1.

Uluslararas Antalya
Mimarlk Bienalindeki
Deneysel Mimarlk leri
zerinden mimarlkta
deneysellii tartyoruz

BU DERG
N AA
KESLMED

ACXT CRAFT312 EMRE AROLAT ARCHITECTS

LOOP MMARLIK ND MMARLIK
TANJU ZELGN

NEREDE BALAR,
NEREDE BTER?

SAYI 105
ARALIK 11 / OCAK 12
11 TL (KKTC 12 TL)

yazlaryla
ALPAY ER
GLSM BAYDAR
KORHAN GM

xxi.com.tr

XXI < MMARLIK TASARIM MEKAN < SAYI 105 < ARALIK 11 / OCAK 12 < ACXT < AROLAT < CRAFT312 < LOOP MMARLIK < ND MMARLIK < ZELGN < DENEYSEL MMARLIK

DENEYSEL
MMARLIK

YRMBR
MMARLIK
TASARIM
MEKAN

deneysel mmarlk:
nerede balar,
nerede bter?

ARALIK 11 / OCAK 12 - XXI 32

DENEYSEL MMARLIK

1. Uluslararas Antalya Mimarlk Bienali, en ok Deneysel Mimarlk leri bal altnda toplanan retimlerle adndan sz ettirdi. Bu da
imdiye kadar mimarlk gndemimize hi dmemi, dse de pek sesi kmam olan deneysellik kavramn birden nmze
koyuverdi. Bu kavramn bilimsel armlar bir yana mimarlkla birlikte nasl yorumlanabileceini tartmak iin de karmza bir frsat
km oldu. Toplam 12 projenin tm tasarmclar ile bu konuyu tartmak bir kakofoniye yol aacandan alt projenin mellifleriyle
masaya oturduk. Ahmet nder, Alian rakolu, Boahan Dndaralp, Ceren Balkr vn, Ebru Erdnmez, Ervin Garip ve
Levent entrk ile birlikte yaptklar iler zerinden mimarlkta deneyselliin nasl kavrandn konutuk. Dier ekiplerden Cem Kozar,
Eylem Erdin, Hakan Demirel, Mert Eyiler, Onur Erouz ve Salih Kktuna da kendilerine ynelttiim sorular yantlayarak bu
tartmaya katld. Bienal kratr Tlin Grgl ile sreci yakndan takip etmi olan Sait Ali Kknar da yazlaryla grlerini belirtti.
Sonuta, gn iinde Antalyada bir hareketlilik yaratm olan Deneysel Mimarlk lerinin yaratt heyecan yanstan bir derleme
ortaya kt. Fikirlerini paylaan tm katlmclara teekkrler. Hazrlayan: Hlya Erta

Fotoraflar: Doukan Bilgin

Deneysel eril olan aar, deneysel transtr. Mimarlk da sinema da toplumsal

kstlamalarla yaplr, deneysel kendi kstlamalaryla var olur. Deneyselle oyunsal
birbirine yakndr ama deneyselliin bunlara ek olarak bir de radikallik iddias
vardr. Deneysel kurulu dzene kardr ama dzen kart baka radikalliklerle de
uyuum iinde olma durumu yoktur. Deneysel, faizan olan her eye kar ykc
ve hrsldr. Deneysel Wittgensteinc bir ekilde sonunda zerine trmand
merdiveni tekmeler. Deneysel olmayan her ey salamlar, deneysel hep krlgan
kalr. Her mecrada deneysel olunabilir. Geicilik deneysellik deildir. Yalnzlk da
deneysellik deildir. Deneyselcilerin atas yoktur. Ardl da yoktur. Tekildirler.
Deneysel, heteronormativizmi sarsar. Deneysel tekil bir orjidir. Disipliner
disiplin, bilimsel ve epistemolojikken, deneysel disiplin anarik ve derindir.
Mimarlk arabulucu ve para bulucudur. Deneysellik uzlama snrn
getiimiz anda balar. Srrealizm deneyseldi ama Dal beyaz bir modernist evde
oturuyordu. Baka alanlardan aklma gelenleri sralayacam. Ynetmen Jan
Svankmajer hala deneyseldir. Quay Biraderlerin animasyon sinemas deneyseldir.
Archigram deneyseldi. Beir Fuatn intihar deneyseldi. Yksel Arslann yapt
deneyseldir. Sarkisin yapt deneyseldir. Oulipo deneyseldir. Georges Perec
deneyseldir. Wittgensteinn felsefesi deneyseldir. Fluxus deneyseldir.
Superstudio deneyseldir. Nuri Bilge Ceylan sinemas deneyseldir. Le
Corbusiernin Moduloru Xenakisin elinde deneysel hale geldi. Neoklasik
mimarlardan Edwin Lutyens, erken bir postmodernist denecek kadar deneyseldi
nk kanonlar bozuyor ve dili sorunsallatryordu. Eisenman 1970lerdeki
konut deneylerini yaparken deneyseldi. Manuel deLandanin izgisel olmayan
tarih yaklam deneyseldir. rnein Gehry, Baudrilliarda gre deneysel deil,
permtatiftir. Baudrilliard, Pompidouyu deneysel buluyor; bana greyse
Pompidou daha ok biyopolitik olann alanna dahildir.

Deneyselin gleri biyopolitikann eline gemi durumda. Biyopolitika, yok etmek

yerine satn almay tercih ediyor. Deneyselin ykc gc, permtatif olann
olumlayc potansiyeliyle yer deitirir. Deney yaparken zar tutarsanz bu
mimarlktr, deneyinizde 7-7 gelme olasl varsa bu deneyselliktir. Deneyselin
yeniden retimi mimarlktr. Mimarlk bugn snrlar bulandrmakla vnen bir
alan haline gelmitir nk uzlamak durumundadr. Oysa deneyselde snr nedir
bilmez bir tavr sz konusu olabilir nk zaten batan uzlamayacan ilan
etmitir. Deneyseli iyi beslerseniz semirip mimarla dnr, deneyseli a
brakrsanz siz semirip patrona dnrsnz. Deneyseli ldrmeden mimarla
rahat yok gibi grnyor.
We want you, devlettir. We want to fuck you, sistemdir. Fuck the Context,
Koolhaastr. Koolhaastan tesi, deneyselliktir. Avantgart deneyseldi ve ele geti,
her ey ele geti ve ele gemeye de devam edecek. nsann nesneyi canl sayd
aa geri dnmemiz gerek.
Kitschten deneysellik retilebilir. Deneysel iir mmkndr. Deneysel bir akademik
yazn mmkndr. Deneysel sinema, animasyon, edebiyat, fotografi, tiyatro vardr,
tpk deneysel mimarln olduu gibi. Ku sesleri, makine sesleri deneyseldir. Ses
deneyseldir. Bulunmu nesneler, nesnelerin bellei deneyseldir. Tula, ubuk,
ahap kp, rulo halinde inaat demiri, ip, lego deneyseldir. Unit de Habitation
deneyseldir. Philips Pavyonu deneyseldir. Tourette Manastrnn cam cepheleri,
Ronchamp apelinin delikli duvar deneyseldir. Kille kapl nesneler, zeminler,
duvarlar deneyseldir. Buzdan yaplma kozalaklar deneyseldir. Ucu yaklp dizilmi
sopalar deneyseldir. Gelgitte kireta kemerler deneyseldir. Andy Goldsworthynin
btn ileri deneyseldir. Goldsworthy, doann yatak odasndaki felsefecidir.
Christo ve Jeanne-Claudeun paketlemeleri deneyseldir. Gordon Matta-Clarken
bina kesimleri deneyseldir. Egon Schielenin otoportreleri deneyseldir. konalarn
hepsi deneyseldir. Berndt ve Hilla Becher iftinin mimari seri fotoraflar
deneyseldir. Jan Fabren tkenmez kalemle karalad tuvalleri deneyseldir.
Deneysellik yaratc deildir. Deneysellik yaratclkla iliiini kesmi bir alandr.
Deneysel, yaratc olandan ke-bucak kaar.
Envanterler, eski devlet defterleri, damgalarla mhrler deneyseldir. Eski demirba
dolaplar, eski gardroplar deneyseldir. naat iskeleleri, kasabalardaki otobs
duraklar deneyseldir. Duvarlara vuran cam yansmalar, kl glgeler deneyseldir.
Gecekondu mahallelerindeki bacalar deneyseldir. inde hi e harfi bulunmayan,

33 XXI - ARALIK 11 / OCAK 12

Deney dediimiz ey yinelenebilir ama deneysel olan yinelenemez. We want

bread, TOKdir. We want roses too, mimarlktr. Deneysel gereksiz deil, u
derecede gereksizdir. Mimarlktr gereksiz olan.

Mimarln seyircisi, takipisi, izleyicisi,

deneyselin ise su ortaklar vardr.
Mimarlk birileri iin, deneysellik
deneyin kendisi iin yaplr. levent entrk

DENEYSEL MMARLIK

Hlya Erta: Antalya Mimarlk Bienalindeki deneysel mimarlk ilerini tartmaya

balamadan nce kavramsal altyapy kurmamzn daha iyi olacan dnyorum.
Deneysel mimarlk nedir?
Levent entrk: Genel olarak deneysellik kavramna bakacak olursak, birok
alanda bir sr deneysel olanak bulunduunu grrz. rnein edebiyat alannda
Oulipo var, 60larda balayan bir tr srrealist edebiyat. ncln Fransz bir
matematiki olan Le Lionnais yapyor. Oulipocular, iinden kamay tasarladklar
labirenti ina eden farelerdir, dier kurucu olan Raymond Queneauya gre... Le
Lionnais, klyutmazln, Modulor kitabna yazd ve Le Corbusiernin yer verdii
bir itiraz mektubuyla da gstermitir. Lionnais, her alann bir potansiyel atlyesi
olabilir, ille de edebiyat olmas art deil diyor: Ou-x-po ya da trkesiyle po-x-i.
Biz rnein mimarlk iin Po-M-yi kurduk 2002de; yani Potansiyel Mimarlk
liini. Oulipo deneysel, tam anlamyla radikal ve edebiyatn snrlarn zorlayan ve
bunu da kstlamalarla yapan bir grup. Deneyselliin Trkiye balam zerine
sylenebilecek ok fazla bir ey ne yazk ki yok.

Georges Perecin Kaybolu roman deneyseldir; o romann Cemal Yardmc

tarafndan Trkeye ylda evirilmesi de bal bana deneyseldir. Aslnda bir
Oulipocu olmayan Amerikal bir yazar, Doug Nuferin 1996da yazd Never Again
(Bir Daha Asla) adl, iinde bir kelimenin bir daha hi gemedii, progresif
liponimi rnei olan 200 sayfalk roman da deneyseldir. Gottfried Semperin
yzey kuram deneyseldir. Kvrmlar, kvrm mimarl deneyseldir.
Lisztin Transandantali deneyseldir. Paganininin keman varyasyonlar deneyseldir.
Mozartn daha dn annemizin eitlemeleri deneyseldir. Zardanadamn
albmlerini satmayp hediye etmesi deneyseldir. nk Erbatur avuoluna gre,
mzik parayla satlamayacak kadar kymetli bir eydir.
zel retimler deneyseldir. Kendi kdn yapmak, kendine defter dikmek, cilt
yaptrmak deneyseldir. Fanzin yapmak, oaltp datmak deneyseldir. Kitap
yazmak, yapmak, tasarlamak, provalarn redakte etmek, yaynlamak deneyseldir.
Kendi kitapln kurmak deneyseldir. Kitaplk hayal etmek, nesneler toplamak
deneyseldir.
Mimarln seyircisi, takipisi, izleyicisi, deneyselin ise su ortaklar vardr.
Mimarlk birileri iin, deneysellik deneyin kendisi iin yaplr. Seri retimde bozarak
bireyselletiren tasarmlar deneyseldir. Hurdalarla yaplan mimarlk, mimarlkla
p bir arada dnmek deneyseldir. Evdeki sabit program ve ekipman
seyyarlatrmak deneyseldir. Su zerine yaplan zmitteki balk barnaklar
deneyseldir, nitekim hepsini ykmlar. Minimumda yaplm radikal tasarmlar
deneyseldir. BIG deneyseldir. Giacomettinin heykelleri deneyseldir.

