Professional Documents
Culture Documents
GIO TRNH
HA SINH
NH XUT BN I HC HU
Li ni u
Ha sinh hc l khoa hc nghin cu thnh phn ha hc ca c th
sng v nhng qu trnh chuyn ha ha hc ca cc cht v nng lng
trong qu trnh hot ng sng xy ra trong c th sinh vt. L ngnh khoa
hc c bn, ng thi cng l mt khoa hc ng dng, l ngnh khoa hc
c s cho cc khoa hc c bn quan trng khc nh cng ngh sinh hc,
sinh hc phn t; ha sinh hc tc ng ln hay ni rng hn l mi nhn
nh hng v gii quyt cc vn phc v cho nng, lm, ng
nghip, phc v cho y hc... Chnh v vy, ha sinh hc khng ch l cng
c ca sinh hc m cn l cng c ca cc chuyn ngnh khc lin quan
n sinh hc nh nng, lm, ng, y dc.
Gio trnh nhm cung cp cho sinh vin cc ngnh, chuyn ngnh
lin quan n sinh hc trong i hc Hu nhng kin thc c bn v cu
to v thnh phn ha hc ca cc sinh cht, mi lin quan gia cu trc
v chc nng, cc qu trnh chuyn ha ca chng v nng lng trong c
th sinh vt.
Cun sch c bin son theo chng trnh gio dc i hc
c i hc Hu ph duyt, bi tp th tc gi ca cc trng i hc
khoa hc, s phm thuc i hc Hu. Sch cng c th dng ti liu
tham kho cho sinh vin cc trng khc, nhng ngi chun b thi tuyn
sau i hc cng nh cc cn b nghin cu lin quan.
Cc tc gi xin cm n nhng ng nghip gp nhiu kin b
ch trong qu trnh bin son. c bit cc tc gi xin chn thnh cm n
GS.TSKH L Don Din - Gim c Trung tm T vn u t Nghin
cu pht trin Nng thn Vit Nam (INCEDA), Ch tch Hi Ha sinh
Vit Nam nhn phn bin v cho rt nhiu nhng li khuyn qu bu
nhm hon thin gio trnh.
Vi thi gian bin son v kinh nghim cn hn ch, cun sch cn
cha tht y v chc chn khng trnh khi nhiu thiu st. Chng ti
rt mong nhn c nhng kin ng gp ca cc bn ng nghip, sinh
vin v bn c ln xut bn sau s c hon thin hn.
Thay mt cc tc gi
Ch bin
PGS.TS Qu Hai
11
M u
1. Lch s, i tng, nhim v ca ho sinh
th k XIX, khi m ho hc pht trin nh v bo, th ranh
gii gia sinh hc v ho hc xut hin mt lnh vc khoa hc mi
nhm nghin cu thnh phn ho hc ca c th sng v nhng qu trnh
chuyn ho ho hc ca cc cht v ca nng lng trong qu trnh hot
ng sng xy ra trong c th ca chng. Lnh vc khoa hc ny c gi
l ho hc sinh vt hoc vn tt hn- ho sinh hc (biochemistry).
C th ni rng, ho sinh hc l mt phn lnh vc ca khoa hc
cuc sng. Nhim v ca chng nhm nghin cu cc hin tng sng
bng cc phng php ho hc.
y l mt khoa hc tr tui ca th k XX ang trn pht trin
mnh m v ang xm nhp vo nhiu lnh vc mi nhn ca sinh vt hc,
y hc v nng hc... Ho sinh hc mi tr thnh mt khoa hc c lp vo
na sau th k th XIX mc du ngay t thi thng c con ngi lm
quen vi nhiu qu trnh ho sinh hc trong cuc sng hng ngy ca h
(nu ru, nng bnh m, thuc da, lm dm, tng, nc mm...).
Tuy vy ch mi gn y, tt c mi qu trnh sinh hc ny mi
c nghin cu mt cch khoa hc v c gii thch mt cch y .
C th ni, s xut hin mn ho sinh hc l kt qu tt yu ca s
pht trin v phi hp gia ho hc v sinh vt hc.
Tnh cht v phng hng ca ho sinh hc l nghin cu trn c
th sng, tm ngha chc phn ca tt c mi thnh phn, mi sn phm
chuyn ho, trn c s , tm hiu su v:
- Mi lin quan gia qu trnh ho hc v sinh vt hc.
- Mi lin quan gia cu trc v chc nng sng ca cc c quan
trong c th.
- C ch iu ho ton b qu trnh sng.
Tu theo i tng nghin cu m ngi ta phn chia ho sinh hc
thnh ho sinh ng vt, ho sinh thc vt, ho sinh vi sinh vt v y ho
sinh.
Trn mi i tng, ho sinh nghin cu song song hai mt "tnh"
v "ng".
Vic nghin cu cc cht c trong thnh phn ca c th sinh vt
l nhim v ca tnh ho sinh. Tnh ho sinh gn lin rt mt thit vi ho
hc sinh hu c. y chnh l ha sinh m t.
Cn vic nghin cu cc chuyn ha ho hc xy ra trong qu
trnh hot ng sng ca c th ngha l nghin cu v mt ho hc ca s
12
trao i cht trong mi lin quan vi ton b c th v mi trng xung
quanh l nhim v ca ng ho sinh.
Tnh ho sinh v ng ho sinh lin quan vi nhau rt cht ch vic nghin cu cc qu trnh ha sinh hc s v ngha nu khng c s
nghin cu cc cht tham gia trong cc qu trnh ny.
Ho sinh m t gn lin vi s pht trin ca ho hu c. Cui th
k XVIII, u th k XIX, hng lot cc hp cht hu c c tch ra
t thc vt v t cc t chc ng vt: citric acid, malic acid, tatric acid,
oxalic acid, urea v cc alkaloid. Ngi ta xc nhn rng trong thnh
phn ca tt c cc cht bo u cha glycerin. Trong thi gian ny,
Lavoisier cng gii thch c c ch ho hc ca s h hp v s
chy. ng chng minh rng, lng nhit do cc c th sng sn sinh ra
cng bng lng nhit thu c khi t chy cc cht dinh dng bn
ngoi c th (khi h hp trong c th, carbon v hydrogen b oxy ha t
t, qu trnh ny rt ging s chy bnh thng).
Tip theo cc cng trnh chit xut, tinh ch v phn tch cc cht
hu c l nhng cng trnh nghin cu tng hp cc cht hu c. Quan
im cho rng, vt cht sng khc vi vt cht khng sng b nh
hon ton khi m Whler vo nm 1828 iu ch c carbamid (urea)
bng phng php nhn to t cc cht v c. Pht minh ca Whler l
bng chng cho rng to nn cht sng khng cn thit bt k mt
"lc" sng no (vis vitalis) v nh vy m ng hng cho ho
sinh pht trin. (Thi k ny khoa hc i su vo s sng ang b khng
ch v km hm bi thuyt "hot lc" cho rng cc cht hu c tham gia
vo cu to ca c th sinh vt ch c th to ra bi mt "ng siu t
nhin").
Trong sut khong hai th k trc, s pht trin ca ho sinh hc
xy ra tng i chm. S bt u tht s ca ho sinh hc thng c
coi l vo nm 1866 khi Tbigen thnh lp b mn ho sinh u tin di
s lnh o ca Hoppe - Seyler ( nc c). S u tin ca tp ch
mang tnh cht ho sinh hc c ra mt vo nm 1877 (Hoppe - Seyler's
Zeitschrift fr physiologische Chemie). Tin ca n l s hot ng ca
Liebig c v trng phi ho hc hu c ca ng. Bng cch s dng
cc phng php nghin cu mi, Liebig xc nh thnh phn ca
nhiu thc phm, chia cc cht cha trong thc phm thnh protein,
glucid, lipid v xc nh hm lng nitrogen trong protein. Sau nhng
cng trnh nghin cu ca Pasteur v s ln men, cc nh khoa hc ch
nhiu n bn cht enzyme vn xc tc cho cc qu trnh khc nhau
trong c th sng. Nhiu cng trnh c gi tr khc, trong c cng trnh
ca Fischer i vo cu trc v tng hp glucid, lipid, amino acid v
13
protein, Pavlov trong thi gian ny nghin cu cc c ch enzyme v
Miescher th nghin cu nucleic acid. Thi gian ny ngi ta cng pht
hin ra vitamin.
Vic xc lp nn thnh phn ho hc ca thc vt, vic pht hin
ra cc enzyme v vic lm sng t vai tr ca chng trong s trao i cht,
s pht hin ra vitamin v hormon, s pht trin ca ho hc v amino
acid v protein, v glucid, lipid to iu kin cho vic hnh thnh ng
ho sinh v chnh nh s pht trin ca ng ho sinh m ngi ta xy
dng c nhng quan im thng nht v cc quy lut chung ca cc qu
trnh trao i cht v ca nhng chuyn ho nng lng trong c th sinh vt.
Ngy nay chng ta bit r rng, tt c cc cht xy dng nn t bo
sng, u thay i khng ngng. c trng ca s sng l s bin i ho hc.
Nh vy ho sinh hc hin i trc ht l ng ho sinh. Trc
tin l nhng hin tng trao i cht, l s chuyn ho v phn gii
cc cht dinh dng nhm thu nhn nng lng ho hc cng nh xy
dng vt cht ca t bo. Cc phn ng ho hc ny c xy ra nh tc
dng xc tc ca nhng enzyme, v vy vic nghin cu cc enzyme
chim mt phn quan trng trong ho sinh hc.
Th n thuc v ng ho sinh l iu ho ho hc. iu ny
c xy ra trn con ng cc sn phm trao i cht xc nh, thng l
cng vi s tham gia ca nhng cht c bit l hormon c to thnh
trong cc tuyn ni tit.
Th ba thuc v ng ho sinh l cc qu trnh ho hc c xy
ra gn lin vi cc cu trc v thc hin cc chc nng ca cc phn t
cu trc.
Vic xc nh trnh t ca amino acid trong protein v cu trc
khng gian ca protein (Sanger, Perutz v Kendrew) cng nh cu trc
ca nucleic acid (Chargaff, Watson v Crick) l bt u mt giai on mi
trong s pht trin ca ho sinh hc tc l thi k ca sinh hc phn t.
Mt iu r rng l khng th tch ring sinh hc phn t v ho sinh hc
ra khi nhau. V c bn m ni th "sinh hc phn t" ch l tn mi,
nhng l mt phn ngnh ring ca ho sinh. N c gng lm sng t cc
hin tng sng c bn trn c s phn t c ngha l trn c s ho sinh
hc. Chnh v vy theo quan nim hin i th ho sinh hc l khoa hc
nghin cu c s phn t ca s sng.
2. Thnh phn ho hc ca c th sng
Trong c th sng, nc l thnh phn quan trng nht. Tr mt s
m hoc loi t bo (cc ht thc vt, cc bo t m xng, m m),
lng nc ca chng khng t n 80%, cn lng nc ca mt s
sinh vt khc cng vt qu 90% (ton b lng nc ca c th con
14
ngi khong 50-70%). iu cn lu l mt s dng sng bc thp, cc
virus, cc bo t sng qua trng thi kh ho hon ton, song trong trng
thi khng c nc th cc hot ng sng ca chng b hon li.
T cc c s trn chng ta c th ni rng cc qu trnh ho hc
c trng cho s sng c xem nh l nhng phn ng tin hnh trong
mi trng nc.
Ngoi ra ngi ta pht hin c hn 60 nguyn t c trong c
th sng. Cc nguyn t ny c trong c th vi nhng lng rt khc
nhau. Mt s c coi l nhng nguyn t cn thit xy dng c th v
phc v cho s pht trin bnh thng ca c th; mt s khc th chc
nng sinh hc ca chng cha c bit r; s cn li c coi nh do s
xm nhp ngu nhin. C H O N S P Cl Ca Mg K Na u l nhng nguyn
t rt cn thit i vi c th sng, 11 nguyn t ny chim gn 100%
khi lng ton phn ca thc vt v ng vt. Nhng nguyn t dng
vt c gi l yu t vi lng, vai tr quan trng ca chng i vi cuc
sng cng dn dn c sng t l nhng ion kim loi nng Co, Zn,
Mn, Mo; trong trng hp cc c th ng vt bc cao cn c I, cc cy
xanh th c B. Cn nh rng, tr I v Mo, cc nguyn t c k n
u nm trong s 30 nguyn t u ca h thng tun hon v hn mt
na cc nguyn t c s th t n 30 c vai tr sinh hc quan trng.
Nhiu hp cht hu c trc y c coi nh l ring bit thuc
gii sinh vt, nay cng c nghin cu, tng hp trong phng th
nghim. l cc protein, nucleic acid, glucid, lipid, enzyme v vitamin.
y l nhng cht chim v tr hng u trong sinh hc v cng chnh l
i tng nghin cu chnh ca cc chng trong gio trnh ny.
3. Mi quan h ca ho sinh vi cc ngnh khoa hc ca sinh
hc, nng nghip v y hc
Trong sinh hc c nhiu ngnh, nhng nghin cu sinh hc ngy
nay l nghin cu mc phn t. Ho sinh l khoa hc nghin cu s
sng mc phn t, cho nn c th ni bt c chuyn ngnh no ca
sinh hc nh ng vt hc, thc vt hc, vi khun hc, sinh l hc, t bo
hc, m phi hc... u cn phi trang b kin thc v k thut ho sinh
nghin cu khoa hc chuyn ngnh mnh. Do khi ni n cc chuyn
ngnh ca sinh hc hin i th trc ht phi ni n ho sinh trong
nhng nm gn y. Ngay c cng ngh gen, cng ngh enzyme cng
chnh l lnh a ca ho sinh. Chng hn i vi ng vt, thc vt, vi
sinh vt, ngy nay mun nghin cu phn loi chnh xc cc ging chng
cng phi dng cc ch tiu phn t mt s protein, enzyme hay nucleic
acid trong ty lp th. i vi nng nghip mun tng nng sut cy trng
phi ch n qu trnh ho sinh quang hp, qu trnh ho sinh ny mm,
15
qu trnh ho sinh pht dc, qu trnh chuyn ho, sinh tng hp cc cht
to nn ht, qu, qu trnh tc ng ho sinh ca cc cytokinin n s sinh
trng v pht trin ca cy. i vi vt nui cng vy, mun c nng
sut tht, sa, trng cao, ngi chn nui phi hiu c cc qu trnh ho
sinh pht trin n tng giai on pht trin ca con vt, n tng b phn
c bp, bung trng ca chng c s tc ng mnh m. i vi y
dc hc, vn ch cht nghin cu bnh nguyn, bnh l, chn on v
iu tr bnh cng u lin quan cht ch n ho sinh, tc lin quan n
s thay i cc phn t bnh l xy ra trong c th v tm nhng cht hot
tnh sinh hc c tc dng phng chng hoc cha khi bnh.
V vy c th ni ho sinh l gc, l c bn gip hiu su sc
cc khoa hc khc ca sinh hc, nng nghip v y hc.
4. Mt s thnh tu ni bt ca ha sinh trong thi gian gn y
Trong qu trnh pht trin ca mnh, nhiu ngnh nh ca ho sinh
ra i.V ho sinh mt s chc phn h thng quan trng c ho sinh
min dch, ho sinh di truyn, c bit mt ngnh mi gn y xut
hin l cng ngh ho sinh. Cc lnh vc nh ca ho sinh ng gp
mt cch tch cc vo thnh tch chung ca ho sinh. Nhiu gii thng
Nobel ghi cng cc kt qu nghin cu quan trng, m ra nhiu cnh
ca mi cho s pht trin ca ho sinh nh ho sinh ca h thng min
dch ca Snell, Bena Cerraf v Dausset nm 1980. Cng nm y Paul Berg
cng c gii thng Nobel bi cng trnh nghin cu gn cc mu
DNA. Nm 1981-1982, thnh tu tng hp gen - interferon gm 514 i
base bi Leicester c thc hin. T n nay hng lot cng trnh
khc v nghin cu ho sinh c p dng trong lnh vc khoa hc.
Gn y, nm 1997 gii thng Nobel y hc trao cho Staley
Prusiner v cng trnh nghin cu prion, mt khi nim mi v "nhim
khun", gy bnh no th xp ngi v ng vt. Prion (PrP) l protein
tn ti hai dng ng phn alpha v bta. c th kho mnh th PrP c
dng alpha cn khi c th b bnh th dng alpha b dui ra v xp thnh
cc bng song song gi l PrP bta. Dng ny rt bn vi enzyme tiu ho
v khng b ph hu nhit cao (n 200oC). Do vy prion nh l tc
nhn gy bnh hon ton mi c b sung vo danh sch nhng tc nhn
gy bnh nh virus, vi khun, nm. Cng trnh ny a ra khi nim bnh
l phn t hon ton mi trong sinh hc v y hc. Cng trnh khng ch
pht hin ra tc nhn gy bnh xp no m cn t nn mng cho s tm
hiu c ch mt tr lin quan n bnh gi v bnh Alzheimer, cng nh
t nguyn tc cht ch cho vic ghp cc c quan ph tng ca ng vt
cho con ngi v thuc men ch t ng vt dng cho ngi.
16
17
Chng 1
Saccharide
L hp cht hu c c to nn t cc nguyn t: C, H, O c
cng thc cu to chung Cm(H2O)n, thng m = n. Do c cng thc cu
to nh trn nn saccharide thng c gi l carbohydrate - c ngha l
carbon ngm nc.
Tuy nhin c nhng saccharide c cng thc cu to khng ng
vi cng thc chung ni trn v d: deoxyribose (C5H10O4).
C nhng cht khng phi l saccharide nhng c cng thc cu
to ph hp vi cng thc chung trn v d : acetic acid (CH3COOH).
Saccharide l thnh phn quan trng trong mi sinh vt .
thc vt, saccharide chim t 80 - 90% trng lng kh,
saccharide tham gia vo thnh phn cc m nng , v d cellulose, hay
tch tr di dng thc phm d tr vi lng ln, v d tinh bt. ng vt,
hm lng saccharide thp hn nhiu, thng khng qu 2%, v d glycogen.
1.1. Monosaccharide
1.1.1. Cu to v danh php
L cht c cha nhiu nhm ru v mt nhm kh oxy (nhm kh l
nhm carbonyl l aldehyde hay ketone).
- Nhm kh l aldehyde ta c ng aldose v c cng thc tng qut:
CHO
(CHOH)n
CH2OH
- Nhm kh l ketone ta c ng ketose c cng thc tng qut:
CH2OH
C= O
(CHOH)n
CH2OH
18
CHO - CH2OH c xem nh l monosacchariden gin nht.
Trong thin nhin monosaccharide c cha t 2 n 7 carbon v c
gi tn theo s carbon (theo ting Hy Lp) + ose
V d: monosaccharide c 3C gi l triose. Tng t ta c tetrose,
pentose, hexose, heptose.
1.1.2. ng phn quang hc
Quy c Fischer: Fischer l ngi u tin nu ra nguyn tc biu
din cc monosaccharide bng cng thc hnh chiu ca chng. Theo :
hnh chiu ca cc nguyn t carbon bt i (C*) v cc nguyn t C khc
nm trn mt ng thng, nguyn t C c s th t nh nht c hnh chiu
nm trn cng. Cn cc nhm th c hnh chiu bn phi hay bn tri.
V d : glyceraldehyde.
