Professional Documents
Culture Documents
[Âáy laì pháön lyï thuyãút Lyï hoüc nàm låïp 12.
1. Toüa âäü goïc: goïc giæîa hai màût phàóng cäú âënh (nàòm ngang, …) P0 vaì màût phàóng âäüng P
(2 mp âãöu chæïa truûc quay)
2. Toüa âäü goïc laì âaûi læåüng âaûi säú
2.1 Täúc âäü goïc trung bçnh: tb
t
2.2 Täúc âäü goïc tæïc thåìi: tb '(t) goüi tàõt laì täúc âäü goïc : âàûc træng cho mæïc âäü
d
dt
nhanh cháûm cuía chuyãøn âäüng quay váût ràõn quanh truûc cäú âënh åí thåìi âiãøm t.
3. Gia täúc goïc: laì âaûi læåüng âaûi säú a
3.1 Gia täúc goïc trung bçnh: tb
t
3.2 Gia täúc goïc tæïc thåìi: '(t) goüi tàõt laì Gia täúc goïc : âàûc træng cho sæû biãún thiãn cuía
täúc âäü goïc taûi thåìi âiãøm âoï, âæåüc xaïc âënh bàòng âaûo haìm cuía täúc âäü goïc theo thåìi gian
t.
4. Phæång trçnh:
4.1 Nãúu váût ràõn quay âãöu = const thç gia täúc goïc = 0 do âoï = 0 + t.
4.2 Nãúu váût quay biãún âäøi âãöu: gia täúc k âäøi theo thåìi gian
0 t
1 2 ; 0 2 ( 0 )
2 2
0 0t 2 t
* Váût chuyãøn âäüng nhanh dáön khi > 0, tàng theo t.
* Váût chuyãøn âäüng cháûm dáön khi < 0, giaím theo t.
5. Váûn täúc, gia täúc cháút âiãøm trãn truûc quay:
5.1 Khi váût ràõn quay, mäùi âiãøm thuäüc váût træì âiãøm thuäüc truûc quay âãöu coï cuìng , , .
5.2 Khi váût ràõn quay âãöu thç veïc tå váûn täúc v chè thay âäøi vãö hæåïng maì k thay âäøi vãö âäü
låïn coï gia täúc hæåïng tám aht 2 r
v2
r
5.3 Khi váût quay khäng âãöu thç v thay âäøi vãö caí phæång láùn âäü låïn:
* an v : âàûc træng thay âäøi vãö hæåïng.
www.fb.com/thon1fc 1
Lyï thuyãút váût lyï PTX
* at v âàûc træng cho thay âäøi vãö âäü låïn: gia täúc tiãúp tuyãún at = r.
* a an at a an2 at2 . a håüp baïn kênh goïc våïi tan 2
5.4 Âiãøm naìo caìng xa truûc quay thç täúc âäü daìi caìng låïn.
5.5 Veïc tå gia täúc tiãúp tuyãún laì veïc tå gia täúc hæåïng tám.
5.6 Quyî âaûo caïc âiãøm trãn váût ràõn laì caïc âæåìng troìn coï tám trãn truûc quay.
5.7 Khi váût ràõn quay âãöu quanh truûc:
5.7.1 Täúc âäü goïc tæïc thåìi bàòng täúc âäü goïc trung bçnh tb
d
'(t)
dt
5.7.2 Veïc tå váûn täúc daìi biãún âäøi
5.7.3 Veïc tå âäüng læåüng khäng âäøi
5.8 Nãúu táút caí caïc læûc taïc duûng lãn váût coï giaï qua truûc quay thç at = 0 a v coï nghéa laì
váût khäng quay hoàûc quay âãöu nhæ traûng thaïi cuî.
5.9 Täøng momen taïc duûng lãn váût bàòng 0 täúc âäü goïc váût khäng âäøi nãúu khaïc 0 thç täúc
âäü goïc thay âäøi.
6. Mä men âäüng læåüng: L I . (kg.m2/s)
7. Mä men quaïn tênh: I mi .ri 2 âàûc træng cho mæïc quaïn tênh cuía váût ràõn trong chuyãøn
i
âäüng quay quanh truûc, phuû thuäüc vaìo khäúi læåüng váût ràõn vaì sæû phán bäú khäúi læåüng gáön hay
xa truûc quay, hçnh daûng vaì kêch thæåïc cuía váût ràõn
8. Phæång trçnh cå baín chuyãøn âäüng quay cuía váût ràõn: M I . cuîng âuïng cho træåìng
dL
dt
håüp mä men quaïn tênh váût (hãû) thay âäøi (do thay âäøi hçnh daûng)
9. Âënh luáût baío toaìn mä men âäüng læåüng:
Nãúu täøng mä men læûc taïc duûng lãn váût âäúi våïi truûc quay cäú âënh bàòng 0 thç täøng mä men
âäüng læåüng cuía váût âäúi våïi truûc quay âæåüc baío toaìn
* Nãúu I khäng âäøi thç váût k quay hoàûc quay âãöu
* Nãúu I thay âäøi thç I . const (hãû kên)
10. Xeït hãû gäöm 2 âéa:
10.1 Nãúu 1 2 L1 L2 Lhe L1 L2
10.2 Nãúu 1 2 L1 L2 Lhe L1 L2 : Nãúu choün chiãöu dæång laì chiãöu quay váût 1
xaïc âënh theo quy tàõc baìn tay phaíi, coï phæång truìng våïi truûc quay
11. Âäüng nàng: Wd I 2
1 L2
2 2I
11.1 I vaì L luän coï giaï trë dæång, tuy nhiãn L laì âaûi læåüng veïc tå nãn coï thãø ám.
11.2 I caìng låïn, tênh ç caìng låïn.
11.3 L thay âäøi khi coï mä men ngoaûi læûc taïc duûng
www.fb.com/thon1fc 2
Lyï thuyãút váût lyï PTX
11.4 Ta coï: L I I 0 t L ' I M váûy âaûo haìm cuía L theo t laì mä men læûc
12.5 Khäúi truû âäöng cháút hçnh truû âàûc, baïn kênh R thç I mR 2
1
2
12.6 Khi váût quay quanh truûc våïi 0 bäùng M taïc duûng lãn váût máút âi khi âoï váût quay âãöu
quanh truûc våïi = 0
12.7 Goüi v, a khi âoï nãúu
* : váût quay cháûm dáön âãöu
2
* : váût quay nhanh dáön âãöu
2
12.8 Täøng hçnh hoüc caïc veïc tå ngoaûi læûc taïc duûng lãn váût bàòng 0 thç täøng âaûi säú mä men
læûc âäúi våïi truûc quay báút kç cuîng bàòng 0
12.9 Váût âang quay våïi váûn täúc a voìng/phuït räöi dæìng laûi sau t giáy. Khi âoï säú voìng quay
laì N voìng vaì goïc quay (rad) våïi (rad/s)
a.t .t
120 2
12.10 Nãúu baìn quay khäng quaï nhanh, Fmsn Fq 0 suy ra váût âæïng yãn so våïi màût baìn
Fq = m.2.r. Nãúu âuí låïn thç Fq thàõng læûc ma saït nghè cæûc âaûi khiãún váût bë træåüt xa
tám
12.11 Váût âang quay bàõt âáöu dæìng laûi sau N voìng suy ra t ; s vaì
2.2 .N 4 N
(voìng)
t.0
N
2
www.fb.com/thon1fc 3
Lyï thuyãút váût lyï PTX
12.12 Mä men âäüng læåüng L chëu taïc duûng cuía mä men caín M suy ra thåìi gian váût dæìng
laûi laì t
L
M
12.13 Khäúi cáöu coï âäüng nàng tënh tiãún laì Wd mv 2
1
2
12.14 Khi læûc taïc duûng khäng qua troüng tám thç váût coï thãø quay
12.15 Khi læûc taïc duûng qua troüng tám thç váût k quay
12.16 Chuyãøn âäüng cuía váût bë neïm:
12.16.1 Neïm xiãn goïc so våïi phæång ngang:
v0 x v0 .cos ; v0 y v0 .sin ;
vx v0 .cos suy ra phæång Ox: váût chuyãøn âäüng thàóng âãöu
v y v0 .sin g.t suy ra phæång Oy: váût chuyãøn âäüng biãún âäøi âãöu
phæång trçnh:
x v0 cos .t ; y v0 sin .t gt 2
1 1 g .x 2
tan .x
2 2 2v02 .cos 2
y
- âiãøm cao nháút: khi âoï vy = 0; H
v02 .sin 2
v
2g
www.fb.com/thon1fc 4
Lyï thuyãút váût lyï PTX
1.3. Dao âäüng âiãöu hoìa:laì dao âäüng maì li âäü biens thiãn theo thåìi gian âæåüc mä taí båíi
www.fb.com/thon1fc 5
Lyï thuyãút váût lyï PTX
1.10.1 So saïnh:
Dao âäüng tuáön hoaìn Dao âäüng âiãöu hoìa
coï A, T khäng âäøi Coï li âäü x tuán theo haìm säú sin(cos)
1.10.2 Táön säú cuía dao âäüng cæåîng bæïc bàòng táön säú cuía ngoaûi læûc cæåîng bæïc
1.10.3 Dao âäüng ngæåìi âaïnh âu laì dao âäüng thäng säú
1.10.4 biãn âäü dao âäüng cæåîng bæïc phuû thuäüc vaìo:
Biãn âäü ngoaûi læûc tuáön hoaìn
táön säú cuía ngoaûi læûc tuáön hoaìn
hãû säú læûc caín (ma saït nhåït) taïc duûng lãn váût
Khäng phuû thuäüc vaìo caïch kêch thêch ban âáöu
1.10.5 Biãn âäü dao âäüng A cuía váût luän dæång, khäng âäøi, phuû thuäüc vaìo caïch kêch
thêch.
1.10.6 Chu kç laì thåìi gian ngàõn nháút váût làûp âi làûp laûi traûng thaïi nhæ cuî chênh laì thåìi
gian cuía 1 dao âäüng, T . T khäng âäøi, phuû thuäüc vaìo âäü cæïng vaì
2 1
f
khäúi læåüng váût (hay chiãöu daìi dáy vaì gia täúc troüng træåìng g). Tæì vë trê cán
bàòng (VTCB) âãún máút (s), âãún máút (s) vaì âãún máút
A T A T A 3
2 12 2 8 2
(s).
