Lời Phật Dạy - Tập 2

Li Phat day
trong Kinh tang Nikaya

Tap II
I. AN UONG & SC KHOE
238
LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA
1- AN NHIEU KHONG TOT CHO SC KHOE

Mot thi, The Ton tru Savatthi. Luc bay gi, vua
Pasenadi nc Kosala thng an nhng ba an thnh soan.
Roi vua Pasenadi sau khi an xong, no u, thoa thch, i en
anh le The Ton va ngoi xuong mot ben.
The Ton sau khi biet vua Pasenadi a an xong, no u,
thoa thch, ngay luc ay lien noi bai ke: Con ngi thng
chanh niem/c an, biet phai chang/Chng mc, cam
tho manh/Gia cham, tuoi tho dai.
Luc ay, vua Pasenadi lien goi thanh nien Ba la mon
Sudassana ang ng hau sau lng:
Nay ban, hay hoc thuoc long bai ke t The Ton, va
trong khi don an cho ta hay oc len bai ke ay, ta se cap
thng nhat cho ban mot tram ong tien vang.
Thanh nien Sudassana vang li vua, hoc thuoc long bai ke
va moi khi don cm cho nha vua thng oc len bai ke nay.
Roi vua Pasenadi tuan t an uong han che, cho en ch
an nhieu nhat la mot nalika. Sau mot thi gian, than the
nha vua tr nen khoe manh, t xoa bop chan tay va noi len
li cam hng nh sau: Oi, that s The Ton a thng tng
ngh en li ch cho ta, ca hai i hien tai va v lai!
(TKVN (*), Tng ng Bo I, chng 3, pham 2,
phan ai thc, VNCPHVN (**) an hanh, 1993, tr.186)
LI BAN:
An uong hang ngay la cach tot nhat e chuyen cac dng chat t
ben ngoai vao nuoi dng va phat trien c the, phuc hoi sc lc.
Tuy nhien, neu khong biet tiet o va chon la thc pham phu hp
th an uong lai la mot trong nhng nguyen nhan dan en benh tat.
V the, t rat xa xa benh tung khau nhap la mot kinh nghiem,
239
kien thc pho thong ve an uong cho moi ngi.

Ngay nay, nhng benh tat co lien quan mat thiet en viec an uong
thieu tiet o nh benh beo ph ang tr thanh chng nan y, la nguy c
ve sc khoe va tuoi tho cho xa hoi, nhat la tai nhng quoc gia phat
trien. An uong qua nhieu cong vi viec t van ong lam cho c the tang
can nhanh chong ong thi phat sinh nhieu tat benh rat kho cha tr.
V the, vi tue giac cua The Ton, Ngai ch cho phep hang e t xuat
gia an moi ngay mot ba ong thi ren luyen than the bang cach
i bo khat thc hang ngay. Vi che o an uong va the duc hp ly
cong vi viec no lc ren luyen tinh than bang thien nh, nhng
ngi e t Phat de dang phat trien tr tue, at c Thanh qua.
Truyen thong an chay cua Phat giao, ngoai viec nuoi dng va phat
trien tam t bi con la lieu phap dinh dng rat co li cho sc khoe,
nhat la phng dien bo dng va tinh khiet. Khoa hoc ve dinh
dng va tr lieu a chng minh cu the ieu ay. ng dung va thc
hanh theo li day cua The Ton, hien nay van e an chay va i bo
ang tr thanh thi thng, c ap dung rong rai khap the gii,
ac biet Hoa Ky va cac nc Tay phng.
nc ta, tuy benh beo ph do an uong qua o cha tr thanh van
nan cua xa hoi nhng dau hieu cua van e a xuat hien cac o
th, ac biet la oi vi phu n, tre em, thieu nhi va mot bo phan
nam gii (uong nhieu ru bia). Noi gng vua Pasenadi, nhng
ngi con Phat phai biet kham nhan, tiet o va chng mc trong
an uong, thc hanh an chay e than the c gon gang, trang kien
ong thi giup cho tinh than sang suot, minh man. o cung la
cach tot nhat e phat trien t tam, nang cao tuoi tho, giam thieu
benh tat va la phng cham song theo li Phat day.[
(*)
ai tang kinh Viet Nam
(**)
Vien Nghien cu Phat hoc Viet Nam
240
2- NAM PHAP LAM GIA TANG TUOI THO

Mot thi, The Ton tru Vesali, tai ai Lam. Roi The
Ton vao buoi chieu, t thien nh ng day, i en tham
mot Ty kheo b benh, sau o bao cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam phap khong gia tang tuoi tho.
The nao la nam? Lam viec khong thch ang, khong biet
va phai trong viec thch ang, an cac o khong tieu hoa, du
hanh phi thi va song khong pham hanh. Nam phap nay,
nay cac Ty kheo, khong gia tang tuoi tho.
Nhng nay cac Ty kheo, co nam phap gia lam gia tang
tuoi tho. The nao la nam? Lam viec thch ang, biet va
phai trong viec thch ang, an cac o an tieu hoa, du hanh
phai thi va song pham hanh. Nam phap nay, nay cac Ty
kheo, lam gia tang tuoi tho.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Benh,
phan Tuoi tho, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.543)
LI BAN:
Song lanh manh, an uong ieu o, lam viec chng mc va gi cho
tam hon thanh than la xu hng chung cua con ngi trong i
song hien ai nham song lau va khoe manh. Bi s ay u tien
nghi vat chat cung vi nhp song cong nghiep tat bat va giai tr a
dang cua i song hien ai van cha u e phuc vu cho sc khoe
con ngi, oi khi con co tac dung ngc lai.
Nhng can benh hiem ngheo nh beo ph, tim mach, roi loan tam
ly thng c goi la benh ngi giau rat pho bien. Mot trong
nhng nguyen nhan gop phan gia tang tai nan giao thong la do an
uong vo o dan en mat t chu. ai dch cua the ky, benh AIDS,
noi kinh hoang cua moi ngi a phan xuat phat t s buong tha,
241
quan he ba bai, phong tung.

e gia tang tuoi tho, theo tue giac cua The Ton, con ngi can
xay dng va tuan thu nam ieu kien trong i song. o la: co
cong viec phu hp va lng thien; lam viec chng mc, biet ngh
ngi; an uong ieu o, dinh dng; i lai trong ieu kien thi tiet
tot va sau cung la gi gn ao c va nhan cach, khong ri vao
am me, sa oa va truy lac.
Nam ieu kien tren du c tuyen thuyet t rat xa xa nhng thiet
ngh van la nhng chuan mc rat c ban e em lai sc khoe va
song tho cho con ngi trong thi van minh, hien ai. Xay dng
mot nep song lanh manh, than va tam luon bnh on va nhe nhang
la mot trong nhng lieu phap hieu qua nhat e gi gn sc khoe.
Song tho va khoe manh la mot phc bao, la m c cua moi
ngi. ng e hoi tiec khi con cha qua muon, ng ph pham
sc khoe va mang song v mot khi a mat i khong bao gi lay lai
c. Hay song va thc hanh li Phat day e co mot i song an
vui, khoe manh va trng tho.[
242
3- LI CH CUA KINH HANH

Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana, vn
ong Anathapindika. Tai ay, The Ton day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam li ch cua kinh hanh. The
nao la nam?
Kham nhan c ng trng; kham nhan c tinh
can; t benh tat; a en tieu hoa tot ep cac thc an,
thc uong; nh chng c trong khi kinh hanh ton tai
lau dai. Nhng phap nay, nay cac Ty kheo, la nam li ch
cua kinh hanh.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Nam phan,
phan Kinh hanh, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.346)
LI BAN:
Kinh hanh hay thien hanh la mot phap tu quan trong, c ng
dung rong rai, pho cap cho hang e t Phat. Khong phan biet tong
phai, trnh o, can c, bat ky oi tng nao cung co the hanh tr va
gat hai c ket qua, li ch thiet thc.
Kinh hanh la i bo, i dao hoac tan bo trong trang thai than tam
chanh niem. i nhng khong nham muc ch en ma i e tr
ve. Tr ve vi chanh niem ng tai, ru bo nhng au lo, sau
muon cua qua kh ong thi buong xa nhng d nh, toan tnh
cho tng lai. Kinh hanh la i trong thanh thi, an lac vi moi
bc i cua mnh.
Neu i bo ma khong chanh niem th khong phai kinh hanh, song
van thu c nhieu li ch cho sc khoe. Ngay nay, i bo tr thanh
mot mon the thao ai chung, la lieu phap tch cc va de thc hanh
nhat nham nang cao sc khoe, ay lui benh tat, nhat la nhng
benh hiem ngheo do i song hien ai gay ra.
243
Thc tap kinh hanh eu an trong cuoc song hang ngay, ngoai viec
phuc hoi va nang cao sc khoe, con tao ra hieu ng phan chan tinh
than, tam t thanh than, tnh lang. Li ch thiet thc nhat cua kinh
hanh la s kham nhan, sieng nang, nhan nai oi vi cong viec, ac
biet la tang cng kha nang chu ng oi vi ap lc ngay cang
cao cua cuoc song hien ai. Mat khac, kinh hanh giup ieu hoa c
the, ben b va deo dai, tang cng chc nang tuan hoan, tieu hoa
v.v ac biet, kinh hanh giup on nh tinh than, de dang duy tr
chanh niem, phat huy va tap trung nh lc cao o, lam c s cho
viec thanh tu tr tue, giai thoat.
Vi cac li ch cua kinh hanh nh li Phat a day, ngi Phat t
can ng dung va thc tap kinh hanh trong i song hang ngay.
Cuoc song se co y ngha hn neu con ngi biet ng dung kinh
hanh e co c s khoe manh va an on tinh than.[
244
4- TRAM NAM TRONG COI NGI TA

