Di Truyen y Hoc

Page 1 of 203
B Y T
(DNG CHO O TO BC S A KHOA)

M s: .01.X.10
NH XUT BN GIO DC
H NI 2008
file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm
30/09/2009
Page 2 of 203
Ch o bin son:
V KHOA HC V O TO - B Y T
Ch bin:
PGS.TS. TRN TH THANH HNG

Nhng ngi bin son:
PGS.TS. PHAN TH HOAN

TS. HONG TH NGC LAN
PGS.TS. TRN TH LIN
PGS.TS. TRN C PHN
PGS.TS. PHM C PHNG
TS. NGUYN VN RC
TS. NGUYN TH TRANG
Th k bin son:
Tham gia t chc bn tho:
ThS. PH VN THM
TS. NGUYN MNH PHA
Bn quyn thuc B Y t (V Khoa hc v o to)

283-2008/CXB/16635/GD
M s: 7K772Y8-DAI
30/09/2009
Page 3 of 203
Li gii thiu
Thc hin mt s iu ca Lut Gio dc, B Gio dc & o to v B Y t ban hnh
chng trnh khung o to Bc s a khoa. B Y t t chc bin son ti liu dy - hc cc mn c s
v chuyn mn theo chng trnh trn nhm tng bc xy dng b sch t chun chuyn mn trong
cng tc o to nhn lc y t.
Sch DI TRUYN Y HC c bin son da vo chng trnh gio dc ca Trng i hc
Y H Ni trn c s chng trnh khung c ph duyt. Sch c cc tc
gi
, PGS.TS. Phan Th Hoan, PGS.TS. Trn Th Thanh Hng, TS. Hong
Th Ngc Lan, PGS.TS. Trn Th Lin, PGS.TS. Trn c Phn, PGS.TS. Phm c Phng, TS.
Nguyn Vn Rc, TS. Nguyn Th Trang bin son theo phng chm: kin thc c bn, h thng; ni
dung chnh xc, khoa hc, cp nht cc tin b khoa hc, k thut hin i v thc tin Vit Nam.
Sch DI TRUYN Y HC c Hi ng chuyn mn thm nh sch v ti liu dy - hc
chuyn ngnh Bc s a khoa ca B Y t thm nh nm 2007. B Y t quyt nh ban hnh l ti liu
dy - hc t chun chuyn mn ca ngnh trong giai on hin nay. Trong thi gian t 3 n 5 nm,
sch phi c chnh l, b sung v cp nht.
B Y t xin chn thnh cm n cc tc gi v Hi ng chuyn mn thm nh gip hon
thnh cun sch; Cm n GS.TS. Trng nh Kit, TS. Nguyn Trn Chin c v phn bin
cun sch sm hon thnh kp thi phc v cho cng tc o to nhn lc y t.
Ln u xut bn, chng ti mong nhn c kin ng gp ca ng nghip, cc bn sinh
vin v cc c gi ln xut bn sau sch c hon thin hn.
V KHOA HC V O TO - B Y T
30/09/2009
Page 4 of 203
Li ni u
p ng yu cu ca Y hc, bn cnh cun Cc nguyn l sinh hc, B mn Y Sinh hc Di truyn
i hc Y H Ni son tho cun sch Di truyn Y hc. Ni dung cun sch Di truyn Y hc bin son theo
khung chng trnh o to ca B Gio dc - o to v B Y t. Ni dung cun sch ny nhm cung cp kin
thc cho cc hc vin theo chng trnh o to bc s a khoa.
Di truyn Y hc trong cc nm qua pht trin rt nhanh c v chiu rng ln chiu su; ni dung v kin
thc ca Di truyn Y hc thm nhp vo hu ht cc chuyn ngnh ca Y hc, v vy trong cun sch ny
chng ti ch cp n nhng vn c tnh cht nguyn l ca Di truyn Y hc, km theo mt s v d
minh ha.
Sch bin son gm 12 chng, mi chng c trnh by theo cc mc; mi chng tng ng vi 2
n 4 tit ging; mi bi u c mc tiu v phn t lng gi gip cho hc vin tp trung vo nhng ni dung
c bn nht cn hc.
Cun sch Di truyn Y hc xut bn ln ny ch yu l dnh cho o to bc s a khoa v cng l ti liu
tham kho cho cc i tng o to c nhn: iu dng, k thut y hc, y t cng cng. Sch cng c
dng lm ti liu n tp cho cc i tng thi tuyn sau i hc: nghin cu sinh, cao hc, bc s chuyn khoa.
Cc tc gi tham gia vit cun sch ny l cc gio s, ph gio s, cc ging vin lu nm chuyn ngnh Y
Sinh hc Di truyn, c bit l c
c cng ln v ch bin v bin son cun sch ny.
Trong khi bin son cun sch ny, chng ti cp nht v s dng nhng kin thc mi, nhng thnh tu
t c ca Di truyn hc ni chung v Di truyn Y hc ni ring. Tuy nhin, cun sch chc chn cn cha
p ng c yu cu nhiu mt ca bn c, c th c ch cn sa, cn b sung, rt mong s gp ca bn c
v ng nghip.
Thay mt ban bin son
TRNG B MN Y SINH HC DI TRUYN
I HC Y H NI
30/09/2009
Page 5 of 203
DANH MC CH VIT TT
30/09/2009
Page 6 of 203
Chng 1
LC S - NI DUNG - PHNG PHP
NGHIN CU DI TRUYN HC NGI
1. LC S CA DI TRUYN Y HC
1.1.Giai on m u
Nm 1839, Schleiden v Schwan xut hc thuyt t bo vi mt ni dung quan trng: "Mi sinh vt u
c cu to bi t bo", chnh l nn tng chung cho di truyn hc ni chung, v cho di truyn hc ngi ni
ring.
Nm 1865, Mendel khi bo co v cc quy lut di truyn c bn da trn cc thc nghim ca mnh cp
n nhn t di truyn. Cc quy lut di truyn ca Mendel tr thnh quy lut di truyn chung ca mi sinh vt,
v cc tnh trng c di truyn theo cc quy lut c gi l di truyn theo Mendel (Mendelian Inheritance).
Nm 1910, Morgan v cc ng nghip xc nh: nhn t di truyn m Mendel cp chnh l cc gen
xp dc thnh hng trn nhim sc th (NST) v to thnh cc nhm lin kt, cc gen chi phi s hnh thnh tnh
trng theo cc quy lut khc nhau.
1.2. Lc s ca di truyn t bo
Nm 1882, Walther Flemming, nh di truyn hc t bo ngi c a ra hnh nh minh ha u
tin v NST ca ngi v a ra khi nim phn bo nguyn nhim.
Nm 1888, Waldelayer l ngi u tin a ra khi nim NST.
Nm 1912, Winiwarter kt lun nam c 47 NST v n c 48 NST.
Nm 1923, Painter phn tch NST t tinh hon ca ngi c kt lun rng: ngi c 48 NST, ng cng
xut c ch NST gii X v Y ngi.
Nm 1924, Levitsky xut cng thc karyotyp xp b NST ngi.
Nm 1956, Tjio v Levan nui cy t bo thai ngi v xc nh chnh xc s lng NST ca ngi l 2n
= 46.
1.3. Lc s pht trin ca di truyn phn t

Nm 1885, Naegeli cp n yu t di truyn qua t bo cht.
Nm 1902, Garrod trnh by v bnh alcapton niu, mt bnh ri lon chuyn ha bm sinh, sau cng vi
Bateson, Garrod xc nh bnh ny di truyn ln theo kiu Mendel. l bnh u tin c xc nh di truyn
n gen.
30/09/2009
Page 7 of 203
H nhm mu ABO ca ngi c Landsteiner pht hin nm 1900. Nm 1908, Ottenburg v Epstein xc
nh h nhm mu ny di truyn n gen theo quy lut Mendel.
Nm 1911, Wilson xc nh gen gy tt m mu trn NST X, y l gen u tin ca ngi c xc nh v
tr.
Nm 1944, Avery chng minh c chnh ADN (acid deoxyribonucleic) l vt liu mang thng tin di
truyn trong hin tng chuyn th ca vi khun.
Nm 1948, Gibson pht hin enzym bt thng u tin di truyn ln NST thng: l enzym reductase
trong bnh methemoglobin (MetHb). Cho n nay bit hn 200 enzym bt thng.
Nm 1949, Pauling cho rng bnh hng cu hnh lim lin quan vi mt protein bt thng. xut ca
Pauling c Ingram minh chng vo nm 1956 khi tc gi tm ra cu to bt thng ca chui polypeptid to
nn Hb. y l dn chng u tin v t bin gen cu trc dn dn s thay i trnh t ca acid amin trong phn
t protein. n nm 1959 ch mi bit c hai Hb bt thng, cho n nay hn 400 dng Hb bt thng c bit.
Nm 1953, Watson v Crick xut m hnh chui xon kp ca phn t ADN.
Nm 1957, Kornberg pht hin ADN polymerase.
Nm 1961, Marmure v Doty pht hin hin tng hi tnh (renaturation) ca ADN.
Nm 1962, Arber ln u tin cung cp nhng dn chng v s c mt ca enzym ct (Restriction Enzyme).
Nm 1967, Gellert pht hin enzym ni ADN (DNA ligase).
Nm 1972-1973, k thut to gen n dng (DNA cloning) c pht hin trong cc phng th nghim ca
Boyer, Cohen, Berg
Nm 1975, Sounthern thc hin k thut lai chuyn gel (gel transfer hybridization) d tm on ADN c
hiu.
Nm 1975-1977, Sanger, Maxam v Gilberg pht hin cc phng php xc nh trnh t nucleotid (DNA
sequencing).
Nm 1981, Palmiter v Brinster thc hin chuyn gen chut; Spradling v Rubin thc hin chuyn gen
rui gim.
Nm 1985, Mullis v cng s xut k thut nhn on ADN invitro (Polymerase chain reaction).
Con ngi vi 46 NST, c s lng gen rt ln. S sp xp ca cc gen trn 46 NST c thng bo
cc hi ngh quc t v dng bn gen ca ngi vit tt l HGM (Human Gene Mapping).
Ngy 12 - 2 - 2001, hu nh ton b trnh t b gen ca ngi c xc nh.
2. NI DUNG CA DI TRUYN HC NGI

Cng nh cc sinh vt khc, di truyn hc ngi quan st nghin cu hai mc : t bo, phn t.
2.1. Di truyn t bo
Cc thnh tu ca di truyn t bo ng gp phn quan trng cho s hnh thnh di truyn hc.
Chn mu t bo nui cy nhm pht hin NST l vic lm cn thit. Nm 1960, Moorhead v cng s
xut phng php nui cy bch cu lympho mu ngoi vi vi s kch thch phn bo ca PHA
30/09/2009
Page 8 of 203
(phytohemagglutinin) l protein c chit tch t u ty (Phaseolus vulgaris). Phng php nui cy bch
cu lympho mu ngoi vi t n nay tr thnh phng php thng quy nghin cu NST ngi. C th
p dng cc phng php: nui cy mu ton phn, nui cy bch cu lympho sau khi tch hng cu, theo
phng php nui cy di hn.
Ngoi nui cy lympho bo, trong mt s trng hp t bo ty xng c ch nh nghin cu NST.
Do t bo ty l nhng t bo ang phn chia nn c th dng phng php trc tip, nui cy ngn hn, nui cy
di hn.
Nui cy t bo t cc m khc nhau ca c th nh m da, thn, phi, gan cng c ch nh trong mt s
trng hp. Mt s m c th nh mnh m bo thai, t bo tua rau gm nhiu t bo ang phn chia, do vy c
th dng phng php trc tip, nui cy ngn hn, nui cy di hn. phc v cho chn on trc sinh, ngi
ta thng nghin cu NST t t bo i nui cy.
Sau khi c nhng phng php c NST ngi, ngi ta quan tm n xc nh chnh xc v tr ca
NST trong karyotyp.
Qua phn tch NST, ngi ta thy bng phng php nhum thng thng ch cho php xc nh v tr ca
ca mt vi NST, cn nhiu NST khng xc nh c, do ngi ta p dng k thut bng: bng G, bng Q,
bng R, bng C, bng T... Cho n nay, k thut bng l quy trnh khng th thiu trong nghin cu NST.
Cc hi ngh di truyn ngi: nm 1960 Denver, nm 1963 London, nm 1966 Chicago, nm 1971,
nm 1975 Paris, nm 1995 Memphis a ra cch xp loi NST ngi trong trng hp bnh thng v
bnh l v h thng quc t v danh php di truyn t bo hc ngi (An International System for Human
Cytogenetics Nomenclature).
Phn tch vt th gii: vt th gii cng l vn c quan tm song song vi NST. Nm 1949, Barr v
Bertram ln u tin pht hin cht nhim sc gii tnh (vt th Barr) trong nhn t bo gian k. Bn cht ca
vt th Barr l mt trong hai NST X b bt hot v di truyn.
Nm 1954, Davidson v Smith pht hin vt th hnh di trng (Drumstick) l phn ph c bit ca bch
cu a nhn, thng ch c bch cu a nhn ca ngi n.
Nm 1970, Pearson pht hin vt th Y khi nhum nhn t bo nam gii bng phm nhum hunh quang
quinacrin phn xa ca nhnh di NST Y bt mu hunh quang rt mnh, th hin bng mt m hunh quang
nhn t bo gian k.
Vt th gii c ng dng xc nh ri lon NST gii v cn dng xc nh mc c tnh trong m
ung th.
Nghin cu bnh NST: ri lon NST tng i ph bin ngi. Nm 1959, Lejeune v cng s pht
hin 3 NST 21 trong nhn t bo ca ngi mc hi chng Down. Sau ny ngi ta pht hin rt nhiu hi
chng do ri lon NST v s lng v cu trc.
2.2. Di truyn phn t

S kinh in ca s chuyn thng tin di truyn l:
Mi khu trong s nu trn hnh thnh mt lnh vc nghin cu:

Nghin cu b gen (Genomics): nghin cu xc nh v tr ca cc gen v ca cc marker trn 24 NST ca
ngi, gii trnh t cc gen.
30/09/2009
Page 9 of 203
Nghin cu s phin m (Transcriptomics): nghin cu qu trnh phin m v cc yu t nh hng n qu

trnh .
Nghin cu h protein (Proteomics): nghin cu qu trnh dch m v cc yu t nh hng n qu trnh ,
nghin cu tp hp tt c cc dng protein c m ha bi h gen.
2.3. Di truyn qun th

Di truyn qun th ngi nghin cu tn s gen, tn s cc dng t bin NST v tn s cc kiu hnh tng
ng trong trng thi bnh thng v trong trng thi khng bnh thng ca mt qun th no .
Di truyn t bo qun th ngi xc nh tn s cc dng t bin NST ca qun th ngi cc la tui
khc nhau nh qun th s sinh, qun th ngi trng thnh, qun th ngi cao tui
Di truyn hc ngi p dng nh lut Hardy - Weinberg xc nh tn s gen v cc kiu hnh tng ng
trong qun th nh xc nh tn s gen chi phi cc nhm mu, chi phi bnh bch tng, cc bnh ca Hb
Di truyn hc ngi nghin cu s bin ng cc tn s gen, tn s t bin NST, tn s mt s tnh trng
tng ng trong cc iu kin khng m bo cho s cn bng t nhin, v d c s tc ng ca mt s tc nhn
gy t bin, c bin ng ca mi trng sng.
2.4. Di truyn min dch

Di truyn min dch dng phng php min dch nghin cu di truyn ca ngi, nghin cu s chi phi
ca di truyn trong s hnh thnh khng nguyn, khng th.
Di truyn min dch nghin cu s di truyn ca cc nhm mu; nghin cu s di truyn trong ghp m,
ghp t chc, ghp c quan, nghin cu hin tng di truyn tnh khng nhim v nhng c im ca th tng.
Da vo k thut cng ngh gen, mt s ch phm sinh hc, trong c mt s khng nguyn v khng th
tng ng c to gen n dng, c sn xut.
2.5. Di truyn dc l
Di truyn dc l nghin cu s di truyn ca mt s enzym chuyn ha thuc trong c th trong trng thi
bnh thng v trong trng thi bnh l. Di truyn dc l cng nghin cu tc ng bt thng (gy t bin,
gy qui thai) ca mt s dc liu, mt s thuc hoc mt s ch phm sinh hc. Cui cng, di truyn dc l
nghin cu bin php phng v cha cc hu qu di truyn bt thng do dng thuc gy nn.
Cc enzym xc tc cho qu trnh chuyn ha thuc cng nh cc enzym khc l sn phm ca qu trnh tng
hp protein c chi phi bi cc gen. t bin gen c th dn n s tng hp nhng enzym bt thng v t
dn n khng bnh thng trong qu trnh chuyn ha thuc. Ngc li mt s thuc li c tc ng n cc gen,
gy t bin, v t dn n nhng biu hin ca kiu hnh.
2.6. Di truyn lm sng

Di truyn lm sng nghin cu cc bnh di truyn nhm phng, iu tr cc bnh .
thc hin c nhim v ny, di truyn lm sng thc hin cc bc:
Thm khm, lp bnh n cho ngi b bnh v c th cho mt s ngi trong gia nh ngi bnh.
Xy dng gia h phn tch tnh cht di truyn ca bnh.
Ch nh v thc hin cc xt nghim cn thit, trc ht l nhng xt nghim di truyn.
Xc nh quy lut di truyn ca bnh t ra cc phng php iu tr thch hp.
30/09/2009
Page 10 of 203
Cho cc li khuyn di truyn cn thit.

Trong mt s trng hp cn thit phi thc hin cc chn on trc sinh xc nh tnh trng ca a tr
ngay t giai on phi thai.
Ty theo i tng nghin cu, phc v m hnh thnh cc phn mn ca di truyn hc ngi nh: di truyn
sn khoa, di truyn nhi khoa, di truyn huyt hc, di truyn tm thn
2.7. Di truyn ung th

Ung th l mt vn tn ti ln ca y hc, v ang tp trung s ch ca nhiu nh khoa hc nhiu
lnh vc khc nhau trong c cc nh di truyn hc. Mi lin quan gia di truyn v mi trng trong s pht
sinh ung th vn cha sng t trong nhiu trng hp. C tc gi cho rng: do s tc ng ca cc yu t trong
mi trng nn t bin xy ra, to nn nhng t bo bt thng phn chia mt cch hn lon t dn n pht
sinh ung th. Mt s tc gi khc li cho rng: s bin i ca gen l nguyn nhn lm cho c th d tip thu cc
yu t mi trng lm cho ung th pht sinh v pht trin.
Ngi ta quan st thy cc dng t bin NST nh a bi, n nhim, ba nhim, NST b t gy nh
trng hp NST philadelphia (Ph1) l NST 22 b mt on nhnh di (22q-), on t thng ni vi nhnh di
NST 9 to NST chuyn on t(9q;22q). Ph1 gp trong t bo ngi bnh bch cu ty xng mn tnh.
Nghin cu ADN l mt trng tm trong nghin cu ung th, hu ht cc cht gy ung th ng thi cng l
cht gy t bin. Bt k loi ung th no, d do nguyn nhn no th khi u pht sinh ung th u do cc ri
lon vt cht di truyn t mc NST n mc gen gy nn.
2.8. u sinh hc
Galton l mt trong nhng ngi u tin xut u sinh hc. Theo Galton: u sinh hc nghin cu nhng
tc ng c th sa cha nhng tnh cht bm sinh, to iu kin cho nhng phm cht tt ca c th pht trin.
Rt nhiu tnh trng ca con ngi c hnh thnh l do s phi hp ca nhng vt cht sn c (di truyn)
v s tc ng ca mi trng vi m hoc v m.
Con ngi cng chu s chi phi ca quy lut chn lc t nhin trong mi giai on pht trin c th: mt s
nhng phi thai mang gen t bin hoc NST b t bin b o thi nh cht hp t, sy thai, thai cht lu
Nh vy c s chn lc t nhin ngay t giai on phi thai cho ra i nhng s sinh khe mnh. Sau l
qu trnh chn lc sau khi , mt s tr b tt nguyn tip tc b o thi
Con ngi khng chu s tc ng ca quy lut chn lc t nhin mt cch th ng, m lun tm cc bin
php hn ch nhng tnh trng khng tt, tng cng nhng tnh trng tt nhm cc th h sau ngy cng tt
hn. chnh l nhim v ca u sinh hc i vi con ngi.
Thc hin nhim v ca u sinh hc l nhim v chung ca cng ng t vic thc hin cc vn c tnh
cht phong tro nh k hoch ha gia nh n vic thc hin cc k thut ring bit nh chn on trc sinh.
thc hin u sinh hc va phi chm cht ngun gen ca ni ging, va phi quan tm n iu kin
cho cc gen tt pht trin.
3. PHNG PHP NGHIN CU CA DI TRUYN Y HC

3.1. Phng php di truyn t bo
3.1.1. Quan st nhim sc th k gia
K thut lm tiu bn, quan st v nh gi NST ca ngi c p dng rng ri t nhng nm 1960.
pht hin b NST ca t bo sinh dng ca ngi, c th dng t bo trong ty xng, t bo bo thai, t bo
bch cu lympho, t bo tua rau thai Bch cu lympho mu ngoi vi l loi t bo thng c dng trong
30/09/2009
Page 11 of 203
nghin cu NST ca ngi. Bch cu lympho mu ngoi vi l nhng t bo khng cn kh nng phn chia,
v vy phi dng PHA kch thch cho t bo chuyn thnh nhng t bo phn chia v dng colchicin hoc
colcemid cho NST dng k gia.
Nhum NST bng k thut nhum thng thng hoc bng k thut nhum bng.
quan st NST trong qu trnh to tinh, sau khi sinh thit mt s ng sinh tinh, ngi ta lm tiu bn
phn tch NST cc giai on trong qu trnh to tinh.
nh gi tnh trng ca b NST bng nh gi, phn tch knh hin vi, cc nh chp theo cc quy nh
quc t.
3.1.2. Quan st nhim sc th nhn t bo gian k

Bn cnh xt nghim NST k gia, xt nghim vt th gii tnh nhn t bo gian k cng l mt xt nghim
cn thit nh gi t bin NST. Xt nghim vt th gii tnh thng c thc hin t bo nim mc ming,
t bo nim mc m o, t bo chn tc Cc vt th gii thng c phn tch l vt th Barr, vt th Y, vt
th di trng.
Phng php nhn nh cng l mt phng php pht hin t bin NST khi mu vt khng x l
colchicin. Nhn nh l mt phn nhn tch ra t phn chnh ca nhn t bo, a s c hnh thnh trong k gia
ca gim phn hoc nguyn phn do NST chm hay on NST to thnh. Nhn nh nu nhiu ging nh hnh nh
vn NST, mt loi tn thng thoi ha. k trung gian, bn cnh nhn ln pht hin c hnh nh nhn nh.
Cc xt nghim di truyn hc t bo l nhng xt nghim khng th thiu trong chn on bnh di truyn, c
bit bnh do ri lon NST.
3.2. Phng php di truyn ha sinh

Phn tch, nh lng mt s sn phm ca gen nh phn tch, nh lng protein: enzym, hormon, Hb l
nhng c s cn thit nghin cu di truyn, c bit trong xt nghim chn on mt s bnh tt lin quan.
y l bc phn tch trung gian gia hot ng ca gen v kiu hnh.
3.3. Phng php di truyn phn t

V nguyn l, cc phng php di truyn phn t dng trong di truyn ngi cng tng t nh khi dng
cc sinh vt khc. Ngi ta c th phn tch ADN hoc phn tch sn phm ca gen: protein. phn tch ADN
ngi ta dng cc k thut tch chit ADN, in di ADN, lai ADN, nhn ADN bng PCR; xc nh trnh t
nucleotid hoc phn tch tnh a hnh (polymorphisms) ca ADN. Cc k thut ny s c trnh by trong bi
"Mt s k thut sinh hc phn t ng dng trong Y hc".
Ngoi phn tch ADN nhn, ngi ta cn phn tch ADN ty th. Mu vt thng c dng trong xt nghim
ADN l cc mu vt ti nh mu, dch no ty, dch i, nc tiu, nhng cng c th l xng hoc cc mu
bnh phm c nh.
phn tch protein ngi ta c th dng cc phng php khi ph phn tch cc phc hp protein.
Phng php di truyn phn t cho php:
Pht hin cc bin i ca ADN, ca protein.
Pht hin ngi lnh mang gen bnh (pht hin d hp t).
Pht hin sm nhng ri lon chuyn ha.
3.4. Phng php lp gia h v phn tch gia h
30/09/2009
Page 12 of 203
Phng php nghin cu gia h dng phn tch mt tnh trng hay mt bnh tt no xem n c di
truyn hay khng v quy lut di truyn ca n nh th no. Theo di mt tnh trng hoc mt bnh tt qua mt s
th h, t nht l ba th h v lp bn gia h. Mi c th trong mt gia h c mt k hiu theo quy c quc t,
ty theo gii tnh, c bnh tt ang cn phn tch hay khng, c l ngi mang gen bnh ln hay khng v.v... Mt
s k hiu hay dng trong lp gia h c trnh by bng 1.1.
Bn gia h thng c v theo hnh bc thang, t trn xung theo th t cc th h ng b, cha m, con
chu.
Mi th h l mt bc thang, cc con ca mt cp b m c ghi ln lt t tri sang phi v t ngi con
ln nht. ng s l bnh nhn n khm v t ngi thy thuc hi v tm hiu dn cc thnh vin khc
trong gia h lp bn gia h, ng s c nh du bng mt mi tn bn di k hiu. Pha bn tri mi
th h ca gia h ghi cc ch s La m ch th t cc th h trong gia h. Bn di (pha bn phi) ca tng
thnh vin c ghi cc ch s rp ch s th t ca thnh vin trong th h . Khi theo di mt tnh trng qua
rt nhiu th h, gm rt nhiu c th, bn gia h hnh bc thang khng cha tt c cc c th, cho nn
trng hp ny phi lp gia h theo hnh cung.
Trong mt gia h c bnh di truyn, tn s bnh trong gia h gim dn theo mc huyt thng theo h s di
truyn: h hng bc mt (b m, anh ch em rut, con) c t l mc bnh cao nht; gim dn h hng bc hai
(ng, b, ch, bc, c d rut, chu rut); ri n h hng bc ba (anh ch em h)
Bng 1.1. Cc k hiu dng lp gia h
30/09/2009
Page 13 of 203
30/09/2009
Page 14 of 203
3.5. Phng php kho st con sinh i

a thai him gp ngi, khong 1,9% trong cc chng tc. Tn s a thai ty theo chng tc. ngi
trong s a thai th sinh i l ch yu, him gp sinh ba, sinh t... v vy phng php kho st nhng a con
sinh ra do a thai gi l phng php con sinh i.
ngi gp hai loi sinh i: sinh i mt hp t v sinh i hai hp t. Sinh i hai hp t do hai trng
th tinh bi hai tinh trng ri pht trin thnh hai c th. Sinh i mt hp t chim khong 20 - 30% tng s cp
sinh i.
Hai a tr sinh i mt hp t hon ton ging nhau v vt cht di truyn nn chng ging nhau v gii,
hnh thi v nhiu tnh trng khc.
Hai a tr sinh i do hai hp t c nhng tnh cht ging v khc nhau nh anh ch em thng, c th
cng gii hoc khc gii. Tuy nhin cng cn lu rng sinh i hai hp t c cng iu kin mi trng trong
qu trnh pht trin phi thai.
Do c im nhng cp sinh i nh vy nn phng php so snh tnh cht ca nhng cp sinh i mt hp
t vi sinh i hai hp t c dng trong di truyn ngi nh gi tc ng ca di truyn, ng thi nh gi
tc ng ca mi trng n s hnh thnh cc tnh trng ca c th.
Mt tnh trng hoc mt bnh no c th thy c hai a tr (c s tng hp) nhng cng c th ch
thy mt trong hai a tr (khng tng hp).
Da trn mt s lng ln cc cp sinh i do mt hp t v cc cp sinh i do hai hp t, Holzinger
a ra cng thc tnh di truyn (H).
30/09/2009
Page 15 of 203
Nu di truyn H = 1, tnh trng hon ton do di truyn quyt nh.

Nu di truyn H = 0, tnh trng hnh thnh khng c tc ng ca di truyn.
3.6. Phng php quan st np vn da

Np vn da l nhng np chm v nhng ng vn ni nh nm trn mt da mt trong ca bn tay v mt
di bn chn bao gm tt c cc ngn. Np vn da c th quan st c trc tip hoc in trn giy trng. Np
vn da bn tay c ch nghin cu nhiu hn np vn da bn chn.
Lng bn tay c ba np gp chnh: np dc, np ngang gn v np ngang xa. i khi hai np ngang chp li
vi nhau thnh mt np ngang n c i thng qua lng bn tay, tnh cht ny hay gp ngi bnh Down v
mt s bnh khc (hnh 1.1).
Trn mt da lng bn tay c nhiu di vn i km theo nhiu hng khc nhau, mi di vn gm nhiu
ng vn chy song song vi nhau. nhiu v tr ba di vn tip xc vi nhau to nn cc chc ba, cn gi l
ng ba. gc cc ngn tay 2, 3, 4, 5 c bn chc ba k hiu theo th t a, b, c, d. Gn gc cui lng bn tay c
mt chc ba gi l chc ba trc, k hiu l t.
Gc hp thnh bi cc chc ba a, t, d gi l gc atd. Ti m t v cc m ci, cc di vn thng i song
song v hnh cung hoc thng, mt s bn tay xut hin di vn cong thnh hnh mc hoc hnh vng.
Mt trong t th ba cc ngn tay c nhng di vn un cong nhiu hay t to thnh nhng hnh phc tp gi
l hoa vn. C th quy v ba kiu hoa vn chnh: vn vng, vn mc v vn cung (hnh 1.2).
Hoa vn vng l di vn gm nhng ng i theo hnh vng trn hoc hnh bu dc, c hai chc ba hai
bn v mt tm gia di vn. Hoa vn mc l di vn gm nhng ng un cong nh ci mc, cc ng vn
30/09/2009
Page 16 of 203
i v mt pha thng l hng v pha trong ca bn tay (vn mc tr), i khi hng ra pha ngoi (vn
mc quay), c mt chc ba nm bn i din vi hng i ca di vn, gia di vn c mt khe hp. Vn
cung l di vn c hnh cnh cung, c hai bn u khng c chc ba. ngi bnh thng, vn vng v vn mc
hay gp nht (khong 49% v 50%), vn cung t gp (khong 1%).
Np vn da c nhng bin i kh r rt trong nhiu bnh ri lon NST v mt s bnh di truyn khc.
3.7. Phng php di truyn qun th

Bng cc iu tra, xt nghim hng lot cc qun th khc nhau, cc nh di truyn hc xc nh c tn
s ca mt s tnh trng, v d tn s t bin t nhin ca NST ngi bnh thng, tn s tt m mu, tn s
cc bnh ca Hb, t tnh ra tn s gen trong qun th.
C th p dng cc phng php iu tra dch t hc nh gi nh hng ca cc nhn t mi trng n
bnh tt di truyn:
Phng php thun tp (cohort study) c tin hnh hai nhm qun th: mt nhm c tip xc vi yu t
nguy c gy bnh, mt nhm khng tip xc vi yu t nguy c gy bnh, t so snh phn tch nh gi
nh hng ca yu t nguy c n tn s t bin biu hin bng tn s bnh di truyn, tn s d tt bm sinh
tng nhm.
3.8. Thm khm lm sng bnh di truyn

Nhiu bnh di truyn khng ch biu hin mt c quan, mt phn c th m thng biu hin dng a d
tt vi nhng thay i cc phn khc nhau ca c th, thay i c th lc v tr lc, v vy bnh n di truyn lin
quan n nhiu chuyn khoa ca y hc. Ngi bc s thm khm bnh di truyn cn m t chi tit mi thay i c
th ca ngi bnh.
biu hin ca gen cn ph thuc vo thi gian, v vy mc biu hin ca bnh khng nh nhau cc
thi im khc nhau. Chnh v th thm khm thi im ny khng xc nh c bnh, nhng thm khm
thi im khc li xc nh c.
Trn ngi bnh, ty theo mi tng quan gia cc alen (tri, ln, trung gian...) m cc du hiu ca bnh
th hin khc nhau, v th cn xc nh r mi tng quan gia kiu gen v kiu hnh.
xc nh c nguyn nhn, c ch ca bnh, cn t chc thm khm xt nghim c cho cc thnh
vin trong gia nh ngi bnh, xy dng gia h xc nh c quy lut, c ch ca bnh.
Sau khi thm khm bnh, ngi bc s gii thch cho gia nh ngi bnh nguyn nhn, c ch ca bnh, nu
r nguy c ca bnh, kh nng iu tr v cho gia nh nhng li khuyn cn thit.
T LNG GI
30/09/2009
Page 17 of 203
1.
Nu lc s ca di truyn y hc.
2.
Nu tm tt ni dung ca di truyn t bo, di truyn phn t ngi.
3.
Nu tm tt ni dung ca di truyn qun th ngi, di truyn min dch, di truyn dc l, di truyn lm

sng.
4.
Nu tm tt ni dung ca di truyn hc trong ung th, u sinh hc.
5.
Trnh by phng php di truyn t bo.
6.
Trnh by phng php di truyn ha sinh v phng php di truyn phn t.
7.
Trnh by phng php xy dng gia h v phn tch gia h.
8.
Trnh by phng php phn tch np vn da.
9.
Trnh by phng php kho st con sinh i. Vit cng thc tnh di truyn H; di truyn H cho
bit vai tr ca di truyn v mi trng trong vic hnh thnh tnh trng, bnh tt nh th no.
10. Trnh by phng php di truyn qun th v phng php khm lm sng bnh di truyn.
30/09/2009
Page 18 of 203
Chng 2
NHIM SC TH
V BNH HC NHIM SC TH
NHIM SC TH CA NGI
1. S LC LCH S NGHIN CU NHIM SC TH CA NGI

C th tm tt thnh tu chnh ca di truyn t bo hc sau nm 1956 nh sau:
Nm 1959, Lejeune khm ph ra th ba nhim (trisomy) 21 trong hi chng Down; Ford v cng s cng
Jacobs v Strong khm ph ra karyotyp XXY ca ngi b hi chng Klinefelter v karyotyp XO ca ngi b hi
chng Turner.
Nm 1960, Moorhead v cng s cng b phng php lm tiu bn NST t lympho bo nui cy ngn hn
vi vic dng PHA kch thch phn bo.
Hai th ba nhim NST thng l th ba nhim 13 v th ba nhim 18 c Patau v Edwards xc nh.
Cng nm 1960, Nowell v Hungerford m t NST Philadelphia (mt on nhnh di ca NST 22) trong
bnh bch cu th ty mn tnh (Chronic myeloid leukemia).
Nm 1963, hi chng mo ku, mt hi chng do b mt on nhnh ngn ca NST s 5 (5p-), ln u tin
c pht hin bi Lejeune v cng s.
Nm 1964 - 1965, Schroeder v cng s (1964), German cng cng s (1965) pht hin tnh di truyn
ca s khng bn vng NST gia tng trong hi chng thiu mu Fanconi v Bloom. Jacob cho rng: hin tng
tm l bnh ti phm c lin quan ti cc c nhn nam XYY.
Nm 1968 - 1970, l s ra i ca cc k thut nhum bng cho kh nng nh gi chnh xc ti tng chic
NST trong b NST.
30/09/2009
Page 19 of 203
T thp k 1980, s ra i ca phng php gi l FISH (Fluorescence in situ hybridization - lai ti ch

hunh quang) m ra mt bc i mi.
Phng php FISH a di truyn t bo hc sang mt giai on mi, giai on k thut di truyn phn t
vo di truyn t bo v mt chuyn ngnh mi ra i: di truyn t bo phn t, chuyn ngnh trung gian gia di
truyn t bo v di truyn phn t.
Do di truyn t bo hc ly i tng chnh l nhn t bo v c th hn l NST ca t bo cho nn n phi
quan tm ch yu n chu k t bo. Trong chu k t bo th cc giai on c dng nhiu nht l gian k v k
gia, thnh thong c dng k sau. Ngy nay do s pht trin ca mt s k thut nhum bng nn k gia
(metaphase) trc kia gp ngu nhin nay ngi ta c k thut lm tiu bn c k gia sm (prometaphase)
v k u (prophase).
2. PHNG PHP XT NGHIM NHIM SC TH CA NGI

2.1. Nguyn tc chung
- Nhng m dng lm tiu bn NST phi l nhng m c nhiu t bo ang phn chia: ty xng, m bo
thai, m tinh hon
- Nhng m c nhiu t bo ang phn chia c th p dng phng php trc tip: lm tiu bn NST ngay
hoc nui cy ngn hn. Nhng vi nhng m cn t t bo phn chia th phi p dng phng php nui cy di
hn, vi cc tin trnh chi tit khc nhau ty tng loi m, ty loi t bo. i vi nhng m gm cc t bo
khng cn kh nng phn chia phi kch thch cho t bo phn chia.
- NST c s lng v hnh dng r nht v in hnh nht k gia trong qu trnh phn chia ca t bo, do
vy trc khi thu hoch t bo phi lm cho cc t bo dng li k gia bng dung dch colcemid hoc
colchicin.
- Phi dng sc nhc trng ph v mng t bo m bo cho NST c th dn u trn mt din tch
v tch ri tng chic. Dung dch nhc trng thng c dng l KCl 0,075M hoc natri citrat 1%.
- nh hnh t bo bng dung dch carnoy: 3 phn methanol + 1 phn acid acetic hoc hn hp alcol clorofoc - acid acetic t l 6 : 3 : 1.
- Dn nhng t bo ln tiu bn v nhum bng phm nhum nhn, v d: giemsa, orcein acetic, carmin
acetic hoc x l tiu bn bng cc phng php nhum bng.
2.2. Phng php lm tiu bn nhim sc th t t bo bch cu lympho mu ngoi vi

2.2.1. Ly mu vt
Ly mu theo quy nh v trng t tnh mch hoc u ngn tay, hoc gt chn i vi tr s sinh. Dng
heparin chng ng.
2.2.2. Phng php cy lympho bo

Lympho bo mu ngoi vi l nhng t bo khng cn kh nng phn chia, v vy cn phi kch thch t
bo chuyn dng v phn chia. Ngi ta dng PHA, lm cht kch thch phn bo.
C nhiu phng php cy lympho bo: cy mu ton phn, cy lympho bo tch khi hng cu. y
chng ti gii thiu phng php cy mu ton phn.
2.2.3. Cc bc ca qu trnh nui cy c thc hin trong iu kin v trng

2.2.3.1. Nui cy t bo
- Mi trng nui cy gm: mi trng Parker hoc F10, hoc F12: 8 ml, huyt thanh AB hoc huyt thanh
b: 2 ml, 1 - 2 git PHA, 5 - 6 git mu ton phn.
30/09/2009
Page 20 of 203
- t cc tp nui cy hoc l nui cy trong t m 37o C thi gian 48h hoc 72h.
- Cho dung dch colcemid hoc colchicin vo l cy trc khi thu hoch 2h lm dng cc t bo ang
phn chia k gia.
2.2.3.2. Cc bc thu hoch t bo

- Sau khi ly tm loi b dch ni pha trn li phn cn t bo ri cho dung dch nhc trng (KCl
0,075M) vo ph v mng t bo.
- Sau khi dng sc nhc trng, ly tm loi b dch ni pha trn li phn cn t bo. Phn cn t bo
c nh hnh bng dung dch carnoy. Bc nh hnh t bo c lp li 3 ln.
- Sau khi ly tm loi b dch ni pha trn li phn cn t bo, t bo c trn u v dn ln tiu bn.
Tiu bn c th c nhum bng giemsa theo phng php nhum thng thng hoc phng php nhum
bng.
2.3. Phng php phn tch tiu bn nhim sc th ngi

Phng php nh gi tiu bn NST l chung cho mi phng php nui cy. nh gi NST c cc bc
c bn sau y:
- Quan st tiu bn NST di knh hin vi quang hc vi phng i 1000 ln. Tm cc t bo k gia
c cc NST dn u m s lng NST trong t bo . Trung bnh cho mi mu phi nh gi t nht 30 cm
k gia, trong trng hp cn thit phi phn tch 100 cm k gia.
- Pht hin v phn tch cc ri lon cu trc NST trong khi m s lng NST.
- Lp karyotyp.
+ Chp nh mt s cm k gia, in phng nh, ct ri tng chic NST, sau xp tng cp NST theo quy
nh quc t. Phng php xp b NST nh trn c gi l phng php lp karyotyp.
+ Phn tch karyotyp knh hin vi vi phn mm c hiu ca my vi tnh.
- Tng hp cc nh gi knh hin vi v cc phn tch karyotyp kt hp vi cc thm khm lm sng,
ngi ph trch xt nghim cho kt lun v b NST ngi c xt nghim.
3. C IM B NHIM SC TH CA NGI
3.1. Tiu chun xp b nhim sc th ngi
xp b NST ngi phi cn c vo 3 tiu chun sau y:
- Kch thc (chiu di) ca NST. Chiu di ca NST gim dn t i s 1 n i s 22. Cp s 23 l cp
NST gii tnh.
- Ch s tm:
p: chiu di nhnh ngn; q: chiu di nhnh di.

- Chiu di tng i ca NST: l t l gia chiu di ca mt NST no so vi chiu di tng cng ca
b NST n bi c cha NST X, tnh theo phn nghn trn cng mt t bo.
t bo soma ca ngi c 46 NST, 46 NST ny c th chia thnh 3 nhm cn c vo v tr ca phn tm:
30/09/2009
Page 21 of 203
- Nhm tm gia (metacentric): chiu di ca nhnh ngn = chiu di ca nhnh di (p = q).

- Nhm tm lch (submetacentric): chiu di ca nhnh ngn ngn hn chiu di ca nhnh di (p < q).
- Nhm tm u (acrocentric): chiu di ca nhnh ngn rt ngn nh khng c.
Ngoi nhng tiu chun k trn, ngi ta cn quan tm n cc c im khc nh phn eo tht th hai trn
NST (phn eo tht th nht l phn tm), c v tinh hay khng, v tr ca cc bng trn NST. Cng cn lu khi
xp b NST l mt s NST c tnh a hnh.
3.2. Cc quy nh quc t v xp b nhim sc th ngi

Ti hi ngh t chc Denver (1960), London (1963) v Chicago (1966), cc nh di truyn t bo hc
thng nht vi nhau:
46 NST ngi c xp thnh 7 nhm, k hiu l A, B, C, D, E, F v G, theo 3 tiu chun nu phn
trn.
Nhm A c 3 cp NST c kch thc ln nht, gi tn t s 1 n s 3. Cp s 1: tm gia, cp s 2: tm
lch, cp s 3: tm gia.
Nhm B c 2 cp NST s 4 v s 5. Cc NST trong nhm ny c kch thc ln v khng phn bit c v
chiu di. Chng u c tm lch.
Nhm C c 7 cp NST, bao gm t s 6 n s 12 l cc NST c chiu di trung bnh. NST X cng c
xp vo nhm ny. Tt c cc NST thuc nhm C u tm lch, kh phn bit gia chng vi nhau.
Nhm D c 3 cp NST s 13, 14 v 15. Tt c cc NST thuc nhm ny c kch thc trung bnh v u l
NST tm u, c v tinh gn vo nhnh ngn. Kh phn bit gia chng vi nhau.
Nhm E c 3 cp NST s 16, 17 v 18, cc NST ny tng i ngn. NST s 16 c tm gia, cn cp s 17
v 18 c tm lch.
Nhm F c 2 cp NST s 19 v s 20. C hai NST ny c kch thc ngn v u c tm gia.
Nhm G c 2 cp NST s 21 v s 22. Cc NST c kch thc ngn, u c tm u v c v tinh. NST Y
cng c xp vo nhm ny. Hai chromatid ca NST Y xp song song hn so vi NST ca nhm G. NST Y
khng c v tinh.
K hiu m t b nhim sc th (cng
thc nhim sc th hay cng thc nhn,
karyotyp): m t b NST ca mt t bo
sinh dng (t bo soma) th u tin l vit
s lng NST, tip theo l du phy (,) ri
n NST gii. Nu c bt thng v s lng
hoc cu trc NST th tip l du phy (,)
ri n k hiu bt thng v NST b bt
thng. Nu l bt thng s lng NST gii
th sau khi vit s lng b NST v sau du
phy vit lun cng thc NST gii. V d:
47,XXY.
Nu t bo b bt thng lin quan n nhiu
NST th th t cc m t bt thng l: NST
gii, NST c s th t nh vit trc.
V d: 49, XXY, +13, +19 (Xem phn k
30/09/2009
Page 22 of 203
hiu b NST)
3.3. Cc k thut bng v cch gi tn

bng
3.3.1. K thut bng (banding techniques)
Bng phng php nhum thng thng
ch c th phn bit c mt s nh NST
trong b NST ca ngi, v d cc NST ca
nhm A v nhm E, cn hu ht cc NST
khc kh xc nh chnh xc v tr ca chng.
V vy t cui nhng nm 60, u nm 70,
mt s k thut bng c xut v p
dng.
C s ca mi k thut bng l cu trc v hot ng ca ADN trong NST. Nh chng ta bit, trn NST
c nhng vng d nhim sc (heterochromatin), c nhng vng nhim sc thc (euchromatin). Khi nhum bng
mt s thuc nhum nhn th sau khi c x l bng nhng phng php khc nhau, vng d nhim sc v
vng nhim sc thc bt mu thuc nhum khc nhau, th hin bng nhng bng sm v nhng bng nht tng
on ca NST.
Cho n nay c cc k thut bng:
Bng Q: tiu bn NST c nhum bng dung dch phm nhum hunh quang (quinacrin mustard 0,05%
hoc quinacrin dihydrocloric 0,5%), quan st di knh hin vi hunh quang thy cc bng pht sng hunh
quang v bng ti xen k c trng dc theo chiu di NST. Da vo s lng, kch thc, v tr v pht quang
ca cc bng c trng cho tng NST m nhn bit, phn bit c cc NST khc nhau v cc vng tn thng,
bt thng trn NST.
Bng G: tiu bn NST c x l bng dung dch enzym phn gii protein nh trypsin hoc chymotrypsin, hoc x l bng ion nh x l vi cc dung dch mui nng, dung dch kim. Sau tiu bn c
nhum bng thuc nhum giemsa. Quan st knh hin vi quang hc thy cc bng bt mu thuc nhum sm v
nht c trng trn tng NST. S lng, v tr, kch thc ca cc bng c trng cho tng NST. Tiu bn lu gi
c bn lu hn, tin cho vic nghin cu.
Bng R: tiu bn NST c x l bng cc dung dch earle ln lt vi pH 5,3 v 6,5 870C, ra tiu bn
ri nhum bng giemsa, quan st di knh hin vi quang hc. Hnh nh cc bng sm v nht xut hin trn NST
ngc vi hnh nh ca bng G.
Bng C: tiu bn NST c x l bng dung dch mui hoc kim v nhit cao, sau nhum bng
30/09/2009
Page 23 of 203
giemsa, quan st di knh hin vi quang hc. K thut ny nhum c hiu vi vng d nhim sc v tr
tm, eo th cp ca cc NST s 1, 9, 16 v nhnh di ca NST Y.
Bng T: (T l terminal l tn cng tc l u mt ca cc NST) k thut ny ra i nm 1973 (Dutrillaux)
c ci tin t k thut bng R. N gip cho phn bit c mt s trong cc bng ca k thut bng R, c bit
l cc bng khng s bin tnh (si ADN khng tch nhau). Kt qu l sau khi nhum xong cc NST ch biu hin
mt s bng c nhum mu, phn ln nm u mt NST c bit l u mt nhnh ngn NST s 4, 7 nhnh
di NST s 8, 9, 11. Mt vi nhnh ngn NST tm u cng c th bt mu m.
Bng N v phng php nhum bc: c hai phng php: khng dng nitrat bc, dng nitrat bc v phi
tri qua giai on thuc hin. Vi phng php bng N, tt c cc chromatid u nht va phi, ch c nhng
phn cha gen sao m ARN - ribosom, v cc nhnh ngn ca cc NST tm u l bt mu m.
Bng k thut nhum bng, c th xc nh chnh xc v tr ca tt c cc NST trong karyotyp. hu ht cc
phng th nghim, k thut bng G (i khi gi l GTG: bng G, x l bng trypsin v nhum bng giemsa) c
thc hin u tin, sau nu cn mi s dng cc k thut khc. Ni chung, khi dng bng G, cc bng nht th
hin vng giu cht nhim sc thc, cc bng sm th hin vng tp trung cht d nhim sc.
Khi dng k thut bng, cn ch rng mt s bng trn NST c s khc nhau gia cc NST v ln,
bt mu, c th di truyn tnh cht ny t b m sang con theo kiu di truyn Mendel. l hin tng d hnh
(heteromorphism) v i khi c dng nh mt marker c trng c th.
Hnh sau y trnh by s mt s bng vi k thut bng G v R.
3.2.2. Cch gi tn bng nhim sc th

NST gm hai chromatid dnh vi nhau phn tm. Phn tm chia NST thnh hai nhnh: nhnh di k hiu l
q, nhnh ngn k hiu l p. Trn cc nhnh c cc vng, vng c nh s t 1 tr i v t tm ra ngoi. Trong
mi vng c cc bng (sm hoc nht), cc bng trong vng cng c nh s t 1 v t pha tm ra. Cc vng
li c chia thnh cc bng ph v c th chia bng di ph na.
biu th mt im trn NST, ngi ta dng cc k t sau: s ca NST, k hiu nhnh, s ca vng, s ca
bng. Bn k t ny vit lin tc, nu c thm di bng th sau 4 k t trn l du chm ri n s ca di
bng.
30/09/2009
Page 24 of 203
V d: 8p22: NST s 8, nhnh ngn, vng 2, bng 2.

1p32.12: NST s 1, nhnh ngn, vng 3, bng 2, bng ph 1, bng di ph 2.
Ti hi ngh Paris nm 1971 v 1975, theo h thng quc t v danh php di truyn t bo ngi (2005), cc
nh di truyn t bo hc b sung thng nht v s phn vng, bng NST v cch ghi cc k hiu v cc ri
lon ca NST. Sau y gii thiu mt s k hiu thng dng theo cc quy nh ny.
3.3.3. Nhng k hiu b nhim sc th
- Ri lon v s lng
30/09/2009
Page 25 of 203
- Ri lon v cu trc
+ Mt on cui: 46,XX,del (1) (q21) hoc 46,XX,del (1) (pter q21:)
Mt on cui ca NST s 1, vi im t trong vng 2, bng 1 ca nhnh di.
+ NST u: 46,X,i(Xq) hoc 46,X,i(X) (qter cen qter) NST u nhnh di ca NST X.
+ o on ngoi tm:
46,XY,inv (2) (p21q13) hoc 46,XY,inv (2) (pter p21::q13 p21::q31 qter)
o on ca NST s 2 gia 2 im t vng 2, bng 1 ca nhnh ngn v vng 3, bng 1 ca nhnh di.
+ NST hnh vng: 46,XY,r(2) (p21q13)
Hnh vng NST s 2 ni lin ch t vng 2, bng 1 ca nhnh ngn vi vng 1 bng 3 ca nhnh di.
+ Chuyn on tng h: 46,XY,t(2;5) (q21; q31) hoc
46,XY,t(2;5) (2pter 2q21::5q31 5qter; 5pter 5q31::2q21 2qter)
Chuyn on tng h gia NST s 2 vi NST s 5, on t vng 2 bng 1 ca nhnh di NST s 2 v
vng 3 bng 1 ca nhnh di NST s 5.
+ Chuyn on ha nhp tm: 45,XX,t(13;14) (p11; q11) hoc
45,XX,t(13;14) (13qter 13p11::14q11 14qter)
Ha nhp tm cn bng gia NST s 13 v NST s 14. on t rt gn vi phn tm nhnh ngn NST s 13
v trn nhnh di ca NST s 14.
T LNG GI
1.
Trnh by nguyn tc chung lm tiu bn NST ca ngi.
2.
Trnh by phng php lm tiu bn NST t t bo bch cu lympho mu ngoi vi.
30/09/2009
Page 26 of 203
3.
Trnh by cc tiu chun xp b NST ca ngi.
4.
Trnh by cc quy nh quc t v xp b NST ca ngi.
BNH HC NHIM SC TH
1. BNH DO RI LON NHIM SC TH THNG

Ri lon NST trong t bo, nhiu trng hp c sa cha nn khng biu hin ra kiu hnh. Nhng bnh
NST c nhn bit ch mi l mt phn ca ri lon NST xy ra. Ri lon NST xy ra trong sut qu trnh
t giai on phi thai, giai on s sinh v cc giai on pht trin tip theo ca c th.
C th con ngi cng nh mi sinh vt khc chu mi s chi phi ca qu trnh chn lc din ra sut qu
trnh pht trin c th. Qua nhiu iu tra nghin cu ngi ta c tnh c khong 50% trng th tinh c NST b
ri lon, khong 90% phi thai c NST b ri lon b o thi sm hoc mun bng hin tng sy thai, phn cn
li tip tc b o thi vi nhng thai cht lu, cht chu sinh, ch cn mt phn nh phi thai c NST b ri lon
c ra i. Theo c tnh c khong 1/200 s sinh c NST b ri lon. Nhng s sinh mang NST ri lon c
nhng biu hin bnh l, ty mc bnh nng hay nh m c th tip tc b
cht sau khi sinh, sng c mt thi gian hay c th sng n giai on trng thnh c.
Chnh v c s chn lc t nhin nh vy nn s ngi b bnh NST c pht hin c khng nhiu lm,
nhng ri lon NST lin quan vi s bin i ca nhiu gen do vy thng biu hin thnh nhiu bnh tt nhiu
phn ca c th, nh hng n hnh thi chc nng ca c th, nh hng n kh nng sng.
Nh bit, nguyn nhn ca mi dng ri lon l do tc ng ca mt s tc nhn c hi, tc nhn bt
thng trong mi trng, trong c th. V vy khi mi trng b nhim, c th chu nhiu tc ng th tn s ri
lon gen cng nh ri lon NST tng cao v bnh tt do ri lon NST cng nh ri lon gen tng ln.
Phn sau y trnh by mt vi bnh tt NST thng, c pht hin v c m t nhiu.
tr em sau khi sinh, khng gp monosomi (2n - 1) NST thng, mt s th ba nhim (2n + 1) NST thng,
c m t.
1.1. Hi chng Down

Hi chng Down hay gp nht trong cc hi chng
c biu hin ri lon NST tr s sinh sng.
30/09/2009
Page 27 of 203
Nm 1846, Seguin ln u tin m t nhng c

im hnh thi ca bnh vi tn gi Furfuraceous
Idiocy.
Nm 1866, John Langdon Down m t mt s
bnh nhn chm tr tu vi nhng du hiu v hnh thi
rt c trng: mt trn, khe mt xch, np qut, hnh
nh bt thng v np gp lng bn tay v gim
trng lc c...
Nm 1959, Lejeune v cng s pht hin
nhng bnh nhn mc hi chng Down c 47 NST v
tha 1 NST s 21.
1.1.1. Tn s
Hi chng Down gp khong 1/700 - 1/800 tr s
sinh. Tn s ny khng c s khc bit nhau gia cc
chng tc v gia cc tng lp x hi trn th gii.
1.1.2. T l gii tnh: 3 nam: 2 n.

1.1.3. Triu chng lm sng
Hi chng Down c nhng biu hin in hnh d nhn bit:
u nh, ngn, mt trn, gc mi tt, khe mt xch, np qut, khu ci hp, vm cung cao, li to v dy hay
nt n, thng th ra ngoi lm cho ming khng ng kn (na m).
Tai nh, c khi bin dng, v tr thp.
C ngn, gy phng rng.
Bn tay rng, cc ngn ngn.
30/09/2009
Page 28 of 203
Chm pht trin tr tu, ch s IQ trung bnh khong 30 - 50. Gim

trng lc c v nho dy chng.
Np vn da bn tay: np ngang duy nht lng bn tay, c th gp mt
hoc c hai bn tay. Chc ba trc v tr cao thng gp v tr t. Tn s
hoa vn m t tng.
Thng gp l d tt tim, tn s c xp theo th t l thng lin tht,
thng lin nh, cn ng ng mch. D tt ng tiu ha: ch yu l hp t
trng, khng hu mn v phnh to i trng (Megacolon).
Ngi ta cng xc nh v tr cc gen trn NST 21 lin quan n hi
chng Down: SOD-1; Gart; ets-2; -A-crystalline; pfkl.
1.1.4. Di truyn t bo hc
- Khong 92% trng hp l th ba nhim 21 thun: 47,XX,+21 hoc
47,XY,+21.
Th ba nhim 21 ny xy ra do ri lon s phn ly cp NST 21 trong qu
trnh to giao t, karyotyp ca b m l bnh thng. Khong 1% nhng
trng hp, ngi ta c th quan st thy th khm vi dng th ba nhim 21
rt t mt trong hai b m hoc ri lon cu trc ca cc NST khc (khng
lin quan n NST 21) trong b NST.
- Khong 2 - 3% trng hp l th khm vi 2 dng t bo: mt dng t bo cha 46 NST v mt dng t bo
cha 47 NST, tha 1 NST s 21:46, XX/47, XX, +21 hoc 46,XY/47, XY, +21 hoc th khm xy ra do ri lon
phn ly cp NST 21 trong qu trnh phn ct hp t. Kt qu to nn dng t bo th ba nhim 21 bn cnh dng
30/09/2009
Page 29 of 203
t bo bnh thng, dng t bo monosomi 21 b loi b.

- Khong 4 - 5% trng hp l th chuyn on, tr mc hi chng Down th ny c 46 NST vi 2 NST s 21
v NST 21 th 3 c chuyn on vi cc NST tm u khc trong b NST (hay gp l NST s 13, 14 hoc 15
thuc nhm D hoc s 21, 22 thuc nhm G). V triu chng lm sng, khng khc so vi bnh Down do th ba
nhim 21 thun, nhng l bnh c tnh cht gia nh. B hoc m ca nhng a tr mc hi chng Down do
chuyn on c th l nhng ngi bnh thng nhng mang NST chuyn on cn bng gia NST 21 vi cc
NST s 13, 14, 15 (nhm D) hoc NST 21, 22 (nhm G).
Kh nng to giao t v hp t ngi mang NST chuyn on cn bng gia NST 21 vi NST 14: 45,XX
(XY),t(14q;21q) c th hin bng 2.1.
C ch di truyn hi chng Down do chuyn on t(21q;22q) cng tng t nh trng hp hi chng Down
do chuyn on t(14q;21q).
Trng hp b hoc m mang NST chuyn on cn bng gia NST 21 vi NST 21: 45,XX (XY),t(21q;21q).
Kh nng to giao t v hp t nhng ngi ny hoc l b sy thai hoc l sinh con mc hi chng Down.
Nguy c sinh con mc hi chng Down khng ch ph thuc vo kiu chuyn on m cn ph thuc vo
ngi b hoc m mang NST chuyn on.
Theo mt s tc gi, i vi trng hp chuyn on t(Dq;21q) hoc t(21q;22q) th nguy c l 16% nu l
ngi m mang NST chuyn on, nu l ngi b th nguy c l 5%. Trng hp chuyn on t(21q;21q) k c
ngi m hoc b mang NST chuyn on th nguy c l 100% sinh con mc hi chng Down.
Trng hp m b hoc m u c b NST bnh thng (46,XX hoc 46,XY) th a con sinh ra mc hi
chng Down do chuyn on c th l do ri lon mi
pht sinh.
Mt s trng hp do nhn on cui (q22) ca NST 21 (th ba nhim mt phn) v biu hin hi chng
Down.
1.1.5. Tin lng

Ngi b hi chng Down thng b cht sm v tt ca tim hoc tt ca ng tiu ha, thng b nhim
khun, thng d cm ng vi bnh bch cu. Trc y khong 50% cht trong vng 5 nm u, mt s sng
st n tui trng thnh. Hin nay do iu kin x hi, s chm sc y t c ci thin nn bnh nhn Down
sng n giai on trng thnh nhiu hn, nhng ch c mt s t bnh nhn n sinh con. Nam mc hi chng
Down b v sinh.
30/09/2009
Page 30 of 203
1.1.6. Nguyn nhn

Bn cnh cc nguyn nhn do tc ng ca cc tc nhn trong mi trng, tui m c vai tr quan trng: t l
con mc hi chng Down tng nhanh theo tui m:
M 20 - 29 tui tn s sinh con th ba nhim 21 l: 1/2000.
M trn 45 tui tn s sinh con th ba nhim 21 l: 1/50.
S ph n qu tr sinh con b Down nhiu hn so vi ph n tui 20 - 29.
Tui b cao cng c nh hng n tn s sinh con b Down.
1.1.7. Chn on, phng bnh
1.1.7.1. Chn on
- Da vo cc triu chng lm sng: nhn chung chn on lm sng hi chng Down tng i d dng, tuy
nhin cn kh khn i vi tr s sinh.
- Da vo kt qu xt nghim di truyn t bo hc vi phng php nhum bng G: i vi trng hp nghi
ng c th tin hnh cy m (thng l m da) pht hin hi chng Down th khm m.
1.1.7.2. Phng bnh
Hi chng Down cho n nay vn cha c kh nng cha c. V vy, chn on trc sinh l nhm hn
ch sinh ra nhng a tr mc hi chng Down.
- i tng cn chn on trc sinh:
+ Tui ca cc cp v chng, nht l tui ca v ( 35 tui).
+ Cc cp v chng c tin s sy thai lin tip v con d tt, c bit l con mc hi chng Down.
+ V hay chng l nhng ngi mang NST chuyn on cn bng: 45,XX(XY),t(Dq; 21q) hoc 45,XX
(XY),t(21q; Gq).
+ V hoc chng c tip xc vi cc tc nhn gy t bin cc cht phng x, ha cht...
- Cc bc thc hin ca chn on trc sinh (xem phn t vn di truyn):
+ Xt nghim sng lc AFP, HCG v uE3 trong huyt thanh m (Triple test).
+ Siu m thai.
+ Nui cy t bo i phn tch NST.
+ Sinh thit tua rau phn tch NST.
1.2. Hi chng Edwards

Hi chng th ba nhim 18 c Edwards v cng s m t nm 1960.
1.2.1. Tn s
Tn s chung ca th ba nhim 18 l 1/4000 - 1/8000 tr sinh.
1.2.2. T l gii
T l gii l 3 n: 1 nam.

Tr sinh ra thng nh cn, thng non c trn hp, s di v to, khe mt hp, tai v tr thp, t qun v
nhn nn trng ging nh tai chn, ming b, hm nh v li ra sau.
Bn tay rt c bit: ngn ci qup vo lng bn tay, bn tay nm li, ngn tr chm ln ngn nhn. Bn chn
vo.
30/09/2009
Page 31 of 203
Np vn da rt c bit: tn s vn cung cao u ngn tay (7 - 10 ngn). Thng c np ngang n c,

chc ba trc thng v tr t hoc t.
D tt km theo: thng c d tt tim, c quan sinh dc, thot v rn.
1.2.4. Di truyn t bo
Khong 80% trng hp l th ba nhim thun: 47,XX(XY),+18.
Khong 10% th khm: 46,XX(XY) / 47,XX(XY),+18.
Khong 10% th chuyn on hoc th ba nhim kp, v d: 48,XXY,+18.
1.2.5. Tin lng

Rt xu, thng cht ngay sau khi hoc ch sng trung bnh 10 tun.
1.2.6. Nguyn nhn

Tui m c nh hng r rt n t l sinh con th ba nhim 18; tui b cng c nh hng.

