TH GII mu sc trong ca dao

( Qua s kho st h thng t ch mu sc)

ThS. Trn Vn Sng
(Trng HDL Ph Xun-Hu)
1.

T ch mu sc v th gii hnh tng trong ca dao

Ca dao l th loi tr tnh giu tnh khi qut, tnh m tp,

phong ph sinh ng v trn y cm xc, c kin to t

nhng yu t thm m a dng, phn nh i sng sinh hot v
cm xc ca nhn dn. Khi tm hiu v th gii ngh thut
ngn ng ca dao, chng ti nhn thy ca dao tn ti bng biu trng, hnh thnh qua biu trng, ni bng biu trng. C th xc
nh ngha biu trng cho ci ln lao, ci vnh hng bt tn ca
tri cao, ni cao, sng rng, non mn, bin cn, non ngt, sng
di...; s tr ngi kh khn, ci gian nan th thch lng ngi ca
ni, sng, khe, sui, thc, ghnh, trung, ph,...; ci cao sang,
hnh phc, lng thu chung ca tru vng, con dao vng, chiu
hoa, sp vng, phng hong, vun hng, vun o, mm son,
gc ta lu son,... biu trng cho qu hng, lng qu Vit Nam,
ca dao lin tng ngay n cc hnh nh: cy a, bn nc, sn
nh, thuyn -bn, tru- cau, trc, mai, mn, o... Tt c to
nn th gii biu trng phong ph, mang m du n c trng
vn ho dn tc. Trong th gii biu trng ni trn, t ch mu
sc to nn mt h thng tn hiu ring bit, gp phn miu t,
c th ho cc tn hiu thm m trong ngn ng ngh thut ca
dao, hnh thnh ci tu duy v mu sc trong li din t ca
ngi bnh dn. Ni nh nh nghin cu Trn nh S, mu sc
trong vn hc chng nhng l phng tin miu t th gii, m
cn l phng tin th hin ci nhn ngh thut i vi cuc
i, mang m mu sc thi i v c tnh[5, tr.257]
1

Trong bi vit ny, chng ti th tm hiu gi tr biu trng

ca t ch mu sc di gc nhn ngn ng-tn hiu thm m,
gp phn ch ra c trng lin tng v qa trnh biu trng ho
ca tn hiu ngn ng trong ca dao.
Kho st 600 li ca dao (tng ng vi bi) trong cun Tc
ng, ca dao dn ca Vit Nam ca V Ngc Phan, ti bn ln th
8, Nh xun bn Khoa hc x hi n hnh nm 1997, chng ti
xc nh c 245 li ca dao c cha t ch mu sc, chim
30,8% tng s n v ca dao ca tuyn tp. iu ny cho thy
t ch mu sc xut hin trong ca dao chim mt t l tng
i cao, nhm thc hin chc nng miu t, c th ho cc tn
hiu thm m.
Tn s xut hin ca t ch mu sc trong cc li ca dao c tng hp trong bng sau:
Tn s xut
hin
S ln xut t

T ch

S lng

mu

(n v)

hin

(%)

83
49
36
34
23
20

107
69
50
45
25
30

33
21
15
14
8
9

sc
Vng
Xanh
Hng
Trng

en v

nu
Tng
245
326
100%
Bng 1: S lng v tn s xut hin ca t ch mu sc
trong ca dao
Qua vic thng k, kho st t ch thi gian trong ca dao,
chng ti nhn thy:

1. T ch mu sc xut hin trong ca dao vi y cc

gam mu c bn trong ting Vit, ni bt l mu vng (chim
t l 33%), tip theo l mu xanh (21%), mu hng (15%),
mu trng (14%), mu (8%), mu en v nu (9%). S
xut hin chnh lch gia cc nhm t ch mu sc cho thy
nt c trng trong cch t duy v mu sc ca ngn ng ca
dao: y bng mu ng sc nhng tt c u c th, d
nm bt, t xut hin t ch mu sc tru tng, kh hiu. Ca
dao thin v miu t nhng gam mu ti tn, sng sa. Trong
, mu vng lun l mu sc mang gi tr biu trng trong
cch miu t th gii hin thc, th hin c m, kht vng ca ngi bnh dn v mt cuc sng l tng v ti p.
2. T ch mu sc trong ca dao xut hin khng ch
dng n (t n) m cn tn ti dng kp (t ly v t ghp),
th hin s phong ph v linh hot trong cch miu t cc tn
hiu thm m. Khng ch c vng, xanh, hng, , en,.. m
cn c c xanh xanh, xanh ngt, tm en, xanh xm, hng
hng, en s, trng ngn, thm, en rng rc, trng lo
lo, ... : Gp ngi m hng hng/ Rng en rng rc, tc
my rm r; Nc xanh xanh chy quanh cn ct trng/ Con
chim phng hong ry vng ting ku.
c bit, mu sc c dng miu t mt cch phong
ph v a dng th gii vt th trong ca dao. Va c: trng vng,
my vng, tru vng, m cng c sp vng, chay vng, dao
vng; khng ch c cau xanh, chim xanh, m cn c c lng xanh,
xun xanh, non xanh, tm xun xanh bit, ni nho xanh xanh;
khng ch c: rng en, con mt en s, bn en s, m cn
c c: o en, tng ng en, chng en, tri da gang sc
en,... Chng l nhng nh ng ngh thut quen thuc nh-

