You are on page 1of 7

BUOD NG MGA IBONG MANDARAGIT (1969)

Amando V. Hernandez
Si Andoy ay alila sa bahay ni Don Segundo Montero. Ipinapiit si Andoy ng Donsa
Hapones sa suplong na isa siyang gerilya. Nakatakas si Andoy at sumama siya sa mga
gerilya. Natulog siya sa bahay ni Tata Matias sa kabundukan. Si Tata matias ang
nagturo kay Andoy sa panig ng dagat pasipiko na pinagtapunan ni pari Florentino sa
kayamanan ni Simoun. Nasisid ni Andoy ang kayamanan ni Simoun sa tulong ng
dalawa pang mga gerilya, sina Karyo at Martin. Si Karyo ay namatay nang makagat
ng pating. Tinangka ni Martin na patayin si Andoy upang masolo ang kayamanan
ngunit siya ang napatay ni Andoy. Nataga ni Martin sa pisngi si Andoy at ang pilat na
ito ang nagtago sa tunay niyang pagkatao. Siya ay nagpabalatkayong si Mando
Plaridel. Ipinasiya ni Mando na magtatag ng isang pahayagan, ang kampilan. Ang
kaibigan niyang si Magat ang siyang namahala sa pahayagan. Bumili ng bahay sa
Maynila si Mando at dito na nanirahang kasama si Tata Matias upang lubos na
mapangalagaan ang Kampilan. Dahilan sa kulang siya sa karunungan, naisipan ni
Mandong maglibot sa daigdig at magpakadalubhasa sa karunungan. Bago umalis,
kinausap ni Mando si Tata Pastor na amain niya at ang pinsan niyang si Puri. Walang
kamalay-malay ang dalawa na siya ay si Andoy. Sinabi ni Mando na siya ay tutungo
sa ibang bansa ngunit lagi siyang susulat sa mga ito. Sa Paris nakatagpo ni Mando si
Dolly Montero, anak nina Donya Julia at Don Segundo na mga Dati niyang amo
noong panahon ng Hapon. Nagkalapit sila ni Dolly nang ipagtanggol niya ito sa isang
dayuhang nagtangkang halayin ang dalaga. Napaibig ni Mando si Dolly at nagpatuloy
siya sa Amerika. Pagkagaling sa Amerika, umuwi si Mando sa Maynila. Nasa Pilipinas
na rin si Dolly at minsan ay inanyayahan nito si Mando na dumalo sa isa nilang
handaan. Ipinakikilala ni Dolly sa mga panauhin si Mando na isa sa mga iyon ay ang
Presidente. Nagkaroon ng masasakit na komentaryo ukol Sa kampilan at sinabi ni
Mando na ang pahagayan niya ay nagsabi lamang ng pawang katotohanan.
Pinaratangan ng mga naroon na laban sa administrasyon ang Kampilan. Nalaman ni
Mando na hindi na Si Tata Pastor ang katiwala ni Don Segundo. Ang mga magsasaka
ay lalong naghirap. Isang Kapitan Pugot ang ipinalit ng Don kay Tata Pastor.Nagdaos
ng isang pulong ang mga magsasaka sa asyenda. Naging tagapagsalita pa si Mando,
Si Tata Pastor at si Senador Maliwanag. Tapos na ang pulong at nasa Maynila na si
Mando nang masunog ang asyenda. Pinagbibintangan ang mga magsasaka at
kabilang si Tata Pastor at nahuli at binintangan lider ng mga magsasaka. Lumuwas si
Puri at ipinaalam kay Mando ang nangyari. Ginawa naman ni Mando ang kanyang
makakaya at nakalaya ang mga nabilanggo. Samantala si Puri ay hindi na pinabalik ni
Mando sa lalawigan. Itinira niya sa isang dormitoryo ang dalaga at pinagpag-aral ito
ng political Science sa U.P. Minsan ay dinalaw ni Mando si Puri sa tinitirahan. Noon
tinanggap ni Puri ang pag-ibig sa Mando. Sa wakas ipinagtapat ni Mando kina Tata
Pastor at Puri na siya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata
Pastor at Puri nasiya si Andoy na malayong kamag-anak. Hiniling niya kay Tata Pastor
na makasal sila ni Puri. Minsan ay dumalo si Mando sa isang komperensiya para sa
mga patnugot ng mga pahayagan . Nalaman ni Dolly na naroon siya kaya
inanyayahan sa kanilang bahay. Nakilala ni Don Segundo si Mando at nagkapalitan
sila ng masasakit na salita. Dito ipinagtapat ni Mando sa siya ay si Andoy na dating
alila roon . Noong una ay ayaw maniwala ni Dolly ngunit nang ulitin iyon ni Mando ay
buong hinagpis na tumangis si Dolly. Sa tulong ng pahayagang Kampilan at ng
himpilan ng radyong ipinatayo ni Mando, patuloy na tinuligsa ni Mando ang mga
masasamang pinuno ng pamahalaan. Nalaman ni Mando na si don Segundo pala ay
puno ng mga smugglers. Hindi nagtigil si Mando hanggang sa maipabilanggo niya si
Don Segundo.