V glyceraldehyde c 1 C* nn theo quy tc ca Vant Hoff c 2
ng phn (N = 2n)
1CHO
1CHO
HO- 2C* -H
H-2C*-OH
3CH2OH
D: -OH bn phi
L: -OH bn tri
3CH2OH
L glyceraldehyde D glyceraldehyde.
Khi phn t monosaccharide c nhiu C* th cng thc c dng D
hay L c cn c vo v tr nhm OH ca C* xa nhm carbonyl nht.
V d :
CHO
CHO
H-C-OH
HO-C-H
H-C-OH
H-C-OH
CH2OH
D glucose
H-C-OH
HO-C-H
H-C-OH
HO-C-H
CH2OH
L glucose
19
Ch : monosaccharide t triose tr ln u c C* tr dihydoxy aceton
CH2OH
C=O
CH2OH
1.1.3. Cng thc vng ca monosaccharide
Cng thc thng theo Fischer nh trnh by trn khng ph hp
vi mt s tnh cht ho hc ca chng nh: mt s phn ng ho hc
thng xy ra vi aldehyde khng xy ra i vi monosaccharide . V vy
c th ngh rng nhm -CHO trong monosaccharide cn tn ti di dng
cu to ring bit no .
Mt khc: monosaccharide c th to ether vi methanol to thnh
mt hn hp 2 ng phn c cng nhm methoxy (- OCH3). iu
chng t trong monosaccharide cn tn ti mt nhm -OH c bit.
Qua nghin cu Kolle cho thy: s ng phn thu c ca
monosaccharide thc t nhiu hn s ng phn tnh theo cng thc N=2n, do
gii thch cc hin tng trn, Kolle cho rng ngai dng thng
monosaccharide cn tn ti dng vng.
S to thnh dng vng xy ra do tc dng ca nhm -OH cng
phn t monosaccharide to thnh dng hemiacetal hay hemiketal.
20
V d : cu to vng ca glucose xy ra nh sau:
21
1.1.5. Tnh cht ca monosaccharide
1.1.5.1. L tnh
Cc monosaccharide tan trong nc, khng tan trong dung mi
hu c, c tnh quay cc tr biose v khng c C*.
1.1.5.2. Ho tnh
a. Monose l tc nhn kh
Trong mi trng kim, kh cc ion kim loi nng c ho tr cao
thnh ion c ha tr thp hay cc ion kim loi thnh kim loi.
Tnh kh ny do nhm aldehyde hay nhm ketone to ra v cc
monose bin thnh acid.
V d: Cu2+ b bin i thnh Cu+ trong phn ng vi thuc th
Fehling, Ag+ b bin i thnh Ag trong phn ng trng gng.
b. Phn ng vi cc cht oxy ho
Tu thuc vo cht oxy ho:
- Cht oxy ho nh nh nc brom ng aldose s thnh aldonic
acid, vi ketose phn ng khng xy ra.
- Cht oxy ho mnh nh HNO3 m c c s oxy ho xy ra 2
u cho ta di acid.
- Trng hp c bit nu ta bo v nhm -OH glucoside bng
cch methyl ha hay acetyl ho trc khi oxy ho bng nc brom, sn
phm to thnh l uronic acid.
c. Phn ng vi cht kh
D dng vng chim t l rt ln trong thnh phn, dng thng
chim t l nh nhng cho ta thy r tnh cht ca mt carbonyl tht
s. Khi b kh: monose s bin thnh polyalcohol.
d. Phn ng to furfural
Di tc dng ca acid m c, cc aldopentose to thnh furfural
v aldohexose bin thnh hydroxymethylfurfural. Cc sn phm ny khi
cho tc dng vi cc phenol cho mu c trng nh: naphthol cho vng
mu tm (Molisch). y l phn ng phn bit ng vi cc cht
khc. Nu ng 5C s cho mu xanh cm thch vi orcinol (Bial).
e. Phn ng ester ho
Cc gc ru ca monose c kh nng kt hp vi acid to thnh ester.
Cc ester phosphate thng gp l: Glucose-6-phosphate, fructose6-phosphate...
22
1.1.6. Cc monose quan trng
1.1.6.1. Pentose
1.1.6.2. Hexose
Cc hexose quan trng nh:
* Glucose: cn gi l dextrose v lm quay mt phng nh sng
phn cc v pha phi.
Ph bin rng ri trong thc vt nht l trong qu nho, nn cn gi l
ng nho, trong mu ngi c 0.8 - 1,1 g/l, nhng ngi b bnh i ng
c th n 2g/l. Cc disaccharide quan trng l saccharose, lactose, maltose v
cc polysaccharide quan trng l tinh bt, glycogen. Ngi ta s dng glucose
trong y hc nh cht tng lc.
* D - Mannose: t gp trng thi t do, thng gp trong
polysaccharride v glucoside
* D - Galactose: l thnh phn ca lactose c trong sa cn gi l
ng no tu. Chng l thnh phn cu to ca raffinose, hemicellulose.
pectine...
* D - Fructose cn gi l levulose v lm quay mt phng nh sng
phn cc v pha tri.
Fructose cn gi l ng qu, c trng thi t do trong tri cy
chn v mt ong. Chng l thnh phn ca disaccharide saccharose. Trong c
th ta cn thy dng ester vi phosphoric acid ng vai tr quan trng trong
trao i cht. Fructose c ngt rt ln, dng c ngt bng 1/3 dng .
23
24
1.2. Oligosaccharide
1.2.1. Disaccharide
S to thnh disaccharide l do s kt hp ca 2 monose cng loi
hay khc loi nh lin kt glucosidic. Lin kt glucosidic c th c to
thnh gia -OH glucoside ca monose ny vi -OH glucoside ca monose
kia, hay gia mt nhm -OH glucoside ca monose ny vi -OH ( khng
phi -OH glucoside) ca monose kia.
Disaccharide ch c tnh kh khi t nht mt trong 2 nhm -OH
glucoside trng thi t do. Ngha l disaccharide s khng c tnh kh
khi 2 nhm -OH glucoside lin kt vi nhau.
Cc disaccharide quan trng
* Maltose do 2 phn t - D-glucose lin kt vi nhau v tr C1 C4 to thnh. Cng thc cu to:
25
1.2.2. Trisaccharide
L oligosaccharide c cha 3 monosaccharide, ph bin trong
thin nhin l raffinose. Cng thc cu to nh sau: -D-galactopyranosyl
1-2 -D glucopyranosyl 1-2 -D fructofuranose. Do c cng thc nh trn
nn khng c tnh kh oxy. D b thy phn, di tc dng ca
fructofuranosidase s to thnh fructose v melobiose vi galactosidase
s to thnh galactose v saccharose.
1.3. Polysaccharide
Cn gi l glycan, ty thnh phn monose c trong polysaccharide
ngi ta chia chng ra lm: homopolysaccharide (ch cha mt lai
monosaccharide) v heteropolysaccharide (c t nht 2 lai
monosaccharide).
26
Polysaccharide ng vai tr quan trng trong i sng ng vt,
thc vt. Mt s polysaccharide thng gp nh tinh bt, glycogen,
cellulose...
1.3.1. Polysaccharide thc vt
1.3.1.1. Tinh bt
L polysaccharide d tr ca thc vt, do quang hp to thnh.
Trong c v ht c t 40 n 70% tinh bt, cc thnh phn khc ca cy
xanh c it hn v chim khong t 4 n 20%.
Tinh bt khng ha tan trong nc, un nng th ht tinh bt
phng ln rt nhanh to thnh dung dch keo gi l h tinh bt.
Tinh bt c cu to gm hai phn: amylose v amylopectin, ngoi
ra cn c khong 2% phospho di dng ester. T l amylopectin/amylose
cc i tng khc nhau l khng ging nhau, t l ny go np l ln
hn go t.
*Amylose
Chim 15 n 25% lng tinh bt, do nhiu gc D- glucose lin
kt vi nhau thng qua C1-C4 to thnh mch thng khng phn nhnh.
Trong khng gian n cun li thnh hnh xon c v c gi bn vng
nh cc lin kt hydro. Theo mt s ti liu trong amylose cn c cha
cc D- glucopyranose dng thuyn.
27
* Amylopectin
Cu to do cc phn t D- glucose lin kt vi nhau, nhng c
phn nhnh. Ch phn nhnh l lin kt C1-C6 glucosidic.
28
1.3.1.2. Cellulose
c cu to bi nhng phn t D-glucose lin kt vi nhau
bng lin kt 1-4 glucosidic.
Chng l thnh phn ch yu ca vch t bo thc vt. i vi
ngi th cellulose khng c gi tr dinh dng v cellulose khng b thy
phn trong ng tiu ha. Mt s nghin cu cho thy n c vai tr trong
iu ha tiu ho. ng vt n c thy phn c cellulose nh enzyme
cellulase.
Cellulose khng tan trong nc, tan trong dung dch Schweitzer.
Khi un nng vi H2SO4, cellulose s b thy phn thnh cc phn t
D-glucose.
Cellulose c dng hnh si di, nhiu si kt hp song song vi
nhau thnh chm nh cc lin kt hydro, mi chm (micelle) cha khang
60 phn t cellulose. Gia cc chm c nhng khong trng, khi ho g
khong trng ny cha y lignin v ta xem lp lignin ny nh l mt lp
cement. Lignin l cht trng hp ca coniferylic alcohol
29
1.3.1.3. Hemicellulose
Tn gi chung cho lp polysaccharide thng i theo vi cellulose
trong thc vt. Hemicellulose khng tan trong nc, tan trong dung dch
kim v thy phn bng acid d hn cellulose.
Khi b thy phn hemicellulose to thnh mt hn hp gm cc
hexose v pentose hay ch mt mnh hexose m thi. Trong hemicellulose
khi monose no chim a s th hemicellulose c tn tng ng vi
monose :
Xylose chim a s th hemicellulose c tn l Xylan,
Arabinose chim a s th hemicellulose c tn l Araban,
Galactose chim a s th hemicellulose c tn l Galactan...
Xylan c nhiu trong rm r, trong mt s c quan ca thc vt,
galactose c nhiu trong rm, g v cc loi ht.
1.3.1.4. Inulin
L polysacchride d tr ca thc vt c trng lng phn t
khong 5000-6000, do nhng phn t D- fructose lin kt vi nhau bng
lin kt 1-2 v tn cng bng mt phn t saccharose. Inulin c tm thy
trong c thc dc khong 40%. Ngi ta x dng inulin sn xut
fructose. xc nh inulin ngi ta thy phn n v xc nh bng phn
ng nh tnh Seliwanoff.
1.3.1.5. Pectin
L loi polysaccharide c nhiu trong qu , c v thn cy, thnh
phn chnh l galacturonic acid c nhm -COOH b methyl ha. Ngi ta
s dng rng ri pectin trong sn xut keo.
1.3.2. Polysaccharide ng vt
1.3.2.1. Glycogen
L polysaccharide d tr ng vt c tm thy trong gan v
c, hin nay cn tm thy trong mt s thc vt nh ng, nm.
C cu to ging amylopectin nhng phn nhnh nhiu hn, b
thu phn bi phosphorylase ( c coenzyme l pyrydoxal phosphate),
ct lin kt 1-6 cn enzyme debranching. Sn phm cui cng l cc phn
t glucose-1-P.
30
Pha ngoi glucose lin kt 1-6
Mch chnh
ht glycogen t bo gan
31
cho dch c tnh trn gip c ng khi b au. Hyaluronic acid b thy
phn bi hyaluronidase, enzyme ny c tm thy trong vi khun gy
bnh, trong tinh trng. Hyaluronidase to d dng cho tinh trng i vo
non ca bun trng, mt khc n cng l yu t gip cho cc cht khc
v vi khun gy bnh i vo cc m trong c th.
1.3.2.3. Chondroitin
L heteropolysaccharide, thnh phn khng th thiu c m
xng sn.
1.3.2.4. Heparin
Heteropolysaccharide c tc dng chng li s ng mu v ngn
chn s bin i prothrombin thnh thrombin.
32
1.3.3.2. Dextran
c tm thy vi khun v nm men, cu to mch chnh l Dglucose1-6, nhnh l 1-3 v thnh thong c nhnh 1-2 hay 1-4. Do
c cu to 1-6 nn i vi ng vt, dextran khng b phn gii hay b
phn gii rt chm.
33
Dextran c di v hnh dng ging albumin, ngi ta thng
dng nhit thy phn khng hon ton dextran nhm thay th protein
ca huyt tng , dung dch 10% ca n hon ton trong sut. Trong cng
ngh ngi ta tng hp dextran v c gi l sephadex s dng trong
tch tng phn protein.
34
Chng 2
Lipid
Cng nh saccharide, protein, lipid l cht hu c phc tp, ta c
th nh ngha nh sau:
* nh ngha rng: Lipid l cht tan c trong dung mi hu c,
khng tan trong nc, nh ngha ny khng phn nh ht tnh cht ca
cc lipid v:
- C lipid khng tan c trong dung mi hu c nh phospholipid
khng tan trong aceton.
- Nhng cng c cht khng phi lipid nhng tan c trong dung
mi hu c.
* nh ngha hp: Lipid l ester ca ru v acid bo. Tuy nhin
c nhng lipid do acid bo lin kt vi ru bng lin kt peptide.
* nh ngha dung ho: Lipid l nhng cht chuyn ho ca acid
bo v tan c trong dung mi hu c.
Lipid rt ph bin ng vt cng nh thc vt v tn ti di 2
dng m nguyn sinh cht (dng lin kt) v dng d tr (dng t do).
- M nguyn sinh cht: thnh phn ca mng t bo cng nh cc
bo quan khc v d: ty th, lp th... dng ny khng b bin i ngay c
khi con ngi b bnh bo ph hoc b i.
- Dng d tr (dng t do) c tc dng cung cp nng lng cho c
th, bo v cc ni quan, l dung mi cn thit cho mt s cht khc.
Cn c vo thnh phn nguyn t c mt, ngi ta chia lipid ra lm 2 loi
* Lipid n gin: trong phn t ch cha C, H, O.
* Lipid phc tp: ngoi C, H, O cn c mt s nguyn t khc
nh N, P, S.
35
2.1.1.1. Glycerol
L triol khng mu, v ngt nhn. Khi t glycerol hay lipid c
cha glycerol vi cht ht nc s to acrolein c mi kht.
2.1.1.2. Acid bo
Acid bo thng gp l nhng acid bo c s carbon chn, mch
thng, c th no hay khng no v chui C xp theo hnh ch chi.
Tuy nhin cng c nhng acid bo ngoi nhm chc acid cn cha
nhng nhm chc khc nh ru, ketone, mch carbon c vng hay nhnh.
a. Acid bo chn, thng, no: CH3(CH2)nCOOH
C4 CH3 -(CH2)2 COOH butylic acid c nhiu trong c.
C6 CH3 -(CH2)4 -COOH caproic acid c trong b, sa d.
C8 CH3 - (CH2)6-COOH caprylic acid c trong b, sa d.
C10 CH3-(CH2)8 COOH capric acid
c trong b, sa d.
36
C12
n=10 lauric acid c trong du da.
C14
n=12 myristic acid
c trong du da.
C16
n=14 palmitic acid
c trong du ng vt,thc vt.
n=16 stearic acid c trong du ng vt,thc vt.
C18
C20
n=18 arachidic acid
c trong du lc.
b. Acid bo chn, thng, khng no
- Cha mt ni i (C): 10
9
R-CH-COOH
OH
37
V d: - hydroxy lynoceric acid CH3 -(CH2 )21- CH-COOH
OH
Ricinoleic acid
CH3-(CH2)5 - CH - CH2 - CH = CH- (CH2)7 - COOH
10
OH
d. Gc R trong phn t acid c nhnh v c s C l
Phocenic acid:
Undecylonic acid :
e. Acid bo c vng
* Chaulmoogric acid:
* Sferculic acid:
CH3
CH CH2 COOH
CH3
CH2 = CH - (CH2)8 - COOH
- (CH2)12 - COOH
CH2
2.1.1.3. Tnh cht ca acid bo v triglyceride
* Tnh cht vt l:
a. im tan chy
im tan chy ph thuc vo s C ca acid bo, acid bo c chui
C di th im tan chy cao v ngc li. Nhng acid bo c C l c im
tan chy thp hn acid bo c s C nh hn n 1 n v . Ngoi ra tan
chy cn ph thuc vo s ni i trong phn t acid bo, acid bo cha
nhiu ni i th im tan chy cng thp.
b. si
Acid bo c chui C di th si cng cao, thng p dng tnh
cht ny tch cc acid bo ra khi nhau.
c. Tnh ho tan
- Trong nc: acid bo c chui C ngn (4,6,8) d tan, C10 kh tan,
C12 khng tan. Nu acid bo dng mui th d ha tan hn.
- Trong dung mi hu khng phn cc nh benzen, ether, ether
du ho acid bo d tan.
38
- Trong dung mi hu c phn cc nh aceton, acid bo kh ho
tan hay ho tan rt t.
* Tnh cht ho hc:
a. S hydrogen ho
Acid bo cha no c th kt hp vi H2 to thnh acid bo no
R - (CH2)n - CH =CH- (CH2)n - COOH + H2
R - (CH2)n -CH2 - CH2 - (CH2)n - COOH
Ngi ta dng phn ng ny ch to thc phm nh margarin.
b. S halogen ho
Acid bo khng no kt hp vi cc nguyn t thuc h halogen (F,
Cl, Br, I) to thnh acid bo no.
R - (CH2)n - CH = CH- (CH2)n - COOH + I 2
R - (CH2)n - CH - CH- (CH2)n - COOH
I
I
C th dng phn ng ny xc nh s ni i trong phn t
acid bo. Phn ng d dng hay kh xy ra tu thuc vo v tr ni i i
vi nhm carboxyl, ni i cng gn nhm carboxyl phn ng cng kh
xy ra.
xc nh s ni i ngi ta cn c vo ch s Iod.
Ch s Iod: L s gam Iod cn thit tc dng ln 100gam cht
bo. Do ch s iod cng ln th s ni i cng nhiu.
c. S thu phn:
Ester nn khi thu phn s to thnh ru glycerol v acid bo.
Tc nhn thy phn l acid, kim, nc hay enzyme.
* Thy phn bng nc cn nhit v p sut cao.
* Thy phn bng kim: NaOH hay KOH
Ch s x phng ho: s mg KOH cn thit trung ho 1g cht bo
Do ch s x phng cng ln th di mch cng ngn, nn
c dng xc nh di ca mch C.
xc nh tnh cht ca cht bo ngi ta cn cn c vo mt s
ch s khc nh ch s acid.
Ch s acid: s mg KOH dng trung ho tt c acid bo t do
c trong 1g cht bo.
39
* Thu phn bng enzyme: trong c th lipid b thu phn bng
enzyme lipase.
- Lipase dch trng tc dng vo v tr .
- Lipase ty tng tc dng vo v tr v .
d. S i ha:
Du m lu c mi v v kh chu gi l s i ha, mt trong
nhng nguyn nhn gy ra l do oxy khng kh kt hp vo ni i to
thnh peroxide. Nu oxy kt hp vo nguyn t carbon ng cnh lin kt
i th s to thnh hydrogen peroxide. Sau peroxide v hydrogen
peroxide s b phn gii to thnh aldehyde v ketone. Cc aldehyde v
ketone ny u l nhng cht c mi v v kh chu.
2.1.2. Cerid
Cng l ester ca ru v acid bo, nhit thng th rn, c
ng thc vt, thc vt n thng to thnh mt lp mng ph ln l,
thn, qu ca cy. Cng thc tng qut:
R O CO R
Ru trong cerid l ru cao phn t, ch cha mt nhm OH ,
mnh C khng phn nhnh, rt t khi mch C c vng V d: Ru
cetol:CH3 - (CH2)14-CH2OH.