1.2.7.1. Chn on
- Da vo cc triu chng lm sng, c bit l bn tay ca tr b bnh.
- Da vo kt qu xt nghim di truyn t bo hc.
1.2.7.2. Phng bnh
Chn on trc sinh hi chng th ba nhim 18, bao gm:
- Siu m.
- Nui cy t bo i phn tch NST.
- Sinh thit tua rau phn tch NST.
30/09/2009
Page 32 of 203
1.3. Hi chng Patau

Hi chng th ba nhim 13 c Patau v cng s m t nm 1960.
1.3.1. Tn s
Tn s chung ca th ba nhim 13 l: 1/5000 - 1/10000 tr sinh.
1.3.2. T l gii
N mc bnh nhiu hn nam.

u nh, nhn cu nh hay khng c nhn cu, tai v tr thp v bin dng.
Thng b ic, thng b st mi hai bn, c th nt khu ci. i khi bn
chn vo, 6 ngn bn tay hoc bn chn.
Tm thn vn ng km pht trin.
Np vn da thng c np ngang n c, chc ba trc v tr t.
D tt km theo: thng c d tt tim, ng tiu ha.
Bch cu a nhn trung tnh c nhiu phn ph li ra c cung hoc khng
c cung.
Khong 80% trng hp l th ba nhim thun: 47,XX(XY),+13; 20% trng hp l khm: 46,XX(XY) /
47,XX(XY),+13 hoc chuyn on 13/13 do b m truyn cho hoc mi pht sinh.
1.3.5. Tin lng

Rt xu, khong 80% tr th ba nhim 13 cht trong nm u.
Trong cc trng hp khm, cc biu hin lm sng nh hn v c th sng lu hn.
1.3.6. Nguyn nhn

Tui m cng nh hng n tn s sinh con th ba nhim 13.

1.3.7.1. Chn on
- Da vo triu chng lm sng.
- Da vo kt qu xt nghim di truyn t bo hc.
1.3.7.2. Phng bnh

Chn on trc sinh hi chng th ba nhim 13, bao gm:
- Siu m.
- Nui cy t bo i phn tch NST.
- Sinh thit tua rau phn tch NST.
1.4. Cc th ba nhim khc

Ngoi 3 th ba nhim nu trn, cn c mt s th ba nhim khc nhng a s gy cht phi thai nn t
gp, sau y l mt vi th ba nhim him gp c th thy sau khi sinh:
30/09/2009
Page 33 of 203
1.4.1. Th ba nhim 8
Karyotyp: 47,XX,+8
Nhng biu hin chnh: mt di, mi di dy v tr ra, d dng xng v khp, vo ct sng, cc t sng
bin dng, nt ct sng, thng d s t sng v xng sn, xng chu gim sn v hp, cc ngn tay d
dng. Np vn da tay chn ca bnh nhi s sinh c nhng np gp su m.
Bnh nhn c th sng n giai on trng thnh. Rt t trng hp l th ba nhim thun, a s trng thi
khm.
1.4.2. Th ba nhim 9
Karyotyp: 47,XX,+9 hoc 47,XY,+9.
Nhng biu hin chnh: d dng phn u mt: u nh v di, mt su,
khe mt nh v xch, mi trn chm ln mi di. D dng xng khp, d dng tim mch.
a s cht trong nhng thng u.
1.4.3. Th ba nhim 22
Karyotyp: 47,XX,+22 hoc 47,XY,+22.
Nhng biu hin chnh: u nh, tai to v quay ra sau. Cc ngn tay di nh. Chm pht trin th lc v tr
tu. a s cht trong nhng nm u.
1.5. Hi chng 5p- (mt on nhnh ngn nhim sc th s 5): hi chng mo ku

Hi chng 5p- c m t bi Lejeune v cng s nm 1963.
1.5.1. Tn s: tn s chung: 1/50.000 tr sinh.

1.5.2. T l gii: thng gp tr gi hn tr trai.
Trng lng khi sinh thp, thi k s sinh, tr nh c ting khc khng bnh thng, yu, rn r ging nh
ting mo ku.
u nh, mt trn nh mt trng; hai mt xa nhau, c np qut; lm cm. Khi ln ln khun mt c th bin
i nhng vn c ting khc the th. Gim trng lc c.
Mt s triu chng tri ngc vi triu chng ca hi chng Down: khe mt chch xung di, khng c np
qut, lc mt, gc mi rng, tai v tr thp, c ngn, c th dnh ngn.
Chm pht trin tr tu: ch s IQ t 20 - 50.
Np vn da: thng gp np ngang xa b t qung ti min gian ngn hai. C th gp np ngang n c,
chc ba trc cao (t), tng tn s hoa vn m ci.
D tt km theo: thng gp d tt tim.
a s l mt on do mi pht sinh; kch thc on mt thay i ty tng trng hp im t c xc
nh l p14; p15. Karyotyp l 46,XX,5p- hoc 46,XX,del(5p).
Mt s t trng hp khm, NST s 5 hnh vng nhn hoc dng chuyn on di truyn t b m.
1.5.5. Tin lng
30/09/2009
Page 34 of 203
Nhiu bnh nhn sng n tui trng thnh nhng c th vn trong tnh trng km pht trin.
1.5.6. Nguyn nhn

Hi chng ny khng lin quan n s tng ca tui m.
1.6. Mt s hi chng mt on khc
1.7. Nhim sc th Philadelphia (Ph1)

Trn tiu bn NST ca cc bnh nhn mc bnh bch cu ty mn tnh (Chronic Myeloid leukemia - CML)
thng c mt NST rt nh, chnh l NST 22 b mt on nhnh di (22q-), NST tn l NST Philadelphia
(Ph1). Trong bnh bch cu ty mn tnh thng gp chuyn on tng h gia NST s 9 v NST s 22. on
t ra ca NST 22 thng ni vi phn cn li ca NST s 9 nhnh di to nn NST chuyn on t(9;22) (q34;
q11).
Bnh bch cu th ty mn tnh xp x 1/4 trong tt c cc trng hp bnh bch cu.
Bnh bch cu th ty mn tnh xy ra i vi tt c cc nhm tui, nhng hay gp la tui t 40 - 50.
Khng c biu hin khc bit r rt gia t l nam v n.
2. BNH DO RI LON NHIM SC TH GII TNH

2.1. Nhim sc th gii v s hnh thnh gii tnh
Trong b NST ngi c 1 cp NST gii: XX n v XY nam.
Gii tnh ca ngi c quyt nh vo lc th tinh v do NST X v Y quyt nh.
2.1.1. Chc nng ca nhim sc th X

Trn NST X c cc gen lin quan n s quy nh gii tnh:
- Gen chi phi s hnh thnh v thc hin chc nng ca bung trng.
- Gen chi phi s bit ha ca tinh hon.
- Gen km hm s hnh thnh tinh hon.
30/09/2009
Page 35 of 203
- Cui nhnh ngn ca NST X v Y cha on tng ng, c s trao i cho trong gim phn v vng ny
c tn l gi NST thng.
Ngoi cc gen nu trn c cc gen chi phi mt s tnh trng khc khng lin quan n s quy nh gii tnh.
n vi cp NST gii XX, gen km hm s hnh thnh tinh hon sn xut ra yu t km hm gen bit ha
tinh hon c trn NST X, do vy tinh hon khng hnh thnh: gen chi phi s hnh thnh v chc nng ca bung
trng hot ng dn n s hnh thnh bung trng v thc hin chc nng ca bung trng.
2.1.2. Chc nng ca nhim sc th Y

Nhim sc th Y mang cc gen chi phi vic sn xut ra cc yu t bit ha tinh hon, yu t trng thnh v
hot ng ca tinh hon.
nam gii vi cp NST XY, gen bit ha tinh hon c tn trn bn gen l TDF (Testis Determining
Factor). Gen ny nm trn nhnh ngn ca NST Y v tr p11.3. Gen bit ha tinh hon TDF khi hot ng thc
hin cc chc nng sau:
- c ch s hot ng ca gen km hm s hnh thnh tinh hon trn NST X, do gen bit ha tinh hon
trn NST X hot ng, ng thi gen ny km hm s hnh thnh bung trng.
- Cng vi s hot ng ca gen bit ha tinh hon trn NST X, gen bit ha tinh hon trn NST Y hot ng
hnh thnh tinh hon.
Cc gen khc trn NST Y sau hot ng tinh hon trng thnh v thc hin chc nng.
Gii v gii tnh ca c th c xc nh qua cc giai on:
- Giai on NST gii: c xc nh khi th tinh trng 23,X vi tinh trng 23,X hoc 23,Y.
- Giai on tuyn sinh dc: ty thuc cp NST gii l XX hay XY m tuyn sinh dc n hoc tuyn sinh dc
nam c hnh thnh.
- Giai on c quan sinh dc: giai on hnh thnh c quan sinh dc bn ngoi.
- Giai on ng k gii tnh hay gii tnh php l (legal sex): gii tnh c ng k chnh thc khi sinh.
- Giai on tm l gii tnh: hnh vi hng nam hoc hng n.
Khi c tuyn sinh dc, s bit ha gii tnh chu tc ng ca hormon sinh dc. Ngi m khi c thai dng
hormon n hoc nam nh hng n s hnh thnh gii tnh th pht ca thai nhi.
2.2. Vt th gii tnh ca ngi

Cc NST gii tnh X v Y khng ch quan st c trong t bo ang phn chia m cn c th thy c
trong nhn t bo gian k v c gi l cht nhim sc gii tnh hay vt th nhim sc gii tnh.
2.2.1. Vt th Barr
T nm 1921, ngi ta phn bit c t bo
nam v n bng cc NST gii tnh, nhng phi n
nm 1949 th mi phn bit c bng t bo gian
k. Nm y Barr v Bertram khi nghin cu cc
nron ca mo ci thy c mt khi cht nhim sc
c bit m t bo ca mo c th khng c. Vt th
cng c tm thy hu ht t bo ng vt c
30/09/2009
Page 36 of 203
v v c t tn l vt th Barr. ngi, t
bo ca hu ht cc m u c th dng xt
nghim vt th Barr, nhng t bo nim mc ming
v t bo nim mc m o hay c dng xt
nghim hn c.
Cc tiu bn sau khi c nh hnh, c nhum bng phm nhum kim tnh nh orcein, fuchsin, oresyl
violet, xanh toluidin, thionin. Vt th Barr thng l mt khi hnh thu knh phng li nm p st mt trong ca
mng nhn, i khi c hnh nn hoc hnh dng khc, vt th Barr bt mu sm hn mu ca nhn. Kch thc
trung bnh l 1,2 x 0,7 m. S lng vt th Barr trong mt t bo c tnh theo cng thc:
S vt th Barr = s NST X - 1.
Nh vy ph n bnh thng c 2X th c mt vt th Barr trong t bo. nam gii bnh thng khng c
vt th Barr.
Ngun gc ca vt th Barr theo gi thuyt ca Lyon l xut x t mt NST X b bt hot v d nhim sc
ha nn bt mu khng ging cc NST khc.
2.2.1.1. Gi thuyt Lyon

- Trong cc t bo soma ca ng vt c v ci, ch c mt NST X l hot ng, NST X kia b kt c v bt
hot, xut hin trn tiu bn gian k nhum c hiu v c gi l vt th nhim sc gii X.
- S bt hot xy ra sm trong thi k phi.
- Nhim sc th X bt hot c th c ngun b hoc ngun m cc t bo khc nhau trong cng c th. Khi
mt trong hai NST X no ca mt t bo b bt hot th c dng t bo do t bo y sinh ra u gi nguyn
NST X bt hot y cho n ht i c th.
ch xut hin mt t l nht nh trn tiu bn: n, 50% v c th cao hn t bo biu m, 21% t bo
nim mc ming, 24% t bo nim mc m o. nam gii bnh thng khng c vt th Barr, nu c th t l
rt thp. m c tnh n, t l vt th Barr cng thp v t bo phn chia nhanh, gian k ngn nn c hi c
nhn thy vt th Barr cng him.
Cch tr li xt nghim: vt th Barr dng tnh hoc vt th Barr m tnh ch khng tr li l n hay nam
2.2.2. Vt th di trng
Vt th di trng do Davidson v
Smith pht hin nm 1954. Vt th di
trng c thy bch cu a nhn v
c coi l mt dng phn ph c bit
ca nhn bch cu. Bng k thut nhum
giemsa hoc phm nhum khc thy bch
cu nam v n khc nhau s c mt ca
vt th di trng n. Th di trng c
phn u phnh to dnh vo mi ca nhn
bch cu bng mt cung mnh. Phn
phnh a dng, loi c trng cho n gi l
dng A, tc vt th di trng c hnh trn
hoc bu dc, ng knh 1 - 1,5m. Cc
dng khc, phn phnh v cung a dng
v khng c trng
30/09/2009
Page 37 of 203
.Vt th di trng c coi l mt NST X kt c rt mnh lc gian k. Tn s vt th di trng n vo

khong 3% s bch cu a nhn trung tnh. nam khng c vt th ny.
2.2.3. Vt th Y
Vt th Y do Pearson pht hin nm 1970. Phn xa tm ca nhnh di NST Y bt mu hunh quang quinacrin
rt mnh nn c th pht hin c c khi nhum nhn gian k. Cng nh vt th Barr, vt th Y c th c xt
nghim hu ht cc m; nhng t bo nim mc ming, t bo chn tc, chn ru hay c xt nghim hn.
Nhnh di ca NST Y rt a hnh; khong 10% ngi nam c chiu di NST Y di hn bnh thng v tnh cht
ny di truyn c.
T l t bo c vt th Y thay i ty theo m quan st. ngi bnh thng (46,XY), khong 70% t bo
nim mc ming c vt th Y. Vt th Y cng c dng chn on gii tnh.
2.3. Mt s hi chng do ri lon NST gii

2.3.1. Hi chng Turner
Nm 1930, Ullrich m t mt trng hp vi nhiu d tt. Nm 1938, Turner m t 7 ph n vi nhiu
biu hin nh Ullrich m t nhng c b sung thm nhiu biu hin ngi trng thnh. Nm 1959, Ford v
cng s xc nh karyotyp ca nhng bnh nhn loi ny l 45,X. Monosomi NST X c mt t l cao cht
ngay giai on phi thai (98 - 99%), ch c mt s nh monosomi NST X sng n khi sinh. Tn s tr em gi
b monosomi NST X lc sinh l 1/3000.
2.3.1.1. Triu chng lm sng

- giai on s sinh: cha c nhiu biu hin nn kh nhn bit: cc du hiu nhn
bit nh tr nh cn, chiu di c th ngn, tha da gy, ph
bch huyt mu bn tay v bn chn. Cc c im ny cng c
th pht hin khi siu m thai.
- giai on ln v trng thnh:
+ Tr em gi c ngi thp, chm ln. Phn u mt: hm
nh, cm nh, sp mi, tai v tr thp, mp x, tc mc thp
xung tn gy, c ngn v rng (Hnh 2.10), c np da tha c
hnh cnh bm ni lin t xng chm xung n mm cng
vai.
+ Cng tay cong ra ngoi, ngn t bn 4 v 5, da c nhiu
nt rui, mng tay gim sn v li.
+ Nhi tnh khi n tui dy th; tuyn v khng pht
trin, c quan sinh dc rt t lng mu, khng c lng nch.
Tuyn sinh dc khng pht trin, soi bng thng thy di
mu trng nht. T cung nh, ch i. Gii tnh th cp khng
pht trin, v kinh nguyn pht hoc th pht, i khi c hin
tng nam ha.
+ Trn 50% trng hp c hp ng mch ch; 40 - 60% c d tt h thng tit niu (thn hnh mng nga,
bng quang ch i, hoc thn nc).
+ Xng: d dng u gi, c tay v bn tay. Mm chy trong thng h thp, hi chch xung di v
vo trong, triu chng r lc 7 tui. Tui xng chu chm pht trin.
+ Ni tit: khng c hoc gim estrogen v pregnandiol, tng FSH, nhng c trng hp FSH bnh thng.
Lng 17-cetosteroid thng thp.
30/09/2009
Page 38 of 203
+ Np vn da: tn s hoa vn m t tng, nhng gim m ci. Tng s vn ngn tng.

+ Tm thn: thng thiu nng tr tu nh, c trng hp bnh thng.
- Tin trin:
Bnh nhn thng c tui th bnh thng, tr nhng trng hp c tt ni quan nng cht thi k mi
sinh. Cc bnh nhn loi ny thng v sinh, tuy nhin c trng hp c thai sinh con, gp trng thi khm.
2.3.1.2. Di truyn t bo
55% trng hp c karyotyp 45,X. Vt th Barr m tnh.
10% trng hp dng khm: 45,X/46,XX hoc 45,X/47,XXX. C vt th Barr nhng tn s thp.
20% trng hp c NST X u nhnh di: 46,X,i(Xq), vt th Barr ln hn bnh thng hoc NST X u
nhnh ngn: 46,X,i(Xp), vt th Barr nh hn bnh thng
5% trng hp do mt on NST X nhnh ngn hoc nhnh di: 46,XXp- hoc 46,XXq-.
5% trng hp l NST X vng: 46,X,r(X) dng khm hoc thun.
5% trng hp c mt NST Y nh trng hp khm 45,X/46,XY
Ngun gc ca NST X trong hi chng Turner 45,X theo mt s nghin cu th 75% NST X c ngun gc l
t m.
Ty theo tnh trng ca b NST m cc dng bnh c thay i: t dng in hnh k trn n cc dng nh
hn, tuyn sinh dc t dng khng pht trin, tuyn sinh dc lon sn n gim sn tuyn sinh dc, t ch v kinh
n hin tng c kinh nguyt ngu nhin.
- T vn di truyn: ty theo s c mt ca cc dng t bo v mc hormon ca ngi bnh m cho li
khuyn.
2.3.2. Hi chng Klinefelter

Nm 1942, Klinefelter v cng s m t hi chng ny. Nm 1959, Jacob v Strong chng minh rng
karyotyp ca ngi bnh ny 47,XXY. Tn s ca bnh: khong1/1000 tr s sinh nam.

+ giai on s sinh v tr nh: rt kh nhn bit v khng c d dng quan trng, hoc c nhng d dng
khng c hiu nh tinh hon lc ch, l i lch thp, dng vt km pht trin.
+ giai on dy th: trong nhiu trng hp ngi cao, chn tay di (hnh 2.11), nhng cng c trng hp
c hnh thi nam bnh thng. Mt triu chng thng thy l tinh hon khng pht trin, mo tinh hon nhiu
khi ln hn tinh hon, khong 35 - 50% trng hp c chng v to. Gii tnh nam km pht trin, khng ru, t
lng mu, dng vt b, tnh dc gim. Tng bi tit FSH, s bi tit 17-cetosteroid bnh thng hoc gim.
Tr tu pht trin bnh thng, c trng hp suy gim.
Np vn da: gim tng s vn u ngn tay, tng tn s vn cung; chc ba trc lnh v pha b tr bn tay,
tng tn s np ngang n c.
M hc: tr em, m hc tinh hon bnh thng. tui dy th, ng sinh tinh b x ho; mt s ng cha t
bo Sertoli. Nhng t bo Leydig t tp thnh nhng m ln. Ngi b Klinefelter thng khng c tinh trng.
2.3.2.2. Di truyn t bo
Trong t bo c c vt th Barr v vt th Y.
30/09/2009
Page 39 of 203
80% trng hp Karyotyp: 47,XXY. Nhng trng hp cn li c th trng thi khm: 46,XY/47,XXY;
46, XX/47,XXY hoc 45,X/46, XY/47,XXY.
Ngun gc ca NST bt thng: 53% NST thm c ngun gc t b, 34% do ri lon
gim phn I m, 9% do ri lon gim phn II ca
m, 3% do ri lon phn ct ca hp t. C s phi
hp vi tui m cao lm tng bt thng gim phn
I.
2.3.3. Hi chng Noonan

Hi chng ny c nhiu biu hin ging hi
chng Turner v vy cn c tn l hi chng Turner
nam, hi chng Ullrich. Bnh biu hin c n hoc
nam. B NST ca nhng ngi mc hi chng ny l
46,XY hoc 46,XX. Theo David W.S. th bnh di
truyn theo kiu tri NST thng. Gen bnh t bin
nm trn NST s 12: 12q22-qter. Tuy nhin c trng
hp khng xc nh c t bin bnh nhn.
Tuyn sinh dc c nhiu dng, t bnh thng n
lon sn biu hin nhiu mc khc nhau, do vy c
th sinh sn bnh thng nhng nhiu trng hp tinh
hon cha xung bu, tinh hon lc ch, v sinh
Hp ng mch phi l mt biu hin thng
gp, t gp hp ng mch ch.
Tr tu ca ngi mc hi chng Noonan cng
tng t nh hi chng Turner.
2.3.4. Hi chng 47,XYY

Tn s: 1/1000 tr s sinh nam.
C th thng ln, khng c biu hin hnh thi
g c bit. Ni tit khng c thay i khc thng,
c trng hp sinh dc km pht trin, tinh hon lc
ch, tt l i lch thp.
Tm thn: nhiu trng hp c tnh nt tht thng, thiu t ch, d b kch ng, hung hng, phm ti trm
cp, git ngi, v vy tn s hi chng 47,XYY cc trung tm giam gi ti phm c th n 2/100.
Trong t bo c hai vt th Y.
Ngi mc hi chng 47,XYY vn c kh nng sinh sn.
C trng hp 48,XXYY. Nhng bnh nhn c b nhim sc th 48,XXYY c kiu hnh tng t hi chng
Klinefelter, nhng c tnh nt tht thng hung hng hn c trng hp XYY.
2.3.5. Hi chng 47,XXX

Tn s: khong 1/1000 tr s sinh gi.
Khng c biu hin hnh thi g c bit. a s trng hp sinh bnh thng, mt s trng hp v kinh
th pht, thng mn kinh sm. Thng c gim tr tu t nhiu.
30/09/2009
Page 40 of 203
Np vn da: tng tn s vn mc quay v vn cung. Tng s vn ngn tay gim.

T bo c hai vt th Barr.
C th gp trng hp khm: 46,XX/47,XXX.
2.3.6. Hin tng lng gii

Gii nam v gii n khc nhau v cu trc di truyn (NST), v tuyn sinh dc, c quan
sinh dc, cu to c th v tm l gii tnh.
nh ngha th no l lng gii vn cn c nhng
kin khc nhau. Tuy nhin, c th hiu lng gii l hin
tng khng c s ph hp ca nhng tnh cht nu trn
cng mt c th.
C th phn bit hai loi lng gii: lng gii gi v
lng gii tht.
2.3.7. Lng gii gi

2.3.7.1. Lng gii gi nam
L nhng ngi c tinh hon, b NST ca nhng
ngi ny thng c NST Y: 46,XY; 47,XXY; 47,XYY v
nhiu dng khm khc, cng c trng hp 46,XX. Cc
bt thng c th xy ra c quan sinh dc bn trong hoc
bn ngoi di cc hnh thi khc nhau:
- Nam c t cung do khng c ch c s pht trin
ca ng Muller.
- Nam c chng v to.
- Nam c tt l i lch thp.
- Lon sn tuyn sinh dc: tuyn sinh dc gim sn hoc tuyn sinh dc dng mt di th s.
Trong cc dng ca lng gii gi nam, hi chng tinh hon n tnh ha (Testicular feminization syndrome)
c m t nhiu. Hi chng tinh hon n tnh ha c Morris E. v Mahesh J. dng t tn cho cc
trng hp ri lon theo kiu di truyn ln lin kt gii X cc bnh nhn nam c tinh hon, karyotyp 46,XY,
kiu hnh c th biu hin cc mc khc nhau nh: c quan sinh dc ngoi hon ton l n, hoc c quan
sinh dc ngoi m h v gii tnh, hoc c quan sinh dc ngoi l nam, c dng vt, c kh nng sinh sn. Cc
trng hp ny l do khuyt tt v s lng v cht lng ca receptor androgen c xc nh l nm trn
locus gen thuc nhnh di ca NST gii tnh X: Xq11-12. Bnh di truyn theo kiu ln lin kt trn NST X.
C hai loi l hi chng khng androgen hon ton v khng hon ton, tng ng vi hai loi hi chng
tinh hon n tnh ha hon ton v hi chng tinh hon n tnh ha khng hon ton.
+ Loi khng androgen hon ton cn gi l hi chng tinh hon n tnh ha hon ton gp 1/20000 1/64000 tr s sinh nam. Bnh nhn loi ny c ri lon nng n c v s lng v cht lng ca receptor
androgen. Bnh nhn c kiu hnh l n, lon sn sinh dc, khng c m o hoc m o ct, tinh hon nm
trong bng, trong ng bn hoc mi ln, v kinh nguyn pht v hay gp thot v bn trc tui dy th, pht
trin tm sinh l hon ton l n.
+ Loi khng androgen khng hon ton c ri lon mt phn s lng v cht lng ca receptor androgen.
30/09/2009
Page 41 of 203
Bnh nhn loi ny c s nam ha mt phn c quan sinh dc ngoi nh ha nhp mt phn cc np mi
bu, ph i m vt cc mc khc nhau, m o ngn v m. Tm hiu trong gia h thng khng c tin s
bnh t trc, nhng trong mt s trng hp c nhiu thnh vin trong gia nh cng b bnh. Bnh nhn c th
nam ha lc dy th vi ph i m vt hay s ha nhp pha sau ca cc mi ln.
Trng hp tinh hon trong bng hoc ng bn su th nguy c b ung th ha rt cao nn cn phu thut
ct b tinh hon, nht l trng hp gy bin chng thot v bn. Ngi n d hp t c biu hin bnh thng
nhng khong 20% c hin tng chm kinh. Khong 2% n thot v bn l do hi chng ny.
2.3.7.2. Lng gii gi n

L nhng ngi c bung trng nhng c quan sinh dc bn ngoi c hnh thi nam nhiu hay t (ty tng
trng hp t ph i m vt n c hnh thi nam hon ton). Karyotyp thng l 46,XX nhng cng c trng
hp trng thi khm. C ch sinh bnh cha r nhng c th ri lon hormon do tc ng ca cc nhn t khc
nhau.
C th gii thch bng cc c ch sau y:
- Lng gii gi n do thng thn:
Ri lon tng hp steroid, hi chng tng sn thng thn bm sinh ph bin nht (chim 95%) l do thiu
21-hydroxylase, tng sn ACTH, qu sn androgen gy nn nam ha r tr gi ngay khi sinh. Loi ny di truyn
theo kiu gen ln NST thng m gen nm trn NST s 6 gn locus HLA - B.
Loi ri lon tng hp steroid do thiu ht 11-hydroxylase, khng thy c mi lin h vi HLA.
iu tr cc trng hp ny cn dng glucocorticoid phng cc hu qu do thiu ht hydrocortisol gy
ra, ngoi ra cn ngn cn s nam ha nhanh v phng s tng trng sm vi s chn sm ca cc u xng.
- Lng gii gi n khng phi do thng thn:
Trong thi k thai nghn, ngi m dng thuc thng l thuc nga sy thai loi progestatif dn n hu
qu th pht tng androgen gy nam ha thai n.
Khi u m (arrhenoblastoma) hoc thai gy sinh hormon.
- Bt thng pht trin ng Muller: ng Muller bt sn, khng c m o bm sinh hoc m o gim sn, t
cung khng c hoc khng bnh thng (v d nh hi chng Rokitansky). Cc trng hp ny thng c bt
thng thn nh bt sn thn hoc thn lc ch.
- Cc c ch cn cha r.
2.3.8. Lng gii tht

L nhng trng hp trong cng mt c th c c tinh hon v bung trng dng bnh thng hoc lon
sn. Cn c vo v tr ca tuyn sinh dc trong c th c th xp thnh 3 dng sau:
- Lng gii xen k: mt bn c bung trng, bn kia c tinh hon, chim t
l 40%.
- Lng gii hai bn: c hai bn u c tuyn sinh dc hn hp bung trng - tinh hon, chim t l 20%.
- Lng gii mt bn: mt bn c bung trng hoc tinh hon, bn kia l tuyn hn hp, chim t l 40%.
Kiu hnh c nhiu dng bin i ty theo karyotyp.
C quan sinh dc: hnh thi i nam i n biu hin nhiu mc khc nhau. Trong 2/3 trng hp c quan
sinh dc lc u biu hin hnh thi nam, tinh hon cha xung bu, l i lch thp. Lc dy th tuyn v pht
trin (80% trng hp), hnh kinh (50% trng hp). C trng hp hnh thi nam, v to, ra huyt c chu k.
30/09/2009
Page 42 of 203
Trong bng c cu trc ca c ng Muller v ng Wolf, c vi trng, t cung gim sn hoc bnh thng,
c mo tinh hon, ti tinh.
Karyotyp thng l 46,XX; 46,XY hoc c hai dng t bo 46,XX/46,XY. Ngoi ra cng c th gp cc trng
thi khm khc.
Vi c th c cp NST XX, c kh khn gii thch v sao c t chc tinh hon, c th c trng thi khm
trong qu trnh bit ha cc dng t bo. V c quan sinh dc bn ngoi c nhiu dng lng gii khc nhau, v
tm l gii tnh t dng nam bnh thng n dng n bnh thng.
Nhng ngi lng gii tht u v sinh.
2.3.9. Ri lon cu trc nhim sc th X

- Chuyn on cn bng hoc khng cn bng gia NST X v NST thng dn n thiu nng bung trng
nguyn pht hoc th pht vi nhng biu hin hi chng Turner mc khc nhau.
- Cc trng hp mt on nhnh ngn hoc nhnh di biu hin l hi chng Turner, c lin quan gia mc
biu hin ca bnh vi kch thc ca on b mt.
+ Trng hp NST X b mt nhnh di: tuyn sinh dc khng pht trin, v kinh, chiu cao c th bnh
thng hoc gn bnh thng.
+ Trng hp NST X b mt nhnh ngn: tuyn sinh dc khng pht trin, v kinh, chiu cao c th thp
(nhnh ngn ca NST X c mang gen chi phi chiu cao v hnh thi c th).
- Cc trng hp NST X u (ng NST), triu chng cng nh mt on NST X.
- V d: mt trng hp lin quan n ri lon cu trc NST X. Hi chng chm pht trin tm thn lin kt
nhim sc th X - Hi chng Martin-Bell hay hi chng nhim sc th X d gy (Fragile X). Hi chng ny l
nguyn nhn ph bin dn n chm pht trin tm thn c tnh cht gia nh. Hi chng chm pht trin tm thn
lin kt NST X l mt trong nhng nguyn nhn quan trng dn n chm pht trin tm thn hay gp nam. Hi
chng ny do t bin ca NST X v tr phn cui nhnh di: Xq27.3 gy nn hin tng NST X d gy. Gen b
t bin y l gen FMR1 (Fragile X Mental Retardation 1) biu hin bng s lp li nhiu ln ca b 3
nucleotid CGG, lm mt tnh n nh ca phn t ADN, khi t bo c nui cy trong mi trng c hiu gy
nn hin tng d gy ca NST X v tr Xq27.3. Sn phm ca gen FMR1 l protein FMRP (Fragile X Mental
Retardation Protein), l mt loi protein c nhiu trong m no v m tinh hon, chc nng ca protein FMRP l
tham gia iu ha tng hp protein, ngoi ra protein ny cn tham gia cu to nron v s dn truyn qua synap.
Khi gen FMR1 t bin hon ton, dn n c th thiu hon ton protein FMRP, s c biu hin chm pht trin
tm thn. Khi gen FMR1 dng tin t bin, c th vn c kh nng tng hp mt lng nht nh protein
FMRP, do nhng ngi mang gen FMR1 tin t bin c th hon ton bnh thng hoc biu hin chm pht
trin tm thn mc nh. ngi bnh thng, s ln lp li ca b 3 nucleotid CGG trong gen FMR1 t 5 54 ln. ngi mang gen tin t bin nhng khng c biu hin lm sng, s ln lp li ca b 3 nucleotid CGG
trong gen FMR1 t 60 - 200 ln. ngi mang gen t bin hon ton, c biu hin lm sng r rt, s ln lp li
ca b 3 nucleotid CGG trong gen FMR1 l 200 - 1000 ln hoc hn.
Nhng ngi nam mang gen FMR1 tin t bin vi s ln lp ca b ba nucleotid CGG t 60-200 ln c
biu hin bnh thng nhng c kh nng truyn gen bnh v gy bnh cho th h tip theo. Ngi nam ny s
truyn gen bnh cho con gi v khi ngi con gi ly chng sinh con th i con ca h c hin tng xy ra
nh sau: Tin t bin vi tn s lp li ca b ba nucleotid CGG l 60-200 ln s pht trin thnh t bin hon
ton vi s ln lp li ca b ba nucleotid l trn 200 ln hoc hn. Hin tng ny khng xy ra ngi nam
mang gen tin t bin nhng li xy ra con gi ca h khi ngi con gi sinh con. Tin t bin c xu hng
lan rng th h k tip, tin t bin ln c th pht trin thnh t bin hon ton.
Cc mc t bin ca gen s nh hng n tr tu cc mc khc nhau. Ngi mang gen tin t bin
v t bin khng b nh hng ti kh nng sinh sn nn c th truyn gen bnh v bnh cho th h sau, do
hi chng Fragile X gy CPTTT c tnh gia nh.
i vi n mc hi chng Fragile X, triu chng lm sng thng khng in hnh, thng ch biu hin
CPTTT mc khc nhau. iu ny lin quan n NST X bt hot, s bt hot ny xy ra ngu nhin trong hai
30/09/2009
Page 43 of 203
NST X v t l khc nhau gia cc m trong c th. Nu gen t bin nm ch yu trn NST X b bt hot,
ngi s khng biu hin bnh hoc biu hin bnh khng hon ton. Trong trng hp chuyn on gia
NST X mang gen t bin vi NST thng, bnh nhn vn c biu hin lm sng. Tuy nhin, xc nh l
hi chng Fragile X, cn phi kt hp triu chng lm sng ca bnh nhn vi lm xt nghim mc di truyn t
bo v phn t.
+ Tn s: khong 1/4000 nam v 1/8000 n b mc hi chng ny.
+ Triu chng lm sng:
Giai on th u: bnh biu hin mc nh nh gim trng lc c, gim vn ng. Hnh thi b mt rt
c bit vi tai to vnh, mt di; tinh hon to ngi nam sau tui dy th.
Mc chm pht trin tm thn c th t nh n nng ty thuc vo ngi mang gen tin t bin hay t
bin hon ton.
+ Di truyn t bo:
pht hin ra on NST X d gy ti v tr Xq27.3, ngi ta nui cy t bo bch cu lympho mu ngoi vi
trong cc mi trng c hiu l mi trng ngho acid folic hoc mi trng d thymidin, on d gy biu hin
di cc dng gap, iso gap, t n, t kp hoc mt on NST. C trng hp on d gy biu hin bng hai
chm nh tch khi phn cui nhnh di NST X. Ngi mc hi chng ny thng c khong 4 - 50% t bo
nui cy c NST X biu hin d gy.
C th dng phng php di truyn phn t xc nh s ln lp li ca b 3 nucleotid CGG ca gen FMR1.
2.3.10. Ri lon cu trc NST Y

- Chuyn on ca NST Y vi NST X hoc cc NST thng khc s biu hin kiu hnh l nam hoc n ty
theo kiu chuyn on.
- Mt on nhnh di NST Y c kiu hnh nam, tinh hon c th pht trin bnh thng. Cng c trng hp
l i lch thp, khng c tinh trng.
- NST u ca nhnh di NST Y (hnh thnh do mt nhnh ngn), c kiu hnh n nhng tuyn sinh dc bt
sn (yu t quy nh tnh cht nam nm trn nhnh ngn ca NST Y). Thng gp trng thi khm kt hp vi
dng t bo khc thng l 45,X.
- Mt on nhnh ngn NST Y: thng c kiu hnh n. Hu ht c di sinh dc vi hi chng Turner, c
bit c ph bch huyt nhng chiu cao bnh thng. Trng hp ny ngc vi ngi n 46,XY c lon sn
tuyn sinh dc hon ton v khng c kch thc nh hi chng Turner.
Hi chng nam 46,XX
Tn s: khong 1/10000 tr s sinh nam.
Hnh thi bn ngoi: vi chiu cao bnh thng hoc hi thp.
Tinh hon nh v mm, gim sn t bo Leydig, khng c tinh trng, v sinh.
C ch sinh bnh: c gii thch bng s chuyn gen xc nh tinh hon (TDF) t nhnh ngn ca NST Y
sang nhnh ngn ca NST X trong qu trnh gim phn hoc trng thi khm vi dng t bo c NST Y nhng
dng t bo ny b loi tr giai on phi.
T LNG GI
1.
Trnh by cc biu hin lm sng, di truyn t bo hc v tin lng ca hi chng Down.
30/09/2009
Page 44 of 203
2.
3.
4.
Trnh by cc biu hin lm sng, di truyn t bo hc v tin lng ca hi chng Edwards.

Trnh by cc biu hin lm sng, di truyn t bo hc v tin lng ca hi chng Patau.
Trnh by cc biu hin lm sng v di truyn t bo hc ca hi chng mo ku.
Trnh by nhim sc th Philadelphia (Ph1).

Trnh by hi chng Turner; trong hi chng Turner xt nghim vt th Barr v vt th Y c kt qu nh
th no.
7. Trnh by hi chng Klinefelter; trong hi chng Klinefelter xt nghim vt th Barr v vt th Y c kt
qu nh th no.
8. Trnh by chc nng NST X v Y.
9. Trnh by vt th gii tnh ngi.
10. Trnh by cc c ch gy lng gii gi n.
11. Trnh by hin tng lng gii gi nam - Hi chng tinh hon n tnh ha.
12. Trnh by hin tng lng gii tht.
13. Trnh by hi chng chm pht trin tm thn lin kt NST X (hi chng Fragile X).
14. Trnh by cc hu qu do ri lon cu trc NST X v Y gy ra (tr hi chng fragile X).
5.
6.
30/09/2009
Page 45 of 203
Chng 3
MT S K THUT SINH HC PHN T
NG DNG TRONG Y HC
1. TCH CHIT V IN DI ADN

1.1. Tch chit ADN
t bo Eukaryota, phn ADN ch yu nm trong nhn t bo, trn cc NST, v vy trc ht cn bc l
ADN ra khi mng nhn, ra khi t bo. Sau y l cc bc ch yu ca quy trnh:
- Bc 1: gii phng ADN ra khi mng t bo bng cch nghin, dng p sut, siu m hoc dng phng
php ha hc hoc dng phng php sinh hc (dng enzym). Sau , hn dch c ly tm loi b ch yu
cc mnh vn ca t bo.
- Bc 2: tch b phn protein trong t bo, trong NST. Proteinase K thng c dng. Ly tm loi b
phn ta ca proteinase K (ta bng phenol, chloroform).
- Bc 3: kt ta ADN (thng dng Ethanol). ADN ta c kh nhit phng v cho tan trong m
TE (Tris, EDTA) v gi nhit : - 40 C. bo qun lu di, dung dch ADN c bo qun -200C n 800C.
1.2. Tch chit ARN

Phng php tch chit ARN ton phn cng bao gm cc bc c bn nh i vi ADN:
Gii phng ADN v ARN ra khi mng t bo.
30/09/2009
Page 46 of 203
Tch loi b phn protein.

Ta acid nucleic.
Bc tip theo: dch chit cha acid nucleic c vi ADNase phn hy ADN, sau ha tan dch chit
cha ARN trong nc; ta bng ethanol, thu c ARN ton phn. mARN c th c tch ring. Da vo
cu trc phn t mARN c ui poly A c th tch mARN bng sc k i lc trn ct oligo
T cellulose. Hin nay s dng b kit (b mu th chuyn dng) s dng cc vin bi t c mang oligo T trn
b mt. Thng qua lin kt b sung A = T cc mARN bm ln b mt cc vin bi t; sau bng k thut ly tm
thu li cc vin bi v tch mARN. K thut ny cho php tch gi li mARN vi khi lng
rt nh.
Ch : trong qu trnh thao tc, trnh ln ADN, ARN ca i tng khc vo dng c. Trnh cc enzym ph
hy ADN hoc ARN cn nghin cu, c bit ARN khng bn d b phn ly bi ARNase. Sau khi tch chit
OD 260
OD 260
ADN, kim tra tinh khit ca ADN bng xc nh t l OD 280 v OD 230 = 1,7 - 2 c coi l sch hoc
bng phng php in di ADN (xem phn thc tp).
1.3. in di ADN
Acid nucleic l cc i phn t tch in m, trong in trng c in th v cng thch hp ADN,
ARN di chuyn t cc m n cc dng.
kim tra v xc nh tnh cht ca ADN, cn in di ADN trn thch (gel). Phn t ADN cng nh cng
di ng nhanh. Ty theo kch thc ca phn t ADN m ngi ta dng cc loi gel khc nhau:
- Phn t ADN c di 500 i Nu
- Phn t ADN c di 500 - 10.000 Nu
- Phn t ADN c nhiu i Nu hn
Dng polyacrylamid gel

Dng Agarose gel
Dng Agarose gel c l to hn (Pulsed field agarose
gel).
quan st hnh nh ADN khi in di, ngi ta nhum ADN bng ethidium bromide, di nh sng t
ngoi, ADN gn vi ethidium bromide s pht sng.
Khi cho chy in di ADN nghin cu thng c ADN mu (Marker) cng chy so snh, xc nh s
lng Nu ca on ADN.
Phng php in di ADN cn c dng kim tra kt qu tch chit ADN.
2. PHN NG CHUI POLYMERASE (polymerase chain reaction: PCR)

Phng php ny c Mullis v cng
s xut vo nm 1985.
Mc ch phng php: pht hin v
nhn on ADN nhiu ln trong ng
nghim.
thc hin c phng php cn c:
phn t ADN ban u, hai on ADN mi
(primers), mi mi gm khong 20 base, hai
mi ny gn hai u ca phn t ADN ban
30/09/2009
Page 47 of 203
u: mi ngc v mi xui. 4 loi Nu

(dATP, dCTP, dGTP, dTTP), Taq
polymerase: enzym polymerase c tnh chu
nhit cao; enzym ny c tch chit t
loi vi khun Thermus aquaticus.
Phng php PCR thc hin qua nhiu
chu k, mi chu k gm 3 giai on:
Giai on bin tnh: ADN ban u
nhit cao: 92 950C tch ADN thnh
si n.
Giai on lai ghp: ADN mi c lai
ghp vi si n ca ADN ban u. Thc
hin nhit : 50 - 520C.
Giai on tng hp ADN: Taq
polymerase iu khin s gn tip cc Nu
vo sau ADN mi da ADN ban u lm
khun. Thc hin nhit : 70 - 720C. Sau
mi chu k, t mt phn t ADN ban u
tng hp nn hai phn t ADN, n chu k
sau hai phn t ny li lm khun tng
hp nn 4 phn t ADN.
.Qua cc giai on nh nu trn, v c nh vy thc hin tip cc chu k sau. Sau 30 chu k t mt phn
t ADN ban u s c 230 phn t c to thnh
Phng php PCR l mt phng php rt nhy, t mt lng ADN rt t ban u, vi cp mi tng ng,
c hiu, sau khi p dng phng php PCR s c mt lng ln ADN dng cho nhng chn on, nghin
cu. Phng php PCR trong nhiu trng hp thay th cho phng php Southern blotting v phng php
ny thc hin nhanh, cn lng ADN t.
T phng php PCR ban u, ngy nay ngi ta xut nhiu ci bin nng cao tnh nng ca phng
php.
- PCR lng (Nested PCR): trong k thut ny dng hai cp mi, c trnh t cc Nu lng vo nhau (c ngha
rng cp mi th hai c trnh t cc Nu nm trong cp mi th nht). on ADN c tng hp bi cp mi th
nht c dng lm khun mu cho PCR ln th 2. iu ny lm tng c hiu ca phn ng PCR. N ch
nhn ln on c hiu ca ADN ln 1, ng thi n s khng nhn ln vi nhng sn phm khng c hiu ca
ln 1.
- Nhn on ADN nh lng hunh quang: QF - PCR (quantitative - fluorescense - polymerase chain
reaction): nm 1993, Manfield ln u tin ng dng phng php nhn on ADN nh lng hunh quang - t
nm 1998 n nay mt s phng th nghim thc hin thnh cng k thut ny trong chn on trc sinh hi
chng Down. V d: da vo kt qu nh lng gen DSCR1 (gen c nh v vng 21q21.1 - q 22.2 lin quan
n d tt tim v chm pht trin tm thn ca hi chng Down), xc nh thai b Down hoc khng.
3. XC NH TRNH T NUCLEOTID TRONG PHN T ADN (Sequencing)

V nguyn l ngi ta c th xc nh trnh t cc Nu trong c b gen (genome) nhng trong iu kin hin
nay, ngi ta mi ch xc nh trnh t Nu nhng on ADN xc nh.
Sau y l hai phng php c ng dng thc hin xc nh trnh t Nu: phng php ha hc v
phng php enzym hc, trong phng php enzym hc c ng dng nhiu.
30/09/2009
Page 48 of 203
3.1. Phng php enzym hc (phng php Sanger)
Nguyn l ca phng php ny l dng cc dideoxyribonucleotid trnh gn thm cc Nu tip theo.

Phng php gm cc bc:
- Bc 1: Phn t cn xc nh trnh t cc Nu c dng lm khun tng hp nn mt s on ADN
cng bt u 1 v tr ging nhau nhng kt thc v tr khc nhau. Phn ng tng hp c ADN polymerase xc
30/09/2009
Page 49 of 203
tc in vitro.
Trong 4 ng nghim c cc thnh phn ging nhau l si ADN khun, 4 loi Nu (dATP, dCTP, dGPT,
dTTP). nh du phng x 32P cho 1 loi dideoxyribonucleotid v d ddATP. S khc nhau l ch trong mi
ng s b sung thm mi loi dideoxyribonucleotid khc nhau.
V d ng 1 cho ddATP, ng 2 cho ddGTP, ng 3 cho ddCTP v ng 4 cho ddTTP.
- Bc 2: trong qu trnh tng hp dng dideoxyribonucleotid l Nu b mt nhm OH v tr th 3 nn khi n
c gn vo chui ADN th khng c s gn thm Nu na. Hin tng ny s to ra mt thang gm cc on
ADN c chiu di khc nhau, hin r khi in di.
- Bc 3: xc nh c v tr ca tt c 4 loi Nu phi c s kt hp hnh nh in di ca c 4 ng th
hin trn 4 ln vi cc bng khc nhau m v tr ca tng bng c trng cho v tr tng Nu v c cng theo th
t t di ln. Tt c cc bng c c bng phng php t chp hnh phng x hoc nh du hunh quang.
3.2. Phng php ha hc (phng php Maxam v Gilbert)

Nguyn l ca phng php l dng ha cht liu t ph hy mt trong bn loi Nu to nn chui ADN.
Cc bc ca phng php nh sau:
- Bc 1: tch ADN si kp thnh si n, cho si n tip xc vi ha cht ph hy mt trong bn loi
base (v d A). V ch x l liu t nn ha cht ch ph hy mt trong s A c mt. Cch x l ny to ra mt s
on ADN c chiu di khc nhau phn nh v tr ca A b ph hy theo trnh t chui.
- Bc 2: cc on ADN ny c in di trn gel, c pht hin bng t chp hnh phng x: ch nhng
on ADN c nh du 32P u 5' mi c hin r trn gel, kch thc ca chng biu hin khong cch
t u nh du n v tr A cn xc nh.
- Bc 3: xc nh v tr ca tt c cc Nu trong phn t ADN, cch x l nh trn c thc hin ng
thi vi 4 ng cho 4 loi Nu, thng thng T cho mu 1, C cho ng 2, G cho ng 3, v A cho ng 4.
- Bc 4: c v tr cc Nu tng t nh phng php enzym. V tr ca 4 loi Nu biu hin bng 4 ln bng,
v tr c c t di ln v cc on nh khi in di chy nhanh hn cc on c kch thc ln.
30/09/2009
Page 50 of 203
4. ENZYM GII HN V CHC NNG CA ENZYM GII HN

4.1. Enzym gii hn (Restriction enzyme)
Enzym gii hn hay cn gi l enzym hn ch c c im l ct ADN nhng v tr xc nh. Cho n nay
ngi ta bit khong trn 500 loi enzym gii hn. Cc loi enzym gii hn c cc c im sau:
- Cc loi enzym gii hn u c chit tch t vi khun. Tn ca enzym gii hn mang tn vit tt ca vi
khun (xem bng 3.1).
- Ct phn t ADN xon kp nhng v tr xc nh cho tng loi enzym gii hn.
- V tr ct thng c 4 - 8 Nu, c trng quan trng nht ca trnh t nhn bit l on ADN gm 4 n 8 cp
Nu ny c trnh t ging nhau khi c theo chiu 5 - 3. V vy v tr ct ca enzym ging nhau trn 2 mch (xem
v tr ct bng 3.1).
30/09/2009
Page 51 of 203
- Sau khi b ct ADN c cc u kt dnh cc si n. Cng b ct vi cng loi enzym gii hn, cc phn t
ADN c cc u kt dnh vi cc Nu b sung cho nhau.
4.2. Chc nng ca enzym gii hn

Enzym gii hn vi khun c vai tr phn gii ADN ca virus khi virus thm nhp vo vi khun. Trong vi
khun c enzym bin i methyl ha enzym gii hn lm cho enzym gii hn mt hot tnh, khng tc ng
n ADN ca
vi khun.
Chc nng ct ca enzym gii hn lm cho phn t ADN di c th b ct ra tng on phn tch. Sau
khi b ct, cc on ADN c th c in di trn agarose gel xc nh tnh cht, hoc dng to nn cc
phn t ADN lai.
5. LAI ACID NUCLEIC

5.1. ADN d (DNA probes)
Trc khi thc hin cc k thut lai acid nucleic ngi ta phi to ra cc ADN d.
ADN d l mt on ADN si n m trnh t Nu, tnh cht ca chng c bit. Mt s loi ADN d
c bn ti th trng. C tn nh vy v ADN d c chc nng d tm nhng on ADN si n tng ng trn
cc phn t ADN cn c phn tch, v d cc on ADN bt thng trong mt s bnh cn chn on.
Phng php to ADN d:
30/09/2009
Page 52 of 203
- Phng php sao m ngc:
- Phng php tng hp t cc Nu theo mt trnh t bit.

- Phng php tch chit t ADN ca b gen.
Trong phng php lai acid nucleic c phng php s dng phng php lai cc alen vi cc mu d c
hiu (allele specific oligonucleotide), phng php thng dng vi cc k thut sau
5.2. Cc phng php lai acid nucleic

5.2.1. Phng php Southern blotting
K thut ny c Southern pht hin ra vo nm 1975.
Mc ch ca k thut: d tm mt phn t ADN trong s rt nhiu phn t ADN. y l mt phng php
c dng pht hin bnh mc phn t. Southern blotting cng c dng trong nhiu k thut lai ADN
khc.
Cc bc c bn ca k thut:
Tch chit ADN t cc mu vt nh bch cu, t t bo nc i, t bo tua rau thai...
- Phn t ADN c ct bng enzym gii hn to nn nhng on ADN c kch thc khc nhau, trong s
ny c th c on mang gen cn tm.
- in di cc on ADN trn agarose gel: ty theo kch thc ca on ADN m c cc bng in di cc v
tr khc nhau.
- gel tip xc vi NaOH, NaOH lm bin tnh ADN thnh si n (ct cc cu ni hydro. C th dng
nhit cao lm bin tnh ADN.
- Sau khi trng gel c t ln giy thm, giy thm c tip xc vi dung dch in di, giy nitrocellulose
c ph ln trn gel. Dng mt vt nng p ln trn giy thm, ADN s thm t gel ln giy nitrocellulose.
30/09/2009
Page 53 of 203
- Sau cng, giy nitrocellulose thm ADN c cho vo bnh lai c ADN d. Nu phn t ADN si n
mang gen tng ng vi ADN d s c s kt hp ADN si n vi si n ca ADN d to nn phn t lai theo
nguyn tc b sung ca cc cp Nu. Trn giy nitrocellulose s hin bng do s kt hp ADN d vi ADN ch.
Bng ny c th nhn thy khi dng t chp hnh phng x hoc dng ha cht.
5.2.2. Phng php Northern blotting

Khc vi phng php Southern blotting, acid nucleic ch y l ARN ch khng phi ADN. Pht hin
ARN bng cch lai vi cADN nh du cho nn k thut ny c gi l Northern blotting.
5.2.3. Phng php Dot blotting - Slot blotting

Lai theo phng php dot-blot l phng php sng lc nhanh thng thc hin vi nhng mu d ASO
(allele-specific oligonucleotide) phn bit s khc nhau gia cc alen v tr mt Nu. Phng php ny khng
cn in di trn thch m bng thm trc tip t xc nh nhng on Nu khc nhau.
Quy trnh thc hin ca k thut qua cc bc sau:
- Bc 1: dung dch ADN ch c bin tnh bng nhit hay bng dung dch kali tch ADN si kp
thnh ADN si n.
- Bc 2: gn ADN ch c bin tnh ln mng lai (mng nitrocellulose hoc mng nylon).
30/09/2009
Page 54 of 203
- Bc 3: a mng lai cha ADN ch vo dung dch cha ADN d.

- Bc 4: sau khong 20 - 24 gi ADN d s gn vo ADN ch to thnh chui kp.
- Bc 5: ra mng lai, kh t nhin sau phn tch bng t chp hnh phng x.
Ngoi ra cn c th gn ADN d ln mng lai, cn ADN ch c trong dung dch v cc bc tng
t nh trn.
Phng php ny p dng phn bit gia cc alen khc nhau thm ch bng mt vi Nu. Vi mc ch ny
ngi ta to ra nhng u d ASO t nhng chui Nu c kch thc khc nhau. Nhng u d ASO ny
thng ch c t 15 - 20 Nu v bnh thng c hot ng di nhng iu kin lai, ADN kp c to ra
do s kt hp gia d v ch nu base b sung gia d v ch l tng hp. Nu c s khng tng hp (ch
cn mt ni lch) gia ADN d v ch th to nn chui xon kp khng bn vng. Bng cch tng nhit ti
a c th pht hin nhng ch ni lch ny. Mc d ASO c th s dng phng php lai Southern blot, nhng
ASO c s dng thun li hn trong nhng thc nghim dot-blot.
Nhn chung k thut ca dot-blot bao gm ly c dung dch ADN ch (c th l ton b gen ca ngi),
nhng n gin hn l thu c nhng vt ADN trn mng nitrocellulose hoc mng nylon.
Cn phn bit k thut slot-blot v dot-blot. Hai k thut ny khc nhau nhng vt ADN thu c. i vi
dot-blot th ADN thu c nm trn mng nitrocellulose hoc mng nylon dng vt trn, cn slot-blot th ADN
thu c nm nhng rnh m chng ta kha trc trn mng nitrocellulose hoc mng nylon.
5.2.4. K thut lai ti ch hunh quang (Fluorescence in situ hybridization: FISH)

Cui nm 1980, k thut FISH c ng dng rng ri pht hin cc bt thng NST. y l k thut c
bit c ngha trong chn on trc sinh v n c th thc hin trn nhn t bo gian k khng cn qua thi gian
nui cy. V vy, sau 24 - 48 gi c kt qu. Mu t bo c th ly sm t tun 12 (s lng mu dch i 2 - 5
ml).
K thut FISH l mt k thut di truyn t bo - phn t s dng trnh t chui ngn ADN si n (ADN d),
cc ADN d s c lai vi ADN ch trn tiu bn NST k gia hoc gian k. Di knh hin vi hunh quang
ta c th pht hin, nh v nhng ch ADN d lai vi ADN ch. Nh vy, pht hin c nhng ri lon s
lng v cu trc NST.
C cc loi ADN d c bn sau:
- ADN d phn tm: loi ADN d ny ch yu s dng pht hin cc bt thng s lng NST v pht
hin cc NST nhiu tm, nhng mnh khng tm.
- ADN d c hiu locus lai tng vng ca mt NST: loi ADN d ch yu pht hin cc t bin gen - cc
ri lon cu trc NST nh: nhn on nh, mt on nh v.v m phng php nhum bng khng pht hin
c.
- ADN d ton b NST: dng nhng ADN d lai dc theo chiu di ca mt NST. iu ny cho php phn
bit cc NST khc nhau da vo mu sc ca chng. Phng php ny ch yu pht hin ri lon s lng, cu
trc NST v d pht hin khi mt phn ca NST ny gn thm mt phn NST khc trong trng hp chuyn on.
- Ngoi ra, cn c k thut mBand FISH (multicolor fluorescence in situ hybridization) pht hin cc bt
thng trn cc v tr bng NST.
- ng dng k thut FISH trong chn on trc sinh hi chng Down: s dng ADN d NST 21; nu nhn
t bo gian k c 2 tn hiu lai 2 NST 21; nu c 3 tn hiu lai 3 NST 21.
5.2.5. Lai ADN trong cng ngh sinh hc - to gen n dng

Mc ch k thut: a nhng on ADN (gen) cn thit vo, loi b nhng on ADN bt li to nn
30/09/2009
Page 55 of 203
nhng phn t ADN lai quy nh tng hp nn sn phm (ch phm) c cht lng cao, vi s lng nhiu
hn, thi gian sn xut ngn hn.
thc hin c k thut ny cn:
phn t ADN cho (c cht lng tt),
phn t ADN nhn (c kh nng nhn
ln nhanh). Cc bc c bn ca k
thut ny bao gm:
- Chn ADN cho v ADN nhn hay
cn gi l vector (th truyn). Vector
thng c dng l cc plasmid ca vi
khun, cc phage, i khi ngi ta cn
dng cc cosmid.
- Dng enzym gii hn nh nhau
ct ADN cho v ADN ca vector.
- Dng enzym ni (ligase) ni
on ADN cho v phn t ADN vector
to phn t lai.
- Trong trng hp mun a phn
t ADN lai vo vi khun, v d vo E.
coli, ngi ta dng CaCl2 to iu
kin cho phn t lai xm nhp vo vi
khun d dng hn. Cc phn t ADN
c a vo vi khun s nhn ln,
trong c nhng phn t lai, nhng
cng c nhng phn t cha nhn ADN
cho v vy cn phn lp ring phn t
lai, v d trong trng hp vi khun
khng khng sinh, c vi khun vn mc
trong mi trng khng sinh (cha nhn
phn t cho mang tnh cm ng vi
khng sinh), c vi khun khng mc
c trong mi trng v on ADN
mang tnh cht khng khng sinh
c thay bng on ADN cm ng vi
khng sinh.
- Bng phng php vi sinh vt hc, ngi ta cy truyn cc khun lc mang tnh cht cn nghin cu.
- Ngi ta cng cn dng phng php chuyn cc khun lc t a cy petri sang giy thm, sau cho lai
vi ADN d sau khi lm bin tnh ADN ch, kt qu lai c nh gi bng t chp hnh phng x pht
hin khun lc cn tm.
- S nhn ln nhiu ln mt loi khun lc mang phn t ADN ch no trong vi khun gi l to dng
invivo.
6. HIN TNG A HNH V CHIU DI CA CC ON AND DO ENZYM GII HN

TO NN (Restriction fragment length polymorphisms: RFLP)
Khi c ADN d cho mt bnh no th vic chn on bnh c th thc hin bng phng php
Southern blotting nh nu trn. Nhng thc t, s ADN d bit cn rt t. Trong trng hp cha bit
ADN d, chn on bnh ngi ta c th dng mt phng php gin tip, l phng php dng cc thay
30/09/2009
Page 56 of 203
i t nhin ca ADN hay cn gi l RFLP. Vy RFLP l g?