Amado V. Hernandez
Si Amado V. Hernandez ay makata, nobelista, mandudula, peryodista, at itinanghal
na Orden ng mga Pambansang Alagad ng Sining sa larangan ng panitikan. Nagsulat
din siya sa ilalim ng mga pangalang Herminia dela Riva, Amante Hernani at Julio
Abril.

Isinilang siya noong 13 Setyembre 1903 sa Tundo, Maynila, at supling nina Juan
Hernandez at Clara Vera. Napangasawa niya si Honorata "Atang" de la Rama na
tinaguriang "Reyna ng Kundiman" na napabilang din sa Orden ng Pambansang
Alagad ng Sining. Nag-aral si Hernandez sa Manila High School sa Gagalangin, Tundo,
Maynila; at sa American Correspondence School at doon niya nakamit ang titulong
batsilyer sa sining.

KAHULUGAN NG PAMAGAT
Ang Mga Ibong Mandaragit (Mga Ibong Mandaragit: Nobelang Pangsosyopolitika) ay
isang nobelang isinulat ng manunulat at aktibistang makalipunan na si Amado V.
Hernandez noong 1969. Sa pamamagitan ng mahabang salaysaying ito, hinangad ng
may-akda ang pagbabago at pagaangat ng kalagayan ng lipunan. Naglalahad ito ng
katayuan ng pamumuhay at kabuhayan ng mga mamamayang Pilipino. Nang
sumapit na ang kalagitnaan ng 1944 sa Pilipinas, humihina na ang puwersang
pansandatahan ng Imperyo ng mga Hapones. Malapit na ang pagkagapi ng mga
Hapon sa Asya noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Tinalakay din ng nobela ang
kalagayan ng mga mamamayan sa pagdating ng industriyalisasyong dala ng mga
Amerikano sa Pilipinas. Naisalin din ang Mga Ibong Mandaragit sa mga wikang Ingles
at Ruso.

Mga pangunahing tauhan

Si Mando Plaridel
Si Mando Andoy Plaridel ang pangunahing tauhan sa nobelang ito. Ang tunay na
pangalan niya ay Alejandro Pamintuan. Ngunit nang sumapi siya sa kilusan ng mga
gerilyero ay ginamit niya ang pangalang Mando. Naging gerilyero si Mando nang
ipagkanulo siya sa mga Hapon ng amo niyang si Don Segundo Montero, isang
mayamang asendero at kolaborador na nakatira sa Look ng Maynila. Dating pinag-
aaral si Andoy ng mangangalakal na si Don Segundo, na ang tanging pasuweldo
lamang ay ang pantustos sa pag-aaral.
Si Don Segundo MonteroBilang mayamang may-lupa at may pagpapahalaga sa
pagpapanatili ng katayuan sa lipunan sa panahon man ng kapayapaan o digmaan
nakipagkasunduan si Don Segundo Montero sa mga bagong mananakop na mga
Hapones. Ginamit niya ang kaniyang pananalapi, mga pag-aaring bagay, mga
kamaganak at mga tauhan. Maging ang anak niyang si Dolly ay ginamit ang
kakanyahan bilang babae at ang pamukas na pag-ibig sa pakikisama sa mga Hapon,
at nang lumaon, sa mga opisyal na Amerikano rin.
Inulit ni Don Segundo Montero ang kaniyang kakayahang makipagkaibigan sa mga
Amerikano, matapos na matalo ng mga Amerikano ang mga Hapones sa kanilang
muling pagbabalik sa Pilipinas.

