Ky Thuat Xung

Bách Khoa Online
Giao lưu - Học hỏi - Chia sẻ kinh nghiệm

của các thế hệ sinh viên Bách Khoa
hutonline.net
LỜI NÓI ĐẦU
Mục đích của bài giảng này nhằm cung cấp cho sinh viên các kiến thức cơ
bản về kỹ thuật xung, các phương pháp tính toán thiết kế và các công cụ toán
học hỗ trợ trong việc biến đổi, hình thành các dạng xung mong muốn…
Đây là bài giảng để giảng dạy, trình bày tóm tắt cơ sở lý thuyết đi kèm với ví
dụ, ứng dụng, cuối mỗi chương đều có bài tập để sinh viên kiểm tra và củng
cố.
Bài giảng được biên soạn cho khóa học 45 tiết dành cho sinh viên năm 3 hệ
đại học khoa Điện Điện tử trường Đại học Kỹ thuật Công nghệ Tp HCM
Danh sách những thuật ngữ thường xuất hiện, có kèm theo tiếng Anh tương
đương để sinh viên tiện tham khảo tài liệu
Bài giảng gồm 6 chương dựa trên nhiều nguồn tham khảo trong và ngoài
nước, với bố cục bám sát đề cương môn học Kỹ Thuật Xung dành cho sinh
viên ngành Điện Tử Viễn Thông trường Đại học Kỹ Thuật như sau:
Chương 1. Các khái niệm cơ bản
Chương 2. Biến đổi dạng sóng bằng mạch R,L,C
Chương 3. Chuyển mạch điện tử
Chương 4. Mạch xén, mạch so sánh
Chương 5. Mạch kẹp
Chương 6. Mạch đa hài
NGUYỄN TRỌNG HẢI
Trang 2
MUÏC LUÏC
CHÖÔNG 1. CAÙC KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN ................................................................. 3
1.1. Ñaïi cöông..........................................................................................................3
1.2. Caùc xung thöôøng gaëp ........................................................................................6
1.3. Moät soá khaùi nieäm veà xung ................................................................................9
CHÖÔNG 2. BIEÁN ÑOÅI DAÏNG SOÙNG BAÈNG MAÏCH R,L,C .............................. 13
2.1. Maïch loïc thoâng cao-maïch vi phaân ..................................................................14
2.2. Maïch loïc thoâng thaáp-maïch tích phaân .............................................................23
2.3. Caùc boä suy hao................................................................................................31
CHÖÔNG 3. CHUYEÅN MAÏCH ÑIEÄN TÖÛ............................................................... 43
3.1. Cheá ñoä xaùc laäp ................................................................................................43
3.2. Cheá ñoä quaù ñoä.................................................................................................52
CHÖÔNG 4. MAÏCH XEÙN, MAÏCH SO SAÙNH......................................................... 58
4.1. Khaùi nieäm .......................................................................................................58
4.2. Maïch xeùn vôùi diode lyù töôûng..........................................................................59
4.3. Maïch xeùn vôùi diode thöïc teá ............................................................................66
4.4. Maïch xeùn ôû hai möùc ñoäc laäp ..........................................................................69
CHÖÔNG 5. MAÏCH KEÏP ......................................................................................... 73
5.1. Khaùi nieäm .......................................................................................................73
5.2. Maïch keïp duøng diode lyù töôûng .......................................................................74
5.3. Maïch keïp khi keå ñeán ñieän trôû thuaän vaø ñieän trôû nguoàn .................................80
5.4. Maïch keïp taïi cöïc neàn BJT ..............................................................................84
CHÖÔNG 6. MAÏCH ÑA HAØI ................................................................................... 88
6.1. Khaùi nieäm .......................................................................................................88
6.2. Ña haøi duøng caùc linh kieän töông töï .................................................................90
6.3. Ña haøi duøng coång logic .................................................................................110
6.4. Dao ñoäng duøng thaïch anh .............................................................................119
Trang 1
Bài giảng Kỹ thuật Xung Chương 1
CHƯƠNG 1.
CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
I. ĐẠI CƯƠNG
Phân loại tín hiệu

• Theo dạng sóng: Tín hiệu tam giác, sin, xung vuông, nấc thang, . . .
• Theo tần số : Tín hiệu hạ tần, âm tần, cao tần, siêu cao tần, . . .
• Theo sự liên tục : Tín hiệu liên tục biên độ và thời gian.
• Theo sự rời rạc : Tín hiệu rời rạc biên độ và thời gian.
• Tuần hoàn : Tín hiệu có dạng sóng lặp lại sau mỗi chu kỳ.
Một số tín hiệu liên tục
+A p(t)
1
T
T/2 t
t
0
-A
Hình 1.1a. Tín hiệu A sin ωt Hình 1.1b. Chuỗi xung
K
K
0 t 0 t
Hình 1.1c. Xung tam giác Hình 1.1d. Hàm mũ
Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 3

Một số tín hiệu rời rạc
2π x(n)
x(n) = sin( n)
8
1
8
n n
… 0 …
… -1 0 1 2 3 4 5 6 7 …
Hình 1.2a, Tín hiệu sin rời rạc Hình 1.2b, Hàm mũ rời rạc
Ngày nay trong kỹ thuật vô tuyến điện, có rất nhiều thiết bị công tác trong một
chế độ đặc biệt: chế độ xung. Trong các thiết bị này, dòng và áp tác dụng lên
mạch một cách rời rạc theo một quy luật nào đó. Ở những thời điểm đóng hoặc
ngắt điện áp, trong mạch sẽ phát sinh quá trình quá độ, phá hủy chế độ công tác
tĩnh của mạch. Bởi vậy việc nghiên cứu các quá trình xảy ra trong các thiết bị
xung có liên quan mật thiết đến việc nghiên cứu quá trình quá độ trong các
mạch đó.
Nếu có một dãy xung tác dụng lên mạch điện mà khoảng thời gian giữa các
xung đủ lớn so với thời gian quá độ của mạch. Khi đó tác dụng của một dãy
xung như một xung đơn. Ngược lại nếu khoảng thời gian kế tiếp của xung đủ
nhỏ so với quá trình quá độ của mạch thì phải nghiên cứu tác dụng của một dãy
xung giống như của những điện áp hoặc dòng điện có dạng phức tạp.
Việc phân tích mạch ở chế độ xung phải xác định sự phụ thuộc hàm số của điện
áp hoặc dòng điện trong mạch theo thời gian ở trạng thái quá độ. Có thể dùng
công cụ toán học như: phương pháp tích phân kinh điển. Phương pháp phổ
(Fourier) hoặc phương pháp toán tử Laplace…
Phương pháp khảo sát

Có nhiều cách để khảo sát sự biến đổi tín hiệu khi đi qua mạch RC, trong đó có
phương pháp quá độ trong mạch điện với 2 phương pháp quen thuộc:
• Giải và tìm nghiệm của phương trình vi phân.
• Tìm hàm truyền đạt của mạch và biến đổi Laplace.
a. Phương pháp tích phân kinh điển.
Phương trình mạch và nghiệm.
d n y (t ) d n−1 y (t ) dy (t )
an n
+ a n −1 n −1
+ ... + a1 + a0 y (t ) = f (t )
dt dt dt

Vế phải của phương trình f(t) đã được xac định, y(t) ở vế trái là nghiệm cần tìm
(điện áp hay dòng điện), nghiệm (họ nghiệm) của y(t) như sau
y(t) = yxl(t) + yqđ(t)
Nghiệm của phương trình thuần nhất
d n y (t ) d n −1 y (t ) dy (t )
an n
+ a n −1 n −1
+ ... + a1 + a 0 y (t ) = 0
dt dt dt
có 3 dạng: thực đơn, đơn và phức, bội
Nghiệm thực p1, p2, pn có dạng như sau:
y qd = K 1e p1t + K 2 e p2t + ... + K n e pnt
Nghiệm phức p1 = −α + j β , p2 = −α − j β có dạng như sau:

y qd = K 1e −αt cos( βt + φ )
Nghiệm kép p1=p2 có dạng như sau:

y qd = ( K 1 + K 2 t )e p1t
b. Phương pháp toán tử Laplace

Biến đổi Laplace 1 phía được xác định như sau:
∞
F ( s ) = L[ f (t )] = ∫ f (t )e − st dt
0
Mạch tương đương R, L, C
+ I(s) +
I(s)
sL
u(s) u(s) i0/s 1/sL
Li0
- -
+ + I(s)
I(s)
1/sC
u(s) u(s) Cu0 sC
u0/s
- -
Hình 1.3. Sơ đồ tương đương của L,C

Biến đổi Laplace của một số hàm
Hàm f(t) Biến đổi Laplace của f(t)
1 1 1
s
2 T 1
s2
3 tn n!
s n +1
4 e-at 1
s+a
5 1 1
(1 − e − at )
a s( s + a)
6 1 1
(e − a1t − e − a2t )
a 2 − a1 ( s + a1 )( s + a2 )
7 1 s
(a1e − a1t − a 2 e − a2t )
a1 − a 2 ( s + a1 )( s + a2 )
8 t n e − at n!
( s + a ) n +1
9 sin ωt ω
s + ω2
2
10 cos ωt s
s + ω2
2
II. CÁC XUNG THƯỜNG GẶP

1. Hàm bước đơn vị (Unit-step Function)
u(t)
⎧1 t≥0 1
u (t ) = ⎨
⎩0 t<0
0 t
Hình 1.4. Hàm bước đơn vị

2. Xung chữ nhật (regtangular Pulse)
p(t)
⎧1 t1 ≤ t < t 2
p (t ) = ⎨ t
⎩0 t < t1 , t ≥ t 2 0 t1 t2
Hình 1.5. Xung chữ nhật
Có thể xem xung vuông p(t) như là tổng của 2 xung x1 và x2 sau:
p(t) = x1(t) + x2(t)
với x1(t) = u (t - t1)
x2(t) = -u(t - t2)
Ví dụ, Tương tự cho các ý niệm về hàm nấc thang
x(t)
3
2
1
0 1 2 3 t
Hình 1.6. Hàm nấc thang
Hàm x(t) có thể viết thành x(t) = u(t) + u(t - 1) + u(t - 2) - 3u(t - 3)
Sinh viên tự chứng minh
3. Xung đơn vị (Unit-Impulse Function)
Còn gọi là xung δ (t ) hay phân bố Dirac, được định nghĩa như sau:
δ(t )
⎧δ(t ) = 0 t≠0
⎪ε
⎨
⎪ ∫ δ(λ)dλ ∀ε > 0
⎩− ε t
0
Hình 1.7. Xung Dirac

Xung Dirac δ (t ) có thể được khảo sát như là đạo hàm của u(t).
Hình 1.8a. Hàm bước đơn vị gần đúng
Hình 1.8b. Xung Dirac gần đúng
Rõ ràng bước nhảy đơn vị u(t) là giới hạn của u% (t ) khi ∆ → 0. Từ đó, có thể xác
định xung Dirac gần đúng δ% (t ) là đạo hàm của bước nhảy đơn vị gần đúng u% (t ) ,
du% (t )
tức là : δ% (t ) =
dt
t
Và u(t) có thể được biểu diễn dưới dạng tích phân : u(t) = ∫ δ (τ )dτ
−∞
∞
Một kết quả quan trọng ∫ x(t ).δ (t − to )dt = x(to)
−∞
4. Hàm dốc (Ramp Function)

r(t)
⎧t t≥0
r(t) = ⎨ = t.u(t)
⎩0 t<0
Cần phân biệt hàm dốc và hàm x(t)=t t
0
Hình 1.9. Hàm dốc

5. Hàm mũ (Exponential Function)
x1(t) = K.e-tu(t)
x2(t) = K.(1 - e-t) u(t)
x1(t)= K.e-tu(t) x2(t) = K.(1 - e-t) u(t)
K K
0 t 0 t
Hình 1.10a. Hàm mũ giảm Hình 1.10b. Hàm mũ tăng
III. MỘT SỐ KHÁI NIỆM VỀ XUNG
tp
t
0 toff
ton
T=ton + toff
Hình 1.11. chuỗi xung vuông
1. Hệ số công tác (pulse duty factor)
tp
q= (%) q=10%
T
t(ms)
1 10
q=40%
t(ms)
4 10
Hình 1.12. Hệ số công tác q

2. Độ rộng xung
A
0.1A
0.9A
0.1A
t
tr tf
tp
Hình 1.13a. Độ rộng xung
Trong đó:
A: biên độ cực đại
tr: thời gian lên (thời gian xung tăng từ 10% đến 90% biên độ A)
tf: thời gian xuống (thời gian xung giảm từ 90% đến 10% biên độ A)
Độ rộng xung tp tính từ giá trị 0.1 biên độ đỉnh cực đại, nghĩa là 0.1A
Ngày nay trong các hệ thống số, người ta thường định nghĩa tp với giá trị từ
0.5A
0.5A
tp
Hình 1.13b. Độ rộng xung trong các hệ thống số

Bài tập chương 1
1. Viết lại các hàm sau:
x1(t) x2(t)
2
1
-1 0 t 0 1 t
x3(t) x4(t)
3
2
2
0 3 4 t 0 1 2 t
x5(t) x6(t)
3 3
2 2
1
0 2 3 t 0 1 2 3 4 t
x7(t) x8(t)
1
1
-2 -1 1 2 t
t
-1 1
-1
-1
2. Viết hàm x(t) sau thành dạng tổng của các hàm u(t), r(t)
x9(t)
0 1 2 3 t

3. Viết hàm trên dưới dạng hàm xác định từng đoạn
4. Vẽ hàm sau:
x10(t) = 5(t - 4)u(t - 4)
x11(t) = (t - 1)[u(t -1)- u(t -3)]
x12(t) = t.[ u(t +3)+ u(t -3)-u(t +1)- u(t -1)]
x13(t) = 5(1-e-(t-1)).u(t - 1)
5. Cho mạch sau:
C
K
R
E
a. Tại thời điểm t=0 đóng khóa K, dùng phương pháp tích phân kinh điển,
xác định điện áp trên tụ C và trên điện trở R, giả sử điện áp ban đầu của tụ
C bằng 0
K
C
1 2
R
E
b. Tại thời điểm t=t0 chuyển khóa K sang vị trí 2, dùng phương pháp tích
phân kinh điển, xác định điện áp trên tụ C và trên điện trở R.
Giả sử VC(t0-)=0
6. Lặp lại bài 5 bằng phương pháp biến đổi Laplace

CHƯƠNG 2.
BIẾN ĐỔI DẠNG SÓNG BẰNG R, L, C
Neáu tín hieäu sin ñöôïc caáp cho moät heä thoáng bao goàm caùc phaàn töû tuyeán tính, ôû
traïng thaùi xaùc laäp, tín hieäu ngoõ ra seõ coù daïng soùng laëp laïi daïng soùng ngoõ vaøo.
Aûnh höôûng cuûa maïch leân tín hieäu ñöôïc chæ ra bôûi tæ leä bieân ñoä vaø pha cuûa ngoõ
ra ñoái vôùi ngoõ vaøo. Ñaëc ñieåm naøy cuûa daïng soùng ñuùng trong taát caû caùc heä
thoáng tuyeán tính, tín hieäu sin laø duy nhaát.
Caùc daïng soùng tuaàn hoaøn khaùc, trong tröôøng hôïp toång quaùt, soùng ngoõ vaøo vaø
ngoõ ra coù raát ít söï gioáng nhau. ÔÛ quaù trình naøy, daïng tín hieäu khoâng sin ñöôïc
bieán ñoåi baèng caùch truyeàn qua moät heä thoáng tuyeán tính ñöôïc goïi laø “bieán ñoåi
daïng soùng tuyeán tính”.
Trong maïch xung coù moät soá daïng soùng khoâng sin nhö haøm böôùc, xung diract,
xung vuoâng, haøm doác vaø haøm muõ. Töông öùng vôùi nhöõng tín hieäu naøy laø caùc
maïch ñieän ñieån hình ñôn giaûn R, L, C ñöôïc moâ taû trong chöông naøy.
Neáu heä thoáng ñieän töû caàn cung caáp nhöõng chuoãi xung coù taàn soá cao hoaëc taàn
soá thaáp, khi ñoù ngöôøi ta duøng maïch phaùt xung vaø bieán ñoåi daïng xung theo yeâu
caàu cuûa heä thoáng. Daïng maïch bieán ñoåi daïng xung cô baûn laø duøng maïng RC -
RL - RLC, caùc phaàn töû naøy coù theå maéc noái tieáp hoaëc song song vôùi nhau. Tuøy
theo tín hieäu ngoõ ra laáy treân phaàn töû naøo maø hình thaønh caùc maïch loïc khaùc
nhau.
Maïch loïc ñöôïc chia thaønh loïc thuï ñoäng vaø loïc tích cöïc. Maïch loïc thuï ñoäng chæ
duøng nhöõng phaàn töû thuï ñoäng nhö R, L, C (baûn thaân caùc phaàn töû naøy khoâng
mang naêng löôïng) ñeå thöïc hieän chöùc naêng loïc. Coøn maïch loïc tích cöïc duøng
caùc phaàn töû tích cöïc nhö Op-amp keát hôïp vôùi voøng hoài tieáp goàm R vaø C. Neáu
phaân theo taàn soá thì coù maïch loïc thoâng thaáp, maïch loïc thoâng cao, maïch loïc
thoâng daûi vaø maïch loïc chaén daûi.

I. MAÏCH LOÏC THOÂNG CAO
Vin Vout
C
Hình 2.1. Mạch lọc thông cao
Hình 1 laø moät boä loïc thoâng cao daïng caên baûn. Vì trôû khaùng cuûa tuï giaûm khi taàn
soá taêng, caùc thaønh phaàn taàn soá cao cuûa tín hieäu ngoõ vaøo seõ ít suy giaûm hôn caùc
thaønh phaàn taàn soá thaáp. Ôû caùc taàn soá raát cao haàu nhö tuï ngaén maïch vaø taát caû caùc
ngoõ vaøo xuaát hieän taïi ngoõ ra.
Taïi taàn soá 0 tuï ñieän coù ñieän khaùng voâ cuøng vaø do ñoù ñöôïc coi nhö hôû maïch. Baát
kì ñieän aùp ngoõ vaøo dc seõ khoâng theå ñaït ñeán ngoõ ra.
sτ
Haøm truyeàn G ( s) = .
1 + sτ
Khi ngoõ vaøo daïng sin: ñoái vôùi ngoõ vaøo soùng sin, tín hieäu ngoõ ra giaûm veà bieân ñoä
khi giaûm taàn soá. Ñoái vôùi maïch hình 1, ñoä lôïi A vaø goùc pha θ cho bôûi
1 ⎛ fc ⎞
A= vaø θ = arctan ⎜ ⎟
⎛ f ⎞
2
⎝ f ⎠
1+ ⎜ c ⎟
⎝ f ⎠
1
Vôùi f c = laø taàn soá caét
2πRC
Quan heä vaøo ra naøy ñöôïc theå hieän nhö sau
Hình 2.2a. Ñaùp öùng taàn soá

Hình 2.2b. Bieåu dieãn ñoä lôïi

Taïi taàn soá fc ñoä lôïi giaûm -3dB. Giaù trò lôùn nhaát cuûa ñoä lôïi taïi caùc taàn soá cao.
Khi ngoõ vaøo haøm böôùc: Eu(t)
Baèng phöông phaùp tích phaân kinh ñieån hoaëc bieán ñoåi Laplace
t
−
u C (t ) = E (1 − e RC
)
t
−
u R (t ) = Ee RC
Ñaët τ = RC haèng soá thôøi gian naïp

t
−
u C (t ) = E (1 − e ) τ
t
−
u R (t ) = Ee τ
Daïng soùng VR(t) vaø VC(t)

v
Hình 2.3
Nhaän xeùt
Giaù trò ñieän aùp treân tuï vaø ñieän trôû ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng töùc thôøi. Veà maët vaät
lyù, nhaän thaáy sau khi ñoùng maïch RC vaøo moät nguoàn suaát ñieän ñoäng E, trong
maïch seõ phaùt sinh quaù trình quaù ñoä. Ñoù laø quaù trình naïp ñieän cho tuï ñieän C, laøm
cho ñieän aùp treân tuï taêng daàn vaø ñieän aùp treân ñieän trôû giaûm daàn theo quy luaät
haøm soá muõ. Veà maët lyù thuyeát khoaûng thôøi gian naïp ñieän cho tuï ñeå ñieän aùp treân
tuï ñaït ñeán traïng thaùi xaùc laäp laø baèng voâ cuøng. Xong trong thöïc teá khoaûng thôøi
gian ñoù ñöôïc laáy ñöôïc laáy baèng khoaûng thôøi gian ñeå ñieän aùp treân tuï taêng ñeán
moät möùc αE naøo ñoù (α haèng soá, α <1, laáy α = 0,05). Khoaûng thôøi gian naøy daøi
hay ngaén laø tuøy thuoäc vaøo τ .
Khi ngoõ vaøo laø xung chöõ nhaät: vv(t) = E[u(t)-u(t-t1)]
vv(t)
vv(t) = 0, neáu t < 0 vaø t≥ 0