Bizde olmayan birka deneysellik fikri ortaya atmak istiyorum. Her gn baka bir
tanr dleyen bir deneysel din: Bizde yok mesela. Bir yemei her yapnda
iindekileri tamamen deitiren deneysel bir mutfak: Bu da bizde yok. llerin
kemikleriyle yapm devam eden deneysel bir mezarlk. Her sene baka bir meyve
veren deneysel bir aa. Her yola ktnda baka bir rotada yol alan deneysel bir
tat. Her sylendiinde baka anlama gelen deneysel bir szck. Her seferinde
baka bir yere alan deneysel bir kap. Derine inildike gncel bilgilere ulalan
deneysel bir arkeoloji sistemi.
Dier yandan, her gn baka bir gndem yaratan deneysel bir hkmet ve
medyas: Bizde var. Her gn toplumun baka bir muhalif cephesini hapse atan
deneysel bir yarg sistemi: Bizde bu da var. Kitaplar yazlmadan yok eden deneysel
bir sansr sistemi: Bizde var. Her depremde yklp yenisi yaplan deneysel kentler
de var. Her gn yeni sitelere girii yasaklayan deneysel bir internet st kurulu da
bizde var. Her gn yeni kadnlar katleden deneysel bir ataerkil kltr bizde var. Her
gn yeni dmanlar icat eden deneysel bir lin rejimi de var.
Ebru Erdnmez: Levent ile ayn fikirde olduum noktalar da var, ayrtm
noktalar da. Yaratclkla deneysel ilikisini karlatrdnzda grrsnz ki
aslnda her tasarm sreci bir yaratma sreci ve aslnda biraz sistemin dndan
bakma sreci. Tasarm sreci zaten deneysellii de kapsayan, yeni dnme ve
retme biimlerinin ortaya konduu, farkl bak alarndan konunun ele alnd
bir sre. Trkiyedeki deneysel mimarln olup olmad konusuna gelecek
olursak, o konuda da Levent ile ayn fikirde deilim. Bilmediimiz birok ekip de
var aslnda deneysel iler reten.

KESEN

he: Projeniz Antalyallarla etkileime geebildi mi, projedeki deneysel yaklamn genel halka iletilebildiini

PIN-LAB | Project International Architectural Research Lab - Fikret Sungay,

dnyor musunuz?

Gven Topuolu, Salih Kktuna

Salih Kktuna: Kesinlikle! Bu almann iindeki en nemli e mekandaki birey, bireyin mekanla
ne ekilde etkileime girecei ve sonucunda da nasl bir deneyim edineceiydi. Yani bu anlamda

he: Bu projeler "deneysel mimarlk" bal altnda bir araya geliyor. Siz projeniz kapsamnda deneysel

Antalya halk ve onlarn mekan iindeki tecrbeleri srele birleince projenin ieriini ve ktlarn

mimarlk kavramn nasl ele aldnz?

oluturmakta. Bu tamamen izleyici odakl, ana karakterin bireyin/izleyicinin kendisi olduu bir alma.

Salih Kktuna: Deneysel mimarlk Pin-Lab'n btn bileenlerinin ortak paydas, bu yzden
akas bienal ilerinin belki de en nemli alt kategorisinin deneysel mimarlk olarak adlandrlm

DENEYSEL MMARLIK

olmas bizim iin ok deerli ve anlaml oldu. Projemiz Kesien, izleyici/katlmc, lek, arazi ve mekan
arasndaki ilikiyi ett eden bir alma.
he: Bu deneyden ne rendiniz, bunu mesleki pratiinize nasl aktarabileceinizi dnyorsunuz?
Salih Kktuna: Bireyin mekana gre hareketlerini incelemek anlamnda ok baarl bir alma
oldu. Yal, gen, ocuk, tekil ya da oul kiiler mekanda farkl hareket ediyorlar. Statik bir mekanda
snrlar belirleyen mimari izgilerin, formun, hareketle birletiindeki alg deiimleri bu deney
leinde ok baarl sonular verdi diye dnyoruz. Mesela sert keler yerine daha erisel izgiler
kullansaydk ya da malzeme ve renk seimlerimiz daha farkl olsayd, verilen tepki de ok farkl olurdu

ARALIK 11 / OCAK 12 - XXI 34

ve tabii ki lek, btn bu saydklarmz iinde belki de en nemlisi.

Mesleki pratiimize aktarmak gibi bir derdimiz yok aslnda nk nemli olan deneylerin ve sonuta
elde edilen deneyime dayal verinin oaltlmas. Bunu mesleki pratie katkdan daha deerli bir ey
olarak dnmek ve kayt altna alp paylamak lazm, yoksa sizin tekelinizde ticari bir meta olmasnn
tesine geemezsiniz. Pin-Lab olarak her frsatta tekrarladmz bir dnme-yapma yntemimiz var:
Pragmatik olmaktan te deneysel olmak.

DENEYSEL MMARLIK

Sonuta bir deneyleme sreci var, ancak tabi ki deneysel mimarlk illa ortaya
konmu, fiziksel bir mimarlk olmak zorunda da deil. Dolaysyla topyalar ve
kat mimarlk da deneyselin bir paras. Ben deneysel ileri ok byk bir emsiye
olarak gryorum. Sonuta varolan kurallar ve deerler sistemini sorgulayan bak
alar, eletirel yaklamlar reten, Lebbeus Woodsun syledii gibi kuramsal ile
pratik ilikilerini dntren ileri deneysel olarak adlandrabiliriz. lla ciddi bir
mimari retimle sonulanmasa da ardnda yatan kurguyu ortaya karan iler kat
zerinde de kalsa deneyseldir.
Hlya Erta: Lebbeus Woods demiken onun deney tanmlamasyla araya girmek
istiyorum. Deney, bir fikir ya da hipotezin gerekte ileyip ilemediinin test
edilmesidir. Deney, hipotezin yaratm deildir, bu kuramn alanndadr. Deney,
sonularn gereklie uygulanmas da deildir, bu da pratiin alanndadr. Deney,
kuram ile pratik arasnda bir ara-alandr. Deneyi kurama da pratie de ait olmayan
ama bir yandan da her ikisine de ait olan bir alan olarak tanmlyor Woods.
Ervin Garip: Peki o zaman, deneysel fikirden uygulamaya getike azalan ya da
deeri den bir ey mi? Bu szlerden yle olduu ynnde bir sonu kyor ki
belki de dorudur. lk nce fikir varken denemekte daha m rahatz? nk
sonrasnda kstlayclarn says artyor. Dier yandan da eer deneysellik, deneyi
lmek ya da gzlemlemekse o zaman gerek yaamdaki o tepkiyi alabilmemiz iin
de o deneyi gerekletirmemiz gerekiyor.
Alian rakolu: Sadece mimarlk alan iin deil de daha geni bir ereveden
baktn zaman seri retime girmemi her kiisel ya da fiziksel retimi deneysel
olarak nitelendirebilirsin. Ama biraz daha bilimsel ereveden baktn zaman,
deney aslnda artk kural olma evresindeki eylerin sonularn test edebilecein bir
ortam. Deneysel mimarlk bizim kullandmz terminolojide daha olumlayan bir
kavram gibi, deneysel olduu zaman entelektel seviyesi daha yksek gibi
alglayoruz ki bu da biraz etiket durumu yaratabiliyor ve birok eyi deneysel olarak
nitelendirmemizle sonulanabiliyor.
Boahan Dndaralp: Deneysel denmesinin sebebi aslnda herhangi bir etiket
altna alnamyor olmasndan, snflanamamasndan kaynaklanyor.
Alian rakolu: Onun kendisi acaba bir etiket haline dnmyor mu?
Boahan Dndaralp: Evet, tabi ki.

Ahmet nder: Leventin sylediklerine BIGin deneysel olduu ynnde

syledikleri hari tamamen katlyorum. Asl bana ilgin gelen bu kstlamalar ksm.
Deneysel mimarlk denmeye baland anda oksimoron bir tanma dnyor
aslnda, birbirinden ok daha farkl alanlarda gibi duran ve birbirini yok eden iki
kavram yan yana geliyor. Deneysel ksm, kstlamalarn failinin sadece kendimiz
olmamzdan, hatta bunu bir ara olarak kullanyor olmamzdan, retim ya da
tasarm srecinin bir paras olarak kendi koyduumuz kstlamalar erevesinde
davranmamzdan tr olanakl hale geliyor. Bu hangi noktada mimarlk olmaya
balyor diye sorduumuzda ise kstlamalar dsallamaya baladnda o
deneysellik ksmndan uzaklamaya baladmz grrz. O zaman artk bir ey
denenmemeye, fikir yontulmaya, arzal ya da przl yapsn kaybetmeye balyor,
vahi ksmn kaybedip ehlilemeye balyor.
Deneysel, ryalarmzda henz formle olmam rndr daha ok. Hepimizin
bana gelmitir, bir projeyle yatp kalkarz. Kafanz dinlenme durumunda da
yattnz durumda da o projeyle doludur. Tam bir eyi zdm diye kalkp
masann bana oturursunuz ve aslnda zdnz sandnz eyi daha
zememisinizdir. Ryadaki ya da zihindeki zgrlk, bir eretileme olduu iin
fikirlerimizi bir durumdan dierine aktarmaya alrken bitiriyoruz. Kafamzdaki
o gereklik katmanlar ok farkllk gsterebiliyor ki hibiri bir dierinden daha
gerek demiyorum.
Boahan Dndaralp: Mimarlk aslnda temelinde tasarm ve aratrmaya
dayal bir alan barndryor. Haliyle aslnda onun snrlarnn nerede balayp
bittiinin tarifi ok net deil. Mimarln kendisinin insan eliyle retilen bir ey
olmas, onu kltre, zamana, kendi balamna balyor. Bu, bir tr zaman iinde
evrilmi bir repertuarn iindeki yaygn kullanmlar, -mimarl bir tr ara gibi

Tasarm sreci zaten deneysellii de

kapsayan, yeni dnme ve retme
biimlerinin ortaya konduu, farkl bak
alarndan konunun ele alnd bir
sre. ebru erdnmez

35 XXI - ARALIK 11 / OCAK 12

kesimeler dokuma / po-m-i - koray danan, levent entrk, alper bayrakdar, zlem gk, duygu kaar, zlem saryldz

dnrsek- bu aracn olanaklar, o balamdaki yeri, yokluu gibi pek ok alana

doru yaylyor. Bu anlamda mimarlk disiplini ierisinden baktmzda
deneyselliin snrn hangi balamda ve nasl kazand ok deiken, hatta
deneysellie bak bile ok farkl. Mesela Trkiyede deneysel denildiinde kt
bir ey olarak alglanyor. Deneysel almalar yapyoruz denildiinde, ne yaptn
bilmediin gibi dnlyor. Halbuki denenmemi olan denemek, risk almak,
baka bir alan tartmaya amak olarak da alglanabilir.
Genel bir kme ya da zon d olan ya da tanmlanamayan deneysellik snf
iine koysak bile mimarlk iin iine girdiinde biraz daha farkl bir noktadan tarif
edilmeye balanyor gibi. Bir kere kendi arasall dnda o arasallarn
olanaklarn yaygn kullanmlarn dna karabilen eylerin kendisi deneyselin
tanmna giriyor. Bu ina edilmi bir ey olabilir, olmayabilir, tasarm ya da
aratrma srecinde kalm olabilir. O srecin nerede durduuyla ilikili de farkl
deneysellik okumalar yaplabilir.
Bizim IABAdaki ilerimize gelince onlarn deneyselliklerinden ok,
deneyimselliklerini konumalyz. Belki bizim yaptklarmz daha ok
deneyimseldir.
Alian rakolu: Deneyin sonucu her zaman olumlu kmayabiliyor, bazen
denediin fikir ya da hipotez baarsz da olabiliyor. Mimarlk iin iinde olduu
zaman onu ok da zorlayamyorsun, kme riski olan bir strktr alp insanlarn
iine girecei bir alana koyamyorsun. O anlamda deneyselin de kendi riskleri var.

Ceren Balkr vn: Ben Boahann son sylediine katlmyorum.

Gerekten deneysel bir eyler yaptmz dnyorum. Biz orada baka bir
ortamda, yani bir iverenin olduu, kurumsal bir yap iinde belirli kurallarn ve
snrlarn iinde gerekletiremeyeceimiz birtakm eyleri, hayal ettiimiz
halleriyle gerekletirdik. Ortaya koyduumuz yabanc nesnenin ngrdmz
ekilde kullanlp kullanlmadn denedik. Biz tasarladmz mekanda baka
bir mekann sesleri duyulup da ehre baklnca gerekten farkl bir eyler
hissedileceini hayal etmitik, bunun olup olmadn bienalde denedik. Ben
oturdum orada ve tramvay geerken meyhane sesini dinledim, mekan
deneyimini denedim.
Ahmet nder: Bunu denemeseydik, onun kullanmyla ilgili kendi
ngrdmz senaryolarn tamamen gerek olduunu sanabilirdik. Oysa
bienalde deneyince proje iin kafamda kk dzeltmeler yaptm; sadece
kendiminki deil, hepimizin ileri iin. Btn bu iler bir laboratuvar gibi.
Ceren Balkr vn: Peki, denedik de ne oldu? Cebimize attk. Peter Cook
birka yl nce Garanti Galeri iin geldii bir konferansnda yle diyordu:
Bizim rettiimiz her ey binaya ya da mekana dnyor mu? Hayr, bazen
cebimize atyoruz. Biz de bu projelerdeki deneylerin sonularn ve
deneyimlerimizi baka projelerde kullanmak iin cebimize attk. Deneysel
mimarlk, soru sormak, Sait Ali Kknarn dedii gibi yandan bakmak, olaya bir
de yle baknca ne oluyor sorusunu sormak, onu denemek, bir ekilde de
sonularn elde etmek demek. Mimar olarak retimimizi ya da yaratclmz

Deneysel Olmayan Mimarla Mimarlk

Diyebilir Miyiz?

