoi, ngu nhin, khng bn cht ca
i tng v t n khng th chuyn thnh nhn
thc khoa hc. Mun pht trin thnh nhn thc
khoa hc cn phi thng qua qu trnh tng kt,
tru tng, khi qut ng n ca cc nh khoa
hc. Ngc li, khi t ti trnh nhn thc
khoa hc n li c tc ng tr li nhn thc
thng thng, xm nhp vo nhn thc thng
thng v lm cho nhn thc thng thng pht
trin, tng cng ni dung khoa hc cho qu
trnh con ngi nhn thc th gii.

130

c. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc
i vi nhn thc, thc tin ng vai tr l c
s, ng lc, mc ch ca nhn thc v l tiu
chun ca chn l, kim tra tnh chn l ca qu
trnh nhn thc chn l.
S d nh vy v thc tin l im xut pht
trc tip ca nhn thc; n ra nhu cu, nhim
v, cch thc v khuynh hng vn ng v
pht trin ca nhn thc. Chnh con ngi c
nhu cu tt yu khch quan l phi gii thch th
gii v ci to th gii nn con ngi phi tc
ng vo cc s vt, hin tng bng hot ng
thc tin ca mnh. S tc ng lm cho cc
s vt, hin tng bc l nhng thuc tnh,
nhng mi lin h v quan h khc nhau gia
chng, em li nhng ti liu cho nhn thc,
gip cho nhn thc nm bt c bn cht, cc
qui lut vn ng v pht trin ca th gii. Trn
c s m hnh thnh nn cc l thuyt khoa
hc. Chng hn, xut pht t nhu cu thc tin
con ngi cn phi o c din tch v ong
lng sc cha ca nhng ci bnh, t s tnh
ton thi gian v s ch to c kh m ton hc
ra i v pht trin. Hoc s xut hin hc
thuyt Macxit vo nhng nm 40 ca th k XIX

131

cng bt ngun t hot ng thc tin ca cc
phong tro u tranh ca giai cp cng nhn
chng li giai cp t sn lc by gi. Ngay c
nhng thnh tu mi y nht l khm ph v
gii m bn gien ngi cng ra i t chnh
hot ng thc tin, t nhu cu i hi phi cha
tr nhng cn bnh nan y v t nhu cu tm hiu,
khai thc nhng tim nng b n ca con
ngic th ni, suy cho cng, khng c mt
lnh vc tri thc no m li khng xut pht t
thc tin, khng nhm vo vic phc v, hng
dn thc tin. Do , nu thot ly thc tin,
khng da vo thc tin th nhn thc s xa ri
c s hin thc nui dng s pht sinh, tn ti
v pht trin ca mnh. Cng v th, ch th
nhn thc khng th c c nhng tri thc
ng n v su sc v th gii nn n xa ri
thc tin.
Thc tin l c s, ng lc, mc ch ca
nhn thc cn l v nh c hot ng thc tin
m cc gic quan ca con ngi ngy cng c
hon thin; nng lc t duy logic khng ngng
c cng c v pht trin; cc phng tin
nhn thc ngy cng hin i, c tc dng ni

132

di cc gic quan ca con ngi trong vic
nhn thc th gii.
Thc tin chng nhng l c s, ng lc,
mc ch ca nhn thc m n cn ng vai tr
l tiu chun ca chn l, kim tra tnh chn l
ca qa trnh nhn thc.. iu ny c ngha l
thc tin l thc o gi tr ca nhng tri thc
t c trong nhn thc. ng thi thc tin
khng ngng b sung, iu chnh, sa cha, pht
trin v hon thin nhn thc. Mc tng
khng nh: Vn tm hiu xem t duy ca
con ngi c th t ti chn l khch quan hay
khng, hon ton khng phi l vn l lun
m l mt vn thc tin. Chnh trong thc
tin m con ngi phi chng minh chn l
Nh vy, thc tin chng nhng l im xut
pht ca nhn thc, l yu t ng vai t quyt
nh i vi s hnh thnh v pht trin ca nhn
thc m cn l ni nhn thc phi lun lun
hng ti th nghim tnh ng n ca
mnh. Nhn mnh vai tr ca thc tin Lnin
cho rng: Quan im v i sng, v thc
tin, phi l quan im th nht v c bn ca l
lun v nhn thc

133

Vai tr ca thc tin i vi nhn thc, i hi
chng ta phi lun lun qun trit quan im
thc tin. Quan im ny yu cu vic nhn thc
phi xut pht t thc tin, da trn c s thc
tin, i su vo thc tin, phi coi trng cng tc
tng kt thc tin. Vic nghin cu l lun phi
lin h vi thc tin, hc i i vi hnh. Nu xa
ri thc tin s dn n sai lm ca bnh ch
quan, duy ch, gio iu, my mc, quan liu.
Ngc li, nu tuyt i ha vai tr ca thc tin
s ri vo ch ngha thc dng v kinh nghim
ch ngha. Nh vy, nguyn tc thng nht gia
thc tin v l lun phi l nguyn tc c bn
trong hot ng thc tin v hot ng l lun;
l lun m khng c thc tin lm c s v tiu
chun xc nh tnh chn l ca n th ch
l l lun sung, ngc li, thc tin m khng
c l lun khoa hc, cch mng soi sng th nht
nh s bin thnh thc tin m qung.
2. Con ng bin chng ca s nhn thc
chn l
a. Quan im ca Lnin v con ng bin
chng ca s nhn thc chn l
Trong tc phm Bt k trit hc Lnin khi
qut con ng bin chng ca s nhn thc

134

chn l nh sau: T trc quan sinh ng n t
duy tru tng v t t duy tr tng n thc
tin l con ng bin chng ca s nhn
thc chn l, ca s nhn thc hin thc khch
quan.
Theo s khi qut ny, con ng bin chng
ca s nhn thc chn l l mt qu trnh, l
qu trnh bt u t trc quan sinh ng tin n
t duy tru tng. Nhng nhng s tru tng
khng phi l im cui cng ca mt chu k
nhn thc m nhn thc phi tip tc tin ti
thc tin. Chnh trong thc tin m nhn thc c
th kim tra v chng minh tnh ng n ca n
v tip tc vng khu tip theo ca qu trnh
nhn thc. y cng chnh l qui lut chung ca
qu trnh con ngi nhn thc v hin thc
khch quan.
-Giai on t trc quan sinh ng n t duy
tru tng
Trc quan sinh ng l giai on m u ca
qu trnh nhn thc. l giai on nhn thc
m con ngi trong hot ng thc tin s dng
cc gic quan tin hnh phn nh cc s vt
khch quan, mang tnh cht c th, cm tnh vi
nhng biu hin phong ph ca n trong mi

135

quan h vi s quan st ca con ngi. Do vy,
giai on ny, con ngi mi ch phn nh
c ci hin tng, ci biu hin bn ngoi ca
s vt c th, cm tnh trong hin thc khch
quan m cha phn nh c ci bn cht, qui
lut, nguyn nhn ca nhng hin tng quan st
c, do , y chnh l giai on thp ca qu
trnh nhn thc. Trong giai on ny nhn thc
c thc hin qua ba hnh thc c bn l: cm
gic, tri gic, biu tng.
Cm gic ca con ngi v s vt khch quan
l hnh nh s khai nht, n gin nht ca cc
qu trnh nhn thc nhng nu khng c n th
s khng c bt c nhn thc no v s vt
khch quan. Mi cm gic ca con ngi v s
vt khch quan u c mt ni dung khch quan
mc d n thuc v s phn nh ch quan ca
con ngi. Chnh v vy m c th ni: cm
gic l hnh nh ch quan ca th gii khch
quan. Cm gic l c s hnh thnh nn tri gic.
Tri gic l s phn nh tng i ton vn ca
con ngi v nhng biu hin ca s vt khch
quan, c th, cm tnh; n c hnh thnh trn
c s lin kt, tng hp nhng cm gic v s
vt . So vi cm gic, tri gic l hnh thc

136

nhn thc cao hn, y hn, phong ph hn
v s vt, nhng vn ch l s phn nh i
vi nhng biu hin b ngoi ca s vt khch
quan, cha phn nh c ci bn cht, qui lut
khch quan.
Biu tng l s ti hin hnh nh v s vt
khch quan vn c phn nh bi cm gic
v tri gic; n l hnh thc phn nh cao nht v
phc tp nht ca giai on nhn thc cm tnh,
ng thi n cng chnh l bc qu t giai
on nhn thc cm tnh ln nhn thc l tnh.
c im ca biu tng l c kh nng ti hin
nhng hnh nh mang tnh cht biu trng v s
vt khch quan, n c tnh cht lin tng v b
ngoi ca s vt; bi th n bt u c tnh cht
ca nhng s tru tng ha v s vt, l tin
ca nhng s tru tng ha ca giai on
nhn thc l tnh.
Tuy nhin, giai on cm tnh, nhn thc
vn cha phn nh c ci bn cht, qui lut
khch quan m nh nhn thc mi c th l
gii c ng n cc hin tng c phn
nh trong giai on nhn thc cm tnh, mi c
kh nng p ng c nhu cu nhn thc phc

137

v hot ng thc tin, nhu cu hot ng ci
bin sng to th gii khch quan.
T duy tru tng L s phn nh gin tip,
tru tng v khi qut nhng thuc tnh, nhng
c im bn cht ca s vt khch quan. y l
giai on nhn thc thc hin chc nng quan
trng nht l tch ra v nm ly ci bn cht, c
tnh qui lut ca cc s vt, hin tng. Nhn
thc l tnh c thc hin thng qua ba hnh
thc c bn: khi nim, phn on, suy lun.
Khi nim l hnh thc c bn ca nhn thc
l tnh, phn nh nhng c tnh bn cht ca s
vt. S hnh thnh khi nim l kt qu ca s
khi qut, tng hp bin chng cc c im,
thuc tnh ca s vt hay mt lp cc s vt. N
l c s hnh thnh nn nhng phn on trong
qu trnh con ngi t duy v s vt khch quan.
Phn on l hnh thc c bn ca nhn thc
l tnh, c hnh thnh thng qua vic lin kt
cc khi nim li vi nhau theo phng thc
khng nh hay ph nh mt c im, mt
thuc tnh no ca i tng nhn thc.
Theo trnh pht trin ca nhn thc, phn
on c chia lm ba loi: phn on n nht,
phn on c th v phn on ph bin. Phn

138

on ph bin l hnh thc phn nh th hin
bao qut rng ln nht v hin thc khch quan.
Suy lun l hnh thc c bn ca nhn thc l
tnh, c hnh thnh trn c s lin kt cc
phn on nhm rt ra tri thc mi v s vt.
iu kin c bt c mt suy lun no cng
phi l trn c s nhng tri thc c di hnh
th l nhng phn on, ng thi tun theo
nhng qui tc logic ca cc loi hnh suy lun,
l suy lun qui np v din dch
- Mi quan h gia nhn thc cm tnh v
nhn thc l tnh vi thc tin:
Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh l
nhng nc thang hp thnh chu trnh nhn thc.
Trn thc t chng thng din ra an xen vo
nhau trong mt qu trnh nhn thc song chng
c nhng chc nng v nhim v khc nhau.
Nu nhn thc cm tnh gn lin vi thc tin,
vi s tc ng ca khch th cm tnh, l c s
cho nhn thc l tnh th nhn thc l tnh, nh
c tnh khi qut cao, li c th hiu bit c
bn cht, qui lut vn ng v pht trin sinh
ng ca s vt, gip cho nhn thc cm tnh c
c s nh hng ng v tr nn su sc
hn.

139

Tuy nhin, nu dng li nhn thc l tnh th
con ngi ch mi c c nhng tri thc v i
tng, cn bn thn nhng tri thc c tht s
chnh xc hay khng th con ngi vn cha th
bit c. Trong khi , nhn thc i hi phi
xc nh xem nhng tri thc c chn thc hay
khng. thc hin iu ny th nhn thc nht
thit phi tr v vi thc tin, dng thc tin lm
tiu chun, lm thc o tnh chn thc ca
nhng tri thc t c trong qu trnh nhn
thc. Mt khc, mi nhn thc, suy cho n
cng u l xut pht t nhu cu thc tin v tr
li phc v thc tin.
Nh vy, c th thy qui lut chung ca qu
trnh vn ng, pht trin ca nhn thc chnh
l: t thc tin n nhn thc ti thc tin
ti nhn thc - Qu trnh ny khng c im
dng cui cng, nh m qu trnh nhn thc
t dn ti nhng tri thc ngy cng ng n
hn, y hn v su sc hn v thc ti khch
quan. y cng chnh l quan im v tnh
tng i ca nhn thc ca con ngi trong
qu trnh phn nh thc ti khch quan. Qui lut
chung ca s nhn thc cng l mt s biu hin
c th, sinh ng ca nhng qui lut chung trong

140

php bin chng duy vt. S vn ng ca qui
lut chung trong qu trnh vn ng, pht trin
nhn thc chnh l qu trnh con ngi, loi
ngi ngy cng tin dn n chn l.
a. Chn l v vai tr ca chn l i vi thc
tin
- Khi nim chn l
Mi qu trnh nhn thc u sng to ra nhng
tri thc, tc nhng hiu bit ca con ngi v
thc ti khch quan, nhng khng phi mi tri
thc u c ni dung ph hp vi thc ti khch
quan, bi v nhn thc thuc v s phn nh ca
con ngi i vi thc t khch quan . Thc
t lch s nhn thc ca ton nhn loi cng nh
ca mi con ngi chng minh rng nhng tri
thc m con ngi v ang t c khng
phi bao gi cng ph hp vi thc t khch
quan; tri li, c rt nhiu trng hp, thm ch
hon ton i lp vi thc t khch quan.
Trong phm vi l lun nhn thc ca ch
ngha Mac-Lnin, Khi nim chn l c dng
ch nhng tri thc c ni dung ph hp vi
thc t khch quan m s ph hp c
kim tra v chng minh bi thc tin.

141

Theo ngha nh vy, khi nim chn l khng
ng nht vi khi nim tri thc, cng khng
ng nht vi khi nim gi thuyt; ng thi,
chn l cng l mt qu trnh: t tng con
ngi khng nn hnh dung chn l di dng
mt s ng im, cht cng, mt bc tranh n
gin, nht nht, khng khuynh hng, khng
vn ng
- Cc tnh cht ca chn l
Mi chn l u c tnh khch quan, tnh
tng i, tnh tuyt i v tnh c th
Tnh khch quan ca chn l l ch tnh c
lp v ni dung phn nh ca n i vi ch
ch quan ca con ngi; ni dung ca tri thc
phi ph hp vi thc t khch quan ch khng
phi ngc li. iu c ngha l ni dung ca
nhng tri thc ng n khng phi l sn phm
thun ty ch quan, khng phi l s xc lp ty
tin ca con ngi hoc c sn trong nhn thc;
tri li, ni dung thuc v th gii khch
quan, do th gii khch quan qui nh.
Khng nh chn l c tnh khch quan l mt
trong nhng im c bn phn bit quan nim v
chn l ca ch ngha duy vt bin chng vi
ch ngha duy tm v thuyt bt kh tri l

142

nhng hc thuyt ph nhn s tn ti khch
quan ca th gii vt cht v ph nhn kh nng
con ngi nhn thc c th gii .
Chn l khng ch c tnh khch quan m cn
c tnh tuyt i v tnh tng i. Tnh tuyt
i ca chn l. Tnh tuyt i ca chn l l ch
tnh ph hp hon ton v y gia ni dung
phn nh ca tri thc vi hin thc khch quan.
V nguyn tc, chng ta c th t n chn l
tuyt i. Bi v, trong th gii khch quan
khng tn ti mt s vt, hin tng no m con
ngi hon ton khng th nhn thc c. Kh
nng trong qu trnh pht trin l v hn.
Song, kh nng li b hn ch bi nhng iu
kin c th ca tng th h khc nhau, ca tng
thc tin c th v bi iu kin xc nh v
khng gian v thi gian ca i tng c phn
nh. Do chn l c tnh tng i.
Tnh tng i ca chn l l tnh ph hp
nhng chua hon ton y gia ni dung
phn nh ca tri thc t c vi hin thc
khch quan m n phn nh. iu c ngha l
gia ni dung ca chn l vi khch th c
phn nh ch t c s ph hp tng phn,

143

tng b phn, mt s mt, mt s kha cnh
no trong nhng iu kin nht nh.
Chn l tng i v chn l tuyt i khng
tn ti tch ri nhau m c s thng nht bin
chng vi nhau. Mt mt, chn l tuyt i l
tng s ca cc chn l tng i. Mt khc,
trong mi chn l mang tnh tng i bao gi
cng cha ng nhng yu t ca tnh tuyt i.
Lnin vit: Chn l tuyt i c cu thnh t
tng s nhng chn l tng i ang pht trin;
chn l tng i l nhng phn nh tng i
ng ca mt khch th tn ti c lp vi nhn
loi; nhng phn nh y ngy cng tr nn chnh
xc hn; mi chn l khoa hc, d c tnh tng
i, vn ch ng mt yu t ca chn l tuyt
i.
Nhn thc mt cch ng n mi quan h
bin chng gia tnh tng i v tnh tuyt i
ca chn l c mt ngha quan trng trong vic
ph phn v khc phc nhng sai lm cc oan
trong nhn thc v hnh ng. Nu cng iu
tnh tuyt i ca chn l h thp tnh tng i
ca n s ri vo quan im siu hnh, ch ngha
gio iu, bnh bo th, tr tr. Ngc li, nu
tuyt i ha tnh tng i ca chn l, h thp

144

vai tr ca tnh tuyt i s ri vo ch ngha
tng i. T dn n ch ngha ch quan,
ch ngha xt li, thut ngy bin, thuyt hoi
nghi v thuyt bt kh tri.
Ngoi tnh khch quan, tnh tuyt i v tnh
tng i, chn l cn c tnh c th. Tnh c
th ca chn l l c tnh gn lin v ph hp
gia ni dung phn nh vi mt i tng nht
nh cng cc iu kin, hon cnh lch s c
th. iu c ngha l mi tri thc ng n
bao gi cng c mt ni dung c th xc nh.
Ni dung khng phi l s tru tng thun
ty thot ly hin thc m n lun lun gn lin
vi mt i tng xc nh, din ra trong mt
khng gian, thi gian hay mt hon cnh no ,
trong mt mi lin h, quan h c th. V vy,
bt k chn l no cng gn lin vi nhng iu
kin lch s c th. Nu thot ly nhng iu kin
c th th nhng tri thc c hnh thnh trong
qu trnh nhn thc s ri vo s tru tng
thun ty. V th n khng phi l nhng tri thc
ng n v khng c coi l chn l. Khi
nhn mnh c tnh ny, Lnin khng nh:
khng c chn l tru tng, chn l lun
lun l c th. Vic nm vng nguyn tc v

145

tnh c th ca chn l c mt ngha phng
php lun quan trng trong hot ng nhn thc
v hot ng thc tin. N i hi khi xem xt,
nh gi mi s kin, mi vic lm ca con
ngi phi da trn quan im lch s - c th;
phi xut pht t nhng iu kin lch s c th
m vn dng nhng l lun chung cho ph hp.
Theo Lnin: bn cht, linh hn sng ca ch
ngha Mc l phn tch c th mi tnh hnh c
th; rng phng php ca Mc trc ht l xem
xt ni dung khch quan ca qu trnh lch s
trong mt thi im c th nht nh.
- Vai tr ca chn l i vi thc tin:
sinh tn v pht trin, con ngi phi tin
hnh nhng hot ng thc tin, l cc hot
ng ci bin mi trng t nhin v x hi,
ng thi cng qua con ngi thc hin mt
cch t gic hay khng t gic qu trnh hon
thin v pht trin chnh bn thn mnh. Chnh
qu trnh ny lm pht sinh v pht trin hot
ng nhn thc ca con ngi. Th nhng, hot
ng thc tin ch c th thnh cng v c hiu
qu khi con ngi vn dng c nhng tri thc
ng n v thc t khch quan trong chnh hot
ng thc tin ca mnh. V vy, chn l l mt

146

trong nhng iu kin tin quyt m bo s
thnh cng v tnh hiu qu trong hot ng thc
tin.
Mi quan h gia chn l v hot ng thc
tin l mi quan h song trng trong qu trnh
vn ng, pht trin ca c chn l v thc tin:
chn l pht trin nh thc tin v thc tin pht
trin nh vn dng ng n nhng chn l m
con ngi t c trong hot ng thc tin.
Quan im bin chng v mi quan h gia
chn l v thc tin i hi trong hot ng
nhn thc con ngi phi xut pht t thc tin
t c chn l, phi coi chn l cng l mt
qu trnh, ng thi phi thng xuyn t gic
vn dng chn l vo trong hot ng thc tin
pht trin thc tin, nng cao hiu qu hot
ng ci bin gii t nhin v x hi .
Coi trng tri thc khoa hc v tch cc vn
dng sng to nhng tri thc vo trong cc
hot ng kinh t - x hi, nng cao hiu qu ca
nhng hot ng v thc cht cng chnh l
pht huy vai tr ca chn l khoa hc trong thc
tin hin nay.

147

----@----

Chng 3

CH NGHA DUY VT LCH S

Ch ngha duy vt lch s l h thng quan
im duy vt bin chng v x hi; l kt qu

148

ca s vn dng phng php lun ca ch
ngha duy vt bin chng v php bin chng
duy vt vo vic nghin cu i sng x hi v
lch s nhn loi; l mt trong nhng pht
hin v i nht ca ch ngha Mc, bi vic
pht hin ra quan nim duy vt lch s, hay ni
cho ng hn, vic p dng, vic vn dng trit
ch ngha duy vt xem xt nhng hin
tng x hi, loi b c hai khuyt im
cn bn ca nhng l lun lch s trc kia,
ng thi, ch ngha Mc m ng cho vic
nghin cu rng ti v ton din qu trnh pht
sinh, pht trin v suy tn ca cc hnh thi kinh
t - x hi theo quan im duy vt.

I. VAI TR CA SN XUT VT CHT
V QUI LUT QUAN H SN XUT
PH HP VI TRNH PHT TRIN
CA LC LNG SN XUT

1. Sn xut vt cht v vai tr ca n
a. Sn xut vt cht v phng thc sn xut
Sn xut l mt loi hnh hot ng c trng
ca con ngi v x hi loi ngi, bao gm:
sn xut vt cht, sn xut tinh thn v sn xut

149

ra bn thn con ngi. Ba qu trnh gn b
cht ch vi nhau, tc ng qua li ln nhau,
trong sn xut vt cht l c s cho s tn ti
v pht trin ca x hi. theo ngghen, im
khc bit cn bn gia x hi loi ngi vi x
hi loi vt l ch: loi vt may lm ch hi
lm trong khi con ngi li sn xut. Nh
vy, sn xut vt cht l mt trong nhng loi
hot ng c trng ca con ngi cng
chnh l mt loi hnh hot ng thc tin vi
mc ch ci bin cc i tng ca gii t
nhin theo nhu cu tn ti, pht trin ca con
ngi v x hi. Vi ngha nh vy, sn xut vt
cht l mt loi hot ng c tnh khch quan,
tnh x hi, tnh lch s v tnh sng to.
Bt c mt qu trnh sn xut no cng c
to nn t ba yu t c bn l: sc lao ng ca
ngi lao ng, t liu lao ng v i tng lao
ng. Sc lao ng l ton b th lc v tr lc
ca con ngi c kh nng c vn dng, s
dng trong cc qu trnh sn xut vt cht. Sc
lao ng v lao ng l hai khi nim c lin
quan nhng khng ng nht. Lao ng l mt
loi hot ng c trng ca con ngi, chnh
l qu trnh con ngi vn dng sc lao ng

150

to nn sc mnh ci bin thc t cc i tng
trong qu trnh sn xut vt cht. Sc lao ng l
yu t khng th thiu c qu trnh lao ng,
nhng khng c qu trnh lao ng th sc lao
ng ch tn ti dng tim nng v ng thi
sc lao ng cng c pht trin chnh trong
qu trnh lao ng thc t. i tng lao ng
chnh l nhng tn ti ca gii t nhin m con
ngi tc ng vo trong qu trnh lao ng. T
liu lao ng l nhng phng tin vt cht m
con ngi s dng trong qu trnh lao ng
tc ng vo i tng lao ng.
Bt c mt qu trnh sn xut vt cht no
cng c tin hnh vi mc ch nht nh v
c tin hnh theo nhng cch thc xc nh.
Cch thc tin hnh chnh l phng thc sn
xut. Vy khi nim phng thc sn xut dng
d ch nhng cch thc m con ngi s dng
tin hnh qu trnh sn xut ca x hi nhng
giai on lch s nht nh.
Mi x hi mi giai on lch s nht nh
u c phng thc sn xut ca n vi nhng
c im ring. Phng thc sn xut ca ngi
nguyn thy c c trng l cch thc k thut
nh bt t nhin cn trnh ht sc th s,

151

cn phng thc sn xut trong x hi hin i
li c c trng trnh k xo cng nghip
v cng ngh cao.
Mi phng thc sn xut u c hai phng
din c bn l k thut v kinh t ca n.
Phng din k thut ca phng thc sn xut
l ch qu trnh sn xut c tin hnh vi
nhng cch thc t chc kinh t no. Trong cc
x hi nng nghip truyn thng, phng thc
k thut ch yu ca qu trnh sn xut l cc
cng c k thut th cng vi qui m nh v
khp kn v phng din kinh t. Ngc li,
trong cc x hi hin i, qu trnh sn xut li
c tin hnh vi phng thc k thut cng
nghip v t chc kinh t th trng vi nhng
qui m ngy cng m rng v khng ngng pht
trin theo hng phn tch v ph thuc vo
nhau gia cc khu k thut v t chc kinh t
ca qu trnh sn xut x hi.
b. Vai tr ca sn xut vt cht v phng
thc sn xut i vi s tn ti, pht trin ca
x hi
Theo quan im duy vt lch s, sn xut vt
cht gi vai tr l nhn t quyt nh s sinh tn,
pht trin ca con ngi v x hi; l hot ng

152

nn tng lm pht sinh, pht trin nhng mi
quan h x hi ca con ngi; n chnh l c s
ca s hnh thnh, bin i v pht trin ca x
hi loi ngi.
Khc vi cc quan nim duy tm v lch s,
Mc xut pht t con ngi hin thc v i
n kt lun rng: tin u tin ca mi s
tn ti ca con ngi, v do l tin u
tin ca mi qu trnh lch s chnh l vic
con ngi ta phi c kh nng sng ri mi
c th lm ra lch s. nhng mun sng c th
trc ht cn phi c thc n, thc ung, nh ,
qun o v mt vi th khc na. Nh vy, hnh
vi lch s u tin l vic sn xut ra nhng t
liu tha mn nhng nhu cu y, vic sn
xut ra bn thn i sng vt cht. Cng v vy,
c th ni con ngi vi t cch ngi, c
bt u bng t phn bit vi sc vt ngay t khi
con ngi bt u sn xut ra nhng t liu sinh
hot ca mnh.
tin hnh qu trnh sn xut vt cht - tc
qu trnh ci bin gii t nhin, con ngi tt
yu phi thit lp nn nhng mi quan h nht
nh vi nhau, chnh l nhng quan h sn
xut v trn c s nhng quan h sn xut ny

153

m pht sinh nhng mi quan h x hi khc:
chnh tr, x hi, o c, php lut, theo
Mc: vic sn xut ra nhng t liu sinh hot
vt cht trc tip v do th, mi mt giai on
pht trin nht nh ca mt dn tc hay mt
thi i u to ra mt c s, t m ngi ta
pht trin cc th ch nh nc, cc quan im
php quyn, ngh thut v thm ch c nhng
quan nim tn gio ca ngi ta. Trong qu
trnh sn xut vt cht, con ngi khng ngng
lm bin i t nhin, bin i x hi, ng thi
lm bin i chnh bn thn mnh. Sn xut vt
cht khng ngng pht trin. S pht trin ca
sn xut vt cht quyt nh s bin i, pht
trin ca cc mt ca i sng x hi, quyt nh
pht trin x hi t thp n cao. Nh vy, s
vn ng, pht trin ca ton b i sng x hi,
suy cho n cng c nguyn nhn t tnh trng
pht trin ca nn sn xut ca x hi. Do ,
gii thch v gii quyt ng n cc vn ca
i sng x hi th cn phi tm nguyn nhn
cui cng ca n t thc trng pht trin ca nn
sn xut vt cht ca x hi m cn bn l t
trnh pht trin phng thc sn xut ca n.
Nn sn xut t bn ch ngha trnh cao

154

hn nn sn xut phong kin chnh l v nn sn
xut t bn ch ngha l nn sn xut da vo
trnh pht trin ca phng thc sn xut
cng nghip v hnh thc t chc kinh t th
trng ngy cng hin i, cng nh m n
c th to ra nng sut lao ng cao hn rt
nhiu so vi phng thc sn xut phong kin
vi trnh lao ng cn bn l th cng vi
hnh thc t chc kinh t t cp, t tc, khp
kn. Chnh v vy m c th ni: cc thi i
kinh t khc nhau cn bn khng phi ch n
sn xut ra ci g m l ch n c tin hnh
bng cch no vi cng c g.
Vi vic pht hin ra vai tr quyt nh ca
phng thc sn xut i vi trnh pht trin
ca nn sn xut x hi v do l vi trnh
pht trin ca i sng x hi ni chung, ch
ngha Mac-Lnin phn tch s pht trin ca
lch s nhn loi theo lch s thay th v pht
trin ca cc phng thc sn xut. S thay th
v pht trin ca cc phng thc sn xut phn
nh xu hng tt yu khch quan ca qu trnh
pht trin x hi loi ngi t trnh thp n
trnh ngy cng cao hn: Phng thc sn
xut Chu, C i, Phong kin v T sn hin

155

i,Tnh cht tun t trong qu trnh thay th
v pht trin cc phng thc sn xut cng
chnh l qui lut chung trong tin trnh pht trin
ca lch s nhn loi nhng vi mi cng ng
x hi nht nh, ty theo iu kin khch quan
v ch quan m c th c nhng biu hin a
dng v con ng pht trin ca n: c tnh
cht an xen gia cc phng thc sn xut
trong mt thi k pht trin hoc c nhng bc
b qua mt hoc mt vi phng thc sn xut
no (vi t cch l phng thc sn xut c
tnh cht ph bin, gi vai tr ch o) v tin
thng ln phng thc sn xut cao hn.
chnh l s biu hin tnh thng nht trong tnh
a dng v con ng pht trin ca mi cng
ng ngi nht nh, to nn tnh cht phong
ph ca lch s nhn loi. tuy nhin, d lch s
ca mi cng ng ngi c pht trin phong
ph, a dng nh th no, thm ch c nhng
giai on pht trin phi tri qua nhng con
ng vng nhng rt cuc lch s vn tun theo
hng chung l pht trin theo chiu hng i
ln t phng thc sn xut trnh thp ln
trnh cao hn

156

2. Qui lut quan h sn xut ph hp vi
trnh pht trin ca lc lng sn xut
a. Khi nim lc lng sn xut, quan h sn
xut
Bt k mt qu trnh sn xut vt cht no
cng cn phi c cc nhn t thuc v ngi lao
ng (nh nng lc,k nng, tri thc,ca
ngi lao ng) cng cc t liu sn xut nht
nh (nh i tng , cng c, cc t liu ph
tr ca qu trnh sn xut,). Ton b cc nhn
t to thnh lc lng sn xut ca qu trnh
sn xut. Nh vy, lc lng sn xut chnh l
ton b cc nhn t vt cht, k thut ca qu
trnh sn xut, chng tn ti trong mi quan h
bin chng vi nhau to ra sc sn xut lm ci
bin cc i tng trong qu trnh sn xut, tc
to ra nng lc thc tin lm bin i cc i
tng vt cht ca gii t nhin theo nhu cu
nht nh ca con ngi v x hi. Nhu vy, lc
lng sn xut l nhng nhn t c tnh sng to
v c tnh lch s. Cng do , trnh pht
trin ca lc lng sn xut phn nh trnh
chinh phc gii t nhin ca con ngi: trnh
th cng ca lc lng sn xut l lc lng sn
xut phn nh trnh chinh phc gii t nhin

157

thp hn rt nhiu so vi lc lng sn xut
trnh k thut cng nghip v cng ngh cao.
Trong cc nhn t to thnh lc lng sn
xut, nhn t ngi lao ng l nhn t gi vai
tr quyt nh bi v suy n cng th cc t liu
sn xut ch l sn phm lao ng ca con
ngi, ng thi gi tr v hiu qu thc t ca
cc t liu sn xut ph thuc vo trnh thc
t s dng v sng to ca ngi lao ng. Mt
khc, trong t liu sn xut th nhn t cng c
lao ng l nhn t phn nh r nht trnh
pht trin ca lc lng sn xut v th hin
trnh con ngi chinh phc gii t nhin.
Ngy nay, vi s pht trin v ng dng nhanh
chng, trc tip cc thnh tu ca khoa hc, k
thut, cng ngh cao vo qu trnh sn xut
khin cho cc tri thc khoa hc k thut ngy
cng tr thnh lc lng sn xut trc tip; tri
thc khoa hc, k thut, cng ngh c c nh
nhng qu trnh nghin cu khoa hc ngy
cng tr thnh nhng nhn t quan trng hng
u trong qu trnh pht trin ca lc lng sn
xut, thc y lc lng sn xut pht trin v t
dn n s hnh thnh nhng nhn t c bn
nht ca xu hng pht trin kinh t tri thc.

158

Nh vy, lc lng sn xut chnh l nhn t
c bn, tt yu to thnh ni dung vt cht ca
qu trnh sn xut; khng mt qu trnh sn xut
hin thc no c th din ra nu thiu mt trong
hai nhn t l ngi lao ng v t liu sn xut.
Th nhng, ch c lc lng sn xut vn cha
th din ra qu trnh sn xut hin thc c m
cn phi c nhng quan h sn xut ng vai tr
l hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut y.
Quan h sn xut l mi quan h kinh t gia
ngi vi ngi trong qu trnh sn xut (sn
xut v ti sn xut x hi). Quan h sn xut
bao gm: quan h s hu i vi t liu sn
xut, quan h trong t chc - qun l qu trnh
sn xut v quan h trong phn phi kt qu ca
qu trnh sn xut . Nhng quan h ny tn ti
trong mi quan h thng nht v chi phi, tc
ng ln nhau trn c s quyt nh ca quan h
s hu v t liu sn xut.
b. Mi quan h bin chng gia lc lng sn
xut v quan h sn xut
- Mi quan h gia lc lng sn xut v
quan h sn xut l mi quan h thng nht bin
chng, trong lc lng sn xut quyt nh

159

quan h sn xut v quan h sn xut tc ng
tr li lc lng sn xut.
Lc lng sn xut v quan h sn xut l hai
mt c bn, tt yu ca qu trnh sn xut, trong
, lc lng sn xut l ni dung vt cht ca
qu trnh sn xut, cn quan h sn xut l hnh
thc kinh t ca qu trnh . Trong i sng
hin thc, khng th c s kt hp cc nhn t
ca qu trnh sn xut to ra nng lc thc
tin ci bin cc i tng vt cht t nhin li
c th din ra bn ngoi nhng hnh thc kinh t
nht nh; ngc li cng khng c mt qu
trnh sn xut no c th din ra trong i sng
hin thc ch vi nhng quan h sn xut khng
c ni dung vt cht ca n. Nh vy, lc lng
sn xut v quan h sn xut tn ti trong tnh
qui nh ln nhau, thng nht vi nhau. y l
yu cu tt yu, ph bin din ra trong mi qu
trnh sn xut hin thc ca x hi. Tng ng
vi thc trng pht trin nht nh ca lc lng
sn xut cng tt yu i hi phi c quan h sn
xut ph hp vi thc trng trn c ba
phng din: s hu t liu sn xut, t chc,
qun l v phn phi. Ch c nh vy, lc lng
sn xut mi c th c duy tr, thai thc - s

160

dng v pht trin trong mt hnh thc kinh t
nht nh, khng th tn ti lc lng sn xut
bn ngoi cc hnh thc kinh t nht nh.
Mi thng nht bin chng gia lc lng sn
xut v quan h sn xut tun theo nguyn tc
khch quan quan h sn xut ph thuc vo thc
trng pht trin thc t ca lc lng sn xut
hin thc trong mi giai on lch s xc nh;
bi v, quan h sn xut ch l hnh thc kinh t
ca qu trnh sn xut cn lc lng sn xut l
ni dung vt cht, k thut ca qu trnh . Tuy
nhin, quan h sn xut, vi t cch l hnh thc
kinh t ca qu trnh sn xut, n lun lun c
tc ng tr lai lc lng sn xut. S tc ng
ny c th din ra theo chiu hng tch cc
hoc tiu cc, iu ph thuc vo tnh ph
hp hay khng ph hp ca quan h sn xut vi
thc trng v nhu cu khch quan ca s pht
trin lc lng sn xut. Nu ph hp n s c
tc dng tch cc v ngc li, nu khng ph
hp n s c tc dng tiu cc.
- Mi quan h gia lc lng sn xut v
quan h sn xut l mi quan h thng nht c
bao hm kh nng chuyn ha thnh cc mt i
lp v pht sinh mu thun.

161

Trong phm vi tng i n nh ca mt
hnh thc kinh t xc nh, lc lng sn xut
ca x hi c bo tn, khng ngng c khai
thc - s dng v pht trin trong qu trnh sn
xut v ti sn xut ca x hi. Tnh n nh,
ph hp ca quan h sn xut i vi lc lng
sn xut cng cao th lc lng sn xut cng c
kh nng pht trin, nhng chnh s pht trin
ca lc lng sn xut li lun lun to ra kh
nng ph v s thng nht ca n vi nhng
hnh thc kinh t hin thc. Nhng hnh thc
kinh t hin thc ny, t ch l nhng hnh thc
ph hp v cn thit cho s pht trin ca cc
lc lng sn xut tr thnh nhng hnh thc
km hm s pht trin , n to ra mt mu
thun gia lc lng sn xut v quan h sn
xut, t xut hin nhu cu khch quan phi
thit lp mi quan h thng nht gia chng theo
nguyn tc quan h sn xut phi ph hp vi
nhu cu pht trin ca lc lng sn xut. Khi
phn tch s vn ng ca mu thun bin chng
gia lc lng sn xut v quan h sn xut,
Mc tng ch ra rng: ti mt giai on pht
trin no ca chng, cc lc lng sn xut
vt cht ca x hi mu thun vi nhng quan h

162

sn xut hin ctrong t trc n nay cc
lc lng sn xut vn pht trin. T ch l
nhng hnh thc pht trin ca lc lng sn
xut, nhng quan h y tr thnh nhng xing
xch ca cc lc lng sn xut. Khi bt u
thi i mt cuc cch mng x hi. Chnh nh
nhng cuc cch mng x hi m nhng quan h
sn xut hin thc ca x hi c thay th bng
mt quan h sn xut mi, ph hp vi nhu cu
pht trin ca lc lng sn xut hin thc, tip
tc pht huy tc ng tch cc thc y s pht
trin ca lc lng sn xut trong mt hnh thc
kinh t mi.
Nh vy, mi quan h gia lc lng sn xut
v quan h sn xut l mi quan h mu thun
bin chng gia ni dung vt cht, k thut vi
hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut x hi.
S vn ng ca mu thun ny l mt qu trnh
i t s thng nht n nhng s khc bit v
i lp, t lm xut hin nhu cu khch quan
phi c gii quyt theo nguyn tc quan h
sn xut phi ph hp vi thc trng pht trin
ca lc lng sn xut. S vn ng ca mu
thun ny cng tun theo qui lut :t nhng s
thay i v lng thnh nhng s thay i v

163

cht v ngc li, qui lut ph nh ca ph
nh, khin cho qu trnh pht trin ca nn sn
xut x hi va din ra vi tnh cht tim tin,
tun t li va c tnh nhy vt vi nhng bc
t bin, k tha v vt qua ca n trnh
ngy cng cao hn.
Trong phm vi phn tch s pht trin x hi,
mu thun v s vn ng ca mu thun gia
lc lng sn xut v quan h sn xut chnh l
ni dung c bn ca qui lut quan h sn xut
ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn
xut. S tc ng ca qui lut ny to ra ngun
gc v ng lc c bn nht i vi s vn
ng, pht trin ca nn sn xut vt cht v do
l ca lch s nhn loi t phng thc sn
xut thp ln phng thc sn xut cao hn; n
cng l c s gii thch mt cch khoa hc v
ngun gc su xa ca ton b cc hin thng x
hi v cc s bin i trong i sng chnh tr,
vn ha ca cc cng ng ngi trong lch s.

II. BIN CHNG CA C S H TNG
V KIN TRC THNG TNG
1. Khi nim c s h tng v kin trc
thng tng

164

a. Khi nim c s h tng
Khi nim c s h tng dng ch ton b
nhng quan h sn xut ca mt x hi trong s
vn ng hin thc ca chng hp thnh c cu
kinh t ca x hi .
C s h tng ca mt x hi, trong ton b s
vn ng ca n, c to nn bi cc quan h
sn xut thng tr, quan h sn xut tn d v
quan h sn xut mi tn ti di hnh thi mm
mng, i biu cho s pht trin ca x hi
tng lai, trong quan h sn xut thng tr
chim a v ch o, chi phi cc quan h sn
xut khc, nh hng s pht trin ca i sng
kinh t - x hi v gi vai tr l c trng cho
ch kinh t ca mt x hi nht nh. S tn
ti ca ba loi hnh quan h sn xut cu thnh
c s h tng ca mt x hi phn nh tnh cht
vn ng, pht trin lin tc ca lc lng sn
xut vi cc tnh cht: k tha, pht huy v pht
trin.
Nh vy, h thng quan h sn xut hin thc
ca mt x hi ng vai tr kp: mt mt vi
lc lng sn xut, n gi vai tr l hnh thc
kinh t cho s duy tr, pht huy v pht trin lc
lng sn xut hin thc; mt khc vi cc quan

165

h chnh tr x hi, n ng vai tr l c s hnh
thnh kt cu kinh t, lm c s cho s thit lp
mt h thng kin trc thng tng ca x hi.
b. Khi nim kin trc thng tng
Khi phn tch nhng quan h sn xut vi t
cch l c s kinh t ca vic xc lp trn
nhng quan h chnh tr - x hi, Mc vit:
ton b nhng quan h sn xut y hp thnh
c cu kinh t ca x hi, tc l ci c s hin
thc trn dng ln mt kin trc thng tng
php l, chnh tr v nhng hnh thi thc x
hi nht nh tng ng vi c s hin thc .
Nh vy, theo quan im ca Mc, khi nim
kin trc thng tng dng ch ton b h
thng kt cu cc hnh thi thc x hi cng
vi cc thit ch chnh tr x hi tng ng,
c hnh thnh trn mt c s h tng nht
nh.
Kin trc thng tng ca m x hi nht
nh l mt kt cu phc tp, c th c phn
tch t nhng gic khc nhau, t cho thy
mi quan h an xen v chi phi ln nhau ca
chng. T gic chung nht, c th thy kin
trc thng tng ca mt x hi bao gm: h

166

thng cc hnh thi thc x hi v cc thit ch
chnh tr-x hi tng ng ca chng.
Trong x hi c giai cp, c bit l trong cc
x hi hin i, hnh thi thc chnh tr v
php quyn cng h thng thit ch, t chc
chnh ng v nh nc l hai thit ch, t chc
quan trng nht trong h thng kin trc thng
tng ca x hi.
Nh nc l mt b my t chc quyn lc v
thc thi quyn lc c bit ca x hi trong iu
kin x hi c i khng giai cp. V danh
ngha, nh nc l h thng i biu cho quyn
lc chung ca x hi qun l, iu khin mi
hot ng ca x hi v cng dn, thc hin
chc nng chnh tr v chc nng x hi cng
vi chc nng i ni v i ngoi ca quc gia,
nhng v thc cht, bt c nh nc no cng l
cng c quyn lc thc hin chuyn chnh giai
cp ca giai cp thng tr, tc giai cp nm gi
c nhng t liu sn xut ch yu ca x hi,
n chnh l ch th thc s ca quyn lc nh
nc.
2. Quan h bin chng gia c s h tng
v kin trc thng tng

167

C s h tng v kin trc thng tng l hai
phng din c bn ca i sng x hi l
phng din kinh t v phng din chnh tr -
x hi, chng tn ti trong mi quan h thng
nht bin chng vi nhau, tc ng ln nhau,
trong c s h tng ng vai tr quyt nh
i vi kin trc thng tng v ng thi kin
trc thng tng thng xuyn c s tc ng
tr li c s h tng kinh t ca x hi.
a. Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi
kin trc thng tng
Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi
kin trc thng tng c th hin trn nhiu
phng din: tng ng vi mt c s h tng
s sn sinh ra mt kin trc thng tng ph
hp, c tc dng bo v c s h tng ; nhng
bin i trong c s h tng to ra nhu cu
khch quan phi c s bin i tng ng trong
kin trc thng tng; tnh cht mu thun trong
c s h tng c phn nh thnh mu thun
trong h thng kin trc thng tng; s u
tranh trong lnh vc thc x hi v nhng xung
t li ch chnh tr - x hi c nguyn nhn su
xa t mu thun v cuc u tranh dnh li ch
trong c s kinh t ca x hi; giai cp nm gi

168

quyn s hu t liu sn xut ca x hi cng
ng thi l giai cp nm c quyn lc nh
nc trong kin trc thng tng cn cc giai
cp v tng lp x hi khc vo a v ph
thuc i vi quyn lc nh nc; cc chnh
sch v php lut ca nh nc, suy cho n
cng ch l phn nh nhu cu thng tr v kinh t
ca giai cp nm gi quyn s hu nhng t liu
sn xut ch yu ca x hiNh vy, c s h
tng quyt nh kin trc thng tng, cn kin
trc thng tng l s phn nh i vi c s h
tng, ph thuc vo c s h tng.
Tnh cht ph thuc ca kin trc thng tng
vo c s h tng c nguyn nhn t tnh tt yu
kinh t i vi ton b cc lnh vc sinh hot ca
x hi, d l lnh vc thc tin chnh tr, php
lut,hay lnh vc sinh hot tinh thn ca x
hi. Tnh tt yu kinh t li ph thuc vo tnh
tt yu ca nhu cu duy tr v pht trin ca cc
lc lng sn xut khch quan ca x hi. Thc
cht, l mi quan h ph thuc ca cc hnh
thi thc x hi vo tn ti vt cht ca x hi.
b. Vai tr tc ng tr li ca kin trc
thng tng i vi c s h tng

169

Vi t cch l cc hnh thc phn nh v c
xc lp do nhu cu pht trin ca kinh t, cc
yu t thuc kin trc thng tng c v tr c
lp tng i ca n v thng xuyn c vai tr
tc ng tr li c s h tng ca x hi.
S tc ng ca kin trc thng tng i vi
c s h tng c th thng qua nhiu phng
thc, hnh thc, iu ny ph thuc vo bn cht
ca mi nhn t trong kin trc thng tng, ph
thuc vo v tr, vai tr ca n v nhng iu
kin c th. Tuy nhin, trong iu kin kin trc
thng tng c yu t nh nc th phng thc
v hnh thc tc ng ca cc yu t khc ti c
s kinh t ca x hi thng phi thng qua
nhn t nh nc v php lut mi c th pht
huy thc s vai tr thc t ca n. Nh nc l
nhn t c tc ng trc tip nht v mnh m
nht ti c s h tng kinh t ca x hi.
S tc ng ca cc yu t thuc kin trc
thng tng c th din ra theo nhiu xu hng
v mc tiu, thm ch cc xu hng khng ch
khc nhau m cn c th i lp nhau, iu
phn nh tnh cht mu thun li ch ca cc giai
cp, cc tng lp x hi khc nhau v i lp
nhau: c s tc ng nhm duy tr c s kinh t

170

hin ti, tc xu th duy tr ch x hi hin
thi, li c s tc ng theo xu hng xa b
kinh t ny v c xu hng u tranh cho vic
xc lp mt c s kinh t khc, xy dng mt
ch x hi khc,
S tc ng ca kin trc thng tng i vi
c s h tng c th din ra theo xu hng tch
cc hoc tiu cc, iu ph thuc vo s ph
hp hay khng ph hp ca cc yu t thuc
kin trc thng tng i vi nhu cu khch
quan ca s pht trin kinh t; nu ph hp n s
c tc dng tch cc, ngc li s c tc dng
tiu cc, km hm v ph hoi s pht trin kinh
t trong mt phm vi v mc nht nh. Tuy
nhin, s tc ng ca kin trc thng tng i
vi c s h tng d din ra vi nhng xu hng
khc nhau, mc khc nhau nhng rt cuc n
khng th gi vai tr quyt nh i vi c s h
tng kinh t ca x hi; c s h tng kinh t ca
x hi vn t m ng i cho n theo tnh tt
yu kinh t ca n.

III. TN TI X HI QUYT NH
THC X HI

171

V TNH C LP TNG I CA
THC X HI
Trong h thng quan nim duy vt bin chng
v lch s, nguyn l tn ti x hi quyt nh
thc x hi l mt nguyn l c bn, nh du
s i lp cn bn gia th gii quan duy vt v
duy tm trong x hi. Lnin bt u t
nguyn l ny khi trnh by h thng nhng
quan im duy vt lch s ca Mc: nhn thy
ch ngha duy vt c l khng trit , cha
hon b v phin din, nn Mc cho l cn phi
lm cho khoa hc x hi ph hp vi c s duy
vt, v da vo c s ci to khoa hc y.
Nu, ni chung, ch ngha duy vt ly tn ti
gii thch thc ch khng phi ngc li, th
khi p dng vo i sng x hi ca loi ngi,
n buc phi ly tn ti x hi gii thch
thc x hi.
1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi
a. Khi nim tn ti x hi, thc x hi
Khi nim tn ti x hi dng ch phng
din sinh hot vt cht v cc iu kin sinh hot
vt cht ca x hi.
Cc yu t c bn to thnh tn ti x hi bao
gm: phng thc sn xut vt cht, cc yu t

172

thuc iu kin t nhin hon cnh a l v
dn c. Cc yu t tn ti trong mi thng
nht bin chng, tc ng ln nhau, to thnh
iu kin sinh tn v pht trin ca x hi, trong
, phng thc sn xut vt cht l yu t c
bn nht.
Khi nim thc x hi dng ch ton b
phng din sinh hot tinh thn ca x hi, ny
sinh t tn ti x hi v phn nh tn ti x hi
trong nhng giai on pht trin nht nh.
Gia thc x hi v thc c nhn c s
thng nht bin chng nhng khng ng nht.
Mi quan h gia thc x hi v thc c
nhn thuc mi quan h gia ci ring v ci
chung.
Lnh vc tinh thn ca i sng x hi c cu
trc ht sc phc tp. C th tip cn kt cu ca
thc x hi t nhng phng din khc nhau.
Theo ni dung v lnh vc phn nh i sng
x hi, thc x hi bao gm cc hnh thi khc
nhau, l thc chnh tr, thc php quyn,
thc o c, thc tn gio, thc thm m,
thc khoa hc,
Theo trnh phn nh ca thc x hi i
vi tn ti x hi c th phn bit thc x hi

173

thng thng v thc l lun: thc x hi
thng thng l ton b nhng tri thc, nhng
quan nimca nhng con ngi trong mt
cng ng ngi nht nh, c hnh thnh mt
cch trc tip t hot ng thc tin hng ngy,
cha c h thng ha, khi qut ha thnh l
lun. thc l lun l nhng t tng, quan
im c h thng ha, khi qut ha thnh
cc hc thuyt x hi, c trnh by di dng
nhng khi nim, phm tr, qui lut. thc l
lun c kh nng phn nh hin thc khch quan
mt cch khi qut, su sc v chnh xc, vch ra
cc mi lin h bn cht ca cc s vt v hin
tng. thc l lun t trnh cao v mang
tnh h thng to thnh cc h t tng.
Cng c th phn tch thc x hi theo hai
trnh v hai phng thc phn nh i vi tn
ti x hi, l tm l x hi v h t tng x
hi. Tm l x hi l ton b i sng tnh cm,
tm trng, kht vng, ch,ca nhng cng
ng ngi nht nh; l s phn nh trc tip
v t pht i vi hon cnh sng ca h. H t
tng x hi l ton b cc h thng quan nim,
quan im x hi nh: chnh tr, trit hc, o
c, tn gio,; l s phn nh gin tip v t

174

gic i vi tn ti x hi. Tm l x hi v h
t tng x hi l hai trnh , hai phng thc
phn nh khc nhau ca thc x hi i vi
cng mt tn ti x hi, chng c mi quan h
bin chng vi nhau, tuy nhin, khng phi tm
l x hi t n sn sinh ra h t tng x hi.
Trong x hi c giai cp th thc x hi cng
c tnh giai cp, phn nh iu kin sinh hot vt
cht v li ch khc nhau, i lp nhau gia cc
giai cp. Mi giai cp u c i sng sinh hot
tinh thn c th ca n nhng h t tng
thng tr x hi bao gi cng l h t tng ca
giai cp thng tr x hi, n c nh hng n
thc ca cc giai cp trong i sng x hi.
Theo quan nim ca Mc v ngghen: giai cp
no chi phi nhng t liu sn xut vt cht th
cng chi phi lun c nhng t liu sn xut tinh
thn, thnh th ni chung t tng ca nhng
ngi khng c t liu sn xut tinh thn cng
ng thi b giai cp thng tr chi phi.
b. Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi
thc x hi
Mt trong nhng cng lao to ln ca Mc v
ngghen l pht trin ch ngha duy vt n
nh cao, xy dng quan im duy vt v lch s,

175

gii quyt mt cch khoa hc vn s hnh
thnh v pht trin ca thc x hi. Cc ng
chng minh rng, i sng tinh thn ca x hi
hnh thnh v pht trin trn c s ca i sng
vt cht; rng khng th tm ngun gc ca t
tng, tm l x hi trong bn thn n, ngha l
khng th tm trong u c con ngi m phi
tm trong hin thc vt cht. S bin i ca mt
thi i no cng s khng gii thch c
nu ch cn c vo thc ca thi i y. Theo
Mc: khng th nhn nh v mt thi i
nh th cn c vo thc ca thi i . Tri
li, phi gii thch thc y bng nhng mu
thun ca i sng vt cht, bng s xung t
hin c gia cc lc lng sn xut x hi v
nhng quan h sn xut x hi.
Quan im trn y i lp vi quan im duy
tm v x hi tc i lp vi quan im mun i
tm ngun gc ca thc, t tng trong bn
thn thc t tng, coi l ngun gc ca
mi hin tng x hi, quyt nh s pht trin
x hi v trnh by lch s cc hnh thi thc
x hi tch ri c s kinh t - x hi. Ngc li,
theo quan im duy vt lch s th tn ti x hi
quyt nh thc x hi; thc x hi l s

176

phn nh i vi tn ti x hi v ph thuc vo
tn ti x hi; mi khi tn ti x hi (nht l
phng thc sn xut) bin i th nhng t
tng v l lun x hi, nhng quan im v
chnh tr, php quyn, trit hc, o c,vn ha,
ngh thut, tt yu s bin i theo. Cho nn
nhng thi k lch s khc nhau nu chng ta
thy c nhng l lun, quan im, t tng x
hi khc nhau th l do nhng iu kin khc
nhau ca i sng vt cht quyt nh.
Quan im duy vt lch s v ngun gc ca
thc x hi khng phi dng li ch xc nh
s ph thuc ca thc x hi vo tn ti x
hi, m cn ch ra rng, tn ti x hi quyt nh
thc x hi khng phi mt cch gin n trc
tip m thng thng qua cc khu trung gian.
Khng phi bt c t tng, quan nim, l lun
hnh thi thc x hi no cng phn nh r
rng v trc tip nhng quan h kinh t ca thi
i, m ch khi no xt n cng th chng ta
mi thy r nhng mi quan h kinh t c
phn nh bng cch ny hay cch khc trong cc
t tng y.
2. Tnh c lp tng i ca thc x hi

177

Quan im duy vt bin chng v x hi
khng ch khng nh tnh quyt nh ca tn ti
x hi i vi thc x hi m cn lm sng t
nhng ni dung ca tnh c lp tng i ca
thc x hi.
- thc x hi thng lc hu so vi tn ti
x hi
Theo nguyn l tn ti x hi quyt nh
thc x hi th khi tn ti x hi bin i s tt
yu dn ti nhng s bin i ca thc x hi.
Tuy nhin khng phi trong mi trng hp, s
bin i ca tn ti x hi u ngay lp tc dn
ti s bin i ca thc x hi; tri li, nhiu
yu t ca thc x hi (trong i sng tm l
x hi v h t tng x hi) c th cn tn ti
rt lu di ngay c khi c s tn ti x hi
sinh ra n c thay i cn bn. S d nh
vy l v:
+ Do bn cht ca thc x hi ch l s phn
nh ca tn ti x hi cho nn ni chung thc
x hi ch c th bin i sau khi c s bin i
ca tn ti x hi. Mt khc, s bin i ca tn
ti x hi do s tc ng mnh m, thng
xuyn v trc tip ca hot ng thc tin, din

178

ra vi tc nhanh m thc khng th phn
nh kp.
+ Do sc mnh ca thi quen, truyn thng,
tp qun cng nh do tnh lc hu, bo th ca
mt s hnh thi thc x hi.
+ thc x hi lun gn vi li ch ca nhng
nhm; nhng tp on ngi, nhng giai cp
nht nh trong lch s. V vy, nhng t tng
c, lc hu thng c cc lc lng x hi
phn tin b lu gi v truyn b nhm chng li
cc lc lng x hi tin b.
- thc x hi c th vt trc tn ti x
hi
Khi khng nh tnh thng lc hu hn ca
thc x hi so vi tn ti x hi, ch ngha duy
vt lch s ng thi tha nhn rng, trong
nhng iu kin nht nh, t tng ca con
ngi, c bit l nhng t tng khoa hc tin
tin c th vt trc s pht trin ca tn ti x
hi, d bo c tng lai v c tc dng t
chc, ch o hot ng thc tin ca con ngi,
hng hot ng vo vic gii quyt nhng
nhim v mi do s pht trin chn mui ca i
sng vt cht ca x hi t ra. Tuy nhin suy

179

n cng, kh nng vt trc thc x hi vn
ph thuc vo tn ti x hi.
- thc x hi c tnh k tha trong s pht
trin ca n.
Lch s pht trin i sng tinh thn ca x
hi cho thy rng, nhng quan im l lun ca
mi thi i khng xut hin trn mnh t trng
khng m c to ra trn c s k tha nhng
ti liu l lun ca cc thi i trc.
Do thc c tnh k tha trong s pht trin,
nn khng th gii thch c mt t tng no
nu ch da vo nhng quan h kinh t hin
c, khng ch n cc giai on pht trin t
tng trc . Lch s pht trin ca t tng
cho thy nhng giai on hng thnh hoc
suy tn ca trit hc, vn hc, ngh
thut,nhiu khi khng ph hp hon ton vi
nhng giai on hng thnh hoc suy tn ca
kinh t.
Trong x hi c giai cp, tnh cht k tha ca
thc x hi gn vi tnh cht giai cp ca n.
Nhng giai cp khc nhau k tha nhng ni
dung thc khc nhau ca cc thi i trc.
Cc giai cp tin tin tip nhn nhng di sn, t
tng tin b ca x hi c li. Lnin nhn

180

mnh rng, vn ha x hi ch ngha cn phi
pht huy nhng thnh tu v truyn thng tt
p nht ca nn vn ha nhn loi t c ch kim
trn c s th gii quan Macxit. Ngi vit:
Vn ha v sn phi l s pht trin hp qui
lut ca tng s nhng kin thc m loi ngi
tch ly c di ch thng tr ca x hi t
bn, x hi bn a ch v x hi ca bn quan
liu.
- S tc ng qua li gia cc hnh thi thc
x hi trong s pht trin ca chng.
S tc ng qua li gia cc hnh thi thc
x hi l mt nguyn nhn lm cho trong mi
hnh thi thc x hi c nhng mt, nhng tnh
cht khng th gii thch c mt cch trc tip
t tn ti x hi.
Lch s pht trin ca thc x hi cho thy,
thng thng mi thi i, ty theo nhng
hon cnh lch s c th c nhng hnh thi
thc no ni ln hng u v tc ng mnh
n cc hnh thi thc khc. Hy Lp thi c,
trit hc v ngh thut tng ng vai tr c
bit quan trng; cn Ty u thi trung c th
tn gio c mt nh hng mnh m n mi
mt tinh thn ca x hi. Cc nc Ty u

181

giai on lch s sau ny th thc chnh tr li
ng vai tr to ln, tc ng mnh m n cc
hnh thi thc x hi khc. Php t na sau
th k XVIII v c cui th k XIX, trit hc
v vn hc l cng c quan trng nht tuyn
truyn nhng t tng chnh tr, l v i ca
cuc u tranh chnh tr ca cc lc lng x hi
tin tin. Ngy nay, trong s tc ng ln nhau
gia cc hnh thi thc x hi, thc chnh tr
thng c vai tr c bit quan trng. thc
chnh tr ca giai cp cch mng nh hng cho
s pht trin theo chiu hng tin b ca cc
hnh thi thc khc.
- thc x hi c kh nng tc ng tr li
tn ti x hi.
Ch ngha duy vt lch s khng nhng ph
phn quan im duy tm, m cn bc b quan
im duy vt tm thng hay ch ngha duy vt
kinh t. Theo ngghen: S pht trin v mt
chnh tr, php lut, trit hc, tn gio, u
da vo s pht trin kinh t. Nhng tt c
chng cng c nh hng ln nhau v nh hng
n c s kinh t. Mc nh hng ca t
tng i vi s pht trin x hi ph thuc vo
nhng iu kin lch s c th; vo tnh cht ca

182

cc mi quan h kinh t m trn tu tng ny
sinh; vai tr lch s ca giai cp mang ngn c
tu tng; vo mc phn nh ng n ca t
tng i vi cc nhu cu pht trin x hi; vo
mc m rng ca tu tng trong qun
chng;Cng do , y cn phn bit vai tr
ca thc t tng tin b v t tng thc
phn tin b i vi s pht trin ca x hi.
Nh vy, nguyn l ca ch ngha duy vt lch
s v tnh c lp tng i ca thc x hi
ch ra bc tranh phc tp trong lch s pht trin
ca thc x hi v i sng tinh thn x hi
ni chung; n bc b mi quan nim siu hnh,
my mc, tm thng v mi quan h gia tn
ti x hi v thc x hi.
Quan im duy vt Macxit v tnh quyt nh
ca tn ti x hi i vi thc x hi v tnh
c lp tng i ca thc x hi l mt
trong nhng nguyn l c bn ca ch ngha duy
vt lch s; l mt trong nhng c s phng
php lun cn bn ca hot ng nhn thc v
thc tin. theo nguyn l ny, mt mt, vic
nhn thc cc hin tng ca i sng tinh thn
x hi cn phi cn c vo tn ti x hi lm
ny sinh ra n, nhng mt khc, cng cn phi

183

gii thch cc hin tng t nhng phng
din khc nhau thuc ni dung tnh c lp
tng i ca chng. Do trong thc tin ci
to x hi c, xy dng x hi mi cn phi
c tin hnh ng thi trn c hai mt tn ti
x hi v thc x hi, trong vic thay i
tn ti x hi c l iu kin c bn nht thay
i thc x hi c; ng thi cng thy rng
khng ch nhng bin i trong tn ti x hi
mi tt yu dn n nhng thay i to ln trong
i sng tinh thn ca x hi m ngc li,
nhng tc ng ca i sng tinh thn x hi,
vi nhng iu kin xc nh cng c th to ra
nhng bin i mnh m, su sc trong tn ti x
hi.