BUOD
Nagsimula ang unang kabanata sa paglubog ng araw sa kagubatan. Narating ni
Mando Plaridel - at ng dalawang pa niyang kasama - ang bahay-kubo ni Tata Matyas
na nasa bulubundukin ng Sierra Madre. Si Tata Matyas ay isang dating
rebolusyonaryo na nakibaka laban sa mga Kastila at Amerikano. Ang mga kasama ni
Mando ay sina Karyo at Martin, na mga kapwa gerilyero rin. Tumakas sila mula sa
isang bigong pakikipagtunggali laban sa mga sundalong Hapones na lumusob sa
kampo nila sa Sampitan. May mga tatlo o apat na buwan na ang nakaraan ng huling
dumalaw si Mando sa tirahan ni Tata Matyas. Noong huling pagbisita ni Mando kay
Tata Matyas ay nakapagpalitan sila ng mga usapin hinggil sa kanilang mga sariling
suliranin, at maging tungkol sa simulain nila sa kilusan. Napagusapan din nila ang
Noli Me Tangere at El Filibusterismo ni Jose Rizal, lalo na ang kinahinatnan ng
kayamanan ni Simoun (ang pangunahing tauhan sa El Filibusterismo) matapos na
itapon ang mga ito ni Padre Florentino (isa pang tauhan sa El Filibusterismo). Ayon
kay Tata Matyas, magagamit sana ang kayaman ni Simoun bilang panustos sa mga
pangangailangan ng mga gerilya. Naniniwala si Tata Matyas na totoo ang mga
tauhan sa mga nobela ng bayaning si Jose Rizal, sapagkat kilala ng kaniyang mag-
anak ang tunay na Padre Florentino. Kung bata pa lamang siyang katulad ni Mando
ay sisisirin niya ang dagat para hanapin ang nawawalang kahang-bakal ni Simoun.
Naniniwala rin si Tata Matyas na ang lahat ng mga bayani bukod pa kina Jose Rizal,
Andres Bonifacio, at Apolinario Mabini ay dapat na maging huwaran ng mga
mamamayang Pilipino.

Hinanap at natagpuan ni Mando mula sa karagatan sa may Atimonan - ang
kayaman ni Simoun sa tulong ng mapang ipinagkaloob ni Tata Matyas. Ngunit, sa
kabila ng kabutihang palad na ito, namatay sina Karyo at Martin. Sinalakay si Karyo
ng isang pating, samantalang si Martin naman dahil sa pagkanais na masarili ang
natuklasang kayaman - ay namatay sa pamamagitan ng mga kamao ni Mando.
Nang matapos ang digmaan ay nagbalik nga ang kapayapaan, ngunit nagbalik din
ang mga dating pamamalakad ng mga mayayaman at maylupa. Kung kayat hindi
nawala ang paksang panlipunang iniharap sa pamahalaan, sa mga asendero at sa
mangagalakal ng mga samahan ng mga magsasaka sa bukirin at ng mga
manggagawa sa lungsod.
Nangibang-bayan si Mando upang ipagbili ang mga kayaman at nang maging salapi,
sapagkat bago siya umalis ay nagtatag siya ng isang pahayagan, ang Kampilan. Dahil
sa kaniyang paglisan mula sa Pilipinas, ipinagkatiwala niya ang pagpapalakad ng
Kampilan kay Magat, na isa ring dating kagerilyero. Tatakbo ang imprenta sa tulong
din ang iba pang dating mga naging gerilya, katulad nina Tata Matyas, Andres, Rubio,
at Dr. Sabio. Si Dr. Sabio naman, na dating guro, ay nangako kay Mando na paiinamin
ang mga bagay na itinuturo sa paaralang Freedom University (Pamantasan ng
Kalayaan), na itinatag din ni Mando, para sa ikabubuti ng kabataan. Ang huli ay isa
rin sa mga tagubilin ni Mando, bago maglakbay sa Europa at Estados Unidos.