Eser kelimesinin kullanmnn i kelimesine dnt, i kavramnn devirildii ana alan,

Sait Ali Kknar

armlarndan arndrlm, geriye sadece yapan ve yaplan brakan, yapma sebep olan ekonomi-

sanat. Sanatlarn retimlerini tanmlamaktan baka bir anlam tamayan, yan anlamlarndan,
itibar mekanizmalarn darda tutan bir adlandrma. Bir ie yaramas gerekmeyen, ama muhakkak

ARALIK 11 / OCAK 12 - XXI 36

DENEYSEL MMARLIK

beklenmedik bir ekilde ie yarayan, ie yarama kavraymz alt st eden, eser olmayan, rn
Getiimiz Ekim ilki gerekletirilen Uluslararas Antalya Mimarlk

olmayan bir retim sz konusu burada. Ak ulu deneysel bir retim. Olabilirlik snrlarn arayan,

Bienalinde Deneysel Mimarlk leri bal altnda yaplan, son derece

imkanlar mekanlatran denemelere, mimari i diyor olabilir miyiz? te yandan deneysel kelimesinin

heyecan verici mimarlklar zerine tartmaya alacam. ncelikle blmn bal zerine

hi de nemsiz olmayan yan anlamlarn da hatrlamak gerek. Denenmemi, gvenilir olmayan,

dnelim. Neden deneysel mimarlk ileri? Mesela etkinlikler balnn altnda Hseyin Kahveciolu

biraz tekinsiz bir mimarlk bu. Piyasa gdml retimin insanlar ayn ezber zmlere, oda bir

moderatrlnde yaplan Bat Antalya iin Gelecek Senaryolar ilii iin hazrlanp tartlan

salonlara mahkum eden, risk almadan kar marjn artrmaya odakl tavrn ak ettii iin rahatsz

anonimsitanbul, Kanpak, Sekiz+ ve Esengil-Nazm zerin ileri de grebildiim kadaryla son derece

eden, baka olaslklardan, baka olabilirliklerden haberdar edip hainlik ettii iin kavramsal olmakla

deneysel bir yaklamla retilmiler.

uygulanamaz olmakla itham edilen bir mimarlk. imdi tekrar okuyalm: Deneysel Mimarlk leri.

Biimlenileri belli somut yap nerileriyle deil de yere ilikin sorular aa karmaya alan

Bienalde grdmz ilerin retildii ortam da piyasann ezber tavrlarndan bamsz deil.

araylar-denemeleriyle ne kyorlar. Amacm burada organizasyonun isimlendirme pratiini

Organizasyondaki, retim srecindeki, demelerdeki aksaklklara ramen retilmi ilerden sz

eletirmek deil. Bugn yaayan mimarlar olarak gndelik isimlendirme pratiimiz zerinden

ediyoruz, sayesinde deil. Olaan olan, en azndan sklkla karlalan, kendini durmadan tekrar

yaptmz ii, yani mimarl, nasl bir zeminde merulatrmaya altmz aa karmak.

eden ve mimarln iine ilimeye alt durumun tarifi de bu. Bu nedenle bu iler sadece estetik
etkileriyle, yarattklar zgn mekan deneyimleriyle deil, byle bir retim ortamna eklemlenebildikleri

Deneysel kavramna odaklanmadan nce biraz u i adlandrmas zerinde de duralm. Ne

iin de kymetliler. nemleri uluslararas ada mimarlk retimleri kadar iyi grnyor olularn

zamandan beri mimarlk retimlerine i diyoruz? 80ler? 90lar? Tam cevab bende yok. Ama mimari

ayor bu nedenle. Deneysel mimarlk ilerinin sahipleri dnyann nasl olduuna deil de nasl

eserden mimarlk rnne, oradan mimari ie geiin hikayesini yazmak gerek. lk nce Ferhan

olabileceine ilikin heyecan ve arzularyla btn bir etkinlii omuzlarnda ykseltmiler adeta.

Yrekli dikkatimi ekmiti bu adlandrma ayrmlarna: Mimarlk ne zaman eser, ne zaman rn, ne
zaman i olur?

Tek tek ilerden sz etmeden bitirmek olmaz. Ahmet nder ve Ceren Balkr vnn Burada deil
ii yeniliki retim ekli ile parametrik tasarm tartmalarnn gbeine oturuyor. Son derece karmak

Bu sorulara paralel akmas gereken bir de u soru demeti var. Mimarlk blmlerimiz var. Peki,

bir formu olmasna ramen en basit programlar ve tekniklerle retilmi olmas kanmca ii bir blob

ka yldr mimari tasarm blmleri var? Mimarlk kelimesini kullandmz yerler giderek yerlerini

deil de anti-blob olarak tartmamz gerektiriyor. Kentin gndelik hayatna daha yerletirildii ilk

tasarm kelimesine brakyor. Gzlemlediim kadaryla lkemizde deil ama dnyada tasarm

andan itibaren eklemlenebilme kapasitesi ile hem mimarla hem de kentlilerin davranlarna ilikin

kelimesi kullanld yerlerden ekilerek yerini inovasyon kavramna brakyor. Kabaca, piyasann

kabullerimizi zorluyor. Kuma kapl davetkar yumuak yzeyiyle de kuvvetlenen yumuak formu her

arzular sonucu mimarlk tasarma, tasarm da inovasyona doru daralyor diye bir yorum yapabilirim.

trl kullanc davrann aa karmak iin programlanm. Eylem Erdinin Shadowspacei, an

Elbette bu sre kendi direnilerini, farkllklarn, ekincelerini de retiyor. Tasarm kelimesi

donduran bir i. Kent surlarnn brakt glgenin bir annda oluan formunu aa karan grnrde

mimarln boaltt alan doldurmak iin belki tayabileceinden fazlasn yklenerek, hala

basit bir mdahale ile ok zel bir deneyim alan kuruyor. Levent entrk ve arkadalarnn Dokuma

insanlk koullarndan, ergonomiden, yaam kalitesinden, sosyal adaletten konuabiliyor. novasyon

Fabrikasnda yaptklar, ipliklerle fikir dokumak adeta. ok kuvvetli izler tayan bir mekann ierdii

kavramyla piyasa gdml, piyasann neyi isteyip neyi darda braktn net olarak ifade edebildii

gizemi aa karan mekann ruhunu geri aran bir i olmu. Ebru Erdnmezin Yerekimsiz adl

bir kavramsal dnyaya girmi bulunuyoruz. nceki paragrafta yer alan mimari eser- mimari rn

iinin zellikle gece grntleri mimarln ktleden ve arlktan kurtulmu halini hatrlatarak her

ayrmn mimarln piyasann ekim alanna girmi olmasyla aklayabiliyoruz. Neticede rn

gn yeniden rettiimiz ve kendimizi iine hapsettiimiz yaantmz ve buna koulsuz arac olan

sanayiden, seri retimden gelen bir kavram burada kabaca bilerek ya da bilmeden sanayi aracl ile

mimarlmzn halini sorgulamamza sebep oluyor. Karbon kopya, Bakanak, Kesien, Arada ileri yine

ounlukla seri retilmi paralardan mamul bir mimarlktan bahsediyoruz. Ancak hala mimari i

az rastladmz mekan deneyimlerinin mmkn olduunu, mimarln yapabilirlik kmesinin geni,

tamlamasn konumlandrabilmi deilim.

yaplabilen kmesini darack olduunu bir kez daha hatrlatyorlar bizlere.

SHADOWSPACE

aamalarn iselletirmeyi de kapsad, denedi.

Eylem Erdin

Antalya liman surlarnn glgesini boyutlu bir mekana dntrmek iin belirlenen glge zamann,
dolaysyla da uygulama izinin grnr hale gelmesini beklemek yeterli oldu.

he: Bu projeler "deneysel mimarlk" bal altnda bir araya geliyor. Siz projeniz kapsamnda deneysel
mimarlk kavramn nasl ele aldnz?

Tasarm srecinde gelitirdiimiz tm izim, detay ve bilgileri malzemelerin belirlenmesi iin, yntemi de

Eylem Erdin: Sregelen uluslararas mimarlk bienalleri, ana tema zerinden eitlenen ierii temelde iki

uygulamaya tercme etmek iin kullanm olduk. Bunun daha karmak yaplar, sistemler ve mekanlar iin de

yaklamla ve mekansal kurguyla sergiler: temann farkl ele allarn gsteren, mimari projelerin, aratrma ve

model oluturabileceini dnerek denemek istiyorum.

sunumlarn sergilendii uluslararas katlml blmler; bir dieri de lke pavyonlar ad altnda, mekansal bir
ayrmayla tematik iliki kuran almalar. Bu pavyonlar, ilk kurgudaki sergi niteliinde olabildii gibi, btnsel

he: Projeniz Antalyallarla etkileime geebildi mi, projedeki deneysel yaklamn genel halka iletilebildiini

bir yaklamla da temay bu mekansal snrn iinde yeniden mekansallatrabilir.

dnyor musunuz?
Eylem Erdin: Shadowspace; limanda yaayan balklar, tekne sahipleri, iletme sahipleri, turistler ve
Antalyallar gibi eitli ve farkl profillerle etkileime geti. Mekann, bienal sresince farkl etkinlikler ve

ile rttryorum, lke pavyonlar gibi. Mekan tasarm, pavyon ya da mekan yerletirmesi denebilecek bir

performanslar iin kullanlabilmeyi amalamas, tekne ve iletme sahipleri tarafndan yaya trafiini artrc bir

ieriin deneysel iler olarak adlandrlmas; pratik, aklda kalc, potansiyelli, yeterince mulak, eitli ve

etkiyle algland. Mekan yzeylerini oluturan geirgen a, proje sonrasnda balk a olarak yeniden kullanma

kapsayc olmann tesinde kendi bana da bir deneye iaret ediyor. Bence her mekan tasarlama sreci, eylemi

dnecei iin, balklar tarafndan sahiplenilerek korundu. Kamusal alan kullanm pratikleri olan turistler ve

kendi iinde zihinsel ve pratik deneysellikler ierir. Shadowspace projesinde ama, bu trden bir deneyselliin

Antalyallar, daha yapm aamasnda, burada gerekleecek etkinlik programn isteyerek, byle bir mekann

altn izmek deil, mekan deneyimlemenin oluturaca hisle ilgili, kullanclarn yaayaca bir deneysellik

kullanm potansiyellerinin gstergesi oldular.

kurgulamakt.

DENEYSEL MMARLIK

IABA, 1. Antalya Mimarlk Bienali kapsamnda, Deneysel Mimarlk leri baln daha ok bu ikinci yaklam

Mekanla karlama annda, kullanclarda oluan hissin nemli bir gstergesi ise; yapm aamasnda Burada
2006 ylnda, 10. Venedik Mimarlk Bienalinde; mimar Wang Shu ve sanat Xu Jiang tarafndan tasarlanan

ne yaplyor? sorusuna, tm uygulama ekibinin eitli aklama giriimi ve aresizliine kar, bir balknn

in Pavyonu, bende benzer bir duygu uyandrmt. Hi bir metinsel okumaya, bala ve referanslara

verdii cevap oldu: Tamam canm, siz bu glgeyi kaplyorsunuz. Dorudan, yaln ve basit.

37 XXI - ARALIK 11 / OCAK 12

ihtiya duymakszn, o yerde ve anda yaanan ilk karlamada, iinde barndrd tm bilgiyi, anlam ve
sreci aktarabilme gc ile. Bu biimde tasarlanm eylere konuan nesneler-konuan mekanlar diyebiliriz,
tercmansz bir dilsel iletiim kurabilen.
HE: Bu deneyden ne rendiniz, bunu mesleki pratiinize nasl aktarabileceinizi dnyorsunuz?
Eylem Erdin: Herhangi bir lekte tasarladnz bir mekann, gerek ve somut olarak uygulanabilmesi,
katmanl bir dilsel transfer sreci ierir, soyut kavramlarn imgelere, imgelerin izgilere, izgilerin bilgiye,
bilginin uygulamaya, uygulamann da yapma dnt.
izgisel olarak kullandnz mimari ifade teknikleri ne kadar kapsaml, detayl ve geree yakn olursa
olsun, fiili yapacak kii tarafndan doru olarak alglanp retilme aamasnda zihinsel bir eikte durur. ou
zaman da eikten olduka kstl bir blm neye ve nasl indirgendiini, karlatnzda grdnz ekilde
indirgenerek geer. Shadowspace projesinde tasarm alan, sadece mekan deil, tm bu retime dnme

mekan konusunda gelitirdiimiz iin bizlerin yapt deneyler de doal

olarak mekansal deneyler oluyor.
Ebru Erdnmez: Bu bir sre. Mimarlkta daha ok bir rn zerinden
konuuyoruz ama bir de mekan deneyimlemek var. O da evriliyor, tpk
mimari rnn evrilmesi gibi. Kullancsna gre ya da zaman iinde mimari
rnler de deiim gsteriyor. Bunu btn bir sre olarak ele almay nemli
buluyorum. IABAda yaplan ileri gz nnde bulunduracak olursak bunlarn
bilindik mimari bileenlerle yaplan iler olmadklarn syleyebiliriz.
Bildiimiz anlamda duvar, cephesi, penceresi olan iler deil. Baz
kavramlar sorguladmz, mekan, fiziksel olan aratrdmz bir alma
oldu. O anlamda bu ilerin deneysel bir yaklama sahip olduunu
dnyorum.
Biz rnein ekip olarak, gzle grlmeyen, yerekimi olmayan bir kavram
odak noktasna aldk ve onun zerine bir mekan kurguladk. Ik ve glge
zerine kurulan almalar vard. Bir baka ite baka bir balamda baka bir
bak asndan kurgulanan mekan hissi oluturuluyordu. Levent ve ekibinin
almasnda tek boyutlu bir ip zerinden boyutlu bir mekann nasl
kurgulanabilecei aratrlyordu. Bunlarn tmn ben ok deerli, gerekten
deneysel almalar olarak gryorum. Herkes sorgulad kavramlarla mimar
olarak onun mekan kurgusu zerindeki etkisini yaratmaya alt ve
deneyimledi. Deneyimlemeyi de bu srecin bir paras olarak gryorum.

