Truyen Co Cac Dan Toc It Nguoi VN

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH
Truyn c cac dn tc t ngi

Vit Nam
Nha xut ban vn hoc - Ha ni 2000

Ban Vn hoc Vit Nam tuyn chon
In theo ban Truyn c Tay - Nung- NXB Vn hoa, 1986.
http://ebooks.vdcmedia.com
Nhiu tac gia
MUC LUC
CHANG QUAN TRIU ................................................................................................................. 3

TAI X PHOONG............................................................................................................................ 8
MT TAI, MT TOC .................................................................................................................... 17
HAI ANH EM VA BA CON YU TINH ..................................................................................... 25
BAN CAI TU NG .................................................................................................................... 30
M CI X KIN ....................................................................................................................... 34
KHNG BAO GI BIT GIN .................................................................................................. 37
CHIC CU PHUC C ............................................................................................................ 47
HO KNH THAN .......................................................................................................................... 53
CHANG NHO S VA COC THN ............................................................................................... 61
TNH BAN .................................................................................................................................... 67
BT N CHU VANG.............................................................................................................. 72
CA BNG NUT CA TR .......................................................................................................... 82
CHANG NGC I HOC .............................................................................................................. 87
TUNG CON LY C V TIN............................................................................................. 93
CHANG QUAN TRIU
Quan Triu m ci cha me t ngay con nho. Chang c cac

bac cac chu trong lang nui nng day d. Nm mi tam tui
chang ly v.
Ngh chnh cua chang la qung chai, keo vo ngoai sng. V
chang th vao rng hai cui, mc du hai v chng lam vic rt sing
nng nhng cuc sng vn thiu thn.
Lam ngh cu ca, chang phai dy trc ga chung ra sng
t vo t luc ca ang oi long va thc khuya on ca chi trng.
V phai thc khuya dy sm nh vy nn co nhiu ln chang ngu
vt bn b sng, b sui.
Mt hm, gp phai ngay tri sng mui nng hat, gio bc rt
tng hi. Quan Triu ngi keo vo khuya, hai con mt chang c ru
dn, cui cung chang nga lng vao mt gc cy to ri ngu thip i
luc nao khng bit.
Co mt oan ngi i qua ng, thy chang nm co qup
di gc cy : mt ngi trong bon ho ben ci ao ang mc p cho
chang. Tri sang ro, chang thc dy. Thy co cai ao khng bit la
cua ai, lin c th mc vao ri thu xp tr v nha.
Chang v nha gia luc v chang ang sa soan i kim cui.
iu la la Quan Triu goi v, i lai sat bn ngi v ma v vn
khng thy chng, mai n khi Quan Triu ci bo ao ngoai ra, v
Nhiu tac gia
chang mi nhn thy chng. Bit la ao co phep tang hnh, chang

sung sng ct ky u ging ch dp dung n ?
Nm y nha vua thu nhiu vang bac cht vao kho chi vao
vic xy lu ai cung in. Nhn dn trong nc ngay cang oi
kh. V chng Quan Triu cung lm vao canh tung thiu. Mt
hm, chang mc ao thn ri i thng n kinh , chang th vao
kho nha vua ly trm mt t vang bac v chi dung. Chang bc vao
cng, bon lnh gac, mt mo tron thao lao ma vn khng thy
chang. Quan Triu m mt dum bac i ra, bon lnh cung mu tt.
Ln u tin ly c bac, chang cang thy ro gia tr cua ao thn.
Chang lai vao kho ln th hai, th ba, khng mt ai phat hin ra
chang. T o ngay nao chang cung vao kho nha vua ly vang bac
v phn phat cho ba con lang xom. Ri dn da chang em vang bac
chia cho ca nhng dn ngheo quanh vung moi ngi rt cam
phuc. V dung ao thn hang ngay nn ao a co ch rach. Thy ao
b rach chang ct manh giy dan lai, v vy mi khi chang mc ao
thn i lai, ngi ta thy mun va tung tng nhay nhot ta nh
mt con bm ang bay ln trong khng trung.
Hang ngay vao kim tra, bon quan qun thy kho vang cua
nha vua ngay cang hao hut th ly lam la, chung tra hoi bon lnh
canh. Bon lnh cung rt ngac nhin v hang ngay chung canh gac
cn mt, khng h thy mt ngi nao ben mang, ma sao lai co
chuyn mt trm. Chung ban nhau chu y canh gac nghim hn.
Sut ngay hm sau, chung ch thy ngoai mt con bm bay i bay
lai th khng co mt ngi la nao, nhng n chiu khi xem lai
ng vang th a thy mt hn bn thoi vang thoi. Chung ngh xa
ngh gn Hay la con bm a ly trm lp tc chung chun b
sn con bm. Hm sau lai mt con bm bay vao, li lin sp

xung, chup ngay c. Quan Triu lin b bt. Chung giai chang
ln np vua. Nha vua ben ha lnh tng chang vao nha giam ch
ngay x an.
Nhn dn quanh vung, c tin Quan Triu b bt giam, lin
ru nhau keo n gp vua, ng thanh xin tha ti cho chang.
Nhng vua sai qun lnh ui ho ra khoi cung.
Sang hm sau, gia luc nha vua ang cung cac quan trong
triu hop ban x ti Quan Triu th cht nghe cp bao ngoai bin
ai, qun gic ng nh kin co, ang hung hng tin su vao t
nc cp cua git ngi. Nghe tin, nha vua ht hoang hoan ngay
vic x ti Quan Triu, dn sc vao vic chng gic. Th gic
manh nh vu bao, qun nha vua b thua khp ni. Chung ang
tin thng v kinh , nha vua run ln bn bt, cac tng vo, cac
quan vn mt may tai met, v qun tung ra bao nhiu b tiu dit
by nhiu. a co ke ban n vic treo c hang, hoang hu, phi tn
cung nh cac ba ln nha quan u khoc st mt. Nhn dn
trong kinh thanh ku khoc nh ri, ai ny cung cung i tm ni
lanh nan.
Cht co ngi nh ti Quan Triu la ngi co nhiu phep la,
lin tu vua xin tha cho chang chang em tai ra dep gic cu
nc cu dn. Nha vua rt tc gin Quan Triu v a ly mt cua
kho hn by trm thoi vang, nhng ngh ti ngai vang, vua lin
chun li tu, ra lnh n xa cho chang va c chang cm qun anh
gic. Vua ha :
Nhiu tac gia
- Nu nha ngi dep c gic nc, ta khng nhng tha ti

cht cho ma con phong chc t tng, hng lc cao nht trong cac
hang vn vo...
Quan Triu c tha ra gia luc qun gic ang rm rp keo
n chn thanh vy kn kinh , gia luc moi ngi ang hoang
mang, hoang ht.
Sau khi nhn lnh vua, Quan Triu lin keo ai qun ra ngoai
thanh ri ong mt ni, chang bao ho :
- ta sang trai gic do tham tnh hnh, cac ngi hay sn
sang ch lnh ta tin ln dit gic.
Noi xong chang mc ao thn vao ri i thng sang dinh trai
gic suc sao khp ni. Bon lnh ng nh kin co nhng khng
mt ai nhn thy chang. Gia luc tn tng gic ang hung hng
thuc qun tin anh th Quan Triu git pht thanh kim, thet
ln mt cu, chem t i ngi no cht khng kp ngap. Qun
gic mt tng xn xao nh ong v t, chung gim ap ln nhau,
chay trn ca v bin ai, khng mt a nao dam ngoai c lai. Tha
thng Quan Triu quay v trai, dn qun s ui theo, tiu dit.
Thng trn tr v, Quan Triu c nha vua sai bay yn tic
khoan ai. Vua phong chc t tng cho chang gia mun ting
reo ho cua qun s va cac quan vn vo triu nh.
Sau o, chang tu vua bai bo lnh thu vang bac cua dn xy
lu ai, lai xin em vang bac trong kho phn phat cho nhng
ngi ngheo. Nha vua nht nht nghe li.
Trm ho c no m. Nc nha tr lai yn vui.
V sau, khi Quan Triu cht, dn lp n th ghi nh cng

cua chang.*
Theo li k cua cu Hoang Huy Toai
Th xa Cao Bng
Nhiu tac gia
TAI X PHOONG
Tai X Phoong m ci cha t ngay con be, me chang buc bung

vy nui con. m tng ngay, tng thang ba mong a con
chong ln. Khi Tai X Phoong 13 tui th qu hng co loan, hai me
con b lu lac mi ngi mt nga.
Tai X Phoong c mt Nung Cun* em v nui lam hu ban.
Dn dn ln khn c ng chu giao cho chuyn vic nu n.
Nung Cun vn la mt vin quan sanh ngh uc khoet. Hang
nm c n dp tt u nm, tt thang bay, hay ngay gi ng cha,
hn thng mi kheo cac quan trn a phng v chi.
Nm y vao mt ngay cui nm, co vin quan trn no n biu
Nung Cun mt con ca chep khing hai. Nhn con ca va ep lai
va beo, Nung Cun hai long. Hn goi Tai X Phoong ln dn lam
tht, mt na lam vin, mt goc xao tai, mt goc bung d soan
mt ba tic ngon tht ba vin quan ln. Lao dn i dn lai :
- Tic tt nin nm nay ta mun don toan cac mon ca. o la
ba tic him co, ngi phai nu ngon, nu khng va long khach
th ngi se mt tt va mt vic.
- Tai X Phoong vng lnh chu, xach con ca chep con sng
xung b sng. Khi gi con dao toan m, bng chang thy con ca t
nhin chay nc mt, ha mm nh mun ku van. Chang cam
thy long mnh se lai, ngp ngng giy lat chang tha ca xung
sng. Ca gp nc, quy manh ri n trc mt Tai X Phoong to

y cam n va bin mt.
Gia luc ang bng khung, Tai X Phoong sc nh ti ba
tic, lin cm r ra ch nh mua mt con ca khac. Nhng ngay
ch cui nm, khng con mt con nao, chang anh phai mua tht
ln v bm vin, tht bo v hm d vao xao tai thay cho ca.
Khi khach bc vao nha, Nung Cun ht li khoe mon n c
bit. Nhng khi thc n bng ln, ca chu ln khach u ngac
nhin tr mt nhn nhau. Nung Cun mt o gay quay lai hoi Tai
X Phoong, chang anh thut lai chuyn con ca chep khoc b
sng va vic tha ca cua mnh.
Nung Cun va tic cua lai va xu h vi khach, lin quat lnh
li Tai X Phoong ra sn noc c anh nm chuc roi ri ui ra khoi
nha.
Gia bui chiu ba mi tt, b mt trn on rach da nat tht
va b tng c ra khoi nha chu, Tai X Phoong kho tm mt ni
nng thn, v theo phong tuc a phng, ngay cui nm, khng
mt ai nhn ngi la mt vao nha va cung khng mt ai bo tin ra
cho mt ngi nao. Tai X Phoong ben ra b sng ngi m mt
khoc.
Bng mt con nc t nhin phun ln gia dong, ri mt c gai
mc ao hoa u nm mau : xanh, o, trng, tm, vang hin ln gia
con nc. C con gai mt ngoc, da nga, t t tin n trc mt
chang, cui u chao va hoi ?
- Nm ht tt n, chng hay chang co iu g ma phai ra y
than khoc ?
Nhiu tac gia
10
Tai X Phoong k cu chuyn tha con ca chep luc sang va vic

b chu anh ui cho c gai nghe.
C gai ben noi :
- Thip y chnh la con ca ma chang tha ban sang. Nu khng
co chang tha xung sng th thip u con co mt y. Cha thip
la vua Long Vng, vy xin mi chang v n tt vi cha thip goi
co chut bao n, mong chang ch chi t.
Tai X Phoong nghe noi rt vui mng, ben gt u bng long.
C gai bao chang nhm mt lai ri cm tay dt i. Khi m mt ra,
chang thy trc mt mt toa lu ai chn tng cao ngt. Long
Vng nim n chao on va ht li cam n chang a cu sng con
gai mnh. Mt luc sau, mt ban tic co hang trm mon c bay
bin tai phong n. Long Vng mi chang n ung thoa thch, n
xong chang c mi n mt phong m cung co gi thu m gm
ngh lng, co ke hu ngi ha. La khach quy cua Long Vng,
ba ngay tt, chang c tip ai ht sc y u thn mt.
Sang ngay th t, chang xin phep Long Vng cho tr v trn.
Cng chua bun ru ngo y mun c kt duyn vi chang, ta lai n
cu sng.
Tai X Phoong t chi noi mnh la thn ti oi hen ha, khng
cha me, anh em, ho hang, khng nha ca, u dam sanh cung
cng chua canh vang la ngoc.
Long Vng va cac triu thn Thuy phu ht li khuyn nhu,
Tai X Phoong khng th t chi c va l ci c t chc rt
linh nh.
11
Sau ngay ci t lu, Tai X Phoong ban vi v sa soan v

trn. Cng chua bng long i theo chng, nang dn chng nu vua
cha cho vang bac chu bau th ch nhn ch nn xin cai phu lu
tu.* Co cai o se co moi th trn i.
Bui chiu hm y, Tai X Phoong gp Long Vng xin v trn
va ngo y a ca v v theo. Long Vng khng gi chn chang
c. Khi Long Vng nh cho con r vang, bac, chu bau th Tai
X Phoong nh li v dn lin tu xin cai phu lu tu.
Long Vng khng chut ngn ngai vao bung ring ly a
cho. Tai X Phoong cam n, oan hai v chng t bit Long Vng
v trn. Chang lai nhm nghin mt v dt i, ch gip ba tru,
ho ln n b sng. Khi mt tri gac nui ho i ti mt bai rng
mnh mng, cng chua nhn khp bn pha ri noi :
- Tri ti ri, chung ta hay ngh lai y thi !
Tai X Phoong hoi :
- Sao khng kim ni co lang mac ma tru chn lai ngh tai chn
ng khng mng quanh nay.
Cng chua noi :
Moi s lo lng cua chang se c cai vt nay lo cho ht.
Noi xong cng chua on ly cai phu lu tu trn vai chng ri
a ln ming noi :
Phu lu tu ! Phu lu tu ! Hay cho ta mt toa lu ai nm gian
ba tng, cho ta moi th sang trong y u.
Noi dt li th mt ting n vang ln nh m ng, mt toa nha
ba tng hin ln trc mt hai v chng. Cng chua ng dy dt
Nhiu tac gia
12
tay chng i vao tng bung, moi th dung mi bung u

bng vang hoc bng bac. Trn nhng chic ging u co u
chn, man qun ao bng vai voc lua la, u cac mau xanh, o,
trng, tm, vang hay con gp np mi nguyn. Sang hm sau,
chang ly phu lu tu ra c mt an tru, mt an bo va ln, ga,
ngan, ngng. T o Tai X Phoong nghim nhin tr nn ngi chu
cua mt c nghip ln...
Mt hm, ngay cui mua ma, ngi trn lu cao nhn xung
chang thy mt ba cu lng cong, chng gy i qua, bt giac chang
nh ti ngi me gia. Thy chng bng nhin th dai, cng chua hoi:
- Chng hay chang con co ni bun g na ? Tai X Phoong ap
:
- Ti co mt ngi me khng bit hin nay lu lac ni nao, nh
n me gia thn yu ma cam thy long se gan heo... Cng chua
ben ban vi chng nn m hi phat chn cho ngi ngheo oi co
dp tm me.
Nghe li v, Tai X Phoong treo bang m hi phat chn, tin y
truyn ra, nhng ngi ngheo kho khp ni lu lt tm n lu
ai. T sang n chiu, chang c nhn mt tng ngi. Nhng
ngay nay tip ngay khac, Tai X Phoong vn cha tm ra c
ngi me thn yu.
Mt hm, cng chua hoi :
- Chng hay ngay con tre me chang con co tai ngh g c bit ?
Tai X Phoong ap :
13
- Nang hoi ti mi nh. Hi con tre, me ti con co tai ca hat,

mi khi me ti ct ting hat, chut trong cung phai lo u ra
nghe, chim ang bay cung phai ngng canh...
Nghe chng noi, cng chua tip li :
- Nu vy th chung ta lai mt ln na m hi mi cac oan ca
hat n lam vui, chang th ngh xem co nn khng ?
Nghe li v Tai X Phoong yt lai bang m hi ca hat va mi tt
ca nhng oan ca hat xa gn v d. Qua nhin nh o Tai X
Phoong nhn ra c me. Me con gp nhau mng mng tui tui. T
o me Tai X Phoong lai cung vi con va du khng con phai lo
kim n tng ba.
Trong gn mt thang tri, Tai X Phoong va m hi phat
chn, va m hi ca hat, lam rn rp ca mt vung. Nung Cun nghe
tin ly lam la lm. Hn ben thn hanh n tn ni xem xet, ng
di goc sn nhn trm ln lu, thy ro rang thng nu bp cu
cua mnh ang ng bn canh mt c v tre ep nh mt nang
tin, hn rt ngac nhin va ghen t. Cang ngm v Tai X Phoong,
hn cang m mn tm thn, ben ny ra mt k chim oat v
Tai X Phoong.
Hai hm sau, Nung Cun cho ngi sang mi Tai X Phoong lai
chi. Tai X Phoong hoi y v, v chang noi :
- Thng Nung Cun vn la ngi khng tt. Ln nay hn mi
chang n chi tt co y g y. Nhng chang c i, moi vic a co
thip.
Nhiu tac gia
14
Tai X Phoong gt u, sang chi nha Nung Cun. Va nhn

