4 dp vut

Dp vut hay cn gi l dp su l qu trnh bin

phi phng thnh mt chi tit rng c hnh dng bt k
(hoc tip tc thay i cc kch thc ca chi tit y) v c tin hnh trn cc khun dp vut.
C hai phng php dp vut khc nhau:
- Dp vut khng mng thnh, tc l khng lm thay
i chiu dy thnh ca chi tit so vi chiu dy phi ban
u; khe h gia chy v ci khun dp ln hn chiu dy
phi. Trong qu trnh dp phn phi (D d) (H.IV.18) bin
thnh phn hnh tr c ng knh d v chiu cao h1. V
rng th tch kim loi khi dp l khng i nn chiu cao
ca sn phm h1 ln hn chiu rng h ca phn phi (D d).
Khi bin dng kim loi dch chuyn theo chiu cao rt mnh.
Phn kim loi c biu din c tnh cht quy c bng nhng
tam gic vch k trn phi l phn kim loi tha s b dn
p khi dp lm tng chiu cao ca sn phm c ch to.
Chnh th tch dch chuyn tha ny l nguyn nhn to
nn cc np nhn v c th gy nn ph phm (H.IV.19a).
trnh np nhn ngi ta dng mt vng p p cht phi
ln mt khun bng nhng c cu c bit hoc bng
cc con trt bn ca my p tc dng kp (H.IV.19b).
Phi cng dy, hiu s gia ng knh phi v ng
knh sn phm cng nh th cng gim bt c np nhn
khi dp. Chiu cao sn phm hoc bn sn phm sau mi
nguyn cng dp khng c qu ln v rng khi tng chiu
su dp th lc tc dng s tng ln rt ln c th ph hu
vt liu nhng phn chu ko. V th tu thuc vo t l
gia chiu cao vi ng knh ca chi tit c dp v chiu
dy ca phi m thc hin dp mt hoc mt s ln.
V tr nguy him nht khi vut l vng chuyn tip t
y ti cc thnh ca chi tit v s gim mng chiu dy
ca vt liu pht sinh nhng v tr ny rt mnh do ng
sut tp trung rt ln.

ng sut ko trn thnh ca

phn tr rng s tng ln khi tng
chiu rng ban u

Dd
ca phn
2

phi trn. ng sut ko gii hn

trn thnh ca phn tr rng ph
thuc vo bn ca vt liu
bin dng tit din nguy him
nht.
C th gim bt s thay i
chiu dy v tr nguy him bng
cch tng bn knh ln ca khun,
khe h gia chy v ci, thc hin
bi trn, gim bt mc bin
dng v lc nn p phi.
- Dp vut
thnh:

lm

D
d

mng
H.IV.18 - Dp vut mt chi
tit hnh tr c dng cc

Dp vut c mng thnh

lm thay i chiu dy thnh chi
tit so vi chiu dy phi ban u (hnh H.IV.20). Trong trng hp ny khe h gia chy v ci nh hn chiu dy phi
tm v s ln gia cng c xc nh theo mc bin
dng cho php, c gi tr c xc nh nh sau:

F( n 1) Fn
F( n 1)

S( n1) S n
S( n1)

y:
F(n-1) v Fn din tch tit din ngang ca bn
thnh phm sau ln dp th (n-1) v th n.
S(n-1) v Sn chiu dy thnh ca bn thnh phm
sau ln dp th (n-1) v th n.

H.IV.19 - Qu trnh dp
vut

H.IV.20 - Dp vut c lm mng

thnh

c im ca dp vut c mng thnh l ng knh

ca chi tit gim t, chiu su tng nhiu v do gim
chiu dy phi (hoc bn thnh phm). Qu trnh dp vut
ny khng lm thay i chiu dy ca y sn phm.
rt ngn s ln dp vut thng thc hin mt s
ln dp khng lm mng thnh trc t c chiu su
no , sau mi dp vut lm mng thnh.
Dp vut lm mng thnh c u im l khng cn
vnh p chng nhn, khng cn thit b dn hng,
ch cn dp trn my tc dng n, khun n gin, r
tin, nhng qu trnh dp phi qua nhiu nguyn cng v
bt buc phi trung gian.
C nhiu phng php xc nh kch thc phi khc
nhau da vo s cn bng din tch, th tch hoc khi lng ca sn phm v ca phi ban u. Khi dp vut khng
lm mng thnh hoc lm thay i chiu dy thnh t thng xc nh kch thc phi theo s cn bng din tch b
mt ca phi v b mt chi tit thnh phm, c k thm lng d ct mp. Khi dp vut c lm mng thnh kch
thc phi c xc nh cn c vo s cn bng th tch
phi v thnh phm. Di y gii thiu mt s cch tnh
ton kch thc phi i vi cc chi tit dp c hnh dng
khc nhau.
- Dp chi tit c dng hnh tr v cc hnh trn xoay
n gin. Phi trn dp cc chi tit n gin hnh
trn c ng knh D:

4
F 1,13 F 1,13

(mm)

F- din tch ca chi tit

f f1 f 2 ... f n - tng din tch ca cc
phn t ring bit ca b mt chi tit, mm 2.

Vi cc chi tit trn xoay rng c th chia b mt ca

chng thnh cc hnh n gin (trn, tr ...) ri xc nh
b mt chi tit bng cch cng cc din tch cc phn t
c hnh dng n gin li.
Sau khi dp thng ct vnh mt bch ca sn phm,
v th cn phi mt lng d ct thch hp.
i vi cc phi ch to cc chi tit dng trn xoay
phc tp ng knh ca n c xc nh theo quy tc
Gunen. Ni dung ca quy tc ny l: din tch mt ngoi
ca mt vt th trn xoay c to nn bng cch quay mt
ng cong c hnh dng tu xung quanh mt trc bng
tch s ca chiu di ng sinh vi qu o ca trng tm
ng sinh y.
F = 2 RS . L
y
xoay, mm2;

F din tch mt ngoi ca vt th trn

RS khong cch t trng tm ng sinh

n ng trc quay, mm;
L - di ng sinh, mm.
ng knh ca phi tnh theo cng thc sau y:
D = 8LRS 8 lr
L.RS = lr ;
r khong cch t trng tm ca tong on
ng sinh phn t n trc quay.
y:

C th xc nh chiu di ng sinh v v tr trng

tm ca n theo
cc phng php
sau:
- Phng php
th 1:
Chia ng
sinh ca chi tit
thnh cc phn t
ring bit 1, 2,
3, ... cho cc
phn c chia l
cc on thng
hay
cung
trn
(H.IV.21). Nu ng sinh c nhng
phn l ng cong
th cc phn ny
c chia thnh cc
H.IV.21 - Phng php tm kch thc
on nh v thay
phi bng th
th bng cc on
thng. Xc nh
trng tm ca mi phn v qua cc trng tm ny k cc ng song song vi trc chi tit. V cc on L 1, L2 ... Ln tng
ng vi chiu di cc on 1, 2, ... n. Sau trn on AB
ln lt t ni tip cc on L 1, L2, ... Ln. T mt tm O bt
k v cc tia n u mt ca cc on thng ny. Tip
tc v cc on thng song song vi cc tia trn, tc l v
6//6; 7//7; 8//8 ... , giao im ca cc tia 6 v 11 xc
nh v tr trng tm S v bn knh RS. ng knh ca
phi c xc nh theo cc cng thc gii thiu trn
hoc l theo quan h hnh hc R 2 = 2.RS.L, y R bn
knh phi, chnh l on BD vung gc vi ng knh ca
na vng trn L + 2RS ti im B (H.IV.21).

- Phng php th 2: C kt qa chnh xc hn phng

php 1 v c tin hnh trnh t nh sau:
+ Chia ng
sinh ca chi tit thnh
cc phn ring bit
(H.IV.22). nh du trng
tm ca mi phn.
Trng tm ca on
thng nm gia on.
Bn knh trng tm ca
cung cong c xc nh
nh sau (H.IV.23):
Vi cung li:
r=B+A
Vi cung lm:
r=B -A
y: B khong
cch t trc chi tit
n trng tm
cung cong.

H.IV.22 - Tnh ton ng knh phi

+ Xc nh
chiu di ca cc ng sinh.
+ Nhn chiu di l ca cc phn vi bn knh
trng tm r ri tm tng

lr l r l r
1 1

2 2

... ln rn

+ Theo gi tr
ca tng ny tm ng knh phi theo cng
thc:
D 8 l.r

- Dp cc chi
hnh hp:

B
x

tit

H.IV.23 - V tr trng tm ca
cc on phi c dng cung
trn

Khi dp cc chi tit hnh hp s xut hin ng sut

v bin dng rt phc tp, gm bin dng nn (co) theo chu
vi v bin dng di theo phng thng ng v c gi tr ln
nht cc gc. Trong trng hp ny cc kch thc v hnh
dng phi (H.IV.24) c xc nh theo th t sau y:
+ Xc nh chiu di cc thnh phng ca hp tng t nh khi un. Bn knh r chn nh vi bn knh un.