E
vv(t) = E, neáu 0 ≤ t < t1
0 t1 t
Trong khoaûng thôøi gian töø 0 ñeán t1 ngoõ vaøo coù bieân ñoä ñieän aùp laø E, tuï C naïp
ñieän, ñieän aùp treân tuï C taêng daàn theo quy luaät haøm muõ
vc(t) = E(1-e-t/τ n), vôùi τn = RC.
Ñieän aùp treân ñieän trôû giaûm daàn cuõng theo quy luaät haøm muõ
vR(t) = E e-t/τ n
vR (t) = vv(t) – vc(t)
Khi vc(t) taêng daàn thì vR(t) giaûm daàn, tuøy theo giaù trò cuûa τ lôùn hay nhoû maø tuï naïp
trong thôøi gian daøi hay ngaén khaùc nhau.
Trong khoaûng thôøi gian t > t1, ñieän aùp ngoõ vaøo maïch RC coù giaù trò laø 0. Luùc naøy,
tuï C laø ñoùng vai troø nhö nguoàn ñieän aùp cung caáp cho maïch, nghóa laø tuï C xaû ñieän
qua ñieän trôû R. Do ñoù ñieän aùp treân tuï C giaûm daàn theo quy luaät haøm muõ, coøn
ñieän aùp treân ñieän trôû taêng daàn cuõng theo quy luaät haøm muõ, nhöng mang giaù trò
aâm
vC(t) = E.e-t/τ f
vR (t) = -Ee-t/τ f
Thôøi gian phoùng ñieän vaø naïp ñieän cuûa tuï laø nhö nhau, xeùt thôøi gian tuï naïp ñaày vaø
xaû heát laø 3τ. Caùc daïng ñieän aùp naïp vaø phoùng cuûa tuï ñöôïc bieåu dieãn ôû nhöõng
tröôøng hôïp sau:
a) Tröôøng Hôïp 1 (t1 >>τ)
Khoaûng thôøi gian toàn taïi xung töø 0 ñeán t1 raát lôùn so vôùi τ (t1 >>τ). Luùc naøy, thôøi
haèng raát nhoû so vôùi thôøi gian ton , neân tuï C ñöôïc naïp ñaày vaø xaû heát trong khoaûng
thôøi gian ngaén, töùc laø thôøi gian chuyeån maïch töø möùc thaáp leân möùc cao vaø ngöôïc
laïi töø möùc cao xuoáng möùc thaáp gaàn nhö laø ñöôøng thaúng doác ñöùng (xem nhö laø

töùc thôøi). Do vaäy, ñaùp öùng ôû ngoõ ra khoâng bò bieán daïng nhieàu so vôùi tín hieäu
xung vaøo.
Ñieàu naøy ñöôïc minh hoïa ôû hình sau
Hình 2.4
b) Tröôøng hôïp 2 (t1 << τ)
Khoaûng thôøi gian toàn taïi xung töø 0 ñeán t1 raát nhoû so vôùi τ (t1 << τ). Luùc naøy, thôøi
haèng raát lôùn so vôùi thôøi gian ton , neân tuï C naïp ñaày vaø xaû heát raát laâu, töùc thôøi gian
quaù ñoä raát lôùn, laøm bieán ñoåi daïng xung ngoõ ra khaùc xa vôùi daïng xung ngoõ vaøo.
Coù nhöõng tröôøng hôïp thôøi gian quaù ñoä raát lôùn, laøm cho tuï C giöõ nguyeân giaù trò
ñieän aùp ñaõ naïp ban ñaàu, coøn ñieän aùp treân ñieän trôû gaàn nhö baèng 0.
Ñieàu naøy ñöôïc minh hoïa ôû hình sau
Hình 2.5
t1 << τ, taïi thôøi ñieåm t1 thì tuï chöa naïp ñaày, ñieän aùp treân tuï vC(t1), khi t > t1 aùp
treân tuï seõ ñöôïc xaû qua R. Ñieän aùp treân tuï vaø ñieän trôû khi t > t1 seõ theo qui luaät
sau:

vC(t) = vC(t1)e-t/τ f
vR (t) = - vC(t1)e-t/τ f
Nhaän xeùt
Töø nhöõng lyù luaän treân, caên cöù vaøo töông quan giöõa thôøi gian toàn taïi xung ton vaø
thôøi haèng τ cuûa maïch, ta coù caùc daïng soùng nhö hình sau. Tuøy theo yeâu caàu cuûa
heä thoáng caàn nhöõng daïng xung nhö theá naøo, thieát keá maïng RC seõ coù giaù trò τ
khaùc nhau.
vR(t)
E
τ >> t 1
O τ 1 t
-E
Hình 2.6a. Ñieän aùp qua tuï vC(t) Hình 2.6b. Ñieän aùp qua ñieän trôû vR(t)
Ngoõ vaøo laø chuoãi soùng vuoâng:
Khi τ >> t1
A1
0 t1 t
A2
Hình 2.7a
Khi τ << t1 A1 A2
E
A2
A1
0 t1 t
A1 A2
Hình 2.7b

Döïa treân vieäc phaân tích vuøng taàn soá. Tín hieäu ngoõ vaøo tuaàn hoaøn coù theå ñöôïc
tính baèng chuoãi Fourier bao goàm moät chu kì khoâng ñoåi vaø moät soá voâ taän caùc
thaønh phaàn taàn soá laø caùc boäi soá cuûa f=1/T. Vì tuï loïc theå hieän trôû khaùng voâ taän ñoái
vôùi aùp d-c ngoõ vaøo, khoâng thaønh phaàn naøo cuûa d-c ñaït ñeán ngoõ ra döôùi caùc ñieàu
kieän traïng thaùi oån ñònh. Do vaäy, tín hieäu ngoõ ra laø toång cuûa caùc ñöôøng hình sin
maø taàn soá cuûa noùlaø caùc boäi soá cuûa f. Do ñoù daïng soùng naøy laø tuaàn hoaøn vôùi moät
khoaûng thôøi gian cô baûn T nhöng khoâng coù thaønh phaàn d-c.
Chuù yù: Thöù nhaát, möùc trung bình cuûa tín hieäu ngoõ ra luoân luoân laø 0. Do ñoù ngoõ
ra coù caû höôùng aâm vaø höôùng döông ñoái vôùi truïc hoaønh, vaø vuøng dieän tích cuûa
soùng phía treân truïc 0 baèng vôùi vuøng dieän tích cuûa soùng beân döôùi truïc 0.
Thöù hai,khi ngoõ vaøo thay ñoåi khoâng lieân tuïc vôùi moät löôïng V, ngoõ rat hay ñoåi
khoâng lieân tuïc moät löôïng baèng vaø cuøng höôùng.
Thöù ba,trong suoát khoaûng thôøi gian baát kì naøo khi ngoõ vaøo duy trì möùc khoâng
ñoåi, ngoõ ra giaûm xuoáng möùc ñieän aùp 0 theo haøm soá muõ.
Ngoõ vaøo laø haøm doác: Vi = r(t) = t.u(t)
t
−
Do ñoù VOUT = τ (1 − e ) τ
Daïng soùng
r(t)
VOUT(t)
τ
Hình 2.8
t
−
Ngoõ vaøo laø haøm muõ taêng: vv = E (1 − e τ1
)
s E 1
vR(s) =
1 τ1 1
s+ s( s + )
τ τ1
τ RC t
Ñaët n = = vaø x =
τ1 τ1 τ1

⎛ n ⎞⎛⎜ −τ ⎞
t t
−
suy ra v r (t ) = E ⎜ ⎟ e −e
τ1 ⎟
⎝ n + 1 ⎠⎜⎝ ⎟
⎠
VR(t)/E
1
0.9 RC
n=
0.8 τ1
0.7
n = 100
0.4
n = 10
0.1 n = 0.1
t
0 5 10 15 60 x=
τ1
Hình 2.9
haèng soá thôøi gian caøng nhoû, ñænh ngoõ ra caøng nhoû. Ví duï, neáu RC chæ baèng haèng
soá thôøi gian cuûa soùng ngoõ vaøo (n=1), ñænh ngoõ ra chæ baèng 37% ñænh ngoõ vaøo. RC
caøng lôùn (lieân quan ñeán ‫ )ح‬thì ñænh ngoõ ra caøng lôùn nhöng xung cuõng seõ roäng
hôn. Giaù trò cuûa RC ñöôïc choïn sao cho toát nhaát giöõa hai ñaëc tính ñoái nghòch naøy
cho töøng öùng duïng.
Maïch loïc thoâng cao laøm vieäc nhö boä vi phaân
Ta coù: VIN (t ) = VC (t ) + VOUT (t )
t
1 0
RC ∫0
V IN (t ) = VOUT (t )dt + VOUT (t )
Laáy vi phaân hai veá
VOUT (t ) = RC
d
[VIN (t ) − VOUT (t )]
dt
neáu haèng soá thôøi gian laø raát nhoû so vôùi thôøi gian ñöôïc ñoøi hoûi ñeå tín hieäu ngoõ vaøo
ñaït ñöôïc söï thay ñoåi ñaùng keå (VIN(t)>>VOUT(t)), maïch ñieän ñöôïc goïi laø vi phaân.
Ñieän aùp rôi treân R seõ raát nhoû so vôùi ñieän aùp rôi treân C. Do ñoù vi ñi qua C vaø doøng
ñieän (i(t)=Cdv/dt) ñöôïc quyeát ñònh troïn veïn bôûi ñieän dung, vaø tín hieäu ngoõ ra qua
R laø
dVIN (t )
VOUT (t ) = RC
dt
Ñaïo haøm cuûa soùng vuoâng laø moät daïng soùng baèng 0 ngoaïi tröø taïi caùc ñænh khoâng
lieân tuïc. Taïi nhöõng ñænh naøy, pheùp laáy vi phaân chính xaùc seõ taêng bieân ñoä, ñoä
roäng 0, vaø thay ñoåi cöïc. Trong giôùi haïn cuûa taàn soá thôøi gian raát nhoû, daïng soùng laø
chính xaùc ngoaïi tröø bieân ñoä cuûa ñænh khoâng bao giôø vöôït quaù V.
Ñoái vôùi haøm doác vi=αt, giaù trò cuûa RCdvi/dt laø αRC. Ngoõ ra ñaït ñeán giaù trò ñaïo
haøm chính xaùc chæ sau thôøi gian ñi qua töông öùng caùc haèng soá thôøi gian. Sai soá
gaàn t=0 vì trong vuøng naøy ñieän aùp qua R khoâng ñaùng keå so vôùi ñieän aùp qua C.
Neáu cho raèng caïnh cuûa xung xaáp xæ laø moat haøm doác, coù theå ño tæ leä caïnh leân
cuûa xung baèng caùch söû duïng maïch vi phaân. Ñænh ngoõ ra ñöôïc ño bôûi moät dao
ñoäng kí, thaáy raèng ñieän aùp ñöôïc chia bôûi tích RC cho ñoä doác α.
αt
VOUT(t)
αRC
t
0 T
Hình 2.10
Neáu soùng sin ñöôïc cung caáp cho maïch vi phaân, ngoõ ra seõ laø soùng sin ñöôïc dòch
chuyeån moät goùc θ vaø ngoõ ra töông öùng laø sin(ωt+θ) vôùi
XC 1
tan θ = =
R ωRC
Ñeå coù tích phaân ñuùng, phaûi nhaän ñöôïc cos ωt. Maëc khaùc, θ phaûi baèng 900. Keát
quaû naøy chæ coù theå coù ñöôïc khi R=0 hay C=0. Tuy nhieân, neáu ωRC=0.01, thì
1/ωRC=100 vaø θ=89.40, gaàn baèng 900. Neáu ωRC=0.1, thì θ=84.30 vaø ñoái vôùi moät
vaøi öùng duïng goùc naøy coù theå gaàn baèng 900.
Neáu giaù trò ñænh cuûa ngoõ vaøo laø Vm, ngoõ ra laø
Vm R
sin(ωt + θ )
1
R + 2 2
2
ω C
Vaø neáu ωRC<<1, thì ngoõ ra xaáp xæ VmωRCcos ωt. Keát quaû naøy töông öùng vôùi giaù
trò mong muoán, RCdvi/dt. Neáu ωRC=0.01, thì bieân ñoä ngoõ ra baèng 0.01 thôøi gian
bieân ñoä ngoõ vaøo.
Vì vaäy, ñieàu naøy chöùng minh raèng ngoõ ra laø phaân soá nhoû cuûa ngoõ vaøo neáu vi
phaân thoûa maõn. Vì vaäy ngoõ ra thöôøng xuyeân ñöôïc theo sau bôûi ñoä lôïi khueách ñaïi
cao. Baát kì söï keùo theo veà ñoä lôïi khueách ñaïi cuõng aûnh höôûng ñeán möùc ñoä cuûa tín
hieäu, vaø khueách ñaïi phi tuyeán coù theå aûnh höôûng ñeán ñoä chính xaùc cuûa vi phaân.
Nhöõng khoù khaên naøy ñöôïc traùnh baèng caùch söû duïng khueách ñaïi thuaät toaùn.
Maïch Vi Phaân Duøng OpAmp
I2 R
I1
Vv
-
C VRa
+
Hình 2.11
d
Ta coù i1(t) = ic(t) = C vv
dt
v ra − v − v ra
i2(t) = = (vì v- = 0)
R R
d v
Do i1(t) = - i2(t) ⇔C vv = - ra
dt R
d
⇔ vr(t) = -R C vv
dt
Maïch vi phaân duøng Op-amp coù caùch maéc theo kieåu maïch ñaûo, vôùi maïch phaân aùp
laø tuï C vaø ñieän trôû R.
Tuï C coù nhieäm vuï ñöa tín hieäu ñeán ngoõ vaøo ñaûo cuûa Op-amp, coøn ñieän trôû R coù
nhieäm vuï hoài tieáp töø ngoõ ra veà ngoõ vaøo.
Tröôøng hôïp ñieän aùp vaøo vv(t) = Vm sinωt thì
d
vr(t) = -RC Vm sin ωt = -ωRC cosωt = ωRC sin(ωt+900)
dt
Nhaän xeùt
Ñieän aùp ngoõ ra sôùm pha 90o so vôùi ñieän aùp vaøo vaø bieân ñoä laø heä soá tæ leä khueách
ñaïi k=ωRC
Vì heä soá khueách ñaïi cuûa maïch tæ leä vôùi taàn soá, neân taïp aâm taàn soá cao ôû ngoõ ra
maïch naøy raát lôùn, coù theå laán aùp tín hieäu vaøo, nghóa laø heä soá khueách ñaïi cuûa maïch
caøng lôùn thì toàn taïi nhieãu taàn soá cao caøng lôùn.
Trôû khaùng vaøo cuûa maïch Zv = 1/jωC giaûm khi taàn soá taêng . Do ñoù, khi nguoàn coù
trôû khaùng lôùn , thì chæ coù moät phaàn tín hieäu ñöôïc vi phaân, phaàn coøn laïi ñöôïc
khueách ñaïi.

Ñeå khaéc phuïc nhöõng nhöôïc ñieåm treân ngöôøi ta ñöa ra maïch sau:
R
R1 C
Vv -
VR
+
Hình 2.12
R1 coù nhieäm vuï haïn cheá taïp aâm ôû taàn soá cao, ôû taàn soá cao thöôøng toàn taïi caùc gai
nhoïn coù bieân ñoä lôùn, do ñoù R coù haïn cheá bieân ñoä naøy.
Vi phaân hai lôùp
C1 C2
Vv A VR
R1 R2
Hình 2.13
Hình treân laø hai heä thoáng RC maéc lieân taàng vaø moät boä khueách ñaïi A. Cho raèng
boä khueách ñaïi vaän haønh tuyeán tính vaø trôû khaùng ngoõ ra cuûa noù nhoû so vôùi trôû
khaùng cuûa R2 vaø C2. Neáu caùc haèng soá R1C1 vaø R2C2 laø raát nhoû so vôùi thôøi gian
soùng ngoõ vaøo, maïch seõ laø boä vi phaân hai lôùp.
II. MAÏCH LOÏC THOÂNG THAÁP
Vin Vout
R
C
Hình 2.14
Maïch cho caùc taàn soá thaáp qua deã daøng, nhöng caùc taàn soá cao suy giaûm bôûi vì
ñieän khaùng cuûa tuï C giaûm vôùi vieäc taêng taàn soá. Ôû caùc taàn soá raát cao tuï hoaït
ñoäng nhö moät maïch ngaén maïch vaø ngoõ ra coù ñieän aùp baèng 0.
Hoaøn toaøn gioáng nhö maïch loïc taàn soá thaáp, cuõng thöïc hieän döïa treân cô sôû cuûa
maïch RC, RL, Op-amp, maïch loïc thaïch anh vaø goám loïc
Haøm truyeàn
1
G(s) =
1 + sτ
Ngoõ vaøo daïng soùng sin: neáu ñieän aùp ngoõ vaøo vi laø daïng soùng sin, ñoä lôùn bieân ñoä
A vaø goùc θ ñöôïc cho bôûi
1 f
A= vaø θ = − arctan
2 fc
⎛ f ⎞
1 + ⎜⎜ ⎟⎟
⎝ fc ⎠
Trong ñoù, fc=1/2πRC. Ñoä lôïi rôi xuoáng 0.707 giaù trò taàn soá thaáp cuûa noù taïi taàn soá
f2. do vaäy f2 ñöôïc goïi laø taàn soá cao hôn -3dB.
Quan heä naøy ñöôïc theå hieän nhö sau
Hình 2.15a
Hình 2.15b
Nhaän xeùt
Taïi taàn soá caét treân f = fc thì ñieän aùp ra coù ñoä lôùn laø:
1 1 vv
vr = .v v = vv =
1 + ( f / fC ) 2
1+1 2

Ñoä lôïi cuûa maïch tính theo dB taïi taàn soá caét treân f = fc laø:
1 1
G ( jf c ) dB = 20 lg G ( jf c ) = 20 lg = 20 lg = −10 lg 2 ≈ −3 dB
1 + ( f / fc )2 2
Nhö vaäy, taïi taàn soá caét thì bieân ñoä giaûm 3dB
Neáu taàn soá f > fc (ôû daõi taàn soá cao) thì ñieän aùp ngoõ ra giaûm. Do vaäy, xem nhö ôû
ngoõ ra khoâng coù thaønh phaàn taàn soá cao.
Neáu taàn soá f < fc ( ôû daõi taàn soá thaáp), ñieän aùp ngoõ ra coù bieân ñoä cao, töùc ngoõ ra
coù thaønh phaàn taàn soá thaáp.
Ñaây cuõng laø vaán ñeà gaëp ôû maïch khueách ñaïi taàn soá cao, xuaát hieän taàn soá caét treân
fc.
Khi ngoõ vaøo coù daïng ñieän aùp böôùc: VIN = E.u(t)
t
−
VOUT (t ) = E (1 − e RC
)u (t )
tieáp tuyeán
E
0,632E –t/τ
VOUT(t) = E (1-e )
t
τ = RC
Hinh2 .16
Thôøi gian taêng t‫ ح‬laø thôøi gian maø ñieän aùp tuï C taêng töø 0.1 ñeán 0.9 giaù trò cuoái
cuøng. Thôøi gian ñoøi hoûi ñeå ñieän aùp v0 ñaït ñeán 1/10 giaù trò cuoái cuøng cuûa noù laø 0.1
RC vaø thôøi gian ñaït ñeán 9/10 giaù trò cuoái cuøng laø 2.3RC.
Khi ngoõ vaøo laø xung vuoâng Vv(t) = E[u(t) – u(t - t1)]
t t −t1
− −
VOUT (t ) = E (1 − e )u (t ) + Ee
τ τ
.u (t − t1 )
E
t t −t1
− −
τ
E (1 − e ) τ E (e )
0 t1 t
Hình 2.17

Löu yù raèng meùo daïng soùng laø keát quaû töø vieäc truyeàn moät xung vuoâng qua moät
maïch loïc thoâng thaáp RC.
Neáu muoán laøm nhoû meùo daïng, thì thôøi gian taêng phaûi nhoû so vôùi ñoä roäng xung.
Neáu fc ñöôïc choïn baèng 1/t1 thì t‫=ح‬0.35tp. Thöôøng söû duïng quy luaät laø moät daïng
xung seõ ñöôïc baûo toaøn neáu taàn soá -3dB laø xaáp xæ baèng nghòch ñaûo ñoä roäng xung.
Khi vv laø haøm doác Vv = K.t.u(t)
Töông töï tính ñöôïc
t
−
v R (t ) = Kτ (1 − e τ )
t
−
maø vra(t) = vv(t) – vR(t) = K (t − τ ) + Kτ (1 − e τ )
Vv(t) =Kt
Vra(t)
τ =RC
t-τ
t
τ
Hình 2.18
Khi vv laø chuoãi xung chöõ nhaät
Khi τ << t1
0 t1 t
Khi τ >> t1
VDC
0 t1 t
Hinh 2.19b

Ñieän aùp vR(t) = vc(t) taêng daàn vaø xaùc laäp chung quanh giaù trò VDC laø trung
bình cuûa chuoãi xung (trò DC cuûa vR(t) cuõng chính laø vDC)
t
−
Khi vv laø haøm muõ taêng vv (t ) = E (1 − e τ1
)
Nhö ñaõ khaûo saùt ôû phaàn loïc thoâng cao, ñieän aùp treân ñieän trôû
⎛ n ⎞⎛⎜ − τ ⎞
t t
−
v R (t ) = E ⎜ ⎟ e −e
τ1 ⎟
⎝ n + 1 ⎠⎜⎝ ⎟
⎠
τ RC t
n= = vaø x =
τ1 τ1 τ1
⎛ n ⎞⎛⎜ −τ ⎞
t t t
− −
Maø vra(t) = vv – vR = E (1 − e τ1
) - E⎜ ⎟ e −e
τ1 ⎟
⎝ n + 1 ⎠⎜⎝ ⎟
⎠
Töø ñoù veõ ñöôïc daïng soùng ngoõ ra nhö sau:
VR(t)/E
1
0.9 n=0
0.8 n = 0.2
RC
0.7 n=
n = 0.3 τ1
n = 10
0.4
n = 100
0.1
t
0 1 2 3 4 5 6 x=
τ1
Hình 2.20
Nhaän xeùt
Khi n<0.3 ñaùp öùng vC(t) raát gaàn gioáng vv(t)
ÖÙng duïng 1
Giaû söû gheùp 2 maïch loïc taàn soá cao noái tieáp vaø maïch sau khoâng aûnh höôûng
ñeán maïch tröôùc
t
−
Khi aùp tín hieäu vaøo laø Eu(t), ngoõ ra maïch thöù nhaát seõ laø E (1 − e τ1
) , vaø seõ
ñöôïc ñöa vaøo taàng thöù 2, luùc naøy
τ 2 t tr 2
n= =
τ 1 t tr1

