P O R .

K U L A WIKTOR

GRANATY
RCZNE

I KARABINOWE

Z BARWNEMI TABLICAMI

RYSUNKI ZAPROJ EKTOWA

POR. LIBREWSKI STANISAW

DRUK I NAKAD POMORSKIEJ DRUKARNI ROLNICZEJ S. A.

W TORUNIU

CBW

www.cbw.pl

Z ezw olono do u yw ania w o d dziaach

rozkazem Szefa S ztab u G en. O. III. S. G. 647/Reg.
z dnia 14. II. 1926 r.

CBW

www.cbw.pl

SPIS

RZECZY.

GRANATY RCZNE.

str.

Dane h i s t o r y c z n e ..........................................................................1
R O Z D Z I A I.
O glny opis granatw rcznych.
Podzia g ra n a t w z p u n k tu w idz enia te c h n iczn eg o

Rodzaje granatw r c z n y c h ........................................................4

G ranaty z a c z e p n e ........................................................................... 4
G ranaty o b r o n n e ..........................................................................5
G ran aty do specjalnych c e l w ..............................................5
Z asadnicze czci skadow e grana t w ..................................... 6
Z a p a l n i k i ............................................................................................ 6
....................................................... 7
Sznur B ickforda
. . .
Zapalniki u d e r z e n i o w e .................................................................7
Zapalniki c z a s o w e .......................................................................... ?
Podzia zapalnikw c z a s o w y c h .............................................. 8
Z apalniki t a r c i o w e .......................................................................... 8
Z apalniki igliczne .
.
.
.
.
.
.
.
.
Zapalniki s a m o c z y n n e ................................................................ 9
Szedyt
............................................................................................
W asnoci s z e d y t u .......................................................................... 10

CBW

www.cbw.pl

9
9

ROZDZIA

II.

Szczegowy opis granatw rcznych.

G ra n aty w yrobu polskiego.

Str.

G ra n at polski zaczepny, rys. 1 .............................................. 11

Zapalnik w z. A. C. 25, rys. 2
.............................................. 11
Z apalnik wz. A. C. 23 i wz. A. C. 2 4 ..................................... 12
Dziaanie zapalnika wz. A. C. 2 5 .............................................. 13
Przewz z a p a l n i k w ................................................................ 13
U zbrajanie g r a n a t w ................................................................. 13
Sposb uycia g r a n a t w ................................................................ 14
Uwagi wane przy uyciu g r a n a t w .....................................14
G ran at polski obronny, rys. 3
.............................................. 15
Sposb uycia ....................................................................................15
U zbrajanie g r a n a t w ................................................................ 15
Zapalnik polski wz. KR. 24 wiczebny w ielokrotny, rys.4
15
Rozbieranie i s k a d a n i e ................................................................ 16
P rzybory do rozbierania i skadania zapalnika, rys. 5
. 17
Z nakow anie ...................................................................................... 17
M alowanie g r a n a t w ................................................................ 17
ROZDZIA

III.

G ran aty wybuchowe wyrobu francuskiego

i granat jajow y niemiecki.
G ran at francuski O. F., rys. 6
.............................................. 18
Z apalnik sam oczynny wz. 16 B, rys. 7
.
.
.
.1 8
D ziaanie z a p a ln ik a ..........................................................................19
Braki i uszkodzenia z a p a l n i k a ..............................................20
Przewz z a p a l n i k w ................................................................ 20
U zbrajanie g r a n a t w ..............................................
20
G ranat f rancuski F. 1, rys. 8 ....................................................... 20
Sposb u y c i a ................................................................................... 21

CBW

G r a n a t ja jo w y nie m iecki, rys. 9

VI
www.cbw.pl

21

U ycie g ra n a tu ja jo w e g o
U z b ra ja n ie

ROZDZIA

IV.

G ran aty do specjalnych celw.

G ra n at francuski gazow o-duszcy , rys. 10 .
.
.
.2 4
Przew z .............................................................................................. 25
G ran at francuski dym ny, rys. 1 1 .............................................. 25
Przewz .............................................................................................. 26
U ycie granatu d y m n e g o ....................................................... 26
G ra n at francuski zapalajcy, rys. 1 2 ..................................... 26
U ycie granatu z a p a la j c e g o ....................................................... 26
Przew z .............................................................................................. 27
G ran at przeciw czogom, rys. 1 3 .............................................. 27
T rzon g r a n a t u ................................................................................... 28
Przewz .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
28
ROZDZIA

V.

G ran aty karabinow e.

Geneza
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
29
G ran at karabinow y V. B., rys. 1 4 .............................................. 29
Z a p a l n i k .............................................................................................30
.
.
.3 0
C h a r a k t e r y s t y k a ..................................... .........
Przew z .............................................................................................. 31
G ra n at w iczebny V. B................................................................... 31
Dziaanie .
.
................................................................ 31
A m unicja .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
32
G ran at francuski rczny i karabinow y wz. 16. B., rys. 15 . 32
Sposb u y c i a ....................................................................................32
A parat celowniczy do strzelania granatam i karabinow em i,
rys. 16
................................................................................... 33
Uycie aparatu c e l o w n i c z e g o .............................................. 33

CBW

www.cbw.pl

VII

Str.
G aracz, rys. 1 7 ..........................................................................34
34
C zysto i d o p a s o w a n ie .......................................................
ROZDZIA

VI.

G ran aty w iczebne i lepe.

Z a s t o s o w a n i e ...................................................................................35
G ran aty w ic z e b n e ..........................................................................35
G ran aty l e p e ................................................................................... 35
ROZDZIA

V II.

O glne zasady obchodzenia si z granatam i.

M a g a z y n o w a n i e ..........................................................................37
Przew z ..............................................................................................38
U zbrajanie granatw
.
.
.............................................. 38
N iszczenie n ie w y p a w ................................................................. 38

CBW

IV
www.cbw.pl

GRANATY RCZNE.
D ane historyczne.
G ran aty rczne, byy ju znane w X IV w ieku, jedynie
pod inn nazw. N azw a granat pow staa dopiero w X V II
w ieku, praw dopodobnie od ow ocu teje nazwy.
G ran aty uyw ane w X IV , X V i X V I w ieku, posiaday
k sz taty graniaste. Byy to pocztkow o puszki z gliny w ypalonej, pniej z elaza lanego, w ydrone w ew ntrz i napenione prochem . W ybuch prochu zaw artego w granacie n astpow a zapom oc lontu. L ont do w ntrza granatu dochodzi
przez m ay otw r, znajdujcy si na jednej ze cian granatu.
G ra n aty rczne miay pow szechne zastosow anie w w alkach
oblniczych i podczas obrony m iejsc um ocnionych, warowni
i miast.
G raniaste k sztaty granatw , uatw iay ukadanie ich na
waach i m urach w czasie oblenia. Jeden z onierzy zapala
lont, drugi rzuca. W otw artem polu uyw aa czasem piechota
granatw , jedynie do obrony sw ych czw orobokw przeciw ko
jedzie. Poczw szy od X V II w ieku zaczto w yrabia granaty
kuliste z elaza lanego o w adze od 2 do 5 funtw . W X V III
wieku uywano granatw 2 funtow ych o rednicy 8 cm.

CBW

www.cbw.pl

U doskonalenie budow y granatw postpow ao bardzo

wolno. W poow ie X IX w ieku, kiedy zjaw iy si m aterjay
w ybuchow o-kruszce, usiowano zastosow a je w p rodukcji
ulepszonych granatw , t. zw. uderzeniow ych. G ran aty u derzeniow e zaopatrzone byy w pew n ilo iglic metalowych,
k t rych gwki w ystaw ay na zew ntrz ponad pow ierzchni
skorupy (czerepu). G ra n at upadajc uderza o ziemi jedn
7. iglic w podsypk z prochu detonujcego, pow odujc jego
w ybuch. Z e wzgldu na w ielk wraliwo podsypki i atw o
spow odow ania m im owolnego w ybuchu, granaty uderzeniow e
byy bardzo niebezpieczne w uyciu i nie znalazy wikszego
zastosow ania.
D o koca X IX w ieku uyw ano granatw zapalanych zapomoc lontu zw ieszajcego si na zew ntrz skorupy (czerepu).
N a pocztku X X w ieku podczas w ojny rosy jsk o -japoskiej, uycie granatu rcznego wzmogo si bardzo znacznie.
O bie stro n y walczce uyw ay duej iloci granatw rcznych,
jed n ak form a ich bya jeszcze bardzo pierw otn. G ranaty
japoskie byy to zw yke paczki m aterjau kruszcego (szim oza), zaw inite w papier i obw izane sznurkiem lub drutem .
D o m aterjau kruszcego zakadano sponk d eto nu jc ze
sznurem Bicforda, k t ry zapalony, pow odow a w ybuch granatu.
U yw ali te puszek od konserw i kaw akw bam busu, w ypenionych prochem .
R osjanie pocztkow o walczyli podobnem i granatam i rcznem i, pniej ulepszyli je, zastosow ujc urzdzenie tarkow e
do zapalania sznura Bicforda. Sznur m ia okoo 10 cm. dugoci, co w ystarczao na w yrzucenie zapalonego granatu, lecz
nic dawao gw arancji czy przeciw nik nie odrzuci go przed
w ybuchem .
W roku 1914, w ielkie arm je rozpoczy walk, rozporzd zajc granatam i rcznem i nic wiele rnicem i si od typw
opisanych pow yej.

