Professional Documents
Culture Documents
Chng 3
BIEU DIEN CAC VAT THE HNH HOC TREN O THC
Vat the la cac khoi hnh hoc phc tap hoac n gian, biu din cc vt th
khng gian ln bn v k thut ngi ta s dng ph bin phng php hnh chiu
thng gc kt hp vi hnh ct, mt ct. Ngoi ra cn minh ha thm bng hnh chiu
trc o, hnh chiu phi cnh ca vt th.
Phng php hnh chiu thng gc
t vt th cn biu din gia mt ngi quan st v mt phng hnh chiu
tng ng. Hnh chiu ca vt th l hnh biu din nhn c bng cch chiu thng
gc cc ng bao, cc cnh thuc b mt ca vt th ln mt phng hnh chiu tng
ng. Cc ng bao thy, cnh thy biu din bng nt lin c ban. Cc ng bao
khut, cnh khut th hin bng nt t.
3.1 Cc hnh chiu c bn
Theo TCVN 5-78 qui nh dng 6 mt ca hnh hp lm 6 mt phng hnh chiu
c bn. Sau khi chiu thng gc vt th ln cc mt phng hnh chiu ta tri cc mt
ca hnh hp cho trng vi mt phng hnh chiu P1 (c chn lm mt phng ca
bn v) su hnh biu din thu c gi l cc hnh chiu c bn ca vt th.
- Hnh chiu t trc: hnh chiu ng (mt ng chnh)
- Hnh chiu t trn: hnh chiu bng
- Hnh chiu t tri: hnh chiu cnh (mt bn)
- Hnh chiu t phi: hnh chiu cnh
- Hnh chiu t dui
- Hnh chiu t sau (mt ng sau)
Trang 76
Hnh 3.1
+ Thng thng ch cn s dng ba mt phng hnh chiu (hoc 2 MP hnh
chiu): Hnh chiu ng hnh chiu bng hnh chiu cnh. Vit Nam thng s
dng ba mt phng hnh chiu gc t th 1 ( cc nc Anh, M, H Lanngi ta
b tr hnh chiu theo phng php chiu gc t th 3, mt phng hnh chiu
c t gia mt ngi quan st v vt th cn biu din).
+ S lng hnh chiu trn bn v cn t nht, nhng phi din t hnh
dng, cu to ca vt th.
Hnh 3.2
+ Khi dng hnh chieu cong trnh hay bo phan cong trnh ngi ta bo tr sao
cho hnh chieu ng the hien c nhieu nhat cac net ac trng ve hnh dang va
kch thc cua cong trnh.
Trang 77
Hnh 3.3
V du: Hnh chieu phu cua mat bch nhn theo hng A, hnh chieu phu c
xoay i mot goc cho de nhn, can ghi ky hieu xoay bang mui ten tren ten goi cua
hnh chieu (quy nh xoay theo chieu kim ong ho), neu hnh chieu phu ve phong to
th can ghi chu ty le.
Trang 78
Hnh 3.4
Hnh 3.5
Trang 79
Hnh 3.6
3. Khoi non:
a. Khoi non ng : la khoi non co ng truc non vuong goc vi hnh tron
ay non.
b. Khoi non xien : la khoi non co truc non khong vuong goc vi hnh tron
ay non.
Cach dng hnh chieu : Dng hnh chieu cua hnh tron ay non, dng hnh
chieu nh non, noi hnh chieu nh non va hnh chieu ay non tao nen cac hnh
chieu cua ng sinh mat non.
Trang 80
Hnh 3.7
4. Khoi tru:
Khi khoi non co nh S vo tan, ta co cac ng sinh song song nhau tao nen
khoi tru.
a. Khoi tru ng : la khoi co cac ng sinh vuong goc vi ng tron ay
b. Khoi tru xien : la khoi co cac ng sinh khong vuong goc vi ng tron ay.
e dng hnh chieu cua khoi tru, ta dng hnh chieu cua ng tron ay tren va
ng tron ay di tru roi noi chung lai bang hai ng sinh bien.
Hnh 3.8
Chu y : Vi khoi non ta ch nghien cu loai co mat ay song song vi MPHC
P2 va khoi tru loai co mat ay song song vi MPHC bang va song song nhau.