Coâng thöùc tính thôøi gian treã sau 2 taàng laø t tre = 1.05 t tr21 + t tr2 2
ÖÙng duïng 2
Khi ta söû duïng dao ñoäng kyù coù thôøi gian treã ttr2 ñeå quan saùt moät ñaùp öùng qua
maïch RC coù thôøi gian treã ttr1
Neáu ttr2 = ttr1 thôøi gian treã ttre = 1.53ttr1
1
Neáu ttr2 = ttr1 thôøi gian treã ttre = 1.1ttr1
3
Vaäy neáu muoán duøng dao ñoäng kyù ñeå quan saùt daïng soùng coù thôøi gian treã ttr1
1 1
hay fH1 thì dao ñoäng kyù phaûi coù ttr2 < ttr1 hay fH2 > fH1
3 3
t
−
Khi vv laø haøm muõ giaûm vv (t ) = Ee τ1
t t
− −
τ1
e −e τ
Töông töï VOUT (t ) = τ 1 vôùi t ≥ 0
τ1 −τ
Daïng soùng
τ1
τ1 − τ
⎡τ 1 τ ⎤
⎢τ − τ −τ ⎥
⎣ 1 ⎦
⎡ ττ 1 τ1 ⎤
⎢τ − τ ln τ ⎥
τ1 ⎣ 1 ⎦
−
τ1 − τ
Hình 2.21
Maïch loïc thoâng thaáp hoaït ñoäng nhö boä tích phaân
Ta coù: V IN (t ) = VR (t ) + VOUT (t )
dVOUT (t )
V IN (t ) = RC + VOUT (t )
dt
Laáy tích phaân hai veá
t0
1
VOUT (t ) =
RC ∫ [V
0
IN (t ) − VOUT (t )]dt

neáu haèng soá thôøi gian laø raát lôùn so vôùi thôøi gian laáy tích phaân, maïch ñieän ñöôïc
goïi laø tích phaân. Trong tröôøng hôïp naøy ñieän aùp qua tuï C seõ laø raát nhoû so vôùiñieän
aùp ngang qua R vaø thaáy raèng toång ñieän aùp ngoõ vaøo vi rôi treân R. Do ñoù
t0
1
RC ∫0
VOUT (t ) = VIN (t )dt
Neáu vi=αt, keát quaû VOUT(t)=αt2/2RC. Khi thôøi gian taêng, ñieän aùp ngang qua tuï C
duy trì khoâng ñaùng keå so vôùi ñieän aùp ngang qua R. Hình sau chæ ra raèng ngoõ ra seõ
laø haøm baäc hai khi ngoõ vaøo laø haøm tuyeán tính theo thôøi gian.
αRC
VIN(t)
Vra(t)
t
0 T
Hình 2.22
Tích phaân cuûa moät haèng laø moät haøm tuyeán tính, vaø ñieàu naøy ñuùng vôùi ñöôøng
cong ñieän aùp treân tuï öùng vôùi RC/T>>1.
Khi τ >> t1
tuyeán tính
VDC
0 t1 t
Hình 2.23
Ñieàu kieän cuûa maïch tích phaân
1 1 1 1
f >> f c = hay RC >> hay τ >> =
2πRC 2πf 2πf ω
Tröôøng hôïp ñieän aùp ngoõ vaøo vv laø tín hieäu daïng sin thì
vv(t) = Vmsinωt
− Vm
vr(t) = Vmsinωt dt =
ωRC
V
cos ωt = m sin ωt − 90 0
ωRC
( )

Nhö vaäy neáu thoûa maõn ñieàu kieän cuûa maïch tích phaân nhö treân thì ñieän aùp ngoõ
ra bò chaäm pha 90o so vôùi ngoõ vaøo vaø bieân ñoä bò giaûm xuoáng vôùi heä soá tyû leä laø
1
.
ωRC
Nhöõng ví duï naøy chæ ra raèng tích phaân phaûi ñöôïc söû duïng moat caùch caån troïng.
Xaùc ñònh ñieàu kieän tích phaân thoaõ maõn coù nghóa laø moät soùng sin ngoõ vaøo phaûi
ñöôïc dòch chuyeån ít nhaát 89.40, töông öùng vôùi RC>15T.
Vì ngoõ ra laø moät haøm nhoû cuûa ngoõ vaøo(vì yeáu toá 1/RC), caàn thieát phaûi coù boä
khueách ñaïi ngoõ ra. Caùc boä tích phaân haàu nhö luoân luoân hoaøn haûo hôn boä vi phaân
trong caùc öùng duïng töông töï. Vì ñoä lôïi cuûa tích phaân giaûm theo taàn soá trong khi
ñoù ñoä lôïi cuûa vi phaân giaûm treân danh nghóa tuyeán tính theo taàn soá, deã daøng ñeå oån
ñònh tích phaân hôn laø vi phaân vôùi caùc dao ñoäng sai leäch do ñoä roäng baêng giôùi haïn
cuûa noù, moät pheùp tích phaân thì ít bò aûnh höôûng bôûi nguoàn ñieän aùp nhieãu hôn laø
moät pheùp vi phaân. Hôn nöõa, neáu daïng soùng ngoõ vaøo thay ñoåi nhanh, boä khueách
ñaïi cuûa vi phaân coù theå quaù taûi.
Maïch tích phaân duøng OpAmp
Maïch Tích Phaân ñaûo
Sô ñoà maïch
C I2
R
Vv -
I1 VRa
+
Hình 2.24
Thieát laäp quan heä vaøo ra
Vôùi i1 = - i2
vv − v − vv dv (t )
Maø i1 = = (v − = v + = 0 ), i2 (t ) = C r
R R dt
v v (t ) dv (t ) 1
Do ñoù = − C v ⇒ v r (t ) = − v v (t )dt
R dt RC ∫
−1
Heä soá tæ leä k = , hai linh kieän R vaø C ñeå taïo haèng soá thôøi gian cuûa maïch .
RC

III. Caùc boä suy hao (Attenuators)
Trong caùc thieát bò xung, thöôøng gaëp nhöõng tröôøng hôïp caàn phaûi laøm suy giaûm
bôùt moät phaàn ñieän aùp naøo ñoù ñeå ñaûm baûo caùc chæ tieâu kyõ thuaät ñeà ra. Vaán ñeà
quan troïng laø phaûi laøm theá naøo ñeå tín hieäu ñaàu ra cuûa boä suy hao giöõ nguyeân
daïng soùng cuûa tín hieäu vaøo, chæ coù bieân ñoä giaûm. Caùc tín hieäu khoâng sin coù
chu kyø, trong ñoù coù chöùa thaønh phaàn taàn soá thaáp ñeán taàn soá cao. Ta muoán laáy
ra moät phaàn tín hieäu maø khoâng laøm taêng ñoä roäng söôøn vaø laøm meùo ñænh tín
hieäu xung thì heä soá phaân aùp phaûi khoâng phuï thuoäc taàn soá.
Caùc boä phaân aùp coù heä soá phaân aùp khoâng phuï thuoäc taàn soá coù daïng ñôn giaûn
nhaát ñöôïc minh hoïa treân hình sau
R1 C1
VV VR VV VR
R2 C2
Hình 2.25a Hình 2.25b

R2
Vôùi hình a ta coù vr = vV
R1 + R 2
C2
Vôùi hình b ta coù vr = vV
C1 + C 2
Trong thöïc teá, thöôøng coù ñieän dung kyù sinh maéc song song vôùi ñieän trôû R2
(ñieän dung cuûa taàng keá sau). Do ñoù, ñieän aùp ra seõ coù ñoä roäng söôøn nhaát ñònh,
cho duø ñaàu vaøo laø xung chöõ nhaät lyù töôûng. Ñeå khaéc phuïc hieän töôïng naøy, töùc
laø laøm heä soá phaân aùp khoâng phuï thuoäc taàn soá, ngöôøi ta duøng phöông phaùp buø
meùo. Muoán vaäy, phaûi maéc theâm tuï C1 song song vôùi R1 nhö hình sau.
C1
VV
R1
VRa
R2 C2
Hình 2.26

R2
ÔÛ taàn soá thaáp (thaønh phaàn DC), tyû leä phaân aùp laø
R1 + R 2
ÔÛ taàn soá voâ cuøng lôùn ( ω → ∞ ). Tyû leä phaân aùp hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo C1,
C1
C2 vaø coù trò soá laø
C1 + C 2
Muoán tæ leä phaân aùp chia cuøng tæ leä ôû caùc taàn soá (lôùn, beù, trung bình) thì :
R2 C1
=
R1 + R2 C1 + C 2
Hay R2C2 + R2C1 = R1C1 + R2C1

⇒ R2C2 = R1C1
R2
⇒ C1 = C2 = Cp
R1
Neáu C1 = Cp : thì buø ñuùng.
Neáu C1 > Cp : buø loá .
Neáu C1 < Cp : buø thieáu
Vv(t)
vr(t)
vv(t)
vr(t)
vv(t)
Hình 2.27

MAÏCH RLC
Sô ñoà maïch
R
VV 1 VRa
C L
2
Hình 2.28
Xeùt ngoõ vaøo laø ham böôùc
Bieán ñoåi nguoàn aùp thaønh nguoàn doøng, ta coù daïng maïch nhö hình sau
1
E/R R C L
2
Hình 2.29
Luùc naøy nguoàn doøng coù giaù trò
E
i(t) = u(t) , vôùi u(t) laø haøm böôùc ñôn vò
R
Ñeå tìm hieåu taùc duïng cuûa xung ñoät bieán doøng ñieän leân maïch RLC maéc song
song, ta coù theå tìm taùc duïng rieâng leû cuûa töøng ñoät bieán doøng ñieän roài sau ñoù
toång keát quaû cuûa chuùng laïi vôùi nhau. Ñaây laø daïng maïch dao ñoäng RLC maéc
song song.
E
Neáu taïi thôøi ñieåm t = 0, ñaàu vaøo cuûa maïch ñoät bieán doøng ñieän coù bieân ñoä
.
R
Vôùi ñieàu kieän ban ñaàu uc(0) = 0, iL(0) = 0, ta laäp ñöôïc phöông trình cho maïch
nhö sau:
E E 1
Vôùi i(t) = u(t) : i(p) =
R R p
Phöông trình nuùt, ta coù
E 1 ⎛1 1 ⎞
i(p) = = v ra ( p )⎜⎜ + + pC ⎟⎟
R p ⎝ R pL ⎠

E 1 E 1
v ra ( p ) = = (*)
RC 1 1 RC p + 2αp + ω 02
2
p2 + p +
RC LC
1 1
vôùi 2α = →α =
RC 2 RC
1 1
ω 02 = → ω0 =
LC LC
Phöông trình (*) coù maãu soá trieät tieâu öùng vôùi p 2 + 2αp + ω 02 = 0 coù nghieäm
1 1 1
p1, 2 = − ± 2 2
− = −α ± α 2 − ω 02
2 RC 4R C LC
∆ = α 2 − ω 02
E 1
v ra ( p ) =
RC ( p − p1 )( p − p 2 )
Coù 3 tröôøng hôïp

Tröôøng hôïp ∆ > 0 thì p1, p2 laø hai nghieäm thöïc
E 1 E 1 1 1
Ta coù : vr(p) = . = ( − ).
RC ( p − p1 )(p − p 2 ) RC p − p1 p − p 2 p1 − p 2
A ⎛ 1 1 ⎞
= ⎜⎜ − ⎟⎟
p1 − p 2 ⎝ p − p1 p − p 2 ⎠
E
Vôùi A = = Const
RC
Laáy Laplace ngöôïc cuûa vr(p) , ta ñöôïc
vr(t ) = £-1 {v r ( p )} }= A
( e p1t − e p2t )
p1 − p 2
Ñöôøng cong ñieän aùp ra ñöôïc veõ nhö sau :
Hình 2.30

Qua hình veõ ta thaáy, giaûn ñoà thôøi gian cuûa ñieän aùp ra coù daïng moät xung ñôn
höôùng vaø laø hieäu cuûa hai haøm soá muõ ep1t , ep2t .
Tröôøng hôïp ∆ = 0, khi ñoù p1= p2= - α
E 1
Ta coù : vr(p) =
RC ( p + α) 2
Bieán ñoåi Laplace ngöôïc ta ñöôïc:
vr(t) = £-1 {v r ( p )} =
E
.t.e −αt = B.t.e −αt
RC
Vôùi B = E/RC = const
Giaûn ñoà thôøi gian cuûa ñieän aùp ra
Hình 2.31
2
Tröôøng hôïp ∆ < 0, khi ñoù ∆ < 0 ⇒ ∆ = ω 0 − α 2 = ω1
p1,2 = - α ± j ω1
E ω1
vr(p) =
ω 1 .RC ( p + α ) 2 + ω1 2
Laáy Laplace ngöôïc ta ñöôïc :
vr(t) = £-1 {v r ( p )} =
E C −α .t
e −α .t sin ω 1t = e sin ω1t
RCω 1 ω1
Vôùi C = E/RC = const.

Giaûn ñoà thôøi gian cuûa ñieän aùp ra:
Hình 2.32
Qua hình veõ ta thaáy, khi taùc duïng leân ñaàu vaøo cuûa maïch dao ñoäng RLC, maéc
song song, moät ñoät bieán doøng ñieän trong maïch seõ phaùt sinh dao ñoäng coù bieân
ñoä suy giaûm daàn laø do söï toàn taïi ñieän trôû phaân maïch R vaø ñieän trôû baûn thaân
cuoän daây.
Neáu α caøng lôùn, dao ñoäng taét daàn caøng nhanh, bieân ñoä ban ñaàu laø
C
C/ω1 = caøng lôùn.
2 2
ω0 − α
Ngöôïc laïi, heä soá suy giaûm α caøng nhoû thì dao ñoäng taét daàn chaäm hôn, nhöng
bieân ñoä ban ñaàu beù.

Bài tập chương 2
1. Cho maïch ñieän sau
C
12V 0.1uF
R
0V
1ms
Veõ ñieän aùp treân ñieän trôû vaø treân tuï öùng vôùi caùc giaù trò R nhö sau:
a. R=100 Ω
b. R=1K Ω
c. R=10K Ω
2. Cho maïch ñieän sau
R
Vv(t)
10K
C
1uF
Vôùi VV(t) laø chuoãi xung vuoâng coù bieân ñoä 0 vaø 5V, f = 1Khz
Veõ uC(t) vaø uR(t) vôùi 1 xung ñaàu khi
a. q = 10%
b. q = 40%
c. q = 80%
3. Cho mạch điện sau
R
VIN VOUT
VOUT ( s )
a. Tìm hàm truyền G ( s) = , đây là mạch lọc gì
VIN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi V IN (t ) = 5[u (t − 2) − u (t − 3)]
c. Vẽ dạng sóng vL(t) và iL(t)
dV IN (t )
d. Tìm điều kiện để V IN (t ) =
dt
e. Xác định giá trị R, L nếu thời gian lấy vi phân là 5ms
4. Cho mạch điện sau IOUT
iIN L R
I OUT ( s )
I IN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi I IN (t ) = 5r (t − 2)
dV IN (t )
c. Tìm điều kiện để VIN (t ) =
dt
d. Xác định giá trị R, L nếu thời gian lấy vi phân là 5ms
IOUT
iIN R C
I OUT ( s )
I IN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi I IN (t ) = 5e −t

dV IN (t )
c. Tìm điều kiện để VIN (t ) =
dt
d. Xác định giá trị R, C nếu thời gian lấy vi phân là 2ms
6. Cho mạch điện sau C
VIN VOUT

VOUT ( s )
VIN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi I IN (t ) = 5(1 − e −t )

dV IN
7. Cho mạch điện sau, chứng minh VOUT (t ) = K
dt
R2
C2
R1 C1
VIN -
VOUT
+

L
VIN VOUT
VOUT ( s )
VIN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi VIN (t ) = 3[u (t + 2) − u (t − 2)]
c. Vẽ dạng sóng vL(t) và vR(t)
t0
d. Tìm điều kiện để V IN (t ) = K ∫ VIN (t )dt
0
e. Xác định giá trị R, L nếu thời gian lấy tích phân là 5ms
9. Cho mạch điện sau IOUT
iIN R L

I OUT ( s )
I IN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi I IN (t ) = 3r (t + 2)
t0
c. Tìm điều kiện để V IN (t ) = K ∫ VIN (t )dt
0
d. Xác định giá trị R, L nếu thời gian lấy tích phân là 5ms
IOUT
iIN C R
I OUT ( s )
I IN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi I IN (t ) = 3e − (t − 2) u (t − 2)

t0
c. Tìm điều kiện để V IN (t ) = K ∫ VIN (t )dt
0
d. Xác định giá trị R, C nếu thời gian lấy tích phân là 3ms
L
VIN VOUT
VOUT ( s )
VIN ( s )
b. Tìm đáp ứng ra khi I IN (t ) = 3(1 − e − (t + 2 ) )u (t + 2)

12. Cho mạch điện sau, chứng minh vOUT (t ) = ∫ (K 1V1 + K 2V2 + K 3V3 )dt
R3
V1
C
R2
V2
R1 -
V3
Vout
+
13. Cho mạch điện sau, chứng minh vOUT (t ) = K ∫ (V2 − V1 )dt
C1
R1
V1 -
R2 VOUT
V2 +
C2
14. Cho mạch điện sau, chứng minh vOUT (t ) = K ∫ VIN (t )dt
R1 R1
-
R VOUT
VIN +
C R

15. Cho mạch tích phân tỉ lệ PI (Proportional Intergrated) sau
Chứng minh VOUT (t ) = K1VIN (t ) + K 2 ∫ VIN (t )dt
C R1
R1
VIN -
VOUT
+
16. Cho mạch vi tích phân tỉ lệ PID (Proportional Integrated Differential) sau
dV IN
Chứng minh VOUT (t ) = K 1VIN + K 2 + K 3 ∫ VIN (t )dt
dt
R1 C2 R2
Vv -
C1 VRa
+

CHÖÔNG 3.
CHUYEÅN MAÏCH ÑIEÄN TÖÛ
Caùc linh kieän ñieän töû nhö diode, transistor, ñeøn chaân khoâng ñöôïc goïi laø caùc linh
kieän chuyeån maïch vì chuùng coù hai vuøng hoaït ñoäng: vuøng taét vaø vuøng daãn. ÔÛ
vuøng taét, caùc linh kieän chuyeån maïch ñöôïc xem nhö khoâng daãn ñieän/daãn ñieän ôû
vuøng phaân cöïc nghòch/baõo hoøa. Do ñoù, muoán hieåu roõ nguyeân lyù hoaït ñoäng caùc
maïch bieán ñoåi xung, tröôùc heát caàn naém vöõng veà caáu truùc vaø baûn chaát lyù thuyeát
cuûa nhöõng linh kieän treân.
Khaûo saùt caùc phaàn töû ôû 2 cheá ñoä: cheá ñoä xaùc laäp vaø cheá ñoä quaù ñoä
I. CHEÁ ÑOÄ XAÙC LAÄP
1. Diode
Ñöôøng Ñaëc Tính Cuûa Diode vaø maïch töông ñöông

Quan heä Volts – Amperes cuûa Diode ñöôïc moâ taû nhö sau:
⎡ qvD ⎤
i D = I 0 ⎢e nkT − 1⎥ (1)
⎣ ⎦
Caùc soá haïng trong phöông trình ñöôïc ñònh nghóa nhö sau :
iD : Doøng qua diode (A)
vd : Hieäu ñieän theá rôi treân Diode (V)
Io : Doøng baõo hoøa ngöôïc
q : Ñieän tích electron, 1,6.10-19 J/V ( C )
k : Haèng soá Boltzmann , 1,38.10-23 J/ok
T : Nhieät ñoä tuyeät ñoái (oK)
n : Haèng soá kinh nghieäm , 1 ≤ n ≤ 2
ÔÛ nhieät ñoä phoøng (300oK)
VT = k.T/q = 25 (mV)
Do ñoù phöông trình (1) coù theå vieát laïi laø

⎡ nVvD ⎤
i D = I 0 ⎢e T − 1⎥ (2)
⎢⎣ ⎥⎦
Phöông trình (2) cho ta thaáy:

Neáu vD ≤ VT thì doøng iD laø doøng baõo hoøa nghòch -Io , I0 haàu nhö khoâng phuï
thuoäc ñieän aùp phaân cöïc nghòch
Tuøy theo caùch cheá taïo I0 ≈ nA ñoái vôùi Si vaø I0 ≈ µ A ñoái vôùi Ge
I0 raát nhaïy vôùi nhieät ñoä: taêng 2 laàn khi T taêng 60C ñoái vôùi Si, va khi T taêng
100C ñoái vôùi Ge
Maïch töông ñöông diode phaân cöïc nghòch laø
Io
Hoaëc A K
A K
neáu vD > VT vaø hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä 25oC thì doøng ñieän thuaän cuûa Diode
ñöôïc giaûn löôïc nhö sau:
⎡ nVvD ⎤
i D = I 0 ⎢e T ⎥
⎢⎣ ⎥⎦
Nhöõng phöông trình treân ñöôïc minh hoïa ôû hình sau cho caû hai vaät lieäu
Sillicon vaø Germanium.
Hình 3.1: Ñaëc tuyeán Volts- Amperes

Ñaëc tuyeán thöïc cuûa Diode coù daïng haøm muõ. Khi phaân cöïc thuaän moái noái p-n,
ôû beân phaûi ñaëc tuyeán V-A, thì ñieän trôû tieáp xuùc cuûa chaát lieäu baùn daãn tæ leä
thuaän vôùi ñieän trôû thuaän. Khi phaân cöïc nghòch moái noái p-n, beân traùi ñaëc tuyeán
V-A, thì doøng ñieän ræ Io tæ leä nghòch vôùi ñieän trôû nghòch. Khi Diode chòu moät
ñieän aùp ngöôïc lôùn seõ laøm phaù huûy tieáp giaùp p-n.
Ñieän aùp rôi treân Diode khi ñöôïc phaân cöïc thuaän laø
Vγ = 0,1v ñeán 0,3v (choïn 0,2v) , Ñoái vôùi Diode loaïi Ge.
Vγ = 0,6v ñeán 0,8v (choïn 0,7v) , Ñoái vôùi Diode loaïi Si.
Maïch töông cuûa Diode khi ñöôïc phaân cöïc thuaän laø:
A K A rd K
Vγ
Diode lyù töôûng
rd : Ñieän trôû ñoäng

rd = nVT / (iD + Io) ≈ nVT / iD
Diode lyù töôûng coù rd = 0 vaø Vγ = 0.
Trong khi söû duïng diode P-N laøm chuyeån maïch ôû cheá ñoä xaùc laäp phaân cöïc
thuaän, tuøy tröôøng hôïp ta coù theå xem nhö
A K Vγ
Vγ rd
A K
IDz
2. Diode oån aùp baùn daãn (diode zener)
a. Ñaïi cöông
K Vz I0
VDz
K Vγ
N Izmin
Si + pha taïp chaát ñaëc bieät
P
IZMax
A A
Hình 3.2

Moái noái P-N ñöôïc cheá taïo ñaëc bieät ñeå coù ñaëc tuyeán V-A nhö hình veõ
Khi phaân cöïc thuaän
Diode Zener hoaït ñoäng nhö diode naén ñieän Si bình thöôøng Vγ = 0.6V
Khi phaân cöïc nghòch
Khi V < VZ thì Izener = I0 doøng baõo hoøa
Khi V > VZ thì VD = VZ
Caùc giaù trò giôùi haïn
Söû duïng diode Zener ta phaûi quan taâm ñeán
• VZ
• PZmax hay IZmax (doøng toái ña qua zener)
Nhaø saûn xuaát thöôøng cho PZmax
Thoâng thöôøng VZ = 2 ÷ 200V
PZmax = 0.5W ÷ 100W
Chuù yù
Khi söû duïng diode zener luoân luoân phaûi coù ñieän trôû haïn cheá doøng (ñieän trôû
xaùc ñònh doøng)
R IL
0.2.IL
RL
V
Hình 3.3
V − VZ
R=
I L + 0 .2 I L
Töø ñoù tính ñöôïc coâng suaát treân zener laø

⎛ V − VZ ⎞
PDZ = ⎜ − I L ⎟.VZ
⎝ R ⎠

b. Maïch töông ñöông
Töø ñoù ta coù maïch töông ñöông nhö sau:
I
Vγ
Vz Vz
V
Vγ
∆I Rz
Moâ hình Moâ hình