IV. HNH THI KINH T - X HI V
QU TRNH LCH S T NHIN
CA S PHT TRIN CC HNH THI
KINH T - X HI
1. Khi nim, cu trc hnh thi kinh t - x
hi
X hi l tng th ca nhiu lnh vc vi
nhng mi quan h ht sc phc tp. Cc nh
kinh in ca ch ngha Mc-Lnin vn dng

184

phng php duy vt bin chng vo vic phn
tch i sng x hi, tin hnh tru tng ha
cc quan h x hi v phn tch ra nhng quan
h sn xut, tc l nhng quan h kinh t tn ti
mt cch khch quan, tt yu khng ph thuc
vo ch con ngi, tin hnh gii phu
nhng quan h v ng thi phn tch nhng
quan h trong mi quan h ph thuc ca n
vi thc trng pht trin ca lc lng sn xut
hin thc, phn tch nhng quan h trong mi
quan h ton b vi nhng quan h x hi khc,
tc vi nhng quan h thuc kin trc thng
tng chnh tr - x hi, t cho thy r x hi l
mt h thng cu trc vi cc lnh vc c bn
to thnh, l: lc lng sn xut, quan h sn
xut v kin trc thng tng; trong quan h
sn xut va tn ti vi t cch l hnh thc kinh
t ca s pht trin lc lng sn xut va tn
ti vi t cch l ci hp thnh c s kinh t ca
x hi m trn dng ln mt h thng kin
trc thng tng chnh tr, php lut, tn
gio,Trong l lun trit hc ca ch ngha
Mc-Lnin cu trc ca x hi c gi l
hnh thi kinh t - x hi (hoc hnh thi x hi).

185

Vy, hnh thi kinh t- x hi l mt phm tr
c bn ca ch ngha duy vt lch s, dng
ch x hi tng giai on lch s nht nh, vi
mt kiu quan h sn xut c trng cho x hi
ph hp vi mt trnh nht nh ca lc
lng sn xut v vi mt kin trc thng tng
tng ng c xy dng trn nhng quan h
sn xut y.
Vi khi nim khoa hc v x hi theo cu
trc hnh thi nh vy em li mt phng
php lun khoa hc trong vic nghin cu v cu
trc c bn ca x hi, cho php phn tch i
sng ht sc phc tp ca x hi ch ra nhng
mi quan h bin chng gia cc lnh vc c bn
ca n; ch ra qui lut vn ng v pht trin ca
n nhu mt qu trnh lch s t nhin. y l
mt trong nhng pht hin to ln v mt phng
php lun phn tch khoa hc v i sng x hi
v lch s ca ch ngha Mac-Lnin.
2. Qu trnh lch s - t nhin ca s pht
trin cc hnh thi kinh t -x hi
Khi phn tch s pht trin ca lch s nhn
loi theo l lun cu trc hnh thi kinh t-x
hi, Mc cho rng: S pht trin ca cc hnh

186

thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s-t
nhin
Tnh cht lch s-t nhin ca qu trnh pht
trin cc hnh thi kinh t-x hi c phn tch
cc ni dung ch yu sau y:
- S vn ng v pht trin ca x hi khng
tun theo ch ch quan ca con ngi m tun
theo cc qui lut khch quan, d l cc qui lut
ca chnh bn thn cu trc hnh thi kinh t-x
hi, l h thng cc qui lut x hi thuc cc lnh
vc kinh t, chnh tr, vn ha,m trc ht v
c bn nht l qui lut quan h sn xut ph hp
vi trnh pht trin ca lc lng sn xut v
qui lut kin trc thng tng ph hp vi c s
h tng.
- Ngun gc ca mi s vn ng, pht trin
ca x hi, ca lch s nhn loi, ca mi lnh
vc kinh t-x hi, suy cho n cng u c
nguyn nhn trc tip hay gin tip t s pht
trin ca lc lng sn xut ca x hi. Lnin
tng nhn mnh: Ch c em qui nhng quan
h x hi vo nhng quan h sn xut, v em
qui nhng quan h sn xut vo trnh ca
nhng lc lng sn xut th ngi ta mi c
c mt c s vng chc quan nim s pht

187

trin ca nhng hnh thi kinh t-x hi l mt
qu trnh lch s -t nhin.
- Qu trnh pht trin ca cc hnh thi kinh t-
x hi, tc l qu trnh thay th ln nhau ca cc
hnh thi kinh t-x hi trong lch s nhn loi,
v do l s pht trin ca lch s x hi loi
ngi, c th do s tc ng ca nhiu nhn t
ch quan nhng nhn t gi vai tr quyt nh
chnh l: s tc ng ca cc qui lut khch
quan. Di s tc ng ca qui lut khch quan
m lch s nhn loi, xt trong tnh cht ton b
ca n l qu trnh thay th tun t cc hnh thi
kinh t-x hi: nguyn thy, n l, phong kin,
t bn ch ngha v tng lai nht nh thuc v
hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha.
Trong khi khng nh tnh cht lch s t -
nhin, tc tnh qui lut khch quan ca s vn
ng, pht trin x hi, ch ngha Mac-Lnin
cng ng thi khng nh vai tr ca cc nhn
t khc i vi tin trnh pht trin ca lch s
nhn loi ni chung v lch s mi cng ng
ngi c th ni ring, l s tc ng ca cc
nhn t thuc v iu kin a l, tng quan lc
lng chnh tr c cc giai cp, tng lp x hi,
truyn thng vn ha ca mi cng ng ngi,

188

iu kin tc ng ca tnh hnh quc t i vi
tin trnh pht trin ca mi cng ng ngi
trong lch s,chnh do s tc ng ca cc
nhn t ny m tin trnh pht trin ca mi
cng ng ngi c th din ra vi nhng con
ng, hnh thc v bc i khc nhau, to nn
tnh phong ph, a dng ca trong s pht trin
ca lch s nhn loi. tnh cht phong ph a
dng ca tin trnh pht trin cc hnh thi kinh
t-x hi c th bao hm nhng bc pht trin
b qua mt hay vi hnh thi kinh t-x hi
nht nh. Tuy nhin, nhng s b qua nh
vy u phi c nhng iu kin khch quan v
ch quan nht nh.
Nh vy, lch s nhn loi ni chung, lch s
pht trin ca mi cng ng ngi ni ring
va tun theo tnh tt yu qui lut x hi va
chu s tc ng a dng ca cc nhn t khc
nhau, trong c c nhn t hot ng ch quan
ca con ngi, t lch s pht trin ca x hi
c biu hin ra l lch s thng nht trong tnh
a dng v a dng trong tnh thng nht ca n.
3. Gi tr khoa hc ca l lun hnh thi
kinh t-x hi

189

Trc Mc, ch ngha duy tm gi vai tr
thng tr trong khoa hc x hi. Vi s ra i
ca ch ngha duy vt lch s, trong ht nhn
ca n l l lun hnh thi kinh t-x hi cung
cp mt phng php lun thc s khoa hc
trong nghin cu v lnh vc x hi.
- Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, sn
xut vt cht chnh l c s ca i sng x hi,
phng thc sn xut vt cht quyt nh trnh
pht trin ca i sng x hi v lch s ni
chung, v vy khng th xut pht t thc, t
tng hoc t ch ch quan ca con ngi
gii thch cc hin tng trong i sng x hi
m phi xut pht t bn thn thc trng pht
trin ca nn sn xut x hi, c bit l t trnh
pht trin ca phng thc sn xut ca x
hi vi ct li ca n l trnh pht trin ca
lc lng sn xut hin thc.
- Theo l lun hnh thi thc-x hi, x hi
khng phi l s kt hp mt cch ngu nhin,
my mc gia cc c nhn m l mt c th sng
ng, trong cc phng din ca i sng x
hi tn ti trong mt h thng cu trc thng
nht cht ch, tc ng qua li ln nhau, trong
quan h sn xut ng vai tr l quan h c bn

190

nht, quyt nh cc quan h x hi khc; l tiu
chun khch quan phn bit cc ch x hi
khc nhau. V vy, l gii chnh xc i sng
x hi cn phi s dng phng php lun tru
tng ha khoa hc l cn xut pht t
quan h sn xut hin thc ca x hi tin
hnh phn tch cc phng din khc nhau
(chnh tr, php lut, vn ha, khoa hoc,) ca
i sng x hi v mi quan h ln nhau gia
chng.
- Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, s vn
ng, pht trin ca x hi l mt qu trnh lch
s-t nhin, tc l qu trnh din ra theo cc qui
lut khch quan ch khng phi theo mun
ch quan, do vy mun nhn thc v gii quyt
ng n, c hiu qu nhng vn ca i
sng x hi th phi i su nghin cu cc qui
lut vn ng, pht trin ca x hi. Lnin tng
nhn mnh rng: x hi l mt c th sng ang
pht trin khng ngng, mt c th m mun
nghin cu n th cn phi phn tch mt cch
khch quan nhng quan h sn xut cu thnh
mt hnh thi x hi nht nh v cn phi
nghin cu nhng qui lut vn hnh v pht trin
ca hnh thi x hi .

191

Nhng gi tr khoa hc trn y ca l lun
hnh thi kinh t -x hi l nhng gi tr v mt
phng php lun chung nht ca vic nghin
cu v x hi v lch s nhn loi, lch s cc
cng ng ngi, n khng th thay th cho
nhng phng php c th trong qu trnh
nghin cu v tng lnh vc c th ca x hi.
Lnin tng dy rng: l lun khng bao
gi c tham vng gii thch tt c, m ch c
mun vch ra mt phng phpduy nht khoa
hc gii thch lch s.

V. VAI TR CA U TRANH GIAI
CP V CCH MNG X HI I VI
S VN NG, PHT TRIN CA X
HI C I KHNG GIAI CP
1. Giai cp v vai tr ca u tranh giai cp
i vi s pht trin ca x hi c i khng
giai cp
a. Khi nim giai cp
Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim giai
cp dng ch nhng tp on to ln gm
nhng ngi khc nhau v a v ca h trong
mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch
s, khc nhau v quan h ca h (thng th

192

nhng quan h ny c php lut qui nh v
tha nhn) i vi nhng t liu sn xut, v vai
tr ca h trong t chc lao ng x hi, v nh
vy l khc nhau v cch thc hng th v v
phn ca ci t hoc nhiu m h c hng.
Theo khi nim trn y, thc cht ca s
phn ha nhng con ngi trong mt cng ng
x hi thnh cc giai cp khc nhau, i lp nhau
chnh l do c s khc nhau v i lp nhau v
a v ca h trong mt ch kinh t-x hi
nht nh v do c kh nng khch quan dn
n mt thc t l tp on ny c th chim
ot c lao ng ca tp on khc. Do vy,
theo Lnin: gai cp l nhng tp on ngi
m tp on ny c th chim ot lao ng ca
tp on khc, do ch cc tp on c a v
khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht
nh. Cng do , thc cht ca s phn ha
giai cp trong x hi chnh l s phn ha nhng
con ngi trong mt cng ng x hi thnh
nhng k bc lt v nhng ngi b bc lt.
Thc t lch s nhn loi my nghn nm qua
chng minh iu ny, l s phn ha nhng
con ngi trong cng ng x hi thnh cc giai

193

cp i khng nhau: ch n v n l, cha t v
nng n, t sn v v sn.
Thc tin lch s cng chng minh: giai
cp no nm c t liu sn xut ch yu ca
x hi th ng thi c kh nng chim c a
v lm ch quyn lc chnh tr v quyn lc nh
nc, do c kh nng khch quan tr thnh
giai cp thng tr x hi, thc hin c vic
chim ot lao ng ca giai cp khc v duy tr
c tnh trng tng i n nh ca x hi
trong iu kin c i khng giai cp.
Khi nim giai cp khng n thun l mt
khi nim ca khoa hc chnh tr m cn l
mt khi nim phn nh mi quan h khch quan
gia lnh vc kinh t v lnh vc chnh tr ca x
hi; phn nh mi quan h kinh t - chnh tr
gia cc tp on ngi trong mt iu kin lch
s nht nh. l mi quan h khng ch c s
khc bit m cn c tnh cht i lp ca h trn
phng din kinh t v chnh tr. T cho
thy: vic phn tch nhng vn v kt cu
chnh tr cn phi gn lin vi vic phn tch kt
cu kinh t ca x hi theo quan im lch s, c
th.

194

phn tch v x l chnh xc nhng vn
v kt cu chnh tr x hi khng nhng cn nm
vng khi nim giai cp theo quan im ca ch
ngha Mc-Lnin m cn phi nm vng khi
nim tng lp x hi. Khi nim tng lp x hi
thng c s dng ch s phn tng, phn
lp, phn nhm gia nhng con ngi trong
cng mt giai cp theo a v v s khc bit c
th ca h trong giai cp nh: tng lp cng
nhn lm thu lao ng gin n, lao ng phc
tp, lao ng chuyn gia,; mt khc, khi nim
ny cng cn c dng ch nhng nhm
ngi ngoi kt cu cc giai cp trong mt x
hi nht nh nh: tng lp cng chc, tr thc,
tiu nng,
b. Ngun gc giai cp
Vic pht hin ra s tn ti ca giai cp, i
khng giai cp v u tranh giai cp khng phi
l pht hin mi trong l lun ca ch ngha
Mc-Lnin. Mt trong nhng pht hin mi v
c bn ca ch ngha Mac-Lnin l ch ch ra
rng s tn ti ca giai cp, i khng giai cp
v u tranh giai cp khng phi l bn tnh ca
nhn loi, cng khng phi l mt s tin nh
m ch l hin tng c tnh lch s, tc l ch

195

gn lin vi nhng giai on pht trin nht nh
ca lch s. Mc khng nh: s tn ti ca cc
giai cp ch gn lin vi nhng giai on lch s
nht nh ca sn xut.
Ngun gc trc tip ca s phn ha giai cp
trong x hi chnh l do s ra i v tn ti ca
ch chim hu t nhn v t liu sn xut,
c bit l i vi nhng t liu sn xut ch
yu ca x hi, bi v ch c trong iu kin
mi c kh nng khch quan lm pht sinh v
tn ti s khc bit a v ca cc tp on ngi
trong qu trnh sn xut x hi, do m dn ti
kh nng tp on ny c th chim ot lao
ng thng d ca tp on khc. Tuy nhin ch
c ch chim hu t nhn v t liu sn xut
vn cha lm pht sinh giai cp trong x
hi nu cha c s pht trin ca lc lng sn
xut n mt mc lm cho nng sut lao ng
tng ln, do vy m thi gian lao ng c th
chia thnh hai phn l lao ng tt yu v lao
ng thng d vi biu hin trc tip ca n l
s d tha ca ci tng i trong cng ng x
hi. Hn na, s tn ti ca ch chim hu t
nhn hay cng ng x hi v t liu sn xut li
khng phi l theo mun ch quan m l tun

196

theo qui lut khch quan qui lut quan h sn
xut ph hp vi trnh pht trin ca lc
lng sn xut. V vy, ngun gc su xa ca s
phn ha giai cp trong x hi chnh l do tnh
trng pht trin cha y ca lc lng sn
xut. Khi lc lng sn xut t n mc y
ca n th chnh n li l nguyn nhn khch
quan ca vic xa b ch d chim hu t nhn
v t liu sn xut v do dn ti s xa b
giai cp, i khng v u tranh giai cp trong
x hi. l vn thc tin ca ch ngha x
hi v c bit l ca x hi x hi cng sn ch
ngha trong tng lai.
Con ng hnh thnh, pht trin giai cp c
th din ra vi nhng hnh thc khc nhau, mc
khc nhau cc cng ng x hi khc nhau
trong lch s. iu ph thuc s tc ng c
th ca cc nhn t khch quan v ch quan n
tin trnh vn ng, pht trin ca mi cng
ng ngi. Tuy nhin c th khi qut qu trnh
hnh thnh, pht trin giai cp cc cng ng
ngi trong lch s hai hnh thc c bn, l:
hnh thc hnh thnh, pht trin giai cp din ra
ch yu vi s tc ng ca nhn t bo lc v
hnh thnh pht trin giai cp din ra ch yu vi

197

s tc ng ca qui lut kinh t phn ha nhng
ngi sn xut hng ha trong ni b cng ng
x hi. Ngoi ra, trong thc t lch s cn din ra
qu trnh tc ng ng thi ca c hai nhn t

c. Vai tr ca u tranh giai cp i vi s
vn ng, pht trin ca x hi c i khng
giai cp
Theo Lnin, Khi nim u tranh giai cp
dng ch cuc u tranh ca qun chng b
tt ht quyn, b p bc v lao ng, chng bn
c c quyn, c li, bn p bc v bn n
bm, cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn
lm thu hay nhng ngi v sn chng li
nhng ngi hu sn hay giai cp t sn. theo
khi nim ny, thc cht ca u tranh giai cp
l cuc u tranh ca nhng ngi lao ng lm
thu, nhng ngi n l b p bc v chnh tr-x
hi v b bc lt v kinh t chng li s p bc
v bc lt n; tc l nhm gii quyt vn mu
thun li ch kinh t v chnh tr x hi gia giai
cp thng tr v b thng tr nhng phm vi v
mc khc nhau.
Ty theo nhng iu kin lch s khc nhau,
cc cuc u tranh giai cp trong x hi c th

198

c biu hin di nhiu hnh thc khc nhau,
vi nhng phm vi v trnh khc nhau nh:
u tranh kinh t, u tranh t tng, u tranh
chnh tr,.Trong thc t lch s, cuc u tranh
giai cp c th cn mang nhng hnh thc u
tranh dn tc, tn gio, vn ha v c th c
nhiu hnh thc a dng khc.
khng ch v n p nhng cuc u tranh
giai cp ca nhng ngi lao ng lm thu,
nhng ngi n l, nhm duy tr v thc hin
c s bc lt ca n, cc giai cp thng tr
trong lch s tt yu phi s dng n sc mnh
bo lc c t chc l nh nc vi nhng
i v trang c bit v h thng php lut nhm
duy tr trt t ca s thng tr giai cp. v vy,
vn chnh quyn nh nc, quyn lc nh
nc l vn trung tm v c bn ca cuc u
tranh giai cp trong x hi. Bt c cuc u
trang giai cp no nu cha gii quyt c vn
chim gi quyn lc nh nc th cha th
gii quyt c nhng vn cn bn nht ca
cuc u tranh giai cp. Tuy nhin khong phi
mi cuc u tranh giai cp u xc nh vn
chnh quyn nh nc, quyn lc nh nc l
vn trung tm ca n m ch c s pht trin

199

ca u tranh giai cp t ti trnh u tranh
chnh tr th vn mi tr thnh vn
trung tm v c bn ca n cng l vn
c bn ca mi cuc cch mng x hi vi t
cch l nh cao ca s pht trin u tranh giai
cp.
Nh vy, s ra i v tn ti ca nh nc l
kt qu ca cuc u tranh giai cp trong x hi
c i khng giai cp. Khi m cc mu thun x
hi b y n ch khng th gii quyt c
th tt yu giai cp thng tr cn n sc mnh
bo lc c bit duy tr x hi trong vng mt
trt t theo ch ca n, thc hin li ch ca
n. S ra i v tn ti ca nh nc khng phi
gii quyt mu thun m l duy tr trt t
x hi trong iu kin mu thun khng th gii
quyt c. Trong lch s hn 2000 nm qua
tng tn ti cc kiu nh nc: nh nc ch n,
nh nc phong kin,v nh nc t bn. y l
nhng kiu nh nc ng vi ngha en ca n,
tc cng c bo lc c t chc nhm khng ch
cuc u tranh giai cp ca giai cp nhng ngi
lao ng. Cho d cc hnh thc ca mi kiu nh
nc c khc nhau, tn gi khc nhau nhng
bn cht giai cp ca chng ch l mt l

200

cng c chuyn chnh ca cc giai cp bc lt
trong lch s i vi n l hay lao ng lm
thu. Khc vi cc kiu nh nc ni trn, nh
nc chuyn chnh v sn l kiu nh nc mi,
l na nh nc, nh nc khng cn nguyn
ngha en ca n, tn ti trong thi k qu
ln ch ngha x hi; l cng c bo lc c t
chc v cng c qun l kinh t-x hi ca giai
cp cng nhn v nhn dn lao ng.
u tranh giai cp gi vai tr l phng thc,
ng lc c bn ca s tin b, pht trin x hi
trong iu kin x hi c s phn ha thnh i
khng giai cp.
Lch s nhn loi t khi c s phn ha giai
cp n nay, v thc cht ca nhng cuc u
tranh giai cp c biu hin di nhiu hnh
thc a dng vi nhng mc khc nhau v
mang sc thi khc nhau. l cuc u tranh
ca nhng ngi n l chng li ch p bc ca
giai cp ch n; cuc u tranh ca nhng ngi
nng n, nhng ngi nng dn lm thu chng
li s p bc, bc lt ca bn cha t, a ch;
cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm
thu chng li ch p bc v bc lt ca giai cp
t sn. Kt qu cui cng ca nhng cuc u

201

tranh dn ti s ra i ca mt phng thc
sn xut mi thng qua nh cao ca n l nhng
cuc cch mng x hi.
Nh vy, trong iu kin x hi c i khng
giai cp th s pht trin ca x hi ch c th
thc hin c thng qua nhng cuc u tranh
giai cp nhm gii quyt nhng mu thun i
khng trong i sng kinh t v chnh tr - x
hi. Trong trng hp ny, u tranh giai cp
khng ch l ng lc c bn ca s pht trin
lch s m cn l phng thc c bn ca s tin
b v pht trin x hi trn mi lnh vc ca i
sng x hi.
Theo l lun hnh thi kinh t - x hi, phng
thc v ng lc c bn nht ca s tin b, pht
trin x hi l s vn ng ca mu thun trong
phng thc sn xut, trong bn thn nn sn
xut vt cht ca x hi, nhng trong iu kin
x hi c s phn ha giai cp th mu thun
li c bc l v bin thnh mu thun i
khng gia cc giai cp trong i sng chnh tr -
x hi. Trong trng hp ny, mu thun i
khng trong i sng kinh t ch c th gii
quyt c thng qua vic gii quyt mu thun
i khng giai cp trn lnh vc chnh tr x hi.

202

Nh vy, mu thun giai cp v u tranh giai
cp tr thnh c ch chnh tr x hi gii
quyt mu thun trong phng thc sn xut,
thc hin nhu cu khch quan ca s pht trin
ca lc lng sn xut, thc y s pht trin
ca x hi.
2. Cch mng x hi v vai tr ca n i
vi s pht trin ca x hi c i khng giai
cp
a. Khi nim cch mng x hi v nguyn
nhn ca n
Khi nim cch mng x hi dng ch bc
chuyn bin ln ca lch s pht trin x hi loi
ngi l bc chuyn t hnh thi kinh t -
x hi trnh thp ln mt hnh thi kinh t -
x hi trnh cao hn, c tin hnh trn
mi lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, x
hica x hi.
Trong x hi c giai cp i khng, cch mng
x hi c c trng bng vic giai cp cch
mng khi ngha v trang ginh chnh quyn nh
nc, ng thi tin hnh t chc, xy dng v
s dng nh nc mi ca n ci to cn bn,
ton din mi lnh vc ca i sng x hi, tc
l xy dng mt hnh thi kinh t - x hi mi.

203

Do , c th thy: vn chnh quyn nh nc
nht nh l vn c bn ca mi cuc cch
mng. ng thi, cuc cch mng no cng phi
tri qua hai giai on l: giai on ginh chnh
quyn v giai on t chc xy dng chnh
quyn mi, xy dng x hi mi. thc s l
mt qu trnh chng nhng y nhng kh khn,
nguy him, gian kh m cn thng l ht sc
lu di din ra hng chc, thm ch hng trm
nm.
Nh vy, khi nim cch mng x hi khc
vi khi nim ci cch. Khi nim ci cch dng
ch nhng cuc ci bin din ra trn mt hay
mt s lnh vc ca i sng x hi trong phm
vi mt hnh thi kinh t - x hi nhm hon thin
hnh thi kinh t - x hi , nh: ci cch th
ch kinh t, ci cch nn hnh chnh quc gia,
ci cch nn gio dc,Khi nim cch mng
x hi cng khc khi nim o chnh. Khi
nim o chnh dng ch nhng s bin tranh
ginh a v quyn lc nh nc gia cc lc
lng chnh tr v vi ch trng khng thay i
bn cht ca ch hin thi, n c th c
tin hnh di hnh thc bo lc hoc phi bo
lc v trang.

204

Nguyn nhn su xa ca cch mng x hi l
t mu thun gay gt trong bn thn nn sn
xut vt cht ca x hi, tc mu thun gay gt
gia nhu cu khch quan ca s pht trin lc
lng sn xut vi s km hm ca quan h sn
xut tr nn li thi m khng mt cuc ci
cch kinh t hay chnh tr no c th gii quyt
c. Mu thun biu hin thnh cuc u
tranh giai cp v chnh s pht trin ca cuc
u tranh giai cp ny tt yu dn ti s bng n
cch mng. y cng chnh l nguyn nhn
khch quan ca cc cuc cch mng. Ngoi ra,
mi cuc cch mng x hi cn c nguyn nhn
ch quan ca n, l s pht trin nhn thc
v t chc ca giai cp cch mng, tc giai cp
i biu cho phng thc sn xut mi tin b
hn, t to ra s pht trin ca phong tro
u tranh giai cp t t pht n t gic v khi
c s kt hp chn mui ca cc nhn t ch
quan v khch quan, tc to c thi c cch
mng th khi tt yu cch mng s bng n v
c kh nng thnh cng.
b. Vai tr ca cch mng x hi i vi s
pht trin ca x hi c i khng giai cp

205

Cch mng x hi gi vai tr l phng thc,
ng lc ca s pht trin x hi. Khng c
nhng cuc cch mng x hi trong lch s th
khng th din ra qu trnh thay th hnh thi
kinh t - x hi ny bng mt hnh thi kinh t -
x hi khc cao hn. Vi ngha , Mc nhn
nh rng: cc cuc cch mng x hi l nhng
u tu ca lch s, tc vai tr l phng thc
thc hin s pht trin ca cc hnh thi kinh t -
x hi. Mt khc, chnh nh nhng cuc cch
mng x hi m cc mu thun c bn ca i
sng x hi trn cc lnh vc kinh t, chnh tr,
vn ha, c gii quyt trit , t to ra
ng lc cho s tin b v pht trin ca x hi.
Trong nhng thi k cch mng, nng lc sng
to ca qun chng nhn dn c pht huy cao
, c th sng to ra lch s vi mt sc mnh
phi thng: mt ngy bng hai mi nm.
Lch s nhn loi chng minh y v r
nt vai tr ca cc cuc cch mng x hi
tng din ra trong lch s mt nghn nm qua,
l: cuc cch mng x hi thc hin bc
chuyn t hnh thi kinh t - x hi nguyn thy
ln hnh thi kinh t - x hi chim hu n l;
cuc cch mng xa b ch n l v thay th

206

n bng ch phong kin; cuc cch mng t
sn lt ch phong kin, xc lp ch t
bn ch ngha; cuc cch mng v sn thc hin
vic xa b ch chuyn chnh t sn, xc lp
ch x hi ch ngha y l cuc cch mng
v i nht, su sc nht trong lch s nhn loi,
lm thay i hon ton bn cht ch chnh tr
x hi c, xa b trit ngun gc ch t
hu sn sinh i khng giai cp tng tn ti
hng ngn nm trong lch s nhn loi.

VI. QUAN IM CA CH NGHA DUY
VT LCH S V CON NGI
V VAI TR SNG TO LCH S CA
QUN CHNG NHN DN
1. Con ngi v bn cht ca con ngi
a. Khi nim con ngi
Con ngi l mt thc th t nhin mang c
tnh x hi; c s thng nht bin chng gia hai
phng din t nhin v x hi.
Tin vt cht u tin qui nh s hnh
thnh, tn ti v pht trin ca con ngi chnh
l gii t nhin, v vy bn tnh t nhin phi l
mt trong nhng phng din c bn ca con
ngi, loi ngi. Cng do vy, vic nghin cu,

207

khm ph khoa hc v cu to t nhin v ngun
gc t nhin ca con ngi l c s khoa hc
quan trng con ngi hiu bit v chnh bn
thn mnh, tin n lm ch bn thn mnh trong
mi hnh vi v hot ng sng to ra lch s ca
n, tc lch s nhn loi.
- Bn tnh t nhin ca con ngi c phn
tch t hai gic sau y:
+ Con ngi l kt qu tin ha v pht trin
lu di ca gii t nhin. C s khoa hc ca kt
lun ny c chng minh bng ton b s
pht trin ca ch ngha duy vt v khoa hc t
nhin, c bit l hc thuyt Darwin v s tin
ha ca cc loi.
+ Con ngi l mt b phn ca gii t
nhin v ng thi gii t nhin cng l thn th
v c ca con ngi. Do , nhng bin i ca
gii t nhin v tc ng ca qui lut t nhin
trc tip hoc gin tip thng xuyn qui nh
s tn ti ca con ngi v x hi ngi, n l
mi trng trao i vt cht gia con ngi v
gii t nhin; ngc li, s bin i v hot
ng ca con ngi, loi ngi lun tc ng tr
li mi trng t nhin, lm bin i mi trng
. y chnh l mi quan h song trng, qui

208

nh ln nhau, tc ng ln nhau gia s tn ti
ca con ngi, loi ngi v cc tn ti khc ca
gii t nhin.
Tuy nhin, con ngi khng ng nht vi cc
tn ti khc ca gii t nhin, n c c tnh x
hi bi v mi con ngi vi t cch l ngi
chnh l xt trong mi quan h ca cc cng
ng x hi, l cc cng ng: gia nh, giai
cp, quc gia, dn tcV vy, bn tnh x hi
nht nh phi l mt phng din khc ca bn
tnh con ngi, hn na y l bn tnh c th
ca n trong mi quan h vi cc tn ti khc
ca gii t nhin.
- Bn tnh x hi ca con ngi c phn
tch t cc gic sau y:
+ Xt t gic ngun gc hnh thnh th con
ngi khng phi ch c ngun gc t s tin
ha, pht trin ca vt cht t nhin m cn c
ngun gc x hi ca n, m trc ht v c bn
nht l nhn t lao ng. chnh nh lao ng m
con ngi c kh nng vt qua loi ng vt
tin ha v pht trin thnh ngi. l mt
trong nhng pht hin mi ca ch ngha Mc-
Lnin, nh m c th hon chnh hc thuyt
v ngun gc loi ngi m tt c cc hc thuyt

209

trong lch s u cha c li gii ng n v
y .
+ Xt t gic tn ti v pht trin ca con
ngi, loi ngi th s tn ti ca n lun b chi
phi bi cc nhn t x hi v cc qui lut x
hi. X hi bin i th mi con ngi cng do
m cng c s thay i tng ng v ngc
li, s pht trin ca mi c nhn li l tin
cho s pht trin ca x hi. Ngoi mi quan h
x hi th mi con ngi ch tn ti vi t cch
l mt thc th sinh vt thun ty m khng th
l con ngi vi y ngha ca n.
Hai phng din t nhin v x hi ca con
ngi tn ti trong tnh thng nht ca n, qui
nh ln nhau, tc ng ln nhau, lm bin i
ln nhau, nh to nn kh nng hot ng
sng to ca con ngi trong qu trnh lm ra
lch s ca chnh mnh. V th, nu l gii bn
tnh sng to ca con ngi n thun ch t
gic bn tnh t nhin hoc ch t bn tnh x
hi ca n th u l phin din, khng trit
v nht nh cui cng s dn n nhng kt
lun sai lm trong nhn thc v thc tin.
b. Bn cht ca con ngi

210

Trong lch s t tng nhn loi c nhiu
quan nim khc nhau v bn cht, bn tnh
ngi ca con ngi, nhng thng th nhng
quan nim ny mang tnh phin din, tru tng,
duy tm, thn b. Mc ph phn nhng quan
nim y v xc lp quan im ca mnh: Bn
cht con ngi khng phi l mt ci tru tng
c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh hin
thc ca n, bn cht con ngi l tng ha
nhng quan h x hi.
Hn ch cn bn ca quan nim duy vt siu
hnh, trc quan l tru tng ha, tuyt i
ha phng din t nhin ca con ngi, thng
xem nh vic l gii con ngi t phng din
lch s x hi ca n, do v cn bn ch thy
bn tnh t nhin ca con ngi. Khc vi quan
nim , quan nim duy vt bin chng v con
ngi khi tha nhn bn tnh t nhin cn l gii
con ngi t gic cc quan h lch s x hi,
t pht hin bn tnh x hi ca n, hn na,
chnh bn tnh x hi ca con ngi l phng
din bn cht nht ca con ngi vi t cch
ngi, phn bit con ngi vi cc tn ti
khc ca gii t nhin. Nh vy, c th nh
ngha con ngi l mt thc th t nhin nhng

211

l thc th t nhin mang c tnh x hi.
Vy, bn cht ca con ngi chnh l tng ha
cc quan h x hi, bi x hi chnh l x hi
ca con ngi, c to nn t ton b cc quan
h gia ngi vi ngi trn cc mt kinh t,
chnh tr, vn ha,
Theo quan im duy vt bin chng v bn
cht x hi ca con ngi th s hnh thnh v
pht trin ca con ngi cng nhng kh nng
sng to lch s ca n cn phi c tip cn t
gic phn tch v l gii s hnh thnh v pht
trin ca nhng quan h x hi ca n trong lch
s. Xt t gic nhn chng hc, tc t gic
bn tnh t nhin, ngi da en vn ch l
ngi en, nhng ch trong quan h kinh t -
chnh tr ca x hi chim hu n l anh ta mi
l ngi n l, cn trong quan h kinh t - chnh
tr x hi x hi ch ngha, anh ta l con ngi
t do, lm ch v sng to lch s. Nh th,
khng c mt bn cht n l c hu v bt bin
ca ngi da en hay da trng, n l sn phm
tt yu ca nhng quan h kinh t - chnh tr x
hi trong nhng iu kin lch s xc nh, khi
nhng quan h ny thay i th do cng c s
thay i bn cht ca con ngi. Cng do vy,

212

s gii phng bn cht con ngi cn phi
hng vo s gii phng nhng quan h kinh t,
chnh tr, vn ha, x hi ca n, thng qua
m c th pht huy kh nng sng to lch s ca
con ngi.
Nh vy, khng c con ngi phi lch s m
tri li lun gn vi nhng iu kin lch s nht
nh. Cn phi t quan nim nh th mi c th
l gii ng n v kh nng sng to lch s ca
con ngi. S hn ch v kh nng sng to lch
s ca ngi tiu nng khng th l gii t bn
tnh t nhin ca h m tri li cn c l gii
t gic tnh hn ch v trnh pht trin ca
cc quan h kinh t, chnh tr, vn ha ca x hi
tiu nng. Nh th, con ngi, xt t gic bn
cht x hi ca n, l sn phm ca lch s; lch
s sng to ra con ngi trong chng mc no
th con ngi cng sng to ra lch s trong
chng mc . y l bin chng ca mi quan
h ca con ngi - ch th ca lch s vi chnh
lch s do n to ra v ng thi li b qui nh
bi chnh lch s . T c th thy hn ch
c bn ca quan nim duy vt siu hnh v bn
cht ca con ngi chnh l ch ch thy tnh
quyt nh ca hon cnh lch s i vi con

213

ngi m khng thy mi quan h sng to ca
con ngi trong qu trnh ci to hon cnh v
do cng chnh l ci to bn thn n. Mc
khng nh: ci hc thuyt duy vt ch ngha
cho rng con ngi l sn phm ca nhng hon
cnh v ca gio dcci hc thuyt y qun
rng chnh nhng con ngi lm thay i hon
cnh v bn thn nh gio dc cng cn phi
c gio dc. Trong tc phm Bin chng ca
t nhin, nghen cng cho rng: th vt cng
c mt lch s pht trin dn dn ca chng cho
ti trng thi hin nay ca chng. Nhng lch s
y khng phi do chng lm ra v trong chng
mc m chng tham d vo vic lm ra lch s
y th iu d din ra m chng khng th bit
v khng phi do mun ca chng. Ngc li,
con ngi cng cch xa con vt, hiu theo ngha
hp ca t ny bao nhiu th con ngi li cng
t mnh lm ra lch s ca mnh mt cch c
thc by nhiu.
Nh vy, vi t cch l thc th x hi, con
ngi trong hot ng thc tin, thng qua hot
ng thc tin, tc ng vo gii t nhin, lm
ci bin gii t nhin theo nhu cu sinh tn v
pht trin ca n th ng thi con ngi cng

214

sng to ra lch s ca chnh n, thc hin s
pht trin ca lch s .
T quan nim khoa hc ca ch ngha Mac-
Lnin v con ngi c th rt ra ngha phng
php lun quan trng sau y:
+ l gii mt cch khoa hc nhng vn
v con ngi th khng th ch n thun t
phng din bn tnh t nhin ca n m iu
cn bn hn, c tnh quyt nh phi l t
phng din bn tnh x hi ca n, t nhng
quan h kinh t - x hi ca n.
+ ng lc c bn ca s tin b v pht trin
ca x hi chnh l nng lc sng to lch s ca
con ngi, v vy pht huy nng lc sng to ca
mi con ngi, v con ngi chnh l pht huy
ngun ng lc quan trng thc y s tin b
v pht trin ca x hi.
+ S nghip gii phng con ngi, nhm pht
huy kh nng sng to lch s ca n phi l
hng vo s nghip gii phng nhng quan h
kinh t - x hi. Trn ngha phng php lun
y c th thy: mt trong nhng gi tr cn bn
nht ca cuc cch mng x hi ch ngha chnh
l mc tiu xa b trit cc quan h kinh t
- x hi p bc v bc lt, rng buc kh nng

215

sng to lch s ca qun chng nhn dn -
nhng ch th con ngi sng to ch thc ra
lch s tin b ca nhn loi; thng qua cuc
cch mng n cng thc hin s nghip gii
phng ton nhn loi bng phng thc xy
dng mi quan h kinh t - x hi x hi ch
ngha v cng sn ch ngha nhm xc lp v
pht trin mt x hi m t do, sng to ca
ngi ny tr thnh iu kin cho t do v sng
to ca ngi khc. cng chnh l thc hin
trit l o c nhn sinh cao p nht ca ch
ngha cng sn: mnh v mi ngi, mi ngi
v mnh.
2. Khi nim qun chng nhn dn v vai
tr sng to lch s ca qun chng nhn dn
a. Khi nim qun chng nhn dn
Con ngi l ch th sng to ra lch s nhng
khng phi l theo phng thc hnh ng ring
l, ri rc, c cca mi con ngi m l
theo phng thc lin kt nhng con ngi
thnh sc mnh cng ng x hi c t chc, c
lnh o ca nhng c nhn hay cc t chc
chnh tr, x hi nht nh nhm gii quyt cc
nhim v lch s trn cc lnh vc kinh t, chnh

216

tr, vn ha ca x hi - cng ng chnh l
qun chng nhn dn.
Nhng lc lng c bn to thnh cng ng
qun chng nhn dn bao gm:
- Nhng ngi lao ng sn xut ra ca ci
vt cht v cc gi tr tinh thn.
- B phn dn c chng li giai cp thng tr
p bc, bc lt, i khng vi cng ng dn c.
- Nhng giai cp, tng lp x hi thc y
s tin b x hi thng qua hot ng ca mnh,
trc tip hoc gin tip trn cc lnh vc ca i
sng x hi.
Qun chng nhn dn khng phi l mt
cng ng bt bin m tri li, n thay i cng
vi s bin i ca nhng nhim v lch s
mi thi i, mi giai on pht trin nht nh.
Tuy nhin, lc lng c bn nht ca mi cng
ng nhn dn chnh l nhng con ngi lao
ng sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn
cho s sinh tn v pht trin ca x hi. Ngoi
ra, ty theo mi iu kin lch s xc nh m
bao gm trong cng ng qun chng nhn dn
cn c th bao gm nhng lc lng giai cp v
tng lp x hi khc nhau.

217

b. Vai tr sng to lch s ca qun chng
nhn dn v vai tr ca c nhn trong lch s
V cn bn, tt c cc nh t tng trong lch
s trc Mc u khng nhn thc ng vai tr
sng to lch s ca qun chng nhn dn. V
ngun gc l lun, iu c nguyn nhn t
quan im duy tm, tn gio v phng php
siu hnh trong phn tch vi cc vn x hi.
Theo quan im duy vt lch s, qun chng
nhn dn l ch th sng to chn chnh ra lch
s, lc lng quyt nh s pht trin ca lch
s; do , lch s trc ht v cn bn l lch s
hot ng ca qun chng nhn dn trn tt c
cc lnh vc ca i sng kinh t - x hi.
Vai tr ch th sng to ra lch s, quyt
nh tin trnh pht trin lch s ca qun chng
nhn dn c phn tch t ba gic sau y:
+ Qun chng nhn dn l lc lng sn xut
c bn ca mi x hi, trc tip sn xut ra ca
ci vt cht p ng nhu cu tn ti v pht trin
ca con ngi, ca x hi y l nhu cu quan
trng nht ca mi x hi mi thi i, mi
giai on lch s.
+ Cng vi qu trnh sng to ra ca ci vt
cht, qun chng nhn dn ng thi cng l lc

218

lng trc tip hoc gin tip sng to ra cc gi
tr tinh thn ca x hi; l lc lng trc tip
hay gin tip kim chng cc gi tr tinh thn
c cc th h v cc c nhn sng to ra
trong lch s, hot ng ca qun chng nhn
dn l c s hin thc c ngha quyt nh v
l ci ngun pht sinh nhng sng to vn ha
tinh thn ca x hi; mi gi tr vn ha tinh
thn d qua phng thc no th cui cng cng
l phc v hot ng ca qun chng nhn
dn v n ch c ngha hin thc mt khi c
vt cht ha bi hot ng thc tin ca nhn
dn.
+ Qun chng nhn dn lao ng l lc
lng v ng lc c bn ca mi cuc cch
mng v cc cuc ci cch trong lch s. Lch s
nhn loi chng minh rng khng c mt
cuc cch mng hay mt cuc ci cch x hi
no c th thnh cng nu n khng xut pht t
li ch v nguyn vng ca ng o qun chng
nhn dn. Vi ngha nh vy, c th ni: cch
mng l ngy hi ca qun chng v trong
nhng ngy qun chng nhn dn c th sng
to ra lch s mt ngy bng hai mi nm.
Nh vy, nhng cuc cch mng v ci cch x

219

hi cn n lc lng qun chng nhn dn v
sc sng to ca qun chng nhn dn cng cn
c nhng cuc cch mng v ci cch x hi.
chnh l bin chng ca qu trnh pht trin x
hi.
Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn
dn khng bao gi c th tch ri vai tr c th
ca mi c nhn m c bit l vai tr ca cc c
nhn v tr th lnh, lnh t hay tm v nhn
ca cng ng nhn dn. Theo Lnin: trong lch
s, cha h c mt giai cp no ginh c
quyn thng tr, nu n khng o to c
trong hng ng ca mnh nhng lnh t chnh tr,
nhng i biu tin phong c kh nng t
chc v lnh o phong tro.
Khi nim c nhn dng ch mi con
ngi c th sng trong mt cng ng x hi
nht nh v c phn bit vi nhng con
ngi khc thng qua tnh n nht v tnh ph
bin ca n. Theo quan nin , mi c nhn l
mt chnh th thng nht, va mang tnh c bit
va mang tnh ph bin, l ch th ca lao ng,
ca mi quan h x hi v ca nhn thc nhm
thc hin chc nng c nhn v chc nng x

220

hi trong mt giai on pht trin nht nh ca
lch s.
Trong qu trnh qun chng nhn dn sng
to lch s th mi c nhn ty theo v tr, chc
nng, vai tr v nng lc sng to c th m h
c th tham gia vo qu trnh sng to lch s
ca cng ng nhn dn. Theo ngha y, mi
c nhn ca cng ng nhn dn u in du n
ca n vo qu trnh sng to lch s, mc d
mc v phm vi c th khc nhau. th nhng,
li nhng du n su sc nht trong tin trnh
lch s thng l nhng th lnh m c bit l
nhng th lnh tm v nhn. V nhn l nhng
c nhn kit xut trong cc lnh vc chnh tr,
kinh t, khoa hc, ngh thut,
Trong ch ngha Mc Lnin khi nim lnh
t thng dng ch nhng c nhn kit xut
do phong tro cch mng ca qun chng nhn
dn to nn, gn b mt thit vi qun chng
nhn dn.
tr thnh lnh t ca qun chng nhn
dn, c qun chng nhn dn tn nhim, lnh
t phi l nhng ngi c nhng phm cht c
bn sau y:

221

+ C tri thc khoa hc uyn bc, nm bt
c xu hng vn ng, pht trin ca lch s.
+ C nng lc tp hp qun chng nhn dn,
thng nht ch v hnh ng ca qun chng
nhn dn vo vic gii quyt nhng nhim v
lch s, thc y s tin b v pht trin ca lch
s.
+ Gn b mt thit vi qun chng nhn dn,
hy sinh v li ch ca qun chng nhn dn.
Bt c mt thi k no, mt cng ng x
hi no, nu lch s t ra nhng nhim v cn
gii quyt th t trong phong tro qun chng tt
yu s xut hin nhng lnh t p ng nhim
v .
Nh vy, tuyt i ha vai tr ca nhn dn
m qun i vai tr ca c nhn, hoc tuyt i
ha vai tr ca c nhn, th lnh, lnh t, v nhn
m xem thng vai tr ca qun chng nhn dn
th u l khng bin chng trong vic nghin
cu v lch s, v do khng th l gii chnh
xc tin trnh vn ng, pht trin ca lch s
nhn loi ni chung cng nh mi cng ng x
hi ni ring.
Vai tr sng to lch s ca qun chng ph
thuc vo cc iu kin khch quan v ch quan,

222

l: trnh pht trin ca lc lng sn xut,
trnh nhn thc ca mi c nhn, mi giai
cp, mi tng lp hay lc lng x hi, trnh
t chc x hi, bn cht ca ch x hi,Do
vy, vic phn tch vai tr sng to lch s ca
qun chng nhn dn cn phi ng trn quan
im ton din, pht trin v lch s, c th.
L lun ca ch ngha Mac-Lnin v vai tr
sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai
tr ca cc c nhn i vi tin trnh lch s
cung cp mt phng php lun khoa hc quan
trng cho hot ng nhn thc v thc tin:
- Vic l gii mt cch khoa hc v vai tr
quyt nh lch s ca qun chng nhn dn
xa b c sai lm ca ch ngha duy tm
tng thng tr lu di trong lch s nhn thc v
ng lc v lc lng sng to ra lch s x hi
loi ngi, ng thi em li mt phng php
lun khoa hc trong vic nghin cu v nhn
nh lch s cng nh vic nghin cu v nh
gi vai tr ca mi c nhn, th lnh, lnh t
trong cng ng x hi.
- L lun v vai tr sng to lch s ca qun
chng nhn dn cung cp mt phng php
lun khoa hc cc ng cng sn phn tch

223

cc lc lng x hi, t chc xy dng lc
lng qun chng nhn dn trong cng cuc
cch mng x hi ch ngha l s lin minh
giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i
ng tr thc, t di s lnh o ca ng cng
sn, trn c s tp hp mi lc lng c th
tp hp nhm to ra ng lc to ln trong s
nghip cch mng x hi ch ngha i ti thng
li cui cng.

---@---

224

Phn th hai

HC THUYT KINH T CA CH
NGHA MC-LNIN
V PHNG THC SN XUT T BN
CH NGHA

Sau khi nhn thy rng ch kinh t l c
s trn kin trc thng tng c xy dng
ln th Mc ch nhiu nht n vic nghin
cu ch kinh t y. Tc phm chnh ca Mc
l b T bn c dnh ring nghin cu
ch kinh t ca x hi hin i, ngha l x
hi t bn ch ngha.
Hc thuyt kinh t ca Mc l ni dung ch
yu ca ch ngha Mc; l kt qu vn dng th
gii quan duy vt v phng php lun bin
chng vo qu trnh nghin cu phng thc sn
xut t bn ch ngha. B T bn chnh l
cng trnh khoa hc v i nht ca Mc. Mc
ch cui cng ca b sch ny l pht hin ra
quy lut kinh t ca s vn ng ca x hi hin

225

i, ngha l ca x hi t bn ch ngha, ca x
hi t sn. Nghin cu s pht sinh, pht trin v
suy tn ca nhng quan h sn xut ca mt x
hi nht nh trong lch s, l ni dung ca
hc thuyt kinh t ca Mc m trng tm ca n
l hc thuyt gi tr v hc thuyt gi tr thng
d.
Hc thuyt kinh t ca ch ngha Mc-Lnin
v phng thc sn xut t bn ch ngha khng
ch bao gm hc thuyt ca Mc v gi tr v gi
tr thng d m cn bao gm hc thuyt kinh t
ca Lnin v ch ngha t bn c quyn v ch
ngha t bn c quyn nh nc.
Ni dung cc hc thuyt ny bao qut nhng
nguyn l c bn nht ca ch ngha Mc-Lnin
v phng thc sn xut t bn ch ngha.

--------*--------

226

Chng 4

HC THUYT GI TR

Hc thuyt gi tr (gi tr lao ng) l xut
pht im trong ton b l lun kinh t ca Mc.
Trong hc thuyt ny Mc nghin cu mi quan

227

h gia ngi vi ngi, c lin quan ti vt v
biu hin di hnh thi quan h gia vt vi
vt. C s v kinh t xc lp quan h gia
ngi vi ngi thng qua quan h gia vt vi
vt y chnh l lao ng, ci thc th, yu t
cu thnh gi tr ca hng ha. chnh l
trng tm ca hc thuyt ny. S thc th sn
xut hng ha v gn lin vi n l cc phm
tr: gi tr, hng ha, tin t tng c trc ch
ngha t bn. N l nhng iu kin tin cho
phng thc sn xut t bn ch ngha ra i v
pht trin. Da trn nn tng hc thuyt gi tr,
Mc xy dng nn hc thuyt gi tr thng
d. V vy, nghin cu hc thuyt gi tr ca
Mc cng cn phi hiu rng: l ta bt u
nghin cu v phng thc sn xut t bn ch
ngha, nhng mi ch dng n gin nht v
chung nht.

I. IU KIN RA I, C TRNG V
U TH CA SN XUT HNG HO
1. iu kin ra i, tn ti ca sn xut
hng ho
a. Khi nim

228

- Kinh t t nhin: L mt hnh thc t chc
kinh t m mc ch ca nhng ngi sn xut
ra sn phm l tiu dng (cho chnh h, gia
nh, b tc).
- Kinh t hng ha: L mt hnh thc t chc
kinh t m mc ch ca nhng ngi sn xut
ra sn phm l trao i, bn.
Kinh t hng ha i lp vi kinh t t nhin
v l bc tin b so vi kinh t t nhin. Khi
lc lng sn xut v phn cng lao ng x hi
pht trin n mt trnh nht nh kinh t
hng ha ra i thay th kinh t t nhin.
b. iu kin ra i ca sn xut hng ha
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, s
ra i ca sn xut hng ha do hai iu kin sau
quyt nh
* C s phn cng lao ng x hi
- Phn cng lao ng XH: l s chuyn mn
ha v SX, lm cho nn SX XH phn thnh
nhiu ngnh, nhiu ngh khc nhau.
- Phn cng lao ng x hi l c s ca sn
xut v trao i hng ha v do phn cng lao
ng nn mi ngi ch sn xut mt hoc mt
vi sn phm nhng nhu cu cn nhiu th dn

229

n mu thun: va tha va thiu ny sinh
quan h trao i sn phm cho nhau.
- Cc loi phn cng lao ng:
+ Phn cng c th: ngnh ln li chia thnh
ngnh nh.
+ Phn cng chung: hnh thnh ngnh kinh t
ln.
+ Phn cng lao ng c bit l phn cng
trong ni b cng xng (khng c coi l c
s ca sn xut hng ha).
* C s tch bit tng i v mt kinh t
gia nhng ngi sn xut. C. Mc vit: Ch c
sn phm ca nhng lao ng t nhn c lp
v khng ph thuc nhau mi i din nhau nh
l nhng hng ha.
- S tch bit v kinh t lm cho nhng ngi
sn xut tr thnh nhng ch th sn xut c
lp, do sn phm lm ra thuc quyn s hu
hoc do h chi phi.
- Nguyn nhn dn n c lp v kinh t:
+ Ch chim hu t nhn v TLSX.
+ C nhiu hnh thc s hu v TLSX.
+ S tch ri gia quyn s hu v quyn s
dng.

230

- S tch bit v kinh t lm cho trao i mang
hnh thc l trao i hng ha.
- y l hai iu kin cn v cho SX hng
ho ra i v tn ti, nu thiu mt trong hai
iu kin s khng c SX v trao i hng ho.
2. c trng v u th ca sn xut hng
ho
So vi sn xut t cung t cp, sn xut hng
ho c nhng u th hn hn:
Th nht: Khai thc c nhng li th v t
nhin, x hi, k thut ca tng ngi, tng c
s cng nh tng vng, tng a phng.
Th hai: To iu kin thun li cho vic ng
dng nhng thnh tu khoa hc - k thut vo
sn xut..., thc y sn xut pht trin.
Th ba: Buc nhng ngi sn xut hng ho
phi lun lun nng ng, nhy bn.
Th t: Lm cho giao lu kinh t vn ha gia
cc a phng, cc ngnh ngy cng pht trin.
Th nm, xa b tnh bo th tr tr ca kinh
t t nhin.

II. HNG HO
1. Hng ho - hai thuc tnh ca hng ha

231

a. Khi nim: hng ha l sn phm ca lao
ng, tha mn mt nhu cu no ca con
ngi, thng qua trao i, mua bn.
- Hng ha c phn thnh hai loi:
+ Hng ha hu hnh: lng thc, qun o, t
liu sn xut...
+ Hng ha v hnh (hng ha dch v): dch
v vn ti, dch v cha bnh...
b. Hai thuc tnh ca hng ha
* Gi tr s dng: l cng dng ca hng ha
nhm tha mn mt nhu cu no ca con
ngi
- Nhu cu tiu dng sn xut.
- Nhu cu tiu dng c nhn.
* Vt cht
* Tinh thn vn ha
+ Pht hin ra gi tr s dng l do tin b
KHKT, v s pht trin ca LLSX ni chung.
+ GTSD l phm tr vnh vin.
+ GTSD l ni dng vt cht ca ca ci.
+ GTSD l thuc tnh t nhin ca hng ha.
* Gi tr (gi tr trao i) ca hng ho:
- Gi tr trao i: L mt quan h v s lng,
th hin t l trao i gia hng ha ny vi
hng ha khc

232

+ VD: 2 m vi = 10 kg thc
Hai hng ha so snh c vi nhau th bn
thn 2 hng ha phi c mt ci chung ging
nhau. Nu ta gt b GTSD ca hng ha i, mi
hng ha u l SP ca L. Chnh lao ng l
c s ca trao i v to thnh gi tr hng ha.
Vy thc cht ca trao i sn phm l trao
i lao ng.
- Gi tr: ca hng ha l lao ng x hi ca
ngi SX hng ho kt tinh trong hng ha (y
l cht, thc th ca gi tr).
* Gi tr l phm tr lch s ch tn ti trong
sn xut hng ha.
* Gi tr phn nh quan h gia ngi sn xut
hng ha.
* Gi tr l thuc tnh x hi ca hng ha.
c. Mi quan h gia hai thuc tnh
Hai thuc tnh ca hng ha c mi quan h
vi nhau va thng nht va mu thun nhau:
- Thng nht: l hng ha phi c hai
thuc tnh, nu thiu mt trong hai thuc tnh
khng phi l hng ha.
- Mu thun gia hai thuc tnh th hin:
* Vi t cch l GTSD cc hng ha khng
ng nht v cht.