CBW

2
www.cbw.pl

W ojna pozycyjna i zacieka w alka o kady skraw ek ziemi

z przeciw nikiem okopanym , spow odow aa wielki rozw j granatu rcznego, jako rodka w walce takiej pierw szorzdnego.
W czasie w ojny zjaw iaj si kolejno rne typy granatw ,
do szybko ustpuj m iejsca jedne drugim, coraz doskon alszym.

CBW

www.cbw.pl

ROZDZIA

I.

OGLNY OPIS GRANATW RCZNYCH. *)

Podzia granatw z punktu w idzenia technicznego.
W szystkie granaty (zalenie od sposobu w yrzucania) dzielimy na granaty rczne i karabinow e.
R odzaje granatw rcznych.
N iezalenie od k sztatu, wagi, jakoci adunku i system u
zapalnika, rnica pom idzy granatam i rcznem i w ynika z rnego ich uycia taktycznego.
R ozrniam y: 1. granaty rczne w ybuchow e,
2. granaty do specjalnych celw.
G ra n aty w ybuchow e mog by zaczepne albo obronne.
C H A R A K T E R Y ST Y K A G R A N A T W R C Z N Y C H .
G ra n aty zaczepne.
G ranatw zaczepnych uywa si podczas szturm u do
zw alczania nieprzyjaciela na bliskiej odlegoci. P osiadaj one
*) N au k g ra n a t w rczn y ch n a le y p ro w ad zi o b ra z o w o posu g u jc
si p rz y te m w z o ra m i (p rz e k ro ja m i g ra n a t w rz e cz y w isty c h o ra z ta b lic am i).
G w ny n a c isk k a n a z n a jo m o zap a ln ik w , sp o s b ich z a p a la n ia i d z ia
a n ia g ra n a t w w o g ln o ci.
W p o c z tk a c h w y sz k o le n ia d o nazw p o szc z eg ln y ch czci g ra n a t w
n ie p o w in n o s i przy w izy w a z b y tn ie j w a g i.

CBW

www.cbw.pl
4

skorup z cienkiej blachy, w ypenion m aterjaem w ybuchowym o duej sile kruszcej. D ziaaj one w m aym prom ieniu
p rzedew szystkiem si swego wybuchu. N ajblisza przestrze
otaczajca m iejsce w ybuchu, ulega gw atow nem u w strznieniu. H uk tow arzyszcy w ybuchow i dem oralizuje n iep rzy jaciela. Skorupa rozryw a si na m nstw o m aych odam kw ,
posiadajcych tylko bardzo nieznaczn si przebijania od
8-miu do 10-ciu m etrw .
G ran aty te, rzuca m ona bdc samem u nieosonitym
i dlatego uywa si ich w natarciu.
G ra n aty obronne.
G ranaty rczne obronne posiadaj gruby czerep z lanego
elaza i naadow ane s m aterjaem w ybuchow ym o duej sile
kruszcej. Czerep zazw yczaj p o k ry ty karbam i, pka w czasie
wybuchu, rozryw ajc si na du ilo odam kw , k t re posiad aj w ielk zdolno przebijania i m og rani ciko a naw et
m iertelnie w prom ieniu 100 m etrw .
D rugorzdnym dziaaniem granatw obronnych je s t dziaanie sam ej siy w ybuchu w najbliszej przestrzeni. R zuca
si ich jedynie z poza zasony, przew anie w obronie.
G ra n aty do specjalnych celw.
G ra n aty rczne do specjalnych celw maj skorup z cienk iej blachy, naadow an m aterjaem o specjalnych w asnociach.
Jed n e z nich w ytw arzaj przy w ybuchu gazy posiadajce
w asnoci tylko dranice bony luzow e i drogi oddechow e
inne daj w ielkie iloci dym u nieprzejrzystego, jeszcze inne
zapalaj z atw oci m aterjay trudno poddajce si p o mieniowi, a naw et niszcz m etale.
D o celw bojow ych uywa si ich zalenie od ich
wasnoci.

CBW

www.cbw.pl

D o nich nale: g ranat gazow o-duszcy wz. 16,

granat dym ny wz. 16,
granat zapalajcy wz. 16,
g rant przeciw czogom.
Z asadnicze czci skadow e granatw .
K ady granat rczny skada si z trzech zasadniczych
czci:
a) zapalnika,
b) skorupy (czerepu),
c) m a terjau w ybuchowego.
Zapalniki.
Z apalnik granatu je st przyrzdem , k t ry pow oduje w ybuch granatu. K ady zapalnik posiada nastpujce czci
skadow e:
a) sponk zapalajc,
b) sznur B ickforda albo ciek prochow ,
c) sponk detonujc.
a) Sponka zapalajca suy do zapalania sznura Bick.
(cieki prochow ej), w ypeniona je s t mas piorunianu rtci
saletry.
b) ciek prochow w granatach rcznych tw orzy zazwyczaj sznur Bick., k t ry m a na celu przeprow adzenie pom ienia
od sponki zapalajcej do sponki detonujcej. W y jte k stan owi zapalniki granatw : jajow ego i karabinow ego V . B.,
w k t rych ciek prochow tw orzy tylko proch czarny sprasow any w zapalniku.
c) Sponka deton ujca poczona je st bezporednio ze
sznurem Bick. (ciek prochow ), uywa si jej do spow odow ania wybuchu m aterjaw kruszcych, znajdujcych si
w g ranatach rcznych. W ypeniona je s t m as piorunianu
rtci i chloranu potasu.

CBW

www.cbw.pl
6

D ziaanie sponek szczeglnie detonujcych je st m iad ce lecz m iejscow e.

G ran aty w ypenione prochem czarnych nie posiadaj
sponki d etonujcej, gdy adunek ich w ybucha bezporednio
od pom ienia, pow staego ze spalenia si cieki prochow ej.
(G ra n a t niem iecki jajow y).
Sznur Bickforda.
Sznur Bickforda skada si z pochew ki utw orzonej z dwch
w arstw konopi, naw initych na siebie w przeciw nych k ieru n kach: w rodku jej przebiega kana o rednicy 2 mm., w ypeniony prochem czarnym . Sznur w ew ntrzny pokryw a otoczka
z tk aniny sm oowcow ej, utw orzona rw nie z 2 w arstw , naw initych na siebie rubow o w przeciw nych kierunkach. Sznur
B ickforda zapala si od pom ienia, przenoszc go, spala si
7. szybkoci 1 m tr. 90 sek. (okoo 1 cm. na sekund).
Z apalniki uderzeniow e.
Zapalnikiem uderzeniow ym nazyw a si przyrzd, k t ry
dziaa w chwili upadku granatu, w yw oujc natychm iastow y
wybuch. Z apalniki tak dziaajce uyw ane s do pociskw
arty leryjskich, broni tow arzyszcej i okopow ej. W d o ty ch czasowem zastosow aniu do granatw rcznych okazay si
niepraktyczne i niebezpieczne w uyciu.
Z apalniki czasowe.
W spczesne granaty rczne zaopatrzone s w zapalniki
czasowe. S to przyrzdy, k t re pow oduj w ybuch granatu
niezalenie od jego upadku, natom iast po upyw ie cile o k relonego czasu od chwili zapalenia granatu, to je st od chwili
dziaania zapalnika.
Czas upyw ajcy m idzy zapaleniem i w ybuchem jest
cile okrelony i w ynosi w wikszoci granatw 4 do 5 1/2

CBW

www.cbw.pl

sekund, co w ystarcza na w ykonanie rzutu, lecz nie pozwala

przeciw nikow i na odrzucenie granatu przed jego wybuchem.
W szystkie zapalniki czasowe dziaaj w edug n astp u jcych zasad:
1. Sposobem m echanicznym w yw ouje si zapalenie
sponki zapalajcej.
2. Pom ie ze sponki zapalajcej przenosi si na sznur
Bick. (ciek prochow ) spala j w cigu okrelonego czasu
i dochodzi do sponki detonujcej.
3. Sponka detonujca zapala si i pow oduje w ybuch
granatu.
4. W czasie upyw ajcym pom idzy zapaleniem , a w ybuchem granatu stanow i jako i dugo sznura Bick. (cieki
prochow ej). Je st ona dla granatw danego typu zawsze
jednakow .
Podzia zapalnikw czasowych.
Zalenie od sposobu zapalania sponki zapalajcej (zapalenie granatu) zapalniki czasowe dziel si na:
a) tarciow e,
b) o zapaleniu uderzeniow em ,
c) sam oczynne.
Z apalniki tarciow e.
W zapalnikach tarciow ych, przez pocignicie rk pociera si odpow iednio skrconym drucikiem (tark) o mas
atw opaln lu b sponk zapalajc, k t ra pod wpywem tarcia
zapala si.
Pom ie t drog pow stay przenosi si na sznur Bick.
(ciek prochow ) i po nim dochodzi do sponki detonujcej
(g ran at trzonow y niem iecki), lub do adunku prochu czarnego
(granat jajow y niem iecki). Poczem nastpuje w ybuch granatu