Sp ong, sp c voi (spermaceti) l ester ca ru cetol v
palmitic acid.
40
2.1.3.1.Cholesterol
Cholesterol bao gm nhn phenanthrene kt hp vi cyclopentan
to thnh cyclopentanoperhydrophenanthrene. Cholesterol c mang nhm
ru C3, ni i C5 - C6 v 2 gc CH3 C10, C13 v mt nhnh
isooctan C17.
Cholesterol ch c ng vt, trong mu c khong 2.10-3, c
nhiu trong c, nhng m l lch, gan, da cng c cha cholesterol hay
cc cht chuyn ho ca n. Cholesterol c tm thy u tin sn mt,
sn mt l do s dn mt n rut non b nghn, mt cha nhiu
cholesterol nn kt ta li thng sn mt. Cholesterol l cht quan trng
trong s sinh tng hp acid mt, vitamin D v nhiu cht khc.
Cholesterol + acid bo
cholesterid
41
- Phn ng mu:
+ Phn ng Liebermann: Cholesterol cho mu xanh lc, mu ny
rt bn trong nhiu gi, phn ng ny c dng xc nh cholesterol
bnh vin.
+ Phn ng Salkowski: Cholesterol cho vnh mu .
2.1.3.2. Acid mt:
Acid mt c tm thy trong ng vt c v gm 3 dng sau:
cholic acid, deoxycholic v chenodeoxycholic acid.
Acid mt l cht c i vi ngi. V vy trong mt, acid mt lin kt
vi acetamin to thnh mt cht t c hn.
Ngoi cholesterol v acid mt cn c cc sterol khc cng c
ngun gc ng vt nh hormone nang thng thn, hormone tuyn sinh
dc, cc sterol c ngun gc thc vt nh ergosterol, stigmasterol...
42
43
- Phn khng phn cc bao gm cc gc acid bo, ru glycerol
ght nc.
Do c cu to nh trn nn lecithin trong nc s to thnh dung
dch gi l dung dch gi.
Nh c tnh va a nc, va ght nc m hnh nh
phospholipid tham gia trong vic bo m tnh thm mt chiu ca cc
mng cu trc di t bo.
Lecithin c th b thu phn bng acid, kim hay enzyme:
* Thu phn bng acid: tt c lin kt ester u b ct t.
* Thu phn bng kim: ta c acid bo dng mui,
glycerophosphate v choline. Nhng choline b phn hy cho
trimetylamin. Vi kim nh ch c th ct lin kt ester gia ru v acid
bo.
* Thu phn bng enzyme: c 4 loi enzyme lecithinase A, B, C v
D tc ng ln cc lin kt ester khc nhau:
B
CH2O - CO - R1
A
CHO - CO - R2
C
OH
CH2O - PO
44
45
stearic hay nervonic. Sphingophospholipid l diaminophospholipid, khc
vi phosphatid l monoaminophospholipid.
Sphingophospholipid khng tan trong ethylic ether, da vo tnh
cht ny tch chng ra khi hn hp lipid
2.2.3.Glycolipid
Glycolipid l lipid phc tp khng cha phospho, trong thnh phn
ca chng c cha hexose, thng l galactose hay cc dn xut ca
galactose, i khi l glucose. Thuc nhm ny c MGDG, DGDG v
sulfolipid kh ph bin trong lc lp v cc thnh phn khc ca t bo l.
6-Sulfo-6-deoxy--D-glucopyranosyldiacyglycerrol
(sulfolipid)
2.2.4. Sphingolipid
Cerebroside: trong phn t cerebroside ru sphingosine lin kt
vi acid bo bng lin kt peptide, vi galactose (X) bng lin kt
glucosidic.
46
Cc cerebroside khc nhau v thnh phn acid bo, c nhiu trong
m thn kinh, hng cu, bch cu, tinh trng
Acid bo
Phc hp
ologosaccharide
47
Chng 3
Protein
Protein l hp cht hu c c ngha quan trng bc nht trong c
th sng, v mt s lng, protein chim khng di 50% trng lng kh
ca t bo; v thnh phn cu trc, protein c to thnh ch yu t cc
amino acid vn c ni vi nhau bng lin kt peptide. Cho n nay
ngi ta thu c nhiu loi protein dng tinh th v t lu cng
nghin cu k thnh phn cc nguyn t ho hc v pht hin c
rng thng thng trong cu trc ca protein gm bn nguyn t chnh l
C, H, O, N vi t l C 50%, H 7%, O 23% v N 16%. c bit t
l N trong protein kh n nh (li dng tnh cht ny nh lng
protein theo phng php Kjeldahl bng cch tnh lng N ri nhn vi
6,25). Ngoi ra trong protein cn gp mt s nguyn t khc nh S 0-3%
v P, Fe, Zn, Cu...
Phn t protein c cu trc, hnh dng v kch thc rt a dng,
khi lng phn t (MW) c tnh bng Dalton (1Dalton = 1/1000 kDa,
c l kiloDalton) ca cc loi protein thay i trong nhng gii hn rt
rng, thng thng t hng trm cho n hng triu. v d: insulin c khi
lng phn t bng 5.733; glutamat-dehydrogenase trong gan b c khi
lng phn t bng 1.000.000, v.v...
T lu ngi ta bit rng protein tham gia mi hot ng sng
trong c th sinh vt, t vic tham gia xy dng t bo, m, tham gia hot
ng xc tc v nhiu chc nng sinh hc khc. Ngy nay, khi hiu r vai
tr to ln ca protein i vi c th sng, ngi ta cng thy r tnh cht
duy vt v ngha ca nh ngha thin ti ca Engels P. Sng l phng
thc tn ti ca nhng th protein. Vi s pht trin ca khoa hc, vai tr
v ngha ca protein i vi s sng cng c khng nh. Cng vi
nucleic acid, protein l c s vt cht ca s sng.
48
49
50
51
52
Tn
vit tt
Gly
Ala
K
hiu
G
A
Khi lng
(MW)
75
89
Proline
-pyrolydilcarboxylic acid
Pro
115
Valine
-aminoisovaleric acid
Val
117
Leucine
-aminoisocaproic acid
Leu
131
Isoleucine
-amino--metylvaleric acid
Ile
131
Methionine
-amino--metylthiobutyric acid
Met
149
Phe
165
Tyr
181
Tryptophan
-amino-hydroxyphenylpropionic acid
-amino--indolylpropionic acid
Trp
204
Serine
-amino--hydoxypropionic acid
Ser
105
Threonine
-amino--hydroxybutiric acid
Thr
119
Cysteine
-amino--thiopropionic acid
Cys
121
Aspargine
amid ca aspartate
Asn
132
Glutamine
amid ca glutamate
Gln
146
Lysine
, diaminocaproic acid
Lys
146
Histidine
-amino--imidazolpropionic acid
His
155
Arginine
-amino--guanidinvaleric acid
Arg
174
Aspartate
-aminosuccinic acid
Asp
133
Glutamate
-aminoglutarate
Glu
147
Tyrosine
53
54
- Bc sng(nm)
Hnh 3.8. Ph hp th nh sng cc tm ca tryptophan v tyrosine
cation
lng cc
anion
55
phn ly ca H+
Hnh 3.10. ng cong chun ca glycine nng 1 M 25OC
56
pI
Cc tr s pK
pK1(ca COOH) pK2(ca NH+3) pKR(ca R)
2,34
2,34
1,99
2,32
2,36
2,36
2,28
1,83
2,20
2,38
2,21
2,11
1,96
2,02
2,17
2,18
1,83
2,17
1,88
2,19
9,60
9,60
10,96
9,62
9,60
9,68
9,21
9,13
9,11
9,39
9,15
9,62
10,28
8,80
9,13
8,95
9,17
9,04
9,60
9,67
10,07
8,18
10,53
6,00
12,48
3,65
4,25
5,97
6,01
6,48
5,97
5,98
6,02
5,74
5,48
5,66
5,89
5,68
5,87
5,07
5,41
5,65
9,74
7,59
10,76
2,77
3,22
57
- Phn ng ca gc R
Do cc amino acid c cu to gc R khc nhau, nn ngi ta c th
dng xc nh tng amino acid ring r nh phn ng c trng ca n,
v d phn ng oxy ho kh do nhm SH ca cysteine, phn ng to mui
do cc nhm COOH hay NH2 ca glutamate hay lysine, phn ng to
ester do nhm OH ca tyrosine v.v...
- Phn ng chung
L phn ng c s tham gia ca c hai nhm - COOH v - NH2.
Tt c cc amino acid trong phn t protein u phn ng vi hp cht
ninhydrin to thnh phc cht mu xanh tm, ring imino acid nh proline to
thnh mu vng. Phn ng c thc hin qua mt s bc nh sau:
Di tc dng ca ninhydrin nhit cao, amino acid to thnh
NH3, CO2 v aldehide, mch polypeptide ngn i mt carbon; ng thi
ninhydrin chuyn thnh diceto oxy hindriden. Diceto oxy hindriden, NH3 mi
to thnh tip tc phn ng vi mt phn t ninhydrin khc to thnh phc
cht mu xanh tm (hnh 3.11)
58
R-CH-COOH
OH + N2 + H2O
3.2. Peptide
3.2.1. Khi nim chung
Peptide l nhng protein thng c cu trc on ngn khong t hai
n vi chc amino acid ni vi nhau, c khi lng phn t thng di
6.000. Chng c th c tng hp trong t nhin hoc c hnh thnh do s
thoi ho protein. Trong cc peptide cc amino acid c lin kt vi nhau
thng qua lin kt peptide (hnh 3.12).
59
Dng ion +
Mch chnh
Mch bn
Hnh 3.14. Mch bn v khung ca mt chui polypeptide
60
O-
C =NH
HN
HN = C
Cu
NH
C
NH
HN
61
Glu- Cys
Cys-(Ala,Glu)
Cys- His
Ala- Glu
(Val- Glu)
Thr (Val, Glu)
Glu- Lys
Thr (Val, Glu, Lys)
CH2 SH
HOOC-CH-CH2-CH2-CO-NH-CH-CO-NH-CH2-COOH
Trong cu trc ca glutathion, nhm SH ca cysteine l nhm hot
ng, v vy ngi ta thng vit tt ch glutathion l G-SH. y l
glutathion dng kh. Trong mi trng hot ng glutathion c th
62
-2H
+2H
G-S-S-G
63
3.2.3.3. Insulin
T 1953, Sanger (gii thng
Nobel 1958) nghin cu, tinh ch
v xc nh hon ton cu trc ca
phn t insulin. Phn t insulin bao gm
51 amino acid, c cu trc gm 2 chui
polypeptide, vi khi lng phn t 5.700
chui A c 21 amino acid, chui B c 30
amino acid. Hai chui c ni vi nhau
bng 2 cu disulfua. Trong chui A cng
hnh thnh 1 cu disulfua gia amino acid
th 6 v amino acid th 11. Phn c hiu
(c trng ca mt loi) ch tp trung vo
cc amino acid th 8-9-10, 12-14 ca
chui A v c bit l amino acid th 30
ca chui B (hnh 3.16).
Ngi ta cng xc nh c
cu trc ba chiu ca insulin v thy rng
cu trc phn t insulin c gi vng
bi nhiu lin kt mui, lin kt hydro
v lin kt cu disulphate gia chui A
v chui B.
Insulin c tc dng r nht trong tt c
cc hormon ca tuyn tu, c bit i
vi qu trnh chuyn ho glucid, n c
tc dng h ng huyt. Insulin cn
kch thch qu trnh tng hp v c ch
qu trnh thoi ho glycogen c, gan
v m m. c bit, insulin tng cng
tng hp acid bo, protein v kch
thch s ng phn. Tc dng quan
trng nht ca insulin l kch thch s
thm nhp glucose, mt s ose, amino
acid trogn t bo c v m. Do vy
insulin lm gim lng glucose trong
mu. Ngoi ra insulin cng lm gim
s tn to glucose do lm gim nng
enzyme nh pyruvat carboxylase v
fructose 1-6 diphosphatase.
64
3.2.3.4. Oxytocin, Vasopressin Vasotocin
Oxytocin l mt peptide c 9 amino acid. ng vt c v,
oxytocin ch khc s thay i ca 2 amino acid l: amino acid v tr
th ba l isoleucine v amino acid v tr th tm l leucine (bng 3.3).
Vasopressin ca loi ch nhi c cu trc trung gian gia vasopresin v
oxytocin ca ng vt c v (amino acid th ba l isoleucin v amino acid
th tm l arginine v c tn l vasotocin). Vasopressin l mt peptide c
cu trc gm 9 amino acid. .
Bng 3.3. So snh cu trc ho hc gia oxytocin v vasopressin ca mt s
loi ng vt
Va-
Lysine
Vasopressin
1
2 3 4 5
6 7 8 9
Cys-Tyr-Phe-Glu-Asn-Cys-Pro-Lys-Gly-NH2
So2 3 4 5 6 7 8 9
Arginine 1
vasopressin Cys-Tyr-Phe-Glu-Asn-Cys-Pro-Arg-Gly-NH2
Ln,
H m
Phn ln
ng vt c
v
pres-
sin
Vasotocin
Oxytocin
1
2 3 4 5 6 7 8 9
Cys-Tyr-Ile-Glu-Asn-Cys-Pro-Arg-Gly-NH2
1
2 3 4 5 6 7 8 9
Cys-Tyr-Ile-Glu-Asn-Cys-Pro-Leu-Gly-NH2
ng vt c
xng sng,
khng c v
ng vt c
xng sng
c v, chim
3.3. Protein
3.3.1. Cu trc phn t bc 1, 2, 3, 4
V mt cu trc ngi ta phn bit protein gm bn bc: bc I, bc II,
bc III v bc IV (Hinh. 3.17)
65
Bc I
Bc II
Bc III
Bc IV
3.3.1.1. Cu trc bc I
Cu trc bc I biu th trnh t cc gc amino acid trong chui
polypeptide, cu trc ny c gi vng bng lin kt peptide (lin kt cng
ha tr). Cu trc bc I l phin bn ca m di truyn, vic xc nh c cu
trc bc I l c s tng hp nhn to protein bng phng php ho hc
hoc bng k thut ca cng ngh sinh hc.
Hin nay nhiu loi protein bit c trnh t cc amino acid
trong chui polypeptide nh: ribonuclease l mt protein c 124 amino
acid c ni vi nhau thnh mt chui, c 4 cu disulfua (hnh 3.18);
hemoglobin l protein c 4 chui polypeptide, 2 chui ( mi chui 141
amino acid) v 2 chui (mi chui 146 amino acid); trypsinogen b (229
amino acid); kimotrypsin b (229 amino acid); alcol dehydrogenase nga
(374 amino acid); glutamate dehydrogenase b (500 amino acid) v.v..
66
3.3.1.2. Cu trc bc II
Biu th s xon ca chui polypeptide, l tng tc khng gian gia
cc gc amino acid gn nhau trong mch polypeptide.
Xon
Lin kt
hydrogen
Xon
Hnh 3.19. Cc kiu xun trong cu trc bc II ca protein
67
hydrogen c to thnh gia lin kt peptide k gn nhau, cch nhau
nhng khong xc nh. Theo Pauling v Cori (1951) cu trc bc II ca
protein bao gm 2 kiu chnh l xon v phin gp .
trong tc ngi ta tm thy keratin l loi protein c hai dng cu
trc: dng bnh thng v dng dui thng.; cu trc phin gp tm thy
trong fibroin ca t. Cu trc xun hin nay c tm thy trong nhiu loi
protein khc nhau Mt khc t l % xon trong cc protein khc nhau cng
thay i kh nhiu. V d trong hemoglobin v mioglobin l 75%; lysosyme l
35%; ribonuclease l 17% ..
Bng 3.4. S lng xon v phin gp trong chui n mt s protein
S gc (%)
Protein (s gc)
Chymotrypsin (247)
Ribonuclease (124)
Carboxypeptidase (397)
Cytochrom C (104)
Lysosyme (129)
Myoglobin (153)
Xon
Phin gp
14
26
38
39
40
78
45
35
17
0
12
0
68
n v cu trc ca n l tropocollagen bao gm 3 mch
polypeptide bn vo nhau thnh mt dy cp siu xon (v mi mch n
c cu trc xon, chiu cao ca mi gc xon trn trc siu xon ny l
2,9 anstron, mt vng xon l 3,3 gc amino acid. Ba chui polypeptide
trong dy cp ni vi nhau bng cc lin kt hydrogen.
3.3.1.3. Cu trc bc III
Biu th s xon v cun khc ca chui polypeptide thnh khi,
c trng cho potein cu, l tng tc khng gian gia cc gc amino acid
xa nhau trong chui polypeptide. Trong nhiu protein hnh cu c cha
cc gc Cys to nn lin kt disulfua gia cc gc Cys xa nhau trong
chui polypeptide lm cho chui b cun li (xem myoglobin hnh 3.21).
Ngoi ra cu trc bc III cn c gi vng bng cc loi lin kt khc
nh Van der Waals, lin kt hydrogen, lin kt tnh in gia cc gc
amino acid v.v...
3.3.1.4. Cu trc bc IV
Biu th s kt hp ca cc chui c cu trc bc III trong phn t
protein. Hay ni cch khc, nhng phn t protein c cu trc t 2 hay
nhiu chui protein hnh cu, tng tc vi nhau trong khng gian to nn
cu trc bc IV. Mi mt chui polypeptide c gi l mt tiu n v
(subunit), chng gn vi nhau nh cc lin kt hydrogen, tng tc Van
der Waals gia cc nhm phn b trn b mt ca cc tiu n v lm
bn cu trc bc IV.
Myoglobin
Hemoglobin
69
3.3.2. Mt vi tnh cht ca protein
3.3.2.1. Tnh cht l-ho ca protein
- Tnh tan ca protein
Cc loi protein khc nhau c kh nng ho tan d dng trong mt
s loi dung mi nht nh, chng hn nh albumin d tan trong nc;
globulin d tan trong mui long; prolamin tan trong ethanol, glutelin ch
tan trong dung dch kim hoc acid long v.v...
- Tnh ngm nc ca protein
Trong mi trng nc, protein kt hp vi nc trng ln tr
thnh dng keo, hay ni cch khc protein trng thi hydrate ho, cc
phn t nc bm vo cc nhm a nc trong phn t protein nh -NH2,
-COOH..., lp o nc bao quanh phn t protein l mt trong cc yu t
lm bn vng cu trc, ngn cch cc phn t protein khng cho chng
dnh vo nhau thnh ta.
- nht ca dung dch protein
Khi protein ho tan trong dung dch, mi loi dung dch ca nhng
protein khc nhau c nht khc nhau (bng 3.5). Ngi ta c th li
dng tnh cht ny xc nh khi lng phn t ca protein ( nht
cng cao th khi lng phn t cng cao).