∆V PCN PCT
Hình 3.4
∆V
RZ =
∆I
3. Transistor
Transistor thuoäc hoï linh kieän ba cöïc, bao goàm hai baùn daãn loaïi p vaø moät baùn
daãn loaïi n ñoái vôùi loaïi PNP, hai baùn daãn loaïi n vaø moät baùn daãn loaïi p ñoái vôùi
loaïi NPN.
Sô ñoà kyù hieäu cuûa Transistor ñöôïc moâ taû ôû hình 1.8.
Chieàu doøng ñieän ñöôïc qui öôùc theo chieàu cuûa muõi teân.
C C
B B
NPN PNP
E E
Kyù hieäu Kyù hieäu
Hình 3.5

Ñöôøng cong ñaëc tính cuûa Transistor ñöôïc bieåu dieãn nhö sau
Hình 3.6
Ñöôøng ñaëc tính naøy laø ñöôøng cong ñaëc tính Collector – Emitter, vôùi thoâng soá
ngoõ vaøo laø doøng iB vaø vBE theo quan heä nhö sau iB = f(vBE) vaø thoâng soá ngoõ ra
laø iC vaø vCE theo quan heä nhö sau iC = f(vCE).
Nhìn treân ñöôøng ñaëc tính ta coù theå phaân thaønh ba vuøng laøm vieäc cuûa
Transistor nhö sau :
Vuøng taét
Transistor rôi vaøo vuøng hoaït ñoäng naøy khi thoõa maõn ñieàu kieän sau: Moái noái
BE phaûi ñöôïc phaân cöïc nghòch . Khi ñoù, caùc thoâng soá ngoõ ra laø doøng iC gaàn
nhö baèng 0 vaø ñieän aùp vCE gaàn baèng VCC .
C
B
E
IE = 0
Vcc Vcc
`
ICO
Rc Rc
Rb C Vout = Vcc neu RL >> Rc
RL E RL
Hình 3.7

Transistor ñöôïc xem laø taét hoaøn toaøn neáu IE = 0
Xeùt tröôøng hôïp khi IB = 0 transistor coù taét khoâng?
Ñoái vôùi transistor, coù quan heä
IC = -αIE + ICo
IB + IC = IE
I CO
Khi IB = 0 → I C =
1−α
• Neáu BJT thuoäc hoï Ge: α ≈1 → IC raát lôùn: khoâng taét
Ñeå BJT taét ta phaûi cöôõng böùc baèng caùch phaân cöïc nghòch moái noái BE
• Neáu BJT thuoäc hoï Si: α ≈ 0 → IC = ICO :taét
Vuøng khueách ñaïi
Transistor hoaït ñoäng trong vuøng khueách ñaïi khi moái noái BE ñöôïc phaân cöïc
thuaän (VB > VE ) vaø moái noái BC ñöôïc phaân cöïc nghòch (VC >VB).
ÔÛ cheá ñoä naøy thì I B = β IC
Vôùi β laø heä soá ñoä lôïi doøng DC, giaù trò ñieån hình cuûa β bieán thieân trong
phaïm vi töø 20 ñeán 800 tuøy theo loaïi Transistor.
Vuøng khyeách ñaïi ñaõ ñöôïc khaûo saùt trong caùc taøi lieäu veà ñieän töû 1, 2. Trong
phaàn chuyeån maïch seõ chæ khaûo saùt ôû 2 cheá ñoä taét vaø baõo hoøa
Vuøng baõo hoøa
Transistor laøm vieäc ôû vuøng baõo hoøa caàn thoõa maõn caùc ñieàu kieän sau:
• Moái noái BC vaø moái noái BE ñeàu ñöôïc phaân cöïc thuaän.
C
B
E
Vcc Vcc
Rc Rc
Rb C Vout = 0
RL E Rt
Hình 3.8

Transistor rôi vaøo vuøng baõo hoøa khi ngoõ vaøo phaûi ñöôïc cung caáp tín hieäu ñuû
lôùn sao cho ñieän aùp taïi cöïc neàn (VB) lôùn hôn moät möùc ngöôõng ñeå Transistor
phaân cöïc baõo hoøa. Möùc ñieän aùp ngöôõng naøy laø VBEsat , noù coù trò soá tuøy thuoäc
vaøo töøng loaïi chaát baùn daãn .
• VBEsat = 0,7V ñeán 0,8V , Transistor loaïi Si
• VBEsat = 0.3V , Transistor loaïi Ge
Khi söû duïng ôû cheá ñoä chuyeån maïch, Transistor thoâng thöôøng maéc theo daïng E
chung ( maéc CE ).
Khaûo saùt moät daïng maïch maéc CE laøm vieäc ôû cheá ñoä baõo hoøa.
Vcc
Rc
Rb
Vbb
0 0
Hình 3.9
ÔÛ traïng thaùi baõo hoøa : VC = VCEsat ≈ 0.1 ÷ 0.2V
VCC −VCEsat
ICsat ñöôïc tính theo coâng thöùc sau : ICsat = .
Rc
Khi ñaõ coù doøng ñieän taûi IC , ta phaûi tính doøng ñieän caàn thieát caáp cho cöïc neàn
B, nhaèm choïn trò soá RB thích hôïp. Ta xaùc ñònh IBsat theo bieåu thöùc :
1
IBsat = .ICsat
β
Tröôøng hôïp caàn cho Transistor laøm vieäc ôû cheá ñoä baõo hoøa saâu, thì coù theå tính
I Csat
IB theo coâng thöùc: IBsat = .k ,Trong ñoù, k laø heä soá baõo hoøa saâu (k =
β
2 ÷ 5).
Khi Transistor baõo hoøa, caùc giaù trò IBsat vaø ICsat , ñeàu do maïch ngoaøi quyeát
ñònh
Ta coù theå xaùc ñònh RB theo coâng thöùc sau
V − VBEsat
RB =
I Bsat

4. OpAmp (Operational-Amplifier)
Op-amp laø loaïi linh kieän ñöôïc öùng duïng phoå bieán trong lónh vöïc ñieän töû. Gaàn
nhö moïi chöùc naêng trong lónh vöïc naøy ñeàu coù theå duøng Op-amp ñeå thöïc hieän.
Chaúng haïn, thöïc hieän caùc pheùp tính: Coäng, tröø , tích phaân trong maùy tính
töông töï, laøm thaønh phaàn noàng coát trong caùc maïch khueách ñaïi, maïch ño, boä
dao ñoäng, maïch taïo aâm, maïch caûm bieán.
Op-amp laø loaïi linh kieän ñöôïc tích hôïp, goàm hai ngoõ vaøo: Ñaûo vaø khoâng ñaûo,
moät ngoõ ra. Op-amp hoaït ñoäng ñöôïc phaûi caàn cung caáp caëp nguoàn ñieän aùp
ñoái xöùng döông vaø aâm, ñieåm giöõa cuûa caëp nguoàn naøy ñöôïc xem laø mass
(0V). Do vaäy, tín hieäu ôû ngoõ ra cuûa boä khueách ñaïi thuaät toaùn coù theå bieán ñoåi
caû veà phía döông hay phía aâm so vôùi mass.
Kyù hieäu vaø sô ñoà töông ñöông cuûa OpAmp nhö sau:
+Vcc Ro
V+
V+ +
Vout Rin Vout
V- -
V-
-Vcc
Hình 3.10
Moâ hình goàm moät nguoàn aùp phuï thuoäc (phuï thuoäc vaøo ñieän aùp ngoõ vaøo), trôû
khaùng ngoõ vaøo (Rin) vaø trôû khaùng ngoõ ra (Ro).
Ñieän aùp vaøo vi sai vd = v+ - v-
Trôû khaùng ngoõ vaøo cuûa Op-amp töông ñöông nhö moät ñieän trôû.
Ñieän aùp ngoõ ra tæ leä thuaän vôùi ñieän aùp ngoõ vaøo, vaø ta bieåu thò heä soá tæ leä naøy
laø ñoä lôïi voøng hôû (G). Vì vaäy, ñieän aùp ngoõ ra khueách ñaïi G laàn ñieän aùp vaøo
vi sai vaø ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc sau:
vo = G (v+ - v-) = G .vd
Op-amp lyù töôûng coù nhöõng ñaëc ñieåm nhö sau:
Trôû khaùng ngoõ vaøo, Rin = ∞
Trôû khaùng ngoõ ra, Ro = 0
Ñoä lôï voøng hôû, G → ∞
Baêng thoâng BW → ∞
vo = 0, khi v+ = v-
Ta coù v+ - v- = vo /G (*)
Vì G → ∞, do ñoù phöông trình (*) ñöôïc vieát laïi nhö sau: v+ - v- = 0 → v+ = v-

Bôûi ñieän trôû ngoõ vaøo Rin → ∞, neân doøng ñieän chaïy vaøo hai ngoõ vaøo ñaûo vaø
khoâng ñaûo laø zero i+ = i- = 0
Tuøy thuoäc ñieän aùp ôû hai ngoõ vaøo naøy so saùnh vôùi nhau maø Op-amp seõ laøm
vieäc moät trong hai traïng thaùi sau:
• Neáu v+ > v- thì vo = +V, goïi laø traïng thaùi baõo hoøa döông .
• Neáu v+ < v- thì vo = -V, goïi laø traïng thaùi baõo hoøa aâm.
Hai traïng thaùi baõo hoøa naøy töông ñöông vôùi ngoõ ra cuûa Op-amp ôû hai möùc
ñieän aùp cao vaø ñieän aùp thaáp, ñeå taïo ra caùc xung ñieän.
Ñaëc tuyeán truyeàn ñöôïc theå hieän nhö sau
Hình 3.11
II. CHEÁ ÑOÄ QUAÙ ÑOÄ
Trong phaàn naøy chuû yeáu nghieân cöùu caùc hieän töôïng xaûy ra trong quaù trình
chuyeån maïch (luùc quaù ñoä). Seõ khoâng ñi quaù saâu veà baûn chaát vaät lyù maø chuû
yeáu neâu hieän töôïng vaø ñeà ra bieän phaùp caûi thieän daïng soùng ra
1. Diode baùn daãn PN Vv
a. Ñaïi cöông
+V
0 t
VV ID
RL
-V
ID
VR
Hình 3.12 + T1 T2
RT
I0
0 t
VR
−
RT
Aûnh höôûng do hat Aûnh höôûng do
taûi ñieän thieåu soá ñieän dung CD

Do aûnh höôûng cuûa haït taûi ñieän thieåu soá trong thôøi gian T1 neân diode chöa taét
hoaøn toaøn, daïng cuûa doøng ñieän nhö hình beân
V
Thôøi gian T1 khoaûng 0.1 µs vaø taêng khi lôùn
Rt
T2 gaáp vaøi laàn T1

b. Caûi thieän
• Toát nhaát neân duøng diode chuyeån maïch (switching diode)
• Neáu khoâng, theâm tuï C (thöôøng do nhaø cheá taïo cung caáp thoâng soá) ñeå giaûm
aûnh höôûng cuûa tuï Cd nhö sau
Cd
Vr
I0
0 t
RL C
Hình 3.13
2. Transistor 2 moái noái
Quaù trình quaù ñoä xaûy ra trong BJT laø phöùc taïp. ÔÛ ñaây chæ khaûo saùt caùc yeáu toá
gaây neân söï meùo daïng cuûa xung ra V v
a. Thôøi gian chuyeån maïch V1
0 t
Vcc -V2
IB
Rc
VV V1
V1 Rb
0 t
-V2
-V2
IC
ICbh
0 0.9ICbh
Hình 3.14 0.1ICbh

t
12 4 5
3 6
Thôøi gian môû (3) bao goàm
• Thôøi gian treã td (1) laø thôøi gian caàn thieát ñeå Vv taêng töø 0 ñeán Vγ
• Thôøi gian leân tr (2) chuû yeáu phuï thuoäc ñieän dung ngoõ vaøo CV cuûa BJT
Thôøi gian taét (6) bao goàm
• Thôøi gian toàn tröõ tS (4), thôøi gian caàn thieát ñeå xaû ñieän tích thöøa khi baõo
hoøa. Baõo hoøa caøng saâu thì tS caøng lôùn
• Thôøi gian xuoáng tf (5) chuû yeáu do aûnh höôûng ñieän dung CV ngoõ vaøo cuûa
BJT
b. Caûi thieän soùng ra
• Söû duïng BJT chuyeån maïch, hay BJT cao taàn coù fT cao
• Coù theå caûi thieän thôøi gian treã td neáu VV laø daïng soùng vuoâng saéc caïnh
• Caûi thieän tr vaø tf. Ngoaøi vieäc VV laø soùng vuoâng coù caïnh leân vaø caïnh
xuoáng saéc caïnh ta coù theå duøng tuï taêng toác (speed up capacitor) maéc song
song vôùi RB (gioáng yù nieäm caàu phaân aùp)
Vcc
Cb
Rc
Rb
Cv
0 0
Hình 3.15
Giaù trò cuûa Cb côõ vaøi pF vaø thöôøng ñöôïc nhaø saûn xuaát cung caáp
• Caûi thieän thôøi gian toàn tröõ tS baèng caùch khoâng cho BJT baõo hoøa saâu, noäi
dung cuûa PP naøy laø
Khi BJT baõo hoøa, caû 2 moái noái BC vaø BE ñeàu phaân cöïc thuaän, nhö vaäy
VB > VC hay VB ≥ VC + Vγ
Maéc theâm 1 maïch ghim ñieän aùp (seõ hoïc ôû chöông 4) nhö sau

0.3V
Hình 3.16
Maïch ghim coù taùc duïng ngaên khoâng cho VBC taêng quaù laøm cho BJT baõo
hoøa saâu
Ngoaøi ra coøn söû duïng diode Schottky hay transistor Schottky ñeå taêng toác
ñoä chuyeån maïch

Baøi taäp chöông 3
1. Cho maïch nhö sau
Vcc=10V
Rc=1K
Rb
IB = 0.2mA
a. Xaùc ñònh β min ñeå BJT baõo hoøa
b. Neáu thay RC = 220 vaø söû duïng transistor coù β min =60 taïi IC = 50mA. Maïch
coù baõo hoøa khoâng
2. Neáu BJT cuûa baøi 1 coù β min =60, ICo = 50nA, RC = 1K
Tìm coâng suaát nhieät cuûa BJT khi
a. BJT taét
b. BJT baõo hoøa
c. VCE =2V
3. Tìm quan heä Y theo A, B. Bieát diode coù Vγ = 0,6; rD = 0
A +5V
B Y
R
A (b)
(a) R
B Y
0

4. Tìm quan heä Y theo A, B bieát BJT laø loaïi Si, V γ = 0.6, β = 100
Vcc=+5V
Vcc=+5V
Rc=1K
Rc=1K
10K Y
10K Y
A
A
10K
B (b)
(a)
0
0
Vcc=+5V
Rc=1K Rc=1K
Y
10K
A
10K (c)
B
0 0

CHÖÔNG 4.
MAÏCH XEÙN, MAÏCH SO SAÙNH
I. KHAÙI NIEÄM
Trong heä thoáng tuyeán tính, khi moät tín hieäu daïng sin taùc ñoäng ôû ngoõ vaøo,
ngoõ ra khoâng bò bieán daïng. ÔÛ nhöõng heä thoáng naøy, caùc linh kieän ñöôïc duøng
laø nhöõng phaàn töû tuyeán tính. Ñoái vôùi nhöõng phaàn töû khoâng tuyeán tính (phi
tuyeán ) ñaëc tuyeán Volt-Ampere khoâng laø ñöôøng thaúng. Ñaëc tính khoâng tuyeán
tính ñöôïc aùp duïng trong vieäc bieán ñoåi daïng soùng ngoõ vaøo. Daïng soùng naøy
raát höõu duïng trong nhöõng öùng duïng kyõ thuaät xung.
Moät daïng maïch ñöôïc khaûo saùt trong chöông naøy maø daïng soùng ra khoâng
tuyeán tính goïi laø maïch xeùn (clipping). Maïch xeùn cuõng ñöôïc xem töông
ñöông nhö moät maïch giôùi haïn, maïch choïn ñieän aùp, hay maïch choïn bieân ñoä.
Maïch haïn cheá bieân ñoä laø maïch maø tín hieäu ñaàu ra laëp laïi tín hieäu ñaàu vaøo
khi ñieän aùp ñaàu vaøo chöa vöôït qua moät giaù trò naøo ñoù goïi laø ngöôõng cuûa
maïch haïn cheá, coøn ngöôïc laïi ñieän aùp ñaàu ra seõ giöõ nguyeân moät giaù trò khoâng
ñoåi khi ñieän aùp ñaàu vaøo vöôït ra ngoaøi ngöôõng haïn cheá cuûa maïch. Giaù trò
khoâng ñoåi ñoù goïi laø möùc haïn cheá.
Moät maïch xeùn ñöôïc ñònh nghóa nhö moät maïch haïn cheá bieân ñoä ñieän aùp bôûi
söï caét boû nhöõng thaønh phaàn khoâng caàn thieát cuûa daïng soùng ngoõ vaøo. Söï caét
boû naøy coù theå thöïc hieän beân treân hoaëc beân döôùi cuûa tín hieäu ngoõ vaøo moät
möùc naøo ñoù.
Maïïch xeùn laø moät maïng hai cöûa, coù ñöôøng ñaëc tính laø nhöõng ñöôøng gaõy lyù
töôûng, coù moät ñöôøng nghieâng ñi qua hoaëc khoâng ñi qua goác toïa ñoä, moät hay
hai ñöôøng naèm ngang coù nhieäm vuï loaïi boû nhöõng thaønh phaàn khoâng caàn thieát
cuûa tín hieäu ngoõ vaøo. Ngoõ ra quan heä vôùi ngoõ vaøo theo phöông trình: vr =
f(vv).

Caùc daïng ñaëc tuyeán vaøo –ra coù theå coù nhö sau
Hình 4.1
Veà thöïc chaát maïch xeùn ñoùng vai troø nhö moät chuyeån maïch ñieän töû
(switching). Neáu nhö khoùa maéc noái tieáp vôùi taûi thì tín hieäu seõ ñi qua khi
khoùa ñoùng vaø bò chaën laïi khi khoùa môû, töùc laø ñoùng vai troø cuûa moät phaàn töû
phi tuyeán. Ñeå thöïc hieän yeâu caàu ñoù, ngöôøi ta duøng caùc phaàn töû khoâng tuyeán
tính nhö: Diode, Transistor, Op-amp…. Rieâng maïch haïn cheá duøng Transistor
vaø Op-amp, ngoaøi nhieäm vuï caét boû nhöõng thaønh phaàn khoâng caàn thieát coøn
khueách ñaïi tín hieäu, neân coøn goïi laø maïch haïn cheá khueách ñaïi.
Nhöõng yeâu caàu cuûa maïch xeùn laø ñoä saéc khi caét, ñoä oån ñònh cuûa nguôõng. Ñieàu
naøy phuï thuoäc vaøo nhöõng phaàn töû phi tuyeán ñöôïc söû duïng.
II. MAÏCH XEÙN VÔÙI DIODE LYÙ TÖÔÛNG
Theo caùch maéc cuûa Diode, chia maïch xeùn duøng Diode thaønh hai loaïi song
song vaø noái tieáp.
Maïch haïn cheá noái tieáp coù Diode ñöôïc maéc noái tieáp vôùi taûi
Maïch haïn cheá song song coù Diode ñöôïc noái song song vôùi taûi.
Theo chöùc naêng, maïch xeùn noái tieáp vaø song song ñöôïc chia thaønh hai loaïi
xeùn aâm, xeùn döông vaø maïch xeùn hai phía.
Xeùn aâm laø caét boû thaønh phaàn aâm cuûa daïng soùng tín hieäu vaøo vaø chæ giöõ laïi
thaønh phaàn döông
Xeùn döông laø caét boû thaønh phaàn döông cuûa daïng soùng tín hieäu vaøo vaø chæ
giöõ laïi phaàn aâm
Xeùn hai phía laø caét boû caû thaønh phaàn aâm vaø thaønh phaàn döông cuûa tín hieäu
vaøo moät möùc naøo ñoù.
1. Maïch xeùn song song
a. Maïch Xeùn Döông

Maïch goàm caùc phaàn töû nhö ñieän trôû R, nguoàn VDC, Diode.
Giaû söû tín hieäu vaøo laø daïng soùng sin, coù bieân ñoä max laø ± V. Khaûo saùt moät soá
daïng maïch xeùn cô baûn nhö sau :
Daïng maïch 1
R
Vv Vr
Hình 4.2
Daïng maïch 2
A Vr
R
Vv
C
Vdc
B
Hình 4.4
Ngöôõng xeùn VDC = V
Daïng maïch 3
A Vr
R
Vv
C
Vdc
B
Hình 4.6
b. Maïch Xeùn AÂm
Xeùt tín hieäu ngoõ vaøo laø daïng soùng sin coù bieân ñoä max laø ±V
Daïng maïch 1
R
Vv Vr
Hình 4.8

Daïng maïch 2
A Vr
R
Vv C
Vdc
B
Hình 4.10
Daïng maïch 3
A Vr
R
Vv C
Vdc
Hình 4.12

2. Maïch xeùn noái tieáp
Ta khaûo saùt tín hieäu ngoõ vaøo ôû ñaây laø daïng hình sin coù bieân ñoä max laø ± V.
Caùc daïng maïch cô baûn ñöôïc trình baøy nhö sau:
a. Maïch Xeùn AÂm
Daïng maïch 1
Vv R Vr
Hình 4.14
Daïng maïch 2
Vdc A B
Vv R Vr
Hình 4.16

Daïng maïch 3
Vdc
C
A
Vv R Vr
Hình 4.18
b. Maïch Xeùn Döông

Daïng maïch 1
Vv R Vr
Hình 4.20

Daïng maïch 2
Vdc
C
A
Vv R Vr
Hình 4.22
Daïng maïch 3
Vdc
C
A
Vv R Vr
-VDC
Hình 4.24

III. MAÏCH XEÙN VÔÙI DIODE THÖÏC TEÁ
Ñoái vôùi Diode thöïc teá, khi phaân cöïc thuaän thì coù daïng töông ñöông nhö sau:
A K A Vγ rd K
1. Vγ
Khi Vγ so saùnh ñöôïc vôùi Vv, nhaát laø vôùi VDC , thì ta phaûi keå Vγ vaøo maïch.
Tröôøng hôïp naøy thöôøng laø maïch söû duïng Diode loaïi Si, coù vγ = 0,6V, vaø
nguoàn VDC beù.
Khi VDC >> Vγ , thì ta coù theå boû qua Vγ
Ta xeùt daïng maïch maø trong ñoù Vγ so saùnh ñöôïc vôùi VDC
Vv Vr
R
VDC=2V
Vγ = 0,6
Hình 4.26
Ñaây laø daïng maïch xeùn song song, coù Vv = 8 sinωt
Neáu VV > Vγ + VDC = 2,6 v , thì Diode daãn, tín hieäu vaøo ñöôïc truyeàn ñeán ngoõ
ra , luùc naøy ta coù VR = VDC + Vγ = 2,6 (V).
Neáu vv < Vγ + VDC = 2,6( v), thì Diode ngöng daãn, do ñoù Vr = Vv = 8 sinωt.
2. rd
Khi D daãn thì toàn taïi ñieän trôû thuaän rd (ñieän trôû ñoäng), rd so saùnh ñöôïc vôùi R
(ñieän trôû taûi), luùc ñoù tín hieäu ra seõ bò meùo khoâng coøn saéc saûo nöõa.