CBW

www.cbw.pl
8

Z apalniki igliczne.
W zapalnikach iglicznych, uderza si w ystajc gwk
iglicy o przedm iot tw ardy. O strz iglicy zbija nieruchom
um ocowan sponk zapalajc, z k t rej ogie przenosi si na
sznur B ickforda (ciek prochow ), a z niej na sponk d eto nujc. N astp u je w ybuch granatu. (Francuski gran at o bronny C. F.). U rzdzenie to moe by odw rcone t. zn., e przez
uderzenie o przedm iot tw ardy nab ija si ruchom sponk na
nieruchom um ieszczon iglic. Dalszy proces biegnie tak
samo. (Francuski g ranat rczny zapalajcy wz. 16).
Z apalniki sam oczynne.
T en typ zapalnika nazyw a si dlatego sam oczynnym , e
nie potrzeba w ykonyw a specjalnych czynnoci zapalania granatu. G dy odbezpieczony granat wypuszczam y z rki, zapalnik zaczyna dziaa sam oczynnie. D ziki odpow iedniem u
urzdzeniu, specjalna sprynka uderza dw om a kocam i swemi
(iglicami) w dwie sponki zapalajce i pow oduje zapalenie ich.
Z e sponek zapalajcych pom ie przenosi si na sznur Bick.
(ciek prochow ) i dochodzi po nim do sponki detonujcej.
N astp uje w ybuch granatu.
S Z E D Y T.
S zedyt je st m aterjaem w ybuchow ym o podstaw ie chloranow ej (Kalichloricum ) lub nadchloranow ej w postaci ziarnek
lub mczki, ktrego uywa si do w ypeniania granatw rcznych, bom b, min i do prac saperskich. Istnieje kilka odm ian
szedytu.
N ajw aniejsze jego odm iany s:
a) Szedyt S skada si z mieszaniny, w k t re j p o d s ta
wow czci skadow je st chloran sodu (okoo 90%) koloru
ciem n otego.
b) S zedyt O . N r. 6. B. skada si z m ieszaniny, k t re j

CBW

www.cbw.pl

podstaw ow czci skadow je st chloran potasu, koloru

ja sn o -tego.
c) Szedyt P skada si z m ieszaniny, w k t re j po d stawow czci skadow je st nadchloran-am onu, koloru n iebieskiego. U yw a si go specjalnie do w ypeniania bom b
i ro b t m inerskich *).
d) P erch lo raty t skada si z m ieszaniny, w k t re j p o d staw ow czci skadow je st nadchloran, koloru jasn o tego.
P erch lo raty t je st silniejszy od szedytw w ym ienionych
pod a), b) i c) i m niej w raliw y na tarcie.
W asnoci szedytu.
S zedyt je s t m aterjaem w ybuchow ym o duej sile k ru szcej. W raliw y je s t n a tarcie i uderzenie. Z apalony na w olnym
pow ietrzu pali si spokojnie, a w w ikszej iloci moe d eto now a.
Szedyt w ybucha pod wpyw em w ybuchu sponki d eto n u jcej i od tarcia.
W stanie suchym je st w raliw szy: wilgo zm niejsza lub
niszczy zupenie w asnoci w ybuchow e. Szczeglnie je st w raliwy na wilgo szedyt S. ciany w ew ntrzne skorupy
(czerepu) granatu adow anego szedytem w inny by lakierow ane celem uniknicia chem icznego czenia si szedytu
z metalem .
N ad ch lo ran -am onu i perch lo raty t w poczeniu z potasem
i sodem tw orz niebezpieczn m ieszanin, w obec tego je st
bezw zgldnie zabronione um ieszcza je w tym samem m iejscu
z szedytem S i O. N r. 6. B.
W szystkie granaty w ybuchow e polskie i francuskie w ypenione s jednym z w ym ienionych szedytw .
*) W w o jsk u p o lsk ie m u y w an y je s t p rz e w a n ie n a d c h lo ra n - a m o n u
(sze d y t " P")

CBW

to
www.cbw.pl

ROZDZIA

II.

SZCZEGOWY OPIS GRANATW

RCZNYCH.
Granaty

wyrobu

polskiego.

G R A N A T POLSKI Z A C Z E P N Y . Rys. 1.
C h a rak tery sty k a oglna.
G ra n at rczny z zapalnikiem sam oczynnym wz. A . C. 25.
posiada skorup z biaej bl achy (gruboci okoo 0,5 mm.).
W aga granatu w raz z zapalnikiem i m aterjalem wybucho
wym 270 gr.
S korupa podczas w ybuchu rozryw a si na mae odam ki.
Dziaanie polega gwnie na sile w ybuchu m aterjau w ybuchowego, k t ry zreszt je st m iejscow y, w prom ieniu okoo
812 m tr.
O dam ki zapalnika dziaaj skutecznie czasem do 50 m tr.
Czas palenia si zapalnika 4 sek., zalenie jednak od w arunkw
atm osferycznych (gorco lub zimno) moe si zm niejszy lub
zwikszy.
Z apalnik wz. A. C. 25. Rys. 2.
Z apalnik wz. A . C. 25 naley do kategorji zapalnikw
sam oczynnych, skada si z kaduba (1) odlanego ze stopu

CBW

www.cbw.pl

11

m etal owego w postaci rurki w czci dolnej, w ew ntrz k t re j

zn ajd u je si sznur Bisk. (2).
W dolnej czci rurki um ocowana jest sponka deto n u jca (3). G w ka kaduba (4) p okryta je st pokryw a (5). Pod
pokryw um ieszczony je st piercie m etalow y (6), z gn iazdami dla dw ch sponek zapalajcych (7). Poniej sponek
um ieszczona je st na osi iglica ze spryn (8), k t ra po w yskoczeniu sw orznia (9) zostaje zw olniona i uderza w sponki
zapalajce.
Sworze zakoczony k ry z z gwk, odpycha w bok
spryn sw orznia (10).
Spryna dwigni (11) ma za zadanie utrzym a sw orze
w staem pooeniu. Dwignia um ocow ana je s t na osi (12)
i unieruchom iona zapom oc zawleczki z kkiem (13) do ucha
gwki zapalnika.
Z apalnik posiada dwie podkadki skrzane, k t re chroni
go przed wpyw em wilgoci: jed n a uszczelnia w ejcie sworznia
w gb gwki zapalnika (14), druga za uszczelnia poczenie
pom idzy zapalnikiem a skorup (15).
Piercie m etalow y (16) suy jako oysko spryny
sw orznia.
Z apalniki wz. A. C. 23 i wz. A. C. 24. *)
Z apalnik wz. A. C. 25 zosta w ykonany jako ulepszony
zapalnik z w zoru A. C. 23 i wz. A. C. 24.
Z apalnik wz. A . C. 23 posiada gw inty nieco m niejsze od
wz. A. C. 25 i dostosow any je st do czerepw granatw ja jo wych i zam iast sponki detonujcej posiada sponk prochow ,
gdy proch czarny zaw arty w czerepie granatu jajow ego zapala
si od pom ienia.
*) Z a p a ln ik wz. R. C. 23. i wz. A. C. 24. po w y c ze rp a n iu z ap a s w
nie b d w y ra b ia n e . W sz y stk ie g ra n a ty w y b u c h o w e n a a d o w a n e m a te rja e m
w ybuchow ym przew o zi s i o d d z ie ln ie s k o ru p y (cz erep y ) b ez z ap a ln ik w .