ng y mng tng, mang hm biu trng trong th gii ngh

thut ca dao.
Chng ti nhn thy, s miu t, c th ho trong ca dao
bng t ch mu sc ch yu din ra trong cc trng hp t ch
mu sc l tnh t. l nhng nh ng mt pha c chc
nng khoanh vng phm vi biu vt v m rng phm vi biu
nim ca t.
02. Th gii mu sc trong ca dao l th gii mang gi
tr biu trng
Kho st 245 li ca dao c t ch thi gian vi 326 ln xut
hin trong cun Tc ng, ca dao, dn ca Vit Nam, chng ti
xc nh c khong 81% t ch mu sc trong ca dao c s
dng vi ngha biu trng, ngha hm n, khc vi ngha en,
ngha c th ca chng. Vi t l ny, c th ni, th gii mu
sc trong ca dao l th gii mang gi tr biu trng. l nhng
ngha thuc vn bn, c hnh thnh trong vn bn, l ngha
hm n mang tnh lin hi. Do vy, gi tr biu trng ca t ch
mu sc phi xt n tng ngha th hai ca qu trnh
biu trng ho cc tn hiu ngn ng gi tn v nh danh cc
vt th.
2.1. Theo thng k, mu vng xut hin 107 ln, chim
33%, mt t l u th trong th gii mu sc ca ca dao. Mu
vng tr nn nt c trng cho cc vt th thin nhin, cnh vt
thin nhin v v p ca cc vt th gn lin vi mng c l tng
ho trong cuc sng. Mu vng tr nn hoa m v l tng ho
nhng ci i thng trong cuc sng hng ngy: tng t vng,
kiu vng, con dao vng, l tru vng, sp vng, my vng,
mm vng, chay vng, ht vng:
- Con dao vng rc l tru vng
Mt anh anh lic, mt nng nng a.
4

Hnh nh con dao-l tru trong s miu t, c th ho bng

mu sc con dao vng-l tru vng mang tnh c l cao. Con
dao vng, l tru cng vng; mt anh lic, mt nng cng a...
cho ta cm nhn v mt ci g tht qu gi, tht p ca
con dao vng-l tru vng. chnh l ci p trong s ho hp,
xng i va la, cng l ci p trong tnh c l m y biu
cm, y tnh biu trng.
Mu vng trong ca dao xut hin trong nhng bin th
khc nhau. Th nht, vng l danh t ch mu sc kim loi, mu
vng kim loi (vng kim), l mt th kim loi qu him, c mu
nh vng, d dt mng, ko si dng lm trang sc. Vng vi t
cch l mt danh t ch mu sc(vng kim), khi xut hin trong
ca dao, thng c dng lm nh ng cho cc vt dng trong gia
nh quen thuc: kim vng(Kim vng ai n un cu- Ngi khn
ai n ni nhau nng li), con dao vng(Dao vng b y kim
nhung- Bit rng qun t c dng ta chng), thoi vng(Hm qua
dt ci thoi vng- Sc nh n chng ci li dng thoi), gng
vng(m nm ngh li m coi- Ly chng hai ch nh soi gng
vng),... c bit, hnh nh sp vng, mm vng tr nn vt
biu trng c tn s xut hin cao nht trong ca dao:
- i ta l bn thong dong
Nh i a ngc nm trong mm vng.
Bi chng thy m ni ngang
Cho nn a ngc mm vng xa nhau.
- Thn em nh ci sp vng
Chng anh nh manh chiu rch gia ng b
qun.
Do c vng mt cuc sng tt lnh, l tng ho cuc sng,
nn trong ca dao, nhng vt th c ni ti thng sang trng, qu
him, nhiu lc ch l mng tng, khng c tht trong i sng
5