Hlya Erta: Ben Ahmetin sylediklerinden deneyi aslnda mimarn kendisi

iin yapt bir ey olarak tariflediini algladm. En deneysel olduumuz yeri
ryalarmz ya da zihnimiz olarak tanmlad. Deneysele ne iin bavururuz, farkl
deneyimler yaratmak iin mi, yoksa mimar olarak kendimiz iin mi?
Ahmet nder: Kendi adma ok net cevabn verebilirim: Eteimdeki talar iin.
O sralarda aklma taklan, kendime dert edindiim, zerinde kafa yorduum
sorular ortaya koymak iin bu ie giriebilirim. Byle bir ey iin neden bu
projeyi arasallatrdm konusuna gelecek olursak onun bambaka
tetikleyicileri var: O srada ses zerine bir belgesel seyretmi olmam ve
Antalyaya gittiimizde hepimizin ellerinde akll telefonlar grmem zerine
burada fiziksel olarak olsak da olmamamz zerine gelitirdiimiz dnceler.
Bunlar nasl ifade edebiliriz, hi kullanmadmz aralar, malzemeler neler var?
gibi sorularla baladk. Sngeri yap malzemesi olarak kullanarak, oturup da bir
mimari tasarlarken hi kendi mimari dsturumuzda olmayan olduka amorf bir
forma bavurarak -ki hayatmda ilk kez elim byle bir forma gitti- hi bugne
kadar dertlenmediimiz bir konuya eildik: Mekansal algda sesin yeri. Grsel
eler evreyi alglamamzda o kadar baskn ki onun dndaki btn duyu
organlar ksz durumda. Bizim retimimiz bunun zerinde biraz oynamak iin
bir yoldu, sevdiimiz iin yaptk.
Oysa ben hibir iverenime bunu anlatamam, yani sesle bir deney yapmak
istiyorum desem hibiri anlamaz. Mimarlk pratiinin iinde bir kendi aramzda
paylatklarmz var bir de kendi aramzda paylaamayp gizli kalmasn

istediklerimiz, fark edilmesini beklediklerimiz var. Yaptmz ilerde bylesi

fikirleri iverenle paylatmzda bir anda ii karma noktasna kadar
gelebiliyoruz. O nedenle projelerin birok ksmn kendime saklarm.
Ervin Garip: Deneysellik kiisel bir fantezi iin mi? O kadar rahat myz? lk
nce bize veriler geldiinde bir konu kstlamas yoktu, sadece bir st balk
vard: Kesimeler. Bu ilerin bu kadar iyi kmas ya da yelpazenin bu kadar
geni olmasndaki en byk etkenlerden bir tanesi belki rahat olmamzd. Dier
yandan ilerin bence kk lekli olmas, kiiselliin daha n planda olmasna
sebep oldu.
Ahmet nder: Bizim sevdiimiz, yapmak istediimiz anlamdaki mimarlk bu.
Mikro lekteki iler beni daha ok heyecanlandryor akas. Daha ok sz
sylemek, deneyimlerken anlamak, duymak mikro lekte daha olanakl. Dier
baka akl kartrc eylerden uzaklam bir hali var mikro lekteki yaplarn.
Sanki sesleri daha kuvvetli kyor, dolaysyla bizi daha ok heyecanlandryor.
Ben olduka rahat olduumu kendi adma syleyebilirim. Olsa olsa tek
kstlaycs elimizdeki bte ile verili zaman iinde ne yapabileceimizdi. Bizim
dncelerimizin tek yontulduu ksm oydu.
Son dnemde mimarlk ya da yap retimindeki hiyerari ok deiti. Eskiden bir
iveren vard ve mimara gelir ve bir yap talep ederdi her ne kadar bu
snrlandrmalar bnyesinde barndrsa da. Bu artk deiti. Artk iveren diye bir

aktr yap retiminde olmad iin birden btn mteahhitler bizim

iverenlerimiz olmaya balad. ncelikleri birbirinden ok farkl iki aktr
birbiriyle srekli atr durumda. Birinin mutlak niyeti maksimum kar,
maksimum metrekare, maksimum anahtar, yani tek ncelii para. Snr olarak
tanmlanan tek ey bu. veren ortadan kalktndan, aslnda biz mteahhitlere
i verirken artk mteahhitler bize i vermeye baladndan beri bouluyormu
gibi hissediyorum. Zaten imar kanunlaryla garip bir ekilde snrlanm olan
tasarm kum havuzumuzun iyice daraldn hissediyorum. Onun dnda hibir
ey yapamaz duruma gelmi bir halde alamakl derecede ka yolu
aryorsunuz. O adan bienal bir soluklanma frsat da sunmu oldu.
Boahan Dndaralp: Ne iin deneysele bavuruyoruz? sorusunun yant
bende biraz daha farkl bir yerde konumlanyor. Pratik dnyada hep bizden
beklenen talebi karlamaya ynelik bir mimarlk yapyoruz. O talebin snrlar
ierisinde de kendi dnyamzdakileri, bakma biimimizi, orada grdklerimizi
farkl biimde yorumlayarak bir retim gerekletiriyoruz. Bienal mecrasndaysa
elimizdeki aralarn sadece bizim yapageldiklerimiz dnda da ie
yarayabileceini grdk. Dahas bakalarnn yapamayaca ama bir mimar
sayesinde aa kabilecek birtakm ilikileri nasl kullanabileceimizi aratrdk.
Burada kent, kentteki yapsal ilikiler gibi bizden talep edilmeyen ya da hibir
zaman bizim de iverene ilev gibi tarifleyemeyeceimiz baz olgular kullanarak
insanlarla etkileim halinde olabilecek bir ey araclyla bir tr farkndalk
rettik, bir eyi aa kardk ve gsterdik. Bu aslnda mimarn

Boluklar Hissetmek Doldurmak

he: Bu deneyden ne rendiniz, bunu mesleki pratiinize nasl aktarabileceinizi dnyorsunuz?

Onur Erouz

Onur Erouz: Deneyin kendisinden ya da sonucundan ok srecinin retici olduunu syleyebilirim. Bir
kentsel alan, mekanlar zerinden tersine doru okuyarak ulatmz sonular veri olarak deerlendirmek; bir

he: Bu projeler "deneysel mimarlk" bal altnda bir araya geliyor. Siz projeniz kapsamnda deneysel mimarlk

yapdan hareket ederek, bir yerin yakn tarihini alldk tarih anlats dnda bir bak asyla, oray o yer

kavramn nasl ele aldnz?

yapan insanlar dahil ederek ele alp, gelecee ynelik ngr ve nerilerde bulunabilmek piyasa koullar iinde

Onur Erouz: Ekonomik belirleyicilerin her eyin zerinde olduu piyasa koullar iinde meslein dnce

proje retirken yapabildiimiz eyler olmaktan kt.

ARALIK 11 / OCAK 12 - XXI 38

DENEYSEL MMARLIK

alanndaki etkinliinden gnden gne uzaklayoruz. Temel problemi eitli leklerdeki mekanlar olan bir
retim alannn aktr olarak mimarlar, dncelerinin toplumla ilikisini ancak yaptklar araclyla kurabilir.

Kendi adma bu srecin en retici tarafnn, bu tip okumalarn tasarm srecine hangi dozda ve hangi

Bir mimarn, dncelerini piyasa koullarndan bamsz olarak ina etmesinin yegane yolu ise deneysel

yntemlerle tekrar dahil edilebilecei zerine kafa yormak olduunu syleyebilirim. Deneydeki yaklamn,

projeler gibi grnmekte. Bu balamda mimarlkta deneysellik kavramn sorunsallatrmakla dnmeye

kentsel dnm tartmalarnn gndelik hayatn bir paras olduu ve lke gndemini uzun sre megul

baladmz syleyebilirim. Bylece bu bal iki farkl yorumla ele alabileceimizi grdk: Birincisi, bir nesne

edecee benzedii bu dnemde meslek pratii iinde de ciddi bir karlk bulduunu dnyorum. Yakn

ina etmek ve kullanclarn onunla kurduu ilikiyi gzlemlemek, dieri ve bizim denemeye karar verdiimiz ise

gelecekte karmza kmas olas konularn banda gelen kentsel dnm projelerine nasl yaklaacamzla

meslek pratii iinde toplumla paylama imkan bulamadmz dncelerimizi ifade etmeye almakt. Proje

ilgili olarak bizim iin nemli bir alma oldu ve bir balama noktas belirledi.

kapsamnda; kent tarihinde belirleyici bir rol oynam fakat gnmzde atl duruma dm olan bir fabrikann
retim hollerinden birinin iindeki ve evresindeki yaamn izlerini srerek kentsel balamda elde edilen

he: Projeniz Antalyallarla etkileime geebildi mi, projedeki deneysel yaklamn genel halka iletilebildiini

veriler dorultusunda vurgulanmak istenen elerin saptanmas ve tasarlanan yerletirmeyle bu vurgunun

dnyor musunuz?

gerekletirilmesi amaland.

Onur Erouz: Deneysel projeler, mimarlara piyasa artlarnda syleme imkan bulamadklar eyleri sylemek
iin nemli olmakla birlikte daha nemlisi, mimarn ina ettii eyin ve dncesinin, toplumsal ve mesleki

50'li yllarn bana kadar Vakf iftlii'nden baka hibir eyin bulunmad bu blge, Antalya ve evresindeki

alanda tartmaya almasdr. Bu tartmann toplum balamndaki karlklarn; Antalya Mimarlar Odasnn

isizlik sorununa zm retmek amacyla, 1951 ylnda, evresine adn veren Pamuklu Dokuma Fabrikas'nn

getiimiz hafta yaynlad Pil Fabrikas arazisinin (projemizin gerekletii Dokuma Fabrikasnn komu

almasyla sanayi blgesi olma ynnde dnmeye balar. 70'li yllardan itibaren hzlanan g hareketi ve imar

parseli) stadyum yapmak zere deerlendirilebilecei hakknda olumlu gr bildiren basn aklamasna

speklasyonlar blgeyi bir gecekondu-ehir haline getirir. Turizmi Tevik Kanununun yrrle girmesiyle,

ve Antalya Bykehir Belediyesinin Kepez Mahallesi imar almalarn blgede yaayanlarn grlerine

80'li yllar sresince, Antalya'nn ekonomik etkinlik younluu sanayi ve tarmdan, turizme ynelir. Fabrikalarn

bavurarak retmek konusundaki davetine toplumun nasl tepki vereceini izledikten sonra greceiz. Deneyin

kapanmasyla blge cazibesini kaybederek ikinci dnmn yaar ve byk kentsel boluklar barndran bir

baarsndan ise bu tartmay devam ettirebildiimiz ve bundan bir ey retebildiimiz oranda sz edilebilir.

knt blgesi haline gelir.