T
6
1.10.7 Táön säú goïc : laì 1 âaûi læåüng trung gian cho pheïp xaïc âënh traûng thaïi dao
âäüng cuía váût taûi thåìi âiãøm t báút kç. Noï laì säú dao âäüng làûp laûi trong 1 giáy.
1.10.8 Læûc keïo vãö (Læûc phuûc häöi) laì læûc laìm cho váût dao âäüng âiãöu hoìa:
F m. 2 .x k .x coï giaï trë bàòng læûc âaìn häöi, luän hæåïng vãö vë trê cán
bàòng, âäü låïn tè lãû våïi li âäü. Âiãöu naìy tæång âæång våïi con làõc loì xo nàòm
ngang.
1.10.9 Pha dao âäüng duìng âãø xaïc âënh traûng thaïi dao âäüng (x,v) noï khäng phaíi laì
goïc tháût. Âäü lãûch pha: 1 2 hoàûc 2 1 .
a vaì v vuäng pha nhau hay a såïm pha so våïi váûn täúc.
2
www.fb.com/thon1fc 6
Lyï thuyãút váût lyï PTX
Nãúu 2 > 1 thç 0 khi âoï ta noïi váût coï 2 såïm pha hån váût coï 1
vaì ngæåüc laûi váût coï 1 trãù pha hån so våïi váût coï 2
1.10.10 Mäüt váût dao âäüng âiãöu hoìa coï thãø xem laì hçnh chiãúu cuía 1 cháút âiãøm
chuyãøn âäüng troìn âãöu xuäúng 1 truûc toüa âäü nàòm trãn màût phàóng quyî âaûo cuía
noï.
1.10.11 Quyî âaûo cuía 1 váût laì 1 âoaûn cong, âoaûn thàóng coìn li âäü thç biãún thiãn
theo thåìi gian våïi haìm säú cos hoàûc sin.
* Con làõc âån, con làõc váût lyï, con làõc loì xo chëu taïc duûng cuía læûc thãú thç âæåüc baío toaìn
nàng læåüng do âoï âäüng nàng, thãú nàng biãún thiãn tuáön hoaìn theo thåìi gian tuáön hoaìn våïi
T
táön säú ' 2 ; f ' 2 f vaì T ' 2 . Taûi vë trê :
A A A 3
x Wd 3Wt ; x Wd Wt ; x 3Wd Wt
2 2 2
T' T
* Sau khoaíng thåìi gian bàòng nhau vaì bàòng t 2 4 thç âäüng nàng cuía váût bàòng thãú
nàng.
* Cå nàng cuía váût:
- Tè lãû våïi bçnh phæång biãn âäü dao âäüng
- Cå nàng cuía váût phuû thuäüc vaìo caïch kêch thêch dao âäüng
www.fb.com/thon1fc 7
Lyï thuyãút váût lyï PTX
1. Goüi O laì nguäön soïng coï biãn âäü A vaì táön säú f. M laì âiãøm báút kç thç OM = d. Thåìi gian âãø
x
soïng truyãön âãún M laì v.
Cæûc tiãøu
Cæûc âaûi
S1 S2
2. Giao thoa soïng: laì hiãûn tæåüng âàûc træng cuía soïng. Xeït âiãøm M trãn phæång truyãön soïng.
Âàût S1M= d1 vaì S2M= d2 våïi S1, S2 laì 2 nguäön kãút håüp coï phæång trçnh
.
2 t
u A.cost A cos
T
www.fb.com/thon1fc 8
Lyï thuyãút váût lyï PTX
Âàût 2 1 âäü lãûch pha 2 dao âäüng vaì biãn âäü dao âäüng
2
d 2 d1
l
a) Khoaíng caïch giæîa 2 gåün soïng läöi liãn tiãúp (ván max) laì
l
2
b) Khoaíng caïch giæîa 2 nuït soïng caûnh nhau (ván min) laì
l
2
c) Khoaíng caïch giæîa buûng vaì nuït kãú tiãúp nhau laì
l
4
d) Khoaíng caïch giæîa cæûc tiãøu vaì cæûc âaûi kãú tiãúp nhau laì
l
4
e) Khoaíng caïch giæîa 2 âènh soïng kãú tiãúp nhau laì 1 bæåïc soïng l
f) Bãö räüng buûng soïng laì 4A (khi coï soïng dæìng)
www.fb.com/thon1fc 9
Lyï thuyãút váût lyï PTX
* ÆÏng duûng: âãø xaïc âënh täúc âäü truyãön soïng trãn dáy.
3.1 Nãúu soïng phaín xaû taûi 1 âáöu cäú âënh taûi âoï laì nuït soïng. Nuït laì âiãøm âæïng yãn trãn dáy,
biãn âäü bàòng 0. Buûng laì âiãøm dao âäüng våïi biãn âäü cæûc âaûi.
3.2 Bãö räüng buûng soïng: 4A
3.3 Nãúu soïng phaín xaû maì 2 âáöu laì 2 nuït hoàûc 2 buûng thç chiãöu daìi dáy l n ; n * : âäü
l
2
daìi dáy bàòng säú baïn nguyãn láön bæåïc soïng: soïng phaín xaû ngæåüc pha soïng tåïi
3.4 Nãúu 1 âáöu laì nuït, 1 âáöu laì buûng thç l (2k 1) ; k âäü daìi dáy bàòng säú leí láön
l
4
pháön tæ bæåïc soïng, soïng phaín xaû cuìng pha soïng tåïi.
3.5 Nãúu dáy coï 1 âáöu cäú âënh, âáöu tæû do thç: säú buûng = säú nuït= säú leí:
l
l (2k 1) ; k
4
3.6 Nãúu dáy coï 2 âáöu cäú âënh: säú buûng = säú nuït – 1: l n ;n
l
2
3.7 Nãúu dáy coï 2 âáöu tæû do: säú buûng = säú nuït + 1
3.8 Âáöu A tæû do, âáöu B cäú âënh thç soïng phaín xaû k âäøi chiãöu taûi A soïng phaín xaû taûi A
giäúng soïng tåïi taûi A
3.9 Âáöu A dao âäüng, B cäú âënh: soïng phaín xaû taûi B ngæåüc pha våïi soïng tåïi taûi B
3.10 Muïi soïng buûng soïng: âiãøm dao âäüng cæûc âaûi
3.11 Nuït soïng âiãøm khäng dao âäüng hoàûc dao âäüng våïi biãn âäü Amin
4. Hiãûu æïng Âäúp le: laì hiãûn tæåüng maì táön säú maïy thu ám thu âæåüc khaïc våïi táön säú cuía ám maì
nguäön phaït ra khi coï sæû chuyãøn âäüng tæång âäúi giæîa maïy phaït vaì maïy thu
f våïi vM, vS < v vaì láön læåüt laì täúc âäü maïy thu vaì nguäön ám
v vM
f '
v vS
4.1 Nãúu nguäön ám chuyãøn âäüng laûi gáön maïy thu trãn (+) dæåïi (-)
4.2 Nãúu nguäön ám chuyãøn âäüng ra xa maïy thu trãn (-) dæåïi (+)
4.3 Nãúu maïy thu chuyãøn âäüng laûi gáön nguäön ám trãn (+) dæåïi (-)
4.4 Nãúu maïy thu chuyãøn âäüng ra xa nguäön ám trãn (-) dæåïi (+)
4.5 QUY TÀÕC: laûi gáön: trãn cäüng (+) dæåïi træì (-). Ra xa: trãn træì (-) dæåïi cäüng (+)
5. Soïng ngang: laì soïng coï pháön tæí váût cháút dao âäüng taûi chäù theo phæång vuäng goïc våïi
phæång truyãön soïng. Chè truyãön âæåüc trong cháút ràõn. Soïng trãn màût næåïc laì 1 træåìng håüp
âàûc biãût.
www.fb.com/thon1fc 10
Lyï thuyãút váût lyï PTX
6. Soïng doüc: caïc pháön tæí mäi træåìng dao âäüng theo phæång truyãön soïng. Truyãön âæåüc trong
caí mäi træåìng ràõn, loíng, khê.
7. Soïng ám: laì nhæîng soïng cå coï táön säú 16 -20000 Hz truyãön trong mäi træåìng khê, loíng, ràõn.
soïng ám khäng truyãön âæåüc trong chán khäng.
* Trong cháút khê, cháút loíng: soïng ám laì soïng doüc do khäng khê xung quanh nguäön ám bë
daîn, neïn taûo thaình.
* Trong cháút ràõn: soïng ám laì soïng ngang láùn soïng doüc vç læûc âaìn häöi xuáút hiãûn khi xuáút
hiãûn biãún daûng lãûch, neïn.
Âàûc træng sinh lyï Âàûc træng váût lyï
Âäü cao, âäü to, ám sàõc, giåïi haûn nghe liãn táön säú, cæåìng âäü, daûng âäö thë vaì nàng
quan. læåüng
* Âäü cao ám: phuû thuäüc vaìo táön säú ám (tàng hoàûc giaím theo táön säú ám): caím giaïc sæû
tráöm, bäøng.
* Âäü to ám:tàng theo cæåìng âäü ám vaì âàûc træng båíi noï.
Âãø so saïnh ám duìng âaûi læåüng mæïc cæåìng âäü ám âáy laì âàûc træng váût lyï gàõn liãön våïi âäü to.
L(dB) 10log . Ngæåîng nghe con ngæåìi: 0-130dB. Giåïi haûn nghe: 16-20000 Hz. Khi j <
I
I0
13Hz goüi laì haû ám.
* Cæåìng âäü ám: âæåüc xaïc âënh bàòng nàng læåüng soïng ám truyãön qua1 âån vë diãûn têch âàût
vuäng goïc theo phæång truyãön soïng trong 1 âån vë thåìi gian. Âäü to ám tè lãû thuáûn våïi
cæåìng âäü ám.
* Caím giaïc ám: phuû thuäüc vaìo nguäön ám vaì tai ngæåìi nghe.
* Ám sàõc: phuû thuäüc vaìo daûng âäö thë cuía ám. Phán biãût caïc loaûi nguäön ám hçnh thaình dæûa
trãn âàûc træng váût lyï: táön säú vaì biãn âäü. Ngæåîng âau khäng phuû thuäüc vaìo táön säú cuía ám.