H.IV.24 - Kch thc hnh dng phi dp chi tit

hnh hp
+ Bn knh phi R c tnh ton cng nh khi dp
hnh tr c ng knh d v chiu cao h theo cng thc:
R

d 2 4dh
2

+ Xc nh trng tm O ca vt th trn xoay v

qua k cc ng Ob v Od tng ng vung gc vi nhau.
Sau t tm O v cung trn c bn knh r gii hn phn
phng ca y vt th trn xoay v v cung bn knh R.
+ V ng gii hn phn phng ca phi vi chiu di
l + r t tm O.
+ Chia ab v cd thnh hai phn u nhau. Qua
im chia gia v cc ng tip tuyn vi cung trn bn
knh R.

+ Dng bn knh ln R gc ni lin cc ng

thng ca thnh hp vi cc ng tip tuyn va k.
Chu vi nhn c bng cc ng v trn l chu vi ca
phi cn tm. Khi bn knh ln gia cc thnh chi tit nh
hoc l chi tit thnh hp cao th chu vi ca phi c th l
khng phi l li m l lm vo (H.IV.25). Lc ny ngi ta
dng bn knh R ln trn pha ngoi gia cc ng tip
tuyn.
Cc kch thc ca phi khi dp cc hp c mt bch
cng c xc nh ging nh hp khng c mt bch, lc
cn tnh thm chiu rng ca mt bch v bn knh
phi R (H.IV.26) c tnh nh sau:
d 2 2 4d1h
R
2

H.IV.25 - Xc nh kch
thc phi khi dp chi tit
dng hp c mt bch

H.IV.26 - Xc nh hnh dng

v kch thc phi dp chi
tit hnh hp c bn knhln
nh v thnh hp cao

- Dp chi tit c hnh dng gm nhng mt cong

phc tp v chiu cao khng u.

i vi cc loi chi tit nh vy khng nn tnh ton cc

kch thc ca n. Khi thit k cc khun ct v khun dp
ch xc nh s b cc kch thc ngoi c bn ca phi,
cn cc kch thc v hnh dng chnh xc ca n c xc
nh bng thc nghim khi th v r mi khun dp. Cc
phi nhn c bng thc nghim c hiu chnh li nhm
m bo hnh dng bn ngoi ca n n gin (bng
phng hoc trn u). Nhng phi c hiu chnh nh
th c dng lm dng ch to khun.
Trng hp dp vut c lm mng thnh, vic xc nh
kch thc phi xut pht t tnh cht bng nhau gia th
tch vt liu phi vi th tch chi tit thnh phm, cng
thm lng d ct mp. Hnh v chi tit c chia thnh cc
th tch ring c hnh dng hnh hc n gin m cc th
tch y c xc nh bng cc cng thc, ri tng cng li.
Chiu dy phi thng c xc nh theo hnh v ca
chi tit thnh phm v theo iu kin gia cng n. ng
knh phi c xc nh theo cng thc:
D 11,3

V
S

y:
V th tch phi k c phn tha b khi ct
mp;
V = (1 + a).Vtp
a h s ch lng tha b khi ct mp,
a = 8 15%, ph thuc chiu cao tng i ca
chi tit
S chiu dy phi (t 1,0 n 1,2 chiu dy
y)
C th tnh s ln dp vut khng lm mng thnh
i vi chi tit hnh tr khng c vnh theo h s dp su
m l t s gia ng knh chi tit d v ng knh ca phi
D:

d
D

Nu gi phi ban u c ng knh D, cn ng

knh bn thnh phm sau ln dp th nht, th hai, ... , th
(n 1) l d1 , d2 , ... , dn-1 , ng knh sn phm l dn th cc
h s dp vut ln lt l:
m1

dn
d2
d1
; m2 d ; ... ; mn d
D
1
n 1

T cc biu thc trn suy ra:

d1 = m1.D; d2 = m2.d1 = m1.m2.D; ... ; dn = mn.dn-1
dn-1 = m1.m2....mn.D
S lng nguyn cng dp vut c th xc nh s b
theo cng thc sau y:
n