Bng 3.5. nht ca mt s protein
Protein
Gelatin
Albumin trng
Gelatin
Albumin trng
Nng %
(trong nc)
3,0
3,0
8,0
8,0
nht tng i
(ca nc =1)
4,54
1,20
14,2
1,57
70
L1 - l2
F=
Dr2
Trong :
pHi
1,0
4,6
4,7
4,9
4,9
Protein
Globulin sa
Hemoglobin
Ribonuclease
Trypsin
Cytochrom C
Prolamin
pHi
5,2
6,8
7,8
10,5
10,6
12,0
71
- S kt ta bng mui ca dung dch protein
Mui trung tnh c nh hng r ti ho tan ca protein hnh cu:
vi nng thp chng lm ho tan nhiu protein. Tc dng khng ph
thuc vo bn cht ca mui trung tnh, m ph thuc vo nng mui v s
in tch ca mi ion trong dung dch, tc l ph thuc vo lc ion ca dung
dch ( = 1/2 C1 Z1, 2 trong l k hiu ca tng, C1 l nng ca mi
ion, Z1 l in tch ca mi ion). Cc mui c ion ho tr 2 (MgCl2, MgSO4...)
lm tng ng k tan ca protein hn cc mui c ion ho tr 1 (NaCl, NH4Cl,
KCl...). Khi tng ng k nng mui trung tnh th tan ca protein bt u
gim v nng mui rt cao, protein c th b kt ta hon ton.
Cc protein khc nhau b kt ta nhng nng mui trung tnh
khc nhau. Ngi ta s dng tnh cht ny chit xut v tch ring protein
khi hn hp. l phng php dim tch (kt ta protein bng mui). Th
d dng mui amonium sulfate 50% bo ho kt ta globulin v dung dch
amonium sulfate bo ho kt ta albumin t huyt thanh.
- Biu hin quang hc ca protein
Cng nh nhiu cht ho hc khc, protein c kh nng hp th v
bc x nh sng di dng lng t h. V vy c th o cng hp th
ca protein trong dung dch hay cn gi l mt quang thng k hiu bng
ch OD (Optical Density). Da trn tnh cht ngi ta sn xut ra cc
loi my quang ph hp th phn tch protein. Nhn chung protein u c
kh nng hp th nh sng trong vng kh kin (t 350nm- 800nm) v vng
t ngoi (t 320nm xung ti 180nm).
Trong vng nh sng kh kin protein kt hp vi thuc th hp th
mnh nht vng nh sng 750nm (nh lng protein theo Lowry).
i vi vng t ngoi dung dch protein c kh nng hp th nh sng
t ngoi hai vng bc sng khc nhau: 180nm-220nm v 250nm - 300nm.
bc sng t 180nm-220nm l vng hp th ca lin kt peptide
trong protein, cc i hp th 190nm. Do lin kt peptide c nhiu trong
phn t protein nn hp th kh cao, cho php nh lng tt c cc loi
protein vi nng thp. Tuy nhin vng hp th ny ca cc lin kt peptide
trong protein c th b dch v pha c bc sng di hn khi c mt s tp
cht ln trong dung dch protein. Mt khc chnh cc tp cht ny cng hp th
nh sng t ngoi vng bc sng 180nm-220nm. V th trong thc t
thng o hp th ca dung dch protein bc sng 220nm-240nm.
bc sng t 250nm-300nm l vng hp th cc amino acid thm
(Phe, Tyr, Trp) c trongphn t protein hp th cc i 280nm. C th s
dng phng php o hp th ca dung dch protein bc sng 280nm
72
nh tnh v nh lng cc protein c cha cc amino acid thm. Hm
lng cc amino acid thm trong cc protein khc nhau thay i kh nhiu, do
dung dch ca cc protein khc nhau c nng ging nhau c th khc
nhau v hp th bc sng 280nm. Ngoi ra c nhiu cht khc trong
dung dch cng c nh hng n hp th protein. V vy, cc phng
php o hp th vng nh sng t ngoi thng c dung nh lng
protein c tinh sch hoc xc nh protein trong cc phn on nhn
c khi sc k tch cc protein qua ct.
- Kt ta thun nghch v khng thun nghch protein
Khi protein b kt ta n thun bng dung dch mui trung tnh c
nng khc nhau hoc bng alcohol, acetone nhit thp th protein vn
gi nguyn c mi tnh cht ca n k c tnh cht sinh hc v c th ho
tan tr li gi l kt ta thun nghch. Cc yu t kt ta thun nghch c
dng thu nhn ch phm protein. Trong qu trnh kt ta thun nghch mui
trung tnh va lm trung ho in va loi b lp v hydrate ho ca protein,
cn dung mi hu c vn ho nc s ph hy lp v hydrate nhanh chng.
Trong ch phm protein nhn c cn ln cc cht dng kt ta, cn s
dng phng php thch hp loi b cc cht ny. V d c th dng
phng php thm tch loi b mui.
Ngc li kt ta khng thun nghch l protein sau khi b kt ta
khng th phc hi li trng thi ban u. S kt ta ny thng c s dng
loi b protein ra khi dung dch, lm ngng phn ng ca enzyme. Mt
trong nhng yu t gy kt ta khng thun nghch n gin nht l un si
dung dch protein (s ni k hn trong phn bin tnh protein sau).
- Cc phn ng ho hc ca protein
Cng nh cc amino acid v peptide, protein c cc phn ng ho hc
tng t, l: phn ng ca cc nhm -COOH, -NH2, gc R v phn ng to
mu c trng ca lin kt peptide nh phn ng biure (xem chng 2 v 3.
y xin c gii thiu thm mt s phn ng mu c trng khc, c ngha
quan trng trong pht hin protein v cc gc amio acid trong chui
polypeptide.
+ Phn ng vi thuc th Folin-Ciocateau
Thuc th Folin-Ciocateau c cha phosphomolipdic acid v
phosphovolframic acid cc cht ny lm tng nhy ca phn ng biure, mt
khc phn ng vi gc Tyr v Trp trong phn t protein. Cc gc amino acid
ny tham gia trong qu trnh to phc cht mu xanh da tri.
+ Cc phn ng mu c trng khc ca protein
73
Nhng phn ng ny c c l do s c mt ca cc nhm nh chc
ha hc xc nh trong phn t protein. C th s dng chng pht hin
amino acid, protein trong dung dch.
Phn ng xanthproteic: cc gc amino acid Tyr, Trp, Phe trong
protein tc dng vi HNO3 c to thnh mu vng v sau khi thm kim
s chuyn thnh da cam.
Phn ng Pauli: cc gc Tyr, His trong protein tc dng vi
diazobenzosulfonic acid to thnh mu anh o.
Phn ng Millon: gc Tyr tc dng vi thu ngn nitrate trong
HNO3 c to thnh kt ta mu nu t.
Phn ng Saccaguichi: gc Arg tc dng vi dung dch kim ca
-naphtolv hypobromitecho mu anh o.
Phn ng Adamkievich: gc Trp tc dng vi glyoxylic acid v
H2SO4 c to thnh vng tm mt phn cch.
3.3.2.2. Tnh cht v chc nng sinh hc ca protein
Protein l hp cht hu c c ngha quan trng bc nht trong c
th sng, v mt s lng, n chim khng di 50% trng lng kh ca
t bo. T lu, bit rng protein tham gia mi hot ng sng trong c
th sinh vt, ngoi vai tr l thnh phn chnh trong cu trc ca t bo v
m, protein cn c nhiu chc nng phong ph khc quyt nh nhng c
im c bn ca s sng nh s truyn t thng tin di truyn, s chuyn
ho cc cht do cc enzyme, cc khng th chng li bnh tt, cc hormon
dn truyn cc tn hiu trong t bo v.v... u c bn cht l cc protein.
Trong c th protein c mt s vai tr sau y:
- Chc nng to hnh
Ngoi cc protein lm nhim v cu trc nh v virus, mng t
bo, cn gp nhng protein thng c dng si nh: sclerotin c trong lp
v ngoi ca su b; fibroin ca t tm, nhn; collagen, elastin ca m
lin kt, m xng. Collagen m bo cho bn v tnh mm do ca
m lin kt.
- Chc nng xc tc
Hu ht cc phn ng xy ra trong c th u do cc protein c
bit ng vai tr xc tc, nhng protein c gi l cc enzyme. Mc
d gn y ngi ta pht hin c mt loi RNA c kh nng xc tc
qu trnh chuyn ho tin RNA thng tin (pre-mRNA) thnh RNA thng
tin (mRNA), ngha l enzyme khng nht thit phi l protein. Nhng nh
ngha c tnh cht kinh in: enzyme l nhng protein c kh nng xc tc
74
c hiu cho cc phn ng ho hc, l cht xc tc sinh hc vn c ngha
c bit quan trng. Hin nay ngi ta bit c khong 3.500 enzyme khc
nhau, nhiu enzyme c tinh sch, kt tinh v nghin cu cu trc.
- Chc nng bo v
Ngoi vai tr l thnh phn chnh trong xc tc, cu trc ca t bo
v m, protein cn c chc nng chng li bnh tt bo v c th. l
cc protein tham gia vo h thng min dch, c bit nhiu loi protein
thc hin cc chc nng ring bit to nn hiu qu min dch c hiu v
khng c hiu. Cc protein min dch c nhc n nhiu hn c l cc
khng th, b th v cc cytokine.
Ngoi ra protein cn tham gia vo qu trnh ng mu chng
mt mu cho c th hoc mt s loi c th sn xut ra nhng c t c
bn cht l protein nh enzyme nc rn, lectin v.v...,c kh nng tiu dit
k th bo v c th.
- Chc nng vn chuyn
Trong c th c nhng protein lm nhim v vn chuyn nh
hemoglobin, mioglobin, hemocyanin vn chuyn O2, CO2 v H+ i khp
cc m, cc c quan trong c th. Ngoi ra cn c nhiu protein khc nh
lipoprotein vn chuyn lipid, ceruloplasmin vn chuyn ng (Cu) trong
mu v.v...Mt trong nhng protein lm nhim v vn chuyn c nhc
n nhiu nht l hemoglobin.
- Chc nng vn ng.
Nhiu protein lm nhim v vn ng co rt nh myosin, actin
si c, chuyn v tr ca nhim sc th trong qu trnh phn bo v.v...
-Chc nng d tr v dinh dng
Cc protein lm nhim v d tr nh casein ca sa, ovalbumin ca
trng, feritin ca lch (d tr st) v.v...Protein d tr ny chnh l ngun cung
cp dinh dng quan trng cho cc t chc m, phi pht trin.
- Chc nng dn truyn tn hiu thn kinh
Nhiu loi protein tham gia vo vic dn truyn tn hiu thn kinh i
vi cc kch thch c hiu nh: sc t th gic rodopsin mng li mt.
- Chc nng iu ho
Cc protein lm nhim v iu ho qu trnh trao i cht thng
qua tc ng ln b my thng tin di truyn nh cc hormon, cc protein
c ch c hiu enzyme u c chc nng iu ho nhiu qu trnh trao
i cht, chng hn cc protein repressor vi khun c th lm ngng qu
trnh sinh tng hp enzyme t cc gen tng ng.
75
- Chc nng cung cp nng lng
Protein cng l ngun cung cp nng lng quan trng cho mi
hot ng sng trong c th. Trong c th cc protein b phn gii thnh
cc amino acid, t tip tc to thnh hng lot cc sn phm, trong
c cc ceto acid, aldehyde v carboxylic acid. Cc cht ny u b oxy ho
dn dn to thnh CO2 v H2O ng thi gii phng ra nng lng.
3.3.3. Phn loi protein
Protein l hp cht a dng v thnh phn cu trc, chc nng;
khi lng phn t ca chng cng rt khc nhau (bng 3.6). Do s
phn loi protein c th da vo nhng mc ch khc nhau. C hai cch
phn loi thng thng nht:
3.3.3.1. Phn loi theo hnh dng
- Protein dng si
C hnh dng di, thng l hnh si, chiu di ca phn t protein
si ln hn ng knh ca n hng trm ln. Protein si tng i bn
vng, khng tan trong nc v dung dch mui long, cc chui
polypeptide ca protein si nm dc theo mt trc thnh nhng si di.
Protein si l yu t cu trc c bn ca m lin kt ng vt cao cp,
th d collagen gn v m xng,elastin m lin kt n hi, -keratin
tc da v.v...
- Protein dng cu
C dng gn nh hnh cu hoc hinh bu dc, chiu di ca phn t
protein cu c th ln hn ung knh ca n t 3 n 10 ln. Protein cu khng
bn vng bng protein si, a s tan trong dung dch nc v d khuych tn,
thng c chc nng hot ng sng ca t bo nh cc enzyme, cc hormon, cc
protein vn chuyn nh albumin huyt thanh, hemoglobin v.v...
- Protein dng trung gian
Mt s protein dng trung gian, va c c im ca protein si,
va c c im ca protein cu. Th d myosin (yu t cu trc v chc
nng quan trong ca c) c cu trc hnh que di l c im ca protein
si, nhng li tan trong dung dch mui l c im ca protein cu.
Ngoi ra, trong nhm trung gian ny cn c cht tin thn ca fibrin l
fibrinogen.
3.3.3.2. Phn loi theo thnh phn ho hc
Protein gm hng trm, hng ngn, thm ch hng vn amino acid
ni vi nhau bng lin kt peptide to nn mt hay nhiu chui
polypeptide c cu trc rt phc tp.
76
Cn c s c hay vng mt ca mt s thnh phn c bn cht
khng phi protein m ngi ta chia protein thnh hai nhm:
Bng: 3.6 Khi lng (MW) v cu trc phn t ca mt s protein
Protein
Khi lng
(Dalton)
S gc
amino acid
S chui
polypeptide
Glucagon
Insulin
Ribonuclease (ty b)
Lysozyme (lng trng trng)
Myoglobin (tim nga)
Chymotripsin (ty b)
Hemoglobin (ngi)
Albumin (huyt thanh ngi)
Hexokinase (men bia)
Tryptophan-synthetase (E.coli)
-globulin (nga)
Glycogen-phosphorylase (c th)
Glutamate-dehydrogenase (gan b)
Synthetase ca acid bo (men bia)
Virus khm thuc l
3482
5733
12.640
13.930
16.890
22.600
64.500
68.500
96.000
117.000
149.000
495.000
1.000.000
2.300.000
40.000.000
29
51
124
129
153
241
574
550
800
975
1.250
4.100
8.300
20.000
336.500
1
2
1
1
1
3
4
1
4
4
4
4
40
21
2.130
- Protein n gin
Protein n gin l nhng protein m phn t ca chng gm ton
amino acid. Th d mt s enzyme ca tu b nh ribonuclease gm
ton amino acid ni vi nhau thnh mt chui polypeptide duy nht
(c 124 gc amino acid, khi lng phn t 12.640), chymotrypsin gm ton
amino acid ni vi nhau thnh ba chui polypeptide (c 241 gc amino acid,
khi lng phn t 22.600) v.v...Da theo kh nng ho tan trong nc hoc
trong dung dch ngi ta c th chia cc protein n gin ra mt s nhm nh
nh:
- Albumin: tan trong nc, b kt ta nng mui (NH4)2SO4 kh
cao (70-100%).
- Globulin: khng tan hoc tan t trong nc, tan trong dung dch long
ca mt s mui trung tnh nh NaCl, KCl, Na2SO4..., v b kt ta nng
mui (NH4)2SO4 bn bo ho.
- Prolamin: khng tan trong nc hoc dung dch mui long, tan
trong ethanol, isopropanol 70-80%.
77
- Glutein: ch tan trong dung dch kim hoc acid long.
- Histon: l protein c tnh kim d tan trong nc, khng tan trong
dung dch amoniac long.
- Protein phc tp
Protein phc tp l nhng protein m phn t ca chng ngoi cc
amino acid nh protein n gin cn c thm thnh phn khc c bn cht
khng phi l protein cn gi l nhm thm (nhm ngoi). Tu thuc vo
bn cht ca nhm ngoi m ngi ta chia cc protein phc tp ra cc
nhm nh v thng gi tn cc protein bt u bng tip u ng ch
bn cht nhm ngoi:
- Lipoprotein: nhm ngoi l lipid.
- Nucleoprotein: nhm ngoi l nucleic acid.
- Glucoprotein: nhm ngoi l carbohydrate v dn xut ca n.
- Phosphoprotein: nhm ngoi l phosphoric acid.
- Chromoprotein: nhm ngoi l hp cht c mu. Tu theo tnh
cht ca tng nhm ngoi m c nhng mu sc khc nhau nh (
hemoglobin), vng ( flavoprotein)...
78
79
Chng 4
Nucleic acid
4.1. Thnh phn ho hc ca nucleic acid
Nucleic acid, vt cht mang thng tin di truyn ca cc h thng
sng, l mt polymer c hnh thnh t cc monomer l nucleotide.
Trong nucleic acid c cha cc nguyn t C, H, O, N v P. Hm lng P
t 8- 10% Mi nucleotide gm 3 thnh phn kt hp vi nhau theo t l
1:1:1, bao gm: nhm phosphate, ng pentose (l ng 5 carbon) v
mt base nit (nitrogen).
4.1.1 Base nit (Nitrogen)
Cc base nit (nitrogen) thuc phn t nucleic acid u l dn xut
ca base purine hoc pyrimidine. Cc base purine gm adenine (6-amino
purine) v guanine (2-amino, 6-aminopurine), cc base nit pyrimidine
gm thymine (2,6-dioxy, 5-methylpyrimidine), cytosine(2-oxy,6aminopyrimidine) v uracil (2,6 dioxypyrimidine).( Hnh 4.1.)
Hnh 4.1 Cng thc cu to ca cc base nit (nitrogen) trong nucleic acid
4.1.2 ng pentose
ng pentose trong nucleic acid gm c hai loi l ng deoxyribose
v ribose. S c mt ca 2 loi ng ny l mt trong nhng c im phn
bit DNA v RNA.
4.1.3 Phosphoric acid
L mt acid v c - H3PO4
80
81
82
ADP (adenosindiphosphate) v ATP (adenosintriphosphate) l
nhng dn xut ca adenine, chng tham gia qu trnh phosphoryl ho-oxy
ho. ATP c coi l ngun phosphate cao nng trong t bo (Hnh 4.4).
- cAMP(AMP vng)
Adenosinemonophosphate vng c hnh thnh t ATP, cAMP ch
tm thy t bo ng vt v vi khun, n thng lin kt vi mng bo
tng ca t bo v tham gia nhiu qu trnh chuyn ho. cAMP c th
c sinh ra nh mt s hormone hot ho adenylcyclase (Hnh 4.5.)
- UDP v UTP
UDP (uridinediphosphate) v UTP (uridinetriphosphate) u l
nhng dn xut ca uracil l nhng coenzyme quan trng trong cc phn ng
trung gian chuyn ho glucose v galactose. Ngoi ra, chng cn tham gia
trong vic hnh thnh nhng hp cht phosphate giu nng lng.
- CDP v CTP
CDP (cytidindiphosphate) v CTP (cytidinetriphosphate) l nhng
dn xut ca cytidine. CTP cng l hp cht giu nng lng v co th
tham gia nhiu phn ng khc nhau nh: phosphoryl ho ethanolamine
83
dn n s sinh tng hp cephaline hoc phn ng vi phosphate choline
hnh thnh cytidinediphosphate-choline (CDP-Choline, hnh 4.6).
84
FAD
85
cu trc ca DNA khng phi lun lun tng ng vi dng c gi l B
m Watson v Crick a ra. Do s tc ng ca cc hp cht c trng
lng nh hoc protein dng B c th chuyn sang dng A (nn nhiu
hn) hoc l dng Z (xon tri). Chng c th t gp li (DNA) hoc xon
mnh, v d mt chui kp DNA c di l 20 cm c nn trong mt
chromosome c kch thc l 5 m.