233

* Vi t cch l GT cc hng ha ng nht
v cht u l lao ng c vt ha.
* Qu trnh thc hin gi tr v gi tr s dng
l hai qu trnh khc nhau v thi gian v khng
gian, do nu gi tr hng ha khng c thc
hin s dn n khng hong sn xut tha.
Vy trc khi thc hin gi tr s dng phi
tr gi tr ca n.
Nu khng thc hin c gi tr s khng
thc hin c gi tr s dng.
2. Tnh cht hai mt ca lao ng sn xut
hng ho
a. Lao ng c th: l lao ng c ch di
mt hnh thc c th ca mt ngh nghip
chuyn mn nht nh:
Mi lao ng c th c mc ch ring,
phng php, cng c lao ng, i tng lao
ng v kt qu lao ng ring.
V d: lao ng ca ngi th mc v ca
ngi th may c mc ch khc nhau, i
tng, phng php, cng c v kt qu sn xut
khc nhau.
+ Lao ng c th l c s ca phn cng lao
ng x hi.

234

KHKT cng pht trin cc hnh thc lao ng
c th cng a dng, phong ph.
+ Mi lao ng c th to ra mt gi tr s
dng nht nh.
+ Lao ng c th l phm tr vnh vin (x
hi cng pht trin cc hnh thc ca lao ng c
th c th thay i).
b. Lao ng tru tng: l lao ng ca
ngi sn xut hng ha gt b hnh thc
biu hin c th ca n quy v ci chung
ng nht, l s tiu ph sc lao ng, tiu
hao sc c bp, thn kinh ca con ngi.
- Lao ng tru tng to ra gi tr hng ha.
- Lao ng tru tng l phm tr lch s, ch
c sn xut sn phm bn th lao ng sn
xut hng ha mi c tnh cht l lao ng
tru tng.
- Lao ng tru tng l lao ng ng nht
v ging nhau v cht.
c. Mu thun c bn ca nn sn xut hng
ha
Trong nn sn xut hng ha:
- Lao ng c th biu hin thnh lao ng t
nhn.

235

- Lao ng tru tng biu hin thnh lao
ng x hi.
- Mu thun c bn ca nn sn xut hng ha
l: mu thun gia lao ng t nhn v lao ng
x hi.
- Biu hin:
Sn phm do ngi sn xut nh to ra c
th khng ph hp vi nhu cu x hi
Hao ph lao ng c bit ca ngi sn
xut c th cao hn hay thp hn hao ph lao
ng m x hi chp nhn.
Mu thun gia lao ng t nhn v lao
ng x hi cha ng kh nng sn xut
tha.
3. Lng gi tr ca hng ha
a. S lng gi tr hng ha
- Lng gi tr hng ha khng o bng thi
gian lao ng c bit m do bng thi gian lao
ng x hi cn thit.
- Thi gian lao ng x hi cn thit: l thi
gian cn thit sn xut hng ho, vi trnh
thnh tho trung bnh, cng trung bnh,
trong nhng iu kin bnh thng so vi hon
cnh XH nht nh.

236

- Thng thng thi gian lao ng x hi cn
thit l thi gian lao ng c bit ca nhng
ngi cung cp i b phn lng hng ha y
trn th trng.
b. Nhng yu t nh hng n gi tr ca mt
n v hng ho
* Nng sut lao ng: l nng lc SX ca lao
ng c tnh bng:
* S lng sn phm SX ra trong 1 n v
thi gian.
* S lng lao ng hao ph SX ra 1 n
v sn phm.
+ Tng NSL: Tng hiu qu, hay hiu sut
ca lao ng.
Khi NSL tng:
* S lng sn phm SX ra trong 1n v
thi gian tng.
* S lng lao ng hao ph SX ra 1 n
v sn phm gim.
- Cc nhn t nh hng n NSL:
+ Trnh kho lo (thnh tho) trung bnh
ca ngi lao ng.
+ Mc pht trin ca khoa hc - k thut,
cng ngh v mc ng dng nhng thnh tu
vo sn xut.

237

+ Trnh t chc qun l.
+ Quy m v hiu sut ca t liu sn xut.
+ Cc iu kin t nhin.
- NSL tng ln, gi tr mt n v sn phm
gim.
* Cng lao ng: Ni ln mc khn
trng nng nhc ca ngi lao ng trong mt
n v thi gian.
Cng lao ng c o bng s tiu hao
lao ng trong 1 n v thi gian v thng
c tnh bng s calo hao ph trong 1 n v
thi gian.
- Tng cng lao ng: l tng s hao ph
lao ng trong 1 thi gian lao ng nht nh.
- Cng lao ng tng gi tr mt n v
sn phm khng i.
- Cng lao ng ph thuc vo:
+ Trnh t chc qun l.
+ Quy m v hiu sut ca t liu sn xut.
+ Th cht, tinh thn ca ngi lao ng.
* Lao ng gin n v lao ng phc tp
+ Lao ng gin n: l lao ng khng qua
hun luyn, o to, lao ng khng thnh tho.
+ Lao ng phc tp: l lao ng phi qua
hun luyn o to, lao ng thnh tho.

238

Khi em trao i trn th trng ngi ta
ly lao ng gin n lm n v v quy mi lao
ng thnh lao ng gin n, vi ngha lao
ng phc tp l bi s ca lao ng gin n.
Trong cng mt thi gian, lao ng phc tp
to ra nhiu gi tr hn lao ng gin n.
* C cu lng gi tr hng ha
sn xut ra hng ha cn phi chi ph lao
ng bao gm lao ng qu kh tn ti trong cc
yu t nh t liu sn xut v lao ng sng hao
ph trong qu trnh ch bin t liu sn xut thnh
sn phm hng ha mi. v vy, c cu lng
gi tr hng ha bao gm hai b phn: b phn
gi tr c v b phn gi tr mi.

III. TIN T
1. Ngun gc v bn cht ca tin t
a. Hnh thi gin n hay ngu nhin ca
gi tr
20 vung vi = 1 ci o
hoc hng ha A = 5 hng ha B
- Gi tr ca hng ha A c biu hin gi
tr s dng ca hng ha B, cn hng ha B
dng lm hnh thi biu hin gi tr ca hng ha
A. Hng ha A vo hnh thi gi tr tng i.

239

- Hng ha B: m gi tr s dng ca n biu
hin gi tr ca hng ha khc (A) th vo hnh
thi ngang gi.
- Hnh thi gin n hay ngu nhin l mm
mng phi thai ca hnh thi tin;
- Hng ha ng vai tr vt ngang gi l hnh
thi phi thai ca tin t.
- Hnh thi gin n xut hin vo cui x hi
cng sn nguyn thy. Trao i mang tnh ngu
nhin v trc tip.

b. Hnh thi y hay m rng ca gi tr

y gi tr ca 1 hng ha c biu hin
gi tr s dng ca nhiu hng ha ng vai tr
vt ngang gi chung. T l trao i c nh
hn, tuy vy vn l trao i trc tip hng ly
hng.

= 1 ci o
= 10 u ch
= 40 u c ph
= 0,2 gam vng

Th d: 20 vung vi

240

c. Hnh thi chung ca gi tr

y gi tr ca mi hng ha u c biu
hin GTSD ca mt hng ha ng vai tr lm
vt ngang gi chung.
d. Hnh thi tin
Khi sn xut v trao i hng ha pht trin
cao hn, c bit l khi n c m rng gia
cc vng i hi phi c mt vt ngang gi
chung thng nht th vt ngang gi chung c
c nh mt hng ha c bit, khi xut
hin hnh thi tin.

1 ci o =
10 u ch =
40 u c ph

=
0,2 gam vng =
20 vung vi

1 ci o =
10 u ch =
40 u c ph =
20 vung vi =

0,2 gam vng

241

y, gi tr ca tt c mi hng ho u
c biu hin gi tr s dng ca mt hng
ho ng vai tr tin t.
- Khi bc v vng cng lm chc nng tin t
th ch tin t gi l ch song bn v.
- Khi ch cn vng c chim v tr tin t th
ch tin t c gi l ch bn v vng.
Ti sao vng v bc, c bit l vng c c
vai tr tin t nh vy?
+ Th nht, n cng l mt hng ho, c th
mang trao i vi cc hng ho khc.
+ Th hai, n c nhng u th (t thuc tnh
t nhin) nh: thun nht, d chia nh, khng
mn g...
Kt lun:
- Ngun gc ca tin:Tin ra i trong qu
trnh pht trin lu di ca sn xut v trao i
hng ha.
- Bn cht ca tin: l mt hng ha c bit,
ng vai tr vt ngang gi chung, l s th hin
chung ca gi tr v th hin mi quan h gia
nhng ngi sn xut hng ha.
Tin: loi hng ha c bit m hnh thi t
nhin ca n dn gn lin vi hnh thi ngang
gi trong x hi, s tr thnh hng ha - tin, hay

242

lm chc nng l tin, chc nng x hi ring
bit ca n v do , c quyn x hi ca n l
ng vai tr vt ngang gi ph bin trong gii
hng ha.
2. Cc chc nng ca tin
a. Thc o gi tr
- Tin dng o lng v biu hin gi tr
ca cc hng ho khc.
- thc hin c chc nng ny c th ch
cn mt lng tin tng tng, khng cn thit
phi c tin mt.
- Gi tr hng ha biu hin bng tin gi l
gi c hng ha.
- n v o lng tin t v cc phn chia nh
ca n gi l tiu chun gi c.
b. Phng tin lu thng
- Tin lm mi gii trong trao i hng ho
+ Khi tin cha xut hin: trao i trc tip
HH
+ Khi tin xut hin: qu trnh trao i c tin
lm trung gian HTH
- Khi tin lm phng tin lu thng i hi
phi c tin mt trn thc t (vng thoi, bc nn,
tin c, tin giy, tin tn dng...) .
- Cc loi tin:

243

+ Vi chc nng l phng tin lu thng, lc
u tin xut hin trc tip di hnh thc vng
thoi, bc nn.
+ Tin c: l khi kim loi c c hnh thc,
trng lng v gi tr nht nh v c dng
lm phng tin lu thng.
+ Tin giy: l du hiu ca tin t buc phi
tha nhn v do nh nc pht hnh ra.
Tin l hnh thc biu hin gi tr hng ha,
phc v cho s vn ng ca hng ha. Lu
thng hng ha v lu thng tin t l hai mt
ca qu trnh thng nht vi nhau. Lu thng
tin t xut hin v da trn c s ca lu thng
hng ha. mi thi k nht nh, lu thng
hng ha bao gi cng i hi mt lng tin
cn thit cho s lu thng. S lng tin ny
c xc nh bi quy lut chung ca lu thng
tin t.
S lng tin t cho lu thng do ba nhn t
quy nh: s hng ha lu thng trn th trng,
gi c trung bnh ca hng ha, v tc lu
thng ca nhng n v tin t cng loi. S tc
ng ca ba nhn t ny i vi khi lng tin
t cn cho lu thng din ra theo quy lut ph
bin l: tng s gi c ca hng ha chia cho s

244

vng lu thng ca cc ng tin cng loi trong
mt thi gian nht nh
Nu k hiu:
T: s lng tin t cn cho lu thng
H: s lng hng ha lu thng trn th
trng
G
h
: gi c trung bnh ca mt hng ha
G: tng s gi c ca hng ha
N: s vng lu thng ca cc ng tin
cng loi
Th:
T =
G
hx
H
N
=
G
N

iu kin: tt c cc nhn t ni trn phi
c xem xt trong cng mt thi gian v trn
cng mt khng gian.
Khi khi lng tin giy do nh nc pht
hnh vo lu thng vt qu khi lng tin cn
cho lu thng, th gi tr ca tin t s b gim
xung, tnh tng lm pht s xut hin.
c. Phng tin ct gi
- Tin c rt khi lu thng v ct gi li
khi cn th em ra mua hng.
- Cc hnh thc ct tr:

245

+ Ct giu.
+ Gi ngn hng.
- Ch c tin vng, tin bc, cc ca ci bng
vng bc c gi tr mi thc hin c chc
nng ny.
d. Phng tin thanh ton
- Kinh t hng ho pht trin n mt trnh
no tt yu s ny sinh vic mua bn chu:
- Tin lm chc nng phng tin thanh ton
tc n c dng chi tr sau khi cng vic
hon thnh nh:
+ tr tin mua hng chu;
+ tr n;
+ np thu...
- Khi tin lm chc nng phng tin thanh
ton xut hin mt loi tin mi: tin tn dng,
hnh thc ch yu ca tin tn dng l giy bc
ngn hng. Tin tn dng pht hnh t chc nng
phng tin thanh ton ca tin. Mt khc tin
tn dng pht trin th chc nng phng tin
thanh ton ca tin cng m rng v cc hnh
thc ca tin cng pht trin. V d hin nay trn
th gii xut hin tin in t...

246

Trong iu kin tin thc hin chc nng
thanh ton th cng thc s lng tin t cn
thit cho lu thng s c trin khai nh sau:
Nu k hiu:
G
c:
tng s gi hng bn chu
T
k:
tng s tin khu tr cho nhau
T
tt:
tng s tin thanh ton n k tr hn

Ta c: T =
G-(G
c
+T
k
)+T
tt
N

. Tin t th gii
Khi trao i hng ha m rng ra bn ngoi
bin gii quc gia v hnh thnh quan h bun
bn gia cc nc th chc nng tin t th gii
ra i.
- Thc hin chc nng ny tin lm nhim v:

+ phng tin lu thng, mua bn hng ha;
+ phng tin thanh ton quc t v cc hot
ng ngoi thng, tn dng, ti chnh;
+ di chuyn ca ci t nc ny sang nc
khc.

247

- Lm chc nng tin t th gii th phi l
tin vng hoc tin tn dng c cng nhn l
phng tin thanh ton quc t.
IV. QUY LUT GI TR
1. Ni dung ca quy lut gi tr
- Sn xut v trao i hng ho phi da trn
c s gi tr ca n, tc trn c s hao ph lao
ng x hi cn thit.
C th:
+ Trong sn xut:
* Khi lng sn phm m nhng ngi SX
to ra phi ph hp nhu cu c kh nng
thanh ton ca XH.
* Hao ph lao ng c bit ph hp vi hao
ph lao ng x hi cn thit.
+ Cn trong trao i: phi thc hin theo
nguyn tc ngang gi: hai hng ha trao i vi
nhau khi cng kt tinh mt lng lao ng nh
nhau, hoc trao i, mua bn hng ha phi thc
hin theo nguyn tc gi c ph hp vi gi tr.
2. Tc ng ca quy lut gi tr
- iu tit sn xut v lu thng hng ho.
+ iu tit SX: phn phi TLSX v SL vo
cc ngnh, vng khc nhau.

248

Quy lut gi tr iu tit mt cch t pht
thng qua s ln xung ca gi c.
+ iu tit lu thng: phn phi ngun hng
ho t ni c gi c thp n ni c gi c
cao.
- Kch thch ci tin k thut, hp l ho sn
xut, tng nng sut lao ng, h gi thnh sn
phm.
Ngi SX no c: hao ph lao ng c bit
nh hn hao ph lao ng x hi cn thit s tr
nn GIU mun vy phi ci tin k thut, ci
tin t chc, qun l SX, thc y LLSX ca XH
pht trin.
- Phn ho nhng ngi sn xut hng ho
thnh ngi giu, ngi ngho.
+ Ngi no c gi tr c bit nh hn gi tr
x hi thu c nhiu li tr ln giu c.
+ Ngi no c gi tr c bit ln hn gi tr
x hi s ri vo tnh trng thua l tr ln ngho
kh.

--------*--------

249

250

Chng 5

HC THUYT GI TR THNG D

Chng trc nghin cu nhng vn
chung v sn xut hng ha, v s chuyn ha

251

ca gi tr hng ha thnh tin t. Ch ngha t
bn l s pht trin hn na ca sn xut hng
ha. Nhng ch ngha t bn khc vi sn xut
hng ha gin n khng ch v lng m cn
khc c v cht na. Trn v i kinh t xut hin
mt loi hng ha mi l hng ha sc lao
ng. Khi sc lao ng tr thnh hng ha th
tin t mang hnh thi l t bn v gn lin vi n
l mt quan h sn xut mi xut hin: quan h
gia nh t bn v cng nhn lm thu. Thc cht
ca mi quan h ny l nh t bn chim ot gi
tr thng d ca cng nhn lm thu. Gi tr thng
d l ngun gc hnh thnh nn thu nhp ca cc
nh t bn v cc tp on bc lt trong ch
ngha t bn. Trng tm hc thuyt gi tr thng
d ca Mac s xoay quanh vn ny. Nghin
cu hc thuyt gi tr thng d ca Mac cng c
ngha l nghin cu hc thuyt gi v tr hn
tng trong ton b l lun kinh t ca Mac.

I. S CHUYN HA CA TIN THNH
T BN
1. Cng thc chung ca t bn
Tin l sn vt cui cng ca lu thng hng
ha, ng thi cng l hnh thc u tin ca t

252

bn. Mi t bn lc u u biu hin di hnh
thi mt s tin nht nh. Nhng bn thn tin
khng phi l t bn. Tin ch bin thnh t bn
trong nhng u kin nht nh, khi chng c
s dng bc lt lao ng ca ngi khc.
S vn ng ca ng tin thng thng v
ng tin l t bn c s khc nhau ht sc c
bn.
- Vi t cch l tin trong lu thng hng ho
gin n, tin vn ng theo cng thc:
HTH
(1)
- Cn vi t cch l t bn, tin vn ng theo
cng thc:
THT
(2)
So snh s vn ng ca hai cng thc trn:
- Ging nhau:
+ u c 2 nhn t l tin v hng.
+ u l s kt hp ca hai hnh ng i
lp, ni tip nhau.
- Khc nhau:
+ Trnh t cc hnh vi khc nhau: lu thng
hng ha gin n bt u bng bn v kt thc

253

bng mua, cn cng thc chung ca t bn bt
u bng mua v kt thc bng bn.
+ im xut pht v kt thc: lu thng hng
ha gin n bt u bng hng v kt thc bng
hng, cn cng thc chung ca t bn bt u
bng tin v kt thc cng bng tin.
+ ng c mc ch ca vn ng: lu thng
hng ha gin n mc ch l gi tr s dng
cn cng thc chung ca t bn mc ch l gi
tr v gi tr ln hn. T bn vn ng theo cng
thc: THT', trong T ' = T + t; t l s tin
tri hn gi l gi tr thng d v k hiu l m.
+ Gii hn ca vn ng: cng thc lu thng
hng ha gin n c gii hn cn cng thc
chung ca t bn khng c gii hn. Cng thc
c vit l: THT'HT'...
2. Mu thun ca cng thc chung
- Gi tr thng d c to ra u?
- Cng thc THT lm cho ngi ta lm
tng rng: c sn xut v lu thng u to ra
gi tr v gi tr thng d.
- Trong lu thng c th xy ra hai trng
hp:

254

+ Trao i ngang gi: hai bn trao i khng
c li v gi tr, ch c li v gi tr s
dng.
+ Trao i khng ngang gi: c th xy ra ba
trng hp:
* Bn cao hn gi tr: c li khi bn th
khi mua b thit v ngi bn cng ng thi l
ngi mua.
* Mua thp hn gi tr: khi l ngi mua
c li th khi l ngi bn b thit.
* Mua r, bn t: tng gi tr ton x hi
khng tng ln bi v s gi tr m ngi ny thu
c l s gi tr m ngi khc b mt.
Vy lu thng v bn thn tin t trong lu
thng khng to ra gi tr v gi tr thng d.
Kt lun:
- Phi ly quy lut ni ti ca lu thng t bn
gii thch s chuyn ha ca tin thnh t
bn, tc l ly vic trao i ngang gi lm im
xut pht.
- S chuyn ha ca ngi c tin thnh nh
t bn phi tin hnh trong phm vi lu thng v
ng thi li khng phi trong lu thng.
Vy l t bn khng th xut hin t lu
thng v cng khng th xut hin bn ngoi

255

lu thng. N phi xut hin trong lu thng v
ng thi khng phi trong lu thng. l
mu thun ca cng thc chung ca t bn.
3. Hng ho sc lao ng v tin cng trong
ch ngha t bn
a. Sc lao ng v iu kin bin sc
lao ng thnh hng ha
* Sc lao ng l ton b nhng nng lc
(th lc v tr lc) tn ti trong mt con ngi
v c ngi s dng vo sn xut.
- Sc lao ng tr thnh hng ha khi c hai
iu kin:
+ Ngi lao ng l ngi t do, c kh nng
chi phi sc lao ng.
+ Ngi lao ng khng c TLSX cn thit
kt hp vi SL ca mnh.
b. Hai thuc tnh ca hng ho sc lao
ng
* Gi tr ca hng ho sc lao ng:
c quyet nh bi gia tr cua TLSH e nuoi
song ngi cong nhan va gia nh ho, ke ca
khoan chi ph ao tao ngi cong nhan .
- Lng gi tr cc t liu sinh hot cn thit
bao gm:

256

+ Gi tr cc t liu sinh hot vt cht v tinh
thn cn thit nui sng cng nhn.
+ Chi ph o to cng nhn.
+ Gi tr cc t liu sinh hot vt cht v tinh
thn cn thit cho gia nh cng nhn.
- Gi tr hng ha sc lao ng bao hm c
yu t lch s, tinh thn.
- Gi tr sc lao ng biu hin bng tin gi
l gi c sc lao ng hay cn gi l tin lng.
- Gi tr ca hng ha SL chu s tc ng
ca hai xu hng lp nhau:
* Gi tr hng ha SL c xu hng tng:
+ SX cng pht trin nhu cu v lao ng
phc tp tng.
+ Nhu cu TLSH tng theo tin b ca
LLSX.
* Xu hng gim gi tr hng ha SL: do
NSL tng nn gi c cc t liu sinh hot,
dch v gim.
* Gi tr s dng ca hng ho sc lao ng:
- Ging hng ho thng thng, gi tr s
dng hng ho sc lao ng tho mn nhu cu
ca ngi mua.

257

- Cng dng ca n biu hin qua tiu dng
hng ho sc lao ng, chnh l tin hnh qu
trnh lao ng.
- Qu trnh lao ng ng thi l qu trnh
sn xut ra hng ho, sc lao ng to ra mt gi
tr mi ln hn gi tr bn thn n.
- Hng ho sc lao ng c c im ring
bit, l ngun gc trc tip to ra gi tr thng
d, l cha kho gii quyt mu thun cng
thc chung ca t bn.
- Hng ha SL l iu kin ca s bc lt
ch khng phi l ci quyt nh c hay khng
c bc lt.
c. Tin cng trong ch ngha t bn
Bn cht, ngun gc v nhng th on chim
ot gi tr thng d c phn tch. Nhng
gi tr thng d li c mi lin h cht ch vi
tin cng, v vy, s nghin cu v tin cng ca
Mac mt mt c tc dng hon chnh l lun gi
tr thng d, nhng mt khc li gp phn to ra
mt l lun c lp v tin cng.
* Bn cht kinh t ca tin cng trong ch
ngha t bn
Lao ng khng phi l hng ha v nu hng
ha th n phi c trc, phi c vt ha trong

258

mt hnh thc c th no . Tin cho lao
ng vt ha c l phi c t liu sn xut,
nhng nu c t liu sn xut th ngi lao ng
s bn hng ha do mnh sn xut ra ch khng
bn lao ng
Tha nhn lao ng l hng ha s dn n
mu thun:
- Nu trao i ngang gi, nh t bn khng
thu c li nhun (gi tr thng d): ph nhn s
tn ti thc t ca quy lut gi tr thng d trong
ch ngha t bn.
- Nu trao i khng ngang gi c gi tr
thng d cho nh t bn: ph nhn quy lut gi tr
Nu lao ng l hng ha, th n c gi tr,
nhng lao ng l thc th v l thc o ni ti
ca gi tr, nhng bn thn lao ng th khng c
gi tr. V th, lao ng khng phi l hng ha,
ci m cng nhn bn cho nh t bn chnh l sc
lao ng.
Tin cng l s biu hin bng tin ca gi tr
hng ho SL, l gi c ca hng ho SL.
Tin cng l gi c hng ho sc lao ng, ch
khng phi l gi c ca lao ng. S d thng
c s nhm ln l v:

259

- Hng ha sc lao ng khng bao gi tch
khi ngi lao ng, n ch nhn c gi c khi
cung cp gi tr s dng cho ngi mua, tc l
lao ng cho nh t bn, do , b ngoi ch thy
nh t bn tr gi tr cho lao ng.
- i vi cng nhn, ton b lao ng trong
c ngy l phng thc c tin sinh sng, do
bn thn cng nhn cng tng rng mnh bn
lao ng, nn cng ngh rng ci m h mua l
lao ng.
- Lng ca tin cng ph thuc vo thi gian
lao ng hoc s lng sn phm sn xut ra,
iu lm ngi ta lm tng tin cng l gi
c lao ng.
2. Hnh thc tin cng c bn
+ Tin cng tnh theo thi gian: l hnh thc
tr cng theo thi gian lao ng ca cng nhn
(gi, ngy, thng).
Tin cng tnh theo thi gian =
Gi tr hng ngy ca SL
Ngy lao ng vi mt s gi nht nh

+ Tin cng tnh theo sn phm: l hnh thc
tin cng tnh theo s lng sn phm sn xut
ra (hoc s lng cng vic hon thnh) trong
mt thi gian nht nh.

260

Tin cng tnh theo sn phm: Mi mt n v
sn phm c tr cng theo mt n gi nht
nh gi l n gi tin cng

n gi tin cng =
Error!
3. Tin cng danh ngha v tin cng thc t
- Tin cng danh ngha: l s tin m ngi
cng nhn nhn c do bn sc lao ng ca
mnh cho nh t bn.
- Tin cng thc t: l tin cng c biu
hin bng s lng hng ha tiu dng v dch
v m cng nhn mua c bng tin cng danh
ngha ca mnh.
Tin cng danh ngha l gi c sc lao ng
nn bin ng theo th trng. Trong mt thi
gian no , nu tin cng danh ngha khng thay
i, nhng gi c t liu tiu dng v dch v
tng ln hoc gim xung, th tin cng thc t s
gim xung hoc tng ln.
Tin cng l gi c ca sc lao ng, nn s
vn ng ca n gn lin vi s bin i ca gi
tr sc lao ng. Lng gi tr sc lao ng chu
nh hng ca cc nhn t tc ng ngc chiu
nhau. Nhn t tc ng lm tng gi tr sc lao
ng nh: s nng cao trnh chuyn mn ca

261

ngi lao ng, s tng cng lao ng v s
tng ln ca nhu cu cng vi s pht trin ca x
hi. Nhn t tc ng lm gim gi tr sc lao
ng, l s tng nng sut lao ng lm cho
gi c t liu tiu dng r i. S tc ng qua li
ca cc nhn t dn ti qu trnh phc tp ca
s bin i gi tr sc lao ng, do , dn ti s
bin i phc tp ca tin cng thc t.
Tuy nhin, Mac vch ra rng xu hng
chung ca sn xut t bn ch ngha khng phi
l nng cao mc tin cng trung bnh m l h
thp mc tin cng y. Bi l trong qu trnh pht
trin ca ch ngha t bn, tin cng danh ngha
c xu hng tng ln, nhng mc tng ca n
nhiu khi khng theo kp mc tng gi c t liu
tiu dng v dch v; ng thi tht nghip l
hin tng thng xuyn, khin cho cung v lao
ng vt qu cu v lao ng, iu cho php
nh t bn mua sc lao ng di gi tr ca n,
v vy, tin cng thc t ca giai co cng nhn
c xu hng h thp.
Nhng, s h thp ca tin cng thc t ch
din ra nh mt xu hng, v c nhng xu hng
chng li s h thp tin cng. Mt mt, l
cuc u tranh ca giai cp cng nhn i tng

262

tin cng. Mt khc, trong iu kin ca ch
ngha t bn hin nay, do s tc ng ca cuc
cch mng khoa hc cng ngh nn nhu cu v
sc lao ng c cht lng cao ngy cng tng
buc giai cp t sn phi ci tin t chc lao ng
cng nh kch thch ngi lao ng bng li ch
vt cht. cng l mt nhn t cn tr xu
hng h thp tin cng.

II. QU TRNH SN XUT RA GI TR
THNG D
TRONG X HI T BN
Sau khi nghin cu s chuyn ha ca tin
t thnh t bn, by gi chng ta s phn tch qu
trnh t bn ra gi tr thng d nh th no?
1. S thng nht gia qu trnh sn xut ra
gi tr s dng v qa trnh sn xut ra gi
tr thng d
Mc ch ca sn xut t bn ch ngha
khng phi l gi tr s dng m l gi tr; hn
na, cng khng phi l gi tr n thun m l
gi tr thng d. Nhng sn xut gi tr thng
d trc ht nh t bn phi sn xut ra mt gi
tr s dng no , v gi tr s dng l vt mang
gi tr trao i v gi tr thng d.

263

Vy, qu trnh sn xut t bn ch ngha l s
thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s
dng v qu trnh sn xut ra gi tr thng
d.Vi t cch l s thng nht gia qu trnh
lao ng v qu trnh to ra gi tr th qu trnh
sn xut l qu trnh sn xut hng ha; vi t
cch l s thng nht gia qu trnh lao ng vi
qu trnh lm tng gi tr th qu trnh sn xut l
mt qu trnh sn xut t bn ch ngha, l hnh
thi t bn ch ngha ca nn sn xut hng
ha.
Qu trnh sn xut trong x nghip t bn
ng thi l qu trnh nh t bn tiu dng sc
lao ng v t liu sn xut m nh t bn
mua nn n c cc c im:
- Ngi cng nhn lm vic di s kim sot
ca nh t bn.
- Sn phm m cng nhn lm ra thuc s hu
ca nh t bn.
- Qu trnh sn xut t bn ch ngha l s
thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s
dng vi vic to ra gi tr v gi tr thng d.

V d v qu trnh sn xut trong ngnh ko
si

264

sn xut si, nh t bn mua (gi nh
theo ng gi tr) 1 kg bng tr gi 5 USD, khu
hao my mc ko 1 kg bng thnh si l 2
USD, mua sc lao ng trong mt ngy 10 gi l
3 USD. Trong mi gi lao ng ngi cng nhn
to ra mt lng gi tr mi tng ng 0,6
USD. V, c 5 gi th ko c 1 kg bng thnh
si. Nh vy, gi tr ca 1 kg si bng:
+ Gi tr ca bng chuyn sang: 5 USD
+ Khu hao my mc: 2 USD
+ Gi tr mi c cng thm vo: 3 USD
Tng cng: 10 USD
Trong khi , gi tr nh t bn phi tra cho
hng ha sc lao ng trong ngy l 3 USD (
c quyn s dng sc lao ng trong 1
ngy: 10 gi)
Nu ngi cng nhn ngng lao ng im
ny th gi tr sn phm bng gi tr ca t bn
ng trc, khng c gi tr thng d. Nhng nh
t bn mua sc lao ng c ngy 10 gi, ch
khng phi 5 gi. Bi vy, trong 5 gi tip theo
nh t bn vn chi tin mua bng 5 USD, khu
hao my mc 2 USD v vn c 1 kg si. Xt c
ngy, nh t bn c 2 kg si thu c: 2 kg x 10
USD = 20 USD. Xt v mt chi, tng s tin nh
t bn chi ra sn xut 2 kg si l:

+ Tin mua bng: 10 USD
+ Khu hao my mc: 4 USD

265

+ Tin cng: 3 USD
Tng cng: 17 USD
Ly thu tr i chi, nh t bn c: 20 USD
- 17 USD = 3 USD.
Nh t bn bn 2 kg si vi gi 20 USD, v
thu c lng gi tr thng d bng 3 USD.
Vy gi tr thng d l mt b phn gi tr
mi do lao ng ca cng nhn to ra, di ra
ngoi gi tr sc lao ng v b nh t bn chim
khng.
Nh vy, nu qu trnh lao ng dng li
im m gi tr mi c to ra ch b p gi
tr sc lao ng th ch c sn xut gi tr gin
n, khi qu trnh lao ng vt qu im mi
c sn xut gi tr thng d.
* Gi tr thng d l phn gi tr mi di ra
ngoi gi tr sc lao ng do cng nhn to ra v
b nh t bn chim khng.
2. Bn cht ca t bn - t bn bt bin v t
bn kh bin
a. Bn cht ca t bn: Cc nh kinh t hc
t sn thng cho rng mi cng c lao ng,
mi t liu sn xut u l t bn. Thc ra, bn
thn t liu sn xut khng phi l t bn, n ch
l yu t c bn ca sn xut trong bt k x hi
no. T liu sn xut ch tr thnh t bn khi n
tr thnh ti sn ca cc nh t bn v c dng

266

bc lt lao ng lm thu. Do : t bn l gi
tr mang li gi tr thng d bng cch bc lt
lao ng khng cng ca cng nhn lm thu.
Bn cht ca t bn l th hin quan h sn xut
x hi m trong giai cp t sn chim ot gi
tr thng d do giai cp cng nhn sng to ra.
b. T bn bt bin: B phn t bn tn ti
di hnh thi t liu sn xut m gi tr c
bo tn v chuyn vo sn phm, tc l gi tr
khng thay i v lng trong qu trnh sn xut
+ Gm: * my mc, nh xng
* nguyn, nhin, vt liu
+ c im:
* gi tr ca chng c bo tn v
chuyn dch nguyn vn vo gi tr sn phm
* gi tr t liu sn xut c bo tn
di di hnh thc gi tr s dng mi.
+ T bn bt bin k hiu l C.
c.T bn kh bin:
+ B phn t bn ng trc dng mua
hng ho sc lao ng khng ti hin ra, nhng
thng qua lao ng tru tng, ngi cng nhn
lm thu sng to ra mt gi tr mi, ln hn
gi tr ca sc lao ng, tc l c s bin i v
s lng.

267

+ T bn kh bin, k hiu l V.
T bn kh bin tn ti di hnh thc tin
lng.
d. C s ca vic phn chia: l nh tnh cht
hai mt ca lao ng sn xut ra hng ho
+ Lao ng c th: bo tn v chuyn dch
gi tr ca t liu sn xut.
+ Lao ng tru tng: to ra gi tr mi.
e. ngha ca vic phn chia: vic pht hin
ra tnh cht hai mt ca lao ng SX hng ha
gip Mc tm ra cha kha xc nh s khc
nhau gia TBBB v TBKB.
+ S phn chia vch r ngun gc ca m:
ch c b phn t bn kh bin mi to ra gi tr
thng d, cn t bn bt ch l iu kin cn
thit tin hnh sn xut.
+ S phn chia cho thy vai tr ca mi
b phn t bn trong vic to ra gi tr hng ho.
Gi tr ca hng ha gm: ( C + V + M.)

3. T sut gi tr thng d v khi lng gi
tr thng d
a. T sut gi tr thng d: l t s tnh theo
(%) gia s lng gi tr thng d vi t bn kh

268

bin cn thit sn xut ra gi tr thng d ,
k hiu l m.

m =
m
V
100%
hoc:

m =
thi gian lao ng thng d
thi gian lao ng tt yu
100%

T sut gi tr thng d ni ln trnh bc lt
TBCN.
b. Khi lng gi tr thng d: tch s gia t
xut gi tr thng d vi tng t bn kh bin
c s dng.
Cng thc: M = mV
trong : M - khi lng gi tr thng d;
V - tng khi lng t bn kh bin
c s dng.
4. Hai phng php nng cao trnh bc
lt
a. Gi tr thng d tuyt i: l gi tr thng
d c to ra do ko di ngy lao ng trong
khi thi gian lao ng tt yu khng thay i.

269

Gi s ngy lao ng 10 h trong 5 h thi
gian lao ng tt yu, 5 h thi gian lao ng
thng d.

Biu din bng s sau:

T sut gi tr thng d: m =
5
5

100% = 100%
Gi s ngy lao ng ko di thm 3 h na,
thi gian lao ng tt yu khng i (5 h), thi
gian lao ng thng d tng ln 8 h:

m =
5
7
100% = 140%
- Nhng con ng ch yu SX ra gi tr
thng d tuyt i:
+ tng thi gian lm vic trong 1 ngy, thng,
nm
+ tng cng lao ng.
- Gii hn ngy lao ng: v th cht v tinh
thn ca ngi cng nhn: co dn trong khong:
Thi gian cn thit 5 h Thi gian thng d 5 h

270

Thi gian lao ng cn thit < ngy lao ng <
24 h.
- Gii hn ngy lao ng ph thuc:
+ Trnh LLSX;
+ Tnh cht QHSX;
+ So snh lc lng gia cng nhn v t
bn.
b. Gi tr thng d tng i l: gi tr thng
d thu c do rt ngn thi gian lao ng tt
yu, nh tng thi gian lao ng thng d,
trong iu kin di ngy lao ng khng thay
i.
S v d:

m =
5
5
100% = 100%
Nu thi gian lao ng tt yu rt ngn cn 3
h, thi gian lao ng thng d tng ln 3 h:

m =
3
7
100% = 350%
Mun rt ngn thi gian lao ng tt yu bng
cch: h thp gi tr sc lao ng, bng cch
Thi gian lao ng cn thit 3 h Thi gian lao ng thng d 7 h

271

gim gi tr t liu sinh hot ca cng nhn. Do
phi tng nng sut lao ng x hi trong cc
ngnh sn xut t liu sinh hot, cc ngnh SX
TLSX SX cc TLSH. Ngha l tng nng sut
lao ng x hi.
c. Gi tr thng d siu ngch
L phn gi tr thng d thu thm xut hin
khi gi tr c bit ca hng ha nh hn gi tr x
hi ca hng ho.
- Cnh tranh gia cc nh t bn buc h phi
tng nng sut lao ng trong cc x nghip ca
mnh gim gi tr c bit ca hng ha so vi
gi tr x hi. Nh t bn s thu s chnh lch
gia gi tr c bit v gi tr x hi, chng no
NSLx hi cn cha tng ln s chnh lch
khng cn na.
- Gi tr thng d siu ngch l hin tng tm
thi i vi mi nh t bn, nhng i vi x
hi n l ph bin, gi tr thng d siu ngch l
hnh thc bin tng ca gi tr thng d tng
i.

- So snh gi tr thng d siu ngch v gi tr
thng d tng i:

272

GTTD tng i GTTD siu
ngch

* Do tng NSL
XH;
* Ton b cc nh
TB thu;
* Biu hin quan h
gia cng nhn
v t bn.
* Do tng NSL c
bit;
* Tng nh TB thu;
* Biu hin quan h
gia cng nhn vi
t bn, t bn vi
t bn.
5. Sn xut ra gi tr thng d - quy lut
kinh t c bn ca ch ngha t bn
Mi phng thc sn xut c mt quy lut
kinh t tuyt i, quy lut phn nh mi quan h
kinh t bn cht nht ca phng thc sn xut
y. To ra gi tr thng d l quy lut tuyt i
ca phng thc sn xut t bn ch ngha.

a. Ni dung quy lut
Sn xut ra ngy cng nhiu gi tr thng d
cho nh t bn bng cch tng cng bc lt
lao ng lm thu trn c s tng nng sut lao
ng v cng lao ng.
V sao gi l quy lut kinh t c bn:

273

- Phn nh mc ch ca nn sn xut v
phng tin t mc ch.
- Sn xut gi tr thng d phn nh quan h
gia t bn v lao ng, y l quan h c bn
trong XH t bn.
- Phn nh quan h bn cht trong CNTB.
- Chi phi s hot ng ca cc quy lut kinh
t khc.
- Quyt nh s pht sinh, pht trin ca
CNTB, v l quy lut vn ng ca phng thc
SX .
Ch ngha t bn ngy nay tuy c nhng iu
chnh nht nh v hnh thc s hu, qun l v
phn phi thch nghi mc no vi iu
kin mi, nhng s thng tr ca ch ngha t bn
t nhn vn tn ti nguyn vn, bn cht bc lt
ca ch ngha t bn vn khng thay i. Nh
nc t sn hin nay tuy c tng cung can thip
vo i sng kinh t v x hi, nhng v c bn
n vn l b my thng tr ca giai cp t sn.
Tuy nhin, do trnh t c ca vn
minh nhn loi v do cuc u tranh ca giai cp
cng nhn, m mt b phn khng nh cng nhn
cc nc t bn pht trin c mc sng tng
i sung tc, nhng v c bn, h vn phi bn

274

sc lao ng v vn b nh t bn bc lt gi tr
t bn thng d. Nhng trong iu kin hin nay,
sn xut gi tr thng d c nhng c im mi:
- Do k thut v cng ngh hin i c p
dng rng ri nn khi lng gi tr thng d
c to ra ch yu nh tng nng sut lao ng.
Vic tng nng sut lao ng do p dng k thut
v cng ngh hin i c c im l chi ph lao
ng sng trong mt n v sn phm gim
nhanh, v my mc hin i thay th c nhiu
lao ng sng hn.
- C cu lao ng x hi cc nc t bn
pht trin hin nay c s bin i ln. Do p dng
rng ri k thut v cng nghip hin i nn lao
ng phc tp, lao ng tr tu tng ln v thay
th lao ng gin n, lao ng c bp. Do ,
lao ng tr tu, lao ng c trnh k thut cao
ngy cng c vai tr quyt nh trong vic sn
xut ra gi tr thng d. Chnh nh s dng lc
lng lao ng ngy nay m t sut v khi lng
gi tr thng d tng ln rt nhiu.
- S bc lt ca cc nc t bn pht trin
trn phm vi quc t ngy cng c m rng
di nhiu hnh thc; xut khu t bn v hng
ha, trao i khng ngang gi li nhun siu

275

ngch m cc nc t bn pht trin bn rt t
cc nc km pht trin trong my chc nm qua
tng ln gp nhiu ln. S cch bit gia cc
nc giu v nhng nc ngho ngy cng tng
v ang tr thnh mu thun ni bt trong thi
i ngy nay. Cc nc t bn pht trin bn
rt cht xm, hy hoi mi sinh, cng nh ci r
i sng vn ha ca cc nc lc hu, chm pht
trin.

III. S CHUYN HA CA GI TR
THNG D
THNH T BN - TCH LY T BN
1. Thc cht v ng c ca tch lu t bn
Ti sn xut ni chung c hiu l qu trnh
sn xut c lp i lp li v tip din mt cch
lin tc khng ngng. Sn xut hiu theo ngha
rng cng c ngha l ti sn xut, c th chia ti
sn xut thnh 2 loi: ti sn xut gin n v ti
sn xut m rng. Nt in hnh ca ch ngha t
bn l ti sn xut m rng. Ti sn xut m rng
t bn ch ngha l s lp li qu trnh sn xut
vi qui m ln hn truc. Mun vy, phi bin

276

mt b phn gi tr thng d thnh t bn ph
thm.
a. Gi tri thng d - ngun gc ca tch ly t
bn
- Ti SX m rng: l qu trnh SX lp li
vi quy m ln hn trc, mun vy phi bin
mt b phn gi tr thng d thnh t bn ph
thm gi l tch ly t bn.
V d: tin hnh SX nh t bn phi ng
trc mt s tin
chng hn: 5000 n v t bn; vi
c
v
=
4
1
v
m = 100%
Nm th nht: 4000c + 1000v + 1000m
Nh t bn khng tiu dng ht 1000m m
trch 500m tch ly m rng SX vi cu to
hu c khng thay i:
Nm th hai: 4400c + 1100v + 1100m
- Thc cht ca tch lu t bn: S chuyn ho
mt phn gi tr thng d thnh t bn ph thm
gi l tch lu t bn.
- Tch ly l ti SX theo quy m ngy cng m
rng.
- Ngun gc ca tch lu l gi tr thng d.
- ng lc ca tch ly:

277

+ thu c nhiu gi tr thng d.
+ Do cnh tranh.
+ Do yu cu ng dng tin b k thut.
- T sut tch lu: T l tnh theo (%) gia s
lng gi tr thng d bin thnh t bn ph
thm vi tng gi tr thng d thu c.
b. Cc nhn t nh hng n quy m tch
ly:
- Khi lng gi tr thng d.
- T l phn chia gi tr thng d thnh t bn
v thu nhp.
- Nu t l phn chia khng khng i, quy
m tch ly ph thuc vo gi tr thng d:
C bn nhn t nh hng n khi lng gi
tr thng d:
+ Mc bc lt sc lao ng.
+ Trnh nng sut lao ng.
+ Quy m t bn ng trc.
+ S chnh lch ngy cng ln gia t bn s
dng v t bn tiu dng.
- T bn s dng: l khi lng gi tr cc t
liu lao ng m ton b quy m hin vt ca
chng u hot ng trong qu trinh sn xut sn
phm.

278

- T bn tiu dng: l phn ca nhng t liu
lao ng y c chuyn vo sn phm theo
tng chu k SX di dng khu hao.
S chnh lch ny l thc o s tin b ca
LLSX.
K thut cng hin i, s chnh lch gia t
bn s dng v t bn tiu dng cng ln, th s
phc v khng cng ca TLL cng ln.
2. Tch t t bn v tp trung t bn
a. Tch t t bn: l s tng thm quy m t
bn da vo tch ly gi tr thng d.
- V d:
T bn A c t bn l 5000 V.
Nm th nht TL: 500 quy m tng
5500.
Nm th hai TL: 550
6050.

b. Tp trung t bn: l lin kt nhiu t bn
nh thnh t bn ln.
- V d:
T bn A c

: 5.000 n v t
bn
T bn B : 6.000 n v t bn
D = 21.000 V

279

T bn C : 10.000 n v t bn
Tch t v tp trung t bn c im ging nhau
l chng u lm tng quy m ca t bn c bit.
Nhng gia chng li c nhng im khc nhau:
- Ngun gc tch t t bn l gi tr thng
d, do , tch t t bn lm tng quy m ca t
bn c bit, ng thi lm tng quy m ca t
bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t
bn c bit c sn trong x hi, do tp trung t
bn ch lm tng quy m ca t bn c bit m
khng tng quy m ca t bn x hi.
- Ngun tch t t bn l gi tr thng d,
xt v mt , n phn nh trc tip mi quan h
gia t bn v lao ng: nh t bn tng cng
bc lt lao ng lm thu tng quy m ca tch
t t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng
t bn c bit c sn trong x hi do cnh tranh
m dn n s lin kt hay sp nhp, xt v mt
, n phn nh trc tip quan h cnh tranh
trong ni b giai cp cc nh t sn; ng thi n
cng tc ng n mi quan h gia t bn v lao
ng.
Tch t v tp trung t bn quan h mt thit
vi nhau. Tch t t bn lm tng thm quy m v
sc mnh ca t bn c bit, do , cnh tranh s

280

gay gt hn, dn n tp trung nhanh hn. Nguc
li, tp trung t bn to iu kin thun li
tng cng bc lt gi tr thng d, nn y
nhanh tch t t bn. nh hng qua li ni trn
ca tch t v tp trung lm cho tch ly t bn
ngy cng mnh. Tp trung t bn c vai tr rt
ln i vi s pht trin ca sn xut t bn ch
ngha. Nh tp trung t bn m xy dng c
nhng x nghip ln, s dng c k thut v
cng ngh hin i.
Nh vy, qu trnh tich ly t bn gn lin vi
qu trnh tch t v tp trung t bn ngy cng
tng, do , nn sn xut t bn ch ngha tr
thnh nn sn xut x hi ha cao , lm cho
mu thun kinh t c bn ca ch ngha t bn
cng su sc hn.
3. Cu to hu c ca t bn
Trong qu trnh tch ly t bn, t bn chng
nhng tng ln v mt quy m, m cn khng
ngng bin i trong cu to ca n. Mac phn
bit cu to k thut, cu to gi tr v cu to
hu c ca t bn
- Cu to k thut ca t bn: l quan h t l
gia s lng t liu sn xut v s lng sc
lao ng s dng t liu sn xut ni trn.

281

biu th cu to k thut ca t bn, ngi
ta thng dng cc ch tiu nh s nng lng
hoc s lng my mc do mt cng nhn s
dng trong sn xut, v d 100kw in/1cng
nhn, 10my dt/1 cng nhn.
Cu to k thut ca t bn ngy cng tng ln
cng vi s pht trin ca ch ngha t bn. iu
biu th s lng t liu sn xut m mt
cng nhn s dng ngy cng tng ln.
- Cu to gi tr ca t bn: l quan h t l
gia s lng gi tr cc t liu sn xut v gi
tr sc lao ng tin hnh sn xut (C/V).
Cu to k thut v cu to gi tr ca t bn
quan h cht ch vi nhau. Ni chung, nhng s
thay i trong cu to k thut ca t bn s dn
n nhng s thay i trong cu to gi tr ca t
bn. biu th mi quan h ny Mac dng phm
tr cu to hu c ca t bn.
- Cu to hu c ca t bn: l cu to gi tr
ca t bn do cu to k thut ca t bn quyt
nh v phn nh s bin i ca cu to k
thut
Trong qu trnh pht trin ca ch ngha t
bn, cu to k thut ca t bn ngy cng tng,
ko theo s tng ln ca cu to gi tr, nn cu

282

to hu c ca t bn cng ngy cng tng ln.
S tng ln ca cu to hu c biu hin ch t
bn bt bin tng tuyt i v tng i, cn t
bn kh bin c th tng tuyt i, nhng li gim
xung mt cch tng i. S gim xung mt
cch tng i ca t bn kh bin cng s lm
cho cu v sc lao ng gim mt cch tng
i. V vy, mt s cng nhn lm vo tnh trng
b tht nghip.
Thc t th trong qu trnh tch ly t bn,
cng c khi quy m sn xut c m rng, thu
ht thm cng nhn, nhng cng c khi th gin
thi bt cng nhn. Tuy nhin, s thu ht v gin
thi khng khp vi nhau v khng gian v
thi gian v v quy m, do , trn phm vi ton
x hi lun lun tn ti mt b phn cng nhn b
tht nghip.
Nh vy, cu to hu c ca t bn tng ln
trong qu trnh tch ly chnh l nguyn nhn trc
tip gy ra nn tht nghip trong ch ngha t
bn, cn nguyn nhn su xa ca nn tht nghip
li chnh l quan h sn xut t bn ch ngha.
- Qu trnh tch ly t bn l qu trnh:
+ Lm tng cu to hu c ca t bn.
+ Tch t, tp trung t bn ngy cng tng.

283

Tch ly v cnh tranh dn n t bn sn xut
c tp trung ngy cng ln, do sn xut
c x hi ha cao hn, lc lng sn xut
c pht trin mnh hn. iu lm cho mu
thun gia tnh x hi ca sn xut vi ch
chim hu t nhn t bn ch ngha v t liu
sn xut pht trin. S pht trin ca mu thun
ny tt yu dn n thay th x hi t bn bng
x hi khc cao hn.

IV. QU TRNH LU THNG CA T
BN
V KHNG HONG KINH T

1. Tun hon v chu chuyn ca t bn
Sn xut t bn ch ngha l s thng nht
bin chng gia qu trnh sn xut v qu trnh
lu thng. Lu thng ca t bn, theo ngha
rng, l s vn ng ca t bn, nh m t
bn ln ln v thu c gi tr thng d, cng
tc l s tun hon v chu chuyn ca t bn.
a. Tun hon ca t bn
* Giai on th nht :(giai on lu thng)
T - H
SL

284

- T bn thc hin chc nng bin t bn tin
thnh t bn sn xut.
* Giai on th hai: (giai on sn xut)

- T liu sn xut v sc lao ng kt hp vi
nhau to thnh qu trnh sn xut.
- Kt thc giai on ny t bn sn xut bin
thnh t bn hng ho
* Giai on th ba: (giai on lu thng)

- Kt thc giai on ny t bn hng ho bin
thnh t bn tin. n y, mc ch ca nh t
bn c thc hin, t bn quay tr li hnh
thi ban u trong tay ch ca n, nhng vi s
lng ln hn truc.
Tng hp c 3 giai on:

TLSX

H
TLSX
.SXH
SL
H - T

T - H

TLSX
SX.H - T
SL

285

Tun hon ca t bn l s vn ng ca t
bn tri qua 3 giai on, ln lt mang 3 hnh
thi, thc hin 3 chc nng ri tr v hnh thi
ban u vi gi tr khng ch c bo tn m
cn tng thm.
* iu kin t bn tun hon hot ng lin
tc :
Mun m bo t bn tun hon mt cch
bnh thng th phi c hai iu kin:
- Ton b t bn, trong cng mt lc, phi
tn ti c ba hnh thi : t bn tin t, t bn sn
xut, t bn hng ha.
- T bn mi hnh thi u phi vn ng
khng ngng qua ba giai on.
* Ba hnh thi ca t bn khng phi l ba
loi t bn khc nhau, m l ba hnh thi ca
mt t bn cng nghip biu hin trong qu trnh
vn ng ca n. Song cng trong qu trnh vn
ng y cha ng kh nng tch ri ca ba

286

hnh thi t bn. Trong qu trnh pht trin ca
ch ngha t bn, kh nng tch ri lm
xut hin t bn thng nghip v t bn cho
vay, hnh thnh nn cc tp on khc trong giai
cp t sn: ch cng nghip, nh bun, ch ngn
hngchia nhau gi tr thng d.

b. Chu chuyn ca t bn
- Khi nim
S tun hon ca t bn, nu xt n l mt qu
trnh nh k i mi v lp i lp li, ch khng
phi l mt qu trnh c lp, ring l th gi l
chu chuyn ca TB. Nhng t bn khc nhau
chu chuyn vi vn tc khc nhau ty theo thi
gian sn xut v lu thng ca hng ha.
- Thi gian chu chuyn ca t bn
* Thi gian chu chuyn ca t bn l khong
thi gian k t khi t bn ng ra di mt hnh
thc nht nh (tin t, sn xut, hng ha) cho
n khi n tr v tay nh t bn cng di hnh
thc nh th, nhng c thm gi tr thng d.
TG
cc
= TG
sx
+ TG
lt

Trong : TG
sx
= TG
l
+
TG
g
+ TG
dt

287

Thi gian lao ng: l thi gian m ngi lao
ng tc ng vo i tng lao ng to ra
sn phm.
Thi gian gin on: l thi gian m i tng
lao ng chu s tc ng ca t nhin.
Thi gian d tr: l thi gian m cc yu t
sn xut sn sng tham gia vo sn xut, nhng
cha phi l yu t hnh thnh SP.
Thi gian lu thng : TG
lt
= TG
m
+ TG
b
Thi gian lu thng ph thuc nhiu yu t:
+ Tnh hnh th trng.
+ Quan h cung cu, gi c.
+ Khong cch th trng.
+ Trnh pht trin ca giao thng vn ti
Vai tr ca lu thng:
S tn ti ca n l tt yu v c vai tr quan
trng:
+ Thc hin sn phm do SX to ra.
+ Cung cp cc iu kin cho SX.
+ m bo u vo, u ra ca SX.
- Tc chu chuyn ca t bn
- Cn tnh tc chu chuyn ca t bn bng
s vng chu chuyn c thc hin trong mt
nm.
n =
ch
CH

288

trong :
n - tc chu chuyn ca t bn;
CH - thi gian 1 nm (12 thng);
ch - thi hn chu chuyn ca 1
loi t bn.
- Chu chuyn chung ca t bn ng trc:
+ Chu chuyn chung ca t bn ng trc l
con s chu chuyn trung bnh ca nhng
thnh phn khc nhau ca t bn.
Cng thc:

nCCTB =
Error!

Chu chuyn thc t: L thi gian cc b
phn ca t bn ng trc c khi phc ton
b v mt gi tr cng nh v mt hin vt.
c. T bn c nh v t bn lu ng
Cn c vo phng thc chu chuyn v mt
gi tr ca cc b phn t bn, t bn sn xut
c phn chia thnh t bn c nh v t bn
lu ng.
* T bn c nh
- L b phn ca t bn sn xut c s dng
ton b vo qu trnh sn xut, nhng gi tr ca

289

n ch chuyn tng phn vo trong gi tr sn
phm.
- T bn c nh tn ti di hnh thi hin vt
l my mc, thit b, nh xng
- TBC c c im: s dng ton b, gi tr
chuyn dn vo gi tr SP trong nhiu chu k
SX.
- Trong qu trnh hot ng, t bn c nh b
hao mn dn. C hai loi hao mn:
+ Hao mn hu hnh: l do s dng, do tc
ng ca t nhin lm cho t bn c nh
dn dn hao mn i n ch hng, khng
dng c na.
Hao mn hu hnh l hao mn c v mt
gi tr v GTSD.
+ Hao mn v hnh
Hao mn v hnh l hao mn thun tu v
gi tr do nh hng ca tin b khoa hc k
thut. My mc tuy cn tt, nhng b mt gi
v c nhng my mc tt hn, nng sut cao
hn c khi cn r hn lm cho my c gim
gi thm ch b o thi.
KHCN pht trin, cc my mc thit b c
SX ra vi:
+ Chi ph thp hn,.

290

+ C hiu sut cao hn.
+ Mu m p hn.
V vy cc my mc th h trc n tuy cn
nguyn gi tr s dng nhng gi tr gim.
khi phc li t bn c nh hao mn
cn phi lp qu khu hao :
+ Sa cha c bn.
+ Mua my mc mi.
* T bn lu ng
- L b phn ca t bn sn xut, m gi tr
ca n sau mt thi k sn xut, c th hon li
hon ton cho nh t bn di hnh thc tin t,
sau khi hng ha bn song.
- T bn lu ng tn ti di hnh thi hin
vt l nguyn nhin vt liu, vt r tin mau
hng v tin lng.
- TBL c c im: s dng ton b, gi tr
chuyn ton b vo gi tr sn phm trong 1chu
k sn xut.
* ngha ca vic phn chia TBC v TBL
Thy c c im chu chuyn ca tng b
phn TB tm cch nng cao tc chu
chuyn ca TB.

291

*. ngha ca vic tng tc chu chuyn
ca t bn, phng php tng tc chu
chuyn ca t bn

- ngha:
+ Tng tc chu chuyn t bn c nh s
tit kim c chi ph bo dng, sa cha.
+ Tng tc chu chuyn t bn lu ng s
tit kim c t bn ng trc.
+ Tng tc chu chuyn t bn l nng
cao t xut gi tr thng d hng nm.
- Phng php tng tc chu chuyn ca
TB:
Bng cch rt ngn thi gian SX v thi gian
lu thng:
+ Pht trin LLSX, ng dng tin b KHKT;
+ Ko di ngy lao ng;
+ Tng cng lao ng;
+ Ci tin mng li v phng php thng
nghip

2. Ti sn xut v lu thng ca t bn x
hi
a. Mt s khi nim c bn

292

- T bn x hi: l tng s t bn c bit hot
ng an xen ln nhau, tc ng nhau, to tin
cho nhau
- Ti sn xut t bn x hi: l ti sn xut t
bn c bit an xen ln nhau, ph thuc vo
nhau.
- Ti sn xut t bn x hi c hai loi:
+ Ti sn xut gin n.
+ Ti sn xut m rng.
- Nghin cu ti SX v lu thng t bn x hi
chnh l nghin cu s vn ng xen k ca
nhng t bn c bit.
- Tng sn phm x hi: l ton b sn phm
m x hi sn xut ra trong nm
Tng sn phm x hi c xt c v hai
mt: gi tr v hin vt
+ V gi tr: tng sn phm x hi c cu
thnh bi:
_ Phn th nht: gi tr b p cho t bn bt
bin ( c ) hay nhng gi tr t liu sn xut
tiu hao trong sn xut, b phn ny c dng
b p cc t liu sn xut hao ph trong
chu k sn xut.
_ Phn th hai: gi tr b p cho t bn kh
bin (v) hay l gi tr ca ton b sc lao ng

293

x hi tiu hao. Khon gi tr ny ngang bng
vi tng s tin cng tr cho sc lao ng than
gia vo qu trnh sn xut.
_ Phn th ba: gi tr ca sn phn thng d
(m). Khon ny do lao ng thng d ca x hi
to nn.
Gi tr ca t liu sn xut tiu hao c
gi l gi tr c chuyn dch. Gi tr sc lao ng
v gi tr sn phm thng d c gi l gi tr
mi. Nh vy, gi tr ca tng sn phm x hi
cng nh gi tr ca mt hng ha c phn
gii thnh: c+v+m
+ V hin vt: tng sn phm x hi gm c t
liu sn xut v t liu sn phm do hnh thc t
nhin ca n quyt nh. C nhng vt phm
va c th tiu dng cho sn xut v c th tiu
dng cho c nhn, nhng nht nh mi vt ch
c th dng vo mt trong hai mc ch
- Hai khu vc ca nn sn xut x hi
Xut pht t tnh hai mt ca lao ng sn
xut hng ha, Mac coi hai mt gi tr v hin
vt ca tng sn phm x hi l hai tin l
lun quan trng nghin cu ti sn xut t
bn x hi.