RFLP l hin tng a hnh v chiu di ca cc on ADN do enzym gii hn to nn.
Ngi ta c tnh ch khong 10% ADN ca ngi tham gia vo tng hp protein, phn cn li c chc
nng cha c r. nhng on ADN khng tham gia tng hp protein, c th c nhng thay i ca cc base
nhng khng nh hng n kiu hnh. Tuy nhin nhng s thay i nh vy c th c xc nh v chng lm
thay i on do enzym gii hn to nn, lm thay i s lng, chiu di on c ct. V d: trn phn t
ADN c 3 v tr ct, nh vy 2 on ADN c to thnh, nhng nu c 2 v tr ct th ch c mt on ct c
to thnh. Nhng s thay i ca cc on nh vy c th c nhn din bng phng php in di. S nhn
din cc on ny ph thuc vo ADN d c dng, v ph thuc vo v tr ADN d c dng. Nu gen ch
(v d gen bnh) lin kt vi v tr ca RFLP, c ngha l gen v v tr RFLP trn cng mt NST v gn nhau
to nn mt ti t hp di truyn trong qu trnh gim phn. S nghin cu cc ADN ti t hp trong gia nh cho
php chn on kiu gen. Nh vy RFLP c dng nh mt du n (marker) trong chn on bnh trc sinh
hoc sau sinh ngay t khi cha c biu hin bnh. RFLP cng c dng phn bit c th ng hp hay c th
d hp. Kan v Dozy l nhng ngi u tin dng RFLP chn on. Cc tc gi chng minh rng trong gia
nh c bnh hng cu lim (HbS) enzym ct Hpa I ct ADN v to nn cc on c kch thc khc nhau,
mt on phn ly vi gen lnh, on khc phn ly vi gen HbS. Kin thc ny c dng cho chn on trc
sinh.
Hin tng a hnh chiu di ca cc on do enzym gii hn c di truyn theo quy lut Mendel.
RFLP l mt phng php c dng lp bn gen.
7. DU N ADN (DNA Fingerprinting)

- Mc ch ca k thut: k thut ny nhm phn bit c ngi ny vi ngi khc, c th cng loi da
vo s c mt v phn b ca cc vch ADN ging nh khi dng du vn da bn tay.
- Nguyn l ca k thut: mt du n ADN c tn l VNTR (variable number of tandem repeats) hay cn gi
l microsatellite, c 11 ti 60 i base, du n ny c mt nhc i nhc li nhiu ln trong b gen. S c mt ca
on ADN du n ny c trng cho tng c th.
- S ln nhc li ca du n ny c th khc nhau trong tng locus v cc du n ADN ging nhau c th gp
nhng v tr khc nhau ca b gen. Nu locus gen nm trong phm vi ca on b ct bi enzym gii hn th
chiu di ca on ct thay i ty theo s ln nhc li ca VNTR.
- Tnh a hnh do VNTR rt c trng cho nn k thut ny c s dng trong vic xc nh ph h v
trong y php.
- K thut pht hin VNTR: cng bao gm cc bc nh khi tin hnh Southern blotting n bc chuyn
VNTR sang giy nitrocellulose nhng sau lai ADN ch vi ADN d pht hin phn t lai. Ngy nay, sau
khi pht hin ra k thut PCR ngi ta c th pht hin trc tip cc VNTR vi cc i mi c hiu.
Mt s trang thit b c bn cho phng th nghim phn t
ng dng mt s k thut sinh hc phn t ng dng trong y hc nh tch chit ADN PCR.
1. Trang thit b c bn
- My ly tm thng thng trong phng th nghim vi ng ly tm (5 100ml) hoc ly tm ng nh (0,5 2
l). My ly tm lnh.
- T m, bnh cch thy (tt nht l bnh c lc).
- T lnh t 4oC n 20oC hoc 80oC: ty mc bo qun mu, c th bo qun ADN trong nit lng vi
thi gian di hng chc nm.
30/09/2009
Page 57 of 203
- T m 37oC, my o pH, my lc, my sy kh, my hp m (tit trng), t sy vi nhit cao, cn (c th

cn c g, mg).
- Micropipet cc loi: 0,5 - 100l; 20 - 100l; 200 - 1000l, cc loi u tp cho micropipet.
- ng Eppendort, cc loi ng ong, cc loi dng c thng thng ca phng xt nghim sinh ha nh chai,
cc, giy thic, giy ch th mu.
2. Ha cht
- Ha cht dng tch ADN - ARN
- Ha cht pha cc dung dch m
Tham kho thc tp Di truyn Y hc Bi Mt s k thut sinh hc phn t thng dng ng dng trong Y
hc.
3. Nhng my thng dng
- Thit b soi t ngoi.
- My in di.
- My PCR.
T LNG GI
1.
Trnh by phng php tch chit ADN v phng php in di ADN.
2.
Trnh by c im v chc nng ca enzym gii hn (enzym hn ch).
3.
Trnh by nguyn l v cc phng php xc nh trnh t nucleotid trong phn t ADN.
4.
Nu c im ca ADN d, phng php to ADN d.
5.
Trnh by k thut Southern Blotting.
6.
Trnh by k thut PCR (Polymerase chain reaction): phn ng chui polymerase.
7.
Nu hin tng a hnh v chiu di ca cc on ADN do enzym gii hn to nn (RFLP).
30/09/2009
Page 58 of 203
Chng 4
B GEN CA NGI
1. B GEN L G? NGHA CA VIC DNG BN GEN NGI

B gen (genome) ch ton b cc n v di truyn cha trong mt b n bi (n) NST ca loi. Mi giao t
bnh thng cha mt b gen, mi t bo soma cha 2 b gen.
B gen ca ngi l s phn b cc v tr xc nh ca cc gen trn chui ADN trn 24 NST ca ngi (22
NST thng v NST X, Y).
Ngy nay ngi ta cn quan tm n cc gen ngoi nhn, cc gen nm trn ADN ca ty th. Trong mt t
bo sinh dng bnh thng, gen trong nhn ch c hai bn nhng gen trong ty th phi c hng ngn bn, v mi
t bo ch c mt nhn nhng c ti trn mt ngn ty th.
Bn b gen ngi l kt qu m t nh v cc gen trn NST ca ngi. Theo truyn thng th bn
c phn chia theo cc vng tng ng vi cc bng trn 24 NST (22 NST thng + X + Y).
Trc khi di truyn hc phn t ra i, vic xy dng bn gen c tin hnh rt chm chp. S ra i
ca di truyn hc phn t g c mi b tc trong nghin cu xy dng bn gen ngi, vch ra c
nhng ng nt c bn cho nghin cu.
Thng 10 nm 1990, nc M ln u tin chnh thc cng b D n b gen ngi (Human genome
project). Mt lot cc quc gia khc nh Anh, Php, Nht, Canada v c cng c nhng u t ng k cho D
n b gen ngi. Ba mc tiu chnh ca d n ny l:
- Dng bn di truyn (Genetic map).
- Dng bn hnh th (Physical map).
- Xc nh trnh t ca c ba t i base ca b gen ngi.
30/09/2009
Page 59 of 203
Xy dng c b gen ca ngi vi vic hon thnh c ba mc tiu nu trn s cung cp nhng kin thc,
c s khoa hc :
- Gii thch r c nguyn nhn, c ch ca nhiu tnh trng bnh thng hoc bnh l t s c nhng
chn on, iu tr chnh xc hn, hiu qu hn.
- Tch c dng gen nghin cu, sa cha gen phc v iu tr gen (Gene therapy).
- Sn xut c cc sn phm ca gen (cc loi protein) phc v i sng, chn on, iu tr.
2. C IM B GEN CA NGI
Khoa hc c tnh c b gen n bi ca ngi gm ba t i base. ADN ca ngi cng nh ADN
ca cc Eukaryota khc bao gm nhng trnh t m ha (cc exon) xen k vi nhng trnh t khng m ha
(intron). Ty mc c mt ca chng trong nhn m cc trnh t ADN c chia lm ba loi:
- ADN c trnh t duy nht: l cc gen m ha cho cc protein, chim khong 10% b gen. Thut ng gen
c gn mt th k (Johansen, 1909) nhng khi nim v gen, thc th n nh th no th tht l b n, s khm
ph v n vn cn tip tc.
Theo ngha truyn thng, gen l vt cht di truyn quyt nh mt tnh trng xc nh, hay ni tng i
chnh xc hn, sau Mendel, gen l mt on ADN m ha mt protein xc nh. Nhng sau ny ngi ta thy
khng nht thit mt gen quyt nh mt tnh trng m c th c nhiu gen cng quyt nh mt tnh trng v s
biu hin ca gen ph thuc nhiu nhn t nn hnh thnh loi tnh trng di truyn a nhn t. Th nhng y ch
l s biu hin ca gen qua tnh trng, qua kiu hnh, cn bn thn gen, chn dung ca n ra lm sao th cho n
nay, ngay c khi di truyn hc phn t pht trin cao th khi nim v gen vn cha thc s hiu bit ht
c. Cc gen ny s c dch ra protein bng ARN polymerase II v gen c gi l gen nhm II. Cc gen ny
ch m ha ra mt loi protein. Gen sinh vt bc cao b gin on bi nhng vng khng m ha. Thng th
gen bt u t pha 5 bng mt vng cha cc yu t iu chnh, k l vng khi ng, c hai vng ny gp
li thnh vng iu chnh. Tip theo l cc vng m ha. Cc vng m ha gi l exon b gin cch bi cc vng
khng m ha gi l intron. Exon u tin c thm mt vng gi l vng khi u dch m, exon cui c thm v
30/09/2009
Page 60 of 203
pha sau mt vng kt thc dch m. Hai vng ny cng thuc v exon. S lng exon trong cc gen khc
nhau khng ging nhau. V d nh gen fetoprotein ca huyt thanh chut nht gm 15 exon: exon ngn nht gm
53 i base, exon di nht gm 280 i base, tng chiu di ca cc exon l 2229 i base.
Gen cu trc ngi (on ADN) gm cc on exon xen k intron. Ton b cc on intron v exon ny s
phin m thnh phn t mARN tin thn. Phn t mARN tin thn ny s ct loi cc on mRAN phin m t
intron v ni cc on mARN phin m t exon to thnh phn t mARN thun thc. S lng cc intron
trong mt gen cng ging nh s lng exon ca n, khng ging nhau cc gen.
Kch thc ca cc gen ni chung rt bin thin, c gen c th ln hn 2 triu i base (gen ca Dystrophin).
Khng c mi tng quan trc tip gia kch thc ca protein vi chiu di ca gen m ha ra n, mc d ngi
ta thy cc chui peptid ln tng ng vi nhng gen ln.
- ADN c trnh t lp li nhiu ln (ADN v tinh): chim khong 10 - 15% b gen, l cc trnh t khng
m ha. Phn ln cc ADN v tinh khu tr ti vng tm ca NST, tng ng vi bng C tc l phn d nhim sc
cu trc. Cc chui Nu ny khng phn tn trong NST m khu tr tp trung, chc nng cha r. ADN lp li
nhiu ln c chia thnh hai loi: loi th nht c chui nucleotid ngn (5 - 10 i base) xp ni ui nhau, s
lng bn sao c th ti hng trm triu. Cc chui ny tng methyl ha t bo soma v gim methyl ha t
bo to giao t, ti NST Y. Loi th hai c chui Nu di hn, t 100 n 200 i base, cng xp ni ui nhau.
Ngoi hai loi c tnh khu tr trn, cn c mt loi na c tnh phn tn gi l v tinh nh (minisatellite) khng
nm trong vng d nhim sc cu trc, loi ny rt c ch cho vic lp bn gen.
- ADN c trnh t lp li trung bnh: chim khong 25 - 40% b gen ca ngi, chng cng c cu trc gm
cc on chui Nu lp li nhng on chui di hn, t 100 n 1000 i base, km ng nht hn nhiu so vi
loi lp li nhiu ln. Loi ADN ny phn tn trong ton b gen, phn ln chng khng thy hot ng phin m.
Chng khng m ha nhng cng c th c chc nng phin m: chng l gen ca cc rARN, tARN v mt s
gen khc na.
Ngoi ba loi trnh t k trn, trong b gen ngi cn c cc gen nhy (transposon), l nhng on ADN
c kh nng tch hp vo bt c u ca
b gen.
Nh vy, dng bn gen bao gm xc nh v tr ca cc gen m ha protein (coding genes) ng thi xc
nh v tr ca cc on ADN khng m ha, c tnh a hnh. Hnh 4.2 gii thiu s lng cc gen m ha
c pht hin theo
thi gian.
30/09/2009
Page 61 of 203
Vi cc tiu chun lp bn gen ca ngi, ngi ta lp ra hai loi bn : bn di truyn v bn hnh

th. Bn di truyn da vo kt qu phn tch t hp li bng phng php thng k gin tip. Bn hnh th
da vo o c trc tip trn chiu di ca ADN.
3. MT S PHNG PHP XC NH BN DI TRUYN V BN HNH TH

3.1. Bn di truyn
Phng php phn tch gen lin kt
Phng php phn tch gen lin kt l phng php phn tch ct yu lp bn di truyn. Cc gen trn
cng mt NST to thnh nhm lin kt. Cc gen lin kt thng phn ly cng vi nhau. Mc lin kt ca cc
gen c th xc nh qua phn tch gia h. Khong cch di truyn c biu th bng centimorgan (cM).
Centimorgan cn gi l mt n v t hp li, khong cch gia hai locus l mt n v t hp li khi tn s t
hp li gia hai locus y bng 1% qua phn bo gim nhim.
Locus gen quy nh tnh trng hoc mt bnh no c xc nh (nhm mu, cc dng protein, ADN RFLP) c coi l cc ct tiu. Khi phn tch gia h, nu cc tnh trng ct tiu v gen bnh cn xc nh v tr
(gen ch) phn ly c lp, c th kt lun cc gen trn cc NST khc nhau hoc trn cng mt NST nhng
xa nhau (lin kt khng hon ton). Nu s di truyn ca hai tnh trng lun i cng nhau c th cho rng hai
locus gn nhau trn cng mt NST. S trao i cho xy ra trong gim phn l c s ca s ti t hp li.
ngi trung bnh c khong t 30 - 35 trao i cho qua mi ln phn bo nam gii, nhng con s n gii
th gn gp i.
Khi dng enzym gii hn ct ADN, ngi ta pht hin thy tnh a hnh chiu di cc on ADN c ct
bi enzym (Restriction Fragment Length Polymorphism = RFLP) cc c th l khc nhau v s a hnh y di
truyn theo Mendel.
Vic pht hin cc a hnh ADN khc (v tinh nh, minisatellite) v v tinh siu nh (microsatellite) ng
vai tr nh nhng ct tiu ca gen. Bng s dng enzym gii hn v cc ADN d (DNA probe) thch hp thc
y nhanh vic xy dng bn gen lin kt.
Hnh 4.3 di y minh ha s di truyn ca nhm mu ABO v MN trong mt gia nh b d tt gim sn
xng bnh ch, lon sn mng v vim thn ngi trng thnh (Nail - Patella syndrome).
30/09/2009
Page 62 of 203
Qua phn tch gia h thy bnh lun i km vi nhm mu A (thuc ABO) m khng i km vi nhm mu
MN.
Cc phn tch gn y xc nh locus ca nhm mu ABO nm trn NST s 9 v tr 9q34, locus ca bnh
nu trn cng trn NST s 9 v gn v tr 9q34, cch nhau 10 cM.
Gia h ny cng cho bit khng c s lin kt ca locus bnh nu trn vi locus chi phi nhm mu MN.
iu ny cng c chng minh v locus ca nhm mu MN nm trn NST s 4.
3.2. Bn hnh th
3.2.1. Phng php lai ti ch (In Situ Hybridization)
Phng php lai ti ch l phng php va di truyn t bo va di truyn phn t. Phng php thng
c dng l lai NST k gia hoc NST trong nhn t bo gian k vi ADN d c nh du bng ng v
phng x hoc bng phm nhum hunh quang. Quan st s c mt ca on ADN ch trong on ADN lai bng
t chp hnh phng x hoc bng knh hin vi hunh quang. Bng phng php ny chui nh kappa ca globulin
min dch c xc nh c locus trn nhnh ngn ca NST s 2.
3.2.2. Phng php lp bn mt on

Phng php ny da vo s c hoc vng mt ca mt vng c bit no hoc ca mt locus trong ADN
ly t bnh nhn c bt thng NST hay t mu lai cc t bo soma ca ngi v gm nhm, trong mu c cha
on ADN bit trc ca NST ngi. Lp bn mt on c bit c ch cho lp bn NST X v mt s
lng ln cc bt thng trn NST X c xc nh.
3.2.3. Thng tin v khong cch hnh th

Vn phi nh phng php lp bn gii hn vi enzym gii hn loi ct on ADN c di ln (t 100
Kb n trn 4 Mb).
Cc on ADN gii hn (l on ADN sau khi c ct bi enzym gii hn) c lai vi cc mu nh du
ngoi t bo bng phng php Southern blotting, bao gm cc giai on ct ADN, tch ADN bng in di, thm
ADN t gel agarose in di ln mng nitrocellulose hoc nylon v sau lai ADN v c bng chp hnh phng
x nu nh du bng ng v phng x hoc c theo phng php hunh quang nu nh du bng nhum
hunh quang.
3.2.4. Phng php dng cc nhim sc th nm men nhn to (YAC) to gen n dng
30/09/2009
Page 63 of 203
Phng php ny l phng php c bit hu hiu lp bn hnh th. YAC l mt NST nhn to cc
nh gm cc tn hiu c hiu ca mt NST nm men (cc yu t phin m, phn tm v cc u mt) lm
vector a mt gen l vo dng gen trong t bo Eukaryota l nm men. YAC bo m s nhn ln trung thnh v
bn on ADN l trong t bo Eukaryota.
u im ca YAC l c th tip nhn nhng on di hng vi trm Kb (100 - 1000 Kb) tc l kh nng ln
gp t 2 n 40 ln kh nng ca cosmid (cosmid l mt vector dng to gen n dng c ngun gc t phage
). Vi phng php nhn ADN c chiu di ln bng YAC, tc lp bn hnh th c gia tng gp bi v
d n v bn hnh th b gen ngi c nhiu hy vng sm c hon thnh v trn c s s phn tch phn
t ca b gen ngi cng c thm nhiu thun li.
3.2.5. Phng php lai t bo sinh dng khc loi

Lai t bo sinh dng ca ngi v ca chut nht thng c dng. T bo lai ban u cha c b NST ca
ngi (46 NST) v ca chut (40 NST) nhng trong khi nui cy mt s NST ca ngi b mt mt cch ngu
nhin trong khi NST ca chut c gi nguyn. B NST ca ngi cn li c cy truyn duy tr. B
NST ca ngi v ca chut c th phn bit bng hnh thi NST v bng nhum giemsa.
Sau y l v d: t bo ca ngi lai vi dng t bo ca chut nht thun chng v tnh cht khim khuyt
thymidin kinase. Enzym ny cn cho s sng st ca t bo. Cc t bo ca chut s ch sng st khi c mang gen
ca ngi m ha thymidin kinase. Quan st cho thy rng cc t bo lai ch sng st khi cn NST s 17 ca
ngi. iu ny chng t gen m ha thymidin kinase nm trn NST s 17 ca ngi.
3.2.6. Phng php xc nh liu gen (Gene - dosage methods)
Phng php xc nh liu gen l phng
php xc nh s lng bn sao ca mt gen, c
th l xc nh s lng bn sao ca mt gen hay
c mt trnh t Nu cha r bng mt loi mu d
duy nht c hiu v so snh mt tn hiu ca
gen ch c lai vi mt ca tn hiu c
dng lm i chng. Mt ca tn hiu c o
bng phng php t chp hnh phng x.
Cc NST thng tn ti tng cp trong t bo sinh dng. Trong iu kin bnh thng c hai alen ca gen
cng hot ng, nu gen m ha mt enzym no , hot ca enzym t 100%. Nu mt alen b t bin (mt
i) th hot ca enzym cn 50%; hot ca enzym t 150% nhng ngi th ba nhim
Phng php xc nh liu gen c s dng trong dng bn gen, ch yu qua quan st, xt nghim lm
sng. Bng phng php ny ngi ta xc nh c mt s locus, v d xc nh gen m ha enzym
phosphatase nm trn nhnh ngn NST s 2.
3.2.7. Phng php to gen n dng nh v (Positional cloning)

Phng php to gen n dng nh v l s to gen n dng mt gen cha bit bng phng php lp bn
di truyn, ri bn hnh th t nh v chnh xc v tr gen trn phn bn lin quan, l mt trong nhng
th thut hay c dng nht trong di truyn hc ngc.
Khi nim v di truyn hc ngc (Reverse Genetics)
30/09/2009
Page 64 of 203
Theo kinh in, mun phn lp c mt gen ngi ta bt buc phi xc nh trc c sn phm c trng
ca n l protein. T protein suy ra mARN, cu to ra cc khng th, cu trc cc mu d c s lng Nu rt ngn
nh cc chui polypeptid. V nh vy i vi cc bnh v Hb, cc bnh mu kh ng nh bit trc c
protein khuyt tt m ngi ta tm ra c gen khuyt tt. Quy trnh nghin cu ny c gi l quy trnh ca di
truyn hc kinh in.
Khi pht hin ra cc RFLP (cc a hnh di ca cc on ADN gii hn) th ngi ta xy dng c
quy trnh mi v phn lp gen. RFLP khng nhng gip cho ngi ta xy dng c bn gen ngi m cn
gip khm ph ra cc gen cn tim n. u tin ngi ta phn lp cc trnh t Nu c to dng ca ADN b
gen c trong mt bnh phm di truyn (locus bnh), trong mt chc nng ang nghin cu (hnh thi hc pht
sinh, s bit ha trong chu k t bo) hay trong mt kiu hnh (phenotyp) ca t bo (kiu hnh chuyn dng ca
t bo ung th). Khi on ADN ni trn c phn lp, ngi ta tm hiu thng tin ca n di dng trnh t
Nu m ha t suy ra trnh t acid amin ca protein. Trong qu trnh nghin cu khng loi tr phn lp ra
nhng chui trnh t Nu v ngha.
Quy trnh nghin cu bt u t gen ri mi n protein nn ngi ta gi l Di truyn hc ngc (Reverse
genetic) sau ny gi l phng php to gen n dng nh v (Positional cloning).
V d v xc nh bn ca gen bnh mucoviscidose:
V cn bnh mucoviscidose, ngi ta bit rt r cc biu hin lm sng nhng protein lin quan n bnh th
ngi ta khng bit.
Cc nh nghin cu bit, nh phn tch lin kt gen trong ni b cc gia nh c tr b bnh mucoviscidose
thy gen bnh nm trn NST s 7, gia v tr Met v locus D758, nhng hai chui trnh t Nu y cch xa nhau ti
1600 Kb. H phi dng phng php tin dn theo chiu dc NST. K thut ny gm: ct ADN thnh nhiu on
nh enzym ct. H thy on ADN ct no nm pha 5 c nhn din bi mu d ca n. Ri h dng u
mt 3 ca on y l mu d mi tip tc nh v cho mt on ADN mi gi on c, on ny ko di theo
hng tip u 3 (v nh th l gn gen cn phn lp hn) v c th tip tc. Tt c cc on ADN c ct
bng enzym gii hn u nh hng ln lt. V cc gen tim tng phi c nh v. Cui cng l phi xc nh
c vng no trong khu vc m ha s tng ng vi gen ca bnh mucoviscidose. H cn thn trng lm vic
so snh cc mARN phn lp trong cc t bo khc nhau ca bnh nhn mucoviscidose.
Kt qu l mt gen gm 280 Kb c xc nh l gen ca bnh mucoviscidose. N cha 27 exon v m
ha mt protein di 1480 aa. Protein ny c gi tn l CFTR (Cystic fibrosis transmembrane conductance
regulator) l mt protein ph trch vn chuyn cc ion clo qua mng (t trong ra ngoi t bo). N gm c t u
mt N n u mt C ca phn t protein: mt vng gm su on xuyn mng, mt vng NBF (Nucleotid
Binding Fold) ni gn ATP, mt vng iu chnh R gm cc v tr phosphoryl ha, mt vng khc gm su on
xuyn mng, v mt vng NBF khc na lin kt vi ATP. Cc vng xuyn mng to nn nhng knh vn
chuyn clo. Khi mt s phosphoryl ha ca vng R xy ra v cc ATP lin kt vi hai vng NBF th knh clo m
ra, v cc ion Cl- ri khi t bo.
Ngy nay, trn 400 bt thng phn t ca gen bnh mucoviscidose c m t. t bin hay gp nht l
loi mt on 3 Nu ca exon 10 dn ti sinh ra mt protein mt acid amin th 508 l phenylalanin - t bin ny
nm trong vng NBF u tin. Do thiu phenylalanin, ATP khng gn c, iu ny gy nhiu cho chc nng
knh Cl, cc ion Cl- tch t li trong t bo v cng vi chng l cc ion Na+, v th m nc li trong t bo.
Cht nhy tit ra bi cc t bo y cha khng lng nc bnh thng v tr nn rt nht. Thm na, protein
CFTR mang t bin F508 khng cn c trong mng t bo. Khuyt tt v thun thc ca n s l nguyn
nhn n tn ti trong t bo cht thay v n nh c trong mng t bo.
30/09/2009
Page 65 of 203
3.2.8. Phng php phn tch hnh thi nhim sc th

Phn tch hnh thi NST c th gip cho xc nh v tr ca gen.
- Bng phn tch a hnh NST, Donahue xc nh nhm mu Duffy c locus trn NST s 1.
Phng php quan st cc mt on NST c dng xc nh gen t bin ca bnh retinoblastoma, bnh
Prader - Willi
- Hin tng trao i on cng c dng xc nh locus, mt v d in hnh l s chuyn on gia
NST X v NST thng n b bnh lon dng c Duchenne (mt bnh rt him gp n). Qua phng php
ny ngi ta xc nh gen chi phi bnh lon dng c Duchenne Xp21.
3.3. Bn gen bnh (khi cha c mARN trong tay)
30/09/2009
Page 66 of 203
Nhiu bnh di truyn ngoi nhng triu chng hnh thi ra (c th c hoc khng thy) cn biu hin mc
phn t protein tc l sn sinh ra cc protein khng bnh thng v cht lng hoc v s lng. Nu l bt
thng v cht lng th protein c th l nguyn liu khi u tm ra gen m ha ra n. Mt phng
php gi l phin m ngc cho php thng qua mARN c cu trc nhn to theo trnh t cc acid amin ca
phn t protein bt thng y, t mARN nhn to ny nh enzym phin m ngc tng hp c cADN (ADN
b sung). cADN c nh du v nh vy l ngi ta c c mt mu d nh du dng cho k thut lai ti
ch hoc Southern blotting nh v gen gy bnh trn NST mang n. y l mt trong nhng phng php
c dng lp bn gen bnh.
4. CCH GHI TRONG BN GEN

C bn chung cho mi gen ca c th, nhng cng c bn ring cho cc gen lin quan vi bnh tt
(Morbid gene - map).
C nhiu cch ghi trong bn gen: c th ghi trong s NST, nhng cng c th ghi trong bng thng k.
D ghi theo cch no cc thng tin sau y cn c:
Tn bnh hay tnh trng; tn gen chi phi bnh hay tnh trng; k hiu ca gen; m s ca bnh hay tnh
30/09/2009
Page 67 of 203
trng theo Mc Kusick (Mck); v tr ca gen.
5. XC NH TRNH T NUCLEOTID CA ADN TRONG LP BN GEN NGI

Cng vic ny khng phi ch l mt lnh vc c lp hoc tng i c lp ca b gen hc hay ca Bn
gen m n xy ra trong hu ht cc nghin cu v b gen, v ni n b gen l ni n ADN, v ni n ADN
l ni n Nu, m gii trnh t Nu ca ADN cng l nhng cng vic quen thuc ca cc lnh vc nghin cu
gen. im khc l:
- Gii trnh t Nu nhm gi tn theo trnh t tt c 3 t Nu ca 22 NST thng v NST gii X, Y ca
ngi.
- C gng xc nh nu c th chc nng ca tng on trnh t, nhng phn l gen, nhng phn khng phi
l gen, nhng phn ng vai tr ph hoc iu chnh biu hin, nhng phn hon ton cha r chc nng...
Nhng tin b ca sinh hc phn t c bit v mt k thut to cho D n bn gen ngi hon thnh
phn vic quan trng nht: xc nh trnh t ba t i base trong b gen ca ngi. Vic pht hin ra cc loi
enzym trong k thut di truyn, c bit l enzym gii hn, enzym ni, vic pht hin v lin tc ci tin phng
php xc nh trnh t gen, gn y nht l phng php thm d trnh t 4 mu hunh quang (Four - colour
fluorescence - base - sequence detection), xc nh trnh t vng, phng php in di mao qun cung cp
nhng cng c cn thit v hu hiu cho xc nh trnh t b gen ngi. Cc k thut c nhiu nhng c th tm
tt cc bc c bn nh sau:
- Phn lp c ADN.
- To gen n dng c ADN.
- Ct c hiu ADN.
- Nhn on ADN invitro (PCR).
- Bin tnh ADN.
- nh du ADN.
- Ni chnh xc ADN.
- c trnh t Nu, cn nht l c t ng bng my, kt qu c c lu gi trong a nh my tnh.
Sau y l nguyn l ca phng php xc nh trnh t Nu ca ADN trong lp bn gen ngi:
ADN d di ngn c chc nng g th cng ch c 4 loi Nu. Ngi ta dng cht nh du hunh quang 4
loi khc nhau c trng ring cho tng loi Nu.
Bin tnh mu ADN cn xc nh.
Chun b mt lng Nu 4 loi nh du cho lai b sung.
Lai b sung mu ADN si n cn nghin cu vi cc Nu nh du.
Cho vo my c trnh t Nu t ng (sequenceur). Nguyn l c l my c kh nng nhn din tng mu
hunh quang khc nhau v t ng ghi khi mt Nu i qua my v lu tr s liu vo my.
Ngy 26 thng 6 nm 2000 D n b gen ngi v cng ty t nhn Celera Genomics cng b phc tho
b gen ngi. Ngy 12 thng 2 nm 2001 D n b gen ngi v Celera genomics cng b trnh t y b
gen ngi tp ch Nature v Science. Theo cng b, loi ngi c 31780 gen m ha protein, s lng ny t
hn nhiu theo d on trc . Sau khi bn gen ca ngi c hon thnh v c bn vic nghin cu sn
phm phin m v h protein cng c y mnh.
30/09/2009
Page 68 of 203
6. D N B GEN NGI
D n b gen ngi l mt trong nhng cng trnh to ln nht v l nhim v y tham vng trong lch s
nghin cu y sinh hc. Khi u nm 1990, d n d kin thc hin trong 15 nm gm 3 mc tiu: 1. Xy dng
bn di truyn;
2. Xy dng bn hnh th; 3. Xc nh trnh t ca hn 3 t i base trong b gen ngi.
Khi D n b gen ngi hon thnh s thu c nhng tin b vt bc. Bn marker c hon thnh
vi nm trc vi gn 20000 cu trc a hnh pht hin phn b trong ton b b gen ngi. l cc cu
trc a hnh ca RFLPs, VNTRs v v tinh siu nh (microsatellite). Trung bnh, vi tc dng ca tnh a hnh c
th pht hin c cu trc trong khong 1 cM. Hn na, cc bnh s c pht hin nh c cc marker lin kt.
D n c th thu thp c trn 300000 tnh a hnh ca cc nu n l SNPs (single nuleotide polymorphism)
phn b trong ton b b gen. SNPs l cc nu n l khc nhau v t a hnh hn cu trc v tinh siu nh v
VNTR. Tuy vy, chng li t t bin hn cc loi a hnh trn. V th chng c tc dng y mnh vic xy dng
bn di truyn ngi.
Mc tiu th hai l xy dng bn hnh th xc nh c s phn b ca STSs (sequence tagged sites)
vi chiu di 100 kb phn b trong ton b b gen cng c hon thnh vi hn 68000 STSs vo khong u
nm 2000. Cc v tr ct tiu ca bn hnh th c gi tr to ln trong nhng th nghim nhn dng gen bng v
tr, ni c th gn hng lot cc on chui (v d nh gn cc on chui ADN vo YACs, BACs, PACs hoc
cosmids) trong mt trt t nht nh.
Mc tiu cui cng l xc nh v tr ca cc nu trong b gen ngi vi nhiu phng php v l nhim v
kh khn nht. Bt u t th vin NST c hiu s thu c hng nghn nhng on chui xen k cc on di
1000 bp hoc nh hn. Tip l sp xp cc chui trong trt t chui nu ca NST, y l nhim v cc k to
ln bi v vn tn ti nhng khong trng gy tr ngi nh l cc on lp li hay cu trc tng t. Cn phi rt
nhiu c gng mi pht trin c phng php ny khi mun rt ngn thi gian v kinh ph. tin ti c th
t c s chnh xc cao, hin ti phi chp nhn t l sai s l 1/10.000 nu. Xc nh trnh t nu trong b gen
ca mt s loi c cu trc b gen nh v n gin hn (v d nh vi khun (E.coli), nm men (S.cerevisiae) v
rui dm (Drosophil melanogaster)) gip cho vic ti u hn cc phng php thc hin b gen ln hn
ca ngi. Hn na, s tng ng gia cc sinh vt v ngi gip cho chng ta hiu r hn bn cht ca cc
bnh gen ngi.
Cc bc ca qu trnh xc nh trnh t chui nu trong b gen ngi y mnh nhanh chng. Chui nu
ca NST u tin c hon chnh l NST s 22 c cng b u tin nm 1999 (ton b chui nu thc cht
cha thc s hon chnh v cn c nhng khong trng nh, nhng vng d nhim sc ni khng cha gen vn cha xc nh cu trc). D tho ca b gen ngi trong c trn 90% ADN c bit cu trc d kin hon
thnh vo khong nm 2000 v s c tc dng rt tt v cha hu ht cc gen ca b gen ngi. D kin hon
thnh chnh xc d n b gen ngi khng sau nm 2003, chnh xc l hon thnh 50 nm sau khi Watson v
Crick tm ra cu trc ca ADN.
Khi D n b gen ngi hon thnh s c rt nhiu li ch. Trc ht, d n bn gen s c hon chnh
nh cc ng dng to ln ca bn cc marker. S nhn dng gen bng v tr l mt th thut hay c dng
rt kh thi khi c hiu qu ca bn hnh th. S thi gian cn thit xc nh v tr gen nh nhn dng gen
bng v tr gim i nhiu v s gen bnh tm c bng cch ny tng ln hng nm. S nhn dng gen
bnh c rt nhiu li ch quan trng: ci thin c chn on bnh tt di truyn, sn xut cc sn phm gen nh
k thut ti t hp ADN, ci thin cc phng php iu tr nh cc thuc c hiu hn v liu php gen.
Khi hon thnh, D n b gen ngi s lm sng t nhng trng hp kh khn trc y. Khi c trong tay
cu trc ca cc nu trong b gen ngi v a ra bn thit k di truyn cui cng ca con ngi. Vi s lng
khng l cc cu trc ADN khng m ha s lm chng ta ngc nhin v nhng bng chng m trc y chng
ta cha c bit r v sinh hc v ngun gc ca chng ta.
Tht l thiu st nu chng ta ngh rng, hon thnh cu trc cc nu trong b gen ngi l kt thc nghin
30/09/2009
Page 69 of 203
cu ca k nguyn. Cu trc cc nu trong chui ADN vi gi tr v cng to ln ca n vn khng th ln

hn c chiu di cu trc ca chui ADN. Nhim v to ln ca chng ta l tip tc xc nh cu trc, s iu
ha v s biu hin ca gen cng nh s tng tc phc tp gia gen v yu t mi trng cui cng biu hin
ra tnh trng. Cu trc ca cc chui nu trong b gen ngi mi ch l s khi u, s tip tc sau l s khm
ph ca k nguyn trong lnh vc nghin cu sinh hc v cng to ln v y l th.
T LNG GI
1.
Nu khi nim b gen ngi, mc tiu v ngha ca d n bn gen ngi.
2.
Trnh by c im b gen ngi.
3.
Trnh by phng php phn tch gen lin kt.
4.
Trnh by cc phng php xy dng bn hnh th (phng php lai ti ch, phng php lp bn
mt on, phng php lai t bo sinh dng khc loi, phng php xc nh liu gen, phng php
to gen n dng bng v tr, phng php phn tch hnh thi NST).
30/09/2009
Page 70 of 203
Chng 5
DI TRUYN PHN T
CA CC BNH NGI
BNH HEMOGLOBIN V
RI LON CC YU T NG MU
1. M HNH CU TRC V IU CHNH BIU HIN GEN CA MT GEN TIU BIU

NGI
Gen globin l mt gen tiu biu cho cc gen cu trc ngi.
1.1. M hnh cu trc ca gen globin ngi

1.1.1. Cu trc ca gen globin
ngi, gen cu trc gm cc exon v intron. Ti v tr u tin ca exon l m m u ATG, ti v tr cui
ca exon cui cng l mt trong ba m kt thc TAA, TGA hoc TAG. Pha trc exon u tin v pha sau exon
cui cng ca gen l vng khng dch m. V tr 5 GT ca intron l v tr cho ni v v tr 3 AG ca intron l v
tr nhn ni. Cc exon v intron s phin m thnh mARN tin thn, mARN tin thn tri qua qu trnh ct intron
v ni cc exon to mARN thun thc. mARN thun thc c chuyn ra t bo cht tng hp sn phm
protein tng ng.
1.1.2. Vng kim sot biu hin gen (gene control region) hay vng khi u (promotor)
Vng khi u l nhng thnh phn trnh t nucleotid c nh khu u 5 ti gen. Vng khi u c chc
nng xc nh v tr bt u phin m, kim sot s lng mARN v tnh c hiu m. Vng khi u c th di
vi Kb. a s cc gen ca ngi u cha trnh t Hp TATA c nh khu khong 25-30 i base t u 5
ti v tr bt u phin m v hp CCAAT c nh khu 75-80 cp base t u 5 ti v tr bt u phin m,
hp" ny c chc nng lm tng hiu qu phin m.
30/09/2009
Page 71 of 203
Vng promotor cn c cc thnh phn sau:

- V tr bt u phin m: l v tr m qu trnh phin m ca mt gen c bt u ti im .
- V tr gn cho yu t c hiu m: l trnh t ADN tng tc vi yu t c hiu m cho php gen cu trc
lin quan c m sn xut ra protein c hiu tng ng vi tng m.
- V tr gn cho yu t kch thch phin m (Enhancer) l trnh t ADN tc ng vi yu t kch thch phin
m lm tng qu trnh phin m ca nhng gen k bn, v tr ny c th hot ng theo hng 5 hoc 3 ti gen.
- V tr gn cho nhng thnh phn c hiu promotor khc l trnh t ADN tng tc c hiu vi cc yu t
c hiu m khc lm nhim v iu ha gen.
1.1.3. Vng 3' ca gen

u 3 ca gen, vng ny c v tr gn thm polyadenin ti u 3 ca gen (khong 200 adenin) cn gi l
polyA (polyadenylatin). V tr gn thm polyadenin cch du hiu AATAAA 18-20 cp base trong vng khng
dch m. ui polyA c chc nng gip mARN thun thc di chuyn t nhn ra t bo cht v bo v mARN
trong qu trnh dch m.
1.2. iu chnh biu hin gen ngi

Mi t bo ca mt c th ngi u bt ngun t mt t bo hp t. T bo hp t tri qua qu trnh phn
ct nhiu ln to nhiu phi bo, cc phi bo qua qu trnh bit ha to thnh nhiu m, nhiu c quan khc
nhau trong mt c th. Trong tt c cc t bo ca c th ngi u cha mt b gen ging nhau, nhng trong
mi t bo ca mt m ch c mt s gen lin quan trng thi m v hot ng tng hp nn nhng protein
c hiu cn thit cho m thc hin chc nng, v d: hng cu tng hp Hb, t bo c tng hp myoglobin, t
bo tuyn ty tng hp insulin, t bo ca cc tuyn ni tit tng hp cc hormon tng ng. Ngay trong mt loi
t bo ty theo giai on pht trin ca c th m tng hp nn cc loi protein khc nhau, v d: hng cu giai
on bo thai tng hp HbF, nhng giai on trng thnh li tng hp HbA, vi cng mt loi protein c khi
30/09/2009
Page 72 of 203
c tng hp nhiu, c khi c tng hp t, thm ch khng c tng hp.

B gen ngi c ti 31.780 gen cu trc m ha protein. T bo ngi cha nhiu NST, nn cc gen iu
chnh t bo ngi thng nm trn nhim sc th khc so vi gen cu trc. Gen iu chnh c chc nng sn
xut ra mt loi protein c hiu tng ng vi tng gen, khi protein ny tng tc vng promotor ca gen tng
ng s lm cho gen cu trc m hoc ng ty thuc protein lm nhim v hot ha hay km hm gen cu trc.
H thng gen cu trc, vng promotor ca gen cu trc, gen iu chnh l mt h thng hot ng thng nht
tng hp nn cc sn phm tng ng cn thit cho s hot ng ca c th, l cc sn phm protein, cc
enzym, cc hormon, cc protein vn chuyn, cc receptor.
iu chnh hot ng gen t bo ngi l mt qu trnh tng tc c hiu gia cc trnh t ADN c hiu
ca vng promotor ca gen vi cc phc hp ARN polymerase, cc yu t phin m chung cng cc protein c
hiu iu ha gen (bao gm c yu t c hiu m). Ty tng trng hp m gen trng thi ng hay m, tng
hoc gim qu trnh phin m tng hp nn protein c hiu, vi s lng v cht lng ph hp theo giai
on pht trin c th.
iu chnh biu hin gen t bo ngi c tin hnh qua 6 bc theo con ng t ADN n ARN v
protein.
Bc 1: t ADN n mARN tin thn c iu chnh bng yu t kim sot phin m. Yu t ny cho
php gen c phin m khi no v kim sot cht lng phin m.
Bc 2: t mARN tin thn n mARN thun thc c iu chnh bng yu t kim sot qu trnh ARN.
Bc 3: cc mARN thun thc c vn chuyn t nhn ra t bo cht nh yu t kim sot vn chuyn
ARN.
Bc 4: nhng mARN trong t bo cht c dch m thnh protein bi cc ribosom nh yu t kim sot
dch m.
Bc 5: mt s phn t mARN c ging cp trong t bo cht nh yu t kim sot ging cp.
Bc 6: nhng phn t protein c tng hp tr thnh hot ha hay bt hot l nh yu t kim sot hot
tnh protein.
Mt c th bnh thng i hi cc t bo c cc gen cu trc, vng promotor, gen iu chnh c cu trc
bnh thng v qu trnh iu ha hot ng gen din ra bnh thng. Trong trng hp t bin gen cu trc,
vng promotor hoc gen iu chnh hoc mt khu no trong qu trnh iu chnh biu hin gen b ri lon u
dn ti hin tng bnh l gi l bnh phn t.
2. BNH CA HEMOGLOBIN
2.1. Cu to ca hemoglobin (Hb) v cc gen tng hp chui globin
Phn t Hb cu to bi 4 chui globin v 4 phn t Hem, mi chui globin gn vi mt phn t Hem. Ty
theo giai on pht trin c th m globin gm cc chui polypeptid khc nhau: Zeta(), epsilon(), gamma(),
alpha(), bta(), delta(). Cc gen chi phi s hnh thnh chui epsilon, gamma, delta, bta, nm trn nhim sc
th s 11. Cc gen chi phi s hnh thnh chui zeta, alpha nm trn NST s 16. Ty theo giai on pht trin c
th m cc chui globin c tng hp khc nhau, to nn cc Hb tng ng. Trong giai on phi, Hb ch yu
l Hb Gower I (Hb Gower I (22)). Hb Gower II (22) v Hb Portland (22) c thy trong giai on khi
nhng gen ca phi ng v nhng gen ca thai m. Trong giai on thai Hb ch yu l HbF(22). Trong giai
on trng thnh Hb ch yu l Hb A(22) v mt t Hb A2 (22). Ngi trng thnh c 97,5% HbA1,
khong 2% Hb A2 v khong 0,5% Hb F.
30/09/2009
Page 73 of 203
S lng acid amin trong chui polypeptid c trng cho tng loi chui, v d: chui alpha c 141 acid
amin, chui bta gm 146 acid amin. Trnh t cc acid amin trong chui rt nghim ngt, s thay th ca acid
amin ny bng acid amin khc trong nhiu trng hp th hin thnh nhng bnh ca huyt sc t.
2.2. Bnh ca hemoglobin do bt thng cht lng chui globin

2.2.1. Bnh do thay th mt acid amin
C ch chung ca bnh l do t bin sai ngha trong gen cu trc lm bin i mt Nu trong b ba m ha
mt acid amin do vy dn n s thay th acid amin ny bng acid amin khc. t bin gen cu trc thuc loi
ny thng xy ra gen globin hn l gen globin. Tuy ch c s thay i bt thng mt acid amin nhng
trong nhiu trng hp gy nn triu chng thiu mu trm trng. C ch di truyn ca nhm bnh ny theo quy
lut di truyn gen ln NST thng.
Sau y l mt s v d minh ha v nhm bnh ny:
2.2.1.1. Bnh hemoglobin S (Bnh hng cu lim)

- C ch sinh bnh:
Bnh thiu mu hng cu hnh lim c cp u tin bi Linus Pauling v c trnh by nh l mt v
d u tin v bnh phn t. Sau , Vernon Ingram chng minh c rng gen globin trong bnh thiu mu
hng cu hnh lim khc vi gen globin ca ngi bnh thng v tr acid amin th 6 l acid glutamic, nhng
trong bnh thiu mu hng cu hnh lim c thay bng valin. Bng phng php tch dng gen v phn tch
trnh t ADN ca gen globin cho thy c thay i ti v tr m th 6 ca gen globin. ngi bnh thng m
th 6 l GAG m ha cho acid glutamic khi b thay bng GTG s m ha cho acid amin khc l valin lm bin i
thnh HbS trong bnh thiu mu hng cu hnh lim.
- Quy lut di truyn: bnh di truyn theo quy lut alen ln NST thng.
- Cc th bnh:
dng ng hp t (SS) bnh nhn c biu hin thiu mu nng, hng cu mang HbS khng c kh nng
gn oxy, Hb trong hng cu kt t li thnh dng tinh th gy bin dng t bo hng cu tr thnh hnh lim,
nhng hng cu ny tr nn cng, mt tnh linh hot khng th di chuyn d dng qua cc mch nh dn n tc
30/09/2009
Page 74 of 203
mch gy tn thng cc c quan c bit l tim, phi, thn, c th au xng, tc mch no. Ngi bnh
ng hp t thng cht trc tui trng thnh.
dng d hp t (AS) cn gi l ngi mang gen (carrier), ngi bnh trng thi d hp t thng khng
c biu hin triu chng. Ngi d hp t bnh hng cu hnh lim tng sc khng vi k sinh trng st rt.
Bnh HbS ph bin chu Phi, tn s 1/500 tr mi sinh trong qun th ngi da en. Nhng ngi mang
gen c th c d on nu dng nh lut Hardy - Weinberg, tn s ngi ng hp t (q2) l 1/500 th tn sut
ngi mang gen xp x 8%, xt nghim sng lc pht hin ngi mang gen khng nh kt qu ny.
Ngoi dng ng hp t v d hp t HbS cn xut hin th phi hp SC (hng cu c c HbS v HbC) v
th phi hp ST (HbS/thalassemia).
Chn on bnh thiu mu hng cu hnh lim da vo triu chng lm sng, xem xt hnh thi hng cu.
Nhng ngi mang gen trng thi d hp t c chn on bng xem xt t bo mu trong iu kin p lc
oxy thp.
Tuy nhin khng nh chn on bnh thiu mu hng cu hnh lim, cn tin hnh in di Hb, phng
php ny da trn nguyn tc nhng phn t Hb khc nhau c trng lng phn t khc nhau do c di
chuyn khc nhau trong in trng, ngi ng hp t HbS, kt qu in di huyt cu t c ch yu HbS, ngi
d hp t mang gen bnh HbS, kt qu in di huyt cu t c c HbA, HbS v HbA2. Phng php chn on
bnh thiu mu hng cu lim (HbS) bng in di Hb l phng php c hiu chn on cc bt thng Hb,
tuy nhin trong mt s trng hp c th chn on bng phn tch ADN ca t bo mu. Nh s pht trin ca
cc k thut sinh hc phn t, ngi ta c th chn on HbS bng nhiu phng php khc nhau, v d: dng
phng php Southern blot, vi enzym ct HpaI, cho lai vi ADN d gen A 7,6 Kb hoc S tng ng 13 Kb.
Phn tch kt qu: ngi bnh ng hp t HbS c mt bng 13 Kb, ngi lnh ch xut hin mt bng 7,6 Kb,
ngi d hp xut hin c hai bng 13 Kb v 7,6 Kb.
HbS l bnh ph bin chu Phi, s di c ca ngi da en lm lan trn bnh t chu Phi sang chu u,
chu M.
- Phng bnh: t chc t vn di truyn trc hn nhn, pht hin cc trng hp d hp t cho li khuyn di
truyn trnh sinh ra nhng trng hp bnh nng ng hp t. Hin nay, ngi ta c th chn on trc
sinh nhng bt thng HbS bng phn tch ADN ca gen bng phng php PCR hoc lai alen vi cc mu d
c hiu (Allele specific oligonucleotide: ASO) da trn mu t bo i hoc sinh thit tua rau.
2.2.1.2. Bnh hemoglobin C

- C ch sinh bnh: bnh HbC c hnh thnh do t bin im xy ra trong gen globin ti m th su
bnh thng l GAG c i thnh AAG, kt qu acid amin ti v tr th 6 bnh thng l acid glutamic tch in
m c thay bng lyzin mt acid amin tch in dng, kt qu trong in trng HbC di chuyn chm hn HbS
v rt gn vi HbA2.
- Quy lut di truyn: bnh di truyn theo quy lut alen ln NST thng.
- Cc th bnh:
Ngi bnh ng hp ln (CC) thiu mu tan huyt nh, lch to, trong mu nhiu hng cu hnh bia v mt
t hng cu nh.
Ngi d hp t (AC) khng biu hin triu chng lm sng. V chui C c tng hp chm hn cc
chui polypeptid bnh thng nn ngi d hp t lng HbA nhiu hn HbC.
Bnh HbC ch yu gp Ty Phi v M.
Chn on xc nh bnh HbC da trn phn tch in di Hb, ngi bnh ng hp t Hb ch c HbC, ngi
d hp t, kt qu in di Hb c HbA v HbC.
30/09/2009
Page 75 of 203
Trong mt s trng hp bnh HbC c th chn on bng phn tch ADN t bo mu ca ngi bnh. Chn
on trc sinh bnh HbC cng c p dng da trn phn tch ADN t bo i hoc t bo tua rau.
2.2.1.3. Bnh hemoglobin E

- C ch sinh bnh: bnh HbE c hnh thnh do t bin gen globin ti m th 26 bnh thng l GAG
quy nh acid glutamic, m ny b t bin thnh AAG m ha cho acid amin khc l lyzin.
- Quy lut di truyn: bnh di truyn theo quy lut alen ln nhim sc th thng.
- Cc th bnh:
Ngi bnh ng hp t (EE): khng c biu hin lm sng, i khi c thiu mu nh, trong mu c nhiu
hng cu nh nhng thng c b bi s tng s lng hng cu (7-8 triu/mm3). in di Hb ch c HbE.
Ngi d hp t HbE (AE): khng c biu hin lm sng, in di Hb c c HbA v HbE.
Th phi hp hoc d hp t kp HbE/ thalassemia hoc HbE/ thalassemia biu hin thiu mu tan mu
nng, th d hp t kp HbE/ thalassemia hay gp hn HbE/ thalassemia.
sng lc pht hin bnh HbE, nht l nhng trng hp d hp t kp HbE/thalassemia cn da vo:
+ Xt nghim tiu bn mu xem hnh th hng cu.
+ Xt nghim th tch trung bnh hng cu, Hb trung bnh hng cu.
+ o sc bn thm thu hng cu dung dch NaCl 0,35%.
Chn on xc nh: phn tch kt qu in di Hb, ngi ng hp t trong mu ch c HbE, ngi d hp t
trong mu c HbA v HbE. C th nh lng HbE bng phng php sc k lng cao p. Phng php di truyn
phn t nh RFLP c th dng pht hin ngi bnh ng hp t, d hp t t mu ADN chit tch t t bo
bch cu mu ngoi vi. Phng php ny cng c bit ch li chn on trc sinh bnh da trn ADN t t
bo i hoc t bo tua rau.
Bnh HbE ch yu gp ng Nam , c bit Lo, Campuchia, Myanma, Thi Lan, Vit Nam. Vit
Nam, t l lu hnh HbE ph bin cc dn tc t ngi, nht l dn tc Mng(7,15%); ngi Kinh l
3,16%.
Pht hin ngi d hp t mang gen HbE, t vn di truyn trc hn nhn cho li khuyn di truyn v chn
on trc sinh l bin php tch cc nht phng bnh HbE.
2.2.2. Chng Methemoglobin

Trong cu to ca phn t Hb bnh thng nguyn t st lin kt vi histidin v tr 58 ca chui v
histidin v tr 63 ca chui . Chc nng vn chuyn oxy ca Hb c thc hin nh s c mt ca st ha tr
hai trong phn t. Trong c th ngi lun c khuynh hng bin i st ha tr hai thnh st ha tr ba v chuyn
Hb thnh dng MetHb cn tr s lin kt oxy ca kh quyn. ngi bnh thng, MetHb trong c th c th
c kh thnh Hb nh enzym c hiu methemoglobin reductase, nh s xc tc ca enzym ny st ha tr ba
ca MetHb tip nhn in t v tr li st ha tr hai ca Hb.
- Chng MetHb c th do thiu enzym methemoglobin reductase, do MetHb khng chuyn thnh Hb gy
nn triu chng xanh tm v ri lon oxy ha t bo.
- Chng MetHb cn do bin i cu trc ca phn t Hb. Histidin v tr 58 ca chui b thay th bi
tyrozin hnh thnh HbM Boston, hoc histidin v tr 63 ca chui b thay th bi tyrozin hnh thnh HbM
Saskatoon. Bnh thng trong phn t Hb, histidin lin kt vi st, nu acid amin ny b thay th bi tyrozin, mi
lin kt gia Hb vi nguyn t st b ri lon gy cn tr chc nng vn chuyn oxy ca Hb.
30/09/2009
Page 76 of 203
Trong trng hp HbM Milwaukee th valin v tr 67 ca chui b thay th bi acid glutamic, s thay th
ny cn tr s tip nhn in t ca nguyn t st v nh hng n kh nng vn chuyn oxy ca Hb.
2.2.3. Mt s loi Hb khc do thay th mt acid amin

- HbD (Punjab): acid glutamic v tr 121 trn chui c thay bng glycin.
- HbD (Idaban): threonin v tr 87 c thay bng lyzin.
- HbQ: asparazin v tr 74 trn chui thay bng histidin.
- Hb Ottawa: acid glutamic v tr 15 ca chui c bng arginin.
- Hb Zurich: histidin ca chui c thay bng arginin.
- Hb Bushwick trong cu to glycin v tr 74 ca chui c thay bng valin.
2.2.4. D hp t kp
Trong cc bnh Hb c nhng trng hp bnh trng thi d hp t kp, trong hng cu cha c hai loi Hb
bt thng, v d: thalassemia phi hp vi HbE hoc thalassemia phi hp vi HbS. Tnh cht ca bnh v
biu hin lm sng thay i ty thuc mc Hb bt thng trong hng cu.
2.3. Bnh hemoglobin do bt thng s lng chui globin c gi l bnh thalassemia

ngi bnh thng, s lng chui globin v chui globin c sn xut cn bng tham gia cu to
phc hp 22, nhng t bo mu ca ngi bnh thng cha nng Hb cao c th tch t bo khong 100
m3.
Thalassemia l mt dng bnh ca Hb trong chui globin gim hoc khng c to thnh gi l bnh
thalassemia, hoc chui globin gim hoc khng c to thnh gi l bnh thalassemia.
2.3.1. Bnh thalassemia

C ch sinh bnh: bnh thalassemia l bnh Hb do thiu ht hoc thiu hon ton khng c chui trong
phn t Hb.
ngi bnh thalassemia c s thiu ht chui globin, nhng chui globin c sn xut bnh
thng. Trong mt s trng hp chui vn cn c tng hp, mt s lng nh phc hp 22 bnh thng
vn c to thnh, nhng s c s tng hp qu mc chui to thnh Hb ng nht ch c chui (HbH(4)).
Ngi bnh thalassemia, trong t bo mu cha HbH hnh thnh nhng th bt thng trong hng cu lm gim
ng k kh nng vn chuyn oxy.
Kt qu ca s qu mc chui v thiu ht chui , dn n nhng t bo mu b gim th tch (50 80m3) v s lng gy thiu mu.
2.3.1.1. Quy lut di truyn v c ch di truyn

Quy lut di truyn: theo quy lut alen ln trn NST thng.
C ch di truyn: bnh c th do gen bnh truyn t b, m cho con hoc do t bin mi pht sinh qua qu
trnh to giao t b hoc m i vo th h con, s biu hin bnh th h con, cn ty thuc vo kiu gen.
Ty mc t bin ca gen m c cc th bnh khc nhau.
2.3.1.2. Phn loi cc th bnh theo kiu gen

Nh bit c hai gen chi phi tng hp globin. Nh vy cp NST s 16 c 4 alen chi phi tng hp
globin.
30/09/2009
Page 77 of 203
Nguyn nhn ca bnh thalassemia

- Do kt qu trao i cho khng cn bng dn ti mt mt gen .
- Khuyt on ln trn NST s 16 c th dn n mt 2 gen .
- Nhng t bin v ngha hoc t bin khung c th dn n mt chc nng ca gen .
Nhng nguyn nhn trn s dn n khng tng hp c chui hoc tng hp gim.
- Trong 4 alen c 1 alen khng hot ng, kiu gen ca ngi thuc th bnh ny l: /- hoc -/,
ngi mang kiu gen ny thng khng biu hin triu chng (silent carrier). Th bnh ny cn gi l
thalassemia 2.
- Trong 4 alen c 2 alen khng hot ng, loi ny cn gi l thalassemia th nh hoc thalassemia 1.
Ngi bnh thalassemia th nh trong mu hng cu th tch gim, nhng khng c biu hin triu chng lm
sng. Ngi thuc th bnh ny c 2 kiu gen l:
+ /--: c hai gen globin trn cng mt NST b t bin, hai gen trn NST kia vn bnh thng. Loi ny
ch yu gp ng Nam .
+ -/-: trong hai NST, mi NST c mt alen b t bin, alen kia hot ng bnh thng. Th bnh ny
thng gp nhng ngi da en, c th mang kiu gen ny do nhn c hai NST mang kiu gen - t hai
ngi bnh thalassemia 2.
- Ngi bnh mang kiu gen -/-- c 3 trong 4 alen globin trn hai NST khng hot ng, ch c 1 alen
globin hot ng. Ngi bnh mang kiu gen ny thng l con ca cp b m, m mt trong hai b m mang th
bnh thalassemia 2, cn ngi kia mang th bnh thalassemia 1. Ngi bnh ny c mc thiu mu va
phi hoc nng, trong mu c HbH (4), hng cu th tch trung bnh thp khong 50m3 (bnh thng l
100m3), th hin ngay lc mi sinh.
- Ngi bnh khng c gen no hot ng, kiu gen l (--/--), y l th bnh khc nghit nht, kiu gen
ny l hu qu giao phi ca hai c th thalassemia 1 c kiu gen l /-- hoc c th c kiu gen -/-- vi c
th c kiu gen /--. thalassemia thuc th bnh ny trong mu xut hin Hb Barts (4). Hb Barts khng c
kh nng vn chuyn oxy gy ph bo thai dn n cht ngay trong giai on bo thai hoc khi mi sinh.
Bnh thalassemia gp khng nhng a Trung Hi m cn gp Chu Phi v ng Nam .
2.3.1.3. Phng bnh

T vn di truyn trc hn nhn pht hin ngi d hp t cho li khuyn di truyn hn ch sinh ra
nhng th ng hp t nng. Chn on trc sinh cng l bin php quan trng hn ch sinh con b bnh.
30/09/2009
Page 78 of 203
2.3.2. Bnh thalassemia

C ch sinh bnh: bnh thalassemia gy nn do t bin gen lm gim hoc mt chc nng ca gen
globin dn n gim hoc khng tng hp c chui globin.
Trong bnh thalassemia, chui globin b thiu ht, chui globin c sn xut qu mc v hnh thnh
dng phc hp Hb ng nht ch c mt loi chui (4), nhng Hb ny dng khng ha tan v ta trong
nhng t bo mu dn ti b ph hy ty xng v lch. Cng nh bnh thalassemia, nhng t bo hng cu
trong bnh thalassemia b gim kch thc (50-80 m3) v s lng.
t bin gen dn n khng tng hp, hoc gim tng hp chui globin, thay vo l s tng tng hp
cc chui v cc chui to thnh HbF (22), loi bnh ny cn tng cng tng hp cc chui to
thnh HbA2 (22),, v vy ngi bnh c HbF v HbA2 nhiu hn ngi bnh thng.
Locus gen globin nm trn NST s 11, nu c hai gen globin u b t bin mt chc nng hon ton,
khng sn xut c globin, khi gi l o thalassemia, ngi bnh khng c HbA. Nu mt hoc hai gen
globin b t bin nhng vn sn xut mt s lng nh globin, khi gi l + thalassemia.
2.3.2.1. Quy lut di truyn

Bnh di truyn theo quy lut alen ln trn NST thng.
2.3.2.2. Mt s dng t bin trn gen globin
Hin nay pht hin trn 150 loi t bin trn gen globin.
Sau y l mt s dng t bin thng gp:
30/09/2009
Page 79 of 203
t bin im ti vng promotor do thay th nucleotid ti v tr hp TATA hoc CACCC dn n gim tng
hp chui globin ch cn 10% so vi bnh thng.
Nhng t bin v ngha (nonsense mutations): s thay th mt Nu trong exon c th dn n s to thnh
mt trong ba m kt thc (UAA, UAG hoc UGA) lm cho vic dch m kt thc sm hn so vi bnh thng v
to sn phm globin khng vng bn b ph hy ngay trong t bo. Dng ng hp t nhng t bin ny gi l
o thalassemia.
t bin ti nhng du hiu ni (splicing

signals).
Qu trnh ct nhng intron v ni cc exon
ca gen globin i hi cc v tr cho ni GT ti
u 5 ca intron v v tr nhn ni AG ti u 3
ca intron bnh thng l i hi cn thit cho
vic ni exon bnh thng. Nhng t bin v
tr cho ni GT hoc v tr nhn ni AG ca intron
gy cn tr vic ni exon, do khng to
mARN globin v hu qu khng to ra sn
phm globin gi l o thalassemia.
Nhng t bin ti v tr 5, 6 ca intron dn
ti gim kh nng ni ARN chnh xc nhng cn
tng hp c globin gi l + thalassemia
- t bin trong cc exon lun to ra cc
bn sao mARN c lp ghp khng chnh xc
v dn ti + thalassemia.
- t bin ti v tr gn ui polyA.
.V tr AATAAA ti vng khng dch m l v tr gn poly adenin cn thit cho mARN di chuyn t nhn ra
t bo cht tham gia vo qu trnh dch m to sn phm protein. Cc t bin im xy ra ti v tr AATAAA s
gy gim tng hp globin gi l + thalassemia.
- Nhng t bin khung xy ra cc exon do thm vo hoc mt i mt hai hoc vi Nu, hoc mt on c
dn n thay i khung c m di truyn lm thay i sn phm globin, v d: thm AG vo trc m 145 ca
gen globin to nn Hb Cranston c 157 acid amin di hn chui globin bnh thng 11 acid amin.
2.3.2.3. Phn loi bnh thalassemia theo th bnh

- thalassemia th nh (thalassemia minor): ngi bnh c kiu gen d hp, mt gen bnh thng v mt gen
b t bin + hoc o, tuy nhin ngi bnh gen globin bnh thng vn sn xut mt s lng ln globin,
do vy ngi bnh khng c biu hin triu chng lm sng. in di Hb c tng HbA2.
- thalassemia th trung gian (thalassemia intermedia): th bnh ny trong lm sng ch nhng ngi c
triu chng thiu mu, nhng cha i hi phi truyn mu. Nhng ngi ny c bt thng trong c hai gen
globin, nhng mt hoc c hai gen t bin ny l nh, v vy vn cn sn xut c globin. Nhng ngi
thuc th bnh ny c biu hin thiu mu nh, in di Hb c tng HbF v HbA2.
30/09/2009
Page 80 of 203
- thalassemia th nng (thalassemia major): ngi bnh c kiu gen ng hp, c hai gen globin trng
thi t bin. C th xut hin o thalassemia hoc + thalassemia ty thuc vo khng cn kh nng hoc cn
kh nng sn xut mt lng no ca chui globin.
Ngi thalassemia th nng biu hin bnh rt sm ngay nm u tin ca cuc sng, vi triu chng thiu
mu nng, mng xng tr nn mng dn n d gy xng bnh l, hoc bin dng xng mt, xng s, gan,
lch to v phi tng cng sn xut nhng t bo mu. in di Hb c ch yu HbF.
- Th phi hp thalassemia vi HbE: cn gi l d hp t kp thalassemia/HbE th bnh ny biu hin
thiu mu nng v cc triu chng tng t thalassemia th nng. in di Hb c ch yu HbF v HbE.
iu tr v tin lng: bnh thalassemia ch yu l iu tr triu chng bng truyn mu, kt hp vi mt
s thuc. Tin lng ca bnh thalassemia ph thuc vo th bnh nh hay nng v vic truyn mu. Ngi
bnh thalassemia c tui th gim, thng sng di 25 tui.
Gn y phng php ghp ty xng c p dng iu tr thalassemia th nng v tin hnh
thnh cng mt s bnh nhn, tuy nhin t l t vong ca phng php ghp ty xng vn cn cao, v vy
phng php ny khng c ph bin rng ri. Nhng bc tin khc trong iu tr thalassemia th nng,
l liu php gen. Liu php ny da trn nguyn tc nhng gen globin ca ngi bnh thng c truyn vo
ty xng ca ngi bnh vi thalassemia th nng hoc phng php kch thch m gen Hb bo thai theo
c ch hot ng n b cho nhng gen khuyt tt ngi trng thnh.
Phng bnh: p dng cc bin php sng lc pht hin bnh thalassemia, pht hin ngi mang gen trng
thi d hp t, t vn di truyn cho cc gia nh c tn ti gen bnh, t vn di truyn trc hn nhn cho cc
cp v chng t la chn hn ch sinh hoc p dng chn on trc sinh vi cc phng php di truyn phn
t da trn ADN chit tch t t bo i hoc t bo tua rau, hoc nhng t bo bo thai lu hnh trong mu m.
S p dng ng b cc phng php ny c th lm gim t l sinh ra nhng tr b bnh thalassemia.
3. T BIN GEN GY RI LON CC YU T NG MU

ng mu l mt qu trnh phc tp gm hn 12 yu t ng mu c bn cht l protein, cc protease,
cofactor ca protease v cc nhn t khc tham gia. Khi c th thiu mt trong cc yu t ng mu s xy ra hin
tng ri lon ng mu, nhng trng hp nng s biu hin thnh bnh.
Sau y cp ti mt s bnh ri lon di truyn cc yu t ng mu c tn s gen bnh tng i cao.
3.1. Hemophilia A (bnh a chy mu A)

Khi nim: Hemophilia A l bnh ri lon ng mu di truyn ln lin kt nhim sc th X, bnh gy nn do
thiu hoc khng c yu t VIII l yu t tham gia bin i prothrombin thnh thrombin, ri bin i fibrinogen
thnh fibrin thnh phn chnh ca qu trnh ng mu. Hemophilia A l dng bnh a chy mu ph cp nht,
chim 85% trong cc bnh a chy mu, tn s ca bnh l 1/5000 nam.
3.1.1. C s di truyn phn t ca bnh