Mevcut bir kentsel alann kendi dinamikleriyle dnmesi kanlmazdr. Fakat, dnmn d etkilerle
gerekletirildii, tasarlanmasn ve ynetilmesini gerektiren durumlarda nasl pozisyon alacamz mesleimizin
kapsaml ve ciddi biimde yeni yeni yzletii bir konu.
Proje kapsamnda denediimiz ey ise tam olarak kent hafzasndan silinmekte olan ve neredeyse gzden
karlm bu blgeyi topluma anmsatmaya almak olarak zetlenebilir. Yakn zamanda tamamlanan
tramvay hatt Kepez'i ve zellikle dokuma blgesini kent merkezine tekrar balayarak nc bir dnme
hazrlamakta. Olas dnmn sosyal trajedi haline gelmeden salkl bir kentsel evre oluturabilmesi iin
toplumsal farkndalk ortam yaratlmas nemli. Tramvay gzergah zerinde konumlanm dnm basks
altndaki kentsel boluklar/alanlar, tam da bu boluklardan birinde konumlanm olan Dokuma Fabrikasnn
zeminindeki tesisat holleriyle ilikilendirildi. retim holnn etkinlikler kapsamnda gvenli biimde
kullanlabilmesi iin kapatlmas gereken bu tesisat boluklarn iin iine katp, onlar, farkl yksekliklerde
kabaca imal edilmi kutularla donatarak kentin boluklarnn derme atma yntemlerle doldurulmasn
sembolize eden eletirel bir yaklam amaland.

deniz kp / alian rakolu

ervin garip

zellikle bu ada mimarlklarn, retme tekniklerinin ve biimlerinin

eitlenmesiyle birlikte aslnda deneysellik kelimesinin ortadan kalktn ve
mimarlk yelpazesinin genileyerek daha blml bir hale geldiini dnyorum.
Ahmet nder: tiraf etmek gerekirse, bu deneysel vurgusu, bir etikete dnt
iin bir yandan da beni ok rahatsz ediyor. Toplantya gideceimi haber verdiim
zaman Ne o, imdi deneysel mi olduk? deniyor. Boahan'n iini Antalya'da
indirirken birileri gelip Oo btn deneyseller burada. diyor. Bunun hadi oradan
deneysele dnecek bir durumu var ya ite o rahatsz ediyor. Aslnda yaptmz
i mimarlk. Neyi biliyorsak onu yaptk, o aralar kullanarak yaptk.
Alian rakolu: Szl olarak kendi aramzda tarttmz eyleri orada biraz
daha gz nne koymu, insanlarla etkileim halinde gerekletirmi olduk. O
anlamda ileri en deneysel bulmayanlar belki de ocuklardr aslnda.

Ervin Garip: nternette ilerimizle ilgili bizden hari bir ey yazld m diye
kk bir aratrma yaptm. Pek bir veriye ulaamadm. Bizim iimizle ilgili
deil de kesiim projesiyle ilgili Garip Bir Kesiim balkl bir habere denk
geldim: evre Gnllleri Dernei Bakan M.Y. tepki gsterdi: Turistler yanl
anlayabilir. Demek ki bizim grdklerimizin yannda bir de grmediklerimiz
var. Kendi yerletirmemiz iin mzii ve grntleri biz yapmtk ve iyi tepkiler
aldk. Ama ters tepkiler de oldu: Herkes aken, siz bunu mu yapyorsunuz?
gibi. Yaknmzdaki Hakan Demirelin projesi iin Ya kocaman meydana ne
yapmsnz? Mezarlk olmu buras. gibi tepkiler aldk. Aslnda kenti drtmek
gibi oldu bu iler, istediimiz farkndal yakaladk.
Ebru Erdnmez: Benim de birka anm var, bizimki sadece iki gnlk bir
yerletirmeydi. Sadece o iki gn ierisinde, bambaka yerlerde balonlardan sz
edildiini duyduk. Bir turist ekibi gezerken kendi aralarnda Balonlar
grdnz m? diye konutuklarn duyduk, bizim iimiz grlecekler listesinin
bir paras haline gelmi gibi. Baka bir seferinde birinin telefonda Ben
balonlarn oradaym, orada bulualm dediini duyduk, bu kez de iimiz bir
nirengi noktas olmu gibi. Bu iler aslnda mekan dntrmeye balad. O
yzden, bu deneysel sre baka bir farkndalk yaratt. Bence o bir-iki gnlk
mdahalelerden sonra kent bir daha eskisi gibi olmayacak, iler sonradan

bakanak / boahan dndaralp

39 XXI - ARALIK 11 / OCAK 12

yapabileceklerinin iinde duruyor ve yapabilecei aralar var. Sadece bunlar

kullanmaya pek imkan olmuyor. Acaba ben kendi mesleki aralarm kullanarak
ama srekli retegeldiimin dnda baka trl yapma biimiyle nasl proje
yaparm? Bu alma bir deneysellik ieriyorsa herhalde dier talep edilen
eylerin dnda kalmasyla bunu baaryordur. Ama ben tam tersine bu
almann tam da mimarlk disiplininin iinde kalan bir ey olduunu, bu
anlamda bakldnda olsa olsa o yelpaze iinde bir yerde konumlandn
dnyorum. Sklkla karlamadmz bir ey olduu iin onu deneysel olarak
adlandrdmz dnyorum.

Ahmet nder: Tek bizim iimizde deil, herkesin iinde benzer bir sreten
geildi. lk nce Nedir bu? sorusunu sordular ki bir eyle iliki kurmaya bu
soruyla balanyorsa oradan her yere gidiliyor. Sorunun yantn kendileri
aradlar, onu neresinden kavrayabileceklerini, onunla neler yapabileceklerini
aratrdlar. Gittike daralan bir spiral izerek etrafnda nce aktan dolap
sonra git gide yaklaarak baktlar. Beenirlerse bir de nnde durup fotoraf
ektirdiler. Sanki grnmez bir krmz kurdela varm gibi herkes fotorafa
kmak iin sraya giriyordu. ocuklarsa ileri hemen kucaklad.

DENEYSEL MMARLIK

Deneysel, fikirden uygulamaya getike

azalan ya da deeri den bir ey mi?

yerekimsiz / ebru erdnmez, burak haznedar

sklm olsa da kent belleinin iinde yer ald. Bundan sonra gelecei
muhakkak ki gelitirecek, dntrecek ya da ona yol verecek.
Ceren Balkr vn: Kentte deitirmese de en azndan bizim aramzda bir
eyler deiecek. Bundan sonra senin yaptn iin stne baka bir ey
yaplacak.

ARALIK 11 / OCAK 12 - XXI 40

DENEYSEL MMARLIK

Boahan Dndaralp: Trkiyedeki mimarlk repertuarna bir eyler eklemi

olmas nemli. Oradaki kentsel hafzann bir paras olmas, olmasa bile orada
bir eyin olumas ise ilk sylediime eklemlenen ve onu oaltan eyler.
Londra Mimarlk Festivalinde gezerken fark ettim ki iler son derece basit ama
kentsel olarak ok etkili. Ve yaynlarla, oradaki tartmalarla, zerine yaplan
eletirilerle iler o kadar geniliyor ve oalyor ki o iin nesnesinin sanki btn
bu konumalar iin yapld duygusuna kapldm. Bizdeyse bir ey yaplr ve
onunla yetiniriz, onun nimetlerinden u ana kadar pek de faydalanamadk.
Bundan sonra, zellikle geri dnler anlamnda faydalanabilmeliyiz.
Hepimizin birbirimizle kurduu etkileim ve deneyimin haricinde bir de
gzlemlediklerimiz var. Bunun farkl katmanlarda geri dnleri olursa bunun
hafzaya eklenmeye de faydas olur.
Ervinin ald Herkes aken siz bunlar m yapyorsunuz? tepkisinin ardnda
Trkiyede genel olarak ok az risk alan bir yapda olmamz ve bu yndeki
korkumuz yatyor. Genelde denenmi, baars onaylanm eylere

bavuruluyor, bu inovasyonlar kendimiz gelitirmektense dnyada

yaplm hazr bir eyi buraya getirmek tercih ediliyor. Bu, toplumsal
bilinaltna ilenmi durumda, btn ilerimize ket vuruyor. Bizden nceki
kuak mimarlardan en ok bildiimiz, en ok i yapan, buna sadece i
gzyle bakmayp belli bir heyecan tayan mimarlarmz bile syleilerde
yle demeler vermiler: Akas biz denenmemi snanmam bir rn
kullanmayz, her zellii test edilmi rnler kullanrz. Bu tarifte mimar
hibir ekilde yatrmcdan ya da kendisinden beklenen eyi boa karacak
bir rn yapmaz. Haliyle bizim iinden getiimiz eilim modeli de, iinde
doduumuz mimarlk ortam da deneye ak deil. Bu anlamda bu tr
abalar biz kendi imkanlarmzla, kendimiz kurmaya alyoruz ki bunlarn
oalmas iin byle bir zemine ok ihtiya var.
Hlya Erta: Ben Leventin en bata syledii Deneysel yenilenince
mimarlk olur nermesine dnmek istiyorum. Bilimsel anlamda deney
kuramdan pratie geite yaplr ve nihayetinde o pratie aktarlr. Peki
mimar, deneysel olan ncelikli olarak pratiine aktarmak zere mi
kurgular?
Levent entrk: Hayr mesela, deneysel edebiyat okuyan ok az sayda
insan vardr dnyada. Ne kadar isteseniz de Perecin, Ouliponun deneysel
metinlerini sadece zel olarak o ie merak duyanlar izler. Ben deneysel
mimarlk meselesini de biraz byle dnyorum. teki trls biraz
elence meselesine dahil olmak anlamna gelir.

SMSZ

he: Bu deneyden ne rendiniz, bunu mesleki pratiinize nasl aktarabileceinizi dnyorsunuz?

Mert Eyiler, brahim Eyp

Mert Eyiler: Yaantlar yeniden anlamamz salayan, kentin kendiliinden olumu ya da tasarlanm
mekanlar ile kamusal alanlarna odaklanp yeni okumalar retmemize yardmc bir aradalklar

he: Bu projeler "deneysel mimarlk" bal altnda bir araya geliyor. Siz projeniz kapsamnda deneysel

olarak gryoruz bu denemeleri ve fakat at, dourduu tartmalar bienalin ya da denemelerin

mimarlk kavramn nasl ele aldnz?

kendisinden daha nemli buluyoruz.

Mert Eyiler: Gndelik hayatn ierisinde alldk, ina eden mimar duruu yerine, ina etme gds
tamayan, bizim iin mimarln daha ekici olan kuramsal yznde aratrmak-retmek istedik.

he: Projeniz Antalyallarla etkileime geebildi mi, projedeki deneysel yaklamn genel halka iletilebildiini

Deneysellik kmseyici, anlalmaz, geici anlamlar barndrsa da bu baka saplanmadan, ufuk ac

dnyor musunuz?

dijital canlandrmalar zerinden kent iin hayal kurmay, mimara biilmi rolleri geniletmeyi amaladk.

Mert Eyiler: almalarn yerel halk ile gn iinde bulumasn beklemek gereki deil, umudumuz
bu srecin balyor olmas.

Kente dair sorular soyutlamalar aracl ile gndeme tamakt niyetimiz. 1980 sonras retenalkan kent, turizm teviki altnda neoliberal politikalar ile retimi unutup srekli tketen, sezonluk
kente dnt. Kentin tannmaz hale geldii izlei gz nne sermeyi, kentli olmann olanaklarnn
tektipletirilmesine kar duran blgeleri grnr klmak istedik. Kentsel dnm basksn hissettiini
dndmz blgeleri, kamusal alan problemlerini, su ile kurul-amay-an ilikileri, retim temasnn
kendisinin sorunsallatrlmas iin yeni bir olanak olarak grdk. Gndemde olan dokuz mekan yerine,
kentsel dnm basksna maruz kalan, Santral Mahallesi, Balbey Mahallesi ve
Kundu Blgesi tartmalarna kaydrmak istedik bakmz. Bu tartmalar iin kentte varolan endstriyel
miras kullanmay, yeniden bir ey tasarlamaya tercih ettik ve dokuma fabrikas bu farkndalkla seildi.
Byk mdahaleleri ara olarak kullanarak sorular sorup, olumu dokular aratrp, yorumlayp
tartmaya aarak gz nne karmay amalyoruz (tm bunlar ampirik
gzlem temelli bir analize dayandrarak srdreceiz). Bugnn olanaklarn kullanarak yarna dair
beklentileri gz nne sermek hedefimiz.

1. ULUSLARARASI ANTALYA MMARLIK BENAL ve

DENEYSEL MMARLIK LER

erevesinde (ki bu atlyeler de genelde kent ya da kentin bir parasyla ilgili araylarla

Tlin Grgl, IABA 2011 Kratr

meslek insanlar, proje oluturabilme ve proje srelerinin gereklerini yerine getirebilme abalar iinde

gerekletirilmekte) snrl bir ilgi alan bulabilmekte. Genel anlam ile mimarlk pratii iinde olan
bu tr deneysel almalara eilememekte, mimarlk mesleinin gndemini ve dnsel temeliniyse
kent ve kentlerle ilgili sorunlar oluturmakta. Aslnda meslek asndan niteliin ykseltilmesine arac

26-29 Ekim 2011 tarihinde Antalyada ilki gerekletirilen Uluslararas

olabilecek bir aray, bu tr tartmalarn ardnda eriyip gitmekte.