thy chang bc vao sn, Nung Cun vi chay ra on chao va mi
chang ngi ln ging cao, oan sai ngi sa tic mi khach.
Sau vai tun ru, thy Tai X Phoong a chnh choang hi
men, hn ln la hoi Tai X Phoong nguyn do v sao ma tr nn
giau co. Tai X Phoong deo mm k ht moi bc ng sau ngay
nha Nung Cun ra i. Chang cung khng qun noi ro ca cai phu lu
tu a giup chang lp nn c . Nung Cun lin ni long tham,
hn va mun oat v cua Tai X Phoong lai va mun chim cai
phu lu tu. Lao ben chuc thm ru cho chang. n khuya, Tai
X Phoong say mm nh bun, Nung Cun ben sai cong ngay chang
vao bung v ba cua mnh. n gn sang Tai X Phoong tnh ru,
th v ba Nung Cun nm ly chang la ln ln rng Tai X Phoong
vao bung mnh nh gi tro by ba. Nung Cun thc dy ho het
ngi troi g chang lai, hn hm hm quat thao.
- Ti may tht to nh tri bin, lat na ta se cho giai n nha
vua.
Bit la mc mu Nung Cun, Tai X Phoong mng nhic tra lai
khng tic li. Nhng ri Nung Cun v gia nhn gia ngha bao
chang phai chuc ti bng cach i v, i nha ca cua cai k ca
cai phu lu tu.
Tai X Phoong noi :
- ! i cung c. Nhng ti con phai hoi v ti xem a.
Nghe Tai X Phoong noi vy, Nung Cun lin ra ci troi cho
chang, hn ci hnh hch noi tip :
15
- May v nh noi kheo vi v may, may i th la khn : i

mt v ly c ba v, i mt cai nha ly mt toa nha, i vai an
gia suc ly tt ca kho vang bac chu bau, mt mt cai phu lu tu
c mt cai n quan May khng thit g ca, nghe khng !
Tai X Phoong v k lai moi chuyn a xy ra, nhng v chang
a noi :
- y la mt dp chang va giu sang va co quyn th,
chang hay nghe li hn ma i v, i nha. a n luc thip phai
noi tht vi chang, vi me. Thip la ngi di Long cung khng
th n i kip vi chang mai c. Sm mun thip se phai t
bit chang va me v vi cha thip, chang hay bng long lam theo
li lao quan kia th se co ba ngi v, co nha ca, co vang bac, chu
bau, cua cai va n quan. Nhng cai o mi thc la cua chang mai
mai...
Co ting Nung Cun goi ngoai sn, chang tra li la mnh a
bng long.
Nung Cun thy Tai X Phoong va v bng long th v cung
mng r, hn lin theo Tai X Phoong ln lu gp cng chua. Cng
chua noi :
- Ta va chng ta a bng long, Nung Cun hay mau mau a
chng ta sang bn nha trao cho chang tt ca v con, gia tai, n tn
ri hay sang y...
Nung Cun ben a Tai X Phoong v nha, trao v con, nha ca,
kho vang, kho bac, cua cai, n quan cho chang ri tt ti quay i.
Ba ngi v ng ngac chng hiu cu chuyn ra th nao.
Nhiu tac gia
16
Tai X Phoong lai phai mt ln na k tt ca moi vic a xy

ra. Ba ngi v Nung Cun by lu cung a chan ghet hn nay lai
cang cm chng n t bac. Ba nang u vui long nhn ly Tai X
Phoong lam chng. Nhng ke n ngi trong nha cung vui ve
nhn chang lam chu.
Lai noi chuyn Nung Cun sau khi n vi ngi v mi, hn
ci kha kha toan m chm ly cng chua nhng cng chua nhanh
nhen lanh ngi i, lam cho hn qu hut nga xung san. Thy vy,
cng chua ben noi :
- V chng n i kip vi nhau, Nung Cun ch nn nong vi,
t nay Nung Cun phai nghe thip...
Chiu hm y, cng chua sai phu lu tu lam mt ba tic ln co
u 12 th ru ngon va mt trm mon n. Trong ba tic, ngi i
din vi Nung Cun, nang chuc chen ep mi hn. Tic ru tan,
hn guc xung bn ban n, ngay nh sm !
Cng chua ben ghe mi khe noi vi chic bu bac:
- Phu lu tu hay hoan lai cai lu ai nay, cung tt ca cac vt
dung trong nha v cho Long Vng...
Dt li mt ting n long tri l t vang ln va moi th u
bin mt. Ch con lai mt mnh Nung Cun. t nhin nc dng
ln mi luc mt to lam cho Nung Cun bng thc gic. Thy mnh
ang nm trn bai co, hn rung mnh ku la cu cu, hn gao,
thet n t hi, nhng khoang khng trung chng co ai tra li
hn. Hn hoang ht ng ln, u te chay. Nhng mun mt ri, lan
nc a cun hn v vi vc thm.
Theo li k cua ng Vng Vit Khoang
ng ng, Lang Sn
17
MT TAI, MT TOC
Ngay xa, co mt chang thanh nin m ci cha me t tm be,

c ngi lang nui cho ln khn. Ngi ta quen goi chang la M
ci.
M ci cang ln cang lam khoe, khng co rung vn, ngay
ngay chang em sc i ly hai ba n. Thy chang cn cu va co
long tt, cac bc gia ca, cac c con gai va cac em be u quy mn.
Nhng ngay ma to gio ln, chang khng i lam c th cac c
con gai ru nhau em gao nha sang giup. Thy vy mt vai chang
trai tre trong lang em long ghen ghet, ho tm cach ham hai M
ci.
Mt hm, M ci b bn trai lang xum lai anh n st mt, me
tran gia luc chang ang cung mt c gai lang i lam ng v.
Chang b au d ca ngi, nm my ngay cha lai sc.
Thy bon con trai ghet mnh, chang ben chay sang lang bn
canh lam thu, ganh mn nui thn. Nhng n lang nay cha
c bao lu, chang lai b bon trai lang ru nhau gy chuyn va
anh p.
M ci lai phai bo lang nay ra i mt ln na. ln nay chang
nh i kim n mt ni rt xa. Chang i ba ngay lin, n mt
lang nho ven rng heo lanh. Chang vao mt nha phu ng xin
Nhiu tac gia
18
lam thu. Phu ng thy M ci manh khoe, nhanh nhen, lin nhn
li giao cho chang cng vic hai tram.
Nhng khi nhn rng tram rng mnh mng, cy nao cung to
bng hai ba ngi m va cao thng vut ln tri. M ci lc u, le
li. Phu ng ngon ngot d danh va ha tra cng cao, treo xong
rng tram, lao se tra cho 500 lang bac. Lao con bay cach bc thang
tre treo. Cng vic leo treo tht la v cung vt va va nguy him,
nhng v thy la phu ng i ai co ve tt, nn M ci khng tic
sc.
T o ngay nao chang cung treo thang ln ngon cy tram, cm
sao vut rung tng chum tram chn xung t phu ng cung v
va con cai tha sc thu lm a ra ch ban. Mt thang ri tri
qua, vi cy sao va cai thang. M ci leo ht cy tram nay n cy
tram khac. Phu ng cung thu v ht mon bac nay n mon bac kia.
Hm y, M ci treo n cy tram th hai trm cung la cy
cui cung. Thy sp phai tnh cng tra cho M ci s bac hn nm
trm lang, phu ng goi v n ban mu tnh k.
Sang hm y, v chng phu ng dy t luc ga gay, sai con nu
cm lam ba mi M ci.
Cm nc xong, M ci lai theo gia nh phu ng vac sao ra
rng tram.
Sau khi M ci a treo n ngon cy th di gc, phu ng sai
con rut ly thang tre vac v nha, mc cho M ci trn cao ku la
m . Chang c tm cach tut xung, nhng loay hoay hang na
bui, cung khng tm ra cach g ca. Thn tram thng tp, to bng
hai ngi m, khng th bu vu vao u tut xung c. Th la
19
t y, chang phai sng trn ngon cy tram nh loai kh vn

oi, chang phai hai qua tram n sng, khat nc, chang lim tng
giot sng m ong trn tng chic la. m cung nh ngay,
chang khng dam ngu say, n ht qua tram, chang phai n n la,
n ht la, chang phai n n vo.
Mt bui sang, tri hng nng M ci ci chic ao canh phi ln
mt canh trc mt, gia luc y co mt con gu nga i qua di
gc cy. Trng thy cai ao cua M ci no tng la t ong, lin treo
ln nh n mt. n gn bn cai ao, mt gu lim dim tranh
ong t vao mt nh thoi quen cua no, ri nhoai ngi ra ngom
ly cai ao canh nhai ngu nhai nghin.
Thy th, mt y ngh tao bao mi ny ra trong oc M ci.
Nhm luc con gu ang nhm tt ca hai mt va mai nhai cai
ao. M ci lin nhe nhe tut xung, ci ngay ln lng con gu, hai
tay gh cht ly c. Gu b m bt thnh lnh, ht hoang nhng
cung khng dam bung tay anh phai cong ca M ci tut dn
xung gc. Khi gu con cach mt t hai ba sai, M ci vi nhy
xung t bo chay. Gu cung chay ui theo M ci. M ci c sc
chay mai vao rng. Bng co mt cai hang su chn ngang trc
mt, chang anh phai nhay liu xung hang ; gu khng dam
nhay theo. M ci nh vy c thoat.
Nhng cung t y chang lai lm vao mt canh kh cc, nguy
him khac. Hang ti om om, chang phai ln mo tng bc chn
tm mt li ra ngoai. Chang i mai trong hang nhng i ti u
cung ch thy ti nh bng. Xung quanh chang ch co nhng con
di bay i bay lai, chung bay gia u chang rt tng si toc, tng
Nhiu tac gia
20
manh da. Mc du vy chang c len loi i ht goc hang nay lai do

i sang goc hang kia mong tm mt li thoat.
Cht mt hm chang ln ti mt ch co mt tia anh sang lot
vao. Chang vui mng khp khi, nhng v sau mi bit o ch la
mt l thng thin ch khng phai la ca hang. Tuy vy chang
cung c vn vao vach a treo ln vt ra ngoai. Nhng sc
chang a yu lm, a nm by ln leo ln c vai ba sai tay ri
lai b nga xung ch cu.
Mt hm trong khi nm ngt trong hang, chang thy mt ng
cu u toc bac ph, tay cm mt cai ru va mt hon a thn n
gn. ng cu bao :
- Ta la thn nui ; thy con kh cc qua nn n cu con y !
Ta cho con mt cai ru, no se cho con cm n ao mc. Ta cho con
hon a thn nay, con em ru mai vao hon a nay vao da, da se tr
nn trng treo va ep e. Cui cung ta cho con vin thuc nay no
se cho con sc khoe vt hang.
Noi xong, thn nui bin mt. M ci tnh dy, nht vin thuc
bo vao mm, t nhin thy ngi nhe nhom la thng. Chang git
cai ru va hon a vao tht lng ri leo theo vach thng ln l
thng. Khac vi nhng ln trc, ln nay chang treo nhanh thon
thot, ch mt lat a ti l thng hi va nhn thy anh sang bn
ngoai. Chang nhm mt lai mt luc ri u ngi ra khoi hang.
Chang ln xuyn qua rng, n qua tra, ti b mt con sng
cai. Chang men b, xui theo dong. i c mt quang chang gp
mt ng cu tiu phu, nhn thy M ci mt mui gm ghic, u
khng con si toc, da de sn sui, hai vanh tai st l, ao qun rach
21
nat, ng cu bo chay, M ci ui theo k moi ni gian lao cua mnh

cho ng nghe. ng cu bao chang giup mnh n cui va phat nng
ri se a v nha.
M ci lin ly cai ru ra mai vao hon a thn, cai ru tr nn
rt sc. Chang ch cht mt luc a c mt ng cui cht y ca
mt gian nha. Ti hm y, chang c n ngh nha ng cu.
ng cu co sau c con gai. Ca sau c u a n tui ly chng.
Thy b dt v mt chang trai khng ra hnh ngi, cac c con gai,
tr c ut, u tranh xa. Ho noi vi b ui ngay M ci ra khoi
nha. ng cu phai mng mai, cac c mi chu im. Cui cung cac c
bao b cho M ci ra lu ngoai nng chang va phat thm
ry va coi lua. Hang ngay cac c se lun phin nhau a cm, bt
u t c ca.
khoi giap mt M ci, c ca em mt cai mo treo ln mt gc
cy u nng cach lu khoang mt trm bc. C go mo mt hi
ba ting ri t nm cm di gc cy, goi M ci n ly cm n.
oan c ba chn bn cng quay tr v nha, khng cn bit rng
M ci co nghe hay khng. Ln lt bn c em cung bt chc lam
nh c ch. Duy ch co c ut n lt mnh a cm, c khng bo
nm cm di gc cy, cung khng go mo nh cac ch, ma i vao
n tn lu, trao tn tay M ci. Trong khi M ci n cm, c ngi
lai, hoi thm sc khoe, qu quan, gia nh cua chang. C c y ngi
ch cho M ci n xong ri mi v nha.
T ngay ra lu, M ci vn lam moi vic nh ng cu dn.
Sang nao chang cung mai ru vao hon a thn cho ru thm sc
cht c nhiu cy ; Chiu nao chang cung ra sui tm, ly hon
Nhiu tac gia
22
a thn ky vao ngi qua nhin da de chang dn dn tr lai hng

hao ep trai hn trc.
Bng i mt thi gian khng thy c ut n a cm. Chang
thy bun cho la c ut cung bt chc cac ch t cm nm gc
cy, ri vi va tr lai nha ngay. Khng bit rng c ut bn sang
giup vic nha ba c lang bn.
Sau ba thang c ut tr lai nha, c lai em cm vao lu cho M
ci. Nhng khng thy chang M ci xu x nh moi ngay ma ch
thy mt chang trai mt may sang sua, da de hng hao, u toc
gon ghe th ly lam ngac nhin, vi hoi :
- Chang la ai ? Chang u n ? Chang co bit cai anh M ci
b di n mt hai vanh tai, rt ht mai toc trc y coi nng
lu nay khng?
Bit la c ut khng nhn ra mnh na v mnh a nh a thn
ma thay i nhiu lm. Nhng M ci ch gt u chao c ut
khng tha khng rng. C ut hoi ti hai ba ln ma chang ch ci
ch khng noi mt li. Thy vy, c ut t nm cm xung san,
quay ra ca nhn v pha rng goi M ci. C goi ti hai ba ting,
vn khng co ting tra li.
Goi xong c ut xung thang i vao rng tm. C tm khp bn
goc nng lai hu goi lun mm nhng vn khng thy, c anh
chay mt mach v nha.
Ngay hm sau, n lt c ca i a cm, c ut xin i thay. C
nh hm nay phai tm cho bng c M ci mi thi, nhng lai
ch thy anh chang trng treo hm qua. C hoi nhng chang trai
cung ch ci ap lai ch khng noi. C t nm cm xung san ri
23
quay ra ca nh vao rng tm. Ln nay M ci khng th lam

thinh c na, chang noi :
- C ut i ! C khng phai i tm na. Trc ht ti xin c th
li v a lam cho c phai mt cng tm kim, by gi ti a ro ht
long da cua c i vi ti ri. Ti chnh la anh M ci mt tai mt
toc ngay no y !
C ut quay lai tr mt ngac nhin noi :
- Chang y a ! Sao chang chong thay i nh th nay ?
M ci sung sng tra li :
- C ut a ! Nh co hon a thn nay ma ti a dn dn tr lai
lanh ln nh th nay y.
T hm y ngay nao c ut cung thay cac ch vao nng a
cm. Thy em ut chu kho a cm thay, cac c ch rt thch khng
cn hoi duyn c v sao, duy ch co ng cu th hi ly lam la. Mt
hm ng len i theo rnh xem cho ro s tnh, np trong bui, ng
cu khng thy anh chang M ci xu x hi no ma ch thy mt
chang trai tre ep, noi noi ci ci vi con gai ut cua mnh. Ch
cho con v, ng cu vao lu hoi xem chang trai no la ai, sau khi
nghe k ng cu mi ro chang trai chnh la anh M ci mt tai mt
toc.
Ti hm y, ng cu goi cac c con gai lai hoi :
- Anh chang M ci vi ta a lu ngay. Chang rt chm lam
va lam rt khoe, b va ln nng xem th thy mt mnh chang
khng nhng a trng nom rt chu ao nng lua nng ng, ma
con phat gc, cht cy, c rt nhiu nng ry. V vy b rt
Nhiu tac gia
24
mn, va mun ken chang vao lam r nha ta. Co a nao bng long
ly chang khng ?
Nghe b noi, nm c ch nhn nhau nh bot ph ph va u tra
li :
- B me ng ngh nh vy, chung con khng bao gi bo ph cai
tui thanh xun, dn thn lam v mt anh chang ngi khng ra
ngi, quy khng ra quy y !... ng cu hoi c ut. C o mt ap :
- Cha me mun ga con cho chang th con cung xin vng.
ng cu nhn v ri nhn c ut n cn noi :
- Vy ngay mai chung ta se sa soan lam l ci on r cho con
gai ut cua chung ta.
Sang hm sau, ca nha ng cu sa soan l ci cho c ut, tt ca
ho hang va xom lang u rt ngac nhin. Ho x xao bao nhau :
ng cu kheo ln thn, sao lai ga c ut tre ep, hin lanh, cho cai
anh chang xu x y.
Nhng bui on r a lam cho tt ca ngi ho, ngi lang cung
nh nm c ch u ht sc ngac nhin va ghen t. i bn canh c
ut khng phai la chang M ci xu x ma la mt chang trai tre
ep, voc ngi vam v, da de hng hao, mt may sang sua, u toc
gon gang va ni ting n cy lam ry khoe.
Theo li k cua ba Vu Th Bng
Xa Hng Vit Hoa An Cao Bng
25
HAI ANH EM
VA BA CON YU TINH
Ngay xa co hai anh em m ci n vi nhau rt hoa thun va