Lin kt hydrogen
1 nm
3,4 nm
0,34 nm
(a) Cu trc ca DNA
86
Trc ng-phosphate
Cc base
Thymine (T)
Adenine (A)
Cytosine (C)
DNA nucleotide
Phosphate
ng (deoxyribose)
Guanine (G)
87
o
2 nm
Dng xu chui ca
nhim sc th
11 nm
Si nhim sc cht
ng knh 30 nm gm
cc nucleosome c
ng gi
30 nm
Vng nhim sc th
dng lng lo
300 nm
Vng nn cht ca
nhim sc th trung k
700 nm
Nhim sc th trung k
1400 nm
88
xen k vi nhng trnh t khng m ho (intron). Cc trnh t m ho
eukaryote chm ngp trong mt khi ln DNA m cho n nay vn cha
r tc dng. Ty theo mc hin din ca chng trong nhn, cc trnh t
DNA c chia lm ba loi:
- Cc trnh t lp li nhiu ln. V d: ng vt c v cc trnh t
ny chim 10-15% genome (h gen). l nhng trnh t DNA ngn (10200 kb), khng m ho, thng tp trung nhng vng chuyn bit trn
nhim sc th nh vng tm ng (trnh t CEN) hay u cc nhim
sc th (trnh t TEL). Chc nng ca cc trnh t ny cha r, c th
chng tham gia vo qu trnh di chuyn DNA trn thoi v sc (trnh t
CEN) hoc vo qu trnh sao chp ton vn ca phn DNA nm u mt
nhim sc th (trnh t TEL).
- Cc trnh t c s ln lp li trung bnh. V d: genome ngi
cc trnh t ny chim 25-40 %. Chng a dng hn v c kch thc ln
hn (100-1.000 kb) cc trnh t lp li nhiu ln. Cc trnh t ny phn b
trn ton b b gen. Chng c th l nhng trnh t khng m ha m
cng c th l nhng trnh t m ha cho rRNA, tRNA v RNA 5S.
- Cc trnh t duy nht: l cc gen m ha cho cc protein, c trnh
t c trng cho tng gen.
Mt c im ca phn t DNA c ngha rt quan trng c s
dng vo phng php lai phn t. l kh nng bin tnh v hi tnh.
Bin tnh l hin tng hai si n ca phn t DNA tch ri nhau khi cc
lin kt hydrogen gia cc base b sung nm trn hai si b t do cc tc
nhn ha hc (dung dch kim, formamide, urea) hay do tc nhn vt l
(nhit). Sau , nu iu chnh nhit v nng mui thch hp, cc
si n c th bt cp tr li theo nguyn tc b sung, hnh thnh phn
t DNA ban u, l s hi tnh.
4.2.2 RNA (Ribonucleic acid )
Phn t RNA c cu to tng t DNA vi ba im khc bit sau:
- Phn t RNA l chui n.
- ng pentose ca phn t DNA l deoxyribose c thay bng ribose.
- Thymine, mt trong bn loi base hnh thnh nn phn t DNA,
c thay th bng uracil trong phn t RNA.
Cu trc v chc nng ca RNA c s bin i r rt. V c bn
RNA ch l cht mang thng tin di truyn virus, sau ngi ta chng
minh rng n khng nhng ng vai tr c bn vic chuyn thng tin di
truyn m cn c vai tr cu trc khi to nn phc h RNA-protein.
89
Theo mt l thuyt tin ha m i din l Manfred Eigen, RNA l
cht mang thng tin di truyn, thnh vin trung gian ca s biu hin gen,
thnh phn cu to v l cht xc tc. Nhm OH ru v tr th hai ca
ribose cn thit cho a chc nng lm nhiu lon s to thnh chui kp,
qua lm tng khng bn vng ca lin kt photphodieste.
Trong t bo c ba loi RNA chnh, c cc chc nng khc nhau:
- Cc RNA thng tin (mRNA)
mRNA l bn sao ca nhng trnh t nht nh trn phn t DNA,
c vai tr trung tm l chuyn thng tin m ha trn phn t DNA n b
my gii m thnh phn t protein tng ng. Cc RNA c cu trc a dng,
kch thc nh hn so vi DNA v ch cha thng tin m ha cho mt hoc vi
protein v ch chim khong 2-5% tng s RNA trong t bo.
Qu trnh chuyn thng tin c th hin nh sau:
Phin m
DNA
Dch m
RNA
Protein
90
16S v 5S. rRNA chim nhiu nht trong ba loi RNA (80% tng s RNA
t bo), tip n l tRNA v mRNA ch chim 5%.
Ribosome ca mi t bo u gm mt tiu n v nh v mt tiu
n v ln. Mi tiu n v c mang nhiu protein v rRNA c kch thc
khc nhau.
Amino acid
anticodon
.
Hnh 4.11. M hnh cu trc ca mt tRNA
91
Bng 4.1. Cc phn t RNA trong E. coli
Loi
Tng s tng
i (%)
rRNA
80
tRNA
mRNA
15
5
H s
lng (S)
S lng
nucleotide
23
16
5
4
1,2 103
0,55 103
3,6 101
2,5 101
Khng ng nht
3700
1700
120
75
92
nng chy (melting temperature) vit tt l Tm. Cc DNA giu cc base G
v C c nhit nng chy cao.
DNA phn ng vi thuc th fucsin to thnh mu (phn ng
Feulgen), phn ng ny thng s dng trong ho t bo.
phn bit DNA v RNA ngi ta dng cc phn ng c trng
vi thuc th orcine to thnh mu xanh lc bn, desoxyribose ca DNA
phn ng vi diphenylamine to thnh mu xanh da tri bn.
92
Chng 5
Vitamin
Vitamin l mt nhm cht hu c c cc tnh cht l, ho hc rt
khc nhau. Tc dng ca chng trn cc c th sinh vt cng rt khc nhau
nhng u rt cn thit cho s sng ca sinh vt, nht l i vi ngi v
ng vt. Khi thiu mt loi vitamin no s dn n nhng ri lon v
hot ng sinh l bnh thng ca c th.
Vitamin c tng hp ch yu thc vt v vi sinh vt. ngi
v ng vt cng c th tng hp c mt s Vitamin nhng rt t nn
khng tho mn nhu cu ca c th m phi tip nhn thm ngoi vo
bng con ng thc n.
C nhiu loi Vitamin khc nhau. Tn Vitamin c gi theo
nhiu cch nh gi theo ch ci, gi theo danh php ho hc, gi theo
chc nng. V d Vitamin B1 cn c tn ha hc l Thiamin, ng thi
theo chc nng ca n cn c tn antinevrit.
C nhiu kiu phn loi Vitamin, nhng kiu phn loi c s
dng ph bin nht l da vo kh nng ho tan ca Vitamin vo cc dung
mi. Ngi ta chia Vitamin ra 2 nhm: Vitamin tan trong nc v Vitamin
tan trong m.
Vitamin tan trong nc ch yu tham gia vo cc qu trnh lin
quan ti s gii phng nng lng nh qu trnh oxi ho kh, qu trnh
phn gii cc hp cht hu c...
Vitamin tan trong m tham gia vo cc phn ng to nn cc cht
c chc nng cu trc cc m, cc c quan.
93
NH2
CH2
N
H3C
CH3
CH2 - CH2OH
S
94
b nh hng gy nn s chy mu rut hay ri lon hot ng ca d dy,
rut. Vitamin B2 cn gip c th khng khun tt hn.
Nhu cu Vitamin B2 hng ngy ca mt ngi khong 2-3mg.
CH2 - (CHOH)3-CH2OH
H3C
H3C
NH
N
O
Riboflavin (Vitamin B2)
COOH
NH2
N
N
Nicotinic acid
Nicotinamid
95
Vitamin PP khng b bin i khi nu nng nn thc n gi c hm
lng PP qua x l.
Vitamin PP c nhiu trong gan, tht nc, tim, c bit l nm men.
Nu c th thiu Vitamin PP s nh hng n cc qu trnh oxi ho kh.
Vitamin PP c tc dng ngn nga bnh ngoi da, sng mng nhy rut,
d dy.
Hng ngy nhu cu ca mt ngi khong 15-25mg Vitamin PP.
5.1.4. Vitamin B6 (Pyridoxin)
Vitamin B6 tn ti trong c th 3 dng khc nhau: Piridoxol,
Pyridoxal, Pyridoxamine. Ba dng ny c th chuyn ho ln nhau
B
CH2OH
HO
H3C
CH2OH
N
Pyridoxol
96
CH2OH
CH2OH
CHOH
CHOH
O
OH
OH
Ascorbic acid
Vitamin C tham gia nhiu qu trnh sinh l quan trng trong c th:
- Qu trnh hydroxyl ho do hydroxylase xc tc.
- Duy tr cn bng gia cc dng ion Fe+2/Fe+3, Cu+1/Cu+2.
- Vn chuyn H2 trong chui h hp ph.
- Lm tng tnh khng ca c th i vi nhng iu kin khng
thun li ca mi trng, cc c t ca bnh nhim trng, lm gim cc
triu chng bnh l do tc dng ca phng x.
Ngoi ra Vitamin C cn tham gia vo nhiu qu trnh khc c vai
tr quan trng trong c th.
Vitamin C c nhiu trong cc loi rau qu ti, nht l trong cc
loi qu c mi nh cam, chanh, bi... Nhu cu hng ngy cn 7080mg/ngi. Nu thiu Vitamin C s dn n bnh hoi huyt, gim sc
khng ca c th, b bnh chy mu rng, li hay ni quan (bnh scorbutus).
5.1.6. Vitamin B12 (Cyanocobalamin)
Vitamin B12 c cu to phc tp, trong thnh phn c cha nhm
CN, CO, amin. Thnh phn chnh ca Vitamin B12 l nhm porphyrin.
Vitamin B12 gip cho vic to huyt cu t v hng cu. B12 tham
gia cc qu trnh tng hp nucleotide nh xc tc cc phn ng metyl ho
cc base Nit. Thiu B12 s gy bnh thiu mu c tnh.
Ngoi cc loi Vitamin trn, trong nhm Vitamin tan trong nc
cn mt s Vitamin khc nh Vitamin B5, Vitamin Bc, Vitamin H...
B
97
CH3
CH3
CH3
CH2OH
CH3
Vitamin A1
98
5.2.3. Vitamin E (Tocopherol)
Vitamin E c nhiu dng khc nhau. l cc dng , , , ...
tocopherol. Cc dng khc nhau ny c phn bit bi s lng v v tr
ca cc nhm metyl gn vo vng thm ca phn t. Trong cc loi
Vitamin E, dng -tocopherol c hot tnh cao nht:
CH3
O
CH3
H3C
CH3
CH3
CH3
- Tocopherol
99
Vitamin K c nhiu trong c linh lng, bp ci, rau m, c chua,
u, ng cc, lng trng, tht b ...
Thng ngi kho mnh, vi khun ng rut c kh nng
cung cp Vitamin K cho nhu cu ca c th, ch cn b sung thm
khong 0,2-0,3mg/ngy/ngi.
5.2.5. Vitamin F
Vitamin F l cc acid bo khng no nh linoleic acid, linolenic
acid, arachidonic acid ...
Vitamin F c tc dng nui da, tiu m. Thiu Vitamin F ng vt chm
ln, vim da, rng lng, hoi t ui.
Vitamin F c nhiu trong cc loi du thc vt.
5.2.6. Vitamin Q (Ubiquinon)
Vitamin Q ln u tin c tch ra t m ng vt vo nm 1955.
Cu trc v chc nng ca Vitamin Q gn tng t nh Vitamin K v F.
Vitamin Q tham gia vo cc qu trnh oxi ho-kh ca c th vi
chc nng thnh vin ca chui vn chuyn in t ca ty th.
Vitamin Q c trong nhiu i tng nh vi sinh vt, thc vt, ng
vt ....
5.2.7. Vitamin P (Rutin)
Vitamin P l nhm Vitamin c cu trc t flavon. Hin nay ngi
ta pht hin khong 150 loi cht flavonoid khc nhau c tc dng nh
Vitamin P, trong c 10 cht c nghin cu k.
Thiu Vitamin P xy ra hin tng tng tnh thm ca mao qun,
chy mu bt thng, mi mt, suy nhc c th. Vitamin P c tc dng
lm gim tnh thm ca thnh mao qun. Vitamin P cn c th tham gia
vo qu trnh oxi ho kh ca c th nh chc nng ca Vitamin C.
Nhu cu Vitamin P khong bng 50% nhu cu Vitamin C.
100
Ti liu dch
1. Musil J.G., Kurz .K., Novakava .O. 1982
Sinh ha hc hin i theo s . Nxb Y hc, H Ni.
101
Chng 6
Enzyme
Enzyme l protein c kh nng xc tc c hiu cho cc phn ng
ha hc. Chng thc y mt phn ng xy ra m khng c mt trong sn
phm cui cng. Enzyme c trong nhiu i tng sinh hc nh thc vt,
ng vt v mi trng nui cy vi sinh vt.Hin nay ngi ta thu c
nhiu loi ch phm enzyme khc nhau v s dng rng ri trong nhiu
lnh vc nh y hc , nng nghip, cng nghip
102
Mt s coenzyme v chc nng vn chuyn nhm tng ng ca
chng nh sau:
Biocytin
Coenzyme A
5- Deoxyadenosylcobalamin
(coenzyme B12)
Flavin adenine dinucleotide
Lipoate
Nicotinamide adenine dinucleotide
Pyridoxal phosphate
Tetrahydrofolate
Thiamine pyrophosphate
CO2
Nhm Acyl
Nguyn t H v nhm alkyl
in t
in t v nhm acyl
Ion Hydride (:H-)
Nhm Amino
Nhm 1 Carbon
Aldehyde
6.2. C ch tc dng
Nhng quan im hin nay nhm gii thch c ch tc dng ca
enzyme u cho rng khi enzyme (E) tong tc vi c cht (S) s lm
gim nng lng hot ha cc phn ng ha sinh. Mun lm gim nng
lng hot ha cc phn ng enzyme cn tri qua nhiu giai on trung
gian v to thnh phc cht nht nh gia E v S.
Khi kt hp vi phn t enzyme, do kt qu ca s cc ha, s
chuyn dch ca cc electron v s bin dng ca cc mi lin kt tham
gia trc tip vo phn ng s lm thay i ng nng v th nng nn
phn t c cht tr nn hot ng v d dng tham gia phn ng.
Vic to thnh phc hp E-S giai on u xy ra rt nhanh v rt
khng bn. Do sau mt thi gian di mi c chng minh bng thc
nghim. Bng chng r rng nht v s tn ti ca phc hp E-S l thnh
cng ca hai nh ha sinh Nht Bn K. Iaglu v T. Ozava l tch c
phc E-S trong phn ng kh amin bng cch oxy ha (loi tr nhm
amine) mt amino acid dy D do oxydase xc tc.
Nhn chung ta c th hnh dung c ch tc dng ca enzyme ln c
cht to sn phm bng phng trnh tng qut nh sau:
E+S ' ES P+E
Giai on 1: E kt hp vi S to thnh E-S. Giai on ny xy
ra rt nhanh, nh cc lin kt khng bn nh lin kt hydro, tng tc tnh
103
din, tng tc Van der Waals Mi loi lin kt i hi nhng iu kin
khc nhau v chu nh hng khc nhau khi c nc.
Giai on 2: Sau khi to phc, c cht c nhng bin i nht
nh v mt in t, cu hnh lm c cht tr nn hot ng hn, phn
ng c d dng to thnh sn phm P.
Trong nhiu phn ng do enzyme xc tc c 2 hay nhiu lai c
cht, v d hexokinase xc tc phn ng:
ATP + glucose hexokinase
ADP + glucose 6 phosphate
C ch enzyme xc tc cho phn ng 2 c cht c th nh sau:
a/ C ch to phc 3 thnh phn
S2
104
105
b/ c hiu c cht: Tu mc ngi ta chia thnh: c hiu
tng i v c hiu tuyt i
+ c hiu tuyt i: Enzyme ch tc dng ln mt c cht nht
nh, mt v d c tnh cht kinh in v chuyn ho tuyt i l urease,
enzyme ch phn gii ure:
Hng trm th nghim trn cc dn xut ca ure u cho thy
chng khng b phn gii di tc ng ca urease. Thc ra ngi ta
pht hin kh nng phn gii c cht hydroxyure nhng vi tc b hn
khong 120 ln.
+ c hiu nhm tuyt i: Cc enzyme ny ch tc dng ln
nhng cht c cng mt kiu cu trc phn t, mt lin kt v c nhng
yu cu xc nh i vi nhm nguyn t i vi nhm nguyn t gn
lin kt chu tc dng. v d : maltase ch phn gii lin kt glucosidic
c to thnh t glucoside ca glucose vi -OH ca monose khc.
+ c hiu nhm tng i: Cc enzyme khng c nhng yu cu i
vi nhm chc gn lin kt chu tc dng. v d lipase thu phn lipid.
c/ c hiu khng gian: Cc enzyme ch xc tc cho mt dng
ng phn no nh dng L hay dng D, dng cis hay trans m thi.
[E]
Hnh 6.1: S ph thuc ca vn tc phn ng vo [E]
106
E v S
(1)
Gi v1 l vn tc ca phn ng to thnh phc cht ES.
Gi v-1 l vn tc ca phn ng phn ly phc cht ES to thnh
Gi v2 l vn tc ca phn ng to thnh E v P (sn phm).
v1 = k1[E][S]
v-1 = k-1[ES]
v2 = k2[ES]
Khi h thng t trng thi cn bng ta c:
k-1[ES]+k2[ES] = k1[E][S]
(k-1+k2)[ES] = k+1[E][S] (2)
Gi E0 l nng ban u:
[E0]=[E]+[ES]=>[E]=[E0]-[ES] (3)
Thay tr s [E] t (3) vo (2) ta c:
(k-1+k2)[ES] = k1([E0]-[ES]) [S]
k1 [E0] [S]
[ES] = -------------k-1+ k2+k1[S]
Nu t Km= k-1+k2/ k1
(Km: gi l hng s Michaelis Menten).
Ta c : [ES] = [E0][S]/ Km+[S]
Mt khc vn tc phn ng to thnh sn phm P l:
V = k2[ES]
Thay [ES] bng gi tr trn ta thu c:
k2[E0] [S]
v = ----------------- (4)
Km + [S]
107
Qua y ta thy nng enzyme cng cao th vn tc phn ng
enzyme cng ln. Vn tc t cc i khi ton b enzyme lin kt vi c
cht, ngha l:
Vmax= k2[E0]
Thay vo phng trnh (4) ta c:
[S]
v = Vmax
---------(5)
Km+ [S]
Phng trnh (5) gi l phng trnh Michaelis Menten.
Km gi l hng s Michaelis Menten c trng cho mi enzyme
Km c trng cho i lc ca enzyme vi c cht, Km c tr s
cng nh th i lc ca enzyme vi c cht cng ln, ngha l vn tc ca
phn ng do enzyme xc tc cng ln.
[S]
Hnh 6.2. Bin thin vn tc phn ng theo nng c cht.
108
1/v
1/Vmax
-1/Km
1/[S]
= 1+[I]/KI
109
1/v
[I]
1/Vmax
Khng c cht km hm
1/[S]
Hnh 6. 5. S ph thuc ca tc phn ng vo nng c cht theo
Lineweaver-Burk khi c km hm cnh tranh
110
1/v=(Km/Vmax)1/[S] + /Vmax
1/v
[I]
-1/Km
khng c cht km hm
1/[S]
Hnh 6.7. S ph thuc ca tc phn ng vo nng c cht theo
Lineweaver-Burk khi c km hm phi cnh tranh
111
1/Vmax
khng c cht km hm
1/[S]
Hnh 6.9. S ph thuc ca tc phn ng vo nng c cht theo
Lineweaver-Burk khi c km hm hn tp
112
Cc gi tr , c nh ngha nh trn. Trng hp = gi
l km hm khng cnh tranh (noncompetitive inhibition).