Mimarlk Bienalinin (IABA) temas; Kesimeler olarak belirlendi ve bu

Deneysel mimarlk anlam her iki ynl denemeyi de ieriyor, bir yn kullancnn ya da kar karya

sanatsal altyapsna ynelik pek ok etkinlik renciler, gen mimarlar, profesyoneller, bu aktivitelere

kalan kiinin yaplan ii deneyimlemesi, dier yn ise tasarlayan kiinin ii kartrken yaad

izleyici ya da deneyimleyici olarak katlan kiiler tarafndan gerekletirildi. Bu noktada deneyimleyici

deneme sreci. Bu paralelde IABA erevesinde yaplan yerletirmeler araclyla; kiilerin bu ileri

kiilerin katklarn zellikle vurgulamak gerek, nk kentin eitli yerlerine yerletirilen deneysel iler,

gndelik yaam iinde deneyimleyebilmelerini salayarak, iinde yaadklar kentte her gn getikleri

kendilerini deneyimleyen kiilerle etkileim iine girerek deiti, farkl alglara yol at.

meydanlara, sokaklara, ant eserlere, vista noktalarna olan ilgilerini artrarak farkndalk oluturuldu,
dier bir deyile yap dnda mimarln dnsel ynyle temas etmeleri saland. Bu ayn zamanda
meslek insan ile kiilerin yaplan i aracl ile karlkl etkileimini pekitiren, bu geri dn ile

corafyada olan Trkiye, farkl disiplinlerin kesimesini ieren ve insanlarn yollarnn kesimesini

birlikte mimarn da yaratc ynn gelitiren bir deneyimdi. Aslnda deneysel ilerin retim sreci de,

salayan yaplar yapmay hedefleyen mimarlk alan, kesime szcnn somut ve soyut biimde

tasarmc, retici ve maliyet geni arasndaki dengeyi bulmak asndan olduka yaratc detaylarn

pek ok anlam iermesi, sorgulamay, tartmay, eletirmeyi ve dndrmeyi olanakl klan bir ierik

retildii bir zaman dilimi olarak yaand. Sonu hemen hemen herkes asndan olduka tatmin edici

sunmasyd. Bu balamda Trkiye ve mimarlk ilikisi dnldnde; daha nce de deindiim gibi,

oldu. zleyenleri artc, etkileyici, allageldikleri dzen iinde yer yer de tedirgin edici birtakm

lkemiz ve bienalin dzenlendii kent olan Antalya kltrel, politik, sosyal anlamda nemli bir kesiim

yerletirmeler gerekletirildi. Bu yerletirmeleri gerekletiren mimarlar, aslnda deneysel mimarln

oda. Mimarlk eylemi de lke koullarnn ortaya kard kesimelerin somut yansmas olan yaplar

yalnz kat zerinde kalmadn; giderek kentsel mobilyaya, kentte nemli ve ilevsel bir heykele ya

var etmekte. IABAnn ana amalarndan biri de meslek dndan kiilere, mimarinin znn yalnz yap

da kentliyle iliki kurabilecek bir iletiim aracna dnebileceini de kantlam oldular. Bu nedenle

yapmak olmadn, politik, felsefi, sanatsal, eletirel bir bak as ile mimarlk alannda belli bir duruun

deneysel mimarlk znde kat mimarl ve topya mimarl kavramlarn ierse de; denemeleri

da varln kantlamak ve onlarla paylamakt. Bir baka deyile, meslek alannn insanlarla yolunu farkl bir

geree dntrebilecek bir platform oluturulduu zaman, somut biimde kullanlabildii ortaya kt

biimde kesitirerek, felsefi, sanatsal ve dnsel ynn ortaya kartan bir sreci irdelemek hedeflendi.

ve bugne dein Trkiyede ok az gndeme tanan bu arayla ilgili olarak bir tartma ortam yaratt.
Yine Antalya Mimarlk Bienalinin i mekanda dzenlenen en nemli toplants da farkl nesillerden usta

IABA sresinde gerekletirilen toplantlar, sergiler ve iler; katlmclar, mimarlk camias, Antalyallar

ve yetkin mimarlarn katld Mimarlk Forumuydu. Zaman zaman birbirleriyle elien farkl grlerin

ve izleyenler asndan deiik mesajlar ierdi ve ciddi anlamda yank buldu. Mimarlkla Kesimeler

de tartld bu forum gnmz mimarln gerek Trkiye gerekse dnya leinde ortaya koyan,

oturumunda tm farkl disiplinlerin gemite ve bugn mimarlk alanyla ne biimde etkiletii, mekan

meslek sorunlarnn gndeme getirildii, znde mimarln tartld bir forum olarak bienal

oluturmann sorumluluunun da baskn bir eylem olarak n plana getii vurguland.

gndemindeki yerini ald.

Bienalin kentle ve kentlilerle temas ettii en nemli etkinlik ise; Deneysel Mimarlk leri olarak

zetle 1. Uluslararas Antalya Mimarlk Bienalinde mimarlk eylemi ve tartmalar sokaa inip

adlandrlan, zellikle mimarlk eyleminin daha nce sz edilen felsefi, sanatsal, kltrel, eletirel

yaplarn dnda farkl bir boyutu ve ieriiyle gndeme gelerek, izleyenlerin yollarna da karak

ynn vurgulayan yerletirmelerdi. zellikle bienal erevesinde Deneysel Mimarlk lerinin yer

zorunlu bir biimde kesimeyi salad . Bu anlamda bienalin hedefine ulat; hem meslek insanlarnn

almasnn istenmesinin nedeni; mimarlk eyleminin sakl kalan ynlerinin gzle grlr biimde daha fazla

hem de Antalyallarn mimarlkla dolu drt gn geirdii sylenebilir. 2013 ylnda ikincisi dzenlenecek

alglanmasnn salanmas, meslein daha farkl bir gzlkle okunabilmesiydi.

Antalya Mimarlk Bienalinin uluslararas anlamda daha geni katlml, daha uzun sreli bir takvim
oluturmas hedeflenerek, dnyadaki nemli mimarlk bienallerine dahil olmas salanmal.

Trkiyede bugne dein deneysel mimarlkn ok da telaffuz edilmediini, yalnz mimarlk

konusunda belli endieler tayan alma gruplarnda, akademik dnyadaki belli atlye almalar

ki tr deney olabilir: Bir tanesi gerekten yalnzca kendi dertlerinizle ilgili olabilir,
yani darya ak olmak durumunda deildir, sizin kendi mutfanzda yaptnz
itir o. Bunu paylamayabilir, kendi bireysel kazanmnza ekleyebilirsiniz. Bu kapal
bir deneydir. Bir de ak deney var ki, adm attnz andan itibaren politik olmaya
balar. Deneysellik tabi ki ister istemez politik nk ne retirseniz retin siz
aslnda politik bir mecrann iindesiniz. stediiniz kadar apolitik olduunuzu
syleyin -ki bizim kuakta yaygndr, bu gereki deildir. Deneysel mimarlk adna
bir eyin bu lkede yaplmaya balanm oluu gen kuak olarak bu apolitiklii
amamz iin ok nemli bir frsat. Bu adan da tabii ki nemliydi IABA.
Antalya'da yaptmz ilerin politik adan ne gibi bir arl ya da sonucu olabilir?
zeletirel bakacak olursam bu tketimsel imgeyle biz nasl hesaplarz diye
dnerek projeye baladk ve dokuma fabrikasn kendimize mekan olarak setik.
Dokuma fabrikas kentin belleinde ok nemli bir yere sahip, endstriyel mirasn
bir paras ama bir sredir unutturulmaya allyor. zelletirme srecinde
zerinde irketlerin iktidar mcadelelerinin srd yerlerden biri. 2005 ylnda
kapatlm ama kentin merkezinde konumlanan, 500 dnmlk devasa bir alandan
bahsediyoruz. Yalnzca dokuma fabrikasnn deil, baka fabrikalarn da bulunduu
bir hat buras. Ve tam bu yzden de tketimsel imgeye kar unutturulmaya
allan bir retim mekann mesele edinmeyi setiiniz anda politik bir tavr alma
ansnz da oluyor. Kent merkezinde turistik bir alan ierisinde konumlanmak
yerine hafzadan silinmeye allan bir retim mekann problemletirmeye
almak, burada bir sz syleme frsat sunuyor. O anlamda da bu bienal buna
olanak tand iin ok nemliydi.

Gerek reten, gerek tartan, gerek izleyen ve deneyimleyen tm katlmclara teekkrlerimizle

Bu alanla ilgili bellek almas yapan belgeselciler var. Antalya'da, dokuma

fabrikasnda alm ve oradan emekli olmu bir sr insanla grmler. Bu
grmeler btn fabrikann elden karlma srecinin nasl bir bozguncu manta
dayandnn kant, retim ilikilerine bir son verip daha ok toprak rant zerinden
kenti yeniden tarifleyen mekan politikasnn mthi bir ekilde deifre edilmesi. Bir
sene boyunca zerinde alm, toplamda yaklak 70 saatlik ekim yapm
olduklar belgeselin bir ksmn bizim yerletirmelerimizden biri iin paylatlar. O
grntleri, dokuma salonunda gsterdik.
Bizim yerletirmelerde kullandmz malzemenin seimi de rastlantsal deil. p
sememizin ana nedenlerinden ilki bu projeyi dokuma fabrikasnda yapyor
olmamz; ikincisi de ipin tekil bir malzeme olarak gcnn olmamas; ncs de
Marcel Duchampn 1942 tarihinde yapt mehur Bir Millik p yerletirmesinin
verdii ilham. 1.500 m2lik devasa dokuma salonunda 96 tane byk tezgah
varm, imdi onlarn yerinde yeller esiyor, geriye kalan tek ey o tezgahlarn altnda
birikmi yalar. Btn fabrika boaltlm durumda, bir tr terk edilmi gezegen
gibi mthi bir atmosferi var. Bir de tabii rmekte olan mekann kendisi var.
Burada bizim batan izilmi, nsel olarak belirlenmi mimari aralarla, teknolojik

Projedeki kstlamalar dsallamaya

baladnda deneysellikten
uzaklatmz grrz. ahmet nder

41 XXI - ARALIK 11 / OCAK 12

Temann Kesimeler olarak belirlenmesindeki en nemli k noktalar, kltrlerin kesitii bir

DENEYSEL MMARLIK

paralelde gerek mimarlk mesleinin gncel sorunlarna gerekse mimarlk alannn dnsel ve

Ben deneysellii her zaman ticari olma

durumundan uzak gryorum.
alian rakolu

ekipmanla o ii yapmamz mmkn deildi. nk mekan buna izin vermiyordu.

Yapacanz her trl batan kararlatrmaya, mimari operasyona direnen bir yer
nk orann ruhu bu tr bir eyi istemiyor. O yzden yerinde ve noktasal
arkeolojik alma gibi bir deney yapmak durumundaydk ki bu da zaten sonsuz bir
i. Yani biz o ekiple ya da baka bir ekiple ok daha uzun bir sre bu ip zerine bir
sr baka deney de yapabilirdik. Bu adan bir dizi deney trnn balanglarn
yapma ansn yakalam olduk. Orada srecin kendisi gerekten nemliydi, elde
ettiimiz sonu deil. nemli olan bedenen oraya girdiim anda orada dolarken
deneyimlenenlerdi. Mesela evde de yaplabilir bu deneyler, kapal olarak. pi elinize
alp boyutlu bir ey retmeye alrsnz ama bu politik bir tavr olmaz. Ne
zaman ki geri planda braklm bir retim mekann kentin gidiatna aykr olarak
gndeme getirmeye alrsanz, orada bir ey denerseniz o zaman riske
giriyorsunuz.
Ahmet nder: Levent'in ve ekibinin srecin bandan beri o mekan zerinde
direnmelerini ok kymetli buluyorum. Sonuta ortaya kan yedi yerletirme var.
Bire bir baktnzda da hepsi ok salam iler. Kiisel olarak bienalde en sevdiim
retimlerden biri. Umarm Antalyallar iin tekrar Smerbank fabrikasn
hatrlamak, onun hafzasn canlandrmak adna bir olanak salar ve tersine bir
sre gelimeye balar. Aksi takdirde oras bir mzeye, alveri merkezinin
kiosklarndan bir paraya dnecek.

ARALIK 11 / OCAK 12 - XXI 42

DENEYSEL MMARLIK

Boahan Dndaralp: Bence Levent'in yapt almann dardan grlmeyen

yz aslnda bir sredir srdrd Po-M- ile bunu gerekletiriyor, eitimin
iinde bunu yapyor olmas. Bunun aslnda ikinci snf rencilerinin projesi olmas,
mimarlk eitiminin rollerine de bir baka bak as getiriyor. Bu adan bu i,
sadece kentteki bir politik durua deil, ayn zamanda mimarlk eitimi iindeki
durua da referans veriyor.
Benim yrttm Bakanak ise kentin grnmeyen nemli bir tarihsel aksna
referans veriyor. Kentin zaman ierisinde biriktirdii kltrel yaplarn ok deerli
ve kymetli olduu varsaylyor fakat bunun arka planndaki birtakm izler artk
grnmyor. Bakanak bunu eletirerek ve sorunsallatrarak bir refjde
konumlanyor. nsanlar bu iin neden ancak tek kiinin yryebildii refje
konulduunu sorgulamaya balad anda o yerin ne kadar sorunlu olduu da
ortaya kyor. Bu anlamda kentsel bir duruma referans vererek aslnda kentin
savunduu turizmin kentle iliki kurmakszn yalnzca tketim amal ynn
ortaya seriyor. Dier yandan tarihle kurduumuz iliki son derece grsel,
indirgenmi temsillere dayal. Tm bu meseleleri vurgulayarak, Bakanakn bu
durumlarn kentle iliki kurarak eletirilebilmesine vesile olmasn amaladk.
Hlya Erta: Bence ilerin konumlar, kendileri kadar nemli. Bu noktada eer
bunlar yerletirme olarak adlandrdmzda iler sanat alanna kayyor gibi dursa
da ilerin yere yaptklar vurgu, onlar mimari rnler olarak okutuyor.