bit thng yu nhng nhn nhau.
Nhng khi ngi anh ly v th tnh anh em a khac trc.
Ngi ch du khng nhng n vi em khng tt ma con ly c la
em ch n hai, ben xui chng ghet bo em va ui em ra khoi nha.
Thy anh ch n t bac vi mnh, ngi em anh gat nc
mt ra i. Chang nh vao rng, dng mt tup lu ri phat ry
trng ng gieo lua.
Hm y mai cht cy, tri ti luc nao khng bit, khng kp tr
v chang anh treo ln ngon mt cy cao, t buc mnh vao canh
cy ma ngu. Mt mnh trong m ti, gia rng, chang khng
sao chp mt.
Khng ng gc cy y vn la ni tu hop cua ba con yu tinh :
Hu tinh, H tinh va Hung tinh. Khi ba con keo n chung kht
mui anh hi ri khe bao nhau :
- quanh u y co mui tht ngi, chung ta hay mau mau
lung tm may ra c mt ba chen.
Hung tinh lam ra ve thao i, tay ln ngang mui ngi ngi
ht ht mt luc ri noi :
Nhiu tac gia
26
- Cac ban nhm ri, co khi nao ngi lai lot c vao y gia
luc m khuya thanh vng nay. Cac ban oi bung qua ma tng
tng ra nh vy y. Thi ! Chung ta hay ngu mt gic qun
ba ! Co g sang mai ta se ban.
Hu tinh va H tinh nghe noi vy th cho la phai, va bo qua
cu chuyn y. Chung ben da lng vao nhau nh anh mt gic
dai, nhng v oi bung, ca ba u khng sao ngu c. Ca ba con
suc sao i tm mt lat khng thy g, chung lai tr v gc cy, mt
con ln ting :
- Nay cac ban i ! Khng co g u. Thi by gi chung ta hay
k cho nhau nghe nhng chuyn b mt ma chung ta bit i. Hai
con kia ng y. Hu tinh bt u k :
- cai lang bn kia chn i co mt canh ng rng mnh
mng, nhng dn lang anh bo hoang v phn ln khng bao gi co
u nc cy. Nu ho bit ao bt cy a to u lang i th ngun
nc o se phun ln, va ho se co tha nc ti khp canh
ng...
n lt Hung tinh k :
- Cung lang o, cai nha co cy th trc sn y trng c
mt rng truc ng nga, trong o co mt cy ch co by t. Ai ly
c cy truc by t kia v lam keo nha th m nao vang bac
trn trn gian nay cung se t nhin bay vao nha ti tp.
n lt H tinh k :
- Cung lang y, cai nha u lang co mt cai ao nho nhng rt
su, di ay ao trong lp bun th ba, co mt chum vang thoi ma
27
chu nha va nhng ngi lang ging u cha bit. Nu ai ly c

th se tr nn giau co vt xa thin ha.
Cu chuyn cua ba con yu tinh n y chm dt. Tri tang
tang sang, chung chia tay nhau mi con mt nga.
Sang dy ngi em xung nui tm ng n cai lang bn kia
chn i, chang n xin thu cho nha co cy th trc sn. Nha
chu ang cn ngi lin vui ve nhn. Hang ngay sau nhng bui
i lam ng cho chu, chang ln rng truc tm cy truc ng nga
bay t, sau nhiu ngay tm kim, chang a thy. o la mt cy
truc cong queo, ch co by t nhng t rt dai khng lam c
g, v vy t lu vn cha b cht, chang mng thm la sau nay
chc chn se xin c cy truc y d dang.
Chang lai n xin thu vi chu ngi nha u lang. Nha nay
cung vui ve tip nhn. Khng my chc chang a tm ra cai ao nho
su ay ma mt trong nhng con yu tinh a noi ti. i my
nm, chang ch xin ng chu tra cng cho mnh bng cach cho mn
cai ao nho tha t ca lam vn ring, v co nhiu ao to nn ng chu
sn sang ng y.
Trong khi chm nom cho ca, chang thng ln xung ay ao
do tm cai chum vang. Khi tm c chum vang, chang mng r
anh du, ch ngay n ly.
Bng cui nm y, han han keo dai. Nc sng, nc sui nc
h, nc ao u kh rng rc. Khng nhng cy co a bt u heo
dn, ma tru bo cung khng con ch ung nc. Cht M ci nh
ti cu chuyn gia ba con yu tinh ngay no, chang ben ru dn
lang ra ao ging di gc cy a. Thy ho to ra nghi ng, chang
Nhiu tac gia
28
ha vi ho nu ao ma khng thanh th chang se np tt ca tin

cng i sut i cho lang, nu ao co nc cho dn lang dung th
lang phai lam nha ci v cho mnh. Lang nhn li va ra sc ao
bt gc cy a theo li cua chang. Qua nhin, khi cy a c thu
nm xung th mt dong nc bac gc phun ln, va t y c
phun mai, ti khp canh ng bat ngat.
Dn lang v cung cam ta chang. Nh li ha ho bao nhau chia
rung cho M ci, ci v cho chang va giup chang lam nha lam
ca. Sau o, M ci n xin ng chu mt cy truc ng nga. ng
chu noi :
- Ca rng truc kia, anh mun ly mun cht cy nao cung
c.
M ci ch ly co mt cy truc by t v lam keo nha. Trong
by m lin, nhng cuc vang tron tron nh qua ao t nhin
u bay v ri lp p trn sn. Hai v chng chang sung sng
thu nht bo vao hom. Ri chang lai ln xung ay cai ao no ly
dn nhng thoi vang trong cai chum kia v.
T o chang tr nn giau co ngang vi nhng nha giau co vao
bc nht vung y.
Nghe n ngi em mnh bng tr nn giau co, ngi anh tm
ng sang thm em, thy v chng em co nha cao ca rng, nhiu
bac lm vang, ngi anh ht sc ngac nhin. Hn ln la hoi em
bng cach nao ma chong co cua nh vy. Ngi em thc bung k
cho anh nghe moi iu t luc ngu m gia rng su gp yu tinh
nh th nao ri ln hi a vang bac v nha ra sao v.v...
29
Nghe noi vy, ngi anh lin v ban vi v ri cung ln ng

ra i nh ngi em. m hm y, ngi anh cung ngu lai trn
canh c thu ma ngay nao em mnh a t troi mnh ngu ch gp
yu tinh. Qua nhin, m y v khuya, Hu tinh, H tinh va Hung
tinh lai keo nhau n hop gc cy y. Chung kht anh hi ri
noi vi nhau :
- Quanh u y co mui tht ngi, chung ta hay i tm ma n
cho oi.
Noi xong chung chia nhau i lung suc, thy noi vy ngi anh
ngi trn canh cy hoang ht vai ai luc nao khng bit. Nc ai
chay xung ri lp bp trn ng la kh, nghe ting ng Hu tinh
ngng mt nhn ln cy va phat hin ra anh chang. Hu tinh lin
treo ln keo c anh chang xung va goi H tinh cung Hung tinh
n. Ngi anh ku van ri rt, nhng nhng li cu khn cua hn
khng lot tai lu yu tinh ang oi. Ch mt loang, chung a nut
gon hn vao bung.
Theo li k cua ng Lng Trung Hao
Huyn Vn Lang, Lang Sn.
Nhiu tac gia
30
BAN CAI TU NG
Ngay xa lang no co mt lao pan* nha giau nt vach,

va rt ham sc. Tuy tui a ngoai nm mi va a co bn v, hn
vn cha ly lam thoa man. a nhiu ln hn bo tin bac ra du
d v ngi khac.
Thy ch v nha kia xinh ep, lao pan co y tom tem, hn a tha
li tru gheo, nhng b ch ta mng thng vao mt. Thy canh nha
ch ngheo kho, hn bo tin ra mua chuc cung khng lay c long
ngi an ba. Tuy vy hn vn tm moi cach a con mi vao
trong.
Mt hm lao pan goi chng ch ta n bao :
- Ta cn xe mt trm tm van lat cai nha. Thy anh lam n
cn chn, cn cu, ta nh nh anh m th xe giup ta s van y, nay
ta trao cho anh mt trm lang bac anh lam cho ta.
Anh nha ngheo cha hiu c thm y cua lao pan, nn tra li
:
- Ti nhn se i m th ca van giup ng. Nhng mt lang bac
mua c nhng hang chuc tm van sao ng lai trao cho ti nhiu
bac nh vy ? Nh ti v y lam mt bac th ly g ma n. Khi nao
cn bao nhiu ti se n nhn vi ng by nhiu.
Nhng lao pan bao :
- Anh c cm ca ly tin n ng va tra cng xa cho th.
31
Anh nha ngheo anh cm ly goi bac ri v nha k chuyn lai

vi v, ch v anh ch ci khy, ri noi tht cho chng ro da tm
cua lao pan.
Nghe v noi, anh nha ngheo mi tng k tu k tm cach
tiu khng cua lao trm lang bac. Bui chiu hm y, sau khi ban
mu vi v xong, anh xach khn goi ra i, bit lao pan ng rnh
ngoai ca, anh noi to c y cho hn nghe :
- Ti i lu lm th cung ch khoang na thang la cung. Nu
nha co gp kho khn th ln tm lao pan nhe, ng ta rt tt vi v
chng mnh, c ch ngai.
Anh nha ngheo va i c mt luc th lao pan a tm cach len
vao nha, hn ron ren m ly ch. Ch y hn nga xung ging,
hn giui lun vao tay ch hai mi lang bac va noi :
- Biu c s tin, c ng ku la nhe !
V anh nha ngheo noi :
- Khng my khi ng chiu c ti nha, chung ta hay lam ba
cm n xu de* ri se hay.
Thy ch ta co chiu ng thun, hn ly lam mng lm ngi
i. Mt luc lu ch bng chao tht ga ln nha trn mi hn. Hn
ngi vao ban va n va bung li la li ua ct. Ch cung gia v
noi noi ci ci, lam cho hn cang m mn tm thn.
Bng ngoai co ting go ca, mi luc mt gp, lao pan va v
anh nha ngheo ngng nhai, ngng ua, lng tai nghe. Nghe ro
ting goi cua anh nha ngheo, lao pan cung cung. Ch cung gia v
cung quyt. Hn ng ln ngo trc ngo sau tm ch trn, ch
giui hn vao xo ca nhng hn run ln cm cp mun c trn
Nhiu tac gia
32
ch kn hn, ch vi vang quay lai m ngay cai tu cho lao chui vao
y va khoa lai cn thn, ri ra m ca on chng.
Anh nha ngheo vao nha noi to vi v, c y lao pan nghe
ting.
- Tht khng may cho ta, s bac cua lao pan ri vao tay bon ke
cp mt ri. Ti phai van lay chung mai, chung mi tha cht cho
v y. By gi bit ban chac cai g tra n c.
Ch v v th dai, lun mm ku tic cua. Anh chng lai noi
tip :
- Ca nha ta ch con co cai tu ng kia la ang gia, hay la mai ta
em n ban cho lao pan tr n.
Noi ri hai v chng i ngu.
Sang sm hm sau, hai v chng anh nha ngheo khing cai tu
sang nha lao pan. Mu v ca cua hn hoi gia, anh ap :
- Cai tu nay vi gia mt nghn lang bac khng hn khng kem,
nu nha ba khng mua th ti em ban cho nha quan ln... ti
v ly cha khoa cho ba xem bn trong.
Khi mu v ca n xem tu, th ting cua lao pan t trong tu noi
ro ra :
- Ba no u ! Bao nhiu bac cung phai mua nh ! Khng th
tao cht y ! Ci t m ri vao tay lao quan th tao cung toi mang
vi no thi !
Mu oan ngay chng mnh i chong gheo v ngi b bt
nht vao tu. Mu anh phai cn rng ly mt nghn lang bac trao
33
cho v chng anh nha ngheo ly cai tu g mot. Khi con mt

mnh vi cai tu, mu quat :
- Cai thng d gia kia ! May i lam by ba vi v ngi ta ri b
chng no bt nht vao tu phai khng ? Noi mau keo tao em dm
xung sng ngay by gi.
- Nha hay m tu cho ti ra ngoai keo ti cht ngat by gi.
Mu ly cha khoa m tu, lao pan lop ngop bc ra, b mu tum
ngay ly toc giui xung anh tui bui. Lao anh phai van lay v,
thu tht moi iu.
- Thi ng anh ti na. au lm ri ! T nay ti xin cha.
Theo li k cua ng Lng Trung Hao
Huyn Vn Lang, Lang Sn
Nhiu tac gia
34
M CI X KIN
Ngay xa mt vin quan trn no thy M Ci thng minh, hoat

bat, lin a chang v hu iu om. Trong nhng bui x kin
vin quan u cho M Ci i theo. V vy dn dn M Ci cung
bit cach x kin. Nhiu bui, say ru hoc moi mt, quan cung
cho phep M Ci thay mnh hoa giai nhng vu xch mch nho nho.
Chang thng nghe ngong cn thn, noi nng hoa nha. Va nh
thng minh, chang phn x u ra y nn a nhiu ln lam cho
ca nguyn ln b hai long. V th quan lai cang tin dung. Con dn
mi ln phai a nhau ln ca quan, thng mun c M Ci
xet x.
Mt hm, co vu mt chu quan ch kin mt ng cu gia, chu
quan tha rng :
- Hm nay nha hang chung ti b ng cu nay lam dng, ng vao
hang, gi goi cm nm ra n. Va n, cu va nhn chm chm vao
tu hang y thc n, ri ht va nut vao ca hng v cua nhng
ming tht ln quay, nhng con ga sng thin luc, nhng con vt
ran tm phm hng thm phc cua ca hang. V cu ht va nut ht
mui thm cua tht nn ca hang ti hm nay khng ban c cho
ai na. Sau khi ht ht hng v tht hang cua ti n xong ba
cm, cu ng cam n mt cu ri ra i va khng tra tin, bt c d
ti phai a ng cu n y nh quan ln minh xet. Quan ben
35
giao cho M Ci x kin vu nay. M Ci quay sang hoi cu gia, ng

cu tra li :
- Ti vao hang ngi nh, n ming cm nm ; ti khng mua
tht, khng mua cm cua nha hang th sao lai c nng nc oi tin
ti.
- Co phai chu quan t cao ng cu nay ht mt hng v ln
quay, ga luc, vt ran cua nha hang khng ?
- ung nh th a ! Chu quan ap.
M Ci lai hoi cu gia :
- Cu co nhn rng cu a ht hng thm ln quay, ga luc, vt
ran cua nha hang khng ?
Cu gia ap :
- Ti nhn rng co.
M Ci noi :
- Th la ro, ng a ht hng v cua nha hang th ng phai bi
thng cho nha hang la ung le. Vy chu quan mun bi thng
bao nhiu ?
- Hai ng.
M Ci noi :
- Ti mun hoi tt ca s tht quay, ga luc, vt ran gia bao
nhiu ?
- Hai mi ng.
- ung, nh th hay con la re, vy cu gia, cu hay i vay u
a n y hai mi ng ti phn x cho.
Nhiu tac gia
36
Nghe noi, ng cu gia giy ny, rm rm nc mt noi :

- hay ! Nh vy th con u la le phai ? Ti co ung cham
n thc n cua nha hang u ma bt ti tra ngn y tin.
- Cu c a tin y ti phn x.
- Ti ch co hai ng bac trng y ma thi.
- Cung c.
M Ci than nhin cm ly hai ng bac bo vao mt cai bat ri
up mt cai bat khac ln a cho cu gia va noi :
- Cu hay cm bat xoc ln cho u mi ln. Con chu quan, ng
hay chu kho vnh ca hai tai ln ma nghe.
Hai ngi tuy cha hiu nhng cung c lam theo, khi ng bac
trong bat up a ku lach cach n mi ln, M Ci phan :
- ng cu gia nay a ht hng v tt ca ln quay, ga luc, vt
ran cua nha hang ma nhng mon n y gia tr n hai mi ng
bac trng. By gi chu quan cung a c nghe u ting ku cua
nhng ng bac trng ri y, th la ng gia nay a bi thng cho
ng u s. Nh vy la cng bng : mt bn ht mui tht mt bn
nghe ting bac. Thi i v lam n.
Noi xong M Ci tra hai ng bac trng cho cu gia ri tuyn b
kt thuc vu kin.
ng ng Lang Sn
37
KHNG BAO GI BIT GIN
Ngay xa, mt phu ng no co c con gai rt xinh. Nhiu trai

ban m nang, nh ngi mi lai, nhng u b phu ng t chi.
Phu ng thng noi vi moi ngi :
- Ti khng cn r lm vang, nhiu bac ma ch cn mt ngi
thng minh lanh li. Bnh sinh ti khng bao gi bit gin, nu
ngi nao co tai lam cho ti ni gin th ngi o se xng ang lam
r ti.
Nghe li thach cua phu ng, nhiu chang trai ban trn lang
di a ln lt tr tai nhng bao nhiu cach choc tc cua ho u
b phu ng coi nh nc la. Lao khng nhng khng h to chut
gin d, lm luc lai con ci pha ln lam cho nhng ngi by lu
t cho mnh la thng minh lanh li u khoanh tay. Duy ch co
chang M Ci lang bn la cha chu.
Mt hm M Ci n xin thu cho phu ng. Chang khng cho
bit mnh co y nh lam r, v phn phu ng cung coi chang nh
nhng ngi lam cng khac.
M Ci chm ch lam ht moi vic c giao, phu ng mng v
mn c ngi chm lam va cn thn.
Mt bui sang, M Ci ru phu ng i sn, tuy rt thch i sn
nhng khn ni nha khng co cho sn, cho nn thy M Ci ru,
phu ng noi ua :
Nhiu tac gia
38
- Khng co cho sn th i sn sao c ! Hay la may lam cho

sn nhe !
Nghe phu ng noi, M Ci khng nhng khng chanh long ma
con h hng nhn li ngay, chang ap :
- c ! c ! ng c a con i. Con se chay ui thu cho
ng coi !
Phu ng lin tay tn tay no rao cng i trc, M Ci ngoan
ngoan theo sau. Ti mt khu rng rm, phu ng nem mt hon a
vao trong bui cy ri xuyt cho. Con cho ngoan ngoan lach qua gc
lau, bui co, tm mi. n tra cho bt c mt con cy li ti cho
chu. Phu ng mng r khen con cho thao sn, ri sai M Ci vac mi
v. M Ci noi :
- Cho khng bit vac u, ng chu hay vac ly ch !
Phu ng anh phai vac con cy ln vai em v nha. By lu
khng quen lam vic nng, nay phai vac con cy lao va i va th
hng hc, m hi va ra nh tm. V n nha lao t con cy xung
sn th hn hn, ri bao M Ci em cy lam tht.
M Ci lai ap :
- Cho khng bit lam tht u, ng chu mun n phai t tay
lam ly !
Phu ng lai phai ven tay vao m tht cy. Lam xong lao lai sai
M Ci nu. M Ci lai noi :
- ng chu la qua ! Cho xao nu th nao c, ng mun n th
hay i lam ly !
39
Phu ng thp ly, anh chui u vao bp, trong khi y M Ci