TITSER
Ang nobelang Titser ni Liwayway Arceo ay sumesentro sa buhay ng mag-asawang
Amelita at Mauro na kapwa pinili ang propesyon ng pagtuturo. Nakapokus ang
naratibo sa mariing di-pagsangayon ni Aling Rosa, ang ina ni Amelita, sa
pagsasamahan ng dalawa. Sapagkat ang kanyang apat na anak ay nakapagtapos sa
kolehiyo ng may "titulo," tutol si Aling Rosa sa pagkuha ng kursong edukasyon ng
kanyang bunso, dala na rin ng kaisipang hindi titulong maituturing ang pagiging
"titser", bukod pa sa kakarampot na sweldong nakukuha ng anak. Gayunpaman,
nakahanap ng pag-asa si Aling Rosa sa katauhan ni Osmundo, isang binata mula sa
pamilya ng mga asendero na sumusuyo kay Amelita. Subalit nabigo muli si Aling
Rosa sapagkat iba ang iniibig ng kanyang dalaga, at ito'y walang iba kung hindi si
Mauro, isang ring guro sa pampublikong paaralan.

Ang nobelang Titser ni Liwayway Arceo ay sumesentro sa buhay ng mag-asawang
Amelita at Mauro na kapwa pinili ang propesyon ng pagtuturo. Nakapokus ang
naratibo sa mariing di-pagsangayon ni Aling Rosa, ang ina ni Amelita, sa
pagsasamahan ng dalawa. Sapagkat ang kanyang apat na anak ay nakapagtapos sa
kolehiyo ng may "titulo," tutol si Aling Rosa sa pagkuha ng kursong edukasyon ng
kanyang bunso, dala na rin ng kaisipang hindi titulong maituturing ang pagiging
"titser", bukod pa sa kakarampot na sweldong nakukuha ng anak. Gayunpaman,
nakahanap ng pag-asa si Aling Rosa sa katauhan ni Osmundo, isang binata mula sa
pamilya ng mga asendero na sumusuyo kay Amelita. Subalit nabigo muli si Aling
Rosa sapagkat iba ang iniibig ng kanyang dalaga, at ito'y walang iba kung hindi si
Mauro, isang ring guro sa pampublikong paaralan.

Nang malaman na ipapakasal siya ni Aling Rosa sa binatang si Osmundo, agad na
nagkipagisang dibdib si Amelita kay Mauro. Dahil sa pagkabigo, at dahil na rin sa
poot sa bunsong anak, umalis si Aling Rosa sa probinsya at nagbakasyon sa mga anak
na nasa Maynila. Bagamat doon ay hindi siya inaaasikaso ng mga anak, labis pa rin
ang kanyang kaligayahan dahil sa asensong tinatamasa ng mga ito, at ikinakatwiran
na lamang sa sarili na talagang abala ang mga taong mauunlad ang buhay.
Samantala, sa probinsya, nagdesisyon rin ang binatang si Osmundo na umalis na sa
nayon at magtungo sa Estados Unidos. Ngunit bago mangyari ito ay gumawa siya ng
maitim na plano laban sa mga bagong kasal. Inutusan niya ang isa sa mga katiwala
na patayin si Mauro. Subalit wala sa kaalaman ni Osmundo na hindi ito ginawa ng
kanyang inutusan sapagkat ang anak nito ay minsan ring pinagmalasakitan ng gurong
si Mauro.

Nasa ikapitong buwan pa lamang ng pagdadalantao si Amelita nang ipinanganak ang
kanilang anak na si Rosalida. Dahil kulang sa buwan ang bata ay kailangan nitong
manatili sa ospital. Nalaman ito ni Aling Rosa at agad na binisita ang anak, sa kabila
ng hinanakit. Kahit ganito ang sitwasyon, hindi pa rin tumitigil ang ina ni Amelita sa
pagsasaring ukol sa mahirap na pamumuhay ng mag-asawa. Ipinamumukha pa rin
niya ang matinding pagtutol sa manugang na si Mauro.

Lumipas ang ilang taon. Lumaki si Rosalida na isang mabait at matalinong bata. Isang
araw ay nagbalik si Osmundo sa probinsya, at nagkaroon ng malaking pagdiriwang
para sa kanyang pagdating. Doon muling nagkatagpo sina Mauro at Osmundo,
subalit kinalimutan na ng dalawa ang nakaraan. Taliwas naman dito ang nadaramang
pangamba ni Amelita sa pagbabalik ng masugid na panliligaw. Nararamdaman nitong
may plano itong masama laban sa kanyang pamilya.