Gen quy nh tng hp yu t VIII nm nhnh di nhim sc th X v tr Xq2.8 di 186Kb vi 26 exon v
mARN l 9 kb m ha tng hp tin yu t VIII l mt protein 2332 acid amin trng thi khng hot ng lu
hnh trong mu, yu t VIII ch tr thnh hot ng thi im cm mu theo con ng ni sinh hay ngoi sinh
bng cch ct ngn bt mt phn protein ca tin yu t VIII. Ngi t bin gen gy thiu hoc khng tng hp
c yu t VIII, hoc mt chc nng ca yu t VIII gy ri lon qu trnh ng mu biu hin thnh triu
chng lm sng ca bnh vi cc mc khc nhau. Thm vo , c khong 10 15% nhng bnh nhn
Hemophilia A li tn ti khng th khng yu t VIII sau khi s dng liu php iu tr b sung yu t VIII,
nhng bnh nhn ny gi l c nhn t c ch yu t VIII (inhibitor).
30/09/2009
Page 81 of 203
Cc dng t bin gen gy bnh Hemophilia A

t bin sai ngha (missense mutation): Chim 10%, trong cc dng t bin sai ngha nu s thay th nu
trong mt b ba m ha dn n m ha cho mt acid amin khc (thng xy ra trnh t CG), v d: b ba CGA
b t bin thnh CAA lm thay th acid amin arginin bng glutamin b ba th 2326 ca exon 26, t bin ny
khng nng, nn gy bnh Hemophilia A th nh, vi 10% yu t VIII hot tnh bnh thng v khng c nhn t
c ch yu t VIII. Nu t bin dng thay th nu trong mt b ba m ha acid amin thnh b ba m kt thc, v
d: b ba CGT b bin i thnh m kt thc TGA (m1960 ca exon 18) lm yu t VIII c sn xut b ngn
hn bnh thng, gy bnh Hemophilia A th nng (t bin ny cn gi l t bin to m kt thc (nonsense
mutation). Hin nay c 943 t bin im c pht hin.
- t bin thm nucleotid (insertion): chim 6%
- Nhng t bin mt nucleotid (cn gi l mt on (deletions)): chim 29 %, nhng t bin mt nu c th
ch xy ra t 1-5 nu, thm ch mt mt exon hoc nhiu exon, nhng cng c th mt c gen quy nh yu t VIII.
Nhng t bin mt on thng gy bnh Hemophilia A th nng.
V du: t bin mt on 3,4 Kb c lin quan ti exon 24 - 25 ca gen quy nh yu t VIII gy bnh
Hemophilia A th nng, khng c nhn t c ch yu t VIII (inhibitor), phn tch tnh a hnh ca ADN bng
enzym gii hn vi cc thnh vin ca gia nh ny cho thy t bin mi pht sinh t trng ca ngi b.
- Nhng t bin v tr ni (splice site mutations): chim 7 %
- Nhng t bin o on (inversion mutations): chim 48 % gy bnh Hemophilia A th nng, nhng t
bin o on intron 22 chim khong 45%, cn li khong 3% t bin o on intron 1.
3.1.2. Quy lut di truyn ca bnh

Quy lut di truyn: bnh di truyn ln lin kt nhim sc th X ch yu gp nam, rt him gp n.
Bnh di truyn theo hai c ch sau:
Gen t bin c sn trn nhim sc th X ca m truyn bnh cho con trai, hoc truyn gen bnh cho con gi
trng thi d hp t (carrier), nhng ngi con gi d hp t ny khi xy dng gia nh sinh con li c th truyn
bnh cho con trai v cc con gi ca mnh trng thi d hp t.
Do t bin mi pht sinh trong qu trnh to giao t b hoc m: thng chim khong 1/3 trong cc
trng hp hemophilia A. T l t bin gy bnh Hemophilia A xy ra l 3 10-6 trn gen v trn mt giao t
trong mt th h.
3.1.3. Triu chng chnh ca bnh

Xut hin chy mu ko di ngay c khi ch c chn thng rt nh hoc sau phu thut. C th xut huyt
vi cc c tnh ch yu l: bm tm da, c cc bc mu, xut huyt nim mc, trn mu khp. Bnh c tnh
cht gia nh chim 2/3, cn thng 1/3 do t bin mi.
3.1.3.2. Xt nghim
Thi gian mu chy ko di, thi gian ng mu ko di c th hn 1 gi; cht lng cc mu ng km;
thi gian Howell ko di v.v.
nh lng yu t VIII gim hoc khng c.
Xt nghim ADN pht hin t bin gen
3.1.4. Phn loi th bnh Hemophilia A theo mc yu t VIII
30/09/2009
Page 82 of 203
Th nng: mc yu t VIII di 1%, nhng bnh nhn ny thng b chy mu vi ln trong thng.
Th trung bnh: mc yu t VIII t 1 - 5%, nhng ngi ny ch b chy mu sau nhng chn thng nh.
Th nh: mc yu t VIII t 5% 25% so vi bnh thng, nhng ngi ny ch b chy mu sau phu thut
hoc nhng chn thng nng.
3.1.5. Cc phng php pht hin t bin gen gy bnh Hemophilia A

- Phng php Southern blot c dng pht hin nhng t bin mt on hoc thm on ln nhng
ngi nam b bnh.
- Nhng t bin mt on nh c th pht hin bng phng php multiplex PCR.
- Nhng t bin im hoc nhng t bin mt on qu nh c th pht hin bng phng php a hnh
ADN (PCR-RFLP).
- Cc phng php phn tch trnh t gen, phng php pht hin t bin da trn phn tch si n ARN so
snh vi si n ADN (Single strand conformation polymorphism (SSCP)), Phng php in di da trn nng
bin tnh (DGGE) c dng pht hin t bin im.
3.1.6. Kh nng iu tr bnh Hemophilia A

- Truyn thay th huyt tng hoc yu t VIII kt ta lnh hoc yu t VIII ng kh
- iu tr phc hi chc nng khp.
- T nm 1994, yu t VIII c sn xut trong vi khun v c tinh ch cho iu tr tuy nhin gi thnh
cn cao.
Hemophilia A v B l nhng bnh cn ang c nghin cu liu php gen (gene therapy).
3.1.7. Phng bnh

- Thnh lp hi bnh nhn Hemophilia A tuyn truyn gio dc v bnh.
- Thc hin sng lc bnh Hemophilia A
- Pht hin nhng ngi n d hp t mang gen bnh: theo di, t vn di truyn v p dng cc phng php
chn on trc sinh phng trnh ra i nhng tr b bnh.
3.2. Bnh Hemophilia B

Khi nim: Hemophilia B cn gi l bnh Christmas l bnh ri lon yu t ng mu di truyn ln lin kt
nhim sc th X, bnh gy nn do t bin gen dn n khng tng hp c hoc mt chc nng yu t IX mt
protein c vai tr quan trng trong qu trnh ng mu dn n triu chng lm sng ca bnh.
Hemophilia B him gp hn Hemophilia A ch khong 15%; tn s ca bnh l 1/25.000 ngi nam.
3.2.1. C s di truyn phn t ca bnh

Gen quy nh tng hp yu t IX nm trn nhnh di ca nhim sc th X v tr Xq27.1. Gen cha 8 exon,
di 34 Kb, tng hp c yu t IX, mt chui polypeptid c 415 acid amin c lu hnh trong mu di dng
khng hot ng, khi tham gia vo qu trnh ng mu yu t IX bin i thnh yu t IXa trng thi hot ng
(gm 2 chui nh v nng), yu t IXa phi hp vi yu t VIII lm bin i yu t X thnh yu t Xa ri tri qua
nhng phn ng tip theo lm bin i fibrinogen thnh fibrin thnh phn chnh ca qu trnh ng mu. ngi
bnh t bin gen quy nh yu t IX s tng hp thiu hoc khng tng hp hoc tng hp yu t IX gim hoc
khng c chc nng gy ri lon qu trnh ng mu biu hin thnh cc triu chng lm sng ngi bnh. C
30/09/2009
Page 83 of 203
khong 50% bnh nhn Hemophilia B tn ti khng th khng yu t XI sau khi s dng liu php iu tr
b sung yu t IX, nhng bnh nhn ny gi l c nhn t c ch yu t IX (inhibitor).
Cc dng t bin gen gy bnh Hemophilia B
Exon 8 l ln nht trong gen quy nh yu t IX, c ti hn mt na t bin c tm thy trong exon ny.
C ti 962 t bin im gy bnh Hemphilia B c pht hin a s l nhng t bin loi thay th
acid amin, ngoi ra cn cc dng t bin nh khc: nh thm mt vi nu hoc mt mt vi nu cng l nhng
dng thng gp. V d: t bin Oxford 2 bin i TG v tr nucleotid 6704 ca gen quy nh yu t IX hu
qu yu t IX ch cn di 0,5% hoc t bin Oxford b3 bin i CT v tr nucleotid 6406 lm m glutamin
b bin i thnh m kt thc, hu qu tng hp yu t IX cn di 0,5%; t bin Ursem khuyt on 4 nu v
tr 6492-5 hu qu tng hp yu t IX ch cn di 1%; t bin UK 50 thm 2 nu v tr 17727 ca gen gy hu
qu tng hp yu t IX ch cn di 1%.
Nhng khuyt on ln v nhn on ca gen quy nh yu t IX th him gp hn. Nhng t bin ny u
nh hng ti tng hp yu t ng mu IX v s lng hoc chc nng. Ty theo mc t bin gen m tng
ng vi triu chng khc nghit ca bnh.
3.2.2. Quy lut v c ch di truyn ca bnh

Quy lut di truyn: bnh di truyn ln lin kt nhim sc th X ch yu gp nam, rt him gp n.
C ch di truyn:
Gen t bin c sn trn nhim sc th X ca m truyn bnh cho con trai, hoc truyn gen bnh cho con gi
trng thi d hp t (carrier), nhng ngi con gi d hp t ny khi xy dng gia nh sinh con li c th truyn
bnh cho con trai v cc con gi ca mnh trng thi d hp t.
Do t bin mi pht sinh trong qu trnh to giao t b hoc m: thng chim khong 1/3 trong cc
trng hp hemophilia B. T l t bin gy bnh hemophilia B xy ra l 2 10-5 trn gen v trn mt giao t
trong mt th h.
3.2.3. Triu chng lm sng: triu chng lm sng ca hemophilia B th tng t nh hemophilia A nhng
nh hn hemophilia A.
Mt dng hemophilia B him l hemophilia B Leyden: s biu hin ca dng bnh ny ph thuc la
tui. tui u th bnh rt khc nghit vi mc yu t IX t hn 1%. V sau mc yu t IX tng dn xung quanh
50% so vi bnh thng v tnh trng bnh c ci thin, bnh nhn tr nn khng cn triu chng. Bnh
hemophilia B Leyden gy nn do nhng t bin gen vng promotor.
3.2.4. Cc phng php pht hin t bin, kh nng iu tr v phng bnh: tng t nh bnh
hemophilia A (Ch khc l trong bnh hemophilia B yu t ng mu IX c thay cho yu t ng mu
VIII).
T LNG GI
1.
Trnh by cc bnh hng cu lim HbS, HbC, HbE: c ch sinh bnh, quy lut di truyn, cc th bnh v
chn on xc nh.
2.
Trnh by bnh thalassemia: c ch sinh bnh, quy lut di truyn v phn loi cc th bnh theo kiu
gen.
3.
Trnh by bnh thalassemia: c ch sinh bnh, quy lut di truyn, cc th bnh.
30/09/2009
Page 84 of 203
4.
5.
Trnh by mt s dng t bin trn gen globin gy bnh thalassemia ngi.

Trnh by bnh hemophilia A: khi nim, c s di truyn phn t v mt s dng t bin gy bnh,
phn loi th bnh theo mc yu t VIII.
6.
Trnh by bnh hemophilia B: khi nim, quy lut di truyn, c s di truyn phn t.
BNH RI LON CHUYN HA BM SINH
1. HU QU CHUNG DO THIU HT ENZYM

Trong c th ngi, mi qu trnh chuyn ha vt cht c tin hnh qua nhiu bc, mi mt bc u c
s xc tc bi mt enzym. Nhng enzym ny xc tc vi s lng v cu trc bnh thng. Nu c ri lon cu
trc hoc s lng enzym thng dn n ri lon chuyn ha khu tng ng. V vy bnh ri lon chuyn
ha cn c gi l bnh do ri lon enzym.
Bnh ri lon chuyn ha bm sinh l bnh ri lon chuyn ha m nguyn nhn gy ri lon c t trc
khi sinh.
Nghin cu ri lon chuyn ha bm sinh l mt lnh vc ca di truyn ha sinh hc, mn hc c bt u
vi nghin cu ca Archibald Garrod vo nm 1902 vi bnh alkapton niu (alkaptonuria).
Do s tin b ca cc k thut phn tch, nh lng enzym, c bit cc k thut sinh hc phn t, nhiu
nguyn nhn, c ch ca bnh ri lon chuyn ha bm sinh c nghin cu, pht trin. Enzym l sn phm
ca gen nn khi nghin cu bnh ri lon chuyn ha c th i t cc biu hin ca ri lon chuyn ha n phn
tch, nh lng enzym v sau cng xc nh cu trc, hot ng ca gen m ha enzym . K t khi pht hin ra
bnh alkapton niu, mi ti nm 1996 tc l 94 nm sau, gen gy bnh alkapton niu mi c chit tch v to
gen n dng, nh s hiu bit ny, nhng ng dng trong chn on, pht hin d hp t, chn on trc sinh
bnh bng phn tch ADN c p dng.
Hin nay ngi ta m t hn 350 ri lon chuyn ha khc nhau v a s nhng ri lon ny l him gp.
Trong nhng iu tra gn y, tn sut ca bnh ri lon chuyn ha l xp x 1/2500 tr mi sinh v chim 10%
nhng ri lon n gen tr con.
V mt c ch sinh bnh: bnh ri lon chuyn ha thng gy nn do thiu hoc khng c enzym xc tc
gi l bnh ri lon chuyn ha do thiu ht enzym.
30/09/2009
Page 85 of 203
Enzym l mt protein nn vic iu chnh qu trnh sn xut enzym c gii thch theo m hnh iu chnh
biu hin gen ngi.
Enzym tham gia vo qu trnh xc tc sinh hc vi mi cht trong c th, v vy ri lon chuyn ha c th
xy ra vi mi cht trong c th:
Ri lon chuyn ha acid amin.
Ri lon chuyn ha carbohydrat.
Ri lon chuyn ha lipid.
Ri lon chuyn ha purin, pyrimidin.
Ri lon chuyn ha porphyrin.
Ri lon chuyn ha steroid.
Ri lon vn chuyn kim loi nng.
a s cc bnh ri lon chuyn ha bm sinh u di truyn ln trn NST thng. t bin gen dn ti khng
tng hp hoc tng hp thiu mt loi enzym tng ng gy hu qu tc nghn con ng chuyn ha trong c
th dn n hu qu chung do thiu ht enzym.
Nh trnh by trn, s chuyn ha ca mt cht no tri qua nhiu bc, mi bc c s xc tc ca
mt enzym xc nh. M hnh sau y minh ha iu :
C ch: cht A c vn chuyn vo t bo bi cht vn chuyn TA. trong t bo cht A c chuyn ha

thnh cht B vi s xc tc ca enzym EAB. Sau cht B c chuyn thnh cht C vi s xc tc ca enzym
EBC, cht C li chuyn thnh cht D vi s xc tc ca enzym ECD. Cht D l sn phm cui cng ca qu trnh
chuyn ha.
Mi mt enzym u l sn phm ca mt gen tng ng, cc tin cht, hoc cc sn phm chuyn ha c th
c to thnh hoc mt phn do thc n t mi trng a vo.
Sau y l v d v thiu ht enzym EBC trong qu trnh chuyn ha c th dn ti cc hu qu sau:
- Thiu sn phm chuyn ha C (hon ton hay thiu mt phn) do vy cng c th thiu hon ton hay thiu
mt phn sn phm cui cng D.
- Cht B khng chuyn ha c nn tch t li trong t bo, trong c th, gy nn hin tng nhim c, bi
tit khng bnh thng sn phm B qua nc tiu.
30/09/2009
Page 86 of 203
- Nu sn phm B ng qu mc, c th hnh thnh con ng chuyn ha ph to ra cc sn phm bt

thng gy c cho c th, cc cht ny c o thi qua nc tiu.
- Nu D l sn phm cui cng, khi c cht D, n tr thnh cht cng km hm (CoR) km hm qu
trnh sn xut ra enzym EAB. Qu trnh chuyn ha b ri lon thiu sn phm C dn ti thiu sn phm D. S
khng c hoc thiu sn phm D lm mt vai tr cng km hm, do vy enzym EAB c sn xut qu nhiu dn
ti sn phm B ng do nguyn nhn thiu enzym EBC, nay sn phm B li cng ng thm.
l hu qu chung xy ra do s thiu ht enzym trong qu trnh chuyn ha ca bt k cht no trong c
th.
2. MT S BNH RI LON CHUYN HA

2.1. Bnh phenylxeton niu (phenylketonuria: PKU)
C hai loi: phenylxeton niu th kinh in v phenylxeton niu th khc.
2.1.1. Th kinh in (classic phenylketonuria)

Phenylxeton niu th kinh in l mt trong nhng bnh ri lon chuyn ha acid amin di truyn do thiu
enzym c hiu phenylalanin hydroxylase (PAH), enzym ny c trong gan ngi bnh thng xc tc cho s
chuyn ha phenylalanin thnh tyrozin. Do thiu enzym phenylalanin hydroxylase nn phenylalanin khng
chuyn thnh tyrozin c dn n ng phenylalanin trong mu, trong dch no ty v cc m biu hin thnh
triu chng ca bnh.
- Bnh di truyn theo quy lut alen ln trn NST thng
- Tn sut ca bnh l 1/10000 ngi Ty u, chu Phi bnh him gp hn tn sut l 1/90000 ngi.
- C s di truyn phn t ca bnh: gen quy nh tng hp phenylalanin hydroxylase nm trn nhnh di
NST s 12. ngi bnh t bin gen dn ti khng tng hp hoc tng hp thiu enzym phenylalanin
hydroxylase do phenylalanin khng chuyn thnh tyrozin c, con ng chuyn ha phenylalanin b tc
nghn, hu qu l: ng phenylalanin trong mu, trong dch no ty v cc m c bit l m thn kinh do
tr c biu hin chm tr tu, s ng phenylalanin qu mc dn ti hnh thnh con ng chuyn ha ph, bin
i phenylalanin thnh acid phenylpyruvic bi xut ra nc tiu, hu qu na l thiu tyrozin dn n thiu sc t
melanin lm cho nhng a tr b bnh ny c da trng bch, tc mu vng, mt xanh. Hin nay nh p dng cc
k thut di truyn phn t, hn 400 t bin gen quy nh tng hp enzym phenylalanin hydroxylase bao gm
nhng t bin sai ngha do thay th Nu ny bng Nu khc, nhng t bin khuyt on, thm on c pht
hin.
2.1.1.1. Triu chng lm sng: c du hiu h hi h thn kinh trung ng (do phenylalanin ng m thn
kinh), tr em c trng thi b kch ng, co git, tng trng lc c, tng phn x, u nh. Th lc chm pht
trin, chm bit ni, tr tu chm pht trin (IQ < 20). Phenylxeton niu l nguyn nhn ca 1-2% trng hp km
pht trin tr tu. Km theo c biu hin da trng bch, tc mu vng, mt xanh do thiu sc t melanin.
2.1.1.2. Chn on: nhng a tr vi phenylxeton niu biu hin bnh thng lc sinh, xt nghim acid
phenylpyruvic c th m tnh trong vi ngy u mi sinh. Chn on xc nh ph thuc vo nh lng mc
phenylalanin trong mu. sng lc bnh phenylxeton niu thi k mi sinh c th p dng phng php
Guthrie, phng php ny ch cn git mu thm vo giy gi ti ni xt nghim, ngi bnh c mc
phenylalanin tng c th cho kt qu dng tnh 4 gi sau khi sinh, tuy nhin xt nghim tt nht vo 48-72 gi
sau khi sinh v sau khi n protein trnh kh nng cho kt qu m tnh gi. Khi xt nghim cho bit c tng
phenylalanin, nn o nng phenylalanin v tyrozin ca huyt tng.
Tiu chun chn on phenylxeton niu th c in l:
- Mc phenylalanin huyt tng trn 20mg/dL.
30/09/2009
Page 87 of 203
- Mc tyrozin huyt tng bnh thung.

- Mc phenylpyruvic acid v hydroxyphenylacetic acid tng trong nc tiu.
- Nng bnh thng ca cofactor tetrahydrobiopterin.
2.1.1.3. iu tr: mc ch iu tr l gim phenylalanin v sn phm chuyn ha ca n trong cc dch ca c th
phng nga v gim tn thng no. iu ny c th thc hin c bng mt ch n ngho phenylalanin;
nhng cng thc ca ch n ngho acid amin cn thit ny sn c bn trn th trng. Ch n king
ngho phenylalanin nn c thc hin ngay giai on mi sinh nhng a tr c chn on xc nh
phenylxeton niu. nhng tr thc hin ch n king ny, mc phenylalanin huyt thanh nn c duy tr
trong khong 3mg/dL (0,18mM) ti 15 mg/dL (0,9 mM), v ch n king qu mc nhng a tr ang tui
ln c th dn ti thiu phenylalanin biu hin thiu mu, a chy, thm ch cht.
Nhng ngi m mc bnh phenylxeton niu khi c thai nu khng thc hin ch n king ngho phenylalanin
s c nguy c cao gy sy thai. Nhng a tr sinh ra t nhng b m trn thng b chm tr tu, c no nh, bt
thng tim bm sinh. Nhng bin chng ny lin quan ti mc phenylalanin trong mu m cao. Nhng b m vi
bnh phenylxeton niu nn n ch n t phenylalanin v kim tra mc phenylalanin mu nn di 10mg/dL
trong sut thi gian c thai.
2.1.2. Th phenylxeton niu khc

C khong 2% tr b bnh tng phenylalanin do ri lon mt trong nhng enzym cn thit sn xut yu t
tetrahydrobiopterin (BH4). S chuyn ha phenyalanin thnh tyrozin nh enzym phenylalanin hydroxylase vi s
c mt ca yu t phi hp BH4, BH4 b oxy ha to BH2 (dihydrobiopterin). Cht BH2 vi s c mt ca
enzym dihydropteridine reductase (DHR) li chuyn thnh BH4.
S hiu bit v cc yu t phi hp cn thit cho hot ng ca enzym phenylalanin hydroxylase dn n

s hiu bit v hai dng mi ca bnh phenylxeton niu: dng th nht do thiu ht enzym tng hp BH4, mt
yu t cn thit cho hot ng ca enzym phenylalanin hydroxylase, dng th hai do thiu ht enzym
dihydropteridine reductase (DHR), enzym ny c vai tr kh BH2 thnh BH4, v vy thiu enzym ny dn ti
thiu ht BH4. Hai dng bnh ny thng gy cht tr trong vng mt nm v cch iu tr bng tit ch khng c
hiu qu. C th chn on dng bnh ny bng o hot enzym trong nhiu m nh gan, thn, hng cu, bch
cu v t bo si nui cy.
Nghin cu gen: c th pht hin t bin gen quy nh tng hp dihydropteridine reductase v enzym tng
hp BH4 nhng bnh nhn v nhng ngi trong gia nh ca h.
Quy lut di truyn: cc th bnh ny di truyn ln trn NST thng.
iu tr thay th BH4: liu iu tr l 20-40 mg/kg/24 gi c th ci thin tnh trng tn thng thn kinh.
Chn on trc sinh v pht hin ngi mang gen bnh: c th lm c, da trn phn tch ADN t nhng
mu mu hoc nhng mu sinh thit tua rau vi nhng ADN d c hiu.
2.2. Bnh tch oxalat

Bnh tch oxalat c th dn n si thn (chim khong 20-70% trng hp si thn). C ch hnh thnh
30/09/2009
Page 88 of 203
oxalat c gii thch bng s di y:
Serin c chuyn thnh Etanolamin, sau thnh acid glycolic, thnh acid glyoxilic, thnh acid formic hay
thnh acid oxalic.
Glycin trc ht chuyn thnh acid glyoxilic nh enzym glycinoxidase (1), tip chuyn thnh acid oxalic
nh mutase (2).
Oxalat cng c th c to thnh t acid L. ascorbic, hoc c th c th nhn oxalat trc tip t thc n.
Bnh tch oxalat c th do glycin chuyn thnh acid oxalic qu mnh, hoc do tc nghn con ng chuyn
acid glyoxilic thnh acid glycolic, hoc thnh acid formic nn phn ln acid glyoxylic chuyn thnh acid oxalic.
Oxalat calci tch t li trong thn v dn dn hnh thnh si thn hoc si ng tit niu. Hm lng oxalat
huyt thanh tng t 2,05 n 3,55mg/100ml v hn na (bnh thng 1,45mg/100ml).
Bnh c th biu hin sm nhng cng c th biu hin mun vi nhng du hiu nng nh khc nhau.
2.3. Bnh galactose huyt (galactosemia)

2.3.1. Khi nim
Bnh galactose huyt l bnh ri lon n gen ca chuyn ha carbohydrat ph cp nht, bao gm 3 ri lon
bm sinh ca chuyn ha: bnh galactose huyt th c in (Classic galactosemia) gy nn do thiu ht galactose
-1 phosphate uridyl transferase (G1PUT) v km theo nhng triu chng tiu biu nh c nhn mt, chm tr tu,
x gan. Ri lon th hai gy nn do thiu ht galactokinase dn ti c nhn mt. Ri lon th ba gy nn do
thiu ht UDP - epimerase l ri lon him gp nht trong nhm.
2.3.2. C ch bnh hc phn t

Lactose l mt disaccharide cha galactose v glucose, khi tiu ha lactose b thy phn bi lactase ca rut.
Bnh thng galactose b bin i thnh glucose trong gan. Phn ng u tin trn con ng ny l qu trnh
phosphoryl ha thnh galactose - 1 - phosphate bi galactokinase, enzym ny c m ha bi gen trn NST s
17.
Bc tip theo l bin i Galactose-1-phosphate thnh Glucose-1-phosphate bi Galactose - 1 - phosphate

uridyl transferase (G1PUT), gen m ha enzym ny nm trn NST s 9, di 4Kb, gm 11 exon.
30/09/2009
Page 89 of 203
Uridine diphosphat galactose (UDP- galactose) c th bin i thnh UDP - Glucose nh s xc tc bi

enzym UDP - galactose - 4 - epimerase.
- Trong bnh galactose huyt do thiu ht enzym galactokinase: ngi bnh c s ng galactose trong
mu v cc m. Trong thy tinh th, galactose b bin i thnh galactiol, mt loi ng lm thy tinh th khng
cho cht lng qua c, hu qu dn ti hnh thnh c nhn mt.
- Trong bnh galactose huyt th c in: thiu ht G1PUT gy nn ng galactose - 1-phosphate v
galactose cc m, hu qu l x gan, chm tr tu do s lng galactose-1-phosphate tng cc m ny.
Galactose trong mu tng c th dn ti lng glucose gan gim v do gim glucose huyt thn v rut,
ng galactose v galactose-1-phosphate cn gy c ch vn chuyn acid amin. nhng ngi n d hp c tn
sut tng thiu nng tuyn sinh dc, bung trng khng pht trin ngay giai on sm, bin chng ny vn dai
dng, mc d thc hin ch n king.
Trong bnh galactose huyt th c in: 70% nhng t bin gen l do t bin sai ngha exon 6 ca gen
quy nh tng hp G1PUT. t bin ph cp nht ca gen G1PUT gy nn galactose huyt th c in l thay th
nucleotid G trong alen Q 188R, ngi ng hp t (GG) c tn sut 1/40000 tr mi sinh qun th ngi da
trng. Enzym G1PUT c tnh a hnh cao v c nhiu dng (variant) khc nhau, loi ph cp nht l variant
Duarte (D) c s gim hot tnh G1PUT. Nhng kiu hnh Duarte (D/N, D/D, v D/G) c xp x 75%, 50%, v
25% hot tnh G1PUT so vi bnh thng, theo th t v xy ra vi tn sut chung l 6% nhng ngi da trng,
nhng ngi ny khng c triu chng lm sng.
Quy lut di truyn: bnh galactose huyt do thiu ht galactokinase v do thiu ht galactose-1-phosphate
uridyl transferase (G1PUT) u di truyn theo quy lut alen ln trn NST thng. Nhng ngi d hp t nhng
ri lon ny c mt na s enzym ny so vi ngi bnh thng v khng c biu hin triu chng lm sng. S
thiu ht galactokinase nhng ngi m ang mang thai, m vn n lactose c th hnh thnh c nhn mt
trong qu trnh pht trin ca thai.

Nhng triu chng trong bnh galactose huyt th c in thng bt u vi ngy hoc vi tun sau khi
sinh, tr khng tiu c sa, xut hin nn ma, suy dinh dng, chm ln, bnh gan pht trin, n bung
trng khng pht trin. c nhn mt c th xut hin sau vi tun hoc vi thng. Chm tr tu xut hin sau 6 12 thng. Tr c th cht thi k chu sinh.
30/09/2009
Page 90 of 203
Triu chng nht qun duy nht ca thiu ht galactokinase l hnh thnh c nhn mt.
2.3.4. Chn on
- Bnh galactose huyt do thiu ht galactokinase nn c ngh n nhng tr c c nhn mt. Chn on
xc nh bng s thiu ht galactokinase trong hng cu.
- Bnh galactose huyt th c in c chn on da vo nhng triu chng lm sng nh m t trn. C
th pht hin bng k thut sc k. Chn on xc nh bng s thiu ht G1PUT trong hng cu.
- Chn on trc sinh da trn nghin cu enzym ca nhng t bo dch i nui cy hoc c bng chng
galactiol tng trong dch i.
- Bnh galactose huyt thi k mi sinh cn phn bit vi bnh gan nguyn pht. Trong bnh gan mc
G1PUT v galactokinase trong hng cu bnh thng.
- Sng lc pht hin bnh galactose huyt c p dng rng ri ngay sau khi sinh da trn o hot tnh
G1PUT t mt git mu kh c th pht hin bnh sm.
2.3.5. iu tr
iu tr bnh galactose huyt da trn nguyn tc n king, ly i galactose trong thc n, c bit trong sa.
Dng sa thay th nh l nutramigen v cc ch phm t sa u nnh. Ch n king khng c galactose c s
ci thin ng k cc triu chng lm sng. Nhng bin chng c th c phng nga bng chn on sm v
thc hin ch n king.
2.4. Cc bnh tch glycogen (glycogen storage diseases)

Trong c th carbohydrat c d tr dng glycogen, c cha nhiu gan, c xng. Glycogen l mt
loi polysaccharid do cc ng n 6 carbon ghp vi nhau theo cch ghp chui (1-4) v ghp nhnh (1-6). S
bt thng ca cc enzym tham gia tng hp hoc ging cp glycogen u c th dn n cc dng khc nhau ca
tch glycogen gan, c. S tch glycogen c th dn n nhc c, bt thng vn ng, tc ng n c tim
gy bnh c tim, gan to, x gan, h ng huyt. Cc biu hin thng sm trc 1 tui: tr chm ln, thiu mu,
gan to, thn to, h ng huyt, ri lon h hp, co git do nhim acid, huyt tng nhim m (trng c) v
ng glucose - 6 - phosphat lm tng tng hp m. Cc cht xetonic v axeton cng thy trong mu. Tr mc
bnh tch glycogen thng cht sm.
a s cc bnh tch glycogen u do thiu enzym, mt s do qu sn enzym.
Tn s chung ca bnh l 1/100000 tr s sinh.
Quy lut di truyn: a s cc bnh tch glycogen di truyn alen ln trn NST thng.
Phn loi: c 14 loi bnh tch glycogen.
Sau y l mt s bnh tch glycogen:
- Loi 1 (bnh Von Gierke): nguyn nhn do thiu enzym glucose - 6 - phosphatase, enzym ny cn cho gii
phng glucose khi glucose - 6 - phosphat.
- Loi 2 (bnh Pompe): nguyn nhn do qu sn enzym glycogen transglucosidase cho nn lng glycogen
c to thnh qu nhiu.
- Loi 3 (bnh Fabre-Cori): nguyn nhn do thiu enzym amilo-1,6- glucosidase nn cc lin kt 1- 6 khng
b ct, do dn n phn t glycogen c cu trc bt thng.
30/09/2009
Page 91 of 203
- Loi 4 (bnh Andersen): nguyn nhn do thiu enzym phn nhnh amilo-1,4-1,6- transglucosidase, do vy
phn t glycogen c cu trc bt thng.
- Loi 5 (bnh Mac Ardle): nguyn nhn do thiu enzym phosphorylase ca c, do vy c b thiu nng
lng v ng glycogen.
- Loi 6 (bnh Hers): nguyn nhn do thiu enzym phosphorylase ca gan, do vy glycogen ng gan v
bch cu.
- Loi 7 (bnh Tarui): nguyn nhn do thiu enzym phosphofructokinase ca c, do vy nhc c.
2.5. Bnh thiu glucose-6-phosphat dehydrogenase (G6PD)

G6PD ng vai tr quan trng trong chuyn ha carbohydrat:
Glutation kh c tc dng bo v hng cu chng li tn thng oxy ha gy ra do thuc v kh mt phn

MetHb thnh Hb.
Gen quy nh sn xut enzym G6PD nm cui nhnh di NST X gn locus hemophilia (Xq2.8).
Hin nay pht hin trn 300 alen t bin tng ng vi hn 300 loi G6PD, nhiu alen xc nh c
tn sut.
- Mt s dng t bin khng gy bnh.
- Mt s dng t bin c th dn n thiu enzym G6PD, bnh thng khng c biu hin lm sng, nhng
khi dng cc thuc oxy ha nh: quinolin, primakin, furadantin, khng sinh, nitrofuran, phenaxetin, piramidon,
chloramphenicol, hoc n u viciafaba, c th xy ra nhng cn tan mu cp tnh nguyn nhn l do thiu enzym
G6PD dn n thiu NADP-H2 do vy thiu glutation kh, t bo hng cu khng c bo v trc nhng tn
thng oxy ha do thuc gy nn, dn n hng cu b ph hy gy nn thiu mu tan mu cp tnh.
- Mt s dng t bin G6PD xy ra trung tm hot ng ca enzym gy thiu mu mn tnh khc nghit,
thm ch khi khng dng thuc hoc khng c nhim trng.
30/09/2009
Page 92 of 203
2.5.1. Quy lut di truyn: bnh di truyn ln lin kt NST X.

2.5.2. Tn s: hin nay trn th gii c khong 400 triu ngi thiu enzym G6PD, tn s thiu enzym
G6PD cao chu Phi, a Trung Hi, chu t l thiu enzym G6PD khong 2%. Nhng ngi thiu
enzym G6PD c sc khng cao vi k sinh trng st rt.
2.5.3. Triu chng: ty dng t bin. Thiu G6PD loi A ngi chu Phi nh hn thiu G6PD vng
a Trung Hi.
Triu chng ca thiu mu tan mu cp tnh do thiu enzym G6PD biu hin: cn tan mu xut hin sau 2-3
ngy dng thuc, km theo au u, au bng, au tht lng, st, kh th, vng da, nc tiu mu nu en c th
dn n hn m, v niu.
2.5.4. Chn on: chn on xc nh da trn nh tnh, nh lng G6PD trong hng cu.
2.6. Bnh i tho ng (bnh tiu ng)

i tho ng l mt nhm bnh do ri lon chuyn ha glucose biu hin bng lng glucose trong mu
cao v xut hin ng trong nc tiu. Tiu chun chn on bnh i tho ng: ng huyt tng lc i
7mmol/l; ng huyt tng bt k >11,1 mmol/l; ng huyt tng 2 gi sau khi ung 7,5g glucose 11,1
mmol/l. Nguyn nhn sinh bnh i tho ng phc tp v cn cha c hiu y . Sau y l hai kiu bnh
i tho ng chnh:
2.6.1. i tho ng ph thuc insulin (loi I - insulin dependent diabetes Mellitus)

- Khi nim:
Loi bnh ny thng xut hin nhng ngi t tui v thng khng bo bu, chim 0,4% dn s v
thng dn ti bin chng v thn v tim mnh. Tn sut chung M l 1,9/1000, tuy nhin tn sut tng theo
la tui, 1/1430 tr 5 tui v 1/360 tr 16 tui. nhng ngi bnh ny, t bo ca tiu o Langerhans ca
tuyn ty khng sn xut c insulin do vy ngi bnh bt buc phi nhn insulin t ngoi a vo. i tho
ng loi I l bnh t min. Nghin cu s tng hp ca cc cp sinh i cng trng cho thy t l tng hp
khong 30 - 50%, nh vy cc tc nhn trong mi trng gp phn quan trng trong bnh sinh ca kiu bnh ny.
Nguy c cc gia nh c con b bnh ny c thm nhng a con khc cng b bnh khong 4-6% ( qun th
chung t l l 0,3 - 0,5%). M b bnh ny c nguy c 1 - 3% sinh con b bnh, cn nu b b bnh c nguy c
sinh con b bnh t 4 - 6%. Cc s liu nu trn cng cho thy vai tr di truyn trong bnh ny.
Gen m ha insulin nm trn nhnh ngn NST s 11 v tr 11p15. Cc nh nghin cu gn y cho thy
i tho ng ph thuc insulin c s lin kt cht ch vi mt s alen HLA loi II nm trn nhnh ngn nhim
sc th s 6 v tr 6p21. Ngi ta c tnh khong 40% nhng ngi i tho ng loi I c yu t gia nh lin
quan n h thng HLA. C xp x 95% nhng ngi i tho ng loi I c nhng alen HLA-DR3 hoc nhng
alen HLA-DR4.
- Quy lut di truyn:
i tho ng ph thuc insulin tun theo quy lut di truyn a nhn t.
- C ch sinh bnh:
Bnh gy nn do kt qu ca s tc ng qua li gia yu t mi trng, c th do ch n, phi nhim
virus (virus coxsackie, rotavirus, rubella) v mt s thuc vi cc nhn t di truyn p ng min dch bt thng
(gen mn cm i tho ng) chim ti 20 vng ca b gen lm ph hy t bo ca tuyn ty bi chnh h
thng min dch ca c th. S ph hy t bo ca tuyn ty s dn n gim lng insulin do lm gim qu
trnh vn chuyn glucose vo trong t bo, gim kch thch tng hp cht bo m c, m m, tng qu trnh to
ng mi gan, hu qu l tng ng mu v xut hin ng trong nc tiu.
2.6.2. i tho ng khng ph thuc insulin (loi II)(non-insulin dependent diabetes mellitus)
30/09/2009
Page 93 of 203
i tho ng loi II chim hn 90% trong tt c cc trng hp i tho ng. Loi bnh ny thng
xut hin nhng ngi ln tui (> 40 tui) v bo bu. cc cp sinh i cng trng s tng hp v i
tho ng loi II chim 90%. Nguy c nhc li v bnh ny nhng gia nh c con b bnh ny t 10-15%.
Ngi b bnh loi ny vn sn xut c insulin, khng c s kt hp vi phc hp HLA v khng c hin
tng t min. Bnh i tho ng khng ph thuc insulin c tnh di truyn r rt, trong cng mt gia h s
ngi b bnh nhiu, nht l nhng gia nh c ngi bo bu.
Khong 2-5% nhng ngi i tho ng loi II biu hin bnh ngay t khi cn tr, trc 25 tui to nn
nhm bnh kiu II ngi tr tui (Maturity onset diabetes young (MODY)), bnh c th di truyn tri NST
thng. Nghin cu gia h ca nhng ngi bnh i tho ng loi II (MODY) ch ra rng khong 50%
nhng trng hp bnh gy nn do nhng t bin gen glucokinase. Enzym ny hn ch chuyn glucose thnh
glucose-6-phosphat tuyn ty nn gy tng ng huyt.
i tho ng khng ph thuc insulin cn do khuyt tt mt s gen iu ha vn chuyn glucose vo t
bo ca tuyn ty nh: gen GLUT 2-glucose transporter, glycogen synthase, insulin receptor, rad (ras associated
with diabetes) v apolipoprotein C-III.
- Quy lut di truyn:
Tun theo quy lut di truyn a nhn t: yu t di truyn ng vai tr quan trng, kt hp vi nhng nhn t
nguy c ca mi trng nh: n nhng thc n cha nhiu calo v t hot ng th lc hoc nhng ngi bo s
trng lng c th 120% hoc ch s khi lng ca c th 30k/m2 hoc nhng ngi loi hnh cng vic
phi ngi nhiu.
2.7. Ri lon chuyn ha mucopolysaccharid (Mucopolysaccharidose: MPS)

Mucopolysaccharid l cc hp cht gm carbohydrat v protein c trng lng phn t cao thng c mt
cc t chc lin kt nh ca da, xng, sn, gic mc. Mt s mucopolysaccharid (glycosaminoglycan) quan
trng l acid hyaluronic, chondroitin sulphat A v C, chondroitin sunphat B (dermatan sulphat), keratan sulphat v
heparan sulphat.
Bnh do ri lon chuyn ha mucopolysaccharid bao gm mt nhm bnh do gim kh nng ging cp mt
hoc nhiu loi glycosaminoglycan nu trn, do vy c s tch t c cht. 10 loi thiu ht enzym gy nn 6 dng
MPS c pht hin. 6 dng MPS c th phn bit bng cc biu hin lm sng, xt nghim ha sinh hoc
phn tch mc phn t.
Hnh nh lm sng ca cc bnh ny kh c trng: khun mt th kch, bin dng xng, gan to, lch to,
chm pht trin tr tu, lch khp phc hp. Sau y l 6 dng MPS :
2.7.1. Hi chng Hurler: nguyn nhn do thiu ht enzym -L-iduronidase. Bnh di truyn ln nhim sc
th thng, gen bnh nm nhnh di NST s 22 (22q1.1). Triu chng ca bnh: mt th kch, gan to, lch
to, lch khp phc hp, c nhn mt, chm pht trin tr tu. Dermatan sulphat v heparan sulphat ng
trong m.
2.7.2. Hi chng Hunter: nguyn nhn do thiu ht enzym iduronate sulphatase. Bnh di truyn ln lin kt
NST X, gen bnh nm nhnh di NST X(Xq2.7). Triu chng ca bnh: mt th kch, gan to, lch to, lch
khp phc hp. Dermatan sulphat v heparan sulphat ng trong m.
2.7.3. Hi chng Sanfilippo: nguyn nhn do thiu ht enzym heparan - L - sulphatase loi A, -N-acetylD-glucosaminidase loi B. Bnh di truyn ln NST thng. Heparan sulphat ng trong m. Ngi b hi
chng Sanfilippo u c ri lon hnh vi, chm pht trin tr tu, lch khp phc hp.
2.7.4. Hi chng Morquio: nguyn nhn do thiu ht enzym Galactosamin-6-sulphatase. Bnh di truyn ln
NST thng. Bnh thng xut hin vo lc 2 n 5 tui vi biu hin thp, lon sn xng, ic, c thy
tinh th. Keratan sulphat ng trong m.
2.7.5. Hi chng Maroteaux-Lamy: nguyn nhn do thiu ht enzym arylsulphatase B. Bnh di truyn ln
30/09/2009
Page 94 of 203
NST thng. Bnh thng xut hin vo lc 2 n 5 tui. Ngi bnh thng c bin dng xng, ng
dermatan v chondroitin sulphat.
2.7.6. Hi chng Sly: nguyn nhn do thiu ht enzym Glucuronidase. Bnh di truyn ln NST thng.
Bnh thng xut hin vo lc 1 tui, c bin dng xng, chm tr tu, ng dermatan v heparan
sulphat.
2.8. Bnh tng cholesterol huyt c tnh cht gia nh (FamilialHypercholesterolemia: FH)
Khi nim: tng cholesterol huyt c tnh cht gia nh l bnh di truyn tri NST thng. Tn s mc bnh
trong qun th l 1/500 ngi, nhng ngi b bnh ny chim 5% trong s nhng ngi b nhi mu c tim di
60 tui.
Bnh c c trng bi s tng cao cholesterol trong huyt thanh, ngi bnh thng cholesterol trong
huyt thanh thp hn 230 mg/100ml, ngi bnh d hp t mc cholesterol trong huyt thanh cao t 300 - 600
mg/100ml, ngi ng hp t mc cholesterol trong huyt thanh rt cao t 600 - 1200 mg/100ml.
Biu hin ca bnh: c s lng ng cholesterol nhng di ni lin c vi xng, dy gn achille, xut
hin nhng u vng (do lng ng cholesterol), c s lng ng c mi mt, nhng hch mu vng xut hin sm
v x m nht l tnh mch. Nhng ngi bnh tng cholesterol huyt c tnh cht gia nh c tn thng tim
mch khi cn rt tr. Cn nhn mnh rng y l bnh di truyn tri NST thng, v vy nhng thnh vin trong
gia nh lin quan vi bnh nhn l nhng i tng c nguy c cao: bao gm 50% s thnh vin trong gia nh
c th b bnh do nhng ngi trong gia nh ca bnh nhn nn c xt nghim mc cholesterol huyt thanh
pht hin bnh sm khi cha c triu chng lm sng, kp thi thc hin ch n king v can thip bng
thuc trc khi c nhng tn thng tim mch. Nhng ngi ng hp t gen bnh tng cholesterol huyt c tnh
cht gia nh thng cht v tn thng ng mch vnh khi cn rt tr, thm ch tui 20 - 30.
Nhng t bin gen v c ch phn t ca bnh: nm 1985, Michael Brown v Joseph Goldstein c
gii thng Nobel v lm sng t ngha sinh hc ca receptor LDL v c ch bnh hc ca bnh tng
cholesterol huyt c tnh cht gia nh.
C ch bnh hc phn t: nhng t bo ca ngi bnh thng thu nhn cholesterol t qu trnh tng hp
cholesterol ni sinh trong t bo v thu nhn cholesterol t ngoi vo trong ch n. ngi bnh thng nng
cholesterol trong t bo s tc ng c ch (feedback repression) tng hp receptor LDL v gim tng hp
cholesterol ni sinh. LDL cholesterol vo trong t bo phi c receptor LDL tip nhn. Gen tng hp receptor
LDL c bn ha trn NST s 19, di 45 Kb, gm 18 exon, m ha mARN 5,3 Kb. Ngi ta tinh khit
c receptor LDL, receptor ny c tng hp li ni sinh cht ri c chuyn ti phc hp Golgi v c
a ti mng t bo, receptor LDL gn vo mng nh mt protein xuyn mng tip nhn LDL cholesterol.
Phn tch nhng bnh nhn ng hp t tng cholesterolol huyt c tnh cht gia nh ch ra c rt nhiu loi
t bin gy bnh ny: hn 35 t bin c nhn ra di dng: thm on, mt on, t bin sai ngha, t
bin v ngha. Nhng t bin ny gy thiu hoc khuyt tt v chc nng ca receptor LDL, chng c xp
thnh 5 loi nh sau:
- Loi I: nhng t bin gen receptor LDL dn n khng tng hp c receptor LDL. Nhng ngi d hp
t ch sn xut c mt na s receptor LDL.
- Loi II: nhng t bin gen receptor LDL tuy nhin vn cn tng hp c receptor LDL, nhng nhng
receptor ny khng th ri khi li ni sinh cht ti b golgi v s b ging cp.
- Loi III: nhng t bin gen receptor LDL dn n sn xut receptor LDL bt thng (c th di chuyn ti
b mt t bo, nhng khng gn c LDL).
- Loi IV: nhng t bin loi ny rt him, nhng receptor LDL tng hp c nhng khng ti c
nhng lm o b mt mng t bo v do khng th vn chuyn LDL vo trong t bo.
- Loi V: nhng t bin dn ti sn xut nhng receptor LDL bt thng, nhng receptor ny gn c
30/09/2009
Page 95 of 203
LDL, nhng khi vo trong t bo khng tch c LDL do nhng receptor ny khng th quay tr li
mng t bo v b ging cp.
Mi loi t bin trn lm gim s lng hoc tnh cht ca receptor LDL, do vy lm gim lng LDL vo
trong t bo, dn ti mc cholesterol mu cao nhng ngi bnh tng cholesterol huyt c tnh cht gia nh.
iu tr: bnh tng cholesterol huyt c tnh cht gia nh nn c pht hin sm v iu tr sm bng ch
n king hn ch cholesterol (ch n king ch lm gim 15-20% cholesterol mu). iu tr bng thuc cng
cn thit phng nga cc bin chng v tim mch.
2.9. Cc bnh tch sphingolipid

Gm nhiu bnh khc nhau nhng c tnh cht chung l tch lu cc sphingolipid trong c th v nht l h
thn kinh trung ng. Bn cnh nhng biu hin bnh trong h thn kinh nh c cn co git, mt iu ha cht
dn truyn thn kinh, tng mc protein trong dch no ty, c th gan, lch, ty xng v da cng b nh hng.
Bnh c th biu hin giai on tr nh, giai on v thnh nin hoc ngi trng thnh. Trong cng mt gia
nh bnh thng biu hin cc thnh vin trong gia nh cng mt giai on. Cc bnh tch sphingolipid
thng nng, gy cht nhanh. Bnh di truyn alen ln NST thng tr bnh Fabry
Di truyn alen ln lin kt NST X.
Sau y l mt s bnh tch sphingolipid:
- Bnh Tay-Sachs: do thiu hexosaminidase do vy c s tch t gangliosid GM2 trong cc t bo thn
kinh. Bnh xut hin tr nh t 3 n 7 thng tui, tr b lit co cng, m, ng kinh.
- Bnh Gaucher: do thiu glucocerebrosidase. Bnh c th ngi ln (kiu 1), tr nh (kiu 2), v thnh
nin (kiu 3). kiu 1: gan lch to, khng c ri lon thn kinh. kiu 2 v 3: c biu hin ri lon thn kinh.
- Bnh Niemann-Pick: do thiu sphingomyrrlinase, do vy tch t sphingomylin trong cc t bo vng mc
ni m, t bo thn kinh v cc c quan khc, ngi bnh b gan, lch to ri lon thn kinh.
- Bnh Fabry: do thiu -galactosidase, gen nm trn NST X. C s tch t glycosphingolipid trung tnh
trong c. Ngi bnh thng b au c chu k chi di, teo gic mc, thn suy gim chc nng.
2.10. Ri lon chuyn ha collagen

2.10.1. Cu trc ca collagen
Collagen l loi protein c nhiu nht trong c th ngi, trong mt s m nh l xng v sn, n chim ti
60% nhng protein c mt. Cu trc c bn ca collagen l mt xon ba bao gm 3 chui polypeptid rt di. Phn
t tin thn ca collagen gi l procollagen, phn t ny bin i bng cch ct ngn bt tr thnh collagen. C
t nht 12 loi collagen c nhn ra trong c th ngi, chng khc nhau bi cu trc v s phn b cc m.
Bng 5.2 cung cp thng tin v 3 loi collagen c cu trc c trng nht v ph cp nht.
30/09/2009
Page 96 of 203
Collagen loi I c khp ni, nhng c bit quan trng l xng, sn v dy chng. Collagen loi I cu
to bi 2 chui 1(I) v mt chui 2. Collagen loi II, loi III c cu to bi nhng trimer ng nht nhng
chui 1, gi l 1(II), 1(III), theo th t. Collagen loi II c nhiu nht sn, Collagen loi III li c vai tr
cu trc nhng mch mu ln.
2.10.2. Mt s bnh tt do ri lon cu to ca collagen

Nhng ri lon di truyn ca collagen bao gm 2 loi ch yu: bnh to xng bt ton (Osteogenesis
imperfecta) v hi chng Ehlers-Danlos.
2.10.2.1. Bnh to xng bt ton (Osteogenesis imperfecta: OI)

Bnh to xng bt ton c dng m t mt nhm nhng ri lon c trng bi nhng xng gin d
gy. Bng 5.3 trnh by 4 th lm sng ca bnh ny.
Th I l ph cp nht, loi ny di truyn theo quy lut tri trn nhim sc th thng. Ngi bnh thng b
gy xng, nhng ch x cng c mu xanh, c triu chng ic do tn thng nhng xng tai gia. Ngi ta
d on rng bnh th I l do tn thng nhng gen collagen typ I. Trong mt vi gia nh b gy xng, khuyt
tt quan st thng gp nht l do bt hot mt alen ca gen 1(I), nh vy ch mt na s lng protein 1(I)
bnh thng c sn xut. V typ I collagen i hi t s 2/1 ca protein 1(I) i vi protein 2 cho hnh thnh
xon ba, c s tha chui 2 nn chui ny b ging cp, ch mt na s lng collagen typ I bnh thng c
30/09/2009
Page 97 of 203
sn xut. iu ny gii thch tnh d gy ca xng c trng cho nhng ri lon ny. Khng ging nh sn
phm protein l mt enzym, s gim protein cu trc ti 50% gy nhng hu qu v kiu hnh biu hin thnh
bnh.
Th II l ri lon khc nghit hn nhiu, vi gy nhiu xng khng m c, xut hin ngay lc sinh v
s cht thng xy ra trong vi tun u hoc thng u ca cuc i a tr. Chp X quang a tr b bnh,
chng t c nhng gy xng bm sinh, nhng xng di c s gim v nhng cu trc h tr, thiu ht
collagen, xng b khong ha, thiu protein khung, v vy xng d b gy khi bo thai vn ng trong t cung.
Nhng t bin ca bnh th II: l do nhng t bin im, hoc sp xp li trong nhng gen 1(I) hoc gen 2.
Nhng alen t bin ny tng ng vi s sn xut nhng protein bt thng v cht lng, gy nn s khc
nghit ca bnh. Gen 1(I) b t bin, dn n mt na chui polypeptid 1(I) b bt thng v cht lng, hu
qu l 3/4 xon ba collagen s bt thng, nhng trimer ny s b ging cp v ch c 1/4 collagen bnh thng
c to thnh. S bt thng v cht lng sn phm protein ca gen 1(I) dn ti bnh khc nghit hn l bt
thng v s lng sn phm protein.
Th II l mt ri lon gy cht tri trong qu trnh sinh sn. Bng phn tch phn t, a s nhng tr mi sinh
vi nhng ri lon ny th hin nhng t bin tri mi v mang mt alen t bin, mt alen bnh thng (bng
5.3). Trong nhng trng hp him, c th b bnh c th th hin mt ri lon ln nhim sc th thng.
2.10.2.2. Hi chng Ehlers-Danlos

Hi chng Ehlers-Danlos (Ehlers Danlos syndrome: EDS) c phn loi
thnh nhiu th lm sng. Sau y l mt s th lm sng.Tuy nhin hi chng c
mt s biu hin chung:
- Da c chun gin rt cao, d t, c th ko tng mng da tch khi phn
c. Trn mt da thng c nhng vt so to nh khc nhau.
- Cc khp, c bit l cc khp bn tay, bn chn c gin rng.
Khuyt tt phn t ca typ I, II, III ca hi chng EDS cha c xc nh.
Typ IV ca hi chng EDS c hiu bit tt nht v nguy him nht. Biu hin da mng v m, d b
nhng vt bm tm, d v ng mch ch gy cht bt thnh lnh, thot v i trng cng ph cp. Typ IV EDS di
truyn tri NST thng, typ ny chng t c nhng bt thng v s lng v cht lng collagen typ III. Mt
s v d v EDS typ IV, mt alen ca gen1 (III) b bt hot dn n gim 50% s lng collagen typ III. Trong
mt v d khc, t bin gen ca EDS typ IV dn n 7/8 xon ba collagen c sn xut bt thng v cht
lng.
2.11. Bnh porphyrin (Porphyrias)

Bnh porphyrin l mt v d v bnh do thiu ht enzym dn ti hu qu tng sn enzym.
2.11.1. Khi nim

Bnh porphyrin l bnh ri lon chuyn ha porphyrin do thiu ht nhng enzym trn con ng tng hp
hem. Bnh di truyn theo quy lut alen tri trn NST thng, alen ln trn NST thng hoc alen ln lin kt NST
X. Nhng enzym tng hp Hem c iu chnh vi mc chnh xc cao, v vy thiu ht enzym c th gy
nn bnh cnh lm sng ca bnh. Nhng ri lon ny c phn loi ph thuc vo v tr qu sn v ng
nhng sn phm trc porphyrin xy ra gan hoc hng cu.
2.11.2. Sinh tng hp Hem

Qu trnh sinh tng hp Hem c thy trong hnh 5.10.
30/09/2009
Page 98 of 203
2.11.3. C ch iu chnh sinh tng hp Hem

Khong 85% phn t Hem trong c th c tng hp trong nhng t bo hng cu, cung cp Hem cho Hb
v phn cn li c sn xut trong gan. Sinh tng hp Hem trong gan c iu chnh theo c ch km hm
phn hi. ngi bnh thng khi Hem c sn xut , Hem s kt hp vi cht km hm khng hot ng
tr thnh phc hp km hm hot ng gn vo vng promotor km hm gen ALA synthase, lm cho gen ny
trng thi ng khng sn xut ra enzym ALA synthase v cn tr s vn chuyn enzym t t bo cht vo ty th.
Gen tng hp ALA synthase c hiu hng cu c m ha trn NST X v c iu chnh theo c ch kim
sot c hiu hng cu, khi t bo cn Hem cho tng hp Hb, s iu chnh tng vn chuyn st vo nhng t bo
hng cu v trong s bit ha hng cu, hot tnh nhng enzym sinh tng hp Hem tng ln theo c ch phi hp.
2.11.4. Bnh porphyrin cp thuc v gan

V d: Bnh porphyrin cp tng cn (Acute intermittent porphyria: AIP)
Bnh biu hin bi nhng t tn cng vi nhng triu chng au bng cp, nn ma, ri lon tm thn.
Nhng t tn cng ny c th do phi hp ca cc nhn t nh nhng thuc: barbiturate, nhng khng sinh
sulfonamid, meprobamat v nhng steroid ngoi sinh, nhng thuc chng co git. Bnh c gy nn bi s thiu
ht enzym HMB synthase dn ti ng nhng sn phm c trc porphyrin nh porphobilinogen v acid aminolevulinic s ng qu mc s dn n bi tit nhng cht ny trong nc tiu. Mt khc thiu Enzym
HMB synthase s dn n thiu nhng sn phm trung gian trn con ng tng hp Hem v thiu sn phm
Hem do khng km hm c gen ALA synthase, enzym ny sn xut qu nhiu dn ti cng ng cc cht
nh: acid - aminolevulinic v porphobilinogen. ALA synthase c tng hp bi gen trn nhnh di NST 11
(11q23). Bnh di truyn tri trn NST thng.
2.11.5. Bnh porphyrin thuc hng cu (Erythropoietic porphyrias)

V d: bnh porphyrin bm sinh thuc hng cu (Congenital Erythropoietic porphyries (CEP): nt c trng
ca th bnh ny l da ca ngi bnh cc k nhy cm vi nh sng vi nhng nt phng di da y nc dn
ti so rng. V vy a s ngi bnh khng th i ra ngoi di nh sng ban ngy. Nhiu ngi cn c triu
chng thiu mu tan mu, i hi phi truyn mu.
Nhng ngi bnh ny cn c rng b bin thnh mu nu . Bnh CEP do thiu ht enzym
30/09/2009
Page 99 of 203
uroporphyrinogen III synthase, hu qu l ng uroporphyrin v coproporphyrin. Bnh di truyn theo quy lut
alen ln trn NST thng.
2.11.6. Chn on
Nhiu triu chng ca bnh ri lon chuyn ha porphyrin th khng c hiu v chn on thng chm tr.
Nhng xt nghim labo c th khng nh hoc loi tr chn on tng th bnh ca ri lon chuyn ha
porphyrin. Trong bnh porphyrin cp tng cn, mc ALA ( aminolevulinic acid) v PBG (porphobilinogen) tng
trong huyt thanh v nc tiu khi bnh kch pht, s bi tit PBG c th ti 880mol/100ml (bnh thng t 018 mol/100ml), s bi tit ALA trong nc tiu c th t 150-760/mol/ 100ml (bnh thng ch t 853mol/100ml). nh lng s thiu ht HMB synthase trong hng cu cho php khng nh chn on v sng
lc nhng ngi d hp t khng c triu chng lm sng. Bng mt s phng php di truyn phn t pht
hin t bin gen thuc loi khuyt on hoc t bin im trong vng m ha ca gen tng hp HMB synthase
nhng gia nh c bnh AIP khc nhau. Nhng ngi d hp t bnh AIP c th c pht hin bng phng
php RFLP phn tch gen HMB synthase. Nhng c gng nhn ra nhng t bin c hiu trong gen HMB
synthase tt c nhng gia nh bnh AIP, thng tin ny s ch li trong vic nhn ra tt c nhng ngi d hp t
trong nhng gia nh c ngi b bnh cho li khuyn trnh cc tc nhn kch thch c th gy nn nhng t
kch pht cp tnh ca bnh. Chn on trc sinh nhng bo thai c nguy c c th c lm da trn mu ADN
t t bo dch i hoc tua rau. Nhng th bnh khc c chn on da trn nguyn tc xt nghim thiu ht
enzym c hiu v nh lng cc sn phm ng bi tit tng ln trong nc tiu, v d trong bnh CEP nh
lng enzym uroporphyrinogen III synthase v s bi tit uroporphyrin I (uro I) tng trong nc tiu, cc phng
php pht hin d hp t, chn on trc sinh cng da trn nguyn tc nh bnh AIP.
30/09/2009
Page 100 of 203
30/09/2009
Page 101 of 203
30/09/2009
Page 102 of 203
T LNG GI
1.
Phn tch hu qu chung ca ri lon chuyn ha do thiu ht enzym.
2.
Trnh by bnh phenylxeton niu th kinh in: khi nim, c s di truyn phn t, quy lut di truyn,
triu chng lm sng, tiu chun chn on, nguyn tc iu tr.
3.
Trnh by bnh tng cholesterol huyt c tnh cht gia nh: khi nim, quy lut di truyn, c s di
truyn phn t ca bnh.
4.
Trnh by bnh galactoza huyt: khi nim, quy lut di truyn, c ch bnh hc phn t.
5.
Trnh by bnh to xng bt ton.
6.
Trnh by bnh porphyrin cp tng cn: khi nim, triu chng ca bnh porphyrin cp thuc v gan v
bnh porphyrin thuc hng cu.
7.
Hy nu ra nhng im khc nhau c bn v c ch di truyn phn t v iu tr bnh phenylxeton niu

th c in v th thiu ht cofactor BH4.
30/09/2009
Page 103 of 203
Chng 6
DI TRUYN N GEN
1. PHN LOI CC NHM BNH DO RI LON VT CHT DI TRUYN GY NN

Xt v phng din vt liu di truyn, cc bnh do ri lon vt liu di truyn gy nn ngi thuc trong ba
loi ch yu sau:
Cc ri lon di truyn kiu Mendel: di truyn n gen (monogenic disorders, Mendelian disorders) l ri lon
di truyn do mt gen t bin duy nht xc nh gm cc ri lon di truyn tri NST thng, di truyn ln NST
thng v di truyn lin kt gii.
Cc ri lon di truyn a nhn t (multifactorial disorders) l cc ri lon di truyn do s tng tc ca nhiu
gen t bin v cc tc nhn thuc mi trng to thnh, thng to nn cc bnh di truyn phc tp.
Ri lon NST (chromosomal disorders): bao gm cc loi ri lon s lng hoc cc bt thng cu trc
NST.
Ngoi ra cn c cc bnh do gen ty th gy nn. ADN ty th nhn i phn chia ngu nhin cng t bo
cht - di truyn theo dng m, v di truyn cho con trai con gi ging nhau. Ngoi nhng nhm bnh tt di truyn
nu trn cn c nhm bnh do ri lon t bo sinh dng (somatic cell genetic disorders), v d ri lon di truyn
trong ung th.
Trn lm sng ngi ta cn chia cc bnh, tt di truyn theo h thng ca tng c quan v k hiu theo quy
c quc t v phn loi bnh tt (International statistical clasification of diaseases ICD 10 - 1992).
Mi loi bnh di truyn trn l khc nhau v bnh hc pht sinh, d phng, chn on, t vn di truyn v
iu tr.
2. CC TNH TRNG V CC RI LON DI TRUYN KIU MENDEL
30/09/2009
Page 104 of 203
Rt nhiu tnh trng bnh thng hoc bnh l ca ngi di truyn theo quy lut di truyn n gen: mi tnh
trng c chi phi bi mt cp alen hoc nhiu alen tng ng ca mt gen. Nhng tnh trng ny thng di
truyn theo quy lut Mendel. Garrod v Bateson vo nm 1902 xc nh bnh Alcapton niu di truyn n gen
theo quy lut di truyn ln NST thng. y l bnh u tin c xc nh quy lut di truyn. Sau s xc nh
quy lut di truyn ca bnh Alcapton niu, quy lut di truyn ca nhiu ri lon chuyn ha bm sinh khc cng
c xc nh. n nm 1997, hn 6600 cc ri lon di truyn n gen c xc nh vi t l 2% trong
qun th.
Cc tnh trng di truyn kiu Mendel l cc tnh trng di truyn n gen.
Gen chi phi nhng tnh trng hoc bnh ch gm hai alen khc nhau quy nh hai hoc ba trng thi khc
nhau ca tnh trng hoc bnh th thuc loi di truyn hai alen. Khi mt gen gm nhiu alen khc nhau quy nh
nhiu trng thi khc nhau ca tnh trng trong qun th th thuc loi di truyn nhiu alen. Tuy vy, trong mi c
th 2n ch c hai alen trong s cc alen y tn ti v tng tc nhau quy nh mt kiu hnh c th. D l di
truyn 2 alen hay nhiu alen th bnh hoc mt hi chng thuc loi ri lon di truyn kiu Mendel l cc ri lon
m ngun gc l do mt gen t bin gy ra.
2.1. Di truyn hai alen

c im chung:
Quyt nh s biu hin ca mt bnh hoc mt tnh trng ca mi c th v ca ton qun th ch do 2 alen
ca mt gen chi phi nn trong qun th lun c ba loi kiu gen, tng ng vi hai kiu hnh hoc ba kiu hnh
ty loi c ch di truyn.
C th tnh ton kh nng mc bnh (hoc biu hin tnh trng) ca tng gia h v tn s bnh ca c qun
th theo cc h thc ton hc.
2.1.1. Di truyn gen trn nhim sc th thng