vao nha anh mt gic dai. Khi tht a chn, phu ng muc ra a,
bat, bay ln mm ri bao M Ci dy i mua ru.
M Ci gt :
- ng chu in ri a ! Cho khng bit mua ru u ! ng
mun ung, th phai i mua ly !
Tuy b ngi gt, phu ng cung khng chut gin d, lao ng
ln, qun lai cai khn, t tay cm chai ln xom trn.
Trong khi phu ng i vng, M Ci ngi vao ban n n ht cac
mon xao, mon xao, mon cha, mon canh. n chan ri, chang bat
canh lnh lang ra mm, sau o lai chui vao ging nm ngu tip.
Phu ng a ru v n nha, thy bat a nga nghing, tht
tha tung toe khp mm ben goi M Ci :
- Cho u ? Ai n ht cac mon ri lai ba bai ra ca mm
nh th kia ? Sao cho khng coi gi cho chu ?
M Ci noi vong t trong nha ra :
- Cho n y ! Ngi gia thng bao mai cho treo meo y.
Th ma ng chu cha them treo ma cung khng them y. i nao
cho ch tht ch cm. Thi ! ng a ! Co tic cua th hay ht tht
trn mm ma n vy.
Phu ng khng noi thm mt li. Lao ct chai ru ri quay ra
thu don bat a, quet sach xng xu, ri than nhin ngi vao ban
n. M Ci lin nhm dy, i n gn phu ng hoi :
- ng i ! Hm nay con lam phin ng nhiu qua. ng co gin
con chut nao khng ?
Nhiu tac gia
40
Phu ng mm ci ap :
- May ng lo ! ng gin may th ng con vi ai c.
Sang hm sau hai thy tro lai i sn. Ln nay theo y phu ng,
M Ci ong vai ng chu con lao th lam cho, y nh cua lao la
tra ming lai M Ci. M ci lum mm huyt sao goi cho. n
trc nhng bui co nhiu gai goc M Ci nem a vao ri xuyt cho
ruc vao. Cho khng chu chui vao bui gai, sn gy trong tay M
Ci anh cho tui bui va mng nhic ht li, ri chang lai co chn
chay khp ni lam cho cho cung phai c chay tht nhanh cho
kp chu.
n khi mt tri ng bong, M Ci cung bt c mt con cy
hng, chang v sai phu ng :
- Cho vac cy v nha nhe !
Phu ng c ch noi :
- Cho khng bit vac u... ng chu phai vac ly !
M Ci gia v chep ming, min cng vac cy ln vai, v n
nha chang lai nh phu ng lam tht vi mnh mt tay. Nhng phu
ng a noi :
- Cho khng bit lam tht u.
M Ci lai gia v chep ming lam mt mnh. Lam tht xong bo
vao ni, M Ci lai nh phu ng un la h, phu ng ap :
- Cho khng bit un la u.
M Ci lai gia v mt nhoc v phai lam ly tt ca. Khi mt tri
va gac nui th chao tht a chn, chang gp tht ra a, muc canh
41
ra bat, em bay bin trn ban. Ri chang ly xch st ra xch c

phu ng lai va bao :
- Cho treo meo y. Ta khng treo c th ta xch cho lai,
cho hay ngi y trng nom ban tht cho ta ta ln lang trn
mua chai ru. Nghe cha ?
Phu ng tng hn noi ua nhng khng ng hn lam tht.
Lao anh chu xch ngi trc ban tht ang toa mui thm phng
phc.
Mua c ru v, M Ci ung dung ngi vao ban n ung,
chang gp n ht ming nay n ming khac, ung can chen no
n chen kia va khng qun vt xng cho cho. Mi ln vt M
Ci lai noi :
- Ngi n tht cho gm xng. y thng cho cho y, n i.
Phu ng khng noi khng rng, quay mt i. n no ung say
ri. M Ci mi thao xch tha cho ra. Mt lat sau M Ci bc
theo hoi :
- ng i ! Con lam phin ng nh vy, ng co gin con khng ?
Phu ng vn bnh tnh tra li :
- Gin may lam g ! ng gin may th ng con c vi ai ?...
Hai ln lam nhuc phu ng, M Ci inh ninh la th nao lao
cung phat khung, nhng lao vn c bnh than, M Ci ly lam
cht da. Tuy vy chang vn c tm meo khac.
Mt hm M Ci ru phu ng i bun bng. Hi y i bun bng
rt co lai nn rt kho mua. Tuy vy nh tai thao vat, M Ci cung
Nhiu tac gia
42
mua c hai b bng. Khi em ganh bng lai cho phu ng chang
noi :
- Bng y va trng lai va tt em v ban ni ta th ng
kim mt vn bn lai ngay. Con con phai lai mua thm mt ganh
na, ng hay v trc va ganh giup con ganh bng nay v nha. a,
con a nn cht bng ri, trong khi i ng, ng ng xp lai na
nhe.
Nghe M Ci noi, phu ng vui long ganh v. Nhng lao bit
u n m M Ci a chui vao ngi trong mt b ri phu kn
bng ln.
Sang dy, phu ng khng thy M Ci u, cho la chang a i
t sm tm mua thm hang. Lao lin ganh hai b bng ln ng,
ganh bng qua la nng lam cho phu ng rt vt va.
Nhng ngh ti s bac bo ra, lao anh ach c tha c hai b
bng v ti nha.
V n nha, t ganh xung, phu ng ngi pht xung bn
ganh th hng hc.
Bng M Ci t trong mt cai b chui ra, lam cho phu ng git
mnh, lao trn tron i mt nhn M Ci, chang nhoen ming ci
ri hoi :
- ng ganh nng, mt lm phai khng ? Con xin ng tha li cho
nhe. By gi ng mi hiu ro nhng ngi gng ganh th vt va
mt nhoc nh vy y.
Phu ng tc gin nhng vn bnh tnh hoi M Ci :
43
- Cai thng nay vao trong b bng t luc nao ? Th ra may bt

tao phai ganh ca may t sang n gi y phai khng ? Cai thng
t qua ! May lam tao suyt cht mt v may y. Th may khng
lai tm mua thm bng cho tao a ?
M Ci vn ci, ri tra li :
- o ht bng ri ! Mun mua na th phai n ch khac.
Phu ng nghim net mt trach :
- Th ma hm qua may lai la tao ! mt day !
M Ci n bn canh hoi :
- Con lam phin long ng nh vy, ng co tc gin khng ? Phu
ng than nhin ap :
- Tao gin may th con c vi ai ?
Vai hm sau phu ng lai ru M Ci i bun bng. Lao nh
bung se tra ming M Ci cho ha gin. M Ci nhn li, chuyn
nay M Ci cung xng xao kheo tm va mua c hai b bng y
nh trc, hm sp ra v phu ng bao M Ci :
- Sang mai may hay ganh hai b bng v trc, tao con lai
i thm mt ngi ban ri se v sau.
M Ci a bit y nh cua lao nhng cung gia v lam nh
khng bit, vui ve nhn li. m hm y, phu ng la luc M Ci
ngu, chui vao ngi gon trong b va phu kn mt lp bng ln.
Sang hm sau M Ci xo on, quy ganh thng ng v nha
lam nh khng bit g ca.
i n mt cai cu co hai tm van hep bc ngang qua mt con
sui su, M Ci t hai b bng xung bn mep cu ngi ngh.
Nhiu tac gia
44
Ngi mt luc chang lai ung nh i ra xa hong mat. Phu ng ang

ngi trong b bng nghe ting M Ci goi git giong t ng xa :
- Bac dt tru kia i ! Bac ng tru cham vao hai cai b
bng cua chau ma no ln xung vc su y.
Phu ng ngi trong b nghe noi tng co ngi dt tru sp i
qua cu, lao vi chui ra khoi b nhng v hai cai b t sat mep
cu nn phu ng ch hi ca mnh co mt ty a ln tum xung
sui, nc sui chay xit, cun cai b i bng bng. Phu ng quy
mai mi chui ra c, sau o bi vao b. Gia luc y, M Ci cung
lam b ht hai chay ti, chang keo c cai b t sung nc ln
t trn hon a, ri chang i n gn phu ng trach :
- ng bao lai i thm ngi ban sao lai chui vao b bng nh
vy ? Ro tht ang kip cha!
Phu ng nn lng khng noi mt li. Mt luc lu, M Ci lai ln
ting hoi :
- ng i ! Con lam ng suyt cht tri, ng co tc gin lm
khng ?
Phu ng vn bnh tnh :
- ng gin may th ng con c vi ai !
Mt hm chang theo phu ng i cay. Cay n gia bui, thy
xa xa co mt oan nga cua quan trn i ti, M Ci nay ra y ngh
lin thi cay va ru phu ng cung v. Trong luc phu ng con ang
ra cuc thung, chang nhanh chn v trc, n ch khut,
chang ngi a ngay mt bai gia ng ri ha non up ng phn
lai. Khi phu ng i ti gn, chang lam b hai tay kh kh e cai non
up va noi :
45
- Con va up c mt con chim la tri rt ep. Ngi ta noi

nha ai co con chim nay th luc nao cung vui va lam n thnh
vng. Con nh bt no em v cho ng nui.
Phu ng toan tho tay vao bt th M Ci gat i :
- Khng c ! ng tho tay vao th no se bay i mt y, ng
hay gi chc cai non con chay u v ly cai li ra y ging bt
cho chc chn. ng ch xng ma con bt n y.
Phu ng gi hai tay gi ly cai non up. M Ci va i khoi mt
luc th quan trn i n, thy phu ng ngi bt gia ng, tn
quan ben quat hoi. Nhng phu ng khng tha khng rng ma
cung khng tranh ng, hai tay vn kh kh gi chc cai non up.
Quan ly lam la lin xung nga n gn hoi :
- Anh la ai ma lai ngi cm ngi ic gia ng nh vy ?
Phu ng tha :
- Bm quan trong non co con chim la tri !... Nghe noi n
chim la tri quan cung thch lm. Lao bao phu ng bt ly ban
cho mnh. Phu ng noi :
- Xin ng hay khoan khoan ch thng ti mt luc, no sp
mang li ra by gi.
Lao quan st rut ben noi :
- c ! Anh c ta tho tay bt, nu lam xng th ta se n.
Lao ngi xung, ri tho tay vao khong di cai non, nhng
chim la tri u cha thy ma lai qu phai ng ct. Lao ni
khung quat :
- A ! Ra cai lao gia nay dam tru vao tay ta. May co bit ta la ai
khng ? Ha !...
Ri lao sai lnh noc c phu ng ra anh nm mi roi, vn cha
ha da, lao con ra lnh cho lnh ci qun phu ng ra ri ly kim ch
Nhiu tac gia
46
khu l t lai, bon lnh rm rp tun lnh quan. B kim xu qua

da tht, phu ng khoc loc ku tri.
Khi v n u lang phu ng mi gp M Ci vac li chay ra,
lao hm hm quat :
- Cai thng diu tha h v kia, lam sao may dam la ng nh
vy ng phai mt trn on !
M Ci con lam gia :
- Thi ! Thi ! Cai ng nay ! Chc a lam xng mt con chim
la tri cua ti ri. Nu ng lam mt tht th ng phai n y.
Nghe M Ci noi, phu ng cang ni xung. Lao ln ting quat,
lam cho ca lang phai chay ra :
- Cai thng cht bm cht vm kia ! May mun tt th lp tc
ra khoi nha tao ngay. Cac ng cac ba xem, no lam cho ti tc ti
bit bao nhiu, ti khng th cai thng hn lao nay lai thm
mt luc nao na. cho cht cut ngay !
M Ci nhn phu ng ri nhn moi ngi, ch phu ng noi ht
li, chang mi nhe nhang noi :
- Tha ng xin ng bt gin, con se ra khoi nha ngay. Nhng t
nay con la r cua ng, xin cac ng, cac ba lam chng cho con.
Phu ng nh bng tnh mng lin noi :
- nh ! May cung xng ang la r cua tao !
Theo li k cua cu An nh
xa Hng Vit - huyn Hoa An - Cao Bng
47
CHIC CU PHUC C
Ngay xa co anh chang chuyn sng v ngh n trm. Trong

nha con co me gia phai nui. Tuy co luc c nhiu, co luc c t,
nhng trong nha khng bao gi co cua danh. Hai me con chang
thng phai chu ba n, ba nhn.
Mt hm, nhn ngay gi cha, me chang n lai cho chang nghe
cuc i cua ng va cha chang xa kia.
Xa kia ng ni chang cung lam ngh n trm, co m kim
c nhng mon ang bac chuc, bac trm, vy ma khi nhm mt
xui tay cung khng lai cho cha chang c chut g.
Ri n i cha chang. Ln ln, khng bit chon ngh g khac
tt hn, cha chang lai ni ngh ng cu, n m lai i rnh mo ht
lang trn xom di, ma cung khng bao gi kim c ni hai ba
cho hai v chng va a con. Ri cha chang cht i cung khng co
g lai. Nay n i chang, lao theo ci ngh ny gn hai chc
nm ri m tay trng vn ha trng tay. vy, chang cung khng
tm c ni mt ngi v, mc du a gn bn chuc tui u.
n lai i cha ng xa va nhn cuc i mnh chang khng khoi
thy ngan ngm.
Mt m, chang n rnh nha ng thy xom bn, nh n
trm cai thu ln ma mt nhom hoc tro mang n biu. Rnh mai
ti khuya, ng thy vn cha i ngu, ng oc ht trang sach nay
Nhiu tac gia
48
ti trang sach khac. Cht ng thy oc ti cu : Tch thin chi gia

tt hu d hng ; tch bt thin chi gia tt hu d ng*. Chang
bung bao da : Phai chng ng cha ta lam ngh tht c nn
kh nhuc lai cho ta? Ri t ap : Phai, qua tht ung nh vy.
oan chang chay mt mach v nha, quyt t nay bo ngh n trm.
Sang hm sau, chang vac bua vao rng hai cui mang ra ch
ban. Cng vic tht la vt va, hai c mt ganh cui chang phai
i mt bat m hi mi kim c mt mon tin mua gao, nhng
chang thy yn tm hn moi ngay. Tuy vy, i n u, chang
cung nghe ting ngi x xao : Cn thn y ! Cai thng ba i n
trm a n kia! Cai ting ba i n trm lam cho chang bun
ba. Chang ngh : T nay ta phai lam nhng vic g phuc c hoa
may mi xoa c my ting o.
Mt ngay mua ha, tri ma to nc lu tran v. Chang em cui
i ch ban, v nc lu tran v nhanh qua, khng th li qua sng
nh moi hm c. Hang trm ngi un lai v cha co o, mt tri
a khut sau rng nui, ma moi ngi vn loay hoay b sng.
Chang ben ngh ti vic bc mt cai cu. m y, ngu lai bn
sng cung vi nhiu ngi khac, chang em chuyn bc cu ra hoi
ba con, nhiu ngi noi :
- o la mt iu phuc c c mun ngan ngi nh n. Trc
y cung a co ngi lam nhng ri lai bo d...
Sang hm sau, nc rut, chang li sng v nha, ti nha, chang
em y nh bc cu ra hoi y kin me. Me chang ha se thu xp n
thoa moi cng vic trong nha, chang ranh tay dc sc bc cu !
49
T o, c sang chang ln rng cht cy ; chiu ra sc chuyn

g ; tra c hai thm mt ganh cui v cho me i ch.
Chang lam vic qun ngay thang. Bui cht cy, bui chuyn
g, bui bc cu, khng bao lu, a bc c hn chuc sai cu.
Cng vic con nhiu nng nhoc v con sng rng gn hai trm sai.
V n oi ma lam nhiu nn chang b kit sc. Mt hm oi qua
chang nm ln ra m man oan cu ang lam d. Nhng ngi
i qua xum lai cu cha, nhng chang vn cha hi tnh.
Gia luc y co mt vin quan vo i n, thy mt am ng
ang xum quanh mt ngi nm song soai, vin quan xung nga
n gn hoi chuyn. Moi ngi cho bit y la anh chang bc cu
lam phuc ang lam th v mt qua ma ln ra ngt i... Vin quan
lin m tui ly thuc cho chang ung. c mt luc, chang bc cu
tnh lai, moi ngi tan dn ra v, vin quan ngi lai bn chang n
cn hoi chuyn. Chang tht tha k ht cho ng nghe cuc i cua
mnh va noi ro y nh cung cng vic ang lam. Vin quan vo nghe
noi ra chiu cam ng, ng ngi ngm ngh hi lu ri noi :
- Xa kia cha ng chang lam ngh tht c cho chang ngay
nay phai oi ngheo. Nay, chang mun lam iu phuc c chuc
li lm xa kia, qua la hay v cung ! V phn ti, ti xin noi tht :
cha ti, ng ti, ng cu ng ky ti, i i lam quan c hip dn
lanh, bop hu bop c na tin, na cua. y cung la iu tht c,
v vy n ti ngay nay tri qua bao : ly v a hn hai mi nm
ri ma khng co mt mun con vui ca vui nha, cho nn, tui a
ngoai bn mi, chung ti vn phai sng hiu quanh. Nay ti cung
Nhiu tac gia
50
mun lam iu phuc c chuc li lm xa, chng hay chang co