Hindi pa rin nawawala ang pag-ibig ni Osmundo kay Amelita, kahit na may asawa't
anak pa ito. Nagkaroon ng pagkakataong makilala niya si Rosalida, at naging magaan
ang loob nito sa bata. Isang araw ay naisipang ipasyal ni Osmundo si Rosalida sa
kanyang hasyenda. Wala ito sa kaalaman nina Mauro at Amelita, at labis na nag-alala
ang mag-asawa. Buong akala nila'y si Rosalida ang paghihigantihan ni Osmundo
ngunit di naglaon ay nagbalik rin ang bata, ipinagmamalaki pa ang kabaitang ginawa
ni Osmundo. Di nagtagal, napagkuro na rin ni Osmundo na tuluyan ng tumira sa
ibang bansa at kalimutan ang minamahal na si Amelita.

Nagkaroon ng malubhang karamdaman si Aling Rosa. Hinanap niya ang kanyang mga
anak ngunit wala ni isa mang dumating maliban kay Amelita na matiyagang nag-
asikaso sa kanya. Pawang gamot at padalang pera lamang ang ipinaabot ng apat na
anak. At doon natauhan ang matanda sa kanyang pagkakamali.

~~~~~~

Malinaw na ipinakita ng nobela ang agam-agam na kinakaharap ng bawat guro. Ano
ang dapat piliin, ang makapaglingkod sa pamayanan kapalit ng isang kahig, isang
tukang pamumuhay, o ang makatikim ng karangyaan kapalit ng pagtalikod sa
propesyong nais na tahakin? Ang karakter ni Aling Rosa ang nagsilbing tagapag-tibay
sa agam-agam na ito. Siya ang nagpamukha kay Amelita at Mauro ng magiging
kapalit ng pagiging ideal ng mag-asawa: ang paghihikahos sa aspetong pinansyal, ang
pagiging "Sampu, sampera."

Ang nobela ni Arceo, bagama't halos animnapung taon na ang nakaraan mula sa
pagkakalathala nito, ay maliwanag pa ring sumasalamin sa kalagayan ng mga titser
sa kasalukuyang panahon. Sila ang nagsisilbing tagapaghubog ng kaisipan ng
susunod na henerasyon, ngunit sila'y binibigyan lamang na maliit na pahalaga. Isang
patunay nito ang laganap pa ring paggigiit ng mga guro para sa mas mataas na
sahod, na kung pagbigyan man ng pansin ng gobyerno'y di pa rin sapat para sa
trabahong kanilang ginagawa.

Marahil luma na sa atin ang kasabihang, "kung ayaw mong maghirap, huwag kang
magtitser." At ang kalumaan nito siguro ang naging dahilan kung bakit tinatanggap
na lamang natin itong isang masakit na katotohanan na walang solusyon. "Ang
pagtuturo'y isang bokasyon, hindi propesyon," wika nga. Ang kaisipang ito na rin
marahil ang dahilan kung bakit pinipili ng ibang mga guro sa kasalukuyan ang
magtrabaho sa ibang bansa kaysa sa sariling bayan: una'y nagagawa nila ang gusto
nilang gawin, at ikalawa'y nagagawa nila ito ng may natatanggap na pagpapahalaga
at pribilehiyo. Sa lipunang ito,marahil kailangan na nating buwagin ang kaisipang
kailangang magsakripisyo ng mga guro. Marahil kailangan na nating bigyan ng
mataas na pagtingin at kabayaran ang pagsisilbing ginagawa ng mga titser ng
lipunan. Sila ang tagapaghulma ng mga susunod na "tituladong" mamamayang
tinitingala ni Aling Rosa. Sila ang gagawa ng mga bagong "Dr.", "Atty.", "Engr.",
"PhD" at iba pa. Bakit kailangan nilang maghirap pinansyal?

Pamagat: Titser
Awtor: Liwayway A. Arceo
Uri ng Panitikan: Nobela, isang serye mula sa magasing Liwayway noong 1950's
Wika: Pilipino
Taon ng Paglalathala: 1995
Tagapaglimbag: Ateneo de Manila University Press
Protagonista: Amelita Martinez at Mauro
Lugar: Isang pamayanan sa kanayunan
Punto de bista: Ikatlong Persona
Tema: pakikialam ng ina sa pag-aasawa at propesyon ng anak, pag-iibigan ng
dalawang guro sa kabila ng kahirapan

You might also like