Mt trng hp km hm cn gp na l km hm enzyme bng
nng cao ca c cht gi l km hm c cht nh km hm urease khi
nng ure cao, ngoi ra cn c cc enzyme khc nh
lactatdehydrogenase,
carboxypeptidase,
lipase,
pyrophotphatase,
photphofructokinase (i vi ATP). Nguyn nhn ca nhng hin tng
ny cn cha c bit r. c th l:
+ Tn ti nhiu trung tm lin kt vi c cht bng cc i lc khc
nhau. Khi nng c cht thp th enzyme c th ch lin kt vi mt
phn t c cht, cn khi nng c cht cao n lin kt vi nhiu c
cht dn n hnh thnh phc hp ES khng hot ng.
+ C cht cng c th c lin kt nh nhng v tr c bit ca
enzyme. l mt nhm enzyme quan trng (enzyme d lp th) bn cnh
trung tm xc tc cn c trung tm iu chnh.
+ C cht c th lin kt vi mt cht hot ho v bng cch ny
n tch khi E.
+ C cht c th chon ch (ngn cn) mt cofactor ( ng yu t )
hay mt coenzyme.
+ C cht c th nh hng n ion lc ca mi trng v qua
lm mt i tnh chuyn ho ca enzyme.
6.5.4. nh hng ca cht hot ha (activator)
L cht lm tng kh nng xc tc nhm chuyn ha c cht thnh
sn phm. Thng thng l nhng cation kim loi hay nhng hp cht hu
c nh cc vitamin tan trong nc.
V d: Mg++ hot ha cc enzyme m c cht c phosphoryl
ha
nh
pyrophosphatase
(c
cht
l
pyrophosphate),
adenosinetriphosphatase (c cht l ATP). Cc cation kim loi c th c
tnh c hiu, tnh i khng v tc dng cn tu thuc vo nng .
6.5.5. nh hng cu nhit
Ta c th tng vn tc ca mt phn ng ha hc bng cch tng
nhit mi trng, hin tng ny tun theo quy lut Vant-Hoff. iu
ny c ngha khi tng nhit ln 100C th tc phn ng tng ln
khang 2 ln.
i vi phn ng do enzyme xc tc cng c th p dng c
quy lut ny nhng ch trong mt phm vi nht nh,v bn cht enzyme l
protein.Khi ta tng nhit ln trn 40-500C xy ra qu trnh ph hu cht
113
xc tc. Sau nhit ti u tc phn ng do enzyme xc tc s gim.
Nh tn ti nhit ti u ngi ta phn bit phn ng ho sinh vi cc
phn ng v c thng thng.
Mi enzyme c mt nhit ti u khc nhau, phn ln ph thuc
ngun cung cp enzyme, thng thng trong khong t 40-600C , cng
c enzyme c nhit ti u rt cao nh cc enzyme ca nhng chng a
nhit. Cc chng vi sinh vt a nhit, c bit cc vi khun chu nhit c
cha enzyme chu nhit cao.
Hat
nhit
Hnh 6.10. nh hng ca nhit ln hat enzyme
6.5.6. nh hng ca pH
S phn li khc nhau ca mt phn t protein cc gi tr pH khc
nhau lm thay i tnh cht ca trung tm lin kt vi c cht v tnh cht
hot ng ca phn t enzyme.iu ny dn n gi tr xc tc khc nhau
ph thuc vo gi tr pH. Nh bit mi enzyme c mt pH ti u,mi
enzyme c ng biu din nh hng pH ln vn tc phn ng do chng
xc tc. ng biu din c dng nh hnh sau:
Hat
114
nh hng ca gi tr pH n tc dng enzyme c th do cc c s sau:
a/ Enzyme c s thay i khng thun nghch phm vi pH cc hp.
b/ hai sn ca pH ti u c th xy ra s phn ly nhm
prosthetic hay coenzyme.
c/ Lm thay i mc ion ho hay phn ly c cht.
d/ Lm thay i mc ion ho nhm chc nht nh trn phn t
enzyme dn n lm thay i i lc lin kt ca enzyme vi c cht v
thay i hot tnh cc i.
Nh xc nh Vmax v Km ph thuc gi tr pH cho php nhn
nh li bn cht ca cc nhm tham gia vo lin kt c cht v qu trnh
t xc tc.
6.5.7. Cc yu t khc
+ nh sng: C nh hng khc nhau n tng loi enzyme, cc
bc sng khc nhau c nh hng khc nhau, thng nh sng trng c
tc ng mnh nht, nh sng c tc ng yu nht.
nh sng vng t ngoi cng c th gy nn nhng bt li,
enzyme trng thi dung dch bn hn khi c kt tinh dng tinh th,
nng enzyme trong dung dch cng thp th cng km bn, tc ng ca
tia t ngoi s tng ln khi nhit cao. V d di tc ng ca tia t
ngoi nhit cao enzyme amylase nhanh chng mt hot tnh.
+ S chiu in: in chiu vi cng cng cao th tc ng
ph hu cng mnh. Tc ng s mnh hn i vi dch enzyme c nng
thp. C th do to thnh nhng gc t do, t tn cng vo phn
ng enzyme.
+ Sng siu m: Tc ng rt khc nhau i vi tng loai enzyme,
c enzyme b mt hot tnh, c enzyme li khng chu nh hng.
Nhn xt chung: bn ph thuc vo trang thi tn ti ca
enzyme, cng tinh khit th enzyme cng km bn, dch cng long th
bn cng km, tc ng ca mt s ion kim loi trong dch vi nng
khong 10-3M nh Ca++ lm tng tnh bn.
Enzyme allosteric ( Enzyme d lp th, d khng gian)
Cho n nay, ngi ta m t enzyme m hat tnh enzyme ph
thuc nng c cht khng c dng hyperbol m c dng sigmoid l
enzyme allosteric (Hnh 6.11 ):
115
116
117
Lipoic acid
Coenzyme A
Biotin
118
Thiamin diphosphate
Pyridoxal phosphate
Tetrahydrofolic acid
119
120
Chng 7
Hormone
7.1. C ch tc dng ca hormone
Hormone l nhng cht hu c c to thnh trong c th c tc
dng iu ho cc hot ng sng trong c th. Lng hormone trong c
th thng rt thp.
Hormone c c thc vt v ng vt. ng vt hormone c
sn xut ti cc tuyn ni tit v tc ng n cc m khc ni n c
to ra. Hormone t tuyn ni tit c tit trc tip vo mu v c mu
vn chuyn n cc m chu tc dng.
Hormone c tnh c hiu. Hormone c tc dng iu ho cc qu
trnh sinh l, ho sinh trong c th m khng tham gia trc tip vo cc
phn ng ca c th. Hormone c tc ng n tc sinh tng hp
protein, enzyme, nh hng n tc xc tc ca enzyme; thay i tnh
thm ca mng t bo, qua iu ho hot ng sng xy ra trong t bo.
Mt s hormone tc ng n c th thng qua cht trung gian
AMP vng. AMP vng l cht truyn tin th 2, cn hormone l cht
truyn tin th nht. Theo c ch ny tc dng ca hormone ln t bo ch
xy ra qua nhiu giai on kh phc tp.
- Trong mng nguyn sinh cht ca t bo c cha cht nhn
hormone, cht ny s kt hp c hiu vi hormone.
- S kt hp kch thch lm tng hot ca adenylatcyclase xc
tc cho phn ng chuyn ho ATP thnh AMP vng.
- Adenylatcyclase xc tc cho phn ng chuyn ho ATP thnh
AMP vng.
- AMP vng lm thay i vn tc ca cc qu trnh xy ra trong t
bo lin quan n hot ng ca hormone.
- Nh vy tc dng ca hormone theo c ch ny phi thng qua
AMP vng m khng tc ng trc tip vo t bo.
- Qu trnh hot ho adenylatcyclase bi phc hormone-cht nhn
c thc hin qua cht trung gian l protein G. Phn t protein ny c
kh nng kt hp vi GDP hay GTP. Dng phc protein G-GTP c tc
dng hot ho adenylatcyclase, cn protein G-GDP khng c tc dng
ny. Nh vy mun chuyn sang dng hot ng phi c s tham gia ca
GTP, nu l protein G-GDP cn c s thay th GDP bng GTP nh phc
121
hormone-cht nhn xc tc. Dng thng tin c truyn t cht nhn
hormone n protein G ri n adenylatcyclase.
- Protein G khng ch c vai tr trung gian mang thng tin t cht
nhn hormone n adenylatcyclase m cn c hot tnh ca GTPase, l
kh nng thu phn GTP. Nh kh nng nn n xc tc cho qu trnh
chuyn phc proteinG-GTP hot ng thnh dng proteinG-GDP khng
hot ng do thu phn GTP trong phc proteinGTP thnh GDP to nn
phc proteinG-GDP. Bng c ch protein G c vai tr quan trng trong
qu trnh hot ho hay phn hot ho adenylatcyclase. Khi lng
hormone gim adenylatcyclase tr thnh dng khng hot ng.
- Nhiu hormone c c ch tc ng thng qua vai tr trung gian ca
AMP vng. Nh vy AMP vng tham gia vo nhiu qu trnh khc nhau
trong c ch tc ng ca hormone. l do AMP vng c tc dng hot
ho proteinkinase l enzyme xc tc qu trnh photphoryl ho nhiu loi
protein khc nhau. Thng cc protein enzyme dng phosphoryl ho l
dng c hot tnh sinh hc.
- Cc hormone tc dng theo c ch qua AMP vng, tn hiu c
khuych i ln nhiu ln, do vy nng cc hormone trong mu rt
thp, ch khong 10-10M, nhng ch cn hot ho c mt phn t
adenylatcyclase c th to ra c nhiu phn t AMP vng nn nng
AMP vng trong t bo ch cao hn nhiu lng hormone trong mu.
Tc dng hot ho proteinkinase nh AMP vng li lm cho tn hiu c
khuych tn tip tc v nhiu phn t protein c hot ho nh
proteinkinase. iu gii thch c ti sao nng hormone trong mu
rt thp m tc dng kch thch ca n li rt mnh.
- Mt c ch tc ng th hai ca hormone l khng qua AMP
vng.Insulin l hormone tc ng n t bo ch khng qua bc trung
gian l lm tng lng AMP vng. Insulin lin kt cht ch vi cht nhn
c hiu ca n trn mng nguyn sinh cht ca t bo ch. Tng tc
gia Insulin v cht nhn bo m cho tc ng ca Insulin c th hin
nhanh chng. Insulin cn c tc dng phosphoryl ho protein tham gia vo
c ch kch thch qu trnh trao i glycogen.
- C ch tc dng ca cc hormone thc vt hon ton khc
hormone ng vt. Cc hormone thc vt tc ng ln hot tnh cc
enzyme bng cch lin kt vi enzyme to phc hot ng. Khi lin kt
vi hormone hot tnh ca enzyme c tng ln.
- Hormone thc vt cn lm thay i tnh cht ca mng
cellulose, mng nguyn sinh qua tc ng kch thch qu trnh
sinh trng ca t bo.
122
- Mt c ch tc ng quan trng na ca hormone thc vt l thay
i tnh cht ca nguyn sinh cht ca t bo, t nh hng n cc
hot ng sinh l, trao i cht ca t bo
Nhm
Progestagen
Glucocorticoid
i din
Ni to
thnh
Progesterol
-Th vng
-V thng
thn
Cortisol
3
4
V thng
thn
Vai tr
Hormone dng thai
gip trng pht trin
- Kch thch tng
glycogen v tch
glycogen gan.
- Kch thch phn
protein, lipid.
- Chng vim,
nc mui.
hp
lu
gii
tch
Mineral corticoid
Andosterol
V thng
thn
Androgen
Testosterol
Tinh hon
Pht trin cc c im
ca nam gii.
Estrogen
Estron
- Pht trin cc c
im n gii.
Bung trng
- Pht trin nim mc
d con.
123
7.2.1.2. Hormone l dn xut amino acid
n nay ngi ta bit mt s hormone l dn xut amino acid
nh adrenaline, noradrenaline, thyroxine...
- Adrenaline v noradrenaline l cc hormone do tuyn thng
thn to ra. Cc hormone ny c tc dng kch thch s phn gii
glycogen, lm gim s tng hp glycogen nn lm tng hm lng
glucose trong mu.
.
OH
HO
Adrenaline
OH
CHOH - CH2 - NH2
HO
Noradrenaline
Thiroxine l hormone do tuyn gip sn xut c tc dng tng cng
qu trnh trao i cht, gip cho c th pht trin bnh thng. Nu thiu
thyroxine gy nn trng thi thiu nng tuyn gip lm cho c th ln,
km pht trin, n n. Ngc li nu tha thyroxine cng gy bnh l
u nng tuyn gip lm cho ngi cao qu kh, khng cn i.
I
I
HO
CH2 - CH
NH2
COOH
O
I
Thyroxine (Tetraiodothyronine)
124
y l nhm hormone c vai tr quan trng trong qu trnh iu
ho trao i cht trong c th, c bit l iu ho lng ng trong
mu.
Mt s hormone l peptide:
STT
Hormone
Ni to ra
Vai tr
Tyrocalcitonin
Insulin
Tuyn ty
Glucagon
Tuyn ty
Oxytoxin (HGF)
Tuyn yn
Vasopressin (ADH)
Tuyn yn
Melanotropin (MSH)
Tuyn yn
Somatotropin (STH)
Tuyn yn
Corticotropin (ACTH)
Tuyn yn
Thyreotropin (TSH)
Tuyn yn
10
Tuyn yn
125
7.2.2. Hormone thc vt
Hormone thc vt l cc cht c vai tr quan trng trong qu trnh
sinh trng, pht trin ca thc vt. C nhiu loi hormone khc nhau
trong c th thc vt. Cc loi hormone ny khc nhau v bn cht ho
hc, v vai tr i vi thc vt. C th chia hormone thc vt thnh 5
nhm:
- Auxin.
- Gibberellin.
- Cytokinin.
- Absisic acid.
- Ethylen.
7.2.2.1. Auxin
Auxin l nhm hormone quan trng, ph bin nht thc vt. C
nhiu loi auxin khc nhau vi cu trc ho hc khc nhau. Loi auxin
quan trng nht l -indol-acetic acid (IAA), ngoi ra mt s auxin khc
cng kh ph bin l napthalen-acetic acid (NAA), phenyl-acetic acid
(PAA) ...
CH2-COOH
CH2-COOH
CH2-COOH
N
H
IAA
NAA
PAA
126
- Kch thch cc hot ng sinh l, cc qu trnh trao i cht v
nng lng ca c th.
7.2.2.2. Gibberellin
Gibberellin l nhm hormone quan trng th hai thc vt.
Gibberellin c cc nh khoa hc Nht pht hin ln u tin loi nm
gy bnh la von (Gibberellin fujcoroi). C nhiu loi Gibberellin khc
nhau, n nay tm thy hn 70 loi Gibberellin c mt thc vt, vi
sinh vt. Ngi ta t tn cc Gibberellin theo th t thi gian pht hin
GA1. GA2 .... GAn, trong quan trng nht c th k n l GA3. Cc
Gibberellin u l dn xut ca vng gibban.
HO
C=O
CH3
OH
COOH
CH2
Cu to GA3
Gibberellin c vai tr quan trng trong qu trnh sinh trng, pht
trin ca thc vt:
- Kch thch s sinh trng ca t bo, qua kch thch s sinh
trng ca cc c quan v c th.
- Kch thch qu trnh ny mm, ph trng thi ng ca ht, c.
- Kch thch s ra hoa ca cy ngy di.
- Kch thch cc hot ng sinh l, cc qu trnh trao i cht v
nng lng ca c th.
7.2.2.3. Cytokinin
Cytokinin l cc dn xut ca base Adenine. C nhiu loi
cytokinin khc nhau, quan trng nht l kinetin v zeatin.
127
HN - CH2
HN - CH2- CH = CH
CH2OH
CH3
N
N
N
N
N
H
Kinetin
Zeatin
Xitokinin tham gia v nhiu hot ng sng quan trng ca thc vt:
- Kch thch s phn bo qua kch thch s sinh trng ca t bo.
- Lm chm qu trnh ho gi ca t bo, m.
- Gip cho thc vt chng li cc stress ca mi trng c hiu qu.
- L thnh phn cu to ca nucleic acid (trong mt s loi RNA)
nn c vai tr trong qu trnh trao i nucleic acid v protein.
- Kch thch cc hot ng sinh l, cc qu trnh trao i cht v
nng lng ca c th.
7.2.2.4. Absisic acid
Acid absisic (ABA) l nhm cht c ch sinh trng c tc dng
ngc li 3 nhm cht trn. Absisic acid l dn xut ca triterpen.
CH3
CH3
CH3
OH
COOH
O
CH3
ABA
128
Tc dng ch yu ca ABA l c ch qu trnh sinh trng ca t bo,
gy hin tng rng l, rng qu. ABA ko di thi gian ng ca ht, c.
Do c ch s sinh trng ca thc vt nn ABA phi hp vi
nhm cht kch thch sinh trng iu ho qu trnh sinh trng ca
thc vt xy ra cn i.
7.2.2.5. Ethylen
Ethylen (CH2 = CH2) l nhm hormone thc vt c tc dng gn
ging ABA nn thuc nhm cht c ch sinh trng. Etylen thc y qu
trnh chn ca qu, qu trnh rng l.
Khc vi hormone ng vt, hormone thc vt c tng hp
trong cc phn khc nhau ca cy m khng c cc tuyn tit chuyn bit.
Cc hormone thc vt c tng hp cc vng khc nhau ca cy.
Auxin, gibberellin ch yu c tng hp ti cc phn non ca
cy, nht l vng sinh trng nh nh sinh trng, tng tng Sau khi
tng hp Auxin, gibberellin c vn chuyn trong cc m dn hay qua h
thng t bo sng a n cc vng tc dng. Hormone thc vt cng
khng c t bo ch chuyn bit nh ng vt m tc ng ln ton c th.
Cytokinetin c tng hp mnh phn r non, cn absisic acid ,
ethylen l c tng hp nhiu cc phn gi ca cy. Sau khi tng hp
cc hormone ny cng c vn chuyn n cc vng khc nhau trong c
th thc hin cc chc nng ca chng.
129
Ti liu dch
1. Musil J.G., Kurz .K., Novakava .O. 1982
2. Sinh ha hc hin i theo s . Nxb Y hc. H Ni.
130
Chng 8
131
nh sng
O2
Sinh vt
Sinh vt
t dng
d dng
132
8.2. Khi nim chung v trao i nng lng v nng lng sinh hc
Trao i cht lun gn lin vi trao i nng lng. i vi c th
ngi, ng vt v phn ln vi sinh vt th ngun nng lng duy nht l nng
lng ha hc ca cc cht trong thc n. Trong c th, cc cht dinh dng
ch yu v quan trng l glucid, lipid v protein u b oxy ha. Lipid v glucid
i vo c th b t chy s sinh ra CO2, H2O v NH3, cht ny tc dng vi
CO2 chuyn thnh carbamid (ure).