2.1.1.1. Di truyn alen tri trn nhim sc th thng
- Di truyn alen tri hon ton trn nhim sc thng:
30/09/2009
Page 105 of 203
c im
Cc bnh di truyn alen tri NST thng c cc c im chnh nh sau:

+ Trong qun th c 3 kiu gen (AA, Aa, aa) v ch c 2 kiu hnh. V bnh biu hin c trong trng thi d
hp nn 2 kiu gen AA v Aa c kiu hnh tri ging nhau.
+ Gen bnh tri nm trn mt trong 22 NST thng nn kh nng mc bnh ca nam v n nh nhau. B v
m l c kh nng ngang nhau trong vic di truyn gen bnh v bnh cho cc con trai v con gi ca h.
+ Bnh di truyn trc tip t b m sang con ci, xut hin lin tc khng ngt qung qua cc th h, c bit
khi gen bnh khng gy mt kh nng sinh sn. Trng hp ngt qung gi c th xy ra gia nh t con.
T l cc c th mang tnh trng hoc bnh di truyn do gen tri l kh cao trong cc gia nh v th h,
thng t 50% tr ln.
Trong 6 kh nng l thuyt, tr trng hp b m u bnh thng th kh nng mt ngi bnh d hp kt
hn vi mt ngi lnh l hay gp nht trong qun th. Con ci ca h trung bnh 50% b bnh v 50% lnh.
Nhng trng hp ng hp mang c 2 alen bnh tri c th xy ra trn l thuyt nhng thc t thng him
gp v thng b bnh nng hn, c nhng biu hin trm trng hoc c th gy cht thai do tnh a hiu ca gen
(mt gen chi phi nhiu tnh trng trong c nhng tnh trng gy cht phi, cht thai).
- T cc c im trn rt ra mt s nhn xt c tnh cht h qu
+ Trong thm khm bnh di truyn alen tri, mi ngi bnh tri d hp c ti thiu mt trong hai bc thn
sinh mang bnh (tr trng hp xut hin t bin mi hoc bnh c tnh thm khng hon ton b m). Kh
nng cc con c hoc s c ca ngi bnh cng b bnh trung bnh l 50% cng c ngha l kh nng c
50% s con ci kiu hnh lnh khng mang bnh.
+ Ngi d hp v ngi ng hp gen bnh tri c kiu hnh ging nhau nn trong qun th, s ngi mang
gen bnh bng chnh s ngi biu hin bnh v gen c pht hin d dng bng kiu hnh.
+ Nhng ngi con ng hp mang gen lnh (aa) c kiu hnh bnh thng trong gia h m b hoc m c
mc bnh l nhng ngi khng mang gen bnh, nn khi kt hn vi ngi lnh khng mang gen bnh th cc th
h con chu ca h 100% l lnh, khng b di truyn gen bnh. Trong gia h, gen bnh b gii hn khng lan
truyn chi nhnh . T y suy ra li khuyn di truyn l: ngi lnh c th kt hn vi cc ngi c kiu hnh
lnh trong gia nh c bnh tri, h s c con ci lnh khng mang bnh ( nhng bnh c thm hon ton).
30/09/2009
Page 106 of 203
+ Trong chn lc v tin ha ca qun th loi ngi, cc gen tri quy nh mt bnh trm trng hoc mt
khuyt tt nng n thng b qu trnh chn lc t nhin o thi khi qun th v ngi bnh hoc cht sm
trc tui thnh nin, hoc khng kt hn c nn khng c iu kin lu truyn c gen bnh cho th h sau.
Kt qu gen bnh b hn ch nhanh v c th b o thi sau ngay chnh th h . Cc bnh tri cn tn ti v di
truyn c qua nhiu th h trong qun th thng l cc bnh hoc khuyt tt nh, khng trm trng; nu l
bnh nng th thng c tui biu hin bnh mun, nn khi thnh nin, bnh cha biu hin, h vn c c hi kt
hn v di truyn gen bnh cho th h sau.
+ Trn thc t trong qun th loi ngi vn gp cc bnh tri trm trng v cc khuyt tt tri nng n vi
mt tn sut nht nh no . Nhng ngi mang bnh tt ny thng do kt qu ca cc t bin gen tri mi
ny sinh.
+ Tn sut xut hin ca cc t bin chung l khong 5x10-6 nhng bnh tri ch i hi c mt t bin
mt trong hai alen ngun b hoc m nn tn sut k vng khong 1/100000 tr s sinh s c mang mt t
bin mi i vi mi locus gen bt k no .
+ i vi ngi b bnh hoc khuyt tt do t bin tri mi ny sinh th b m ca h l bnh thng v
mt lm sng v t bin tri ch mi ny sinh trong qu trnh gim phn to t bo sinh dc c th b hoc m
ngi y m thi. Tuy vy, c th mc bnh do t bin tri s di truyn bnh cho 50% s con ca h nu t bin
ny khng nh hng n kh nng sinh sn ca ngi bnh.
+ Cn lu rng trc khi kt lun v mt bnh nhn mang ri lon di truyn tri c b m v anh em rut
khng b bnh l ngi bnh do t bin mi ny sinh th cn xem xt cc kh nng khc c th xy ra l:
* Gen c th c di truyn t mt trong hai b m nhng v thn sinh y l ngi c biu hin rt thp
hoc ngi mang gen c tnh thm khng hon ton.
* Hin tng gen c ngun gc ngoi hn th c th xy ra trong x hi, th d trong cc nghin cu ngu
nhin cc tr em M thy c khong 5% c mang gen ngun gc b ngoi hn th.
Hu ht cc bnh do ri lon di truyn alen tri NST thng c hai c im c trng m cc hi chng di
truyn alen ln khng c:
* S biu hin bnh mun.
* Tnh bin thin ln trong biu hin lm sng.
Th d bnh ma git Huntington hoc bnh thn a nang ngi trng thnh th gen t bin c ngay t
thi k mang thai nhng vn khng c cc biu hin lm sng thi k nin thiu, ti tn tui trng thnh hoc
v gi mi biu hin bnh.
Mt v d in hnh v tnh bin thin ln trong biu hin lm sng l hi chng lot ng tiu ha - u nhiu
tuyn ni tit: cc bnh nhn trong cng mt gia nh c di truyn loi gen bnh nh nhau nhng kt qu biu
hin lm sng khc nhau: c ngi biu hin kiu hnh l bnh lot ming ni, c ngi l gim glucose huyt,
si thn, a u m da, bn manh hai thi dng... do vic nhn bit ra rng cc thnh vin gia nh ny cng
mang mt gen bnh nh nhau l tng i kh khn.
Cng cn c nim rng bnh do t bin alen tri thng gy bt thng cc loi protein iu ha cc con
ng chuyn ha phc tp hoc cc protein cu trc.
- Mt s bnh, tt di truyn alen tri nhim sc th thng ngi:
Hn 4458 bnh di truyn alen tri c pht hin.
Thng gp mt s bnh di truyn alen tri sau:
+ Hi chng Marfan (hi chng tay vn):
30/09/2009
Page 107 of 203
Kiu hnh: chn v tay pht trin di ra, c bit ngn tay pht trin ri lon rt di v thuc dng ngn nhn.
Gen c tnh a hiu, gy nn c s hy hoi thy tinh th, phnh ng mch ch v tng cc thot v, trt khp, ri
lon s pht trin h xng, tim.
Nhiu t bin mi ny sinh trong cc t bo sinh dc ca cc ng b c tui tng i cao, to nn hin
tng hiu qu tui b. Th d hi chng Marfan l 37 tui.
Di truyn: t bin c xc nh do t bin gen fibrillin trn NST s 5. Hn 100 t bin c pht
hin cc bnh nhn Marfan. Hu ht l cc t bin sai ngha, cc t bin v ngha, t bin khung cng c
pht hin, hay gp exon 24 - 32.
Hi chng Marfan di truyn tri NST thng. T l xp x 1/10000 n 1/20000 chu u, Bc M.
+ Bnh Huntington:
Kiu hnh: c s thoi ha ca t bo thn kinh - run ly by thn hnh v tay chn, tin trin hy hoi dn
thn kinh dn n h hng chc nng gy ng kinh dn n cht.
Bnh thng biu hin mun, hn 70% bnh nhn biu hin bnh tui 31 - 60 (c trng hp bnh biu
hin tui 80) nn thng di truyn gen bnh cho th h sau v c c hi lp gia nh, c con ci. Ch 6,5%
biu hin trc 25 tui. Bnh c th pht hin sm 2 tui.
Di truyn: bnh ma git Huntington do alen tri trn NST s 4 quy nh.
Janmes Gussella (1983) v cng s xc nh v tr gen nhnh ngn NST s 4 (4p16.3). Mi nm sau
vi phng php gii trnh t ADN xc nh: ngi bnh thng b 3 m ha CAG c nhc li t 11 - 35
ln, ngi b Huntington c t 36 trn 100 ln nhc li.
T l bnh Huntington xp x 1/20000 chu u.
+ Bnh u x thn kinh: do alen tri trn NST s 17 (17q2.2) chi phi, l bnh mn tnh, c trng bi s to
thnh nhiu u ca cc nhnh thn kinh. Cc u khu tr bt k c quan no v m no, k c h thn kinh trung
ng, nhng thng gp ngoi da di dng mn cc km theo lng mc di, chm pht trin v th cht v tr
tu.
+ Bnh cn th: c nhng trng hp bnh cn th pht sinh do nh hng ca mi trng (phi nhn gn)
nhng cng c trng hp bnh cn th do di truyn tri r rt. C nhiu gia nh b m b cn th, cc con hu
ht b cn th.
+ Bnh tng cholesterol mu c tnh cht gia nh (Familial hypercholes-terolaemia):
t bin di truyn alen tri nhim sc th thng, gen t bin nm trn nhnh ngn NST s 19 (19p13.2).
i vi bnh tng cholesterol c tnh cht gia nh c hn 200 t bin. Gen bnh thng ny to ra protein c vai
tr nh mt receptor i vi s vn chuyn LDL (Low density lipoprotein). Do t bin dn n s bt thng s
lng, hoc cu trc receptor ny dn n mc tng LDL v cholesterol trong mu. C th pht hin bnh vi
phng php phn tch ADN pht hin gen t bin.
Tn s bnh 1/500.
+ Bnh thn a nang ngi ln (Adult polycystic kidney disease):
Bnh di truyn alen tri nhim sc th thng, do t bin gen trn NST s 16 hoc NST s 14.
+ Bnh lon sn sn (Achondroplasia):
Kiu hnh: ngn xng chi nhng chiu di thn bnh thng. Trn d, mi gy, chiu cao trung bnh 132
cm nam, 123 cm n; ch s IQ bnh thng.
30/09/2009
Page 108 of 203
Di truyn alen tri NST thng, thm hon ton.

Tn s: 1/15.000 - 77.000 tr sinh ra sng, 80 - 90% bnh nhn do t bin mi.
+ Bnh u nguyn bo vng mc (Retinoblastoma): bnh ph bin tr em vi tn s 1/20000.
Di truyn: ngi ta xc nh gen nm trn NST s 13 (13q14). n nm 1980, vi phng php phn tch
ADN xc nh chc nng ca gen lin quan n vn phosphoryl v phn bo. Bnh di truyn alen tri NST
thng vi tnh thm 90%.
Ngoi cc bnh k trn, cn kh nhiu bnh di truyn tri khc
na nh c nhn mt, rng nu khng men, u thng thn, da vy
nn, polip rut gi, hi chng Waardenburg...
- Mt s tt do alen tri nhim sc th thng chi phi
+ Tt dnh ngn: mt s ngn tay hoc ngn chn dnh vo nhau,
c th ch dnh phn mm hoc dnh c phn xng.Tt ny thng
gp dnh ngn ba v ngn bn ca bn tay, ngn hai v ngn ba ca
bn chn. Cng c th dnh cc ngn khc.
+ Tt tha ngn v tt ngn ngn: tt tha ngn biu hin bng ngn tha gn ngn ci hoc gn ngn t
ca bn tay hoc bn chn. Ngn tha (ngn th su) c th l c ngn hoc ch l mt mu ngn. Tt ngn ngn
do t gia hoc t ba hoc t mt b ngn.
30/09/2009
Page 109 of 203
- Di truyn alen tri khng hon ton (Di truyn trung gian)
ngi cng thng gp nhiu bnh v tnh trng m s biu hin ca alen tri ra kiu hnh theo kiu tri
khng hon ton, biu hin tnh cht trung gian gia kiu hnh ca alen ny v alen kia.
c im: trong qun th c ba kiu gen v ba kiu hnh tng ng vi ba kiu gen , trong ngi mang
kiu gen ng hp tri c tnh trng hoc bnh c biu hin r rt hn ngi mang kiu gen d hp. V vy vi
cc bnh di truyn trung gian trong qun th c ba loi kiu hnh l khng b bnh (lnh) b bnh th nh v b
bnh th nng, t kiu hnh nhn bit c kiu gen ca ngi bnh.
Trong cc bnh di truyn tri khng hon ton ngi th gen bnh tri nh c c tnh nh lng mc
biu hin nng nh ca bnh: ngi bnh d hp t hay cn gi l di truyn liu n - v ch mang mt alen bnh
cn alen kia l lnh nn mc biu hin bnh l nh hoc trung bnh; Ngi bnh ng hp t - hay cn gi l
di truyn liu kp - v nhn c hai alen bnh t b v m nn mc biu hin bnh trm trng. Ngoi c im
ny, di truyn tri khng hon ton c nhng c im tng t nh tri hon ton.
Mt th d v bnh di truyn tri khng hon ton :
Bnh to xng bt ton: gen bnh gy khim khuyt trong to collagen t dn ti cc ri lon tn
thng cc xng v m lin kt. Dy chng, gn v cht nn xng b bin i nng lm tng tnh gin xng,
xng d gy to nn cc d dng thn v cc chi. Bnh di truyn tri khng hon ton nn ngi bnh ng
hp t c cc triu chng y l c d dng thn mnh v tay chn do cc gy xng n thun, cng mc mu
xanh nht, ic, rng nu, da mng. Ngi bnh d hp t v ch mang mt gen bnh nn ch biu hin mt hoc
vi triu chng: hoc ch biu hin cng mc xanh, hoc km theo gin xng, hoc biu hin rng nu hoc c
khi c kiu hnh bnh thng.
- Di truyn ng tri (di truyn tri tng ng)
C nhng tnh trng ngi s biu hin ra kiu hnh ca hai alen cng l tri v tng ng nhau nn
c th d hp t c 2 alen cng th hin hon ton tnh cht ca mnh ra kiu hnh ch khng th hin tnh cht
trung gian. (Xem phn di truyn nhm mu).
V d : h nhm mu ABO (ABH), Kell, MNSs,...
2.1.1.2. Di truyn alen ln trn nhim sc th thng
Trong qun th ngi, i vi bnh tt di truyn alen ln th kh nng 3 l hay gp nht.
30/09/2009
Page 110 of 203
- Tnh cht c im
Cc bnh, tt di truyn alen ln NST thng c cc tnh cht c
im chnh nh sau:
+ Trong qun th cng c ba kiu gen l AA, Aa, aa v ch c hai
kiu hnh l lnh hoc mc bnh. Kiu hnh bnh do alen ln quy nh ch
biu hin trn lm sng khi c th l ng hp t mang c hai alen ln
(aa).
+ V alen ln nm trn mt trong 22 NST thng nn c hai gii nam
v n u c th mc bnh v c kh nng nh nhau trong vic di truyn
gen bnh v bnh cho cc con trai v gi ca h.
+ Bnh c th xy ra khng lin tc, ngt qung qua cc th h v
bnh xy ra l t, c tnh cht gia nh, khng r tnh cht dng h. T l
c th mc bnh thng thp, di 50%, hay gp 25%.
Trong qun th ngoi kh nng 1 v 4 l ph cp, khi xt v gen
bnh th kh nng thng gp l hai ngi d hp t kt hn vi nhau. V
vy trong lm sng thng thy:
Ngi bnh thng l con ca hai b m u c kiu hnh bnh thng (u l ngi d hp t). T l b bnh
trong s anh ch em rut ng s l khong 25%
+ Cc con ca ngi bnh ln tuy c kiu hnh bnh thng nhng lun lun l nhng ngi d hp t mang
gen bnh ln.
+ Ngi d hp t (cn gi l ngi mang gen) rt kh pht hin v cc tnh cht do gen ln quy nh hoc
khng hoc rt t c biu hin ra bn ngoi. Ngi d hp t thng c du hiu v lm sng hoc sinh hc rt
nh, hoc hon ton khng c du hiu g. Tuy vy c th pht hin ngi d hp t v mt s bnh di truyn ln
bng cc phng php sinh ha.
+ Trong qun th s ngi mang gen bnh ln ln hn s ngi mc bnh ln rt nhiu v nhng ngi d hp
t c kiu hnh bnh thng nn c kh nng kt hn, di truyn gen bnh ln cho cc th h sau, pht tn gen bnh
rng ri trong dng h v trong qun th.
+ S kt hn cn huyt hoc kt hn cc qun th c lp lm tng kh nng con bnh v tng tn s
ngi mc bnh v cc gen ln di truyn tim n trong dng h hoc qun th c lp d c c hi do kt hn m
c t hp li cng nhau, sinh ra con b bnh.
+ Nu mt ngi mc bnh ln kt hn vi mt ngi d hp t th mt na s con ci ca h s mc bnh,
to mt gia h gi nh di truyn tri.
Vi tn s t bin t nhin l khong 5x10-6, ngi mc bnh ln do t bin mi ny sinh cn c c 2 t
bin ca cng mt gen c hai pha b m nn xc sut xy ra l v cng nh. Ngc vi di truyn tri, cc t
bin gen ln mi ny sinh quy nh cc bnh trm trng ngi thng khng b o thi ngay khi c th do p
lc chn lc m cn qua giao phi c lan truyn rng dn, lc u l trong dng h v tip sau l qun th.
Cc ri lon di truyn ln NST thng c cc c im tri ngc vi bnh tri, v biu hin lm sng l
tnh tng i thng nht v cc triu chng lm sng (iu ny rt thun li cho cc bc s trong vic pht hin
bnh di truyn) v bnh thng xut hin sm trong cuc i, ph bin l xut hin tui thiu nhi (trong khi cc
bnh di truyn tri gp tui trng thnh v ngi c tui).
Bnh di truyn alen ln thng gp l a s cc bnh ri lon chuyn ha bm sinh, cc ri lon enzym.
nhng bnh ny, ngi d hp t thng khuyt ht khong 50% mt enzym bnh thng no nhng do c ch
t iu chnh ca c th, nn kiu hnh l bnh thng, cn ngi ng hp t th s khuyt ht hon ton enzym
30/09/2009
Page 111 of 203
ny vt qu kh nng t iu chnh ca c th nn con ng chuyn ha b ri lon gy nn bnh. Cng v

vy dn ti ng dng thc t l c th pht hin hoc xc nh ngi d hp t bng phng php sinh ha, o
hot ca cc enzym cho li khuyn di truyn v vic kt hn, sinh con...
- Mt s bnh tt di truyn alen ln nhim sc th thng
Hn 1730 bnh di truyn ln c pht hin.
Sau y l mt s v d v bnh di truyn alen ln NST thng.
+ Bnh bch tng
Kiu hnh: sc t melanin lm cho da ngi v mt s b phn c mu nu hoc en. ngi b bch tng,
do thiu sc t melanin da, tc v cc m nn da trng bc, tc trng hoc mu vng rm, ng t mu xanh
nht nhng khi nng li c mu v cc mch mu mch mc b kch thch gin ra. Mt thiu sc t nn ngi
bnh s nh sng. ngi bnh ng hp ln (aa) c th khng sn xut c enzym tyrozinase l enzym cn
thit cho s tng hp melanin.
+ Bnh Agammaglobulinemia (Bruton type)
Kiu hnh: thiu cc huyt thanh min dch.
Thiu globulin min dch trong huyt thanh, d b nhim trng ngay sau khi sinh.
Di truyn: do t bin gen Bruton - agammaglobulinemia tyrosin kinase.
C ch di truyn, lin kt NST X hoc di truyn alen ln NST thng. Tn s 1/10.000.
C th chn on trc sinh bng nghin cu min dch mu thai nhi.
+ Bnh x nang (Cystic fibrosis: CF) l mt trong nhng bnh ph bin Bc M, tn s 1/2000 tr s sinh.
Kiu hnh: c s tng nng natri v chloride m hi, ngi ta thng dng test ny trong chn on
bnh, tnh trng thiu dch ty v vim phi mn tnh chim 85 - 90%: ty khng c kh nng tit ra enzym tiu
ha dn n suy dinh dng mn tnh, bnh nhn b vim phi mn tnh do phi cha y cc dch nhy.
Di truyn: bnh x nang (CF) c pht hin u tin nm 1938, gen gy bnh CF c xc nh trong bn
gen vo nm 1985. Gen nm NST s 7 nhnh di (7q22) - gm 250 Kb (250.000 cp base), gm 27 exon.
Phn tch trnh t ADN pht hin hn 900 t bin khc nhau ti locus gen CF. Hu ht l mt 3 cp base, kt
qu mt phenylalanin ti v tr 508 ca protein iu ha CFTR: (cystic fibrosis transmembrane regulator).
Ngoi ra cn thng gp nhiu bnh di truyn alen ln nh bnh da vy c, tm thn phn lit, ic bm sinh,
ng kinh di truyn. c bit l a s cc bnh ri lon chuyn ha bm sinh c tnh cht di truyn ln. V d cc
bnh phenylxeton niu, galactose huyt, khng dung np fructose, cc bnh tch glycogen.
2.1.2. Di truyn lin kt nhim sc th gii

Nhim sc th X c kch thc kh ln, trn NST X c cc gen kim sot s tng hp cc yu t quyt nh
cho s bit ha, s trng thnh v s thc hin chc nng ca bung trng v cn c cc gen c ch tinh hon,
gen bit ha tinh hon. Ngoi cc gen kim sot gii tnh NST X cn cha nhiu gen khc kim sot cc tnh
trng khc khng thuc v gii tnh to ra hin tng di truyn lin kt NST X.
Nhim sc th Y c kch thc nh, mang cc gen bit ha tinh hon, trng thnh tinh hon, chc nng tinh
hon. Ngoi ra, cn c mt s t cc gen khc khng lin quan gii tnh to ra hin tng di truyn lin kt Y.
ngi, i a s cc gen nm trn NST X u khng c alen tng ng trn NST Y.
Cc bnh lin kt gii c pht hin t lu. Nm 1777 pht hin bnh m mu khng phn bit mu lc
30/09/2009
Page 112 of 203
mu . Bnh Hemophilia c pht hin vo nm 1793. Cui th k 19 bit thm bnh m ban m, git
nhn cu
n nm 1998, 495 bnh lin kt NST X c pht hin.
2.1.2.1. Di truyn lin kt nhim sc th X

- c im chung ca di truyn alen tri v di truyn alen ln lin kt NST X
Mt du hiu rt c trng ca tt c cc tnh trng v bnh tt di truyn lin kt NST X (tri v ln) l
khng c s di truyn t nam sang nam v con trai lun ch nhn NST Y t b.
Thut ng di truyn tri hoc di truyn ln lin kt NST X l nhm ch s biu hin ca gen trn NST X
trong mi quan h alen n gii v t bo c th n cha hai NST X, do d s biu hin ra kiu hnh c th theo
c ch tri hoc ln ty tng quan gia alen t bin gy bnh vi alen bnh thng tng ng c th n.
nam gii, t bo mang cp NST gii XY m trn NST X cha rt nhiu gen khng c alen tng ng trn
Y. Gen trn NST X tn ti dng khng c alen tng ng nn alen bnh trn NST X lun biu hin d alen
c coi l alen tri hay alen ln c th n.
B v m c vai tr khc nhau trong s di truyn gen bnh v bnh cho con thuc gii nam v gii n: gen
bnh trn NST X t b lun ch di truyn cho con gi; con trai b di truyn gen bnh t NST X t ngun m.
- c im di truyn alen ln lin kt nhim sc th X
Su kh nng c th xy ra ca di truyn alen ln lin kt NST X khng c alen tng ng trn Y quy nh:
+ B lnh kt hn m lnh ng hp t (XAY x XAXA) sinh ra cc con trai v gi u lnh.
+ B lnh kt hn m kiu hnh lnh nhng l ngi d hp t mang gen bnh: (XAY x XAXa) c th sinh ra
cc con theo t s: 1 con gi lnh, 1 con gi lnh mang gen bnh, 1 con trai lnh, 1 con trai b bnh.
+ B lnh kt hn m bnh (XAY x Xa Xa): c th sinh ra cc con gi u c kiu hnh lnh v mang gen
bnh, cc con trai u b bnh.
+ B bnh kt hn m lnh (ng hp t) (XaY x XA XA) con gi u c kiu hnh lnh v mang gen bnh
v cc con trai u lnh.
+ B bnh kt hn m kiu hnh lnh mang gen bnh (XaY x XAXa) c th sinh ra cc con theo t s 1 con
gi bnh: 1 con gi lnh mang gen bnh: 1 con trai bnh: 1 con trai lnh.
+ B bnh kt hn m bnh: (XaY x Xa Xa) sinh ra cc con trai v con gi u
b bnh.
Tuy vy, trong qun th ngi ngoi kh nng 1 l ph cp, xt v gen bnh th kh nng 2 l hay gp nht
ri ti kh nng 4. Kh nng 5 thng ch xy ra trong kt hn cn huyt.
Con b bnh hoc mang alen bnh ngoi cc kh nng do b, m mang sn alen ln t bin trn NST X
di truyn cho, c mt s trng hp l do t bin mi pht sinh trong qu trnh pht sinh giao t b hoc m.
Dng in hnh ca gia h bnh di truyn ln lin kt NST X l hnh nh di truyn nghing: mt ngi n
ng b bnh th h thng c cc chu trai l con ca cc ch gi v em gi ca mnh b bnh, tuy cc ch gi v
em gi ca ng ta c kiu hnh bnh thng (bnh xut hin trong gia h cc cu - chu hoc bc trai - chu).
Bnh di truyn alen ln lin kt NST X thng gp nhiu ngi bnh l thuc gii nam; ngi bnh l n
ng hp t rt him gp, ch xy ra khi c kt hn cn huyt dng h c lu truyn gen bnh hoc kt hn
cc qun th c lp (khi c chng v v u mc bnh, hoc chng mc bnh v v l d hp t mang gen bnh
mi sinh ra con gi b bnh).
30/09/2009
Page 113 of 203
Trong qun th thng gp cc trng hp ng ngoi b bnh qua con gi mnh di truyn bnh cho 50% chu
ngoi trai, v di truyn gen bnh cho 50% chu ngoi gi, to kiu bnh di tuyn theo dng h ngoi cc bnh
nhn nam.
Nu m b bnh th 100% con trai u b bnh do m di truyn cho v cc con gi u l ngi mang gen
bnh.
Nu mt ng b b bnh th tt c cc con gi u l ngi mang gen bnh v ng b ny khng th truyn
bnh v gen bnh cho con trai.
Nu ngi n ng c kiu hnh bnh thng khng b bnh th khng th truyn bnh cho cc con trai v gi
ca mnh, nhng mt ngi ph n c kiu hnh bnh thng c th l ngi d hp t mang gen bnh, s di
truyn gen bnh cho 50% s con gi v gy bnh cho 50% s con trai.
Cc t bin gen ln lin kt NST X nu ny sinh trong qu trnh to giao t nam gii th qua th tinh i
vo cc th h con, chu thuc gii n, s lu truyn, lan rng dn trong dng h v qun th m cha chu p lc
chn lc v tn ti dng d hp t khng biu hin ra kiu hnh. Ch khi gen ln lan rng t ti mt tn s
gen cao xc nh trong kt hn ngu nhin, hai c th d hp t kt i, sinh con bnh, lc gen bnh mi
chu p lc ca chn lc, ty theo mc trm trng, mc thch ng sinh hc m c di truyn tip tc mt
phn o thi ngay sau th h .
Ngc li nu t bin ny mi ny sinh trong qu trnh to giao t ngi m th qua th tinh i vo hp
t XY s biu hin ngay thnh kiu hnh bnh con trai v chu ngay p lc chn lc chnh th h mang t
bin mi ny sinh ; nu i vo hp t XX th qua cc con chu gii n cng di truyn tim tng vi thi gian
di trong qun th.
c im v biu hin lm sng ca bnh do gen t bin ln lin kt NST X l ph n d hp t mang gen
t bin ln c th l c kiu hnh bnh thng nhng cng c th c cc biu hin bnh mc nh, trung
bnh, thm ch nng. V d trong s cc b m ca nhng cu b b bnh lon dng c Duchenne do alen ln lin
kt NST X chi phi c nhng b m c kiu hnh bnh thng v c b m biu l nhc c, ph i chi, c mt
s b m lng CK (creatine kinase) tng hn so vi ngi khng mang alen bnh... Nguyn nhn l do mt trong
hai NST X trong t bo c th n b bt hot ha t giai on sm trong pht trin phi sau c theo phn
bo nhn ln, to c th dng khm gia cc t bo c NST X mang alen lnh v t bo c NST X mang alen
bnh ln vi cc t l khc nhau v s bt hot nhm t bo phi ban u l ngu nhin.
30/09/2009
Page 114 of 203
- Mt s bnh tt di truyn ln lin kt nhim sc th X:

+ Cc bnh m mu lc, m mu : trong qun th ngi bnh m mu lc, m mu gp trong khong
7-9% trong gii nam ngi da trng v xp x 1% trong gii n.
+ Bnh thiu ht glucose-6-phosphate dehydrogenase: c tn s bnh l 24% ph n da en.
+ Bnh Hemophilia A. vi t l 1/5000 10000 nam trn ton th gii.
Bnh pht hin u tin n hong Victoria (1917) l ngi mang gen hemophilia truyn gen cho con
trai v con gi, nhng ngi con ny truyn bnh cho mt s thnh vin ca hong gia c, Nga...
Di truyn: gen quy nh yu t VIII nm trn nhnh di NST X kch thc 186 Kb, gm 26 exon. Cc t
bin thng xy ra im CG, do t bin, ngi bnh thiu yu t VIII c vai tr trong qu trnh ng mu.
+ Bnh lon dng c Duchenne (Duchenne muscular dystrophy: DMD) c pht hin nm 1868, t l
1/3.500 nam. Cc triu chng DMD c th pht hin sm trc 5 tui. Do cc t bo c b hy hoi nn enzym
creatine kinase (CK) tng. nh lng CK trong mu tng cao trn 20 ln so vi ngi bnh thng.
Nhiu bnh khc c tn s gp thp hn: hemophilia B, i tho ng khi pht ngun gc thn, hi chng
Lesch - Nyhan, bnh tinh hon n tnh ha, bnh Fabry, vim vng mc sc t nhn cu, m ban m km cn th,
git nhn cu...
- Tnh cht c im ca bnh di truyn alen tri lin kt nhim sc th X
Trong su kh nng l thuyt c th xy ra vi bnh di truyn tri lin kt NST gii X, qun th ngi
thng gp hai trng hp:
+ B bnh x m lnh (XAY x XaXa) sinh ra cc con gi u b bnh v cc con trai lnh.
+ B lnh x m bnh (XaY x XAXa) sinh ra cc con theo t l 1 con trai lnh: 1 con trai bnh: 1 con gi lnh:
1 con gi b bnh.
- c im
C hai gii nam v n u c th b mc bnh v u c th di truyn gen bnh v bnh cho th h sau
nhng vi tn s v kh nng khc nhau.
Tn sut ca ph n mc bnh khong gp i so vi s nam gii b bnh trong qun th.
Kh nng truyn bnh
v gen bnh: mt ph n mc
bnh s di truyn bnh v gen
bnh cho 50% s con trai v
50% s con gi ca mnh.
Mt ngi n ng mc
bnh s di truyn gen bnh v
bnh cho tt c cc con gi
ca ng y nhng khng bao
gi di truyn gen bnh v
bnh cho bt k con trai no
ca mnh v b ch di truyn
NST Y cho con trai v di
truyn NST X mang gen
30/09/2009
Page 115 of 203
bnh cho con gi.

Hi chng n d hp
mang alen bnh tri thng
biu hin mt cch bin thin
hn v nh hn so vi s
biu hin nam v nam ch
cha mt NST X trng thi
hot ng nn gen hot ng
biu l hon ton tnh trng
ca mnh. Ngc li n t
bo c th cha hai NST X,
mt trong hai NST X b bt
hot mt cch ngu nhin
giai on sm ca phi. Kh
nng bnh thng khong
50% s t bo phi mt NST
X cha alen bnh tri b bt
hot khng biu hin tnh
cht ca bnh tri, tr thnh
mt chc nng mt cch lu
di v ton b cc th h t
bo v sau xut pht t dng
cc t bo cha alen tri trn
X bt hot y cng c di
truyn tnh cht bt hot ca
NST X y v gen bnh tri
trn n
. Nh vy mi ph n l mt c th khm sinh l khong 50% t bo lnh v 50% t bo bnh, nn s biu
hin bnh nh hn c th nam gii vi 100% cc t bo u mang alen bnh hot ng. Tuy vy do s bt hot
NST X ngu nhin gia hai NST X nn t l t bo mang NST X cha alen bnh tri c th l ln hn 50% hoc
b hn 50% nn kiu hnh biu hin hi chng t nh, trung bnh, ti nng mt cch tng ng.
- Mt s bnh di truyn alen tri lin kt nhim sc th X thng gp:
Bnh ci xng khng vitamin D.
i tho ng, ngun gc thn.
Bnh thiu men rng dn ti xn men rng.
Nhm mu: Xg (a+).
Mt s bnh him gp di truyn alen tri lin kt NST X c hiu qu gy cht thai cc thai nam, to nn
mt dng di truyn c c tnh nh sau:
+ Bnh ch quan st thy cc ph n, d hp t v gen t bin.
+ M b bnh s di truyn cho 50% s con gi (di dng d hp t v nhn mt alen lnh trn NST X ngun
b).
30/09/2009
Page 116 of 203
+ Cc ph n b bnh d hp t c tn s sy thai cao v cc thai sy l cc thai nam mang alen bnh (v m

di truyn gen bnh gy cht 50% s phi nam).
+ Mi ngi nam gii cn sng st u l khng mang gen bnh v khng di truyn gen bnh v bnh trong
qun th.
+ Con ca ngi bnh n c t l khong 1 con gi khng bnh: 1 con gi bnh d hp t: 1 con trai lnh.
2.1.2.2. Di truyn lin kt nhim sc th gii Y

V l thuyt th c s phn bit s di truyn cc tnh trng, hoc bnh do gen lin kt NST X m khng c
alen trn NST Y vi nhng tnh trng hoc bnh do gen lin kt NST gii Y m khng c alen trn X, nhng trn
thc t loi ngi th cho n nay ngi ta mi ch bit trn NST Y c cha cc gen cn thit xc nh gii
tnh nam v s bit ha trng thnh v hot ng chc nng ca tinh hon, ngoi ra NST Y cha rt t cc gen
quy nh cc tnh trng khc. S tnh trng hoc khuyt tt bit do gen trn NST Y m khng c alen trn NST
X quy nh cn rt t v di truyn t b sang con trai mang tnh cht dng h ni, tt c cc con trai b bnh v
tt c con gi lnh khng b bnh. Ti nm 1998 bit c 27 gen lin kt NST Y.
Mt s v d v bnh lin kt NST Y nh bnh dy
sng lng bn tay, tt nhiu lng mc vnh tai, bnh da
vy c nng. Cc bnh ny u him gp.
Di truyn lin kt nhim sc th gii Y mt phn:
Gn y trong khi xc nh bn gen ca loi
ngi xc nh c mt s nh gen trn NST Y c
vng tng ng trn NST X nm vng u mt cc
NST gii. Cc gen ny di truyn theo kiu di truyn gi
NST thng (pseudoautosome), nhng lin kt NST Y.
Gen bnh lin kt NST Y b th ch di truyn cho con
trai nn ngi ta gi l di truyn lin kt gii mt phn
Th d gen chi phi khng nguyn b mt t bo MIC2 c
MIC2 Y v MIC2 X.
2.1.3. S biu hin ca cc tnh trng b nh hng bi gii v tnh trng b hn ch bi gii
2.1.3.1. Tnh trng b nh hng bi gii loi ngi
Loi ngi cng nh nhiu loi ng vt bc cao khc c h ni tit rt pht trin, trong c cc hormon
sinh dc, c mt s gen khi c th nam trong qu trnh tng tc vi ni mi ca c th s chu nh hng tc
ng ca cc hormon sinh dc nam v khi c th n th chu tc ng ca hormon sinh dc n nn s biu hin
ra kiu hnh ca tnh trng l khc nhau hai gii: cc alen c th biu hin theo kiu tri gii nam v theo kiu
ln gii n hoc ngc li. l cc tnh trng b nh hng bi gii. Cc gen quy nh cc tnh trng ny nm
trn NST thng bt k no trong s 22 cp NST thng.
V d gen quy nh tnh hi u ngi (B), gen quy nh ngn tr ngn (F) ngi biu hin theo kiu tri
nam v ln n.
30/09/2009
Page 117 of 203
Mt s tnh trng sinh dc th cp nam v n cng l nhng tnh trng b nh hng bi gii.
2.1.3.2. Tnh trng b hn ch bi gii

Mt s gen ch c th biu hin mt trong hai gii, hoc ch biu hin nam, hoc ch biu hin n do s
khc nhau v thnh phn hormon ni mi hoc do cu to c th khc nhau ca nam v n.
Khi thm ca mt gen mt trong hai gii l bng 0 th tnh trng y l b hn ch bi gii. Th d tnh
trng tit sa ngi ch thy gii n.
2.1.4. Mt s ri lon d truyn kiu Mendel thng gp ngi trng thnh

2.1.4.1. Mt s ri lon di truyn alen tri trn nhim sc th thng
2.1.4.2. Mt s ri lon di truyn alen ln nhim sc th thng
2.1.4.3. Mt s ri lon truyn alen ln lin kt nhim sc th X
2.1.4.4. Ri lon di truyn alen tri lin kt nhim sc th X
30/09/2009
Page 118 of 203
Bnh ci xng gim phosphat huyt khng vitamin D.

i tho nht.
Thiu men rng.
2.1.4.5. Bnh lin kt nhim sc th Y

Bnh dy sng lng bn tay.
Tt nhiu lng mc vnh tai.
Bnh da vy c nng.
2.1.4.6. Mt s bnh do c s lp li 3 nucleotid nhiu ln

V d: bnh Huntington CAG lp t 36 n 100 ln hoc hn.
Bnh tha ngn, dnh ngn (Synpolydactyly, syndactyly), GCG, GCT, GCA lp 20 n 25 ln.
Hi chng Fragile X: CGG lp 60 200 ln hoc hn.
2.1.4.7. Mt s bnh do tn thng cc locus khc nhau

V d: bnh sc t vng mc (Retinitis pigmentosa) c xc nh cc gen nm trn 20 NST.
Bnh ung th i trng nm trn NST s 2(2p,2q), NST s 3,7.
Bnh Alzheimer c tnh cht gia nh do cc gen nm trn NST 1, 12, 14, 19, 21...
2.1.5. Di truyn ty th
mi ty th trong t bo ca ngi c mt phn t ADN vng gm 16569 cp base. S lng ca ty th
thay i ty theo tng loi t bo v ty theo trng thi ca t bo. ADN ca ty th c vit l mtDNA. ADN
ca ty th cng l phn t ADN si kp, c dng hnh vng mt s tc gi gi ADN ca ty th l NST s 25.
Hai mch n hnh vng ca ADN ty th u c m
ha nhng theo chiu ngc nhau. M ADN ty th c mt
s trng hp khc vi m chung (m vn nng). ADN ca
ty th m ha cho 22 phn t tARN; 2 phn t rARN v 13
loi protein, enzym tham gia vo qu trnh h hp t bo.
Quy lut di truyn:
Di truyn theo dng m; m di truyn tnh trng hoc
bnh cho con trai v con gi; nhng b b bnh khng di
truyn cho th h sau v khi th tinh ty th tinh
trng khng vo non bo, trong hp t ch c cc ty th
ca non bo. Con nhn c ADN ty th ca m ngu
nhin (xem hnh 6.8) theo s phn chia ca t bo cht.
ADN ca ty th c nhng dng t bin nh ADN nhn t bo. ADN ca ty th c t l t bin cao. C 3
dng t bin c xc nh:
t bin sai ngha nhng gen m ha cc protein ca h thng phosphoryl oxy ha.
t bin gen m ha tng hp tARN, rARN dn n ri lon qu trnh tng hp protein ca ty th.
Do mt Nu, lp Nu dn n cu trc li cc gen trong phn t ADN ty th.
30/09/2009
Page 119 of 203
Nhiu bnh do t bin ADN ty th c pht hin. a s cc bnh c lin quan n thn kinh v c:
t bin mt on ADN ty th l loi t bin ph bin nht gy nn mt nhm hi chng lit mt mn tnh tun
tin (CPEO: Chronic Progressive External Ophthalmoplegia) trong c bnh Kearns - Sayre, c ch ca bnh l
do t bin nn tng hp protein bt thng, thiu ht NADH - CoQ reductase v cytochrom oxydase; t bin
im dn n bnh thn kinh th gic di truyn Leber (Lebers Hereditary Optic Neuropathy: LHON)... Bnh i
tho ng ph thuc insulin (1 - 2%), bnh Alzheimer, Parkison... (xem hnh 6.9)
Hu ht cc t bin c pht hin mARN do ty th tng hp nn, trn mARN pht hin 50 im t
bin, hn 100 trng hp mt on v nhn on. n nm 2000 c hn 60 locus gen ty th c xc nh.
Mt s bnh do t bin gen ty th:
- Bnh thiu insulin gy i tho ng thng chim 1 - 2% trong tng s ngi b i tho ng thiu
insulin.
- Bnh Kearner - Sayre.
- Bnh ic do mt on.
- Bnh Alzheimer do ty th.
2.1.6. Di truyn hnh vi - tnh cch ngi

2.1.6.1. Khi nim
Di truyn hnh vi - tnh cch ngi (behavior genetics) l mt ngnh ca di truyn hc loi ngi nghin
cu cc yu t di truyn lm c s chi phi cc dng thc khc nhau bnh thng v bt thng ca hnh vi, tnh
30/09/2009
Page 120 of 203
cch, tri gic, xc cm, c tnh, k nng nhn thc ngi.
2.1.6.2. Phng php nghin cu

Da trn c s bn cht nguyn nhn di truyn hc chi phi cc loi hnh vi, tnh cch bnh thng v bt
thng l khc nhau. C th do cc t bin cc khim khuyt n gen tri, ln trn nhim sc th thng hoc
gii chi phi; t bin nhim sc th thng hoc gii v s lng hoc cu trc chi phi; do nhiu gen phn ly
c lp chi phi hoc a nhn t gm nhiu yu t di truyn v mi trng to thnh mt phc h tng tc cng
chi phi.
T c s trn, cn p dng cc phng php nghin cu di truyn hc thch hp. C th l cc phng php
nghin cu di truyn hc kinh in nh cc phng php thng k hin tng hc (iu tra gia nh, ph h,
nghin cu so snh cc cp sinh i tng hp v khng tng hp; iu tra thng k t l v tn s trong gia h
v trong qun th); hoc cc phng php sinh hc phn t ph hp xc nh cu trc gen t bin, enzym
hoc hormon bt thng v cu trc v chc nng trong cc c ch bnh sinh.
2.1.6.3. C s di truyn mt s hnh vi tnh cch ngi

Hnh vi tnh cch ca ngi gm nhiu loi tnh trng b chi phi bi nhiu c ch di truyn khc nhau,
trong c nhng tnh trng di truyn n gen, c nhng tnh trng di truyn a nhn t. Cc hnh vi tnh cch di
truyn a nhn t th trong phm vi biu hin kiu hnh bnh thng, do dy a alen ca tng gen v nhiu gen
khng alen tng tc nhau v tng tc vi nhiu yu t mi trng cng chi phi to nn mt dy kiu hnh bin
thin lin tc trong qun th theo ng cong phn b chun Gauss-La Place. Tuy vy cc hnh vi tnh cch bt
thng ln li thng c c s di truyn do cc sai st n gen, do cc t bin n gen, t bin nhim sc th
gy ra, c trng hp li do nhiu yu t phi hp gy nn. Mt s hnh vi tnh cch bnh thng v bt thng
ln m x hi quan tm nhiu s c trnh by di y.
Di truyn tr tu v cc bt thng chm tr tu thiu nng tm thn
- Di truyn tr tu Cc biu hin kiu hnh ca tr tu c c s di truyn a nhn t do nhiu gen trn 23 cp
nhim sc th thng v gii chi phi (Ni dung chi tit c chng di truyn a gen - a nhn t ngi)
- C s di truyn ca cc dng chm tr tu thiu nng tm thn thng gp v cc hnh vi tnh cch bt
thng kiu hnh tng ng.
Ngi chm tr tu, thiu nng tm thn l ngi do nguyn nhn pht trin cha y v tm thn tr tu
nn b bt lc khng c kh nng thch nghi ha nhp x hi mt cch c lp.
nhm ngi trng thnh th nhng ngi c ch s tr tu (IQ) 69 hoc tui tm thn 7 - 10 c xp
vo nhm chm pht trin tm thn chm tr tu, thng chim 2% - 3% trong qun th, trong a s l thuc
nhm chm tr tu dng nh. Ch c khong 0,25% trong qun th l ngi chm tr tu dng nng (IQ 50) v
trong s ny th nam chim t l nhiu hn (v c mt s dng chm tr tu do gen ln lin kt NST X chi phi
gy khuyt tt gii nam nhiu hn).
Ngoi tr mt t l nh thiu nng tm thn chm tr tu do cc nguyn nhn ngoi sinh nh b chn
thng no trc, trong v sau sinh, di chng ca vim mng no, vim no cn li i a s l do nguyn
nhn di truyn.
- Mt s dng thiu nng tm thn chm tr tu do t bin nhim sc th
+ Nhiu y vn cng b cc dng chm tr tu, bt thng tm thn gp nhng bnh nhn c ri lon s
lng hoc cu trc nhim sc th nh cc bnh nhn trisomi 21, trisomi 22, trisomi 13, trisomi 4p+, monosomi
5p-, trisomi 9p+; monosomi 9p-; monosomi 18p-; nhim sc th vng 21; nhim sc th vng 22; 45, X; 47, XXX;
48, XXXX; 47, XXY; 48, XXXY; 48, XXYY
+ Hi chng Down:
Do cc bt thng no nn bnh nhn Down c cc khim khuyt tm thn rt nng n Ch s tr tu thp
30/09/2009
Page 121 of 203
IQ t 20 60, a s l t 40 50, mt s c th hc c v vit nhng phn ln khng th thc hin c

vai tr chc nng ca mnh vi x hi, sng l thuc. Bnh nhn trng thnh c c tnh hn nhin hoc lun ru
r, . Kh nng tr tu cng gim dn khi tui tng dn. Mt s trng hp c c hi c c bn i cng gi
c quan h lu di.
+ Hi chng Klinerfelter
Cc triu chng tm thn ca bnh nhn Klinerfelter thng l do thiu ht cc sn phm androgen cn cho
s biu hin pht trin tnh cch n ng c trng. Tr tu thng suy gim nh IQ t 88 n 96 nhng thng
gp cc bt thng tm thn nh. C iu tra cho thy 1/3 s bnh nhn Klinerfelter b lon c nng, hc tp
kh khn mt phn do nng lc tr tu hn ch, mt phn do cc vn v hnh vi tnh cch, thng c hnh vi
gy g th ng ri li rt lui. Khi nh sng l thuc m khi trng thnh c th cng tnh, quan h gii tnh
thc t rt him, nu c hot ng gii th cng xy ra tui mun sau 40 tui, mt s bnh nhn c th c hn
nhn bn vng. Cc dng Klinerfelter in hnh th hin l nhng ngi kh p ng vi cc yu cu bnh thng
ca cuc sng, trng hc v ngh nghip, kh nng hot ng trong quan h x hi v quan h gii suy km.
+ Hi chng Turner
Mt t l khng nh bnh nhn Turner c ch s IQ thp, khong 30% ngi Turner c IQ 70, trong c
ti 4% l chm tr tu nng (IQ 50). Mt s tr em Turner theo c cp hc ph thng c kt qu song thng
rt kh khn hiu c mn ton c bit l v i s hc, tnh ton kh khn. Tt m khng gian lm bnh
nhn kh phn bit cc hng phi, tri. Thng chm pht trin tm thn dng trng thnh m li nhi ha v
tm tnh. Thng khng c cc hnh vi tnh cch chng i nh ngi XXY v XYY.
+ Hi chng 3 nhim X
Khong 10% bnh nhn 3 nhim X b ln cn ng kinh. Khong 1% cc bnh nhn ng kinh c kiu
nhim sc th 3X. T l ngi 3X b mc lon tm thn dng nh tm thn phn lit tng cao gp ba ln. Tn sut
tr mi sinh 3X khong 1:1000. Nhiu ph n 3X khc c s pht trin bnh thng v tr tu bnh thng, c
gia nh v c con.
+ Hi chng 47, XYY
T l ngi XYY phm ti tng cao nhiu ln trong cc trung tm ti phm song nhiu nghin cu khc
nhau xc nhn cc phm ti ca ngi XYY l do tm thn di bnh thng, tr tu thp km, khng bit x
l tnh hung x hi, phm ti hu ht l cc v tn cng v quyn s hu. Hnh vi hung d, hay tn cng c
gii thch do s lng nhim sc th Y tng gp i so vi nam XY bnh thng v so vi n khng c nhim sc
th Y. Kh nng kim ch cc lo lng hoc kim ch dc vng km, khng kim sot c bn thn v gp phn
lm tng cc hnh vi bt thng.
- Nhiu bnh ri lon chuyn ha bm sinh di truyn n gen, gen ln nhim sc th thng, mt s gen
bnh di truyn tri nhim sc th thng, mt s loi gen bnh ln lin kt nhim sc th X u gy ra cc khim
khuyt chm pht trin tm thn, tr tu mc va hoc nng.
+ Gen bnh ln trn nhim sc th thng nh bnh phenyl-xeton niu do tch lu nhiu phenylalanin m
thn kinh gy tn hi h thn kinh, gy trng thi kch ng, co git tng trng lc c, tng phn x v l nguyn
nhn ca 1% - 2% cc trng hp chm pht trin tr tu; bnh Tay-Sachs (bnh ngu n m di truyn) do tch
t gangliosit GM2 t bo thn kinh dn ti ri lon thn kinh c, m tun tin, ri lon tm thn dn ti mt tr;
mt s dng bu c bm sinh suy tuyn gip cng gy chm tr tu, bnh porphirin cp tng cn cng gy ri
lon tm thn.
+ Nhm cc bnh do gen ln lin kt NST X gy chm pht trin tm thn tr tu cc dng trung bnh v
nng chim t l 1,8:1000 gii nam. C ti trn 17 loi gen bnh trong c cc hi chng Martin-Bell, AllenHerndon-Dydley, Renpenning, Lesh-Nyhan, Juberg-Marcidi
Hi chng Martin-Bell chim 1/2000-1/4000 trong gii nam. cc bnh nhn nam xt nghim thy c t
30/09/2009
Page 122 of 203
2%-35% t bo bch cu c vng d gy nhnh di NST X (Xq27.3). Do s khm mt trong hai NST X
bt hot nn c nhng ngi n d hp t mang gen bnh ln c biu hin chm pht trin tm thn, tr tu st
km (khong 30%). Hi chng Martin-Bell nam c cc biu hin hnh thi c trng nh tinh hon to, tai ln
hoc thng, trn v cm nh ra trc. Khi mi sinh c th gp kch thc u rng v trng lng lc sinh tng
cao. Ch s tr tu c th thp ti mc IQ = 30 song thng gp cc dng IQ trong khong 50-60. Hay gp cc
trng hp b ni lp. Tn sut nam mang gen bnh Martin-Bell thc t ln hn 1/2000 v tnh thm nam bn
hp t l 80%, cn khong 20% mang gen m kiu hnh khng bnh.
- Cc nghin cu hng lot khc trong qun th hng lot gia nh v cc nghin cu v con sinh i, cc
s liu tnh ton nguy c kinh nghim cho thy mt t l bnh nhn chm pht trin tm thn tr tu c c s di
truyn a nhn t do s hi t ngu nhin ca cc tinh trng v trng cha h nhiu gen khng tt v tr tu t hai
ngun b m trong hp t, kt hp vi s tng tc vi cc iu kin mi trng thun li hoc khng thun li
m c biu hin chm tr tu cc mc khc nhau.
Hnh vi tnh cch lch lc bt thng trong quan h cng ng
C nhiu loi bnh vi cc hnh vi tnh cch lch lc bt thng, bnh l trong mi quan h c th - cng
ng c nguyn nhn su xa do cc bt thng trong vt cht di truyn. Mt s dng ri lon tm thn trong cc
lnh vc nhn thc, cm xc, hnh vi, tri gic v tr nh nh lon tm thn thao cung, trm ut, tm thn phn
lit, mt tr nh, ri lon tri gic h gic - o gic, tnh dc ng gii c th do t bin vt cht di truyn mi
ny sinh hoc do di truyn t b hoc m. Cc ri lon vt cht di truyn gy bnh c th do cc bt thng v s
lng hoc cu trc NST hoc do cc gen bnh di truyn tri, ln hoc lin kt gii. V d ri lon NST cc hi
chng Klinerfelter (47, XXY), th ba X (47, XXX), mt on NST 18 (18q-) hoc NST 18 vng (r(18)).
2.2. Di truyn nhiu alen

Khi nim - di truyn nhiu alen l dng di truyn n gen trong s quy nh mt tnh trng no trong
qun th l do nhiu alen ca mt gen chi phi, to thnh nhiu trng thi tnh trng khc nhau kiu hnh tng
ng vi cc alen , nhng trong mi c th lng bi th ch c th c hai trong s nhiu alen (xem phn di
truyn nhm mu).
2.3. thm v biu hin ca gen

2.3.1. thm (penetrance)
Cc c th c cng mt kiu gen th khng phi tuyt i tt c s cng c biu hin ra kiu hnh, c c th
m c kiu gen v mt tnh trng no li khng c biu hin ra kiu hnh.
thm (cn gi l mc ngoi hin) l kh nng ca mt gen hoc t hp gen c biu hin ra kiu hnh
bt k mc no. thm c tnh trong cc gia h v trong qun th, l t l tnh theo % s c th m mt
gen tri hoc mt ng hp t ln hoc mt t hp gen biu hin ra kiu hnh.
thm l thuc c vo kiu gen v vo cc iu kin mi trng ngoi.
thm l khng hon ton khi ch c di 100% cc c th mang gen thuc mt kiu gen no biu hin
trng thi tnh trng c trng ca n ra kiu hnh.
Mt bnh di truyn no m bnh ny c c th c kiu gen b bnh
nhng khng biu hin ra kiu hnh th c th ni y l bnh c thm khng hon ton.
cc loi sinh vt phn tnh, thm ca gen c th ging nhau c hai gii hoc khc nhau mi gii,
hoc trong trng hp cc oan c th l b gii hn gii ny hoc gii kia (gen b gii hn bi gii) biu hin
ra kiu hnh l mt hoc mt s tnh trng b gii hn bi gii.
Xt mt gen c th no nu trong s 100 c th mang gen ch c 82 c th biu hin c trng thi tnh
trng m gen chi phi ra kiu hnh th thm l 82%, l thm khng hon ton. Nu trong 100 c th mang
30/09/2009
Page 123 of 203
gen m c 100 c th u biu hin c trng thi tnh trng m gen chi phi ra kiu hnh (d cho mc
biu hin l c khc nhau) th thm y l hon ton.
2.3.2. biu hin (expressivity)

Mt tnh trng mc d c thm, c ngoi hin, song c th hon ton khc nhau v biu hin
trn cc c th khc nhau. biu hin l cc mc v hiu qu to ra kiu hnh ca mt gen thm hoc mt
t hp gen thm.
biu hin c th mnh, trung bnh, hoc yu c th c m t theo s lng hoc theo cht lng.
Cng nh thm, biu hin ph thuc c vo kiu gen v cc iu kin mi trng ngoi. biu hin
c th hng nh hoc thay i, c th ging nhau hoc khc nhau hai gii c v ci.
Th d: xt gen tri P quy nh tt tha ngn ngi.
Ngi c 5 ngn tay bnh thng c kiu gen pp. Ngi c kiu gen PP hoc Pp th kiu hnh l tha ngn
(nhng c mt s ngi c kiu hnh Pp li khng tha ngn). Vy gen y c thm khng hon ton, nh
hn 100%.
Trong s nhng ngi tha ngn c biu hin 6 ngn tt c cc chi, c ngi ch th hin chn, cn tay
5 ngn bnh thng, c ngi ch 6 ngn tay tri cn tay phi nm ngn. Ngn tha c th l c mt ngn th su
hon chnh (gm xng, c, da, thn kinh, mch mu) hoc ch c th ch l mt mu tha thuc phn mm
khng c xng bn trong... Vy biu hin ca gen y c nhiu mc khc nhau.
2.4. Sao chp kiu gen (genocopy), sao chp kiu hnh (phenocopy), tnh a hiu ca gen, gen gy
cht
2.4.1. Hin tng sao chp kiu gen
L hin tng cc gen khng alen khc nhau m cng to nn mt kiu hnh ging nhau. Nghin cu di
truyn nhn thy rng nhiu hi chng lm sng ging nhau, c th gy nn bi cc t bin hon ton khc nhau.
V d lit co cng hai chi di l hi chng c tnh di truyn khng ng nht: tri NST thng, ln NST thng,
ln lin kt gii... Kt qu cui cng ca t bin ny, hnh nh sao chp li kt qu ca t bin kia. Cho nn s
ging nhau v kt qu cui cng ca bin i di truyn kiu hnh c th gy ra bi cc gen t bin nhng phn
NST khc nhau.
2.4.2. Hin tng sao chp kiu hnh

Nhng trng hp cc thay i biu hin kiu hnh gy nn do nguyn nhn di truyn m ging nhng
bin d khng di truyn do nguyn nhn bn ngoi gy nn gi l sao chp kiu hnh. V d ic do di truyn hoc
do mi trng.
C nhng tnh trng, bnh va do sao chp kiu gen va do sao chp kiu hnh. V d: ic.
2.4.3. Tnh a hiu ca gen

Rt nhiu, hoc c th ni hu ht cc con ng phn ng sinh ha trong cc c th sng c lin quan vi
nhau v thng l thuc vo nhau. Cc sn phm ca mt phn ng sinh hc ny li c th l thnh phn cn c
ca nhiu chui chuyn ha khc trong c th. Cc gen trong mc nht nh u c quan h tng h vi nhau
trong vic tc ng ln s pht trin tnh trng, nn mt gen c th nh hng ln nhiu trng thi, tnh trng khc
nhau. V vy, cc biu hin ra kiu hnh ca mt gen thng bao gm nhiu tnh trng hn l mt tnh trng.
S biu hin ra kiu hnh nhiu mt ca mt gen c gi l tnh a hiu ca gen.
Mc ca gen a hiu:
- i khi mt tnh trng no biu hin r rng, l hiu qu chnh ca gen a hiu v mt vi tnh trng
khc c th km r rng hn l cc hiu qu th cp ca gen.
30/09/2009
Page 124 of 203
- Trong nhiu trng hp khc li c mt s lng ln nhiu bin i lin quan cht ch vi nhau v biu
hin km theo nh nhau l mt hi chng. V d trong bnh thiu mu hng cu hnh lim do mt t bin gen
quy nh tng hp chui ca Hb to thnh HbS. Hng cu cha HbS b bin i tnh cht ha l v hnh dng,
lm hng cu b bin dng thnh hnh li lim, gim sc bn d tan v. Mu cha hng cu hnh lim c nht
tng, dng mu chy chm, lm cc mao mch d c hin tng tc nghn, sinh ra nhi mu cc ni tng v cc
m dn n cc tn thng tim, thn, no v do thiu ht huyt cu t dn ti thiu
mu nng.
Trong qu trnh pht trin c th, nh hng ca mi gen ring r bao gi cng ph thuc vo ton h kiu
gen cn li ca c th. V vy v mt qu trnh c th pht sinh, cn coi gen nh l nhng nhn t lm chuyn
bin s pht trin v mt ny hoc mt khc ca c th. S chuyn bin pht trin ca c th theo mt hng xc
nh c th xy ra cc giai on pht trin khc nhau ca s pht trin c th. Nu gen tc ng giai on sau
ca s pht trin c th th hiu qu ca gen tt nhin s b hn ch hn so vi trng hp ca gen c thc hin
giai on tng i sm. cc giai on sm ca s pht trin c th, mt gen c th c mt s hiu qu khc
nhau tc ng n hnh dng v c tnh ca mt s c quan khc nhau ca c th.
2.4.4. Gen gy cht

Cc gen gy cht l cc gen m s biu hin ra kiu hnh ca gen chnh l ci cht ca c th mang gen cc
giai on trc sinh hoc sau sinh hoc thi k trc trng thnh.
Ngi ta phn bit ra nhiu loi gen gy cht khc nhau. Sau y gii thiu mt vi loi thng gp: gen
gy cht tri hon ton, gen gy cht ln, gen gy cht hp t, gen gy cht t bo.
Gen gy cht b ngn chn bi NST Y: l loi gen ln lin kt NST gii X, gy cht c th XO nhng
khng gy cht c th XY bnh thng.
T LNG GI
1.
Phn loi cc nhm bnh do ri lon vt cht di truyn gy nn - K tn cc nhm bnh di truyn n
gen (di truyn Mendel).
2.
Trnh by c im ca bnh do alen tri trn NST thng gy nn. V d.
3.
Trnh by c im ca bnh do alen ln trn NST thng gy nn. V d.
4.
Trnh by c im ca bnh do alen ln lin kt NST X (khng c alen tng ng trn NST Y) gy
nn. V d.
5.
Trnh by c im ca bnh do alen tri lin kt X (khng c alen tng ng trn NST Y) gy nn. V
d.
6.
Trnh by c im di truyn ca bnh lin kt NST Y. Nhng c im c bn phn bit vi s di

truyn bnh do alen ln lin kt NST X (khng c alen tng ng trn NST Y). V d.
7.
Trnh by s di truyn ca ty th, nu c im - V d.
8.
Trnh by s biu hin cc tnh trng b nh hng bi gii v tnh trng hn ch bi gii. V d.
9.
Th no l tnh thm ca gen, biu hin ca gen. Hin tng sao chp kiu gen (genocopy), sao chp
kiu hnh (phenocopy). Cho v d minh ha.
10. Th no l di truyn tri hon ton? tri khng hon ton? ng tri. Minh ha bng di truyn cc tnh
trng hoc bnh ngi.
11. Trnh by vai tr ca b m trong vic truyn gen bnh cho con trai, con gi gia nh mc bnh do alen
ln trn NST thng, alen ln lin kt NST X (khng c alen tng ng trn NST Y). Cho v d, gii
thch.
30/09/2009
Page 125 of 203
30/09/2009
Page 126 of 203
Chng 7
DI TRUYN NHM MU - C S
DI TRUYN CA H THNG
KHNG NGUYN BCH CU NGI
1. DI TRUYN NHM MU
1.1. Cc h nhm mu ph bin
ngi c nhiu loi h nhm mu khc nhau, do cc gen khc nhau trn NST thng hoc NST gii chi
phi v di truyn trong qun th theo cc c ch khc nhau.
30/09/2009
Page 127 of 203
1.2. Di truyn h nhm mu ABO