Trang 81
Hnh 3.9
Khi dng hnh chieu vat the phc tap ngi ta phan tch no thanh nhung bo
phan hnh hoc n gian hn. Ve hnh chieu cua cac bo phan nay roi tap hp chung
lai e co hnh chieu cua vat the a cho.
V du : Cho vat the nh hnh ve
Hnh 3.10
Hnh 3.11
3.4 iem thuoc mat ngoai khoi
Qui tac : iem thuoc mat ngoai khoi th hnh chieu cua iem cung thuoc hnh
chieu mat ngoai khoi o.
V du 1 : Cho khoi chop SABC, cho M SAC biet M1 tm M2 (hnh 3.13)
Cach lam 1 : Gan M vao oan SM SBC co S1 H1, dong tm S2H2 M1 S1H1
th M2 S2H2.
Cach lam 2 : dung mat phang phu tr
+ S dung mat phang R cha M va song song vi MPHC P2
+ Tm giao tuyen phu cua mat phang R va khoi a cho: v mp R MPHC P1
nen hnh chieu ng giao tuyen phu 112131 mat phang R1
+ Ta co ngay 11 21 31 dong tm 12 22 32
+ M1 2131 th M2 22 32
Trang 83
Hnh 3.12
Hnh 3.13
Hnh 3.14
Giai :
Gan M vao ng sinh SA cua non, tm hnh chieu con lai cua ng sinh S2
A2, tm hnh chieu con lai cua M M1 S1A1, M2 S2 A2
Hoac dung mat phang phu tr R cha M va song song MPHC P2 tm giao tuyen
phu (ng tron 12) dong tm hnh chieu con lai cua M (M1 11 21 M2 12 22 ).
Trang 84
(a)
Hnh 3.15
(b)
Giai : iem M thuoc mat cau nen hnh chieu cua no cung thuoc hnh chieu cua
mat cau (hoac no cung thuoc mot vong tron V nao o cua mat cau)
Ta gan M vao ng tron cua mat cau co v tr song song vi 1 mat phang
hnh chieu.
V du : gan M2 vao V2 (V // MPHC P2) giong tm M1 V1
(Hnh ve 3.15a: mp v // MPHC P2 hoac hnh ve 3.15b: mpv // MPHC P1 )
Nh vay e tm hnh chieu cua iem thuoc mat ngoai khoi ta s dung phng
phap gan iem vao ng thang thuoc mat ngoai khoi hoac phng phap mat phang
phu tr cha iem, chu y e de dang thc hien tren o thc, mat phang phu tr luon
c chon la mat phang co v tr ac biet.
3.5 Giao ng thang va khoi.
Giao iem la iem co tnh chat va thuoc ng thang va thuoc mat ngoai
khoi. e giai bai toan ta thng s dung 2 phng phap:
Phng phap 1 : Mat ngoai khoi c tao bi cac hnh phang, nh vay ap dung
bai toan tm cac giao iem cua oan thang va cac hnh phang thuoc mat ngoai khoi.
Trang 85
mp phu tr
K
mp phu tr
Hnh 3.16
ng thang va khoi thng co ba trng hp sau :
1. ng thang bat ky va khoi ac biet.
Khai niem ac biet dung e ch nhng khoi co mat ngoai (a giac phang hoac
mat cong) nhng v tr vuong goc vi MPHC.
Ta ap dung tng t nh khi tm giao cua ng thang bat ky va hnh phang
ac biet.
Ta co ngay mot hnh chieu cua giao iem MPHC ma mat ngoai khoi vuong
goc. Tm hnh chieu con lai cua giao iem bang phng phap dong.
V du: Tm giao cua ng thang m va ay lang tru khoi tam giac.
Giai : Do khoi lang tru co cac mat ben vuong goc vi MPHC P2 nen ta co ngay
hnh chieu bang cac giao iem la I2 va K2. dong tm I1 va K1.
I = AABB x m
I2 = A2A2 B2B2 x m2
K = BBCC x m
K2 = B2B2 C2C2 x m2
Xet thay khuat nh hnh ve.
Trang 86
; I1 = A1A1 B1B1 x m1
; K1 = B1B1 C1C1 x m1
(a)
(b)
Hnh 3.17
V du tng t khi ng thang n cat khoi tru ng (Hnh ve 3.17b).
2.ng thang ac biet va khoi bat ky.
Trng hp nay ta cung co ngay mot hnh chieu cua giao iem, tm hnh chieu
con lai bang phng phap gan iem hoac s dung mat phang phu tr.