CBW

12
www.cbw.pl

Zapalnik wz. A . C. 24 nie rni si w zasadniczych czciach budow i rozm iaram i od wz. A . C. 25.
D ziaanie zapalnika je st takie same jak wz. A . C. 25.
D ziaanie zapalnika wz. A . C. 25.
G d y si w ycignie zawleczk z kkiem , podnosi si dw ignia pod w pyw em dziaania spryny sw orznia, k t ra odpycha
sw orze w bok. Sw orze w ykonyw ujc ruch pod wpywem
spryny, zwalnia iglic, k t ra pchana spryn igliczn, uderza
w sponki zapalajce. Pom ie ze sponek zapala sznur Bick.,
k t ry spala si w cigu 4 sek. Pom ie dochodzi do sponki
deton u jcej i zapala j. W ybuch sponki detonujcej pow oduje rw noczenie w ybuch caego granatu
Przew z zapalnikw .
Z apalniki wz. A. C. 25 przew ozi si w skrzyniach pod w jnych: blaszanych zalutow anych i drew nianych. W kadej
skrzyni zn ajduje si 240 sztuk zapalnikw rozm ieszczonych
w 10 m aych skrzyniach po 24 sztuk.
W razie rozpakow ania duej skrzyni i zuycia tylko k ilk u n astu zapalnikw , pozostae zapalniki w m aych skrzyniach
nie ulegaj zniszczeniu.
U zbrajanie granatw . *)
O dkrci zakrtk zam ykajc skorup, kokiem w k sz tacie ow ka, w yw ierci ostronie w adunku granatu m iejsce
na zapalnik.
O czyci gw inty skorupy z szedytu zasadniczo zapom oc
szczoteczki, w braku takow ej koeczkiem . O bejrze zapalnik
dokadnie, czy niem a uszkodze i brakw . W krci go w sko*) U zb ro jo n y g ra n a t, o z n ac z a g ra n a t z z a p a ln ik ie m . G ra n a t n a
a d o w a n y (w y p e n io n y ) o z n ac z a g ra n a t w y p e n io n y m a te rja e m w y buchow ym

CBW

www.cbw.pl

13

rup nieuyw ajc wysiku. W razie w ikszego oporu przy

w krcaniu odoy zapalnik i wzi inny. U zbrajanie granatw
w ykonyw uj jedynie ludzie obznajom ieni z t czynnoci.
Sposb uycia granatw .
U j g ranat zapalnikiem ku grze praw rk, pen
doni, cztery palce na zew ntrz kciuk od w ew ntrz. Rami
dwigni przycinite rodkiem doni. T rzym a granat mocno,
lecz bez wysiku. K ko zawleczki w skazuje w stron piersi.
U j kko m idzy kciuk i zgity palec w skazujcy lewej
rki. O brci kko w stron praw ego ram ienia. H aczyk zawleczki odepnie si. Lekkim pocigniciem w ycign odpit
zawleczk z otw oru. G ra n at je st odbezpieczony. W ykona
nim rzu t w edug w skazw ek zaw artych w Instrukcji G re n ad je rsk iej.
Uwagi w ane przy uyciu granatw .
Z aw leczk w ycign naley przed samem rzutem granatu.
Po w ycigniciu zawleczki zachowa rk dobrze zw art cho
niekurczow o, tak, by dwignia si nie odchylia. N ie wymaga
to w ysiku duego, m usi jednak on by cigy i jed n o stajn y
a do chwili w ypuszczenia granatu z rki.
N ie w olno rozm ylnie zw alnia dwigni w celu w czeniejszego zapalenia granatu, trzym anego jeszcze w rce, gdy
po zapaleniu si sponki zapalajcej i zatkania z pow rotem
otw oru dla sw orznia, sznur Bick., bez przystpu pow ietrza pali
si bardzo szybko i moe spow odow a w czeniejsze ro zerwanie granatu. U nika wczesnego odbezpieczania. G ran at
odbezpieczony i nie rzucony moe si zapali i w ybuchn
w rce, w skutek jakiegokolw iek zaniedbania, lub nieuwagi
rzucajcego. Zapalenie granatu zazw yczaj nastpuje z chwil
odsunicia si koca yki 25 mm. od skorupy granatu, moe

CBW

www.cbw.pl
14

jedn ak nastpi w czeniej w skutek niedokadnoci w zapalniku.

G ran atu uzbrojonego nie w olno nosi na pasie, zawieszajc go na dwigni, poniewa odchylenie je j moe spow odowa w ybuch granatu.
G R A N A T POLSKI O B R O N N Y . Rys. 3.
C h arak tery sty k a oglna.
G ra n at rczny zaopatrzony je st w zapalnik wz. A. C. 25.
Czerep posiada ksztatu ow alnego z grubego elaza lanego
napeniony je st szedytem . Z ew ntrzna pow ierzchnia czerepu
ponacinana je st karbam i podunem i i poprzecznymi dla
zw ikszenia iloci odam kw w czasie wybuchu.
W aga granatu uzbrojonego w ynosi okoo 600 gr. Czas
m idzy zapaleniem a w ybuchem 4 sek.
Sposb uycia.
G ra n at rczny obronny z zapalnikiem A . C. 25 trzym a
si w rce i w ykonyw a nim rzu t tak sam o, jak granatem
zaczepnym .
U zbrajanie granatw .
U zbrajanie granatw obronnych odbyw a si tak sam o jak
granatw zaczepnych z zapalnikiem A . C. 25.
Z apalnik p o lski wz. KR. 24.
w iczebny w ielokrotny. Rys. 4 .
Z apalnik w iczebny w ielokrotny zrobiony je st z blachy
cynow ej. P rzy um iejtnem obchodzeniu si z nim m ona go
uywa do 200 razy, zm ieniajc za kadem razem sponk
zapalajc, sznur Bick. i sponk prochow .

CBW

www.cbw.pl

15

Zapalnik posiada n astpujce czci*):

1. K adub.
2. G w k,
3. R urk,
4. P rzykryw zapalnika,
5. Sworze,
6. Spryna sw orznia,
7. oysko (dla sponki zapalajcej i iglicy ze spryn
igliczn),
8. Sponk zapalajc,
9. Dwigni,
10. Z aw leczk z kkiem ,
11. P o dkadk skrzan,
12. Sponk prochow .
Rozbieranie i skadanie.
Z apalnik rozbiera si w nastpujcej kolejnoci:
1. W ycign zaw leczk z kkiem .
2. W y j sw orze ze spryn sworznia.
3. O dkrci pokryw zapom oc klucza N r. 1.
4. W yj oysko zapom oc klucza N r. 2.
Chcc przygotow a rozebrany zapalnik do rzucania, n aley w ykona n astpujce czynnoci:
1. W oy do ru rk i zapalnika sznur Bick. dugoci 4 cm.
2. W oy oysko do gw ki zapalnika.
3. N api spryn igliczn zapom oc naparstka.
4. W oy sw orze w raz ze spryn do otw oru zapalnika,
(sw orze gwki zw rconej do dwigni), przytem zapalnik ujm uje si w praw rk w ten sposb, e
palcem w skazujcem trzym a si za rurk, palcem za
*) Czci s k a d o w e g ra n a t w ty p u p o lsk ie g o , ja k z ap a ln ik i, m a te rjaly w y b u c h o w e i s k o ru p y (c z e re p y ) w y ra b ia n e s w P o lsce z w asnych
m a te rja t w .

CBW

16
www.cbw.pl

duem naciska si na dwigni, jednoczenie duem

palcem lew ej rki (lub kokiem ) popycha si sw orze
ze spryn na sw oje m iejsce. N astpnie zakada si
zawleczk.
5. W oy do gniazda oyska sponk zapalajc.
6. Z akrci pokryw .
P rzybory do rozbierania i skadania zapalnika. Rys. 5.
D o rozbierania i skadania zapalnika w iczebnego w ielok rotnego wz. KR. 24 uyw a si n astpujcych przyborw :
a) K lucz do zakrcania przykryw y do zapalnika N r. 1.
b) K lucz do w ycigania oyska N r. 2.
c) N ap arstek do odcigania spryny iglicznej.
d) Szczoteczka do czyszczenia zapalnika po w ypaleniu.
Znakow anie.
K ady zapalnik, na bocznej pow ierzchni gwki, pow inien
m ie nastpujce znaki:
a) T yp zapalnika,
b) M ark w ytw rni,
c) R ok w yrobu.
M alow anie granatw .
G ra n aty zaczepne w yrobu polskiego m alow ane s farb
ochronn, obronne za lakierem asfaltow ym .

CBW

2
www.cbw.pl

17

ROZDZIA

III.

GRANATY WYBUCHOWE WYROBU FRANCUSKIEGO I GRANAT JAJOWY NIEMIECKI.