Alian rakolu: Aslnda benim iimde vurgu politik ya da kentin kendi

sorunlaryla ilgili deil, daha bireyseldi. Benim denizi orada yaatmakla, uzaktan
bakan biri olarak Antalya'y nasl grdmle ilgiliydi. Aslnda btn ehre
turistik deerini veren deniz, su, kumsal gibi eleri Kaleiinde olmakla st
ste getirmek fikri stne kuruluydu. Genelde iki boyutlu bir yzey gibi alglanan
denizin -araf gibi denir mesela- ktlesini ortaya karacak, ok daha bireysel
bir deneyim yaatacak bir rn ortaya koymak istedim. Dier yandan da
mimarlk eitiminin bandan beri algmzn bir paras haline getirilmi dolulukboluk kavramlaryla oynamak istedim. Mimarlk aslnda boluklar
tasarlamaktr. gibi kalplam baz laflar vardr. Oysa bu projede doluluun
iinde olma durumunu ve karadayken suyun iinde hissetmeyi denemeye
altk.
Ebru Erdnmez: Aliann ii kullanma sokulduktan sonra ocuklar bir akam
orada oyun oynamlar ve btn o donatlar bir anda baka trl biimlenerek
tamamen geliigzel bir dizilime evrilmi. Kullanc, deneyim ve o deneyimle
mekann evrilmesi sreleri yaand ki ben bunu ok deerli buluyorum.
Boahan Dndaralp: Normalde hep nesne odakl bir mimarlk dnyasnn
iinde yayoruz. Nesnenin araclk ettii ve dntrd, bir ekilde deneyim
rettii ya da baka trl eyler kurmaya vesile olduu durum daha ikinci
planda. O nesnenin biriciklii, sofistikasyonu, detaylar, malzemesi gibi konular
onun ne ie yarayacandan ve ne olacandan daha ne geiyor. Belki bu
anlamda bienaldeki ilerin materyalizasyonuna bakldnda ok mthi
olmadklar ama bir taraftan da araclk ettikleri eyin ne kt ynnde bir
genel gzlem yaplabilir. Nesnenin bu kadar nde olduu bir mimarlk
ortamnda, nesnenin araclk ettii eyin daha ne kt bir i yapmak bana
daha nemli geliyor. Bu ilerin tmnn bu tr bir deneyime araclk etmi
olmas, yaadmz mimarlk ortam iin kymetli.
Hlya Erta: Deneysellik ile mimarlk iki ayr kavramm gibi tartyoruz.
yleyse deneysel ile mimarlk arasndaki fark oluturan nedir?
Alian rakolu: Ben deneysellii her zaman ticari olma durumundan uzak
gryorum. Ticari yap ya da yatrmcnn dahil olduu dzen riski minimize
etmek zerine kurulu. Deneysel olmak ise fazlasyla risk ieren bir durum o
yzden de rnein BIGi ok da deneysel bulmuyorum. Baka trl bir mimarlk
retiyor ve yle bir gelenek yaratyor olabilir. Ama deneysel olan biraz da lek
anlamnda elle tutulur ve kontrol edilebilir bir ey olarak dnyorum. Bir
laboratuvar ortam gerektiriyor en azndan, onun dna ktnda ya da ticari bir
yapya dntnde artk deneysellikten sz edemiyoruz.
Levent entrk: BIG'i ben ok yakndan tanmyorum ama rnein KLM Evleri
adl bir tasarmlar var. ok merkezi bir kentsel alan iindeki futbol sahasna
devasa bir konut kompleksi ve spor alann dahil etmeye alyorlar. Getirdikleri
neri ok byk tepkilerle karlandndan muhtemelen ina edilmemi.
Hlya Erta: Bence BIG'in asl, belki de tek deneysel olan ksm i yapma
modelleri. Mesela o projeyi kendi kendilerine retiyorlar. Bu, Fountainheaddeki
Howard Roark gibi oturup iverenin aramasn bekleyen mimardan farkl bir duru.

burada deil / ahmet nder, ceren balkr vn

KARBON KOPYA

he: Projeniz Antalyallarla etkileime geebildi mi, projedeki deneysel yaklamn genel halka iletilebildiini

PATTU - Cem Kozar, Il nali

dnyor musunuz?
Cem Kozar: Antalyada bulunduumuz sre boyunca izleyicilerin tepkilerini de grme ansmz oldu. Aslnda

he: Bu projeler "deneysel mimarlk" bal altnda bir araya geliyor. Siz projeniz kapsamnda deneysel

bu ksm olduka elenceliydi nk kent iine yaylm garip mimari yerletirmeleri gren birok kentli

mimarlk kavramn nasl ele aldnz?

ilk bata ne olduunu, byle bir sergiye nasl yaklamalar gerektiini pek kavrayamad. Ancak kurulumun

Cem Kozar: Mimarlkta deneysellik dendiinde genellikle farkl form araylar ya da disiplinler aras, hatta

ikinci gn yazlar okuyan, kendi aralarnda tartan, bazen karmlarmz onaylayan bazen de katlmayan

genellikle ileri teknolojinin de dahil olduu tasarmlar akla geliyor; biz ise deneysellikte daha ok kavramlar ve

farkl kesimlerden birok izleyiciyi grmek bizi mutlu etti. Karmak bir mimari problemin sradan kentliler

olgularla oynamay tercih ediyoruz. Olduka kamusal olacak bir sergide sadece mimarlk pratiinin anlayaca

tarafndan anlalp tartlmas bizce kentlerin gelecei asndan ok nemli. Amacmz Antalyada ve

konular zerine younlamak yerine mimarlkla ilgisi olmayan Antalyallarn da fikir sahibi olabilecei genel

dnyada grlen bu olgunun nerelere varabileceine dikkat ekmekti; bu anlamda izleyicilerin akllarnda

bir olgu zerine kk bir aratrma yaptk. Trkiyede ilk defa Antalyadaki tematik oteller ile balayan ancak

mimarla ve kente dair birok soru ile ayrldn dnyorum.

aslnda tm dnyada olduka popler bir olgu, tematik kopyalar. Bu tr yerler birok mimara olduka itici

DENEYSEL MMARLIK

gelse de otel olduklarnda %97 doluluk oranlar ile alan, konut olduklarnda inaatlar balamadan satlan,
kent paras olduklarnda insanlarn akn akn grmek iin gittikleri yerler. Biz de tasarmmzda kk
kopyalar ile dolu yzeyler yarattk: Yzlerce Eyfel Kulesi kopyas, San Marco Kilisesi kopyalar Karaaliolu
Park iindeki alana geometrik olarak yayld. Tasarm zerinden izleyicilere Venedikin, Parisin Barselonann
nerede olduunu sorduk, baka yzeylerde ise kopyalamann ardnda yatan dinamikleri aratrdmz
metinler yer alyordu.
he: Bu deneyden ne rendiniz, bunu mesleki pratiinize nasl aktarabileceinizi dnyorsunuz?
Cem Kozar: Sergiyi yaparken amacmz mimarlk pratiine aktarlabilecek sonular elde etmekten ok
mimarlk pratiini ilgilendiren karmak bir olguyu kentlilerin anlayabilecei bir dile evirmekti. Bunu da
gerekletirmeye altk.

Levent entrk: Evet, projeyi gazeteye ilan veriyorlar. Yerel ynetim de sonra
ofislerini ziyarete gelip ilk ilikiyi balatyor. Yayn yapma tarzlar bile yeterince
deneysel, yaptklar kitap Yes is More bile bal bana nemli. almalar okulda
rencilerin grmesi gereken iler.
Ahmet nder: Mimarln neye araclk ettii ya da neyin arac olduu konusunda
nefret ettiim ne varsa BIG zelinde cismanilemi durumda, Bjarke Ingelsin duruu
ve kendini pazarlamasndan tutun da ilerini sunuuna ya da ekmeceden i karp
Bu burada tutmad, imdi ine satarz. eklindeki tavrna dek.
Levent entrk: Le Corbusier'ye itirazn olmad. Le Corbusier baka bir ey mi
yapyordu?
Ebru Erdnmez: Kiiler zerinden deil de belki projeler ya da belirli iler zerinde
konumak daha doru olur.
Levent entrk: Le Corbusier'nin retimlerinde ok deneysel olanlar da vardr,
piyasay yakalamaya alanlar da. Mesela Modulor rneini verdim, o ancak
Xenakisin elinde deneysel hale gelmitir.
Ceren Balkr vn: Bir mimar btn retim sreci iinde deneysel olabilir mi?
Boahan Dndaralp: BIG sanki konvansiyonu maniple ederek baka bir
ynde kullanyor ama yeni olanla deneysellik arasnda byk bir fark var.

Deneysellik daha fazla risk alyor, sonular pek de ngrlemiyor. Halbuki

maniplasyonun kendisinin son derece rgtl bir ilikiler a var ve daha
gzlemlenebilir. BIG sanki mevcut retim konvansiyonunu baka trl
maniple ederek kendine ait yeni bir dil retiyor. Bu dilin kendisinin ne kadar
deneysel olduu tartlr nk bizim anladmz ekliyle deneysellik, hayat
karsnda snandktan sonra ne olacann anlald ya da onun zerinden
birtakm karsamalarda bulunulabilen bir ey. O yzden mimarlarn da ne
kadar deneysel olabilecei, konvansiyonel eylerle oklu boyut kazanyor. Bu
ilerin bienal iinde yer almasnn verdii meruiyet, onlarn deneysel olmasna
izin veriyor. nk onun deneysellii zerinden sponsorlar kendi reklamlarn
baka trl yapyorlar. Hepimizin ilerinin belli bir finansr var aslnda. Biz o
finansr erevesinde o deneysellii yapyoruz. Byle baktmzda yaptmz
iin bienal iinde ticari anlamda meru olmasnn tartlabilir baka bir boyutu
var. nk sponsorlarn belirledikleri snrlar ierisinde biz bu deneyleri yapyor
gibi duruyoruz. O anlamda mimarla zelleen deneysellik de bu lekler ve
snrlar iinde farkl yerlerde durmaya balyor. Sapla saman kartrmamak iin
belki byle bir ayrmda bulunulabilir.
Alian rakolu: Ticari bir yap zaten deneysellii iine alamaz, hibir
zaman riskin yksek olduu bir durumu kendi yapsna kabul etmez.
Deneysellik de bence fazlasyla risk ieriyor. Sadece ekli alageldiimizden
farkl olduu iin ya da retim modeli baka sreleri ieriyor diye deneysel
adn koymak ok doru deil bugn yaplan ilere. e yaramayan ey de
deneyseldir aslnda. Antalyada bizim yaptmz yerletirme birok insan iin

(arada) / 1+1 mimari tasarm stdyosu - ervin garip, banu garip, turan altnba

43 XXI - ARALIK 11 / OCAK 12

elenceli ve renkli bir tasarm ve seyirciyi, sorduu sorular ile serginin iine dahil eden bir sergi dzeni ile

MEZAR

he: Projeniz Antalyallarla etkileime geebildi mi, projedeki deneysel yaklamn genel halka iletilebildiini

Hakan Demirel

dnyor musunuz?
Hakan Demirel: Projemizde dnya zerinde belli sreler iinde belli etkinliklerle yaplm ve bitmi

he: Bu projeler "deneysel mimarlk" bal altnda bir araya geliyor. Siz projeniz kapsamnda deneysel

olan bir ok bienal iin birer ant-mezar oluturarak bu oluumun sadece belli gnlerde yaanan

mimarlk kavramn nasl ele aldnz?

etkinliklerin tesinde tm toplum iin kalc izler brakan gelitirici oluumlar olduuna ilgi ekilmek

Hakan Demirel: Deneysel mimarlk, mimariyi deneyimleyen, meslek ortamn farkl disiplinlerle

istedik. Bu antlarn oluturduu alann mimarlk kavram ierisinde yaayan insanlar gibi Antalyallar

btnletiren, soyut, felsefi ynn ortaya koyan bir alan olarak tanmlanabilir. Bu erevede ortaya

ya da Antalyaya gelenler iin de merak uyandrc ve dndrc bir ortam oluturacan dndk.

konulan mimarlk sosyal, kltrel, eletirel, ftrist baklarla ierikler oluturmaya alr.