Mot thi, The Ton Rajagaha, tai Truc Lam, cho nuoi
dng cac con soc. ay, The Ton day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, ngan ngui thay la tuoi tho loai ngi
i nay, roi phai i trong tng lai. Hay lam ieu lanh.
Hay song pham hanh. Khong co g sinh ra lai khong b t
vong. Nay cac Ty kheo, ngi song lau ch co mot tram
nam, hoac t hn, hoac nhieu hn.
Loai ngi tho mang ngan/Ngi lanh phai lo au/Nh
chay au, hay song/T vong roi phai en/Ngay em co
troi qua/Tho mang co cham dt/Mang ngi phai kho can/
Nh suoi nho au non.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 4, pham 1,
phan Tuoi tho [lc], VNCPHVN an hanh, 1993, tr.241)
LI BAN:
Tram nam trong coi ngi ta tuy co ti ba van sau ngan ngay
nhng that la ngan ngui. Cang ngan ngui hn v may ai song ti
tram nam. Vo thng se lan lt en vi moi ngi ma khong bao
gi hen trc. Do vay, phai y thc sau sac ve tho mang, ve s ton
tai ngan ngui cua kiep ngi e xay dng i song that tot ep va
co y ngha nhat.
Hay ng len lam lai i mnh, lam ep cho cuoc i. Hay tha th
va yeu thng, ru bo tat ca niem au va thu han. Thi gian rat quy
gia, lai troi nhanh nh bong cau qua ca so. ng e mot mai lc
bat tong tam, ng e bao y niem tot ep phai theo mnh ve ni
at lanh. Moi ngay i qua i mnh nh con la ang tren ng
dan en lo sat sinh th co vui g khi co nu keo nhng ngon co ben
ve ng. V mang ngi mong manh, nen phai lam ieu lanh,
245
phai song pham hanh.

S d ngi ta tranh chap, gianh giat, au a nhau ch t mot mat
mot con v khong y thc c s that cua than phan kiep ngi. C
tng rang the lc, sc manh cua mnh la trng cu nen chang
bao gi biet nhng nhn, chia se trong tinh than oi ben cung li
ch ma c lo tranh oat, thau tom cho rieng mnh. o cung la mot
trong nhng nguyen nhan dan en xung ot, tan hai va giet choc
lan nhau, gay biet bao au kho cho nhan loai.
Mot i ngi may ai song ti tram nam, tuy thi gian ay khong
phai la dai nhng cung u cho ta chiem nghiem ve nhng gia tr
song. Rot cuoc th trong tam cua i song nay la g, phai chang
ch la hng thu, tranh gianh va chiem oat? Ch can mot ngay
giac ngo c Chanh phap, biet song va lam ep cuoc i, biet yeu
thng, tha th va bao dung, biet nhan lanh trach nhiem ve nhng
nghiep nhan a gay tao th dau vo thng, kiep ngi tam b
nhng cuoc i nay van ep va ang song.
V the, y thc ve vo thng, quan chieu ve tho mang ngan ngui,
s song mong manh khong phai la thai o bi quan, tieu cc ma
ngc lai chnh ieu o giup chung ta song co ch hn, khong
lang ph cuoc i, biet quy trong sc khoe, biet tan dung thi
gian quy bau e tu tap, lam tat ca nhng viec lanh co the e giup
mnh va giup ngi.[
246
5- THAN BENH NHNG TAM KHONG BENH

Mot thi, The Ton song gia dan chung Bhayga, rng
Bhesaka, vn Nai. Roi gia chu Nakulapita i en anh le
bach The Ton:
Bach The Ton, con a gia, tuoi a ln, than benh hoan,
luon om au, mong The Ton hay giang day cho con e con
c hanh phuc, an lac lau dai.
Nay gia chu, that s la nh vay, than cua gia chu la
benh hoan, la om au, b o nhiem che ay. Nay gia chu, ai
mang cai than nay, lai t cho la khong benh, dau ch trong
mot phut; ngi ay phai la ngi thieu tr!
Do vay, nay gia chu, can phai hoc tap nh sau: Dau cho
than toi co benh, tam se khong b benh. Nh vay, nay gia
chu, ay la ieu gia chu can phai hoc tap.
(TKVN, Tng ng Bo III, chng 1, pham Nakulapita,
phan Nakulapita, Nxb Ton Giao, 2000, tr.9)
LI BAN:
Con ngi song tren i quy nhat la sc khoe, bi co sc khoe la
co tat ca. The nhng, tr mot vai trng hp hi hu ay u phc
bao ve sc khoe, chang biet om au va thuoc thang la g, con lai
hau het moi ngi eu mang trong mnh nhieu benh tat. Benh
hoan, om au, gia yeu la thuoc tnh cua i song con ngi, la quy
luat cua s song, la than phan cua chung sinh.
a benh tat nhien phai kho, noi kho cang c nhan len khi ve gia.
Gia yeu va benh tat a va ang gam nham s song con ngi. Noi
kho nay la mot s that ma t than moi ngi eu chng nghiem
c va chang ai tranh khoi. Vay th ngi con Phat phai lam g e
vt qua than phan sinh lao benh t?
247
Theo tue giac cua The Ton, trc het phai nhan ra gia benh cua
than la mot s that, la ban chat cua tam than t ai nay. Hnh hai,
than the ch la tram trung chuyen, iem dng tam thi cua bon yeu
to at, nc, gio va la von luan lu bat tan. Bon ai ieu hoa tam
goi la khoe, khong ieu hoa goi la benh, nhng may khi bon ai
thc s ieu hoa. Nhan ra s that ve gia benh cua than co tnh tat
yeu e chap nhan va thiet than vi no la ieu rat quan trong. ay
la mot tue giac.
Nhng kho au ln nhat cua con ngi khong phai do gia benh ma
do chap thu than nay la toi, la cua toi va t nga cua toi. Thc ra,
chang co g trong bon ai va nam uan nay ch thc la toi ca. V
khong phai la t nga nen ta khong the bat bon ai van hanh theo
mong muon rieng mnh. Ta khat khao c khoe manh, trng tho
trong khi bon ai c lanh lung van hanh theo hng gia chet. Phai
quan sat e thay ro rang khong ch than the ma ca cam tho, tri
giac, t duy va nhan thc khong co chu the, khong phai la toi. Nh
thay ro nh vay, khi nam uan thay oi, bien hoai, muc nat th ngi
con Phat van than nhien, khong sau bi kho u nao.
ay chnh la tue giac ln ma The Ton a huan th cho gia chu
Nakulapita thc tap e vt thoat kho au gia benh va cung chnh
la ieu moi ngi con Phat phai thc hanh nham at en bnh an,
bi s that la dau cho than toi co benh, tam se khong b benh.[
248
6- AN UNG GI CO NAM LI CH
Mot thi, The Ton tru Kimbila, tai Veluvana day cac
Ty kheo:
Co nam li ch nay, nay cac Ty kheo, trong gia nh an
cm ung thi. The nao la nam?
oi vi ch Thien, lanh tho cac vat cung dng ung
thi; oi vi cac Sa mon t bo an phi thi, cung dng ung
thi; oi vi khach en tham, mi cm ung thi; nhng
ngi phuc vu, lam cong c thoai mai; cac mon an, khi an
ung thi co ay u chat bo dng.
Co nam li ch nay, nay cac Ty kheo, trong gia nh an
cm ung thi.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Du hanh dai,
phan Ba an, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.728)
LI BAN:
Ngay xa, moi ba an thng ngay, du am bac hay thnh soan,
ngi xa luon can trong nh ngh en cung dng, mi thnh ch
khong phai ngoi vao ban la an nh chung ta bay gi. Bay cm ra,
trc thanh tam cung dng len ch Thien, thanh than, ba con co
bac khuat may khuat mat, ke en la quan sat xem a tuy duyen
cung dng cac bac tu hanh, cac Sa mon, Ba la mon hay cha va
sau cung, than mi khach ban (neu co) roi mi an cm. Nhng
nghi thc nay co ve nh le me, rm ra, mat th gi oi vi nhp
song hoi ha, tat bat trong hien tai nhng bieu hien ro net s cung
knh, biet n, quan tam en moi ngi. Va t ai ngh rang, chnh s
thanh tam cung dng, bo th o la c hoi vun boi phc bao cho
t than va gia nh.
Mat khac, viec an cm va ngh ngi ung gi se tao ra s thoai mai
249
cho nhan vien, nhng ngi lam cong, giup viec, gop phan nang
cao hieu qua lao ong. Nhng nha quan ly lao ong hien nay se
ngac nhien va thch thu khi biet t xa xa, The Ton a quan tam
en moi quan he gia hieu qua lao ong, an uong va ngh ngi.
Quan trong nhat, an cm ung gi th thc an co ay u chat bo
dng. Chung ta eu biet thc an sau khi che bien xong se dan
phan huy. Do vay, can phai an uong kp thi, ung gi. Ngay nay,
trong cac le trai tang, thc pham dang cung a phan c che
bien t rat sm va le tiet cung dng oi khi qua rm ra lam
thc an nguoi lanh, ieu o anh hng khong nho en sc khoe
cua ch Tang.
The Ton khong nhng quan tam en giac ngo va giai thoat, Ngai
con ac biet chu trong en nhng van e bnh thng nh an uong
ung gi giac. Than va tam von co quan he mat thiet, tac ong qua
lai, anh hng lan nhau. Do vay, ngoai viec tu tap, tinh luyen tam,
ngi con Phat luon chu trong en cham soc sc khoe. Va mot
trong nhng lieu phap nang cao sc khoe con ngi la s ieu o,
an uong ung gi.[
250
7- AI CUNG CO BENH
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana, goi
cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co hai loai benh nay. The nao la
hai? Benh ve than va benh ve tam.
Nay cac Ty kheo, chung ta thay co chung sinh t nhan
la mnh khong co benh ve than c mot nam, c nam
nam, c mi nam, c nam mi nam, cho en c
mot tram nam.
Nhng nay cac Ty kheo, rat kho tm c i la nhng
chung sinh t nhan mnh khong co benh ve tam du ch
trong mot khoanh khac, tr nhng bac Thanh a oan tr
cac lau hoac.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 4, pham Cac can,
phan Benh [trch], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.86)
LI BAN:
Benh tat la mot noi kho ln, luon gan lien vi i song con ngi.
Hau nh khong mot ai tranh khoi benh tat, co khac chang la benh
nang hay nhe va bnh phuc cham hay nhanh moi ngi.
Co vo so chng benh ang hanh ha con ngi, chung quy khong
ngoai than benh va tam benh. Vi tien bo khong ngng cua y hoc,
hien nay nhieu can benh nan y a co thuoc cha. Va tng lai,
trong chng mc nao o, co the noi giai quyet cac van e ve than
benh khong phai la ieu kho, se c thc hien nhanh chong nh
cac thanh tu y hoc hien ai. Thc te cho thay hien co nhieu ngi
rat t benh va mot vai trng hp ca biet suot i gan nh khong
b benh.
Tuy nhien, theo tue giac The Ton, du cho nhng ngi ay co sc
251
khoe, trang kien en may th van la ngi benh, v tam benh.