Caùc daïng meùo coù theå gaëp nhö sau
Tröôøng hôïp a
Vv Vr
Vdc
Hình 4.27a
Tröôøng hôïp b
Vv Vr
R
Vdc
Hình 4.27b
Chöùng minh
Xeùt tröôøng hôïp a, maïch töông ñöông cuûa diode D khi D laø Diode thöïc teá.
Phaân cöïc thuaän
∆V
A Vγ rd K
∆V
∆I rd =
∆I
Phaân cöïc nghòch

Io
A K ∆Vng
V Rng = →∞
Io ∆I ng
Rng
Vôùi giaû söû Rng → ∞ hay Rng >> R (ñieàu naøy phuø hôïp vôùi thöïc teá nhaát laø khi
diode laø loaïi Si)
Khi Vv < VDC + Vγ , diode phaân cöïc nghòch, D taét
I
vr
⇒ Vr = Vv hay =1
vv

Khi Vv ≥ VDC + Vγ , D phaân cöïc thuaän ⇒ D daãn, luùc naøy
Vra = VDC + Vγ + Vr d (*)
Ta coù , Vr d = i. rd
vv − (VDC + Vγ ) 1 1
maø i = = vv . − (VDC + Vγ ).
R + rd R + rd R + rd
rd r
Phöông trình (*) ⇒ v ra = vv . − (VDC + Vγ ). d + (VDC + Vr )
R + rd R + rd
rd ⎛ r ⎞
⇒ v ra = vv . + (V DC + Vγ ).⎜⎜1 − d ⎟⎟
R + rd ⎝ R + rd ⎠
rd R
⇒ v ra = vv . + (V DC + Vγ ).
R + rd R + rd
⎛ R ⎞
• Neáu rd << R (thì duï rd = 5 Ω , R = 1M) thì ⎜⎜ ⎟⎟ → 1 thì quan heä giöõa
⎝ R + rd ⎠
ñieän aùp ra vaø ñieän aùp vaøo laø:
1 1
v ra = vv . + VDC + Vr , neáu R lôùn thì → 0 , do ñoù VR = VDC + Vγ
R R
• Neáu rd coù theå so saùnh vôùi R (VD rd = 5 Ω , R=10 Ω ) thì quan heä vaøo - ra
rd R rd
v r = vv . + (VDC + Vγ ). = V'r Ñoä doác laø
R + rd R + rd R + rd
V'r
Hình 4.28
3. AÛnh Höôûng Cuûa Ñieän Dung Lieân Cöïc Cd
Giöõa hai cöïc cuûa Diode toàn taïi moät ñieän dung lieân cöïc. Ñieän dung naøy cuõng
laøm daïng soùng ra bò meùo.
Chuùng ta khaûo saùt söï aûnh höôûng cuûa tuï Cd ñeán daïng soùng ngoõ ra.
Xeùt daïng maïch sau
Cd
Rt C2
Tröôøng hôïp khoâng keå

quaù trình quaù ñoä vaø aûnh
höôûng cuûa C2 , Cd.
Tröôøng hôïp aûnh

höôûng cuûa C2 , Cd
Hình 4.29
Giaûi thích hoaït ñoäng
Khi Vv = 5(v) thì D phaân cöïc thuaän, D daãn, do ñoù tuï Cd vaø C2 ñöôïc naïp vôùi
thôøi haèng naïp laø τ1 = rd (Cd + C2).
Khi vv = - 5(v) thì D ngöng daãn ⇒ tuï C2 xaû qua R vôùi thôøi haèng laø τ2 = RC2,
maø τ1 < τ2 (vì R >> rd), thôøi gian xaû heát laâu hôn so vôùi thôøi gian naïp ñaày.
IV. MAÏCH XEÙN ÔÛ 2 MÖÙC ÑOÄC LAÄP
Maïch naøy laø daïng maïch gheùp hai maïch xeùn song song vôùi nhau. Ñeå thöïc
hieän maïch naøy, ta coù theå duøng hai ngöôõng xeùn VB1, VB2 vaø keát hôïp vôùi hai
Diode, hoaëc coù theå duøng hai Diode Zener. Nhieäm vuï cuûa maïch naøy laø loaïi
boû bôùt caû hai thaønh phaàn treân vaø döôùi cuûa tín hieäu ngoõ vaøo.
Khaûo saùt moät soá daïng maïch xeùn ôû hai möùc ñoäc laäp cô baûn nhö sau:

1. Daïng maïch duøng diode
Vv Vr
5k D2 D1
10k R1
VB2=4V VB1=3V
Hình 4.30
Tín hieäu vaøo laø daïng sin coù vi = 9 sin ωt, vaø giaû thuyeát laø Vγ = 0, rd = 0
(Diode lyù töôûng)
Hình 4.31
2. Daïng maïch duøng diode zener
R
D1 Vγ1
Vv Vr
D2 Vγ2
Hình 4.32

Hình 4.33

Baøi taäp
1. Veõ ñaëc tuyeán vaøo-ra vaø daïng soùng ra cuûa maïch sau
A Vr
+16V
R
1 2 Si
Vv C
-16V 4V
B
2. Cho maïch sau vôùi Vin = 18sin ω t , Vγ = 0, 7 V , VZ = 8V R1

Vin Vout
Veõ ñaëc tuyeán vaøo ra (Vin-Vout) vaø daïng soùng Vin, Vout 1,2K
öùng vôùi
R2
a). R2 = 0
b). R2 = 0.5K
Hình 2
c). R2 = 2.2K
3. Cho maïch sau vôùi Vin = 10 sin ω t , Vγ = 0,7 V , VZ = 3V ,rD=0. R2
Vin Vout
Veõ ñaëc tuyeán vaøo-ra vaø daïng soùng Vin(t) , VOUT(t) öùng vôùi
a). R2 = 0 R1 1K
b). R2 = 220
Hình 2
4. Cho maïch sau vôùi Vin = 10 sin ω t , Vγ = 0,6V , VZ = 3V R

Vin Vout
Veõ ñaëc tuyeán vaøo ra (Vin-Vout) vaø daïng soùng Vin(t) ,

VOUT(t) öùng vôùi
a). rD = 0 Hình 2
b). rD = 0,5K; R=1K
5. Cho maïch sau. Veõ caùc daïng soùng ñieän aùp ngoõ ra Vr(t) khi ñieän aùp ngoõ vaøo
Vin(t) laø ñieän aùp khu vöïc, daïng sin, taàn soá 50Hz, 220V hieäu duïng, bieát caùc Diode
baùn daãn vaø oån aùp ñeàu coù Vγ =0,6V ; VZ = 6V
a). rD = 0 10K 10K
b). rD = 0,5K
Vin(t) VrA(t) Vin(t) VrB(t)
DZ D DZ
Hình 2A Hình 2B

CHÖÔNG 5.
MAÏCH KEÏP
I. KHAÙI NIEÄM
Maïch keïp hay coøn goïi laø maïch ghim ñieän aùp, maïch dòch möùc DC cuûa tín
hieäu AC ñaït ñeán moät möùc xaùc ñònh, maø khoâng bò bieán daïng soùng. Maïch keïp
ñöôïc döïa treân cô sôû nhö moät maïch phuïc hoài thaønh phaàn ñieän aùp DC. Noù
duøng ñeå oån ñònh neàn hoaëc ñænh cuûa tín hieäu xung ôû moät möùc xaùc ñònh naøo ñoù
baèng hoaëc khaùc khoâng.
Nhö vaäy maïch seõ keïp tín hieäu ôû nhöõng möùc DC khaùc nhau
Daïng soùng ñieän aùp coù theå bò dòch moät möùc, do nguoàn ñieän aùp khoâng phuï
thuoäc ñöôïc coäng vaøo. Maïch keïp vaän haønh dòch möùc, nhöng nguoàn coäng vaøo
khoâng lôùn hôn daïng soùng ñoäc laäp. Löôïng dòch phuï thuoäc vaøo daïng soùng hieän
thôøi.
Maïch keïp caàn coù:
Tuï C ñoùng vai troø phaàn töû tích naêng löôïng
Diode D ñoùng vai troø khoùa
Ñieän trôû R
Nguoàn DC taïo möùc DC
Hai loaïi maïch keïp chính: Maïch keïp Diode vaø Transistor. Daïng naøy ghim
möùc bieân ñoä döông hoaëc möùc bieân ñoä aâm, vaø cho pheùp ngoõ ra môû roäng chæ
theo moät höôùng töø möùc chuaån. Maïch keïp khoùa (ñoàng boä) duy trì ngoõ ra taïi
moät soá möùc coá ñònh cho ñeán khi ñöôïc cung caáp xung ñoàng boä vaø luùc ñoù ngoõ
ra môùi ñöôïc cho pheùp lieân heä vôùi daïng soùng ngoõ vaøo.
Ñieàu kieän maïch keïp: Giaù trò R vaø C phaûi ñöôïc choïn ñeå haèng soá thôøi gian τ
= RC ñuû lôùn ñeå suït aùp qua tuï khoâng quaù lôùn
Trong phaàn lyù thuyeát naøy ta xem tuï naïp ñaày sau 3τn vaø tuï xaû heát sau 3τx
Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caùc maïch ghim ñieän aùp döïa treân vieäc öùng duïng hieän
töôïng thieân aùp, baèng caùch laøm cho caùc haèng soá thôøi gian phoùng vaø naïp cuûa
tuï trong maïch khaùc haún nhau.

II. MAÏCH KEÏP DUØNG DIODE LYÙ TÖÔÛNG
Loaïi maïch keïp ñôn giaûn söû duïng moät Diode keát hôïp vôùi maïch RC. Tuï C
ñoùng vai troø laø phaàn töû tích - phoùng naêng löôïng ñieän tröôøng, Diode D ñoùng
vai troø laø khoùa ñieän töû , coøn nguoàn DC taïo möùc chuaån.
Caùc giaù trò R vaø C phaûi choïn thích hôïp, ñeå haèng soá thôøi gian τ = RC ñuû lôùn
nhaèm laøm suït aùp qua tuï C khoâng quaù lôùn hoaëc tuï C khoâng ñöôïc xaû ñieän
nhanh.
Tuï naïp ñaày vaø phoùng ñieän heát trong thôøi gian 3τ ñeán 5τ, ôû ñaây caùc Diode
ñöôïc xem laø lyù töôûng.
1. Maïch Ghim Ñænh Treân Cuûa Tín Hieäu ÔÛ Möùc Khoâng
Daïng maïch
Xeùt tín hieäu vaøo laø chuoãi xung coù bieân ñoä max laø ±Vm
Vv Vra
D
R
Hình 5.1
Ñaây laø maïch keïp ñænh treân cuûa tín hieäu ôû möùc ñieän aùp laø 0v. Ñieän trôû R coù
giaù trò lôùn, vôùi nhieäm vuï laø nhaèm khaéc phuïc nhöôïc ñieåm: Khi bieân ñoä tín
hieäu vaøo giaûm thì maát khaû naêng ghim ñænh treân cuûa tín hieäu vaøo ôû möùc
khoâng.
Giaûi thích nguyeân lyù hoaït ñoäng

Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1, thôøi ñieåm toàn taïi xung döông ñaàu tieân, vv = Vm , Diode
D daãn, tuï C ñöôïc naïp ñieän qua Diode (khoâng qua R, vì ñieän trôû thuaän cuûa D
raát nhoû), cöïc aâm cuûa tuï taïi ñieåm A, tuï naïp vôùi haèng soá thôøi gian laø:
τ n = CRd = 0
⇒ VC = +Vm (tuï naïp ñaày töùc thôøi)
luùc naøy Vr = Vv - Vc = 0
Thôøi ñieåm töø t1 ñeán t2, thôøi ñieåm maø ngoõ vaøo toàn taïi xung aâm, VV = -Vm,
Diode bò phaân cöïc nghòch, D ngöng daãn, luùc naøy tuï C phoùng ñieän qua R, coù
daïng maïch töông ñöông nhö hình veõ.
Vc = V V
V R Vra V R Vra
Thôøi haèng phoùng ñieän laø τf = CR , thôøi gian naøy raát lôùn so vôùi khoaûng thôøi
gian töø t1 ñeán t2 , do vaäy tuï C chöa kòp xaû maø vaãn coøn tích laïi moät löôïng ñieän
aùp laø Vc = Vm.
Do vaäy, vr = vv - vc = -Vm -Vm = - 2Vm .
2. Maïch Ghim Ñænh Treân Cuûa Tín Hieäu ÔÛ Möùc Ñieän Aùp Baát Kyø
Daïng maïch
D
Vv R Vra
Vdc
Hình 5.3
Tín hieäu vaøo laø daïng xung coù taàn soá f = 1 Hz vaø bieân ñoä max laø ±Vm. Giaû söû
cho C = 0,1 µ F, VDC = 5v, R = 1000 k Ω , Vm = 10(v)
1
Ta coù f = 1KHz ⇒ T = = 1(ms)
f
T
Baùn kyø coù thôøi gian laø = 0.5(ms)
2
Giaûi thích nguyeân lyù hoaït ñoäng:
Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1, ngoõ vaøo toàn taïi xung döông Vv = Vm =10v >VDC,
Diode D daãn ñieän, tuï C ñöôïc naïp ñieän qua Diode D vôùi haèng soá thôøi gian
τ = rd.C ≈ 0
Tacoù VDC + Vγ + VC = VV
giaù trò ñieän aùp maø tuï naïp ñaày laø:
Vc = Vv - Vγ - VDC = 10 – 5 = 5(v)
Do ñoù Vra = VDC - Vγ = 5(v)
Thôøi ñieåm töø t1 ñeán t2 thì ngoõ vaøo toàn taïi xung aâm, Vv = -Vm = -10v, Diode D
ngöng daãn, tuï C phoùng ñieän qua R, vôùi thôøi haèng phoùng ñieän
τf = CR = 0,1.10-6 .106 = 0,1(s ) = 10 (ms).
Vaäy sau 5τ thì tuï phoùng heát, töùc sau 5.10 = 50 (ms), thôøi gian naøy lôùn gaáp 20
laàn thôøi gian töø t1 ñeán t2 (0,5ms), do vaäy vc vaãn giöõ möùc ñieän aùp laø 5v
Vr = Vv - Vc = -10 - 5 = -15v .
Neáu ñaûo cöïc tính cuûa nguoàn VDC thì ñænh treân ghim ôû möùc ñieän aùp laø -5(v).
3. Maïch Ghim Ñænh Döôùi Cuûa Tín Hieäu ÔÛ Möùc Khoâng
Daïng maïch
D
Vv R Vra
Hình 5.4a

Hình 5.4b
Maïch naøy coù chöùc naêng coá ñònh ñænh döôùi cuûa tín hieäu ôû möùc 0(v).
Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1, toàn taïi xung döông, Vv = + Vm, Diode ngöng daãn, tuï C
ñöôïc naïp qua R vôùi haèng soá thôøi gian laø τn = RC, vì R raát lôùn neân τn raát lôùn,
do ñoùτn >> so vôùi khoaûng thôøi gian töø 0 ñeán t1. Do vaäy tuï C gaàn nhö khoâng
ñöôïc naïp vc = 0, do ñoù Vra = Vv = + Vm.
Thôøi ñieåm t1 ñeán t2, ngoõ vaøo toàn taïi xung aâm, Vv = -Vm , Diode daãn ñieän, tuï C
ñöôïc naïp qua Diode, thôøi haèng naïp laø τn = rd. C ≈ 0, vc = Vm (tuï naïp ñaày töùc
thôøi), luùc naøy Vra = Vv + Vc = -Vm +Vm = 0.
Thôøi ñieåm töø t2 ñeán t3, ngoõ vaøo toàn taïi xung döông tieáp theo Vv = +Vm, Diode
ngöng daãn, tuï C xaû qua R vôùi haèng soá thôøi gian laø τf = C.R. τf raát lôùn so vôùi
baùn kyø töø t2 ñeán t3, do vaäy tuï C vaãn giöõ nguyeân möùc ñieän aùp laø Vm . Maïch
töông ñöông cuûa tröôøng hôïp naøy nhö sau:
Vc=Vm
V R Vra
Hình 5.5
Ta coù Vra = VV + VC = Vm + Vm = 2Vm
Nhaän xeùt
Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1 daïng soùng ra coù xung döông khoâng oån ñònh so vôùi
chuoãi xung ra. Do vaäy, xung naøy khoâng xeùt ñeán maø chæ xeùt caùc xung oån ñònh
töø thôøi ñieåm t1 trôû ñi.
4. Maïch Ghim Ñænh Döôùi Cuûa Tín Hieäu ÔÛ Möùc Ñieän aùp Baát Kyø
Daïng maïch 1
C
2
D
Vv R Vra
1
Vdc
Hình 5.6
Nguoàn VDC taïo möùc ghim döôùi cuûa tín hieäu vaøo,VDC = 1/2 Vm
Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1, ngoõ vaøo toàn taïi xung döông, Vv = +Vm , VDC < Vm,
Diode D ngöng daãn, tuï C ñöôïc naïp qua R vôùi haèng soá thôøi gian τn = RC, do τn
raát lôùn so vôùi khoaûng thôøi gian töø 0 ñeán t1 , neân tuï C gaàn nhö khoâng ñöôïc
naïp, vc = 0, nhö vaäy Vra = VV = + Vm .
Thôøi ñieåm töø t1 ñeán t2 ngoõ vaøo toàn taïi xung aâm, Vv = -Vm , D daãn, tuï C ñöôïc
naïp qua D, cöïc döông cuûa tuï taïi ñieåm A, thôøi haèng naïp laø τn = rd. C ≈ 0, tuï C
naïp ñaày töùc thôøi
Ta coù Vc + Vv = VDC - Vγ
tuï naïp ñaày ñeán giaù trò laø
vc = VDC - vv = VDC + Vm
Do ñoù Vra = VDC + Vγ = VDC
Thôøi ñieåm töø t2 ñeán t3 ngoõ vaøo toàn taïi xung döông tieáp theo, Vv = + Vm,
Diode ngöng daãn, tuï C phoùng ñieän qua R vôùi haèng soá thôøi gian τf = CR. τf
raát lôùn so vôùi baùn kyø töø t2 ñeán t3 do vaäy tuï C vaãn coá ñònh möùc ñieän aùp vc =
VDC + Vm trong khoaûng thôøi gian naøy. Maïch töông ñöông cuûa tröôøng hôïp naøy
laø:
Vc=Vm + Vdc
V R Vra
Hình 5.7
Ta coù vr = vv + vc = Vm + VDC + Vm = 2 Vm + VDC
Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1 ta khoâng xeùt (caùch giaûi thích nhö phaàn II .3)
Daïng maïch 2
D1
Vv R Vra
D2
Hình 5.8
Vz2 = 1/2Vm
Vγ1= 1/10 Vm
Vz2 + Vγ 1 = (1/2 + 1/10)Vm = 3/5Vm


Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1, ngoõ vaøo toàn taïi xung döông Vv = +Vm , Caû D1 vaø D2
ngöng daãn, tuï C ñöôïc naïp qua R vôùi haèng soá thôøi gian τ n = RC , do τn raát lôùn
so vôùi khoaûng thôøi gian töø 0 ñeán t1, neân tuï C gaàn nhö khoâng ñöôïc naïp
Vc = 0, Vra = Vv = + Vm
Thôøi ñieåm töø t1 ñeán t2 ngoõ vaøo toàn taïi xung aâm, Vv = - Vm , luùc naøy D1 hoaït
ñoäng nhö Diode thöôøng, D2 hoaït ñoäng nhö Diode Zenner. Tuï C ñöôïc naïp
qua D1 vaø D2 , thôøi haèng naïp laø τn = rd. C ≈ 0, tuï C naïp ñaày töùc thôøi, giaù trò
lôùn nhaát maø tuï coù theå naïp ñöôïc laø:
Vc = -Vv + VZ2 + Vγ 1 = Vm + 3/5Vm = 8/5 Vm
Do ñoù Vra = -(VZ2 + Vγ 1 ) = - 3/5Vm
Thôøi ñieåm töø t2 ñeán t3 ngoõ vaøo toàn taïi xung döông tieáp theo, Vv = + Vm,
Diode ngöng daãn, tuï C phoùng ñieän qua R vôùi haèng soá thôøi gian τ f = CR. Do
τf raát lôùn so vôùi baùn kyø töø t2 ñeán t3, do vaäy tuï C vaãn coá ñònh möùc ñieän aùp laø
Vc = 8/5 Vm
Ta coù Vra = Vv + Vc = Vm+ 8/5 Vm = 13/5 Vm
III. MAÏCH KEÏP DIODE KHI KEÅ ÑEÁN ÑIEÄN TRÔÛ THUAÄN VAØ ÑIEÄN TRÔÛ NGUOÀN
1. Phaân tích maïch

Xeùt daïng maïch nhö hình sau, boû qua aûnh höôûng cuûa Vγ ( Vγ = 0)
Rng
D
R Vra
Vng
Hình 5.9