Kentin merkezinde konumlandrlm projemizin Antalya'da sergilendii sre boyunca izleyici

Bienaller ise katlmclar iin deneysel rn retimi iin bir frsat oluturur. Bunun yan sra 2011

tarafndan grlerek, ierisinde gezilerek bile hedefine hizmet ettii fikrindeyiz.

ylnda ilki yaplm ve temas Kesimeler olarak belirlenmi olan Antalya Mimarlk Bienali, kentin
eitli yerlerinde sergilenen, gerek yer ile ilgili, gerekse soyut iler ile Antalyallarn veya Antalyaya
gelenlerin deneyimleyecekleri, izleyecekleri; kiileri farkl bir biimde dndrerek, farkl gzlerle
mekan alglamay, kullandrtmay ve eletirmeyi amalad.
Bu balamda konsept oluumuna deneysel mimarlk kavramnn yan sra bienal kavramnn tarihi
oluumu, amac, ve hedefleri incelenerek baland.
he: Bu deneyden ne rendiniz, bunu mesleki pratiinize nasl aktarabileceinizi dnyorsunuz?
Hakan Demirel: ki ylda bir dzenlenen, tm dnyada kabul grm bu etkinliklerin belirlenmi
sreler ierisinde yaplan etkinlikler olmas dnda tm kltr ve sanat geliiminde dnya apnda
izler brakt ve toplumsal geliime yn verdii kabul edilmekte. Buna ramen almamz srasnda
bilgi ann bu kadar gelimi olduu bu dnemde bile daha ncesinden yaplm bienallere ait
bilgi edinmede byk zorluklar ektik. Bu tr bilgi kaybnn Antalya'da ya da mesleki yaammzda
yaanmamas iin aba sarf edilmesi gerektiini dnyoruz.

ARALIK 11 / OCAK 12 - XXI 44

DENEYSEL MMARLIK

boa harcanm bir para gibi grnebilir. nsanlar gelip Bu ne ie yaryor?

diye soruyorlard.
Boahan Dndaralp: Bu ilere bilimsel terminolojiye gre deneysel
diyorsak deneyselin okumalarnn sonular, bunun zerine oaltmalar
olmas lazm ki almlarnn dolayl yoldan tekrar hem kuramsal hem pratik
anlamda birtakm ayrmalarn yerletirebilelim. nk bir ii deneysel yapan
biraz da onun zerine eklenen anlam katmanlar. Deneyselliin talep ettii
biraz da bu: Dardan farkl okumalarn, farkl anlam retimlerine ak
olmak. Biz tasarmc olarak kendi srelerimiz iinden bunu yapyoruz ama
bunun mimarla katksndan, bir mimarlk repertuarndan bahsediyorsak bu
okumalarn farkl apraz okumalarla tartlyor ve retilebiliyor olmas lazm.
Ceren Balkr vn: zellikle bu bienal kapsamnda rettiimiz iler sz
konusu olduu zaman burada tek tarafl bir iletiim yok. En bandan beri
soruyoruz ya Mimar kendi egosunu tatmin etmek, kendi hayallerini
gerekletirmek iin mi deneysele bavuruyor? diye. Bir ksm kendi
fantezilerini gerekletirebilecei zgr bir ortam olduu iin bunu deniyor.
Fakat bir baka taraf da var olayn ierisinde: O da mimarn dndakiler, yani
toplum. Sonu olarak mimar tek bana yaptklaryla yaayan deil, bunlar
herkesin kullanmna aan biri. Tek bana bir mekan yaptktan sonra artk
ekiliyor ve o, kullancnn mal haline dnyor, kullancyla birlikte
ekilleniyor. Sonu olarak mekanla iletiime geme bir deneyim ve kltr ii.
Trkiye'de eksikliini duyduumuz eylerden biri mimarlk ortamnn ok
eitli ve zengin olmamas ya da baka bir deyile heyecandan, meraktan
yoksun olmas. Mimarn ne yaptn, rettii mekann ne ie yaradn,
mimarn ne ie yaradn, gerekten gerekli olup olmadn sorgulayan bir
toplumdayz. Ve biz bu topluma gkten inmedik, biz de bu toplum iinde
bydk, biz de bu toplumun parasyz. Bize ilgin gelen birtakm eyler var
ama bunlar ok az kiiye ilgin geliyor. Byle olunca biz bunlar gelitirmek
ve projelerimize yanstmak konusunda hep geri ekiliyoruz ve Ahmet'in de

Bizim iinden getiimiz eilim modeli

de, iinde doduumuz mimarlk ortam
da deneye ak deil. boahan dndaralp

daha nce syledii gibi bunlar kendimize saklyoruz. Eer toplumda mimarlk
alan dndaki insanlar daha fazla bu tr mekanlarla iletiim kurmaya, bu
bilgiyi, kltr retmeye balarsa, biz de kullanclarla iletiime geme olana
bulacaz. Bu ortak bir tartma ortam yaratabileceimiz bir toplum hayali de
ieriyor, en azndan benim iin yle. O mekanlar kullanan kii Bu ne? diye
sorduktan sonra hangi eitim dzeyinden olursa olsun srf o ii kulland iin
sen onunla konuabiliyorsun. Bu sayede bir sonraki yapacan deneysel
olmayan proje hakknda onu deneyimlemi biriyle konuma tarzn artk daha
farkl olacak.
Ahmet nder: Benim genelde karlatm ya da karlaldn grdm
durum herkesin mimarlk hakknda bir fikri olduu. Bu nedenle de bir bak
asna gre mimarlk insanlarn daha nemli ileri olmasayd bunu
kendilerinin daha iyi yapabilecekleri bir meslek; srf zaman ayramadklar ve
maddi gleri olduu iin mimar tuttuklar bir durum sz konusu. Kimi zaman
kalfa pozisyonuna indirgenmi bir mimarlk tanm var. Oysa biz srekli olarak
kendimize dnsel anlamda yatrm yapmaya devam ediyoruz. Okul bittikten
sonra da bir yandan atlyeler oluturuyoruz, proje dersleri veriyoruz, okumaya
devam ediyoruz. Zannediyorum ki mimar olan kim varsa kazandnn ok
byk bir ksmn bu tarz etkinlikler iin aktmaya devam ediyor. Srekli bir
donanma durumu var, talep edilmeyen bir konuda kendimizi gelitirmeye
devam ediyoruz. ok uzun sreden beri bizden bu ekilde bir dnsel arlk
talep edildiine ben tank olmadm. Bilakis bir durum zerinde konuup
tartarak vakit kaybedilmek istenmiyor. Kaa?, Ne kadar zamanda?,
Hadi. Bu deyile zetleyebileceim bir mimarlk retimine doru itiliyoruz.
Talep edilmeyeni vermeye almak da ypratc olmaya balyor.
Bienalde kendi adma en keyif aldm nokta, bunu kendi aramzda dahi olsa
tartabilecek bir aralk yaratm olmas. Sonuta ortaya rnler kt ve bu
rnler sonucunda geri besleme alabildiimiz bir durum oldu. Kaa?, Ne
kadar zamanda? ve Hadi lemesinin tesinde bir durum bu. Ceren'in de
altn izdii gibi nihai kullancyla ya da deneyimleyenle birebir iletiim kurma
adna bu mikro lekteki ilerin kymeti bence ok yksek.
Levent entrk: Bu tarttmz konu Uur Tanyeli'nin son zamanlarda
yazd bir eyi getiriyor aklma. Uur Bey diyor ki; Trkiye'deki mesele
kamusal mekann yokluu deil, daha ok onun idealize edilmesi. Deneysel
mimarln bir tr ideolojik tkanma neticesinde yaygnlaamamas ya da bizim

Bu tr denemelerin ya da mimari
deneylerin retildii tek yer bienal
olmamal nk bienaller bir sre sonra
kanksanyor. ceren balkr vn

boahan dndaralp, ebru erdnmez

rettiklerimizle bunun bir ilikisi, bir arakesiti var ama ben hibirimizin
motivasyonunun deneysel bir mimarlk ii retelim olduunu
hissetmedim bu srete.

ceren balkr vn, ervin garip, alian rakolu

Alian rakolu: Deneysel tp denebilir mi? Tp zaten deneyler zerine

kurulu ki deneylerden baaryla gemi olan ksm bizim fayda saladmz
ksm.
Boahan Dndaralp: Konumann banda tasarmn aratrmaya dayal
bir disiplin olduunu belirtmitim zaten, bunun iinde nerede deneyseli
algladmz ilgin. Hibirimizin temel motivasyonu deneysel bir mimarlk
deil nk zaten yaptmz eyi, yapageldiimiz koullardan baka bir
koul ierisinde rettiimiz iin deneyselle iliki kurabiliyoruz.
Ceren Balkr vn: Bu tr denemelerin ya da mimari deneylerin
retildii tek yer bienal olmamal nk bienaller bir sre sonra
kanksanyor. Bienaldeki Hakan Demirelin Mezarlk iinde de bu
eletirilmiyor mu? Bir sre sonra bu yap kurumsallayor, sanat
bienallerinde de byle. Daha tekdze ve risk almayan ilerin kmasna
neden olabiliyor.
Ahmet nder: Bienalin faydas hakknda Ceren'le kendi aramzda daha
oradayken konumaya baladk. Bizim Howard Roark gibi masa banda
oturup ya sponsor ya da bienal emsiyesi beklememize gerek yok. Bienal,
gndelik pratiimiz dnda nefes alabileceimiz alanlarsa, kendi
bienalimizi kendimiz oluturabiliriz. Bunun ad bienal olmak zorunda da
deil. ok daha geni katlml, geni kapsaml, kendi iinde olduumuz
alara daha ok nfuz ederek byle bir ortam oluturabiliriz.
Ebru Erdnmez: Bienalin izlenebilirlii ve katlm salamas nemli.
Burada kendi aramzda yapacamz eyin ister istemez belli snrlar, belli
duyurulma problemleri olacaktr. O yzden baz kurumsal desteklerin
gerekli olduunu dnyorum.
Ceren Balkr vn: zlediimiz o tartma ortam iin bu bienal belki
ateleyici olabilir, sergileriyle, sergilerin dourduu tartmalaryla, belki
oradan kacak olan atlyeleriyle, uluslararas almalarla.

ahmet nder, levent entrk

Boahan Dndaralp: Buradan kacak kvlcmlarn tututurma potansiyeli

var ama nemli olan bu kvlcmlar datacak bir mecra bulmak.
Levent entrk: Yayn da nemli bence. Yani kitap yaplabilir. Her seferinde
bienal, sergi yapma olana yoksa da kitap yaplabilir bu konuda. Trkiye'de
gen kuak deneysel mimarlk zerine bir yayn yok. Yeni, alternatif, akademik
retim kanal tarafndan da beslenen, kurumsal desteklerin de bu sayede
bulunduu projelerin metinleriyle birlikte yer ald, alternatif bir grafik
anlayyla kitaplar yaplabilir.
Boahan Dndaralp: Bu konuda yazabilecek insanlarn ortaya kp
yazmasn beklemek yerine gerekten belirli isimlere yaz sipari verilmeli ki iyi
metinler ortaya ksn.
Levent entrk: Bylelikle bu, katlmc grubun dnda da birtakm insanlarn
bu ie angaje olmasyla genileyen bir mecraya dnebilir. Uzun sreli ve
birok insann iin iinde olduu, farkl disiplinlerin de davet edildii,
uluslararas boyutu da katld bir yntemle yaygnlaarak deneysellik
konusunda bir talep yaratlabilir.

45 XXI - ARALIK 11 / OCAK 12

Hlya Erta: Peki bundan sonras iin bu ileri Boahann da belirttii

gibi oaltma adna nasl hareket edilebilir? Deneysel mimarla nasl
katkda bulunulabilir?
Boahan Dndaralp: Konutuumuz konu deneysel mimarlk ama ben
kendi adma deneysel mimarlk ii retmek zerine kurulu bir motivasyonla
hareket ettiimi dnmyorum. Zaten bu balkla karlatmda bunlara
neden deneysel mimarlk ileri diyorlar diye yadrgamadm deil.

DENEYSEL MMARLIK

kstlandmz bir alana dnmesiyle ilgili temel problemimiz bence ok

daha byk meselelerle ilgili: Muhafazakar yapyla, iselletirilmi
militarizmle, ar derecede cinsiyeti bir rejimin hkm srmesiyle, yeri
geldiinde hemen harekete geebilen bu milliyeti lin kltrnn ok
yaygn ve etkili olmasyla. Bunun ok somut bir rneini Antalyadaki forum
srasnda yaadk. Sunular bilgisayara yklendikten sonra herkes yerini
alacak ve sunumlar balayacakt. Sayg duruu ve stiklal Mar'nn
arkasndan deneysel mimarlk zerine konuuldu. Mthi bir ekilde
normalize etmi durumdayz bunu. Yani konutuumuz konuyla iinde
hareket ettiimiz balam arasnda kendimiz bir taraf bile deiliz.