Tam con ngi mang benh thng trc vi cac trieu chng la
nhng bieu hien lien tuc cua tham lam, thu han, ganh t, bc boi,
cang thang, yeu ghet, buon vui, noi chung la tam tan loan, mat
kiem soat, khong the lam chu chnh mnh. Than va tam von quan
he mat thiet, tac ong va chi phoi ho tng lan nhau nen kho
thiet lap c s khoe manh toan dien, khi ch chu trong giai
quyet cac van e ve than benh ma bo quen hoac xem nhe en tr
lieu tam benh.
Va ay cung chnh la mot trong nhng van e then chot cua cac
phng thc tr lieu hien ai. Tam benh cung can noi soi, phau
thuat, bang bo va phai dung cac loai thuoc ac tr tng thch nh
than benh. Co nhieu phng thc tr lieu tam benh nhng Thien
nh Phat giao, co the noi la ac sac va toan triet nhat. Hien nay,
nganh tam ly tr lieu a phat trien, thien nh c ap dung va
em lai hieu qua ieu tr cao nhng thc s cha c nhieu ngi
quan tam.
Thc ra tam benh mi chnh la can nguyen cho cac trng hp
than benh. V vay, du than au yeu hay khoe manh van can tr lieu
tam benh. Cac phng thc Thien nh Phat giao se giup chung ta
on nh sc khoe, tam ly mot cach an toan va hieu qua nhat. Hay
en vi Thien e tr lieu than tam; e song vui, khoe va tho.[
252
8- B BENH VAN TU C
Mot thi, The Ton tru Vasali, tai ai Lam. Vao buoi
chieu, The Ton i en tham mot Ty kheo b benh nang. Sau
khi en, Ngai ngoi xuong mot ben va bao cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, neu nam phap nay khong ri bo mot
ke om yeu benh hoan, thi ngi ay khong bao lau se oan
diet cac lau hoac, ngay trong hien tai, vi thang tr se chng
ngo va an tru vo lau tam giai thoat va tue giai thoat. The
nao la nam?
ay, nay cac Ty kheo, v Ty kheo song quan bat tnh
tren than, vi tng ghe gm oi vi cac mon an, vi tng
khong thch thu oi vi tat ca the gii, quan vo thng
trong tat ca hanh, va noi tam an tru trong tng ve chet.
Nay cac Ty kheo, neu nam phap nay khong ri bo mot
ke om yeu benh hoan, thi ngi ay khong bao lau se oan
diet cac lau hoac, ngay trong hien tai, vi thang tr se chng
ngo va an tru vo lau tam giai thoat va tue giai thoat.
phan Ngi b benh, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.539)
LI BAN:
Hien tai, sc khoe cua ch Tang noi chung la mot van e can c
nghien cu nghiem tuc nham tm ra nguyen nhan va phng phap
tr lieu, v co kha nhieu v b benh. Tat nhien benh tat la mot thuoc
tnh co hu cua con ngi, co than at co benh. a benh th khong
lam c viec g nhng neu co gang th van tu c, ke ca nhng
ngi ang lam benh hiem ngheo, oi dien vi thap t nhat sinh.
253
Thng th oi vi ngi ang lam benh, than the b hanh ha au

n khien cho tam t phien muon, kho nao, tham ch co luc bi
quan, tuyet vong. Ai a tng b benh dai dang hoac mang nhng
can benh nan y th kinh nghiem sau sac ve ieu nay. Trong dan
gian co phng thc tr lieu lay oc tr oc, cung vay, ngi benh
co the chon e muc thien quan ngay ni than benh cua mnh. Thay
v lo ngh va sau muon, ngi benh hay dung cam nhn vao s that
cua chnh mnh.
Thay ro than nay la tam b va bat tnh. Than the ch la tap hp cua
t ai, nh thc an vao ra ma hnh thanh. Than nay roi ay se tan
ra, t ai se phan tan va van s van vat tren i cung vo thng
tan tu nh vay. Nhan dien mot s that rang khong co cai g vnh
cu, ton tai mai mai chnh la tue giac. Vay th, khi tam than benh
hoan nay a reu rao, hong hoc th neu co bo i, chang co g e
luyen tiec na. Va ngay ca cai chet cung ch la mot s thay ao
mi, khong co g e s hai.
Mot ngi benh duy tr lien tuc cac e muc thien quan nh the ve
than tam va the gii th chac chan khong con ban tam, lo lang
nhieu ve thc trang cua chnh mnh. Neu no lc hn na, ngi
benh co the giac ngo s that, thanh tu chanh tr va giac ngo,
giai thoat.[
254
9- BON LOAI BENH CUA NGI XUAT GIA