cho ti gop sc cung nhau bc cu c khng ?
Chang bc cu mm ci noi :
- Nu quan ln cho ch hng nh vy th cai cu nay se chong
xong, dn chung se mau c qua lai, con g tt hn !
Hai ngi ben k cho nhau bit tn tui, qu quan ri kt lam
anh em, vin quan vo hn chang bc cu bn tui, c nhn la
anh. Chang bc cu noi :
- Em con co me gia nha, v nha ngheo, phai ban cui ly tin
mua gao cho nn ngay nao em cung phai em cui v nha sang
hm sau me em cui ra ch ban ly tin ong gao.
Vin quan vo thn mt bao chang :
- Anh co nhiu tin cua, anh se bo ra nui me em khoi phai
bn tm, nh vy chung ta se chuyn chu vao vic bc cu, em
ngh th nao ?
Chang bc cu noi :
- Nu c vy th con g hay hn !
T y, hang ngay hai anh em cung nhau ln nui n cy,
chuyn g. Chng bao lu, hai ngi a dng xong chic cu g
hn hai trm sai. Dn chung ai cung vui mng, ho t tn la cu
Phuc c. Cac cu hai lang hoan h cung nhau ban nh gop tin
lam mt ba tic n mng cu.
Ngay n mng chic cu, cac v b lao va tt ca dn chung
quanh vung n nc n d, ai cung cu xin Ngoc hoang ban phuc
cho hai ngi bc cu, ho n ung linh nh sut ca bui sang.
51
Bng mt cn gio bt cht keo n, gio thi manh, lam cui rap
ngon co, nghing nga canh cy. Gio thi mi luc mt manh, ri bt
thnh lnh cun anh chang bc cu i mt. Vin quan vo tht
thanh ku goi, tt ca moi ngi u ngm ngui.
Thy ngi em kt ngha cua mnh ht long ht sc hang ba
nm tri ra lam cu ma lai khng c hng phuc, vin quan xot
xa lm. Sau khi moi ngi a ra v, ng on v sang chung vi
ba cu sm hm trng nom, phung dng ba thay ngi em kt
ngha.
Lai noi n chang bc cu b gio lc cun ti mt cai hang trn
mt ngon nui cao. Chang lao ao ng cha kp vng. Cn gio
bng vut hoa thanh ngi ti ci noi vi chang :
- Nha ngi ch s, ta la thn Gio c Ngoc hoang sai i on
nha ngi v y thng cho ngi cai cng thanh tm lam
chuyn phuc c. Bac vang y, nha ngi mun ly bao nhiu th
ly.
Chang bc cu nhn vao hang thy ng vang sang choi. Chang
ci ao goi ly mt s vang, ri buc lai cn thn, chang vac goi
vang ln vai, tin ra ca hang, thn Gio lai hoa thanh cn gio lc
cun chang i, tra v ban va t chang nhe nhang xung gia sn
nha.
Chang bc cu sung sng goi vang xung ri ln ting goi
ca. Nghe ting goi, me chang va hai v chng vin quan vo tng
la hn chang bc cu hin v, lin dt nhau lai ngi quanh chic
ban th thp hng khn vai lm rm. Nhn qua ke lip thy ba
Nhiu tac gia
52
ngi va cui lay, va khn, chang bc cu bt ci lai mt ln

na chang ln ting goi :
- Me i ! Anh i ! Em y ma ! Em hay con sng tr v nha y
! Mau mau m ca !
Nghe ro ting goi cua con, ba me mng quynh, lt t xung
ging. V chng vin quan vo cung chay ra m ca, on ngi em
kt ngha.
Chang bc cu ngi xung k lai ngon nganh cu chuyn c
thn Gio a i ly vang cho ca nha nghe, moi ngi reo mng
sung sng.
T y me con chang bc cu bt u tr nn giau co, chang
mi hai v chng ngi anh kt ngha lai va cung nhau lam n.
t lu sau, v vin quan vo co cha, n thang n ngay ch
sinh ha c mt cu con trai. Hai v chng mng v k. Con
chang bc cu t lu sau cung ly v co con va sng sung sng
n gia.
Theo li k cua ng Vi Quc Thng
Xa Phu Thng - Vo Nhai - Bc Thai
53
HO KNH THAN
Ho Knh Than m ci ca cha ln me t hi con nho. Chang

sng va ln ln di ban tay chm soc cua cac bac, cac chu trong
ban. T khi ln tam chang a phai chn tru thu kim ngay
hai ba. Nm 15 tui chang phai i vao rng lam than. Luc nao
ngi chang cung bam y bui than en thui en thui. V vy
ngi ta goi chang bng cai tn Knh Than*. Dn dn cai tn ua
giu y a tr thanh tn tht cua chang.
Ngay nao em than ra ch ban cho lo ren, Knh Than cung
ng lai rt lu ngm ngha cng vic lam cua bac th ren. Thy
vy, bac th ren hoi Knh Than co thch ngh ren khng ? Bac noi
thm :
- Nu chu thch ngh ren th n y ti se truyn ngh cho ma
lam n. Cai ngh nay rt quy va cn chon ngi, khoe nh chu co
th lam c y. Ti khng co con ni nghip, nu chu bng
long th y vi ti lam con nui, cha me chu hin nay u ?
Lam ngh g ? Hang ngay chu ban than co u n khng ?
Vn sng c n, thy co ngi n cn hoi chuyn mnh, Knh
Than rt cam ng. Chang thy co thin cam vi bac th ren ben
nhn li ngay sau khi t t k ht cuc i mnh cho bac nghe.
Th la t y, Knh Than theo ho Ho cua b nui va lai y
hoc ngh nghip mi.
Nhiu tac gia
54
Ho Knh Than n rt khoe va lam rt khoe. Vn ang tui n

tui ngu, t khi v vi b me nui, chang c n no ngu ky, nn
cang khoe manh hn va lam vic hng hn. Ch trong my ngay
lam than, chang a d tr cho b me u than dung trong sut mt
nm. Bac th ren ho Ho rt hai long. Duy ch co v bac la khng
vui v cu con nui n qua nhiu, ba thng phan nan vi chng
lam cho bac th ren phai suy ngh.
Mt hm bac th ren bao con nui :
- Nay than a nhiu ri, by gi con hay em tin i mua tr
cho b mt t st.
Tuy cha bun ban bao gi, Ho Knh Than cung manh dan cm
hn nm mi lang bac cua b me nui ra i. Chang i n mt
thanh ph, thy ngi ta ang thu st vun, chang ben n gn ln
la hoi chuyn va cui cung bo lun s tin ra mua tt ca ng st
vun y, oan chang thu ngi chuyn s hang v nha.
Thy oan ngi ganh st v, bac th ren vui mng trong da.
Nhng khi nhn ky th thy tt ca ch toan la st vun, st r, bac
ngao ngan th dai. V bac cang xot rut hn. Ba lun mm dn vt
chng lam bac cang thm bun. Tuy vy bac cung bao v :
- Thi c ! Nhiu ln dai se khn, con ta cha quen bun ban
nn mi mua phai cua khng tt. Ti tin la ln sau, ln sau na
con ta se khn kheo hn, ba noi ra noi vao va va thi, ti con
lam vic.
Ho Knh Than cung rt n hn v a chot mua phai hang xu
n ni lam phin long cha me.
55
Mt ln khac, bac th ren lai a bac cho Ho Knh Than i tm

mua st, bac dn i dn lai la phai i ti cac thanh ph ln mua
c hang tt. Ho Knh Than lai mt ln na vac tui bac mt trm
lang ln ng. i sut bay ngay rong, n gn mt thanh ph ln,
chang gp mt oan ngi ang nhn nhp xy cu, nhn ln cai
bin co dong ch to treo u cu, chang hoi th ngi ta ap :
- y la cai bang ghi tn nhng nha hao tm quyn gop xy
cu nay, ai quyn gop nhiu nht th c ghi tn u bang.
Ho Knh Than lai hoi :
- Th hin nay ngi gop nhiu nht c bao nhiu ? Ngi t
nht bao nhiu ?
Ngi kia ap :
- Cho n ngay hm nay ngi gop nhiu nht la nm mi lang
bac, ngi gop t nht la mt lang.
Ho Knh Than mm ci noi :
- Nu th th anh hay ghi tn ta la Ho Knh Than vao bang i,
ta gop ca mt trm lang bac tinh ngn giup ba con xy chong
xong cai cu.
Va noi chang va dc tui m u mt trm lang bac trao cho
ngi kia.
T hm y, tn Ho Knh Than c truyn ngay khp moi ni,
tt ca dn trong thanh ph ai cung mun mi chang v nha xem
mt. Ln lt ht ngi no n ngi kia mi chang v nha n
cm. m m chang ln ra ngu tai mt cai miu vng cui ph.
Chang nh bung tm ch lam thu t lu danh dum tin mua
Nhiu tac gia
56
hang v cho b me nui. Nhng chng mt ai dam ngh n mn

chang - nha ai hao tm cung cu - lam thu. Ngi ta cho la
chang ua cho vui cu chuyn. Loanh quanh trong hai thang,
chang vn khng tm c mt vic lam.
Ngh ti mon hang cn phai mua, chang cang nong long st
rut. Mt m no chang bng m thy mt ng cu u toc bac ph,
tay chng chic gy, sau miu i ra n bn chang r tai noi :
- Ho Knh Than ! Anh la ngi co long tt, thn se giup anh.
Sang mai anh se lt phin a ma anh ang nm ln se thy kho
vang, o la kho vang cua thn danh cho anh, mun ly bao nhiu
cung c.
Noi xong cu gia bin mt, Ho Knh Than tnh dy, i khp moi
ni trong miu tm ng cu, nhng khng thy g ca. Chang lai nga
lng nm trn phin a, gac tay ln tran ngh ngi. Nhm lai tng
li thn bao, chang ng dy co tay lay th phin a nhng hon
a nng khng chut ng y. Chng li ra sc lay ln th hai,
phin vn tr tr khng h nhuc nhch. Chang tht vong lm
bm :
- Thn a ! Thn noi tht hay noi di ! Nu qua tht thn co
long thng ke oi kho th hay ban cho ti co sc manh lt c
phin a kia.
Va noi dt li th mt lung gio mat lt qua a theo mt
lan hng thm du, Ho Knh Than cam thy khoan khoai trong
ngi hn. Chang lai cui xung lt phin a. Ln nay phin a lt
tung ln, ca cai miu nho be t nhin sang choang nh co anh en.
Bit o la kho vang cua thn, chang cui xung nht ly hai thoi,
57
chang ngh bung : Vi s vang nay ta co th sng c nhiu nm

va m ln mt ca hiu ri !.
Chang em thoi vang ra bun ban, t o tin cua ngay cang
v nh nc. Chang ci v ri xy nha ca, ca hiu cua chang
ngay cang phat at, chang c dn ph ht sc knh n. Nhng
chang vn cha co dp tr v vi b me nui.
*
*
Lai noi bac th ren ho Ho nha tnh t ngay cho con nui em
bac ra i n nay a bn thang tron bac mong ngay mong m.
Nhng cang mong th tin lai cang vng. V bac cang st rut hn.
Mt hm ba giuc chng i tm, bac th ren anh phai tam ngh
vic ra i.
Sp n thanh ph, bac git ny mnh khi nhn ln cai bang
ghi n nhng nha hao tm quyn bac lam cu trong o co tn Ho
Knh Than ng dong th nht : Ho Knh Than gop 100 lang
bac tinh ngn. n y bac mi bit by lu con mnh khng mua
c hang v la v no a dc ht tt ca vn ling vao chic cu nay.
Khi tra tin qua cu, bac hoi chuyn ngi gac cu v Ho Knh
Than. Ngi y noi :
- Ho Knh Than la mt nha hao tm ln, c ghi tn vao bia
a. Hin nay ng ta ang cung v co ca hiu bun thanh ph.
Bac th ren lai cang ngac nhin ngh rng no a bo ht vn cho
cai cu ri th lam sao lai co vn bun ban va dng nha na.
- Co phai Ho Knh Than ngi en en khng ?
Nhiu tac gia
58
- Khng phai ! ng y ngi trng treo, luc nao cung vui tnh.
Khi bac th ren n ca hiu cua Ho Knh Than thy ngi con
nui by gi ra dang mt ng chu hiu beo tt ch khng phai anh
chang en thui en thui ngay nao. Thy bac th ren, Ho Knh
Than mng r :
- B n y t luc nao ? V bn ca hiu con cha v c, xin
b hay tha li cho con !
Ri Ho Knh Than k u ui moi vic t ngay ra i cho n
hm c thn bao mng cho vang ri gy dng ln c nghip nay,
chang lai noi thm :
- Con nh thu xp n thoa vic nha ri se v on b me ti y,
nhng cng vic cha xong. Nay b a ti chung con xin mi b
lai, t lu na con se v on me...
T o, bac th ren lai giup vic bun ban cho con nui.
Mt hm Ho Knh Than nh i on me, bac th ren gat i :
- Me cua con khng a th thanh. Du co thiu n, me con cung
khng mun ri ni ch nho y. B tui a gia cung chiu long me
con, v vy sm mun b cung se tr v. Con ng on me n y
na...
Chiu y b me nui, Ho Knh Than bo y ngh on me ti thanh
ph, chang nh se xy dng cho b me nui mt ngi nha chn
qu hng va co mt lo ren to hn trc. Nhng chang khng
mun noi trc cho b nui bit.
Mt hm, Ho Knh Than noi vi b la mnh sp i xa mua
hang, nh b nha trng nom giup ca hiu.
59
Ri chang dn do v phai chm lo chu ao cho b gia...

Hm sau chang tr v nha b me nui, tm thy thu th dng
mt ngi nha bn canh ngi nha nho cua bac th ren, nhng
chang lun lun giu kn khng cho moi ngi bit mnh la ai. Khi
nha lam xong, Ho Knh Than vn giu mt, cho ngi n thng
lng vi me nui ngh i cai nha gianh cua ba ly mt gian
trong cai nha mi xy xong. c me nui ng y, chang cho ngi
d ngi nha tranh y ng thi mi ba don n ch mi. Xong
u y chang tr lai nha, v n nha vn khng cho b nui bit
mt ty g.
c t lu bac th ren ngo y mun v nha. Ho Knh Than cung
vui long b v. Hm b ln ng, chang ch a cho b ba lang
bac lam ng to ra khng hai long khi ngh n mon bac trm lang
ngay no.
Nhng khi v ti qu nha, bac tm mai vn khng thy cai nha
cu cua mnh. Bac nhn ln ngi nha mi xy ma khng thy co
ngi , cht bac nhn ra ngi v mt phong trong o. Ly lam
la, bac hoi th v ap :
- y la nha cua ta, nhng ch mt gian nay thi. Con tt ca la
mt v phu gia nao o xy ln ma cha thy n .
Bac th ren cha hiu ra th nao. Bng co ting n ao trc
lu, bac cung v ngo ra th a thy Ho Knh Than cung mt oan
trn di hai chuc ngi ganh ganh gng gng, chang chao b me
nui ri noi :
- Con a v mt nghn cn st hang tt nht b co st lam.
Va em theo mt nghn lang bac b me lam vn. Nhn tin con
Nhiu tac gia
60
a b me ln nhn nha . y ! Toa nha nay hoan toan la cua b

me.
ng ng - Lang Sn
61
CHANG NHO S VA COC THN
Chang nho s y, nha tuy ngheo nhng rt chm hoc. Ban ngay
chang vao rng hai cui em ban ly tin mua gao va mua du
en. Ban m chang cm cui oc sach cho n luc ga hang xom
gay ln th hai mi i ngu. Nha ca chang ch la mt tup lu con,
tai san ch co mt con dao qum va mt chng sach. Lam ban vi
chang ch co mt con coc ta, nhng bui chang hoc khuya con coc
nhay ra quanh qun di chn chang, p gon nhng con mui
bay vo ve. Thy coc qun qut bn mnh, chang nho s rt mn coc,
mi ba n, chang khng bao gi qun danh cho coc mt ming
cm. Nhng luc ln rng hai cui chang thng bt cao cao chu
chu, hay con bo nga em v cho coc n thm. Coc c chm
nom nn ngay cang ln.
Chang nho s rt sang da, trong sau nm dui mai en sach,
chang hoc thuc gn ht mi lm pho sach qu cua cac bc thanh
hin. Thy chang hoc gioi, ngi lang thm mong cho chang sau
nay se trang nguyn.
Nm y, nha vua m khoa thi chon trang, s t khp cac
phng tri u tp np v kinh d thi. Thy chang nho s vao
kinh, coc ta xin c i theo.
Sang hm sau, chang cung coc ta ln ng. ng chu i n
u, coc ta nhay bc mt i theo kp n o. i mai, i mai, mt
ngay kia, hai thy tro coc n mt cai lu bo khng ven rng
Nhiu tac gia
62
vng ve. Chang nho s thy trong lu co mt ngi cht, bn canh

co mt goi sach va mt boc qun ao. Chang oan chc ngi nay
cung la mt s t ln kinh d thi, s vao ngi thy mach con p
nhe nhe, chang nho s c loay hoay tm cach cu cha. Thy chang
co nhit tm, coc lin ghe tai noi nho :
- ng i ! Con xem b no la ngi khng co thuy chung g ca,
hang nay nu khng phai la gian phi th cung la ke bi bac, cu no
lam g !
Chang nho s nhn coc ri nghim ngh noi :
- Gp ke hoan nan ma khng cu cha, khng phai la ngi
qun t, du co kho nhoc bng mi, ta cung khng th bo c.
Nu no cha n ngay tn s ma c sng lai th ta lai co thm
mt ngi ban ng cang hay ch sao...
Thy chang noi vy, coc ta ben bao :
- Nu ng a quyt th ng c cu no, con thuc th ng khng
phai chay tm u ca. Coc co hon ngoc cai t hoan sinh y.
Noi n y coc lin nha ra mt vin ngoc trong sang nh kim
cng, hnh dang ta trng chim. Coc noi :
- ng hay vin ngoc nay vao mui ngi cht th ngi cht
lp tc se sng lai.
Chang nho s nhn ly vin ngoc ri lam y nh li. Qua nhin
c mt luc ngi y dn dn hi tnh. Chang nho s mng qua
n gn ngi la ngi dy hoi ho tn, qu quan ri kt lam ban.
Chang m cm nm mi ban n ri cung nhau ln ng.
Hai ngi va coc ta i thm ba ngay na th ti kinh thanh.
63
n kinh thanh, coc bao chang cho mnh i dao mt lt n