1.2.1. C s di truyn h nhm mu ABO
Chi phi s di truyn h nhm mu ABO gm 3 gen 3 locus khc nhau: locus ABO trn NST s 9, locus
Hh v locus Se se trn NST s 19 lin kt cht ch vi nhau.
1.2.1.1. Locus gen ABO

Nm 1900, Karl Landsteiner pht hin h nhm mu ABO ngi v ng c nhn gii thng Nobel.
H nhm mu ny rt quan trng v c s dng rng ri trong cc xt nghim phc v cho vic truyn mu v
trong y php.
Trong qun th, kiu hnh ca h nhm mu ABO c 4 loi: nhm mu A, B, O, AB. Mi ngi trong qun
th c mt trong bn loi nhm mu trn.
- Kiu hnh nhm mu A, hng cu c khng nguyn A; hng cu A b ngng kt bi huyt thanh cha
khng th khng A. Huyt thanh c khng th t nhin khng B.
30/09/2009
Page 128 of 203
- Kiu hnh nhm mu B, hng cu c khng nguyn B; hng cu B b ngng kt bi huyt thanh cha
khng th khng B. Huyt thanh c khng th t nhin khng A.
- Kiu hnh nhm mu AB, hng cu c c hai khng nguyn A v B; Hng cu AB b ngng kt bi c hai
loi huyt thanh cha khng th khng A v khng B. Huyt thanh khng c khng th.
- Kiu hnh nhm mu O, hng cu khng c khng nguyn A, B. Hng cu O v khng c khng nguyn A,
B nn khng b ngng kt bi c hai loi huyt thanh c khng th khng A v khng B. Huyt thanh c c hai
loi khng th t nhin khng A v khng B.
Quy nh s hnh thnh h nhm mu ny l do 3 alen IA, IB, v i thuc cng mt locus phc hp nm trn
NST s 9 chi phi. Ba alen ny quyt nh tnh cht khng nguyn ca hng cu v khng th ca huyt thanh.
Trong ba alen th hai alen IA v IB cng tri tng ng nhau, cn alen i l alen ln so vi IA v IB.
Locus phc hp ca chng c th cha IA hoc IB hoc i, nhng trong mi c th lng bi th t bo 2n ch
cha hai trong s ba alen y.
Do quan h tri ln m ba alen ny t hp trong cc c th lng bi to thnh 6 kiu gen v 4 kiu hnh
tng ng trong qun th nh sau: Kiu gen IAIA hoc IAi c kiu hnh l nhm mu A; kiu gen IBIB hoc IBi c
kiu hnh tng ng l nhm mu B; kiu gen IAIB c kiu hnh l nhm mu AB, cn kiu gen l ii th c kiu
hnh l nhm mu O.
- Mi chng tc ngi, nu trng thi cn bng di truyn c mt tn s cc loi nhm mu nht nh.
V d: ngi Vit, theo Vin huyt hc v truyn mu (1996), tn s cc nhm mu ABO nh sau: A =
22,16%; B = 29,07%; O = 43,20%; AB = 5,57%.
V sau trong h ABO, ngi ta cn pht hin thy nhng tnh cht khng nguyn v khng th phc tp hn
nn chia ra thm cc di nhm. Nm 1911, Von Dugern v Hirszfield nh cc huyt thanh khng A khc nhau
chia ra hai kiu hng cu A1 v A2. Nh vy nhm AB cng chia ra A1B v A2B. Cc tc gi nhn thy c hai
loi huyt thanh: mt loi huyt thanh khng A cha khng th lm ngng kt tt c cc kiu hng cu A1, A2,
A1B, A2B. Loi th hai l huyt thanh khng A1 cha khng th ch lm ngng kt hng cu A1 v A1B, khng
lm ngng kt hng cu A2 v A2B.
Thomson v cng s (1930) ra rng chi phi nhm mu ABO l do 4 alen IA1, IA2, IBi. S dng cc loi
huyt thanh khng A v khng B c th chia ra 10 kiu gen v 6 kiu hnh. Trong 4 alen thuc cng mt locus
phc hp ny th alen IA1 tri hn IA2; C IA1 v IA2 ng tri vi IB, cn i l alen ln so vi c ba alen trn.
Trong c th 2n chng t hp to 10 kiu gen v 6 kiu hnh nh sau:
30/09/2009
Page 129 of 203
1.2.1.2. Locus gen Hh

Trong s di truyn ca h nhm mu ABO cn tc ng ca gen H, h.
Ngy nay pht hin hng cu nhm mu O khng c khng nguyn A v B, nhng phn ln hng cu ca
ngi nhm mu O c mang mt cht H (hay cn gi khng nguyn H) kiu gen l HH hoc Hh. Mt s ngi
cng thuc nhm mu O (ln u pht hin Bombay) nhng huyt thanh li ngng kt hng cu ca ngi
nhm mu O khc. Nhng ngi ny gi l nhm O Bombay. Ngi nhm mu O Bombay khng c khng
nguyn H trn hng cu m ch c mt tin t, bn cht l glycoprotein; huyt thanh c khng th t nhin khng
H, kiu gen ngi ny l hh.
Bn cht cc khng nguyn ca nhm mu ABO l cc glycoprotein l sn phm chuyn ha ca nhng
enzym xc nh, nhng enzym ny l sn phm ca cc gen IA1, IA2, IB v gen H. Khi c th c gen H m ha
cho enzym fucosyl transferaza th enzym ny s gn mt L-fucosa ln tin t c bn cht glycoprotein, chuyn
tin t ny thnh khng nguyn H trn mt hng cu ca a s ngi c nhm mu O (khng thuc nhm O
Bombay). Trn c s cht H s hnh thnh cc khng nguyn A hoc B ty theo s c mt ca cc gen tng ng:
Khi c th c gen IA m ha cho enzym N - axetyl - galactozamin transferase th enzym ny gip cho vic
gn nhm N - axetyl - galactozamin vo cht H, to khng nguyn A.
- Khi c th c gen IB m ha enzym galactose transferase th s gip cho mt D -galactose gn thm vo
cht H, to khng nguyn B.
- Khi c th c c 2 gen IAIB th c c hai enzym trn gip cho gn thm c hai cht trn vo cht H, to nn
s c mt ca c hai khng nguyn A v B trn mt hng cu.
- Trng hp nhng ngi c kiu gen hh khng th to ra khng nguyn A hay khng nguyn B ngay khi
30/09/2009
Page 130 of 203
h c gen IA hoc gen IB (v h khng c cht H t to cc khng nguyn A hoc B). V vy kiu hnh
ca h l thuc nhm mu O.
V d gia h sau:
V s lin quan l thuc nh trn nn h nhm mu ABO
cn gi l h thng nhm mu ABH.
1.2.1.3. Locus gen Se se

Sau ny ngi ta pht hin ra khng nguyn ABO nhiu
ngi khng ch c hng cu m cn ha tan trong cc m,
cc dch c th, cc cht tit nh nc bt, sa, dch v. Tnh
cht ny di truyn tri v chi phi bi gen tri Se (secretion),
alen ln ca n l se. nhng ngi ng hp t tri SeSe
hoc d hp t Sese c xut hin cc sn phm ca gen A, B
khng nhng trong hng cu m trong cc dch th na.
nhng ngi ng hp t ln sese, sn phm ch pht hin thy
trong hng cu. Tnh khng nguyn ca hng cu khng ph
thuc vo hin tng c hoc khng c bi tit nh vy, nn
ch c th cho rng cc gen ABO v cc gen Se nm trong cc
cp NST khc nhau. Larsen v cng s, nm 1990, xc nh
gen ny nm trn NST 19 v lin kt cht ch vi locus gen
Hh.
Locus Se, se thng nm trong nhm gen lin kt vi nhm mu Lutheran, vi tn s trao i cho 10 - 15%.
Nhm mu Lutheran l nhm mu u tin pht hin c s lin kt gen trn NST thng ngi c pht hin
bi Callender v cng s nm 1945.
S di truyn nhm mu ABO cn lin quan n h thng nhm mu Lewis.
1.2.2. ng dng
S di truyn cc nhm mu ph bin ABO (ABH) Rh.. c ng dng trong y hc, c bit l vn truyn
mu, thai sn. Hu qu do s kt hp khng nguyn, khng th dn n ngng kt, ph hy hng cu gy tai bin
trong truyn mu v gy sy thai.
Cn c vo nguyn l phn ly v t hp ca gen trong gim phn v th tinh khi bit nhm mu ca b v
m, c th d on c nhm ca cc con theo nguyn l di truyn v xc sut. Trong y php c th p dng
nguyn l ny xc nh con ca cc cp v chng.
Khi bit kiu mu ca m v ca con, c th d on nhm mu ca b. Tnh cht ny cng c p dng
trong y php.
Cn c vo quy lut di truyn, ch da vo s di truyn cc alen IA, IB, i ngi ta lp nn mt bng Loi
tr kh nng b.
30/09/2009
Page 131 of 203
Trong s di truyn ca nhm mu ABO ngoi cc alen IA, IB, i cn c s tham gia ca gen H, h do vy phi
xem xt tng trng hp c th v kiu gen hh (nhm mu O) khng c kh nng to khng nguyn A hay khng
nguyn B ngay khi h c gen IA, IB, do vy khi ng dng quy lut di truyn nhm mu ABO xc nh quan h
huyt thng b, m, con cn phi xt n kiu gen (c bit l nhm mu O) trong mi quan h vi cc gen khc
c lin quan (V d gen Hh).
1.3. Di truyn nhm mu Rh

1.3.1. Thc nghim pht hin yu t Rh
Yu t c pht hin bi Landsteiner v Wiener nm 1940 khi nghin cu kh Rhesus (Macaca Rhesus).
Khi tim hng cu kh vo th, th tr nn min dch v nhn c protein l. C th th phi sn xut ra khng
th chng yu t Rh. Huyt thanh c khng th ny trn vi hng cu kh gy nn phn ng dng tnh ngng kt
hng cu. Khi th trn ngi, khng th y cng phn ng dng tnh ngng kt vi hng cu ca mt s ngi.
Thc nghim ny phn bit nhng ngi dng tnh v yu t Rh ngha l hng cu c yu t Rh v nhng
ngi m tnh v yu t Rh ngha l hng cu khng c yu t Rh.
1.3.2. Yu t Rh cc qun th ngi

Loi ngi a s c Rh dng, ngi da trng c ti 85% Rh dng v 15% c Rh m.
Vit Nam, t l ngi c Rh dng l 99,92%, Rh m l 0,08% (theo s liu ca Vin huyt hc truyn
mu, 1996).
1.3.3. Khng th chng yu t Rh ngi Rh m

Khc vi h ABO, ngi c Rh m trong mu khng c sn khng th, ch khi no c hng cu Rh dng
xm nhp vo, c th mi phn ng sn xut ra khng th chng li yu t Rh. Khi ly mu ngi c Rh dng
truyn cho ngi c Rh m ln th nht khng c phn ng, nhng sau khi tim truyn th c th ngi c Rh m
nhn c protein l nn sn xut ra khng th chng yu t Rh. Khi truyn mu c Rh dng ln th hai s gy
ra phn ng, cc hng cu truyn vo b ngng kt gy ra sc truyn mu. Nhng ln truyn mu c Rh dng
30/09/2009
Page 132 of 203
cng v sau cng gy phn ng mnh.

Nhng ph n c Rh m khi c thai c th xy ra hin tng tc hi tng t cho thai nhi. Nu ph n c Rh
m ly chng c Rh dng, cc con c th c Rh dng hoc m. Nu thai l Rh dng, trong qu trnh mang
thai, trong cuc , mt lng nh hng cu ca thai c th qua rau thai m vo c th m. C th m s sn xut
ra khng th chng li yu t Rh, khng th ny t mu m xm nhp vo thai, tc dng ln hng cu ca thai,
ph hy mt s hng cu ca n. Thai b chng thiu mu tan huyt suy yu i, c th b sy thai hoc non.
Nhng ln c thai sau, nu thai c Rh dng cng b tc hi hn. Ty theo kiu gen ca ngi chng Rh dng l
ng hp t hay d hp t m s sy thai v Rh m l lin tip hay ngt qung.
1.3.4. Tnh cht di truyn ca yu t Rh

n gin ngi ta cho rng yu t ny di truyn theo tnh tri, bi vy ngi ta c th cho rng nhm
mu ny b chi phi bi hai alen R v r. Ngi mang Rh dng c kiu gen RR hoc Rr. Ngi mang Rh m ch
c kiu gen rr. Tht ra, sau khi nghin cu chi tit huyt thanh c hiu ca ngi m min dch do c
truyn mu cho thy rng c nhiu khng th Rh khc nhau vi cc phn ng khc nhau ca khng nguyn Rh. V
vy, ngi ta c th phn huyt thanh khng Rh ra cc loi khng C, khng E v khng D trong s huyt thanh
khng D quan trng nht. Tng ng vi cc huyt thanh khng th, cc khng nguyn Rh cng gm c cc yu
t C, D, E trong khng nguyn D quan trng nht, tt c cc hng cu c khng nguyn D u l Rh dng.
Cn c vo nhng phn ng khng nguyn, khng th Race, Fisher v sau ny nhiu tc gi khc cho rng h
thng khng nguyn Rh hnh thnh bi ba gen khng alen Cc, Dd, Ee nm trong ba locus thuc cp NST thng
tng ng s 1, th t l D - C - E v tr 1p 31 - 36. Xt tng i alen trn hai NST tng ng c th gp cc
i C/C, C/c, c/c, D/D, D/d, d/d, E/E, E/e, e/e. Do 3 gen ny lin kt rt cht ch ti mc trao i cho rt kh xy
ra nn chng c di truyn nh mt phc hp, trong gm 8 loi t hp v tp hp ba locus trn mt NST (
n gin gi l NST Rh) th c 8 loi NST Rh nh hnh sau:
Cc loi NST ny khi t hp i tng ng vi nhau trong con ci c th hnh thnh 36 kiu gen khc nhau
ca h thng Rh. V d: DCE/DCE, DCE/dce, Dce/dce, Dce/dce, dCe/dcE...
Ngy nay xc nh c mi locus trong ba locus ny u l loi locus phc hp, mi locus phc hp u
c nhiu alen. Th d: locus C c Cw, Cx, Cu, CG; locus D c D, Du, Dw; locus E c Ew, Eu, ET, es, ei... lm cho
s kiu gen trn 100. Vy di truyn yu t Rh thuc loi di truyn a gen - a alen. Trong qu trnh di truyn
ngoi t bin him gp, c th xy ra trao i cho dn n hon v gen to nhm lin kt gen mi mc du hin
tng trao i cho ny him xy ra.
1.4. S di truyn nhm mu Duffy

Khng th pht hin ra nhm mu Duffy c pht hin huyt thanh ca bnh nhn b bnh Hemophilia
l ng Duffy c nhiu ln truyn mu.
Trn NST s mt ngi ta pht hin ra locus ca h nhm mu Duffy, gm 3 alen l cc alen Fya, Fyb v Fy.
30/09/2009
Page 133 of 203
Fya v Fyb l 2 alen ng tri, alen Fya to khng nguyn Fya, alen Fyb to khng nguyn Fyb, alen Fy l
alen ln. Sau y l mt s kiu gen v kiu hnh tng ng:
Ngi Fy (a- b-) rt him gp.

Ngi Caucasian, khng nguyn Duffy xut hin nh l mt receptor. Cho php k sinh trng st rt xm
nhp hng cu, do vy vng c t l Fy (a- b-) tng cao th kh nng b st rt gim. iu ny c tnh cht chn
lc qun th.
1.5. Di truyn h nhm mu MN - MNSs

Di truyn h nhm mu MN: do Landsteiner v Levine pht hin nm 1927.
H MN c ba nhm mu: nhm M, nhm MN v nhm N. Mi ngi trong qun th thuc vo mt trong ba
nhm mu . Ngi nhm mu M hng cu c khng nguyn M v b ngng kt bi huyt thanh khng M (ly
hng cu ca ngi nhm M tim cho th, sau mt thi gian huyt thanh ca th c khng th khng M). Khi trn
hng cu M vo huyt thanh khng M, cc hng cu s b t tp li thnh tng m, l hin tng ngng kt
hng cu. Ngi nhm mu N, hng cu c khng nguyn N v b ngng kt bi huyt thanh khng N. Ngi
nhm mu MN, hng cu c c hai loi khng nguyn M v N b ngng kt bi huyt thanh khng M hoc huyt
thanh khng N.
H nhm mu MN c chi phi bi 2 alen M v N ng tri nh nhau trong vic hnh thnh tnh cht
khng nguyn ca hng cu, bi vy mi kiu gen c mt kiu hnh tng ng. Kiu gen MM quy nh nhm
mu M; Kiu gen NN quy nh nhm mu N; Kiu gen MN quy nh nhm mu MN.
V M v N l 2 alen ng tri nn ngi d hp t kiu gen MN, hai tnh trng do hai alen ny chi phi
cng c biu hin y ra kiu hnh.
Theo Bch Quc Tuyn v cng s, tn s nhm mu MN mt s ngi Vit Nam nh sau: Nhm mu N
c tn s 21,97%; nhm mu M c tn s 31,53 %; nhm mu MN c tn s 46,50%.
Nm 1947, Walsh v Montgomery pht hin khng nguyn S do gen S chi phi di truyn lin kt cht ch
vi h nhm mu MN trn cp NST s 4 nn cp alen S, s lun c m t cng vi cp alen M, N trong M,
N, S l tri, s l ln. Bn t hp gen MS, Ms, NS, Ns di truyn qua cc th h mt cch cht ch trong cc gia
nh, nn rt c ch trong cc trng hp xc nh quan h huyt thng gia cha m v con ci. H nhm mu
MN c lin quan n gen S, s do vy h nhm mu MN cn c gi l h nhm mu MNSs.
1.6. Cc h nhm mu ph bin v cc alen ph bin chi phi
30/09/2009
Page 134 of 203
2. C S DI TRUYN CA H THNG KHNG NGUYN BCH CU NGI - HLA

2.1. C s di truyn, tnh a hnh ca h thng HLA
H thng khng nguyn bch cu ngi (HLA) ngy nay c cng nhn nh l h ha hp t chc ch yu
ngi. Cc khng nguyn HLA c vai tr ch yu trong cy ghp c quan, m...
HLA ch c mt trn cc t bo c nhn ca mi m tr tinh trng v t bo trophoblast ca rau thai. Khng
nguyn ny c mt nhiu nht t chc lympho, t chc lin vng ni m, ngoi ra HLA cn c nhiu t chc
khc nh lch, gan, phi, thn, tim... mt s c quan khc c t HLA nh xng, no...
S biu hin ca khng nguyn HLA trn b mt t bo, do mt vng trn NST s 6 ca ngi m vng ny
bao gm 4 gen ch yu: A, B, C, D (D gm D - DR - DQ - DP), vy t nht c 7 locus gen c pht hin, cc
gen lin kt cht ch vi nhau, mi locus c nhiu alen theo th t t phn tm ca NST D, B, C v A. Cc gen
30/09/2009
Page 135 of 203
ny lin kt cht ch, di truyn cng nhau.

Cc gen ca h thng HLA nm trn nhnh ngn ca NST s 6 (6p21.3) c chiu di 3800 Kb, bao gm cc
gen ca lp I, lp II v lp III.
Cc gen ca lp I: bao gm 3 gen chnh l: HLA - A, HLA - B v HLA - C theo th t t phn tm l HLA B, HLA - C ri HLA - A. Mi gen HLA lp I gm 8 exon v 7 intron, cc gen ny chi phi cho s biu hin
khng nguyn trn t bo T. Cc gen A, B, C m ha cho phn t glycoprotein I gm 1 chui polypeptid c 345
acid amin, kt hp vi carbohydrat.
Cc gen lp II: (HLA - D) c chia thnh DR, DQ v DP. Cc vng DR, DQ, DP cc vng c xp theo
th t DR, DQ, DP. Cc gen ca lp II gm 5 exon v 4 intron. Gen D chi phi cho s biu hin khng nguyn
trn t bo B, m ha cho phn t glycoprotein lp II gm 2 chui polypeptid (alpha v bta), kt hp vi
carbohydrat.
Cc gen lp III: nm gia cc gen lp I v lp II. l cc gen ca b th. Gia cc gen ca lp III c gen
CYP21A v CYP21B m ha cho tng hp hormon thng thn.
Mi gen ca phc hp gen trn u c nhiu alen, mi alen ca tng gen c ch nh bng cc ch s 1, 2,
3... cc alen cn cha c xc nh chc chn th trc cc ch s c thm ch w (workshop), v d: HLA Bw4, HLA - Cw8, HLA - Dw12, HLA - DRw10... Cc alen ca HLA u ng tri vi nhau v lin kt cht ch
di truyn cng nhau.
Bng sau y gii thiu mt s khng nguyn HLA tng ng vi cc alen ca tng gen: (theo T chc Y t
Th gii nm 1987 xc nh h thng HLA - A c 24 khng nguyn, HLA - B c 52 khng nguyn, HLA - C
c 11 khng nguyn, HLA - D c 26 khng nguyn, HLA - DR c 20 khng nguyn, HLA - DQ c 9 khng
nguyn, HLA - DP c 6 khng nguyn).
30/09/2009
Page 136 of 203
Cc alen ca tng gen ca h HLA thng trng thi d hp, to nn tnh a hnh ca h HLA. Chnh tnh
a hnh ca HLA gp phn to nn tnh a dng, tnh c trng c th. HLA l nhm khng nguyn t chc ng
vai tr chnh trong phn ng loi b mnh ghp cng loi.
Khi b m d hp t vi nhiu cp alen, sau qu trnh giao phi s to nn nhiu t hp alen d hp t khc
th h con.
2.2. ngha ca vic nghin cu h HLA

H HLA c tnh a hnh rt cao cho nn kh c th tm c hai c th (tr trng hp sinh i mt hp t)
c h HLA ging nhau. Do tnh c trng c th rt cao, mt khc cc khng nguyn c di truyn theo kiu
Mendel nn h HLA c dng trong y php, xc nh quan h huyt thng ca con vi b nu c nghi ng.
H HLA c s dng rng ri trong nghin cu khng nguyn ph hp t chc m trong ghp c quan, do
30/09/2009
Page 137 of 203
vy h HLA cn gi l phc hp ch yu ha hp m (Major Histocompatibility Complex: MHC).

H HLA l mt ch s sinh hc c quan tm khi nghin cu nhn chng hc.
HLA v bnh tt: c th chia thnh hai nhm:
- Cc bnh lin kt vi HLA: cc gen nm trong cng h thng gen HLA. V d bnh nhim sc t st m
khng r nguyn nhn, do mt gen nm gn HLA - A3. Bnh tng sn thng thn bm sinh do thiu 21
hydroxylase do t bin gen CYP 21A, CYP 21B nm trong lp III.
- Cc bnh lin quan vi HLA: cc gen chi phi bnh c th nm vng khc hoc trn NST khc. Qua iu
tra dch t hc ngi ta thy c s khc bit v phn b trong qun th bnh v qun th i chng. Nhiu bnh
c thng k c lin quan vi HLA, v d tn sut HLA - B27 l 90% ngi b bnh vim t sng x cng so
vi nhm chng l 9,4%. Tn sut DR5 l 50% ngi bnh vim a khp dng thp so vi nhm chng l
16,2%.
T LNG GI
1.
Trnh by c s di truyn ca h nhm mu ABO (ABH). Mi lin quan gia h nhm mu ABO vi
gen H, h, Se, se.
2.
Trnh by c s di truyn ca h nhm mu ABO (ABH). ng dng ca s di truyn h nhm mu

ABO trong y hc.
3.
Trnh by c s di truyn ca nhm mu Rh. ng dng nhm mu Rh trong y hc.
4.
Trnh by c s di truyn ca h thng HLA (Human Leucocyte Antigen). Tnh a hnh ca h thng
HLA, ng dng.
30/09/2009
Page 138 of 203
Chng 8
DI TRUYN A GEN V
DI TRUYN A NHN T NGI
1. KHI NIM V NH NGHA

Theo kt qu nghin cu bn gen nm 2000, ngi c 31780 gen m ha cho cc protein khc nhau. Cc
bnh, tt di truyn c th do tc nhn mi trng khong 7%, do t bin NST 10%, o t bin n gen 8%, do
di truyn a nhn t 25 %. 50% cn li l cc bnh tt di truyn cha r nguyn nhn.
1.1. nh ngha di truyn a gen

Di truyn a gen l dng di truyn m s biu hin ca tnh trng hoc bnh b kim sot bi nhiu gen khng
alen, trong mi gen thnh vin ch c mt tc ng nh, khng to nn thay i thy c kiu hnh,
khi nhiu gen tc ng theo mt hng th kiu hnh mi thay i v lng c th quan st c.
1.2. nh ngha di truyn a nhn t

Di truyn a nhn t l dng di truyn c s tham gia ca nhiu gen khng alen, cc gen ny chu s nh
hng ca cc tc nhn mi trng, s tng tc gia cc gen thnh vin phi hp vi tc ng ca mi trng
quyt nh kiu hnh ca tnh trng, tt, bnh di truyn a nhn t.
30/09/2009
Page 139 of 203
Cc tnh trng bnh thng hoc bnh l a nhn t c quy nh do s tc ng cng hng ca nhiu gen
thnh vin thuc cc locus khc nhau, trong tc ng ca mi gen thnh vin khng gy mt thay i thy
c kiu hnh, nhng nhiu gen thnh vin cng tc ng theo mt hng, tng tc nhau kiu tch gp c th
gy nhng thay i thy c kiu hnh. Mt khc mi gen thnh vin u c th chu nh hng ca cc nhn
t mi trng khc nhau. Kt hp nh hng ca nhiu nhn t mi trng vi tng th cc gen quy nh tnh
trng s quyt nh s biu hin ca mt tnh trng, bnh, tt di truyn a nhn t.
1.3. Quy lut di truyn

1.3.1. Quy lut phn b tn s kiu hnh theo ng cong chun trong di truyn a nhn t
Trong qun th, nhiu tnh trng s lng c s phn b tn s kiu hnh theo ng cong hnh chung. Cc
tnh trng ny phi do nhiu nhn t v gen, mi trng hay c hai, mi yu t thnh vin ng gp mt phn nh
quy nh s biu hin.
V d: nu chiu cao c quy nh bi mt gen c 3 alen, alen (a+) lm chiu cao tng thm 2 cm, alen alm gim i 2 cm, alen a trung tnh, qun th lc ny c 9 t hp gen v c 5 nhm kiu hnh, gi thit tn s alen
a gp i a+ v a-, cc gi tr chiu cao c trnh by bng 8.1. Nu qun th c chiu cao trung bnh l 168
cm, s c 1/16 qun th c kiu gen a-a- c chiu cao 164 cm, 1/16 a+a+ c chiu cao 172 cm, 4/16 aa v 2/16 a+ac chiu cao 168 cm.
Nu thm mt locus cng c 3 alen cng quy nh chiu cao (v d l b, b+ v b-), th s nhm c th trong
30/09/2009
Page 140 of 203
qun th tng, s khc bit gia cc nhm t i, s phn b chiu cao bt u ging ng cong chun (hnh
8.2). Trong trng hp ny ch c 1/256 c th c c 4 alen ln (a-a-b-b-) hay 4 alen tri (a+a+b+b+) v tham gia
to thnh cc cc ca ng phn b. S gen tng ln th s nhm cc c th tng ln, trn th, cc ct mi
hnh thnh lp dn vo khong trng dn to ra mt ng cong lin tc. Ngoi ra, cn c rt nhiu cc yu t
mi trng, mi yu t gp thm hoc hn ch mt phn biu hin, cng cho kt qu to ra ng phn b chun,
thm ch khi cha c s thay i no gen.
Nh vy, tn s ca cc bin th di truyn l kt qu cng gp ca cc bin th gen, s bin thin kiu hnh
trong qun th l kt qu tc ng ng thi nhiu gen v cc yu t mi trng quy nh hiu qu cui cng.
Vn t ra l vai tr ca gen (lin quan ti quan h huyt thng) l bao nhiu v bao nhiu l do cc yu
t mi trng. Mi lin quan huyt thng din bin t bng 0 (bnh, tt do tc ng ca mi trng), n khng
c s tham gia ca mi trng, di truyn bng 1.
V d tnh trng chiu cao, xt v vai tr ca gen: trn thc t, mt ngi nam gii qu thp, hoc qu cao
thng c xu hng tm mt ngi v c chiu cao gn vi chiu cao trung bnh. Xt mi quan h gia cha v
con, n gin ta gi thit chiu cao ca m mc trung bnh trong qun th. Nu chiu cao ca b thay i, xt
tng cp b - con, mi quan h huyt thng u l 0,5, con li nhn 1/2 s gen t m, v vy chiu cao ca con s
mc trung gian gia chiu cao ca b v trung bnh qun th (hnh 8.3). Tnh trng cng tng t, nu mt
ngi n gii qu thp, hoc qu cao thng c xu hng tm mt ngi chng c chiu cao trung bnh, con ca
h cng c chiu cao c xu hng gn v trung bnh qun th.
V vai tr ca mi trng: cng mt qun th, cc con sinh ra t cc cp v chng khc nhau u c chung
tc ng mi trng ging nhau, c th coi nhng a con sinh ra trong qun th cng thi im c chung mt
hiu ng tc ng mi trng nh nhau (hiu ng ny c th coi l hiu ng trung bnh qun th). Do mi trng
lun thay i, v vy th h con thng c mi trng khc vi b m, chiu cao ca cc con c thay i gn
v gi tr trung bnh qun th.
Tng ha tc ng ca di truyn v mi trng u ko gi tr chiu cao ca cc con sinh ra c xu hng
tin v gi tr trung bnh qun th. Mi lin quan ny ln u c Francis Galton tng kt thnh Lut hi quy
con ci. ng hi quy hnh 8.3 th hin gi tr trung bnh chiu cao ca nhng a con vi tng gi tr chiu
cao ca b.
30/09/2009
Page 141 of 203
ng nhin, vai tr tc ng mi trng cng cao, vai tr tnh cht gia nh cng t th chiu cao ca con
cng tin nhanh v gi tr trung bnh qun th. Ngc li, vai tr cc yu t mi trng cng t th mi lin quan
vi nhau gia cc c th h hng bc 1 cng tin gn ti gi tr 0,5.
1.3.2. Vic tnh mi tng quan gia cc th h trong di truyn a nhn t

Ngi ta trin khai cc k thut tnh ton khc nhau, tnh ton thnh phn ca cc bin th di truyn
khc nhau. Vi h hng bc 1, nu di truyn quyt nh ton b ( di truyn bng 1) th mi tng quan l 0,5,
nu khng do di truyn quyt nh th mi tng quan bng 0. Mi tng quan cng gn ti 0,5 th di truyn
cng gn 1.
Nhng thnh vin trong sinh i mt hp t c mi lin quan di truyn bng 1, s khc nhau v kiu hnh
gia nhng ngi ny s cho ta mt c lng v cc bin th do mi trng. Trn thc t, nhng tc ng mi
trng ging nhau cng lm cho s biu hin kiu hnh ging nhau hn.
c th tnh ton vai tr ca di truyn, chng ta cng phi gi nh khng c gen no chi phi chnh s
biu hin, phi coi nh cc gen hot ng cng gp, khng c tng tc t ch, b tr, khng c cc yu t mi
trng tc ng.
xc nh vai tr mi trng, ngi ta phi so snh mt cch n gin, tc thi gia anh em trong gia nh
v so snh cc cp tr em khng c quan h h hng nhng cng ln ln cng mt ni, c nui dng cng
mt nh tr. Do th h con, mi trng sng thng t nhiu c khc so vi mi trng thi k b, m. V vy
phi coi s tng quan gia b m v con l thp hn gia cc anh em trong cng mt nh. Kt hn gn cng
c loi v lm tng cc bin th gen do tng ng hp t.
Do cc c lng kh nng di truyn l khng tnh c mc quyt nh ca tng gen (phi chp nhn
coi cc gen c vai tr ngang nhau), v vy, n ch cho ta bit cc bin th gen ca tng qun th. Chng c
dng xem xt cho tng qun th c th vi mt chui cc nhn t mi trng xc nh, khng c ngoi suy
ty tin ra cc qun th khc, vi cc yu t mi trng khc. Mt c lng v di truyn mu da qun th
ngi Thu in khc hn nhiu so vi qun th Hp chng quc Hoa K (c nhiu chng tc ngi cng sinh
sng), mc d cc gen xc nh mu da l nh nhau. S khc nhau l s lng ln cc bin th c to bi cc
sai khc cc gen khc nhau.
Ni tm li, ngi ta c nhiu c gng tnh ton kh nng di truyn, qua d bo mc ti mc
bnh, tt di truyn a nhn t, song vic tnh ton rt phc tp, cc cch tnh hin nay phi chp nhn nhng gi
tr c lng, chnh xc khng cao, ch p dng c cho tng trng hp c th, khng th ngoi suy rng ra
30/09/2009
Page 142 of 203
cho cc trng hp khc. V vy, nhn chung chng ta vn phi p dng cc bin php iu tra, da vo cc
con s kinh nghim d on kh nng di truyn cc tnh trng, bnh, tt di truyn a nhn t.
2. C IM CA DI TRUYN A NHN T
- Tnh trng, bnh, tt di truyn a nhn t l tnh trng, bnh c tnh cht nh lng, c th o, m c.
V d di truyn sn lng sa biu hin ca s lng sa tit ra mi ngy ta c th o l my lt, chiu cao, biu
hin ca n c th o c l bao nhiu cm, thng minh c th o lng bng ch s IQ
- Tnh trng, bnh do nhiu gen thuc cc locus khc nhau quyt nh. Mi gen c th c 2 alen, cng c th
c nhiu alen (dy a alen) chi phi. Do s tham gia ca dy a alen, s biu hin ca bnh, tnh trng cng tr
nn a dng.
- S biu hin ra kiu hnh ca tnh trng, bnh di truyn a nhn t c bin thin rt ln do nh hng
ca cc nhn t mi trng. V d cn nng ngoi vai tr do cc gen quy nh cn ph thuc vo ch n.
- Trong qun th, s phn phi cc mc biu hin (t nng n nh, t mc cao n mc thp) ca
tnh trng hoc bnh c s bin thin lin tc, nu qun th ng nht th s bin thin c ng phn phi chun.
y gi tr trung bnh trong qun th c tn s cao nht, sau gim dn v cc pha, v d huyt p tm thu
trong qun th gi tr 120 (trung bnh) c tn s cao nht.
- Khc vi bnh di truyn n gen ch c 2 dng bnh hoc khng bnh, vi cc bnh di truyn a nhn t
s biu hin thnh lng phn nh ch c kiu hnh t mc nh ti mc nng. Khi mt c th mang mt
t hp a gen m s tch gp ca cc gen bnh ny vt qua "ngng bnh th c biu hin bnh (hnh 8.4). S
tc ng tch gp ca cc gen dn n biu hin bnh gi l hiu qu ngng bnh.
"Hiu qu ngng bnh" ca cng mt bnh c th khc nhau 2 gii nam v n to nn tn s bnh khc
nhau gia nam v n
Th d bnh hp mn v bm sinh c tn s gp nam cao hn n 5 ln do hiu qu ngng bnh ca nam
l thp hn n. Ngc li bnh cao huyt p li gp nhiu n hn nam, hiu qu ngng bnh ca n y
li thp hn nam.
30/09/2009
Page 143 of 203
Ngng bnh c th hin cc s trn cho thy, trong qun th, cc c th b bnh chim mt t l
thp nm cc xa, bn phi ca ng cong phn phi chun. V nguyn tc, h hng bc 1 vi ngi c bnh
c th c 1/2 s lng gen ging vi bnh nhn, nn ng cong phn phi biu hin ca kiu hnh nhng ngi
h hng ny cng dch v pha bn phi (v pha nhng ngi bnh) mt khong cch bng 1/2 na bin ca
th Gauss (X). Do s chuyn dch ny, qun th nhng ngi h hng bc 1 ca cc bnh nhn c mt phn
ln hn cc phi vt qua ngng bnh. Nh vy, t l c th biu hin bnh y cao hn. Tng t nh
trn, h hng bc 2, biu biu din phn phi tn s kiu hin s dch chuyn v pha "nhng ngi bnh"
1/4 X, h hng bc 3 ng biu din di chuyn 1/8 X (hnh 8.5, 8.6, 8.7).
- Bnh tt di truyn a nhn t chim t l ln trong s cc bnh di truyn. Tnh chung 25% cc tt, bnh di
truyn c chi phi bi quy lut di truyn a nhn t. Trong cc bnh tim mch c tnh cht di truyn khong
5% c nguyn nhn do bt thng NST, 3% l bnh do t bin n gen. Phn ch yu cn li l nhng bnh tim
mch nh cc bt thng tim, van tim, mch vnh, cao huyt p, thp tim di truyn theo kiu a nhn t. V vy
tm hiu cc bnh di truyn th nghin cu v tnh trng, bnh, tt di truyn a nhn t l mt trng tm.
- Trong di truyn a nhn t, mi yu t thnh vin khng quyt nh c s biu hin tnh trng. V vy,
khng th tnh ton kh nng biu hin tnh trng ca cc th h con chu nh trong di truyn n gen. nghin
cu cc bnh tt di truyn a nhn t ngi ta dng hai phng php:
+ iu tra dch t thng k tm ra tn s bnh v tn s ti mc tng bnh qua tng mc quan h
huyt thng vi bnh nhn.
+ Phng php nghin cu con sinh i tnh ra di truyn H, qua bit c vai tr di truyn v mi
trng trong vic quy nh kiu hnh ca mt bnh hoc tnh trng no .
3. MT S BNH, TNH TRNG DI TRUYN A GEN NGI

3.1. Di truyn mu da
Mu da ngi do khong 20 i gen chi phi. Khi phn tch cc mc khc nhau ca mu da, Davenport,
a ra mt bng phn nh cc mc khc nhau ca mu da theo lng sc t nh sau (bng 8.2).
30/09/2009
Page 144 of 203
Theo Davenport, chi phi mu da c hai i gen ch yu k hiu Aa; Bb, cc gen tri quyt nh da c
nhiu sc t hn. V vy, nu b m mt ngi da en v mt ngi kia da trng th con s c da ngm en, khi
nhng ngi da ngm ly nhau, con ca h s c mu da t en n trng theo t l: 1 da en, 4 da ti, 6 da
ngm, 4 da sng, 1 da trng. Trn thc t, ta khng thy c mt ranh gii tch bit ring tng loi m mu da c
tnh bin thin lin tc.
3.2. Di truyn np vn da
Np vn da c quy nh bi nhiu gen, n mang tnh cht c th cao, tuy nhin vn c s ging nhau ty
theo quan h huyt thng. Anh em sinh i mt hp t hu nh l ging nhau, nhng ngi c quan h h hng
cng gn th ging nhau cng nhiu hn, tnh trng ny rt t chu nh hng ca mi trng. Mc ging nhau
v np vn da lin quan n quan h huyt thng c th hin bng 8.3.
3.3. Di truyn huyt p tm thu

Huyt p tm thu ngi cng do nhiu gen chi phi, gi thit trong c 2 gen chi phi chnh l Aa v Bb.
Huyt p tm thu c bn ca ngi 100mmHg, nu c thm mt gen tri th huyt p tm thu li tng ln 10
mmHg, ta c s sau (hnh 8.8).
30/09/2009
Page 145 of 203
4. MT S TNH TRNG, TT, BNH DI TRUYN A NHN T

4.1. Tnh trng di truyn a nhn t
Di truyn tr tu
nh gi kh nng tr tu tr em, ngi ta cho cc em lm cc php tnh kh dn cho ti khi khng lm
c, hoc nhc li mt s cu sau khi nghe mt ln, t , tnh ra ch s tr tu IQ (Intelligence Quotient). Ch
s IQ c tnh bng cch chia tui tr tu cho tui i ri nhn kt qu vi 100.
V d mt em b 8 tui, gii c nhng th nghim ca la tui 10 tui, ch s IQ ca em l: 10: 8 x 100 =
125. Nu tr trn ch gii c nhng th nghim ca tr 6 tui th ch s IQ ca em l: 6: 8 x 100 = 75. S
dng phng php ny, vi mi la tui, ngi ta phi lp ra nhng tiu chun trung bnh (chun) v tr tu
lm c s nh gi.
Bng phng php xc nh ch s IQ c th phn bit ngi bnh thng v bt thng v mt tr tu.
Nhng ngi c ch s IQ di 70 c coi l ngi tr tu pht trin km. Cc nghin cu chu u v Bc M
cho thy khong 1,5 - 3,0% ngi c ch s IQ < 70. Stanford Binet a ra mu xc nh kh nng tr tu da
vo ch s IQ nh sau (bng 8.4).
30/09/2009
Page 146 of 203
a s nhng hi chng do ri lon cc NST khc nhau u lm gim t nhiu tr tu. Nhng nhn xt
chng t pht trin ca tr tu chu nh hng ca nhiu gen v rt c th c kim sot bi nhiu gen trong cc
NST khc nhau.
Tr tu ca mi ngi va do di truyn, va do tc ng ca mi trng (trnh vn ha, gio dc hun
luyn). Nghin cu mt s tnh cht cc cp sinh i v mt s gia nh cho thy yu t di truyn c phn quan
trng hn trong s hnh thnh tr tu. Nhng tr sinh i mt hp t nui ring 2 ni c tr tu thng minh ging
nhau hn l nhng a tr sinh i hai hp t nui cng vi nhau trong cng mt iu kin.
4.2. Mt s bnh, tt di truyn a nhn t thng gp

4.2.1. Tt v s v nt t sng
Trong qu trnh pht trin phi, phn trc ca ng thn kinh s pht trin thnh no b, pha sau to thnh
ty sng. Pha di ng thn kinh c dy sng. Qu trnh pht trin, dy sng pht trin lan ln pha trn, pha
trc dy sng to thnh s no, pha sau to thnh ct sng m kn ty sng. Nu pha trc hp s khng c
to thnh s dn n thai v s, pha sau ct sng khng m kn ty sng s dn n nt t sng.
Nt t sng l tnh trng xng t sng no pht trin khng y bo v ty sng, ty sng
khng c xng sng ph kn. Nu nhiu t sng cng b nt th ngi ta gi l ct sng ch i. Do nhiu
t sng pht trin khng y bo v ty sng, ty sng khng c xng sng bao ph. Bt thng ny
thng gp t sng lng 12 tr xung. Mt s trng hp nt t sng c km theo no ng thy.
Thai v s l nhng trng hp khng c da, xng che ph mng no. S thiu ht ny c th phn trn
hay gia no, bt thng s thng dn n thai cht lu hoc ch sng c mt thi gian ngn sau sinh. Thai
v s v nt t sng c th c cc mc biu hin khc nhau ca cng mt loi d tt.
T l b bnh t 1 n hn 10 ty thuc tng vng v tng nhm ngi. Mt s tc gi cho rng cc nhm
ngi c iu kin kinh t x hi thp, t l d tt ny cao hn. c bit ch dinh dng ca m km, trong
nc ung t l km thp l yu t d dn n sinh con b bnh. Khc phc bng ch dinh dng cho cc b
m c nguy c cao, c th lm gim s xut hin cc d tt ca ng thn kinh. Nhng b m sinh mt tr d tt
cn c dng mt s vitamin nhm B v acid folic trc khi c thai ln sau. T l ti mc ty thuc vo s
ngi b mc tt: nu ch c 1 ngi mc tt th t l ti mc h hng bc 1 ca bnh nhn l 2 - 6%, nu 2
ngi mc tt th nguy c ti mc l 10 - 20%. Cng c nhiu ngi mc th nguy c ti mc cng tng. T l ti
30/09/2009
Page 147 of 203
mc h hng bc 2 l 0,5 - 1%. S xut hin ca d tt thng lin quan n ln sinh u hoc tr sinh ra
ngi m khi tui ngoi 40.
4.2.2. Tt st mi v nt khu ci
Tt st mi v nt khu ci c th xut hin cng nhau, cng c khi ring r. St mi l trng hp mi trn
c mt khe h hon ton hoc khng hon ton. Mi c th b st mt bn hoc c hai bn. Ch b st c th
rng n tn xng hm trn.
Nt khu ci l trng hp vm ming c mt khe h thng vi mi, phn nt c th ch l phn mm hoc
nt c phn cng ca hm. Tr b st mi v nt khu ci thng c khuyt tt ca rng vng b st mi v cnh
mi bn b st v hay b vim tai gia nhc i nhc li.
T l mc tt nam cao hn n, 1/3 l st mi n thun, 2/3 l va st mi, va nt khu ci. St mi hay
bn tri hn bn phi. T l mc tt cc ni khc nhau c khc nhau t 0,4 n 1,7%o tr s sinh.
Tt ny c th do cc c ch di truyn sau chi phi:
- Phn ln st mi v nt khu ci c c ch di truyn a nhn t, tt c tnh cht gia nh, t l tng hp
cao, cc tr sinh i mt hp t t l tng hp l 40% trong khi sinh i 2 hp t t l tng hp l 7%.
- Mt s t cc trng hp d tt loi ny c kt hp vi nhiu bt thng NST khc nhau nht l vi th ba
nhim NST nhm D, cng c th vi th ba nhim NST 18, mt on NST 18 hoc NST s 4.
- Mt s t bin gen cng c biu hin st mi v nt khu ci i km.
Theo c ch di truyn a nhn t, kh nng ti xut hin mt tr d tt loi ny h hng bc 2 (khong 0,7
%), thp hn nhiu so vi h hng bc 1 l khong 4% (trong ti mc tr nam l 6,3%, tr gi l 2,3%).
y l im cn lu khi cho li khuyn di truyn. Tt cng nng th nguy c ti mc anh ch em rut cng
tng. Nu tt nng th t l ti mc vi st mi mt bn l 2,7%, vi st mi hai bn l 5,4%. Nu b m khng b
tt c mt con b tt th t l ti mc l 4%, nu c hai con b tt th t l ti mc l 10%. Nu c b v m b tt
th t l mc con l 14%. Nu b hoc m b tt v mt con b tt th t l ti mc l 10%. Mt s tc nhn trong
thi k thai nghn c th l nguyn nhn gy tng d tt ny nh cc thuc chng nn, m b chy mu, nhim c
huyt m, m b nhim toxoplasma. Tuy nhin, ngi ta cng cha kt lun mt cch chc chn tc hi ca cc
yu t trn. Vi thuc chng ng kinh (c bit diphenylhydantoin), th ngi ta bit c kh nng gy tng
tn s st mi, 2% nhng ngi dng thuc trn c kh nng sinh con st mi.
phng bnh ngi ta c th cho ph n c thai dng acid folic 4mg/ngy t khi bt u c thai, dng
trong 3 thng. Thi im c th phu thut khc phc l lc tr c 4 - 5 thng tui, vi tr nt khu ci l 18
thng.
4.2.3. Tt bn chn vo
y l bnh do tn thng c bn chn, c th c bin dng mt hoc c hai bn chn. Tn s ny gp
nam cao hn n vi t l 2 nam: 1 n. Tn s chung trong qun th vo khong 0,1% n 0,15%. Tn s tt ny
h hng bc 1 ca bnh nhn l 2 - 6%, h hng bc 2 v bc 3 ln lt l 0,6 v 0,2 %. M hoc ch gi b tt
th kh nng ti mc bnh cao hn so vi b hoc anh trai b tt. Bnh c th xut hin a tr m b m n l
bnh thng v lm sng, v vy, ngi ta gi bnh di truyn ny l gi di truyn ln.
Vic pht hin tr b bn chn vo sm l rt cn thit v vic chnh hnh cn c lm ngay sau khi sinh
bng cch b bt hoc dng bng chun. Nu b bt hoc dng bng chun khng hiu qu th c th phu thut
chnh hnh.
Tt bn chn vo c th c mt s d tt khc km theo nh thot v bn, trt khp hng bm sinh, bin dng
30/09/2009
Page 148 of 203
chi
4.2.4. Tt hp mn v
Tt hp mn v do c mn v ph i thnh mt u c trn hnh bu dc. ng mn v cht hp lm cn tr s
di chuyn ca thc n t d dy xung rut. D dy gin to, lp c cng gn mn v cng dy ln do d dy tng
co bp a thc n qua ng mn v b hp. Bnh thng biu hin khi tr 2 n 8 tun tui. Thng thng 2, 3
tun l sau sinh, tr vn n ung bnh thng, thi gian ny gi l thi gian trng, khong thi gian trng c th
di hn n 4, 5 tun sau . Sau , nn nng xy ra t ngt, nn thnh vi, sa trong cht nn b ng vn v
b tc ng ca dch v d dy. Tr lun b i nn b mnh. Do nn nhiu dn n mt nc v mt cn bng
in gii, ng thi thc n khng c hp thu nn tr b thiu dinh dng. Cc triu chng khc thng i km
l gim cn, nhu ng rut km, to bn, phn nhy.
Tn s bnh Bc M v chu u khong 3%o. Bnh gp nam nhiu hn n 4 - 5 ln. Vi hiu qu
ngng bnh ny, cc tc gi cho rng: nam ch cn t gen gy bnh c kh nng biu hin bnh, v v vy
vic di truyn bnh cng ph thuc vo gii. Nu ngi mc tt hp mn v l n th nguy c sinh con trai mc tt
ny l 1/5 cn nguy c sinh con gi mc tt ch l 1/14. Nu ngi mc tt l nam th nguy c sinh con trai mc
tt l 1/20, nguy c sinh con gi mc tt l 1/40.
Nh vy, nu b b bnh (s lng gen bnh c th t hn ngi n mc bnh) kh nng di truyn bnh
cho con thp hn m b bnh, trong kh nng di truyn bnh cho con gi cng thp hn so vi cho con trai.
Nu m b bnh th ngc li; kh nng cc con b bnh s cao hn hn, trong , kh nng mc bnh con trai
cng cao hn con gi. Cng vi cch gii thch trn, nu b m khng b bnh, trong gia nh c mt anh trai b
bnh th kh nng ti hin bnh nhng ngi em sau trong gia nh cng thp hn so vi ngi ch gi b bnh,
trong kh nng ti hin bnh em trai l cao hn so vi em gi. "Hiu qu ngng bnh" trong trng hp hp
mn v l iu rt cn lu khi tnh ton kh nng ti mc bnh cho mt tr tng lai khi cho li khuyn di
truyn.
4.2.5. Tt thot v rn
Thot v rn l s sa li ca mt phn hoc ton b ph tng qua nn dy chng rn, qua mng ca ti thot
v c th thy c hnh quai rut, pha nh ti c dy rn. Phn di lng ngc km pht trin. Tin lng
sng ph thuc vo kch thc khi thot v, ti cng to th kh nng sng cng gim. 50 - 78% thot v rn c
km theo cc d tt khc lm cho tnh trng cng nng hn. Trong mt s trng hp c tng AFP mu m,
lng AFP v acetylcholinesterase tng cao trong nc i.
T l mc tt khong 1/6000 n 1/10000 tr s sinh. Tt hay gp ngi M gc Phi hn ngi da trng.
Tr non v thp cn hay gp tt ny, t l gp nam v n tng ng nhau.
nhng cp v chng sinh 1 con b tt ny, nguy c ti mc l hn 3%.
4.2.6. Tt thot v c honh bm sinh

Thot v c honh bm sinh l tnh trng khng c c honh hoc c mt l thng trn c honh, l c th
bn tri hoc bn phi nhng thng thng hay c bn tri. Cc thnh phn trong bng nh d dy, rut, gan,
lch c th i qua l thng chui vo khoang lng ngc, s pht trin ca lng ngc mt bn hoc c hai b
gim.
T l mc tt l 1/2500 ln sinh.
4.2.7. Cc bnh tim mch

Cc bnh tim mch gm nhiu bnh tt ca tim, cc mch mu ln do s ngng hoc km pht trin cc thnh
phn ca tim, mch trong cc giai on pht trin phi, chng c th biu hin ring r hay phi hp vi nhau.
Mi tt bnh tim, mch c mt c ch ring.
T l mc bnh tim bm sinh t 0,5% n 6% tr s sinh (trung bnh 1% n 2%) ty theo tng vng. T l t
30/09/2009
Page 149 of 203
vong ca nhng ngi mc tt tim mch cao, chim khong 5 - 10% trong ch yu l t vong trong 2 nm
u.
V c ch di truyn, ngi ta thy cc d tt tim mch ch c khong 5% c nguyn nhn do bt thng
NST, 3% l bnh do t bin n gen. Phn ch yu cn li l nhng bnh tim mch nh cc bt thng tim,
van tim, mch vnh, cao huyt p, thp tim di truyn theo kiu a nhn t.
V nguyn nhn gy ra d tt: nhiu tc nhn c th dn ti cc tt ca tim mch, cc tc nhn mi trng
gm c cc tc ng nhim khun, nhim c v nhim x. Cc tc ng ny c th nh hng ti b m trc
khi c thai. c bit tc ng vo ngi m trong 10 tun l u ca qu trnh thai nghn, giai on thai 3 n 5
tun chu tc ng mnh nht. Trong cc loi tc nhn gy tt tim ngi ta nhc n cc tc nhn ch yu m
l:
- Nhim khun: m b cm, si, st pht ban, nhim rubella, nhim toxoplasma, mc cc bnh vim nhim
khc...
- Nhim ha cht c, b tc ng ca mt s thuc, nhim phng x, mt s tia...
Mt s bnh di truyn cng c cc d tt tim mch nh bnh Down, b hi chng th ba nhim 13, th ba
nhim 18...
Trong gia nh c ngi b cc tt ca tim mch, kh nng ti mc bnh cng cao. T l ti mc th h
sau ca cc bnh tim mch di truyn a nhn t chu nh hng ca m nhiu hn b, n cng ph thuc vo s
lng anh ch em trong gia nh c bnh: cng nhiu ngi anh em ca tr chun b ra i b mc bnh th kh
nng xut hin li bnh tr ny cng ln (bng 8.5).
Cc bnh tim, mch bm sinh c xu hng cng lu cng nng, tin lng bnh cn ph thuc vo loi d
tt, vo kh nng pht hin v ty thuc vo kh nng phu thut sa cha cc d tt: cc nc pht trin vic
pht hin v phu thut sm hn ch c nhng bin i xu, cc nc ang pht trin do trnh v trang
thit b nn vic chn on sm v phu thut cn nhiu kh khn.
30/09/2009
Page 150 of 203
V phng bnh: nguyn tc chung phng xut hin cc tt tim mch l trnh tip xc vi cc tc nhn mi
trng c hi, nu c ngi trong gia nh, h hng b bnh th cn n cc c s t vn di truyn c t
vn cch phng trnh sinh con b tt. Khi c thai, cc thai nhi cn c chn on trc sinh c hng x tr
ngay trong thi k bo thai, tr em c sinh ra trong cc gia nh ny cn n sm c s thm khm nhi khoa v
d tt c chn on sm, c hng iu tr sm nu c d tt.
4.2.8. Tt da vy nn
Tt da vy nn l tt c xut hin cc ban in hnh da, cc mng vy nn c mu nh bc phn b i
xng u, khyu tay, khp gi, c th b ton thn, bong vy da. Nhng vng da b tn thng s xut hin vy
nn, tn thng c th c m. Mng tay c th b bong, b lm v lon dng. Tt thng biu hin mn tnh vi
nhng t trm trng xen k nhng giai on thuyn gim. Tn thng vi th bao gm hin tng sng v tng
sn biu b kt hp vi vim nh, acid uric huyt thanh thng tng.
C th gp cc bin chng nh trc da c ban ton thn, gim albumin huyt, h nhit, vy nn c m
ton thn. Tt da vy nn thng phi hp vi vim a khp dng thp.
Tn s mc tt khc nhau ty chng tc: khong 1% chng tc ngi Capcasian thuc chu u, t l thp
ngi da en v da chu M.
Nguy c ti mc: nu ch c b hoc m b tt th t l ti mc con l 16%, nu c hai b, m u mc tt
th t l ti mc con l 50%.
4.2.9. Bnh ng kinh

Ngay t thi Hippocrates ng kinh c ghi nhn c tnh cht gia nh. C ch bnh sinh c th do tn
thng no, do chn thng, do dt bin n gen, nhng phn ln c di truyn theo c ch a nhn t. Cc
trng hp b bnh ng kinh hu nh u c tin s gia nh c ngi b ng kinh. T l tng hp sinh
i mt hp t rt cao: 90%, sinh i hai hp t l 15%. Nu gia nh c b hoc m v mt ngi anh ch b
bnh, th kh nng c bnh tr tip theo l 15%. Nu cp v chng c kiu hnh bnh thng, c mt con b
bnh th t l ti mc tr tip theo l 3%. cho li khuyn di truyn ngi ta cn da vo th lm sng v kt
qu in no ca b, ca m v cc tr c trong gia nh c lng mt t l chnh xc hn.
4.2.10. Chm tr tu
Di truyn tr tu l di truyn a nhn t, v vy trong qun th t nhin c nhng ngi xut chng v
nhng ngi chm tr tu theo quy lut t nhin.
nhng ngi xut chng, h nhn c nhiu gen c u th tt, li c s tc ng ca cc yu t mi
trng gip cc gen pht huy tt kh nng ca n. Ngc li, nhng ngi chm tr tu t nhin, do tp trung cc
gen khng tt, yu t mi trng li khng thun li s c biu hin chm tr tu. S chm tr tu t nhin ny
khng nhiu. S chm tr tu m chng ta gp trong thc t cn do cc bt thng v gen, NST, do chn thng
no hoc do cc tc nhn bn ngoi nh chn thng lc sinh, chn thng phi thai hay di chng ca vim no.
Cc nguyn nhn trn c th l c lp, cng c trng hp chm tr tu do nhiu nguyn nhn phi hp. Do c
thm cc nguyn nhn phi hp ngoi tn s chm tr tu t nhin, ng cong phn phi biu hin tr tu c xu
hng chnh ln bn tri (chnh ln phn chm tr tu).
Khi cho li khuyn di truyn vi gia nh c ngi chm tr tu, ta phi tm hiu loi chm tr tu y l g,
kt hp thm khm lm sng v lm thm mt s xt nghim NST, xt nghim sinh ha. Nu loi tr t bin n
gen, bt thng NST hay do tc nhn bn ngoi th s cn li l di truyn a nhn t. Trong t bin n gen cn
lu c mt loi t bin n gen lin kt NST X (nm trn on d t on xa ca nhnh di NST X, hi
chng Martin - Bell), nu do gen t bin ny th kh nng b bnh tr trai cao hn tr gi. Tn s nguy c ti
30/09/2009
Page 151 of 203
mc chm tr tu theo quy lut di truyn a nhn t c thng k trong bng 8.6.
4.2.11. Lot d dy - t trng

Tnh cht gia nh ca bnh lot d dy - t trng c cp t rt lu. Phn ln cc tc gi cho lot d
dy - t trng l bnh di truyn a nhn t, mt s t tc gi cho l di truyn nhiu gen. Lot d dy v lot t trng
l hai bnh c lp nhng l hai bnh rt gn nhau v c chung c ch bnh sinh nn ngi ta thng gi chung l
bnh "lot d dy - t trng". Bnh c 2 th vi c ch bnh sinh khc nhau: th khng tng tit dch tiu ha, th
th 2 c tng tit pepsinogen v tng tit dch acid (HCl). Tuy nhin, vai tr mi trng kh ln trong vic pht
sinh bnh. Ngy nay ngi ta thy vai tr rt quan trng gy lot d dy - t trng l vi khun. V vy, bn cnh
vic tm hiu c ch di truyn th phng bnh l mt vic rt nn c quan tm, nht l cc i tng c nguy
c cao, vic tnh ton kh nng mc bnh cng v vy m kh a ra con s chnh xc v khng tht c gi tr cao.
Ngoi ra cn c nhng tt bnh khc na cng di truyn a gen v di truyn a nhn t nh sai khp hng
bm sinh, bnh rung git Hirschsprung, tm thn phn lit, vo ct sng, lon thn trm cm...
5. BNG CHNG V VAI TR DI TRUYN V VAI TR MI TRNG TRONG DI

TRUYN A NHN T
5.1. Vai tr di truyn trong vic quyt nh kiu hnh ca cc tnh trng, tt, bnh di truyn a
nhn t
cc chng tc ngi khc nhau, t l ca bnh, tt di truyn a nhn t c gi tr khc nhau. Khi nghin
cu tt bn chn vo Hawaii, cc tc gi nhn thy t l tt ny ngi Polynesian cao hn ngi Caucasian 6
ln, cao hn ngi Trung Quc cng sng y 3 ln. iu ny cho thy, cng mt hon cnh a l, nhng cc
chng tc ngi khc nhau (c ngun gen khc nhau) c t l mc bnh khc nhau. Nh vy, s xut hin ca tt
ny c vai tr ca di truyn.
Khi thng k mi qun th, chng ta u thy t l bnh, tt di truyn a nhn t cao trong h hng ca
ngi c tt bnh. Tn s ti xut hin bnh tt nhng ngi h hng cng gn vi cc bnh nhn, t l ti mc
cng cao. V d, tt st mi, nt khu ci c tn s ti mc nhng bc h hng vi ngi bnh nh trong bng
8.7.
30/09/2009
Page 152 of 203
C di truyn cao: vai tr ca di truyn trong vic quyt nh s hnh thnh tnh trng, bnh, tt di truyn a
nhn t cn c th hin r khi nghin cu cc cp sinh i. Ngi ta thy cc tnh trng, bnh, tt di truyn a
nhn t cc cp sinh i mt hp t c tng hp cao hn nhiu so vi cc cp sinh i 2 hp t. Nh vy,
nu tnh di truyn th cc tnh trng, bnh, tt di truyn a nhn t c di truyn cao (bng 8.8).
Cc bnh, tt di truyn a nhn t hu ht c di truyn cao. Bng 8.9 thng k mt s bnh di truyn a
nhn t, c so snh vi cc bnh do mi trng nh si.
30/09/2009
Page 153 of 203
5.2. Bng chng v vai tr mi trng trong vic quyt nh kiu hnh ca cc tnh trng, tt,
bnh di truyn a nhn t
Nu cc tnh trng, tt, bnh di truyn a nhn t hon ton do di truyn quyt nh, th t l tng hp v
bnh nhng cp sinh i mt hp t phi l 100%. Tuy nhin, khi thng k tng hp vi cc tnh trng,
bnh, tt di truyn a nhn t cc tr sinh i mt hp t, t l tng hp bao gi cng nh hn 100%, chng t
c vai tr ca mi trng trong vic hnh thnh kiu hnh ca tnh trng, tt, bnh di truyn a nhn t.
6. D BO NGUY C TI HIN BNH TH H SAU

d bo nguy c ti mc tt, bnh di truyn th h sau, chng ta cn ch 5 nguyn tc sau:
6.1. Tnh nguy c ti mc da vo nguy c kinh nghim