dn d: mm vng, a ngc, sp vng, gng vng... Nhng c

l, chnh s lin tng lch chun ny li l l do lm ny sinh
hm biu trng ca t ch mu sc trong ca dao. S sng i
a ngoc-mm vng, chiu hoa-sp vng hng n biu trng
cho s xng i va la, mt s cn xng n tuyt vi, a
ngc qu p, sp vng cng lung linh tuyt p. Mm vng,
sp vng y biu trng cho s hnh phc, l tng sng ti
p. Th hai, mu vng l t ch mu sc ng ngha, l
nhng tnh t ch mu sc trong trng t vng ch mu sc
trong ting Vit. Trong ca dao, mu vng l tnh t chim t l
cao, hnh thnh mt cch li c l, tng trng. Bt gp mt s
miu t quen thuc cc s vt bng mu vng trong ca dao, t
tru vng(Cho anh mt ming tru vng-Mai sau anh tr cho
nng i mm), my vng(Trn tri c m my vng- Bn
sng nc chy c nng quay t), bm vng (Rung rinh cnh l
ngu trang- Bm vng ng ngc tng hng cy xanh), trng
vng (Hi c tt nc u nh- Sao c mc nh trng vng
i), cnh vng (m qua ma bi gi bay- Gi lung cnh bc, gi
lay cnh vng). S miu t c th ho thng qua mu vng
trong ca dao ch yu tp trung quanh cc s vt: tru, cau, sp,
mm, my, trng, gi, bm, lng, con dao,... cng thu hp phm
vi ngha biu trng ca n trong ca dao. Mu vng trong ca dao
ch yu c miu t trong s biu trng ho cho hn nhn, tnh
yu; ngay c c m v cuc sng ti p v mng tng th cng
ch l m c ca nhng ngi ang yu. Chng ti nhn thy,
y l mt c trng ca ngn ng ca dao, mt s khc bit so
vi s biu trng v mu sc trong th.
Th gii mu sc trong Truyn Kiu y mu sc qu
phi, vng gi v lng ly[5, tr.259]; trong , mu vng chim
t l cao (vng kim chim 30,25%, mu vng chim 6,60%),
6

mu hng chim 30,25%. Tuy nhin, theo chng ti, mu hng

mi l mu c trng trong bng mu ng sc ca Truyn Kiu.
Bi l, Kiu ca Nguyn Du trc sau l mt bng hng(Bng
hng nhc thy no xa). Ni nh Trn nh S, Nguyn Du biu
trng Kiu di mt sc hng [5, tr.268](Nhn nng l ch git
hng; Tuyt m no thy bng hng no ra,...). Mt gam mu
cha y tm trng v cht cha bao trit l cuc i.
S khc bit trong cch dng mu sc trong ca dao v
Truyn Kiu, c th l mu vng, khng ch v hm ngha biu
trng khc nhau (mt bn l mu sc vng gi, lng ly, mt bn
l mu sc mng c nhng y cht dn gian), m cn c s
khc nhau trong cch kt hp sng i gia cc mu sc to
hm biu trng. Trong Truyn Kiu, mu vng thng xuyn sng
i vi mu hng, hai gam mu ch o vi sc thi qu phi, vng gi, nhm biu trng cho ci nhn lc quan, ti sng, yu i
trong ci nhn v nhn sinh v v tr: Ct vng cn n, bi
hng dm kia; Thn nghn vng danh m hng... Cn
trong ca dao, ta thng bt gp s sng i gia mu vng vi
mu xanh, to nn nhng tn hiu thm m sng i giu
ngha biu trng: cau xanh-tru vng, chim xanh-vn hng, tri
xanh-my vng: Ai lm cho bm la hoa/Cho chim xanh n bay
qua vn hng; Lng vng che ni chui xanh / Tic con chim
phng u cnh tre kh...
2.2. Mu xanh l mu sc c tn s xut hin ng th hai
sau mu vng. Vi 69 ln xut hin, chim 21%, mu xanh cng
l mu mang hm biu trng cao trong ngn ng ca dao. Cng
vi mu vng, mu xanh to nn nhng gam mu sng rc, ti
mi, nhm biu trng cho v p thin nhin t nc, nim hnh
phc la i: tht di lng xanh, xun xanh, nc xanh xanh, ni
nho xanh xanh, n tm xun xanh bic, cau xanh, chim xanh,...
7

- Tru xanh, cau trng, chay vng

Ci tru bt bc, thip vi chng n chung.
- Em i chua nht tng
Non xanh nc bc ta ng qun nhau.
iu ng lu y l: hm biu trng ca mu xanh
trong ca dao cng c nh hnh mt cch r nt khi chng c
miu t kt hp sng i vi mt gam mu khc. Thng gp trong
ca dao nhng s sng i: xanh-vng (cau xanh-tru vng, lng
vng-chui xanh...), xanh-hng (chim xanh-vn hng, bi hngmt xanh, ..), xanh-trng (my xanh-my trng, nc xanh
xanh-cn ct trng, u bc-xun xanh...). Do vy, mu xanh,
lc th mang hm biu trng cho s cn xng, nim hnh phc
ti p ca hn nhn, tnh yu (vng-xanh):
m khuya thip mi hi chng
Cau xanh n vi tru vng xng chng?
Tru vng nh ln cau xanh
Duyn em snh vi tnh anh tuyt vi.
Lc th mang hm biu trng cho s i lp nh kt cu
to thnh(xanh-bc):

ng trng cch tr nc non

M gi u bc thip cn xun xanh.