294

Nu trong ti sn xut cc doanh nghip c
bit, mt gi tr c vai tr quan trng th trong ti
sn xut t bn x hi, vi t cch l tng ha
hnh vi ti sn xut ca cc doanh nghip c
bit, mt hin vt ca tng sn phm x hi li
c ngha cc k quan trng. L hin vt, tng
sn phm x hi c chia thnh hai loi: t liu
sn xut v t liu tiu dng, v do nn sn
xut x hi c chia thnh hai khu vc:
Khu vc 1: Sn xut t liu sn xut
Khu vc 2: Sn xut t liu tiu dng
Trn thc t, ranh gii gia khu vc I v II
khng phi lc no cng r rng
- T bn x hi
T bn x hi l tng hp cc t bn c bit
ca x hi vn ng an xen nhau, lin h v
ph thuc ln nhau. Tham gia vn ng ca t
bn x hi c c t bn cng nghip, t bn
thng nghip, t bn ngn hngNhng y
nghin cu tru tng v ti sn xut v lu
thng ca t bn x hi, nn mac khng nh
t bn cng nghip vn l mt th thng nht,
cha xt tng loi t bn c th.
- Nhng gi nh ca Mc khi nghin cu ti
sn xut t bn x hi

295

+ Ton b C c chuyn ht vo gi tr sn
phm trong 1 nm.
+ Ch c 2 giai cp: t sn v v sn trong
phng thc SX TBCN thun ty.
+ Hng ha c mua bn theo ng gi tr
(gi c bng gi tr).
+ m = 100%.
+ Cu to C / V khng thay i.
+ Khng xt n ngoi thng.
Nhng gi nh ch nhm mc ch n
gin ha vic tnh ton ch khng h xuyn tc
bn cht ca vn nghin cu, v vy, l
nhng gi nh khoa hc

b. iu kin thc hin trong ti sn xut
gin n v ti sn xut m rng t bn x hi
iu kin thc hin tng sn phm x hi
trong ti sn xut gin n.
+ S v d:
Khu vc I: 4000C + 1000V + 1000m =
3000
Khu vc II: 2000C + 500V + 500M =
6000
= 9000

296

qu trnh ti SX din ra bnh thng, ton
b SP ca 2 khu vc, cn c trao i, p ng
c v mt gi tr v hin vt.
Trong khu vc I:
- B phn 4000C thc hin trong ni b khu
vc I.
- B phn (1000V + 1000m) trao i vi khu
vc II ly t liu sinh hot.
Trong khu vc II:
- B phn (500V + 500m) thc hin trong ni
b khu vc 2.
- B phn 2000C trao i vi khu vc 1 ly
t liu SX.
S biu din mi quan h trao i gia 2
khu vc nh sau:

trong ti sn xut n gin l:
(1) I (V + m) = IIC
Khu vc I: 4000 + 1000V + 1000m = 6000

Khu vc II: 2000C + 500V + 500m = 3000

297

(2) I (C + V + m) = IIC + IC
(3) I (V + m) + II (V + m) = II (C + V +
m)
trong ti sn xut m rng
Mun c ti sn xut m rng phi bin mt
phn gi tr thng d thnh t bn bt bin ph
thm ( c ) v t bn kh bin ph thm ( v ),
nhng cc b phn gi tr ph thm phi tm
c nhng ngun cung v t liu sn xut v t
liu tiu dng ph thm di hnh thi vt cht
tng ng
Mc a ra s ti sn xut m rng t bn
x hi:vi nhu cu ca n. Mun c thm t liu
sn xut th khu vc I phi cung ng lng t
liu sn xut nhiu hn trong ti sn xut gin
n, khng nhng ph thm t liu sn xut
cho khu vc I m c cho khu vc II. Ngc li,
khu vc II cng phi sn xut ra lng t liu
tiu dng nhiu hn p ng nhu cu tiu
dng tng thm ca c hai khu vc. iu , lm
cho c cu sn xut x hi c nhng thay i.
Do vic cung cp tng thm s lng t liu
sn xut c vai tr quyt nh nht i vi ti

298

sn xut m rng, nn Mac a ra m hnh ca
ti sn xut m rng t bn x hi nh sau:
Khu vc I: 4000c + 1000v + 1000m =
6000 ( t liu sn xut)
Khu vc II: 1500C + 750V + 750m =
3000 (t liu tiu dng)
iu kin c bn thc hin trong ti sn
xut m rng t bn x hi l:
I ( v + m ) II c
L lun ti sn xut m rng trong iu kin
tn b k thut v nn kinh t m
- Khi tnh ti nh hng ca k thut lm cho
cu to hu c ca t bn khng ngng tng ln.
Lnin chia nn SX x hi thnh:
+ khu vc I: Ia. Sn xut TLSX sn xut
TLSX.
IIb. Sn xut TLSX sn
xut TLSH.
+ khu vc II: SX TLSH.
Lnin pht trin hc thuyt Mc, v pht
hin ra tnh quy lut:
+ Sn xut t liu sn xut ch to t liu
sn xut tng nhanh nht.
+ Sau sn xut t liu sn xut ch to
t liu tiu dng.

299

+ V chm nht l s pht trin ca sn xut
t liu tiu dng.
l ni dung ca quy lut u tin pht trin
sn xut t liu sn xut.
Theo nhng iu kin ni trn, nu c cu
tng sn phm x hi ca mt nc m cha ph
hp vi nhng iu kin trao i sn phm c v
hin vt ln gi tr th thng qua xut - nhp
khu thay i c cu tng sn phm.
Thu nhp quc dn v phn phi thu nhp
quc dn trong x hi t bn
Qu trnh phn phi thu nhp quc dn chia
thnh qu trnh phn phi ln u v qu trnh
phn phi li:
- Phn phi ln u:
+ Din ra gia cc giai cp c bn trong x hi
t bn mt bn l a ch, t sn, mt bn l
cng nhn.
+ Kt qu phn phi ln u:
cng nhn nhn c tin lng.
t bn cng nghip nhn c li nhun
cng nghip.
t bn thng nghip nhn c li nhun
thng nghip.
t bn cho vay nhn c li tc.

300

a ch nhn c a t.
- Qu trnh phn phi li TNQD:
Qu trnh phn phi li c thc hin thng
qua:
ngn sch nh nc.
thu.
cng tri.
tr tin cng ch.
cc chi ph phc v.
Tri qua phn phi ln u v phn phi li
cui cng thu nhp quc dn c chia thnh hai
phn:
+ phn tiu dng.
+ phn tch ly.
3. Khng hong kinh t trong ch ngha t
bn
*. Khng hong kinh t
+ Khng hong kinh t TBCN l khng hong
SX tha.
+ Nguyn nhn ca khng hong kinh t do
mu thun c bn ca CNTB: Mu thun gia
tnh cht v trnh x hi ha cao ca lc
lng SX vi ch s hu t nhn v TLSX.
Mu thun ny biu hin:

301

- Mu thun gia tnh t chc, tnh k hoch
trong tng x nghip rt cht ch v khoa hc vi
khuynh hng t pht v chnh ph trong ton
x hi.
- Mu thun gia khuynh hng tch ly, m
rng khng c gii hn ca t bnvi sc mua
ngy cng eo hp ca qun chng.
- Mu thun gia t sn v v sn.
*. Chu k kinh t
- Chu k kinh t ca ch ngha t bn l
khong thi gian ca nn kinh t t bn ch
ngha vn ng gia hai cuc khng hong, t
cuc khng hong kinh t ny ti cuc khng
hong kinh t khc.
- Thng mt chu k kinh t bao gm bn giai
on: khng hong; tiu iu; phc hi v hng
thnh.
+ Khng hong: Sn xut ra hng ho m
khng th bn c, gi c gim mnh, t bn
ng ca sn xut, cng nhn tht nghip.
+ Tiu iu: l giai on tip theo ca khng
hong. Sn xut nh tr, c s sn xut thit lp
li trng thi thp. Tin nhn ri nhiu v
khng c ni u t, t sut li nhun thp.

302

+ Phc hi: giai on ni tip ca tiu iu.
Nh i mi t bn c nh, sn xut tr li
trng thi nh trc, cng nhn c thu ht vo
lm vic, gi c tng, li nhun tng.
+ Hng thnh: l giai on pht trin cao nht
ca chu k kinh t. Sn xut m rng v pht
trin vt mc cao nht ca chu k trc.
Khng hong kinh t khng ch din ra trong
cng nghip m c trong nng nghip. Nhng
khng hong trong nng nghip thng ko di
hn trong cng nghip. S d nh vy l do ch
c quyn t hu v rung t cn tr vic
i mi t bn c nh thot khi khng
hong. Mt khc, trong nng nghip vn cn
mt b phn khng nh nhng ngi tiu nng,
iu kin sng duy nht ca h l to ra nng
phm hng ha trn t canh tc ca mnh, v
vy, h phi duy tr sn xut ngay c trong thi
k khng hong.
Trong ch ngha t bn hin nay, khng hong
kinh t vn khng trnh khi, nhng c s can
thip tch cc ca nh nc t sn vo qu trnh
kinh t. S can thip ny d khng trit tiu
c khng hong v chu k trong nn kinh t

303

nhng lm cho tc ng ph hoi ca khng
hong b hn ch bt.
Khng hong kinh t ni ln gii hn lch s
ca ch ngha t bn.

V. CC HNH THI T BN V CC
HNH THC BIU HIN
CA GI TR THNG D

Gi tr thng d l phm tr ni ln mc ch
ca sn xut t bn ch ngha. Trong i sng
thc t ca x hi t sn, gi tr thng d chuyn
ha v biu hin thnh li nhun cng nghip,
li nhun thng nghip, li nhun ngn hng,
li tc cho vay, a t t bn ch ngha.
1. Chi ph sn xut t bn ch ngha, li
nhun v t sut li nhun
a. Chi ph sn xut t bn ch ngha
Mun to ra gi tr hng ha, tt yu phi chi
ph mt s lao ng nht nh, go l chi ph lao
ng, bao gm lao ng qu kh v lao ng
hin ti. Lao ng qu kh (lao ng vt ha) l
gi tr ca t liu sn xut ( = c ); lao ng hin
ti (lao ng sng) l lao ng to ra gi tr mi
( = v+m ).

304

ng trn quan iim x hi m xt, chi ph
lao ng l chi ph thc t ca x hi, chi ph
ny to ra gi tr hng ha. K hiu gi tr hng
ha l W
W = c + v + m
V mt lng:
Chi ph thc t = gi tr hng ha
Song i vi nh t bn, h khng phi chi ph
lao ng sn xut hng ha, cho nn h
khng quan tm n iu . Trn thc t, h
ch quan tm n vic ng t bn mua ( c ) v
( v ). Do , nh t bn ch xem hao ph ht bao
nhiu t bn ch khng tnh n hao ph ht bao
nhiu lao ng x hi. Mac gi chi ph l chi
ph sn xut t bn ch ngha, k hiu: k
k = c + v
Chi ph sn xut t bn ch ngha l phn gi
tr b li gi c ca nhng t liu sn xut v
gi c sc lao ng tiu dng sn xut ra
hng ha cho nh t bn.
Khi xut hin chi ph sn xut t bn ch
ngha th cng thc gi tr hng ha s chuyn
thnh: W = k +
m

305

Nh vy, gia chi ph thc t v chi ph sn
xut c s khc nhau c v lng ln cht
V lng: ( c+v ) (
c+v+m )
V t bn sn xut c chia thnh t bn c
nh v t bn lu ng nn chi ph sn xut t
bn ch ngha lun lun nh hn t bn ng
trc ( K )
V d: Mt nh t bn sn xut u t t bn
vi s t bn c nh ( c
1
) l 1200 n v tin t;
s t bn lu ng ( c
2
v v ) l 480 n v tin
t ( trong gi tr ca nguyn, nhin, vt liu (
c
2
) l 300, tin cng ( v ) l 180 ). Nu t bn c
nh hao mn ht trong 10 nm, tc l mi nm
hao mn 120 n v tin t th:
Chi ph sn xut ( k ) l: 120 + 480 = 600 n
v tin t
T bn ng trc ( K ) l: 1200 + 480 = 1680
n v tin t
Tc l: K k
Nhng khi nghin cu, Mac thng gi nh
t bn c nh hao mn ht trong 1 nm, nn
tng t bn ng trc ( K ) v chi ph sn xut
lun bng nhau ( K = k )

306

V cht: Chi ph thc t l chi ph lao ng,
phn nh ng, y hao ph lao ng x hi
cn thit sn xut v to ra gi tr hng ha,
cn chi ph sn xut t bn ch ngha ( k ) ch
phn nh hao ph t bn ca nh t bn m thi,
n khng to ra gi tr hng ha.
Phm tr chi ph sn xut khng c quan h g
vi s hnh thnh gi tr hng ha, cng nh
khng c quan h g vi qu trnh lm cho t
bn tng thm gi tr.
S hnh thnh chi ph sn xut t bn ch
ngha ( k ) che y thc cht bc lt ca ch
ngha t bn. Gi tr hng ha: W = k + m, trong
k = c+v. Nhn vo cng thc trn th s phn
bit gia c v v bin mt, v gi y hnh nh
ton b chi ph sn xut t bn ch ngha sinh ra
gi tr thng d.

2. Li nhun v t sut li nhun
a. Li nhun:
Do c s chnh lch v lng gia gi tr
hng ho v chi ph sn xut t bn ch ngha,
nn khi bn hng ha ng gi tr tr i phn t
bn ng ra, nh t bn cn thu v tin li (ngang
bng vi m) v c gi l li nhun, k hiu P:

307

Vy: Li nhun l hnh thi chuyn ha ca
gi tr thng d, c quan nim nh con ca
ton b t bn ng trc.
Gi tr thng d, c quan nim l con
ca ton b t bn ng trc mang hnh thi
chuyn ha l li nhun
W = C + V + m
= K + m
= K + P
Nguyn nhn ca s chuyn ho m thnh P:
+ S hnh thnh K = (C + V) xo nho vai
tr khc bit gia C v V.
+ Do chi ph SX TBCN lun nh hn chi ph
SX thc t nn khi bn hng ho ch cn gi
c ln hn K mt cht l thu li.
- Gia P v m c g khc nhau:
+ m v P ging nhau ch: u c chung mt
ngun gc l kt qu ca lao ng ca cng
nhn.
+ Khc nhau:
* v mt cht:
* m phn nh ngun gc sinh ra t V cn p
th c xem nh ton b t bn ng trc
ra.

308

* P che giu quan h bc lt TBCN, che
giu ngun gc thc s ca n.
* Gia m v P c s khng nht tr v
lng:
cung = cu gi c = gi tr P = m
cung > cu gi c < gi tr P < m
cung < cu gi c > gi tr P > m
trong mt thi gian nht nh, xt trn
bnh din ton b nn kinh t: tng gi c
= tng gi tr, do tng P = tng m.
b. T sut li nhun:
T sut li nhun l l phn trm gia gi tr
thng d v tng t bn ng ra sn xut - kinh
doanh. ( P )

P =
m
C + V
100% =
P
K
100%
Trong thc t, ngi ta thng tnh t sut
li nhun hng nm bng t l phn trm gia
tng s li nhun thu c trong nm v t bn
ng trc
T sut li nhun l hnh thi chuyn ho ca
t sut gi tr thng d.
S khc nhau gia t sut li nhun v t sut
gi tr thng d:

309

- V cht:
m biu hin mc bc lt ca nh t bn
i vi L;
cn P ni ln mc doanh li ca u t t
bn.
- V lng: P < m.
T sut li nhun ch cho nh t bn bit t
bn ca h u t vo u th c li hn. Do ,
vic thu li nhun v theo ui t sut li nhun
l ng lc thc y cc nh t bn, l mc tiu
cnh tranh ca cc nh t bn.
- Nhng nhn t nh hng n t sut li
nhun:
+ T sut gi tr thng d: t sut ga tr thng
d cng cao th t sut li nhun cng ln v
ngc li
+ Cu to hu c ca t bn:Trong iu kin
t sut gi tr thng d khng i, nu cu to
hu c t bn cng cao th t sut li nhun cng
gim v ngc li.
+ Tc chu chuyn ca t bn: Nu tc
chu chuyn ca t bn cng ln, th tn sut sn
sinh ra gi tr thng d trong nm ca t bn ng
truc cng nhiu ln, gi tr thng d theo m

310

tng ln, lm cho t sut li nhun cng cng
tng.
+ Tit kim t bn bt bin: Trong iu kin
t sut gi tr thng d v t bn kh bin khng
i, nu t bn bt bin cng nh th t sut li
nhun cng ln.
Bn nhn t trn y u c cc nh t bn
s dng, khai thc mt cch trit t c
t sut li nhun cao nht. Song, vi nhng c
im, iu kin khc nhau, nn cng mt lng
t bn nh nhau u t vo cc ngnh khc nhau
th t sut li nhun li t c khc nhau. V
vy, cc nh t bn ra sc cnh tranh kch lit
vi nhau v dn ti vic hnh thnh li nhun
bnh qun.
3. Li nhun bnh qun v gi c sn xut
- Cnh tranh l s ganh ua gia nhng ngi
sn xut v lu thng hng ho bng nhng bin
php v th on khc nhau nhm ginh git cho
mnh nhng iu kin sn xut kinh doanh c li
nht.
- ng lc ca cnh tranh l li nhun ti a.
- Trong iu kin ca sn xut t bn t do
cnh tranh, Mc phn chia thnh hai loi cnh
tranh:

311

+ Cnh tranh ni b ngnh;
+ Cnh tranh gia cc ngnh.

a. Cnh tranh ni b ngnh
- l s cnh tranh gia cc nh t bn trong
cng mt ngnh, sn xut cng mt loi hng
ho nhm ginh iu kin sn xut v tiu th
hng ho c li nht thu nhiu li nhun siu
ngch.
- Mc tiu cnh tranh: chim t phn th
trng ln, mun vy phi:
+ Nng cao cht lng;
+ Gim chi ph;
+ Cht lng phc v tt;
+ Mu m, bao gi p
- Bin php cnh tranh:
Bng cch ci tin k thut, tng nng sut lao
ng, tng cu to hu c C/V. h thp hao
ph lao ng c bit nh hn hao ph lao ng x
hi.
- Kt qu cnh tranh: l hnh thnh gi tr th
trng.
Gi tr th trng mt mt, l gi tr trung bnh
ca nhng hng ho c sn xut ra trong mt
khu vc sn xut no , mt khc phi coi gi

312

tr th trng l gi tr c bit ca nhng hng
ho c sn xut ra trong nhng iu kin
trung bnh ca khu vc v chim khi lng
ln trong s nhng sn phm ca khu vc ny.
b. Cnh tranh gia cc ngnh
- l s cnh tranh ca cc nh t bn cc
ngnh sn xut khc nhau nhm ginh git ni
u t c li nht.
- Nguyn nhn cnh tranh:
Trong cc ngnh sn xut khc nhau, do c
im ca tng ngnh, C/V ca cc ngnh khc
nhau nn P ca tng ngnh l khc nhau.
VD: c 3 ngnh SX: c kh, dt, da, c lng
t bn u t bng nhau l 100, m = 100%,
nhng cu to hu c khc nhau, do P khc
nhau v vy cc nh t bn khng cam chu tnh
trng trn nn h cnh tranh nhau:
V d:
Ngnh
sn
xut
Chi ph
sn
xut
m
(%
)
Khi lng
gi tr thng
d
T sut
li
nhun
C
kh
Dt
Da
80C +
20V
70C +
30V
10
0
10
0
20
30
40
20
30
40

313

60C +
40V
10
0

- Bin php cnh tranh: l t do di chuyn
t bn vo cc ngnh khc nhau ca x hi.
T bn ca ngnh c kh chuyn sang ngnh
da lm cho:
+ SP ca ngnh c kh gim - dn n cung <
cu gi c > gi tr P tng.
+ SP ca ngnh da tng cung > cu gi
c < gi tr P gim.
- Kt qu ca cnh tranh: Hnh thnh t sut
li nhun bnh qun k hiu ( P ) v gi c sn
xut.
Ng
nh
sn
xu
t
T bn
(C +
V) =
100
M P
P
Ch
nh
lc
h
Gi c sn
xut
C
kh

Dt
may

80C +
20V

70C +
30V

20
m

30
m

20
%

30
%

30
%

30
%

+1
0%

1
80C + 20V +
30m = 130

70C + 30V +
30m = 130

314

Da
giy
60C +
40V
40
m
40
%
30
%
0% 60C + 40V +
30m = 130
Vy:
- T sut li nhun bnh qun: l con s trung
bnh ca tt c t sut li nhun cc ngnh
khc nhau:
P =
n
P P
n
' ... '
1

trong : P
1
- t sut li nhun ca tng ngnh;
n - s ngnh.
Li nhun bnh qun: l lng li nhun m
mt t bn thu c theo t sut li nhun bnh
qun - khng k cu thnh hu c ca n nh
th no.
P = P.K
- Gi c SX:
Khi hnh thnh li nhun bnh qun, gi tr
hng ha chuyn ha thnh gi c SX:
GCSX = chi ph SX + li nhun bnh qun.
GCSX = K + P (bnh qun).
Gi c SX l c s ca gi c th trng, gi
c th trng vn ng ln xung xung quanh
gi c SX.

315

4. S phn chia gi tr thng d gia cc
tp on t bn
a.T bn thng nghip v li nhun
thng nghip
Ngun gc v bn cht ca t bn thng
nghipTrong qu trnh tun hon v chu chuyn
ca t bn cng nghip, thng xuyn c mt b
phn t bn tn ti di hnh thi t bn hng
ha ( H), ch c chuyn ha thnh t bn
tin t ( T ). Do s pht trin ca phn cng lao
ng x hi, n mt trnh nht nh, giai
on ny c tch ring ra th thnh chc
nng chuyn mn ca mt loi hnh t bn kinh
doanh ring bit, chnh l t bn thng
nghip ( t bn kinh doanh hng ha ).
- T bn thng nghip l mt b phn ca t
bn cng nghip, tch ra khi vng tun hon
ca t bn cng nghip v tr thnh t bn kinh
doanh hng ho.
Cng thc vn ng chung ca t bn thng
nghip l:
T H - T
Vi cng thc ny, hng ha c chuyn ch
hai ln:

316

. Ln 1: T tay nh t bn cng nghip
sang tay nh t bn thng nghip
. Ln 2: T tay nh t bn thng nghip
sang tay ngi tiu dng. iu ny cho thy t
bn thng nghip ch hot ng trong lnh vc
lu thng v khng bao gi mang hnh thi l t
bn sn xut c.
- T bn thng nghip va ph thuc, va
c lp vi t bn cng nghip:
+ S ph thuc: T bn thng nghip ch l
mt b phn ca t bn cng nghip.
+ Tnh c lp tng i ca t bn thng
nghip th hin: T bn thng nghip m
nhn chc nng ring bit tch khi cng
nghip.
Thc t cho thy s ra i v pht trin ca t
bn thng nghip lm cho lu thng hng
ha pht trin, th trng c m rng, hng
ha c lu thng nhanh, do vy, y nhanh
tc chu chuyn ca t bn. T , n cng c
tc ng ngc li: thc y s pht trin ca
nn sn xut t bn ch ngha.
Li nhun thng nghip
T bn thng nghip, xt v chc nng ch l
mua v bn, th ch hot ng trong lnh vc lu

317

thng, tch ri khi lnh vc sn xut ca t bn
cng nghip. M theo l lun gi tr ca Mac th
lu thng khng to ra gi tr, cng khng to ra
gi tr thng d v li nhun. Nhng thc t, cc
nh t bn thng nghip than gia hot ng
trong lnh vc lu thng hng ha th tt c u
nhm vo li nhun thng nghip v kt qu l
h u thu c li nhun thng nghip.
S thc th, vic th vic to ra gi tr thng d
v phn chia gi tr thng d l hai vn khc
nhau. Lnh vc lu thng cng nh hot ng
ca cc nh t bn thng nghip ng l khng
to ra c gi tr thng d, nhng do v tr, tm
quan trng ca lu thng i vi s pht trin
ca sn xut v ti sn xut nn cc nh t bn
thng nghip vn c tham gia vo vic phn
chia gi tr thng d cng vi cc nh t bn
cng nghip v phn gi tr thng d m cc nh
t bn thng nghip c chia chnh l li
nhun thng nghip.
+ Li nhun thng nghip l mt phn gi tr
thng d c sng to ra trong sn xut do nh
t bn cng nghip nhng cho nh t bn
thng nghip.

318

+ S hnh thnh li nhun thng nghip do
chnh lch gia gi bn vi gi mua hng ho
ca t bn thng nghip.
S tham gia ca t bn thng nghip vo
vic bnh qun ha t sut li nhun:
- Gi s t bn CN ng ra 1 lng t bn =
720C + 180V = 900. Khi m = 100%. Khi
lng gi tr thng d l 180. Gi tr hng ha =
1080. Gi nh nh t bn cng nghip t m
nhim vic mua bn hng ha ca mnh th t
sut li nhun bnh qun s bng:

900
180
100% = 20%
Khi c t bn thng nghip tham gia vo qu
trnh kinh doanh, v ng trc = 100 n v.
Vy ton b t bn ng trc s l: 900 + 100 =
1000.
- T sut li nhun bnh qun: P = (180 /
100) 100% = 18%.
- Li nhun ca t bn cng nghip: P
CN
=
(900 / 100%) 18% = 162.
- Li nhun ca t bn thng nghip: P
TN

= (100 / 100%) 18% = 18.
- Gi mua v bn ca t bn thng nghip:
Gi bn ca TB thng nghip = 720C
+ 180V + 180m = 1080

319

Gi mua ca TB thng nghip = 720C
+ 180V + (180 18)m = 1062
Vy c t bn cng nghip v t bn thng
nghip u thu li nhun bnh qun.
Chi ph lu thng thng nghip
Bao gm ph lu thng thun tu v ph lu
thng b sung.
Ph lu thng thun tu:
- L chi ph lin quan n vic mua bn hng
ha tc l cc chi ph thc hin gi tr hng
ho nh:
+ Tin mua quy bn hng ho.
+ Tin lng nhn vin bn hng.
+ Mua s sch k ton, lp chng t
+ Thng tin, qung co.
- Chi ph lu thng thun ty khng lm cho
gi tr hng ha tng ln.
- Ngun b p cho chi ph ny l mt phn
ca tng gi tr thng d do lao ng ca cng
nhn trong lnh vc SX to ra.
Ph lu thng b sung: l cc chi ph mang
tnh cht SX, lin quan n vic bo tn v di
chuyn hng ha.
+ Gm: gi bc;
chuyn ch;

320

bo qun.
+ Chi ph ny c tnh thm vo gi tr hng
ha.

b. T bn cho vay v li tc cho vay
. Ngun gc ca t bn cho vay
Trong qu trnh tun hon v chu chuyn ca
t bn cng nghip, thng xuyn c mt b
phn t bn tin t trng thi nhn ri. V d:
tin trong qu khu hao nhng cha n k i
mi hoc sa cha ln t bn c nh, tin mua
nguyen nhin vt liu nhng cha n k hn
mua, qu tin lng tr cng nhn nhng
cha n k phi tr, phn gi tr thng d dng
tch ly m rng sn xut nhng cha c c
hiTnh trng tin t ri nh vy li mu
thun vi bn cht ca t bn l lun lun vn
ng. Ch trong qu trnh vn ng t bn mi
c kh nng sinh li. Mt khc, cng do c s
khc bit v c hi kinh doanh gia cc nh t
bn c bit. V vy, nu xt ti mt thi im s
c nhng nh t bn c bit c tin ri, nhng
li c nhng nh t bn khc tm c c hi
u t v li rt cn tin. T ny sinh quan h
cung - cu v t bn tin t v xut hin quan h

321

vay mn ln nhau, trong bn cung v t bn
tin t chnh l bn cho vay, cn bn cu v t
bn tin t chnh l bn i vay.
- T bn cho vay xut hin sm trc ch
ngha t bn - l cho vay nng li.
- T bn cho vay trong ch ngha t bn l mt
b phn ca t bn cng nghip tch ra.
Vy: T bn cho vay l t bn tin t m
ngi ch ca n nhng cho mt ngi khc s
dng trong mt thi gian nhn c mt s
li no . S li gi l li tc. K hiu ( z )
T bn cho vay c nhng c im khc cn
bn so vi t bn cng nghip v t bn thng
nghip. iu ny c th hin ch: i vi t
bn cho vay th quyn s dng t bn tch ri
quyn s hu t bn; t bn cho vay l hng ha
c bit.
T bn cho vay vn ng theo cng thc T -
T , trong : T = T + z. Nhn vo cng thc
Ny, s vn ng ca t bn cho vay ch biu
hin mi quan h gia cc nh t bn cho vay v
nh t bn i vay, tin ra tin. Do , quan h
bc lt t bn ch ngha c che du mt cch
kn o nht; t bn cho vay tr nn thn b v
c sng bi nht.

322

. Li tc v t sut li tc
Xt dng lu chuyn ca ng tin t tay nh
t bn cho vay n nh t bn i vay v ngc
li.
Do c t bn tin t ri nn nh t bn cho
vay chuyn tin ca mnh cho nh t bn i
vay s dng. Tin nhn ri khi vo tay nh t
bn i vay s tr thnh t bn hot ng. Trong
qu trnh vn ng, t bn hot s thu li nhun
bnh qun. Nhng v c t bn hot ng,
trc anh ta phi i vay, nn nh t bn i
vay khng c hng ton b li nhun bnh
qun, m trong s li nhun bnh qun c mt
phn c trch ra tr cho nh t bn cho vay
di hnh thc li tc. Phn cn li ca li
nhun bnh qun chnh l thu nhp ca nh t
bn i vay cn c gi l li nhun doanh
nghip.
- Li tc ( z ) l mt phn li nhun bnh qun
m nh t bn i vay hot ng phi tr cho
ngi cho vay v quyn c tm s dng t
bn tin t.
Ngun gc ca li tc cng chnh l t gi tr
thng d do cng nhn lm thu to ra trong lnh
vc sn xut. V vy, c th khng nh t bn

323

cho vay cng gin tip bc lt cng nhn lm
thu thng qua nh t bn i vay.
V l mt phn ca li nhun bnh qun, nn
thng thng, gii hn ca li tc phi trong
khong: 0 z P
- T xut li tc: L t l phn trm gia s li
tc thu c v s t bn cho vay trong mt thi
gian nht nh.
z =
Z
Tng t bn cho vay
100%
T sut li tc vn ng trong gii hn:
0 < z' < P
Thng thng, t sut li tc phi nh hn t
sut li nhun bnh qun ( tr trng hp khng
hong ) v phi ln hn s 0. Trong gii hn
t sut li tc ln xung theo quan h cung cu
v t bn cho vay v bin ng theo chu k vn
ng ca t bn cng nghip. C th, t sut li
tc ph thuc vo cc nhn t sau:
- Cc nhn t nh hng n t sut li tc:
+ t sut li nhun bnh qun.
+ quan h cung cu v t bn cho vay.
Gii hn ti a ca t sut li tc:
z < (=)P
- T sut li tc c xu hng gim:

324

+ t sut li nhun c xu hng gim;
+ cung v t bn cho vay tng nhanh hn cu
v t bn cho vay;
+ h thng tn dng TBCN ngy cng pht
trin.
Trong CNTB c quyn nh nc, nh nc
t sn thc thi vic iu tit t sut li tc
iu ha cung cu v tin coi l cng c
iu tit v qun l nn kinh t th trng.
c. Quan h tn dng t bn ch ngha. Ngn
hng v li nhun ngn hng
- Quan h tn dng t bn ch ngha:
Ch ngha t bn khng th pht trin mnh
m nu nhue khng c quan h tn dng ngy
cng m rng. Tn dng t bn ch ngha l hnh
thc vn ng ca t bn cho vay. Di ch
ngha t bn c hai hnh thc tn dng c bn l
tn dng thng nghip v tn dng ngn hng
- Tn dng thng nghip: l quan h trc tip
gia cc nh t bn kinh doanh, mua bn chu
hng ho vi nhau.
Vic mua bn chu hng ha gia cc nh t
bn c ngha l nh t bn ny cho nh t bn
kia vay mt gi tr t bn tng ng vi gi tr
cha ng trong hng ha . Bi vy, ngi

325

cho vay i hi phi c tr li tc. Gi hng
ha bn chu bao gi cng cao hn gi hng ha
tr tin ngay bi v cn bao gm c phn li tc
trong . Tuy nhin, mc ch chr yu ca tn
dng thng nghip khng phi l thu li tc,
m l thc hin gi tr hng ha v thc y
lu thng hng ha.
S vn ng ca tn dng thng nghip gn
lin vi s vn dng ca t bn hng ha, v i
tng ca tn dng thng nghip l hng ha
Tin lm chc nng phng tin thanh ton,
hng ha c bn khng phi ly tin ngay m
ly mt t kh c hn thi hn tr tin gi l k
phiu.
- Tn dng ngn hng: l quan h vay mn
gia ngi c tin vi nhng ngi sn xut,
kinh doanh qua ngn hng lm mi gii trung
gian. y l hnh thc tn dng gia ngn hng
vi cc nh t bn trc tip kinh doanh v cc
tng lp dn c khc trong x hi.
S vn ng ca tn dng ngn hng gn lin
vi s vn ng ca tn dng tin t, v i
tng ca tn dng ngn hng l tin t.
- Ngn hng v li nhun ngn hng:

326

Ngn hng t bn ch ngha l t chc kinh
doanh tin t, lm mi gii gia ngi i vay v
ngi cho vay.
Ngn hng c hai nghip v: nhn gi v cho
vay.
Trong dch v nhn gi, ngn hng tr li tc
cho ngi gi tin; cn trong nghip v cho vay,
ngn hng thu li tc ca ngi i vay. V
nguyn tc li tc cho vay phi cao hn li tc
nhn gi.
Chnh lch gia li tc cho vay v li tc
nhn gi sau khi tr i nhng chi ph v nghip
v kinh doanh ngn hng cng vi cc thu nhp
khc v kinh doanh t bn tin t hnh thnh nn
li nhun ngn hng.
Trong cnh tranh, rt cuc li nhun ngn
hng cng ngang bng vi li nhun bnh qun,
nu khng s li din ra s t do di chuyn t
bn vo cc ngnh khc nhau.
Nh c ngn hng m cc nh t bn c iu
kin m rng sn xut nhanh chng hn, c iu
kin t do di chuyn t bn t ngnh ny sang
ngnh khc d dng hn, gim c chi ph lu
thng, gim lng tin mt trong lu thng, y
nhanh tc quay vng ca ng tin.

327

- Phn bit t bn ngn hng v t bn cho
vay
T bn ngn hng c im khc bit v cn
bn so vi t bn cho vay, th hin im sau
y:
+ T bn cho vay l t bn tim th, t bn ti
sn, l t bn khng hot ng. V vy, t bn
cho vay khng tham gia vo qu trnh bnh qun
ha t sut li nhun. Li tc thu nhp ca t
bn cho vay ch l mt phn ca li nhun bnh
qun.
+ T bn ngn hng l t bn chc nng, t
bn hot ng nen t bn ngn hng cng c
tham gia vo qu trnh bnh qun ha t sut li
nhun. Trong t do cnh tranh, li nhun ngn
hng cng ngang bng vi li nhun bnh qun.
d. Cng ty c phn. T bn gi v th
trng chng khon
S pht trin ca nn kinh t t bn ch ngha
v quan h tn dng dn ti s hnh thnh cc
cng ty c phn v s ra i ca th trung
chng khon.
Cng ty c phn: Cng ty c phn l mt loi
hnh x nghip ln m vn ca n c hnh

328

thnh t s ng gp ca nhiu ngui thng qua
vic pht hnh c phiu.
C phiu l mt th chng khon c g do
cng ty c phn pht hnh ghi nhn quyn s
hu c phn ca ngi mua c phiu (c gi
l c ng), ng thi cn bo m cho c ng
c quyn c lnh mt phn thu nhp ca cng
ty (c tc) cn c vo ga tr c phn v tnh
hnh sn xut kinh doanh ca cng ty.
C phiu c mua bn trn th trung chng
khon theo th gi c phiu. Th gi c phiu
c xc nh tng ng vi mt s tin m
nu em gi vo ngn hng th cn c theo t
sut li tc hin hnh cng s em li mt khon
li tc tung ng vi mc c tc.
V vy, th gi c phiu ph thuc vo 2 nhn
t:
. Mc c tc m c phiu mang li. Mc c
tc cng cao th th gi c phiu cng ln v
ngc li.
. T sut li tc tin gi ngn hng. T sut
li tc tin gi ngn hng cng cao th th gi c
phiu cng thp v ngc li.
T bn gi::

329

T bn gi l t bn tn ti di hnh thc cc
chng khon c gi v mang li thu nhp cho
ngi s hu cc chng khon .
Trn thc t, c hai loi chng khon ph bin
l: c phiu do cng ty c phn pht hnh v tri
phiu.
Tri phiu cng c hai loi:
Loi do cc doanh nghip pht hnh c gi
l tri phiu cng ty hay tri phiu doanh nghip
vi t cch l nhng chng khon c gi chng
nhn khon tin vay n ca doanh nghip i
vi ngi mua tri phiu. Ngi mua tri phiu
khng phi l c ng ca doanh nghip m ch
n thun l ngi cho doanh nghip vay vn
vi gi tr tng ng vi mnh gi tri phiu. ht
hn, ngi s hu tri phiu c quyn c hon
tr s tin mua tri phiu theo mnh gi km
theo khon li tc gi l li tc tri phiu.
Loi do nh nc hay chnh ph pht hnh
c gi l tri phiu chnh ph. Cng tri v
bn cht cng l mt loi tri phiu chnh ph.
V c bn, tri phiu chnh ph cng ging nh
tri phiu doanh nghip. S khc nhau tp trung
ch: ch n ca tri phiu doanh nghip l

330

donanh nghip cn ch n ca tri phiu chnh
ph chnh l nh nc.
T bn gi c nhng c im sau:
- C th mang li thu nhp cho ngi s hu
n.
- C th mua bn c.
- V l t bn gi nn s tng hay gim gi
mua bn ca n trn th trung khng cn c s
thay i tng ng ca t bn tht.
Th trng chng khon: Trn thc t, tt c
cc chng khon c gi u c th giao dch,
mua i bn li trn th trng chng khon.
Khi nim: Th trng chng khon l ni mua
bn chng khon c gi.
Phn loi:
- Nu xt v lu thng cc chng khon. Th
trng chng khon c hai loi:
+ Th trng s cp: l mua bn chng khon
pht hnh ln u.
+ Th trng th cp: l mua bn li cc
chng khon pht hnh ln u.
- Nu xt v phng thc giao dch c ba loi
hnh TTCK:
+ S giao dch chng khon: Th trng tp
trung.

331

+ Th trng OTC: th trng bn tp trung:
cc cng ty mi gii chng khon thc hin
cc giao dch qua h thng in thoi v my
vi tnh ni mng gia cc thnh vin khp c
nc.
+ Th trng khng chnh thc: mua bn
chuyn nhng CK bt c u, lc no.
- Th trng chng khon c hai chc nng c
bn:
+ Huy ng tin tit kim, tin nhn ri ca
dn;
+ Lun chuyn vn.
Nguyn tc c bn ca TTCK:
- Nguyn tc trung gian;
- Nguyn tc u gi;
- Nguyn tc cng khai.
Th trng chng khon l th trng phn
ng rt nhy bn i vi cc thay i ca nn
kinh t. V vy, ngi ta thng v th trng
chng khon l phong v biu ca nn kinh t.
e. Quan h sn xut t bn ch ngha nng
nghip v a t t bn ch ngha
T bn kinh doanh nng nghip

332

- Lch s pht trin ca CNTB trong nng
nghip chu u hnh thnh theo hai con ng
in hnh:
+ Bng ci cch dn dn chuyn sang kinh
doanh theo phng thc TBCN. l con
ng ca cc nc c, Italia, Nga, Nht...
+ Thng qua cch mng xa b ch kinh
t a ch, pht trin kinh t TBCN trong
nng nghip. l con ng Php.
Khi CNTB hnh thnh trong nng nghip,
trong nng nghip c ba giai cp c bn:
+ a ch: c quyn s hu rung t.
+ Giai cp t bn kinh doanh trong nng
nghip: c quyn kinh doanh.
+ Cng nhn nng nghip lm thu.
Bn cht ca a t t bn ch ngha
- a t TBCN l b phn gi tr thng d siu
ngch do cng nhn lm thu trong nng nghip
to ra v do nh t bn thu t np cho a ch.
- Ngun gc ca a t: l gi tr thng d do
cng nhn nng nghip to ra.
- C s ca a t: l quyn s hu rung t.
a t t bn ch ngha v a t phong kin:
- Ging nhau:

333

+ u l kt qu ca bc lt i vi ngi lao
ng.
+ Quyn s hu rung t c thc hin v
mt kinh t.
- Khc nhau:
V mt cht:
+ a t phong kin phn nh mi quan h
gia hai giai cp a ch v nng dn.
+ a t TBCN biu hin quan h ba giai cp
trong x hi: a ch, t bn kinh doanh
nng nghip, cng nhn nng nghip.
V mt lng:
+ a t phong kin gm ton b sn phm
thng d do nng dn to ra, i khi c mt
phn sn phm tt yu.
+ a t t bn ch ngha l mt phn gi tr
thng d do cng nhn nng nghip to ra
(mt phn gi tr thng d chuyn thnh li
nhun cho t bn cng nghip).
Cc hnh thc a t t bn ch ngha
a. a t chnh lch
- L phn li nhun siu ngch ngoi li
nhun bnh qun, thu c trn nhng rung t
tt v trung bnh.

334

- L s chnh lch gia gi c SX chung ca
nng phm (c quyt nh bi iu kin SX
trn rung t xu nht) v gi c SX c bit trn
rung t tt v trung bnh.
C th nh lng: a t chnh lch = Gi c
sn xut chung - Gi c sn xut c bit
a t chnh lch c hai loi:
- a t chnh lch 1: a t thu c trn c
s t ai c iu kin t nhin thun li:
+ mu m cao;
+ gn ni tiu th;
+ gn ng giao thng.
a t chnh lch 1 thuc v ch rung t.
- a t chnh lch 2: l a t thu c do
thm canh m c:
Mun vy phi:
+ u t thm TLSX v lao ng;
+ ci tin k thut tng NSL, tng nng
sut ca rung t.
a t tuyt i: a t tuyt i l loi a t
m tt c cc nh t bn kinh doanh nng nghip
u phi np cho a ch, cho d rung t l tt
hay xu. y l loi a t thu trn mi th t.
Chng ta u bit, di ch t bn ch
ngha, do c s c quyn v t hu rung t,

335

nn cn tr s pht trin ca quan h sn xut
t bn ch ngha trong lnh vc nng
nghip.iu th hin ch: nng nghip
thng lc hu so vi cng nghip c v kinh t
ln k thut, v th cu to hu c ca t bn
trong nng nghip thng thp hn cu to hu
c ca t bn trong cng nghip. V vy, nu
trnh bc lt ngang nhau, v vi mt lng t
bn ng ra bng nhau th lng gi tr thng d
thu c trong nng nghip bao gi cng cao
hn lng gi tr thng d thu c trong cng
nghip.
V d: C hai nh t bn cng nghip v nng
nghip ng ra mt lng t bn l 100; cu to
hu c ca t bn trong nng nghip l 3/2; cu
to hu c ca t bn trong cng nghip l 4/1;
t sut gi tr thng d trong c hai ngnh nng
nghip v cng nghip u bng nhau, bng
100%; th gi tr v gi tr thng d c sn
xut tng lnh vc l:
Trong nng nghip: 60c +40v + 40m =
140
Trong cng nghip: 80c +20v + 20m =
120

336

Gi s t sut li nhun bnh qun ca x hi
mc 20%, c ngha l tng ng vi lng t
bn ng ra l 100 th li nhun bnh qun thu
c s l 20 v gi c sn xut chung ca x
hi s bng: 100 + 20 = 120.
Nh vy, trong v d ny tn ti s chnh lch
gia gi tr nng sn phm v gi c sn xut
chung l: 140 - 120 = 20.
S c quyn t hu rung t ngn cn
qu trnh t do di chuyn t bn t cc ngnh
khc vo nng nghip v do ngn cn qu
trnh bnh qun ha t sut li nhun gia cng
nghip v nng nghip.
a t tuyt i l mt loi li nhun siu
ngch ngoi li nhun bnh qun hnh thnh do
cu to hu c ca t bn trong nng nghip
thp hn trong cng nghip, m bt c nh t
bn thu rung t no u phi np cho a ch.
N l s chnh lch gia gi tr nng sn vi
gi c SX chung.
a t tuyt i c im ging nhng cng c
im khc bit so vi a t chnh lch.
im ging nhau: u l li nhun siu
ngch, u c ngun gc t gi tr thng d, u

337

l kt qu ca s chim ot gi tr thng d ca
cng nhn nng nghip lm thu
im khc bit: c quyn kinh doanh rung
t theo kiu t bn ch ngha l nguyn nhn
snh ra a t chnh lch, cn c quyn t hu
v rung t l nguyn nhn sinh ra a t tuyt
i. V vy vic xa b ch c quyn t hu
v rung t chnh l c s xa b a t
tuyt i. Khi gi c nng sn phm s h
xung v c li cho ngi tiu dng.
Ngoi hai loi a t ch yu l a t chnh
lch v a t tuyt i, trong thc t cn tn ti
mt s loi a t khc na, nh, a t t xy
dng, a t hm m, a t c quynv c
bn cc lai a t ny u l li nhun siu
ngch gn lin vi nhng li th t nhin ca t
ai. Theo Mac, cc loi a t y u da trn
c s ca a t nng nghip theo ng ngha
ca danh t ny, c ngha l do a t nng
nghip iu tit.
Gi c rung t
Gi c t ai khng phi l biu hin bng
tin ca gi tr t ai. Gi c t ai c tnh
theo s bin ng ca a t v t sut li tc
ngn hng.

338

Gi c rung t ph thuc:
- Mc a t thu c hng nm.
- T sut li tc tin gi ngn hng.
V d: Mt mnh rung A cho thu, a t
hng nm nhn c l 1.500 USD, t sut li
tc ngn hng l 5% th mnh rung A c bn
vi gi:

1500100
5
= 30.000 USD

L lun a t TBCN ca C. Mc khng ch
vch r bn cht ca quan h sn xut TBCN
trong nng nghip m cn l c s khoa hc
xy dng cc chnh sch kinh t lin quan n
thu, n iu tit cc loai a t, n gii quyt
cc quan h t ai. Nhm kt hp hi ha cc
li ch, khuyn khch thm canh, s dng t ai
tit kim, pht trin mt nn nng nghip hng
ha sinh thi bn vng

----@----

339

340

Chng 6

CH NGHA T BN C QUYN
V CH NGHA T BN C QUYN
NH NC

Tip theo giai on cnh tranh t do, ch
ngha t bn pht trin ln giai on cao hn l
giai on ch ngha t bn c quyn v sau l
ch ngha t bn c quyn nh nc. Thc cht
y l nhng nc thang mi trong qu trnh pht
trin v iu chnh ca ch ngha t bn c v lc
lng sn xut v quan h sn xut thch ng
vi nhng bin ng mi trong tnh hnh kinh t
v chnh tr th gii t cui th k 19 v u
th k 20 n nay.
I. CH NGHA T BN C QUYN
1. S chuyn bin t ch ngha t bn t do
cnh tranh sang ch ngha t bn c quyn
Theo Lnin: Cnh tranh t do nht nh dn
n tch t, tp trung sn xut. Tch t tp trung

341

sn xut n mt trnh nht nh s dn n
c quyn.
Qu trnh mang tnh quy lut ni trn din ra
do nhng nguyn nhn ch yu sau:
- S pht trin ca LLSX di tc ng ca
tin b KH- KT xut hin nhiu ngnh SX mi.
- Cnh tranh t do: cnh tranh dn n hai xu
hng:
+ Buc cc nh TB phi ci tin k thut,
tng quy m.
+ Cc nh t bn nh b ph sn, hoc phi
lin kt nhau ng vng trong cnh tranh.
Cc x nghip ln cnh tranh khc lit kh phn
thng bi ny sinh xu hng tha hip.
- Khng hong kinh t: 1873 v 1898: Lm
ph sn hng lot cc t bn va v nh, cc x
nghip khc mun tn ti phi i mi k thut,
thc y qu trnh tp trung TB. Cc cng ty c
phn tr thnh ph bin.
2. c im kinh t c bn ca CNTB c
quyn
a.Tp trung sn xut v cc t chc c
quyn
Tp trung SX n mt trnh nht nh s
dn n c quyn v:

342

+ Quy m ln lm cho cnh tranh gay gt hn,
phc tp hn dn n khuynh hng tha hip,
lin minh vi nhau.
+ Quy m ln nn trong mt ngnh cn mt s
t x nghip, do cc x nghip d dng tha
hip vi nhau.
Thc cht ca c quyn:
T chc c quyn l nhng x nghip ln
hoc lin minh gia cc x nghip ln TBCN
nm trong tay phn ln vic sn xut v tiu th
mt s loi hng ha, nh ra gi c c quyn
v thu li nhun c quyn cao.
Cc hnh thc ca c quyn
. CARTEL :
- L mt lin minh c quyn v: gi c, phn
chia th trng, s lng hng ha sn xut...
Cc nh t bn tham gia cartel vn c lp v
sn xut v lu thng.
- Cartel l mt lin minh c quyn khng
vng chc.
- Cartel pht trin nht c.
. CYNDICATE:
- L t chc c quyn v lu thng; mi vic
mua bn do mt ban qun tr m nhim. H vn
c lp v SX, ch mt c lp v lu thng.

343

- Mc ch ca h l thng nht u mi mua,
bn bn hng ha vi gi t v mua nguyn
liu vi gi r.
- Pht trin nht Php.

. TRUST:
- L mt hnh thc c quyn thng nht c
vic SX v lu thng di s qun l ca hi
ng qun tr.
- Cc nh t bn tham gia trust tr thnh cc
c ng thu li nhun theo c phn.
- Trt nh du bc ngot v hnh thc vn
ng mi ca QHSX TBCN.
- Nc M l qu hng ca trust.
. CONSORTIUM
- L hnh thc c quyn a ngnh, tn ti
di dng mt hip ngh k kt gia ngn hng
v cng nghip cng nhau tin hnh cc
nghip v ti chnh ln nh:
Pht hnh chng khon c gi.
Phn phi cng tri.
u c chng khon c gi s giao dch.
Hp tc thc hin cc d n ln.

344

- Thng thng ng u mt consortium l
mt ngn hng c quyn ln. V d M cc
ngn hng MOCGAN.
b. T bn ti chnh v u s ti chnh
Cng vi qu trnh tch t v tp trung sn
xut trong cng nghip cng din ra qu trnh tch
t, tp trung t bn trong ngn hng dn n hnh
thnh cc t chc c quyn trong ngn hng.
Qui lut tch t, tp trung t bn cng ging nh
trong cng nghip, do qu trnh cnh tranh, cc
ngn hng va v nh b thn tnh, dn n hnh
thnh nhng ngn hng ln. Khi sn xut trong
ngnh cng nghip tch t mc cao, th cc
ngn hng nh khng tim lc v uy tn phc
v cho cng vic kinh doanh ca cc x nghip
cng nghip ln. Cc t chc c quyn ny tm
kim cc ngn hng ln hn thch hp vi cc
iu kin ti chnh v tn dng ca mnh. Trong
iu kin , cc ngn hng nh phi t sp nhp
vo cc ngn hng mnh hn hoc phi chm dt
s tn ti ca mnh trc qui lut khc lit ca
cnh tranh. Qu trnh ny thc y cc t chc
c quyn ngn hng ra i.
S xut hin, pht trin ca cc t chc c
quyn trong ngn hng lm thay i quan h

345

gia t bn ngn hng v t bn cng nghip, lm
cho ngn hng bt u c vai tr mi. Ngn hng
t ch ch l k trung gian trong vic thanh ton
v tn dng, nay nm c hu ht t bn tin
t ca x hi nn c quyn lc vn nng, khng
ch mi hot ng ca nn kinh t t bn ch
ngha. Da trn v tr ngi ch cho vay, c
quyn ngn hng c i din ca mnh vo cc c
quan qun l ca c quyn cng nghip theo
di vic s dng tin vay, hoc cc t chc c
quyn ngn hng cn trc tip u t vo cng
nghip. Trc s khng ch v chi phi ngy
cng sit cht ca ngn hng, mt qu trnh xm
nhp tng ng tr li ca cc c quyn cng
nghip vo ngn hng cng din ra. Cc t chc
c quyn cng nghip cng tham gia vo cng
vic ca ngn hng bng cch mua c phn ca
ngn hng ln chi phi hot ng ca ngn
hng, hoc lp ngn hng ring phc v cho
mnh. Qu trnh c quyn ha trong cng nghip
v trong ngn hng xon xut vi nhau v thc
y ln nhau lm ny sinh mt th t bn mi,
gi l t bn ti chnh.

346

T bn ti chnh l s thm nhp v dung hp
vo nhau gia t bn c quyn trong ngn hng
v t bn Q cng nghip
T bn ti chnh l kt qu ca s hp nht
gia cc t chc c quyn ngn hng v cc t
chc c quyn cng nghip.
S pht trin ca t bn ti chnh dn n s
hnh thnh mt nhm nh c quyn chi phi
ton b i sng kinh t v chnh tr ca ton x
hi t bn gi l u s ti chnh.
u s ti chnh thit lp s thng tr ca
mnh thng qua ch tham d. Thc cht ca
ch tham d l mt nh ti chnh ln, hoc
mt tp on ti chnh nh c s c phiu khng
ch m nm c mt cng ty ln nht vi t
cch l cng ty gc ( cng ty m ); cng ty ny li
mua c c phiu khng ch, thng tr c
cng ty khc, gi l cng ty con; cng ty con n
lt n, li chi phi cc cng ty chu ; cng bng
cch nh thNh c ch tham d v phng
php t chc tp on theo kiu mc xch nh
vy, bng mt lng t bn u t nh, cc nh
t bn c quyn ti chnh c th khng ch v
iu tit c mt lng t bn ln gp nhiu
ln.

347

Ngoi ch tham d, u s ti chnh cn s
dng nhng th on nh lp cng ty mi, pht
hnh tri khon, kinh doanh cng tri, u c
chng khon s giao dch, u c rung
t thu li nhun c quyn cao.
Thng tr v kinh t l c s u s ti
chnh thng tr v chnh tr v cc mt khc. V
mt chnh tr, u ssr ti chnh chi phi mi hot
ng ca cc s quan nh nc, bin nh nc t
sn thnh cng c phc v li ch cho chng. S
thng tr ca bn ti phit lm ny sinh ch
ngha pht xt, ch ngha qun phit v nhiu th
ch ngha phn ng khc, cng chy ua v
trang, gy chin tranh xm lc p bc, bc
lt cc nc ang pht trin v chm pht trin.
c. Xut khu t bn
Lnin vch ra rng, xut khu hng ha l c
im ca giai on ch ngha t bn t do cnh
tranh, cn xut khu t bn l c im ca ch
ngha t bn c quyn.
- Xut khu t bn l xut khu gi tr ra nc
ngoi (u t t bn ra nc ngoi) nhm mc
ch chim ot gi tr thng d v cc ngun li
nhun khc cc nc nhp khu t bn.

348

- Cui th k 19 u th k 20, xut khu t
bn tr thnh ph bin do:
+ Trong mt s t nc pht trin tch ly
c mt lng TB ln.
+ Cc nc lc hu thiu vn pht trin.
+ CNTB pht trin mu thun kinh t - XH
gay gt. Xut khu t bn tr thnh bin
php lm gim mc gay gt .
Cc hnh thc xut khu t bn
- Nu xt cch thc u t:
+ u t trc tip: xy dng x nghip mi,
mua li cc x nghip ang hot ng.
+ u t gin tip: cho vay thu li.
- Nu xt theo ch th s hu:
+ Xut khu t bn nh nc: nh nc t
sn u t vo nc nhp khu t bn hoc
vin tr hon li hay khng hon li nhm
cc mc tiu:
* Kinh t: hng vo cc ngnh kt cu h
tng to mi trng thun li cho u t
t nhn.
* Chnh tr: cu vn ch chnh tr thn
cn, hoc to ra mi quan h ph thuc lu
di.

349

* Qun s: li ko cc nc ph thuc vo
cc khi qun s...
+ Xut khu t bn t nhn: l hnh thc xut
khu t bn do t nhn m nhn
- Nu xt v hnh thc hot ng:
* Chi nhnh ca cc cng ty xuyn quc gia.
* Hot ng ti chnh tn dng ca cc ngn
hng.
* Cc trung tm tn dng v chuyn giao cng
ngh.
Vic xut khu t bn l s m rng quan h
sn xut t bn ch ngha ra nc ngoi, l cng
c ch yu bnh trng s thng tr, bc lt,
n dch ca t bn ti chnh trn phm vi ton th
gii.
d. S phn chia th gii v kinh t gia cc
lin minh c quyn
Qu trnh tch t v tp trung t bn pht
trin, vic xut khu t bn tng ln c v qui m
v phm vi tt yu dn ti s phn chia th gii
v mt kinh t gia cc tp on t bn c
quyn v hnh thnh cc t chc c quyn quc
t.
Lch s pht trin ca ch ngha t bn
chng t th trung trong nc lun lun gn vi

350

th trng ngoi nc. c bit trong giai on
ch ngha t bn c quyn, th trng ngoi
nc cn c ngha c bit quan trng i vi
cc nc quc. Mt mt, do lc lng sn xut
pht trin cao i hi ngy cng phi c nhiu
ngun nguyn liu v c ni tiu th; mt khc,
do thm kht li nhun siu ngch thc y t
bn c quyn tng cng bnh trng ra nc
ngoi, cn c th trng n nh thng xuyn.
Lnin nhn xt: bn t bn chia nhau th gii,
khng phi do tnh c c c bit ca chng, m
l do s tp trung ti mc buc chng phi i
vo con ng y kim li
S ng trn trng quc t gia cc t
chc c quyn quc gia c sc mnh kinh t
hng hu li c s ng h ca nh nc ca
mnh v cc cuc cnh tranh khc lit gia chng
tt yu dn n xu hng tha hip, k kt cc
hip nh, cng c a v c quyn ca chng
trong nhng lnh vc v nhng th trng nht
nh. T , hnh thnh nn cc lin minh c
quyn quc t di dnh cartel, syndicate, trust
quc t

351

Thc cht s phn chia th gii v kinh t l
phn chia th trng tiu th hng ha, ngun
nguyn liu v u t.
Biu hin mi ca s phn chia th trng
trong giai on hin nay:
- Mt l: ch th phn chia th trng th gii
khng ch c cc t chc c quyn quc gia m
bn cnh cn c cc nh nc t bn pht
trin v ang pht trin.
- Hai l: kt qu ca vic phn chia kinh t th
gii hnh thnh cc lin minh v cc khi lin
kt khu vc in hnh:
+ Cng ng Kinh t chu u EC (1957) tin
ti hnh thnh EU (Lin minh chu u) t
1992, v t ngy 1-1-1999 ng tin chung
chu u ra i.
+ Khi th trng chung chu M (d dnh
hon tt vo nm 2010) bng cch tng bc
m rng khi mu dch t do Bc M
(NAFTA) gm: Canaa, Mhic, v M.
+ Vic tham gia lin minh ca mt lot nc
ang pht trin nhm chng li sc p ca
cc cng quc t bn nh:
Hip hi cc nc ng Nam
(ASEAN).