chiu se v. Chang nho s va ngi ban ngi quan n ung noi
chuyn tro vui ve.
Ngi ban bng hoi :
- Hm no, ti i ng xa b cam nng, cac ban ng hanh cua
ti bo ti nm lai lu. Nu khng co anh ra tay cu cha th ti
a hoa ra ma mt ri. Cng n cua anh sau nay ti xin n ap.
Khng bit anh co thuc linh an hay phep thut g ma cu sng
c ti vy ?
Chang nho s mm ci moc tui ly vin ngoc tht tha noi :
- Ti co vin ngoc cai t hoan sinh nay y, ti ch cn t vin
ngoc nay va mui th ngi cht du tt th a ba ngay cung sng lai
tc khc.
Nghe n nhn noi, hn to b l xin c cm vin ngoc xem
mt luc. Khi cm ngoc trong tay hn lam b mn m, ngm ngha
ri la khi n nhn s y bo vao tui, v vi ly hanh ly, chay u ra
ng ph, tra trn vao am ng. Mt ngoc, chang nho s ui
theo ku la m , nhng hn a nhanh chn ln vao cac ngo ngach
cua kinh thanh con tm lam sao c, anh tr lai quan n thn
th ngi ch coc. Mt luc lu, coc tr v. Coc gim chn noi :
- Con a bao ng ng cu cha cho no ma, nu no la ngi tt
th cac ban cung ng chc khng bo no nm cht gia ni rng
vng y. Nhng sm mun, vin ngoc o se tr v thi, by gi ng
hay mau mau vao tu vua sau nay nha vua xet x hoan lai cho
ta vin ngoc.
Nhiu tac gia
64
Nghe coc noi, chang nho s vao triu tu vi nha vua va noi ro
c tnh cua vin ngoc cho vua nghe. Vua ha la se xet tm h
chang vin ngoc va bt phat ke gian phi. m hm y, cng chua
con vua t nhin nga ln xung ging cht ngt i. Nha vua va
hoang hu vi goi thy thuc ti cu cha, sau khi thm bnh,
thy thuc bao la cng chua b bnh nng khng th cu cha
c. Hoang hu ln loc ku than, nc mt trao tun nh sui,
nha vua ngi nhn con gai sp n luc qua i, rut gan ri ta
bong bong. Cht nha vua nh ti vin ngoc cai t hoan sinh cua
chang nho s b mt cp luc chiu, ben ra bang tm danh y va
thng bao khp kinh thanh : Ai cu sng cng chua se c tuyn
lam pho ma. Tin o ti tai coc ta. Coc ta noi vi chu :
- Hay lm ! y la dp tt ta ly lai vin ngoc va tm ra ke
cp, va y cung la c hi him co ng lam nn. Sang mai tn
n cp ngoc i lt thy danh y se vao cung cha bnh cho cng
chua. ng hay tm cach xin vao i ln theo am quan triu nh
vao cung thm cng chua. Khi nao thy ai em vin ngoc ra th
ng lp tc n tu vua xin cho bt giam ke o lai.
Chang nho s nghe theo. Sang hm sau, chang i ln vao hang
cac quan vn vo cung vao cung thm cng chua. Coc ta cung nhay
bc mt i xen vao trong hang.
Gia luc y lnh canh cng dn vao cung mt ngi t xng la
danh y co th cu sng c cng chua trong khoanh khc. Chang
nho s nhn ky, nhn ra ung la ke n cp vin ngoc cua mnh hm
trc, chang lng thinh theo sat no.
65
Khng chm tr, Danh y rut trong tui ra mt vin ngoc lam
phep hoa chn mua tay oc thn chu ri t vin ngoc vao mui
cng chua. Nhng v hiu, cng chua vn nm yn, lanh ngt.
Hn lung tung, xoay i tr lai vin ngoc nhiu ln. Cui cung vn
khng sao lam cho cng chua sng lai. Vua va hoang hu v cung
st rut.
Gia luc o, chang nho s re am ng tin lai trc mt nha
vua, chang va noi va ch vao mt Danh y :
- Tu b ha, trc ht xin b ha hay cho bt giam tn nay lai.
Nha vua sc nh ti li tha kin hm qua, ben ra lnh bt gi
Danh y lai.
Chang nho s cm ly vin ngoc ri ch vao coc - by gi a nm
gon trn ban tay cua chang - giang giai cho moi ngi nghe :
- y la vin ngoc cai t hoan sinh va y la coc thn. Ch co
coc thn va ti mi dung c vin ngoc nay cu sng ngi
cht. Hm qua tn kia a cp git ly vin ngoc cua ti. Nhng
hn khng bit rng hn khng i nao s dung c vin ngoc
nu khng co s ng y cua coc thn. Nh n nha vua, nay a ly
lai c vin ngoc, ti se xin cu sng cng chua.
Nha vua ha hen :
- Tt lm ! Nu nha ngi cu sng c con ta th ta quyt gi
nhng li a ha.
Chang nho s nhe tay t vin ngoc vao mui cng chua. Qua
nhin, cng chua bng ca mnh va dn dn hi tnh. Nha vua va
cac quan reo mng. Hoang hu nc mt chay rong rong cui xung
m chm ly cng chua. Cng chua tum tm ci, nhn khp lt
Nhiu tac gia
66
moi ngi xung quanh. Chang nho s ly lai vin ngoc bo vao mm
coc ta. Coc ta nut ngay vao bung.
Thy cng chua a c cu sng, nha vua ben nhn chang
nho s lam pho ma. Tic ci c t chc ngay chiu hm o. Va
cung trong chiu hm o nha vua sai ao phu dn thng n cp
ngoc ra phap trng.
Hai hm sau, cuc thi vn bt u, chang nho s khng qun
bc vao trng thi, cng chua chuc cho chng cao. Chang a
lam c bai vn hay nht trong am s t va c cac quan
chung khao chon lam trang nguyn.
Trang lai c toan th triu thn tn ln gi chc pho t
tng.
Chang nho s bt u i vao cuc i vinh hin. Pho t tng
lai cang yu mn coc ta va gi con coc ta lun bn canh mnh.
Sau nay coc ta con giup chang dep c gic, em lai cho
mun dn mt cuc sng thai bnh.
Theo li k cua cu Hoang c T
xa Vit Hng, Hoa An, Cao Bng
67
TNH BAN
Ngay xa co mt i ban tng* mt ngi tn la Voong va mt

ngi tn la Liong. T ngay con be, i ban a chi vi nhau rt
thn. Ln ln, i ban hoc cung mt trng, cung chung en,
chung sach, chung ging, moi ngi u khen tnh ban thm
thit cua ho.
Khi a co v, hai ngi vn thn mt khng kem g ngay con
tre. Vao i, ho u lam ngh bun tuy mi ngi m ca hiu
mt th trn khac nhau nhng vn thng i lai thm nhau.
Chng bao lu ca hai u tr nn kha gia.
Mt hm, khng may nha Liong b chay, bao nhiu hang hoa t
trang u b thiu ra tro, hai v chng Liong n xin lam cng cho
nha Voong. Hai v chng Voong mun cp vn cho Liong lam
n nhng Liong khng nhn. Chang noi :
- Vn han ti cha ht. Ban hay cho chung ti lai y lam
cng t lu a.
Tuy goi la lam cng nhng hai v chng Liong vn c coi vao
hang quy khach. Tai bun ban thanh thao va giao dch rng rai
cua Liong trong ba nm a lam cho s vn ny n gp nm gp
sau trc.
Nhiu tac gia
68
Mt hm, Voong chia hn mt na s lai Liong em v gy

dng lai c nghip. Liong v cung cam ng trc tm long cua
ban va nhn s bac ra v.
Vn chu kho, chm ch, nn chng bao lu, hai v chng Liong
lai tr nn giau co khng kem nhng nm trc khi nha cha b
chay. Hai v chng lun lun i lai nha Voong va tnh ban cang
tht cht thm.
Nhng cung t y Voong tr nn chi bi xa x, mc du v
nhiu ln can ngn nhng Voong vn chng nao tt y. Ca hang
cua Voong dn dn thu hep va ri cui cung Voong b v n. Trc
canh sa sut, mt hm Voong t bit v sang nh va Liong.
Khi ban ngo y xin gop vn, Liong to ra ngn ngai. Chang dung
li noi kheo t chi, ch nhn cho ban lam S de* nhng cung
khng cho ban t do nm ly vic chi thu. Thy thai cua
Liong i vi ban thn, moi ngi cho Liong la ngi bi bac qun
mt long tt cua Voong trc y i vi mnh.
V Voong nha, khi chng va i c chng mt thang th
nhn c ngay mt s bac kha ln kem theo mt bc th, trong
th co noi ro rng s tin y la cua Voong gi v nha nhen
nhom xy dng ca hang. Ri hang thang ch vn u n nhn
c tin cua chng gi v. Thy noi chng a tu tnh ch cang
chm lo lam n khoi phu long chng. Ca hang cua ch ngay
cang phat at, ai qua lai cung mng thm cho nha Voong a dn
dn tr dy.
69
S tin cua chng gi v sau cang nhiu hn trc. Ch cang

bm ch lam n, ca hang cua ch luc nay a gn bng mt na
ngay xa. Ch ben vit th mi chng v cung nhau lam n.
Thc ra, tt ca th cua ch gi cho chng u khng lot n tay
Voong, hn na thoi h tt xu cua Voong vn cha ht, Voong
vn an um vi ban be khng ngh g n v con.Tin cng ma
Liong tra cho c bao nhiu chang u nng sach vao song bac
hoc vao quan ru. S tin ma v Voong nhn c u n hang
thang chnh la do Liong chu cp. Th gi cho v Voong cung do
Liong sai ngi vit. Con th cua v Voong gi ti th Liong gi lai
khng a cho Voong.
Thy ban vn cha hi tm, Liong mt mt khuyn bao nhng
mt khac to ra ngay mt rit rong vi Voong. Liong thng xem
xet s sach cn thn lam cho Voong kho ma bt c trong khi thu
phat. S d Liong khng mun cp vn ngay cho ban v s ban tiu
pha mt i. bn nha, v ban a xy dng c ca hang, chang
cung khng cho ban bit e ban lai tr v pha phach, chang cung
giu v ban nhng thoi h tt xu cua chng.
Hang cua Liong v ngay cang nhiu. Liong phai thu nhiu
ngi chuyn ch bc vac, chang nh Voong giup thm cho mnh
cng vic chuyn vn. Voong nhn li va t o lao mnh vao cng
vic nng nhoc, chang chi bi hn trc.
Theo lnh cua Liong : ai chuyn c nhiu hang th c lnh
nhiu tin cng nn Voong to ra c gng va de sen co tin danh
dum. Dn dn chang a bit quy m hi nc mt cua mnh, khi
Nhiu tac gia
70
phai bop cht tng ng, th thng hi hn nhng ln vung tay

qua tran.
Trong hai thang tri, Voong danh dum c ba lang bac. Mt
hm chang ngo y nh Ling gi giup v cho v, chang nghen ngao
noi :
- Tam thang tri, bn nay, ti cha danh c mt ng
mt lang gi v nha, khng bit by lu v con ti sinh sng nh
th nao. Cang ngh lai ti cang h then v nhng vic mnh lam
by lu. Ti nh ban hay giup ti chuyn s tin nay v cho v ti
no co tin n ng sang y cung ti lam lung mu sinh.
Liong noi :
- Nu ban co y mun on v sang y th ti se cho ngi i on,
ba lang nay, ban hay gi ma tiu.
Voong ap :
- Nu vy, ti nh ban gi h, ti khng cn chi tiu g thm.
Thy ban a tnh ng, Liong ban :
- Ban sang bn nay a lu, v con ban nha chc mong lm.
Nu ban cn v t lu, ti xin biu ban t tin n ng.
Voong cam ng noi :
- By gi tay khng tr v ti khng mun. Ban hay cho ti
lai y lam cng hai nm na, khi nao danh dum c mt s bac
lam vn se v cung cha mun.
Liong ly ra mt cai tui bac trao cho Voong, va noi :
- Ti xin biu ban mt t tin v lam vn y ! Mong ban ch
chi t, cua ti cung nh cua ban.
71
Cm tui bac, Voong ngh ti ngay xa mnh giup Liong mt s

vn nhiu gp ba gp bn. Nhng chang cung vui long nhn ri t
bit ra v.
V ti qu, Voong lui thui i qua dy ph, c tm mai ma khng
thy nha cu. Chang thn thc : Hay la trong canh thiu thn v
mnh a ban nha ra i ? Hay la trong luc kh s, v mnh a i ly
chng khac ? Hay la... hay la...
u oc quay cung, long chang nh se lai, sau o Voong tn
ngn ng lai trc mt ca hang rn rp nht. Gia luc o v
chang a nhn ra c chng. Mt ting reo :
- Ka ! Anh a v ! B cac con a v !
Ri bo mc khach hang, ngi an ba y ri rt goi cac con ra
on b. Voong mi bit ca hang nay la cua mnh, chang rng
rng nc mt m ly my a con. V chang k cho nghe moi vic
t ngay chng bc chn ra i. Voong cang nghe cang ngac nhin.
Xem lai cac th t, chang mi hiu rng o la Liong, ban mnh a
b mt gi v giup lam vn trong nhng ngay c ng nao
chang nng sach ng y.
Voong ht sc cam phuc Liong. Cung t y tnh ban lai cang
thm thit.
ng ng, Lang Sn.
Nhiu tac gia
72
BT N CHU VANG
Ngay xa, co mt nha trng gia co ba ngi con trai. c me

nung chiu t ngay con nho, ba cu cang ln cang h n. Cy co
sn cua, ba cu ch sut ngay n chi, khng chu hoc hanh va lam
lung g ca. Thang ngay, ba cu dng dai ht lang nay sang lang
khac, la ca ht nha no n nha kia, an um vi nhng ke v lai
trong vung. Cang chi bi lu lng nhiu, ba cu cang xai
ph
tn.
Trng gia thy vy ht sc lo lng cho tng lai cua cac con.
Suy ngh mai, ng mi tm c mt cach ren con nn ngi.
Mt hm, ng goi ba ngi con lai bao:
- Cac con a khn ln, vy ma quanh nm vn chi bi lu
lng, khng chu hoc hanh, lam n g ca. Cha e sau nay, khi cha
me qua i ri cac con khng gi ni c nghip cua cha ng lai.
Nay cha mun cac con tm cach hoc lam lung. Cac con hay i
tm nhng nha co cua, co vic xin lam cng cho ho, va t ren
mnh, cac con se bit quy cua khi cac con a ro nhiu giot m hi
vao vic lam ra cua. Cac con se bit yu ngi lam lung va ghet
ngi li bing chi rng. Cha hen cho cac con tr v thm cha
me vao ngay sinh nht cua cha cui nm nay.
Tuy s phai lam vic, nhng trc li khuyn n cn cua b, cac
cu cung khng dam cng lai. Cac cu nhn nhau ri vng vng da
73
da nhn li. Khi thy cac con a thun, trng gia con dn i dn
lai:
- Ta ch cho cac con mi ngi ba lang bac lam tin n
ng. Khi tr v mi con phai k lai ranh rot vic lam cua mnh,
cha ch bng long nu khi tr lai mi con co th noi ro ni mnh
lam vic. Nu khng tm c ni lam cng, cac con ng v d
ngay sinh cua ta na.
Nghe b noi, cac cu u ha hen b yn long, ri sp sa
hanh ly va cung nhau ct bc ra i. Khoi nha chng mi dm,
ho n mt nga ba ng. Ngi anh ca noi: By gi chung ta chia
tay y va nn nh la "nht nh phai lam va long cha gia". Ho
chao nhau ri mi ngi i mt nga.
Cu Ca ra kinh thanh, tm c vic lam tai mt nha quan
trong triu. Cu Hai v mt th trn nho tm vao lam cng cho mt
nha bun. Cu Ba i ti mt lang xa xi c mt nha phu ng
thu mn.
Nha phu ng nay vn la nha giu co nht vung. Phu ng co bao
nhiu cua giu cua chm khng ai bit. Ngi ta ch bit lao co mt
trm con tru, mt trm con bo, mt trm am rung, ga vt ngan
ngng khng th m c. dung thc ng cua lao hang ngay
u la nhng loai bng ng bng s. Nhng c bit lao co hai
chu vang ni ting, nha lao co ti chuc y t va ngi lam cng.
Mn c y t, phu ng sai lam nhng cng vic vt trong
nha. Ban ngay, trong luc cac ban trai i ra ng cay ba hoc ln
i chn tru bo, cu Ba phai quet nha, nu cm, nu cam ln,
chn ga chn ln, lau chui ban gh, ra co chu ang. n ba,
Nhiu tac gia
74
ngi ta cho ngi n cung cac ban trai, thc n ch la rau luc
nhat mui, cm la loai gao hm gao mc. m n, cu cung phai
vao ngu cung vi ho trn gac chung tru, chung bo. Mi u cu
Ba thy kh cc qua, cu thy nan ch nhng nhng li dn cua b
va cua anh buc cu phai nn na lai, ri dn dn cu quen vi
cuc sng mi va nhng cng vic mi.
Thm thot cu Ba vao lam nha phu ng a c tam thang.
Trong tam thang tri cu a chu ng nhiu vt va thiu thn.
Nhng cu a bt u thy vui vui. Cu cung cac ban trai a tr
nn quen thn. Cu a chu y danh dum tng ng tng lang
sau nay co tin n ng khi tr v nha mng ngay sinh cua cha
sp ti...
Mt hm, cu em hai cai chu vang cua nha chu ra sng ra.
Khng ng long ngong nh tay anh tut mt chu xung ay
sng. Dong sng su, nc sng chay xit, cai chu tri i ri chm
nghm. Cu Ba hoang ht ci ao nhay ngay xung sng ln tm,
nhng ln hup my ln vn khng thy. Cui cung cu anh m cai
chu con lai v nha.
Phu ng thy a lam mt cai chu vang cua mnh th thet
ln nh in. Hn hm hm bt ngi nha troi anh tra khao coi
nh mt vu mt trm. Khi thy tn y t cui u nhn ti, hn
quat mng om som. Quat thao, mng chi chan ch ri, phu ng
mi bao:
- May hay v bao b me may c thu xp ban chac cua cai, rung
vn, nha ca n chu vang cho ta.
Nghe n y, cu Ba tha:
75
- Vng! Nu ng bng long cho con n th con se v xin vi cha