V du 1: tm giao iem cua ng thang m va khoi SABC, biet m MPHC P2
Hnh 3.18
(a)
(b)
Giai :
V m P2 nen K2 m2 (suy bien ve 1 iem)
Gan K2 vao S2H2 dong tm S1H1 S1H1 x m1 = K1
Xet thay khuat nh hnh ve 3.18b.
Trang 87
a.
b.
Hnh 3.19
Trang 88
(a)
Hnh 3.20
(b)
Cach giai 1 : dung mat phang phu tr cha AB va vuong goc vi MPHC P1 .
q
Ta co giao tuyen phu C
1 D1 A1 B1 mpR1 .
q
Gan ng sinh e tm C
2 D2 (hnh chieu bang giao tuyen phu).
q
C
2 D2 x A2B2 tai I2 va J2 , dong tm I1 va J1 .
Hnh 3.22
V du 4 : Cho hnh chieu khoi a dien ABCD. Tm giao cua ng thang l cat
khoi a dien (hnh 3.22)
Giai: Chon mat phang phu tr K cha l va vuong goc vi MPHC P1 .
Ve giao cua K va khoi a dien: giao tuyen phu la t giac MNIQ.
Ve giao cua ng l vi giao phu va tm, ta co hai giao iem K va H.
Xet thay khuat: Giao iem thay
Tren mot MPHC khi no thuoc mat ben tha tren hnh chieu o:
- Tren MPHC P1 ta co K1 thay; H1 thay.
- Tren MPHC P2 ta co K2 khuat; H2 thay.
Nh vay ng l cat khoi tai hai iem vao va ra khoi la K va H.
V du 5 : Ve giao cua ng thang l vi mat tru. (hnh 3.23)
Giai : s dung MP phu tr K cha l va song song vi cac ng sinh cua
mat tru.
- mp K (l x t = A) vi t song song vi cac ng sinh cua tru.
- mp K cat cac ng chuan cua tru hai iem 1 va 2, giao phu se la hai
ng sinh i qua 1 va 2.
Trang 90
Hnh 3.23
3.5 Giao tuyen mat phang va khoi :
La tap hp cac iem va thuoc mat phang va thuoc mat ngoai khoi.
1. Khi khoi co mat ngoai la cac a dien phang :
Giao cua mat phang va khoi a dien la mot hay nhieu a giac, co canh la cac
giao tuyen cua cac mat ben cua a dien vi mat phang va cac nh la cac giao iem
cua cac canh khoi a dien vi mat phang.
Hnh3.24
Trang 91
Hnh 3.25
Giai: V mp R MPHCP1 nen ta co ngay hnh chieu ng cua giao tuyen
112232 v1R.
Dong tm 122232 (12S2A2; 22S2B2 va 23S3C3)
Trang 92
Hnh 3.26
Giai : Ta lan lt tm giao tuyen cua mat phang Q va cac mat ben cua khoi:
mp Q x SAC; mp Q x SAB; mp Q x SBC. Hoac ta tm cac giao iem cua cac canh
khoi cat mat phang Q :SA x mp Q = K; SB x mp Q = N va SC x mp Q = I.
Noi K,N,I Ta co giao tuyen can tm. (e tm giao iem ta ap dung bai toan tm
giao cua ng thang va mat phang.)
Hnh ve 3.26 dien giai cach tm giao cua khoi cat mpQ.
V du: SA x mp Q phu tr cha SA va vuong goc vi MPHC P1 co giao
tuyen phu 1122 (1121 S1A1) dong tm 1222
1222 x S2A2 = K2 dong tm K1; ta co K(K1,K2)
Cac iem N va I tm tng t.
Xet thay khuat: ( Hnh 3.26)
2. Trng hp khoi co mat ngoai cong :
Giao cua mat phang vi mot mat cong la mot ng cong, neu mat cong la bac
ai so bac n, th giao cua mat phang vi mat o la ng ai so bac n.
e tm cac iem chung thuoc giao ta thng dung.
Trang 93
mat cong
Hnh 3.27
Trang 94
Hnh 3.29
Chu y:
Neu tm cang nhieu iem chung th noi ng giao tuyen o chnh xac cang
cao. Tuy nhien phai luon xac nh cac iem chung v tr ac biet nh iem cao
nhat, iem thap nhat va iem gia cua AB, co truc dai A2B2 va truc ngan C2D2 e
ve elp.