y cng l mt nt c trng phn bit s biu trng
ho cc t ch mu sc trong ca dao vi th hin i. S kt hp
sng i trong cch miu t, c th ho trong ngn ng ca dao
tr thnh mt mtp, cng thc truyn thng mang hm biu
trng.
Th gii mu xanh trong th hin i v nn mt bc tranh
v mu sc ti mi, trn y hy vng nhng cng mang m c
tnh ca mi nh th. Hm biu trng ca mu xanh trong th
Nguyn Bnh, th Xun Qunh li hng n mt mu xanh hy
vng, mu ca rung ng bt ngt non ti. Vi Nguyn Bnh,
8

Ma xun l c mt ma xanh, c th tm thy c mt khng

gian xanh trong th ng: l xanh, mt xanh bing bic, xanh
i, xanh rng, xanh ni, tc xanh, th xanh, ln khi xanh, tri
trong xanh, tht lng xanh: Say sa nhn rng ni xanh l, Cch
nhau ci giu mng ti xanh rn, Xanh cy xanh c xanh iXanh rng xanh ni da tri cng xanh, Ma xun l c mt ma
xanh, Bt u t ci tht lng xanh,...; cn mu xanh trong
th Xun Qunh li hng n biu trng cho nim tin, lng hy
vng, cuc sng trng tn: Nn thng ngy xanh mi vi thi
gian(Bi c bn kia thnh ph), Lng em thng lm sao ni c/
Nh tri xanh v tn mi tn cng xanh (Thng v ngy trc),
Trong y mt tri xanh l vnh vin (C mt thi nh th),
Ngn xa ti mai sau/Vnh xanh nh bui ban u tnh yu
(Tnh ca trong lng vnh). S lin tng v mu xanh trong th
hin i mang nhiu cht trit l tru tng, hng n biu trng
cho tui tr trn y sc sng: Tri vn xanh mt mu xanh
Qung Tr(Nguyn nh Thi), Xanh nh tnh yu snh vai (Lng Qu Nhn), Khong thi gian xanh bic(Lm Th M
D)...
2.3. Mu , mu en, mu nu xut hin vi mt t l
khim tn trong ca dao. Mu (8 %), mu en v mu nu
(9%) ch yu mang ngha t thc, ngha c th trong mi ln
xut hin; do vy, cng t mang hm biu trng hn. c th
l: ym rng en, m hng hng, rng en rng rc, tng
ng en, o en, con mt en s. Chng ti nhn thy, mu
en trong ca dao ch yu l mu en ca rng, tr thnh nt
c hu trong cch miu t, th hin quan nim thm m mt
thi ca ngi xa: Thy c ym rng en/ Nam m di Pht li
qun mt cha; Gp ngi m hng hng/ Rng en rng rc,
tc my rm r; Mt ngy hai ba cm n/ Ly g m phn
9

rng en hi chng; T ym o sao em kho gi mu/ Rng

en rng rc mi u em hy cn xanh... Qu tht, trong trng
hp ny, mu en li hm biu trng cho ci p, mt ci p
l tng v gn vi quan nim thm m ca ngi bnh dn: trong
ca dao, ci chun ca mt ngi con gi p khng ch C tay
em trng nh ng, Con mt em sc nh l dao cau, Ming ci nh
th hoa ngu, Ci khn i u nh th hoa sen m cn c
nhng c gi m hy hy, rng en rng rc, tc my rm
r, nhng c gi Lc ci trm git du dng tht tha, nhng
c gi ym rng en; con mt long lanh; m phn nh tranh
mi . iu ng ni y l, vi nhng c gi rng en rng
rc, rng en ht huyn, m phn rng en lun tot ln v
p chn cht , mc mc nhng t trong tm hn hin ln v
p ngi sng.
(Bi ng tp ch Nghin cu v Pht trin- S Khoa hc Cng
ngh Tha Thin Hu, s 2, nm 2007)
Thng tin v tc gi
Trn Vn Sng,
Thc s Ngn ng hc, Ging vin Khoa Khoa hc X hi v Nhn
vn
Trng HDL Ph Xun Hu
in thoi c quan: (054)- 829771
in thoi nh ring: (054)- 824013

Di ng: 0914051576

Email: transangdhpx @ Yahoo.com.vn

10