Mot thi, The Ton tru Savatthi, day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co bon loai benh nay cho ngi xuat
gia. The nao la bon?
Nay cac Ty kheo, ngi co duc ln, bc boi tc toi, khong
t bang long vi bon vat dung. Ngi ay v duc ln, khong
bang long vi bon vat dung khi len them khat, ac duc,
muon c cac li dng, cung knh, danh vong. V ay no
lc, co gang e c cac ieu ay. Sau khi tnh toan, v ay i
en cac gia nh thuyet phap. Nh vay, nay cac Ty kheo,
ay la bon chng benh cua ngi xuat gia.
Do vay, nay cac Ty kheo, cac ong can hoc tap nh sau:
Ta se khong co duc ln, bc boi tc toi, t bang long vi
bon vat dung. Ta se khong khi len them khat, ac duc,
muon c cac li dng, cung knh, danh vong. Ta se khong
no lc, co gang e c cac ieu ay. Ta se kham nhan nong
lanh, oi khat va nhng li noi kho chu Nh vay, nay cac
Ty kheo, cac thay can phai hoc tap.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 4, pham Cac can,
phan Benh [lc], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.86)
LI BAN:
Mong muon nhieu, b li danh troi buoc la can benh tram kha cua
chung sinh. Dau rang phan au e at li danh chnh ang khong
phai la ieu xau nhng oi vi s nghiep giai thoat th o la mot
chng ngai. Va nguy hiem hn, khi hang s tam hoc ao xem
nhng thanh tu ay la s nghiep, la muc tieu hng en tren bc
ng tu hoc.
255
Ai cung biet rang mong muon nhieu la kho nhieu. Tuy vay, cam do
cua vat duc, li danh luon thoi thuc, mi goi va cuoi cung khong
phai ai cung vt qua. Nhng vng mac ay The Ton goi la benh va
d nhien a vng benh th phai tr lieu, chay cha. Do o, thieu
duc va tri tuc la phng thuoc khong the thieu cho hanh trnh
trng dng tam linh, thang hoa tue giac cua ngi xuat gia.
ieu ac biet ni phap thoai nay la mot so ngi tuy no lc lam
nhng Phat s nhng muc ch v mnh ch khong phai hng en
li ch chung sinh. Than can, thuyet phap cho hang c s ao trang
nhng khong hng en muc tieu giao hoa, chuyen me khai ngo
ma ch ngh en li dng, danh vong va cung knh. Va chnh ieu
nay a at ra khong t thac mac, nghi ng cho nhieu ngi trc
nhng viec lam nhan danh t bi, vo nga, v tha.
Tham von han sau vao tam thc cua moi ngi. Cha chng A la
han th tham van con. V the, phai canh giac vi tam tham, biet
chap nhan, kham nhan va bang long vi hien tai e song thanh
than, nhe nhang. Hay noi cach khac, oi vi ngi xuat gia, tham
la benh. Can benh nay se c giam thieu va cha lanh neu sieng
nang dung cac phng thuoc thieu duc, tri tuc, kham nhan va no
lc thien quan e quet sach vo minh, thanh tu tue giac.[
256
10- SC MANH
Mot thi, The Ton tru Rajagaha, Ngai cho goi cac Ty
kheo:
Nay cac Ty kheo, co tam sc manh nay. The nao la
tam?
Nay cac Ty kheo, sc manh cua con nt la khoc; sc
manh cua an ba la phan no; sc manh cua ngi an trom
la vu kh; sc manh cua vua chua la uy quyen; sc manh cua
ke ngu la ap ao; sc manh cua bac hien tr la cam hoa; sc
manh cua v nghe nhieu la tham sat; sc manh cua Sa mon,
Ba la mon la nhan nhuc.
Nay cac Ty kheo, ay la tam sc manh.
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 8, pham Gia chu,
phan Sc manh [1], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.587)
LI BAN:
Noi en sc manh, chung ta thng lien tng ngay en nhng
ngi to khoe, vai u va tht bap. Thc ra th moi ngi eu co mot
sc manh rieng, mot th vu kh rieng e ton tai. Biet c the
manh cua moi hang ngi e xay dng song hoa hp va an vui la
nh cao cua nghe thuat song.
Tieng khoc la sc manh cua tre con. Tieng khoc ay cat len nh lan
roi quat vao long me, co quyen uy chi phoi hanh ong ng tai
cua me e hng ve no. Ngi me se buong het cong viec, tham
ch bat chap hiem nguy, lao ve pha con khi con khoc.
Phai yeu von d chan yeu tay mem, du dang duyen dang nhng khi
ho noi gian th ch xem thng. Nh nc trong ai dng, nhng
con song lan tan vo ve b cat ngoan hien ay mot khi a bien thanh
cuong no th cuon phang va nhan chm tat ca.
257
Co nhien an trom th luon s ngi ta phat giac, phai hanh s that

nhanh, lang le, gon gang roi chuon em. Muon thao tac c vay,
ngi an trom phai co nhng kh cu ac biet nh khoa van nang,
kem cong lc Khi b phat giac va truy uoi, ho khong ngan ngai
s dung vu lc e thoat than.
oi vi vua quan, sc manh ch thc cua ho la uy quyen. Trong
boi canh cua mot xa hoi lac hau, thieu dan chu th chan ly luon
nam trong tay ke manh. Vua quan co the da vao quyen lc e
bien hoa vo cung nham thu li va cung co them sc manh quyen
uy cua ho.
Ngi thieu thong minh th dung sc manh c bap. Ap ao, lan lt
ong loai theo kieu lay tht e ngi, dung sc manh e c hiep
ke yeu la vu kh ong thi la sc manh cua ho.
Bac hien tr th hiem khi dung lc ma chuyen ve dung tam. Phat
huy tr tue va t bi e cam hoa ngi ac thc tnh, quay ve song i
hien thien la sc manh cua nhng bac hien tr.
oi vi nhng bac hoc rong, nghe nhieu, hieu biet sau sac ve cuoc
song th sc manh cua ho la tham sat. Chnh nhng ngi nay mi
co kha nang tham nh, xem xet va anh gia cac van e.
Nhan nhuc la sc manh cua Sa mon, Ba la mon. Ngi tu khong
can da dam vao cac loai sc manh va quyen lc the gian, bi ho
co sc manh rieng. Nhan nhuc ve hnh thc co ve nh chu ng,
thu ong nhng thc ra nhan c moi chuyen mi ch thc la ai
hung va ai lc. Vt qua moi chng ngai trong cuoc i vi tue
giac vo thng, vo nga th mi co the an tru va bat ong.[
II. NGU NGH, TH GIAN
260
1- EM DAI LAM MONG

Mot thi, The Ton tru Vesali, tai ai Lam, giang
ng co noc nhon. Roi The Ton cho goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam hang ngi ban em ngu t
thc nhieu. The nao la nam?
Ngi an ba, nay cac Ty kheo, thao thc en an
ong, ban em ngu t thc nhieu. Ngi an ong, nay cac
Ty kheo, thao thc en an ba, ban em ngu t thc nhieu.
Ngi an trom, nay cac Ty kheo, thao thc en o an
trom, ban em ngu t thc nhieu. V vua, nay cac Ty kheo,
lo lang cac cong viec cua vua, ban em ngu t thc nhieu.
V Ty kheo, nay cac Ty kheo, thao thc en ly he phc,
ban em ngu t thc nhieu.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Vua,
phan Chung ngu rat t, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.563)
LI BAN:
Lay em lam ngay la xu the chung cua i song hien ai. V the,
chng mat ngu hoac ngu rat t ngay cang gia tang, anh hng
khong tot en sc khoe va hieu qua lao ong. Trong o, ngoai
nhng ngi do cong viec phai ngu t, con a phan thao thc v suy
ngh, toan tnh cho nhng tham vong co hu cua con ngi.
Thng th nhng luc cuoc song b bien ong do ap lc cong viec,
tnh cam thai qua cung vi bao noi lo toan se dan en cang thang,
kho ngu hoac khong ngu c. Ai a tng thc khuya mi biet
em dai va t nhieu co c hoi oi dien vi chnh mnh khi xung
quanh eu vang lang roi t kham pha rang em thay ta la thac
o. Bong em that ang s, v o la luc con ngi cam nhan mot
cach sau sac ve nhng ieu sau kn, tiem an trong tam hon. Nhng
261
niem vui, noi buon, yeu thng va thu han, nhan cach cao thng
hay thap hen, nhng khat khao tham kn, chay bong tat ca eu
trao tuon, sui bot va tung toe tren dong song t tng.
ac biet nhat la nhng suy t lien he en ai va duc. Nhng em
trang thao thc det mong vang a nung nau va ot chay thi gian
ngh ngi cua con ngi. Mat khac, nhng d nh, toan tnh cho s
nghiep ngay mai eu gop phan lam cho con ngi thc nhieu, ngu
t. Nhng em dai lam mong nen ngoai nhng suy t em en
hanh phuc cho ca nhan va xa hoi con co nhieu mu o en toi va
xau xa li mnh, hai ngi.
Tuy nhien, con khong t ngi biet tan dung quy thi gian t oi cua
i ngi e suy ngh, tm cach em lai li ch, an lac va hanh
phuc cho tha nhan. ac biet la s thao thc en viec kien toan
nhan cach e tr thanh con ngi hoan thien, co ch cho xa hoi.
Mac du The Ton khong cho phep hang e t ngu ngh qua nhieu,
bi tham am s ngu ngh se chng ngai tu tap va lam cho con
ngi tr thanh bieng nhac, nhng Ngai cung khong tan thanh viec
t ngu e t duy nhng viec khong can thiet. Phai biet tan dung
thi gian, tap trung vao cong viec, nhat la nhng viec li mnh va
li ngi la phng cham song cua nhng ngi con Phat.[
262
2- THIEN, LIEU PHAP CUA GIAC NGU BNH AN