Cc qu trnh oxy ha kh sinh hc thuc cc phn ng d ha c ngha
rt quan trng. Chng khng nhng ch l ngun nng lng quan trng dng
thc hin cc phn ng tng hp khc nhau m cn l ngun cung cp cc
hp cht trung gian dng lm nguyn liu cho cc phn ng tng hp v ng
vai tr ht sc quan trng trong vic lin hp cc qu trnh trao i cht.
tn ti v pht trin, c th cn phi c cung cp lin tc nng
lng. Trong hot ng sng ca mnh, c th bin i nng lng t dng ny
sang dng khc v s bin i nng lng trong c th sng cng tun theo cc
quy lut vt l nh s bin i nng lng gii v c.
133
134
UG = UG 0 + RT lnK
trong UG0 l s bin i nng lng t do tiu chun ca phn ng
250C khi nng ca tt c cc cht phn ng l 1 mol v p sut l 101,3 KPa
(1atm), R l hng s kh, T l nhit tuyt i, K l hng s cn bng ca
phn ng bng [C]c. [D]d /[A]a[B]b tc l nng ca cc cht tham gia phn ng
A + B ' C + D; a, b, c, d l s lng phn t A, B, C, D tham gia phn ng.
Trong h thng sinh hc, khi tnh gi tr UG0 cn ch n pH, nng
H+ l 1 mol, pH=0. Trng thi ion ha ca nhiu hp cht sinh hc b bin i
khi pH thay i. V vy, thun tin cho vic tnh ton, xem trng thi chun
ca pH l 7 v k hiu s thay i nng lng t do chun pH 7,0 l UG0'.
8.2.2. Lin kt cao nng v vai tr ca ATP
Cc lin kt ha hc gia cc nguyn t u l nhng tc nhn mang ch
yu ca nng lng t do trong cc cht hu c. V vy, trong vic bin to ca
cc lin kt ha hc trong phn t, mc nng lng t do ca hp cht s thay
i. Xt v mt nng lng trong cc hp cht hu c c hai loi lin kt: Lin
kt thng v lin kt cao nng (lin kt giu nng lng). Lin kt thng l
lin kt m khi phn gii hoc to thnh n c s bin i nng lng vo
khong 3 Kcal trn mt phn t gam (V d nh lin kt este); cn i vi lin
kt cao nng s bin i ny ln hn nhiu t 7 12 kcal/mol. Trong cc hot
ng sng ca c th sinh vt, cc qu trnh tng hp cc cht phn t ln t
cc cht n gin, vn chuyn tch cc cc cht qua mng t bo, qu trnh vn
ng v.v. lun i hi nng lng t do. Trong h thng sng cn c cc cht,
cc h thng nhn nng lng t do t cc qu trnh ny chuyn n cho cc
qu trnh khc. ATP l cht ph bin gi vai tr ny, l cht c vai tr trung
tm trong trao i nng lng t bo v c th sng, l cht lin kt hoc c
th ni l mt xch gia h thng s dng nng lng v h thng sn sinh ra
nng lng.
Trong phn t ATP c 3 gc phosphate, 1 gc kt hp vi gc ribose qua
lin kt este, 2 lin kt gia 3 gc phosphate l lin kt anhydric. l cc lin
kt cao nng c k hiu bng du ~ . ATP ( Adenosine Tri Phosphate)
c biu th mt cch khi qut nh sau: Adenosine - P ~ P ~ P (trong
P l cc gc phosphoric acid ). Khi ct t cc lin kt cao nng ny, s
gii phng s nng lng ln gp hn 2 ln so vi lin kt este:
ATP + H2O ' ADP + H3PO4
UG0 = -7 Kcal/mol
( P )
135
Dng lin kt
C trong cc cht
- Anhydrid phosphate
(pyro phosphate)
ATP, GTP.......
-7
~O ~P
ADP, GDP.....
-7
- Acyl phosphate
O~
UG0 ( Kcal/mol)
Kiu lin kt
O
RCO~ P
- 10
1,3Diphosphoglyceric
acid
Aminoacyl-AMP
-7
- Enol phosphate
Phosphoenol
- 12,8
RCO~ P
Pyruvic acid
CH2
N~ P
- Amid phosphate
Creatin phosphate
( phosphoguanidin)
Arginin phosphate
- 10,5
R C NH ~ P
NH
- Thioeste
C~S
Acetyl coenzyme A
Acyl coenzyme A
RC~SR
- 8,8
136
V d: 2Fe
2+
RT
nF
ln
(1)
[ dng kh]
137
H thng oxy ha kh
Eo (volt)
pH7, 30oC
UE0
(volt)
UGo
(kcal/pH7,
30oC)
in cc hydro 2H+/ H2
-0,42
NAD+/ NADH + H+
-0,32
FAD/ FADH2
-0,10
+0,22
-10,1
+0,04
+0,14
-6,4
+0,23
+0,19
-8,7
+0,26
+0,03
-1,4
+0,29
+0,03
-1,4
+0,55
+0,26
-12,0
+0,81
+0,26
-12,0
+1,13
-52,0
Phosphoryl
ha
ADP
ATP
138
glucose
lipid
Acid bo
protein
Amino acid
Acetyl CoA
CO2
Chu trnh
citrat
ATP
1/2O2
H2NADFADCoQCytbCytc1CytcCytaCyta3
2H+
ADP+P
O
H2O
139
140
+ 2 cytb Fe3+
2 cytb Fe2+
2 cytb Fe2+
+ 2 cytc1 Fe3+
2 cytb Fe3+
+ 2 cytc1 Fe2+
2 cytc1 Fe2+
+ 2 cytc Fe3+
2 cytc1 Fe3+
+ 2 cytc Fe2+
2 cytc Fe2+
+ 2 cyta Fe3+
2 cytc Fe3+
+ 2 cyta Fe2+
2 cyta Fe2+
+ 2 cyta3 Fe3+
2 cyta Fe3+
+ 2 cyta3 Fe2+
2 cyta3 Fe3+
+ 1/2 O2
2 cyta3 Fe3+
+ 1/2 O2-
141
A
NADH + H+
NAD
ATP
ADP + P
FADH2 (FMNH2)
FAD (FMN)
CoQ
2Fe2+
CoQH2
2cytb
ATP
2Fe3+
ADP + P
2Fe3+
2cytc1 2Fe2+
2Fe2+
2cytc
2Fe3+
2Fe3+
2cyta
2Fe2+
ATP
2H+
ADP + P
2Fe2+
2cyta3 2Fe3+
H2O
1/2O2
1/2O2-
142
C-ase
SOD
H2O2 + O2
2H2O + O2
143
phng trnh (2) cn c s chnh lch th nng oxy ha kh gia cc cht tham gia
trong chui h hp t bo vo khong 0,152 volt to thnh mt phn t ATP
'
Eo =
G
nF
7
= 0,152volt
2.23,06
144
182
Chng 9
Cc sn phm chuyn ha
Mt trong nhng pht hin c ngha quan trng ca vi sinh vt hc
cng nghip l vic nhn thc c rng vi sinh vt c th c s dng
thc hin cc phn ng ho hc c bit vt ra ngoi kh nng ca
ho hc h c. Qu trnh s dng vi sinh vt cho mc ch ny c tn l
s chuyn ho sinh hc, n bao gm s sinh trng ca vi sinh vt trong
nhng ni ln men ln theo sau l s b sung ho cht cn c chuyn
ho ti mt thi im thch hp. Tip tc ln men thm mt thi gian na
v sinh vt tc ng ln ho cht ri tch chit dch ln men, v cui
cng sn phm mong mun c tinh khit. Mc d v ngnyn l chuyn
ho sinh hc c th c s dng cho nhiu qu trnh khc nhau song
trong thc t n ch c ng dng sn xut mt s hormone nht
nh.
I. S chuyn ha cc steroid
Vic s dng vi sinh vt thc hin nhng s chuyn ho steroid
c ngha rt ln trong cng nghip dc phm. Steroid hormones iu
chnh nhng trng thi trao i cht khc nhau ng vt k c ngi.
Mt trong nhng hormone , cortisone, c tc dng lm gim cn au c
lin quan n bnh vim khp. Cc dn xut cortisone khc lm du cc
triu chng lin quan n cc bnh d ng hoc vim.
Nhiu loi steroid hormones iu chnh hot ng gii tnh ngi
trong mt s c sn xut thnh dng thuc ung trnh th thai.
Cc c tnh sinh l ca mt steroid ph thuc vo bn cht v v tr chnh
xc ca cc thnh phn ho hc nm trn cu trc vng ca steroid gc.
Vo u nhng nm 1930, Kendall Trng i hc Tng hp
Basel tch c cortisone, mt steroid do tuyn thng thn tit ra.
Khong mt thp k sau Hench ch ra rng vic ung cortisone c th lm
du cn au cc bnh nhn b bnh vim khp.
Nhu cu thc t ca hormone tr nn cp bch v cc phng php
ho tng hp steroid c pht trin v th trng tim tng l rt ln. Tuy
nhin, ho tng hp kh phc tp yu cu ti 37 bc trong nhiu bc
xy ra di cc iu kin cc tr. Cortisone tng hp c theo con ng
ny tr gi 200 la mt gam.
183
184
185
186
Acid Deoxycolic
Cortisone
187
Benzaldehyde
L-phenyl-
188
ase
alcohol
dehydrogen
CH3 CHO + 2H
189
190
191
192
Acid-keto-Lgulonic
193
194
195
196
D-Glucose
197
V. Sn xut destran
a s cc polysaccharide ngoi bo t vi sinh vt u l sn phm
ca s chuyn ha ni bo c cht thnh cc sn phm trung gian, v cui
cng thnh polime. Destran khc cc polysaccharide ny, c cht khng
thm nhp vo t bo vi sinh vt m n c chuyn ha bn ngoi t bo
thnh -D-glucan phn nhnh, tc l destran. Ch c saccharose c
dng lm c cht cho phn ng ny.
Nh vy, polysaccharide c th c sn xut bi cc t bo nguyn
vn trong mi trng nui hoc c th c to ra t cc ch phm phi t
bo cha phc h enzyme destransaccharase (-1,6-glucan : D-fructose 2glucosyltransferase). Enzyme ny gii phng fructose v chuyn gc
glucose ln mt phn t cht nhn cng c lin kt vi enzyme :
(1,6--D-glucosyl)n + saccharose (1,6--D-glucosyl)n+1 +
fructose
Nng lng t do ca ln kt glucoside trong phn t disaccaride
nm vo khong 23 kJ trong khi nng lng t do ca lin kt glucoside
bn trong destran thp hn mt cht (12-17 kJ). Do vy phn ng din ra
theo chiu t tri sang phi i km vi mt s gim nng lng t do.
Trong qu trnh polime ha chui destran ang di ra vn lin kt
cht ch vi enzyme, mc polime ho tng cho n khi phn t cht
nhn (trong trng hp n gin nht l mt phn t c cht) gii phng
chui polime khi enzyme.
Cc thnh vin thp nht ca cc oligosaccharide khng phi l cc
phn t cht nhn c hiu qu, i lc i vi enzyme tng dn theo di
chui. Tuy nhin, s hn ch v khuch tn cng tng theo trng lng
phn t.
Bi vy, di cc iu kin thng thng, cc destran c trng
lng phn t rt cao s trc to thnh, c bit cc nng c cht
thp.
sn xut cc destran c trng lng phn t trung bnh, cn phi
tin hnh thu phn cc sn phm c trng lng phn t cao (bng acid
198
199
200
201
Cu hi n tp chng 9
1. Da vo s sau y, hy nu cc nguyn tc ca s chuyn ha
steroid:
hormone
202
175
Chng 10
Trao i Lipid
10.1. S phn gii lipid
10.1.1. Phn gii glycerid
Glycerid d dng b thy phn do s xc tc ca cc loi lipase.
H2COOCR1
lipase
R1COOH
H2COH
HCOOCR2 + 3H2O
HCOH
H2COOCR3
H2COH
R2COOH
R3COOH
176
(Acid bo)
ATP
AMP +(P-P)
R - CH3- CO SCoA
(Acyl-CoA)
5
CH3CO SCoA
(Acetyl-CoA)
177
Cc enzyme tham gia xc tc cc phn ng trn l:
1. Acyl-CoA-Synthetase.
2. Acyl-CoA-Dehydrogenase.
3. Enoyl-CoA-Hydratase.
4. Hydroxy-acyl-Thiolase.
Qua mt chu k phn ct, phn t acid bo ngn bt i 2 carbon,
kt qu cui cng ca cc chu k phn ct .oxi ha ca acid bo l cc
phn t acetyl-CoA . Nu phn t acid bo c n nguyn t C th s to ra
n/2 phn t acetyl-CoA. Cc phn t acetyl-CoA tip tc b phn gii qua
chu trnh Krebs to CO2 v H2O.
V mt nng lng, qu trnh .oxi ha to nn ngun nng lng
ln cung cp cho cc hat ng sng ca t bo.
Mi ln phn ct bt 2C s to nn 1 NADH2, 1FADH2, qua chui
h hp s tng hp c 5 ATP. ng thi mi phn t Acetyl-CoA b
phn gii thng qua chu trnh Krebs s to ra c 12ATP. T ngi ta
tnh c tng s ATP c to ra do s phn gii phn t acid bo no,
mch cacbon chn c n nguyn t C l:
n n
5 2 1 1 + 2 . 12 ATP
* i vi acid bo no c mch C l
i vi cc acid bo no c mch C l, qu trnh phn gii theo
phng thc .oxi ha xy ra ging vi acid bo no c mch carbon chn
ni trn nhng sau ln phn ct cui cng khng phi to ra 2 phn t
Acetyl-CoA m cho ta 1 phn t Acetyl-CoA v 1 phn t propionyl-CoA.
T propionyl-CoA li tip tc bin i thm mt chu k .oxi ha
na to ra 1 phn t CO2 v 1 phn t Acetyl-CoA.
178
FADH2
CH2 = CH COSCoA
H2O
CoA-SH
CH2OH CH2 COOH
NAD
NADH2
CHO CH2 COOH
CoASH
CO2
NAD
NADH2
CH3CO SCoA
Cc enzyme xc tc ging nh chu trnh trc
* i vi acid bo khng no.
179
Vi acid bo khng no, qu trnh phn gii xy ra ty v tr ni i.
- Nu v tr ni i ng vo v tr th qu trnh xy ra ging nh i vi
acid bo no nhng khng xy ra phn ng 2.
- Nu v tr ni i v tr khc th trc khi phn gii, acid bo khng no
b kh thnh acid bo no tng ng ri tip tc phn gii theo con
ng .oxi ha.
Acid bo no
Acid bo khng no
FADH2
FAD
10.1.2.2. .oxi ha
Phng thc .oxi ha l s phn gii acid bo xy ra ti v tr C,
mi ln phn gii mch C b ct ngn i 1 nguyn t C v to ra CO2.
2
CO2
3
R CH2 CHO
NAD
NADH2
3
R CH2 COOH
180
10.1.3. Phn gii glycerin
Sau khi gii phng khi lipid n gin, glycerin tip tc c bin
i bng nhiu cch to nn cc sn phm khc nhau
CH2OH
ATP
ADP
CH2OH
NAD
NADH2
CHO
CHOH
CHOH
CHOH
CH2OH
CH2O P
Glycerin
Glycerol-P
CH2OP
Aldehyde phospho
glycerol (ALPG)
181
A1
R1CO
O CH2
A2
R2CO
O CH
H2 C O
OH
Acetyl-CoA
ATP
ADP
Malonyl - CoA
tin hnh phn ng ngng t gia acetyl-CoA vi malonylCoA cn c s tham gia ca mt loi protein c vai tr vn chuyn nhm
acyl, l protein vn chuyn gc acyl-ACP.
COOH CH2 CO ~ SCoA
Malonyl - CoA
CoASH
Malonyl - ACP
182
Tip theo acetyl-SACP v malonyl-SACP ngng t vi nhau vi
s xc tc ca enzyme acyl-synthetase. Khi cc phn t acetyl-ACP v
malonyl-ACP tc dng vi enzyme acyl-synthetase s xy ra s chuyn
cc gc acetyl v malonyl t nhm SH ca ACP sang nhm SH ca
enzyme ng thi CO2 c gii phng.
COOH CH2 CO ~ SACP + COOH CO ~ SACP
CH3CO CH2 CO ~ SACP + CO2 + ACP - SH
CH3CHOHCH2CO ~ SACP
NAD
(Crotonyl-ACP)
Crotonyl-ACP b kh to nn butyryl-ACP
CH3CH = CHCO ~ SACP
CH3CH2CH2CO ~ SACP
Butyryl-ACP
NADH2
NAD
T butyryl-ACP tip tc mt chu k mi ngng t vi malonylACP cho ta phnt c 6 nguyn t C. Qu trnh c tip din nh vy
cho n khi to ra s C cn thit ca acid bo, sau Acyl-ACP ny s
bin i tr li thnh Acyl-CoA v cui cng to ra acid bo no bng cch
ct b CoA-SH.
183
Nh vy acid bo c mch cacbon chn vi n nguyn t C th qu
n
trnh s din ra 1 chu k.
2
Nu acid bo c mch C l th trong cc ln ni di mch C ni
trn, ln u tin khng phi phn ng xy ra t 2 Acetyl CoA m xy ra
t Acetyl-CoA v propionyl-CoA to ra acyl-CoA c 5 nguyn t C.
T c mi chu k li ni thm 1 phn t Acetyl-CoA lm cho phn t
acid bo di thm 2 nguyn t cacbon cui cng to nn phn t acid
bo c s nguyn t cacbon l.
Cc acid bo khng no c to ra t cc acid bo no tng ng
bng cch b oxy ha bi FAD.
Acid bo no
Acid bo khng no
FAD
FADH2
Glycero-P
NADH2
NAD
PDA
Glycero-P
NADH2
Glycerin + H3PO4
Glycerin +
H3PO4
NAD
184
R1-CO-SCoA
Glycerin
Glycero-P
ATP
ADP
R2-CO-SCoA
R3-CO-SCoA
Photphatidic
acid
Diglyceride
Triglyceride
H3PO4
185
Photphatic acid
CTP
CDP-diacyl-glyceride
Glycero - P
Serine
Phosphatidyl
serine
Phosphatidyl
inosid
Phosphatidyl
Glycero-P
CO2
H3PO4
Phosphatidyl ethanolamine
3CH3
Phosphatidyl
Glycerin
Phosphatidyl - choline
186
Ti liu dch
1. Musil J.G., Kurz .K., Novakava .O. 1982
Sinh ha hc hin i theo s . Nxb Y hc. H Ni.
187
Chng 11
Trao i Protein
11.1. S phn gii protein v amino acid
11.1.1. Phn gii protein
Thy phn l con ng phn gii protein ph bin thc vt v
ng vt. Qu trnh thy phn protein xy ra ti lysosome, ni cha nhiu
enzyme thy phn protein l protease. Qu trnh thy phn xy ra qua 2
giai on
- Nh peptid-peptido hydrolase, protein b thy phn thnh cc on
peptid ngn.
- Nh peptid-hydrolase thy phn tip cc peptid thnh amino acid.
Kt qu chung l
protease
Protein
n.amino acid
+(n-1)H2O
188
Nh amino acid oxydase, amino acid b oxi ha to ceto acid
tng ng v NH3
R CH COOH
+ O2
NH2
oxydase
R CO COOH + NH3
R CH COOH
NH2
+ H2O
R CHOHCOOH + NH3
Dezaminase
COOH CH = CH - COOH + NH3
NH2
Sn phm ca con ng kh amine cc amino acid l cc loi acid
tng ng v NH3.