352

T chc cc nc xut khu du m
(OPEC).
Th trng chung vng chp nn Nam M
(Mercosur) gm bn nc: Braxin,
Achentina, Urugoay, Paragoay.
. S phn chia th gii v lnh th gia cc
cng quc quc
S phn chia th gii v kinh t c cng c
v tng cng bng vic phn chia th gii v
lnh th. Lnin ch ra rng: ch ngha t bn
pht trin cng cao, nguyn liu cng thiu thn,
s cnh tranh cng gay gt v vic tm kim cc
ngun nguyn liu trn ton th gii cng ro
rit, th cuc u tranh chim thuc a cng
quyt lit hn.
Cc cng quc quc ra sc xm chim
thuc a, bi v thuc a l ni bo m ngun
nguyn liu v th trung thng xuyn, l ni
tung i an ton trong cnh tranh, bo m
thc hin ng thi nhng mc ch v kinh t,
qun s v chnh tr. T sau nm 1880, nhng
cuc xm chim thuc a bt u pht trin
mnh. n cui th k 19 u th k 20, cc
nc quc hon thnh vic phn chia lnh
th th gii. quc Anh chim c nhiu

353

thuc a nht, sau n Nga v Php. S dn
thuc a ca Php li nhiu hn s dn thuc
a ca ba nc c, M, Nht cng li.
S phn chia lnh th v pht trin khng u
ca ch ngha t bn tt yu dn n cuc u
tranh i chia li th gii. l nguyn nhn
chnh dn n cc cuc chin tranh th gii nh
chng ta bit.
Lnin vit: khi ni dn chnh sch thc dn
trong thi i ch ngha quc t bn th cn
ch rng t bn ti chnh v chnh sch quc
t thch ng vi n to nn hng lot hnh
thc l thuc c tnh cht qu ca cc nc.
Tiu biu cho thi i , khng nhng ch c
hai loi nc ch yu: nhng nc chim thuc
a v nhng thuc a, m cn c nhiu nc
ph thuc vi nhng hnh thc khc nhau,
nhng nc ny trn hnh thc th c c lp
v chnh tr, nhng thc t li mc vo ci li
ph thuc v ti chnh v ngoi giao
Nm c im kinh t c bn ca ch ngha
quc c lin quan cht ch vi nhau, ni ln bn
cht ca ch ngha quc v mt kinh t l s
thng tr ca ch ngha t bn c quyn, v mt
chnh tr l hiu chin, xm lc.

354

Biu hin mi ca s phn chia lnh th trong
giai on hin nay
- Phong tro gii phng dn tc lm sp
h thng thuc a kiu c.Cc cng quc
quc chuyn sang thi hnh chnh sch thc dn
mi, m ni dung ch yu ca n l dng vin
tr kinh t, k thut, qun s duy tr s l
thuc ca cc nc ang pht trin vo cc nc
quc.
- S phn chia th gii v chnh tr c mi
quan h cht ch vi kinh t.
3. S hot ng ca qui lut gi tr v qui
lut gi tr thng d trong giai on ch
ngha t bn c quyn
a. Quan h gia c quyn v cnh tranh
trong giai on ch ngha t bn c quyn
c quyn sinh ra t cnh tranh t do, c
quyn i lp vi cnh tranh t do. Nhng s
xut hin ca c quyn khng th tiu c
cnh tranh, tri li vi n cn lm cnh tranh tr
nn a dng, gay gt v c sc ph hoi to ln
hn.
Trong giai on ch ngha t bn c quyn,
khng ch tn ti s cnh tranh gia nhng
ngi sn xut nh, gia nhng nh t bn va

355

v nh nh trong giai on ch ngha t bn
cnh tranh t do, m cn c thm cc loi cnh
tranh sau:
- Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi
cc x nghip ngoi c quyn. Cc t chc c
quyn tm mi cch chn p, chi phi, thn tnh
cc x nghip ngoi c quyn bng nhiu bin
php nh: c chim ngun nguyn liu, ngun
nhn cng, phng tin vn ti, tn dng, h gi
c h thng nh bi i th.
- Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi
nhau. Loi cnh tranh ny c nhiu hnh thc:
cnh tranh gia cc t chc c quyn trong mt
ngnh, kt thc bng mt s tha hip hoc bng
s ph sn ca mt bn; cnh tranh gia cc t
chc c quyn khc ngnh c lin quan vi
nhau v ngun nguyn liu, k thut
- Cnh tranh trong ni b cc t chc c
quyn. Nhng nh t bn tham gia cartel,
syndicate cnh tranh vi nhau ginh th
trng tiu th c li hoc ginh t l sn xut
cao hn. Cc thnh vin ca trust v cnh
tranh vi nhau chim c phiu khng ch, t
chim a v lnh o v phn chia li nhun
c li hn.

356

b. Biu hin hot ng ca qui lut gi tr v
qui lut gi tr thng d trong giai on ch
ngha t bn c quyn
Cc t chc c quyn hnh thnh do chnh s
vn ng ni ti ca ch ngha t bn sinh ra.
c quyn l biu hin mi, mang nhng quan
h mi nhng n cng khng vt ra khi cc
qui lut ca ch ngha t bn, m ch l s tip
tc m rng, pht trin nhng xu th su sc
nht ca ch ngha t bn v ca nn sn xut
hng ha ni chung, lm cho cc qui lut kinh t
ca nn sn xut hng ha v ca ch ngha t
bn c nhng biu hin mi.
Do chim c v tr c quyn nn cc t
chc c quyn p t gi c c quyn; gi
c c quyn thp khi mua, gi c c quyn cao
khi bn. Tuy nhin, iu khng c ngha l
trong giai on ch ngha t bn c quyn quy
lut gi tr khng cn hot ng. V thc cht,
gi c c quyn vn khng thot ly v khng
ph nh c s ca n l gi tr. Cc t chc c
quyn thi hnh chnh sch gi c c quyn
chng qua l chim ot mt phn gi tr v gi
tr thng d ca ngi khc. Nu xem xt trong
ton b h thng kinh t t bn ch ngha th

357

tng s gi c vn bng tng s gi tr. Nh vy,
nu nh trong giai on ch ngha t bn t do
cnh tranh qui lut gi tr biu hin thnh qui
lut gi c sn xut, th trong giai on ch
ngha t bn c quyn qui lut gi tr biu hin
thnh qui lut gi c c quyn.
Trong giai on ch ngha t bn cnh tranh
t do, qui lut gi tr thng d biu hin thnh
qui lut t sut li nhun bnh qun. Bc sang
giai on ch ngha t bn c quyn, cc t
chc c quyn thao tng nn kinh t bng gi
c c quyn v thu li nhun c quyn cao.
Do , qui lut li nhun c quyn cao l hnh
thc biu hin ca qui lut gi tr thng d trong
giai on ch ngha t bn c quyn.
Ngun gc ca li nhun c quyn cao l lao
ng khng cng cc x nghip c quyn;
mt phn lao ng khng cng ca cng nhn
cc x nghip khng c quyn; mt phn gi tr
thng d ca cc nh t bn va v nh b mt i
do thua thit trong cuc cnh tranh; lao ng
thng d v i khi c mt phn lao ng tt yu
ca nhng ngi sn xut nh, nhn dn lao
ng cc nc t bn v cc nc thuc a,
ph thuc.

358

Nh vy, trong giai on ch ngha t bn c
quyn qui lut gi tr thng d biu hin thnh
qui lut li nhun c quyn cao. Qui lut ny
phn nh quan h thng tr v bc lt ca t bn
c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x
hi t bn v trn ton th gii.
II. CH NGHA T BN C QUYN
NH NC
1. Nguyn nhn hnh thnh v bn cht ca
ch ngha t bn c quyn nh nc
a. Nguyn nhn hnh thnh ca ch ngha t
bn c quyn nh nc
Ngay t u th k 20, Lnin ch r: ch
ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha
t bn c quyn nh nc l khuynh hng tt
yu. S d ng d on nh vy l do ng cn
c vo trnh pht trin ca lc lng sn xut
t c vo thi k cui th k 19, u th
k 20, xu hng tip tc pht trin ca lc lng
sn xut thi gian ti, nhng hn ch ca quan
h sn xut t nhn t bn ch ngha i vi s
pht trin ca lc lng sn xut, tc ng ca
qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh
pht trin ca lc lng sn xut i vi s pht
trin nn sn xut t bn ch nghada vo t

359

tng ca Lnin, c th ch ra c nguyn nhn
dn n s hnh thnh ca ch ngha t bn c
quyn nh nc
- Tch t tp trung t bn pht trin ra
nhng c cu kinh t quy m ln i hi mt s
iu tit x hi i vi sn xut v phn phi t
mt trung tm.
- S pht trin cao ca lc lng sn xut, m
trc ht l phn cng lao ng x hi lm
xut hin mt s ngnh m cc t chc c
quyn t nhn khng th hoc khng mun kinh
doanh.
- S thng tr ca c quyn lm su sc
thm s i khng gia giai cp t sn vi giai
cp v sn v nhn dn lao ng. Nh nc phi
c nhng chnh sch xoa du nhng mu thun
nh tr cp tht nghip, iu tit thu nhp
quc dn, pht trin phc li x hi
- S m rng cc quan h kinh t i ngoi
i hi nh nc phi ng ra bo h, to mi
trng quc t h tr t bn t nhn.
Ngoi ra, chin tranh th gii cng vi n l
tham vng ginh chin thng trong cuc chin
tranh, vic i ph vi xu hng x hi ch ngha
m cch mng thng 10 Nga l ting chung bo

360

hiu bt u mt thi i milm cho nh nc
t bn c quyn phi can thip vo kinh t.
b. Bn cht ca ch ngha t bn c quyn
nh nc
Ch ngha t bn c quyn nh nc l s
kt hp sc mnh ca cc t chc c quyn t
nhn vi sc mnh ca nh nc t sn thnh
mt thit ch v th ch thng nht nhm phc
v li ch ca cc t chc c quyn v cu
nguy cho ch ngha t bn.
Ch ngha t bn c quyn nh nc l nc
thanh pht trin mi ca ch ngha t bn c
quyn (ch ngha quc), n l s thng nht
ca ba qu trnh gn b cht ch vi nhau: tng
sc mnh ca cc t chc c quyn, tng vai
tr can thip ca nh nc vo kinh t, kt hp
sc mnh kinh t ca c quyn t nhn vi sc
mnh chnh tr ca nh nc trong mt th thng
nht v b my nh nc ph thuc vo cc t
chc c quyn.
Lnin ch ra rng: bn u s ti chnh dng
mt mng li dy c nhng quan h l thuc
bao trm ht thy cc thit ch kinh t v chnh
tr l biu hin r rt nht ca s c quyn
y. Trong c cu ca ch ngha c quyn nh

361

nc, nh nc tr thnh mt tp th t bn
khng l. N cng l ch s hu nhng x
nghip, cng tin hnh kinh doanh, bc lt lao
ng lm thu nh mt nh t bn thng thng.
Nhung im khc bit l ch: ngoi chc nng
mt nh t bn thng thng, nh nc cn c
chc nng chnh tr v cc cng c trn p x hi
nh qun i, cnh st, nh tngghen cng
cho rng nh nc vn l nh nc ca cc
nh t bn, l nh t bn tp th l tng v nh
nc y cng chuyn nhiu lc lng sn xut
thnh ti sn ca n bao nhiu th n li cng bin
thnh nh t bn tp th thc s by nhiu.
Nh vy, ch ngha t bn c quyn nh
nc l mt quan h kinh t, chnh tr, x hi ch
khng phi l mt chnh sch trong giai on c
quyn ca ch ngha t bn.
Bt c nh nc no cng c vai tr kinh t
nht nh i vi x hi m n thng tr, song
mi ch x hi, vai tr kinh t ca nh nc c
s bin i thch hp i vi x hi . Cc nh
nc t bn ch ngha ch yu can thip bng
bo lc v theo li cng bc siu kinh t. Trong
giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, nh
nc t sn bn trn, bn ngoi qu trnh kinh

362

t, vai tr ca nh nc ch dng li vic iu
tit bng thu v php lut. Cng vi s pht trin
ca ch ngha t bn c quyn vai tr ca nh
nc t sn dn dn c s bin i, khng ch can
thip vo nn sn xut x hi bng thu, lut php
m cn c vai tr t chc v qun l cc x
nghip thuc khu vc kinh t nh nc, iu tit
bng cc bin php n by kinh t vo tt c cc
khu ca qu trnh ti sn xut: sn xut, phn
phi, lu thng, tiu dng. Ch ngha t bn c
quyn nh nc l hnh thc vn ng mi ca
quan h sn xut t bn ch ngha nhm duy tr
s tn ti ca ch ngha t bn, lm cho ch
ngha t bn thch nghi vi iu kin lch s mi.
2. Nhng biu hin ch yu ca ch ngha
t bn c quyn nh nc
a. S kt hp v nhn s gia t chc c
quyn nh nc
Lnin tng nhn mnh rng s lin minh
c nhn ca cc ngn hng vi cng nghip c
b sung bng s lin minh c nhn ca ngn hng
v cng nghip vi chnh ph: hm nay l b
trng, ngy mai l ch ngn hng; hm nay l
ch ngn hng, ngy mai l b trng

363

S kt hp v nhn s c thc hin thng
qua cc hi ch x nghip mang nhng tn khc
nhau. Cc hi ch x nghip ny tr thnh lc
lng chnh tr, kinh t to ln, l ch da cho ch
ngha t bn c quyn nh nc. Cc hi ch
ny hot ng nh l cc c quan tham mu cho
nh nc, chi phi ng li kinh t, chnh tr ca
nh nc t sn nhm li hot ng ca nh
nc tho hng c li cho tng lp t bn c
quyn. Vai tr ca cc hi ln n mc m d
lun th gii gi chng l nhng chnh ph
ng sau chnh ph, mt quyn lc thc t ng
sau quyn lc ca chnh quyn. Thng qua cc
hi ch , mt mt cc i biu ca cc t chc
c quyn tham gia vo b my nh nc vi
nhng cng v khc nhau; mt khc, cc quan
chc v nhn vin chnh ph c ci vo cc
ban qun tr ca cc t chc c quyn, gi
nhng chc v trng yu chnh thc hoc danh
d, hoc tr thnh nhng ngi u cc t
chc c quyn. S thm nhp ln nhau ny
to ra nhng biu hin mi trong mi quan h
gia cc t chc c quyn v c quan nh nc
t trung ng n a phng.

364

b. S hnh thnh v pht trin s hu nh
nc
S hu c quyn nh nc l s hu tp th
ca giai cp t bn c quyn c nhim v ng
h v phc v li ch ca t bn c quyn nhm
duy tr s tn ti ca ch ngha t bn. N biu
hin khng nhng ch s hu nh nc tng
ln m cn s tng cng mi quan h gia s
hu nh nc v s hu c quyn t nhn, hai
loi s hu ny an kt vi nhau trong qu trnh
tun hon ca tng t bn x hi.
s hu nh nc khng ch bao gm nhng
ng sn v bt ng sn cn cho hot ng ca
b my nh nc, m gm c nhng x nghip
nh nc trong cng nghip v trong cc lnh vc
kt cu h tng kinh t - x hi nh giao thng
vn ti, gio dc, bo him x hitrong ngn
sch nh nc l b phn quan trng nht.
S hu nh nc c hnh thnh di nhiu
hnh thc khc nhau: xy dng x nghip nh
nc bng vn ca ngn sch; quc hu ha cc
x nghip t nhn bng cch mua li; nh nc
mua c phn ca cc x nghip t nhn; m rng
x nghip nh nc bng vn tch ly ca cc x
nghip t nhn

365

S hu nh nc thc hin cc chc nng
quan trng sau y:
- M rng sn xut t bn ch ngha, bo m
a bn rng ln cho s pht trin ca ch ngha
t bn. iu ny lin quan n nhng ngnh sn
xut c khng ng vng c trong cnh tranh
v c nguy c thua l, cng nh cc ngnh cng
nghip mi nht i hi vn u t ln v trnh
nghin cu khoa hc, thit k v th nghim
cao c nh nc u t pht trin.
- Gii phng t bn ca t chc c quyn t
nhng ngnh t li a vo nhng ngnh kinh
doanh c hiu qu hn.
- Lm ch da v kinh t cho nh nc nh
nc iu tit mt s qu trnh kinh t phc v li
ch ca tng lp t bn c quyn.
S hu nh nc phn nh xuyn tc bn cht
ca ch s hu t nhn t bn ch ngha, v n
biu hin ra nh c tnh x hi, song trong thc
t, n khng vt c khun kh ca s hu t
bn ch ngha, v trong cc x nghip nh nc,
cng nhn vn l ngi lao ng lm thu. Cc x
nghip nh nc c s dng nh nhng cng
c ch yu phc v li ch ca tng lp t bn
c quyn, v vy, cng nhn vn khng phi l

366

ngi ch i vi t liu sn xut ca x nghip
nh nc.
c. S iu tit kinh t ca nh nc t sn
Mt trong nhng hnh thc biu hin quan
trng ca ch ngha t bn c quyn nh nc l
s tham gia ca nh nc t sn vo vic iu tit
qu trnh kinh t. theo Lnin: S tp trung v
quc t ha ca t bn ngy cng c nhng qui
m rt ln. Ch ngha t bn c quyn bin
thnh ch ngha t bn c quyn nh nc; do
tnh th thc bch nn trong nhiu nc phi
thi hnh vic iu tit x hi i vi sn xut v
phn phi
H thng iu tit kinh t ca nh nc t sn
l mt tng th nhng thit ch v th ch kinh t
ca nh nc. N bao gm b my qun l gn
vi h thng chnh sch, cng c c kh nng
iu tit s vn ng ca ton b nn kinh t
quc dn, ton b qu trnh ti sn xut x hi
theo hng c li cho tng lp t bn c quyn.
Cng vi qu trnh pht trin ca ch ngha t
bn, h thng iu tit kinh t ca ch ngha t
bn c quyn nh nc cng dn dn c b
sung v iu chnh cho ph hp vi yu cu pht
trin kinh t v c nhiu im mi so vi thi k

367

ca Lnin. Ngy nay h thng iu tit cn c
thc hin di nhng hnh thc nh: hng dn,
kim sot, un nn nhng lch lc bng cc cng
c kinh t v cc cng c hnh chnh - php l,
bng c u i v trng pht; bng nhng gii
php chin lc di hn nh lp chng trnh, k
hoch tng th pht trin kinh t, khoa hc, cng
ngh, bo v mi trng, bo him x hiv
bng c cc gii php ngn hn.
Cc chnh sch kinh t ca nh nc t sn l
s th hin r nt nht s iu tit kinh t ca ch
ngha t bn c quyn nh nc trong giai on
hin nay. Chng bao gm nhiu lnh vc nh
chnh sch chng khng hong chu k, chng lm
pht, chnh sch tng trng kinh t, chnh sch
x hi, chnh sch kinh t i ngoi. Cc cng c
ch yu nh nc t sn dng iu tit kinh t
v thc hin cc chnh sch kinh t l: ngn sch,
thu, h thng tin t - tn dng, cc doanh nghip
nh nc, k hoch ha hay chng trnh ha
kinh t v cc cng c hnh chnh - php l.
III. VAI TR, HN CH V XU HNG
VN NG CA CH NGHA T BN
S pht trin nhanh chng v s tr tr thi
nt l hai xu th cng song song tn ti trong nn

368

kinh t ca ch ngha t bn c quyn. cng
chnh l mt biu hin quan trng thuc bn cht
ca ch ngha t bn c quyn.
1.Vai tr ca ch ngha t bn i vi s
pht trin ca nn sn xut x hi.
Ch ngha t bn pht trin qua hai giai on:
ch ngha t bn t do cnh tranh v ch ngha t
bn c quyn m nc thang tt cng ca n l
ch ngha t bn c quyn nh nc.
Trong sut qu trnh pht trin, nu cha xt
n hu qu nghim trng gy ra i vi loi
ngi th ch ngha t bn cng c nhng ng
gp tch cc i vi sn xut, l:
- S ra i ca ch ngha t bn gii phng
loi ngi khi m trng trung c ca x hi
phong kin, on tuyt vi nn kinh t t nhin,
t tc, t cp chuyn sang pht trin kinh t hng
ha t bn ch ngha, chuyn sn xut nh thnh
sn xut ln, hin i. Di tc ng ca qui lut
gi tr thng d v cc kinh t ca sn xut hng
ha, ch ngha t bn lm tng nng sut lao
ng, to ra khi lng sn phm vt cht khng
l. iu ny c khng nh trong Tuyn
ngn ca ng cng sn nm 1848.

369

- Pht trin lc lng sn xut: Qu trnh pht
trin ca ch ngha t bn lm cho lc lng
sn xut pht trin mnh m vi trnh k thut
v cng ngh ngy cng cao: t k thut th cng
ln k thut c kh v ngy nay cc nc t bn
ch ngha cng ang l nhng quc gia i u
trong vic chuyn nn sn xut ca nhn loi t
giai on c kh ha sang giai on t ng ha,
tin hc ha v cng ngh hin i. Cng vi s
pht trin ca k thut v cng ngh l qu trnh
gii phng sc lao ng, nng cao hiu qu, khm
ph v chinh phc thin nhin ca con ngi.
- Thc hin x hi ha sn xut: Ch ngha t
bn thc y nn sn xut hng ha pht trin
mnh v t ti mc in hnh nht trong lch s,
cng vi n l qu trnh x hi ha sn xut c
chiu rng v chiu su. l s pht trin ca
phn cng lao ng x hi, sn xut tp trung vi
qui m hp l, chuyn mn ha sn xut v hp
tc lao ng su sc, mi quan h kinh t gia cc
n v , cc ngnh, cc lnh vc ngy cng cht
chlm cho cc qu trnh sn xut phn tn
c lin kt li v ph thuc ln nhau thnh mt
h thng, thnh mt qu trnh sn xut x hi.

370

- Ch ngha t bn thng qua cuc cch mng
cng nghip ln u tin bit t chc lao ng
theo kiu cng xng v do xy dng c
tc phong cng nghip cho ngi lao ng, lm
thay i n np, thi quen ca ngi lao ng sn
xut nh trong x hi phong kin.
- Ch ngha t bn ln u tin trong lch s
thit lp nn nn dn ch t sn, nn dn ch ny
tuy cha phi l hon ho song so vi th ch
chnh tr trong cc x hi phong kin, n lvn
tin b hn rt nhiu bi v n c xy dng
trn c s tha nhn quyn t do thn th ca c
nhn.
Tm li, ch ngha t bn ngy nay - vi nhng
thnh tu v ng gp ca n i vi s pht
trin ca nn sn xut x hi, l s chun b tt
nht nhng iu kin, tin cho s ra i ca
ch ngha x hi trn phm vi ton th gii.
Nhng bc chuyn t ch ngha t bn ln ch
ngha x hi vn phi thng qua cc cuc cch
mng x hi. D nhin, cuc cch mng x hi s
din ra bng phng php no - ha bnh hay bo
lc, iu hon ton ty thuc vo nhng hon
cnh lch s - c th ca tng nc v bi cnh

371

quc t chung tng thi im, vo s la chn
ca cc lc lng cch mng.
2. Hn ch ca ch ngha t bn
Bn cnh ng gp tch cc ni trn, ch
ngha t bn cng c nhng hn ch v mt lch
s. Nhng hn ch ny c Mc v Lnin
cp ngay t trong lch s ra i, tn ti v pht
trin ca ch ngha t bn.
- Trc ht, v lch s ra i ca ch ngha t
bn: nh Mc phn tch ch ngha t bn ra
i gn lin vi qu trnh tch ly nguyn thy
ca ch ngha t bn. Thc cht, l qu trnh
tch ly tin t nh vo nhng bin php n cp,
tc ot i vi nhng ngi sn xut hng ha
nh v nng dn t do; nh vo hot ng bun
bn, trao i khng ngang gi qua m thc
hin bc lt, n dch i vi nhng nc lc hu.
V qu trnh tch ly nguyn thy ca ch ngha
t bn, Mc cho rng, l lch s y mu v
bn nh, khng ging nh mt bn tnh ca, n
c s sch ghi chp li bng nhng trang m
mu v la khng bao gi phai.
- C s cho s tn ti v pht trin ca ch
ngha t bn l quan h bc lt ca cc nh t bn
i vi cng nhn lm thu, Mc d so vi cc

372

hnh thc bc lt tng tn ti trong lch s, bc
lt t bn ch ngha cng l mt s tin b,
song theo s phn tch ca Mc v Lnin th
chng no ch ngha t bn cn tn ti th chng
quan h bc lt cn tn ti v s bt bnh
ng, phn ha x hi vn l iu khng trnh
khi.
- Cc cuc chin tranh th gii vi mc ch
tranh ginh th trng, thuc a v khu vc nh
hng li cho loi ngi nhng hu qu
nng n: hng triu ngi v ti b git hi,
sc sn xut ca x hi b ph hy, tc pht
trin kinh t ca th gii b ko li li hng chc
nm.
Ngy nay, li cng chnh ch ngha t bn l
th phm chm ngi n cho nhng xung t v
trang gia cc quc gia, mc d nhn b ngoi th
tng chng nhng xung t ch n thun
bt ngun t nhng l do sc tc, tn gio hay
nhn quyn. V vy, chi ph cho qun s ca ch
ngha t bn hin nay rt ln, tnh ra c 2 pht
ng h li c hai triu la b vt i v chi ph
cho qun s.
-Ch ngha t bn s phi chu trch nhim
chnh trong vic to ra h ngn cch gia cc

373

nc giu v cc nc ngho trn th gii ( th
k 18 chnh lch l 2,5 ln, hin nay l 250 ln )
Trong nhng nm 80 ca th k 20, th gii th
ba tr tr, suy thoi. iu ny cng c ngn
hng th gii khng nh: Chu Phi, M La
tinh,hng trm triu ngi nhn thy, i
cng vi tng trng l s suy tn v kinh t, pht
trin nhng ch cho suy thoi: mt vi nc
M La tinh, GDP theo u ngi hin nay thp
hn so vi 10 nm trc y. nhiu nc Chu
Phi, n cn thp hn cch y 20 nm. mt
th gii m trong t 20 nm nay Chu Phi,
t 9 nm nay M La tinh mc sng khng
ngng gim. Trong khi mc sng trong cc
vng khc tip tc tng ln, l iu hon ton
khng th chp nhn c
Cc cng quc t bn c quyn hng my
th k nay tng cng v vt ti nguyn, bc
lt cng nhn cc nc ngho v tm cch khng
ch h trong vng ph thuc thng qua cc con
ng xut khu t bn, vin tr, cho vaykt
qu l cc nc ngho khng nhng b cn kit
v ti nguyn m cn mc n khng tr c,
in hnh l cc quc gia Chu Phi, Chu M
La tinh. Braxin ngi ta tnh ra ring s li m

374

Braxin phi tr trong nm 1988 bng 288 triu
xut lng ti thiu hay bng xy nh cho 30
triu ngi, trong khi c tnh khong 2/3 dn
Braxin thiu n.
3. Xu hng vn ng ca ch ngha t bn.
Nhng thnh tu v hn ch trn y ca ch
ngha t bn bt ngun t mu thun c bn ca
ch ngha t bn: mu thun gia tnh cht v
trnh x hi ha cao ca lc lng sn xut vi
quan h s hu t nhn t bn ch ngha v t
liu sn xut.
Ch ngha t bn cng pht trin, tnh cht v
trnh x hi ha ca lc lng sn xut ngy
cng cao th quan h s hu t nhn t bn ch
ngha v t liu sn xut ngy cng tr nn cht
hp so vi ni dung vt cht ngy cng ln ln
ca n. Mc d ch ngha t bn ngy nay c
iu chnh nht nh trong quan h s hu, qun
l v phn phi, v mt chng mc nht nh,
s iu chnh cng phn no lm gim bt
tnh gay gt ca mu thun ny. Song tt c
nhng iu chnh y vn khng vt qua khi
khun kh ca s hu t nhn t bn ch ngha.
V vy, mu thun vn khng b th tiu. Theo s
phn tch ca Mc v Lnin, n mt chng mc

375

nht nh, quan h s hu t nhn t bn ch
ngha s b ph v v thay vo l mt quan h
s hu mi - s hu x hi v t liu sn xut
c xc lp p ng yu cu pht trin ca
lc lng sn xut. iu cng c ngha l
phng thc sn xut t bn ch ngha s b th
tiu v mt phng thc sn xut mi - phng
thc sn xut cng sn ch ngha s ra i v ph
nh phng thc sn xut t bn ch ngha.
Tuy nhin, phi nhn thc rng, phng thc
sn xut t bn ch ngha khng t tiu vong v
phng thc sn xut cng sn ch ngha cng
khng t pht hnh thnh m phi c thc hin
thng qua cuc cch mng x hi, trong , giai
cp c s mnh lch s lnh o cuc cch mng
x hi ny chnh l giai cp cng nhn.

----@----

376

Phn th ba

L LUN CA CH NGHA MC-LNIN
V CH NGHA X HI

Trn c s hc thuyt kinh t v phng thc
sn xut t bn ch ngha, c bit l hc thuyt
gi tr thng d, Mc hon ton da vo v
ch da vo nhng qui lut kinh t ca s vn
ng ca x hi hin i m kt lun rng x hi
t bn ch ngha nht nh s phi chuyn bin
thnh x hi x hi ch ngha. Vic x hi ha
lao ng,- ngy cng tin nhanh thm di mun
vn hnh thc- biu hin c bit r rng
s pht trin ca i cng nghip,,- y l c
s vt cht ch yu cho s ra i khng th trnh
khi ca ch ngha x hi. ng lc tr tu v
tinh thn ca s chuyn bin , lc lng th
cht thi hnh s chuyn bin l giai cp v
sn, giai cp c bn thn ch ngha t bn
rn luyn. Cuc u tranh ca giai cp v sn
chng giai cp t sn,- biu hin di nhiu hnh
thc khc nhau v ni dung ca nhng hnh thc
ny ngy cng phong ph, - nht nh bin thnh

377

mt cuc u tranh chnh tr ca giai cp v sn
nhm ginh chnh quyn chuyn chnh v sn.
Nh vy, trong ch ngha Mc-Lnin hc
thuyt kinh t v phng thc sn xut t bn ch
ngha cng vi b phn l lun trit hc l nhng
c s tt yu v trc tip ca ch ngha x hi
khoa hc, tc hc thuyt Mc-Lnin v ch ngha
x hi. Bi vy, theo ngha rng ch ngha x hi
khoa hc chnh l ch ngha Mc-Lnin, cn theo
ngha hp th n l mt b phn l lun cu thnh
ch ngha Mac-Lnin b phn l lun v ch
ngha x hi, l b phn nghin cu lm sng
t vai tr, s mnh lch s ca giai cp cng
nhn; tnh tt yu v ni dung ca cch mng x
hi ch ngha; qu trnh hnh thnh v pht trin
ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha;
qui lut v con ng xy dng ch ngha x hi
v ch ngha cng sn.

----@----

378

Chng 7

S MNH LCH S CA GIAI CP
CNG NHN
V CCH MNG X HI CH NGHA

379

Trn c s phn tch qui lut kinh t ca s
vn ng ca x hi t bn ch ngha, ch ngha
Mc-Lnin lm sng t tnh tt yu dit vong
ca phng thc sn xut t bn ch ngha v s
ra i tt yu ca phng thc sn xut cng sn
ch ngha m lc lng duy nht c s mnh lnh
o cuc cch mng thc hin bc chuyn bin
lch s ny chnh l giai cp cng nhn. cuc cch
mng x hi ch ngha l cuc cch mng v i
nht trong lch s pht trin ca x hi loi ngi,
n xa b mi ch p bc v bc lt, xy dng
thnh cng x hi cng sn ch ngha m giai
on u ca x hi y chnh l ch ngha x hi,
kt qu trc tip ca thi k ci bin cch mng
lu di, kh khn v gian kh - thi k qu ln
ch ngha x hi.

I. S MNH LCH S CA GIAI CP
CNG NHN
S mnh lch s ca giai cp cng nhn l
phm tr c bn nht ca ch ngha x hi khoa
hc. Vic pht hin ra s mnh lch s ca giai
cp cng nhn l mt trong nhng cng hin v
i ca Mc. Hc thuyt Mc tm ra lc lng x

380

hi thc hin vic xa b ch ngha t bn,
tin hnh xy dng x hi mi-x hi x hi ch
ngha v cng sn ch ngha.
1. Giai cp cng nhn v s mnh lch s
ca giai cp cng nhn
a. Khi nim giai cp cng nhn
Khi s dng khi nim giai cp cng nhn,
Mc v ngghen dng mt s thut ng khc
nhau biu hin khi nim nh: giai cp v
sn, giai cp v sn hin i,giai cp cng nhn
hin i, giai cp cng nhn i cng
nghip,Mc d vy, v c bn, nhng thut
ng ny u biu th mt khi nim thng nht,
l ch giai cp cng nhn hin i, con ca
nn sn xut i cng nghip t bn ch ngha,
giai cp i biu cho lc lng sn xut tin tin,
cho phng thc sn xut hin i.
V c bn, c th khi qut hai c trng c
bn ca giai cp ny:
- Giai cp cng nhn l nhng tp on ngi
lao ng trc tip hay gin tip vn hnh nhng
cng c sn xut c tnh cht cng nghip ngy
cng hin i, ngy cng c trnh x hi ha,
quc t ha cao. y l mt c trng c bn
phn bit ngi cng nhn hin i vi ngi th

381

th cng thi trung c, vi nhng ngi th trong
cng trng th cng. Giai cp cng nhn c mt
qu trnh pht trin t nhng ngi th th cng
thi k trung c n nhng ngi th trong cng
trng th cng v cui cng n nhng ngi
cng nhn trong cng nghip hin i. Trong
cng trng th cng v trong ngh nghip th
cng, ngi cng nhn s dng cng c ca
mnh, cn trong cng xng th ngi cng nhn
phi ph thuc my mc.
Di ch ngha t bn, nn sn xut i cng
nghip ngy cng pht trin, my mc ngy cng
nhiu, sn xut ngy cng c nng sut cao, lm
cho nhng ngi th th cng b ph sn, nhng
ngi nng dn mt vic lm buc phi gia nhp
vo hng ng cng nhn. V vy: tt c cc giai
cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s
pht trin ca i cng nghip, cn giai cp v
sn li l sn phm ca bn thn nn i cng
nghip , cng nhn cng l pht minh ca thi
i mi, ging nh my mc vy. Cng nhn
Anh l a con u lng ca nn cng nghip
hin i .
- Trong x hi t bn ch ngha ngi cng
nhn khng c t liu sn xut buc phi bn sc

382

lao ng cho nh t bn kim sng. Mc v
ngghen c bit ch phn tch c trng ny,
v n chnh l c trng khin cho giai cp cng
nhn tr thnh giai cp i khng vi giai cp t
sn.
Trong tc phm Tuyn ngn ca ng cng
sn Mc v ngghen ch r: Giai cp t sn,
tc l t bn, m ln ln th giai cp v sn, giai
cp cng nhn hin i - tc giai cp ch c th
sng vi iu kin kim c vic lm, v ch
kim c vic lm, nu lao ng ca h lm
tng thm t bn - cng pht trin theo. Nhng
cng nhn y, buc phi t bn mnh t kim
n tng ba mt, l mt hng ha, tc l mt mn
hng em bn nh bt c mn hng no khc, v
th, h phi chu ht mi s may ri ca cnh
tranh, mi s ln xung ca th trng nh nhau
Cn c vo hai c trng trn, trong tc phm
Nhng nguyn l ca ch ngha cng sn,
ngghen a ra nh ngha: Giai cp v sn
l mt giai cp x hi hon ton ch kim sng
bng vic bn lao ng ca mnh, ch khng phi
sng bng li nhun ca bt c t bn no, l
mt giai cp m hnh phc v au kh, sng v
cht, ton b s sng cn ca h u ph thuc

383

vo s cu v lao ng, tc l vo tnh hnh
chuyn bin tt hay xu ca cng vic lm n,
vo nhng s bin ng ca cnh tranh khng g
ngn cn ni. Ni tm li, giai cp v sn hay giai
cp nhng ngi v sn l giai cp lao ng trong
th k 19 giai cp v sn l do cuc cch
mng cng nghip sn sinh ra
Pht trin hc thuyt ca Mc v ngghen
trong thi i quc ch ngha, c bit l t
thc tin xy dng ch ngha x hi Nga x
vit, Lnin hon thin thm khi nim giai cp
cng nhn. Theo ng, s phn chia giai cp trong
x hi phi da vo a v khc nhau ca cc tp
on ngi trong quan h i vi t liu sn xut,
trong t chc, qun l sn xut v trong phn
phi sn phm. Qua thc tin cch mng Nga
Lnin lm r hn vai tr ca giai cp cng
nhn trong qu trnh lnh o cch mng x hi
ch ngha, trong xy dng ch ngha x hi.
Ngy nay, vi s pht trin ca cuc cch
mng khoa hc, cng ngh ca ch ngha t bn
t na sau th k 20, giai cp cng nhn hin i
c mt s s thay i nht nh so vi trc
y.

384

Xt v phng thc lao ng, cng nhn
trong th k 19 ch yu l lao ng c kh, lao
ng chn tay, th nay xut hin mt b phn
cng nhn ca nhng ngnh ng dng cng ngh
trnh pht trin cao, do vy, cng nhn c
trnh tri thc ngy cng cao. V phng din
i sng, cng nhn cc nc t bn pht trin
c nhng thay i quan trng: mt b phn
cng nhn c mt s t liu sn xut nh
cng vi gia nh lm thm trong cc cng on
ph cho cc doanh nghip chnh; mt b phn
nh cng nhn c c phn trong cc x nghip
t bn ch ngha. Tuy nhin, trong thc t, s c
phn v t liu sn xut ca giai cp cng nhn
ch chim mt t l rt nh, cn tuyt i b phn
t liu sn xut trong cc nc t bn ch ngha
vn nm trong tay cc nh t bn ln. Giai cp
cng nhn v c bn vn khng c t liu sn
xut, vn phi bn sc lao ng cho cc nh t
bn, c sc lao ng tr c v lao ng chn tay.
Trong cc nc i theo con ng x hi ch
ngha, v c bn giai cp cng nhn cng vi
nhn dn lao ng tr thnh ngi lm ch
nhng t liu sn xut ch yu ca x hi.

385

Xut pht t quan nim ca cc nh kinh in
ca ch ngha Mc-Lnin v giai cp cng nhn,
nghin cu nhng bin i ca giai cp cng
nhn trong giai on hin nay, c th nh ngha:
giai cp cng nhn l mt tp on x hi n
nh, hnh thnh v pht trin cng vi qu trnh
pht trin ca nn cng nghip hin i, vi nhp
iu pht trin ca lc lng sn xut c tnh x
hi ha ngy cng cao, l lc lng sn xut c
bn tin tin, trc tip hoc gin tip tham gia vo
qu trnh sn xut, ti sn xut ra ca ci vt cht
v ci to cc quan h x hi; l lc lng ch
yu ca tin trnh lch s qu t ch ngha t
bn ln ch ngha x hi. cc nc t bn ch
ngha, giai cp cng nhn l nhng ngi khng
c hoc v c bn khng c t liu sn xut phi
lm thu cho giai cp t sn v b giai cp t sn
bc lt gi tr thng d; cc nc x hi ch
ngha, h l ngi cng nhn dn lao ng lm
ch nhng t liu sn xut ch yu v cng nhau
hp tc lao ng v li ch chung ca ton x hi
trong c li ch chnh ng ca bn thn h.
b. Ni dung s mnh lch s ca giai cp
cng nhn

386

Giai cp cng nhn l sn phm ca nn sn
xut hin i, lc lng i biu cho s pht trin
ca lc lng sn xut tin b, i biu cho xu
hng pht trin ca phng thc sn xut tng
lai; do vy, v mt khch quan n l giai cp c
s mnh lch s lnh o nhn dn lao ng u
tranh xa b ch t bn ch ngha, xa b mi
ch p bc, bc lt v xy dng x hi mi -
x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha.
Trong tc phm chng uyrinh khi ni v vai
tr lch s ca giai cp cng nhn, ngghen ch
r: phng thc sn xut t bn ch ngha to
ra mt lc lng b buc phi hon thnh cuc
cch mng y, nu khng s b dit vong v
thc hin s nghip gii phng y, l s mnh
lch s ca giai cp v sn hin i
Mc v ngghen tp trung nghin cu lm
r s mnh lch s ca giai cp cng nhn, ch ra
con ng v nhng bin php cn thit giai
cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s
ca mnh. Lnin ch r: im ch yu trong hc
thuyt Mc l ch n lm sng t vai tr lch s
th gii ca giai cp v sn l ngi xy dng x
hi x hi ch ngha

387

S mnh lch s ca giai cp cng nhn phi
tri qua hai bc: bc th nht, Giai cp v
sn chim ly chnh quyn nh nc v bin t
liu sn xut trc ht thnh s hu nh nc,
th hai giai cp v sn cng t th tiu vi t
cch l giai cp v sn, chnh v th m n cng
xa b mi s phn bit giai cp v mi i
khng giai cp, v cng xa b nh nc vi t
cch nh nc. Hai bc ny quan h cht ch
vi nhau: giai cp cng nhn khng thc hin
c bc th nht th cng khng thc hin
c bc th hai nhng bc th hai l quan
trng nht giai cp cng nhn hon thnh s
mnh lch s ca mnh.
hon thnh s mnh lch s ca mnh, giai
cp cng nhn phi tp hp c cc tng lp
nhn dn lao ng xung quanh n, tin hnh cuc
u tranh cch mng xa b x hi c v xy
dng x hi mi v mi mt t kinh t ti chnh
tr v vn ha, t tng.
Tin ln mt x hi khng cn giai cp v
thc hin c nguyn tc bnh ng l tng
lm theo nng lc, hng theo nhu cu nh Mc
d bo l mt qu trnh kh khn phc tp, lu
di. Trong qu trnh tin ln mt x hi nh vy

388

giai cp cng nhn gp v cng kh khn, gp
phi s chng i quyt lit ca k th giai cp,
gp phi tnh t pht ca ngi sn xut nh,
2. Nhng iu kin khch quan qui nh s
mnh lch s ca giai cp cng nhn
a. a v kinh t - x hi ca giai cp cng
nhn trong x hi t bn ch ngha
Theo quan im ca ch ngha Mc - Lnin:
lc lng sn xut l yu t ng nht, lun lun
vn ng v pht trin. Trong lc lng sn xut
bt c x hi no ngi lao ng cng l yu t
quan trng nht. Trong ch ngha t bn v ch
ngha x hi vi nn i sn xut cng nghip
ngy cng pht trin th : lc lng sn xut
hng u ca ton nhn loi l cng nhn, l
ngi lao ng
Trong nn sn xut i cng nghip gia cp
cng nhn va l ch th trc tip nht, va l
sn phm cn bn nht ca nn sn xut . Khi
sn xut i cng nghip ngy cng m rng,
ngy cng pht trin th tt c cc giai cp khc
u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin
ca i cng nghip, cn giai cp v sn li l sn
phm ca bn thn nn i cng nghip , giai

389

cp v sn c tuyn m trong cc giai cp
ca dn c
Vi nn sn xut t bn ch ngha giai cp
cng nhn hin ich c th sng vi iu
kin l kim c vic lm, v ch kim c
vic lm, nu lao ng ca h lm tng thm t
bn . T iu kin lm vic nh vy buc giai
cp cng nhn phi khng ngng hc tp vn
ln sao cho p ng c yu cu ca nn sn
xut ngy cng hin i. Ngy nay trong cc nc
t bn pht trin t l sn xut t ng ha ngy
cng gia tng vi vn minh tin hc, kinh t
tri thc, do vy i ng cng nhn c tri
thc ha cng ngy cng gia tng.
Trong ch t bn ch ngha, giai cp cng
nhn hon ton khng c hoc c rt t t liu sn
xut, l ngi lao ng lm thu v th h phi
chu ht s may ri ca cnh tranh, mi s ln
xung ca th trung vi mc khc nhau.
Nh vy, trong ch t bn ch ngha giai cp
cng nhn c li ch i lp trc tip vi li ch
ca giai cp t sn. Giai cp t sn min duy tr
ch t hu t nhn t bn ch ngha v t liu
sn xut, duy tr ch p bc bc lt i vi giai
cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng.

390

Ngc li li ch c bn ca giai cp cng nhn l
xa b ch t hu t bn ch ngha v t liu
sn xut, ginh ly chnh quyn t chc,
xy dng x hi mi tin ti mt x hi khng
cn tnh trng p bc bc lt.
Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn
xut i cng nghip, c qui m sn xut ngy
cng ln, s ph thuc ln nhau trong qu trnh
sn xut ngy cng nhiu. H li thng sng
nhng thnh ph ln, nhng khu cng nghip tp
trung. iu kin lm vic, iu kin sng ca giai
cp cng nhn to iu kin cho h c th
on kt cht ch vi nhau trong cuc u tranh
chng ch ngha t bn, Kh nng ny giai cp
nng dn, th th cng khng th c c.
Giai cp cng nhn c nhng li ch c bn
thng nht vi li ch ca i a s qun chng
nhn dn lao ng, do vy to ra kh nng cho
giai cp ny c th on kt vi cc giai cp tng
lp khc trong cuc u tranh chng li giai cp
t sn gii phng mnh v gii phng ton x
hi.
b. Nhng c im chnh tr - x hi ca
giai cp cng nhn

391

T a v kinh t - x hi nu trn to cho
giai cp cng nhn c nhng c im chnh tr -
x hi m nhng giai cp khc khng th c
c, l nhng c im sau y:
Giai cp cng nhn l giai cp tin phong
cch mng.
Giai cp cng nhn l giai cp tin phong
cch mng v h i din cho phng thc sn
xut tin tin, phng thc sn xut cng sn ch
ngha, phng thc sn xut gn lin vi nn
khoa hc cng nhip hin i; gia cp cng nhn
c h t tng tin phong ca thi i ngy nay
l t tng Mc-Lnin mang tnh cch mng v
khoa hc. Ch ngha Mc-Lnin c xy dng
trn c s tip thu nhng thnh tu mi nht ca
khoa hc t nhin, nhng tri thc tin tin nht
ca thi i. Giai cp cng nhn khng ch tin
phong trong l lun m cn tin phong trong hnh
ng, lun lun i u trong moik phong tro
cch mng, bng hnh ng tin phong ca mnh
m li ko cc giai cp, tng lp khc vo phong
tro cch mng.
Giai cp cng nhn l giai cp c tinh thn
cch mng trit nht.

392

Trong cuc cch mng t sn, giai cp t sn
ch c tinh thn cch mng trong thi k u
tranh chng ch phong kin, cn khi giai cp
ny ginh c chnh quyn th h quay tr li
bc lt giai cp cng nhn, giai cp nng dn,
nhng giai cp tng i vi giai cp t sn
trong cuc cch mng dn ch t sn. khc vi
giai cp t sn, giai cp cng nhn, con ca
nn sn xut i cng nghip, li b giai cp t
sn bc lt nng n, c li ch c bn i lp trc
tip vi li ch ca giai cp t sn. iu kin
sng, iu kin lao ng trong ch t bn ch
ngha ch cho h thy, h ch c th c gii
phng bng cch gii phng ton x hi khi ch
t bn ch ngha.
Trong Tuyn ngn ca ng cng sn, Mc
v ngghen ch r: trong tt c cc giai cp
hin ang i lp vi giai cp t sn th ch c
giai cp v sn l giai cp thc s cch mng
Cc tng lp trung ng l nhng nh tiu
cng nghip, tiu thng, th th cng v nng
dn, tt c u u tranh chng giai cp t sn
cu ly s sng cn ca h vi tnh cch l nhng
tng lp trung ng. cho nn h khng cch mng
m bo th .

393

Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi,
giai cp cng nhn khng gn vi t hu, do vy,
h cng kin nh trong cng cuc ci to x hi
ch ngha, kin quyt u tranh chng ch p
bc, bc lt, xa b ch t hu, xy dng ch
cng hu v t liu sn xut.
Giai cp cng nhn l giai cp c thc t
chc k lut cao.
Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn
xut i cng nghip vi h thng sn xut mang
tnh cht dy chuyn v nhp lm vic khn
trng, buc giai cp ny phi tun th nghim
ngt k lut lao ng, cng vi cuc sng th
to nn tnh t chc, k lut cht ch ca giai
cp cng nhn.
Khi giai cp cng nhn tham gia vo cc t
chc nghip on, cng on, tham gia vo cuc
u tranh chng li giai cp t sn cng i hi
giai cp ny phi c thc t chc k lut cht
ch. Nht l khi giai cp cng nhn c s gic
ng ch ngha Mc-Lnin, t chc ra ng cng
sn th thc t chc k lut li cng c nng
ln. Giai cp cng nhn khng c thc t chc
k lut cao th khng th ginh c thng li
trong cuc u tranh chng li giai cp t sn.

394

Giai cp cng nhn c bn cht quc t.
Ch ngha Mac-Lnin cho rng, giai cp t
sn l mt lc lng quc t, giai cp t sn
khng ch bc lt giai cp cng nhn chnh
nc h m cn bc lt giai cp cng nhn cc
nc thuc a. Ngy nay, voi s pht trin
mnh m ca lc lng sn xut, sn xut mang
tnh ton cu ha. T bn ca nc ny c th
u t sang nc khc l mt xu hng khch
quan. Nhiu sn phm khng phi do mt nc
sn xut ra m l kt qu lao ng ca nhiu quc
gia. V th, phong tro u tranh ca giai cp
cng nhn khng ch din ra n l tng doanh
nghip, mi quc gia m ngy cng phi c s
gn b gia phong tro cng nhn cc nc. C
nh vy, phong tro cng nhn mi c th ginh
c thng li. Mc v ngghen ch ra rng:
cuc u tranh ca giai cp v sn chng li giai
cp t sn, d v mt ni dung, khng phi l mt
cuc u tranh dn tc, nhng lc u li mang
hnh thc u tranh dn tc. Sau ny Lnin ch
r: khng c s ng h ca cch mng quc t
th thng li ca cch mng v sn khng th c
c v t bn l mt lc lng quc t.
Mun thng n cn c s lin minh quc t.

395

3. Vai tr ca ng cng sn trong qu
trnh thc hin s mnh lch s ca giai cp
cng nhn
S mnh lch s ca giai cp cng nhn do
a v kinh t - x hi ca giai cp ny qui nh,
nhng bin kh nng khch quan thnh
hin thc th phi thng qua nhn t ch quan ca
giai cp cng nhn. Trong nhng nhn t ch
quan th vic thnh lp ng cng sn, mt
ng trung thnh vi li ch ca giai cp cng
nhn, ca dn tc, vng mnh v chnh tr, t
tng v t chc l nhn t gi vai tr quyt nh
nht m bo cho giai cp cng nhn hon thnh
c s mnh lch s ca mnh.
a. Tnh tt yu v qui lut hnh thnh, pht
trin chnh ng ca giai cp cng nhn
Trong thc t lch s, phong tro ca cng
nhn chng li giai cp t sn n ra ngay t
khi ch ngha t bn hnh thnh v pht trin,
theo qui lut c p bc c u tranh. Mc d
phong tro cng nhn c th pht trin v s
lng, qui m cuc u tranh c th c m
rng nhng cui cng u b tht bi v khng c
mt h thng l lun soi ng. Ch khi no giai
cp cng nhn t n trnh t gic bng cch

396

tip thu l lun cch mng v khoa hc ca ch
ngha Mc-Lnin th lc phong tro cch mng
ca giai cp ny mi tht s l phong tro mang
tnh cht chhnh tr
Khi ng Cng sn ra i, thng qua s
tuyn truyn, gic ng ca ng lm cho giai cp
cng nhn nhn thc c v tr ca mnh trong
x hi, hiu c con ng, bin php u tranh
cch mng, t , ng ln tp hp nhn dn lao
ng thc hin vic lt ch ngha t bn, gii
phng giai cp mnh, gii phng ton x hi v t
chc xy dng x hi mi v mi mt. S ra i
ca ng Cng sn l iu kin giai cp cng
nhn hon thnh c s mnh lch s ca mnh,
nhng giai cp cng nhn c thc hin c vai
tr ca mnh hay khng cn ty thuc vo s
truyn b ch ngha Mc-Lnin ca ng Cng
sn vo phong tro cng nhn, ch ngha Mc-
Lnin c chin thng c cc tro lu x hi-
dn ch v nhng tro lu c hi ch ngha hay
khng.
ng Cng sn mun hon thnh vai tr lnh
o cch mng th trc ht ng phi lun lun
chm lo xy dng v t tng v t chc, phi
lun lun lm cho ng vng mnh v chnh tr,

397

khng ngng nng cao v tr tu, gn b vi nhn
dn, c nng lc lnh o v hot ng thc tin.

Thc t cch mng trn th gii cng
chng minh: nhng ng no khng m bo
c nhng yu cu trn th cng khng th
ginh c thng li trong cuc u tranh nhm
lt ch t bn ch ngha, khng th lnh
o nhn dn xy dng thnh cng ch ngha x
hi.
b. Mi quan h gia ng Cng sn vi giai
cp cng nhn
ng Cng sn l t chc chnh tr cao nht
ca giai cp cng nhn, n i biu cho li ch v
tr tu ca giai cp cng nhn v ton th nhn
dn lao ng.
Trong tc phm Tuyn ngn ca ng Cng
sn Mc v ngghen ch r: nhng ngi
cng sn khng phi l mt ng ring bit, i
lp vi cc ng cng nhn khc. H tuyt nhin
khng c mt li ch no tch khi li ch ca
ton th giai cp v sn
Giai cp cng nhn l c s gia cp ca ng
cng sn, l ngun b sung lc lng phong ph
cho ng cng sn. Nhng ng vin ca ng l

398

nhng ngi cng nhn c gic ng l tng cch
mng, c trang b l lun ch ngha Mc-
Lnin, t gic gia nhp ng v c cc t chc
chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn gii
thiu cho ng. Trong hng ng ng c nhng
ng vin khng phi l cng nhn, nhng phi l
ngi gic ng v s mnh lch s ca giai cp
cng nhn v lun lun ng trn lp trng, trn
li ch ca giai cp cng nhn.
Vi mt ng cng sn chn chnh th s lnh
o ca ng cng chnh l s lnh o ca giai
cp cng nhn. Giai cp cng nhn thc hin vai
tr lnh o ca mnh thng qua ng cng sn.
Tuy nhin, khng th ng nht ng Cng sn
vi giai cp cng nhn. ng l mt t chc
chnh tr ch tp trung nhng cng nhn tin tin,
c gic ng l tng cch mng, c tranh b l
lun ch ngha Mc-Lnin, do vy, ng tr
thnh i tin phong chin u, lnh t chnh tr
v b tham mu chin u ca giai cp cng
nhn.
L i tin phong chin u, ng c s tin
phong trong l lun v hnh ng cch mng.
ng vin l nhng ngi c trang b l lun
ch ngha Mc-Lnin, nm c quan im,

399

ng li ca ng, do vy h hn b phn cn
li ca giai cp v sn ch l h hiu r nhng
iu kin, tin trnh v kt qu chung ca phong
tro v sn . Cng do , ng vin phi thc
hin cng tc tuyn truyn, a ch ngha Mc-
Lnin vo gic ng giai cp cng nhn. Cn b.
ng vin phi bng hnh ng gng mu ca
mnh tp hp, li cun qun chng nhn dn
vo cc phong tro cch mng.
ng cng sn c nhng li ch c bn thng
nht vi li ch ca giai cp cng nhn v qun
chng nhn dn lao ng. V th, ng c th
thc hin gic ng qun chng nhn dn, a h
tham gia cc phong tro cch mng. C tp hp
c qun chng nhn dn, huy ng c qun
chng tham gia cc phong tro cch mng th
nhng ch trung, ng li ca ng mi c
sc mnh, s mnh lch s ca giai cp cng nhn
mi thc hin c.
ng Cng sn l b tham mu chin u ca
giai cp cng nhn v c dn tc. Khi ni ti vai
tr tham mu chin u ca ng l mun ni ti
vai tr a ra nhng quyt nh ca ng, nht l
trong nhng thi im lch s quan trng. Nhng
quyt nh ng n s to iu kin a phong

400

tro cch mng tin ln, ngc li c th gy ra
nhng tn tht cho cch mng. S d ng cng
sn tr thnh b tham mu chin u ca giai cp
cng nhn v dn tc, v ng bao gm nhng
ngi tin tin trong giai cp cng nhn v dn
tc, c trang b l lun ch ngha Mc-Lnin
v l nhng ngi tng tri trong phong tro cch
mng, c nhiu kinh nghim trong cng tc u
tranh hay trong cng tc t chc, xy dng trn
tt c cc lnh vc ca i sng x hi.