V du iem 1,2: iem thap nhat, iem cao nhat rong nhat, hep nhat.
iem 3,4: la iem sau nhat va iem nong nhat.
Neu mat non co ay la ng tron th :
- Mat phang cat qua tat ca cac ng sinh non giao la ng elp.
- Mat phang cat qua tat ca cac ng sinh non va song song vi ay non
giao la ng tron.
- Mat phang song song vi hai ng sinh cua non giao la hypecbol.
- Mat phang i qua nh non va ay non giao la hai ng sinh khac nhau
cua non.
- Mat phang cat qua nh non va tiep xuc vi ay non giao la mot ng
sinh cua non.
Neu la tru ay tron :
- Mat phang cat qua tat ca cac ng sinh tru va song song vi ay tru
giao la mot ng tron.
Trang 95
Hnh 3.30
e lam tot cac bai tap lien quan en cac mat phang nh giao iem oan thang
va khoi, giao tuyen mat phang khoiTa can biet xac nh mot iem tren mat ngoai
khoi va biet cac dang giao tuyen gia mat phang va khoi.
Trang 96
Hnh3.31 trnh bay cac dang giao tuyen gia mat non, mat tru va mat phang.
Hnh 3.31a
Hnh 3.31b
Trang 97
Hnh 3.32
1. Cac phng phap thng s dung e tm giao tuyen
a. Phng phap 1 :
Tm giao iem cua canh khoi nay cat khoi kia hoac ngc lai.
Hoac tm mat phang ben khoi nay cat mat phang ben khoi kia hoac phoi hp
ca hai loai tren.
Tom lai o chnh la thc hien bai toan c ban tm giao iem cua oan thang va
hnh phang.
Sau khi co cac iem chung, noi chung lai ta co giao tuyen.
b. Phng phap 2 :
Tm cac iem chung nh mot so mat cat. S dung mat phang cat phu tr cat ca
hai khoi a cho (mat phang cat phu tr co the la mat phang hoac mat cong).
Tren hnh 3.33 ch ro cach tm iem chung cua mat I va II
- Dung mat phang phu tr III cat ca hai mat I va mat II
- Mat phang phu tr cat mat I theo ng AB
- Mat phang phu tr cat mat II theo ng CD
- Giao iem K cua AB cat CD la iem chung cho ca mat I va mat II do o K
thuoc giao tuyen cua chung.
Lap lai cach ve nh vay ta c mot loat iem cua ng can tm.
Trang 98
III
II
Q
Hnh 3.33
Chu y:
- Mat phang cat phu tr thng chon v tr ac biet va v tr tong quat.
- Chon mat phang cat phu tr sao cho chung cat ca hai mat khoi theo nhng
ng sinh cua khoi, hoac giao tuyen phu phai co o thc de tm, de ve (thng
chon mat phang cat phu tr la mat phang chieu hoac song song vi ay khoi, hoac
cha nh non, nh thap hoac cac mat phang cat phu tr song song vi cac
MPHC).
- Cac hnh chieu cua giao tuyen thu c trong gii han cua phan chung cac
hnh chieu cua hai mat khoi.
- Khi ve hnh chieu cac iem cua giao tuyen trc tien can tm nhng iem
thng c goi la iem ac trng. o la nhng iem ma hnh chieu tach phan thay,
phan khuat cua hnh chieu giao tuyen, o la hnh chieu cac iem cua giao tuyen co
o cao nhat hoac thap nhat so vi MPHC P2 (truc Oz). Cac iem gan nhat va xa nhat
oi vi ngi quan sat (o sau, truc Oy). Cac iem tan cung ben phai va ben trai
tren cac hnh chieu cua giao tuyen (truc Ox).
- Khi noi cac iem chung e tao thanh giao tuyen cua hai khoi : Ch c noi
hai iem chung khi chung cung nam mot mat ben cua khoi nay va mot mat ben
cua khoi kia.
2. Cac bc thc hien dng giao tuyen hai khoi
- Bc 1 : Ve hnh chieu cac khoi tren cung mot o thc.
- Bc 2 : Nhan xet ng giao tuyen cua cac khoi nh sau :
+ Neu hai khoi cat nhau hoan toan trong khong gian (khoi no chui hoan toan
vao khoi kia) se tao ra hai giao tuyen khep kn tach ri nhau.