G R A N A T F R A N C U SK I O. F. Rys. 6.
C h arak tery sty k a oglna.
G ra n at rczny O. F. z zapalnikiem sam oczynnym jest
g ranatem zaczepnym .
Skorupa ksztatu ow alnego w ykonana je st z blachy biaej
(cynow ej). G rubo je j 3/10 mm., waga 10 gr., adunek 150 gr.
szedytu. Z apalnik sam oczynny wz. 16 B. W aga granatu w ypenionego m aterjaem kruszcem 255 gr. Sia w ybuchu dziaa
w prom ieniu 810 m tr. O dam ki zapalnika dziaaj skutecznie
na odlegociach dochodzcych do 50 m tr. Czas palenia si
zapalnika 5 sek., zaley jednak od w arunkw atm osferycznych
(gorco lub zim no), m oe si zw ikszy lub zm niejszy.
Z apalnik sam oczynny wz. 16 B. Rys. 7.
Z apalnik sam oczynny wz. 16 skada si z kaduba (1)
w postaci rurki w czci dolnej, w ew ntrz k t re j znajd u je si
sznur Bick (2). N a kocu jego um ocow an je st sponka d eto n u jca (3) zapom oc zacisku (4),
G rn a cz kaduba rozszerza si w gw k (5) w yd ron, w k t re j tkw i um ocow ana przykryw a (6). W w y d r-

CBW

18
www.cbw.pl

eniu gwki na cianie bocznej um ieszczone s dw ie sponki

zapalajce (7), naprzeciw siebie, po obu stronach cieki p r o chowej. Pom idzy niemi um ocowana je st na osi spryna
igliczna (8) paska, k t ra po rozpreniu si kocam i dwch
swych ram ion uderza jednoczenie w sponki zapalajce. Sworze (9), przechodzcy przez przykryw zapalnika, p rzy trzy muje napite skrzyow ane ram iona spryny iglicznej, zdal a
od sponek zapalajcych. Z chwil usunicia si sw orznia
ramiona spryny iglicznej rozpraj si. Sworze zakoczony gw k, odpycha ku grze spryna sw orznia (10), o taczajca go. G w ka do tyka dwigni pokryw ajcej j i u trzy mu j c e j do czasu sw orze na staej wysokoci. Dwignia
obraca si na zaczepie w ystajcym z gwki zapalnika, a u trzy m uje si nieruchom o zapom oc zawleczki (11), utw ierdzajcej
j czasowo z przeciw nej stro n y gwki do ucha, zaw ierajcego otw r zawleczki.
Dwignia zakoczona je st ram ieniem paskim biegncym
w d obw odu skorupy. Zaw leczka je st zaopatrzona w kko.
P rzed szkodliw em wpyw em wilgoci chroni:
a) O toczka kauczukow a otaczajca sw orze (12), lub
gumowa.
b) P odkadka skrzana (13) w ksztacie piercienia uszczelniajca w ejcie sw orznia w gb gwki zapalnika.
c) P odkadka skrzana piercieniow a (14), k t ra uszczelnia poczenie pom idzy zapalnikiem a skorup.
D ziaanie zapalnika.
G dy si w ycignie zaw leczk, podnosi si dwignia pod
wpywem dziaania spryny sw orznia, k t ra odpycha ku
grze sworze. Skoro sw orze w ykona ruch pod wpywem
spryny, zwalnia si n ap ita spryna igliczna. R am iona jej
rozpraj si i kocam i swemi u derzaj w sponki zapalajce. Pom ie ze sponek zapalajcych, zapala sznur Bick.,

CBW

www.cbw.pl

19

k t ry spala si w cigu 5 sek. Pom ie dochodzi do sponki

deto n ujcej i zapala j. W ybuch sponki d etonujcej pow oduje w ybuch rw noczenie caego granatu.
Braki i uszkodzenia zapalnika.
G ran aty sam oczynne, k t ry ch zapalniki s uszkodzone
lub nie w naleytem porzdku, uwaa naley za niebezpieczne.
Braki w zapalnikach pochodz ze zej fabrykacji, niestarannego
przew ozu oraz pow staj pod w pyw em szkodliw em wilgoci lub
dugotrw aego gorca. P rzy praw idow ym zaczepieniu dwigni
na zaczepie gw ki zapalnika, pow inien zaczep w ystaw a poza
otw r zaczepu yki przynajm niej na 2 mm., przy innem zaczepieniu m oe nastpi przedw czesny w ybuch granatu.
Praw idow e napicie zaw leczki w skazuje rysunek 8-my
a) i b). Zapicie inne naprzykad c) i d) s nieprawidowe,
m og one spow odow a trudnoci zawleczki przy wyciganiu,
lub przedw czesne je j wypadnicie. O prcz zawleczek (rys. 8),
spotyka si jeszcze zaw leczki w zoru starego (rys. 8 a), ktre
jed n ak w ychodz z uycia.
Przew z zapalnikw .
Z apalniki sam oczynne przewozi si oddzielnie w skrzyniach podw jnych: drew nianych i blaszanych. K ada skrzynia
zaw iera 8 paczek tekturow ych po 50 zapalnikw .
U zbrajanie granatw .
U zb rajanie granatw i sposb ich uycia je st tak i sam jak
granatu typu polskiego z zapalnikiem wz. A . C. 25.
G R A N A T FR A N C U SK I F. 1. Rys. 8.
C h a rak tery sty k a oglna.
G ra n a t rczny F. 1 z zapalnikiem sam oczynnym je s t gran atem obronnym.

CBW

www.cbw.pl
20

Skorupa je st k sztatu owalnego z grubego elaza lanego,

na pow ierzchni zew ntrznej ponacinana karbam i podunemi
i poprzecznem i dla zw ikszenia iloci odam kw w czasie
w ybuchu.
W aga skorupy 480 gr. adunek 60 gr. szedytu.
Z apalnik sam oczynny wz. 16 B.
W aga granatu uzbrojonego 630 gr.
O dam ki skorupy dziaaj w prom ieniu 100 m tr.
Czas m idzy zapaleniem a w ybuchem 5 sek.
Sposb uycia.
G ran at F 1, trzym a si w rce i w ykonyw a nim rzut
tak samo, jak granatem wz. A. C. 25.
G R A N A T JA JO W Y N IEM IE C K I. Rys. 9. *)
Budow a i charakterystyka.
G ran at jajow y je st granatem obronnym .
Skorupa (1) k sztatu ja ja z grubego lanego elaza ma
w poow ie swej w ysokoci piercie karbow any (2), k t ry
umoliwia pknicie skorupy na w iksz ilo odam kw .
N a jednym kocu granatu zn ajduje si nagw intow any
otw r, w k t ry w krca si zapalnik w chwili uzbrajania granatu. O tw r ten je st zam knity za k rtk (3) i piercieniem
uszczelniajcym .
adunek 30 gramw prochu czarnego (4) lub alum iniowego, t. j. prochu czarnego z dom ieszk pyu aluminiowego.
Z apalnik tarciow y (5), posiada kadub, w ew ntrz ktrego
znajdu je si tark a zakoczona uchem (6), w ystajcym na zew ntrz, sponk i ciek prochow . Szarpnicie m one i w yrwanie ucha pow oduje zapalenie si m asy atw opalnej (chlo*) G ra n a ty ja jo w e
w icej w y ra b ia n e .

CBW

www.cbw.pl

n ie m ie c k ie ,

po

w y c ze rp a n iu z a p a s u

n ie b d

21

ranu-potasu) pod wpywem tarki. Pom ie przenosi si na

ciek prochow , k t ra spala si w przecigu 5 1/2 sek., a z niej
bezporednio przechodzi na adunek, pow odujc jego w ybuch.
O prcz opisanego pow yej je st jeszcze drugi rodzaj zapalnika rys. 9 a), k t ry rni si od pierw szego dokadniejsz
budow i zam iast ucha z dru tu , posiada guzik ze sznurkiem .
Skada si on z nastpujcych czci: guzika ze sznurk iem (1), drucika zapaowego z ta rk (2), pokryw y zam ykajcej gw k trzo n a od gry z otw orem dla drucika zapaowego (3), ze sponki (4), cieki prochow ej (5), m asy smoow ej (6), k ap tu ra ochronnego (7).
Z apalniki granatw jajow ych sponek detonujcych nie
posiadaj, gdy adunek czarnego prochu w ybucha pod wpywem pom ienia.
W aga granatu uzbrojonego 300 gr.
rednia osigalna odlego rzutu 40 m tr.
O dam ki dziaaj w prom ieniu 80 m tr.
G ra n at pom alow any je st na czarno.
U ycie granatu jajowego.
O b j skorup silnie praw rk, nie do ty k ajc w ystajcej
czci zapalnika, zaczepi ucho o haczyk karabinu lub jaki
inny haczyk m etalow y dobrze um ocow any i szarpniciem w y rwa ucho (zapalenie granatu).
G ra n a t zapalony natychm iast rzuci.
G ra n aty jajow e przew oone s nie uzbrojone w skrzyniach po 50 sztuk. K ada skrzynia zaw iera w oddzielnem p u deku odpow iedni ilo zapalnikw.
U zbrajanie.
O dk rci zakrtk i w krci w czerep zapalnik. P rzy tej
czynnoci trzym a g ranat otw orem ku grze, aby nic w ysypa
adunku prochu.

CBW

www.cbw.pl
22

Granaty uzbraja podoficer broni w specjalnym schronie

bezporednio przed ich uyciem.
Z apalniki granatw jajow ych ulegaj bardzo atw o rozkadow i (do 6 m iesicy) i s niepraktyczne ze w zgldu n a zy
sposb zapalania.
D o pozostaych skorup granatw jajow ych uyw a si
polskiego zapalnika wz. A . C. 23.