* Nguäön nhaûc ám (dáy âaìn, keìn håi…) khi phaït ám, dáy âaìn, cäüt khê taûo ra soïng dæìng våïi
www.fb.com/thon1fc 11
Lyï thuyãút váût lyï PTX
maûch LC âãöu coï táön säú dao âäüng riãng Hiãûn tæåüng caím æïng âiãûn tæì båíi
1
LC
tæû caím.
1.2 Trong quaï trçnh dao âäüng âiãûn tæì, coï sæû chuyãøn hoïa qua laûi giæîa Nàng læåüng âiãûn vaì
nàng læåüng tæì nhæng nàng læåüng âiãûn tæì toaìn pháön cuía maûch coï giaï trë khäng âäøi.
1.3 Maûch LC coï âiãûn tråí thuáön R laìm tiãu hao nàng læåüng âiãûn nàng, dáùn tåïi dao âäüng tàõt
dáön. Nãúu R quaï låïn thç sæû chuyãøn hoïa âiãûn tæì trong maûch khäng coìn tuáön hoaìn næîa.
1.4 Muäún duy trç âæåüc dao âäüng âiãûn tæì trong maûch thç cáön phaíi buì nàng læåüng cho maûch
âuí våïi pháön bë tiãu hao sau mäùi chu kç. Khi âoï coï hãû tæû dao âäüng. Ta coï thãø sæí duûng
âàûc tênh âiãöu khiãøn cuía tranzito âãø taûo dao âäüng duy trç. Khi âoï:
www.fb.com/thon1fc 12
Lyï thuyãút váût lyï PTX
1.9 Nàng læåüng tuû âiãûn vaì nàng læåüng cuäün caím biãún thiãn âiãöu hoìa våïi chu kç bàòng næía
chu kç dao âäüng riãng trong maûch. Nàng læåüng tæì tè lãû våïi bçnh phæång táön säú dao
1.11 Täúc âäü biãún thiãn tæì træåìng vaì täúc âäü biãún thiãn âiãûn træåìng quy âënh láùn
B E
t t
nhau. E vaì B cuìng täön taûi trong khäng gian vaì chuyãøn hoïa láùn nhau, coï caïc âæåìng
sæïc luän laì âæåìng cong kheïp kên.
Dao âäüng âiãûn tæì Dao âäüng cå
q x
i q' v x'
k
1
C
L m
2. Mäüt säú læu yï:
;
1 2 1 q2 1 2 C.U 02 Q02
WC C.u ; WL L.i ; L 2
2 2C 2 I0 C.I 02
C L
I 0 .Q0 U 0 U0 I0
L C
Âiãûn têch trãn baín tuû âiãûn biãún thiãn cháûm pha hån doìng âiãûn.
2
Âiãûn têch vaì hiãûu âiãûn thãú trãn baín tuû âiãûn dao âäüng cuìng pha.
Cæåìng âäü doìng âiãûn biãún thiãn cuìng pha våïi tæì thäng.
Dao âäüng cuía âiãûn træåìng vaì tæì træåìng cuìng pha.
2.2 Baìi toaïn maûch dao âäüng L-C, coï cuäün caím L, hai tuû C1, C2 coï táön säú láön læåüt laì f1, f2.
www.fb.com/thon1fc 13
Lyï thuyãút váût lyï PTX
f12 f 22 f b21 2 2 2
f1 f 2 fb1
Ta coï: f1 , f 2 laì nghiãûm
C1ntC2 f b1
1 1 1 2 2
C1 C2 fb 2
2
f2 f2 f2 f1 . f 2 f b1. f b 2
1 2 b2
2.5 Cho U0, I0, vaì u tæïc thåìi, tçm i tæïc thåìi. giaíi: ta coï: 1 , tæì âoï tçm i tæïc
i U
I0 U0
thåìi
2.8 Cho L-C. Tçm thåìi gian âãø mWd nWt tæïc laì mWC nWL . Giaíi: ta tçm q Q0 .
n
nm
2.10 Cho L vaì tQ0 max tçm C. Giaíi: ta coï tQ0 max
2 LC
LC
2
2.11 Âäúi våïi tuû xoay thç goïc xoay laì: M 180 HOÀÛC m 180 .
C CV C CV
CM Cm CM Cm
Trong âoï: CM: âiãûn dung cæûc âaûi; Cm: âiãûn dung cæûc tiãøu vaì CV: âiãûn dung cuía bäü tuû.
www.fb.com/thon1fc 14
Lyï thuyãút váût lyï PTX
Chæïa R: U, I cuìng pha Chæïa L: u såïm pha hån i Chæïa C: u trãù pha hån i
2 2
Âoaûn maûch
* Z L Z C : u såïm
,u ,i pha hån i goïc
ZL ZC
tan tan
Âäü lãûch Z L ZC R R 2
såïm pha hån i luän såïm pha
tan
pha R
* Z L Z C : u såïm
goïc hån u goïc
pha hån i goïc
2
www.fb.com/thon1fc 15
Lyï thuyãút váût lyï PTX
* L, C luän ngæåüc
pha
Ta coï: 0.318; 0.159 ; tan ; tan
1 1 3 37 4 53
2 4 180 3 180
.
1.7 Doìng âiãûn xoay chiãöu 3 pha: hãû thäúng 3 doìng âiãûn xoay chiãöu gáy båíi 3 suáút âiãûn âäüng
xoay chiãöu cuìng táön säú, biãn âäü nhæng âäü lãûch pha laì .
2
3
e1 E0 cos t i I cos t
1 0
nãúu taíi âäúi xæïng i2 I 0 cos t
2 2
e2 E0 cos t
3 3
2 2
e3 E0 cos t i3 I 0 cos t
3 3
1.8 ÅÍ maïy phaït vaì taíi tiãu thuû thæåìng choün caïch màõc tæång æïng nhau.
1.9 Âãø taûo ra doìng âiãûn xoay chiãöu: cho khung dáy quay trong tæì træåìng âãöu âæåüc âàût
vuäng goïc våïi tæì træåìng.
1.10 Âãø taûo ra doìng âiãûn 1 chiãöu: chènh læu doìng xoay chiãöu bàòng âi-äút baïn dáùn 2 næía
chu kç hoàûc 1 næía chu kç ta thu âæåüc doìng âiãûn 1 chiãöu nháúp nhaïy: âáy laì phæång aïn
kinh tãú vaì phäø biãún nháút.
1.11 Doìng âiãûn caím æïng coï chiãöu sao cho tæì træåìng do noï sinh ra chäúng laûi nguyãn
nhán sinh ra noï, chè täön taûi trong khoaíng thåìi gian t khi coï sæû biãún thiãn tæì thäng qua
maûch.
1.12 Baíng toïm tàõt:
www.fb.com/thon1fc 16
Lyï thuyãút váût lyï PTX
nam chám vénh cæîu hoàûc ngæåüc laûi. quanh loîi theïp rä to aính hæåíng doìng
taûo ra tæì træåìng. a) Pháön æïng: cäú âënh läöng soïc. Âiãûn Fu-cä.
b) Pháön æïng: pháön – Stato. 3 cuäün dáy b) Pháön æïng: Stato b) hai cuäün dáy:
quay- Räto: Coï cuäün coï loîi sàõt xãúp thaình giäúng maïy phaït âiãûn laìm bàòng âäöng,
dáy coï nhiãöu voìng voìng troìn cäú âënh âàût xoay chiãöu 3 pha. âiãûn tråí nhoí, quáún
suáút âiãûn âäüng Täúc âäü quay cuía rä to trãn loîi theïp.
lãûch nhau
2 1
caím æïng doìng khäng bàòng täúc âäü * Hiãûu suáút:
3 3
âiãûn. voìng troìn. quay cuía tæì træåìng
våïi
P2
H
pháön caím, pháön æïng b) Pháön caím: pháön maì nhoí hån tutruong . P1
coï thãø quay hoàûc quay - Rä-to.Laì nam * Pmaïy =
.
U1 I 2
âæïng yãn. chám âiãûn taûo ra tæì ∑ P 3 cuon day stato U 2 I1
c) Bäü goïp: âæa âiãûn træåìng. Chuyãøn âäüng = 3Ptaíi = 3U .I .cos Ptruyãön taíi = Pcå +
ra maûch ngoaìi gäöm 2 quay rä to âæåüc æïng Pnhiãût = U .I .cos .
vaình khuyãn, 2 chäøi duûng laìm quay caïc B B cos t
Phao phê =
queït. maïy khaïc.
1 0
2
* Nãúu boí qua âiãûn * Hãû thäúng 3 doìng B2 B0 cos t
3 I 2 .R
R.P 2
tråí r trong maïy phaït âiãûn xoay chiãöu gáy
2
2 U cos
hoàûc maûch ngoaìi âãø båíi 3 suáút âiãûn âäüng B3 B0 cos t
3 * Cuäün så cáúp: näúi
håí thç u = e e xoay chiãöu coï cuìng
B B1 B2 B3 våïi nguäön.
u U 0 .sin t ; táön säú f, biãn âäü A * Cuäün thæï cáúp: näúi
0 NBS lãûch pha nhau
2
.
B 1.5B0 våïi taíi tiãu thuû.
tæì thäng cæûc âaûi Wb
3 vaì quay våïi täúc âäü * hao phê naìy laì do
np Coï 2 caïch màõc: goïc . doìng âiãûn Fuco
f n. p * Màõc hçnh sao: * Cæåìng âäü doìng âiãûn trong loîi theïp vaì
60
(voìng/phuït
3 nong chaûy trong âäüng cå laì nhiãût toía ra trãn
4 dáy.
Ipha . dáy dáùn.
voìng/s) 1 nguoi
e0 N0 Taíi tiãu thuû khäng Hiãûu suáút: = * Âãø giaím hao phê
cáön âäúi xæïng.
trãn âæåìng dáy, ta
2 fN0
tàng hiãûu âiãûn thãú
I p I d
nåi phaït.