me con n cho.
Phu ng c tng nha tn y t cua mnh lam g u n, cha
noi n chu vang, nhng nay nghe noi th th cung hy vong rng
co th n xit mt t ac, bt no ban nha ban t n chu
vang, t ra cung c mt phn chu.
Cu Ba lai tip:
- Nhn th con mun mi ng ti chi nha chon ly cai chu
nao va y.
Phu ng ngh bung: "Khng le nha thng nay cung co chu
vang". Nu vy, ta phai i xem nha no ra sao lai dam noi khoac.
Nu qua n c chu th tt qua!". Hn gt u bng long, lin
sai hai ngi nha sp sa hanh trang va ci nga cung i.
Sang sm hm sau, ho khi hanh, phu ng ci nga, cu Ba
cung hai ngi y t leo eo i b theo sau. Bn chu t i c
mt ngay th ti mt th trn nho. Cu mi phu ng va hai ban trai
vao tam ngh tra tai mt ca hiu bun to nht ph, cu noi:
- y la ca hang bun xep cua cha me con!
Trong luc phu ng con ang lng l, th t trong ca hiu, chu
hiu va hai ngi ban hang a chay ra goi to:
- ka! Cu Ba a n, cu i u vi ma keo b nh th! Mi
cu vao nha.
Cu Ba quay lai gii thiu phu ng va hai ban vi nhng
ngi nha, va mi ho vao nha. Phu ng v cung ngac nhin khi
thy ng chu hiu rt mc knh cn i vi a cua mnh. Sau
Nhiu tac gia
76
mt hi thm hoi tro chuyn, chu khach c mi vao nha trong

n cm. Ba cm hm y co u cac mon cao lng my v.
Cm nc xong, cu Ba hoi phu ng:
- Con thy con nga cua ng a mt lm, ng co cn thay con
nga khac i cho c chong hn khng!
- Nu c cung tt, phu ng tra li.
Mt lat sau, phu ng ngac nhin thy ngi nha ng chu hiu
dt ra sn bn con nga to beo ong sn yn, cu Ba mi phu ng:
- ng xem con nao ng y th ng ci.
Phu ng chon con nga hng beo khoe nht, hai ngi cua lao
cung nhay ln hai con nga trng, cu Ba ci con nga . Bn con
nga b ham tau lu ngay, nay mi c ra ngoai thi nhau tha sc
cuc trn ng. Cu Ba giuc cng i ln trc dn ng.
Thy a cua mnh cung gioi ci nga, phu ng cang kho
hiu, thm ngh: "No la hang con nha th nao? Cha me no co ca
hiu bun ma sao no con i thu? V nha no c trong vong nh
th ma sao trc mt ta no lai khim nhng nh vy?"
Mt tri a bt u gac nui, bn con nga thong tha i vao th
trn th hai. n trc mt ca hiu ln, cu Ba go cng, xung
nga mi phu ng va hai ban vao nha ngh chn. Tai y, cu Ba
lai c vn va hoi han va c thn mt on tip. Cu k vi phu
ng y la mt ca hiu vao loai va cua cha me mnh.
Sang hm sau, cu Ba lai ngh phu ng i nga. Ri cu ra
roi thuc nga i ln trc dn ng. Bn nga rong rui chay
nc kiu.
77
Mt tri ng bong, bn chu t i vao mt th trn. Cu Ba

xung nga trc mt toa nha s nht. Cu mi phu ng vao
nha va gii thiu phu ng vi cha me mnh.
Trng gia thy phu ng v theo cu Ba, tng phu ng co nha
y n mng ngay sinh cua mnh th ly lam mng lm. Phu ng
thy b e ngi cua mnh lch thip qua nn cha dam a ng
g n chuyn bt n cai chu. Trong khi trng gia va phu ng
ang noi chuyn trong nha th ngoai sn co ting nga h va
ting n ao. Trng gia hoi ra mi bit la cu Ca va v n ni.
Ri mt lat sau, cu Hai cung ci nga v ti sn nha.
Thy phu ng co ve ngac nhin, trng gia noi:
- Mai la ngay sinh cua ti, cac chau i lam xa u v mng.
Phu ng tng cu Ca va cu Hai u i lam quan tr nhm
vung nao v coi b cu nao cung ra dang hao hoa phong nha.
Sau ba cm tra, trng gia mi ng khach sang phong ngu
ri goi ba con lai hoi han cng vic lam n trong tam thang xa nha.
Cu Ca, cu Hai, cu Ba ln lt k cho b nghe rt tng tn
cng vic lam cua ho cac nha chu. Phu ng nm phong bn
nghe ro mn mt, luc o lao mi ro ca hai ngi con trai ln cua
trng gia cung u i lam nh cu Ba. Cui cung nghe cu Ba noi
thm:
- Hm gn y con trot nh tay anh tut xung sng mt cai
chu vang cua ng chu, con a c ln tm mai nhng khng thy.
Hm nay ng chu con n theo y la xem co cai nao tng
xng th ly. Con xin b n cho ng ta mt cai.
Trng gia ti ci noi vi con:
Nhiu tac gia
78
- c! c! Mai con hay dn ng i xem vai cai chu phong

ra mt kia, ng ng cai nao th con n ng cai y. Mt cai chu
vang ang bao nhiu, vic hoc ngh cua con mi la quy. Sau ngay
sinh cua ta, cac con lai u tr v y tip tuc cng vic nhe!
Ca ba ngi con u vng da.
Phu ng nghe trng gia noi nh vy, nm suy ngh min man.
Sang hm sau la ngay sinh cua mnh, trng gia sai cu Ba
dn phu ng sang thm nha suc vt. Nghe noi i thm nha suc
vt, phu ng co y khng c thch. Nhng v n chu nhn, lao
anh gng gao nhn li. Cu Ba dn phu ng cung hai ban ln
tng lu th hai, cu m ca gian phong th nht, o la phong gia
suc. Thoat nhn vao, phong sang rc anh vang, phu ng hoa mt
suyt nga. Cu Ba a tay dt lao vao phong, trong phong bay la
lit u loai gia suc: y con cho, con meo, con ln nai cung an con,
kia con nga, con tru, con nghe, trong cung co con bo, con b. Con
nao cung uc bng vang va to bng na con vt tht. Con ng,
con ngi, con nm, trng n hoa ca mt. Trc mt con nao cung
co mt cai chu vang va mt chu bac. Phu ng ngm ngha mai
tng con, mn m mai tng cai chu...
Cu Ba lai mi phu ng sang gian phong th hai. Phong nay
rng gp hai phong trc, bay u cac loai vt trong rng, con bng
ng en, con bng vang: nao hu, hong vang, nai en, nao cy
hng, cao meo, cao cho, bao vn, bao hoa, h bach, h xam, nao
lang soi, gu cho, gu nga, ln loi, ln co, voi me, voi con, kh c,
kh an, vn trng, vn ui dai, cu li c, cu li cai, nao dui,
dm, soc, chn,v.v.... Con phuc, con quy, con vn nhau, con gi
79
chn chc chay, con gi tay nh toan leo treo, con ha mm, nhe
nanh, gi vut, con ang gm co, con ang nm dai ra ve ung
dung, nhan nha. Phu ng nhn n tng con ngm tng loai.
Cu Ba lai mi phu ng sang xem phong cui cung, phong nay
la ca mt rng chim, con th bng vang, con th bng bac to bng
chim choc ngoai tri, con ng trn nhng hon a bng ng en,
con u trn nhng canh vang, la bac. Co nhng con ang xoe
canh nh ang bay, con ha mo nh ang hot, con ra lng, con
ang choi, con ang nm p trong nhng xinh xinh... mi goc
phong u bay mt cai chu bac ng nhng hat thoc vang, mt
cai chu vang ng y nc bac. Phu ng khng tai nao n gn
xem tn mt tng con. Lao ng gia phong m t con to nh
ai bang, diu hu, bach tr, ga li cho n nhng con nho nh
chim ri, chim se, chim su va rt i la lung khi thy trong co ti
ngot nghet nm trm con to nho. Lao khng th ng rng trn i
lai co ngi giau co n mc y.
Chiu hm o, cu Ba lai mi phu ng i thm phong cha cac
loai dung hang ngay. y co t cac loai dung nho nh chen,
bat, a, ua, n cac th hang va nh chai ng, vo cha, m
chuyn, ri sang cac th dung hang to nh mm vang, khay
bac, chu, ang, chum, vai. Phu ng khng con sc xem t m
tng loai, tng th na. Tt ca nhng th nay u bng vang,
bng bac. Phu ng c bit chu y mi i chu vang to nho chng
xp ln nhau, co cai to gp i cai chu cua nha mnh, co cai cung
vao hang em ut.
Nhiu tac gia
80
Ti n, ln ging nm suy ngh, phu ng hi hn a trot qua

li vi y t khi no anh ri cai chu xung sng, lai h then v
vic ch co hai cai chu vang ma dam v ngc la giau co vao bc
nht nh thin ha. Ri n canh ba, lao ln ti ging ngu cua hai
ngi lam, khe khe anh thc ho dy, keo nhau ra sn ban bac ri
mt mach chun thng v nha. i n u, lao thu nga n y,
ch mt ngay mt m la v ti nha.
V n nha, lao goi ngay v va cac con lai k cho nghe tt ca
moi cai mt thy, tai nghe bn nha trng gia. V con phu ng
nghe noi u lc u le li. Khi v lao hoi n vic bt n chu,
lao ha thp giong noi:
- Ti a trot nng li va mng nhic anh ta, nhng tng anh
ta thuc vao hang ngi bn cung. Nhng n nha no, thy cha
me no lch thip, anh em no khn ngoan, gia tai no gp van nha
ta, ti con bung da u ma dam m mm bt n mt cai chu,
mc du mt cai chu o, rut gan ti au nh ct.
Gia luc ca nha phu ng ang x xao ban tan v ba gian phong
suc vt va phong cha dung bng vang, bng bac cua trng
gia th cu Ba a phong nga vao n sn. Cu xung nga tin
vao nha, t ngay trc mt phu ng mt chic chu vang to gp
hai cai chu cu, kem theo mt tui bac thoi. Phu ng cha kp noi g
th cu Ba a ln ting trc:
- B con cha kp tip ai ng n ni n chn th ng a vi
v. B con cho con sang y trc la n ng cai chu nay, sau la
xin vi ng cho con lai vao lam cng y nh ngay trc. B con
81
con sai con em cai tui bac nay goi la co chut qua mon n ap
cng n ng day bao con trong tam thang qua...
Theo li k cua cu Hoang c T
xa Hng Vit, huyn Hoa An, Cao Bng
Nhiu tac gia
82
CA BNG NUT CA TR
Ngay xa co mt anh chang n cp rt tai, h bit ai co vang

bac th du ct giu cn thn n u hn ta cung rnh mo ly cho
bng c. Hn thng thi th thu oan cua hn cac phin ch.
Mi ln ra ch hn vn mt b qun ao tht banh lai git lng
dm ba lang bac "co vn" lam quen. Nhng h a lam quen
c vi ai ri th hn lp tc gi ngon him, a ngay ngi o
vao trong. V th ma khp ca mt vung, ai cung gm mt hn,
nhng ngi xa, cha bit ting hn th vn b hn a nhe vao
trong.
Mt hm, co ng lao mang i ch mi lang bac tm mua hai
con ln ging v nui. Anh chang n cp thy ng cu vao hang ln,
bit ngay la cu co bac, hn lin bam sat khng ri. i bn canh ng
cu hn noi nng chao hoi rt n tn. Hn lai lam ra ve thng thao
vic mua ban, vui long ch giup ng nhng tt xu cua tng con
ln. Hn lam cho ng gia khng ng vc va hoan toan tin cy
hn. Ri sau khi a dn cu i khp dy hang ln t con nay xu x
n con no khanh n, tha dp thun tin, nhanh nh ct hn
nng kheo s bac vn nm cm cm trong tht lng ng lao va
chun mt. Mt bac, ng cu ku tri la t chay tm khp ni,
nhng khng sao tm c mt mui thng la ao na.
ng cu m c tr v nha. V n nha, cu nm vt xung
ging, ht phan nan vi v, lai chi mng nguyn rua cai thng
83
n cp bt nhn. Ba v tic cua, quay ra ay nghin chng. Ri hai

ng ba to ting vi nhau m , ngi con trai ut ang chi ngoai
sn, vi chay vao hoi u ui. Sau khi bit ro cu chuyn, ngi
con noi:
- B me ng lo, con se ra ch ly s bac y v ngay by gi.
ng cu ang bc tc, thy a con nho noi vy, cu tc gin
mng con:
- H! May mi mi ba tui ranh, lai oi con chau khn hn
ng vai.
Ngi con noi vi me:
- Me hay ly cho con mn cai nhn vang tht cua me va cai
nhn ng ma vang cua ch con, con se co cach bt cai thng y tra
bac v cho b.
Ba me lin m hom ly ra hai cai nhn va noi:
- Cai nhn ng ma ch ang gia co mt ng cn bac, bng gia
mt ng gao thi, nhng chic nhn vang th tr gia nhng mi
lang bac y, con liu lam sao cho tt th lam.
Ngi con cm ly hai cai nhn, bo ring mi cai vao mt tui
ao, ri i thng ra ch, ch ang ng, cu be eo cai nhn vang
tht vao ngon tay ri len loi tm ke cp, thng ma b cu a noi ro
hnh dang. Thy co cu be eo nhn vang tay thng n cp bam
sat khng ri. Cu be gia v lam nh khng y g n no, nhng
cu a lic nhn hai tui ao canh cua no phng phng, bit chc
chn la s bac cua b mnh hay con trong o. Dao quanh ch mt
luc thy thng n cp vn theo mnh, cu be lin dng lai gi tay
a cai nhn vang ln hoi no:
Nhiu tac gia
84
- Nay ! Chu i! Chau mun ban cai nhn vang nay sm b

qun ao, chu lam n ch giup chau hang mua ban vang mt ty.
Thng n cp nh c gai ung ch nga, hn noi:
- c ! c ! i theo ta.
Noi oan, no dt tay cu be i n mt hiu bac, ng chu hiu
on ly cai nhn vang ngm ngha ri t ln cn. Bit ung la
vang tht, ng chu hiu tra gia:
- Cai nhn nay ung la vang tt. Ta tra cho chau mi lang
bac, khng hn khng kem.
Cu be ly lai cai nhn, eo cn thn vao ngon tay ri va i
va noi:
- Re qua khng ban, co c mi lang ri th mi ban c.
Thng n cp s cu be ban mt cai nhn, vi vang a tay dt
cu i ngay, ti mt hiu bac khac, cu be lai a chic nhn cho
ng chu hiu xem va cn. ng nay cung ch tra mi lang bac
khng hn. Cu be ly lai nhn eo ngon tay ri ra i, thng n
cp vn leo eo theo sau khng ri. Cu be i n bn ging muc
nc ung, trong khi thng n cp quay ra tm ni i giai bn b
giu, cu be nhanh tay thao cai nhn tht bo vao tui ao, ri ly cai
nhn ng ma eo vao. Khi thng n cp n gn, cu gia v long
ngong anh ri chic nhn ma xung nc, ht hoang ku ln:
- Chu i, chu lam n mau mau xung tm giup chau mi, mt
nhn, v nha chau se b on n cht thi!
Thng n cp thy khng co dp nao tt hn th na ben d
danh cu be:
85
- c ! chu xung mo ln cho.