CBW

www.cbw.pl

23

ROZDZIA

IV.

GRANATY DO SPECJALNYCH CELW.

G R A N A T F R A N C U SK I G A Z O W O -D U SZ C Y . Rys. 10.
Budow a i charakterystyka.
Skorupa k sztatu ow alnego w ykonana je st z dw ch kaw akw blachy biaej spojonej ze sob. K oce skorupy spaszczone. W ierzchnie spaszczenie zaw iera otw r zaopatrzony
w piercie nagw intow any od w ew ntrz.
W piercie ten w krcony je s t korek w postaci w ydronego krk a dugiego i citego na kocu, w chodzcego
w kb granatu. K orek zrobiony je s t w grnej czci z p iercienia mosinego w dolnej czci z blachy biaej.
W k orek w krca si zapalnik sam oczynny wz. 16 B. Jako
uszczelnienia pocze uyte s w kadki gumowe. adunek
stanow i 200 gr. pynu w ytw arzajcego gazy duszce. W aga
caego g ranatu uzbrojonego 400 gr. O sigalna rednia odlego rzutu okoo 30 m tr. G ra n a t pom alow any je st na szaro.
G ra n a t duszcy rzuca si ta k sam o jak granaty w ybuchowe z zapalnikiem wz. 16 B. W ybuch sponki deton u jcej
rozryw a skorup i w yrzuca w prom ieniu 10 15 m tr. pyn
tw orzcy gazy.
G azy te s niebezpieczne do w dychania, gdy dziaajc

CBW

24
www.cbw.pl

dranico na bony przew odu pokarm ow ego, drogi oddechow e

pow oduj silne zawienie i kichanie.
N ie w olno rzuca granatu pod w iatr, gdy w iatr moe
przenie w ytw orzone gazy w stron rzucajcego. G ran aty te
su do w yrzucania nieprzyjaciela, ukrytego w m iejscach zasonitych i le przew ietrzanych, np. schrony, doy, gbokie
rowy i w ntrza dom ostw .
Przew z.
G ranaty duszce dostarczane s oddziaom , uzbrojone do
u ytku w skrzyniach po 25 sztuk.
G R A N A T F R A N C U SK I D Y M N Y . Rys. 11.
Budow a i charakterystyka.
Skorupa ow alna taka, jak w granacie duszcym , posiada
o tw ory w obydw ch kocach. Jeden otw r suy do w prow adzania w ydronego k o rka, drugi do naadow ania granatu.
D olny o tw r zam knity je st herm etycznie podw jn p ytk
z biaej blachy. G rna cz k o rk a tw orzy piercie nagw intow any w ew ntrz dla w krcenia zapalnika; w yduenie k orka
z agbione do rodka granatu zaw iera na dnie adunek prochu
czarn ego wagi 1 gr., przycinity przybitk papierow .
adunek 300 gr. m asy atw opalnej i w ytw arzajcej
due iloci cikiego dymu w czasie palenia, skada si z m ieszaniny stopionego biaego fosforu, ywicy i benzyny.
Z apalnik sam oczynny uywa si do tego granatu bez
sponki detonujcej. K oniec sznura Bick. zagbiony je st
w proch czarny, um ieszczony na dnie korka. W ybuch prochu
rozryw a korek, pow oduje pknicie skorupy i rozrzuca zapalone kaw aki m asy w prom ieniu 1520 m tr.
rednia osigalna odlego rzutu okoo 30 m tr.
W aga granatu caego 560 gr.
G ra n at pom alow any je st na szaro.

CBW

www.cbw.pl

25

Przewz.
O ddziaom dostarcza si granaty uzbrojone zupenie gotowe do uytku w skrzyniach po 25 sztuk.
U ycie granatu dymnego.
Rzuca si go tak samo jak kady inny granat zaopatrzony
w zapalnik wz. 16 B. Po piciu sekundach od chwili zapalenia
si, masa atw opalna rozpryskuje si w prom ieniu okoo 20 m.
i palc si w cigu paru m inut w ytw arza w ielk ilo cikiego,
gstego, n ieprzejrzystego dym u. P ow oduje te ona cikie
oparzenia i wznieca poar. G ran aty dym ne su do w ytw arzania dym u ew entualnie do podpalania m aterjalu, ulegajcego
pom ieniow i.
G R A N A T F R A N C U SK I Z A P A L A J C Y . Rys. 12.
Budow a i charakterystyka.
Skorupa je s t to puszka w alcow ata z biaej blachy, w yp eniona mas w ytw arzajc ar.
P okryw a skorupy ma o tw r o b j ty piercieniem , w k t ry
w krcony je s t zapalnik igliczny 5 sekundow y, bez sponki
detonujcej. adunek stanow i kaloryt, k t ry topi si i w ytw arza bardzo w ysok tem peratur, dochodzc do 3200 C.
W m asie te j je st w rodku kana. N a dnie jego um ieszczony je st w oreczek papierow y z prochem czarnym i rozgaziony kaw aek sznura Bick., k t ry styka si z kocem zapalnika. Pom ie zapalnika przechodzi na w oreczek prochu i zapala go, pow odujc zapalenie si adunku. Cay g ranat way
jeden kilogram . K alorytu okoo 850 gr.
U ycie granatu zapalajcego.
Z d ejm u je si k a p tu r zabezpieczajcy zapalnik i uderza si
gw k zapalnika o tw ardy przedm iot.

CBW

26
www.cbw.pl

Poniew a od te j chwili do zapalenia si adunku upyw a

5 sekund, przyczem w cigu dziaania niem a adnego w ybuchu,
m ona g ran at po zapaleniu rzuci w podanym kierunku lub
pooy na przedm iocie, k t ry chce si zniszczy.
Po zapaleniu adunek rozlew a si spokojnie. W ylew ajca
ciecz, pali si, w ytw arzajc tak w ysok tem peratu r, e m etale topi si w niej. Lepiej je s t dla zniszczenia um ieszcza
g ranat na w ierzchu przedm iotu, k t ry ma by zniszczony, ni
pod spodem jego.
G ra n at zapala w szystkie m aterjay palne oraz topi (kituje)
m etale rnych gatunkw . Suy do niszczenia uzbrojenia,
m aszyn, sam ochodw , dzia, karabinw m aszynow ych i opancerzonych schronw .
G ranaty, k t re nie zapaliy si, m ona zabra bez obawy,
zm ieni zapalniki i uy pow trnie. W ilgo niszczy granaty.
Przewz.
O ddziay otrzym uj granaty zapalajce uzbrojone i gotow e
do uytku w skrzyniach po 25 sztuk.
G R A N A T P R Z E C IW C Z O G O M . Rys. 13.
C h arak tery sty k a oglna.
G ra n at przeciw czogom w ykonany z cienkiej blachy ,
k sztatu p ro sto k ta o bokach lekko w klsych. W ypeniony
je st m elinitem o gstoci redniej (1).
W grnej czci skorupy mieci si w ydrenie na rurk,
sporzdzon z cyny, w ypenion m elinitem (2).
R urka od spodu zam knita je st korkiem , w grnej czci
posiada m iejsce na sponk detonujc. W ym iary skorupy s
n astp u jce: dugo 148 mm., szeroko 120 mm., grubo
56 mm.

CBW

www.cbw.pl

27

Trzon granatu.
T rzon je st w ykonany z drzew a tw ardego wydronego
w ew ntrz. Je st on pochw zapalnika jednoczenie suy jako
chw yt dla rki rzucajcej. Podstaw a trzonu posiada okucie
blaszane zapom oc kt rego czy si go ze skorup. W czci
grnej w ydrenia trzonu je s t um ieszczony piercie gw intow any dla w krcenia zapalnika.
G ra n at przeciw czogom posiada zapalnik wz. 16 B. z yk ulepszon. U lepszenie yki polega na w yprostow anem jej
ogonie przystosow anem do trzona granatu.
Przewz.
G ran aty przeciw czogom przewozi si naadow ane, lecz
nic uzbrojone w skrzyniach po 12 sztuk.
Zapalniki przewozi si w skrzyniach po 400 sztuk.

CBW

28
www.cbw.pl

ROZDZIA

V.