2 .np.N0
våïi N: täøng säú voìng
* Maïy phaït âiãûn 1
U d U p 3 * Træåìng håüp lê
caïc cuäün dáy. Tæì âoï chiãöu:
* Màõc tam giaïc (): tæåíng (H =100%)
nháûn xeït: e phuû Nguyãn tàõc: dæûa trãn
màõc 3 dáy. Taíi tiãu thç cäng suáút 2
thuäüc vaìo f. hiãûn tæåüng caím æïng
thuû phaíi âäúi xæïng cuäün dáy så cáúp vaì
* Tæì thäng gæíi qua âiãûn tæì.
thæï cáúp nhæ nhau.
Cáúu taûo: 2 pháön:
I d I p 3
khung dáy diãûn têch * Hãû säú cäng suáút
S gäöm N voìng dáy * Pháön caím tæì
caìng låïn thç hao phê
U d U p
quay âãöu våïi váûn täúc Æu âiãøm: træåìng caìng nhoí.
quanh B - Tiãút kiãûm säú dáy tæì * Pháön æïng doìng Nhaì maïy r/ 2
NBS .cos(t ) tiãu thuû âiãûn. Bäü goïp: 2 vaình baïn Tàng thãú r/ 2 Haû thãú
www.fb.com/thon1fc 17
Lyï thuyãút váût lyï PTX
e do maïy phaït ra. quay âãø âäüng cå coï truûc. 2 chäøi queït tç lãn
e '(t ) P låïn hoaût âäüng. 2 vaình baïn khuyãn.
NBS sin( t ) * Ptaíi =
E 0 sin( t ) 3U .I .cos 2
* E0 = NBS: goüi laì * Tæì Utaíi ta tçm âæåüc
suáút âiãûn âäüng cæûc Itaíi laì I tai
U tai
âaûi Z tai
2. YÏ nghéa cuía R, caím khaïng ZL, dung khaïng ZC:
Âiãûn tråí R Caím khaïng ZL Dung khaïng ZC
* C caìng tàng ZC caìng
* Caín tråí doìng xoay chiãöu
giaím => doìng xoay chiãöu êt bë
do âënh luáût Len-xå vãö caím
caín tråí. Tæång tæû cho
æïng âiãûn tæì.
ZC
* Nãúu ZL låïn (nghéa laì L låïn)
Caín tråí doìng xoay chiãöu do * Doìng xoay chiãöu cao táön (f
laìm caín tråí doìng âiãûn xoay
hiãûu æïng Jun låïn) chuyãøn qua maûch âiãûn
chiãöu nháút laì doìng âiãûn xoay
dãù daìng hån doìng xoay chiãöu
chiãöu cao táön.
coï táön säú tháúp (f nhoí)
* i trãù pha hån u goïc:
* i såïm pha hån u goïc:
2
2
3. Cäüng hæåíng âiãûn: xaíy ra khi tan L 0 khi âoï ta coï:
Z ZC
R
cos 1 sin 0
Z Z
L C
UI
Z L ZC 1 1
tan 0 ; f
R LC 2 LC
Z min R
2
I U ; P I 2 .R U U .I
max R max
R
U U I . L
L C max
C
4. Mäüt vaìi læu yï nhoí:
4.1 Trong maïy biãún thãú, loîi kim loaûi coï taïc duûng dáùn caïc âæåìng caím æïng. Säú âæåìng caím
æïng xuyãn qua tiãút diãûn ngang báút kç bàòng nhau.
www.fb.com/thon1fc 18
Lyï thuyãút váût lyï PTX
4.2 Cuäün thæï cáúp näúi våïi maûch tiãu thuû âiãûn nàng. Maïy biãún thãú khäng hoaût âäüng våïi
nguäön âiãûn khäng âäøi khäng xuáút hiãûn caím æïng tæì.
4.3 Muäún haìn âiãûn phaíi duìng cæåìng âoü doìng âiãûn i thæï cáúp låïn säú voìng dáy thæï cáúp
< säú voìng dáy så cáúp.
4.4 Hiãûu âiãûn thãú 2 âáöu mäùi cuäün dáy så-thæï cáúp khäng nhæîng phuû thuäüc vaìo säú voìng dáy
2 cuäün maì coìn phuû thuäüc vaìo âiãûn tråí thuáön mäùi cuäün: cuäün så cáúp: maïy phaït. Cuäün
thæï cáúp: maïy thu.
4.5 Táön säú doìng âiãûn xoay chiãöu 2 cuäün dáy så cáúp vaì thæï cáúp laì nhæ nhau tæì thäng qua
mäùi cuäün dáy så cáúp vaì thæï cáúp laì nhæ nhau
4.11 Chiãöu daìi dáy truyãön taíi = 2 láön chiãöu daìi mäùi såüi dáy truyãön taíi âiãûn.
4.12 Âãø tàng suáút âiãûn âäüng e cuía maïy phaït: ta thæûc hiãûn nhæ sau:
4.12.1 Pháön æïng: coï nhiãöu cuäün dáy, mäùi cuäün dáy gäöm nhiãöu voìng dáy màõc näúi tiãúp.
4.12.2 Pháön caím: coï nhiãöu nam chám âiãûn, nhiãöu càûp cæûc N – S bäú trê lãûch nhau 1N –
2S vaì ngæåüc laûi.
4.12.3 Caïc cuäün dáy pháön caím vaì pháön æïng âæåüc quáún trãn loîi theïp ké thuáût (gäöm
nhiãöu laï theïp moíng gheïp caïch âiãûn våïi nhau=> giaím hao phê doìng Fuco) âãø
tàng tæì thäng qua chuïng
4.12.4 Doìng âiãûn i taûo ra bàòng maïy biãún aïp biãún thiãn tuáön hoaìn, chiãöu khäng âäøi nhæ
doìng âiãûn taûo ra bàòng chènh læu 2 næía chu kç.
4.13 ÅÍ caïc nhaì maïy nhiãût âiãûn: Ro to coï täúc âäü quay lån 1500 – 3000 voìng/phuït.
4.14 ÅÍ caïc nhaì maïy thuíy âiãûn: Rä to quay våïi täúc âäü tháúp hån, khoaíng vaìi tràm
voìng/phuït.
www.fb.com/thon1fc 19
Lyï thuyãút váût lyï PTX
4.15 Quaût âiãûn, båm âiãûn,… sæí duûng âäüng cå cäng suáút nhoí, laì tæì træåìng quay taûo båíi
maûng âiãûn 1 pha.
4.16 Âäüng cå coï cäng suáút låïn trong cäng nghiãûp thæåìng laì âäüng cå khäng âäöng bäü 3
pha.
4.17 Tæì træåìng quay âäüng cå khäng âäöng bäü 1 pha:
Stato gäöm 2 cuäün dáy giäúng nhau, âàût lãûch nhau . 1 cuäün thç näúi træûc tiãúp våïi maûng
2
âiãûn, cuäün coìn laûi näúi våïi maûng âiãûn qua tuû âiãûn.
4.18 Trong maïy phaït âiãûn xoay chiãöu, säú cuäün dáy = säú cæûc tæì.
4.19 Säú chè cuía cäng tå âiãûn cho ta biãút âiãûn nàng sæí duûng laì bao nhiãu.1kWh = 3 600
000 J = 3.6x106 J
www.fb.com/thon1fc 20
Lyï thuyãút váût lyï PTX
Lam
Âoí têa
Xanh
Âoí Tràõng nhaût
Vaìng
Luûc
* Trong mäi træåìng chiãút suáút n, bæåïc soïng aïnh saïng âån sàõc laì: l = = = nhæ
l
.
váûy, täúc âäü aïnh saïng giaím âi nhæng chu kç T vaì táön säú f khäng âäøi nãn l’ giaím.
* Vê duû: aïnh saïng khi truyãön tæì khäng khê vaìo næåïc thç l giaím, ngæåüc laûi thç l tàng.
3. Giao thoa aïnh saïng
3.1 Âàûc âiãøm:
- Laì bàòng chæïng quan troüng chæïng minh aïnh saïng coï tênh cháút soïng.
- Laì hiãûn tæåüng âàûc træng cuía soïng.
3.2 Âiãöu kiãûn giao thoa aïnh saïng: 2 nguäön (chuìm) saïng giao thoa laì 2 nguäön (chuìm) kãút
håüp
- 2 nguäön saïng phaït ra 2 soïng naìy cuìng táön säú vaì bæåïc soïng.
- Âäü lãûch pha 2 nguäön khäng âäøi theo thåìi gian.
Âo bæåïc soïng aïnh saïng bàòng phæång phaïp giao thoa.
4. Khoaíng ván, bæåïc soïng vaì maìu sàõc aïnh saïng:
a = S1S2: khäng quaï vaìi milimet D
A
d1
D: vaìi chuûc, vaìi tràm cm S1
x
d2 O
S2
www.fb.com/thon1fc 21
Lyï thuyãút váût lyï PTX
* Nãúu D ≫ a thç d 2 d1
2ax ax
d1 d 2 D
caïch giæîa ván saïng báûc k vaì ván saïng báûc k+1 laì: i xk 1 xk do
lD lD
k 1 k
a a
âoï nãúu xaïc âënh âæåüc chênh xaïc D, i, a (nhåì kênh hiãøn vi, kênh luïp) ta tênh âæåüc l bàòng
phæång phaïp giao thoa.
* Chu kç vaì táön säú soïng aïnh saïng âån sàõc khäng âäøi trong moüi mäi træåìng nhæng bæåïc
soïng thç thay âäøi âæåüc.
* Âæåìng cong biãøu diãùn sæû phuû thuäüc cuía chiãút suáút mäi træåìng trong suäút vaìo bæåïc soïng
aïnh saïng trong chán khäng goüi laì âæåìng cong taïn sàõc, n A 2 .
B
l
Nháûn xeït: chiãút suáút n giaím khi l tàng (trong háöu hãút caïc mäi træåìng). Sæû phuû thuäüc naìy
xaíy ra våïi moüi cháút khê, loíng, ràõn.
5. Maïy quang phäø, caïc loaûi quang phäø:
5.1 Maïy quang phäø làng kênh:
* Nhiãûm vuû: phán têch chuìm saïng phæïc taûp thaình nhæîng tia saïng âån sàõc khaïc nhau
* Cáúu taûo:
ÄÚng chuáøn træûc: cho tia loï laì nhæîng tia song song.