lg d n lg(m1.D)
lg m2

y:
n s lng nguyn cng dp vut
dn ng knh chi tit thnh phm (mm)
D ng knh phi (mm)
m2 h s dp vut nguyn cng th hai (cng
xp x bng h s dp vut ca cc nguyn cng tip theo).
m1 h s dp vut nguyn cng dp u tin.
Khi tnh ton cng ngh qu trnh dp vut cc sn
phm, thng thng cc kch thc yu cu ca chi tit khng
trng vi kch thc tnh ton theo cc h s. Trong trng hp
ny phi lm cho cc ln bin dng cc nguyn cng ng
u nhau, cn h s dp vut s iu chnh v pha tng
ln.
Khi dp vut c lm mng thnh chiu dy, ng knh
ngoi v ng knh trong ca phi u gim i nhng v

bin dng ch yu l s gim chiu dy ca thnh ch

khng phi l s gim ng knh nn khi tnh ton s ln
gia cng c th b qua s thay i ca ng knh. Trong
trng hp ny s nguyn cng dp c xc nh theo mc
bin dng cho php E.
E

Fn 1 Fn S n 1 Sn

1 mbm
Fn 1
S n 1

y:
Sn-1 v Sn chiu dy ca thnh trc v sau khi dp
vut c bin mng thnh, mm.
Fn-1 v Fn din tch tit din ngang trc v sau
khi bin dng, mm2.
mbm h s dp vut.
S nguyn cng tin hnh c tnh theo cng thc:
n

lg S1 lg S 2
100
100 E

Gi tr trung bnh ca mc bin dng E khi dp

vut c lm mng thnh i vi thp mm bng 55 60%
(nguyn cng th nht), bng 35 45% (nguyn cng sau);
i vi thp c cng trung bnh E = 35 40% (nguyn
cng th nht); E = 25 30% (nguyn cng sau).
C th xy dng cng thc l thuyt tnh lc dp vut
phn tch l thuyt qu trnh dp vut. Khi tnh ton
k thut c th s dng cc cng thc xc nh lc dp
vut v lc chn thc t sau y:
- i vi cc chi tit hnh tr khng c vnh:
P dS b .K1

- i vi cc chi tit hnh tr c vnh rng:

P dS b .K 2

 y:
P lc dp, N;
d - ng knh chi tit nguyn cng cn xc
nh lc dp, mm;
S chiu dy vt liu, mm;
b - gii hn bn ca vt liu, N/mm2;
K1 , K2 cc h s, gii thiu trong cc s tay rn
dp;
- i vi chi tit dng hp ch nht thp (dp vut qua
mt nguyn cng).
P (2 A 2 B 1, 72r ).S . b .K 3

y:
A v B chiu di v chiu rng ca hp ch
nht, mm;
r bn knh gc ln ca hp, mm;
K3 h s ph thuc chiu cao tng i ca hp
h
S
, chiu dy tng i ca phi
v bn
B
D
r
knh ln tng i .
B

- i vi chi tit hnh tr dp vut c lm mng thnh:

P d n ( S n 1 Sn ). b .K bm

y:
dn - ng knh ngoi ca chi tit sau nguyn cng
dp vut th n, (mm);
Sn-1 v Sn chiu dy thnh sau nguyn cng dp
vut th (n 1) v th n, (mm);
Kbm h s (vi thp K bm = 1,8 2,25; vi ng
thau Kbm = 1,6 1,8).
Lc chn phi c tnh ton phi m bo khng
xy ra t kim loi hay to np nhn. Thng thng c th
dng cc cng thc tnh lc chn sau y:

- Khi dp vut nhng chi tit c hnh dng bt k

(tng qut)
P = F.q
- Khi dp vut ln th nht nhng chi tit hnh tr (t
phi phng)
Q

2
[ D (d1 2rc ) 2 ]q
4

- Khi dp vut tip tc nhng chi tit hnh tr (t

phi rng)
Q

2
[d n 1 (d n 2rc ) 2 ]q
4

Trong cc cng thc trn:

F din tch ca phi di tm chn, mm2 ;
q - p lc chn, N/mm2 (thp mm S < 0,5 mm
th q = 2,5 3
S > 0,5 mm th q = 2
2,5)
d1 , ... , dn - ng knh dp vut (ci), nguyn
cng th nht v th n, mm;
rc bn knh gc ln ca ci, mm;
D - ng knh ca phi, mm.