GRANATY KARABINOWE.
Geneza.
D onono granatu rcznego w ynoszca rednio okoo
30 m tr. je s t w ystarczajca w czasie walki zbliska. Podczas
w ojny w iatow ej zjaw ia si p otrzeba zaopatrzenia piechoty
w b ro dziaajc, tak jak granat rczny, ale o w ikszej dononoci. Podana donono w ynosi okoo 200 m tr. (rednia
odlego szturm ow a). W rny sposb usiowano rozw iza
te zagadnienia. Jednym ze sposobw praktycznych, p rbowany pow szechnie by sposb w yrzucania granatw przy pomocy karabinu, k t ry je s t zasadnicz czci uzbrojenia
piechura.
W ielkie zalety posiada francuski granat karabinow y V. B.
(Vivien Bessieres), uyw any w naszem w ojsku.
Strzela nim m ona z kadego karabinu lub karabinka
francuskiego przy pom ocy przyrzdu zwanego garaczem na
odlegoci 180190 m tr.
G R A N A T K A R A B IN O W Y V. B. Rys. 14.
Budowa.
C zerep (1) w ksztacie krtkiego w alca o rednicy 50 mm.
zrobiony je st z lanego elaza. W ew ntrz pow ierzchnia pona-

CBW

www.cbw.pl

29

cinana je st karbam i podunem i i poprzecznem i. P rzez czerep

przebiegaj dw a kanay: rodkow y (2), przeznaczony do p rzelotu pocisku karabinow ego i boczny (3), zaw ierajcy zapalnik.
Do w ntrza czerepu prow adzi otw r (4), k t ry suy do n aad ow ania granatu szedytem . O tw r te n zarubow any je s t m etalow lub oow ian zakrtk (5).
Zapalnik.
Z apalnik skada si z kaduba (6), zakoczonego gw k
(7), w ystajc n a zew ntrz. W ew ntrz trzo n u biegnie cieka
prochow a (8). G w ka zapalnika zaw iera sponk zapalajc
(9), k t re j styczno, zc ciek prochow , zapew nia po d sy p ka prochu czarnego (10).
Dw a otw ory w gwce zapalnika, rodkow y i boczny, zam k n ite s mas woskow . Podczas spalania zapalnika m asa ta
rozpuszcza si i przez otw ory dochodzi pow ietrze, um oliw iajce spalenie si cieki prochow ej w zw ykem cinieniu. P od
gw k zapalnika przym ocow ana je st blaszka z iglic (11),
odchylajca si w stron kanau rodkow ego. Blaszka ta uderzona przez przebiegajcy pocisk karabinow y, uderza sw
iglic w sponk zapalajc pow odujc zapalenie je j. ciek a p rochow a sw ym dolnym kocem sty k a si ze sponk d eto n ujc (12), opraw ion w gumowe gniazdko (13).
G niazdo gumowe osabia w strznienie sponki deto n u jcej w czasie w ystrzau. K ana zapalnika od dou zam knity
je st rub.
Charakterystyka.
O stry gran at karabinow y V. B. way 475 gr. adunek
stanow i 60 gr. szedytu. Czas dziaania zapalnika 57 sek.
D onono najw iksza 190 m tr. D ziaanie odam kw w p ro m ieniu 100 m tr. K olor granatu je s t barw y elaza lanego.

CBW

30
www.cbw.pl

Przewz.
G ra n aty V . B. dostarczone s do oddziaw uzbrojone
i gotow e do uytku w skrzyniach po 50 sztuk.
G R A N A T Y W IC Z EB N E V . B.
Do w yszkolenia w strzelaniu uyw a si:
1. G ranatw V . B. w iczebnych (niew ybuchajcych zupenie), w ierzchoki ich pom alow ane s na czerwono.
T e granaty m og by uyw ane w ielokrotnie.
2. G ranatw V. B. lepych, zaopatrzonych w kom pletny
zapalnik, lecz nie naadow anych, w ierzchoki biao-czerwone.
3. G ranatw V . B. osabionych, posiadajcych kom pletne
zapalniki i adunek dym ny o m aej sile kruszcej, w ierzchoki
pom alow ane s na niebiesko.
4. G ranatw V . B. ostrych rzeczyw istych, strzelanie k t remi odbyw a si na specjalnej s trzelnicy.
Dziaanie.
A eby strzeli naley:
1. otw orzy zam ek,
2. nasadzi garacz na karabin,
3. opuci granat na dno garacza,
4. nabi bro,
5. w ycelow a i cign spust.
Pocisk przebiega przez kana rodkow y granatu. G azy
w ypychajc pocisk rozpraj si gw atownie w kom orze gazowej garacza i w yrzucaj ze granat.
Pocisk, k t ry przebieg przez kana przedtem , zanim gazy
granat w yrzuciy, uderzy po drodze w blaszk z iglic, ta za
sponk zapalajc i zapali granat. Z lufy garacza w ychodzi
granat ju zapalony. Pom ie ze sponki przenosi si za porednictw em podsypki na ciek prochow i dochodzi po

CBW

www.cbw.pl

31

niej 57 sck. do sponki detonujcej. W ybuch sponki d eto nujcej pow oduje jednoczenie w ybuch caego granatu.
W czasie strzelania granatam i ostrem i blaszka z iglic
nie pow inna zanadto odstaw a ku rodkow i kanau, gdy pocisk moe j urwa i zapalenie granatu nie nastpi.
A m unicja.
Do strzelania ostrem i granatam i uywa si zwykle ostrych
naboi karabinow ych. Innych naboi uywa nie wolno. Do
strzelania granatam i w iczebnem i m ona uywa ostrych naboi
karabinow ych, lecz z reguy uyw a si naboi specjalnych bez
pocisku, posiadajcych 3 gr. adunek prochu. Podczas strzelania nabojam i specjalnem i trzeba blaszk z iglic odcign
ku rodkow i kanau na 45 stopni.
W przeciw nym razie uderzenie w sponk moe nie
nastpi.
G R A N A T FR A N C U SK I R C Z N Y I K A R A B IN O W Y
W Z . 16 B. Rys. 15.
C h arak tery sty k a oglna.
Skorupa zrobiona je st z lanego elaza, w ew ntrz k arb o wanego. W ypeniona m aterjaem w ybuchow ym szedytem ,
w grnej czci posiada otw r sucy do w krcenia zapalnika. N a skorupie zn ajduj si dwa piercienie o rednicy
50 mm. odpow iadajce rednicy garacza.
Z apalnik posiada sam oczynny wz. 16 B., opisany poprzednio.
Sposb uycia.
G ra n at moe by uyty, jako g ranat rczny oraz jako
g ranat karabinow y, uyw ajc przytem karabinu francuskiego
z garaczem V . B. i nab o j u bez pocisku.
W tym celu naley przed w yjciem zawleczki z kkiem

CBW

32
www.cbw.pl

od zapalnika, w oy czciowo granat do garacza i to tak,

aeby dwignia bya przytrzym yw ana przez cian garacza.
W czasie w ystrzau z garacza, karabin trzym a si tak
samo jak przy w ystrzale granatu V. B. G a zy w ytw o rzo n e
przez m aterjal w ybuchow y naboju, w yrzucaj granat.
W chwili gdy ten opuszcza garacz dwignia osw obodzona
opada i zapalnik zaczyna dziaa.
W chwili rzutu rk: trzym anie granatu, zapalanie i rzut
w ykonyw a si jak granatem F. 1, zaopatrzonym w zapalnik
sam oczynny.
A P A R A T C E L O W N IC Z Y D O S T R Z E L A N IA
G R A N A T A M I K A R A B IN O W E M I.

Rys. 16.

C harakterystyka.
A p arat celowniczy wz. 17 przytw ierdza si do ram ki celo-w nika karabinu. Skada si z pudeka blaszanego (1), zaopatrzonego w ew ntrz w o (2), na k t re j spoczyw a m aa w skazwka (3). K oniec w skazw ki zagity tw orzy w skanik (4).
N a pow ierzchni pudelka um ieszczone je s t okienko szybki
celulojdow ej (5). O bok okienka je st blaszka cynkow a, na
k t re j zn ajduje si podziaka m etrow a (6). W skazw ka porusza si w zdu podzialki, odpow iadajcej tablicy uoonej
dla granatu karabinow ego V. B. K iedy w skazw ka znajduje
si na zerze b ro je st w pooeniu poziomem .
U ycie aparatu celowniczego.
O dkrci zupenie rub aparatu i postaw iw szy kolb k a rabinu na ziemi, podnie ram k celownika, prostopadle do
podstaw y, w oy rubk w otw r ramki celow nika (pudeko
w inno by z lewej strony karabinu) i zakrci rubk.
N astpnie pooy ram k celow nika jak przy zw ykem
strzelaniu na 400 m tr. Po um ocowaniu aparatu przygotow a

CBW
3

www.cbw.pl

33

karabin do strzau, nachyli go tak, aby w skazw ka pokazywaa dan odlego, utrzym a j w tej pozycji oraz cign
spust.
G A R A C Z . Rys. 17.
C harakterystyka.
G aracz w ksztacie kielicha w ykonany je st z jednego
kaw aka hartow anej stali. R ura przednia tw orzy luf garacza
(1). Luf a przechodzi ku tyow i w stoek (2). Stoek (cz
rodkow a) tw orzy w ew ntrz kom or gazow (3). W yd u a si
on w rur tyln, czyli nasad (4) posiadajc dw a podune
wycicia. R ur tyln nasadza si garacz na luf karabinu,
przyczem w przeciciu w chodzi podstaw a m uszki i zaczep
bagnetu. rednica lufy w ynosi 50 mm. o tw r pom idzy
kom or gazow a nasad ma 8 mm. rednicy i stanow i dalszy
cig przew odu lufy karabinu. D o strzelania granatem V. B.
z karabinu nakada si n a jego luf garacz.
C zysto i dopasow anie.
G aracz i granaty do uytku w inny by czyste (nie
zardzew iae) i z lekka natuszczone. Jakkolw iek kady granat
zasadniczo dostosow any je st do karabinu francuskiego, to
jed n ak lepiej je st do danego karabinu garacz dobra.