Mot thi, The Ton tru Kimbila, tai Veluvana, day
cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam nguy hai nay oi vi ngi
that niem, khong tnh giac ri vao giac ngu. The nao la
nam?
Ngu mot cach kho s; thc day mot cach kho s; thay
ac mong; ch Thien khong phong ho; bat tnh chay ra.
Nay cac Ty kheo, ay la nam nguy hai oi vi ngi
that niem, khong tnh giac ri vao giac ngu.
Nay cac Ty kheo, co nam li ch nay oi vi ngi tru
niem, tnh giac ri vao giac ngu. The nao la nam?
Ngu mot cach ngon lanh; thc day mot cach ngon lanh;
khong thay ac mong; c ch Thien phong ho; bat tnh
khong chay ra.
Nay cac Ty kheo, ay la nam li ch oi vi ngi tru
niem, tnh giac ri vao giac ngu.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Kimbila,
phan That niem, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.713)
LI BAN:
Cuoc song lao ong hang ngay, oi vi hau het moi ngi that gian
nan vat va. Mot giac ngu say, ay u va an lanh vao ban em la c
hoi quy bau nham ngh ngi, phuc hoi sinh lc e bat au cho mot
ngay lao ong mi. Tuy vay, e co mot giac ngu bnh an ngon
lanh, ieu tng chng nh qua de dang va n gian nhng thc s
la niem mong c cua rat nhieu ngi.
Tnh trang qua cang thang do ap lc cong viec cung vi cac bien
ong phc tap cua i song hien ai a lam ton thng s bnh
263
yen tinh than. Con ngi a phan phai song trong hoi hop, lo au,
buon bc, hn thua, han thu va s hai
Chnh tam trang bon chon nay la ke thu pha hoai giac ngu, gam
nham en cung kiet sinh lc va tinh than cua con ngi. Thuoc ngu
co the tam thi lam du i nhng cang thang, ru ta vao giac ngu vui
ngon ngang mong m nhng tnh day trong tnh trang ph phac,
met moi.
Theo tue giac cua The Ton, muon ngu bnh an th trong cuoc song
hang ngay hoac t nhat trc khi ngu, tam hon phai bnh an, nhe
nhang va th thai. Noi cach khac la phai tu tap chanh niem hang
ngay va thc hanh thien buong th trc khi ngu.
Ru bo moi lo au, toan tnh; tam tru niem vao phap mon (niem
Phat, niem hi th); vai phut thien hanh; th gian toan than; tuyet
oi khong dung cac chat kch thch nh tra, ca-phe la lieu phap
rat tot cho mot giac ngu ngon lanh.
Nhng ai biet tru niem va tnh giac ri vao giac ngu th de dang
at c mot giac ngu sau, an lanh. Giac ngu sau du ngan van
em lai s an lac, sung man cho than tam hn han ngu nhieu trong
chap chn, ac mong. Ngu bnh an la nen tang cua thc giac bnh
an va ngc lai.
Ngu an lanh la mot phap tu co tac dung nuoi dng va bao ho than
tam an lac. V the, hang Phat t trong cuoc song hang ngay thng
tam niem nguyen ngay an lanh, em an lanh[
264
3- NGU BAN NGAY

Mot thi, mot Ty kheo tru gia dan chung Kosala, tai
mot khu rng. Luc bay gi, v Ty kheo ay thng hay ngu
ban ngay.
Roi mot v Thien trong khu rng o, thng xot v Ty
kheo ay, muon canh giac lien i en. Sau khi en, v Thien
noi len bai ke canh giac cho Ty kheo ay:
Ty kheo, hay thc day/Sao ong hay con nam/Ong c
li ch g/Trong giac ngu cua ong/Ke bnh, ke trung ten/B
anh, sao ngu c/V long tin xuat gia/Bo nha, song khong
nha/Tn ay can phat trien/Ch e ngu chinh phuc.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 9, phan San soc, hau ha
[trch], VNCPHVN an hanh, 1993, tr.434)
LI BAN:
Ngu ngh la mot trong nhng nhu cau quan trong cua i song con
ngi. Giac ngu co tac dung tr lieu, ngh ngi, th gian, phuc hoi
sc khoe cho than va tam. Khong ngu, thieu ngu hoac mat ngu la
benh hoac se dan en benh. Tuy vay, ngu nhieu, ngu qua thi gian
cho phep cung khong phai la ieu hay.
oi vi ngi tu hanh, me am ngu ngh la mot trong nhng yeu to
ngan che, chng ngai thien nh. Ngu nhieu se sinh bieng nhac,
giai ai, me muoi va mat thi gian cho cong phu tu tap. V the,
muon phat trien thien nh th ngu ngh can phai c tiet che,
giam thieu trong i song hang ngay.
Khi phien nao con day ay, vo minh con che lap tam tr th ngi
tu c xem nh ang b benh, b anh, mot ke b trung ten, do
vay khong nen lang ph thi gian cho ngu ngh, phai don het thi
gian e tu tap. Mat khac, i ngi vo thng, than mang mong
265
manh, v the khong nen ha hen hay ch i ma phai tinh tan, no

lc tu hoc ngay ay va bay gi.
Tuy han che ngu ngh en toi a, ngay em sau thi cong phu,
thc khuya day sm nhng ngi tu van khoe khoan, minh man
sang suot, khong dat d oi ngu. B quyet em en thanh tu nay
chnh la thien nh va giac ngu sau. Thien nh a mang lai s th
gian cho than the, sau lang va an tnh cho tam hon, nh o cac
hanh gia de dang at en giac ngu sau khi ngu. Khong ac mong,
khong chap chn hay giat mnh thc giac, giac ngu sau tao ra s
ngh ngi gan nh tuyet oi, nhanh chong phuc hoi sc lc, tao ra
s sang khoai, hng phan tinh than, du thi gian ngu khong nhieu.
Ngu t nhng sau va an lanh la mot trong nhng yeu to ngi tu can
ieu chnh than tam e thanh tu. c nh vay, ngoai viec tiet
kiem c thi gian danh cho tu tap, ngi tu con tranh c giai
ai, li bieng va nhng chi phoi cua vong tng do ngu nng
phat sanh. Tr benh tat, ngi tu khong ngu qua nhieu vao ban
ngay, bi khong ch b ngi che ci, ch Thien qu trach ma con
anh mat hanh tinh tan, ieu can yeu cho viec phat trien, thanh
tu thien nh.[
266
4- BON CACH NAM

Mot thi, The Ton tru Kosambi, tai khu vn Ghosita,
day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co bon cach nam nay. The nao la bon?
Cach nam cua nga quy, cach nam cua ke hng tho duc
vong, cach nam cua s t va cach nam cua Nh Lai.
The nao la cach nam cua nga quy? Nay cac Ty kheo,
phan ln cac nga quy nam nga.
Nay cac Ty kheo, the nao la cach nam cua ngi hng
tho cac duc vong? Phan ln cac ngi hng tho cac duc
vong nam nghieng pha ben trai.
The nao la cach nam cua s t? Nay cac Ty kheo, s t,
vua cac loai thu nam nghieng ve pha hong ben phai, hai
chan gac len nhau.
Va nay cac Ty kheo, the nao la cach nam cua Nh Lai?
ay, nay cac Ty kheo, v Ty kheo ly duc chng at va an
tru T thien, ay la cach nam cua Nh Lai.
Nay cac Ty kheo, co bon cach nam nay.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 4, pham S hai pham toi,
phan Cach nam [lc], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.282)
LI BAN:
Nam la t the ly tng e ngh ngi, th gian, ngu ngh von khong
the thieu trong i song hang ngay. Bnh thng th ngi ta nam
theo thoi quen, thch sao th nam vay hoac nam xoay tr vi nhieu
t the khac nhau. Khong phai ai cung y thc c rang cach nam
cua mnh co lien he rat nhieu en s an on than tam va sc khoe.
Thc ra, nam ung oai nghi cung la mot cach tu. T the nam phan
anh tam trang va anh hng sau sac en s an tnh cua than tam
267
cua ngi nam. Theo tue giac cua The Ton, nhng ngi nao thch
nam nga the hien noi khat khao, b kho au dan vat. V the, nam
nga kho nhiep phuc tam khat ai, vong tng hn cac t the khac.
Ngoai ra, nam nga se tao ra s h henh, nhat la luc ngu say co
the anh mat oai nghi.
T the nam nghieng ben trai phan anh tam trang cua phan ln
nhng ngi a thch tho hng duc vong. Mat khac, nam nghieng
ben trai cung anh hng khong tot en he tuan hoan. V the, ngi
tu thng khong nam theo hai t the nay.
Nam nghieng ben phai, hai chan gac len nhau nh s t la t the
hoi u oai nghi, mot trong nhng te hanh cua ngi tu. ay la t
the nam cat tng, tao ra s yen lanh, an on cho than the va nhat
la tam luon at c s giac tnh.
Ly tng nhat la nam vi tam an tru trong an tnh cua T thien,
ay la cach nam cua Nh Lai. e at c cach nam nay, tot
nhat la ren luyen than tam vi t the nam cat tng cua s t. Tu
tap can phai c thc hien lien tuc trong bon oai nghi i, ng,
nam, ngoi. Do vay, chon cach nam ung phap e an tnh than
tam la mot trong nhng noi dung tu tap quan trong cua moi ngi
con Phat.[
268
5- NGU AN LANH
Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai rng Sta. Luc
bay gi, c s Anathapindika (Cap Co oc) en Rajagaha e
lam mot vai cong viec, muon yet kien The Ton.
Roi c s suy ngh: Nay cha phai thi, ngay mai mi
phai thi e yet kien The Ton. Vi y ngh nh vay,
Anathapindika nam ngu. Trong em ay, ong thc day ba
lan, tng rang tri a sang.
Roi c s Anathapindika i en rng Sta. Luc bay gi,
The Ton thc day khi em va man va ang i kinh hanh
ngoai tri.
The Ton thay Anathapindika t xa i en lien noi vi
c s:
Hay en ay, Sudatta!
C s Anathapindika cui au anh le va bach The Ton:
Bach The Ton, Ngai ngu co an lac chang?
The Ton tra li:
Ba la mon tch tnh/Luon song trong an lac/Khong eo
bong duc vong/Thanh lng, khong sinh y/Moi tham ai
oan diet/Tch tnh, song an lac/Tam t at hoa bnh.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 10, phan Sudatta [lc],
VNCPHVN an hanh, 1993, tr.465)
LI BAN:
Trong khi ch i nhng cong viec quan trong sap xay ra hay gap
nhng phien muon, rac roi, a phan chung ta cam thay bon chon,
thap thom, khong ngu c. S thao thc ay von xay ra rat bnh
thng trong cuoc song con ngi, neu khong biet cach khac phuc
269
se anh hng khong nho en sc khoe va cong viec sap oi dien.