Tröôùc khi ñaït traïng thaùi xaùc laäp, maïch coù moät giai ñoaïn quaù ñoä. Bieân ñoä cuûa
nguoàn vaøo, Vng , phaûi ñuû lôùn ñeå laøm taét hay môû Diode (Diode khi ñöôïc phaân
cöïc thuaän xem nhö moät ñieän trôû vaø nguoàn vaøo coù noäi trôû beân trong, do ñoù
caàn nguoàn vaøo ñuû lôùn ñeå sau khi boû qua suït aùp treân caùc ñieän trôû naøy vaãn coøn
taét môû ñöôïc Diode).
Tín hieäu cuûa nguoàn vaøo coù daïng xung, bieân ñoä max laø ±Vm .
Thôøi ñieåm töø 0 ñeán t1, ngoõ vaøo toàn taïi xung döông Vv = + Vm , Diode daãn, tuï
C ñöôïc naïp qua Rng vaø rd vôùi thôøi haèng naïp cuûa tuï laø
τn = C.(Rng + rd)
Giaû söû Rng vaø R >> rd
Tuï naïp theo quy luaät haøm muõ vôùi giaù trò ñieän aùp ñöôïc naïp laø
Vc = Vm (1-e-t /τ n)
giaù trò naøy taêng daàn, do ñoù ñieän aùp ra ñöôïc laáy treân ñieän trôû rd giaûm daàn cuõng
theo quy luaät haøm muõ.
Maïch töông ñöông ôû tröôøng hôïp naøy nhö sau:
C A
Rng
Vng
Rd Vra
B
Hình 5.10
Ta coù VAB = Vm e-t/τ n
rd rd
v ra = v AB = .Vm .e −t / τ n
rd + Rng rd + Rng
rd
Bieân ñoä max laø .Vm < Vm
rd + Rng
rd
Taïi t = 0 ⇒ vr = Vm
rd + Rng
Thôøi ñieåm töø t1 ñeán t2 ngoõ vaøo khoâng toàn taïi xung, Vng = 0, Diode ngöng daãn
(do ñieän aùp treân tuï C phaân cöïc ngöôïc). Tuï C phoùng ñieän qua Rng vaø R vôùi

haèng soá thôøi gian laø τf = C(R+Rng). Giaù trò ñieän aùp cuûa tuï khi xaû theo quy luaät
haøm muõ. Khi ñoù, ñieän aùp treân tuï giaûm daàn coøn ñieän aùp ôû ngoõ ra taêng daàn.
Maïch töông ñöông ôû tröôøng hôïp naøy laø
C A
Rng
Vng
R Vra
B
Hình 5.11
vc(t) ñoùng vai troø laø nguoàn cung caáp cho maïch.
Ñieän aùp cuûa tuï ôû quaù trình naøy coù daïng nhö sau:vc(t) = Vm e-t/τ f
VAB = Vm (1 – e-t/ τ f)
R −R −t / τ
Do ñoù v ra = v AB = Vm .(1 − e f ) , taïi t = 0, vr = 0
Rng + R Rng + R
R
Bieân ñoä max laø Vm . < Vm
Rng + R
Nhaän xeùt
Thôøi haèng phoùng τf > τn, thôøi gian phoùng ñieän heát cuûa tuï raát chaäm. Do ñoù
trong nhöõng baùn kyø aâm ñieän aùp cuûa tuï giaûm raát chaäm, coøn ñieän aùp ngoõ ra
treân ñieän trôû R taêng raát chaäm ( gaàn nhö giöõ coá ñònh ôû möùc ñieän aùp max laø
R
Vm ).
Rng + R
ÔÛ baùn kyø döông, ngoõ ra coù bieân ñoä ñieän aùp max giaûm daàn ôû nhöõng baùn kyø
döông tieáp sau. Giaûi thích: khi ôû baùn kyø döông, ngoõ ra coù bieân ñoä max laø
rd
vm . , maø ta bieát rd laø ñieän trôû ñoäng, thay ñoåi phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä,
Rng + rd
do ñoù bieân ñoä max ôû moãi baùn kyø döông sau laø giaûm daàn.
2. Ñònh Lyù Maïch Keïp

Khi truyeàn moät tín hieäu ñieän aùp coù chu kyø qua tuï phaân caùch, tuï seõ giöõ laïi
thaønh phaàn moät chieàu cuûa tín hieäu, nghóa laø trong cheá ñoä xaùc laäp tuï ñieän
ñöôïc naïp ñieän ñeán möùc maø laøm cho ñieän aùp treân tuï ñuùng baèng thaønh phaàn
moät chieàu cuûa tín hieäu vaøo. Do ñoù neáu ñieän aùp ñaàu vaøo laø ñoái xöùng, töùc laø coù

thaønh phaàn moät chieàu baèng 0, thì sau moät chu kyø tín hieäu vaøo ñieän aùp treân tuï
cuõng baèng 0.
Khi Diode daãn, tuï C seõ naïp ñieän vôùi haèng soá thôøi gian laø τn = C(rd + Rng)
Khi Diode taét, tuï C seõ phoùng ñieän vôùi haèng soá thôøi gian laø τf = C(R + Rng)
vì R >> rd , do ñoù τf >> τn, quaù trình naïp cuûa tuï C nhanh hôn quaù trình xaû.
Do vaäy, ñieän aùp treân tuï C daàn daàn ñöôïc taêng leân. Khi ñeán traïng thaùi xaùc laäp,
ñieän aùp treân tuï C khoâng taêng nöõa. Luùc naøy löôïng ñieän tích naïp seõ baèng löôïng
ñieän tích phoùng.
vr
Trong thôøi gian naïp ñieän, qua tuï C seõ coù doøng naïp in = , do ñoù ñieän tích
rd
treân tuï taêng leân moät löôïng ∆Qn laø.
t2 t
1 2 s
∆Qn = ∫ in dt = ∫ v r dt = 1
t1
rd t1 rd
vr
Trong thôøi gian phoùng ñieän, qua tuï C seõ coù doøng i f = , do ñoù ñieän tích treân
R
tuï seõ giaûm moät löôïng ∆Qf laø:
t3 t3 t
vr 1 3 s
∆Q f = ∫ i f dt = ∫ dt = ∫ v r dt = 2
t2 t2
R R t2 R
S1, S2 laø phaàn ñieän tích ñöôïc veõ treân hình sau
S1
Hình 5.12

Khi ñaït ñeán traïng thaùi xaùc laäp, ta coù ñieàu kieän caân baèng ñieän tích laø:
s1 s 2
∆Qn = ∆Q f ⇔ =
rd R
ÔÛ ñaây khoâng ñi saâu quaù vaøo phaàn phaân tích ñònh löôïng maø chæ giôùi thieäu aûnh
höôûng cuûa rd vaø Rng trong vieäc laøm meùo daïng soùng ra
Vieäc tính toaùn chi tieát neân tham khaûo saùch: Pulse, digital and switching
waveform, taùc giaû: Jacob Millman vaø Herbert Taub
IV. MAÏCH KEÏP CÖÏC NEÀN CUÛA BJT
Xeùt maïch
Vcc
Rb Rc
Rng C
Vc
Vng
Hình 5.13
Neáu bieân ñoä tín hieäu ñuû lôùn ñeå laøm taét môû diode BE, ta coù maïch keïp ôû cöïc
neàn. Khi coù tín hieäu vaøo ta coù maïch töông ñöông
Rng C Vng
Vb
Vng Rb Dbe
ÔÛ cheá ñoä xaùc laäp ta coù VB

C(rd + Rng)
C(RB + Rng)
VC
Hình 5.14 Baõo
hoøa
VCEbh

1 Cho maïch nhö Hình 1A vaø Hình 1B. Bieát Vγ = 0,7 V , VZ = 3,6V , caùc giaù trò RC
thoûa maõn ñieàu kieän maïch keïp
Vin(t) Vin(t) C VoutA(t) Vin(t) C VoutB(t)

+10V
0 t R R
-10V 1,5V
Hình 3A Hình 3B
Veõ daïng soùng ngoõ ra khi

a. rD = 0
b. rD = 20 Ω , tín hieäu ngoõ vaøo coù f=5khz, q=50%
2. Cho maïch nhö Hình 03A vaø Hình 3B. Bieát Vγ = 0,6 V , VZ = 5V , caùc giaù trò RC
thoûa maõn ñieàu kieän maïch keïp
Vin(t) Vin(t) C VoutA(t) Vin(t) C VoutB(t)

+10V
0 R
t
3V R
-10V
2V
Hình 3A
Hình 3B
Veõ daïng soùng ngoõ ra khi

a. rD = 0
b. rD = 20 Ω , tín hieäu ngoõ vaøo coù f=5khz, q=50%
3. Xeùt maïch sau, vôùi C laø ñieän dung ngoõ vaøo cuûa taàng keá, noái song song Rt
Giaûi thích hoaït ñoäng vaø veõ daïng soùng vB(t) vaø VRA(t), giaû söû BJT hoaït ñoäng ôû
cheá ñoä chuyeån maïch

Vcc
Vin(t) Rb Rc
Vm
0 t
-Vm
Vra = Vce
C
Vv
4. Neáu noái ngoõ ra cuûa baøi 3 vôùi maïch xeùn nhö sau, giaûi thích hoaït ñoäng cuûa maïch
vaø veõ daïng soùng ngoõ ra
Vcc
Vra
C
V2 V1
Khi
a. rD = 0
b. rD ≠ 0
Vcc
Vin(t)
Vm Rb
0 t Vra
-Vm
Vv C
Re

Vcc
Vin(t)
Vm Rb T1
Vra
0 t
-Vm T2
Vv Rt C
7. Xeùt maïch sau, vôùi L laø ñieän caûm ngoõ vaøo cuûa taàng keá (relay), noái song song Rt
Vcc
L R
Vin(t)
Vm Rb Vra
0 t Rc
-Vm
Vv

CHÖÔNG 6.
MAÏCH ÑA HAØI
I. KHAÙI NIEÄM
Heä thoáng maïch ñieän töû coù theå taïo ra dao ñoäng ôû nhieàu daïng khaùc nhau nhö:
dao ñoäng hình sin (dao ñoäng ñieàu hoøa), maïch taïo xung chöõ nhaät, maïch taïo
xung tam giaùc... caùc maïch taïo dao ñoäng xung ñöôïc öùng duïng khaù phoå bieán
trong heä thoáng ñieàu khieån, thoâng tin soá vaø trong haàu heát caùc heä thoáng ñieän töû
soá.
Trong kyõ thuaät xung, ñeå taïo caùc dao ñoäng khoâng sin, ngöôøi ta thöôøng duøng
caùc boä dao ñoäng tích thoaùt. Dao ñoäng tích thoaùt laø caùc dao ñoäng rôøi raïc, bôûi
vì haøm cuûa doøng ñieän hoaëc ñieän aùp theo thôøi gian coù phaàn giaùn ñoaïn. Veà
maët vaät lyù, trong caùc boä dao ñoäng sin, ngoaøi caùc linh kieän ñieän töû coøn coù hai
phaàn töû phaûn khaùng L vaø C ñeå taïo dao ñoäng, trong ñoù xaûy ra quaù trình trao
ñoåi naêng löôïng moät caùch laàn löôït giöõa naêng löôïng töø tröôøng tích luõy trong
cuoän daây vaø naêng löôïng ñieän tröôøng tích luõy trong tuï ñieän, sau moãi chu kyø
dao ñoäng, naêng löôïng tích luõy trong caùc phaàn töû phaûn khaùng bò tieâu hao bôûi
phaàn töû ñieän trôû toån hao cuûa maïch dao ñoäng, thöïc teá löôïng tieâu hao naøy raát
nhoû. Ngöôïc laïi trong caùc boä dao ñoäng tích thoaùt chæ chöùa moät phaàn töû tích luõy
naêng löôïng, maø thöôøng gaëp nhaát laø tuï ñieän.
Caùc boä dao ñoäng tích thoaùt thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå taïo caùc xung vuoâng coù
ñoä roäng khaùc nhau vaø coù theå laøm vieäc ôû caùc cheá ñoä sau : cheá ñoä töï dao ñoäng,
kích thích töø ngoaøi.
Dao ñoäng ña haøi laø moät loaïi daïng maïch dao ñoäng tích thoaùt, noù laø maïch taïo
xung vuoâng cô baûn nhaát caùc daïng ña haøi thöôøng gaëp trong kyõ thuaät xung nhö
sau :
1. Maïch Ña Haøi Baát OÅn (Astable Multivibrator)
Ñaây laø daïng maïch khoâng coù traïng thaùi oån ñònh (ña haøi töï dao ñoäng, töï kích).
Chu kyø laäp laïi vaø bieân ñoä cuûa xung taïo ra ñöôïc xaùc ñònh baèng caùc thoâng soá
cuûa boä ña haøi vaø ñieän aùp nguoàn cung caáp. Caùc maïch dao ñoäng ña haøi töï kích
coù ñoä oån ñònh thaáp.

Ngoõ ra cuûa boä dao ñoäng ña haøi töï kích luaân phieân thay ñoåi theo hai giaù trò ôû
möùc thaáp vaø möùc cao.
2. Maïch Ña Haøi Ñôn OÅn (Monostable Multivibrator)
Khi maïch hoaït ñoäng ôû cheá ñoä naøy, neáu khoâng cung caáp ñieän aùp ñieàu khieån
töø beân ngoaøi thì boä dao ñoäng ña haøi naèm ôû traïng thaùi oån ñònh. Khi coù xung
ñieàu khieån, thöôøng laø caùc xung kích thích coù ñoä roäng heïp, thì noù chuyeån sang
cheá ñoä khoâng oån ñònh trong moät khoaûng thôøi gian roài trôû laïi traïng thaùi ban
ñaàu vaø keát quaû ngoõ ra cho ra moät xung.
Thôøi gian boä dao ñoäng ña haøi naèm ôû traïng thaùi khoâng oån ñònh daøi hay ngaén
laø do caùc tham soá cuûa maïch quyeát ñònh. Ngoõ ra cuûa boä dao ñoäng ña haøi ñôn
oån coù moät traïng thaùi oån ñònh (hoaëc ôû möùc cao hoaëc möùc thaáp). Maïch naøy coøn
coù teân goïi laø ña haøi ñôïi, ña haøi moät traïng thaùi beàn.
Xung kích töø beân ngoaøi coù theå laø xung gai nhoïn aâm hoaëc döông, chu kyø vaø
bieân ñoä do maïch quyeát ñònh.
3. Maïch Ña Haøi Hai Traïng Thaùi Oån Ñònh Khoâng Ñoái Xöùng (Schmitt Trigger)
Ñaây laø daïng maïch söûa daïng xung ñeå cho ra caùc xung vuoâng. Ñieän aùp ngoõ ra
ôû möùc cao, thaáp vaø quaù trình chuyeån ñoåi traïng thaùi giöõa möùc thaáp vaø möùc
cao laø tuøy thuoäc vaøo thôøi ñieåm ñieän aùp ngoõ vaøo vöôït qua hai ngöôõng kích
treân vaø kích döôùi.
4. Maïch Ña Haøi Hai Traïng Thaùi Oån Ñònh Ñoái Xöùng (Bistable Multivibrator)
Daïng maïch naøy coøn goïi laø Flip-Flop (maïch laät hay baáp beânh). Ñaây laø phaàn
töû quan troïng trong lónh vöïc ñieän töû soá, maùy tính. Bao goàm caùc loaïi Flip-Flop
RS, JK, T, D, noù ñöôïc taïo ra bôûi caùc linh kieän rôøi. Ngaøy nay chuû yeáu cheá taïo
baèng coâng ngheä vi maïch.
5. Cheá taïo maïch ña haøi
Coù nhieàu caùch taïo ra maïch ña haøi, trong ñoù ta quan taâm ñeán
• Duøng vi maïch töông töï (OpAmp)
• Duøng vi maïch soá
• Duøng vi maïch chuyeân duïng (VD 555)
• Duøng linh kieän rôøi (BJT, FET)
• Duøng caùc linh kieän coù vuøng ñieän trôû aâm (diode tunnel hay UJT)
• Duøng daïng maïch dao ñoäng ngheït (blocking oscilator)

II. MAÏCH DAO ÑOÄNG ÑA HAØI DUØNG CAÙC LINH KIEÄN TÖÔNG TÖÏ
1. Maïch Schmitt Trigger
Trong lónh vöïc ñieàu khieån, caùc thieát bò ñieän chæ laøm vieäc ôû moät trong hai traïng
thaùi, töôïng tröng bôûi hai möùc 1 vaø 0 nhö trong kyõ thuaät soá. Ngöôøi ta duøng
maïch Schmitt Strigger ñeå ñoåi töø tín hieäu lieân tuïc ra tín hieäu vuoâng coù khaû
naêng choáng nhieãu cao.
Maïch Schmitt Trigger laø maïch coù hai traïng thaùi caân baèng oån ñònh vaø coù khaû
naêng chuyeån moät caùch ñoät bieán töø traïng thaùi caân baèng naøy sang traïng thaùi caân
baèng khaùc khi maïch ñöôïc kích thích
Caùc Schmitt trigger ñöôïc söû duïng raát roäng raõi trong kyõ thuaät xung nhö ñeám
xung, chia taàn, taïo caùc xung ñieàu khieån trong caùc maïch tích phaân, maïch taïo
ñieän aùp bieán ñoåi ñöôøng thaúng v.v…
Ura Ura
U2
U1
Uv
Ung2 Ung1 t1 t2
0
Uv
t1
t2
Hình 6.1.Ñaëc tuyeán cuûa trigger

Noùi chung caùc trigger ñeàu coù ñaëc tuyeán Ura = f(Uv) coù daïng laø moät voøng treã
nhö hình treân, caùc möùc ñieän aùp Ung1 Ung2 ñöôïc goïi laø caùc möùxc ñieän aùp
ngöôõng

a. Daïng Maïch Duøng Chuyeån Maïch BJT
Daïng 1
+Vcc
Rc1 Rc2
Rb
Vout
Vin
Re
0
0
Hình 6.2. Schmitt trigger duøng BJT

Trong sô ñoà maïch treân, 2 transistor T1, T2 ñöôïc gheùp tröïc tieáp vaø coù chung
RE. Ñeå coù ñieän aùp ra laø xung vuoâng thì hai transistor phaûi chaïy ôû cheá ñoä baõo
hoøa, ngöng daãn. Khi T1 ngöng daãn seõ ñieàu khieån T2 chaïy baõo hoøa vaø ngöôïc
laïi khi T1 baõo hoøa seõ ñieàu khieån T2 ngöng daãn
Ngöôõng cao vaø ngöôõng thaáp cuûa maïch (sinh vieân töï chöùng minh qua 2 traïng
thaùi taét vaø baõo hoøa cuûa BJT)
VCC − VCEsat
Ung1 = VTH+ = R E + 0 .8
RC 2 + R E
VCC − VCEsat
Ung2 = VTH- = R E + 0 .8
RC1 + R E
Daïng 2
Vcc Vcc
C
Rc1 Rc2
T1 R Vra
Vv T2
Rb Re
Hình 6.3

Maïch bao goàm hai Transitor T1 vaø T2, caùc ñieän trôû phaân cöïc tónh. Ñieän trôû RE
taïo phaûn hoài, tuï C : tuï taêng toác (naêng löôïng tích luõy trong tuï seõ laøm phaân cöïc
moái noái BE cuûa T2 nhanh hôn).
Maïch ñöôïc thieát keá sao cho ôû traïng thaùi bình thöôøng T1 taét T2 daãn baõo
hoøa.Trong hai traïng thaùi phaân bieät cuûa maïch thì moãi traïng thaùi öùng vôùi moät
Transitor daãn vaø moät Transitor taét.
Khi vv = 0, T1 taét, doøng IC1 = 0, toaøn boä doøng IRC1 qua R vaø RB ñeán cöïc B cuûa
T2 , laøm T2 daãn baõo hoøa. Ñoàng thôøi taïi cöïc E cuûa T1 coù ñieän aùp
VE = IE2bh.RE , laøm T1 tieáp tuïc taét.
Ta coù vr = VC = VE + VCE2bh.
Söï chuyeån ñoåi traïng thaùi seõ dieãn ra khi tín hieäu vaøo vöôït qua möùc ngöôõng
kích treân (töông öùng vôùi VE ôû traïng thaùi naøy), nghóa laø vv = VE. Luùc naøy T1
baét ñaàu daãn, doøng IC2 taêng leân laøm doøng IB2 giaûm. Vaø nhôø quaù trình hoài tieáp
qua ñieän trôû RE laøm T2 taét, do ñoù vr = VCE. Neáu tieáp tuïc taêng vv lôùn hôn nöõa
thì T1 chæ daãn baûo hoøa saâu theâm, coøn maïch vaãn khoâng ñoåi traïng thaùi.
Khi T1 ñang daãn, T2 ñang taét, ñeå ñöa maïch veà traïng thaùi ban ñaàu caàn phaûi
giaûm tín hieäu vaøo vv xuoáng döôùi ngöôõng kích döôùi. Luùc ñoù doøng IC1 giaûm
maïnh, neân ñieän theá cöïc thu cuûa T1 taêng leân, laøm VB2 taêng. Vaø nhôø taùc duïng
cuûa hoài tieáp qua RE , quaù trình nhanh choùng ñöa ñeán T1 taét vaø T2 daãn baõo
hoøa.
Ta coù : vr = VE + VCE2bh
b. Daïng Maïch Duøng Op-Amp

Daïng Maïch 1
Xeùt maïch ñieän coù daïng sau :
R
-
+
Vv Vra
R1 R2
Hình 6.4

Ñieän trôû R = R1//R2 laøm giaûm doøng ñieän off set ñeå hoaït ñoäng gaàn vôùi Op-
amp lyù töôûng, nhaèm muïc ñích laøm cho maïch hoaït ñoäng oån ñònh hôn.
R1
Ta coù v+ = vr = Av r
R1 + R2
Vaø v- = -vv
Khi vv>v+ thì vr = -V
R1
Do ñoù v + = −V = − AV . Ñaây laø ngöôõng kích möùc thaáp.
R1 + R2
R1
Khi vv < v+ thì vr = +V, do ñoù v + = +V = AV . Ngöôõng kích möùc cao.
R1 + R2
Daïng soùng vaøo – ra
Hình 6.5
Quan heä vaøo – ra
Khi vv > AV thì vr = -V
Khi vv < -AV thì vr = +V
Vra
-AV 0 +AV VV
Hình 6.6

Nhaän xeùt.
Hai traïng thaùi cuûa Schmitt Trigger töông öùng vôùi möùc ñieän theá baõo hoøa
döông +V vaø baõo hoøa aâm –V cuûa ngoõ ra boä khueách ñaïi thuaät toaùn. Daïng
soùng ngoõ vaøo ñöôïc söûa thaønh xung chöõ nhaät.
Daïng Maïch 2
R
Vv - Vra
+
R1 R2
Vref
Hình 6.7
Ta coù v- = vv
R1 R2
v+ = vra + vRe f
R1 + R2 R1 + R2
Khi vv > v+ thì vra = -V

R1 R2
Do ñoù v+ = −V + VRe f = -AV+B : ngöôõng kích möùc thaáp.
R1 + R2 R1 + R2
Khi vv < v+ thì vr = +V

R1 R2
Do ñoù v+ = V + VRe f = AV + B
R1 + R2 R1 + R2
Quan heä vaøo – ra

Khi vv > -AV + B ⇒ vr = -V
Khi vv < AV + B ⇒ vr = +V
Hình 6.8

c. Daïng Maïch Duøng coång logic
Q
R
D
Vin /Q
R1
Hình 6.9.
Kyù hieäu vaø ñaëc tuyeán cuûa coång NOT Schmitt trigger (74HC14)
Hình 6.10
d. Schmitt Trigger chính xaùc
VTH+
- R
Q
+
Vin
- /Q
VTH- + S
Hình 6.11. Schmitt trigger chính xaùc