CBW

34
www.cbw.pl

ROZDZIA

VI.

GRANATY WICZEBNE I LEPE.

Zastosowanie.
W yszkolenie praktyczne odbyw a si przy pom ocy granatw wiczebnych i lepych. Jedynie rzucania ostre przeprow adza si zapom oc granatw rcznych praw dziw ych,
tak ich sam ych, jakich uyw a si na polu walki, jednak p o przedzone by m usz rzucaniem w ykonanym przy pomocy
granatw lepych.
G ra n aty wiczebne.
S to granaty k sztatem i wag odpow iadajce granatom
ostrym . G ran aty w iczebne typu polskiego i francuskiego
O. F. F. 1. uzyskujem y, w ypeniajc puste skorupy (czerepy)
tych granatw suchym piaskiem i zatykajc je w m iejsce
zapalnika korkiem drew nianym .
Jako sprztu wiczebnego w razie braku granatw ow alnych
m ona uyw a kam ieni odpow iadajcych ksztatem i w ie l
koci granatom rzeczyw istym .
G ran aty lepe.
S to granaty zbudow ane tak samo jak granaty ostre,
jednak nie naadow ane m aterjaem w ybuchow ym . Z aw ieraj

CBW

www.cbw.pl
3*

35

one zapalniki dziaajce tak samo jak zapalniki granatw

rzeczyw istych.
Skorupy (czerepy) granatw lepych pom alow ane s na
czerw ono.
W w ojsku polskim jako granatw lepych uywamy
obecnie czerepw z granatw angielskich zaopatrzonych
w zapalnik wiczebny, w zr A. C. 23. (Rys. 18).

CBW

www.cbw.pl

ROZDZIA

VII.

OGLNE ZASADY
OBCHODZENIA SI Z GRANATAMI.
M agazynowanie.
G ran aty rczne i karabinow e w szelkiego typu m agazynuje
si w m iejscach suchych i chodnych. U bikacje przeznaczone
na ten cel pow inny si znajdow a zdala od kom pleksu innych
zabudow a. Z budow ane by musz z m aterjau ogniotrwaego.
W iksze m agazyny pow inny si znajdow a dalej od
budynkw m ieszkalnych. G ranatw lepych nie w olno przechowywa w jed n ej ubikacji z granatam i ostrem i. Rwnie
oddzielnie od granatw przechow yw uje si zapalniki sam oczynne oraz w szelkiego gatunku sponki, o ile nie s one
przez fabryki do jednych skrzy z granatam i pakow ane.
Magazyn granatw musi. by zawsze zam knity na klucz
i w stp do niega ma jedynie podoficer m agazynowy oraz przeoeni jego w jego obecnoci.
W stp do magazynu granatw w nocy oraz palenie w nim
tytoniu je st zakazane. N ie w olno przechow yw a w m agazynach granatw uzbrojonych, k t re jako nieuzbrojone p rzy chodz do oddziaw . G ran aty sam oczynne raz uzbrojone
musz by zuyte.

CBW

www.cbw.pl

37

Przewz.
Przew z granatw i ich czci odbyw a si zachowaniem
takiego podziau jak przy magazynowaniu.
Szczeglnej starannoci wymaga przew oenie sprztu
zaw ierajcego sponki, gdy s bardzo w raliw e na w strznienie. Z apalniki sam oczynne naley z reguy przenosi w rkach,
w w ikszej iloci przew ozi powoli na w zkach zaopatrzonych
w resory.
N aley pam ita, e w ybuchajca sponka detonujca
moe zrani bardzo ciko.
U zbrajanie granatw .
U zbrajanie granatw sam oczynnych w ykonuje si w specjalnym schronie (patrz Instrukcja G re n ad jersk a), w ktrym
w tym czasie nie mog by przechow yw ane granaty ani zapalniki.
U zbraja pow inien podoficer broni dokadnie zapoznany
z t czynnoci.
P rzy uzbrajaniu stosow a si do nastpujcych przepisw:
1. uyw a jedynie koka z drzew a gruboci ow ka dla
w yw iercenia w adunku granatu otw oru dla zapalnika,
2. oczyci gw inty szedytu zapom oc koeczka,
3. posm arow a nagw intow an cz zapalnika tuszczem ,
4. w czasie w krcania nic uyw a caej siy.
N IS Z C Z E N IE

N IE W Y PA W .

N ieo stro n e obchodzenie si z niew ybuchnitem i granatami je st najczciej przyczyn nieszczliw ych wypadkw.
G ra n aty z niew ypalonym i zapalnikam i naley zniszczy
dopiero kilka godzin po rzucaniu.

CBW

www.cbw.pl
38

N ic w olno pod adnym pozorem odkrca zapalnikw

z niewypaw.
D la cakow itej pew noci trzeb a kady niewypa, nie
ruszajc go z m iejsca, rozryw a osobno. W tym celu naley
umieci tu obok granatu 50100 gr. m aterjau w ybuchowego, do ktrego w kada si sponk detonujc ze sznurem
Bick. dugoci najm niej 25 cm. D rugi koniec sznura Bick.
zapala si zapom oc gwki zapaki lub papierosa.
G dy sznur Bick. zapali si, naley niezw ocznie szybko
oddali si i ukry. Po 25 sek. nastpuje w ybuch, k t ry
niszczy granat i zapalnik.

CBW

www.cbw.pl

39

RYS. 2

RYS. 1

ZAPALNIK POLSKI WZ. A.

GRANAT POLSKI ZACZEPNY

RYS.4

RYS. 3

GRANAT POLSKI OBRONNY

25

ZAPALNIK POLSKI WZ. KR. 24 WICZEBNY WIELOKROTNY

2. G W K A .

3. R U R K A .
9. SWORZE.

2. S Z N U R BICK.

10 . SPR Y N A S W O R Z N I A .

4. P R Z Y K R Y W A Z A P A L N I K A .
5. S W O R Z E .

3. S P O N K A D E T O N U J C A

11. SPRYNA D W I G N I .

6. S P R Y N A S W O R Z N I A .

4. G W K A K A D U B A .

12 . O.

7. O YSK O.

5. P O K R Y W A .

13. ZAW L E C Z K A .

8. S P O N K A Z A P A L A J C A .

6. P I E R C I E M E T A L O W Y .

14. PODK A D K A S K R Z A N A

7. S P O N K A Z A P A L A J C A .

15. POD K A D K A S K R Z A N A

8. IG L IC A .

16. PIERCIE M E T A L O W Y .

1. K A D U B .

1. Z A P A L N I K

2. S K O R U P A

9. D W I G N I A .

1. Z A P A L N I K

10. Z A W L E C Z K A Z K O K IE M .

2. C Z E R E P .

11. P O D K A D K A S K R Z A N A .
12. S P O N K A P R O C H O W A .

RYS. 5
PRZYBORY DO ROZBIERANIA I SKADANIA ZAPALNIKA

RYS. 6
GRANAT FRANCUSKI O. F

RYS 7

RYS. 8

ZAPALNIK SAMOCZYNNY WZ. 16 B

CBW
www.cbw.pl

GRANAT FRANCUSKI F. 1

RYS. 8 q

N r. 1a. K L U C Z D O Z A K R C A N I A
PR Z Y K R Y W Y .

6 . P R Z Y K R Y W A.

N r . 2 b. K L U C Z D O W Y C I G A N I A
O Y SK A .

8. S P R Y N A IG L IC Z N A .

c. N A P A R S T E K .
d. S Z C Z O T K A .

7. S P O N K A Z A P A L A J C A .

9. S W O R Z E .
1. K A D U B
2. S Z N U R E K

3. S P O N KA
4. Z A C IS K .
LIT POM. DRUK. POL. S. A. TORU

5. GW KA

10 . S P R Y N A S W O R Z N I A .
11 . Z A W L E C Z K A .
12 . O T O C Z K A .

13. 14. P O D K A D K A S K R Z A N A

Centralna Biblioteka Wojskowa

nr inw.: B16 - 307462

MG 307462 + 2 k. tabl. 1926 r.

CBW

www.cbw.pl