+ Neu chung cat nhau khong hoan toan trong khong gian (mot phan khoi nay
cat mot phan khoi kia) se tao ra mot giao tuyen khep kn.
- Bc 3 : Tm hnh chieu cua giao tuyen, co hai trng hp:
Trang 99
Hnh 3.34
Trang 100
EE x ABBA=2
FF x ABBA=3
DD x BCBC=4
EE x BCBC=5
FF x BCBC=6
Hnh 3.35a
Trang 101
Hnh 3.35b
V du 3: Ve giao cua lang tru ABCABC va khoi non nh S
- Bc 1: Ve o thc hai khoi
- Bc 2: Nhan xet: Trong hai khoi co khoi non mat ngoai cong, nh vay giao
tuyen la ng cong va hai khoi giao nhau hoan toan nen giao tuyen la hai tap hp
ng cong khep kn.
- Bc 3: Ve giao tuyen
- Khoi lang tru ABCABCco cac mat ben co v tr vuong goc vi MPHC P1
nen ta co ngay hnh chieu ng cua giao tuyen (hnh chieu ng cua giao trung vi
hnh chieu ng cua khoi lang tru)
- Tm hnh chieu bang cua giao tuyen bang phng phap gan iem vao ng
sinh cua non hoac mat phang cat phu tr song song vi ay non.
- Bc 4: Xet thay khuat (Hnh ve)
Trang 102
Hnh 3.36
V du 4 : Ve giao cua hai mat tru, co cac ng sinh cua tru th 1 la nhng
ng thang chieu bang, cac ng sinh cua mat tru th hai la nhng ng mat.
Giai: V tru 1 co ng sinh la ng thang chieu bang nen ta co ngay hnh
chieu bang cua giao tuyen (hnh chieu bang giao tuyen oan cong B2A2).
Tm hnh chieu ng cua giao tuyen bang phng phap gan iem vao ng
sinh khoi 2.
V du : Gan iem E vao ng sinh 62 dong tm 61
E2 62 E1 61 . Tng t cho cac iem khac.
Chu y tm cac iem ac trng nh a phan tch phan ly thuyet, nh cao nhat
D thap nhat C. Tan cung ben phai iem A, tan cung ben trai H va K, noi cac iem
ta co hnh chieu ng cua giao tuyen .
Xet thay khuat nh hnh ve 3.37
Trang 103
Hnh 3.37
4. Dng cac hnh chieu cua vat the b cat xuyen
- Khi khoi vat the b mot so hnh phang co v tr vuong goc vi MPHC P1 cat
xuyen qua, hoac hai khoi giao nhau nhng mot khoi co mat ngoai v tr vuong goc
vi MPHC P1 (ch the hien hnh chieu khoi tren o thc MPHC ma khoi vuong
goc). Vi dang bai toan nay ta co ten goi khac la hnh xuyen.
- ay ta ch xet hnh xuyen n co hnh chieu ay u cua bon vat the co
dang cac mat hnh hoc c ban (a dien, tru, non, cau) b cat xuyen bi cac mat khac
vuong goc vi MPHC P1(nh vay ta a co hnh chieu ng cua giao tuyen). Nhiem
vu ve hai hnh chieu con lai cua cac vat the o.
- Hoan thanh hnh chieu bang va hnh chieu canh cua vat the a cho bang
cach : Gan iem cua giao tuyen vao cac ng sinh cua khoi, hoac cac oan thang
thuoc mat ngoai khoi, hoac cac v tuyen cua non cua cau hoac cac mat phang phu
tr vuong goc MPHC, hoac song song ay khoi tren c s a biet hnh chieu ng
cua cac iem o, dung phng phap dong iem e tm cac hnh chieu con lai.
- Xet thay khuat : Xet thay khuat tren MPHC P2 va MPHC P3 tren c s ly
thuyet hnh hoa ve giao tuyen hai mat va ay ta coi mot mat tng trng bi cac
mat cat xuyen la phan b cat bo i cua mat kia.
Trang 104
Hnh 3.38
Trang 105
Hnh 3.39
Trang 106
Hnh 3.40
Trang 107
Hnh 3.41
Trang 108
Trang 109
Hnh 3.42
Trang 110
Hnh 3.43
Trang 111