C s Cap Co oc cung vay, mong sm c dien kien The Ton nen
a giat mnh, thc giac en ba lan, c ngh la tri a sang va chac
chan, ngay hom sau sc khoe cua ong se b suy giam v mat ngu.
Theo tue giac cua The Ton, ngu an lanh la mot yeu to quan trong
e gi gn sc khoe, luon tnh tao, vui ve, ti tan trong cuoc
song va nhat la tao ra sang khoai, lam thang hoa tinh than.
Muon c vay, trc het phai thiet lap mot i song an tnh cho
ca than va tam.
Ve than, mot che o lam viec va an uong hp ly rat can thiet,
tranh dung nhieu nhng chat kch thch, chat beo; an chay cung la
mot phng thc dng sinh rat tot cho giac ngu. ac biet la phai
thiet lap c s bnh on tinh than. Det mong, t tng, mong c,
hoach nh cho tng lai cung rat can cho cuoc song nhng no
cung chnh la thu pham quay pha giac ngu an lanh. Noi cach khac,
chnh long tham, duc vong va nhng ieu khong nh y a khuay
ao tam t, lam cho con ngi au kho, bat an. Ngoai ra, nhng
niem vui thai qua cung gop phan lam dao ong, khong ngu c.
V vay, nhiep tam, tnh tam bang nhng phng thc thien nh la
ieu can thiet oi vi moi ngi.
Mot ngi khi tam thanh tnh, khong con b duc vong chi phoi, luon
song trong niem tnh lac th luc thc cung nh ngu eu an lanh.
Mi hay, hanh phuc ch thc i la co than the khoe manh va
tinh than an lac, ieu ma ong cha ta a tng kinh nghiem An
c, ngu c la tien.[
270
6- OI AN, MET NGU

Mot thi, The Ton Rajagaha, tai Veluvana. Roi The
Ton sau khi a i kinh hanh ngoai tri en khi em gan
man, Ngai ra chan, bc vao tinh xa nam xuong pha hong
ben phai theo the nam cua con s t, hai chan gac len nhau,
chanh niem tnh giac va ngh en luc thc day.
Roi ac ma i en, noi len bai ke sau ay vi The Ton:
Sao Ngai con nam ngu/Sao Ngai van nam ngu/Sao
Ngai ngu nh vay/Nh ke chet nam co/Ngh rang nha
trong khong/Nen Ngai ngu nh vay/Sao Ngai ngu nh
vay/Khi mat tri a moc?
The Ton ap:
Khi khong con tham ai/Vi li trien noc oc/Ngi
vay c giai thoat/Khong b dan ni nao/Ac ma, Bac Giac
ngo/Moi sinh y diet tan/V ay neu co ngu/Cac ong lam
c g?
phan Thuy mien, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.238)
LI BAN:
Cac thien s i sau a hoc theo hanh oi an, met ngu cua The
Ton, ung la vo tam oi canh hoi chi Thien. Khi viec lam a
xong, ganh nang a at xuong th cac Ngai co the tha ho tuy y, t
tai vo ngai. oi vi The Ton, nam ngu hay toa thien, hai viec nay
xem ra chang khac g nhau.
Chung ta khong the nao em tanh pham e lng Thanh, tc phan
xet ve hanh vi, li noi hay ng x phi pham cua Phat, Bo tat hay
cac thien s a giac ngo. Bi tat ca moi bieu hien eu tr thanh
dieu dung o sinh cua cac Ngai. oi luc, cac Ngai the hien mot so
271
viec lam co ve nh trai ao (hanh tung cua Te ien Hoa thng

chang han) nhng thc ra o ch la nghch hanh, nham giao hoa
nhng oi tng ac biet va het thay nhng viec lam ay eu khong
ngoai bi nguyen o sanh.
Nh The Ton, Ngai van nam dai ngu say khi mat tri a moc khien
cho ac ma thay rang ay la c hoi tot e cong kch Ngai. Nhng ac
ma au co ng rang o cung la c hoi cho The Ton giao hoa. Nh
o, ac ma thay rang, oi vi ngi a giac ngo giai thoat th ra khoi
li ma, khong mot the lc nao co the chi phoi c, ho la thay cua
tri ngi.
Tuy nhien, oi vi hang s c nhap ao th ngu ngh la mot trong
nhng trien cai lam ngan che tue giac, chng ngai thien nh
ong thi con la mot trong nam mon duc a thch nhat oi vi
chung sinh. V the, trong nha thien goi me ngu la con ma, la ran
oc can phai loai tr. Khi viec ln sinh t cha giai quyet xong th
am me ngu ngh la oa lac, nhng khi a giac ngo roi th ngu hay
thc eu la phng tien tuy duyen hoa o chung sinh.[
272
7- LO TOAN
Mo t th i , The To n tru Sa v atthi, ta i v n o n g
Anathapindika. Tai ay The Ton goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co hai hang ngi cac lau hoac tang
trng. The nao la hai? Hang ngi lo lang nhng viec khong
ang lo lang va hang ngi khong lo lang nhng viec ang
lo lang. Hai hang ngi nay, nay cac Ty kheo, cac lau hoac
tang trng.
Co hai hang ngi, nay cac Ty kheo, cac lau hoac khong
tang trng. The nao la hai? Hang ngi khong lo lang
nhng viec khong ang lo lang va hang ngi lo lang nhng
viec ang lo lang. Hai hang ngi nay, nay cac Ty kheo, cac
lau hoac khong tang trng.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 2, pham Ke ngu [trch],
LI BAN:
Biet lo toan tc co s tien lieu ve ket qua cua nhng viec mnh sap
lam. Nh vay ma co the tranh c nhng sai sot, lam loi khong
ang co va hy vong co the i en thanh cong. Mot ngi khong co
kha nang lo lieu va toan tnh cho cong viec cua ban than va gia
nh th xem nh hong hoac ch la ngi an cha no, lo cha ti.
Lo lang hay biet lo xa la tot. Tuy vay khong phai luc nao lo lang
cung la ieu hay, bi co nhng moi lo khong can thiet. Theo tue
giac The Ton, ngi lo lang nhng viec khong ang lo lang va
khong lo lang nhng viec ang lo lang la nguyen nhan khien cho
cac lau hoac tang trng va ngc lai ch lo nhng ieu ang lo,
con lai phai xa buong e cho than tam an tnh, thanh thi.
Con ngi song i mang nhieu noi lo: Lo lam giau, lo tch luy tai
273
san, lo mat mat, lo tranh danh oat li, lo to boi ban nga Nhng
lo toan nay gan nh chiem phan ln thi gian cua mot i ngi va
la coi nguon phat sinh moi phien nao trong cuoc song. Va cuoi
cung th du sang hay hen, thanh cong hay that bai trong cuoc i,
khong ai tranh khoi ieu ho luon lo s, am anh nhat la cai chet, s
mat mat va ra i vnh vien.
Trong khi ang ra ieu nay phai u tien lo lang that nhieu e nhan
ra s mong manh, tam b, vo thng cua the gian ma xay dng loi
song nhe nhang, thanh than va thng yeu nhau hn. Nh lo lang
ung an ve nhng ieu can phai lo nen xa ly tham ai va chap thu,
ton trong nhan qua, biet lam lanh tranh d, xay dng cuoc song
theo hng thien lanh, gop phan thiet lap bnh an va hanh phuc
cho ca nhan cung toan the xa hoi.[
III. NAM GII
276
1- NGI AN ONG LY TNG

Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Truc Lam, cho
nuoi dng cac con soc. Ngai cho goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, ay u nam c tanh nay, mot ngi
an ong hoan toan khong kha y oi vi n nhan. The nao
la nam? Khong co nhan sac, khong co tai san, khong co gii
hanh, li bieng va khong co kha nang sinh con. Nay cac
Ty kheo, ay u nam c tanh nay, mot ngi an ong
hoan toan khong kha y oi vi n nhan.
Nay cac Ty kheo, ay u nam c tanh nay, mot ngi
an ong hoan toan kha y oi vi n nhan. The nao la nam?
Co nhan sac, co tai san, co gii hanh, khong bieng nhac va
co kha nang sinh con. Nay cac Ty kheo, ay u nam c
tanh nay, mot ngi an ong hoan toan kha y oi vi n
nhan.
(TKVN, Tng ng Bo IV, chng 3, pham Trung lc,
phan Kha y, khong kha y, Nxb Ton Giao, 2001, tr.384)
LI BAN:
Lam ngi, ai cung mong muon t hoan thien mnh, nhat la cac
ang may rau, t cho mnh la phai manh th phai luon phan au
gi gn nam nhi chi ch e xng ang la bac trng phu. Cung
khong khac biet g may so vi an ba, an ong luon khat vong, m
c tr thanh trung tam chu y cua ch em, ac biet la mong muon
lam ep long y trung nhan cua mnh.
Du rat co gang nhng khong phai ai trong canh an ong cung
biet lam hai long phu n, nhat la nhng ngi mnh rat mc yeu
thng. o cung chnh la nguyen nhan cua nhng o v, mat mat
va tang thng cua khong t an ong phai ganh chu trong cuoc
277
i nay.
Mot ngi an ong ly tng, kha y oi vi phu n, theo tue giac
cua The Ton phai hoi u nam tieu chuan, o la: Co nhan sac, co
tai san, co gii hanh, khong bieng nhac va co kha nang sinh con.
ay la nam ieu kien can va u e tr thanh ngi chong, ngi
cha tot. Neu thieu mot trong nam ieu kien nay th an ong trc
nen t trach mnh trc nhng bien co, tan v, bat hanh cua ban
than va gia nh.
Trong xu the bnh ang gia v chong, nam n cua xa hoi hien
ai, khi ma ngi v co kha nang t lap cao, khong con phu thuoc
nhieu vao ngi chong th an ong hn luc nao het phai thc s
chng to ban lnh an ong cua mnh. No lc hoan thien mnh nham
lam ep long phu n e c ho mai yeu thng, luon knh trong,
sat son chung thuy ong thi o cung la cach the hien tnh cam,
long biet n va s ton vinh cua an ong oi vi phu n.
Mot trong nhng c tnh cao ep cua phu n la san sang hy sinh
tat ca v chong con, v gia nh neu ho c thng, c hieu va
c ep long. V the, an ong phai luon phan au, t kien toan e
tr thanh ngi an ong ly tng. Hanh phuc gia nh do chnh cac
thanh vien trong gia nh ay t xay dng nen. Do vay, lam mot
ngi chong, ngi cha tot va luon c moi ngi yeu men la muc
tieu phan au cua nhng nam c s.[
278
2- BA HANG CON TRAI

ieu nay a c The Ton noi en, a c bac A la
han noi en va toi a c nghe:
Nay cac Ty kheo, co ba hang con trai nay xuat hien, co
mat i. The nao la ba? u sanh, tuy sinh va liet sanh.
Nay cac Ty kheo, the nao la ngi con trai u sanh?
ay, cha me cua ngi con khong quy y Phat, khong quy y
Phap, khong quy y Tang, khong t bo sat sinh, khong t bo
lay cua khong cho, khong t bo ta hanh trong cac duc, khong
t bo noi lao, khong t bo am say ru men ru nau, ac
gii theo ac phap. Con ngi con trai cua ho quy y Phat, quy
y Phap, quy y Tang, t bo sat sinh, t bo lay cua khong cho,
t bo ta hanh trong cac duc, t bo noi lao, t bo am say
ru men ru nau, gi gii theo thien phap.
Nay cac Ty kheo, the nao la ngi con trai tuy sanh?
ay, cha me cua ngi con quy y Phat, quy y Phap, quy y
Tang, t bo sat sinh, t bo lay cua khong cho, t bo ta hanh
trong cac duc, t bo noi lao, t bo am say ru men ru
nau, gi gii theo thien phap. Ngi con trai cua ho cung
quy y Phat, quy y Phap, quy y Tang, t bo sat sinh, t bo lay
cua khong cho, t bo ta hanh trong cac duc, t bo noi lao, t
bo am say ru men ru nau, gi gii theo thien phap.
Nay cac Ty kheo, the nao la ngi con trai liet sanh?
ay, cha me cua ngi con quy y Phat, quy y Phap, quy y
Tang, t bo sat sinh, t bo lay cua khong cho, t bo ta hanh
trong cac duc, t bo noi lao, t bo am say ru men ru
nau, gi gii theo thien phap. Va ngi con trai cua ho
khong quy y Phat, khong quy y Phap, khong quy y Tang,
khong t bo sat sinh, khong t bo lay cua khong cho, khong
279
t bo ta hanh trong cac duc, khong t bo noi lao, khong t

bo am say ru men ru nau, ac gii theo ac phap.
(TKVN, Tieu Bo I, chng 3, pham 3,
Nxb TP.HCM, 1999, tr.383)
LI BAN:
Ngay nay, sinh con trai hay con gai khong la van e v neu co ay
u phc duyen th sinh con nao cung tot ep ca. Bi ngay ca khi
sinh c con trai th cha han ngi con trai ay em en hanh
phuc, an vui cho gia nh v con trai co en ba hang, neu sinh con
trai la hang liet sinh th chac chan se khong hanh phuc.
Khi con cai co nhng ngo nghch, cac bac cha me thng t an ui
vi quan niem cha me sinh con nhng tri sinh tanh. Thc ra, tri
khong sinh tanh ma chnh la biet nghiep cua cau trai va cong
nghiep cua gia nh. Duyen nghiep qua kh rang buoc, a ay e
hien i lam quyen thuoc cua nhau, cung nhau chia bui se ngot
nghiep bao cua ca gia nh.
May man va phc c cho nhng gia nh nao co con hn cha,
con trai thuoc hang u sanh. Hanh phuc va bnh an cho nhng gia
nh co con bang cha, con trai cua ho thuoc hang tuy sanh. Bat
hanh va tui nhuc cho nhng gia nh con thua cha, co con trai
thuoc hang liet sanh.
Nhng ai mong muon sinh con trai thuoc hang u sanh va tuy sanh
th phai no lc chuyen hoa nghiep lc cua chnh mnh. Tu tap e
tao ra cong nghiep tot ep cho ca gia nh nham tranh qua bao
con trai ri vao hang liet sinh la ieu can lam oi vi tat ca nhng
ngi con Phat.[
280
3- SINH CON - GAI HAY TRAI EU TOT

Mot thi, The Ton tru Savatthi. Vua Pasenadi nc
Kosala i en, sau khi anh le The Ton va ngoi xuong
mot ben.
Roi mot ngi i en vua Pasenadi bao tin ke ben tai
nha vua: Tha ai vng, hoang hau Mallika a ha sinh
c mot ngi con gai.
Khi c nghe nh vay, vua Pasenadi nc Kosala khong
c hoan hy.
Sau khi biet vua Pasenadi nc Kosala khong c hoan
hy, ngay luc ay The Ton noi len bai ke: Nay Nhan chu,
i/Co mot so thieu n/Co the tot ep hn/So sanh vi
con trai/Co tr tue, gii c/Khien nhac mau than phuc/
Roi sinh c con trai/La anh hung, quoc chu/Ngi con
trai nh vay/Cua ngi v hien c/That xng la ao s/
Giao gii cho toan quoc.
phan Ngi con gai, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.193)
LI BAN:
Con nao cung la con hoac trai hay gai khong thanh van e la
cau noi gan nh ca mieng cua moi ngi song trong xa hoi van
minh, dan chu va bnh ang ngay nay. The nhng quan niem ay
c neu len cach nay hn 25 the ky trong xa hoi An o co ai, khi
ma n gii c xem nh ngon uoc soi sang con ng dan
xuong a nguc va sinh con gai la them mot tr ngai, mot bat
hanh trong gia nh qua la mot tuyen ngon sam set, v ai va tien
phong nhat trong lch s phat trien cua nhan loai ve cai cach xa
hoi, quyen bnh ang nam n.
281
Vi tue giac cua The Ton, Ngai anh gia nhan cach mot con
ngi tot hay xau, hu dung hay vo dung hoan toan khong da
vao gii tnh, a v, giai cap hoac chung toc ma tuy thuoc vao
nghiep lc (nghiep cu va mi) cua chnh ca nhan ay. Do vay, du
la con trai hay con gai, nam hoac n neu mang mot nghiep cu tot
ong thi biet tch luy, trau gioi va phat trien thien nghiep cua
mnh trong hien tai th chac chan se tr thanh mot ngi tot, hu
ch cho chnh ban than, gia nh va xa hoi.
Khong ch phng dien xa hoi, ve kha nang tu tap giai thoat,
quan iem cua The Ton oi vi n gii cc ky khoang at va chan
xac. Ngai tuyen bo rang gii tnh khong phai la tr ngai chnh cho
viec thanh loc than tam, neu c tu tap trong Chanh phap ay u
ky cng, gii luat th hang n lu van chng ac Thanh qua. S
hnh thanh giao hoi Ty kheo ni va cac v Thanh e t Ni a xac
chng ieu ay.
Sinh mot ngi con gai co tr tue va gii c co the tot hn con
trai, li day cua The Ton a lam rung ong xa hoi An o, vang
vong khap the gii, ngay nay van con nguyen gia tr va tac dung,
nhat la nhng quoc gia con mang nang am hng cua tan d
phong kien, trong nam khinh n. Ngi Phat t nhan thc sau sac
ve li Phat day, giao dng va thng yeu con cai trong tinh than
bnh ang, quan tam en viec tac thanh cho con cai gii c va tr
tue e tr thanh ngi con ngoan hien, hieu thao la hanh ong
thiet thc cua cac bac phu mau, e t Phat.[
282
4- S TROI BUOC GIA NAM VA N