Noi xong no ci qun ao nhay xung ging qun bng mon bac
mi lang va mi ly cp c cua cu gia va ba lang bac cua no
em theo lam vn trong hai tui ao. Ln xung ay tm mt hi
thy ngay chic nhn vang no lin giu kn lai o, nh n luc
vng ngi se quay lai ly.
Trong khi thng n cp ang di ay ging th cu be a
nhanh tay v qun ao cua no moc tui ly mi ba lang bac ri ba
chn bn cng chay mt mach v nha.
Thng n cp ln khoi ging thy mt qun ao bit ngay la b
mt v au, nhng v ang trn nh nhng khng dam ui theo
cu be, no lai nhy xung ging ln ly chic nhn eo vao ngon
tay. Bung bao da:
- Qua la "Ca bng nut ca tr", nhng hay con may. Mt mi
ba lang bac, con c lai cai nhn vang mi lang, thi th cai nay
bu cai kia!
Khi tm c qun ao mc, no lin n ngay hiu bac luc nay
dam ban vi gia mi lang bac. Nhng ng chu hiu a nem tra lai
hn, bao la vang gia.
Hn ni xung ln:
- Ti anh cuc vi ng rng nu cai nhn nay bng vang gia
th ti se n lam thng khng cng cho ng trong ba nm.
ng chu hiu gat i:
- Thi i! ng anh cuc na, ti se lam cho anh bit ngay
ma:
Nhiu tac gia
86
Chic nhn c nem ngay vao la vi vai ln thut b, a l

nguyn cht ng o cach.
ng ng, Lang Sn.
87
CHANG NGC I HOC
Xa co mt anh chang m ci cha, rt hin lanh, nhng v ngc

nghch nn ngi lang thng goi la thng Ngc. Me anh thy anh
thua be, kem ban th thng con. Mt hm, ba goi Ngc lai, giui
cho mt tui bac va dn:
- Nay con a ln tui nhng khoi thua anh kem ch, con hay
i hoc bao gi hoc c mt cai khn th con tr v!
Ngc nghe li me, cm tui bac ln ng, anh chang i mai n
mt ph no. Ti u ch thy mt am ng xum quanh hai ngi
ang go "pheng pheng" ban thuc. Anh ben dng lai xem, mt luc
lu thy hay hay ben n xin go giup "pheng pheng" c hoc
ngh, ha se xin biu tui bac. Hai ngi nay la ng thy chuyn
cha bnh va ban thuc, thy Ngc n hoc lin vui ve nhn li.
T o, ngay ngay anh theo thy ra ch cm dui go.
Hai thy day anh cac mn thuc va cach cha nhiu loai bnh.
Ngc chu kho hoc, nhng v hoc trc qun sau, nn trong ba nm
tri anh ch nh c co mi mt mn cha mt.
Anh cho la mnh a hoc c cai khn, cht nh ti li me dn
luc ra i, ben t gia hai thy tr v nha.
Ba me thy anh hoc c ngh cha mt ht long khen ngi, i
n u, ba cung khoe tai cha thuc cua con. Hi y co phu ng
lang bn nghe tin Ngc cha mt gioi, ben cho ngi n mi anh
Nhiu tac gia
88
cha cho con gai mt cua mnh b au mt t lu cha mai khng

lanh. Phu ng ha:
- Con gai ta b au mt a hn ba nm nay, cac thy thuc ni
ting trong vung quanh y a bo tay, nu anh cha khoi th ta ga
no cho anh.
Nh bai thuc a hoc c, Ngc lam cho i mt cua c gai tr
lai trong sang nh xa. Nang ht li cam n Ngc va bng long ly
anh. Th la Ngc khng mt g ma cung ly c v ep va giu.
*
*
Nhng sau thi ky trng mt, v Ngc mi hay rng chng

mnh ngoai bai thuc cha mt chng co tai ngh g na. "Khng
nhng th, chng mnh lai con to ra u m n n"! Nang bung
bao da th. V phn Ngc t ngay ly c v giau, anh cung
chng i lam thuc, c nm dai nha. Nm bay ln v khuyn
chng phai i tm ngi bnh cha keo qun mt ngh. Ngc
nghe li v, thnh thoang cung ra i, nhng mi ln tr v, v hoi
th anh ap:
- Thy mt ai cung sang nh mt cu meo y, ti bit cha cho
ai?
Thy th nang lai bao chng:
- Nha ta gn ch, nhng ta cha co u vn m ca hiu.
Chang hay tam i lam vai chuyn "bun u ch, n cui ch" ri
sau se hay.
89
Sang hm sau, Ngc nhn bac ri i ra ch. Sn bac trong tay,

hn n u ch mua banh n, ri lai ln la xung cui ch mua
qua ngi chen. Ti v, v hoi th hn v bung tra li:
- Theo li nang, ti a ln u ch mua qua banh n chan ri,
lai xung cui ch n na n ngy ca mm ri y.
Nghe vy, v Ngc bun qua. Nhng vn c th mt ln na.
Phin ch sau, nang lai lam mt ganh vai tm cho chng i ban.
Nang dn:
- Chang c tm ch ng ngi ma bay hang nhe...
Ngc ganh vai tm i loanh quanh t u ch n cui ch,
thy ch nao cung ch leo teo vai chuc ngi. Nhn sang qua i
pha cui ch, thy ng ngi, Ngc lin ganh hang n bay
sn. Nhng chng co ai mua cho hn ca, hoa ra y ch la mt
trng hoc. Chiu n, Ngc tr v nha bao v:
- H! V ti lam theo li nang nn m ra hang. Ti c chon
ch ng ngi nht bay hang, nhng am ng y ch gioi n
ua, ch khng chu mua g ca.
V gng hoi, mi bit la chng bay hang vai trc lp hoc.
Nang nen bc bi anh bao chng nha day chng hoc khn cai
a. Mt hm, nang trao cho chng hai thoi vang la vn ring cua
mnh, em i i bac thm vn i bun chuyn khac.
Cm trong tay hai thoi vang, Ngc i n gn b sng, bng
anh thy mt i ngng phu nhau. Con ngng trng m vao u
con mai ri ap ln ngi lam con ngng chm xung nc. Thy
vy, Ngc cho la hai con ngng anh nhau va thng hai cho con
Nhiu tac gia
90
ngng sp cht ui, hn lin nem hai thoi vang ri tom xung vc
su va thch ch reo ci v thy mnh a can c i ngng.
V n nha, hn khoe tu tt vi v rng mnh a lam c mt
vic thin to bng tri. Hoi n vang, hn mi sc nh la a trot
nem xung sng.
n y nang mi thy chng qua la n n tt bc, khng
th nao tr thanh ngi khn c, nang than thn trach phn,
gin cho s kip a lam v mt thng chng ngu ngc. Nang nghen
ngao bo nha ra i mt mach n b sng nh tm ni ma chng
nang a nem hai thoi vang, liu co th li xung ma tm c
chng. n u lang nang trng thy hai chang trai cm mt bng
hoa coi(1) trng mut trn mt bai phn tru ri va i va ci
khuc khch. Thy th nang bt giac chanh long nh ti cu hat:
Biooc noong y lai chp kh vai,
Mi cn sau chnh vai py dai.(2)
Bit la ho tru troc mnh, nang cang tui thn, khng ngh n
chuyn do hai thoi vang na, nang toan gieo mnh xung sng cho
ht mt i. Nhng va n bn, nang gp mt chang trai tay cm
cai sang muc nc sng ln sang i sang lai. Thy la, nang hoi:
- Hi anh chang kia! Sang nc lam g vy ?
- Hm qua ti l anh ri cai kim xung y, ti sang nc
tm, th ma tm t sang n gi vn cha thy.
Nang ngh bung : Th ra, trong thin ha, con co ke ngu n
hn chng ta. Chng ta tuy ngc nhng co le cha n ni nh anh
chang nay.
91
Sau o, nang tr lai nha, va i va ngh : Xem th chng ta

ra sao ma lai khng day bao c ? Co cng mai st co ngay nn
kim...
V ti nha, nang ben goi chng n bao :
- Chang i ! Chang ch bun ru v a trot lam mt hai thoi
vang, ngi lam ra cua ma, ch cua khng lam ra ngi. T hm
nay, chang hay c gng hoc hanh t lu, thip xin ht long giup .
Thy v khoan hoa va du giong Ngc thy yn long. Chang
nghe li v, ngay m ong ca lai hoc ch Thanh hin. Nang
nhn nai day hoc tng ch, cm tay chng tp tng net.
c v u ym n cn ch bao, Ngc ta hoc co phn tin ti.
Anh oc lun mm, vit lun tay khng bit moi. ang n anh
cung sach trc mt ma n. m n luc ln ging i ngu, anh
con oc nhm lai bai. C nh th dn n anh a bit lam th,
lam phu.
Ba nm tri qua. Ngc a hoc thng ht hom sach cua v. Thy
chng hoc ngay cang tn ti v cang st sng day chng. Khi chng
oc ht hom sach cua mnh, nang mn hom sach cua b v cho
chng oc. Lai mi tun trng na tri qua, Ngc a oc thng
hom sach cua b v.
Cui nm y nha vua m khoa thi, nang thp thom a chng
ln Kinh, Ngc vui ve vac lu chiu vao trng. Qua my ky vn
bai cua anh lam rt tri chay. Tht khng ng hm tuyn b kt
qua, anh trang nguyn !
V chng vinh quy bai t, me anh ra on, ba cm tay con vui ve
noi :
Nhiu tac gia
92
- Cac con cua me tht la kheo day bao nhau nn ngi.

ng ng, Lang Sn
93
TUNG CON LY C V TIN
Ngay xa co chang m ci tn la Pa. Cha me Pa mt t ngay

nao khng bit, chu bac, c d, cu m, anh ch em cua Pa la ai
ngi ta cung khng hay. Ngi ta ch thy Pa ngay ngay vao
rng hai cui em ban cho nhng nha giau co quanh vung. Ti ti
chang tr v ngu trong mt tup lu nho xu lp bng hai gp gianh
di gc cy a u lang. Chang rt chu kho thc khuya dy sm
nhng lun lun phai chu canh oi rach. Chang co sc khoe gp
ba ngi thng, mi ngay co th kim c hai ganh cui em ra
ch, nhng cung ch va u tin mua hai ba gao qua ngay. Chang
ch co mt b qun ao c nht, hm nao git qun ao chang cung
phai nm co trong rm ch kh.
Thy chang oi kh va rach ri, bon trai gai trong ban, nht
la lu con cac nha giau u xa lanh. Tuy vy, chang cung khng
bun, gp ai chang cung l phep chao hoi, coi ai cung nh ngi
thn cua mnh. Thy ai gp kho khn hoc co ngi nh lam giup,
chang sn sang n ngay. Chang giup cac bac lam nha, h cac chu
lam ry, lam thay cac thm phat nng, cac em ganh nng.
Chn nao co nhiu ngi xum lai noi chuyn vui ci, chang cung
ti gn, ln vao am ng nghe chuyn va gop vui.
Mt hm dn ban m hi mua xun, cac chang trai c gai thn
ban quanh vung mc nhng b qun ao mi hay con thm mui
cham, i chi hi rt ng, Pa cung i chi hi.
Nhiu tac gia
94
Ngay hi, tng cp ban gai, tng i ban trai, i lai song i
bn nhau. Ho hat ln hat si, hat ha lu vi nhau. Ho tro chuyn
trao i tm tnh. Ho rut nhng chic vong bac co cham tr rt ep
c tay ra, buc mt ui khn thu vao, ri tung i tung lai vi
nhau, bn trai tung, bn gai on. Bn gai tung, bn trai on. Ho c
tung cai vong n ung trc mt ngi on. Ho c on bt cho
bng c mi phn mi, trm phn trm. Cai vong co buc
ui khn thu bay i bay lai, luc tay chang trai nay, luc tay c
gai no, trng rt ep mt. Tng i, tng i trai tai gai sc c say
sa tung va on nh vy sut bui, sut ngay.
Thy moi ngi chi vui, Pa thch lm. Chang cung mun
tung vong nhng khng co vong. Thy ngi ta co i, chang cung
mun tm i, nhng khng co c nao chu kt vi chang. H chang
n gn, ngi nao cung ngoanh mt quay i. H chang xen vao
vong chi, ngi ta xua kheo chang ra ngoai. Pa them tung vong
n nga ca tay bun ca chn, chang lui thui i vong quanh bai
them thung ngm nhng vong bac bay i ln lai vun vut trn
khng. Cht chang sc nh ti qua con* git ganh cui ma hm
qua chang va ngt rng. Chang lin chay v nha ly qua con ra
tung mt mnh. Qua con cua chang va co dy ti va co la dy.
Chang tung qua con ln tn chn tng my cao tt. Qua con cua
chang chay rt ep, i rt m. Dy con mang theo vai cai la xanh
ti xoe xoe trng ta cai tua bng lua xanh rt xinh rt nha. Qua
dn la i thng ln pha trc. La theo qua i vun vut nh an
chim en ang ui hon ngoc chu.
Thy Pa tung qua con ln rt cao, co ngi khen chang tung
gioi, co ngi giu chang :
95
- ! Anh ch em i ! Trng ka ! Trng cai qua con cua Pa mun

ln nha tri chi vi nang tin ka !
Mc ngi khen, mc ngi ch, Pa khng y c tung cho
sng tay. Cang tung nhiu, cang deo tay va qua con cang ln cao.
Qua con cua chang xuyn thung chn tng my ln ti nha tri va
lot vao tay mt nang tin. Nang tin bt c qua con cua chang
lai tung tra v cho chang. Ri qua con c lao i lao v trn con
ng t trn gian ln nha tri va t nha tri v trn gian. Qua
con i lai mi luc mt u n, nhp nhang va dn dp hn.
Mt luc sau ngi ta cang ngac nhin hn khi thy mt nang
tin ln xung trn gian. Nang tin ng i din, song i vi
Pa, nhe nhang tung va bt qua con. Moi ngi u tr mt nhn
ngi ep va nhn Pa.
- ! Anh ch em i ! Ka nang tin ang tung con vi Pa.
ung tht ! Mt nang tin v cung xinh ep, mc b qun ao
nm mu, ang say sa tung con vi Pa. Pa sung sng qua.
Chang cang tung cao qua con, nang tin on bt cang tin. Hai bn
say sa tung tung bt bt rt ep, lam cho nhng i ban trai, ban
gai trong cuc hi phai ngng tay, ngm mai khng thi. Luc u
ch co mt i trai gai thu vong lai nhn Pa va nang tin. Ri
hai i, ba i, bn i, sau cung tt ca cuc hi u thu ht vong
bac lai, ng ngy ngi nhn qua con cua Pa ang duyn dang
bay i ln v, luc trn tay nang tin, luc trong tay Pa. Nang
tin va Pa, vn uyn chuyn, say sa tung tung on on. Hai
ngi mai tung con qun ca thi gian. Mt tri a ln khoi rng
nui cao xa xa kia ri ma nang tin vn cha ngh ti chuyn v.
Nhiu tac gia
96
Ti hm y, nang tin khng v tri, nang vui ve hn nhin

song i theo Pa v chic lu lp bng hai gp tranh ri ly Pa
lam chng. Cung ti hm y, nang tin hoa phep bin tup lu nho
xu cua Pa thanh mt toa lu ai nguy nga. Trong nha co u
ging, ban, dung, thc ng tinh tm. Qun ao cua Pa cung
ep va mi nh xim ao cua nang tin.
Sang hm sau, cac chang trai cac c gai v cung ngac nhin khi
thy Pa c i i. Ho ngy ngi nhn toa lu ai cua Pa, ho
ru nhau vao nha Pa xem mt nang tin - c du mi cua ban lang
va ngm cac th dung bng bac bng vang.
Cho la Pa nh co qua con ma gp duyn may, ho ben ru nhau
vao rng tm qua con. Nhng tm sut ca mt ngay, trai bao nhiu
ngay, tt ca moi ngi u tr v tay khng. Ho ben ban nhau lam
ra nhng qua con gia bng vai khu nhi cat, co dy, co tua ri ra
cuc hi tung on vi nhau. Ho tung khng c cao nh Pa, qua
con cua ho lam sao ma xuyn thung chn tng my ln ti nha tri.
Ho bao nhau lam mt cai vong dan giy u chn mau gia thay cho
chn tng my cm trn mt cai ct tre cao ngt ong gia am
hi. Ho thi nhau tung rt cao, c gng tung cho qua con lot qua cai
vong gia chn tng my y, va c gng bt rt gioi cu c
duyn may nh Pa.
T o, hang nm, c n ngay hi mua xun, cac chang trai,
cac c gai ban lai ru nhau lam qua con hoa ra tung va on vi
nhau. Ho cung thm c nh qua con tm kim chut duyn may.
Cac chang trai tun tu, cac c nang xinh ti va tung con va hat
ln i ap rt tnh t :
Nam -
97
Con nay con lua con hoa

Trao i trao lai gia ta vi nang.
...
N -
Con nay ung qua con tin

Gieo i gieo lai c nguyn trm nm.
...
Nam -
Con nay con lua con loan

Gieo i gieo lai nh ban c tin.
...
Nam -
Con nay hng m tnh duyn

Trao i trao lai ph nguyn i ta.
Theo li k cua cu Nng Th Quai
xa Hng Vit, Hoa An, Cao Bng

Truyen Co Cac Dan Toc It Nguoi VN

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Truyen Co Cac Dan Toc It Nguoi VN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

Truyn c cac dn tc t ngi

Nha xut ban vn hoc - Ha ni 2000

Nhiu tac gia

CHANG QUAN TRIU ................................................................................................................. 3

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

CHANG QUAN TRIU

Quan Triu m ci cha me t ngay con nho. Chang c cac

Nhiu tac gia

chang mi nhn thy chng. Bit la ao co phep tang hnh, chang

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

sn con bm. Hm sau lai mt con bm bay vao, li lin sp

Nhiu tac gia

- Nu nha ngi dep c gic nc, ta khng nhng tha ti

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

V sau, khi Quan Triu cht, dn lp n th ghi nh cng

Nhiu tac gia

Tai X Phoong m ci cha t ngay con be, me chang buc bung

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

sng. Ca gp nc, quy manh ri n trc mt Tai X Phoong to

Nhiu tac gia

Tai X Phoong k cu chuyn tha con ca chep luc sang va vic

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

Sau ngay ci t lu, Tai X Phoong ban vi v sa soan v

Nhiu tac gia

tay chng i vao tng bung, moi th dung mi bung u

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

- Nang hoi ti mi nh. Hi con tre, me ti con co tai ca hat,

Nhiu tac gia

Tai X Phoong gt u, sang chi nha Nung Cun. Va nhn

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

- May v nh noi kheo vi v may, may i th la khn : i

Nhiu tac gia

Tai X Phoong lai phai mt ln na k tt ca moi vic a xy

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

Ngay xa, co mt chang thanh nin m ci cha me t tm be,

Nhiu tac gia

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

t y, chang phai sng trn ngon cy tram nh loai kh vn

Nhiu tac gia

manh da. Mc du vy chang c len loi i ht goc hang nay lai do

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

nat, ng cu bo chay, M ci ui theo k moi ni gian lao cua mnh

Nhiu tac gia

a thn ky vao ngi qua nhin da de chang dn dn tr lai hng

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

quay ra ca nh vao rng tm. Ln nay M ci khng th lam

Nhiu tac gia

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

Ngay xa co hai anh em m ci n vi nhau rt hoa thun va

Nhiu tac gia

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

chu nha va nhng ngi lang ging u cha bit. Nu ai ly c

Nhiu tac gia

ha vi ho nu ao ma khng thanh th chang se np tt ca tin

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

Nghe noi vy, ngi anh lin v ban vi v ri cung ln ng

Nhiu tac gia

Ngay xa lang no co mt lao pan* nha giau nt vach,

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

Anh nha ngheo anh cm ly goi bac ri v nha k chuyn lai

Nhiu tac gia

HAI ANH EM VA BA CON YU TINH

cho v chng anh nha ngheo ly cai tu g mot. Khi con mt