11.1.2.2. Kh carboxyl
S loi carboxyl ca amino acid l cch phn gii amino acid rt ph
bin nh decarboxylase xc tc
R CH COOH
Decarboxylase
NH2
Sn phm to ra l cc amine, l cc cht c hat tnh sinh hc
cao c vai tr trong qu trnh trao i cht, cc hot ng sinh l ca c
th nh histamine.
11.1.2.3. Chuyn v amine
Bng con ng chuyn v nhm amine sang cho mt cetoacid,
amino acid bin i thnh ceto acid tng ng, phn ng nh enzyme vn
chuyn nhm amin xc tc amino transferase
189
R1 CH COOH
R2 C COOH
NH2
Amino -
R1 C COOH
R2 CH COOH
Transferase
NH2
NH2
CH3 CO COOH + COOH CH3 CH COOH
NH2
R CH = NH + H2O
R CH = NH + H2O
R CHO + NH3
R CHO
-
+ O2
R COOH
190
+ NH3 b bin i thnh ure qua chu trnh ornithine thi ra ngoi
qua con ng nc tiu ng vt. Chu trnh ornithine chia lm 3 giai
on
1) Tng hp carbamyl-phosphate
CO2 + NH3 + ATP
O=C
NH2
+ ADP
O~P
Phn ng c xc tc bi enzyme carbamyl phosphate synthetase.
2) Tng hp arginine.
T carbanyl-phosphate v ornithine s to thnh citrullin bng mt
phn ng ngng t. Sau citrullin kt hp vi aspactic acid nh
arginino-succinic-synthetase to arginino-succinic acid. Tip theo
arginino-succinic acid b phn gii thnh arginine v fumaric acid nh
arginino-succinate-ligase.
3)
Arginine b phn gii nh arginase to ornithine v ure. Ure
c thi ra ngoi cn ornithine tip tc tham gia vo chu trnh mi.
Trn y l nhng ng hng chung ca s phn gii amino acid.
Tuy nhin mi amino acid u c con ng phn gii ring. Cc amino
acid bin i theo cc ng hng trn u dn n vic to nn cc sn
phm tham gia vo chu trnh Krebs phn gii thnh CO2 v H2O.
Fumaric acid
COOH CH2 CH2 CO COOH + NH3
-cetoglutaric acid
COOH CH2 CO COOH + NH3
oxaloacetic acid
aspartic acid
COOH CH2 CH2 CH COOH
NH2
glutamic acid
aspartic acid
191
V nguyn tc, mi amino acid u c th c tng hp bng con
ng ny t cc acid tng ng. Nhng trong t bo ch c 2 enzyme l
glutamate dehydrogenase v pyruvate dehydrogenase c hot mnh
thc hin xc tc loi phn ng trn, cn cc enzyme khc khng c kh
nng xc tc cho nn trong thc t ch c glutamic acid v alanin l 2
amino acid c tng hp bng con ng ny.
11.2.2. Amide ha
T 2 loi amino acid l aspactic acid v glutamic acid do c 2 nhm
carboxyl nn c th c amide ha to amino acid mi, dng amide
ca aspactic acid v glutamic acid l asparagine v glutamine
COOH CH2 CH COOH
NH2
O = C CH2 CH COOH
+ NH3
NH2
NH2
Asparagine
Aspartic acid
COOH CH2 CH2 CH COOH
NH2
+ NH3
NH2
Glutamine
Glutamic acid
11.2.3. Tng hp amino acid nh ATP
Qu trnh tng hp amino acid nh ATP xy ra qua 2 giai on
- NH3 + ATP AMP ~ NH2 + P - P
y l phn ng hat ha nhm NH2 nh ATP. AMP ~ NH2 thc
hin phn ng chuyn v amine cho ceto acid to amino acid tng ng
AMP ~ NH2 +
R C COOH
O
AMP +
R CH COOH
NH2
192
11.2.4. Chuyn v amine
Nh trnh by trn (Mc 11.1.2.3) amino acid c th b phn
gii bng con ng chuyn v amine ng thi vi vic tng hp mt
amino acid khc.
Nh qu trnh ny m thnh phn cc amino acid lun c i
mi ph hp vi nhu cu ca c th trong qu trnh sng.
11.2.5. Oxim ha
mt s vi sinh vt v thc vt c kh nng c nh Nit t do
qu trnh c nh m. Qua qu trnh c nh N2, NH2OH c hnh thnh
lm nguyn liu cho qu trnh tng hp amino acid theo cch oxim ha.
Ngoi ra mt s vi sinh vt v thc vt cn c qu trnh kh
nitrat (NO3-) thnh ammoniac (NH3). Trong qu trnh bin i theo ng
hng ny NH2OH c to thnh trc khi to NH3. NH2OH lm
nguyn liu tng hp amino acid bng cch oxim ha.
Qu trnh oxim ha xy ra qua 2 giai on
- Cc ceto acid kt hp vi NH2OH to nn oxim tng ng
Oximase
R C COOH
+ NH2OH
R C COOH
NOH
Oxim
Ceto acid
+ H2O
R C COOH
NOH
NADH+H+
NAD+
NH2
+ H2O
193
11.3.1. Cc thnh phn tham gia tng hp protein
11.3.1.1. Nucleic acid
Tham gia vo qu trnh tng hp protein c cc loi nucleic acid vi
cc chc nng khc nhau
- DNA: mang thng tin v cu trc phn t protein theo dng m
ha. Mi protein c m ha trn 1 on DNA, l gen.
- RNAm: lm nhim v truyn thng tin v cu trc phn t protein
t gen sang chui polypeptide.
- RNAt: lm nhim v vn chuyn cc amino acid t cc vng trong
t bo n ribosome tin hnh tng hp chui polypeptide ti . ng
thi nhn bit v tr b ba m ha amino acid trn RNAm t amino acid
vo ng v tr ca n trn chui polypeptide.
- RNAr: cng vi protein, RNAr cu to nn ribosome, ni thc hin
qu trnh tng hp chui polypeptide.
11.3.1.2. Cc enzyme
Tham gia xc tc qu trnh tng hp protein, c nhiu loi enzyme
- Aminoacyl-adenilat-synthetase l enzyme xc tc qu trnh hat
ha amino acid, phn ng gn amino acid vo RNAt.
- Transpeptidase: xc tc phn ng to lin kt peptide ni cc
amino acid li thnh chui polypeptide v chuyn dch chui polypeptide
trong ribosome t v tr P sang v tr A.
- Translocase: l enzyme xc tc qu trnh di chuyn ca ribosome
trn RNAm.
Ngoi cc enzyme chnh ny cn c enzyme ct amino acid m u
ra khi chui polypeptide, enzyme xc tc s to cc cu trc khng gian
ca protein
11.3.1.3. Nng lng
Qu trnh tng hp protein cn nng lng. Nng lng cung cp
cho qu trnh ny l ATP v GTP.
- ATP cung cp nng lng cho giai on hat ha amino acid.
- GTP cung cp nng lng cho giai on tng hp chui
polypeptide ribosome.
11.3.1.4. Nguyn liu
Nguyn liu tng hp protein l cc amino acid.
Trong s cc amino acid c loi amino acid m u l methionine
Eucariote v formyl methionine Procariote.
194
11.3.1.5. Ribosome
Ribosome l ni tin hnh tng hp chui polypeptide. Thnh
phn ribosome gm protein v RNAr. Cu trc ribosome gm 2 tiu th:
tiu th ln v tiu th b. Trong ribosome c 2 vng hat ng: vng A l
ni tip nhn cc amino acid mi cn vng P l ni to nn chui
polypeptide. tiu th b cha mt loi RNAr, trn phn t RNAr ny c
1 on c thnh phn cc nucleotide tng ng b sung vi on khng
m ha trn RNAm. Nh khi bt u qu trnh tng hp, RNAm n gn
vo ribosome v t ng b ba m u ca n vo v tr P nh s lin kt
gia on khng m ha trn RNAm vi on b sung trn RNAr.
11.3.1.6. Cc yu t tham gia tng hp protein
* Yu t m u. l nhng phn t protein vi chc nng tham
gia vo vic kch thch s m u trong qu trnh tng hp chui
poplypeptide.
Procariote
Eucariote
Yu t
Chc nng
Yu t
Chc nng
IF-1
eIF-1
Gn vi RNAm
IF-2
Lm d dng qu trnh kt
hp f.Met-RNAt vi tiu
th b 30S
eIF-2
Lm d dng s kt hp
Met-RNAt vi tiu th
b 40S
IF-3
Gn vi tiu th b 30S,
ngn khng kt hp vi
tiu th ln 50S
eIF-3
Kt hp vi tiu th b
40S
CBP-1
Kt hp vi m ca
RNAm
eIF-4a
Kt hp vi RNAm
eIF-5
Tch ri cc yu t khi
u khi 40S v kt hp
vi 60S
eIF-6
Tch ribosome
thnh 2 tiu th.
* Yu t ko di
Tham gia vo giai on ko di c cc yu t:
80S
195
- EF-Tu gip cho RNAtAa n gn vo v tr A ca ribosome.
- EF-Ts gip s gii phng GDP khi phc EF-Tu-GDP.
- EF-G xc tc s di chuyn ca ribosome trn RNAm theo chiu 5-3.
11.3.2. Tng hp chui polypeptide ti ribosome
11.3.2.1. Giai on hat ha amino acid
tham gia vo qu trnh tng hp protein cc amino acid phi
c hat ha v gn vo RNAt. Qu trnh ny xy ra hai phn ng, c
xc tc bi enzyme aminoacyl-adenylat-synthetase
[AMP ~ amino acid] E + P-P
Trong phn ng th nht ny amino acid kt hp vi ATP to ra
amino acid-AMP v gii phng pyrophosphat (P-P). Aminoacid-AMP
khng trng thi t do m gn vi enzyme to phc linh ng
Enzyme
Amino acid + ATP
[AMP ~ Amino acid] E + P-P
RNAt mang amino acid s di chuyn n ribosome thc hin qu
trnh tng hp chui polypeptide .
11.3.2.2. Giai on m u
Tham gia vo giai on m u c cc yu t m u. procariote
yu t m u l IF-1, IF-2, IF-3, cn Eucariote yu t m u l eIF-1,
eIF-2, eIF-3. Nng lng cung cp cho giai on m u l GTP. c bit
thc hin giai on tng hp nn amino acid m u cn c RNAt
mang amino acid m u.
procariote amino acid m u l mt loi methionine b bin
i thnh dng formyl methionine.
H2N CH COOH
CHO NH CH COOH
Formyl ha
(CH2)2
(CH2)2
CH3
Methionine
CH3
Formyl Methionine
196
AUG trn RNAm. Nh vy, RNAt mang formyl methionine vo m u
qu trnh tng hp chui polypeptide, cn vic vn chuyn methionine
a vo thnh phn chui polypeptide ch xy ra khi trn RNAm c b ba
m ha methionine AUG.
Eucariote amino acid m u l methionine nn RNAt vn chuyn
methionine va lm nhim v m u nu gii m cho b ba m u AUG,
va lm nhim v a methionine vo tham gia thnh phn chui polypeptide
nu gii m cho b ba AUG nm cc v tr khc v tr m u.
Giai on m u c thc hin bi s tch ribosome thnh 2 tiu
n v ( procariote l 50S v 30S, cn Eucariote tng ng l 60S v
40S). Tip theo tiu n v b lin kt vi yu t m u IF3 to phc I
(IF3 -30S). ng thi RNAt mang amino acid m u (f.Met hay Met) gn
vi GTP, yu t m u IF2 to phc th II l (RNAtGTP-IF2). Tip theo
phc I v phc II kt hp li vi nhau ng thi RNAm n gn vo tiu
th b ca t hp trn. on khng m ha trn RNAm gn b sung vi
mt on trn RNAr ca tiu th b nh t b ba m u ca RNAm
vo ng v tr P ca tiu th ln khi tiu th b n gn vo phc trn.
Cui cng t hp (30S-IF3-RNAt-GTP-IF2-RNAm) gn vo tiu th ln,
khi phc li ribosome v gii phng cc yu t m u, GDP v H3PO4.
Kt qu ca giai on ny l to nn phc m u, trong RNAt
amino acid m u gn vo m m u ca RNAm nm v tr P ca
ribosome
197
Ribosome
80S khng
hot ng
RNAm
198
tip theo l nh locaferase xc tc ribosome trt trn RNAm theo chiu
5-3 mt on 3 nucleotide. Kt qu l t hp RNAt mang 2 amino acid
chuyn sang v tr P cn v tr A ca ribosome li b trng nh phc h
m u v kt thc vic ni di thm 1 amino acid vo chui polypeptide.
Cc amino acid tip theo vo ni di chui cng c tin hnh qua
cc bc nh vi amino acid th nht trn. Th t cc b ba trn RNAm
quy nh trnh t cc amino acid tng ng vo tham gia qu trnh ni di
chui polypeptide. Nh vy trt t cc b ba trn RNAm quyt nh trt t
cc amino acid trn chui polypeptide.
RNAtAla + GTP+ EF
Trans peptidase
Trans locase
RNAt m u
S giai on ko di chui
11.3.2.4. Giai on kt thc s tng hp chui polypeptide
Qu trnh ko di chui s ngng khi gp tn hiu kt thc. Tn hiu
kt thc l b ba kt thc. Khi b ba kt thc ca RNAm (trn mt RNAm
c 1 trong 3 b ba UAG, UGA v UAA) nm vo v tr A ca ribosome.
S xut hin 1 trong 3 b ba trn, qu trnh tng hp chui polypeptide
199
c kt thc do cc b ba ny khng m ha amino acid nn qu trnh
ko di chui b ngt qung, chui polypeptide c tng hp b tch
khi RNAt cui cng m khng c RNAt tip gn vo nn c gii
phng ra khi ribosome v kt thc qu trnh tng hp. Tham gia vo qu
trnh kt thc c yu t gii phng RF lm nhim v nhn bit m kt thc
v gii phng chui polypeptide ra khi ribosome.
11.3.3. Hon thin phn t protein
Chui polypeptide c tng hp ti ribosome phi qua nhiu bin
i mi tr thnh phn t protein hon thin. Trc ht methionine u
chui b ct b nh peptidase xc tc. Sau t cc nhm chc trn cc
amino acid ca chui hnh thnh cc lin kt ni phn t to nn protein
c cc mc cu trc khc nhau. Trc ht t chui polypeptide lin kt
hydro c hnh thnh t cc nhm CO v NH ca cc amino acid to
nn cu trc bc II ca protein. T protein bc II cc lin kt disulfua, lin
kt ion, lin kt k nc to ra lm cho phn t protein c cu trc bc II
cun xon to nn phn t protein bc III. T mt s phn t protein
bc III cng chc nng c th lin kt vi nhau bng lin kt hydrogen,
tng tc Van der Waals to nn protein c cu trc bc IV.
Cc phn t protein c hon thin s c a n cc ni s
dng thc hin chc nng ca chng trong t bo.
11.3.4. iu ha tng hp protein
Qu trnh tng hp protein xy ra trong t bo c iu ha ph
hp vi nhu cu ca c th. Khi c th cn loi protein no th qu trnh
iu ha t iu chnh cho qu trnh tng hp protein xy ra, ngc li
khi khng cn mt loi protein no na th qu trnh tng hp protein
b c ch.
Cng trnh c gi tr u tin v c ch iu ha tng hp protein do
J.Monod v Jacob (1956) xut. Cc tc gi ny a ra thuyt Operon
gii thch c ch iu ha tng hp protein. Theo thuyt operon phn t
DNA cha nhiu loi gen:
- Gen cu trc-cistron,structural gene (S): gen ny m ha phn t
protein. Mi operon c th c nhiu gen cu trc m ha cho mt nhm
protein c chc nng lin quan nhau nh cc enzyme xc tc mt chui
phn ng.
- Gen tc ng operator (O).
- Gen khi ng promotor (P).
Bn cnh mi operon c gen iu ha Regulator (R) vai tr iu ha
hot ng ca operon, quyt nh s ng hay m ca operon.
200
Trt t cc gen trong operon nh sau
R
S1
S2
S3
S4
201
polymerase s xc tc cho qu trnh sao m cc gen cu trc thnh cc
RNAm, t cc RNAm s tng hp ra 3 loi enzyme trn. Ba enzyme xc
tc cho qu trnh phn gii lactose.
Khi lactose b phn gii ht, khng cn cht cm ng lin kt vi
cht c ch nn cht c ch bm vo operon, c ch hot ng ca RNA
polymerase, RNA polymerase khng hat ng sao m c nn qu
trnh tng hp protein cng khng xy ra.
RNAm
RNAm
202
m nn khng c cc RNAm cho qu trnh tng hp protein, tng hp
protein-enzyme khng xy ra.
Khi trong t bo khng c Triptophan, cht c ch do gen iu ha
tng hp ra khng c i lc vi operon nn khng bm vo operon, RNApolymerase khng b c ch nn xc tc cho qu trnh sao m t cc gen
cu trc to ra cc RNAm tng ng. T cc RNAm tin hnh qu trnh
tng hp protein to nn cc protein-enzyme.
RNAm
RNAm
203
Ti liu dch
1. Musil J.G., Kurz .K., Novakava .O. 1982
Sinh ha hc hin i theo s . Nxb Y hc. H Ni.
204
Chng 12
Adenine
(2)
Xanthin
Guanine
(3)
Allantoic acid
(4)
205
Uracil
H2O
Thymine
NH3
Dihydro Uracil
H2O + alanine
NADPH2 NADP
Dihydro Thymine
CO2 + NH3
H2O
NADPH2 NADP
aspartic acid
formate
glycine
formate
N-H
glutamine
206
NH3
Asparic acid
CO2
N
207
208
209
210
Tiu n v
S lng
Chc nng
40.000
Nhn bit v tr m u
155.000
To lin kt P-diester
165.000
Gn DNA khun
95.000
Cha r
95.000
211
212
- u 5 ca I lun l GU,
- u 3 ca I lun l G.
Trong Intron c mt on c vai tr quan trng trong c ch ct ni
ca pro-RNA. l v tr tch nhnh. Qua v tr ny, di tc ng ca
enzyme ct. Cc Intron b ct b ra v cc Intron ni li vi nhau.
Kt qu ca qu trnh bin i trn to nn phn t RNAm trng
thnh tham gia vo qu trnh dch m.
Ti liu dch
1. Musil J.G., Kurz .K., Novakava .O. 1982
Sinh ha hc hin i theo s . Nxb Y hc. H Ni.
213
Chng 13
214
215
AlPG
Pyruvic acid
Acetyl-CoA
Glycero-P
Glycerin
Acid bo
Acetyl-CoA
Lipid
216
Ribuloso5P
Erylozo4P
Erytroso4P
Shikimic acid
His
APEP
APG
Pyruvic acid
Ser
Protein
Gly, Cys
Asp
Glu
Arg, Pro
217
218
Glycerin
Acetyl-CoA
Glycero-P
AlP
Fru.1.6d
Pyruvic
acid
APEP
Rib5P
His
Acid bo
Ser
Ala, val,
leu
Gly, Xyl
Oxalo acetic
acid
AsP
Tre, Met,
Ile, Cys
-Ceto glutaric
acid
Glu
Arg,
Pro
Phe
Protein
219
Ti liu dch
1. Musil J.G., Kurz .K., Novakava .O. 1982
Sinh ha hc hin i theo s . Nxb Y hc. H Ni.