Hãû taïn sàõc qua làng kênh P: taïch thaình chuìm tia âån sàõc song song nhau(coï thãø
thay bàòng caïch tæí nhiãùu xaû)
Buäöng täúi (tháúu kênh häüi tuû L2, táúm kênh aính): hiãûn lãn aính cuía F hiãûn lãn trãn
tiãu diãûn aính L2 laì nhæîng vaûch maìu riãng biãût, mäùi chuìm saïng âån sàõc häüi tuû
thaình 1 vaûch trãn tiãu diãûn cuía L2.
www.fb.com/thon1fc 22
Lyï thuyãút váût lyï PTX
* Mäùi vaûch maìu æïng våïi bæåïc soïng xaïc âënh goüi laì vaûch quang phäø.
* Táûp håüp caïc vaûch maìu goüi laì quang phäø nguäön S.
www.fb.com/thon1fc 23
Lyï thuyãút váût lyï PTX
5.3.2 So saïnh âàûc âiãøm vaûch quang phäø cuía 2 nguyãn täú khaïc nhau:
- Âäü saïng tè âäøi giæîa caïc vaûch quang phäø
- Vë trê vaûch quang phäø.
- Säú læåüng vaûch quang phäø
- Maìu sàõc vaì vë trê vaûch maìu
Vê duû: Quang phäøú nguyãn tæí Hidro: 4 vaûch laì âoí- lam-chaìm-têm
Quang phäø vaûch Natri laì 2 vaûch saïng taûo thaình vaûch keïp maìu vaìng.
Ngoaìi quang phäø aïnh saïng nhçn tháúy coìn coï quang phäø aïnh saïng khäng nhçn tháúy, ta
phaït hiãûn âæåüc nhåì mäúi haìn cuía càûp nhiãût âiãûn vaì bäüt huyình quang.
6. Tia häöng ngoaûi, tia tæí ngoaûi, tia X, thuyãút âiãûn tæì aïnh saïng, thang soïng âiãûn tæì:
6.1 Baíng so saïnh:
www.fb.com/thon1fc 24
Lyï thuyãút váût lyï PTX
gioüt næåïc nhoí trong sæång âeìn huyình quang. caìng cæïng nghéa laì noï coï
muì nãn âæåüc duìng âãø chuûp * Bë thuíy tinh vaì næåïc háúp thuû bæåïc soïng caìng ngàõn,
aính qua sæång muì. maûnh. caìng xuyãn sáu vaì ngæåüc
* Tia häöng ngoaûi coï thãø * Tia tæí ngoaûi coï bæåïc soïng tæì 0.18 laûi.
biãún âiãûu nhæ soïng âiãûn tæì. – 0.4 m thç tuyãön qua âæåüc thaûch * Laìm phaït quang 1 säú
* Gáy ra hiãûn tæåüng quang anh. cháút vaì laìm âen phim aính,
âiãûn cháút baïn dáùn. * Taïc duûng sinh lyï: huíy diãût tãú baìo ion hoïa khäng khê.
da, laìm raïm nàõng, haûi màõt, diãût * Gáy ra hiãûn tæåüng quang
khuáøn, diãût náúm mäúc. âiãûn, coï khaí nàng âám
* Phaín æïng täøng håüp H2, Cl, biãún âäøi xuyãn: xuyãn qua giáúy, vaîi
O2 thaình O3, täøng håüp vitamin D. , gäù, kim loaûi. Tuy nhiãn bë
* Gáy ra hiãûn tæåüng quang âiãûn: cho chç chàûn laûi -> duìng chç
1 chuìm tia tæí ngoaûi âi qua låïp khäng laìm táúm chàõn tia X.
khê 2 baín cæûc tuû âiãûn thç do hiãûn * Taïc duûng sinh lê maûnh:
tæåüng ion hoïa khäng khê nãn tuû máút huíy diãût da, vi khuáøn ->
âiãûn nhanh choïng. chæîa bãûnh ung thæ näng.
* Sáúy khä: sån xe mau khä. * Khæí trung næåïc, thæûc pháøm , duûng * Chiãúu âiãûn, chuûp âiãûn.
* Duìng trong thiãút bë tæì xa. cuû y tãú. * Chuáøn âoaïn bãûnh, tçm
* Chuûp aính bãö màût traïi âáút * Chæîa coìi xæång, tçm vãút næït trãn chäù xæång gaîy, maính kim
tæì vãû tinh. bãö màût kim loaûi. Âãø tçm vãút næït, ta loaûi trong ngæåìi.
* Tãn læía tçm muûc tiãu, xoa låïp dung dëch phaït quang lãn bãö * Tçm vãút næït váût âuïc, boüt
ÆÏng
camera häöng ngoaûi, äúng màût váût âãø cho ngáúm vaìo khe næït räöi khê bãn trong, kiãøm tra
duûng nhoìm häöng ngoaûi. chiãúu tia tæí ngoaûi vaìo-> aïnh saïng lãn haình khaïch, haình lê.
* Táöng ozon, thaûch anh, khäng khê, * Nghiãn cæïu cáúu truïc váût
næåïc, thuíy tinh háúp thuû háöu hãút caïc ràõn.
tia tæí ngoaûi coï bæåïc soïng dæåïi
0.3m
6.2 Thuyãút âiãûn tæì aïnh saïng, thang soïng âiãûn tæì:
* Aïnh saïng soïng âiãûn tæì coï l ngàõn hån so våïi soïng vä tuyãún âiãûn.
* Thuyãút âiãûn tæì: . n trong âoï: laì hàòng säú âiãûn mäi våïi = F(f),
c
v
laì âäü tæì tháøm. Thuyãút naìy âãö cáûp âãún baín cháút âiãûn tæì cuía aïnh saïng.
* Soïng vä tuyãún âiãûn, tia häöng ngoaûi, aïnh saïng nhçn tháúy, tia X, tia tæí ngoaûi, tia laì
nhæîng soïng âiãûn tæì.
Soïng âiãûn tæì Bæåïc soïng (m) Táön säú (Hz)
Vä tuyãún âiãûn 3.10-4 – 10-4 104 – 3.102
Tia häöng ngoaûi 10-3 – 7.6x10-7 3x1011 – 4.1014
Aïnh saïng nhçn tháúy 7.6x10-7 – 3.8x10-7 4x1014 – 8x1014
Tia tæí ngoaûi 3.8x10-7 – 10-9 8x1014 – 3x1017
Tia X 10-8 – 10-11 3x1016 – 3x1019
www.fb.com/thon1fc 25
Lyï thuyãút váût lyï PTX
www.fb.com/thon1fc 26
Lyï thuyãút váût lyï PTX
khäng). Bãn trong 2 âiãûn cæûc: anot vaì catot håüp chiãúu vaìo. Nãúu I caìng maûnh (as)
(A) anot: voìng dáy kim loaûi âiãûn cæûc dæång. âäü dáùn âiãûn tàng. as: aïnh
(K) Catot: choím cáöu kim loaûi ta cáön khaío saït saïng
âiãûn cæûc ám (-)
* Giæîa âiãûn nàng ban âáöu vaì Uhaîm coï hãû thæïc
1
Wd max mv02max eU . h
2
* Bæåïc soïng l giæî nguyãn trë säú nhæ cuî
nhæng khi tàng cæåìng âäü chiãúu saïng vaìo ÆÏng duûng trong quang âiãûn tråí vaì pin
catot thç Iquang âiãûn baîo hoìa tàng theo tè lãû thuáûn quang âiãûn
våïi Ias chiãúu vaìo catot.
* UAK Uh 0 Iquang âiãûn triãût tiãu do taïc
duûng cuía læûc âiãûn tæì.
* UAK = 0 váùn coï Iquang âiãûn
a) Quang âiãûn tråí:
* Laì Táúm baïn dáùn coï R thay âäøi khi Iaïnh
saïng chiãúu vaìo thay âäøi.
* R coï thãø thay âäøi tæì vaìi Mãgaäm khi
khäng âæåüc chiãúu saïng coìn vaìi chuûc Äm
ÂËNH LUÁÛT QUANG ÂIÃÛN:
khi âæåüc chiãúu saïng thêch håüp.
* Thæåìng âæåüc làõp våïi caïc maûch khuãúch
* l l0: giåïi haûn quang âiãûn.
âaûi trong thiãút bë âiãöu khiãøn aïnh saïng, maïy
* Iquang âiãûn baîo hoìa ~ Ias våïi l l0 æïng duûng
âo aïnh saïng.
trong maïy âo aïnh saïng. ~: tè lãû thuáûn
* Quang âiãûn tråí coï thãø thay thãú cho tãú
* Wâ max khäng phuû thuäüc vaìo cæåìng âäü
baìo quang âiãûn.
chuìm saïng kêch thêch maì phuû thuäüc vaìo bæåïc
b) Pin quang âiãûn:
saïng l kêch thêch vaì baín cháút kim loaûi. Nghéa
* Laì nguäön âiãûn trong âoï quang nàng biãún
laì Wâ max tè lãû nghëch våïi lkêch thêch vaì ~ våïi táön
âäøi thaình âiãûn nàng vaì ngæåüc laûi.
säú aïnh saïng kêch thêch.
* Hoaût âäüng dæûa trãn hiãûn tæåüng quang
* Kim loaûi khaïc nhau thç coï giåïi haûn quang
âiãûn mäüt säú cháút baïn dáùn nhæ CuO, Se, Si
âiãûn khaïc nhau. Træì kim loaûi kiãöm, kiãöm thäø
xaíy ra bãn caûnh 1 låïp chàûn.
coï l0 trong miãön nhçn tháúy, caïc kim loaûi
* Âãú kim loaûi dæåïi baïn dáùn loaûi n nhiãùm
thæåìng duìng khaïc coï l0 trong miãön tæí ngoaûi.
âiãûn ám.
* Wâ max < Nàng læåüng aïnh saïng kêch thêch.
* Låïp kim loaûi moíng trãn baïn dáùn loaûi p
nhiãùm âiãûn dæång.
* e pin khoaíng: 0.5 0.8 Vän.