Cc tnh trng, tt, bnh di truyn khc nhau c s lng gen quy nh khc nhau, vai tr ca cc nhn t mi
30/09/2009
Page 154 of 203
trng vi tng loi tnh trng, tt, bnh cng khc nhau. V vy, khng th c mt cng thc tnh nguy c ti
mc chung cho cc tnh trng, tt, bnh di truyn a nhn t. gii quyt nhng kh khn trn, ngi ta thng
k qun th. V d khi thng k nhiu gia nh c ngi b st mi - nt khu ci ngi ta thy h hng bc 1
ca bnh nhn c t l ti mc l 4,1%, h hng bc 2 l 0,8%. Nhng con s ny gi l nguy c kinh nghim
dng d bo nguy c cho cc trng hp c th.
6.2. Nguy c ti mc cc th h cng xa vi bnh nhn th cng gim

V nhng ngi h hng cng xa bnh nhn s c kiu gen cng t ging vi bnh nhn nn nguy c ti mc
cng t. Trong nhiu trng hp cc con s thng k kinh nghim khng cho chng ta bit y cc kh nng ti
mc cc th h th chng ta c th dng nguyn tc ny d bo mt cch tng i. V d trong con s thng
k kinh nghim ca bnh ng kinh ch c hai trng hp c cp: b hoc m v mt ngi con b bnh th
t l ti mc l 15%, nu b m bnh thng, ch c mt con b bnh th t l ti mc l 3%. y cc con s
thng k ch cho ta bit t l d on h hng bc 1. Nu mt gia nh mun bit kh nng ti mc h hng
bc 2 th chng ta bit t l ti mc s nh hn 3%.
6.3. Nguy c ti mc tng ln theo s ngi mc trong gia nh

Cng vi bnh st mi - nt khu ci, nu c mt ngi trong gia nh b bnh th nguy c ti mc h hng
bc 1 l 4,1%, nhng nu c 2 ngi trong mt gia nh cng c biu hin bnh th t l ti mc l 10%. Nguyn
tc ny chng ta cng c th dng d bo t l ti mc khi khng c thng tin thng k y : v d bnh
ng kinh h hng bc 1 c 2 ngi b bnh th t l ti mc l 15%, nu mt gia nh no m h hng bc 1
c 3 ngi mc bnh th t l ti mc s rt cao, cao hn 15%.
6.4. Nguy c ti mc tng theo trm trng ca bnh, tt

bnh st mi - nt khu ci con s tnh chung t l ti mc h hng bc 1 l khong 4%, tuy nhin nu tr
ch b st mi mt bn, khng c nt khu ci th t l ti mc h hng bc 1 ch khong 2,5%, nu tr b st
mi c hai bn v b nt khu ci th t l ti mc l 6%. C th nhng ngi bnh nng, s lng cc gen bnh
nhiu hn, v vy, h hng ca bnh nhn, s lng gen cn t ti ngng biu hin thnh bnh cng c t
l cao hn nhng trng hp bnh nh.
6.5. Khi c s khc bit v t l biu hin bnh gia nam v n th gii c t l bnh cao ngng
bnh s thp
T l biu hin bnh nhiu khi c lin quan n gii, nhng gii c ngng bnh thp (ch cn t gen bnh
hoc tc ng ca mi trng khng nhiu c th biu hin bnh), kh nng xut hin bnh s d hn, t l
bnh s cao hn. Gii c ngng bnh thp (t gen bnh biu hin bnh), s lng gen bnh truyn cho th h
sau cng t. V d nh bnh hp mn v ( trnh by trn).
T LNG GI
1.
Phn bit khi nim di truyn a gen v di truyn a nhn t.
2.
Trnh by c im ca di truyn a nhn t.
3.
Trnh by di truyn tr tu, phn tch vai tr ca di truyn v mi trng trong vic quyt nh tr tu.
4.
Trnh by tt thai v s v nt t sng, phn tch nh hng ca mi trng ti s ti xut hin ca tt

ny th h sau.
5.
Trnh by tt st mi v nt khu ci, phn tch c im ngng lin quan n s ti xut hin tt ny.
6.
Trnh by tt hp mn v, phn tch yu t ngng trong tt hp mn v.
7.
Trnh by bnh lot d dy t trng, phn tch vai tr ca di truyn v mi trng trong lot d dy t
trng.
8.
Trnh by cc nguyn tc d bo nguy c ti xut hin bnh tt di truyn a nhn t.
30/09/2009
Page 155 of 203
30/09/2009
Page 156 of 203
Chng 9
BT THNG BM SINH
1. KHI NIM V BT THNG BM SINH

Bt thng bm sinh (Congenital anomaly, Birth defect) ty theo mc ch cp m cc tc gi c s nhn
mnh cc yu t khc nhau, nhng u thng nht cc im sau:
- u l nhng bt thng c nguyn nhn t trc sinh.
- Cc bt thng ny c th th hin mc c th, mc t bo hoc phn t.
- Nhng bt thng ny th hin ngay khi mi sinh hay nhng giai on mun hn.
Nh vy, bt thng bm sinh l tt c nhng bt thng mc c th, t bo hoc phn t, c th biu
hin ngay khi mi sinh hay giai on mun hn nhng nguyn nhn c t trc sinh.
Bt thng bm sinh c th biu hin cc dng sau:
- Bt thng hnh thi bm sinh: l nhng bt thng c th quan st c, ta cn gi l "d dng bm sinh".
- Bnh di truyn: l nhng bt thng v chc nng do ri lon vt cht di truyn, c nguyn nhn t trc
sinh. Biu hin ca bnh di truyn c th c hay khng c d dng km theo.
- Bnh tt min dch: l bnh ca h thng min dch nh cc bnh t min, bnh c lin quan n khng
nguyn khng th c tnh cht di truyn.
- Bnh do s hnh thnh cc khi u c tnh di truyn: cc khi u c th lnh tnh (u x, u qui) hay c tnh
(ung th). U c th xut hin trc sinh hay sau sinh nhng c nguyn nhn di truyn trc sinh.
- Chm pht trin tr tu: l bnh c th do t bin n gen, t bin NST hoc do di truyn a nhn t,
thng c km theo ri lon hnh vi, cch c x
Vi khi nim nh trn, BTBS tng ng vi thut ng D tt bm sinh. Tuy nhin, hin nay D tt bm
sinh thng c dng trng vi thut ng D dng bm sinh, mc d d dng bm sinh ch bao gm cc bt
thng v hnh thi
.Trn thc t c nhiu trng hp cc bt thng mc phi c biu hin ging nh BTBS. V d ic do di
truyn v ic do thng mng nh (mc phi) u c biu hin gim thnh lc... Tuy nhin, cc tt mc phi
30/09/2009
Page 157 of 203
thng c nguyn nhn r rng, tt khng c tnh cht gia nh v thng khng phi hp vi cc tt khc.
Tn s xut hin BTBS l kh cao v thay i ty theo giai on pht trin.
- s sinh: khong 30 tr sinh ra c BTBS. Tn s xut hin cc BTBS theo cc c quan c biu hin
nh sau: 10 tr sinh ra c bt thng v no, 4 tr sinh ra c bt thng v thn, 3 tr sinh ra c bt
thng v tim, 2 tr sinh ra c bt thng v chi v 6 tr sinh ra c bt thng cc c quan khc.
- phi thai: t l BTBS cao hn: 10 - 12%.
Trn thc t tn s BTBS cn cao hn v cc BTBS xut hin vo cc giai on sm thng kh nhn bit
c. Cc bt thng giai on to hp t dn ti hp t b cht hoc ch phn bo c mt s t u thng
khng bit c hoc ch biu hin bng hin tng chm kinh mt vi ngy d b b qua. Cc BTBS c ghi
nhn trong giai on phi thai cng ch l mt phn ca BTBS c kh nng tn ti mun hn sau giai on phn
ct ca hp t. Tn s BTBS s sinh li ch l phn nh hn na v n ch l nhng bt thng c th tn ti,
pht trin cho ti khi sinh ra. S BTBS m chng ta quan st c khi thm khm cho cc bnh nhi li cng nh
hn v n ch cn l phn BTBS c th sng c cho ti tui chng ta thm khm bnh.
T l BTBS phn b khc nhau cc c quan, cc b phn c th: chn tay 26%, h thn kinh trung
ng 17%, h niu sinh dc 14%, h tiu ha 8%, h tim mch 4%... Ngi ta cho rng khong 2% s sinh c
cc d tt bm sinh v khong 20% cc trng hp cht s sinh c d tt bm sinh. Theo thng k ca Padilla
(1995) Philippin c khong 1,3% s sinh c d tt bm sinh, cng theo tc gi ny, BTBS l nguyn nhn th 3
gy t vong tr em.
Khuyt tt di truyn khng nhiu nh mt s bnh tt mc phi (v d nhim trng, nhim k sinh trng)
nhng cc d tt v c cc bnh di truyn li l mt gnh nng v tm l, v kinh t cho c gia nh v x hi, l
thit thi ln cho ngi b khuyt tt.
2. PHN LOI BT THNG BM SINH

Vic phn loi BTBS thng rt kh khn do s phc tp v nguyn nhn,
c ch v s biu hin ca bnh. Ty theo quan nim ca ngi nghin cu m BTBS c xp thnh nhm theo
cc cch khc nhau. Sau y l mt s cch xp loi BTBS:
2.1. Phn loi theo mc trm trng ca bt thng bm sinh

2.1.1. Loi nng (major): l nhng bt thng c nh hng n kh nng lao ng, hc tp, c x, i khi
nh hng n tui th c th. Cc bt thng ny cn c s can thip ca y t chm sc v sc khe,
c c s hot ng bnh thng.
2.1.2. Loi nh (minor): l nhng bt thng khng nh hng n kh nng lao ng, hc tp, c x,
khng nh hng n tui th c th. V d: c bt, nt rui qu to BTBS loi ny khng cn can thip
ca y t. S can thip v y t nu c ch mang ngha gii quyt v mt thm m.
2.2. Phn loi theo s biu hin cc c quan

2.2.1. n khuyt tt: l loi khuyt tt ch c mt c quan hoc mt b phn trong c th. V d: tt dnh
ngn, st mi, thng lin nht, thng lin nh, l i lch thp (Hypospadias)
2.2.2. a khuyt tt: l trng hp trn mt c th c t hai c quan, b phn tr ln c khuyt tt, v d: T
chng Fallot (gm 4 bt thng chnh l: dy tht phi, hp ng mch phi, ng mch ch m vo c 2
tm tht v thng lin tht), phc hp Eisenmenger (ng mch ch lch sang phi, thng lin tht, ph i
tht phi), tam chng Fallot (hp thn chung cc ng mch phi, thng lin nh, ph i tht phi). Nh vy,
cc bnh trn va c bt thng cc mch khc nhau, va c bt thng tim. Bt thng phn u mt,
thng c bt thng c mt, mi, mi, bt thng c v da v c, xng (cc bt thng vng u mt
cng thng l a d tt). To vin cc vi triu chng to u cc chi, to u
30/09/2009
Page 158 of 203
Khi c nhiu bt thng cng xut hin vi nhau, chng c th to thnh cc hi chng. V d hi chng
Down do cc c ch ri lon NST khc nhau gy nn, nhng u c cc triu trng i km nhau l: u trn nh,
trn hp, li dy, hai mt xa nhau, chm pht trin tr tu, c th c cc d tt tim, ng tiu ha. Hi chng
Patau gm c cc bt thng: u nh, nhn cu nh hoc khng c nhn cu hoc ch c mt nhn cu, tai thp,
st mi, tay 6 ngn, d dng tim mch, tiu ha, niu sinh dc, tp hp cc bt thng ny gp trong tt c cc
trng hp Patau vi cc nguyn nhn khc nhau gy nn.
2.3. Phn loi theo c th
2.3.1. D tt n thn: l dng ph bin nht bao gm cc dng pht trin bt thng ca c quan trn mt c th.
V d: tt bn chn vo, tt v s, tt st mi - nt khu ci, tha ngn, ngn ngn...
2.3.2. D tt a thn: c th hin ra nh c s kt hp ca hai phi thai, mi phi thai hu nh pht trin y
nhng dnh nhau mt phn c th. C th gp cc dng: sinh i dnh nhau, qui thai hnh ch Y: mt thn
c hai u ring bit; qui thai hnh ch A: mt u c hai thn v bn chn.
2.4. Phn loi theo tnh cht gia nh

2.4.1. C tnh cht gia nh (familial anomaly): ty theo c ch sinh bnh v quy lut di truyn m tt biu
hin nhiu hay t, lin tc hay khng lin tc qua cc th h. Vi cc d dng thuc nhm ny c th c tnh
theo xc sut hay theo kinh nghim nguy c ti mc th h sau.
2.4.2. Khng c tnh cht gia nh: mt s bt thng xut hin c tnh cht n pht (sporadic), s xut
hin bt thng c tnh ngu nhin.
2.5. Xp theo quan im sinh bnh hc: da trn quan im sinh bnh hc cc BTBS c th phn thnh
cc nhm sau:
2.5.1. Bt thng bm sinh do cc nhn t di truyn
- Di truyn t b m: trong cc trng hp ny, nguy c truyn bnh cho con ci khc nhau ph thuc vo
kiu gen v kiu di truyn ca gen bnh b m: di truyn theo kiu tri hoc ln, NST thng hoc gii tnh.
- Do t bin mi: l s bin i t nhin ca gen, NST trong qu trnh to giao t b m. Cc giao t bt
thng ny nu c th tinh cng c th to ra cc tt bnh do t bin gen.
2.5.2. Bt thng bm sinh do cc sai st trong qu trnh pht trin phi thai
Trng hp ny cc hp t c hnh thnh t cc giao t bnh thng v sai st xy ra trong qu trnh pht
trin phi thai. Nhng bt thng ny c chia lm bn loi ty thuc vo nguyn nhn sinh bnh v hu qu
ca d tt:
2.5.2.1. D dng bm sinh: l nhng bt thng hnh thi ca mt c quan, mt phn c quan hay mt phn c th
do s tc ng ni ti ca qu trnh pht trin (do di truyn, bt ngun ngay t khi th thai), v d: tt st mi.
2.5.2.2. S bin dng (Deformation): khi mt c quan, mt phn c th ban u pht trin bnh thng nhng sau
b bt thng v hnh thi, kch thc hoc v tr do b tc ng ca cc tc nhn c hc trong pht trin phi
thai c gi l s bin dng, v d: hin tng thiu i gy nn tt bn chn vo.
2.5.2.3. S pht trin ngt qung (Disruptions): khi mt c quan, mt phn c th ban u pht trin bnh thng
nhng sau b ri lon pht trin do s tc ng ca tc nhn bn ngoi, v d: tt chim cnh ct thai nhi khi
ngi m trong qu trnh mang thai dng Thalidomid, mt tc nhn gy qui thai.
2.5.2.4. S ri lon pht trin (Dysplasia): ri lon trong qu trnh to m dn n ri lon hnh thi ca mt b
phn hoc c quan no . Qu trnh ny c xu hng to ra nhng m bt thng, v d: tt to xng bt ton.
2.6. Phn loi theo phn loi bnh tt quc t: (International Classification of Diseases =ICD)
Theo cch phn loi ny, cc bnh tt c xp theo tng h c quan, bnh tt di truyn thng xp sau cc
30/09/2009
Page 159 of 203
bnh mc phi (nhim trng, chn thng...). Trong ICD 10 (1992), cc loi d dng bm sinh, cc bnh di truyn
v cc bt thng NST c xp v k hiu t Q 00 - Q 99.
3. NGUYN NHN PHT SINH BT THNG BM SINH

3.1. Bt thng bm sinh do ri lon vt cht di truyn
3.1.1. Cc bt thng c sn c th b, m
Bnh tt di truyn (Genetic diseases) u bt ngun t nhng ri lon ca vt cht di truyn. C th xp
thnh 3 nhm sau y:
- t bin NST.
- t bin n gen.
- Ri lon di truyn a nhn t.
Ngoi ba nhm bnh tt di truyn nu trn cn nhm bnh do ri lon di truyn t bo sinh dng (somatic
cell genetic disorders), v d s ri lon di truyn trong ung th.Bnh do t bin ADN ty th cng c cp.
3.1.2. t bin mi pht sinh trong qu trnh to giao t b, m

t bin NST: qua qu trnh pht sinh giao t c th b, m c th xy ra cc t bin v s lng hay cu
trc NST to ra cc giao t bt thng v NST. V d vic to ra giao t c 2 NST 21 c th b hoc m s dn
ti xut hin hi chng Down con.
t bin gen: qu trnh pht sinh giao t c th b, m cng c th xy ra cc t bin gen. Rt nhiu trng
hp t bin gen tri NST thng do t bin mi chim t l cao trong s ngi bnh v d nh hi chng
Apert, hi chng lon sn sn.
3.1.3. t bin pht sinh trong qu trnh pht trin phi

Trng hp ny l do t bin pht sinh trong qu trnh phn bo nguyn nhim ca hp t giai on phn
ct u tin, hu qu hnh thnh c th trng thi khm. V d trong qu trnh phn ct ca hp t, cp NST 21
khng phn ly gy nn hi chng Down trng thi khm: 46,XX/47,XX,+21.
3.2. Bt thng bm sinh do cc tc nhn mi trng tc ng trong giai on pht trin phi thai
Cc tc ng ca cc yu t c hi trong qu trnh pht trin phi thai, c bit l nhng giai on sm c th
gy nn cc BTBS. Ngi ta chia 3 nhm tc nhn c th tc ng n phi thai gy BTBS.
3.2.1. Do tc nhn vt l
Liu lng no ca phng x cng gy t bin. Hu qu ca s c Chc-n-bn lm tng gp 10 ln tn sut
BTBS ni chu nh hng trc tip ca nhim. Cc tia rnghen, tia gamma, tia t ngoi, nhit tng cao
cng c th gy BTBS.
3.2.2. Do tc nhn ha hc
Ha cht c coi l tc nhn gy bt thng phi thai quan trng nht. Cc ha cht gy BTBS gm c cc
cht c ha hc chin tranh, cht dit c, lm tri l v tr su. Cc ha cht ny c th gy cc d tt ca h thn
kinh, d tt v chi, d tt mt, mt v ming. nhng vng b nhim nhiu cc ha cht ny, cc d tt k trn
tng cao. C tc gi cho rng cc cht c ha hc cn gy d tt thai sinh i dnh nhau. Mt s dc phm cng
c kh nng gy BTBS nh cc hormon sinh dc c th gy ra hi chng thng thn sinh dc. Thalidomid gy
thiu chi ton b hay mt phn. M dng cc thuc c hi, nghin ru, ht thuc, nghin ma tu cng l cc
yu t lm tng t l sinh con b BTBS.
3.2.3. Do tc nhn sinh vt hc
30/09/2009
Page 160 of 203
Khi c thai m b nhim virus, vi khun, k sinh trng u c th sinh con BTBS. Trong cc virus th rubella
c nhc ti nhiu. Ngi m b mc rubella trong nhng tun u ca qu trnh thai nghn c th l nguyn
nhn sinh ra con c cc d tt mt (mt nh, c nhn mt), d tt ca tai trong, tt ca tim v tt ca no.
Herpes, megalocytovirus cng c kh nng gy cc d tt h thn kinh, mt, gan, lch.
M b nhim vi khun nh xon khun giang mai gy nn nhiu BTBS nh khe h mi c hoc khng km
theo khe h vm ming, chm pht trin tm thn, cm ic bm sinh.
M b nhim k sinh trng: nh Toxoplasma gondii c th sinh nhng thai mc tt no nh, vim vng mc,
vim mng mch v nhng d tt khc ca mt. 40% m c nhim Toxoplasma khng iu tr s sinh ra con b
BTBS vi cc ri lon mt, ic v tn thng no.
3.3. Bt thng bm sinh do c mi trng v di truyn: cc BTBS loi ny di truyn theo c ch di

truyn a nhn t.
3.4. Bt thng bm sinh do bt thng c th b m

3.4.1. Cc bt thng ca c th m khi mang thai
- M b d dng t th nh bn chn vo, lon sn khp hng, hp khung chu, t cung d dng, s p
hoc co tht t cung, u t cung hoc bung trng, s dnh mng i, s gim lng nc i c th sinh con BTBS.
- M b cc bnh ri lon chuyn ha cng c th sinh con BTBS. M b i tho ng th ph thuc
insulin: ng huyt cao l mt tc nhn gy qui thai v iu ny c chng minh thc nghim trn chut.
- M nghin ru, nghin thuc l, dinh dng km cng l nguyn nhn dn n thai bt thng nh thai
nh, t l mt s tt bnh ca ng thn kinh c bit l tt v s v ct sng ch i xut hin vi t l cao hn.
- S bt ng nhm mu Rh gia m v con nh trong trng hp m Rh-, con Rh+ s l nguyn nhn gy
sy thai lin tip hay ngt qung.
3.4.2. Tui ca b m c th nh hng n tn sut sinh con BTBS

- Ngi ta hay cp n nhng ngi ph n cao tui mi sinh con th nguy c sinh con BTBS cao hn.
M 35 tui t l sinh con Down tng ln v tui m cng cao th nguy c li tng thm nhiu. T l sinh con
Down m < 20 tui l 1/2500, m 45 tui th t l ny l 1/55. Mt s nghin cu cho thy m cn qu tr
cng tng nguy c con b BTBS.
- Mt s nghin cu cp n tui ca cha qu cao cng l yu t lm tng nguy c sinh con BTBS. Vic
tng nguy c ca t bin NST khi tui ca b cao cha c nh gi nhiu, thc t thy cc tinh trng t bin
NST tng cc trng hp tui b cao.
Tuy phn ra bn loi nguyn nhn gy BTBS, song trong thc t th vic tm hiu nguyn nhn cho nhiu
trng hp BTBS l rt kh, nhng trng hp c gi l BTBS cha r nguyn nhn. Cc nguyn nhn ca
BTBS nh sau: do t bin n gen 8%, do t bin NST 10%, do mi trng 7%, do c mi trng v di truyn
25% (a nhn t), cha r nguyn nhn 50%.
4. C CH PHT SINH BT THNG BM SINH

4.1. Tc ng ca cc tc nhn gy t bin, gy qui thai v gy ung th
Nghin cu v cc tc nhn gy bt thng phi thai, ngi ta thng ni ti 3 loi tc nhn:
- Tc nhn gy t bin (mutagen).
- Tc nhn gy qui thai (teratogen).
- Tc nhn gy ung th (carcinogen).
30/09/2009
Page 161 of 203
V c ch, cc cht gy qui thai c th gy ra cc tc ng:

- Ri lon cu trc ca vt liu di truyn.
- Ri lon qu trnh phn bo.
- Gy cht t bo c nh hng (cht mt s t bo nht nh nhy cm vi tc nhn, khng gy cht cc
loi t bo khc).
Tc ng gy ri lon vt cht di truyn c th lm cho s pht trin ca mt m hoc mt s m, c quan
pht trin khng bnh thng dn n kiu hnh qui thai. Nu mt cht gy qui thai no c kh nng gy ri
lon vt cht di truyn th n cng c th gy t bin v gy ung th, c ch gy t bin l do ri lon vt cht
di truyn, mt trong nhng c ch gy ung th cng l do ri lon vt cht di truyn.
Tc ng gy ri lon qu trnh phn bo c th lm cho s pht trin ca mt m hoc mt s m, c quan
pht trin khng bnh thng dn n kiu hnh qui thai. Nu mt cht gy qui thai no gy ri lon qu
trnh phn bo cng c kh nng gy ung th hoc gy t bin v lon sn l mt trong nhng tnh cht ca t
chc ung th, ri lon qu trnh phn bo cng c th gy t bin.
Tc ng gy cht t bo c nh hng l tc ng gy cht ch mt loi t bo no lm cho nhng m,
c quan tng ng khng hnh thnh hoc hnh thnh khng hon chnh (do t bo b cht gy nn), kt qu cui
cng l to ra qui thai. Nu mt cht no ch gy cht t bo c nh hng th ch c th gy qui thai ch
khng gy t bin hay gy ung th c.
Nh vy, 3 loi tc nhn gy BTBS lin quan n nhau. C nhng tc nhn, nhng cht va c kh nng gy
qui thai cng c kh nng gy t bin v gy ung th. Tuy nhin, cng c nhng tc nhn ch gy t bin hoc
ch gy qui thai hoc ch gy ung th.
Vic xut hin cc BTBS cn ph thuc vo kh nng t sa cha ca cc t bo v c th b tc ng.
mc phn t, ngi ta thy qu trnh nhn i ADN c kh nhiu sai st, trong c sai st do t nhm Nu,
tuy nhin hu ht (trn 90%) nhng Nu t nhm ny c enzym ct i v thay vo Nu ng. mc t
bo, nhng t gy NST phn ln t hn gn li, nhng t bo c t bin thng kh nng sng km s d b
cht, cc t bo bnh thng s pht trin thay th cc t bo t bin. mc c th, t khi hp t hnh thnh
cho ti khi mt tr ra i qua nhiu giai on, mi thi im, mi giai on, nhng hp t, phi, thai bt thng
nhiu s b cht. Cho ti khi hnh thnh mt c th, cc bt thng c loi b v t l bt thng ngy cng
t i.
Tc ng ca cc tc nhn gy bt thng phi thai cn ph thuc vo m b tc ng, ph thuc qun th b
tc ng. C cc tc nhn tc ng mnh vo m, c quan ny m khng gy nh hng ti c quan khc. Nhiu
nghin cu cho thy, vi cng mt tc ng bt li, chng tc ngi ny xut hin t bin vi tn s cao
nhng chng tc ngi khc th li t b nh hng. Mt tc nhn gy qui thai c th ch gy xut hin BTBS
mt qun th nht nh ty theo cu trc di truyn ca qun th . Cc yu t gy t bin tc ng vo cc m,
t bo hay c th tng giai on khc nhau cng khc nhau. Thi k cc c quan d b tn thng vo lc bt
u xy ra s bit ha ca m hay ca c quan . Nh vy, mi m hay c quan u c mt giai on d b tn
thng nht nh.
4.2. Tc ng trong qu trnh cm ng phi

Khng c mt loi t chc t no hoc phn nhn cm khng p ng tc ng ca t chc t: thng
dn ti cc d tt khuyt thiu c quan tng ng. V d tt thiu ngn, tt mt mt...
Ni nhn t chc t b phn chia: cng mt m nhng li c nhng phn nhn cm vi t chc t ring v
pht trin tch bit s to tt tha mt c quan no . V d tt tha ngn tay, ngn chn...
T chc t tc ng vo ni khc: thng dn ti tng lc ch. V d tinh hon lc ch, o ph tng
Nhiu t chc t tc ng st nhp nhau, to cc tt nh dnh ngn.
30/09/2009
Page 162 of 203
Tc ng hn lon ca t chc t: thng to ra cc c quan c cu to khng hon chnh, cc c quan khc

nhau ln ln vo nhau, kt qu thng khng to c mt c th hon chnh. V d u qui: y l mt loi u lnh
tnh, pht sinh do s tc ng hn lon ca cc t chc t, kt qu to ra mt c th khng hon chnh. Cu to
ca u qui c th l mt m tc ln vi da v xng, c khi l mt chn khng hon chnh ni vi mt ti da v
tc...
Tm li, vi s tc ng bt thng ca t chc t c th dn n s bit ha bt thng. C hai nhm c
ch dn n d dng bm sinh trong qu trnh bit ho:
- Bit ha khng hon ton: s bit ha bt thng ny dn n s to m b khim khuyt, v d: tt ca
ng thn kinh, tt st mi, mt s tt ca tim.
- Bit ha bt thng: dn n d dng c quan c to thnh, v d: tt tha ngn.
5. CC GIAI ON PHT SINH BT THNG BM SINH

5.1. Giai on to giao t
Giai on to giao t l mt giai on ngn trong qu trnh pht trin c th, tuy nhin, ngi ta thy t l cc
giao t bt thng li kh cao. Tinh trng ngi bnh thng c t l hnh thi bnh thng l 30%, nh vy l
ngi bnh thng, tn s tinh trng c hnh thi bt thng c th ln ti 70%. Tuy nhin, vi cc giao t b bt
thng th thng khng c kh nng th tinh hoc t c kh nng th tinh to hp t, v vy t l BTBS cng
khng cao.
5.2. Giai on tin phi

Gm c giai on to hp t v giai on phn ct.
5.2.1. Giai on hp t
Hp t hnh thnh v tn ti trong mt giai on rt ngn, v vy cc bt thng xut hin trong giai on hp
t rt t. Ngi ta coi vic nh gi hp t l nh gi gin tip bt thng giao t. Hin tng hp t cht sm
thng l do trng hoc tinh trng bt thng gy nn. ngi, hp t cht trong tun u tin c coi l hp
t cht sm, thng ngi ph n ch thy chm kinh vi ngy, i khi khng .
5.2.2. Giai on phn ct

giai on ny, t bo phi cn cha hoc t bit ha, tc ng ca cc tc nhn c hi c thng dn ti 3
kh nng:
- Gy tn thng ton b hay mt s ln cc phi bo qua gy cht phi hay sy thai.
- Mt s t hay nhiu phi bo b tn thng v cht, s cn li do c tnh a tim nng nn c kh nng pht
trin thay th, kt qu phi pht trin bnh thng ti mc phi pht trin hon ton bnh thng, khng c mt
du hiu bt thng no v hnh thi cng nh chc nng.
- Mt s phi bo b tc ng nh vn tn ti bn cnh nhng phi bo bnh thng khc to ra mt c th
khm, hoc ton b cc phi bo cng b t bin nhng cha ti mc gy cht phi, kt qu to ra mt c th bt
thng. Kh nng th 3 ny rt t xy ra v giai on ny cc m cha c s bit ha.
5.3. Giai on phi

Bt u t tun th 2 n cui tun th 8 hoc u tun th 9. y l giai on to mm c quan, nhng tc
nhn bt li tc ng vo giai on ny s to ra cc bt thng v hnh thi. Ty tc nhn gy hi v ty thi
im m c s xut hin bt thng cc m, c quan khc nhau, v cc m, c quan khc nhau c thi im bit
ha khc nhau m thi im bit ha l thi im m, c quan d b tc ng bi cc tc nhn c hi.
5.4. Giai on thai
30/09/2009
Page 163 of 203
Bt u t tun th 9 n cui tun th 40. y l giai on cc c quan hon thin cc chc nng, nhng tc
nhn bt li tc ng vo giai on ny s to ra cc bt thng v chc nng, nu b cc tc ng qu mnh
thng dn n thai cht lu. Tuy nhin, vo giai on ny mt s c quan nh tiu no, v no, h sinh dc vn
cn ang bit ha, v vy nhng tc nhn bt li tc ng vo giai on ny vn c th gy bt thng v mt
hnh thi ca cc c quan .
T LNG GI
1.
Nu khi nim bt thng bm sinh v cc cch phn loi bt thng bm sinh.
2.
Trnh by cc nguyn nhn gy bt thng bm sinh.
3.
Trnh by c ch gy bt thng bm sinh.
4.
Trnh by cc giai on pht sinh bt thng bm sinh.
30/09/2009
Page 164 of 203
Chng 10
DI TRUYN UNG TH
1. UNG TH: NHM BNH RI LON VT CHT DI TRUYN

Trong iu kin bnh thng, s phn chia, sinh trng v bit ha ca mi t bo trong c th u c thc
hin theo cc chng trnh di truyn mt cch chnh xc di s kim sot, iu chnh ca mt h thng phc tp
ca nhng sn phm do b gen chi phi. Qua phn bo cc c quan, cc b phn ca c th ln n mt kch
thc nht nh ri dng li, duy tr cu trc n nh ca c th.
1.1. Kim sot s phn chia, sinh trng ca t bo

S phn chia, sinh trng ca t bo c kim sot bi nhiu gen thng qua cc sn phm protein ca chng.
Thnh phn u tin tham gia kim sot l yu t sinh trng (GF: growth factor). Yu t ny kt hp vi
receptor ca n c trn b mt t bo. Phc hp receptor- yu t sinh trng vo trong t bo, gi nhng thng tin
ti nhn t bo bng qu trnh chuyn np tn hiu vi nhng protein kinase c hiu. trong nhn, chng tng
tc vi cc yu t phin m iu kin s hot ng ca cc gen c hiu chi phi s phn chia v sinh trng
ca t bo. S sau y minh ha s kim sot phn chia v sinh trng ca t bo.
Chu k t bo thc hin qua cc pha khc nhau c chi phi bi cc protein, l cc cyclin, cc loi kinase
ph thuc cyclin (CDK: cyclin dependent kinase) v cc yu t c ch ca chng.
30/09/2009
Page 165 of 203
Cc CDK c mt lin tc trong mi pha ca chu k t bo, nhng dng khng hot ng. Chng ch hot ng
khi c gn vo mt cyclin tng ng. Cc cyclin ch c tng hp trong cc pha c hiu ca chu k t bo,
cyclin c chc nng hot ha CDK tng ng. Cc cht c ch ca chng lm cho CDK khng hot ng. Cc
cyclin iu khin chu k t bo bng s phosphoryl ha protein ch. Do s hot ng ca cc yu t trn nn t
bo dng li hoc chuyn t giai on ny sang giai on khc ca chu k t bo.
Phc hp Cyclin D-CDK4 lm t bo chuyn t G1 sang pha S.
Phc hp Cyclin A- CDK2 lm t bo chuyn t pha S sang G2.
Phc hp Cyclin B CDK1 lm t bo chuyn t G2 sang M. (bao gm cc k phn chia chu k t bo).
1.2. Ung th pht sinh

Trong mt s trng hp, do tc ng ca mt s tc nhn khc nhau, thuc ni mi hoc thuc mi trng
ngoi gy t bin ADN, t bin NST lm cho t bo mt kh nng kim sot chu k t bo dn n ri lon
tng sinh, ri lon bit ha, hoc ri lon cht theo chng trnh, dn n hnh thnh t bo b t bin, t to
nn khi u.
Nh vy, ngun gc cho mi khi u u bt ngun t ri lon vt cht di truyn trong t bo. Cc t bo khi
u u xut pht t mt t bo khi ngun, to nn tnh cht n dng (mono clonal) ca khi u.
Cc t bin gy u c th xy ra t bo sinh dng (soma) hoc cc t bo to giao t (germline cell).
Khi u c th lnh tnh hoc c tnh. Khi u c th biu hin cc c quan, cc b phn khc nhau ca c
30/09/2009
Page 166 of 203
th.
Nh vy, ung th l mt nhm bnh c c im chung l mt kh nng kim sot chu k t bo.
1.3. c im ca t bo ung th
c im chung nht ca t bo ung th l mt kh nng kim sot chu k t bo do vy phn chia mt cch
hn lon, phn chia khng ngng.
Tnh cht di truyn: t mt t bo ung th khi ngun, c hnh thnh sau mt qu trnh chn lc, cc t bo
con sinh ra t t bo y u mang b gen t bin. Kt qu l mt dng t bo c kiu gen t bin c hnh
thnh, to nn khi u.
Tnh c th chuyn ghp: t bo ung th khi c chuyn ghp vo ng vt th nghim thch hp c th to
nn khi u ng vt .
Tnh t bit ha hoc khng bit ho: t bo ung th thng khng th hin nhng nt c trng ca t bo
bnh thng bao quanh khi u, v d t bo da ung th khng dt nh t bo da bnh thng.
Mt tnh c ch tip xc: t bo ung th khng pht trin thnh tng lp m t bo c th pht trin chng ln
nhau to thnh dng khi.
Tnh xm ln: t bo ung th c kh nng xm ln n m bn cnh. T bo u lnh tnh khng c c im
ny.
Tnh di cn: t mt m ny, b phn ny ca c th, t bo ung th c th di chuyn n m khc, n c
quan khc ca c th theo ng mu hoc ng bch huyt v to khi u . T bo u lnh tnh khng c c
im ny.
1.4. Kh nng di truyn ca cc loi khi u

Mi loi ung th l bnh do ri lon vt cht di truyn gy ra. Cc t bin gy ung th c th xy ra t
bo sinh dng hoc t bo to giao t.
Nu t bin xy ra t bo sinh dng t pht sinh khi u th loi t bin ny khng di truyn cho th
h sau, bnh ch biu hin c th mang t bo t bin.
Nu t bin xy ra t bo to giao t, loi t bin ny di truyn cho th h sau.
i a s cc ung th l khng di truyn cho th h sau, tc l khng c tnh cht gia nh, pht sinh do cc
t bin soma xy ra trong qu trnh pht trin c th. Tuy nhin, trn thc t c nhiu thnh vin ca cng mt
gia nh u cng b mt bnh ung th. Hin tng ny c gii thch nh th no?
Ngi ta thy rng, a s bnh ung th khng th gii thch bng t bin n gen, theo quy lut di truyn
ca Mendel. Qua nghin cu, ngi ta thy rng: s biu l bnh ung th thng do cc t bin k tip nhau, s
lng t bin xy ra ty thuc vo loi ung th. S pht sinh ung th vng mc cn hai t bin, cn s pht
sinh ung th trc do t bin ca cc gen APC (trn NST s 5), gen k-ras (trn NST s 12), gen DCC (trn NST
s 18) v gen p53 (trn NST s 17) chuyn t bo biu m i trng t t bo bnh thng qua cc bc
hnh thnh ung th.
Nu t bin xy ra t bo to giao t th mi t bo ca c th c to nn u mang t bin . l
t bin tin . Ch ring t bin ny cha iu kin ung th xut hin m cn c nhng t bin tip
theo. V d bnh ung th vng mc: ung th biu l ni t bin th hai xy ra, t bo sinh dng do cha c
t bin tin , nn cn hai t bin k tip nhau xy ra trn cng mt t bo, ung th xut hin.
2. NGUYN NHN PHT SINH UNG TH
30/09/2009
Page 167 of 203
2.1. Vai tr ca cc yu t di truyn

Cc yu t di truyn l nguyn nhn c bn gy ung th. Nhng t bin nhng h thng gen cha thng
tin di truyn, iu khin v iu chnh ca t bo l c s pht sinh ung th. Ngi ta c th gy ung th
ng vt thc nghim bng cch gy t bin nhng gen c hiu. Cc bin i thng tin di truyn dn ti bin
i protein. S tip xc vi cc tc nhn gy t bin (mutagens) dn n cc dng t bin gen, hoc t bin
NST. Mt s tc nhn gy t bin ng thi l tc nhn gy ung th (carcinogens). Cc tc nhn ny c th l
cc tc nhn vt l, cc tc nhn ha hc, cc tc nhn sinh vt hc hoc cc tc nhn bn trong c th. Cc tc
nhn ny c th tc ng n nhim sc th hoc tc ng n gen hoc tc ng ng thi ln c hai.
Nh vy nguyn nhn c bn ca mi loi ung th l s tn thng ca nhng gen cha cc thng tin di
truyn c hiu. Thng nhng t bin trong nhng gen ny c tch lu trong t bo sinh dng qua nhiu
nm chn lc, phn ha cc loi t bo, cho n tn khi to mt t bo cha t bin c nhng tnh cht
ca mt t bo ung th khi ngun, mt nhng h thng iu khin pht trin v bt u lon sinh to cln dn
n hnh thnh khi u.
2.2. Vai tr ca mi trng trong pht sinh ung th

Mi trng cng c vai tr quan trng trong pht sinh ung th. Tn s v s tham gia ca cc gen t bin
cn chu nh hng bi s tc ng ca nhiu tc nhn trong mi trng. Ngoi cc tc nhn mi trng gy t
bin cn c cc tc nhn khng trc tip gy t bin nhng tng cng s tng sinh ca cc t bo b t bin.
Nguy c ca mi c th s b ung th l s kt hp ca nhn t di truyn v s tc ng ca mi trng. Nh
vy cc nhn t v sinh hoc hu sinh ca mi trng ng vai tr quan trng i vi ung th.
S tip xc vi cc tc nhn mi trng c th thay i mt cch ng k i vi tng c th khc nhau c
nguy c b ung th. Hng lot nhn t mi trng lm pht sinh ung th v ang c khng nh. V d ht
thuc l nhiu dn ti ung th phi v nhng dng ung th khc, c nghin cu c trong phng th nghim
cng nh iu tra dch t hc. Vai tr ca cc tc nhn mi trng khc trong mt s ung th c trng c
bit r, v d bi uranium trong ung th phi ca cc cng nhn hm m. Mt khc cc nghin cu so snh dch t
hc ca ung th gia cc qun th c cc iu kin sng khc nhau cng ni ln vai tr ca mi trng vi ung
th. V d ung th v hay gp Bc u v M nhng c tn s thp hn nhiu khu vc khc (nh chu ).
Khi xem xt nhng cng ng tng t v vn gen di truyn nhng c khc nhau v iu kin mi trng sng
th kh nng xut hin ung th cng khc nhau, v d Hoa k nguy c ung th i trng l 5%, Nht Bn nguy
c thp hn ch l 0,5%. th h th nht ca nhng ngi Nht di c sang Hawaii, t l ung th tng ln vi
ln, cao hn Nht nhng vn thp hn M. n th h th hai, t l ung th i trng ca ngi Nht sng
M l 5% ngang nh ngi M bn x.
Nh vy trong mi tng quan gia cc yu t di truyn v mi trng th cc yu t di truyn l nguyn
nhn c bn pht sinh ung th.
Mc d vy, nguy c ung th ca mi c th cn ph thuc vo s kt hp ca yu t di truyn v mi
trng.
3. CC C CH PHT SINH UNG TH

3.1. M hnh chung ca pht sinh ung th
V chi tit c nhiu c ch di truyn phn t v di truyn t bo gy pht sinh ung th. V nguyn tc s pht
sinh ung th tri qua mt qu trnh nhiu bc t bin, chn lc, tch lu t bin v phn ha cc dng t bo
cho ti khi to t bo ung th khi ngun tng tin sinh trng to dng t bo ung th (xem hnh 10.2)
30/09/2009
Page 168 of 203
Theo s trn th bc u tin l cc tn thng ADN do cc yu t bn trong (cc khim khuyt trong t
nhn i ADN hoc trong sa cha ADN) hoc do cc tc nhn bn ngoi tc ng (nh cc tia phng x ion ha,
cc tc nhn ha hc gy t bin, mt s loi virus...). Tn thng ADN c th gy cht t bo hoc c sa
cha li nh bnh thng, hoc to thnh t bin (NST hoc gen). t bin ny c th gy cht dng di t bo
ny trong chn lc (v km u th trong cnh tranh sinh trng so vi cc t bo bnh thng), hoc to dng t
bo mi c sc sinh trng nh t bo bnh thng, tn ti mang mt gen hoc NST nh du do kt qu ca
t bin. Kh nng th ba l to ra mt t bo mi vi c im gim c ch tip xc, c tnh u vit chn lc,
sinh trng u th, tng sinh nhanh hn cc t bo bnh thng. Cc t bo ny tip tc tch lu cc bin i
ADN, NST gy bin i mnh hnh thi v chc nng t bo, thot khi cc tc ng bnh thng v iu chnh
kim sot tng sinh. Mt s t bo qua chn lc b o thi (cht) hoc ngu nhin dn ti dng t bo c u th
chn lc cao hn na, sinh trng tng tin to khi u v pht trin c lp, khng b kim ch, chn p, xm ln
cc m ln cn hoc di cn.
3.2. Mt s c ch t bin vt cht di truyn gy ung th

3.2.1. t bin gen gy ung th pht sinh
30/09/2009
Page 169 of 203
T u th k XX, Boveri cho rng trong t bo c hai h thng gen hot ng bnh thng, l h thng
gen kch thch phn chia t bo v h thng gen c ch phn chia t bo, chng hot ng phi hp hi ha vi
nhau kim sot, iu chnh phn bo duy tr s sinh trng bnh thng ca t bo trong c th. Khi mt
trong hai h thng ny b bt thng hot ha qu mc (gen kch thch phn bo) hoc mt chc nng (gen c ch
phn bo) u c th dn n tng sinh t bo hn lon, nhanh v mnh, dn ti sinh u. Sau ny nhiu bng chng
chng minh nhng nim ca Boveri l rt chnh xc. n nay xc nh c khong 100 gen thuc 3
nhm gen gy pht sinh khi u l nhm gen sinh ung th, nhm gen c ch khi u v nhm gen sa cha ADN.
Ngi ta gi chung cc gen thuc h thng gen kch thch phn bo c th gy ung th l gen sinh ung th
(oncogene) v cc gen thuc h thng gen c ch phn bo l gen c ch khi u. Bn cnh cn c h thng cc
gen sa cha ADN m cc sai st ca cc h thng gen ny cng gy ung th.
3.2.1.1. Oncogen (gen sinh ung th hay gen ung th)

a s oncogen bt ngun t proto- oncogen. Cc proto- oncogen l nhng gen bnh thng c mt trong t
bo m ha cho cc protein iu chnh thuc h thng kch thch sinh trng, phn chia v bit ha ca t bo.
Cc protein ny c th l cc yu t sinh trng (growth factor), cc receptor ca cc yu t sinh trng, cc
protein chuyn np thng tin t mng vo nhn hoc cc yu t sao m. Khi t bin xy ra proto- oncogen n
c th tr thnh oncogen. Tc ng chung ca cc oncogen l to protein bt thng tc ng vo cc khu ca
qu trnh iu chnh, kch thch tng sinh t bo mnh m. Cc oncogen l tri mc t bo, ch mt bn copy
ca mt oncogen t bin gp phn vo dy chuyn gm nhiu bc hnh thnh khi u. Tri ngc vi cc gen
c ch khi u, pht sinh ung th bng nhng t bin mt chc nng, cn oncogen pht sinh ung th bng nhng
t bin lm thm chc nng. Hu ht oncogen tm thy cc khi u khng di truyn, nhng cng c nhng t
bin oncogen ca t bo to giao t c di truyn, nhng khng ph bin.
Xt v ngun gc c th phn bit hai nhm oncogen:
- Oncogen- virus (v- oncogen): c trong virus m ch yu l virus ARN. Do c enzym phin m ngc nn khi
xm nhp vo t bo virus to ra phn t lai ADN- ARN t hnh thnh ADN b sung (c ADN) v do vy
protein c tng hp theo m ca virus kch thch phn bo mnh m, c th dn n ung th.
- Oncogen t bo (c- oncogen = cell - oncogen)
Do cc proto-oncogen bnh thng vn c sn trong t bo b t bin to thnh c-oncogen. c- oncogen hot ng
gy ung th c th do nhng t bin im nhng nucleotid no , hoc do s sp xp li ca NST to gen
lai hoc bng s khuch i ca gen. Chui ADN ca c-oncogen c trnh t tng t nh oncogen virus tuy
nhin oncogen virus ch c exon cn proto- oncogen cha c exon v intron. C- oncogen gy tng sinh t bo
mnh m bt thng dn n ung th.
- Oncogen thng gp trong cc th ung th khng di truyn.
30/09/2009
Page 170 of 203
3.2.1.2. Nhm cc gen c ch khi u (Tumor suppressor genes)

Ngi ta chng minh l trong t bo bnh thng c nhng gen kim sot, kim ch hin tng tng sinh u
duy tr ng mc tc phn bo l gen c ch khi u. S kim ch ny c thc hin theo con ng
iu khin chu k t bo. Nhng gen ny khi b t bin lm mt hay b bt hot dn ti khng kim ch c s
phn chia t bo, gy tng sinh t bo mt cch t do gy ra u.
Ch cn c mt t bo u trong qun th hng triu t bo bnh thng c th hnh thnh nn u trong mt c
th. ngi c di truyn t bin th nht t b hoc m, cn t bin th hai c th xy ra bt c t bo
no v s l nguyn nhn hnh thnh u. V vy nh hng mnh hnh thnh u l t bin th nht m c di
truyn nh di truyn tri trn NST thng, y l kiu di truyn bm t tin nh mc ung th. Nh vy c im
ca gen c ch khi u khi b t bin l di truyn tri mc c th (ngi d hp cng biu hin bnh) nhng
l di truyn alen ln mc t bo (t bo d hp khng hnh thnh u).
n nay ngi ta bit nhiu gen c ch khi u.
- Gen Rb-1
30/09/2009
Page 171 of 203
Mt bnh ung th in hnh ca loi ny l u nguyn bo vng mc. Theo Naeim th gen c ch khi u hot ng
theo c ch iu khin ngc, gen mun hot ng phi c yu t phin m, yu t phin m ca gen ch o
phn chia t bo vng mc l E2F. Gen c ch khi u Rb-1 (retinoblastoma gene) khu tr 13q14 v m ha
protein pRb c chc nng chuyn E2F t trng thi hot ng sang trng thi b c ch. Gen ny c vai tr trong
vic kim sot chu k t bo trong giai on G1 S. S iu khin chu k t bo ny c hon thnh do hot
ng tng tc gia cc yu t hot ha v cc yu t km hm. Gen c ch Rb-1 sn xut ra protein pRb. Gen
ny hot ng khi n khng c phosphoryl ha nhng thnh bt hot khi n c phosphoryl ha bi CDK
trc giai on S ca chu k t bo. Trong tnh trng khng c phosphoryl ha, pRb lin kt vi vi phc hp
sao m E2F, bt hot E2F lm t bo dng li khng bc vo pha S. Khi E2F hot ng th lm chu k t bo
bc vo pha S. Nh vy hot ng ca protein ny c vai tr nh ci phanh ca chu k t bo khi pRb gn vo
phc hp E2F lm t bo dng li trc khi pha S bt u. Phc hp Cyclin D CDK4 lm pRb bt hot do
gii phng phc hp E2F lm chu k t bo bc vo pha S.
Cc protein c ch CDK nh p16 v p21 lm CDK bt hot, do vy cng km hm chu k t bo. Gen p53 sn
xut ra protein p53 tc ng qua p21 cng lm ngng chu k t bo, hoc gy hin tng t bo cht theo chng
trnh (apoptosis) khi ADN b tn thng.
- Gen p53
Gen ny nm trn nhnh ngn ca NST s 17 (17p13) c vai tr kim sot chu k t bo giai on G1. Sn
phm ca gen p53 l protein p53. Trong c th p53 c nhiu chc nng quan trng: iu chnh v kim tra s
phn chia ca t bo, gi gn s ton vn ca b gen t bo, th hin hai tc ng chnh sau y:
- Lm dng chu k t bo pha G1: p53 kch thch hot tnh ca cc gen c ch khi u khc c coi l gen
ch ca p53 nh p21 m protein ca p21 c ch CDK lm CDK 4 khng hot ng, dn ti pRb khng b bt
hot bi CDK4 lm t bo dng li pha G1. Do t bo dng trc pha S nn t bo c thi gian sa cha
nhng sai st ca ADN trc khi ADN c nhn ln.
30/09/2009
Page 172 of 203
- Cht t bo theo chng trnh (apoptosis): khi t bo c ADN b tn thng khng c sa cha s c
p53 iu khin i n cht t bo theo chng trnh.
Do vy khi p53 b t bin, nhng t bo vi nhng tn thng ADN c th va khng c sa cha, va
khng cht v tip tc nhn ln vi nhng ADN tn thng c th dn ti hnh thnh khi u.
C khong 50% s ung th ca ngi lin quan n thiu p53 hoc p53 b bin i. t bin gen p53 thy
70% nhng trng hp ung th trc trng, 40% trong ung th v, 60% ung th phi.
Khong 80-90% t bin p53 l dng t bin sai ngha (missenses). t bin p53 c th l nhng t bin
mt on hoc t bin im. Ty theo tng loi ung th m c nhng mt on hoc t bin im khc nhau.
Chng hn trong ung th trc trng c s thay th C thnh T CpG (c bit cc v tr 175, 248, 273 v 282),
trong ung th gan GpC thay bng TpC v tr 249.
t bin p53- nguyn nhn gy u c pht hin nhiu t bo soma. Nhng t bin tin ca t bo
mm ca p53 c th di truyn c, nh trong hi chng Li- Fraumeni. Hi chng ny di truyn tri trn NST
thng nh ung th v, ung th i trng, ung th m lin kt, ung th xng, u no, leukemia pht trin la
tui tr.
Ngi ta thy rng: nguy c pht sinh u c tnh cc gia nh mc hi chng Li- Fraumeni ln gp 25 ln so
vi qun th dn c ni chung.
p53 trong iu tr ung th: trong iu tr ngi ta nhn thy cc u mang p53 bnh thng p ng vi x tr liu
hoc ha tr liu tt hn cc u mang p53 t bin.
Ngi ta cng c th iu tr bng cch gn nhng gen p53 bnh thng vo nhng t bo u, kt qu gim
mt cch ng k khi u.
3.2.1.3. Gen sa cha ADN

a s t bo phn chia lin tc trong sut qu trnh sng. S ti bn ADN mt cch chnh xc l cn thit
di truyn b gen ging ht nhau cho mi th h t bo trong c th. Mi ln phn chia t bo c khong 6 t cp
baz nit c tng hp, kt ni trong mt khong thi gian rt ngn, nn kh nng xy ra sai st l rt ln.
Trong qu trnh ti bn ADN, nu c sai st, th cc sai st ny thng c sa cha nh hot ng bnh thng
ca h thng gen sa cha ADN.
Hot ng sa cha ADN ny b gim hoc mt do di truyn hay do t bin mc phi ca h thng gen sa
cha ADN s lm cc sai st trn ADN khng c sa cha gy t bin nhiu gen khc nhau, trong c cc
sai st lm proto-oncogen thnh oncogen hay lm gen c ch khi u b bt hot dn ti pht sinh ung th.
Mt s ung th c tnh cht gia nh nh ung th v, da kh nhim sc t (Xero derma pigmentosis) lin quan
vi bt thng gen sa cha ADN. Trong mt s ung th khc, bt thng sa cha ADN biu hin dng ri
lon NST (NST b t gy, lch bi), v d trong hi chng Bloom, thiu mu Fanconi, Ataxia- telangiectasia,
leukemia, nhiu NST b t gy.
3.2.2. Telomerase
u mt ca NST (telomere) m bo cho s ton vn ca b NST ngi. Sau mi ln t bo phn chia, phn
u mt ngn dn, khi u mt ngn n gii hn th t bo ht kh nng phn chia.
Phn u mt NST ngi c trnh t ca ADN l TTAGGG c nhc li hng ngn ln.
Enzym telomerase cn thit cho s duy tr chiu di ca phn u mt NST. Telomerase l mt phc hp bao
gm protein v ARN c trnh t l AAUCCC, trnh t ny lm khun cho ADN ca phn u mt.
t bo bnh thng, telomerase thng khng xut hin do vy sau mi ln phn bo, phn u mt li ngn
i. t bo ung th, telomerase c mt. Do s c mt ca n nn chiu di u mt ca NST c duy tr, dn
n s phn chia khng ngng ca t bo.
30/09/2009
Page 173 of 203
3.2.3. Ung th v mt s dng t bin n gen

C mt s ung th pht sinh c s kt hp vi t bin ca mt gen no v c th xp vo dng di truyn
Mendel. Sau y l mt s v d:
+ Polyp gia nh.
Khi mi sinh i trng bnh thng, nhng trong vng 20 nm u ca cuc sng, nhiu mi tht dng polyp
xut hin i trng v c th ni khc trong ng tiu ha, giai on ny thng khng c triu chng. Mt
s polyp c nguy c chuyn thnh ung th i trng tui 50.
Polyp gia nh di truyn tri nhim sc th thng, gen t bin nm trn nhnh di ca nhim sc th s 5.
mt s gia nh, polyp c s kt hp vi ung th ty v ung th t chc lin kt.
+ Thiu mu Fanconi.
Di truyn ln nhim sc th thng.
Biu hin: thp, ngn tay ci ngn hoc khng c, thng chm pht trin tr tu, da chuyn mu en. Nhng
tr ny thng biu hin thiu mu (gim c hng cu, bch cu v tiu cu). Mt c trng ca thiu mu
Fanconi l NST mu ngoi vi nui cy d b t gy.
+ Ung th vng mc
Nm 1971 A.G Knudsons khi phn tch bnh sinh ca ung th vng mc nhn thy c hai th: mt th di
truyn v mt th khng di truyn. Th khng di truyn thng ch b mt bn mt, cn th di truyn thng
xy ra c hai bn mt. Ung th vng mc l mt bnh hay gp tr nh. C khong 20-30% ung th vng mc
xy ra c hai bn th tt c u l dng ung th vng mc th di truyn. S cn li l ung th vng mc mt bn,
ch c 15% loi ung th ny mang tnh cht di truyn. Bnh di truyn mc c th nh kiu di truyn tri
trn nhim sc th thng. Gen bnh nm NST 13q14. Th di truyn th b hoc m mang gen bnh d hp v
v vy c 50% kh nng truyn gen bnh cho con, cn th khng di truyn th b m khng b bnh v cng
khng mang gen bnh nn khng truyn gen bnh cho con.
Knudsons cho rng pht sinh ung th vng mc cn hai t bin, mt t bin lm thay i gen ung th vng
mc, nu t bin ny c t bo to giao t th th hin tt c cc t bo ca nhng a con nhn alen t
bin. t bin th hai khng c hiu, tc ng vo lm thay i t bo thc s, b sung cho t bin th nht.
Gi thit ca tc ng th hai gii thch ti sao ch c mt lng nh nhng t bo vng mc ca nhng ngi
mang mt t bin di truyn m pht trin thnh u. l m hnh hai tc ng ca s pht sinh ung th. Trong
th di truyn, con c di truyn mt tc ng u tin (t bin alen ln th nht) c sn t bo c th
(truyn qua giao t) ch cn c thm mt tc ng (t bin ln) b sung mt t bo vng mc n l sau ny s
pht trin thnh mt dng t bo u pht trin thnh ung th. Cn th khng di truyn, c hai t bin phi
xy ra c lp trn cng mt t bo vng mc. Hnh di y minh ha s pht sinh ung th vng mc
(retinoblastoma) n pht v c tnh cht gia nh.
30/09/2009
Page 174 of 203
3.2.4. t bin nhim sc th gy ung th
30/09/2009
Page 175 of 203
Ngy nay bng k thut hin i, ngi ta thy nhiu bt thng ADN c trng trong leukemia l do bt
thng NST to gen lai, th d nh gen lai ABL/BCR trong leukemia ht kinh l do chuyn on NST 9 v NST
22. Gen lai AMLI/ETO trong leukemia cp l do chuyn on NST 8 v NST 21. Cc gen lai ny to sn phm
protein lai t bin c tc ng kch hot phn bo mnh m gy l x mi.
Cc nh lm sng cng thy mt s bnh nhn b bnh bm sinh do bt thng NST nh hi chng Down c
t l mc leukemia cp l cao hn nhm ngi bnh thng.
Mt s bnh c NST khng bn vng nh hi chng Fanconi, hi chng Bloom c t l mc bnh l xmi
cao hn ngi bnh thng nhiu ln. C nhng nghin cu cn cho thy, ngoi l x mi, nhng bnh nhn b hi
chng Fanconi cn d mc ung th phi.
Cc nghin cu khc cng cho thy tia x gy t gy NST, ng thi nhiu thng bo cng khng nh tia x
c vai tr gy leukemia. Nhng ngi iu tr bng tia x hay b nhim x c t l b bnh c tnh cao.
Mt s dng t bin NST nu trn to iu kin cho cc proto-oncogen tr thnh dng oncogen c tnh
cht gy ung th. Cc t bin NST v s lng thng gy mt cn bng gen (tng gen sinh u) cn cc t bin
cu trc NST c th lm bin i n cu trc ca cc gen tin sinh u hoc gen c ch khi u to gen t bin
hoc gen lai gy tng sinh hn lon gy u.
3.2.5. Ung th pht sinh do s tng tc ca mi trng v di truyn

C nhiu dng ung th pht sinh c th c gii thch bng s tng tc ca di truyn v mi trng, bnh
ung th v l mt v d. Ngi ta thy t l mc ung th v c mi lin quan vi mi ngi trong h hng, ng
thi lin quan vi s mn kinh, vi ni tit t sinh dc.
30/09/2009
Page 176 of 203
y chng ta thy s chi phi ca di truyn (quan h h hng) ng thi c s chi phi ca mi trng (tui
mn kinh km theo bin i ni tit t sinh dc).
T LNG GI
1.
Ti sao ni ung th l nhm bnh ri lon vt cht di truyn.
2.
Trnh by cc nguyn nhn pht sinh ung th.
3.
Trnh by m hnh chung ca pht sinh ung th.
4.
K tn cc c ch t bin vt cht di truyn gy ung th. Trnh by c ch t bin gen gy ung th

pht sinh?
5.
K tn cc c ch t bin vt cht di truyn gy ung th. Trnh by vai tr ca telomerase trong gy

ung th.
6.
K tn cc c ch t bin vt cht di truyn gy ung th. Trnh by vai tr ca t bin n gen vi ung
th.
7.
K tn cc c ch t bin vt cht di truyn gy ung th. Trnh by vai tr ca t bin NST vi ung
th.
8.
K tn cc c ch t bin vt cht di truyn gy ung th. Trnh by vai tr ca mi trng vi ung th.
30/09/2009
Page 177 of 203
Chng 11
DI TRUYN HC QUN TH NGI
1. S A HNH CA CC QUN TH
1.1. Khi nim v s a hnh
Di truyn hc qun th nghin cu s phn b ca cc gen trong cc qun th (qun th l mt cng ng dn
c chung sng trn mt lnh a nht nh), v nghin cu cc tn s, cc kiu gen c duy tr v bin i
nh th no.Trong mt qun th, mi mt gen tn ti thnh v s bn ch khng phi l hai bn nh trong mt t
bo, v th m pht sinh nhng vn phi gii p:
- Trong mt qun th, c phi ch c mt dng alen duy nht i vi mt gen hay mt gen c rt nhiu alen?
- Nu c nhiu dng alen th ngi ta c th lin h tn s ca cc alen khc nhau vi tn s ca cc kiu gen
lng bi khc nhau cc c th cng chung mt qun th hay khng?
- Tn s ny c hng nh t th h ny sang th h khc khng, ly cc nhn t no xc nh n?
Ngi ta gi alen hoang d l gen i vi alen t bin. Alen hoang d c nh ngha nh l ci gc tn ti
trong qun th t nhin. nh ngha nh vy cng c ngha l trong cc qun th y c cc alen t bin v nu c
th chng ch c tn s rt thp ngang vi cc tn s t bin.
Ni theo cch khc th khi mt loi tn ti th b gen n phi l bo th v n nh tc l phn ln cc gen
l ng hp t, mt s t cc gen l a hnh do cc loi t bin. ngi cc v d hay c ni n l s a hnh
(nhiu alen) ca cc nhm mu Rh, ABO v MN.
Ngy nay, khi phn tch bng k thut phn t thy nhiu protein tuy c chc nng nh nhau nhng c s
khc bit cu trc phn t. Ngi ta c th bng in di protein m bit c ngi d hp t th protein c
hai v tr trn bn in di, khi ng hp t th protein ch c mt v tr trn bn in di. Cc protein c cng
mt chc nng m khc nhau v chi tit nh vy s cho bit tnh a hnh ca gen.
1.2. Tn s alen v cc kiu gen

Gen c s a hnh c ngha l gen c alen ca n. C th ca ngi l c th 2n. i vi mt gen a hnh
nht nh th cc kiu gen v gen cng phi khc nhau. V d mt gen c 2 alen ca n l A v a th cc kiu
gen tng ng c th c l: AA, Aa v aa. Vy i vi gen nht nh, tn s cc kiu gen tin ha nh th no
30/09/2009
Page 178 of 203
qua cc th h? tr li cc cu hi cn c cc iu kin sau y:

Cc gen quan tm phi thuc NST thng, gen c hai dng alen. Qun th phi l qun th giao phi ngu
nhin (qun th pamictic). ln ca cc qun th phi c th b qua cc sai s ngu nhin khi tnh tn s
alen.
1.2.1. nh lut Hardy - Weinberg