2. Maïch FlipFlop
a. Daïng Maïch Duøng OpAmp

Xeùt maïch sau :
R
OpAmp1
Vcc -
Vra1
+ R1
1
2
0 - R1
Vra2
Vcc +
OpAmp2
R
Hình 6.12
Ñieän trôû hoài tieáp R1 coù trò soá khaù nhoû so vôùi ñieän trôû R. Maïch F/F duøng Op-
amp nhö treân goàm hai Op-amp laøm vieäc nhö hai maïch khueách ñaïi so saùnh.
Op-amp ôû traïng thaùi baøo hoøa döông neáu v+ > v- ⇒ v0 = VCC
Op-amp ôû traïng thaùi baøo hoøa aâm neáu v+ < v- ⇒ v0 = 0
Giaû thuyeát maïch coù traïng thaùi ban ñaàu laø vr1 = VCC, vr2 = 0.
Ngoõ vaøo aâm cuûa Op-amp 1 ñöôïc hoài tieáp töø vr2 = 0(v) veà qua ñieän trôû R1 ,
neân vaãn coù v+ > v- , do ñoù vr1 = VCC , oån ñònh nhö traïng thaùi ban ñaàu.
Ñaây laø traïng thaùi oån ñònh thöù nhaát cuûa maïch F/F. Op-amp 1 ôû traïng thaùi baõo
hoøa döông vaø Op-amp 2 ôû traïng thaùi baõo hoøa aâm. Ñeå chuyeån traïng thaùi cuûa
F/F , cho coâng taéc S chuyeån sang vò trí 2. Luùc ñoù ôû Op-amp 2 coù v- = 0, v+= v-
neân Op-amp 2 chuyeån sang baõo hoøa döông, vr2 = +VCC. Ñieän aùp naøy hoài tieáp
veà ngoõ vaøo aâm cuûa Op-amp 1 qua ñieän trôû R1 (R1<< R) seõ laøm ñoåi traïng thaùi
cuûa noù töø baõo hoøa döông sang baõo hoøa aâm (do luùc naøy coù v+ < v- ).
Vcc Vcc
b. Maïch FlipFlop Cô Baûn
Sô ñoà nguyeân lyù : Rc1 Rc2
R2 R1
Vra1 Vra2
Hình 6.13
T1 T2
Rb1 Rb2
0 0
-Vbb
Maïch naøy laø gheùp hai maïch ñaûo duøng hai Transitor theo kieåu ñoái xöùng.
Trong sô ñoà duøng 2 nguoàn ñieän aùp DC: Nguoàn VCC ñeå caáp IB vaø IC cho
Transitor daãn baõo hoøa vaø nguoàn -VBB ñeå phaân cöïc ngöôïc cho cöïc B cuûa
Transitor ngöng daãn.
Giaû thieát 2 Transitor T1 vaø T2 cuøng thoâng soá vaø cuøng loaïi. Caùc ñieän trôû phaân
cöïc RC1 = RC2, R1 = R2, RB1 = RB2 . Nhöng thöïc teá hai Transitor khoâng theå caân
baèng moät caùch tuyeät ñoái neân seõ coù moät Transitor chaïy maïnh hôn vaø moät
Transitor chaïy yeáu hôn khi ta cung caáp nguoàn.
Giaû söû T1 hoaït ñoäng maïnh hôn T2, doøng IC1 maïnh laøm VC1 giaûm, töùc VB2
giaûm, neân T2 hoaït ñoäng yeáu hôn. Do ñoù IC2 giaûm, daãn ñeán VC2 taêng, töùc VB1
taêng, laøm T1 hoaït ñoäng maïnh hôn vaø cuoái cuøng T1 seõ tieán ñeán traïng thaùi baõo
hoøa coøn T2 tieán ñeán ngöng daãn. Khi ñoù : vr1= VCE1bh= 0 , vr2 = VCC . Ñaây laø
traïng thaùi thöù hai cuûa Flip-Flop.
Maïch Flip-Flop seõ ôû moät trong hai traïng thaùi treân neân ñöôïc goïi laø maïch
löôõng oån. Tuy nhieân phaûi choïn caùc ñieän trôû vaø nguoàn ñieän thích hôïp thì môùi
ñaït ñöôïc nguyeân lyù treân.
3. Maïch ña haøi duøng Transistor
Ñaây laø moät loaïi maïch coù moät traïng thaùi beàn vöõng vaø moät traïng thaùi khoâng
beàn. Khi coù xung kích khôûi, maïch chuyeån sang traïng thaùi khoâng beàn vaø sau
moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh, maïch töï ñoäng trôû veà traïng thaùi beàn ban ñaàu.
Thôøi gian maïch toàn taïi ôû traïng thaùi khoâng beàn phuï thuoäc vaøo ñoä roäng xung
kích khôûi vaø phuï thuoäc vaøo caùc linh kieän trong maïch.
a. Maïch ñôn oån duøng Transistor
Sô ñoà maïch ñieän cô baûn : Vcc Vcc
Rc1 R1 Rc2
C R3
Vra1 Vra2
Hình 6.14
T1 T2
R2
0
C -Vbb
Vv
R
R

Ñaây laø daïng hai maïch ngaét daãn gheùp vôùi nhau. Cöïc B cuûa T1 gheùp DC vôùi
cöïc thu cuûa T2. Cöïc B cuûa T2 gheùp AC vôùi cöïc thu cuûa T1 (qua tuï C).
Maïch ñöôïc thieát keá sao cho ôû cheá ñoä T1 taét vaø T2 daãn baõo hoøa. Nguoàn VBB
phaân cöïc nghòch moái noái BE cuûa T1 , do ñoù T1 taét khi chöa coù taùc ñoäng beân
ngoaøi. Coøn T2 daãn baõo hoøa nhôø cöïc B cuûa noù ñöôïc caáp ñieän theá döông töø
nguoàn VCC.
Ta thaáy T2 daãn baûo hoøa vì caùc giaù trò R1 vaø RC2 ñöôïc choïn ñeå thoûa maõn ñieàu
kieän β IB > ICbh
Do vaäy ôû traïng thaùi beàn thì Vr = VCE2bh = 0
Do gheùp tröïc tieáp vôùi T2 qua R3 neân vB1 = VCE2bh < VBE1
Khi T2 daãn baõo hoøa thì tuï C naïp ñieän qua RC1 vaø qua moái noái BE2, giaù trò
gaàn ñaït ñeán laø vC = VCC - VBE2 ≈ VCC
Rc1
C
Vcc
Vbe2
Hình 6.15
Khi kích moät xung döông vaøo vv cöïc neàn cuûa T1 , laøm T1 ñoåi traïng thaùi töï taét
sang daãn baõo hoøa. Luùc naøy thì tuï C phoùng ñieän qua moái noái CE cuûa T1, söï
phoùng ñieän naøy laøm phaân cöïc nghòch moái noái BE cuûa T2, do ñoù T2 taét. Doøng
cöïc thu cuûa T2 laø IC2 giaûm xuoáng baèng 0. Toaøn boä doøng qua RC2 seõ chaïy heát
vaøo cöïc neàn cuûa T1 ñeå duy trì traïng thaùi baõo hoøa cuûa T1. Ñaây laø traïng thaùi
khoâng beàn cuûa maïch.
Thaät vaäy, ngay sau khi tuï C xaû ñieän xong thì noù ñöôïc naïp ñieän laïi qua R1 vaø
CE1. Vôùi thôøi haèng laø R1C. Ñieän theá cöïc neàn cuûa T2 luùc naøy taêng daàn do cöïc
döông cuûa tuï C ñaët vaøo noù vaø khi ñaït giaù trò lôùn hôn Vγ thì T2 baét ñaàu daãn
laïi. Trong luùc naøy, cuøng vôùi söï taêng cuûa doøng IC2 (do doøng IB2 taêng daàn), ñieän
aùp vr giaûm xuoáng gaàn baèng khoâng, töùc ñieän theá taïi cöïc neàn cuûa T1 baèng
khoâng, laøm T1 taét. Nhö vaäy maïch ñaõ trôû veà traïng thaùi ban ñaàu vôùi T1 taét vaø
T2 baõo hoøa vr = VCE2bh . Trong khoaûng thôøi gian ngaén, tuï C seõ naïp trôû laïi töø
nguoàn VCC thoâng qua R1 vaø moái noái BE cuûa T2 ñang daãn ñeå coù ñieän aùp xaáp
xæ baèng Vcc . Maïch chôø ñôïi xung kích môùi.

b. Maïch baát oån duøng Transistor
Daïng maïch
Vcc Vcc
RB1 RB2
Rc1 Rc2
C1 C2
Vra1 Vra2
T1 T2
Hình 6.16
Maïch ñöôïc hình thaønh bôûi hai Transistor T1 vaø T2. Caùc ñieän trôû RC1 vaø RC2
vaø caùc tuï C1 vaø C2
Nguyeân lyù hoaït ñoäng
Thoâng thöôøng maïch ña haøi phi oån laø maïch ñoái xöùng neân hai Transistor coù
cuøng hoï vaø thoâng soá. Caùc linh kieän ñieän trôû RB1 = RB2, RC1 = RC2 vaø C1 = C2.
Tuy hai Transistor cuøng loaïi, caùc linh kieän cuøng trò soá, nhöng khoâng theå
gioáng nhau moät caùch tuyeät ñoái. Ñieàu naøy laøm cho hai Transistor trong maïch
daãn ñieän khoâng baèng nhau. Khi cung caáp ñieän seõ coù moät Transistor daãn
maïnh hôn vaø moät Transistor daãn yeáu hôn. Nhôø taùc duïng cuûa maïch hoài tieáp
döông töø cöïc C2 veà B1, töø cöïc C1 veà cöïc B2 , laøm cho Transistor naøo daãn
maïnh hôn seõ tieán daàn ñeán baõo hoøa, coøn Transistor daãn ñieän yeáu hôn seõ tieán
daàn ñeán ngöng daãn.
Giaû thuyeát T2 daãn ñieän maïnh hôn tuï, C1 ñöôïc naïp ñieän thoâng qua RC1 vaø moái
noái BE cuûa T2, laøm cho doøng IB2 taêng cao neân T2 tieán ñeán baõo hoøa. Khi T2
tieán ñeán baõo hoøa, doøng IC2 taêng cao vaø vCE2 ≈ VCEsat ≈ 0,2 (V), tuï C2 (giaû
thuyeát luùc ñaàu ñaõ naïp ñaày) xaû ñieän qua moái noái CE2. Khi tuï C2 xaû, ñieän aùp
aâm treân tuï C2 ñöa vaøo cöïc B1 , laøm T1 ngöng daãn
Nhö vaäy, giaû thuyeát luùc ñaàu laø T1 ñang taét, T2 ñang daãn baõo hoøa , vaø tuï C2 ñaõ
naïp ñieän ñaày. Luùc naøy tuï C2 baét ñaàu phoùng ñieän qua moái noái CE2 ñeán cöïc E
cuûa T1, laøm moái noái BE1 bò phaân cöïc nghòch, do ñoù T1 taét.
Do vaäy, tuï C1 ñöôïc naïp ñieän thoâng qua RC1 vaø moái noái BE2
Sau khi phoùng ñieän xong, tuï C2 laïi ñöôïc naïp ñieän theo chieàu ngöôïc laïi thoâng
qua RB1 vaø moái noái CE2, luùc naøy ñieän aùp taïi cöïc B cuûa T1 laø VB1 = VC2 +

VBE2 = VC2. (VC2 ñieän aùp teân tuï C2 ) . Khi tuï naïp C2 ñeán giaù trò lôùn hôn VBE1
thì T1 baét ñaàu daãn, khi T1 ñaït ñeán daãn baõo hoøa luùc naøy tuï C1 phoùng ñieän qua
moái noái CE1 ñeán cöïc E cuûa T2 , laøm moái noái BE2 phaân cöïc nghòch, T2 taét.
Quaù trình laäp laïi töø ñaàu vaø cöù tieáp tuïc nhö theá.
Daïng soùng taïi caùc chaân.
Hình 6.17
Tính Chu Kyø Xung
T = T1 + T2. T1 laø thôøi gian tuï C2 xaû ñieän qua moái noái CE2, laøm cöïc B cuûa T1
taêng töø - VCC leân ñeán VBE1. Vaø coù khuynh höôùng taêng leân ñeán +VCC, neân
ñieän aùp töùc thôøi cuûa tuï C2 (laáy möùc -VCC laøm goác) laø:
vc(t) = 2VCC. e-T 1/ τ f, vôùi τ f = RB2 . C2
Taïi thôøi ñieåm T1, tuï C2 xaû ñieän töø -VCC leân 0(v) (boû qua VBE) laø
T1
VCC = 2VCC. e-T 1/ τ f, ⇒ e-T 1/ τ f = 2 ⇒ = In2
τf

⇒T1 = τ f . ln2 = 0,69 RB2.C2
Töông töï ta cuõng tính ñöôïc T2 ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
T2 = 0,69 RB1.C1
⇒ T = 0,69 (RB2C2 +RB1C1)
Trong maïch ña haøi baát oån ñoái xöùng ta coù
RB1 = RB2 = RB vaø C1 = C2 = C
Chu kyø dao ñoäng
T = 2 x 0,69 .RB.C = 1,4 RB.C
4. Maïch ña haøi duøng OpAmp
a. Maïch ñôn oån duøng OpAmp

Sô ñoà maïch ñieän
R
-
Vra
+
D C R2
R1
Vv
Hình 6.18
R1, R2: Taïo ngöôõng ñieän aùp ñeå so saùnh
R, C: Taïo maïch RC nhaèm thöïc hieän quaù trình naïp vaø xaû cuûa tuï
Diode D taïo maïch ghim ñieän aùp, ngaén maïch tuï C khi maïch ôû traïng thaùi beàn.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng

ÔÛ cheá xaùc laäp (traïng thaùi beàn), v(t) = -V (baõo hoøa aâm), luùc naøy
R1
v + = −V = − A.V
R1 + R2
v- = vc(t) = -Vγ (do Diode D daãn), khi ñoù ta coù daïng maïch nhö sau:

R
Vra
Vγ C -V
Hình 6.19
Maø AV > Vγ ⇒ -AV < - Vγ , töùc v+ aâm hôn v-,
Neân maïch coù vr = -V. Ñaây laø cheá ñoä xaùc laäp cuûa maïch
Khi coù xung gai döông vv kích thích vaøo chaân döông cuûa Op-amp. Luùc naøy
v+ döông hôn v- , neân vr = +V, do ñoù v+ = AV, D bò phaân cöïc nghòch neân noù bò
taét. Ñoàng thôøi, luùc naøy tuï C ñöôïc naïp ñieän qua ñieän trôû R
R
Vra
Hình 6.20
Ñieän aùp treân tuï C taêng daàn cho ñeán khi vc (vc = v-) döông hôn v+ (v+ = AV),
thì vr = -V, maïch trôû veà cheá ñoä xaùc laäp.
Daïng soùng
AV
Hình 6.21

Tính Ñoä Roäng Xung Tx
Thöïc hieän pheùp dôøi truïc daïng soùng treân, ta coù hình töông ñöông sau:
Hình 6.22
Phöông trình naïp ñieän cuûa tuï :
vc(t) = (V + Vγ)(1 - c-t / τ c)
Taïi thôøi ñieåm t = Tx, ta coù
vc(Tx) = (V + Vγ)(1 - e-Tx/RC) = (Vγ +AV)
Vγ + AV Vγ Vγ
⇒ 1 − e −T x / RC
= =( + A).V /(1 + )V
V + Vγ V V
Vγ
Ñaët k =
V
k+A 1− A
⇒ 1 − e −T x / RC
= ⇒ e −Tx / RC =
1+ k 1+ k
1+ k T 1+ k
⇒ e Tx / RC = =⇒ x = In( )
1− A RC 1− A
1+ k
Tx = RC.In
1− A

b. Maïch baát oån duøng OpAmp
Daïng maïch
R
-
Vra
+
C R2
R1
Hình 6.23
Maïch ñieän naøy laø sô ñoà maïch dao ñoäng tích thoaùt duøng Op-amp ñeå cho ra tín
hieäu xung vuoâng.
Sô ñoà coù hai maïch hoài tieáp töø ngoõ ra veà hai ngoõ vaøo. Caàu phaân aùp RC hoài
tieáp veà ngoõ vaøo ñaûo, caàu phaân aùp R1vaø R2 hoài tieáp veà ngoõ vaøo khoâng ñaûo. R1
vaø R2 taïo ngöôõng so saùnh ñieän aùp, coøn RC taïo naïp phoùng.
Ñeå giaûi thích nguyeân lyù hoaït ñoäng, ta giaû söû tuï C chöa naïp ñieän.
R1
Ta coù v+ = v r = βv r
R1 + R 2
neáu v+ > v- thì vr = +V ⇒ v+ = +βV, Ñaây laø ngöôõng xeùn treân

neáu v+ < v- thì vr = -v ⇒ vr = -βV, Ñaây laø ngöôõng xeùn döôùi
Khi môùi cung caáp ñieän, ñieän aùp qua tuï C laø vc = vc(0) = 0(V) vaø giaû thuyeát
Op-amp ñang ôû traïng thaùi baõo hoøa döông +V . Ngoõ vaøo khoâng ñaûo coù ñieän aùp
R1
laø v + = Vcc
R1 + R2
Trong khi ñoù, ngoõ vaøo ñaûo coù ñieän aùp taêng daàn töø 0(V). Ñieän aùp taêng do tuï C
naïp qua R theo quy luaät haøm soá muõ vôùi thôøi haèng laø τ = RC. Vaø coù giaù trò laø:
vC(t) = V(1 - e-t / RC)
Khi tuï naïp ñieän taêng daàn cho ñeán khi v- > v+ thì ngoõ ra chuyeån sang traïng
thaùi baõo hoøa aâm vr = -V. Luùc naøy, ngoõ vaøo khoâng ñaûo coù möùc ñieän aùp laø

R1
v+ = − V
R1 + R2
Ñieän aùp ra giaûm veà -V, neân tuï seõ xaû. Khi tuï C xaû ñieän aùp ñang coù thì v+ vaãn
coøn ñieän aùp aâm neân ngoõ ra vaãn laø ôû traïng thaùi baûo hoøa aâm. Ñieän aùp treân tuï C
seõ giaûm cho ñeán khi v- aâm hôn v+ thì ngoõ ra seõ chuyeån sang traïng thaùi baõo
hoøa döông, vr = +V. Quaù trình naøy laäp laïi töø ñaàu vaø cöù tieáp dieãn lieân tuïc tuaàn
hoaøn.
Daïng Soùng Vaøo Ra
Hình 6.24
Tìm chu kyø dao ñoäng

Muoán tìm chu kyø dao ñoäng, ta thöïc hieän pheùp dôøi truïc: Truïc trung dôøi ñeán
thôøi ñieåm to vaø truïc hoaønh dôøi ñeán möùc -V, ta ñöôïc daïng soùng sau:

Hình 6.25
Trong khoaûn thôøi gian töø 0 ñeán t1, tuï C xaû ñieän theo phöông trình sau
T
vc(t) = (V + βV) e-t / RC , taïi t = ; ta coù vc (T/2) = V - βV
2
⇒ V - βV = (V + βV) e-T / 2RC
V − βV
⇒ e-T / 2RC =
V + βV
T 1+ β 1+ β
⇒ = ln ⇒ T = 2 RC ln
2 RC 1− β 1− β
1
Vaäy f =
T
Nhaän xeùt
R1
Taàn soá phuï thuoäc vaøo R vaø C, tæ soá β = chöù khoâng phuï thuoäc vaøo
R1 + R 2
nguoàn nuoâi V.

5. Maïch ña haøi duøng IC555
a. Caáu truùc IC555

Sô ñoà beân trong cuûa IC555
8 VCC
7
Discharge
Comparator I
5 -
Control +
6
R \Q 3 Output
Threshold
S Q
2 -
Trigger +
Comparator II
1 GND
4 Reset
Hình 6.26
• Veà cô baûn, 555 goàm 2 maïch so saùnh ñieàu khieån traïng thaùi cuûa FF, töø
ñoù laùi transistor xaû (discharge) vaø taàng ra.
• Chöùc naêng moät soá chaân ñöôïc moâ taû nhö sau:
1
- Chaân 2: TRIGGER (kích khôûi), ñieåm nhaïy möùc vôùi VCC . Khi ñieän
3
aùp ôû chaân naøy döôùi 1/3 VCC thì ngoõ ra Q cuûa FF xuoáng [0], gaây cho
chaân 3 taïo moät traïng thaùi cao.
- Chaân 3: OUTPUT (ra) thöôøng ôû möùc thaáp vaø chuyeån thaønh möùc cao
trong khoaûng thôøi gian ñònh thì. Vì taàng ra tích cöïc ôû caû 2 chieàu, noù
coù theå caáp hoaëc huùt doøng ñeán 200mA
- Chaân 4: RESET khi ñieän aùp ôû chaân naøy nhoû hôn 0,4V: chu kyø ñònh
thì bò ngaét, ñöa 555 veà traïng thaùi khoâng coù kích. Ñaây laø chöùc naêng
öu tieân ñeå 555 khoâng theå bò kích tröø khi RESET ñöôïc giaûi phoùng
(>1,0V). Khi khoâng söû duïng noái chaân 4 leân VCC.