* ÆÏng duûng: laìm vãû tinh nhán taûo, maïy âo
aïnh saïng, maïy tênh boí tuïi, taìu vuî truû,…
Tæì trãn ta coï nháûn xeït: AÏNH SAÏNG COÏ TÊNH CHÁÚT HAÛT
www.fb.com/thon1fc 27
Lyï thuyãút váût lyï PTX
2. Thuyãút læåüng tæí aïnh saïng, læåîng tênh soïng - haût cuía aïnh saïng:
2.1 Thuyãút læåüng tæí aïnh saïng: Âãö cáûp âãún sæû phaït xaû,háúp thuû aïnh saïng cuía nguyãn tæí vaì
phán tæí.
2.1.1 Giaí thuyãút P làng: nàng læåüng maì mäùi láön 1 nguyãn tæí hay phán tæí háúp thuû hay
phaït xaû coï giaï trë hoaìn toaìn xaïc âënh , goüi laì læåüng tæí nàng læåüng, Kê hiãûu: = h.
f . Trong âoï: h= 6.625x10-34 J.s vaì f laì táön säú aïnh saïng háúp thuû hay phaït xaû
2.1.2 Thuyãút læåüng tæí aïnh saïng:
Aïnh saïng âæåüc taûo thaình båíi caïc haût goüi laì phä tän chuìm aïnh saïng laì chuìm
caïc phä tän. Mäùi phä tän mang 1 nàng læåüng xaïc âënh = h. f . Caïc phä tän
âãöu giäúng nhau. Cæåìng âäü chuìm saïng tè lãû våïi säú phä tän phaït ra sau 1 giáy.
Trong chán khäng, caïc phä tän bay doüc theo tia saïng våïi täúc âäü c= 3.108 m/s.
Phán tæí, nguyãn tæí hay electron … phaït xaû, háúp thuû aïnh saïng chuïng phaït xaû
hay háúp thuû phä tän.
Mäùi láön 1 nguyãn tæí hay phán tæí phaït xaû hay háúp thuû aïnh saïng thç chuïng phaït ra
hay háúp thuû 1 phä tän.
Læu yï nhæ sau:
+ Phä tän täön taûi traûng thaïi chuyãøn âäüng, khäng coï phä tän âæïng yãn.
+ Nàng læåüng mäùi phä tän laì , vaì mäüt chuìm saïng duì yãúu nhæng chæïa ráút
nhiãöu phä tän do nguyãn tæí hay phán tæí phaït ra chuïng háúp thuû hay phaït xaû
riãng biãût, âæït quaîng ta nhçn tháúy chè laì chuìm saïng liãn tuûc.
+ Mäùi haût goüi laì mäùi phä tän, mang 1 læåüng tæí nàng læåüng, khi aïnh saïng truyãön
âi, caïc phä tän khäng âäøi , khäng phuû thuäüc vaìo khoaíng caïch nguäön saïng.
2.2 Giaíi thêch âënh luáût quang âiãûn
Hiãûn tæåüng quang âiãûn xaíy ra do e kim loaûi háúp thu phä tän cuía aïnh saïng kêch thêch.
Phä tän bë háúp thuû truyãön toaìn bäü nàng læåüng cuía noï cho electron, Nàng læåüng naìy
duìng âãø:
- Cung cáúp cho e 1 cäng A âãø thàõng læûc liãn kãút våïi maûng tinh thãø vaì thoaït ra khoíi bãö
màût kim loaûi. Cäng naìy goüi laì cäng thoaït.
- Truyãön cho e âäüng nàng ban âáöu.
- Truyãön 1 pháön nàng læåüng cho maûng tinh thãø.
Do âoï:
- e nàòm trong khäúi kim loaûi coï âäüng nàng ban âáöu( bæïc ra) nhoí hån
1
m.v02max
2
www.fb.com/thon1fc 28
Lyï thuyãút váût lyï PTX
- e nàòm ngay trãn låïp bãö màût kim loaûi thç thoaït ra ngay maì khäng máút nàng læåüng nãn
www.fb.com/thon1fc 29
Lyï thuyãút váût lyï PTX
3.2.1 Tiãn âãö vãö traûng thaïi dæìng: Nguyãn tæí chè täön taûi åí mäüt säú traûng thaïi coï nàng
læåüng xaïc âënh goüi laì traûng thaïi dæìng. Khi åí traûng thaïi dæìng, nguyãn tæí khäng
bæïc xaû, háúp thuû nàng læåüng
- Traûng thaïi cå baín:nguyãn tæí åí traûng thaïi dæìng, coï mæïc nàng læåüng tháúp nháút,
chuyãøn âäüng gáön haût nhán nháút.
- Traûng thaïi kêch thêch:
+ Khi háúp thuû nàng læåüng, nguyãn tæí chuyãøn lãn traûng thaïi dæìng coï mæïc nàng
læåüng cao hån, e chuyãøn âäüng trãn quyî âaûo ra xa haût nhán hån.
+ Traûng thaïi kêch thêch mæïc nàng læåüng caìng cao thç æïng våïi baïn kênh quyî âaûo
cuía e caìng låïn, traûng thaïi âoï keïm bãön væîng. Thåìi gian säúng ráút ngàõn, khoaíng
10-8 (s) nãn coï xu hæåïng chuyãøn vãö traûng thaïi coï mæïc nàng læåüng tháúp hån:
traûng thaïi cå baín.
- Quyî âaûo dæìng: e chuyãøn âäüng trãn quyî âaûo coï baïn kênh hoaìn toaìn xaïc âënh
rn n 2 .r0
3.2.2 Tiãn âãö vãö bæïc xaû vaì háúp thuû:
h. f En Em . Sæû chuyãøn hoïa mæïc nàng læåüng tæì Em En tæång âæång
våïi sæû chuyãøn baïn kênh quyî âaûo tæì rm rn
YÏ nghéa tiãu âãö:
- Giaíi thêch sæû âaío vaûch quang phäø
- Nãúu 1 cháút háúp thuû aïnh saïng coï bæåïc soïng naìo thç cuîng coï thãø phaït ra aïnh
saïng coï bæåïc soïng áúy.
n
hfmn hfnm
Em
www.fb.com/thon1fc 30
Lyï thuyãút váût lyï PTX
- Mäùi phä tän coï táön säú f tæång æïng våïi aïnh saïng âån sàõc coï l tæång æïng våïi
c
f
vaûch quang phäø coï 1 mäüt maìu (vë trê) nháút âënh quang phäø Hidro laì quang phäø
vaûch.
E cao P E6
O E5
N E4
M H H H H E3
L E2
E tháúp
K E1
Lai man Ban me Pa sen
4. Háúp thuû, phaín xaû loüc læûa aïnh saïng maìu sàõc caïc váût:
4.1 Háúp thuû aïnh saïng: hiãûn tæåüng mäi træåìng váût cháút laìm giaím Ias khi truyãön qua noï.
Chuìm saïng háúp thuû
Nàng læåüng máút maït gäöm
Näüi nàng mäi træåìng
4.1.1 Âënh luáût háúp thuû aïnh saïng: Cæåìng âäü Ichuìm saïng âån sàõc khi truyãön qua mäi
træåìng háúp thuû giaím theo âënh luáût haìm säú muî cuía âäü daìi d cuía âæåìng âi tia
saïng. I I 0 .e d . Trong âoï: I 0 : cæåìng âäü chuìm saïng tåïi mäi træåìng vaì : hãû säú
háúp thuû mäi træåìng.
* Cæåìng âäü chuìm saïng: læåüng nàng læåüng quang nàng maì chuìm saïng taíi qua
mäüt âån vë diãûn têch âàût vuäng goïc våïi tia saïng trong 1 giáy. 2
W J
m m.s 2
4.1.2 Háúp thuû loüc læûa: hãû säú háúp thuû cuía mäi træåìng phuû thuäüc vaìo bæåïc soïng aïnh
saïng. Moüi cháút âãöu háúp thuû choün loüc aïnh saïng.
Cháút gáön trong suäút: cháút khäng háúp thuû aïnh saïng trong miãön naìo.
Váût trong suäút khäng maìu: váût khäng háúp thuû aïnh saïng trong miãön nhçn tháúy. vê duû: næåïc
nguyãn cháút, khäng khê, thuíy tinh khäng maìu háúp thuû maûnh tia tæí ngoaûi.
Váût âen: váût háúp thuû hoaìn toaìn moüi aïnh saïng nhçn tháúy.
Váût trong suäút khäng maìu: Váût háúp thuû loüc læûa aïnh saïng trong miãön nhçn tháúy.
www.fb.com/thon1fc 31
Lyï thuyãút váût lyï PTX
4.2 Phaín xaû, taïn xaû loüc læûa, maìu sàõc caïc váût:
Sæû phaín xaû (taïn xaû) loüc læûa aïnh saïng: phuû thuäüc vaìo bæåïc soïng aïnh saïng kêch
thêch vaì baín cháút kim loaûi.
Caïc váût khaïc nhau coï maìu sàõc khaïc nhau âæåüc giaíi thêch:
+ váût coï khaí nàng phaín xaû hay taïn xaû loüc læûa aïnh saïng phaín xaû (taïn xaû) aïnh
saïng maìu.
+ Do chuïng (caïc váût) cáúu taûo tæì nhæîng váût liãûu khaïc nhau.
+ Khi chiãúu chuìm saïng tràõng vaìo váût váût háúp thuû aïnh saïng khaïc vaì phaín xaû
(taïn xaû) maìu sàõc khaïc.
5. Hiãûn tæåüng quang – phaït quang
5.1 Hiãûn tæåüng quang – phaït quang:
5.1.1 Âënh nghéa: laì hiãûn tæåüng háúp thuû aïnh saïng coï bæåïc soïng naìy âãø phaït ra aïnh
saïng coï bæåïc soïng khaïc. Ngoaìi ra coìn coï hiãûn tæåüng Hoïa phaït quang phaït ra åí
con âom âoïm. Phaït quang Catot åí maìn hçnh vä tuyãún vaì Âiãûn phaït phang åí âeìn
Led.
Vê duû:
* Cháút loíng fluorexein khi chiãúu bæïc xaû tæí ngoaûi vaìo (aïnh saïng kêch thêch) thç
phaït ra aïnh saïng maìu luûc (aïnh saïng phaït quang) vaì ngæìng phaït saïng nhanh khi
ngæìng chiãúu saïng.
* Trong caïc âeìn äúng coï bäüt phaït quang.