II. CCH MNG X HI CH NGHA
1. Cch mng x hi ch ngha v nguyn
nhn ca n
a. Khi nim cch mng x hi ch ngha
Cch mng x hi ch ngha l cuc cch
mng nhm thay th ch t bn ch ngha li
thi bng ch x hi ch ngha, trong cuc
cch mng , giai cp cng nhn l giai cp lnh
o v cng vi qun chng nhn dn lao ng
xy dng mt x hi cng bng, dn ch, vn
minh.
Theo ngha hp, cch mng x hi ch ngha
l mt cuc cch mng chnh tr, c kt thc
bng vic giai cp cng nhn cng vi nhn dn

401

lao ng ginh c chnh quyn, thit lp c
nh nc chuyn chnh v sn - nh nc ca giai
cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng.
Theo ngha rng, cch mng x hi ch ngha bao
gm c hai thi k: cch mng v chnh tr vi
ni dung chnh nl thieets lp nh nc chuyn
chnh v sn v tip theo l thi k giai cp cng
nhn v nhn dn lao ng s dng nh nc ca
mnh ci to x hi c v mi mt kinh t,
chnh tr, vn ha, x hi xy dng x hi mi
v mi mt nhm thc hin thng li ch ngha
x hi v ch ngha cng sn.
b. Nguyn nhn ca cch mng x hi ch
ngha
Ch ngha Mc-Lnin cho rng: nguyn nhn
su xa ca mi cuc cch mng trong x hi l do
mu thun gia nhu cu pht trin ca lc lng
sn xut vi s km hm ca quan h sn xut
tr nn li thi. Theo qui lut chung ca s pht
trin trong x hi, lc lng sn xut khng
ngng pht trin toi khi mu thun vi quan h
sn xut li thi, km hm s pht trin ca lc
lng sn xut, i hi tin hnh mt cuc cch
mng x hi xa b quan h sn xut li
thi, thay th bng quan h sn xut mi m

402

ng cho lc lng sn xut pht trin. Mc v
ngghen ch r: t ch l nhng hnh thc
pht trin ca lc lng sn xut, nhng quan h
y tr thnh nhng xing xch ca cc lc lng
sn xut. Khi bt u thi i mt cuc cch
mng x hi .
Di ch ngha t bn, nht l t khi my hi
nc ra i, lc lng sn xut ngy cng pht
trin, ngy cng c tnh x hi ha cao, mu
thun gay gt vi quan h sn xut mang tnh cht
t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut. Mc
nhn nh: S tp trung t liu sn xut v x
hi ha lao ng t n ci im m chng
khng cn thch ng vi ci c t bn ch ngha
ca chng nann sn xut t bn ch ngha li
ra s ph nh bn thn n vi tnh tt yu ca
mt qu trnh t nhin
Biu hin mu thun trong lnh vc kinh t l
tnh t chc, tnh k hoch cao trong tng doanh
nghip ngy cng tng vi tnh v t chc ca sn
xut ton x hi do tnh cnh tranh ca nn sn
xut hng ha t bn ch ngha to ra.
Qui lut cnh tranh, tnh cht v chnh ph
trong sn xut di ch t bn ch ngha dn
ti khng hong tha, buc mt s nh doanh

403

nghip phi ngng sn xut. Trong x hi ny,
giai cp cng nhn sng bng vic bn sc lao
ng cho nh t bn, do vy, khi sn xut nh
tr, cng nhn khng c vic lm, h ng ln
u tranh chng li giai cp t sn. Nhn xt v
iu ny Mc v ngghen ch r: T hng
chc nm nay, lch s cng nghip v thng
nghip khng phi l ci g khc hn l lch s
cuc ni dy ca lc lng sn xut hin i
chng li quan h sn xut hin i, chng li
nhng quan h s hu ang quyt nh s tn ti
v thng tr ca giai cp t sn .
khc phc tnh trng trn, giai cp t sn
t chc ra cc syndicate, trust, , nh nc t
sn ngy cng can thip su vo kinh t bng vic
quc hu ha mt s ngnh khi gp kh khn, t
hu ha khi thun li.
S ph hp thc s vi tnh cht ngy cng
x hi ha cao ca lc ln sn xut ch c th l
s thay th quan h sn xut t bn ch ngha
bng quan h sn xut x hi ch ngha thng qua
cuc cch mng x hi ch ngha. cuc cch
mng x hi ch ngha khng t din ra m n
ch din ra khi giai cp cng nhn nhn thc c
s mnh lch s ca mnh, tp hp qun chng

404

nhn dn lao ng ng ln xa b ch t bn
ch ngha khi c thi c cch mng.
Cuc cch mng x hi ch ngha do nguyn
nhn su xa l mu thun gia lc lng sn xut
c tnh x hi ha cao vi tnh cht t nhn t
bn ch ngha v t liu sn xut dui ch ngha
t bn, cho nn chng no quan h sn xut t
bn ch ngha vn c duy tr th nguyn nhn
ca cuc cch mng x hi ch ngha vn cn tn
ti.
2. Mc tiu, ng lc v ni dung ca cuc
cch mng x hi ch ngha
a. Mc tiu ca cch mng x hi ch ngha
Gii phng x hi, gii phng con ngui l
mc tiu ca giai cp cng nhn, ca cch mng
x hi ch ngha. Cho nn c th ni ch ngha x
hi mang tnh nhn vn su sc. Ch ngha x hi
khng ch dng thc, khu hiu gii phng
con ngi m tng bc hin thc ha s nghip
gii phng con ngi khi ch p bc, bc lt
gia ngi vi ngi v tin ti thc hin mc
tiu cao c nht: bin con ngi t vng quc
ca tt yu sang vng quc ca t do, to nn
mt th lin hip trong s pht trin t do

405

ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do
ca tt c mi ngi .
Mc tiu cao c nht phi c hin thc
ha qua tng chng ng, tng bc i, thng
qua qu trnh lao ng y nhit huyt v sng
to ca qun chng nhn dn lao ng, bng cng
tc t chc x hi mt cch khoa hc trn tt c
cc lnh vc ca nh nc x hi ch ngha, di
s lnh o ca ng cng sn.
Mc tiu giai on th nht ca cuc cch
mng x hi ch ngha, giai cp cng nhn phi
on kt vi nhng ngi lao ng khc thc
hin lt chnh quyn ca giai cp thng tr, giai
cp bc lt phi ginh ly chnh quyn, phi t
vt ln thnh giai cp dn tc; mc tiu giai
on th hai ca cuc cch mng x hi ch
ngha l giai cp cng nhn phi tp hp cc tng
lp nhn dn lao ng vo cng cuc t chc mt
x hi mi v mi mt, thc hin xa b tnh
trng ngi bc lt ngi khng cn tnh
trng dn tc ny p bc, bc lt dn tc khc.
n giai on cao l ch ngha cng sn, khi
khng cn giai cp, khng cn nh nc, giai cp
v sn t xa b mnh vi t cch l giai cp
thng tr.

406

b. ng lc ca cuc cch mng x hi ch
ngha
Tt c nhng phong tro lch s, t trc
n nay u l do thiu s thc hin, hoc l mu
li ch cho thiu s. Phong tro v sn l phong
tro c lp ca khi i a s, mu li ch cho
khi i a s
Cch mng x hi ch ngha vi mc ch
gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng
ra khi tnh trng b p bc, bc lt, a li cuc
sng m no, hnh phc cho nhn dn lao ng, do
vy thu ht c s tham gia ca qun chng
nhn dn lao ng trong sut qu trnh cch
mng.
Giai cp cng nhn va l giai cp lnh o,
va l ng lc ch yu trong cch mng x hi
ch ngha. Giai cp cng nhn l sn phm ca
nn sn xut i cng nghip, do vy, ngy cng
tng ln v s lng, nng cao v cht lng
trong x hi hin i. Giai cp cng nhn l lc
lng lao ng ch yu to nn s giu c trong
x hi hin i, l lc lng x hi i u trong
cng cuc ci to v xy dng ch ngha x hi.
V vy, c th khng nh giai cp cng nhn l
lc lng hng u bo m cho s thng li ca

407

cuc cch mng x hi ch ngha. Thc t lch s
trn th gii chng minh, khi no v u
phong tro cng nhn vng mnh, s lnh o
ca chnh ng ca giai cp cng nhn sng sut
th cch mng x hi ch ngha ginh c thng
li, nhng lc lng phn ng quc t b y
li. u v khi no phong tro cng nhn b suy
yu, s lnh o ca giai cp cng nhn gim st,
thiu s thng nht, cch mng x hi ch ngha
s gp kh khn.
Giai cp nng dn c nhiu li ch c bn
thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn, giai
cp ny tr thnh ng lc to ln trong cch
mng x hi ch ngha. Trong cuc u tranh
ginh chnh quyn, giai cp cng nhn chh ginh
c thng li khi li ko c giai cp nng dn
i theo mnh.
Khi ni v vai tr ca giai cp nng dn trong
cuc u tranh ginh chnh quyn ca giai cp
cng nhn, Mc ch ra, nu giai cp cng nhn
khng thc hin c bi ng ca cch mng vi
giai cp nng dn th bi n ca ca giai cp cng
nhn s tr thnh bi ai iu.
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi
cng vy, giai cp cng nhn ch c th hon

408

thnh c s mnh lch s ca mnh, khi i a
s giai cp nng dn i theo giai cp cng nhn.
ng v phng din kinh t giai cp nng dn l
lc lng lao ng quan trng trong x hi. ng
v phng din chnh tr - x hi, giai cp nng
dn l mt lc lng c bn tham gia bo v
chnh quyn nh nc ca giai cp cng nhn, do
vy: Nguyn tc cao nht ca chuyn chnh v
sn l duy tr khi lin minh gia giai cp v sn
v giai cp nng dn
S tham gia ng o ca giai cp nng dn
vo cuc cch mng x hi ch ngha l iu kin
m bo s lnh o ca ng cng sn, l c s
xy dng chnh quyn, nh nc vng mnh, l
yu t m bo m rng khi i on kt dn
tc.
Tr thc l ng lc quan trng trong cuc
cch mng x hi ch ngha. Trong qu trnh u
tranh ginh chnh quyn nhng ngi tr thc
c gic ng l lun ch ngha Mc-Lnin l lc
lng quan trng trong cng tc truyn b ch
ngha Mc-Lnin vo gic ng qun chng nhn
dn lao ng.
Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi,
vai tr ca i ngh tr thc li cng tr nn quan

409

trng. Tr thc l nhng ngi gp phn nng cao
dn tr, o to ngun nhn lc cho t nc, l
nhng ngi chm lo sc khe cho nhn dn;
tham gia xy dng ng li ca ng, chnh
sch php lut nh nc v ph bin, truyn b
chng n vi nhn dn. Tr thc l nhng ngui
sng to ra gi tr khoa hc k thut, tip thu
nhng thnh tu khoa hc trn th gii p dng
vo trong cuc sng, truyn b vo trong nhn
dn.
Tr thc c tm quan trng nh vy, do
Lnin truc y cng khng nh: khng c tri
thc khng c ch ngha x hi.
Ngy nay, trong thi i khoa hc cng ngh,
lng gi tr lao ng cht xm ngy cng chim
t l cao trong sn phm hng ha, th vai tr
ng lc ca tr thc ngy cng tng trong s
nghip xy dng v bo v t quc x hi ch
ngha.
Ngoi nhng ng lc trn, cc tng lp nhn
dn lao ng, khi i on kt dn tc, tinh thn
yu nc, truyn thng vn ha dn tc. ng
li cch mng ng n cng l nhng ng lc
trong cuc cch mng x hi ch ngha.

410

c. Ni dung ca cuc cch mng x hi ch
ngha
Cuc cch mng x hi ch ngha c thc
hin trn tt c cc lnh vc i sng x hi.
- Trn lnh vc chnh tr: Ni dung trc tin
ca cuc cch mng x hi ch ngha phi thc
hin l p tan nh nc ca giai cp bc lt,
ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn,
nhn dn lao ng, a nhng ngi lao ng t
a v n l lm thu ln a v lm ch x hi.
Bc tip theo l cn phi to iu kin lm su
rng thm nn dn ch x hi ch ngha, m thc
cht ca qu trnh l ngy cng thu ht ng
o qun chng nhn dn lao ng tham gia vo
qun l x hi, qun l nh nc. Lenin lun
lun quan tm ti vic thu ht qun chng nhn
dn lao ng Nga tham gia vo nhng cng vic
ca chnh quyn x vit ca Nga lc . Lnin
cho rng: Cc x vit cng nhn v nng dn l
mt kiu mi v nh nc, mt kiu mi v cao
nht v dn chln u tin y ch dn
ch phc v qun chng, phc v nhng ngi
lao ng..
nng cao hiu qu trong vic tp hp, t
chc nhn dn tham gia vo cc cng vic ca

411

nh nc x hi ch ngha, ng cng sn v nh
nc x hi ch ngha phi thng xuyn chm
lo nng cao kin thc v mi mt cho ngi dn,
c bit l vn ha , chnh tr. Bn cnh vic nng
cao trnh tri thc cho ngi dn, ng v nh
nc x hi ch ngha phi quan tm n xy
dng h thng lut php, hon thin c ch, c
nhng bin php cho nhn dn lao ng tham
gia hot ng qun l x hi, qun l nh nc.
- Trn lnh vc kinh t: Nhng cuc cch
mng trc y v thc cht ch l cuc cch
mng chnh tr, bi v, v cn bn n c c
kt bng vic lt ch thng tr ca giai cp
ny, thay th bng s thng tr ca giai cp khc.
Cch mng x hi ch ngha, v thc cht l c
tnh cht kinh t. Vic ginh chnh quyn v tay
giai cp cng nhn v nhn dn lao ng mi ch
l bc u. Nhim v trng tm v c ngha
quyt nh cho s thng li ca cch mng x hi
ch ngha l phi pht trin kinh t, khng ngng
nng cao nng sut lao ng, ci thin i sng
nhn dn.
Cch mng x hi ch ngha trong lnh vc
kinh t, trc ht phi thay i v tr, vai tr ca
nghi lao ng i vi t liu sn xut, thay th

412

ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t
liu sn xut bng ch s h x hi ch ngha
vi nhng hnh thc thch hp; thc hin nhng
bin php cn thit gn ngi lao ng vi t liu
sn xut. Mc v ngghen vit: giai cp v
sn s dng s thng tr ca mnh tng bc
mt ot ly ton b t bn trong tay giai cp t
sn, tp trung tt c nhng cng c sn xut
vo trong tay nh nc. tng tht nhanh s
lng lc lng sn xut
Cng vi ci to quan h sn xut c, xy
dng quan h sn xut mi x hi ch ngha, nh
nc x hi ch ngha phi tm mi cch pht
trin lc lng sn xut, khng ngng nng cao
nng sut lao ng, trn c s tng bc ci
thin i sng nhn dn.
Ch ngha x hi thc hin nguyn tc phn
phi theo lao ng, do vy, nng sut lao ng,
hiu qu cng tc l thc o, nh gi hiu qu
ca mi ngi ng gp cho x hi. nng sut lao
ng, hiu qu cng tc, thc trch nhim trc
cng vic l biu hin c th ca tinh thn yu
nc, thc giai cp, tinh thn t cng dn tc
ca mi ngi trong x hi.

413

- Trn lnh vc t tng - vn ha: Trong
nhng x hi p bc bc lt trc y, giai cp
bc lt thng tr nm quyn lc v kinh t, h
cng nm lun cng c thng tr v mt tinh thn.
Di ch ngha x hi giai cp cng nhn cng
qun chng nhn dn lao ng tr thnh nhng
ngi lm ch nhng t liu sn xut ch yu
trong x hi, do vy, h cng l nhng ngi
sng to ra nhng gi tr tinh thn. Khi ni v s
thay i v i sng tinh thn sau cch mng x
hi ch ngha Mc v ngghen vit: Cch
mng cng sn ch nghaon tuyt mt cch
trit nht vi nhng t tng k tha ca qu
kh .
Di ch ngha x hi, giai cp cng nhn
cng vi nhn dn lao ng l nhng ngi sng
to ra nhng gi tr vn ha, tinh thn.
Trn c s k tha mt cch c chn lc v
nng cao cc gi tr vn ha truyn thng ca dn
tc, tip thu cc gi tr vn ha tin tin ca thi
i, cch mng x hi ch ngha trn lnh vc vn
ha thc hin vic gii phng nhng ngi lao
ng v mt tinh thn thng qua xy dng tng
bc th gii quan v nhn sinh quan mi cho
ngi lao ng, hnh thnh nhng con ngi mi

414

x hi ch ngha, giu lng yu nc thng dn,
c bn lnh chnh tr, nhn vn, nhn o, c hiu
bit, c kh nng gii quyt mt cch ng n
mi quan h c nhn, gia nh v x hi.
Nh vy, cch mng x hi ch ngha din ra
trn tt c cc lnh vc, c quan h gn kt vi
nhau, tc ng qua li, thc y nhau cng pht
trin.
Cch mng x hi ch ngha l mt qu trnh
ci bin ton din x hi c thnh x hi mi,
trong kt hp cht ch gia ci to v xy
dng m xy dng l ch yu.
3. Lin minh gia giai cp cng nhn vi
giai cp nng dn trong cch mng x hi ch
ngha
Cch mng x hi ch ngha mun ginh
c thng li, giai cp cng nhn phi thc hin
c s lin minh cht ch vi giai cp nng dn.
a. Tnh tt yu v c s khch quan ca lin
minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng
dn
- Tnh tt yu ca lin minh gia giai cp
cng nhn vi giai cp nng dn trong cch
mng x hi ch ngha

415

Khi tng kt kinh nghim lch s, trong tc
phm u tranh giai cp Php Mc ch ra rng:
cng nhn Php khng th tin ln c mt
bc no v cng khng th ng n mt si tc
ca ch t sn, trc khi ng o nhn dn
nm gia giai cp v sn v giai cp t sn, tc l
nng dn v giai cp tiu t sn ni dy chng
ch t sn Mt trong nhng nguyn nhn
tht bi ca cng x Paris l v giai cp cng nhn
cha li ko c ngi bn ng minh l giai
cp nng dn i theo.
Trong giai on cao ca ch ngha t bn -
ch ngha quc, Lnin vn dng v pht
trin l lun ca Mc vo thc tin cch mng
thng 10 Nga. Trong qu trnh lnh o cch
mng Lnin thng xuyn ch trng v thc
hin cng c khi lin minh cng nng, cng
l mt trong nhng nguyn nhn a ti thng li
ca cch mng thng 10.
Sau cch mng thng Mi, Lnin c bit
quan tm ti xy dng khi lin minh cng -
nng. Ngi ch r: chuyn chnh v sn l mt
hnh thc c bit ca lin minh giai cp gia giai
cp v sn, i tin phong ca nhng ngi lao

416

ng, vi ng o nhng tng lp khng phi v
sn.
Lnin cho rng, nu khng thc hin lin
minh cht ch vi giai cp nng dn th giai cp
cng nhn khng th gi c chnh quyn nh
nc. nguyn tc cao nht ca chuyn chnh l
duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v
nng dn giai cp v sn c th gi c vai
tr lnh o v chnh quyn nh nc
Mc tiu ca cuc cch mng x hi ch
ngha khng phi l duy tr giai cp, duy tr nh
nc m tin ln xy dng mt x hi khng cn
giai cp, khng cn nh nc. iu ch c th
thc hin c trn c s xy dng khi lin
minh cng - nng vng chc, v c nh vy mi
li ko nng dn, a nng dn i theo con
ng x hi ch ngha.
- C s khch quan ca vic xy dng khi
lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp
nng dn trong cch mng x hi ch ngha
Xy dng khi lin minh cng - nng trong
cch mng x hi ch ngha c nhng c s
khch quan ch yu sau y:
. Di ch ngha t bn, giai cp cng nhn,
giai cp nng dn u l nhng ngi lao ng,

417

u b p bc, bc lt. Giai cp t sn bc lt giai
cp cng nhn bng gi tr thng d, cn bc lt
giai cp nng dn bng thu kha. Do vy, giai
cp cng nhn v giai cp nng dn d dng
thng cm, d dng lin minh vi nhau chng
k th chung l giai cp t sn.
. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi,
cng nghip v nng nghip l hai ngnh sn xut
chnh trong x hi. Nu khng c s lin minh
cht ch gia cng nhn v nng dn th hai
ngnh kinh t ny khong th pht trin c.
Cng nghip to ra nhng sn phm phc v cho
nng nghip v b con nng dn. Nng nghip
to ra lng thc, thc phm phc v cho ton x
hi, to ra nng sn phc v cho cng nghip.
Lnin khng nh: Cng xng x hi ha s
cung cp nhng sn phm ca mnh cho nng dn
v nng dn s cung cp li la m. l hnh
thc tn ti duy nht c th c ca x hi x
hi ch ngha, l hnh thc duy nht xy dng
ch ngha x hi .
. Xt v mt chnh tr - x hi giai cp cng
nhn, giai cp nng dn v nhng ngi lao ng
khc l lc lng chnh tr to ln trong xy dng,
bo v chnh quyn nh nc, trong xy dng

418

khi on kt dn tc. Do vy, c th ni giai cp
nng dn l ngi bn t nhin , tt yu ca
giai cp cng nhn.
b. Ni dung v nguyn tc c bn ca lin
minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng
dn
- Ni dung lin minh gia giai cp cng nhn
vi giai cp nng dn
Lin minh v chnh tr: Gia giai cp cng
nhn vi giai cp nng dn trong thi k u
tranh ginh chnh quyn l nhm ginh ly chnh
quyn v tay giai cp cng nhn cng vi nhn
dn lao ng. Trong qu trnh xy dng ch ngha
x hi lin minh v chnh tr gia giai cp cng
nhn vi giai cp nng dn l cng nhau tham gia
vo chnh quyn nh nc t c s n trung
ng, cng nhau bo v ch x hi ch ngha
v mi thnh qu cch mng, lm cho nh nc
x hi ch ngha ngy cng vng mnh. Tuy
nhin, lin minh v chnh tr gia giai cp cng
nhn vi giai cp nng dn khng phi l s dung
ha lp trng t tng gia cng nhn vi nng
dn m phi trn lp trng chnh tr ca giai cp
cng nhn. C nh vy giai cp nng dn mi i
ln sn xut ln x hi ch ngha c.

419

Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai
cp nng dn tr thnh c s vng chc cho nh
nc x hi ch ngha, to thnh nng ct trong
mt trn dn tc thng nht.
Lin minh v kinh t: y l ni dung c bn
nht, quyt nh nht, v c lin minh v kinh t
cht ch mi thc hin c lin minh trong cc
lnh vc khc.
Lnin ch ra ni dung ch yu ca giai cp
cng nhn vi giai cp nng dn trong qu trnh
xy dng ch ngha x hi l phi kt hp ng
n li ch gia hai giai cp. Hot ng kinh t
phi va bo m li ch ca nh nc, ca x
hi, ng thi phi thng xuyn quan tm ti li
ch ca cc giai cp trong x hi. Nu kt hp
ng n cc li ch kinh t ca cc giai cp trong
x hi, n s tr thnh mt ng lc to ln thc
y x hi pht trin, ngc li, n tr thnh lc
cn i vi s pht trin ca x hi.
Mun thc hin c s lin minh v kinh t
gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn,
ng ca giai cp cng nhn v nh nc x hi
ch ngha phi thng xuyn quan tm ti xy
dng mt h thng chnh sch ph hp i vi
nng dn, nng nghip v nng thn.

420

Lnin cng cho rng thng qua s lin minh
gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v
kinh t tng bc a nng dn i theo con
ng x hi ch ngha bng cch tng bc a
h vo con ng hp tc x vi nhng bc i
ph hp.
Tin hnh xy dng ch ngha x hi nc
Nga X vit, Lnin khng ch quan tm ti xy
dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi
giai cp nng dn, m ng cn quan tm ti xy
tng lp tr thc. Lnin cho rng: nu khng
quan tm ti iu th khng th xy dng c
mt nn sn xut cng nghip hin i v khng
th ng vng c trong cuc u tranh chng
ch ngha t bn. V trc s lin minh ca cc
i biu khoa hc, giai cp v sn v gii k
thut, khng mt th lc en ti no ng vng
c
Lin minh v vn ha - x hi: Ni dung vn
ha x hi l mt ni dung quan trng trong xy
giai cp nng dn. iu c ct ngha bi cc
l do sau:

421

. Ch ngha x hi c xy dng trn mt
nn sn xut cng nghip hin i. Nhng ngi
m ch, nhng ngi c trnh vn ha thp
khng th to ra c mt x hi nh vy. V
vy, cng nhn, nng dn, nhng ngi lao ng
khc phi thng xuyn hc tp nng cao trnh
vn ha.
. Ch ngha x hi vi mong mun xy dng
mt x hi nhn vn, nhn o, quan h gia con
ngi vi con ngi, gia dn tc ny vi dn tc
khc l quan h hu ngh, tng tr gip ln
nhau. iu ch c th c c trn c s mt
nn vn ha pht trin ca nhn dn.
. Ch ngha x hi to iu kin cho qun
chng nhn dn lao ng tham gia qun l kinh
t, qun l x hi, qun l nh nc. Nhn dn
mun thc hin c cng vic qun l ca mnh
cn phi c trnh vn ha, phi hiu bit chnh
sch, php lut.
Mun nng cao trnh vn ha, trnh
hiu bit cho nhn dn, chng ta cn phi thng
xuyn gio dc ch ngha Mc-Lnin trong cng
nhn, nng dn v cc tng lp nhn dn lao
ng; phi khc phc tm l tiu nng v nhng
t tng phn ng, lc hu. Theo Lnin, cuc

422

u tranh khc phc nhng t tng lc hu, bo
th, tr tr, thi quan liu ca quyn l mt cng
vic kh khn, v k th ngay chng ta l ch
ngha t bn v chnh ph v vic trao i hng
ha v chnh ph . y l k th du mt, chng
ta kh nhn ra v phi tri qua mt thi k lu di
khng th thc hin nhanh c nh nhim
v chnh tr v nhim v qun s
- Nhng nguyn tc c bn trong xy dng
khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai
cp nng dn
Mun xy dng c khi lin minh gia giai
cp cng nhn vi giai cp nng dn vng chc,
mun a nng dn i ln ch ngha x hi cng
vi giai cp cng nhn, cn phi m bo nhng
nguyn tc sau:
. Phi m bo vai tr lnh o ca giai cp
trong khi lin minh cng - nng: Lnin cho rng
xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn
vi giai cp nng dn khng c ngha l chia
quyn lnh o ca hai giai cp ny m phi i
theo ng li ca giai cp cng nhn. Giai cp
nng dn l giai cp gn vi phng thc sn
xut nh, cc b, phn tn, khng c h t tng
c lp. Do , ch i theo h t tng ca giai

423

cp cng nhn mi c th tin ln nn sn xut
ln x hi ch ngha. Lnin khng nh: ch
c s lnh o ca giai cp v sn mi c th gii
phng qun chng tiu nng thot khi ch n
l t bn v dn h ti ch ngha x hi
. Phi m bo nguyn tc t nguyn: Lnin
nhiu ln nhc nh nhng ngi cng sn
Nga l phi bng nnhng vic lm c th cho
giai cp nng dn thy rng i vi giai cp v sn
c li hn i vi giai cp t sn, t , h t
nguyn i vi giai cp cng nhn. C thc hin
trn tinh thn th nguyn th khi lin minh gia
giai cp cng nhn vi giai cp nng dn mi bn
vng v lu di.
. Phi kt hp ng n cc li ch ca giai
cp cng nhn v giai cp nng dn: Giai cp
cng nhn v giai cp nng dn c nhng li ch
c bn l thng nht: h u l nhng ngi lao
ng, u b bc lt di ch ngha t bn. S
thng nht li ch ny to iu kin thc hin s
lin minh gia h. Song gia giai cp cng nhn
v giai cp nng dn l nhng ch th kinh t
khc nhau. Giai cp cng nhn i din cho
phng thc sn xut mi cng sn ch ngha.
Giai cp nng dn gn vi ch t hu nh. M

424

ch t hu nh th mu thun vi phng thc
sn xut cng sn ch ngha l xa b ch t
hu v t liu sn xut. Do vy cn phi quan tm
gii quyt mu thun ny, phi thng xuyn pht
hin nhng mu thun ny sinh v gii quyt kp
thi, phi ch ti nhng li ch thit thc ca
nng dn. Sau ni chin Nga, Lnin p dng
chnh sch kinh t mi, thay chnh sch trng thu
lng thc tha bng chnh sch thu lng thc.
Nh nc qui nh ngha v ng thu lng thc
cho nng dn, sau khi hon thnh ngha v thu -
ngi nng dn c th t do trao i phn lng
thc tha. iu pht huy c tnh tch cc
ca ngi nng dn, nhanh chng a nc
Nga thot khi nhng kh khn sau thi k ni
chin. Lnin cho rng: chng ta phi cho
nng dn, vi t cch l ngi sn xut nh, c
c mt phm vi t do kh ln. Khng nng cao
kinh t nng dn, chng ta khng th gii quyt
c tnh hnh lng thc, cn phi c nhng
nhng b nht nh i vi nng dn v trong
mt chng mc nht nh .
III. HNH THI KINH T - X HI CNG
SN CH NGHA

425

1. Xu hng tt yu ca s xut hin hnh
thi kinh t - x hi cng sn ch ngha
Mc v ngghen vn dng mt cch trit
quan im duy vt v lch s nghin cu x
hi loi ngi, t xy dng nn hc thuyt
hnh thi kinh t - x hi, phn tch mt cch
khoa hc s chuyn bin t hnh thi kinh t - x
hi thp ln hnh thi kinh t - x hi cao hn v
coi l mt qu trnh lch s - t nhin. Tuy
nhin, qui lut x hi mun pht huy tc dng
phi thng qua hot ng ca con ngui. Tp
trung vo nghin cu k lng hnh thi kinh t -
x hi t bn ch ngha Mc v ngghen a
ra nhng d bo v s ra i ca hnh thi kinh t
- x hi cng sn ch ngha.
Trong nhiu tc phm ca mnh, c bit l
trong hai tc phm tuyn ngn ca ng cng
sn, chng uyrinh Mc v ngghen khng
nh s ra i ca ch ngha t bn l mt giai
on pht trin mi ca nhn loi: giai cp t
sn, trong qu trnh thng tr giai cp cha y
mt th k, to ra nhng lc lng sn xut
nhiu hn v s hn lc lng sn xut ca tt
c cc th h truc kia gp li .

426

Mc v ngghen cng ch ra rng: trong
x hi i khng giai cp , con ngi cng
chinh phc thin nhin, ci to t nhin th tnh
trng ngi p bc, bc lt ngui cng c m
rng. S pht trin v kinh t - x hi di ch
ngha t bn cng gia tng th s suy i v o
c, v li sng ca mt s ngi c ca, s
ngho kh ca giai cp cng nhn, nguy c mt
vic lm ca giai cp cng nhn ngy cng gia
tng.
Lc lng sn xut ca ch ngha t bn ngy
cng pht trin n trnh x hi ha cao th
cng lm cho mu thun gia nhu cu pht trin
ca lc lng sn xut vi s km hm ca quan
h sn xut mang tnh t nhn t bn ch ngha
cng thm su sc. Trong tc phm Tuyn ngn
ca ng cng sn Mc v ngghen nhn
nh: T hng chc nm nay, lch s cng
nghip v thng nghip khng phi l ci g
khc hn l lch s cuc ni dy ca lc lng
sn xut hin i chng li quan h sn xut hin
i .
Tnh mu thun gay gt trong lnh vc kinh t
ca ch ngha t bn biu hin trn lnh vc chnh
tr - x hi l mu thun gia giai cp cng nhn,

427

nhn dn lao ng vi giai cp t sn ngy cng
tr nn quyt lit.
Cuc u tranh gia giai cp cng nhn v
giai cp t sn xut hin ngay t khi ch ngha t
bn hnh thnh, ngy cng tr nn cng thng.
Qua thc tin cuc u tranh dn ti cng
nhn nhn thc c mun ginh thng li phi
tip thu ch ngha x hi khoa hc, hnh thnh
chnh ng ca giai cp mnh. Khi ng cng sn
ra i, ton b hot ng ca ng u hng
vo lt nh nc ca giai cp t sn, xc lp
nh nc ca giai cp cng nhn, nhn dn lao
ng. Vic thit lp nh nc ca giai cp cng
nhn v nhn dn lao ng l s m u ca hnh
thi kinh t - x hi cng sn ch ngha.
Nh vy, c th ni s xut hin hnh thi
kinh t - x hi cng sn ch ngha phi c nhng
iu kin nht nh, l s pht trin ca lc
lng sn xut di ch ngha t bn t n mt
mc nht nh, lc lng giai cp cng nhn
tr nn ng o, mu thun gay gt vi giai cp
t sn. Mt khc, t thc tin cch mng, giai cp
cng nhn phi gic ng cch mng, phi xy
dng c chnh ng cch mng, phi kin
quyt u tranh ginh ly chnh quyn t tay giai

428

cp t sn khi c thi c cch mng. Cch mng
khng t din ra, ch ngha t bn khng t sp
.
Mc v ngghen d bo s ra i ca hnh
thi kinh t - x hi cng sn ch ngha t nhng
nc t bn ch ngha pht trin. Sng trong thi
i quc ch ngha, khi m giai cp t sn
tr thnh lc lng phn ng, tin hnh
nhng cuc chin tranh xm lc cc nc lc
hu, bin cc nc thnh thuc a, khi m lc
lng cng nhn pht trin mnh m, Lnin
d bo s xut hin hnh thi kinh t - x hi
cng sn ch ngha e cc nc t bn c trnh
pht trin trung bnh v nhng nc thuc a sau
khi c gii phng do giai cp cng nhn lnh
o.
Tuy nhin, hnh thi kinh t - x hi cng
sn ch ngha xut hin cc nc tin t bn,
phi c nhng iu kin nht nh, l:
. Do chnh sch xm loc ca ch ngha t
bn i vi cc nc thuc a, trn th gii
xut hin nhng mu thun mi (1)Mu thun
gia giai cp t sn v giai cp cng nhn;
(2)Mu thun gia chue ngha quc xm lc
vi cc quc gia dn tc b xm lc; (3)Mu

429

thun gia cc nc t bn quc vi nhau;
(4)Mu thun gia a ch v nng dn, t sn v
nng dn cc nc thuc aNhng nc b
xm lc ni ln mu thun ch yu gia mt
bn l ch ngha quc xm lc, tay sai phong
kin, t sn phn ng mt bn l c dn tc
gm: cng nhn, nng dn, tr thc v nhng lc
lng yu nc khc.
. H t tng ca ch ngha Mc-Lnin phi
c truyn b rng ri, thc tnh tinh thn yu
nc ca nhn dn lao ng cc nc ph
thuc, cc nc thuc a. giai cp cng nhn
cc nc kinh t t bn cn km pht trin; giai
cp cng nhn cc nc thuc a gic ng cch
mng, xy dng chnh ng cch mng, ng ln
tp hp nhn dn thc hin p tan nh nc ca
giai cp bc lt, giai cp thng tr, thit lp nh
nc ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng,
thc hin cuc cch mng dn ch t sn kiu
mi hay cch mng dn tc dn ch nhn dn sau
i ln ch ngha x hi.
Ngy nay, vi s pht trin mnh m ca
cuc cch mng khoa hc cng ngh, lc lng
sn xut ca ch ngha t bn c tnh cht x hi
ha cao mang tnh cht ton cu ngy cng

430

mu thun vi quan h sn xut t nhn t bn
ch ngha. Phn no thc c mu thun ,
giai cp t sn dng rt nhiu bin php nh tng
cng s can thip ca nh nc vo kinh t,
thnh lp cc tp on t bn,vi mong mun
lm gim nhng mu thun gia t sn v v sn.
Song s hu nh nc trong ch ngha t bn
thc cht ch l giai cp t sn li dng nh nc,
nhn danh nh nc nm t liu sn xut. Do
vy, mu thun i khng trong kinh t v trong
lnh vc x hi khng h suy gim. Mu thun
ch c th gii quyt bng mt cuc cch mng x
hi ch ngha, thit lp hnh thi kinh t - x hi
cng sn ch ngha vi quan h sn xut x hi
ch ngha nhm m ng cho lc lng sn
xut pht trin.
Mc t vn ch ngha cng sn ging
nh mt nh t nhin hc t, chng hn, vn
tin ha ca mt ging sinh vt mi, mt khi
bit ngun gc ca n, nhng cng khng nh
hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha ra
i l kt qu hot ng t gic ca giai cp cng
nhn, bng hnh ng u tranh cch mng ca
giai cp ny bi v ch t bn ch ngha s
khng t n sp . Ngy nay, ch ngha t bn

431

li thi, nhng giai cp t sn vn kin quyt
bo v ch t hu t nhn t bn ch ngha
bng mi th on, mi phng tin chng c
trong tay.
Trong khi nhn mnh vai tr tch cc ca
nhn t ch quan trong tin trnh cch mng xa
b ch t bn ch ngha, xc lp ch mi x
hi ch ngha, cc nh sng lp ch ngha x hi
khoa hc cng cng quyt u tranh chng li
khuynh hng cch mng phiu lu, khng tnh
n trnh pht trin ca hin thc cch mng,
khng xem xt ti trnh gic ng ca nhn
dn, thiu s chun b chu o.
2. Cc giai on pht trin ca hnh thi
kinh t - x hi cng sn ch ngha
Da trn quan im khoa hc, trn c s pht
trin ca lc lng sn xut, Mc v ngghen
khng ch phn chia lch s pht trin x hi loi
ngi thnh cc hnh thi kinh t - x hi m cn
chia hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha
thnh cc giai on khc nhau. Mi giai on li
chia thnh cc thi on khc nhau. Theo quan
im ca Mc v ngghen, hnh thi kinh t - x
hi cng sn ch ngha pht trin t thp n cao,

432

t giai on x hi x hi ch ngha ln x hi
cng sn ch ngha.
Trong ch ngha x hi, ch kinh t v s
pht trin kinh t mi t ti gii hn m bo
cho x hi thc hin nguyn tc phn phi lm
theo nng lc, hng theo lao ng . Khi ni v
giai on thp ca hnh thi kinh t - x hi cng
sn ch ngha, Mc khng nh: ci x hi
m chng ta ni y khng phi l mt x hi
cng sn ch ngha pht trin trn nhng c s
ca chnh n, m tri li l mt x hi cng sn
ch ngha va thot thai t x hi t bn ch
ngha, do l mt x hi v mi phng din -
kinh t, o c, tinh thn - cn mang nhng du
vt ca x hi c m n lt lng ra .
Giai on cao ca ch ngha cng sn l giai
on x hi cng sn ch ngha. giai on ny,
con ngi khng cn l thuc mt cch phin
din v cng nhc vo phn cng lao ng x hi;
ng thi, lao ng trong giai on ny khong ch
l phng tin kim sng m n cn tr thnh
nhu cu s mt ca con ngi nh nhu cu cm
n, nc ung. Khi , con ngi thc hin
nguyn tc phn phi lm theo nng lc, hng
theo nhu cu .

433

Mc cn khng nh, gia x hi t bn ch
ngha v x hi x hi ch ngha c mt thi k
qu t x hi n sang x hi kia, l thi k ci
bin cch mng mt cch ton din trn tt c cc
lnh vc ca i sng x hi.
Sau ny, trong tc phm Ch ngha Mc v
vn nh nc, trn c s din t t tng ca
Mc, Lnin chia hnh thi kinh t - x hi cng
sn ch ngha thnh: (1) nhng cn au ko
di; (2) giai on u ca x hi cng sn ch
ngha; (3) giai on cao ca x hi cng sn ch
ngha.
Nh vy, theo quan im ca ch ngha Mc-
Lnin, th hnh thi kinh t - x hi cng sn ch
ngha c th chia thnh ba thi k:
a. Thi k qu t ch ngha t bn ln ch
ngha x hi
- Tnh tt yu ca thi k qu t ch ngha
t bn ln ch ngha x hi.
chuyn t x hi t bn ch ngha ln x
hi x hi ch ngha, l x hi m ch ngha x
hi pht trin trn chnh c s vt cht k thut
ca n, cn phi tri qua mt thi k qu nht
nh.

434

Tnh tt yu ca thi k qu ln ch ngha
x hi c l gii t cc cn c sau y:
. Ch ngha t bn v ch nghi x hi khc
nhau v bn cht. Ch ngha t bn c xy
dng trn c s ch t hu t bn ch ngha
v t liu sn xut, da trn ch p bc, bc
lt v bt cng. Ch ngha x hi c xy dng
trn c s ch cng hu v t liu sn xut
di hai hnh thc l nh nc v tp th, khng
cn cc giai cp i khng, khng cn tnh trng
p bc, bc lt. Mun c x hi nh vy cn phi
c mt thi k lch s nht nh.
. Ch ngha x hi c xy dng trn nn
sn xut i cng nghip c trnh cao. Qu
trnh pht trin ca ch ngha t bn to ra c
s vt cht, k thut nht nh cho ch ngha x
hi, nhng mun cho c s vt cht k thut
phc v cho ch ngha x hi cn c thi gian t
chc, sp xp li.
i vi nhng nc cha tng tri qua qu
trnh cng nghip ha tin ln ch ngha x hi
th thi k qu cho vic xy dng c s vt
cht k thut cho ch ngha x hi cng c th
ko di vi nhim v trng tm ca n l tin
hnh cng nghip ha x hi ch ngha.

435

. Cc quan h x hi ca ch ngha x hi
khng t pht ny sinh trong lng ch ngha t
bn, chng l kt qu ca qu trnh xy dng v
ci to x hi ch ngha. S pht trin ca ch
ngha t bn, d trnh cao cng ch c th
to ra nhng iu kin, tin cho s hnh thnh
cc quan h x hi mi x hi ch ngha. V vy
cng cn phi c thi gian xy dng v pht
trin nhn quan h .
. Cng cuc xy dng ch ngha x hi l mt
cng vic mi m, kh khn v phc tp, phi c
thi gian giai cp cng nhn tng bc lm
quen vi nhng cng vic .
Thi k qu ln ch ngha x hi cc
nc c trnh pht trin kinh t - x hi khc
nhau c th din ra vi khong thi gian di ngn
khc nhau. i vi nhng nc tri qua ch
ngha t bn pht trin trnh cao khi tin ln
ch ngha x hi thi k qu c th tngi
ngn. Nhng nc tri qua giai on pht trin
ch ngha t bn trnh trung bnh, c bit l
nhng nc cn trnh pht trin tin t bn,
c nn kinh t lc hu th thi k qu thng
ko di vi rt nhiu kh khn, phc tp.

436

- c im v thc cht ca thi k qu t
ch ngha t bn ln ch ngha x hi.
c im ni bt ca thi k qu t ch
ngha t bn ln ch ngha x hi l s tn ti
nhng yu t ca x hi c bn cnh nhng nhn
t mi ca ch ngha x hi trong mi quan h
va thng nht va u tranh vi nhau trn tt c
cc lnh vc ca i sng kinh t - x hi v pht
trin theo nh hng x hi ch ngha.
Trn lnh vc kinh t: Thi k qu l thi
k tt yu cn tn ti mt nn kinh t nhiu thnh
phn trong mt h thng kinh t quc dn thng
nht, vn ng theo nh hng x hi ch ngha.
y l bc qu trung gian tt yu trong qu
trnh xy dng ch ngha x hi, khng th dng
ch xa b ngay kt cu nhiu thnh phn
ca nn kinh t, nht l i vi nhng nc cn
trnh chua tri qua s pht trin ca phng
thc sn xut t bn ch ngha.
Vn dng t tng v tnh tt yu ca s tn
ti nn kinh t nhiu thnh phn vo qu trnh ch
o xy dng ch ngha x hi nc Nga x
vit, Lnin phn tch kt cu nn kinh t nc
Nga lc vi 5 thnh phn, c xp theo trnh
pht trin ca chng t thp n cao trong lch

437

s, l: kinh t nng dn kiu gia trng, khinh
t hng ha nh, kinh t t bn, kinh t t bn nh
nc v kinh t x hi ch ngha. Cc thnh phn
kinh t ny tn ti trong mi quan h va thng
nht va mu thun v u tranh vi nhau. Mu
thun gia cc thnh phn kinh t ch c th
c gii quyt trong tin trnh xy dng ch
ngha x hi.
Nn kinh t nhiu thnh phn trong thi k
qu ln ch ngha x hi c xc lp trn c
s khch quan ca s tn ti nhiu loi hnh s
hu v t liu sn xut vi nhng hnh thc t
chc kinh t a dng, an xen hn hp v tng
ng vi n l nhng hnh thc phn phi khc
nhau, trong hnh thc phn phi theo lao ng
tt yu ngy cng gi vai tr l hnh thc phn
phi ch o.
Trn lnh vc chnh tr: Do kt cu kinh t
ca thi k qu ln ch ngha x hi a dng,
phc tp, nn kt cu giai cp x hi trong thi k
ny cng a dng, phc tp. Thi k ny bao
gm: giai cp cng nhn, giai cp nng dn, tng
lp tri thc, nhng ngi sn xut nh, tng lp
t sn. Cc giai cp; tng lp ny va hp tc,
va u tranh vi nhau. Trong mt giai cp, tng

438

lp cng c nhiu b phn c trnh , c thc
khc nhau. Giai cp cng nhn c mt b phn
lm trong doanh nghip nh nc, mt b phn
lm trong cc x nghip nh, cng ty t nhn; mt
b phn lm trong cc doanh nghip c vn u
t nc ngoi. Tr thc cng vy. Mt b phn
lm trong cc c quan nh nc, mt b phn lm
trong cc cng ty t nhn, cc cng ty c vn u
t nc ngoi. Thu nhp, thc chnh tr ca cc
b phn khc nhau c s khc nhau.
Trn lnh vc t tng vn ha - x hi:
Trong thi k qu ln ch ngha x hi cn tn
ti nhiu t tng v vn ha khc nhau. Bn
cnh t tng x hi ch ngha, l ch ngha
Mc-Lnin gi vai tr thng tr cn tn ti t
tng t sn, tiu t sn, tm l tiu nngLnin
cho rng, tnh t pht tiu t sn l k th du
mt ht sc nguy him, nguy him hn c bn
phn cch mng cng khai. Trn lnh vc vn
ha cng tn ti vn ha c, vn ha mi, chng
thng xuyn u tranh vi nhau.
Thc cht ca thi k qu t ch ngha t
bn ln ch ngha x hi l thi k din ra cuc
u tranh giai cp gia gia cp t sn b nh
bi khng cn l giai cp thng tr v nhng th

439

lc chng ph ch ngha x hi vi giai cp cng
nhn v qun chng nhn dn lao ng. Cuc u
tranh giai cp din ra trong iu kin mi l giai
cp cng nhn cm quyn, qun l tt c cc
lnh vc i sng x hi. Cuc u tranh giai cp
vi nhng ni dung, hnh thc mi, din ra trong
lnh vc chnh tr, kinh t, vn ha, t tng,
bng tuyn truyn vn ng l ch yu, bng
hnh chnh v lut php.
- Ni dung kinh t, chnh tr v vn ha, x
hi ca thi k qu ln ch ngha x hi.
Trong lnh vc kinh t:
Ni dung c bn trong lnh vc kinh t ca
thi k qu ln ch ngha x hi l thc hin
vic sp xp, phi tr li cc lc lng sn xut
hin c ca x hi; ci to quan h sn xut c,
xy dng quan h sn xut mi theo hng to ra
s pht trin cn i ca nn kinh t, m bo
phc v ngy cng tt i sng nhn dn lao
ng.
Vic sp xp, phi tr li cc lc lng sn
xut ca x hi nht nh khng th theo mun
ch quan, nng vi m phi tun theo tnh tt yu,
khch quan ca cc qui lut kinh t, c bit l

440

qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh
pht trin ca lc lng sn xut.
Vn dng t tng vo qu trnh xy dng
ch ngha x hi nc Nga, Lnin chng nhng
coi trng cc chnh sch pht trin mt nn kinh
t nhiu thnh phn m cn coi trng cc quan h
kinh t hng ha - tin t, ch trng coi trng
thng nghip, coi d l mt xch cc k quan
trng trong iu khin hot ng ca nn kinh t
m chnh quyn nh nc v sn v ng cng
sn ang nm quyn lnh o phi em ton lc
ra nm ly , nu khng nh vy chng ta s
khng t c nn mng ca nhng mi quan h
kinh t v x hi trong x hi x hi ch ngh".
Chnh sch kinh t mi (NEP) do Lnin a ra l
mt trong nhng chnh sch in hnh ca vic
tn trng v vn dng qui lut pht trin kinh t
trong thi k qu nc Nga, ph hp vi bi
cnh lch s lc .
i vi nhng nc cha tri qua qu trnh
cng nghip ha t bn ch ngha, tt yu phi
tin hnh cng nghip ha x hi ch ngha nhm
to ra c s vt cht, k thut ca ch ngha x
hi. i vi nhng nc ny, nhim v trng tm
ca thi k qu phi l tin hnh cng nghip

441

ha, hin i ha nn kinh t theo nh hng x
hi ch ngha.
Qu trnh cng nghip ha, hin i ha x
hi ch ngha din ra cc nc khc nhau vi
nhng iu kin lch s khc nhau c th c
tin hnh vi nhng ni dung c th v hnh thc,
bc i khc nhau. cng l qun trit quan
im lch s, c th trong vic xc nh nhng
ni dung, hnh thc v bc i trong tin trnh
cng nghip ha x hi ch ngha thi k qu
ln ch ngha x hi.
Trong lnh chnh tr:
Ni dung c bn trong lnh vc chnh tr ca
thi k qu ln ch ngha x hi l tin hnh
cuc u tranh chng li nhng th lc th ch,
chng ph s nghip xy dng ch ngha x hi,
cng c nh nc v nn dn ch x hi ch
ngha ngy cng vng mnh, m bo quyn lm
ch trong hot ng kinh t, chnh tr, vn ha x
hi ca nhn dn lao ng; xy dng cc t chc
chnh tr - x hi thc s l ni thc hin quyn
lm ch ca nhn dn lao ng; xy dng ng
cng sn ngy cng trong sch, vng mnh ngang
tm vi cc nhim v ca mi thi k lch s.
Trong lnh vc t thng, vn ha v x hi:

442

Ni dung c bn trong lnh vc t tng vn
ha ca thi k qu ln ch ngha x hi l:
thc hin tuyn truyn, ph bin nhng t tng
khoa hc v cch mng ca ch ngha Mc-Lnin
trong ton x hi; khc phc nhng t tng v
tm l c nh hng tiu cc i vi tin trnh
xy dng ch ngha x hi; xy dng nn vn ha
mi x hi ch ngha m bn sc dn tc, tip
thu nhng gi tr tinh thn ca cc nn vn ha
th gii.
Trong lnh vc x hi:
Ni dung c bn trong lnh vc x hi ca
thi k qu ln ch ngha x hi phi thc hin
vic khc phc nhng t nn x hi do x hi c
li; tng bc khc phc s chnh lch pht
trin gia cc vng min, cc tng lp dn c
trong x hi nhm thc hin mc tiu, l tng t
do ca ngi ny l iu kin, tin cho s t
do ca ngi khc.
Tm li, thi k qu ln ch ngha x hi
l mt thi k lch s tt yu trn con ng pht
trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch
ngha. l thi k lch s c c im ring vi
nhng ni dung kinh t, chnh tr, vn ha v x
hi c th m giai on x hi x hi ch ngha

443

trn con ng pht trin ca hnh thi kinh t -
x hi cng sn ch ngha ch c th c c trn
c s hon thnh cc ni dung .
b. X hi x hi ch ngha
- Nhng c trng c bnca x hi x hi
ch ngha
X hi x hi ch ngha l mt x hi c
nhng c trng c bn sau:
. C s vt cht k thut ca x hi x hi ch
ngha l nn i cng nghip.
Mi ch x hi u c mt c s vt cht
k thut tng ng ca n, phn nh trnh pht
trin kinh t - k thut ca ch . Cng c th
cng l c trng cho c s vt cht k thut ca
cc x hi tin t bn ch ngha. Nn i cng
nghip c kh l c s vt cht k thut cho ch
ngha t bn. Ch ngha x hi ny sinh vi tnh
cch l mt ch x hi ph nh ch t bn
ch ngha, do vy, c s vt cht k thut ca n
phi l nn sn xut i cng nghip c trnh
cao hn so vi trnh ca x hi t bn ch
ngha. Xut pht t mt nc lc hu v kinh t
i ln ch ngha x hi, sau cch mng thng
Mi Lnin ra k hoch in kh ha ton
nc Nga, ng nu ln quan nim: Ch

444

ngha x hi = chnh quyn x vit + in kh ha
ton quc. ngy nay, c s vt cht k thut ca
ch ngha x hi phi c trnh cao hn nhiu,
phi l t ng ha.
. Ch ngha x hi xa b ch t hu t
bn ch ngha, thit lp ch cng hu v t
liu sn xut
Trong tc phm Tuyn ngnca ng Cng
sn Mc v ngghen ch r: Giai cp v sn s
dng s thng tr chnh tr ca mnh tng bc
ot ly ton b t bn trong tay giai cp t sn,
tp trung tt c cng c sn xut vo trong tay
nh nc
Giai cp v sn phi tng bc ot ly t
liu sn xut t trong tay giai cp t sn, tp trung
nhng t liu y vo trong tay nh nc phc
v cho ton x hi. Do vy, ch n x hi x hi
ch ngha th quan h sn xut x hi ch ngha
mi c xc lp y . Ti thi k ny t liu
sn xut cn hai hnh thc s hu l s hu tp
th v s hu ton dn, ngi lao ng lm ch
cc t liu sn xut ca x hi; khng cn tnh
trng ngi bc lt ngi.

445

. X hi x hi ch ngha l mt ch x hi
to ra c cch t chc lao ng v k lut lao
ng mi.
Ti x hi x hi ch ngha t liu sn xut
mang tnh x hi ha, khng cn ch t hu v
t liu sn xut, do vy, to iu kin cho
ngi lao ng kt hp hi ha gia li ch c
nhn, li ch tp th, li ch ton x hi. Thi k
ny ch ngha x hi ch ngha x hi cng to ra
cch t chc lao ng mi da trn tinh thn t
gic ca nhn dn, di s lnh o, hng dn
ca ng cng sn v nh nc x hi ch ngha.
Ch ngha x hi c xy dng trn c s
vt cht k thut l nn i cng nghip trnh
cao, do vy, i hi mt k lut lao ng cht
ch trong tng khu, tng lnh vc, trong sn xut
ca ton x hi theo nhng qui nh chung ca
lut php.
Mc, ngghen, Lnin cho rng: lao ng
c t chc c k hoch, trn tinh thn t gic,
t nguyn l c trng ca x hi x hi ch
ngha. ng nhin, c mt kiu t chc lao
ng k lut v t gic cao nh vy, mt mt i
hi chng ta phi y mnh hot ng tuyn
truyn, vn ng, mt khc phi y mnh cuc

446

u tranh khc phc t tng, tc phong ca
ngi sn xut nh.
. X hi x hi ch ngha l mt ch x hi
thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng,
coi l nguyn tc c bn nht
Trong x hi x hi ch ngha, tuy sn xut
pht trin, nhng vn cn c nhng hn ch, v
vy, thc hin nguyn tc phn phi theo lao
ng l c bn nht. Mi ngi lao ng s nhn
c t x hi mt s lng sn phm tiu dng
c gi tr tng ng vi s lng, cht lng,
hiu qu lao ng m h to ra cho x hi, sau
khi tr i mt s khon ng gp chung cho
x hi. Ngoi phn phi theo lao ng l c bn
nht, ngi lao ng cn c phn phi theo
phc li x hi. Bng thu thu, nhng ng gp
khc ca x hi, nh nc x hi ch ngha xy
dng trng hc, bnh vin, cng vin, ng
giao thng,nhng cng trnh phc li chung
phc v mi ngi trong x hi. Nguyn tc ny
va ph hp vi trnh pht trin kinh t - x
hi trong x hi x hi ch ngha, va th hin
tnh u vit ca ch ngha x hi. Thc hin
nguyn tc phn phi theo lao ng l c bn

447

nht, l mt ni dung quan trng trong thc hin
cng bng x hi trong giai on ny.
. X hi x hi ch ngha l mt x hi m
nh nc mang bn cht giai cp cng nhn,
c tnh nhn dn rng ri, tnh dn tc su sc;
thc hin quyn lc v li ch ca nhn dn.
Nh nc x hi ch ngha mang bn cht
giai cp cng nhn v nh nc l c quan quyn
lc tp trung ca giai cp cng nhn, nhn dn
lao ng, t di s lnh o ca ng cng sn
nhm bo v li ch ca giai cp cng nhn v
nhn dn lao ng; thc hin trn p nhng th
lc phn ng, nhng lc lng chng i ch
ngha x hi.
Nh nc x hi ch ngha mang tnh nhn
dn rng ri. Nh nc ny tp hp i biu cc
tng lp nhn dn, nhm bo v nhng li ch
chnh ng ca nhn dn, to iu kin nhn
dn tham gia ngy cng nhiu vo cng vic ca
nh nc vi tinh thn t gic, t qun. Nh nc
ngy cng thc hin tt hn quyn t do, dn ch
ca nhn dn. Nh nc x hi ch ngha khng
cn nguyn ngha nh nh nc t bn ch ngha
m l nh nc na nh nc , vi tnh t
qun, t gic ngy cng cao ca nhn dn, quyn

448

t do, dn ch ca nhn dn ngy cng c m
rng; bin php bo lc trn p ngy cng gim
i.Tt c nhng iu nhm chun b cho s t
tiu vong ca nh nc trong giai on cao l ch
ngha cng sn.
Nh nc x hi ch ngha mang tnh dn tc
su sc. Thi i ngy nay, giai cp cng nhn l
ngi i din chn chnh cho dn tc, c nhng
li ch c bn thng nht vi li ch ca dn tc.
Nh nc x hi ch ngha phi on kt c
cc dn tc, to nn s bnh ng v mi mt gia
cc dn tc c trn c s php l v trong thc
tin cuc sng, u tranh bo v nhng li ch
chn chnh ca dan tc, khng ngng pht huy
nhng gi tr ca dn tc, nng chng ln ngang
tm vi yu cu ca thi i
. X hi x hi ch ngha l mt x hi
thc hin c s gii phng con ngi khi ch
p bc, bc lt; thuc hin quyn bnh ng x
hi, to iu kin cho con ngi pht trin ton
din
Mc tiu cap nht ca ch ngha x hi l gii
phng con ngi khi s bc lt v kinh t, no
dch v tinh thn, to iu kin cho con ngi
pht trin ton din. Ti x hi x hi ch ngha

449

thc hin xa b ch chim hu t nhn i
vi t liu sn xut, cng vi s pht trin ca lc
lng sn xut thc hin vic xa b i
khng giai cp, xa b bc lt, con ngi c iu
kin pht trin ti nng c nhn, mang ti nng
ng gp cho x hi; thc hin c cng bn,
bnh ng x hi, trc ht l bnh ng v a v
x hi ca con ngi. X hi x hi ch ngha
thc hin c bnh ng nam n, bnh ng gia
cc dn tcS bnh ng trong x hi x hi
ch ngha l s bnh ng trong iu kin x hi
vn cn giai cp, cn nh nc; trnh kinh t -
x hi c s pht trin song vn cn hn ch
v nhiu mt, do vy mi l bnh ng gia cc
ch th kinh doanh. Trn thc t cha th c
bnh ng thc s .
Nhng c trng trn tng bc c hnh
thnh v hon thin trong qu trnh xy dng ch
ngha x hi.
c. Giai on cao ca hnh thi kinh t - x
hi cng sn ch ngha
Mc trn c s nghin cu qu trnh pht
trin lc lng sn xut ca x hi loi ngi
c nhng d bo v s xut hin giai on cao

450

ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha (
giai on cao ca ch ngha cng sn ).
V mt kinh t: Lc lng sn xut pht trin
v cng mnh m, ca ci x hi tun ra do dt,
thc con ngi c nng ln, khoa hc pht
trin, lao ng ca con ngi c gim nh, lc
nhn loi mi thc hin c nguyn tc lm
theo nng lc hng theo nhu cu. Trong tc
phm Ph phn cng lnh Gta Mc vit:
Khi m lao ng tr thnh khng nhng l mt
phng tin sinh sng m bn thn n cn l
mt nhu cu bc nht ca i sng, khi m cng
vi s pht trin ton din ca cc c nhn, sc
sn xut ca h ngy cng tng ln v tt c cc
ngun ca ci x hi u tun ra di do - ch khi
ngi ta mi c th vt hn ra khi gii hn
cht hp ca php quyn t sn v x hi mi c
th ghi trn l c ca mnh: lm theo nng luc
hng theo nhu cu.
V mt x hi: Trnh x hi ngy cng
pht trin, con ngi c iu kin pht trin nng
lc ca mnh, tri thc ca con ngi c nng
cao, khng cn s khc bit gia thnh th v
nng thn, ti khi bn t sn tiu tan i ri
v khng cn giai cp na. Ch lc nh nc

451

mi khng cn na v mi c th ni n t do.
ch lc , mt nn dn ch thc s hon b,
thc s khng hn ch mi c th c c v
c thc hin. Ch lc ch dn ch mi
bt u tiu vong v l do n gin l mt khi
thot khi ch n l t bn ch ngha, thot
khi nhng s khng khip, nhng s d
manth ngi ta s dn dn quen vi vic tn
trng cc qui tc s thiu ca i sng chung x
hi .
Qua phn tch ca Lnin cho thy, khi x
hi t c trnh pht trin cao nh vy, th
dn ch mi thc hin y , dn ch cho mi
ngi, khng cn i tng b hn ch dn ch,
do vy, dn ch cng khng cn; nh nc lut
php t tiu vong, v lc ny khng cn ti s
trn p ca nh nc, php lut tr thnh phong
tc, tp qun, thnh quan nim o c, mi
ngi t gic thc hin.
Ti giai on cao ca hnh thi kinh t - x
hi cng sn ch ngha, con ngi c gii
phng hon ton, chuyn t vng quc ca tt
yu sang vng quc ca t do, c iu kin pht
trin ton din nng lc, v mang ht ti nng, tr
tu cng hin cho x hi

452

Lnin cng cho rng, khng phi nh nc
tiu vong ngay mt lc, m l mt qu trnh. ng
vit: Chng ta ch c quyn ni rng nh nc
tt nhin s tiu vong ng thi nhn mnh vo
tnh cht lu di ca qu trnh y, s ph thuc
ca qu trnh y vo tc pht trin ca giai
on cao ca ch ngha cng sn, rng khng
mt ngi x hi ch ngha no li i ha rng,
giai on cao ca ch ngha cng sn s n m
ch d kin giai on cao ca ch ngha cng
sn s n, th vic gi nh rng nng sut lao
ng lc s khc nng sut lao ng ngy nay
v s khng cn ngi tm thng nh hin nay
na. Ti khi khng cn tnh trng con ngi
suy b kho khng li lm nhiu hn anh bn
bn cnh ta na gi, kho khng li lnh lng t
hn anh ta .
c giai on cao ca ch ngha cng sn,
i hi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng
phi n lc phn u, phi khng ngng nng cao
nng sut lao ng, pht trin lc lng sn xut,
ci to quan h sn xut theo ch ngha x hi,
khng ngng nng cao thc ca con ngui, phi
kim sot tht nghim ngt mc lao ng v
tiu dng. C thc hin nh vy mi tng bc

453

xy dng c k lut t gic trong x hi, tng
bc xy dng c thi quen t nguyn tun th
nhng qui nh trong dn c.
Qua phn tch, cho chng ta thy nhng nhn
thc ng n v giai on hin nay:
. Mc, ngghen, Lnin d bo v giai on
cao ca hnh thi kinh t - x hi khi c nhng
iu kin kinh t - x hi m bo cho s xut
hin ca giai on ny.
. S xut hin giai on cao ca hnh thi kinh
t - x hi cng sn ch ngha l mt qu trnh lu
di, bng vic khng ngng pht trin mnh m
lc lng sn xut, t chc x hi v mi mt,
gio dc nng cao tinh thn t gic ca con
ngui. Nu khng c qu trnh cng khng th
xut hin c giai on .
. Qu trnh xut hin giai on cao ca hnh
thi kinh t - x hi cng sn ch ngha cc
nc khc nhau din ra vi nhng qu trnh khc
nhau ty thuc vo s n lc phn u v mi
phng din. Khi cha xut hin giai on cao th
trong mt thi gian nht nh, di ch cng
sn, khng nhng vn cn php quyn t sn m
vn cn c nh nc kiu t sn nhng khng c
giai cp t sn. Khi cha t n giai on cao

454

ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha,
trong iu kin vn cn ch ngha t bn, ch
ngha quc trn th gii th nhng vn l
lun ca ch ngha Mc v nh nc, v dn ch
vn cn nguyn gi tr. Tnh cht giai cp ca nh
nc, ca dn ch vn tn ti.