Trc ht phi gi nh l qun th ang xem xt khng c t bin, khng c chn lc, mi giao t d thuc
kiu gen no cng c cng mt xc sut tham gia th tinh; tt c cc trng u c cng mt kh nng to nn mt
c th trng thnh; tt c cc c th khi n tui sinh sn u phi c kh nng sinh sn.Gi A v a l 2 alen ca
mt gen no .
th h n: gi p l tn s ca alen A (tn s ca giao t A).
v q l tn s ca alen a (tn s ca giao t a).
Bi v tn ti di dng hai alen A v a v theo nh ngha, tng cc tn s alen bng 1:
p+q=1
Nu cc cp v chng kt hn ngu nhin, tn s ca ba loi kiu gen c th c c tnh bng cng thc [p(A) +
q(a)]2 (nhn tng hp 2 xc sut).
p2 l cc c th c kiu gen AA (tn s kiu gen AA).
2pq l cc c th c kiu gen Aa (tn s kiu gen Aa)
q2 l cc c th c kiu gen aa (tn s kiu gen aa).
th h n + 1 (sau th h n) th tn s cc giao t A s bng p2 + pq (theo bng nhn xc sut sau y) = p2 + p(1
- p) = p2 + p - p2 = p. Cng bng cch tnh nh vy ta c tn s cc giao t a s bng q.
V nh vy, trong cc iu kin xc nh trc, tn s cc alen l hng nh qua cc th h.
H thc trn c nh ton hc Anh Hardy v nh y hc c Weinberg ng thi (1980) v c lp tm ra v gi

l nh lut Hardy - Weinberg. nh lut pht biu nh sau:
Trong mt qun th giao phi ngu nhin, khng chn lc, khng t bin, tn s cc alen v tn s cc kiu gen
gi hng nh t th h ny sang th h khc v qun th trng thi cn bng.
30/09/2009
Page 179 of 203
1.2.2. Vn dng nh lut Hardy - Weinberg

1.2.2.1. Trng hp di truyn hai alen tng ng: nhm mu MN
Gi p l tn s alen M, q l tn s alen N.
S cc th iu tra 2.916 + 4.958 + 2.126 = 10.000

Tn s kiu gen
p2
0,29
0,49
2pq
q2
q2 = 0,21 q =
0,21
0,21 = 0,46
p = 1 - q = 1 - 0,46 = 0,54
Tn s alen M trong qun th l 0,54
Tn s alen N trong qun th l 0,46
V tn s cc kiu gen s l:
p2 (MM) = (0,54)2 = 0,29
2pq (MN) = 2 0,54 0,46 = 0,49
1.2.2.2. Vn dng vo trng hp di truyn alen ln nhim sc th thng

Bnh bch tng do gen ln a chi phi, alen lnh l A. Trong mt qun th, t l ngi b bch tng l 1/20.000.
Tnh tn s cc alen v tn s l thuyt cc kiu gen trong qun th:
Kiu gen:
AA
Aa
aa
Tn s:
p2
2pq
q2
y q2 = 1/20.000 0,00005
q=
0,00005 = 0,007
Tn s alen a gy bnh bch tng a = 0,007

Suy ra p tn s alen lnh A bng 1 q = 1 0,007 = 0,993
Tn s ngi d hp t mang Aa l:
2pq = 2 0,993 0,007 = 0,013 = 1/76
Trong khong 76 ngi th c mt ngi d hp mang gen bch tng tuy tn s bnh nhn l thp =
1/20.000.
Nu hai ngi khng thn thuc h hng d hp t trong qun th ly nhau th cc con h c xc sut b bnh
bch tng l (1/76)2 1/4 xp x bng 1/20000 (1/4 l xc sut sinh ra con ng hp t ln ca hai b m d hp
t). Trng hp b m l mt ng hp t lnh ly mt d hp t th khc - khng c ngi b bnh. Nhng
30/09/2009
Page 180 of 203
ngi trong h hng thn thuc ca ngi bnh ly nhau th kh nng mc bnh s ln hn 1/20000 v cc gen ln
a cc ngi d hp t c iu kin t hp vi nhau hn.
Ni chung khi iu tra trong qun th v mt bnh hoc mt tnh trng nu bit c tn s ngi bnh hoc
tnh trng th ch cn bit c ch di truyn ca bnh th c th tnh tn s cc alen nh sau: tn s alen bnh
bng cn bc 2 ca tn s ngi bnh.
1.3. Trng hp di truyn alen tri

Tn s gen bnh tri NST thng bng khong mt na tn s bnh trong qun th v p2 + 2pq coi nh bng
2pq v bnh tri thng c thy ngi d hp t m thi, ngi ng hp t gen bnh rt him v trng hp
hai ngi bnh ly nhau (AA coi nh c xc sut bng 0), ni chung cc ng hp t bnh tri thng cht sm.
2. CC NHN T NH HNG LN TN S CC ALEN

Trong cc qun th t nhin ca loi ngi khng phi bao gi nhng iu kin gi nh ca nh lut Hardy
- Weinberg cng c tha mn. Ngi ta nhn thy c s bin ng tn s cc alen t th h ny sang th h
khc. C cc nhn t nh hng ln tn s gen l: s di dn, chn lc, t bin v s kt hn h hng, con ca cha
m ln tui, tuy nhin kh nng tin ha i n mt s cn bng bn vng l hin thc.Tn s tng i ca
cc kiu gen c b bin i bi s kt hn ng huyt mc du tn s alen c thay i hay khng.
2.1. S di dn
Khi ngi qun th khc nhp c vo mt qun th bit lp th h mang theo cng vi h nhng gen c th
khng c trong qun th a phng y hoc c nhng khc vi tn s c qun th gc. Kt qu l c mt s
thay i su sc cu trc di truyn ca qun th b xm nhp. Nu cc gen du nhp l loi gen trung tnh v
phng din chn lc, cc cuc hn nhn l ngu nhin, s dn ca qun th l tng i ln th ngi ta thy
rng, i vi mt locus nht nh, s cn bng s c thit lp ngay th h sau.
2.2. S chn lc
vn dng nh lut Hardy - Weinberg, ngi ta tha nhn rng cc kiu gen khc nhau u hu th v
sng c, v nh vy ngi ta ni rng chng trung tnh. Tri li, th kh nng thch ng sinh hc sng
c v sinh sn c s khc nhau cc kiu gen khc nhau. Trong s ngu nhin ny, cc kiu gen y chu s
chn lc v s chn lc y s dn n thay i tn s gen t th h ny sang th h khc. T quan im ny ngi
ta c th chia ra bn loi tnh hung chn lc.
2.2.1. Chn lc chng ng hp t ln

S chn lc chng alen ln, c loi km hiu qu hn i vi alen tri. Ngay c khi alen ln y trng thi
ng hp t th s chn lc loi tr alen y ra khi qun th cng rt chm v tn s alen a rt thp. Gen a phn
ln tn ti nhng ngi d hp t khng biu hin bnh. Ngi d hp t vn tn ti trong qun th v vn sinh
sn v nu h kt hn vi ngi lnh th gen bnh vn lan truyn trong qun th v kh nng tn ti l lu di.
S tin b ca y hc cng lm gim p lc chn lc. Y hc pht hin c nhiu bnh di truyn alen ln
lc s sinh, iu tr c hiu qu do ngi bnh c th sng bnh thng v sinh sn do duy tr gen bnh
trong qun th. Tuy nhin tng p lc chn lc, y hc c nhng bin php pht hin bnh trc khi sinh v
cho sy thai nhng bo thai c bnh tt.
2.2.2. Chn lc chng alen tri gy bnh

Trong tnh hung ny th ngi bnh thng c kiu gen aa, ngi bnh l d hp t Aa hoc ng hp t tri
AA. S loi tr gen A khi qun th bnh l rt nhanh. Ngi bnh ng hp t tri thng mc bnh nh hng
n tui dy th v kh nng sinh sn. Nu ngi c gen bnh tri gy cht trc khi n tui sinh sn hay lm
mt kh nng sinh sn th gen t bin c hi ny ch tn ti mt th h m thi v bnh ny ch xut hin li khi
c t bin mi.
30/09/2009
Page 181 of 203
2.2.3. Chn lc chng d hp t

D hp t Aa bt li so vi ng hp t AA v aa. V d s khng ha hp gia thai v m v nhm mu Rh.
n gin ha, c th coi m Rh m c kiu gen dd, b Rh dng c kiu gen DD hoc Dd s sinh ra cc con
Rh dng c kiu gen Dd.Nu mt qun th ch cha cc gen D, hoc ch cha cc gen d, th r rng l n s cn
bng bn. Nu c hai gen c cng tn s tc l p = q = 0,5 th qun th cng cn bng, bi v s loi tr d hp t
ly i mt t l ngang nhau cc alen D v d so vi ton b cc gen c trong qun th v nh vy khng lm
thay i tn s gen.
Tuy vy mi cn bng ny khng bn. Nu tn s alen x dch cht t so vi con s 0,5 th mi cn bng b
ph v v alen no c tn s thp hn th s b loi nhanh hn.
2.2.4. Chn lc c li cho d hp t

C trng hp cc d hp t Aa c li hn so vi cc ng hp t AA v aa do hai gen A v a cng tn ti
v t ti cn bng bn. V d trng hp bnh thiu mu hng cu lim (HbS). Ngi ng hp t gen bnh b
thiu mu tan huyt nng, thng cht trc tui trng thnh. Ngi ng hp t gen lnh d b st rt v d b
cht v st rt c tnh. Ngi d hp t c kh nng khng mc bnh st rt, h c u th sng st.
2.3. Vn kt hn h hng
Hin nay, chng ta khng t nhng cuc hn nhn c h hng gn. Hay gp nht l nhng cp anh em con d
con gi, tuy khc h nhng h s ng huyt rt cao chng khc g anh em con ch bc rut. Hn nhn h hng
cn cao hn cc qun th bit lp trn ro cao, ngoi hi o nh hoc mt s vng tn gio. Nhim v ca t
vn di truyn l hn ch cc cuc hn nhn nh vy v li ch gia nh v ni ging.
Mt s nguy c di truyn tng cao con chu cc bc cha m c quan h cn huyt. Cc nguy c ny bao
gm c cc loi thuc c ch ln, c cc loi thuc c ch nhiu gen. Hu qu ca cc hn nhn ny l lm bc
pht mt phn ca qun th cc tnh trng t bin m bnh thng vn c che du trong qun th. Cc tnh
trng ny do gen ln d hp t gp nhau khi cc b alen c cng ngun gc kt hp vi nhau.
iu ng ch l ti cc qun th ni phi lu i dn ti thun chng th cc bc cha m cn hn c t hu
qu di truyn. V hu qu ca s tng ng hp t do ni phi, ngi ta khng thy tng tn s cht non. Nhng
tnh t khi a tr ra i th tnh hnh khc hn. Ti mt thnh ph Nht Bn, tr em la di 8 tui, con ca
cc cp v chng l anh em, ch bc rut hay d gi rut c tn s cht l 116/1000. cc cp i chng tn s
l 55/1000. mt thnh ph nc M tn s ny cn chnh lch hn na: t l cht di 40 tui ca con ca
cc cp cn phi l 81/1000 trong khi i chng l 24/1000. Trong s ny s cht v gen ln bit l s t. Cc
tt bm sinh c rt nhiu nhng cho n nay cha c nhng kt qu nghin cu no cho php ngh rng nguyn
nhn ca cc tt bnh y l c ch di truyn ln, v ch c th gii thch hin tng ny bng c ch di truyn
nhiu gen.
2.4. Vn con ca nhng ngi cha m ln tui

Ngi ta nhn xt thy nhiu bnh di truyn c mi lin quan kh r vi tui ca cha m hay th t anh
ch em rut. Mt v d hay c dn nht l bnh Down, lc u tn s hi chng ny c theo di rt nhiu
nhng b m ln tui con.
Penrose l ngi u tin cho cc b m ln tui sinh con c bnh Down nhiu hn cc b m t tui. Tn s
chung ca bnh Down l 1 trn 700 s sinh. b m di 30 tui th tn s ny ch vo khong t 1/2500 n
1/2000.
T 30 n 34 tui tn s ny l
1/1200
T 35 n 39 tui tn s c th ti
1/300
T 40 n 45 tui tn s c th ti
1/100
30/09/2009
Page 182 of 203
T 45 tui tr ln tn s c th ti
1/50
Mt thi gian di ngi ta kt lun l tui cao ca ngi m c nh hng khng li ti b my di truyn
ca th h con v iu ny khng chu nh hng ca ngi cha. Cho ti khi pht hin c tnh a dng ca
NST 21 v bng k thut hunh quang Wagenbichler (1976) khng nh c nhiu trng hp NST 21 tha ra
c ngun gc t ngi b. Sau c hng lot cng trnh iu tra nh hng tui gi ngi cha ln tn s bnh
Down con v thy nguy c b bnh con tng dn theo tui ca ngi cha. Tuy nhin tn s nguy c ny thp
hn tn s nguy c do tui cao ca ngi m. iu ny ph hp vi nhiu cng trnh iu tra NST ca ngi gi
trong tn s hp on cc NST tm u tng, tn s t gy NST tng v c cc sai lch v s lng cng
tng. T bo c th gi gim dn kh nng thc hin chnh xc cc chc nng phn bo cng nh kh nng phin
m, dch m.
iu cn ch thm l tn s bnh Down cng tng cc b m qu tr (di 20 tui). Tn s gim dn
ti tui 20 ri n nh cho ti khong tui 25 tng dn ti cc i tui tin mn kinh.
Bng phng php tnh thng k ngi ta chng minh rng, mi mt con ngi trn th gian chc hn l d
hp t ca nhiu gen bnh ln v nng. Ngy nay c nhiu k thut pht hin d hp t. Mt bin php hiu qu
nht hin nay gim tn s gen bnh ln l ngn nga s giao phi d hp t, nh vy th ch sau mt th h th
bnh b loi tr v th h sau y, c ngi mang gen bnh ln nhng khng b bnh.
T LNG GI
1.
Pht biu nh lut Hardy Weinberg. Cng thc v v d minh ha.
2.
Vn dng nh lut Hardy - Weinberg tnh tn s ngi d hp mang gen bnh trong qun th, cho v
d.
3.
Trnh by cc nhn t nh hng ln tn s cc alen.
30/09/2009
Page 183 of 203
Chng 12
T VN DI TRUYN
1. SNG LC BNH, TT DI TRUYN (GENETIC SCREENING)

1.1. Khi nim v sng lc bnh tt di truyn
Mi con ngi hnh thnh u nhn 50% vt liu di truyn t b, 50% vt liu di truyn t m. Trong qu
trnh pht trin c th, con ngi lun chu tc ng ca cc yu t trong mi trng, bao gm cc yu t ngoi
cnh v yu t c th. Mt s yu t c hi c th gy nn cc t bin dn n bnh tt di truyn mc NST
hoc mc gen.
Trc y, nhiu ngi c quan nim b bnh tt di truyn l do tri bt ti nn nh cam chu. Ngy nay, vi
nhng tin b khoa hc trong pht hin, chn on, iu tr, ngi ta pht hin c nguyn nhn, c ch ca
nhiu bnh tt di truyn, do vy, ngi ta ra c cc phng hng, bin php phng v iu tr mt s
bnh tt di truyn c hiu qu.
Sng lc, chn on trc sinh v t vn di truyn l cc bin php c hiu ca phng v iu tr bnh tt di
truyn.
Mc ch ca sng lc l pht hin nhng ngi c nguy c cao mc bnh, tt di truyn, hoc c nguy c cao
sinh con bt thng bm sinh. Kt qu ca sng lc khng cung cp mt chn on xc nh m ch nhm pht
hin ngi c nguy c cao, trn c s thc hin tip cc xt nghim khc c chn on xc nh.
Sng lc c thc hin qun th nn khi thc hin cn t cc yu cu:
- Ch thc hin cho bnh tt c xc nh r v t l ngi mc tng i nhiu.
- K thut n gin, c th thc hin cng ng nhng c gi tr pht hin nhng ngi c nguy c cao.
- c cng ng chp nhn thc hin.
- Gi khng cao, cng ng chp nhn c.
30/09/2009
Page 184 of 203
- Sau khi sng lc phi c xt nghim chn on xc nh.

Sng lc di truyn bao gm: sng lc bnh tt di truyn trc sinh, sng lc bnh tt di truyn tr s sinh v
sng lc di truyn cng ng (ch yu pht hin ngi d hp t).
1.2. Sng lc trc sinh bnh tt di truyn (Prenatal genetic screening)

Sng lc trc sinh c p dng cho nhng ph n mang thai, y l bin php gip cho vic ngn nga
khng cho ra cc a tr bt thng bm sinh.
1.2.1. Tui ca b m
- Tui ca m lin quan n sinh con b d tt, c bit con b th ba nhim. Cc nguy c bt thng NST
thai tng ln theo tui m. nhng b m cao tui > 35 tui th nguy c khng phn ly NST xy ra trng ngy
cng tng. Tui m cng cao th nguy c sinh con d tt cng cao. Ngi ta cng nhn thy nhng b m qu tr
< 20 tui nguy c sinh con d tt ln hn nhng b m trong la tui 20 - 29.
- Tui ca b qu cao (ln hn 55 tui) cng l yu t lm tng nguy c sinh con d tt. Do vy qua iu tra
tui ca b m ta c th pht hin nhm nguy c cao sinh con d tt.
1.2.2. Siu m
Qua nhiu cng trnh nghin cu ca nhiu tc gi i n kt lun: siu m s dng trong chn on khng
c hi g cho con ngi, tuy nhin ch nn siu m khi cn thit. Khc vi chp X quang, chn on bng siu m
khng c hi cho m, cho thai, cho nhng ngi thc hin kim tra ny. V vy vi siu m thng quy thng
p dng tun 12, tun 18 20 v tun 30 - 32. Siu m c th kim tra c kh nng sng ca thai, s thai, tui
thai v pht hin nhng bt thng hnh thi ca thai nhi.
V d: pht hin cc bt thng v ng thn kinh, thai v s, cc thot v ni tng, d tt v xng...
Siu m cng c th pht hin sm cc thai nhi c nguy c b hi chng Down (khong sng sau gy 3 mm
3 thng u), ngn xng cnh tay, xng i thng km theo d tt tim, a i
Qua siu m ngi ta c th sng lc c 50 - 60% hi chng Down.
1.2.3. nh lng mt s cht c trong huyt thanh m

MS AFP (Maternal serum AFP): Alpha feto protein trong huyt thanh m.
MSHCG (Maternal serum human chorionic gonadotropin): HCG trong huyt thanh m.
uE3 (unconjugated estriol): Estriol khng lin hp.
Cc xt nghim ny thng c tin hnh tun thai 15 - 18. Trong th ba nhim 18, c 3 xt nghim u
thp, trong hi chng Down th AFP v uE3 gim, HCG tng.
Cc xt nghim sng lc thng c tin hnh pht hin mt s bnh, tt di truyn c trnh by bng
sau:
30/09/2009
Page 185 of 203
1.3. Sng lc bnh, tt di truyn tr s sinh (Newborn screening)

Bnh di truyn thng c sng lc tr s sinh l: bnh suy gip bm sinh, bnh phenylxeton niu v bnh
galactose mu. Vi bnh suy gip bm sinh, k thut dng sng lc l nh lng TSH, vi bnh phenylxeton
niu v bnh galactose mu ngi ta dng test Guthrie v Susi. Sng lc bnh tt di truyn thng c thc hin
khi tr 5 - 6 ngy tui.
1.4. Sng lc cng ng

Sng lc cng ng ch yu pht hin ngi d hp t.
Pht hin nhng ngi khng biu hin bnh nhng mang gen bnh c ngha ln trong phng chng bnh
tt di truyn. Vi vic p dng phn tch ADN v cc k thut lin quan, ngi ta c th pht hin, xc nh
nhiu bnh trng thi d hp t. Dng CK test (creatinin kinase) pht hin nhng ngi ph n mang gen
DMD: tuy khng pht hin c 100% ngi mang gen nhng cng xc nh c 50 - 60% trng hp mang
gen. Pht hin ngi d hp t Thalassemia, Thalassemia cng c thc hin.
Pht hin mt cch c h thng nhng ph n Rh (-) theo di pht hin nhng thai Rh (+) c nguy c tan
huyt do khng ph hp nhm mu Rh gia m v con. Ngi ta c th ngn nga bng cch b sung globulin anti D.
2. CHN ON TRC SINH

Nhim v ca chn on trc sinh l pht hin sm cc bnh, tt di truyn ca thai nhi. Qua ra nhng
gii php x tr kp thi, t vn di truyn cho tng c nhn, tng gia nh, hn ch s ra i nhng a tr b
khuyt tt, gp phn thc hin u sinh hc cho ni ging.
2.1. Cc i tng cn chn on trc sinh

i tng cn chn on trc sinh l nhng b m mang thai xc nh c nguy c cao sinh con d tt.
- Nhng b m mang thai trn 35 tui.
- Nhng b m sy thai lin tip.
30/09/2009
Page 186 of 203
- Nhng b m sinh con d tt.

- B hoc m (hoc c 2) c xc nh l ngi c ri lon cu trc NST di truyn c, v d c mang
NST mt on, chuyn on, o on; Cc b m mang thai c xc nh l ngi mang NST X c on
Xq27.3 d t.
- Kt qu siu m xc nh c nguy c bt thng v hnh thi.
- Kt qu sng lc bng huyt thanh m xc nh c nguy c cao sinh con d tt.
2.2. Nhng phng php dng chn on trc sinh

2.2.1. Siu m bo thai (Fetal sonography)
Hin nay phng php siu m bo thai thng c s dng nhm mc ch:
- Xc nh c mt s khuyt tt di truyn nht l cc trng hp khuyt tt v hnh thi nh: mt s tt ca
chi, st mi, h hm, v no, thot v no, no ng thy, trn dch no, thot v rn, thot v c honh, d dng
thn, d tt tim, a i, thiu i, thai chm ln
- Quan st bo thai xc nh gii tnh ca thai nhi (bnh di truyn lin kt gii tnh), thng phi siu m
lc trn 3 thng vo giai on c quan sinh dc ngoi hnh thnh.
2.2.2. Chc d dch i

Ngi ta c th tin hnh chc d i qua thnh bng hoc qua ng m o. Ngy nay ngi ta thng kt
hp vi siu m dn ng, xc nh v tr cho vic chc d. Chc d i thng c tin hnh vo tun th
15 - 18 v cc l do:
Trc tun 15 dch i cn t, t t bo bong vo nc i, c th gy sy thai. Sau tun 15 t cung to, lng
dch i khong 100 - 180 ml nn vic ly dch i d dng hn, s t bo sng bong ra t bo thai v mng i lc
ny cng nhiu hn, lm cc xt nghim v nui cy t bo thnh cng. Sau tun 15 tn s sy thai t nhin
bt u gim, cng thun li hn cho vic lm cc th thut nh chc d dch i.
Cc t bo c trong dch i l nhng t bo c ngun gc thai nhi (t bo ca m c th ln vo nhng vi t l
rt t). Dch i l mu vt c s dng t lu chn on trc sinh. Vi s kt hp ca siu m, k thut
chc d i ngy cng pht trin v c s dng rng ri.
Dch i c s dng vi k thut nhum t bo, pht hin vt th Barr, vt th Y, nh lng hormon c trong
nc i. K thut nui cy t bo nc i c s dng lm tiu bn NST, xt nghim sinh ha, xt nghim
enzym, phn tch ADN Vi cc k thut ny cho php chng ta chn on c gii tnh cho thai nhi, pht hin
mt s bnh, tt di truyn thi k phi thai mc NST v ADN.
Tuy nhin, hn ch ca phng php ny l chc d ly dch i, ngi ta thng phi tin hnh t tun th
15 tr i, lc ny thai to.
T l sy thai do chc d i l 0,5 - 1%.
2.2.3. Sinh thit tua rau

Thi im tt nht sinh thit tua rau thai l t tun th 8 - 10. Cc tua rau thai ny c s dng lm tiu
bn NST theo phng php trc tip hoc qua nui cy. Ngoi ra, ngi ta cn dng trc tip cc t bo tua rau
hoc cc t bo rau qua nui cy thc hin cc xt nghim ha sinh hoc phn tch ADN nhm chn on
bnh tt di truyn.
Ta c th sinh thit tua rau qua c t cung hoc qua thnh bng c s phi hp vi siu m. Mc d c cc tai
bin sy thai 2 - 3% (ph thuc vo kinh nghim sinh thit tua rau), cao hn chc d i nhng k thut ny vn
30/09/2009
Page 187 of 203
c p dng nhiu nc trn th gii.
2.2.4. Cc xt nghim khc t cc t bo ca phi thai

Ly mu cung rn ca thai nhi hoc tch cc t bo ca thai nhi t mu m chn on trc sinh bnh tt
di truyn cng c dng, nht l t khi k thut PCR, k thut FISH c p dng.
Vic tch phi bo t khi cc phi bo trong k thut th tinh trong ng nghim pht hin tnh trng ca
cc phi bo nng cao cht lng phi thai, pht hin cc phi thai c khuyt tt.
3. T VN DI TRUYN (GENETIC COUNSELING)

3.1. Qu trnh t vn di truyn
T vn di truyn l mt qu trnh bao gm nhiu hot ng tng thi im khc nhau. Qu trnh c th
tm tt trong s di y.
3.2. Mc ch chung ca t vn di truyn

T vn di truyn l qu trnh trao i v nguyn nhn, v t l mc, nguy c ti mc ca mt ri lon di
truyn no trong gia nh, la chn bin php thch hp hn ch s ra i ca tr b bnh, tt (theo hip hi
di truyn ngi ca M (1975)).
T vn di truyn l phng bnh tt di truyn, hn ch s ra i nhng a tr b khuyt tt.
T vn di truyn l cuc trao i gia cc nh chuyn mn v gia nh cn t vn nhm gii p nhng bn
khon, thc mc v vic sinh sn ca gia nh h da trn c s cc quy lut di truyn, thng qua vic thm khm,
xt nghim.
3.3. i tng cn t vn di truyn

i tng ca t vn di truyn kh a dng, c th xp thnh cc nhm sau:
- Nhng cp v chng c ln sinh con b khuyt tt.
30/09/2009
Page 188 of 203
- Nhng cp v chng v sinh hoc sy thai nhiu ln hoc nhiu ln thai b cht lu.
- Nhng cp nam n thanh nin trc khi kt hn mun bit tnh trng sc khe ca a con s c ca mnh
khi bit mt trong hai gia nh (c trng hp c 2 gia nh) c ngi mc bnh, tt di truyn no .
- Nhng cp v chng cao tui (chng > 55 tui, v > 35 tui), c bit l ph n cao tui, mun bit
nguy c c th c v sc khe ca a con s c ca h.
- Mt s ngi lm vic trong mi trng c hi hoc tip xc vi cc tc nhn c hi mun bit v sc khe
sinh sn ca mnh v nguy c v sc khe cho a con s c ca mnh.
- Mt s cp v chng kt duyn trong cng dng h mun bit nguy c di truyn v mt bnh tt no th
h con.
- Mt s ngi bit mnh mang gen bnh trng thi ln hoc mang NST b t bin c th truyn cho th h
con mun bit nguy c di truyn th h con.
- Cc cp v chng cn t vn sinh con theo mun.
Nhng ngi thuc cc nhm i tng nu trn c khi n mt mnh, c khi c v v chng cng n. C khi
cng mt gia nh nhng c th xp vo vi nhm nu trn. V d: va sy thai, va con khuyt tt, va c tip
xc vi tc nhn c hi.
3.4. Cc loi t vn di truyn

T vn di truyn cho nhng ngi b bnh, tt di truyn - cho gia nh h - cho x hi thng thng c cc
loi t vn sau:
3.4.1. T vn theo xc sut

L hnh thc a ra li khuyn di truyn da vo cc quy lut di truyn, qua d bo xc sut ti mc tt,
bnh di truyn. Ngi t vn di truyn xem xt bnh, tnh trng di truyn theo c ch no (tri NST thng, ln
NST thng ln lin kt NST X, tri lin kt NST X...), quan h h hng ca tr tng lai vi cc bnh nhn, da
vo nguyn l phn ly gen trong to giao t, t hp khi to hp t, qua tnh ton tn s ti mc.
Tuy nhin, s biu hin ca gen cn ph thuc vo tc ng ca mi trng, vo thm, biu hin ca
gen. Do vy, c nhng trng hp tnh theo xc sut khng cho kt qu chnh xc. Mc d vy phng php ny
vn l phng php c bn c dng cho n hin nay.
3.4.2. T vn di truyn c kt hp vi chn on trc sinh

Nhng k thut chn on trc sinh to cho t vn di truyn mt bc tin mi. S kt hp t vn theo
xc sut v chn on trc sinh lm cho t vn di truyn c kt qu chnh xc hn. Sau khi tnh nguy c theo
xc sut, cn ch nh chn on trc sinh vo nhng thi im thch hp, qua ta c thng bo v tnh trng
phi thai, t c c quyt nh cho vic gi hay khng gi thai.
thc hin c t vn di truyn v thc hin c chn on trc sinh, cn c s cng tc ca ngi b
d tt v gia nh nhng ngi b tt.
3.5. Cc bc cn thc hin khi t vn di truyn

T vn di truyn l mt qu trnh, qu trnh bao gm cc bc chnh sau y:
3.5.1. Lp gia h - thm khm lm sng - lp bnh n di truyn

3.5.1.1. Lp gia h
Dng cc k hiu quc t v gia h, lp gia h t nht 3 i vi mc ch:
30/09/2009
Page 189 of 203
Xc nh bnh, tt c di truyn khng.

Nu di truyn th theo quy lut no.
Cch lp gia h v phng php phn tch gia h c trnh by chng 1. Mt s im cn lu khi kt
lun l:
- Vi cc tnh trng, bnh, tt m tnh di truyn c xc nh, qua xy dng gia h, bc s di truyn c th
c nhng kt lun chnh xc.
- Vi nhng tnh trng, bnh, tt cha r c di truyn hay khng, v di truyn theo quy lut no hoc cc
trng hp c tnh cht gia nh nhng bn cht bnh, tt khng lin quan n NST, ADN hoc nhng t bin
pht sinh lp li cc c th cng gia nh nhng khng phi t bin di truyn c, hoc t bin di truyn mi
pht sinh th cn phi hp nhiu gia h, qua nhiu th h cng cc thut ton thch hp th mi cho c kt lun
tng i chnh xc v tnh cht v quy lut ca bnh, tt.
3.5.1.2. Thm khm lm sng - lp bnh n di truyn

Ty theo tng loi bnh, tt di truyn cn c s phi hp cht ch vi cc chuyn khoa lm sng nh Nhi,
Sn, Ni, Tm thn, Thn kinh, Mt, Da liu, Tai mi hng... thm khm ngi bnh mt cch ton din. Cn
tm cc triu chng chnh xc nh bnh tt thuc nhm no, mc no: bnh do ri lon NST hay mc
gen, ADN. Cc bnh mc phn t thng lin quan n cc enzym, lin quan n qu trnh chuyn ha...
Khi khai thc bnh s cn ch ti trnh ngi cn t vn, phong tc v tp qun ca h. Trong mt s
trng hp ngi cn t vn khng ni tht v tp qun, phong tc. Khi hi cn t nh, tm cch khch l ngi
bnh, hoc ngi nh bnh nhn, khng g p c th ly c y cc thng tin tht, cn thit. C nhng
vn phi hi nhiu ln qua cc ln khm kim tra li nhng thng tin cho chnh xc.
Cc thng tin cn khai thc gm:
- Tui bnh nhn, tnh trng sc khe ca bnh nhn.
- Quan h huyt thng (ch ti con nui, con ngoi gi th trnh nhm, st).
- Theo di s di truyn ca bnh, tt ang quan tm t nht 3 i.
- Tin s v thai nghn: nhng biu hin bt thng khi c thai, s ln sy thai, s ln thai lu, non, thai bt
thng...
- Tin s tip xc vi ha cht, tia phng x, cc loi thuc thng dng...
- Ch hi nhng ngi sng mt mnh, tch khi gia nh, nhng ngi ny thng d b b st.
Qu trnh thm khm, khai thc cc thng tin v biu hin ca cc bnh tt di truyn phi c lm thnh cc
bnh n di truyn. Ta c th lp ring mu bnh n di truyn cho tng bnh hoc s dng mu bnh n di truyn
chung, thng nht cho nhiu bnh.
3.5.2. Xt nghim
Bn cnh vic thm khm lm sng, xy dng gia h, c th xc nh kiu gen, gp phn xc nh kh
nng ti mc bnh th h sau thng cn phi tin hnh lm mt s xt nghim. Ty tng bnh tt, tng hi
chng c th, ta c th ch nh cc xt nghim cn thit. Cc xt nghim thng c dng h tr cho vic t
vn di truyn:
3.5.2.1. Cc xt nghim di truyn t bo

Nui cy t bo xt nghim NST: ngi ta thng nui cy lympho bo mu ngoi vi, t bo ty xng,
nguyn bo si chn on cc bnh NST, qua bit b m c cc vn g v NST, c th truyn cho con
hay khng. c bit cn ch pht hin nhng trng hp b m c ri lon cu trc NST, c th truyn cho th
30/09/2009
Page 190 of 203
h sau. Trong chn on trc sinh ngi ta c th nui cy t bo tua rau, t bo i hoc t bo bo thai.
K thut nhum giemsa thng thng hoc nhum bng G, R, C, T, Q, kt hp phn tch NST ngi ta c th
pht hin c cc sai lc s lng, cu trc NST.
3.5.2.2. Cc xt nghim sinh ha mc phn t protein v cc xt nghim di truyn mc phn t

(ADN)
Cc xt nghim ha sinh ch yu pht hin cc bnh ca protein. Bnh lin quan n protein c hai nhm:
bnh ca phn t protein khng phi l enzym v bnh ca phn t protein enzym.
Cc bnh ca protein l enzym thng dn n ri lon chuyn ha cc cht nh acid amin, glucid, lipid,
purin, pyrimidin, cc cht khong... Cc bnh do ri lon protein cu trc nh cc bnh Hb (xem phn khi nim
bnh di truyn phn t ngi).
Cc xt nghim phn tch ADN nhm pht hin cc t bin gen (xem phn k thut gen).
3.5.3. Tnh nguy c di truyn

Da vo cc quy lut bin d v di truyn tnh ton xc sut gen lnh, gen bnh, xc sut ngi lnh, ngi
bnh, ngi mang gen. Qua d bo xc sut ti xut hin th h sau.
Cc bnh, tt chng ta gp c th l di truyn n gen hoc a gen, a nhn t.
- Vi di truyn a gen, a nhn t t l ti mc tnh theo con s thng k kinh nghim. Con s thng k kinh
nghim ca mt s tt bnh di truyn a nhn t c cp phn di truyn a gen v di truyn a nhn t
ngi.
- Vi di truyn n gen, qua thm khm - lp gia h chng ta phi xc nh quy lut di truyn: gen trn NST
thng hay lin kt vi NST gii tnh. Tnh trng, bnh l di truyn tri hay ln... Vic tnh tn s ti mc vi mt
s tt bnh di truyn n gen, c trnh by phn di truyn n gen.
Vic tnh ton nguy c ti mc theo cc tn s thc cht l tin on theo xc sut v vy cn dng nh lut
Bayes.
nh lut Bayes l nh lut v xc sut ca nguyn nhn.Theo nh lut Bayes, kh nng ti xut hin bnh tt
di truyn cho mi trng hp c th khng ch ph thuc vo tr sp ra i c quan h h hng bc 1 hay bc 2
vi mt ngi c bnh no , n cn ty thuc vo tnh trng c th ca nhng ngi c lin quan gn vi tr
tng lai: xut hin nhiu hay t ngi mc bnh trong gia nh. Nguyn l ca nh lut ny l: xc sut xut
hin bnh l tng hp cc kh nng c lin quan: b, m, anh, ch, em, cu, d... Kh nng xut hin c th ca
mt trng hp l phn giao nhau gia cc kh nng, xc sut ti xut hin bnh tt l tch s ca cc xc sut lin
i.
- Tnh nguy c ti xut hin tt, bnh di truyn cho nhng trng hp c kt hn h hng: mc d lut hn
nhn gia nh cm kt hn h hng (c quan h huyt thng trong vng 3 i) nhng hin nay vn cn nhng
trng hp c kt hn h hng, c bit nhng vng bit lp nh trn ni cao, ngoi hi o... Hu qu ca vic
kt hn ny lm tng tn s xut hin cc bnh, tt di truyn m nguyn nhn ch yu l do s t hp li ca cc
gen ln c hi khi hn nhn cn huyt.
- Tnh nguy c di truyn cho mt qun th: vic tnh tn s gen bnh, tn s gen lnh, tn s ngi bnh, tn s
ngi lnh, tn s ngi mang gen d hp trong mt qun th c gi tr gip ta bit c mc lu hnh gen
trong qun th, qua c cc bin php thch hp phng trnh vic xut hin bnh. tnh ton tn s gen
bnh, gen lnh trong qun th ngi ta p dng nh lut Hardy - Weinberg (xem phn di truyn hc qun th
ngi).
Cc kh khn khi tnh nguy c di truyn:
Trong khi t vn di truyn, ngi lm cng tc t vn di truyn thng gp mt s kh khn do cc hin trng
30/09/2009
Page 191 of 203
sau:
- Hin tng sao chp gen.
- Hin tng sao chp kiu hnh.
- bc l ca gen khng hon ton.
- thm ca gen khng hon ton.
- S xut hin mt s t bin mi pht sinh do cc nguyn nhn khc nhau.
- Gen bnh ln m c th d hp t vn biu hin bnh.
- Mc biu hin bnh ph thuc vo thi gian: bnh tng huyt p xut hin khi ln tui.
- Mc biu hin bnh ph thuc vo tc ng ca mi trng (i tho ng khng ph thuc insulin lin
quan n ch n...).
- Cc trng thi khm v bnh di truyn.
Nhng trng hp trn c th lm cho ngi lm t vn di truyn d b nhm ln, cn ch v nu nhm ln
c th lm chng ta tnh ton sai tn s ti xut hin tt bnh, t vn di truyn cng v vy tr nn thiu chnh xc.
Bn cnh cc yu t trn, b m ln tui cng c th lm thay i t l xut hin mt s tt bnh di truyn.
Ngi ta nhn thy nhiu bnh di truyn c mi lin quan kh r vi tui ngi m. V d tn s mc bnh
Down tng ln theo tui ca b, m c bit l tui m. Vn ny cp phn bnh hc NST.
Mt s tc gi cho rng, khi tui m cao, tn s sai lch trong s phn ly NST, c bit l cc NST tm u ca
non cng tng ln. Mt s tc gi cho rng, s sai lch NST trong gim phn c lin quan n giai on Go qu
di ca trng, ri lon phn ly NST l ch yu nn khng thy r mi lin quan ca tui m vi ri lon cu trc
NST.
Tui ca b cng c mt s tc gi nghin cu, b ln tui (> 55 tui) cng nh hng n vic sinh con b
bnh di truyn. Tuy nhin, ngi ta cha xc nh c c th tn s mi tng quan gia tui b v vn sinh
con d tt.
3.5.4. Cho li khuyn

Sau khi tin hnh cc bc xc nh bnh, xc nh kh nng ti xut hin bnh, tt di truyn, ngi
cho li khuyn gii thch ri kt lun cho ngi cn t vn. Cc vn phi kt lun l:
- Xc nh bnh, tt, hi chng ca ngi b mc g?
- Bnh, tt c di truyn khng? nu c di truyn th theo c ch, quy lut no ?
- Tin lng bnh, tt. Xc nh kh nng iu tr v phng bnh, hng nghip cho bnh nhn nu cn thit.
- Xc nh xc sut sinh con lnh, con bnh, con mang gen bnh. T c nhng li khuyn cn thit.
- Cn kt hp tm l y hc v lut php bo v hnh phc cho ngi bnh.
3.5.5. Gia nh quyt nh

Trong t vn di truyn, ngi lm t vn ch cung cp cc thng tin cn thit cho i tng cn t vn, sau
a ra li khuyn ch khng a ra quyt nh. Vic c thc hin li khuyn hay khng hon ton do gia nh
quyt nh.
30/09/2009
Page 192 of 203
3.5.6. Theo di nh gi kt qu
Vic theo di xem ngi c t vn di truyn c thc hin theo gi ca ngi t vn di truyn hay khng
s gip cho ngi lm t vn c th rt kinh nghim, nh gi hiu qu cng vic ca mnh nhm nng cao cht
lng phng nga s ra i cc tr b tt, bnh di truyn. ng thi c quan t vn di truyn cng cn phi hp
vi ngi c t vn khi h c yu cu gip v chuyn mn.
4. PHNG BNH, TT DI TRUYN

Cc bc phng nga bnh, tt di truyn c trnh by s di y:
4.1. Phng nga trc hn nhn

Thanh nin trc khi kt hn c th c pht hin xem c mang cc gen bnh d hp t, mang NST chuyn
on, c hin tng bt ng nhm mu Rh... hoc cc t bin khc c kh nng di truyn cho th h sau khng.
Qua vic pht hin ny c th c t vn di truyn ph hp nhm trnh nhng kh nng kt hn c th lm xut
hin nhng tt, bnh di truyn, hoc cc bt thng bm sinh con ci.
Phng bnh trc hn nhn c ch nhiu nhng ni m t l ngi c nhm mu Rh- c tn s cao,
hoc ni bit c lu hnh nhiu gen ln c hi. V d bnh hemoglobin, bnh ri lon chuyn ha
Vic phng bnh trc hn nhn tuy nhin khng th thc hin cho mi cp nam n thanh nin, khng th
trnh c hon ton cc tt, bnh di truyn.V vy, ngi ta phi p dng cc bin php phng bnh, tt di truyn
trc khi th thai.
4.2. Phng bnh trc khi th thai

hn ch sinh ra nhng a tr khuyt tt, nn thc hin cc bc sau:
- Pht hin xem ngi v hay ngi chng c phi l ngi mang gen bnh khng (nu cha xc nh iu
ny trc hn nhn).
- Khi c k hoch mang thai, nn trnh tip xc vi cc tc nhn c hi trong mi trng trnh t bin.
- Khi bit trong gia nh c ngi mc tt, bnh di truyn (v d b tt ca ng thn kinh, b Down) nn
dng mt s thuc c ch nh hn ch pht sinh bnh tt (v d dng: acid folic, cc vitamin nhm B
phng cc d tt ca ng thn kinh).
30/09/2009
Page 193 of 203
4.3. Phng bnh sau khi c thai

Kt qu ca s th thai l hnh thnh phi thai. Phi thai c th c kiu gen bnh thng hoc bt thng.
theo di s pht trin ca phi thai, vic khm thai nh k l vic lm cn thit
.i vi nhng phi thai c kiu gen bnh thng, s chm sc ca gia nh, ca x hi v chnh ca bn thn
thai ph l iu kin cn cho ra i nhng a tr khe mnh, pht trin tt mi mt.
i vi nhng thai c kiu gen bt thng (biu hin ra kiu hnh bng s pht trin bt thng), cn chn
on trc sinh pht hin nhng bt thng v NST hoc t bin gen. Khi c kt qu ca chn on trc
sinh, cung cp cho gia nh nhng t vn cn thit gia nh hiu v gia nh quyt nh.
cha cn nguyn ca bnh tt, bin php iu tr gen (gene therapy) l cn thit. Tuy nhin, vic dng bin
php ny n nay vn cn nhiu hn ch.
5. IU TR BNH, TT DI TRUYN
V bnh di truyn l bnh do bin i vt liu di truyn nn chng ta cha khc phc n tn gc, sa cha
nhng sai st vt liu di truyn c (tr trng hp ghp gen). V vy, iu tr cng sm th cc ri lon v chc
nng cha c hoc cha nh hng ti c th b tt, bnh. Ngay trong trng hp ghp gen cng phi lm sm
khi cn l t bo sinh dc, l hp t hay phi mi giai on c mt s phi bo, hoc khi mm c quan mi
hnh thnh. Ghp gen cho cc c th giai on sinh trng, trng thnh khng th m bo cc gen i vo mi
t bo ca c th, ca c quan.
Trong iu tr bnh di truyn, tr trng hp ghp gen, cc trng hp cn li do khng khc phc tn gc cc
sai st di truyn nn khi iu tr, cc triu chng c th ht nhng c ch pht sinh bnh vn cn nn cc bnh, tt
di truyn phi iu tr lu di, hu ht phi iu tr sut i.
Bnh tt di truyn nhiu khi do cc c ch pht sinh khc nhau nhng cng gy ra mt s biu hin lm sng
ging nhau v thm ch ging vi mt s bnh, tt do mi trng gy nn, cc tt, bnh di truyn ny d c mt
s biu hin ging nhau nhng phng php iu tr li phi khc nhau.
Tm li, nguyn tc chung ca iu tr bnh, tt di truyn l:
- Pht hin sm, iu tr sm.
- iu tr lu di.
- Dng phng php iu tr thch hp cho tng bnh.
C hai phng php chnh trong iu tr bnh, tt di truyn:
5.1. Phng php iu tr c hiu

5.1.1. Phng php trnh
Phng php ny p dng khi xc nh c c th khng c kh nng chuyn ha c mt s cht no .
Cch iu tr l trnh v loi b nhng cht c th khng chuyn ha c trong ch n, thng gi l iu tr
bng tit ch dinh dng.
V d: trong bnh phenylxeton niu, cn loi b phenylalanin trong thc n. Vn ny khng n gin v
phenylalanin c trong hu ht cc protein. Trong bnh galactose huyt, khi tr cn b, vic thay sa m bng sa
loi tr galactose rt c hiu qu. Khi tr ln s c thm con ng chuyn ha khc nn cc ri lon do n
30/09/2009
Page 194 of 203
thc n c galactose cng gim bt.

Vi phng php iu tr ny, kt qu iu tr ph thuc vo ch iu tr, cn iu tr sm, sut i v
nghim ngt.
5.1.2. Phng php b sung

p dng cho trng hp c th khng tng hp c mt s cht cn thit. Bin php iu tr y l b
sung cho c th nhng cht cn thit . V d trong suy gip bm sinh, iu tr sm bng thyroxin s c nh
hng tt n s pht trin c th v tr tu. Trong bnh thiu cc yu t ng mu: thiu yu t VIII, yu t
IX, vic b sung cc yu t ny cho c th s phng cc chy mu kh ng cho bnh nhn.
5.1.3. Phng php loi b

Trong mt s bnh di truyn c s tch lu qu mc cc sn phm ca qu trnh chuyn ha, hoc xut hin
cc sn phm bt thng gy c cho c th, loi b cc cht ny ra khi c th l bin php iu tr c hiu qu.
V d bnh Wilson l bnh ri lon chuyn ha ng, ngoi bin php trnh cc thc n cha nhiu ng (gan, c,
trai), vic dng kalisulfua kt ta ng lm rut gim hp th v dng cc thuc tng bi tit ng qua nc
tiu s lm cc biu hin bnh bnh nhn gim hoc mt.
Trong hi chng tng sn thng thn bm sinh, androgen c sn xut ra qu mc. Dng dexamethasone
cho thai ph sau k kinh cui cng 10 tun c th lm gim cc biu hin bnh ca tr b hi chng ny.
5.1.4. Liu php gen (gene therapy)

a s cc bnh tt di truyn l do t bin gen. iu tr gen l phng php cha cn nguyn ca bnh tt. S
kin gii m xong bn gen ca ngi m ra trin vng rt ln cho iu tr gen. Tuy nhin, iu tr gen n
nay mi ch i nhng bc ban u.
iu tr gen c th t bo sinh dng (somatic cell therapy) hoc cc dng t bo to giao t (germline
therapy) hoc dng t bo gc (stem cell therapy).
5.1.4.1. Liu php iu tr bng t bo sinh dng (somatic cell therapy): liu php ny c tp trung nghin
cu trong vic iu tr gen ngi.
iu tr gen t bo sinh dng nhm cc loi t bo b t bin iu tr. K thut thng c dng l
thay th sn phm b thiu ca gen bng cch tch hp gen bnh thng vo t bo sinh dng. Phng php a
gen vo t bo sinh dng c th thc hin bng cch lai t bo hoc dng virus lm vector.
C hai cch tip cn k thut ny:
- Exvivo l phng php a ADN lnh vo vector, a vector mang ADN lnh vo t bo, sau truyn
nhng t bo lnh vo c th ngi bnh.
- Invivo l phng php a ADN lnh vo vector sau truyn trc tip vector mang ADN lnh vo c th
ngi bnh.
Trong phng php ny ngi ta dng cc t bo cc m c kh nng phn chia, sau khi tch hp gen, t bo
phi c kh nng nhn ln. T bo ty xng c kh nng cho nn c chn, tuy nhin c hn ch v hu ht
t bo ty khng phi t bo gc, mt s t bo khng c kh nng phn chia, nn ngi ta c th dng nguyn
bo si ca da, t bo ni m mch mu, t bo gan, lympho. Vng i cc t bo ny ngn do vy iu tr phi
lp i lp li.
iu tr bng liu php thay th gen
Hu ht liu php iu tr thay th gen bng cch tch hp gen ca t bo bnh thng vo ADN ca t bo
30/09/2009
Page 195 of 203
soma. Phng php ny c hiu qu trong iu tr bnh di truyn ln: (bnh do thiu sn phm protein hoc c
protein nhng khng c chc nng). Tch hp gen lnh vo b li gen thiu, nhiu bnh thiu ht enzym nu
b c 10% sn phm ca gen th vic iu tr c hiu qu.
C nhiu k thut a gen vo trong t bo:
- Ha nhp t bo (cell fusion).
- Dng calci phosphat, cht ha hc ny lm ri lon mng t bo, v vy ADN tch in m vt qua lc y
ha hc t nhin ca mng t bo.
- Tim ADN vo t bo.
- Dng sc in t bo ADN lnh vt qua mng t bo i vo t bo.
- Ha ADN vo liposome.
- a ADN trn vo t bo.
- Dng virus lm vector chuyn gen vo t bo.
Chng ti gii thiu mt s k thut thng c dng:
- Dng Retrovirus lm vector: Retrovirus l nhng virus c vt cht di truyn l ARN. Virus ARN c kh nng
i vo t bo vt ch, phin m ngc t ARN thnh ADN v tch hp vt cht di truyn vo ADN ca vt ch.
u im ca phng php ny l gen lnh tch hp vo c ADN ca t bo nhn cho nn hiu qu cao. Bt
li l tch hp mt cch ngu nhin v vy n c th chn vo proto-oncogen, hot ha oncogen v gy ung th.
hn ch bt li ny ngi ta thay i cc promoter ca retrovirus. Mt bt li na l retrovirus ch c kh nng
i vo nhn khi mng nhn bin mt v vy chng ch nhim t bo ang phn chia, khng c hiu qu t bo
khng phn chia.
30/09/2009
Page 196 of 203
- Dng Adenovirus lm vector: Adenovirus l nhng virus c vt cht di truyn l ADN. Vi kh nng i vo
cc t bo khng phn chia, Adenovirus c s dng trong mt s thc nghim. Adenovirus kh tch hp vo
30/09/2009
Page 197 of 203
ADN vt ch, n khng hot ha proto-oncogen. Tuy nhin vic kh tch hp vo ADN cng l mt bt li v
Adenovirus sm b o thi khi t bo, iu ny dn n vic biu hin gen ch thong qua, v vy phi c s ti
a ADN vo t bo.
Nhng virus khc: Adeno - associated virus cng c lm vector chuyn gen.
Dng virus lm vector chuyn gen c hiu qu cao trong vic chuyn gen iu tr bng liu php t bo soma.
Tuy nhin n cng c nhng bt li: s biu hin gen thp hoc thong qua, kch thc gen a vo gii hn, kh
iu ha chnh xc s biu hin gen mt s vector virus khng xm nhp vo t bo khng phn chia v c kh
nng to t bo oncogen.
- Vector khng phi virus: Liposome
Liposome c th cha on ADN c kch thc ln, liposome c th i vo t bo, a ADN vo t bo. Tuy
nhin chuyn gen bng cch ny ch mt lng nh t bo nhn c gen lnh.
- Chuyn gen bng ADN trn
Ngi ta c th a ADN trn vo t bo m khng cn vector, mc d ADN trn thng b y li bi lc
y ha hc t nhin ca mng t bo nhng n c th i vo t bo vi c ch cha r, t to ra protein.
Ngoi ra cn c phng php to NST nhn to ca ngi: NST nhn to thng c di 5-10 kilobase (Kb).
C tm ng, c cc u mt ca NST (telomere). NST cha cc gen lnh. a NST nhn to vo t bo ta thu
c sn phm ca gen lnh.
Liu php bt hot gen

Liu php ny c dng trong k thut iu tr t bin gen tri. V d: bnh Marfan, Huntington...
C hai phng php c dng:
- Phng php iu tr bng i m: a oligonucleotid (cDNA) b sung vi mARN ca gen bnh ngn cn s
dch m khng to protein c hi.
- Phng php dng enzym: dng enzym ph hy mARN ca gen bnh.
Phng php tim trc tip ADN vo m c hiu

Trong mt s trng hp c th tim trc tip vo m c. V d trong vic iu tr bnh teo c Duchenne:
Tim vo c on gen nh tng hp dystrophin vo chut hoc dng sng bn gen. (ADN c bc trong kim
loi v c bn bng sng c bit a vo t bo). K thut ny n gin v an ton tuy nhin hiu qu thp
v t bo c khng phi l t bo sinh sn thng xuyn nn ADN tim vo ch biu hin c vi thng. Mun
duy tr th phi lp i lp li vic a ADN vo t bo.
Liu php gen cn c ng dng iu tr cc bnh khng di truyn, v d iu tr cc bnh ung th khng
di truyn, iu tr bnh AIDS: trong iu tr ung th ngi ta thy rng khi th nghim invitro cc t bo ung th
c gn vi gen p53 (gen p53 c kh nng c ch nhn i ADN, c ch phn bo) th cc t bo ung th ny
khng pht trin hoc gim s pht trin. y cng l mt hng chuyn gen p53 vo iu tr ung th, c ch
s pht trin ca cc khi u. V d iu tr trong bnh ung th phi.
5.1.4.2. iu tr bng liu php t bo to giao t (Germline therapy)

Germline l dng t bo to giao t, u im l c hiu qu i vi bnh nhn v con chu ca h. iu tr
bng phng php ny thnh cng u tin vo nm 1983, a gen hormon tng trng ca ngi vo phi chut
bng phng php dng kim tim nh a ADN vo phi. Mt s phi c tch hp gen hormon tng trng th
giao t cng c gen ny v truyn cho th h sau. Nguyn tc ca phng php ny c p dng nghin cu
iu tr gen ca ngi.
5.1.4.3. Phng php iu tr bng t bo gc (Stem cell)
30/09/2009
Page 198 of 203
T bo gc l mt tp hp t bo tin thn cha bit ha, n c kh nng to ra cc t bo bit ha ca cc m.

T bo gc khng ch bit ha, t n cn ti to ra cc t bo gc mi. Nh vy t bo gc l mt nhm t bo
khng cht, n c kh nng to ra cc t bo m khc nhau. Phng php iu tr bng t bo gc c hiu qu
cao, n nh, to ra kh nng iu tr cc bnh di truyn. Ngi ta s dng t bo gc ty xng (ghp ty)
iu tr mt s bnh v mu v d iu tr - thalassemia, thiu mu fanconi
5.2. Cc phng php iu tr khng c hiu

Gm cc phng php iu tr triu chng.
5.2.1. Phu thut chnh hnh: c dng trong cc d tt v hnh thi nh st mi, h hm, tha ngn, dnh
ngn, d dng c quan sinh dc Ngi ta thu c mt s kt qu bc u khi thc hin phu thut
m cht hp ng tit niu ngay giai on thai.
5.2.2. Phng php th dc liu php: c p dng trong cc trng hp bnh lon dng c, phng
php ny thng c kt hp vi phng php b sung nh b sung acid amin, b sung hormon thch
hp...
5.2.3. Phng php truyn mu: thng c dng trong mt s bnh v mu, trong nhng trng hp c
tng hy t bo mu th ngi ta cn kt hp ct lch gim tc hy cc t bo mu trong c th.
5.2.4. Phng php dng hormon: phng php ny thng c p dng vi nhng trng hp c ri
lon v gii hay chm pht trin th cht, nhi tnh. V d:
- Vi ngi mc hi chng Turner ngi ta dng estrogen iu tr.
- Vi hi chng Klinefelter ngi ta dng hormon sinh dc nam.
- Vi tr b mc Down, ngi ta dng hormon tng trng.
i vi cc tr b bnh, tt di truyn cn c s h tr ca x hi - nh trng - gia nh, c cc chng trnh chm
sc gio dc ph hp, gip cc tr b bnh, tt di truyn ha nhp vi cng ng.
Nhn chung, sau khi xc nh c c ch di truyn ca bnh, tt, ty tng bnh, tt di truyn, ta tm phng php
iu tr thch hp. Trong nhiu trng hp, phi kt hp nhiu bin php khc nhau mi c hiu qu tt cho iu
tr.
T LNG GI
1.
2.
3.
Trnh by cc xt nghim sng lc bnh, tt di truyn.

Trnh by i tng cn chn on trc sinh.
K tn cc phng php c dng chn on trc sinh. Trnh by vai tr ca phng php chc d
dch i, sinh thit tua rau.
4. Trnh by i tng ca t vn di truyn.
5. Trnh by mt s kh khn khi tnh nguy c di truyn.
6. K tn cc bc cn thc hin khi t vn di truyn - Trnh by ni dung ca bc thm khm lm sng,
lp gia h, lp bnh n di truyn.
7. K tn cc bc cn thc hin khi t vn di truyn. Trnh by ni dung cc bc xt nghim.
8. K tn cc bc cn thc hin khi t vn di truyn. Trnh by ni dung ca bc cho li khuyn di
truyn v gia nh quyt nh.
9. Trnh by ni dung phng bnh tt di truyn.
10. Trnh by phng php iu tr c hiu bnh, tt di truyn.
11. Trnh by phng php iu tr khng c hiu bnh, tt di truyn.
30/09/2009
Page 199 of 203
12. Vic sinh con Down do v hay do chng? Trnh by cc phng php sng lc v chn on trc sinh
hi chng Down.
13. Trnh by k thut chuyn gen vi mc ch iu tr gen.
30/09/2009
Page 200 of 203
TI LIU THAM KHO

TING VIT
1.
Trnh Vn Bo (2004)
D dng bm sinh.
Nh xut bn Y hc, H Ni.
2.
ng Vn Ng, Ng Gia Thch, Trnh Vn Bo, Phm c Phng (1965)

Sinh vt hc.
Nh xut bn Y hc v Th dc th thao, H Ni.
3.
ng Vn Ng, Ng Gia Thch, Trnh Vn Bo, Phm c Phng (1987)

Sinh hc.
4.
Harrison (1999)
Cc nguyn l y hc ni khoa (Da trn Harrison xut bn ln th 12).
Nh xut bn Y hc.
5.
B mn Y Sinh hc - Di truyn, i hc Y H Ni (2002)

Cc nguyn l sinh hc.
TING ANH
6.
Bruce A., Alexander J., Jeulia L., Martin R., Keith R., Peter W. (2002)
Molecular Biology of the cell.
Gardand publishing, NewYork.
7.
Jacqueline B., Carrie F. (2002)

Molecular analysis of cancer.
Humamna press, Inc.
8.
Jorde L.B., Carey J.C., Bamshad M.J., White R.L. (2000)

Medical genetics (Second edition).
Mosby, Inc.
9.
Harrison (2001)
Principles of internal medicine (fifth edition).
McGraw Hill, USA.
10. Ricki L (2005)

Human genetics - Concepts and applicatiom (sixth edition).
Mcgrow Hill, NewYork.
11. Leland H.H., Leroy H., Michael L.G., Ann E.R., Lee M.S., Ruth C.U. (2000)
Genetics fromgenes to genomes.
McGrow Hill, USA.
30/09/2009
Page 201 of 203
12. Lynn B.J., Jonh C.C., Michael J.B., Raymond L.W. (2003)
Medical genetics (third edition).
Mosby, USA.
13. Mark I.E., Mark P.J., Yuval Y., Arie D. (2006)
Prenatal Diagnosis
McGraw Hill Medical publishing, NewYork.
14. McKusick V.A. (1992)
Medelian inheritance in man (tenth edition).
The Jonhs Hopkin university press.
15. Thompson and Thompson (2004)
Genetics in medicine (sixth edition).
Saunders, USA.
16. Walt R., Katharine Q.F. (1999)
Molecular biology techniques.
Academic press, USA.
30/09/2009
Page 202 of 203
Chu trch nhim xut bn:

Ch tch HQT kim Tng Gim c NG TRN I
Ph Tng Gim c kim Tng bin tp NGUYN QU THAO
Chu trch nhim ni dung:
Ch tch HQT kim Gim c Cng ty CP Sch H DN
TRN NHT TN
Bin tp v sa bn in:
V TH BNH
Trnh by ba:
BI QUANG TUN
Ch bn:
THI SN
30/09/2009
Page 203 of 203
DI TRUYN Y HC
M s: 7K772Y8DAI
In 1000 bn, (Q: 38), kh 19 27 cm, ti
S KKH xut bn: 2832008/CXB/16635/GD
In xong v np lu chiu thng 4 nm 2008.
30/09/2009

Di Truyen y Hoc

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Di Truyen y Hoc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Page 1 of 203

(DNG CHO O TO BC S A KHOA)

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

PGS.TS. TRN TH THANH HNG

PGS.TS. PHAN TH HOAN

Bn quyn thuc B Y t (V Khoa hc v o to)

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

1.3. Lc s pht trin ca di truyn phn t

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

2. NI DUNG CA DI TRUYN HC NGI

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

2.2. Di truyn phn t

Mi khu trong s nu trn hnh thnh mt lnh vc nghin cu:

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

Nghin cu s phin m (Transcriptomics): nghin cu qu trnh phin m v cc yu t nh hng n qu

2.3. Di truyn qun th

2.4. Di truyn min dch

2.6. Di truyn lm sng

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

Cho cc li khuyn di truyn cn thit.

2.7. Di truyn ung th

3. PHNG PHP NGHIN CU CA DI TRUYN Y HC

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

3.1.2. Quan st nhim sc th nhn t bo gian k

3.2. Phng php di truyn ha sinh

3.3. Phng php di truyn phn t

3.4. Phng php lp gia h v phn tch gia h

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

3.5. Phng php kho st con sinh i

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

Nu di truyn H = 1, tnh trng hon ton do di truyn quyt nh.

3.6. Phng php quan st np vn da

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

3.7. Phng php di truyn qun th

3.8. Thm khm lm sng bnh di truyn

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

Nu tm tt ni dung ca di truyn t bo, di truyn phn t ngi.

Nu tm tt ni dung ca di truyn qun th ngi, di truyn min dch, di truyn dc l, di truyn lm

Nu tm tt ni dung ca di truyn hc trong ung th, u sinh hc.

Trnh by phng php di truyn t bo.

Trnh by phng php di truyn ha sinh v phng php di truyn phn t.

Trnh by phng php xy dng gia h v phn tch gia h.

Trnh by phng php phn tch np vn da.

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

1. S LC LCH S NGHIN CU NHIM SC TH CA NGI

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

T thp k 1980, s ra i ca phng php gi l FISH (Fluorescence in situ hybridization - lai ti ch

2. PHNG PHP XT NGHIM NHIM SC TH CA NGI

2.2. Phng php lm tiu bn nhim sc th t t bo bch cu lympho mu ngoi vi

2.2.2. Phng php cy lympho bo

2.2.3. Cc bc ca qu trnh nui cy c thc hin trong iu kin v trng

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

2.2.3.2. Cc bc thu hoch t bo

2.3. Phng php phn tch tiu bn nhim sc th ngi

p: chiu di nhnh ngn; q: chiu di nhnh di.

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm

- Nhm tm gia (metacentric): chiu di ca nhnh ngn = chiu di ca nhnh di (p = q).

3.2. Cc quy nh quc t v xp b nhim sc th ngi

file://C:\Windows\Temp\rvmmkjuryf\di truyen CAN_1_unicode_2_html.htm