5.1.2 Hai âàûc âiãøm quan troüng cuía sæû phaït quang:
Âàûc âiãøm 1 Âàûc âiãøm 2
Thåìi gian phaït quang: Thåìi gian tæì khi
Bæïc xaû phaït quang laì bæïc xaû riãng ngæìng kêch thêch âãún luïc ngæìng phaït
cho mäùi váût. Mäùi cháút phaït quang coï quang, coìn tiãúp tuûc keïo daìi thãm 1 thåìi
1 quang phäø âàûc træng cho noï. gian naìo âoï næîa laì 10-10 (s) âãún vaìi
ngaìy.
SÆÛ PHAÏT QUANG XAÍY RA ÅÍ MOÜI NHIÃÛT ÂÄÜ
5.2 Huyình quang - Lán quang:
Tãn loaûi phaït
Huyình quang Lán quang
quang
Phaït quang trong thåìi gian phaït Phaït quang trong thåìi gian phaït
Âàûc âiãøm
quang ngàõn: < 10-8 (s). quang daìi: > 10-8 (s).
Âäúi tæåüng Cháút loíng, cháút khê. Cháút ràõn.
5.3 Âënh luáût X täúc vãö phaït quang:
www.fb.com/thon1fc 32
Lyï thuyãút váût lyï PTX
Aïnh saïng phaït quang coï bæåïc soïng l’ daìi hån bæåïc soïng aïnh saïng kêch thêch l.
Ta coï: l’ > l.
5.4 ÆÏng duûng hiãûn tæåüng quang phaït quang: duìng trong Tivi, maûch dao âäüng kê âiãûn tæí,
maïy tênh, biãøn baïo giao thäng, Âeìn huyình quang, …
6. Så læåüc vãö laze:
* Laze laì 1 nguäön saïng phaït ra 1 chuìm saïng coï cæåìng âäü låïn dæûa trãn hiãûn tæåüng phaït xaû
caím æïng.
* Chuìm bæïc xaû phaït ra laì chuìm laze coï:
+ Tênh âån sàõc (âäü sai lãûch tè âäúi )
∆
≈ 10
+ Tênh âënh hæåïng (chuìm saïng song song)
Coï phä tän cuìng táön säú, cuìng pha
+ Tênh kãút håüp cao vaì cæåìng âäü låïn
Tia rubu (häöng ngoüc) coï ≈ 10
6.1 Phaït xaû caím æïng (phaït xaû kêch thêch):
- Nãúu 1 nguyãn tæí âang åí traûng thaïi kêch thêch, sàôn saìng phaït ra 1 phä tän coï nàng
læåüng = ℎ. maì bàõt gàûp 1 phä tän coï nàng læåüng ′ = ℎ. bay cuìng læåït qua noï thç
láûp tæïc nguyãn tæí âoï phaït ra 1 phä tän coï cuìng nàng læåüng vaì bay cuìng phæång våïi
phä tän ’. - Hai soïng âiãûn tæì vaì ’ laì 2 soïng kãút håüp noï taûo thaình chuìm saïng song
song coï cæåìng âäü maûnh, gäöm caïc phä tän kãút håüp våïi nhau.
- Nãúu coï 1 phä tän bay ngang qua haìng loaût caïc phä tän thç säú phä tän tàng lãn cáúp säú
nhán
6.2 Phán loaûi laze:
Laze ràõn Laze khê Laze baïn dáùn
Laze rubi (maìu âoí cuía laze naìy phaït ra tæì Laze He-Ne, CO2, Ar, N2,…
ion Crom), laze thuíy tinh phaneodin P = 20
tè W/ 1 sung
6.3 ÆÏng duûng tia laze:
- Duìng nhæ dao mäù trong pháùu thuáût màõt, maûch maïu, bãûnh ngoaìi da…
- Do tênh âënh hæåïng, táön säú cao nãn âæåüc duìng trong vä tuyãún, caïp quang, vä tuyãún
âënh vë, taìu vuî truû.
- Âáöu âoüc âéa CD, buït troí baíng, âo khoaíng caïch, ngàõm âæåìng thàóng…
- Khoan, càõt, täi kim loaûi…
6.4 Nguyãn tàõc hoaût âäüng cuía tia laze:
- Dæûa trãn hiãûn tæåüng phaït xaû caím æïng
- Taûo ra sæû âaío läün giæîa máût âäü traûng thaïi kêch thêch vaì traûng thaïi cå baín.
www.fb.com/thon1fc 33
Lyï thuyãút váût lyï PTX
1. Cáúu taûo haût nhán nguyãn tæí, âäü huût khäúi, nàng læåüng liãn kãút:
A
Z X Haût nhán cáúu taûo tæì nucleon gäöm proton (p) mang âiãûn têch dæång vaì notron (n)
khäng mang âiãûn. Z: säú proton trong haût nhán = säú hiãûu nguyãn tæí X = âiãûn têch haût nhán.
A: säú khäúi (nguyãn tæí khäúi) A = Z + N; N = A – Z: säú notron trong haût nhán, coìn X laì
nguyãn tæí âang xeït.
1.1 Kêch thæåïc haût nhán:
R 1, 2.1015. A 3 (m)
1
Chuï yï: Säú haût nhán nguyãn tæí bàòng säú nguyãn tæí trong a (g) cháút âoï. Vç mäùi nguyãn tæí
coï 1 haût nhán.
1.2 Âäöng vë: laì nhæîng nguyãn tæí maì haût nhán cuìng säú proton z (cuìng vë trê trong baín tuáön
hoaìn) khaïc våïi säú notron N. vê duû: 235
U;
92
238
U;
92 C (98.89%); 136C (1.11%);
12
6
14
6 C ; 11 H
(99.99%); 21 H (âå teri 12 D ); Triti: 31 H hay 31T
Âäöng vë bãön: khäng biãún âäøi tæû phaït.
Âäöng vë phoïng xaû: phaït ra tia phaín xaû taûo thaình haût nhán khaïc
1.3 Âåün vë khäúi læåüng nguyãn tæí: kê hiãûu u. u m12C 1,66055.1027 (kg).
1
2 6
1u 931.5MeV / c 2 ; A
Z X mX A.u
Vê duû:
Electron Proton Notron
5,486.10 -134
1.00728 1.00866
1.4 Nàng læåüng liãn kãút: Nàng læåüng toía ra khi caïc nuclon liãn kãút nhau âãø taûo thaình haût
nhán.
Læûc haût nhán khäng laì læûc ténh âiãûn, khäng phuû thuäüc vaìo læûc huït 2 proton, 2
notron, giæîa 1 proton vaì 1 notron læûc haût nhán khäng phuû thuäüc vaìo âiãûn
têch. Læûc haût nhán laì læûc huït.
www.fb.com/thon1fc 34
Lyï thuyãút váût lyï PTX
So våïi læûc âiãûn tæì, læûc háúp dáùn, læûc haût nhán ráút låïn, tæång taïc ráút maûnh, chè coï taïc
duûng khi 2 nuclon caïch nhau mäüt khoaíng ráút ngàõn, bàòng hoàûc nhoí hån kêch
thæåïc haût nhán suy ra baïn kênh taïc duûng haût nhán R 10-15 (m). Nãúu ngoaìi
khoaíng caïch giæîa 2 nuclon thç læûc haût nhán giaím nhanh xuäúng khäng muäún
taïch nuclon ra khoíi haût nhán thç phaíi täún nàng læåüng thàõng læûc haût nhán.
1.4.1 Âäü huût khäúi: mhaût nhán < täøng mnuclon taûo thaình haût nhán 1 læåüng m.
m Z .m p A Z .m n mX âån vë: MeV/c2 hoàûc u
1.4.2 Nàng læåüng liãn kãút: Nàng læåüng cáön âãø thàõng læûc tæång taïc giæîa caïc nuclon.
Wlk m.c 2 Z .m p A Z .m n mX .c 2 = Âäü huût khäúi * c2 ; âån vë: MeV
Chuï yï: Cäng suáút âån vë W hay J.s vaì 1MeV = 1,6.10-13 (J); 1kWh = 3,6.106 J
1.4.3 Nàng læåüng liãn kãút riãng: âàûc træng cho mæïc âäü bãön væîng cuía haût nhán âæåüc
tênh cho 1 nuclon.
Nàng læåüng liãn kiãút (Nuclon) laì nàng læåüng toía ra khi liãn kãút caïc nuclon
Wlk
A
laûi våïi nhau.
www.fb.com/thon1fc 35
Lyï thuyãút váût lyï PTX
ám). Khäng coï baío toaìn notron (A – Z) trong phaín æïng haût nhán.
www.fb.com/thon1fc 36
Lyï thuyãút váût lyï PTX
Haût nhán âåteri laì 12 H hoàûc 12 D ; * Haût nhán triti 13 H hoàûc 31T
3. Phoïng xaû
3.1 Khaïi niãûm:
Laì quaï trçnh phán huíy tæû phaït cuía 1 haût nhán khäng bãön væîng tæû nhiãn hay nhán
taûo. Haût nhán phoïng ra caïc tia phoïng xaû, vaì biãún thaình haût nhán khaïc. A B C .
* Haût nhán tæû phán huíy laì haût nhán meû
* Haût nhán âæåüc taûo ra laì haût nhán con
* Âàûc âiãøm cuía haût nhán meû, con:
- Khäng phuû thuäüc vaìo yãúu täú bãn ngoaìi
- Coï täúc âäü xaïc âënh vaì tæû xaíy ra
- Saín pháøm xaïc âënh, toía nàng læåüng
Cháút phoïng xaû (tia phoïng xaû) coï taïc duûng gáy ra 1 säú phaín æïng hoïa hoüc, ion hoïa
khäng khê, laìm âen kênh aính, huíy diãût tãú baìo da, xuyãn tháúu låïp váût cháút moíng,…
3.2 Phán loaûi tia phoïng xaû:
Mäüt cháút phoïng xaû chè coï thãø thæûc hiãûn 1 trong 3 loaûi phaín xaû laì , -, + hoàûc keìm
theo .