****
*
Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin
a ra cc d bo v lun gii v s ra i, pht
trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch
ngha trn c s phn tch qui lut pht trin
khch quan ca x hi, c bit l qui lut quan
h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca
lc lng sn xut, qui lut kinh t ca s vn
ng ca ch ngha t bn. Th nhng, lch s
pht trin ca x hi lun lun chu s tc ng
ca nhiu nhn t khch quan v ch quan trong
nhng iu kin xc nh, t to nn tnh
phong ph, a dng ca tin trnh lch s pht
trin ca mi cng ng ngi cng nh ton b
lch s nhn loi. Do vy, tin trnh pht trin ca
lch s khng bao gi l con ng thng, tri li
n c th phi tri qua nhng bc thng trm vi

455

nhng con ng vng, thm ch phi tri qua
nhng bc khng hong v tht li tm thi trn
con ng pht trin ca n. l bin chng
ca lch s.

----@----

Chng 8

NHNG VN CHNH TR - X HI C
TNH QUI LUT

456

TRONG TIN TRNH CCH MNG X
HI CH NGHA

Tin trnh cch mng x hi ch ngha l mt
tin trnh lch s lu di, kh khn v gian kh
vi mc ch cui cng l bo m thnh cng s
nghip xy dng ch ngha x hi v ch ngha
cng sn. Trong tin trnh tt yu xut hin cc
vn kinh t, chnh tr, vn ha x hi cn phi
c gii quyt mt cch khoa hc trn lp
trng th gii quan v phng php lun ca
ch ngha Mc- Lnin, vn dng sng to nhng
nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong
cc iu kin lch s c th ca mi quc gia, dn
tc nhng thi k nht nh. l nhng vn
chnh tr - x hi c tnh qui lut trong tin
trnh cch mng x hi ch ngha.

I. XY DNG NH NC X HI CH
NGHA
V NN DN CH X HI CH NGHA

1. Xy dng nh nc x hi ch ngha
a. Nh nc x hi ch ngha

457

Nh nc x hi ch ngha l t chc m thng
qua , ng ca giai cp cng nhn thc hin
vai tr lnh o ca mnh i vi ton x hi; l
mt t chc chnh tr thuc kin trc thng tng
da trn c s kinh t ca ch ngha x hi; l
mt kiu nh nc mi, thay th cho nh nc t
sn nh kt qu ca cuc cch mng x hi ch
ngha; l hnh thc chuyn chnh v sn c
thc hin trong thi k qu ln ch ngha x
hi.
Theo quan im ca ch ngha Mc-lnin, v
cn bn c s thng nht gia nh nc x hi
ch ngha v nh nc chuyn chnh v sn. S
thng nht ny c th hin c v bn cht, mc
tiu v chc nng, nhim v cng nh phng
thc hot ng ca n.
Vi t cch l mt trong nhng t chc c bn
nht ca h thng chnh tr x hi ch ngha, nh
nc x hi ch ngha l t chc th hin v thc
hin ch quyn lc ca nhn dn. l mt
cng c qun l do chnh ng ca giai cp cng
nhn lnh o nhn dn t chc ra nhm thc
hin quyn lc v li ch ca nhn dn, v cng
thng qua , giai cp cng nhn v chnh ng
ca mnh thc hin s lnh o i vi ton x

458

hi trong qu trnh bo v v xy dng ch ngha
x hi. Chnh v vy, nh nc x hi ch ngha
va l q quan quyn lc, va l b my hnh
chnh, va l t chc qun l kinh t, vn ha x
hi ca nhn dn, c th hin tp trung qua hai
chc nng ch yu ca n, l chc nng thng
tr giai cp v chc nng x hi.
b. c trng, chc nng v nhim v ca nh
nc x hi ch ngha
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin th
bt k nh nc no cng c ba chc nng c
bn: qun l dn c trn mt vng lnh th nht
nh; c mt h thng cc c quan quyn lc
chuyn nghip mang tnh cng ch i vi mi
thnh vin trong x hi; hnh thnh h thng thu
kha nui b my nh nc. Tuy nhin, do
bn cht ca nh nc x hi ch ngha va mang
bn cht ca giai cp cng nhn, va c tnh nhn
dn rng ri v tnh dn tc su sc nn nh nc
x hi ch ngha cn c nhng c trng ring
ca n, l nhng c trng c bn sau y:
. Nh nc x hi ch ngha khng phi l cng
c n p mt giai cp no , nh nc
thc hin mt chnh sch giai cp v li ch ca
tt c nhng ngi lao ng nhng ng thi vai

459

tr lnh o ca giai cp cng nhn thng qua
chnh ng ca n i vi nh nc vn c duy
tr.
. Nh nc x hi ch ngha c c trng v
nguyn tc khc hn vi nh nc t sn. Cng l
cng c ca chuyn chnh giai cp, nhng v li
ch ca tt c nhng ngi lao ng tc l tuyt
i a s nhn dn, nh nc chuyn chnh v sn
thc hin s trn p nhng k chng i, ph hoi
s nghip cch mng x hi ch ngha.
. Trong khi nhn mnh s cn thit ca bo lc
v trn p, cc nh kinh in ca ch ngha Mc-
Lnin vn xem mt t chc, xy dng l c
trng c bn ca nh nc x hi ch ngha, ca
chuyn chnh v sn. Lnin cho rng: chuyn
chnh v sn khng phi ch l bo lc i vi
bn bc lt, v cng khng phi ch yu l bo
lc m mt c bn ca n l t chc xy dng
ton din x hi mi x hi x hi ch ngha v
cng sn ch ngha.
. Nh nc x hi ch ngha nm trong nn dn
ch x hi ch ngha, v theo Lnin, con ng
vn ng, pht trin ca n l: ngy cng hon
thin cc hnh thc i din nhn dn, m rng
dn ch nhm li cun ng o qun chng

460

nhn dn tham gia qun l nh nc, qun l x
hi.
. Nh nc x hi ch ngha l mt kiu nh
nc c bit, nh nc khng cn nguyn
ngha , l na nh nc . Sau khi nhng c s
kinh t - x hi cho s tn ti ca nh nc mt i
th nh nc cng khng cn, nh nc t tiu
vong . y cng l mt dc trng ni bt ca
nh nc v sn.
Vi nhng c trng , chc nng, nhim v
ca nh nc x hi ch ngha biu hin tp trung
vic qun l x hi trn tt c cc lnh vc bng
php lut.
Chc nng giai cp ca nh nc x hi ch
ngha c thc hin c bng t chc c hiu qu
cng vic xy dng ton din x hi mi, v bng
vic xy dng nhng cng c bo lc p tan
s phn khng ca k th chng li s nghip xy
dng ch ngha x hi, bo v c lp, ch quyn
ca t nc, gi vng an ninh x hi.
Bo lc, trn p l ci vn c ca mi nh
nc, do , bo lc, trn p cng l ci vn c
ca nh nc x hi ch ngha. Tuy nhin cc nh
kinh in ca ch ngha Mc-Lnin u cho rng
vi bn cht ca nh nc v sn, th vic t

461

chc, xy dng mang tnh sng to nhm ci bin
x hi c, xy dng x hi mi x hi ch ngha
v cng sn ch ngha l chc nng cn bn, ch
yu ca nh nc x hi ch ngha.
Khi xc nh nhng nc thang, nhng giai on
pht trin ca mt cuc cch mng x hi do giai
cp cng nhn lnh o nhm i ti gii phng
giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v pht
trin ton din con ngi, Mc v ngghen u
cho rng, vic cng nhn ginh ly quyn lc nh
nc mi ch l giai on u tin. Giai on tip
theo l, phi s dng quyn lc nh nc
tng tht nhanh s lng nhng lc lng sn
xut . Nh vy, r rng chc nng t chc v
xy dng phi l chc nng ch yu ca nh nc
ca giai cp cng nhn.
Pht trin quan im ca Mc, Lnin khng
nh, vic tch cc xy dng ch ngha cng sn,
sng to ra mt x hi mi, l chc nng quan
trng ca nh nc x hi ch ngha, quan trng
hn c vic p tan s phn khng ca giai cp t
sn.
T hai chc nng trn, nh nc x hi ch
ngha c nhng nhim v chnh l: qun l kinh
t, xy dng v pht trin kinh t; ci thin khng

462

ngng i sng vt cht v tinh thn cho nhn
dn; qun l vn ha x hi, xy dng nn vn
ha x hi ch ngha, thc hin gio dc o
to con ngi pht trin ton din, chm sc sc
khe nhn dnNgoi ra, nh nc x hi ch
ngha cn c chc nng, nhim v i ngoi
nhm m rng quan h hp tc, hu ngh, bnh
ng, tn trng ln nhau v s pht trin v tin
b x hi i vi nhn dn cc nc trn th gii.
T thc t xy dng xy dng x hi mi
nc Nga X vit, Lnin lm r nhim v ca
nh nc v sn trn hai lnh vc kinh t v x
hi.
i vi lnh vc kinh t: nh nc v sn phi
nhanh chng pht trin mnh s lng sn phm,
cng c k lut lao ng mi v nng cao nng
sut lao ng c xem l nhim v quan trng.
i vi lnh vc x hi: Phi xy dng c
quan h x hi mi, hnh thnh nhng t chc lao
ng mi, tp hp c ng o nhng ngi
lao ng c kh nng vn dng nhng thnh tu
ca khoa hc k thut vo sn xut, thc hin
tng bc ci to nhng ngi tiu sn xut hng
ha thng qua nhng t chc thch hp.

463

c. Tnh tt yu ca vic xy dng nh nc x
hi ch ngha
Mc v ngghen cho rng, giai cp cng nhn
khi thc hin s mnh lch s ca mnh, xa b
tnh trng ngi bc lt ngi v mi s tha ha
ca con ngi do ch t hu sn sinh ra, th
trc ht h phi cng vi nhn dn lao ng
ph hy nh nc t sn chim ly chnh quyn,
thit lp chuyn chnh v sn. Bi v, gia x
hi t bn ch ngha v x hi cng sn ch ngha
l mt thi k ci bin cch mng t x hi n
sang x hi kia. Thch ng vi thi k y l mt
thi k qu chnh tr v nh nc ca thi k
y khng th l ci g khc hn l nn chun
chnh cch mng ca giai cp v sn .
Sau khi tr thnh giai cp cm quyn, giai cp
cng nhn phi nm vng cng c chuyn chnh,
phi xy dng nh nc x hi ch ngha vng
mnh, tr thnh mt cng c trn p cc th lc
i ngc li li ch ca nhn dn bo v thnh
qu cch mng ca giai cp v sn.
S cn thit tt yu phi xc lp chuyn chnh
v sn, xy dng nh nc x hi ch ngha vng
mnh cn xut pht t thc tin ca thi k qu
ln ch ngha x hi l thi k cn tn ti cc

464

giai cp bc lt, chng hot ng chng li s
nghip xy dng ch ngha x hi. iu khin
cho giai cp cng nhn v nhn dn lao ng
thng qua nh nc phi trn p bng bo lc khi
cn thit. Lnin xem du hiu tt yu, iu kin
bt buc ca chuyn chnh l trn p bng bo lc
nhng k bc lt, phn ng vi tnh cch l mt
giai cp. ng thi, trong thi k qu cng
cn c cc giai cp, tng lp trung gian khc, v
do a v kinh t - x hi vn c, cc giai cp ny
thng dao ng, h khng th t mnh i ln ch
ngha x hi. Trc thc t , giai cp cng
nhn phi tuyn truyn, thuyt phc, li cun h
i theo mnh trong cng cuc xy dng x hi
mi. Do , nh nc x hi ch ngha ng vai
tr l thit ch cn thit m bo s lnh o ca
giai cp cng nhn i vi ton x hi.
m rng dn ch ti mc ti a vi mi tng
lp nhn dn, kin quyt u tranh chng li mi
hnh vi i ngc li nhng chun mc dn ch,
vi phm nhng gi tr dn ch chn chnh ca
nhn dn i hi phi c mt thit ch nh nc
ph hp. Chnh v vy, trong nn dn ch x hi
ch ngha, nh nc phi c cng c, xy dng
tr thnh cng c bo v v pht trin thnh

465

qu ca dn ch. Dn ch cn phi c chuyn
chnh gi ly dn ch, nhng hnh vi gy
tc hi ti quyn dn ch ca nhn dn c x
l kp thi.cc quyn phi c th ch ha
trong hin php, php lut v c thc hin
bng nhng thit ch tng ng ca nh nc x
hi ch ngha. Do , qu trnh xy dng nh
nc x hi ch ngha l qu trnh tt yu gn lin
vi qu trnh xy dng nn dn ch x hi ch
ngha. Qu trnh ny cho thy, dn ch v php
lut, dn ch v k cng khng bi tr v ph
nh nhau, tri li, chnh l s thng nht bin
chng, l iu kin, tin tn ti v pht trin
ca nhau.
Xy dng ch ngha x hi l qu trnh ci to
x hi c, xy dng x hi mi trn tt c cc lnh
vc kinh t, chnh tr, vn ha, t tng. Vi
ngha , nh nc x hi ch ngha l phng
thc, phng tin; l mt cng c ch yu ca
nhn dn trong s nghip xy dng v bo v t
quc. Bi vy, m bo cho s nghip xy
dng ch ngha x hi thnh cng th vic xy
dng v khng ngng hon thin nh nc x hi
ch ngha - mt trong nhng cng c ch yu ca
qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi

466

l mt yu cu tt yu khch quan trong tin trnh
cch mng x hi ch ngha.
2. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha
a. Quan nim v dn ch v nn dn ch
Dn ch v thc hin dn ch l nhu cu khch
quan ca con ngi. Ngay t x hi cng x
nguyn thy, duy tr s tn ti ca mnh, con
ngi bit t t chc ra nhng hot ng c
tnh cng ng, cc thnh vin cng x u bnh
ng tham gia vo mi cng vic ca x hi. Vic
c ra nhng ngi ng u cc cng ng v
ph b nhng ngi ng u nu khng thc thi
ng nhng qui nh chung c giao cho mi
thnh vin cng x quyt nh thng qua i hi
nhn dn. y c coi l hnh thc dn ch s
khai, cht phc ca nhng t chc cng ng t
qun trong x hi cha c giai cp.
Trong ngn ng Hy Lp c i, khi nin dn
ch c hiu l: vic c ra v ph b ngi
ng u , l quyn v sc lc ca nhn dn
. Nh vy, ngay t bui s khai ca lch s nhn
loi, dn ch c hiu vi t cch l quyn lc
ca nhn dn.
Khi ch chim hu t nhn v t liu sn
xut ra i, giai cp v bt bnh ng xut hin,

467

cc hnh thc t qun ca x hi trc y
khng cn thch hp, x hi cn n nhng t
chc chnh tr vi nhng cng c bo lc, cng
bc iu chnh hot ng ca x hi, giai cp
v cng dn. Trong iu kin nh vy mt t
chc c bit ra i l nh nc. Trong x
hi chim hu n l, giai cp ch n lp ra c
quan quyn lc nhm trc ht bo v li ch ca
mnh v sau na nhm p ng nhu cu n nh
trt t x hi. C quan quyn lc chnh l nh
nc dn ch i vi ch n, thc hin s thng
tr i vi a s nhng ngi lao ng, tc nhng
ngi n l. Khi ngi ta ghp hai t trong
ting Hy Lp c l demos v kratos din
t ni dung ca dn ch. Nh nc ch n chnh
thc s dng thut ng dn ch vi ngha l
nh nc dn ch ch n c quyn lc ca dn
. Nhng cng t y nh nc do giai cp ch
n nm gi qui nh dn bao gm ch n, qu
tc, tng l, thng gia, mt s tr thc v ngi
t do, cn tuyt i a s n l th khng c coi
l dn.
Nh vy, v thc cht ngay t th k th VIII (
trc CN ) vi nh nc u tin trong lch s,
giai cp t hu, p bc bc lt, giai cp ch n

468

dng php lut v b my thng tr ca mnh
chim mt quyn lc ca ng o qun chng
nhn dn lao ng l ngi n l.
Sau hng ngn nm lch s, cc giai cp cha
t phong kin v giai cp t sn bng mi
cch tip tc chim ot quyn lc ca nhn dn
lao ng.
Cch mng Thng Mi Nga thnh cng v
m ra mt thi i mi: ln u tin trong lch s,
nhn dn lao ng ginh li c quyn lc
thc s ca mnh. Nh nc x hi ch ngha do
giai cp cng nhn lnh o thng qua chnh ng
ca n tr thnh nh nc u tin thc hin
quyn lc ca nhn dn.
T thc tin lch s xut hin, tn ti v pht
trin ca dn ch, ch ngha Mc-Lnin nu ra
nhng quan nim c bn v dn ch nh sau:
. Dn ch l sn phm tiwns ha ca lch s, l
nhu cu khch quan ca con ngi. Vi t cch l
quyn lc ca nhn dn, dn ch l s phn nh
nhng gi tr nhn vn, l kt qu ca cuc u
tranh lu di ca nhn dn chng li p bc, bc
lt, bt cng.
. Dn ch vi t cch l mt phm tr chnh tr
gn vi mt kiu nh nc v mt giai cp cm

469

quyn th s khng c dn ch phi giai cp,
dn ch chung chung.
Trong x hi c giai cp, vic thc hin dn ch
cho nhng tp on ngi ny loi tr hay hn
ch dn ch ca tp on ngi khc. Mi ch
dn ch gn lin vi nh nc u mang bn cht
ca giai cp thng tr. iu ny l tt yu cho mi
ch dn ch, k c ch dn ch x hi ch
ngha.
. Dn ch cn c hiu vi t cch l mt h
gi tr phn nh trnh pht trin c nhn v
cng ng x hi trong qu trnh gii phng x
hi, chng p bc bc lt v n dch tin ti t
do, bnh ng. Theo Lnin: dn ch l bnh
ng. R rng l cuc u tranh ca giai cp v
sn ginh quyn bnh ng c mt ngha rt
ln, ngha l phi hiu bnh ng cho ng, hiu
theo ngha xa b giai cp.
Trong x hi c giai cp v nh nc, quyn lc
ca nhn dn c th ch ha bng ch nh
nc, php lut v cng t khi x hi c giai cp,
dn ch c thc hin di hnh thc mi
hnh thc nh nc vi tn gi l chnh th dn
ch hay nn dn ch.

470

Bc chuyn t x hi cng x nguyn thy
sang x hi chim hu n l nh du bc
ngot quan trng ca dn ch. Dn ch l quyn
lc ca nhn dn c thc hin bi nhng t
chc t qun mt cch t nguyn theo truyn
thng chuyn sang mt hnh thc mi gn vi
nh nc. T y, dn ch c th ch ha bng
ch nh nc, bng php lut ca giai cp
thng tr ch n v c thc hin ch yu bng
cng ch. nn dn ch hay ch dn ch u
tin trong lch s ca x hi c giai cp xut hin.
Nn dn ch hay ch dn ch l hnh thi
dn ch gn vi bn cht, tnh cht ca nh nc,
l trng thi c xc nh trong nhng iu kin
lch s c th ca x hi c giai cp. Nn dn ch
do giai cp thng tr t ra c th ch ha bng
lut php.
Lnin cho rng: ch dn ch l mt hnh
thc nh nc, mt trong nhng hnh thi ca nh
nc. Cho nn cng nh mi nh nc, ch
dn ch l vic thi hnh c t chc, c h thng
s cng bc i vi ngi ta . Do , nn dn
ch lun gn vi nh nc nh l c ch thc
thi dn ch v mang bn cht giai cp ca giai
cp thng tr. Chnh v vy, k t khi nn dn ch

471

ra i th dn ch tr thnh mt phm tr lch s,
phm tr chnh tr, phm tr a ngha.
T trc cch mng Thng Mi Nga, x hi
loi ngi tri qua cc nn dn ch: ch n,
phong kin v t sn. Sau cch mng Thng
Mi, mt nn dn ch mi ra i, l nn dn
ch x hi ch ngha.
b. Nhng c trng c bn ca nn dn ch x
hi ch ngha
Phn tch thc tin qu trnh xut hin, tn ti
v pht trin ca cc nn dn ch trong lch s,
c bit l nhng qui lut ca nn dn ch ch n,
dn ch t sn, cc nh kinh in ca ch ngha
Mc-Lnin khng nh rng: u tranh cho dn
ch l mt qu trnh lu di v khng th dng li
dn ch t sn. S tt yu din ra v thng li
ca cch mng x hi ch ngha cng l s tt
yu ra i ca mt nn dn ch mi dn ch x
hi ch ngha. Qu trnh gn lin vi qu trnh
ra i ca ch ngha x hi.
S hnh thnh dn ch x hi ch ngha nh
du bc pht trin mi v cht ca dn ch. Ln
u tin trong lch s, ch dn ch cho tuyt
i a s nhn dn c hnh thnh.

472

Tuy nhin, s hnh thnh v pht trin ca nn
dn ch x hi ch ngha l mt qu trnh lu di.
Cch mng x hi ch ngha to ra nhng iu
kin cn thit gii phng qun chng nhn dn
lao ng, m rng dn ch v trn c s
cch mng x hi ch ngha cng li cun nhn
dn lao ng vo cng cuc ci to x hi, xy
dng nn dn ch mi.
Chnh v vy, dn ch va l mc tiu, va l
ng lc ca tin trnh cch mng x hi ch
ngha v dn ch x hi ch ngha s c hnh
thnh, pht trin dn dn, tng bc ph hp vi
qu trnh pht trin ca kinh t, chnh tr v vn
ha-x hi
Trong qu trnh hnh thnh v pht trin, dn
ch x hi ch ngha c nhng c trng c bn
sau y:
. Vi t cch l ch nh nc c sng to
bi qun chng nhn dn lao ng di s lnh
o ca ng cng sn, dn ch x hi ch ngha
m bo mi quyn lc u thuc v nhn dn.
Nh nc x hi ch ngha l thit ch ch yu
thc thi dn ch do giai cp cng nhn lnh o
thng qua chnh ng ca n. Nh nc m bo
tha mn ngy cng cao cc nhu cu v li ch

473

ca nhn dn, trong c li ch ca giai cp
cng nhn. y cng chnh l c trng bn cht
chnh tr ca dn ch x hi ch ngha. iu
cho thy dn ch x hi ch ngha va c bn
cht giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn
rng ri v tnh dn tc su sc.
. Nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t
l ch cng hu v nhng t liu sn xut ch
yu ca ton x hi. Ch s hu ph hp
vi qu trnh x hi ha ngy cng cao ca sn
xut nhm tha mn nhu cu khng ngng tng
ln v vt cht v tinh thn ca tt c qun chng
nhn dn lao ng. y l c trng kinh t ca
nn dn ch x hi ch ngha. c trng ny
c hnh thnh v bc l ngy cng y cng
vi qu trnh hnh thnh v hon thin ca nn
kinh t x hi ch ngha. l qu trnh ci to
v xy dng lu di k t khi bc vo thi k
qu ln ch ngha x hi cho n khi ch
ngha x hi tht s trng thnh.
. Trn c s ca s kt hp hi ha li ch c
nhn, li ch tp th v li ch ca ton x hi (
do nh nc ca giai cp cng nhn i din ),
nn dn ch x hi ch ngha c sc ng vin,
thu ht mi tim nng sng to, tnh tch cc x

474

hi trong s nghip xy dng x hi mi. Trong
nn dn ch x hi ch ngha, tt c cc t chc
chnh tr-x hi, cc on th v mi cng dn
u c tham gia vo cng vic ca nh nc (
bng tho lun, gp kin xy dng chnh sch,
hin php, php lut). Mi cng dn u c
bu c, ng c v c vo cc c quan nh
nc cc cp.
. Nn dn ch x hi ch ngha cn c v phi
c nhng iu kin tn ti vi t cch l mt nn
dn ch rng ri nht trong lch s nhng vn l
nn dn ch mang tnh giai cp. Thc hin dn
ch rng ri vi ng o qun chng nhn dn,
ng thi hn ch dn ch v thc hin trn p
vi thiu s giai cp p bc, bc lt v phn
ng. Trong nn dn ch , chuyn chnh v dn
ch l hai mt, hai yu t qui nh ln nhau, tc
ng, b sung cho nhau. y chnh l chuyn
chnh kiu mi v dn ch theo li mi trong lch
s.
c. Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch
x hi ch ngha
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu
trnh tt yu ca s nghip xy dng ch ngha x
hi, ch ngha cng sn.

475

Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc-
Lnin th ng lc ca qu trnh pht trin x hi,
ca qu trnh xy dng ch ngha x hi l dn
ch. Dn ch phi c m rng pht huy cao
tnh tch cc, sng to ca nhn dn, nhn
dn tham gia vo cng vic qun l nh nc,
qun l v pht trin x hi. vi vic pht trin
dn ch mt cch y , ngha l vic lm cho
ton th qun chng nhn dn thang gia thc s
bnh ng v thc s rng ri vo mi vic qun
l nh nc
Nh vy, thc hin dn ch y , rng ri tr
thnh mt yu cu khch quan, mt ng lc ca
s nghip xy dng ch ngha x hi. Ch ngha
x hi ch c th c c bng phng php thc
hnh dn ch mt cch rng ri trong mi lnh
vc ca i sng x hi. Ch ngha x hi
khng phi l kt qu ca nhng sc lnh t trn
ban xung ch ngha x hi sinh ng, sng to
l s nghip ca bn thn qun chng nhn dn.
Thc hnh dn ch rng ri trn mi lnh vc ca
i sng x hi cng chnh l qu trnh xy dng
nn dn ch x hi ch ngha, mt nn dn ch
mi m bo cho s thnh cng ca ch ngha x
hi. Bi v, nn dn ch x hi ch ngha bt

476

ngun t bn cht ca ch x hi ch ngha.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qui
lut ca s hnh thnh v t hon thin ca h
thng chuyn chnh v sn, h thng chnh tr x
hi ch ngha. Dn ch va l mc tiu, va l
ng lc, ca cng cuc xy dng ch ngha x
hi.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng l
qu trnh vn ng v thc hnh dn ch, l qu
trnh vn ng bin dn ch t kh nng thnh
hin thc trong mi lnh vc ca i sng x hi,
l qu trnh a cc gi tr, chun mc, nguyn
tc ca dn ch vo thc tin xy dng cuc sng
mi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha thc
s tr thnh mt cuc cch mng ca ng o
qun chng nhn dn lao ng di s lnh o
ca ng cng sn. Cuc cch mng thc hin
chuyn giao quyn lc thc s v cho nhn dn
vi mc ch li cun nhn dn vo qu trnh
sng to x hi mi.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu
trnh tt yu din ra nhm xy dng, pht trin v
hon thin dn ch, p ng nhu cu ca nhn
dn. Trc ht, n tr thnh iu kin, tin
thc hin quyn lc, quyn lm ch ca nhn

477

dn, l iu kin cn thit, tt yu mi cng
dn c sng trong bu khng kh thc s dn
ch.
Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng
chnh l qu trnh thc hin dn ch ha i sng
x hi di s lnh o ca giai cp cng nhn
thng qua ng cng sn. y cng l nhn t
quan trng chng li nhng biu hin ca dn ch
cc oan, v chnh ph, ngn nga mi hnh vi
coi thng k cng, php lut.
Tm li, xy dng nn dn ch x hi ch ngha
l mt qu trnh tt yu ca cng cuc xy dng
ch ngha x hi, ca qu trnh vn ng bin dn
ch t kh nng tr thnh hin thc, nn dn
ch ngy cng tin ti c s hin thc ca n,
ti con ngi hin thc, nhn dn hin thc v
c xc nh l s nghip ca bn thn nhn
dn.

II. XY DNG NN VN HA X HI
CH NGHA
1. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha
a. Khi nim vn ha v nn vn ha
Vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh
thn do con ngi sng to ra bng lao ng v

478

hot ng thc tin trong qu trnh lch s ca
mnh. Vn ha l biu hin ca trnh pht trin
x hi trong tng thi k lch s nht nh.
Khi nghin cu qui lut vn ng v pht trin
ca x hi loi ngi, Mc v ngghen khi
qut cc loi hnh hot dng ca x hi thnh hai
hot ng c bn l sn xut vt cht v sn
xut tinh thn. Vi ngha , theo ngha rng,
vn ha bao gm c vn ha vt cht v vn ha
tinh thn.
Vn ha vt cht l nng lc sng to ca con
ngi c th hin v kt tinh trong sn phm
vt cht.
Theo ngha hp, vn ha c hiu ch yu l
vn ha tinh thn.
Vn ha tinh thn l tng th cc t tng, l
lun v gi tr c sng to ra trong i sng
tinh thn v hot ng tinh thn ca con ngi.
l nhng gi tr cn thit cho hot ng tinh
thn, nhng tiu ch, nguyn tc chi phi hot
ng ni chung v hot ng tinh thn ni ring,
chi phi hot ng ng x, nhng tri thc, k
nng, gi tr khoa hc, ngh thut c con ngi
sng to v tch ly trong lch s ca mnh. L

479

nhu cu tinh thn, th hiu ca con ngi v
nhng phng thc tha mn nhu cu .
Nh vy, ni vn ha l ni ti con ngi, l
ni vic pht huy nhng nng lc thuc bn cht
ca con ngi nhm hon thin con ngi, hon
thin x hi. Do , vn ha c mt trong mi
hot ng ca con ngi, d l hot ng trn
cc lnh vc kinh t, chnh tr-x hi, hay trong t
tng, tinh thn
Tuy nhin, vi t cch l hot ng tinh thn,
thuc v thc ca con ngi nn s pht trin
ca vn ha bao gi cng chu s qui nh ca c
s kinh t, chnh tr ca mi ch x hi nht
nh. Tch ri khi c s kinh t v chnh tr y
s khng th hiu c ni dung, bn cht ca
vn ha. Do , vn ha trong x hi c giai cp
bao gi cng mang tnh giai cp. y cng l qui
lut ca x hi c giai cp, v rng phng thc
sn xut tinh thn, vn ha khng th khng phn
nh v khng b chi phi bi phng thc sn
xut vt cht. iu kin sinh hot vt cht ca
mi x hi v ca mi giai cp khc nhau, c
bit l ca giai cp thng tr l yu t quyt nh
hnh thnh cc nn vn ha khc nhau.

480

Ni n vn ha l ni n kha cnh thc h
ca vn ha, tnh giai cp ca vn ha v trn c
s hiu r s vn ng ca vn ha trong x
hi c giai cp. Vi cch tip cn nh vy, c th
quan nim: Nn vn ha l biu hin cho ton b
ni dung, tnh cht ca vn ha c hnh thnh
v pht trin trn c s kinh t-chnh tr ca mi
thi k lch s, trong thc h ca giai cp
thng tr chi phi phng hng pht trin v
quyt nh h thng cc chnh sch, php lut
qun l cc hot ng vn ha.
Mi nn vn ha trong x hi c giai cp bao
gi cng c tnh giai cp v gn vi bn cht ca
giai cp cm quyn. Vn ha lun c tnh k tha,
s k tha trong vn ha lun mang tnh giai cp
v c biu hin nn vn ha ca mi thi k
lch s trn c s kinh t-chnh tr ca n.
Mt nn kinh t lnh mnh, c xy dng trn
nhng nguyn tc cng bng, khng c s phn
ha d di, mt nn kinh t tht s v i sng
ca ngi lao ng s l iu kin xy dng
mt nn vn ha tinh thn lnh mnh, v ngc
li, mt nn kinh t c xy dng trn c s bt
bnh ng ca ch t hu vi s phn ha su
sc th s khng c c nn vn ha lnh mnh.

481

Nu kinh t l c s vt cht ca nn vn ha
th chnh tr l yu t qui nh khuynh hng pht
trin ca mt nn vn ha, to nn ni dung
thc h ca vn ha. Chnh v vy, mt nn chnh
tr phn ng khng th to ra nn vn ha tin
b, mc d trong cc ch chnh tr li thi,
phn ng vn xut hin nhng tc phm tin b.
Do , nn vn ha ca bt k thi k no ca
lch s cng ng thi c s k tha, s dng
nhng di sn ca qu kh v sng to ra nhng
gi tr vn ha mi.
Trong x hi c giai cp v quan h giai cp,
cc giai cp thng tr ca mi thi k lch s u
in du n ca mnh trong lch s pht trin ca
vn ha v to ra nn vn ha ca x hi , to
ra nhng giai on khc nhau trong lch s pht
trin vn ha.
b. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha
Cng nh mi hin tng x hi khc, vn ha
lun trong qu trnh pht trin v c s bin i
khng ngng theo qui lut vn ng, pht trin t
thp n cao. S thay i t mt nn vn ha ny
bng mt nn vn ha khc lun din ra v l mt
hin tng thng xuyn trong lch s x hi. S

482

ra i ca nn vn ha x hi ch ngha l mt tt
yu trong qu trnh pht trin ca lch s.
Nn vn ha x hi ch ngha l s pht trin t
nhin, hp qui lut khi phng thc sn xut t
bn ch ngha li thi v phng thc sn xut
mi x hi ch ngha hnh thnh. Theo Lnin,
vn ha v sn khng phi bng nhin m c, n
khng phi do nhng ngi t cho mnh l
chuyn gia v vn ha v sn pht minh ra. Vn
ha v sn phi l s pht trin hp qui lut ca
tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly
c di ch thng tr ca x hi t bn, x hi
ca bn a ch v x hi ca bn quan liu.
Ch mi x hi ch ngha c xc lp vi
hai tin quan trng l tin chnh tr ( sau khi
giai cp cng nhn v nhn dn lao ng ginh
c chnh quyn ) v tin kinh t ( ch s
hu x hi v t liu sn xut ch yu c thit
lp ). T hai tin chnh tr v kinh t , tin
trnh cch mng x hi ch ngha tip tc c
pht trin trn mi lnh vc ca i sng x hi,
trong c lnh vc i sng tinh thn v nn
vn ha v sn hay cn gi l nn vn ha mi x
hi ch ngha c xy dng.

483

Nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha
c xy dng v pht trin trn nn tng h t
tng ca giai cp cng nhn, do ng cng sn
lnh o nhm tha mn nhu cu khng ngng
tng ln v i sng vn ha tinh thn ca nhn
dn, a nhn dn lao ng tr thnh ch th
sng to v hng th vn ha.
Cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch
mng ton din, trit trn tt c cc lnh vc t
kinh t, chnh tr, vn ha chnh v vy, Lnin
khng nh s thay th nn vn ha t sn
bng nn vn ha v sn l mt s thay i ln v
t tng, lch s t tng l lch s ca qu trnh
thay th ca t tng, do l lch s ca u
tranh t tng
c. c trng ca nn vn ha x hi ch ngha
Nn vn ha x hi ch ngha c nhng c
trng c bn sau y:
. Ch ngha Mc-Lnin vi t cch l h t
tng ca giai cp cng nhn, gi vai tr ch o
v l nn tng t tng, quyt nh phng
hng pht trin ni dung ca nn vn ha x hi
ch ngha.
T tng, thc h ct li ca mi nn vn
ha. Trong mi thi i, t tng ca giai cp

484

thng tr l t tng thng tr ca thi i .
Chnh v vy, sau khi giai cp cng nhn tr
thnh giai cp cm quyn th ch ngha Mc-
Lnin gi vai tr ch o trong i sng tinh thn
ca x hi l mt tt yu. Vai tr ch o ca ch
ngha mc-Lnin i vi nn vn ha x hi ch
ngha l iu kin quyt nh a nhn dn lao
ng thc s tr thnh ch th t gic sng to v
hng th vn ha ca x hoi mi.
c trng ni trn phn nh bn cht ca giai
cp cng nhn, v tnh ng cng sn ca nn vn
ha x hi ch ngha. Mi s coi nh, xa ri ch
ngha mc-Lnin u nht nh dn n kt cc l
khng th xy dng c nn vn ha v sn,
vn ha x hi ch ngha theo h t tng ca
giai cp cng nhn.
. nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha
coa tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc.
c trng ny th hin mc ch v ng lc ni
ti ca qu trnh xy dng nn vn ha x hi ch
ngha, qu trnh xy dng x hi mi. Trong cc
x hi c, giai cp thng tr bc lt c quyn
chim hu t liu sn xut v trn c s cng
c quyn chi phi i sng tinh thn, nn vn
ha x hi. Chng c quyn mi phng tin

485

sng to v sn phm ca hot ng tinh thn
nhm mt mt to ra ci gi l vn ha thng
lu phc v giai cp thng tr, p bc bc lt;
mt khc nhm n dch tinh thn, thc ca giai
cp cng nhn v nhn dn lao ng, giam hm
h trong tnh trng tm ti v n l.
Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha,
xy dng ch nghi x hi, hot ng sng to v
hng th vn ha khng cn l c quyn c
li ca thiu s giai cp bc lt. Giai cp cng
nhn, nhn dn lao ng v ton th dn tc l
ch th sng to v hng th vn ha. Cng
cuc ci bin cch mng ton din trn cc lnh
vc kinh t, chnh tr, vn ha tng bc to ra
tin vt cht, tinh thn ng o nhn dn
lao ng tham gia xy dng nn vn ha mi.
Chnh trong qu trnh , vn ha hng ti nhn
dn, dn tc v mi thnh tu vn ha tr thnh
ti sn ca nhn dn.
Vn ha lun c s k tha, trong bt c thi
i no ca lch s, vn ha u ng thi bao
gm vic k tha, s dng di sn qu kh v sng
to ra nhng gi tr mi. S k tha v sng to
ca nn vn ha x hi ch ngha lun mang tnh
giai cp cng nhn vi t tng chnh tr tin tin

486

ca thi i v hng ti nhn dn, dn tc. ng
o nhn dn v c dn tc l ch th ca vn
ha. Do , nn vn ha x hi ch ngha l nn
vn ha mang tnh nhn dn rng ri v tnh dn
tc su sc
. Nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha
c hnh thnh, pht trin mt cch t gic, t
di s lnh o ca giai cp cng nhn thng
qua t chc ng cng sn, c s qun l ca nh
nc x hi ch ngha.
Nn vn ha x hi ch ngha khng hnh thnh
v pht trin mt cch t pht. Tri li n phi
c hnh thnh v pht trin mt cch t gic, c
s qun l ca nh nc v c s lnh o ca
chnh ng ca giai cp cng nhn. Mo s coi
nh hoc ph nhn vai tr lnh o ca ng
cng sn v vai tr qun l ca nh nc i vi
i sng tinh thn ca x hi, i vi nn vn ha
x hi ch ngha u nht nh s lm cho i
sng vn ha tinh thn vn ha ca x hi mt
phng hng chnh tr.
2. Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn
ha x hi ch ngha
Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x
hi ch ngha xut pht t nhng cn c sau y:

487

. Tnh trit , ton din ca cch mng x hi
ch ngha i hi phi thay i phng thc sn
xut tinh thn, lm cho phng thc sn xut tinh
thn ph hp vi phng thc sn xut mi ca
x hi x hi ch ngha.
Tn ti x hi quyt nh thc x hi, phng
thc sn xut vt cht quyt nh phng thc sn
xut tinh thn, do , khi phng thc sn xut
c, phng thc sn xut t bn ch ngha b xa
b, phng thc sn xut mi x hi ch ngha ra
i th vic xy dng nn vn ha mi x hi ch
ngha cng ng thi din ra nhm thay i bn
cht ca thc x hi, xy dng thc x hi
mi ph hp vi s thay i v cht to ra vi
vic xc lp quyn lc kinh t v quyn lc chnh
tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt
yu trong qu trnh ci to tm l, thc v i
sng tinh thn ca ch c li nhm gii
phng nhn dn lao ng thot khi nh hng t
tng, thc ca x hi c lc hu, Mt khc,
xy dng nn vn ha x hi ch ngha cn l
mt yu cu cn thit trong vic a qun chng
nhn dn thc s tr thnh ch th sn xut v
tiu dng, sng to v hng th vn ha tinh

488

thn. l mt nhim v c bn, phc tp, lu
di ca qu trnh xy dng nn vn ha mi x
hi ch ngha. V thc cht, y cng chnh l
cuc u tranh giai cp trn lnh vc vn ha, u
tranh gia hai h t tng t sn v h t tng
v sn trong qu trnh pht trin x hi.
yu trong qu trnh nng cao trnh vn ha cho
qun chng nhn dn lao ng, khc phc tnh
trng thiu ht vn ha. y l iu kin cn thit
ng o nhn dn lao ng chin thng ngho
nn, lc hu, nng cao trnh v nhu cu vn
ha ca qun chng.
Trong qu trnh ch o thc hin xy dng ch
ngha x hi hin thc Nga, Lnin ch ra ba k
th ca ch ngha x hi, l bnh kiu ngo
cng sn, nn m ch, nn hi l v ng thi
ngi cng khng nh rng: ch c lm cho tt c
mi ngi u phi c vn ha, phi nng cao
trnh vn ha ca qun chng nhn dn th mi
c th chin thng c nhng k th mt
cch cn bn.
yu xut pht t yu cu khch quan: vn ha va

489

l mc tiu, va l ng lc ca qu trnh xy
dng ch ngha x hi.
Xy dng v pht trin kinh t - x hi trong x
hi x hi ch ngha phi nhm mc tiu vn ha,
v mt x hi cng bng, dn ch, vn minh, v s
pht trin t do, ton din ca con ngi. iu
cho thy vn ha l kt qu ca nn kinh t x hi
ch ngha, nhng ng thi cc nhn t vn ha
khc cng lun lun gn b vi i sng kinh t -
x hi v tr thnh ng lc ca s pht trin
kinh t - x hi.
Nn vn ha mi x hi ch ngha to nhng
tin quan trng nng cao phm cht, nng lc,
hc vn, gic ng chnh tr cho qun chng nhn
dn lao ng, to c s nng cao nng sut lao
ng.vn ha x hi ch ngha vi nn tng l
h t tng ca giai cp cng nhn tr thnh iu
kin tinh thn ca qu trnh xy dng ch ngha
x hi, l ng lc v mc tiu ca ch ngha x
hi.
3. Ni dung v phng thc xy dng nn
vn ha x hi ch ngha
a. Nhng ni dung c bn ca nn vn ha x
hi ch ngha

490

Vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha
bao gm nhng ni dung chnh sau y:
. Cn phi nng cao trnh dn tr, hnh thnh
i ng tr thc ca x hi mi.
Lnin ni: ch ngha x hi sinh ng, sng
to l s nghip ca qun chng nhn dn. Nh
vy, xy dng ch ngha x hi l mt qu trnh
hot ng t gic, sng to ca qun chng nhn
dn. Qun chng nhn dn cng c chn b tt
v tinh thn, tr lc, t tngcng c nh
hng tch cc n tin trnh xy dng ch ngha
x hi. Do , nng cao trnh dn tr, hnh
thnh i ng tr thc mi tr thnh ni dung c
bn ca nn vn ha x hi ch ngha. Bi v, tr
tu l yu t quan trng i vi cng cuc xy
dng ch ngha x hi. iu khng nh rng,
nng cao dn tr va l nhu cu cp bch, va l
nhu cu lu di ca s nghip xy dng ch ngha
x hi, ch ngha cng sn. Nng cao dn tr tr
thnh mt iu kin ch quan tip nhn, k tha
tng s tri thc m nhn loi c th c c
xy dng x hi mi x hi ch ngha.
Nng cao dn tr gn lin vi s nghip o to,
bi dng, hnh thnh i ng tr thc mi. Mun
vy, cn hnh thnh trong cc th h thanh nin,

491

c bit l trong cc th h sinh vin mt h
thng tri thc hin i, mt tm hn thm m
gi tr vn ha dn tc.
. Xy dng con ngi mi pht trin ton din.
Con ngi l sn phm ca lch s, nhng
chnh hot ng ca con ngui sng to ra lch
s. Ni mt cch c th hn, con ngi l sn
phm ca x hi v cng chnh con ngi to
nn x hi. Thc tin lch s cho thy trong
mi thi i, s hnh thnh v pht trin con
ngi gn lin vi s hnh thnh v pht trin ca
x hi. Mi x hi vi nhng nc thang pht trin
khc nhau ca s tin b u cn n nhng mu
ngi nht nh, c nng lc p ng nhu cu ca
s pht trin. Chnh v vy, mi giai cp cm
quyn ca mi thi k lch s khc nhau khi
thc c v x hi m mnh to dng, th iu
trc tin giai cp cn phi quan tm n vic
xy dng con ngi.
Khi giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm
quyn, th vic xy dng con ngi mi p ng
nhu cu ca s nghip xy dng ch ngha x hi
tr thnh mt nhu cu tt yu. Do , xy dng
con ngi mi pht trin ton din ca x hi mi

492

l mt trong nhng ni dung c bn ca vn ha
v sn, ca nn vn ha x hi ch ngha.
Con ngi mi x hi ch ngha c xy dng
l con ngi pht trin ton din. l con ngi
c tinh thn v nng lc xy dng thnh cng ch
ngha x hi; l con ngi lao ng mi; l con
ngi c tinh thn yu nc chn chnh v tinh
thn quc t trong sng; l con ngi c li sng
tnh ngha, c tnh cng ng cao.
. Xy dng li sng mi x hi ch ngha
Li sng l du hiu biu th s khc bit gia
nhng cng ng ngi khc nhau; l tng th
cc hnh thi hot ng ca con ngi, phn nh
hot ng vt cht, tinh thn v x hi ca con
ngui; l sn phm tt yu ca mt hnh thi kinh
t-x hi v c tc ng n hnh thi kinh t - x
hi . Li sng mi x hi ch ngha l mt c
trng c tnh nguyn tc ca x hi x hi ch
ngha v vic xy dng li sng mi tt yu tr
thnh mt ni dung ca nn vn ha x hi ch
ngha.
Li sng mi x hi ch ngha c xy dng,
hnh thnh trn nhng iu kin c bn ca n,
l: ch cng hu v t liu sn xut, trong
s hu ton dn gi vai tr ch o; nguyn tc

493

phn phi theo lao ng; quyn lc nh nc
thuc v nhn dn; ch ngha Mc-Lnin gi vai
tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi;
xa b tnh trng bt bnh ng dn tc, gii tnh,
th hin cng bng, m rng dn ch
. Xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha.
Gia nh l mt hnh thc cng ng c bit,
con ngi chung sng vi nhau bi hai mi
quan h c bn l quan h hn nhn v quan h
huyt thng. Khi nghin cu v cc phng thc
tn ti ca con ngi, Mc vit hng ngy
ti to ra i sng ca bn thn mnh, con ngi
bt u to ra nhng ngi khc, sinh si, ny n
- l quan h gia chng v v, cha mv con
ci, l gia nh.
Nh vy, quanh tnh cm tm l (hn nhn) v
quan h huyt thng (cha, m v con ci) l hai
mi quan h bn cht ca gia nh. Tuy nhin, gia
nh cn c nhng quan h khc khin n tn ti
khng ch l t chc cng ng tnh cm - huyt
thng m cn l cng ng kinh t, vn ha
gio dc c mt c cu - thit ch v cch thc
vn ng ring.
Nu vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v
tinh thn do con ngi sng to ra, nhm tha

494

mn nhu cu ca mnh, th gia nh l mt gi tr
vn ha ca x hi. Vn ha gia nh lun gn b,
tng tc vi vn ha cng ng dn tc, giai cp
v tng lp x hi trong mi thi k lch s nht
nh ca mi quc gia dn tc nht nh. Do ,
c th quan nim gia nh l mt hnh thc t
chc c bn trong i sng cng ng ca con
ngi, mt thit ch vn ha-x hi c th c
hnh thnh, tn ti v pht trin trn c s ca
quan h hn nhn, quan h huyt thng, quan h
nui dng v gio dc gia cc thnh vin.
Thc t lch s cho thy: nhng iu kin
kinh t-x hi khc nhau l nhn t qui nh nn
cc hnh thc t chc gia nh khc nhau. X hi
loi ngi tri qua cc hnh thc cng ng:
gia nh huyt tc, gia nh i ngu, gia nh
mt v mt chng.
Cch mng x hi ch ngha la ftin quan
trng xy dng gia nh vn ha mi x hi
ch ngha. mun xy dng gia nh vn ha mi
x hi ch ngha th iu trc tin l phi xy
dng cho c c s kinh t-x hi ca n.
Gia nh vn ha x hi ch ngha tng bc
c xy dng cng vi tin trnh pht trin ca
cng cuc cch mng x hi ch ngha. Trong

495

qu trnh cch mng x hi ch ngha trn lnh
vc t tng v vn ha c tc dng trc tip v
nn vn ha x hi ch ngha c nhim v quyt
nh nht n vic xy dng gia nh vn ha mi
x hi ch ngha.
Trong qu trnh xy dng x hi ch ngha, c
bit l trong thi k qu , cc yu t gia nh
mi v c cn tn ti an xen vo nhau. X hi
vi c cu kinh t nhiu thnh phn v c cu
giai cp khng thun nht, nn gia nh chu s
chi phi bi nhiu yu t khc nhau t tm l,
tnh cm, t tng ca cc giai tng khc nhau
trong x hi. Do , gia nh cng c vai tr
khng ging nhau n s pht trin ca cng
cuc xy dng ch ngha x hi.
Thc cht ca vic xy dng gia nh vn ha
mi x hi ch ngha l nhm gp phn xy dng
nn vn ha x hi ch ngha. Quan im ny
xut pht t mi quan h gia gia nh v x hi.
Gia nh l t bo ca x hi, mi gia nh ha
thun, hnh phc, n nh s gp phn cho s
pht trin n nh ln mnh ca x hi; v ngc
li, x hi pht trin n nh, lnh mnh s li to
iu kin cho gia nh m no, hnh phc. Hn th
na, xt v mi quan h li ch th trong ch

496

ngha x hi, li ch ca gia nh v li ch ca x
hi l c bn c s ph hp.
Gia n vn ha mi x hi ch ngha l gia
nh c xy dng, tn ti v pht trin trn c
s gi gn v pht huy gi tr vn ha tt p ca
dn tc, xa b nhng yu t lc hu, nhng tn
tch ca ch hn nhn v gia nh phong kin,
t bn ch ngha, ng thi tip thu nhng gi tr
tin b ca nhn loi v gia nh.
Gia nh vn ha mi x hi ch ngha l gia
nh tin b, nh du bc pht trin ca cc
hnh thc gia nh trong lch s nhn loi. Xy
dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha em
li li ch cho c cac nhn v x hi. Con ngi
mi ca x hi mi khi to dng cho hnh phc
gia nh cng l gp phn cho s pht trin ca
x hi. Vi ngha , vic xy dng gia nh
vn ha mi x hi ch ngha tr thnh mt ni
dung quan trng ca nn vn ha x hi ch
ngha. L s th hin tnh u vit ca nn vn ha
y so vi cc nn vn ha trc n.
C nhiu ni dung quan trng cn phi c
thc hin trong qu trnh xy dng gia nh vn
ha mi x hi ch ngha. Tuy nhin vi tnh cht
c bn ca gia nh trong ch nghi x hi, th

497

vic xy dng mi quan h gia cc thnh vin
trong gia nh v gia gia nh vi x hi l ni
dung quan trng nht. Mi quan h trong gia nh
l mt b phn ca quan h x hi, ng thi l
biu hin ca quan h x hi. Phi to dng mi
quan h v chng bnh ng, thng yu gip
nhau v mi mt. Bnh ng, thng yu, tn
trng nhau l nhng yu t gn b mt thit vi
nhau trong quan h v chng. Mi quan h gia
cha m v con ci, gia anh ch em trong gia nh
l mi quan h huyt thng, tnh cm ca tnh
thng yu v trch nhim.
X hi x hi ch ngha lun to iu kin vt
cht v tinh thn tt nht trong iu kin c th
mi gia nh m no hnh phc v cng i hi gia
nh cung cp cho x hi nhng ngi cng dn
c sc khe tt, c tr tu pht trin. To dng
c mi quan h tt p gia cc thnh vin
trong gia nh v gia gia nh v x hi l yu t
c bn xy dng gia nh no m, bnh ng,
tin b v hnh phc, lm cho gia nh thc s l
t bo lnh mnh ca x hi, l t m ca mi
con ngi, gp phn trc tip xay dng cuc sng
mi, x hi mi.

498

b. Phng thc xy dng nn vn ha x hi
ch ngha
thc hin c nhng ni dung chnh yu
ca nn vn ha x hi ch ngha cn phi thc
hin cc phng thc c bn sau y:
. Gi vng v tng cng vai tr ch o ca
h t tng giai cp cng nhn trong i sng
tinh thn ca x hi.
Qu trnh t tng din ra khng ngng cng
vi qu trnh sn xut vt cht. Trong i sng
vn ha tinh thn hin thc, qu trnh din ra
vi tt c tnh a dng, phc tp ca n. Chnh v
th, trong qu trnh xy dng ch ngha x hi,
giai cp cng nhn vi t cch l giai cp cm
quyn, phi bng mi phng php thng qua i
ng nhng nh t tng v cc thit ch t tng
ca mnh tc ng, chi phi cc quan h t
tng, qu trnh t tng nhm gi vng, tng
cng vai tr ch o ca h t tng ca mnh
trong i sng tinh thn x hi, bi nhng t
tng thng tr ca mt thi i bao gi cng ch
l nhng t tng ca giai cp thng tr.
Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l hot
ng c mc ch ca giai cp cng nhn thng
qua ng cng sn v nh nc x hi ch ngha,

499

nhm xy dng v pht trin h t tng x hi
ch ngha - h t tng ca gia cp cng nhn tr
thnh h t tng ch o trong x hi. Do ,
gi vng v tng cng vai tr ch o ca h t
tng giai cp cng nhn trong i sng tinh thn
x hi l phng thc quan trng xy dng
nn vn ha x hi ch ngha. y l phng
thc c bn gi vng c trng, bn cht ca
nn vn ha . Phng thc ny c tin hnh
thng qua vic truyn b h t tng ca giai cp
cng nhn trong cc tng lp nhn dn bng
nhng phng php v hnh thc thch hp.
. Khng ngng tng cng s lnh o ca
ng Cng sn v vai tr qun l ca nh nc
x hi ch ngha i vi hot ng vn ha.
S lnh o ca ng Cng sn v qun l ca
nh nc x hi ch ngha i vi mi hot ng
vn ha l phng thc c tnh nguyn tc, l
nhn t quyt nh thng li s nghip xy dng
nn vn ha x hi ch ngha. Phng thc ny
c coi l s m bo v chnh tr, t tng
nn vn ha xy dng trn nn tng ca h t
tng ca giai cp cng nhn i ng qu o v
mc tiu xc nh. Theo cc nh kinh in ca
ch ngha Mc-Lnin, thc cht y l s tng

500

cng chuyn chnh v sn trong hot ng vn
ha. Thit lp chuyn chnh v sn th mi c tin
chnh tr cho vic xy dng nn vn ha v
sn. Gi vng v khng ngng tng cng
chuyn chnh v sn l s m bo cho thng li
ca qu trnh xy dng nn vn ha v sn.
ng lnh o xy dng nn vn ha bng
cng lnh, ng li, chnh sch vn ha ca
mnh v s lnh o ca ng phi c th ch
ha trong hin php, php lut, chnh sch. Nh
nc thc hin qun l vn ha theo ng cc
nguyn tc, quan im, ch trng ca ng
Cng sn.
. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha phi
theo phng thc kt hp vic k tha nhng gi
tr trong di sn vn ha dn tc vi tip thu c
chn lc nhng tinh hoa ca vn ha nhn loi.
Nn vn ha x hi ch ngha khng hnh thnh
t h v, tri li, n c hnh thnh trn c s
k tha nhng gi tr vn ha ca dn tc. Vn
ha dn tc l nn mng v trn c s tip thu
tinh hoa vn ha nhn loi, Lnin tng ni:
Vn ha v sn l s pht trin hp qui lut ca
tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly
c, l con ng ang v s tip tc a

501

vn ha v sn, cng nh chnh tr kinh t hc do
Mc hon chnh li
S gn kt gia gi gn, k tha vn ha dn
tc, tip thu gi tr vn ha nhn loi vi qu trnh
sn sinh gi tr mi, to nn s thng nht bin
chng ca hai mt gi gn v sng to vn ha.
y c coi l phng thc nhm xy dng nn
vn ha x hi ch ngha phong ph, a dng.
cng vi qu trnh ny l nhng phng php
thch hp nhm a nhng gi tr vn ha vo i
sng x hi ng o nhn dn c hng
th vn ha do mnh sng to ra.
. T chc v li cun qun chng nhn dn vo
cc hot ng v sng to vn ha
Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha,
trong s nghip xy dng ch ngha x hi, nhn
dn lao ng tr thnh ch th sng to v
hng th vn ha. Tuy nhin, pht huy ti a
tnh ch ng, sng to ca qun chng, ng
Cng sn v nh nc x hi ch ngha cn phi
t chc nhiu phong tro nhm li cun ng o
nhn dn tham gia vo cc hot ng v sng to
vn ha.