- Chaân 5: Control Voltage (ñieän aùp ñieàu khieån), beân trong laø ñieåm
2
VCC . Moät ñieän trôû noái ñaát hoaëc ñieän aùp ngoaøi coù theå ñöôïc noái vaøo
3
chaân 5 ñeå thay ñoåi caùc ñieåm tham khaûo (chuaån) cuûa comparator.
Khi khoâng söû duïng cho muïc ñích naøy, neân gaén 1 tuï noái ñaát
≥ 0.01µF cho taát caû caùc öùng duïng nhaèm ñeå loïc caùc xung ñænh nhieãu
nguoàn caáp ñieän.
2
- Chaân 6: Threshold (ngöôõng) ñieåm nhaïy möùc vôùi VCC . Khi ñieän aùp
3
2
ôû chaân naøy > VCC . FF Reset laøm cho chaân 3 ôû traïng thaùi thaáp.
3
- Chaân 7: Discharge (Xaû) cöïc thu cuûa transistor, thöôøng ñöôïc duøng
ñeå xaû tuï ñònh thì. Vì doøng collector bò giôùi haïn, noù coù theå duøng vôùi
caùc tuï raát lôùn ( > 1000µF ) khoâng bò hö.
- Chaân 8: VCC ñieän aùp caáp nguoàn coù theå töø 4,5 ñeán 16V so vôùi chaân
mass. Vieäc ñònh thì töông ñoái ñoäc laäp vôùi ñieän aùp naøy. Sai soá ñònh
thì do thay ñoåi nguoàn ñieän tieâu bieåu < 0.05% /V
b. Maïch ña haøi baát oån duøng 555
VCC
R1
4 8 555
Reset Vcc
7
Discharge
Output Vout
R2 6
Threshold
5
CV
2
Trigger
0.1 uF
C 1
Hình 6.27

Dạng sóng tại chân 2 và 3
2
VCC
3
1
VCC
3
V2(t) t
VCC
V3(t) t
Hình 6.28
Sinh vieân aùp duïng quaù trình naïp xaû cuûa tuï, xaùc ñònh chu kyø tín hieäu ra
c. Maïch ñôn oån duøng 555
VCC
R LM555
4 8
R VCC
7
DIS 3
Q
OUTPUT
Vkich
2
TR 5
6 CV
THR GND
1
C
0.1uF
Hình 6.29

Dạng sóng tại chân 2, 6 và 3
2
VCC
3
V6(t) t
V2(t) t
VCC
V3(t) t
Hình 6.30
III. MAÏCH TAÏO XUNG DUØNG COÅNG LOGIC

Söï ra ñôøi cuûa maïch tích hôïp ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët quan troïng trong söï
phaùt trieån cuûa ngaønh cheá taïo linh kieän ñieän töû. Ñaëc bieät caùc maïch tích hôïp soá
vôùi chöùc naêng ña daïng, phong phuù, chæ vôùi caùc coång logic cô baûn nhö AND,
OR, NOT ,v.v… maïch tích hôïp soá ñöôïc öùng duïng ngaøy caøng roäng raõi trong caùc
lónh vöïc öùng duïng cuûa ñieän töû kyõ thuaät, trong ñoù coù kyõ thuaät xung
Raát nhieàu maïch taïo xung tröôùc ñaây duøng linh kieän baùn daãn rôøi nhö BJT,
UJT,… ñeàu coù theå thay theá baèng caùc maïch tích hôïp soá
Trong phaàn thí nghieäm tröôùc, ñaõ giôùi thieäu IC ñònh thì 555 öùng duïng trong kyõ
thuaät taïo xung. Phaàn naøy seõ giôùi thieäu theâm caùc maïch taïo xung chuû yeáu söû
duïng caùc coång logic cô baûn

1. Maïch ña haøi ñôn oån
Maïch ña haøi ñôn oån thöôøng duøng trong caùc maïch taïo xung, taïo delay, phaùt
hieän ñoä roäng xung, maïch loïc thoâng daûi v.v…. Khi ñöôïc kích khôûi, maïch ña haøi
ñôn oån taïo moät xung ôû ngoõ ra coù ñoä roäng ñoäc laäp vôùi ñoä roäng cuûa tín hieäu ngoõ
vaøo.
Coù 2 daïng maïch: maïch coù khaû naêng kích khôûi laïi vaø maïch khoâng coù khaû naêng
kích khôûi laïi. So saùnh söï khaùc nhau giöõa 2 loaïi maïch treân nhö sau
nonretriggerable
retriggerable
t1 t1
Hình 6.31
a) Maïch 1.
Maïch ña haøi ñôn oån duøng coång NOR
Hình 6.32. Ña haøi ñôn oån duøng coång NOR

Maïch goàm 2 coång NOR, moät tuï ñieän ñöôïc noái giöõa coång I0 vaø I1. Taïi thôøi
ñieåm môû ñieän, neáu caùc ngoõ vaøo I0 ôû möùc 0, ngoõ ra cuûa I0 seõ ôû möùc cao, giaû söû
VC ban ñaàu baèng 0 thì
VOut I0 = VDD
VOut I1 = logic 0
Maïch seõ giöõ nguyeân traïng thaùi naøy do tuï C khoâng naïp ñieän ñöôïc

Khi coù moät möùc ñieän aùp cao ñaët vaøo ngoõ vaøo I0 daãn ñeán VOut I0 = 0 vaø giaû söû
raèng ñieän aùp treân tuï khoâng thay ñoåi ñoät ngoät (VC = 0) daãn ñeán VX = 0 vaø Vout
= 1.
Vout = 1 hoài tieáp veà I0 vì vaäy Vout I1 vaãn giöõ möùc thaáp maëc duø xung ngoõ vaøo ñaõ
xuoáng thaáp.
Luùc naøy nguoàn VDD seõ nap ñieän qua R, C laøm ñieän aùp treân C taêng hay ñieän aùp
VX taêng, khi VX vöôït qua ngöôõng logic cuûa I1 (VIH) . Ngoõ ra I1 = 0, maïch laïi
quay veà traïng thaùi ban ñaàu
VX ñöôïc tính nhö sau
Thay VX baèng ñieän aùp ngöôõng VTH tính ñöôïc thôøi gian toàn taïi xung ngoõ ra
Maïch 2.
Maïch ñôn oån coù khaû naêng kích khôûi laïi duøng 74HC123
74HC123 coù caùc chöùc naêng sau:
Ñöôïc kích khôûi baèng ngoõ vaøo coù möùc logic cao hoaëc thaáp
Tröïc tieáp Reset
Caùc ngoõ vaøo ñeàu söû duïng Schmitt trigger ngoaïi tröø ngoõ reset
74HC123 laø maïch ñôn oån coù khaû naêng kích khôûi laïi vôùi ñoä roäng xung ngoõ
ra ñöôïc ñieàu khieån bôûi ñieän trôû ngoaøi vaø tuï ñieän ngoaøi.
Sô ñoà chaân vaø baûng söï that nhö sau:
Hình 6.35
Caùch maéc ñieän trôû ngoaøi
Khi giaù trò tuï C > 10000pF thì ñoä roäng xung ra ñöôïc tính theo coâng thöùc sau
tW = K x REXT x CEXT
vôùi tW ñoä roäng xung ra (ns)
REXT :ñieän trôû ngoaøi (kΩ)
CEXT: ñieän dung ngoaøi (pF)
2. Maïch ña haøi baát oån

a) Maïch 1.
Maïch ring oscillator
Maïch ña haøi phi oån ñôn giaûn söû duïng coång laø maïch ring oscillator bao goàm N
coång ñaûo ñöôïc gheùp noái tieáp nhö hình sau (vôùi N leû)
Hình 6.36. Ña haøi phi oån Ring Oscillator

Chu kyø T ñöôïc tính nhö sau
T = 2 N tpd
Vôùi giaû söû raèng thôøi gian treã cuûa xung leân vaø xuoáng cuûa coång ñaûo laø baèng
nhau vaø baèng tpd. Vì tpd coù theå thay ñoåi theo nhieät ñoä, nhaø cheá taïo neân chu kyø
T treân coù theå thay ñoåi
b) Maïch 2.
Maïch dao ñoäng Schmitt Trigger
Hình 6.37. Ña haøi phi oån Schmitt Trigger

Maïch naøy söû duïng coång ñaûo Schmitt trigger vôùi ñaëc tuyeán nhö sau
Taàn soá dao ñoäng ñöôïc tính toaùn theo coâng thöùc sau
f = 1/T = 1/RC
Giaûi thích
Hình 6.38.
Daïng soùng taïi ñieåm A, B

Giaû söû ban ñaàu Vc = 0 neân VA = 0 daãn ñeán ngoõ ra B ôû möùc 1.
VB = 1 seõ naïp ñieän cho C qua R. Khi VC ñaït ñeán VP thì ngoõ vaøo coång ñaûo ñaït
möùc logic 1 vaø ngoõ ra laø möùc logic 0, luùc naøy tuï xaû ñieän qua R vaø ñieän aùp treân
tuï giaûm daàn ñeán VN, taïi VN ngoõ vaøo coång ñaûo chuyeån xuoáng möùc 0 vaø ngoõ ra
möùc 1 töùc thôøi.
c) Maïch 3.
Hình 6.39.
Taàn soá dao ñoäng f = 1/(2.2RC)
Giaûi thích
Hình 6.40. Daïng soùng taïi caùc ñieåm A, B, C, D

Taïi thôøi ñieåm ñaàu giaû söû ngoõ ra IC 1 ôû möùc cao vaø ngoõ ra IC2 ôû möùc thaáp
VA = V B = 1
Khi tuï C naïp ñieän, ñieän aùp VB giaûm daàn, toác ñoä giaûm ñöôïc quyeát ñònh bôûi tuï C
vaø R.
VTH laø ñieän aùp ngöôõng cuûa IC 2
Ñieän trôû RP ñaët vaøo maïch nhaèm muïc ñích choáng laïi quaù doøng taïi ngoõ vaøo IC 2
vaø ñöôïc choïn khoaûng 10 ñeán 100K
d) Maïch 4.
Maïch ña haøi phi oån ñoái xöùng
R1
Q
C2
R3
R2 C1
/Q
Hình 6.42. Ña haøi phi oån ñoái xöùng

Hai tuï C laø maïch hoài tieáp döông ñeå taïo dao ñoäng. Caùc ñieän trôû R1, R2, R3
ñöôïc choïn ñeå duy trì ñieän aùp ôû ngoõ vaøo cuûa 2 coång gaàn möùc ñieän aùp ngöôõng
neân khi tuï ñieän naïp xaû, ñieän aùp ngoõ vaøo dao ñoäng treân möùc ñieän aùp ngöôõng
laøm ñieän aùp ngoõ ra dao ñoäng giöõa hai möùc 0 vaø 1
Giaû söû taïi thôøi ñieåm ñaàu Q=0 vaø Q = 1 , tuï C1 naïp taïo doøng qua R1 laøm ñieän
aùp ngoõ vaøo coång 1 ôû möùc cao. Khi tuï C1 naïp ñaày thì maát doøng qua R1 daãn ñeán
ngoõ vaøo coång 1 xuoáng 0 vaø Q=1. Tuï C2 luùc naøy naïp ñieän qua R2 daãn ñeán ngoõ
vaøo coång 2 ôû möùc cao vaø ngoõ ra Q = 0 . Quaù trình cöù tieáp tuïc
Ñieän trôû R1 thöôøng choïn baèng R2. Taàn soá dao ñoäng ñöôïc tính theo coâng thöùc:
1
f =
2( R1 + R3 )C
Maïch chæ thích hôïp cho caùc taàn soá cao

e) Maïch 5.
Dao ñoäng ña haøi ñôn oån duøng coång NOT
Hình 6.33. Ña haøi ñôn oån duøng coång NOT

Giaû söû ban ñaàu ngoõ vaøo coång ñaûo A ôû möùc thaáp (ngoõ ra A seõ ôû möùc cao), xuaát
hieän doøng qua Cy → Ry → Dy → ngoõ ra coång ñaûo B
Do taïi thôøi ñieåm ñaàu, VCy = 0 , Cy coù theå ñöôïc xem laø ngaén maïch vaø vì vaäy,
ngoõ vaøo coång B ôû möùc 1
Khi tuï Cy naïp ñieän, Vc taêng daãn ñeán ñieän aùp ngoõ vaøo coång B giaûm vaø khi qua
ngöôõng logic (VIL) thì ngoõ vaøo B ôû möùc thaáp → ngoõ ra B ôû möùc 1 vaø ñaët möùc
1 ôû cathode cuûa diode neân quaù trình naïp cuûa tuï Cy chaám döùt

Do VCx ban ñaàu = 0 neân khi ngoõ ra B ôû möùc cao thì ngoõ vaøo A ôû möùc cao. Tuï
Cx baét ñaàu naïp qua Rx vaø Dx. Quaù trình giaûi thích töông töï
Hình 6.34
Thôøi gian toàn taïi xung ñöôïc quyeát ñònh bôûi C, R vaø ñieän aùp ngöôõng VT
Thôøi gian ñeå ñieän aùp ñaït ñeán ñieän aùp ngöôõng
Giaù trò TL vaø TH (thôøi gian ôû möùc cao vaø möùc thaáp) phuï thuoäc vaøo giaù trò Rx,
Cx, Ry, Cy
1
Taàn soá dao ñoäng f =
TL + TH

f) Maïch 6.
Maïch ña haøi phi oån coù ñieàu khieån
A
Q
Hình 6.43. Ña haøi phi oån coù ñieàu khieån

Ngoõ A laø chaân nhaän tín hieäu ñieàu khieån
Khi A=1, giaûi thích gioáng maïch 4 phaàn ña haøi phi oån
Khi A=0, laøm cho coång NAND coù ngoõ ra giöõ nguyeân ôû möùc cao neân
maïchngöng dao ñoäng.
IV. DAO ÑOÄNG THAÏCH ANH

Tính chaát vaø maïch töông ñöông cuûa thaïch anh: khi coù yeâu caáu taïo caùc maïch
dao ñoäng coù taàn soá oån ñònh cao maø duøng caùc bieän phaùp thoâng thöôøng nhö oån
ñònh nguoàn cung caáp, oån ñònh taûi,… vaãn khoâng ñaûm baûo ñöôïc oån ñònh cuûa taàn
soá yeâu caàu thì phaûi duøng nguoàn thaïch anh ñeå oån ñònh taàn soá, vì thaïch anh coù
nhöõng ñaëc tính vaät lyù raát toát nhö ñoä beàn cô hoïc cao, ít chòu aûnh höôûng cuûa
nhieät ñoä, ñoä aûm vaø taùc duïng hoùa hoïc.
Thaïch anh coù tính aùp ñieän, nghóa laø döôùi taùc duïng cuûa ñieän tröôøng thì sinh ra
dao ñoäng cô hoïc vaø ngöôïc laïi, khi coù dao ñoäng cô hoïc thì sinh ra ñieän tích, do
ñoù coù theå duøng thaïch anh nhö moät khung coäng höôûng. Tính chaát dao ñoäng cuûa
thaïch anh ñöôïc bieåu dieãn bôûi sô ñoà töông ñöông nhö hình sau:
Lq
Cp Cq
CRY STAL
rq
Hình 6.44

Trong ñoù Lq, Cq vaø rq phuï thuoäc vaøo kích thöôùc cuûa thaïch anh vaø caùch caét
khoái thaïch anh. Thaïch anh coù kích thöôùc caøng nhoû thì Lq, Cq vaø rq caøng nhoû,
nghóa laø taàn soá coäng höôûng rieâng cuûa noù caøng cao. Cp laø ñieän dung giaù ñôõ
Thöôøng rq raát nhoû neân khi tính toaùn ngöôøi ta boû qua. Trôû khaùng töông ñöông
cuûa thaïch anh ñöôïc xaùc ñònh nhö sau
1
s2 +
1 Lq C q
Z ( s) = .
sC p 2 1 1
s +( + ) / Lq
Cq C p
Suy ra thaïch anh coù 2 taàn soá coäng höôûng: taàn soá coäng höôûng noái tieáp öùng vôùi
Z(s) = 0 vaø taàn soá coäng höôûng song song öùng vôùi öùng vôùi Z(s) = ∞
1
ωz =
Lq C q
1 ⎛ 1 1 ⎞⎟
ωp = ⎜ +
Lq ⎜C ⎟
⎝ q Cp ⎠
Tuy nhieân vì Cp >> Cq neân ω z ≈ ω p vì vaäy bieåu thöùc ω Z thöôøng ñöôïc söû duïng.
Taàn soá dao ñoäng cuûa maïch ñöôïc xaùc ñònh baèng taàn soá dao ñoäng cuûa thaïch anh
hôn laø baèng caùc phaàn töû trong maïch.
Ví duï.
10M
R 2k
CRYSTAL
60p 60p
Hình 6.45

COÂNG TAÉC CHOÁNG DOÄI DUØNG DAO ÑOÄNG ÑA HAØI ÑÔN OÅN
DAO ÑOÄNG ÑA HAØI DUØNG CD4047BC

CD4047B coù khaû naêng hoaït ñoäng nhö moät maïch dao ñoäng ña haøi baát oån hay ñôn
oån. Yeâu caàu phaûi maéc theâm tuï ñieän ngoaøi (giöõa chaân 1, 3) vaø ñieän trôû ngoaøi
(giöõa chaân 2,3) ñeå xaùc ñònh ñoä roäng xung ngoõ ra ôû daïng ñôn oån vaø taàn soá ngoõ ra
ôû daïng baát oån
Thieát laäp maïch ña haøi baát oån duøng 4047B baèng caùch ñaët möùc ñieän aùp cao vaøo
ngoõ ASTABLE hoaëc möùc ñieän aùp thaáp vaøo ngoõ ASTABLE
Thieát laäp maïch ña haøi ñôn oån duøng 4047B baèng caùch kích xung caïnh leân vaøo ngoõ
trigger + hoaëc kích caïnh xuoáng vaøo ngoõ trigger –
Khi ngoõ Reset o möùc logic 1, ngoõ ra Q = 0
Ñaëc tính
Nguoàn cung caáp: töø 3 ñeán 15V
Khaû naêng choáng nhieãu cao
Töông thích vôùi hoï TTL
ÖÙng duïng:
- Maïch thôøi gian
- Maïch treã
- Nhaân taàn
- Chia taàn
- Taùch ñöôøng bao
Coâng thöùc tính ñoä roäng xung
tAstable (10,11) = 4.4 RC
tAstable (13) = 2.2 RC
tMonostable (10,11) = 2.48 RC

1. Cho maïch hình, vôùi nguoàn cung caáp VCC = ± 9V
a). Giaûi thích hoaït ñoäng cuûa maïch, veõ daïng soùng VC vaø VOUT
b). Töø daïng soùng ôû treân, tìm bieåu thöùc chu kyø T cuûa VOUT
D1 R
D2
2R
- Vout(t)
+
R
C R
2. Cho maïch hình.

a). Giaûi thích hoaït ñoäng cuûa maïch, veõ daïng soùng VC vaø VOUT .
b). Töø daïng soùng ôû treân, tìm bieåu thöùc chu kyø T cuûa ngoõ ra VOUT
c). Tính toaùn thieát keá maïch ñeå ngoõ ra nhö sau
5v
0v
0,125ms 0,025ms
VOUT
74HC14

3. Thieát keá maïch ña haøi baát oån duøng OpAmp.
a). Veõ maïch, giaûi thích hoaït ñoäng cuûa maïch, veõ daïng soùng VC vaø VOUT .
b). Töø daïng soùng ôû treân, tìm bieåu thöùc chu kyø T cuûa ngoõ ra VOUT. Xaùc ñònh
giaù trò caùc linh kieän ñeå maïch coù taàn soá ngoõ ra f=5Khz; heä soá coâng taùc q=70%;
Vγ = 0V
4. Thieát tính moät maïch dao ñoäng ñôn oån coù bieân ñoä ra töø (0V ñeán + 5V) vaø ñoä
roäng xung Tx= 1 giaây
a) Veõ daïng maïch vaø giaûi thích.
b) Tính toaùn giaù trò caùc linh kieän.
5. Cho maïch sau
1K
10K P1 4 8
U33
Reset Vcc
Output
E 7 5
Discharge CV
2.2K
6
Threshold
J1 F 2
Trigger 0.1 uF
0.47 uF 0.1 uF
555
a) Veõ daïng soùng taïi ñieåm F vaø daïng soùng ngoõ ra khi P1=5K
b) Laëp laïi caâu a vôùi gía trò bieán trôû P1 ôû vò trí min vaø max
c) Laëp laïi caâu a neáu tieáp ñieåm J1 ñöôïc noái laïi
6. Cho maïch sau

a) Veõ daïng soùng taïi ñieåm F vaø daïng soùng ngoõ ra khi P1=5K
b) Laëp laïi caâu a vôùi gía trò bieán trôû P1 ôû vò trí min vaø max
c) Laëp laïi caâu a neáu tieáp ñieåm J1 ñöôïc noái laïi
d) Laëp laïi caâu a neáu ñaët vaøo chaân 2 tín hieäu coù taàn soá 1khz
e) Nhaän xeùt gì neáu taêng taàn soá tín hieäu caâu d
f) Tìm traïng thaùi caám cho maïch

+5V
R3
1K
3
D1
R5 1N414B
P2 2 1M 4 8
10K
R VCC
E1 7
DIS 3
Q OUTPUT
R4
2.2K
C5
1nF
2
INPUT TR 5
F 6 CV
J3 F THR GND
J2 LM555
1
C5 C6 C7 C8
0.1uF 0.1uF 0.47uF 0.1uF
7. Cho maïch hình.

a). Giaûi thích hoaït ñoäng cuûa maïch, veõ daïng soùng VX vaø VOUT1 .
b). Töø daïng soùng ôû treân, tìm bieåu thöùc chu kyø T cuûa ngoõ ra VOUT1
c). Tính toaùn caùc linh kieän ñeå maïch coù fout = 38Khz, q=40%
74HC14 74HC14
Vout1 Vout2
I1 I2
R
VX C

Ky Thuat Xung

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ky Thuat Xung

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bách Khoa Online

Giao lưu - Học hỏi - Chia sẻ kinh nghiệm

NGUYỄN TRỌNG HẢI

Phân loại tín hiệu

Một số tín hiệu liên tục

Hình 1.1a. Tín hiệu A sin ωt Hình 1.1b. Chuỗi xung

Hình 1.1c. Xung tam giác Hình 1.1d. Hàm mũ

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 3

Phương pháp khảo sát

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 4

Nghiệm phức p1 = −α + j β , p2 = −α − j β có dạng như sau:

Nghiệm kép p1=p2 có dạng như sau:

b. Phương pháp toán tử Laplace

Mạch tương đương R, L, C

Hình 1.3. Sơ đồ tương đương của L,C

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 5

II. CÁC XUNG THƯỜNG GẶP

Hình 1.4. Hàm bước đơn vị

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 6

Hình 1.5. Xung chữ nhật

Hình 1.6. Hàm nấc thang

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 7

Hình 1.8a. Hàm bước đơn vị gần đúng

Hình 1.8b. Xung Dirac gần đúng

4. Hàm dốc (Ramp Function)

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 8

x1(t)= K.e-tu(t) x2(t) = K.(1 - e-t) u(t)

Hình 1.10a. Hàm mũ giảm Hình 1.10b. Hàm mũ tăng

III. MỘT SỐ KHÁI NIỆM VỀ XUNG

Hình 1.11. chuỗi xung vuông

1. Hệ số công tác (pulse duty factor)

Hình 1.12. Hệ số công tác q

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 9

Hình 1.13a. Độ rộng xung

Hình 1.13b. Độ rộng xung trong các hệ thống số

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 10

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 11

6. Lặp lại bài 5 bằng phương pháp biến đổi Laplace

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 12

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 13

Hình 2.1. Mạch lọc thông cao

Hình 2.2a. Ñaùp öùng taàn soá

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 14

Hình 2.2b. Bieåu dieãn ñoä lôïi

Ñaët τ = RC haèng soá thôøi gian naïp

Daïng soùng VR(t) vaø VC(t)

vv(t) = 0, neáu t < 0 vaø t≥ 0

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 16

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 17

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 18

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 19

Laáy vi phaân hai veá

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 22

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 24

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 25

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 26

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 27

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 28

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 29

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 30

Hình 2.25a Hình 2.25b

Ths. Nguyeãn Troïng Haûi Trang 31

Hay R2C2 + R2C1 = R1C1 + R2C1