Tãn Phoïng xaû Phoïng xaû 0
1 Phoïng xaû 0
1 Phoïng xaû 00
Baín Baín cháút laì doìng
Baín cháút laì 24 He Baín cháút laì doìng e Baín cháút laì soïng âiãûn tæì
cháút pozitron
Tia phoïng xaû laì haût
Tia phoïng xaû laì caïc
nhán nguyãn tæí Tia phoïng xaû laì caïc haût haût pozitron hay Tia phoïng xaû laì nhæîng bæïc
Âënh Heli, âiãûn têch +2e electron 10 e hay e- , electron dæång xaû âiãûn tæì coï bæåïc soïng
nghéa coï m = 4.0015u
C phán raî thaình - 1 e hay e , 6 C ráút ngàõn l 10-11 m.
0 + 11
www.fb.com/thon1fc 37
Lyï thuyãút váût lyï PTX
+ Säú notron giaím 1, säú khäng âäøi. traûng thaïi kêch thêch coï
proton tàng 1 do âoï säú p n 10 e v nàng læåüng En cao räöi
nuclon khäng âäøi. chuyãøn xuäúng mæïc nàng
n p 10 e v læåüng tháúp hån Em vaì phaït
tia : h. f En Em
Chuï yï: tia +, - lãûch âäúi xæïng nhau vaì lãûch nhiãöu hån tia
3.3 Âënh luáût phoïng xaû
3.3.1 Näüi dung:
Chu kç baïn raî T cuía 1 cháút phoïng xaû laì thåìi gian sau âoï säú haût nhán cuía 1 læåüng
cháút âáöy âuí coìn ½ säú haût nhán ban âáöu N0. Säú haût nhán N hoàûc khäúi læåüng m
cuía cháút phoïng xaû giaím theo thåìi gian t theo âënh luáût haìm säú muî.
Theo säú haût Theo khäúi læåüng m
N (t ) N 0 .e lt ; N (t ) m(t ) m0 .e lt ; m(t )
N0 m0
t t
T T
2 2
Khi t= T thç N
N0 N N N ln 2 0.693
l t t k e lT 2 l
2 e T
2 T T
2
Trong âoï:
+ t: thåìi gian tênh tæì luïc bàõt âáöu phán raî.
+ l: hàòng säú phoïng xaû
+ m0, N0 laì khäúi læåüng vaì säú haût ban âáöu
+ m, N laì khäúi læåüng vaì säú haût coìn laûi taûi thåìi âiãøm t.
+ k = t/T
Nháûn xeït: mäùi cháút phoïng xaû âàûc træng båíi chu kç baïn raî.
3.3.2 Âàûc tênh phoïng xaû:
+ Coï baín cháút laì quaï trçnh biãún âäøi haût nhán
+ Coï tênh tæû phaït, khäng âiãöu khiãøn âæåüc, khäng chëu taïc âäüng cuía mäi træåìng
ngoaìi.
+ Laì quaï trçnh ngáùu nhiãn.
3.4 Âäü phoïng xaû:
* Âäü phoïng xaû âàûc træng cho tênh phoïng xaû maûnh hay yãúu cuía cháút phoïng xaû hay täúc
âäü phán raî.
* Âäü phoïng xaû âæåüc xaïc âënh bàòng säú haût nhán phán raî trong 1 giáy âån vë Bq :
Bacoren, Cun. 1G = 3,7.1010 Bq.
www.fb.com/thon1fc 38
Lyï thuyãút váût lyï PTX
* Âäü phoïng xaû cuía 1 læåüng cháút phoïng xaû giaím theo cuìng quy luáût haìm säú muî nhæ säú
Z cuía noï. H H 0 .e lt l.N trong âoï H 0 l .N 0 laì âäü phoïng xaû ban âáöu.
H0
t
T
2
Âäøi âån vë: 1mCi 103 Ci ; 1Ci 106 Ci
3.5 Âäöng vë phoïng xaû vaì æïng duûng
3.5.1 Âënh nghéa: Ngoaìi caïc âäöng vë phoïng xaû tæû nhiãn coìn chãú taûo ra âäöng vë phoïng
xaû nhán taûo. Caïc âäöng vë phoïng xaû cuía cuìng 1 nguyãn täú hoïa hoüc coï cuìng tênh
cháút hoïa hoüc nhæ âäöng vë bãön cuía nguyãn täú âoï.
3.5.2 ÆÏng duûng:
* Tia khäng coï cäng duûng naìo khaïc ngoaìi viãûc laìm âaûn âãø bàõn vaìo caïc haût
nhán khaïc.
* Phæång phaïp nguyãn tæí âaïnh dáúu: ZA X 01n A1
Z X laì âäöng vë phoïng xaû cuía X
khi träün láùn haût bçnh thæåìng khäng phoïng xaû: goüi laì nguyãn tæí âaïnh dáúu.
Âæåüc duìng âãø khaío saït sæû täön taûi, chuyãøn váûn, phán bäú cuía nguyãn täú X.
Duìng trong y hoüc, sinh hoüc, hoïa hoüc.
* Phæång phaïp khaío saït tuäøi cuía váût theo phæång phaïp âäöng vë caïc bon 14C : T
= 5730 nàm tæì âoï tênh âæåüc khoaíng thåìi gian tæì 5 – 55 thãú kè.
* Phæång phaïp xaû trë: Tia âãø diãût tãú baìo bãûnh do 60
27 Co phaït ra.
c) Trong phán raî + phaït ra haût Notrino v Hai haût naìy khäng mang âiãûn, chuyãøn âäüng
Trong phán raî phaït ra haût phaín Notrino v
- våïi täúc däü bàòng täúc âäü aïnh saïng c, mkhê = 0
d) 1 pCi = 10-12Ci duìng âãø so saïnh âäü phoïng xaû ráút nhoí cuía âáút âaï tæû nhiãn.
e) Cå thãø ngæåìi cuîng coï tênh phoïng xaû, ngæåìi coï khäúi læåüng m= 70kg âäü phoïng xaû
trung bçnh laì 1,2.104 Bq, chuí yãúu laì phoïng xaû K vaì 14C
f) Becoren tçm ra cháút phoïng xaû âáöu tiãn laì Urani, Våü chäöng Pie vaì Mari Quiri tçm ra
Poloni, Radi (bãön væîng hån)
g) Rodopho bàõn chuìm vaìo Nito taûo thaình Oxi vaì Hidro.
h) Âäöng vë nheû nháút tæång âæång våïi âäöng vë coï säú khäúi A nhoí nháút. Ngæåüc laûi, Âäöng
vë nàûng nháút tæång âæång våïi âäöng vë coï säú khäúi A låïn nháút.
www.fb.com/thon1fc 39
Lyï thuyãút váût lyï PTX
i) Tênh bãön cuía haût nhán coï liãn quan âãún tè säú cuía nguyãn täú âoï.
Z
N
+ Nãúu Z 20: âäöng vë bãön coï N = Z = A/2
+ Nãúu Z > 20: âäöng vë bãön coï N > Z Z < A/2
j) 1 u = 1/12 mC = 1.66055x10-27 kg. Aïp duûng cäng thæïc E = mc2 cho 1 u ta coï E =
mc2 =931.5 MeV 1u = 931.5 MeV/c2
k) Âãø phaín æïng haût nhán xaíy ra thç nàng læåüng täúi thiãøu hay âäüng nàng bàõn vaìo täúi
thiãøu laì E (mC mD ).c 2 (mA mB ).c 2 vaì saín pháøm sinh ra nàòm yãn.
4. Phaín æïng phán haûch, Nhiãût haûch:
læåüng)
7
3 Li 12 H 24 He 24 He 01n 15.1MeV
+ coï täúc âäü thay âäøi âæåüc. * Âàûc âiãøm:
+ Saín pháøm khäng xaïc âënh. + Phuû thuäüc vaìo yãúu täú bãn ngoaìi (cáön cung cáúp
+ Toía nàng læåüng nàng læåüng)
+ Coï âäüng nàng = âäüng nàng trung bçnh cuía chuyãøn + coï täúc âäü thay âäøi âæåüc.
âäüng nhiãût. + Saín pháøm xaïc âënh.
* Nå tron nhanh: notron coï nàng læåüng cåî 1 MeV. + Toía nàng læåüng
* Phaín æïng phán haûch tæû phaït cuîng coï thãø xaíy ra nhæng
våïi xaïc suáút nhoí.
Phaín æïng phán haûch dáy chuyãön: * Âiãöu kiãûn thæûc hiãûn:
* 235U phán haûch 2.5 notron räöi bë háúp thuû taûo thaình + Chuyãøn sang häùn håüp nhiãn liãûu traûng thaïi
haût U, Pu khaïc nhau phán haûch tiãúp tuûc xaíy ra: goüi laì plasma taûo båíi haût nhán vaì e tæû do (104K).
phaín æïng phán haûch dáy chuyãön. + Tàng täúc haût nhán taûo cho chuïng coï Wâ âuí
* 239 Pu phán haûch taûo thaình 3 notron. låïn thàõng læûc âáøy Culong giæîa chuïng vaì cho chuïng
* Âiãöu kiãûn xaíy ra: tiãún laûi gáön âãún mæïc læûc haût nhán phaït huy taïc
+ Háúp thuû notron cháûm. Goüi k laì säú notron trung bçnh duûng.
coìn laûi sau phán haûch (hãû säú notron). k<1: phaín æïng + 3 Âiãöu kiãûn:
phán haûch khäng xaíy ra. Nhiãût âäü khê Âå teri 109 K, Wâ 105 eV (åí
+ k=1: xaíy ra våïi máût âäü notron khäng âäøi kiãøm soaït nhiãût âäü cao)
âæåüc trong loì haût nhán. k > 1: doìng 01n tàng liãn tuûc Máût âäü haût nhán trong plasma (n) âuí låïn.
khäng kiãøm soaït âæåüc näø nguyãn tæí haût nhán. t âuí daìi n. t (104 106) s/cm3.
+ Âãø âaím baío k1 thç mnguyãn liãûu > mthan.
mthan 235U 15kg vaì mthan 239 Pu 5kg
Loì phaín æïng haût nhán: * Nhiãût haûch trong vuî truû: Nhiãût haûch trong loìng
* Âãø cho k = 1 thç duìng thanh âiãöu khiãøn chæïa Bo vaì màût tråìi, ngäi sao laì nguäön gäúc nàng læåüng cuía
www.fb.com/thon1fc 40
Lyï thuyãút váût lyï PTX
www.fb.com/thon1fc 41