502

III. GII QUYT VN DN TC V
TN GIO
1. Vn dn tc v nhng nguyn tc c
bn ca ch ngha Mac-Lnin trong vic gii
quyt vn dn tc
a. Khi nim dn tc
dn tc l mt hnh thc t chc cng ng
ngi c tnh cht n nh c hnh thnh trong
lch s; l sn phm ca qu trnh pht trin lu
di ca lch s x hi.
Lch s x hi cho thy, trc khi cng ng
dn tc ra i, loi ngi tri qua nhng hnh
thc cng ng: th tc, b lc v b tc. Nhng
hnh thc cng ng ny c s pht trin t thp
n cao theo s bin i ca phng thc sn
xut.
S hnh thnh cng ng dn tc trn th gii
din ra khng u nhau. cc nc phng Ty,
s hn thnh dn tc gn lin vi qu trnh hnh
thnh v pht trin ca phng thc sn xut t
bn ch ngha. Theo Lnin, cc nc phng
Ty ch khi ch ngha t bn ra i cng ng b
tc mi pht trin thnh cng ng dn tc. Bi
v, do s pht trin ca lc lng sn xut v trn
c s nn sn xut hng ha t bn ch ngha

503

m rng ph v tnh trng ct c phong kin,
th trng c tnh a phng khp kn b xa b
v th trng dn tc xut hin. Cng vi qu
trnh kinh t l s pht trin ngy cng chn
mui cc nhn t thc tc ngi, vn ha, ngn
ng tc ng hnh thnh dn tc trn c s mt
b tc hoc do nhiu b tc hp nht li. y l
loi hnh dn tc chu nh hng ca h t tng
t sn, do giai cp t sn lnh o, nn c gi
l dn tc t sn. Trong khi phn ln cc
nc phng ng, s hnh thnh cng ng dn
tc chu s tc ng ca hon cnh lch s c
tinhd c th, trong , cc yu t c kt t
nhin-x hi, qu trnh u tranh dng nc v
gi nc hnh thnh nn dn tc. Do ,
cng ng dn tc ra i trc khi ch ngha
t bn c xc lp. c th coi y l loi hnh
dn tc tin t bn hnh thnh trn c s mt nn
vn ha, mt thc, tm l dn tc pht trin
chnh mui nhng li c mt c s kinh t cha
pht trin.
Khi nim dn tc thng c dng vi hai
ngha:
. Dng ch cng ng ngi c th no c
nhng mi lin h cht ch, bn vng, c sinh

504

hot kinh t chung, c ngn ng chung ca cng
ng v trong sinh hot vn ha c nhng nt c
th so vi nhng cng ng khc; xut hin sau
cng ng b lc; c s k tha v pht trin hn
nhng nhn t tc ngi cng ng b lc, b
tc v th hin thnh thc t gic ca cc thnh
vin trong cng ng .
. Dng ch mt cng ng ngi n nh,
bn vng hp thnh nhn dn ca mt quc gia,
c lnh th chung, nn kinh t thng nht, quc
ng chung, c truyn thng vn ha, truyn thng
u tranh chung trong qu trnh dng nc v gi
nc.
Nh vy, v khi nim dn tc, nu theo ngha
th nht, dn tc l b phn ca quc gia, l cng
ng x hi theo ngha l cc tc ngi, cn theo
ngha th hai th dn tc l ton b nhn dn mt
nc, l quc gia-dn tc. Vi ngha nh vy
cho thy: khi nim dn tc v khi nim quc
gia c s gn b cht ch vi nhau, dn tc bao
gi cng ra i trong mt quc gia nht nh v
thc tin lch s chng minh, nhng nhn t hnh
thnh dn tc chn mui thng khng tch ri
vi s chn mui ca nhng nhn t hn thnh

505

quc gia. y l nhng nhn t b sung v thc
y ln nhau trong qu trnh pht trin.
b. Hai xu hng pht trin ca dn tc v vn
dn tc trong xy dng ch ngha x hi
Khi nghin cu v dn tc v phong tro dn
tc trong ch ngha t bn, Lnin phn tch v
ch ra hai xu hng pht trin c tnh khch quan
ca dn tc:
Xu hng th nht: Do s chn mui ca thc
dn tc, s thc tnh v quyn sng ca mnh, cc
cng ng dn c mun tch ra thnh lp cc
quc gia dn tc c lp. Thc t ny din ra
nhng quc gia, khu vc ni c nhiu cng ng
dn c vi ngun gc tc ngi khc nhau trong
ch ngha t bn. Xu hng ny biu hin thnh
phong tro u tranh chng p bc dn tc
hng ti thnh lp cc quc gia dn tc c lp
v c tc ng ni bt trong giai on u ca
ch ngha t bn. Trong xu hng , nhiu cng
ng dn c thc c rng, ch trong cng
ng dn tc c lp h mi c quyn quyt nh
con ng pht trin ca dn tc mnh.
Xu hng th hai: Cc dn tc tng quc gia,
k c cc dn tc nhiu quc gia mun lin hip
li vi nhau. S pht trin ca lc lng sn xut,

506

ca giao lu kinh t, vn ha trong ch ngha t
bn to nn mi lin h quc gia v quc t
m rng gia cc dn tc, xa b s bit lp,
khp kn, thc y cc dn tc xch li gn nhau.
Trong iu kin ch ngha quc, s vn ng
ca hai xu hng trn gp rt nhiu kh khn, tr
ngi. Xu hng cc dn tc xch li gn nhau trn
c s t nguyn v bnh ng b ch ngha
quc ph nhn, thay vo l nhng khi lin
hip vi s p t, thng tr ca ch ngha
quc nhm p bc, bc lt cc dn tc cn ngho
nn v lc hu.
Sau thng li ca cch mng thng Mi Nga,
mt thi i mi xut hin - thi i qu t
ch ngha t bn ln ch ngha x hi. C th ni
y cn l mt s qu ln mt x hi trong
cc quyn t do, bnh ng v mi quan h on
kt, hu ngh gia ngi c thc hin. Giai cp
cng nhn hin i vi s mnh lch s ca mnh,
cng vi nhn dn lao ng s sng to ra x hi
.
Khi nghin cu v dn tc, quan h dn tc v
nhng xu hng pht trin ca n, ch ngha
Mc-Lnin khng nh rng, ch trong iu kin
ca ch ngha x hi, khi tnh trng p bc giai

507

cp, tnh trng ngi bc lt ngi b th tiu th
tnh trng p bc dn tc cng b xa b.
Vi thng li ca cch mng v sn, giai cp
cng nhn tr thnh giai cp cm quyn to
tin cho tin trnh xy dng ch ngha x hi,
ng thi cng m ra qu trnh hnh thnh v
pht trin ca dn tc x hi ch ngha.
Tuy nhin, dn tc x hi ch ngha ch xut
hin khi s ci to, xy dng tng bc cng
ng dn tc v cc mi quan h x hi, quan h
dn tc theo cc nguyn l ca ch ngha x hi
khoa hc. ng thi, dn tc x hi ch ngha
cng ch c th ra i t kt qu ton din trn
mi lnh vc ca cng cuc xy dng ch ngha
x hi t kinh t, chnh tr, x hi v vn ha t
tng.
Dn tc trong tin trnh xy dng ch ngha x
hi c s vn ng mi theo xu hng ngy cng
tin b vn minh. Trong , hai xu hng khch
quan ca s pht trin dn tc s pht huy tc
dng cng chiu, b sung, h tr cho nhau v
din ra trong tng dn tc, trong c dn tc, quc
gia. Quan h dn tc l biu hin sinh ng ca
hai xu hng trong iu kin ca cng cuc
xy dng x hi mi x hi x hi ch ngha.

508

Tin trnh xy dng ch ngha x hi to ra
nhng iu kin thun li xy dng quan h
dn tc bnh ng, hp tc gip nhau cng tin
b gia cc dn tc. S xch li gn nhau trn c
s t nguyn v bnh ng s l nhn t quan
trng cho tng dn tc nhanh chng i ti phn
vinh, hnh phc. Mi dn tc khng nhng c
iu kin khai thc ti a tim nng ca dn tc
mnh pht trin m cn nhn c s gip ,
da vo tim nng ca dn tc anh em pht
trin nhanh chng.
S xch li gn nhau gia cc dn tc trong tin
trnh xy dng ch ngha x hi trong mt quc
gia s lm cho nhng gi tr, tinh hoa ca cc dn
tc ha nhp vo nhau, b sung cho nhau lm
phong ph thm gi tr chung ca quc gia dn
tc. nhng gi tr chung s li l c s lin kt
cc dn tc cht ch, bn vng hn.
Tm li, dn tc v quan h dn tc trong tin
trnh xy dng x hi x hi ch ngha l mt ni
dung quan trng trong ton b ni dung ca s
nghip xy dng x hi mi. X hi mi tng
bc to ra nhng tin , iu kin xy dng
quan h hp tc gia cc dn tc. S pht trin
mi mt ca tng dn tc gn vi s pht trin

509

ca c cng ng cc dn tc. S tng cng tnh
thng nht cc dn tc tr thnh mt qu trnh
hp qui lut. Tuy nhin, tnh cng ng chung,
tnh thng nht vn trn c s gi gn v pht huy
tinh hoa, bn sc ca tng dn tc.
c. Nhng nguyn tc c bn ca ch ngha
Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc
Cng vi vn giai cp, vn dn tc lun
lun l mt ni dung quan trng c ngha chin
lc ca cch mng x hi ch ngha. Gii quyt
vn dn tc l mt trong nhng vn c
ngha quyt nh n s n nh, pht trin hay
khng hong, tan r ca mt quc gia dn tc.
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, vn
dn tc l mt b phn ca nhng vn
chung v cch mng v sn v chuyn chnh v
sn. Do , gii quyt vn dn tc phi gn vi
cch mng v sn v trn c s ca cch mng x
hi ch ngha. ch ngha Mc-Lnin cng nhn
mnh rng, khi xem xt v gii quyt vn dn
tc phi ng vng trn lp trng giai cp cng
nhn. iu c ngha l phi trn c s v v li
ch c bn lu di ca dn tc.
Gii quyt vn dn tc, thc cht l xc lp
quan h cng bng, bnh ng gia cc dn tc

510

trong mt quc gia, gia cc quc gia dn tc trn
cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, x hi v
ngn ng.
Trn c s t tng ca Mc, ngghen v vn
dn tc v giai cp; cng vi s phn tch hai
xu hng ca qu trnh dn tc, Lnin nu ra
cng lnh dn tc vi ba ni dung c bn: cc
dn tc hon ton bnh ng; cc dn tc c
quyn t quyt; lin hip cng nhn tt c cc dn
tc li. y c coi l cng lnh dn tc ca
ch ngha Mc-Lnin, ca ng Cng sn.
Cng lnh dn tc ca ch ngha Mc-Lnin l
mt b phn khng th tch ri trong cng lnh
cch mng ca giai cp cng nhn, l tuyn ngn
v vn dn tc ca ng Cng sn trong s
nghip u tranh gii phng dn tc, gii phng
giai cp v gii quyt ng n mi quan h dn
tc. cng lnh tr thnh c s l lun cho ch
trng, ng li v chnh sch dn tc ca cc
ng Cng sn v nh nc x hi ch ngha.
- Cc dn tc hon ton bnh ng.
y l quyn thing ling ca cc dn tc. Tt
c cc dn tc, d ng hay t ngi, c trnh
pht trin cao hay thp u c quyn li v ngha
v nh nhau, khng c c quyn, c li v kinh

511

t, chnh tr, vn ha, ngn ng cho bt c dn tc
no.
Trong mt quc gia c nhiu dn tc, quyn
bnh ng dn tc phi c php lut bo v v
trong thc t phi c thc hin, trong vic
khc phc s chnh lch v trnh pht trin
kinh t, vn ha gia cc dn tc do lch s li
c ngha c bn.
Trong quan h gia cc quc gia dn tc,
quyn bnh ng dn tc gn lin vi cuc u
tranh chng ch ngha phn bit chng tc, ch
ngha svanh nc ln, chng s p bc, bc lt
ca cc nc t bn pht trin i vi cc nc
lc hu, chm pht trin v kinh t. Mi quc gia
u bnh ng trong quan h quc t.
- Cc dn tc c quyn t quyt.
V thc cht, quyn dn tc t quyt l quyn
lm ch ca mi dn tc, quyn t quyt nh con
ng pht trin kinh t, chnh tr - x hi ca
dn tc mnh. Quyn dn tc t quyt bao gm
quyn t do phn lp thnh cng ng quc gia
dn tc c lp ( v li ch ca cc dn tc, ch
khng phi v mu v li ch ca mt nhm
ngi no ) v quyn t nguyn lin hip li vi
cc dn tc khc trn c s bnh ng.

512

Khi xem xt gii quyt quyn t quyt ca dn
tc cn ng vng trn lp trng ca giai cp
cng nhn: ng h cc phong tro tin b, kin
quyt u tranh chng li nhng mu toan li
dng quyn dn tc t quyt lm chiu bi can
thip vo cng vic ni b cc nc, i ly khai
chia r dn tc.
- Lin hip cng nhn tt c cc dn tc.
y l t tng, ni dung c bn trong cng
lnh dn tc ca Lnin. T tng ny l s th
hin bn cht quc t ca giai cp cng nhn,
phong tro cng nhn v phn nh tnh thng nht
gia s nghip gii phng dn tc vi gii phng
giai cp.
on kt giai cp cng nhn cc dn tc c
ngha ln lao i vi s nghip gii phng dn
tc. N c vai tr quyt nh n vic xem xt,
thc hin quyn bnh ng dn tc v quyn dn
tc t quyt. ng thi, y cng l yu t to
nn sc mnh m bo cho thng li ca giai cp
cng nhn v cc dn tc b p bc trong cuc
u tranh chng ch ngha quc.
2. Tn gio v nhng nguyn tc c bn ca
ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn
tn gio

513

a. Khi nim tn gio
Tn gio l mt hin tng x hi ra i rt
sm trong lch s nhn loi v tn ti ph bin
hu ht cc cng ng ngi trong lch s hng
ngn nm qua. Ni chung, bt c tn gio no,
vi hnh thi pht trin y ca n, cng u
bao gm: thc tn gio ( th hin quan nim
v cc ng thing ling cng nhn tn ngng
tng ng ) v h thng t chc tn gio cng
vi nhng hot ng mang tnh cht nghi thc tn
ngng ca n.
Khi phn tch bn cht tn gio vi t cch l
mt hnh thi thc x hi, ngghen cho
rng: tt c mi tn gio chng qua ch l s
phn nh h o vo trong u c ca con ngi -
ca nhng lc lng bn ngoi chi phi cuc
sng ca h; ch l s phn nh trong nhng
lc lng trn th mang nhng hnh thc ca
lc lng siu trn th.
Tn gio l sn phm ca con ngi, gn vi
nhng iu kin t nhin v lch s c th, xc
nh. V bn cht, tn gio l mt hin tng x
hi phn nh s b tc, bt lc ca con ngi
trc t nhin v x hi. Tuy nhin, tn gio
cng cha ng mt s gi tr ph hp vi o

514

c, o l con ngi. Trong h thng nhng li
rn dy ca gio l tn gio cng c nhng li
rn m trong chng mc no khi qun chng
chp nhn vn c tc dng iu chnh, nh
khuyn lm iu tt, rn b iu c i vi h.
Bi vy khi tham gia sinh hot tn gio, ngi ta
c cm nhn nh lm cng vic tch c, tu
thn.
Trong lch s x hi loi ngi, tn gio xut
hin t rt sm. N hon thin v bin i ca
nhng iu kin kinh t-x hi, vn ha, chnh tr.
Tn gio ra i bi nhiu ngun gc khc nhau
nhng c bn l t cc ngun gc kinh t-x hi,
nhn thc v tm l.
b. Vn tn gio trong tin trnh xy dng
ch ngha x hi
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v
trong x hi x hi ch ngha, tn gio vn cn
tn ti. C nhiu nguyn nhn cho s tn ti ca
tnh ngng tn gio, trong c nhng nguyn
nhn ch yu sau:
- Nguyn nhn nhn thc.
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v
trong x hi x hi ch ngha vn cn nhiu hin
tng t nhin, x hi v ca con ngi m khoa

515

hc cha l gii c, trong khi trnh dn
tr li vn cha thc s c nng cao. Do ,
trc nhng sc mnh t pht ca gii t nhin
v x hi m con ngi vn cha th nhn thc
v ch ng c khin cho mt b phn nhn
dn i tm s an i, che ch v l gii chng t
sc mnh ca thn linh.
- Nguyn nhn kinh t.
Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi nn
kinh t vn cn tn ti nhiu thnh phn kinh t
vi nhng li ch khc nhau ca cc giai cp, tng
lp x hi. Trong i sng hin thc, s bt bnh
ng v kinh t, chnh tr, vn ha, x hi vn cn
din ra, s cch bit kh ln v i sng vt cht
v tinh thn gia cc nhm dn c cn tn ti ph
bin. Do , nhng yu t may ri, ngu nhin
vn tc ng mnh m n con ngi, lm cho
con ngi d tr nn th ng vi t tng nh
cy, cu mong vo nhng lc lng siu nhin.
- Nguyn nhn tm l.
Tn ngng, tn gio tn ti lu i trong
lch s nhn loi, tr thnh nim tin, li sng,
phong tc, tp qun, tnh cm ca mt b phn
ng o qun chng nhn dn qua nhiu th h.
Bi vy, cho d trong tin trnh xy dng ch

516

ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha
c nhng bin i mnh m v kinh t, chnh tr -
x hi, th tn gio vn khng th bin i ngay
cng vi tin ca nhng bin i kinh t - x
hi m n phn nh. iu cho thy, trong mi
quan h gia tn ti x hi v thc x hi th
thc x hi thng c tnh bo th hn so vi s
bin i ca tn ti x hi, trong , thc tn
gio thng li l yu t mang tnh cht bn vng
nht trong i sng tinh thn ca mi con ngui,
ca x hi.
- Nguyn nhn chnh tr - x hi
Xt v mt gi tr, c nhng nguyn tc ca tn
gio l ph hp vi ch ngha x hi, vi ch
trng ng li, chnh sch ca nh nc x hi
ch ngha. oa l nhng gi tr o c, vn ha
vi tinh thn nhn o, hng thin, p ng
c nhu cu ca mt b phn qun chng nhn
dn. Chnh v th, trong mt chng mc nht
nh, tn gio c sc ht mnh m i vi mt b
phn qun chng nhn dn.
- Nguyn nhn vn ha.
Trong thc t sinh hot vn ha x hi, sinh
hot tn ngng tn gio p ng c phn
no nhu cu vn ha tinh thn ca cng ng x

517

hi v trong mt mc nht nh, c ngha
gio dc thc cng ng, phong cch, li sng
ca mi c nhn trong cng ng. V phng
din sinh hot vn ha, tn gio thng c
thc hin di hnh thc l nhng nghi l tn
ngng cng vi nhng li rn theo chun mc
o c ph hp vi quan nim ca mi loi tn
gio. Nhng sinh hot vn ha c tnh cht tn
ngng, tn gio y li cun mt b phn
qun chng nhn dn xut pht t nhu cu vn
ha tinh thn, tnh cm ca h.
Trn y l nhng nguyn nhn c bn khin
tn gio vn cn tn ti trong tin trnh xy dng
ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha.
Tuy nhin, cng vi tin trnh , tn gio cng
c nhng bin i cng vi s thay i ca
nhng iu kin kinh t-x hi, vi qu trnh ci
to x hi c, xy dng x hi mi.
qun chng nhn dn c o thc s tr
thnh ch th ca x hi, i sng vt cht, tinh
thn ngy cng c nng cao. Trn c s h
dn dn gii thot khi tnh trng m tn, d oan,
ngy cng c c i sng tinh thn lnh mnh.
Cc t chc tn gio khng cn l cng c ca
bt c th lc no mun mu toan li dng p

518

bc, bc lt qun chng nhn dn nh trong cc
x hi trc y. Nh nc x hi ch ngha
hng cc t chc gio hi vo qu o chuyn lo
vic o cho tn , tham gia tch cc vo cc
cng tc x hi t thin; tnh trng xung t tn
gio khng cn na.
ng o qun chng nhn dn c tn gio
ngy cng c iu kin tham gia ng gp vo
cng cuc xy dng t nc, tinh thn yu nc
x hi ch ngha c khi dy, to nn sc
mnh cng ton dn tc xy dng thnh cng ch
ngha x hi.
c. Cc nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-
Lnin trong vic gii quyt vn tn gio
Tn ngng, tn gio l nhng vn nhy cm
v phc tp. Do , nhng vn ny sinh t tn
gio cn phi c xem xt, gii quyt ht sc
thn trng, c th v chun xc c tnh nguyn tc
vi nhng phng thc linh hot theo quan im
ca ch ngha Mc-Lnin.
Gii quyt vn tn gio trong tin trnh xy
dng ch ngha x hi cn da trn nhng nguyn
tc sau y:
. Khc phc dn nhng nh hng tiu cc ca
tn gio trong i sng x hi phi gn lin vi

519

qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi.
l yu cu khch quan ca s nghip xy
dng ch ngha x hi.
. Khi tn ngng, tn gio cn l nhu cu tinh
thn ca mt b phn nhn dn th nh nc x
hi ch ngha phi tn trng v bao m quyn t
do tn ngng v khng tn ngng ca mi cng
dn. Cng dn c tn gio hay khng c tn gio
u bnh ng trc php lut, u c quyn li
v ngha v nh nhau. Cn pht huy nhng gi tr
tch cc ca tn gio, nghim cm mi hnh vi vi
phm quyn t do tn ngng v khng tn
ngng ca cng dn.
. Thc hin on kt nhng ngi c tn gio
vi nhng ngi khng c tn gio, on kt cc
tn gio, on kt nhng ngi theo tn gio vi
nhng ngi khng theo tn gio, on kt ton
dn tc xy dn v bo v t nc. Nghim cm
mi hnh vi chia r cng ng v l do tn
ngng, tn gio.
. Phn bit r hai mt chnh tr v t tng
trong vn tn gio. Mt t tng th hin s
tn ngng trong tn gio. Trong qu trnh xy
dng ch ngha x hi, khc phc mt ny l vic
lm thng xuyn, lu di. mt chnh tr l s li

520

dng tn gio ca nhng phn t phn ng
nhm chng li s nghip cch mng, s nghip
xy dng ch ngha x hi. u tranh loi b mt
chnh tr phn ng trong lnh vc tn gio l
nhim v thng xuyn, va phi khn trng,
kin quyt, va phi thn trng v phi c sch
lc ph hp vi thc t.
. Phi c quan im lch s - c th khi gii
quyt vn tn gio.
Trong mi thi k lch s khc nhau, vai tr v
s tc ng ca tng tn gio i vi i sng x
hi cng khc nhau. Quan im, thi ca cc
gio hi, gio s, gio dn v cc lnh vc, cc
vn ca x hi c s khc bit. Do , cn phi
c quan im lch s - c th khi xem xt, nh
gi v gii quyt nhng vn ss lin quan n tn
gio. ngi Macxit phi bit ch n ton b
tnh hnh c th l iu m Lnin tng
nhc nh khi gii quyt vn tn gio. Nh
nc x hi ch ngha cn phi c quan im v
phng thc ng x ph hp vi tng trng hp
c th khi gii quyt cc vn tn gio.

----@----

521

522

Chng 9

523

CH NGHA X HI HIN THC V
TRIN VNG

Vi s ra i ca ch ngha Mc, ch ngha x
hi t nhng l thuyt khng tng tr thnh
mt l lun khoa hc. Qu trnh thm nhp l
lun khoa hc vo i sng thc tin phong
tro u tranh ca giai cp cng nhn v nhn dn
lao ng dn n s ra i v pht trin ca
ch ngha x hi hin thc: t mt nc n
nhiu nc v tr thnh mt h thng cc nc
x hi ch ngha hng mnh trn phm vi quc t
th k XX vi nhiu thnh tu v i, in m
du n khng th phai m trong lch s pht trin
ca x hi loi ngi.
Th nhng, vo nhng thp nin cui th k
XX, do nhiu nguyn nhn khch quan v ch
quan dn n s khng hong v sp m
hnh ch nghi x hi Lin X v ng u.
Ch ngha x hi hin thc tm thi lm vo
tnh trng thoi tro. Cc nc x hi ch ngha
cn li tin hnh ci cch, m ca, i mi v
tip tc pht trin. Thc t lch s t ra
mt vn ln v tng lai ca ch ngha x hi.
Li gii p khoa hc chn chnh cho cu hi ny

524

ch c th c c trn c s nm vng nhng
nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin v
vn dng sng to nhng nguyn l vo vic
phn tch bi cnh c th ca thi i ngy nay.

I. CH NGHA X HI HIN THC
1. Cch mng Thng Mi Nga v m hnh
ch ngha x hi hin thc u tin trn th
gii
a. Cch mng Thng Mi Nga
Ngy 7 thng 11 nm 1917, di s lnh o
ca ng Bnsvich Nga, ng u l Lnin
lnh o qun chng nhn dn khi ngha ph tan
dinh ly cui cng ca chnh ph Lm thi t
sn, bo hiu s ton thng ca cuc khi ngha
v trang ginh ton b chnh quyn v tay X
vit. Ln u tin trong lch s, Nh nc X
vit do Lnin ng u ra i trong mi
ngy rung chuyn th gii.
Ch tch H Ch Minh nhn nh: ging
nh mt tri chi li, Cch mng Thng Mi
Nga chiu sng khp nm chu, thc tnh hng
triu ngi b p bc, bc lt trn tri t. Trong
lch s loi ngi cha tng c cuc cch mng
no c ngha to ln v su xa nh th.

525

Cch mng Thng Mi Nga l thng li v i
nht ca giai cp cng nhn, ca nhn dn lao
ng v cc dn tc b p bc do giai cp cng
nhn v i tin phong ca h l ng Bnsvich
lnh o. Cch mng thng Mi dng bo lc
cch mng nh giai cp t sn v giai cp a
ch phong kin, lp nn chnh quyn ca nhng
ngi lao ng, xy dng mt x hi hon ton
mi, mt x hi khng c tnh trng ngi bc lt
ngi.
Vi s thng li ca cch mng Thng Mi
Nga, lch s m ra mt con ng mi cho s
gii phng cc dn tc b p bc ca ch ngha
thc dn. N m u mt thi i mi trong
lch s - thi i qu t ch ngha t bn ln
ch ngha x hi trn phm vi ton th gii.
b. M hnh ch ngha x hi u tin trn th
gii
M hnh u tin ca ch ngha x hi ra i
trong bi cnh ht sc c bit. T sau cch mng
Thng Mi n kt thc chin tranh th gii th
hai, Lin X l nc x hi ch ngha duy nht.
iu kin xy dng mt ch mi cc k kh
khn v phc tp: nn kinh t vn lc hu li b
tn ph nng n trong chin trang th gii th

526

nht, sau l ni chin, tip l chin tranh
can thip ca 14 nc quc v b bao vy, cm
vn v kinh t. T nm 1918 n ma xun 1921
m bo cung cp lng thc cho qun i,
cho tin tuyn, cho cng nhn v cho nhn dn
thnh th trong iu kin lng thc cc k khan
him, ng Cng sn Nga, ng u l Lnin
ra Chnh sch cng sn thi chin, tin hnh
quc hu ha ti sn, t liu sn xut quan trng
nht ca b t sn c quyn, i a ch v cc
th lc chng ph cch mng khc. n thng 3
nm 1921, sau khi ni chin kt thc, ti i hi
X ng Cng sn Nga vi vic ra Chnh sch
kinh t mi ( NEP ), Lnin ch r trong nhng
iu kin mi, vic s dng nhng hnh thc qu
ca ch ngha t bn nh nc l mt b phn
rt quan trng ca chnh sch ny. Thi k Chnh
sch cng sn thi chin kt thc, gi y, vi
vic thc thi NEP th ch ngha t bn nh nc
l mt trong nhng hnh thc rt thch hp
gip nc Nga Svit nhanh chng khc phc
tnh trng suy sp kinh t sau chin tranh v ngn
chn nhng ny sinh t pht ca nn sn xut
hng ha nh - mm mng ca s phc hi ch
ngha t bn. S d t bn nh nc di iu

527

kin chuyn chnh v sn c ngha quan trng
v tc dng to ln nh vy v nh nh ngha ca
Lnin l mt thc ch ngha t bn c lin
quan vi nh nc. Nh nc l nh nc ca
giai cp v sn, l i tin phong ca chng ta.
Thng qua vic s dng ch ngha t bn nh
nc, giai cp v sn c th hc tp, k tha v
pht huy c chn lc tt c nhng ti sn vt cht
- k thut v tinh hoa cht xm trong kinh nghim
sn xut kinh doanh ca cc nh t bn cng nh
tri thc khoa hc - k thut v trnh khoa hc
qun l kinh t ca cc chuyn gia t sn. Nh
nc v sn c th s dng ch ngha t bn nh
nc nh l mt h thng cc chnh sch, cng
c, bin php nhm iu tit mi hot ng ca
cc x nghip t bn cn tn ti trong thi k qu
, nhm hng ti mc ch va s dng va
ci to bng phng php ha bnh i vi cc
thnh phn kinh t ch ngha t bn v sn xut
nh. vi ngha , ch ngha t bn nh nc
cn c th coi l mt trong nhng phng thc,
phng tin, con ng c hiu qu trong vic
thc y x hi ha v lm tng nhanh lc lng
sn xut ca ch ngha x hi m kt qu cn bn
ca s x hi ha ny l th hin s pht trin

528

ngy cng mnh m mt nn sn xut hng ha
qu x hi ch ngha, giai on trung gian ca
nn sn xut hng ha x hi ch ngha trong
tng lai.
Sau khi Lnin mt, ng li ng n ny
khng c qun trit thc hin y . Hn na,
ng li c thc hin cha c bao lu
th t cui nhng nm 20 u nhng nm 30 ca
th k XX, triu chng mt cuc chin tranh th
gii ngy cng l r. Trong bi cnh y phi lm
sao nhanh chng bin nc Nga lc hu thnh
cng quc cng nghip, va xy dng c s
vt cht ca ch ngha x hi, xa b ngho nn
lc hu, va chun b i ph vi nguy c
chin tranh. Gii quyt nhim v ny trong mt
thi gian ngn nht l vn sng cn t ra i
vi vn mnh ca t quc v ch x hi ch
ngha nc Nga. Trong iu kin nh vy,
gii quyt nhim v lch s v cng kh khn ni
trn, Nh nc X vit khng th khng p dng
c ch k hoch ha tp trung cao, mt c ch c
th thc hin c khi chnh quyn thuc v
giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Thc
t, Lin x thnh cng rc r trong s nghip
cng nghip ha vi thi giai cha y 20 nm,

529

m trong hai thp k y, mt qu na thp k
ni chin, chng chin tranh can thip v khi
phc kinh t sau chin tranh. Ch c ch ngha x
hi mi c th cho php pht huy cao tinh thn
anh dng, hy sinh ca hng trm triu qun chng
nhn dn, mi c th thc hin c nhng k
tch nh vy. Khng th ph nhn vai tr to ln
c ngha lch s ca m hnh u tin ny ca
ch ngha x hi.
2. S ra i ca h thng x hi ch ngha v
nhng thnh tu ca n
a. S ra i v pht trin ca h thng cc
nc x hi ch ngha
Sau chin tranh th gii ln th hai, h thng x
hi ch ngha th gii ra i bao gm cc nc
Lin x, cng ha dn ch c, Hunggari,
Rumani, Tip Khc, Anbani, Mng c, Trung
quc, Triu tin, Vit nam ( sau ny thm Cuba )
i theo m hnh ch ngha x hi xvit. Nm
1960, ti moscow, hi ngh 81 ng Cng sn v
cng nhn ca cc nc trn th gii ra tuyn
b v khng nh: c im ch yu ca thi i
chng ta l h thng x hi ch ngha th gii
ang tr thnh nhn t quyt nh s pht trin
ca x hi loi ngi

530

b. Nhng thnh tu ca ch ngha x hi hin
thc
Cho d lch s c bin ng th no, d ai c
tnh xuyn tc lch s cng khng th ph nhn
c s tht l Lin X v cc nc ng u
c mt thi pht trin rc r v t c nhng
thnh tu to ln sau y:
- Ch x hi ch ngha tng bc a
nhn dn lao ng ln lm ch x hi, thc y
tro lu u tranh cho quyn t do dn ch trn
ton th gii.
S ra i ca ch x hi ch ngha cng c
ngha l ch dn ch c thit lp. Bt ngun
t bn cht giai cp ca n, ch dn ch x hi
ch ngha, ch dn ch cho tuyt i a s
nhn dn lao ng, thc hin ngy cng y
nhng quyn dn ch, ngn nga v trn p
nhng hnh vi xm phm quyn t do dn ch
ca nhn dn.
Ch x hi ch ngha khng ch m bo
quyn lm ch trn thc t cho nhn dn lao ng
cc nc x hi ch ngha, m hn th na n
cn thc y tro lu u tranh cho nn t do dn
ch cc nc t bn ch ngha v trn ton th
gii.

531

- Trong hn 70 nm xy dng ch ngha x hi,
Lin X v cc nc x hi ch ngha t
c s pht trin mnh m v tim lc kinh t,
xy dng c s vt cht ca ch ngha x hi trn
qui m ln vi trnh hin i, bo m ngy
cng tt hn i sng vt cht v tinh thn ca
nhn dn. Nc Nga trc cch mng Thng
Mi so vi cc nc pht trin khc b lc hu
t 50 nm n 100 nm. Khi bt tay vo xy dng
ch ngha x hi, thu nhp quc dn tnh theo u
ngi ch bng 1/22 ca M cng thi. Nhng ch
sau mt thi gian ngn Lin X tr thnh mt
trong hai siu cng ca th gii. nm 1985, thu
nhp quc dn ca Lin X bng 66% ca M,
sn lng cng nghip bng 85% ca M. Vi
cng cuc pht trin kinh t, vn ha, Lin X
tr thnh mt nc c trnh hc vn cao, thu
c nhng thnh tu ng k trong vic chm
sc sc khe, pht trin y t v bo m phc li
x hi cho nhn dn lao ng. Trc cch mng
Thng Mi, nhn dn Nga m ch, ch 20
nm sau, nn m ch xa xong. Vo cui nm
1980, Lin X l mt trong nhng nc c trnh
hc vn cao nht th gii. Lin X v cc
nc x hi ch ngha trc y t c

532

nhng bc tin ln trong lnh vc nghin cu
khoa hc, chinh phc v tr, c tim lc qun s
v cng nghip quc phng hng mnh. Trong
cc lnh vc vn ha, ngh thut, khoa hc v
cng ngh cng c nhng thnh tu rt to ln.
- Vi s ln mnh ton din, ch ngha x hi
c nh hng su sc trong i sng chnh tr th
gii, ng vai tr quyt nh i vi s sp h
thng thuc a ca ch ngha quc, m ra k
nguyn mi, k nguyn c lp dan tc v thi
i qu ln ch ngha x hi trn phm vi ton
th gii.
Ch x hi ch ngha c thit lp khng
ch m ra mt xu th pht trin tt yu cho cc
dn tc l con ng x hi ch ngha, m bng
s gip tch cc, c hiu qu v nhiu mt, cc
nc x hi ch ngha gp phn lm pht trin
mnh m phong tro gii phng dn tc. nm
1919, cc nc thuc a v na thuc a chim
72% din tch v 70% dn s th gii, ti nay ch
cn 0,7% din tch v 5,3% dn s th gii. Tnh
n nay, hng trm noc ginh c c lp.
Trn mt trm nc tham gia vo Phong tro
khng lin kt.

533

- Sc mnh ca ch ngha x hi hin thc ng
vai tr quyt nh y li nguy c chin tranh hy
dit, bo v ha bnh th gii.
- ngay ti cc nc phng Ty, nhn dn lao
ng c sc hp dn thc t ca ch ngha x
hi u tranh i cc quyn dn sinh, dn ch,
cc phc li x hiVi sc p ca cc nc x
hi ch ngha, cc nc phng Ty phi nhng
b v chp nhn thc t rt nhiu yu sch .
Tm li, t thng 11 nm 1917 cho n s kin
thng 8 nm 1991, ch ngha x hi Lin X
tn ti hn 70 nm, cc nc ng u hn 40
nm k t nm 1945. Ch ngha x hi hin thc
tri qua mt thi k pht trin rc r, c nhng
thnh tu to ln v pht huy tc dng mnh m
n tin trnh pht trin lch s ca loi ngi.
S pht trin nh v bo ca ba dng thc cch
mng trong sut my thp k gn lin vi s
tn ti v pht trin ca ch ngha x hi hin
thc, vi h thng x hi ch ngha.

II. S KHNG HONG, SP
CA M HNH CH NGHA X HI X
VIT
V NGUYN NHN CA N

534

1. S khng hong v sp ca m hnh
ch ngha x hi X vit
Lch s x hi loi ngi khng i theo con
ng thng v phong tro cch mng cng
khng trnh khi sai lm v tht bi hay nhng
thi k thoi tro.Khi ch ngha x hi cn l l
thuyt, vo nhng nm 70 ca th k XIX, sau
tht bi ca cng x Paris, cuc khng hong u
tin xy ra. quc t I tan r (nm 1876 ).
Nhng t trong khng hong, s pht trin ca l
lun ca thi k ny ph v s b tc trong
phong tro cng nhn a n s thnh lp quc
t II (nm 1889).
n cui th k XIX, u th k XX, khi ch
ngha t bn chuyn sang ch ngha quc, c
bit l t sau khi ngghen qua i, phong tro x
hi ch ngha li lm vo khng hong ln th
hai. Quc t II phn r thnh phi hu, phi t v
phi gia. T sau cch mng Thng Mi Nga
thnh cng, di s lnh o ca Lnin, Quc t
III - quc t cng sn c thnh lp, chm dt
s khng hong ln th hai.
Bt u t cui nhng nm 60 ca th k XX,
Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u

535

i vo thi k khng hong. T thng t nm
1989 tr i, s v din ra lin tip cc nc
ng u. Ch trong vng 2 nm, n thng 9
nm 1991, ch x hi ch ngha Lin X v
su nc ng u d sp hon ton. S sp
cng din ra Mng C, Anbani, Nam T.
2. Nguyn nhn dn n khng hong v sp

a. Nguyn nhn su xa l nhng sai lm v m
hnh pht trin ca ch ngha x hi X vit
Sau khi Lnin qua i, Lin X, chnh sch
kinh t mi khng c tip tc thc hin m
chuyn sang k hch ha tp trung cao . Thi
gian u, k hach ha tp trung pht huy tc
dng mnh m, song bin dng thnh k hoch
ha tp trung quan liu bao cp. Sau chin tranh
th gii th hai, Lin X vn tip tc duy tr m
hnh ny. Trong m hnh ny tuyt i ha c
ch k hoch ha tp trung cao, t b hay gn
nh t b mt cch ch quan duy ch nn kinh
t hng ha, c ch th trng, thc hin ch
bao cp trn lan, trit tiu tnh ch ng, sng to
ca ngi lao ng.
Do chm i mi c ch kinh t, h thng qun
l, ni chung l chm i mi m hnh ca ch

536

ngha x hi, nn hu qu l Lin X ang rt
ngn dn khong cch v trnh pht trin kinh
t so vi cc nc t bn pht trin th t gia
nhng nm 70 ca th k XX tnh hnh din ra
theo xu hng ngc li. S thua km r rt ca
Lin X th hin trong lnh vc cng ngh v
nng sut lao ng. M y li l yu t nh
Lnin ni, xt n cng quyt nh thng li hon
ton ca ch mi.
Nhng sai lm ch quan nghim trng ko di
ni trn cn tr s i mi ng n l
nguyn nhn su xa lm ch x hi ch ngha
suy yu, ri vo khng hong. khng phi l
nhng khuyt tt do bn cht ca ch x hi
ch ngha, m do quan nim gio iu v ch
ngha x hi. Cng lnh nm 1991 ca ang ta
ch r: do duy tr qu lu nhng khuyt tt ca
m hnh c ca ch ngha x hi, chm tr trong
cch mng khoa hc v cng ngh nn gy ra
tnh trng tr tr ko di v kinh t-x hi ri i
ti khng hong.
b. Nguyn nhn ch yu v trc tip dn n s
sp
S sp ch ngha x hi Lin X v ng
u c hai nguyn nhn ch yu v trc tip sau:

537

. Trong ci t, ng Cng sn Lin X mc
sai lm rt nghim trng v ng li chnh tr, t
tng v t chc. l ng li hu khuynh, c
hi v xt li, th hin trueec ht nhng ngi
lnh o cao nht. Cuc ci t Lin X bt u
t nm 1986 kt thc trong s v hon ton
nm 1991. V ng li ci t thc cht l ng
li trt di t c hi, hu khunh n xt li, n
t b hon ton ch ngha Mc-Lnin. Nhng li
tuyn b lc ban u: ci t c nhiu dn ch
hn, nhiu ch ngha x hi hn, chng ta s i
ti ch ngha x hi tt p hn ch khng i ra
ngoi n, chng ra tm trong khun kh ca ch
ngha x hi ch khng phi ngoi gi hn ca
n nhng cu tr li cho cc vn do cuc sng
t ra,.ch l nhng tuyn b sung ngy trang
cho phn bi.
Nhng ngi lnh o ci t li dn tng bc,
tng bc; thm ch ngy cng cng khai tuyn
b t b nhng mc tiu x hi ch ngha m h
tng ha hn, t b ch ngha Mc-Lnin, t
b vai tr lnh o ca ng Cng sn.
Ch trng a ra lc u l tng tc v kinh
t chm dt s tr tr. y mnh nhp pht
trin khng c g sai m l tt yu, bc bch. Vn

538

l tng tc bng cch no th khng c cu tr
li ng n. i mi cng ngh bng cch no
cng b tc. Ngi ta bn qui cho c ch qun l
kinh t, nhng ri cng try trt; ngi ta chuyn
nhanh sang ci t chnh tr, coi y l ci cha
kha cho mi vn . Hi ngh ng ton quc
ln th 19 (nm 1988) ch trng chuyn trng
tm sang ci t h thng chnh tr trn c s ci
gi l t duy chnh tr mi. Thc cht l s
tha hip v nguyn tc, l s u hng, l t b
lp trng giai cp, l s phn bi ch ngha
Mc-Lnin, phn bi s nghip x hi ch ngha.
Cuc ci cch chnh tr nh thng vo h thng
chnh tr ca ch ngha x hi trc ht l vo t
chc ng. Nhm lnh o ci t tm cch loi
b khi y ban Trung ng ng hng lot
nhng ngi khng tn thnh ng li sai lm
ca ci t, kin tr ng li ch ngha Mc-
Lnin. Nhng ngi ngm ngm hoc cng khai
th ch vi ch ngha Mc-Lnin chim cc v
tr ch cht trong b my ng v nh nc.
Bng pht sng lnh cng khai, dn ch,
khng c vng cm, ci t nhanh chng to
ra ln sng ph phn, cng kch, bi en tt c
nhng g gn vi 70 nm xy dng ch ngha x

539

hi. N gy hoang mang, xo ng n cc
trong t tng x hi, ph v nim tin ca qun
chng i vi nhng gi tr ca ch ngha x hi.
Ngi ta s dng ton b phng tin thng tin
i chng lm vic ny v chin dch tuyn
truyn, o bi, ph nh qu kh c cc i
bo phng Ty tip sc mnh m v li theo
nhng , mc ch en ti ca chng.
. Ch ngha quc can thip ton din, va
tinh vi, va trng trn, thc hin c din bi
ha bnh trong ni b Lin X v cc nc
ng u.
Ch ngha quc thng xuyn tin hnh mt
cuc chin tranh khi bng sng n, khi bng
din bi ha bnh chng ch ngha x hi,
chng Lin X. Ch ngha quc gy ra cuc
chin tranh lnh t sau th chin th hai. Cc
chin lc gia phng Ty sm nhn ra ci gt
chn Asin ca ci t: l ng li xt li, l
h t tng t sn, l chnh sch tha hip, nhn
nhng v nguyn tc vi M v phng Ty th
hin tp trung t duy chnh tr mi. Cc th
lc chng ch ngha x hi bn ngoi theo st
qu trnh ci t, tm mi cch li n theo
ca h; tc ng vo ci t c v t tng, chnh

540

tr v t chc. Ha hn vin tr kinh t c dng
lm mt th v kh rt li hi li cuc ci t
theo qu o m phng Ty mong mun. Ch
ngha quc y mnh thc hin din bin
ha bnh trong ni b Lin X v cc nc
ng u. Trong cun sch Chin thng khng
cn chin tranh, Nixon cho rng mt trn t
tng l mt trn quyt nh nht. Theo Nixon:
Ton b v kh ca chng ta, cc hip nh mu
dch, vin tr kinh t s khng i n u nu
chng ta tht bi trn mt trn t tng. Chin
lc ca M trc sau nh mt l a chin tranh
vo bn trong bc mn st
Tm li s ph hoi ca ch ngha quc cng
vi s phn bi t bn trong v t trn chp bu
ca c quan lnh o cao nht l nguyn nhn
trc tip lm cho Lin X sp . Hai nguyn
nhn ny quyn cht vo nhau, tc ng cng
chiu, to nn mt lc cng hng rt mnh v
nhanh nh mt cn lc chnh tr trc tip ph sp
ngi nh x hi ch ngha. Tt nhin xt cho
cng, chnh bn c hi, xt li v phn bi, s
mt cnh gic cch mng trong hng ng nhng
ngi cng sn to c hi bng vng cho ch

541

ngha quc chin thng m khng cn chin
tranh
Trong tnh hnh ch ngha x hi tr tr v
khng hong do nhng sai lm ca m hnh c th
ci t, ci cch m ca, i mi l tt yu. V ch
c mt cuc ci t, ci cch, i mi su sc, ton
din mi a ch ngha x hi thot khi khng
hong bc vo thi k pht trin mi. Ci t,
ci cch, m ca, i mi l tt yu nhng sp
th khng l tt yu. Vn ch: ci t, ci
cch, m ca, i mi th no, nhm mc ch g,
theo ng li no.

III. TRIN VNG CA CH NGHA X
HI
1. Ch ngha t bn khng phi l tng
lai ca x hi loi ngi
a. Bn cht ca ch ngha t bn khng thay
i
Ch ngha t bn c vai tr to ln i vi lch
s pht trin ca x hi loi ngi. Trong my
thp k qua, do bit t iu chnh v thch ng
ng thi s dng trit nhng thnh tu ca
cch mng khoa hc v cng ngh, cc nc t
bn ch ngha vt qua mt s cuc khng

542

hong v vn cn kh nng pht trin. Nhng
khng phi l ch tng lai ca nhn loi bi
bn cht bc lt, phn dn ch, v nhn o ca
ch ngha t bn khng thay i. Chnh phng
thc sn xut da trn ch chim hu t nhn
t bn ch ngha gy ra nhng ung nht khng
th cha khi.
Trong cun sch Ngoi vng kim sot (xut
bn nm 1993)Bresinsky cay ng tha nhn
20 khuyt tt ca x hi M vo thi im v
d bo M s mt vai tr siu cng vo th k
XXI. Trong 20 khuyt tt y c nhng khuyt tt
tr thnh ph bin cc nc t bn, nh:
chm sc y t khng y , gio dc trung hc
cht lng km, vn phn bit chng tc,
ngho i, ngy cng su sc, ti c bo lc trn
lan, cm gic trng v tinh thnlm cho x hi
lm vo khng hong v v phng cu cha.
Trong khun kh ca ch ngha t bn, d l
ch ngha t bn hin i, trn th gii hin nay
vn c n 1,2 t con ngi phi tip tc chu
ngho i, tt bnh, m ch, chin tranh, hng
mc thu nhp di 1 USD/ngy; 2,5 t ngi
ngho c tng thu nhp ch bng thu nhp ca
250 t ph, triu ph ln nht th gii gp li; 1/3

543

lc lng lao ng ton th gii, tc l khong 1
t ngi b tht nghip cc mc khc nhau; ti
hn 100 nc ang hoc km pht trin, mc thu
nhp bnh qun u ngi gim i so vi thp
nin trc, hng ngy c n 30.000 tr em cht
bnh m l ra c th c cu sng, v s ngi
m ch ln n hn 800 triu ngi.
S kin gii cm quyn M, Anh tn cng Iraq
nm 2003 cng khng nh bn cht hiu chin
ca chng.
Ch ngha t bn vi nhng mu thun bn
trong khng th khc phc. X hi t bn khng
d bin mu bn cht ca mnh ch bng li xng
danh mi phi h t tng ha nh x hi t
bn, x hi hu cng nghip, x hi tin ha,
x hi kinh t tri thc ha. Nhiu hc gi t sn
cho rng, ch ngha t bn l khng th chp
nhn c.
b. Cc yu t x hi ch ngha xut hin
trong lng x hi t bn
Ch ngha t bn hin i s tip tc pht trin
thng qua chnh nhng cuc khng hong, nhng
cuc ci cch thch ng, v qu trnh pht trin
cng chnh l qu trnh qu sang mt x hi
mi. Trong khun kh ca ch ngha t bn

544

xut hin nhng yu t ca x hi mi, nhng
yu t ca nn vn minh hu cng nghip, kinh t
tri thc ny sinh v pht trin; tnh cht x hi
ca s hu ngy cng gia tng; s iu tit ca
nh nc i vi th trng ngy cng hu hiu;
tnh nhn dn v x hi ca nh nc tng ln;
nhng vn phc li x hi v mi
trngngy cng c gii quyt tt hn. Vi
nhng c im trn y cng c th xem l
nhng x hi qu , v n cha ng trong n c
cc yu t ca ch ngha t bn v x hi tng
lai.
2. Ch ngha x hi tng lai ca x hi
loi ngi
a. Lin X v cc nc x hi ch ngha ng
u sp khng c ngha l s co chung ca
ch ngha x hi
K th v ang ra sc khai thc s kin Lin
X v ng u sp ru rao v ci cht
ca ch ngha x hi v ch ngha Mc-Lnin ni
chung . S sp ca Lin X v ng u l
s sp ca mt m hnh ca ch ngha x hi
trong qu trnh i ti mc tiu x hi ch ngha.
N khng ng ngha vi s co chung ca ch
ngha x hi vi t cch l mt hnh thi kinh t-

545

x hi m loi ngi ang vn ti. Tng lai
ca x hi loi ngi vn l ch ngha x hi,
l qui lut khch quan ca s pht trin lch s.
Tnh cht ca thi i hon ton khng thay i;
loi ngi vn trong thi k qu t ch ngha
t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th
gii m u bng cch mng thng Mi Nga v
i. Cc mu thun ca thi i vn tn ti, ch
thay i hnh thc biu hin v t ra yu cu mi
phi gii quyt.
b. Cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh
ci cch, m ca, i mi v ngy cng t c
nhng thnh tu to ln
Trong cc nc x hi ch ngha cn li tin
hnh ci cch, m ca v khng ch ng vng
m cn tip tc pht trin. Trong , Trung Quc
v Vit Nam l hai nc tin hnh cng cuc
ci cch, m ca v i mi tng i thnh cng
nht. Trn c s vn dng sng to, pht trin ch
ngha mc-Lnin vo iu kin c th ca mi
nc tm ra con ng i ln ch ngha x hi.
Tuy Trung Quc v Vit Nam khc bit nhau v
qui m t nc, tm quan trng trn trng quc
t, v vn ha dn tc, nhng cng cuc ci cch,

546

m ca Trung Quc v Vit Nam c nhng nt
tng ng sau y:
. t b m hnh kinh t k hoch tp trung
chuyn sang kinh t th trng x hi ch ngha
(Trung Quc) hoc theo nh hng x hi ch
ngha (Vit Nam). Vi nhng c trng: a dng
ha hnh thc s hu, trong quc hu gi vai
tr ch th (Trung Quc), hoc cng hu l nn
tng (Vit Nam), kinh t nh nc l ch o; s
hu c phn c xem l hnh thc ch yu ca
ch cng hu (Trung Quc), hoc doanh
nghip c phn tr thnh hnh thc t chc kinh
t ph bin (Vit Nam); a dng ha hnh thc
phn phi, xem trng phn phi theo lao ng,
m bo quyn kinh doanh bnh ng cho mi
loi hnh doanh nghip khng phn bit i x;
gi c, t gi, li sut do th trng xc nh c s
iu tit ca nh nc; pht trin ng b cc loi
th trng t hng ha n dch v, th trng
chng khon; thc hin cc chng trnh phc li
x hi rng ln, xa i gim ngho, gi gn mi
trng
. Xy dng nh nc php quyn x hi ch
ngha theo hng xy dng h thng lut php
ngy cng tng ng vi h thng lut php

547

hin i, c bit l ph hp vi nhng cam kt
quc t; gim dn s can thip vi m, s can thip
vo hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip,
gia tng qun l v m, gia tng s phn quyn
cho cc a phng; thc hin ch dn ch ni
chung, c bit l cc c s theo hng cng
khai, minh bch, gia tng s gim st ca cc cp,
ca cng lun, ca quc hi, ca hi ng nhn
dn cc cp, ca cc t chc x hi, tinh gim b
my v bin ch,
. Xy dng cc t chc x hi phi chnh ph a
dng gm cc hi ngh nghip, vn ha, tn gio,
x hi,cc t chc ny ngy cng c vai tr to
ln trong cc lnh vc m nh nc khng vi tay
ti, nh t thin, cu tr ngi ngho,
. Hi nhp quc t su rng, tham gia vo hu
ht cc t chc quc t; Lin hp quc, cc t
chc khu vc, c bit l gia nhp WTO, tr
thnh nhng quc giai tch cc trong hi nhp
khu vc ASEAN, ng .
. m bo s cm quyn v lnh o ca ng
Cng sn i vi cng cuc xy dng v pht
trin t nc trn tt c cc mt. S lnh o v
cm quyn ca ng v ang c i mi

548

theo hng khoa hc, dn ch v hiu qu hn,
ph hp vi iu kin c th ca tng nc.
Cng cuc ci cch ca Trung Quc v Vit
Nam t c nhng thnh tu to ln c
quc t tha nhn. Nhng nh hng pht trin
ca Trung Quc v Vit Nam cho thy l c
Trung Quc v Vit Nam u tn trng nhng gi
tr tin b ca nhn loi c phng Ty v
phng ng, nghin cu, ng dng chng ph
hp vi iu kin c th trn c s nhng gi tr
nhn o c bn ca ch ngha Mc-Lnin. ng
thi s tin trin thc t ca nhng cuc ci cch
trn y s ngy cng lm sng t hn con ng
i mi ch ngha x hi.
c. xut hin xu hng i ln ch ngha x
hi
Trong tnh hnh ch ngha x hi tm thi lm
vo thoi tro, nhiu ni trn th gii, c bit
l M Latinh, t nhng nm 1990 xut hin
xu th thin t v ngy cng pht trin mnh ln
thnh mt tro lu vo u th k XXI. T 1998
n nay, thng qua bu c dn ch, cc chnh ph
cnh t, tin b ln cm quyn 11 nc M
Latinh.

549

Trong s cc nc M latinh do cnh t cm
quyn hin nay, nhiu nc tuyn b i ln ch
ngha x hi.
T nm 2005, tng thng Venezuela - Hugo
Chavez - nhiu ln cng khai tuyn b mc tiu
ca cuc cch mng nc mnh l a t nc
i ln ch ngha x hi. Trong bi pht biu ngy
3 thng 12 nm 2006, ngay sau khi ti c c,
Chavez mt ln na khng nh: Venezuela s
tip tc con ng i ln ch ngha x hi th
k XXI vi cc ni dung c bn sau y:
. V t tng: Ly ch ngha Mc, t tng
cch mng v tin b ca Simon Bolivia, t
tng nhn o thin cha gio lm nn tng.
. V chnh tr: Nhn mnh t tng dn ch
cch mng v chnh quyn nhn dn, theo
nhn dn c trch nhim cng tham gia quyt
nh vn mnh ca t nc, tham gia vo cng
vic xy dng mt nh nc php quyn, thc
hin cng bng x hi; xy dng mt m hnh x
hi mi, ni m mi ngi dn u c ch ng
cho d l mt th dn.
. V kinh t: Ch trng thc hin kinh t nhiu
thnh phn, trong kinh t nh nc v hp tc
x nm vai tr ch o; nhn mnh vic ginh li

550

ch quyn quc gia dn tc i vi ti nguyn
thin nhin, c bit l du m, nc sch v mi
sinh
. V x hi: Ch trng thc hin phn phi
cng bng ca x hi gii quyt vn bt
bnh ng v phn ha x hi
. V i ngoi: Thc y khi on kt M
Latinh v quan h hu ngh vi tt c cc nc,
ly hp tc thay th cnh tranh; ly hi nhp thay
cho bc lt; u tranh cho mt th gii a cc,
dn ch.
. V cch lm, bc i: K tha nhng mt tt
p ca ch ngha x hi Lin X, ng u
trc y; khng rp khun, sao chp m phi
thng xuyn i mi v sng to; bn cnh pht
trin kinh t, coi trng cc gi tr o c, tinh
thn; on kt dn tc; ch trng kinh nghim
quc t ca cc nc x hi ch ngha nh Cuba,
Vit Nam, Trung Quc,
S xut hin ca ch ngha x hi M Latinh
cn im ny, im khc phi tip tc nghin cu
v theo di, nhng r rng nhng biu hin
v ang th hin s tc ng su xa v sc sng
mnh lit ca ch ngha x hi hin thc i vi
cc dn tc M Latinh, th hin bc tin mi

551

ca ch ngha x hi trn th gii. l mt thc
t lch s chng minh cho sc sng v kh nng
pht trin ca ch ngha x hi, cng c nim tin
vo l tng cng sn ch ngha.
Tm li, t din bin ca tnh hnh th gii t
cch mng Thng Mi Nga n nay c th
khng nh rng: ch ngha x hi trn th gii, t
nhng bi hc thnh cng v tht bi v s thc
tnh ca cc dn tc, nht nh s c bc pht
trin mi; theo qui lut khch quan ca lch s,
loi ngi nht nh s tin ti x hi ch ngha.

----@----

Nhung Nguyen Ly Co Ban Cua Chu Nghia Mac Lenin 2391 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhung Nguyen Ly Co Ban Cua Chu Nghia Mac Lenin 2391 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chng m u

NHP MN NHNG NGUYN L C

You might also like