Mot thi, The Ton tru Vesali, goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, n nhan troi buoc nam nhan vi tam
hnh tng. The nao la tam?
N nhan troi buoc nam nhan vi nhan sac; n nhan
troi buoc nam nhan vi tieng ci; n nhan troi buoc nam
nhan vi li noi; n nhan troi buoc nam nhan vi li ca; n
nhan troi buoc nam nhan vi nc mat; n nhan troi buoc
nam nhan vi ao quan; n nhan troi buoc nam nhan vi vat
tang; n nhan troi buoc nam nhan vi xuc cham.
Nay cac Ty kheo, nam nhan cung troi buoc n nhan vi
tam hnh tng tng t nh the.
Vi tam hnh tng nay, nay cac Ty kheo, nam n troi
buoc lan nhau. Cac loai hu tnh b troi buoc bi cac hnh
tng ay, giong nh b troi buoc bi bay sap.
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 8, pham Ln, phan
S troi buoc cua n nhan, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.555)
LI BAN:
Do nghiep lc, nen moi loai chung sinh eu c phan chia thanh
hai phai tnh, co hap lc thu hut lan nhau e t sinh ton. Loai ngi
cung vay, luyen ai gia nam va n la ban chat cua con ngi va tr
thanh mot trong nhng van e trong ai cua ca i ngi.
Kinh nghiem dan gian cho rang gai yeu bang tai, trai yeu bang
mat hay gai ham tai, trai ham sac nhng thc te th s luyen ai
nam n xay ra khong ch gii han o ma trai rong tren tam
phng dien. T nhan sac cho en li noi; t li ca, tieng hat cho
en trang phuc; t qua tang cho en xuc cham than the; tham ch
ca tieng ci va nc mat, tat ca eu la nhng tac nhan tao ra hap
283
lc hnh thanh nen s yeu thng, luyen ai lan nhau.

Tat nhien, can nguyen sau xa cua s thng yeu, troi buoc lan
nhau gia nam n la long ai duc. S t nguyen troi buoc, luyen ai
lan nhau se at en nh cao neu c ho tr ay u cac ieu
kien nh tren. Nam vng nguyen tac nay, con ngi hien ai biet
khai thac va tan dung triet e nhng li the ma mnh co, e bien
mnh luon luon la cam bay cho bat c oi tng khac phai nao.
oi vi ngi xuat gia, phat nguyen song i pham hanh, ly duc
th nh nam vng nhan duyen cua s troi buoc, luyen ai nam n
nen de dang tranh duyen. Nh o, ngi kheo tu biet tiem an
nhng li the cua mnh va gi c t chu, khong b lung lac
trc li the cua ngi nen vien thanh pham hanh.
Rieng hang Phat t tai gia, v a t nguyen troi buoc lan nhau
nen can phat huy hn na moi li the cua mnh e gan bo, thng
yeu nhau trong suot cuoc i. T cham soc mnh va cham soc
ngi ban i e mai mai troi buoc nhau, xay dng i song gia
nh hanh phuc la ieu can lam theo li Phat day.[
284
5- THCH SINH CON TRAI

Mot thi, The Ton Vesali, tai giang ng co noc
nhon, day cac Ty kheo:
Thay nam ieu nay, nay cac Ty kheo, me cha muon
con trai sinh trong gia nh. The nao la nam? c giup
, se giup chung ta; hay se lam cong viec cho chung ta;
se duy tr lau dai truyen thong gia nh; se tiep tuc di san
tha hng; se cung dng hien vat cho cac hng linh b
menh chung.
Do thay nam iem nay, nay cac Ty kheo, me cha muon
con trai sinh trong gia nh.
Do thay nam s viec/Bac tr muon con trai/c giup,
giup ta lai/Se lam viec cho ta/Se duy tr lau dai/Truyen
thong cua gia nh/Se tiep tuc gn gi/Gia san c tha
hng/Hay oi vi hng linh/Hien dang cac vat cung/Do
thay s viec ay/Bac tr muon con trai/Bac Hien thien, Chan
nhan/Nh n, biet tra n/Nh en viec lam xa/Ho hieu
dng me cha/Ho lam moi cong viec/Nh trc lam cho
ho/Thc hien li giang day/c giup, hieu dng lai/Vi
truyen thong gia nh/Duy tr c lau dai/ay u tn va
gii/Con trai c tan than.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Sumana,
phan Con trai, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.371)
LI BAN:
Ngi xa rat coi trong van e sinh c con trai. Ho quan niem
Nhat nam viet hu, thap n viet vo ngha la sinh mi ngi con
gai cung la so khong, v con gai la con ngi ta, con trai mi la con
cua mnh.
285
an ong, con trai c chu trong v ho co sc manh e co the lao

ong, san bat, chien au vi ke thu, giup va phung dng
nhng ngi than, gi gn truyen thong gia toc, noi doi tong ng,
ke tha tai san va nhat la cung knh ong ba to tien.
Tuy vay, khong phai ngi an ong, con trai nao cung gng mau,
co trach nhiem, hoi u cac c tnh tot ep ke tren. Neu khong
c nuoi dng va giao duc en ni en chon ong thi ban than
ngi ay khong t ren luyen, no lc oan tr nhng ieu xau ac e
thang hoa en hoan thien th du co sinh mi ngi con trai nh
vay cung chang ch g.
Trong khi co nhng gia nh sinh con gai nhng nh kheo nuoi day
tr nen ngoan hien, hieu ngha. Nh vay, van e khong phai la sinh
con trai hay con gai ma quan trong la s giao dng the nao e con
cai tr nen hieu thuan, co ch cho ban than, gia nh va cuoc i.
Trong boi canh hien nay, con trai hay con gai eu co the hoc tap, lao
ong, co trach nhiem vi gia nh va cong hien cho xa hoi nh nhau
nen quan niem con nao cung la con tr nen pho bien. ay la mot
tue giac, bi phc bao gia nh cung vi s tan tam giao dng
cua cha me se un uc nen tinh than trach nhiem, ao c, ngoan
hien, hieu thuan cho con, du cho o la con trai hay con gai.[
IV. PHU N
288
1- NGI CON GAI TRC THEM HON NHAN

Mot thi, The Ton tru Bhaddiya, trong rng Jati.
Roi Uggaha i en anh le, mi The Ton ve nha tho trai.
Sau khi tho trai xong, Uggaha cung gia quyen bach The
Ton:
Nhng a con gai nay cua con, bach The Ton, se i ve
nha chong. Bach The Ton, The Ton hay giao gii chung,
hay khuyen day chung, e chung c hanh phuc.
Roi The Ton noi vi nhng ngi con gai ay:
Nay cac thieu n, cac con hay hoc tap nh sau:
oi vi ngi chong, v muon li ch, v tm hanh phuc,
oi vi v ay, cac con hay thc day trc, i ngu sau cung,
vui long lam moi cong viec, x s ep long, li noi de thng.
Nhng ai, chong cac con knh trong nh cha, me, Sa mon,
Ba la mon th cac con hay ton trong, anh le, cung dng.
Pham nhng cong viec trong nha, cac con phai thong
thao, khong c bieng nhac, t tm hieu phng phap lam,
va u e t mnh lam, va u e sap at ngi lam.
Trong nha ngi chong, pham co no ty nao, hay ngi
lam cong, cac con phai biet cong viec cua ho a lam; nhng
thieu sot cua ho vi cong viec khong lam. Phai biet tnh
trang sc khoe cua nhng ngi au benh; phan chia thc
pham cho moi ngi.
Pham co tien bac, lua gao, bac vang do ngi chong
mang ve, cac con phai phong ho va bao ve chung, gi gn e
khoi b an trom, an cap va b pha hoai.
Nay cac thieu n, ay la nhng ieu cac con can phai
hoc tap e c hanh phuc, an vui.
(TKVN, Tang Chi Bo II, pham Sumana, phan Uggaha ngi gia chu, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.358)
289
LI BAN:
Tri thc la hanh trang i vao cuoc song. Do vay, moi ngi phai
t trang b, cap nhat nhng tri thc can thiet e xay dng hanh
phuc, an vui cho chnh mnh. Trc them hon nhan, ngi con gai
vi nhng hieu biet ve i song, cong viec va cac moi quan he gia
nh chong la ieu toi can thiet.
Tr thanh ngi v tot cua chong, con dau hieu thao cua cha me chong
va la ngi me hien cua con cai la khat vong, m c cua tat ca nhng
ngi thieu n. Song, e c m cao ca ma gian d ay tr thanh hien
thc la ieu khong phai de dang, oi hoi s no lc hoc hoi, hieu va
thng that s, ong thi phai phan au va khac phuc nhng sai
sot mot cach thng xuyen, ben b, lien tuc trong cuoc song.
Mac du nhng chuan mc ve mot ngi v ly tng a phan khong
giong nhau, tuy thuoc vao thi ai, nhng nen van hoa, tap quan,
phong tuc va quan niem ca nhan cua moi ngi. Mat khac, v tr va
vai tro cua ngi phu n trong gia nh cung nh ngoai xa hoi ngay
nay a khac xa. Tuy nhien, nhng tieu ch ve ngi con dau hieu
thao, ngi v tot va ngi me hien ma The Ton a thiet lap e xay
dng hanh phuc hon nhan cho hang Phat t en nay van con
nguyen ven chan gia tr, co tac dung tch cc e xay ap hanh
phuc gia nh.
Ngoai ra, khong ch rieng t than cua nhng ngi thieu n t trang
b cho mnh kien thc ve hon nhan ma nhng bac cha me phai quan
tam en tng lai cua con cai. Noi gng gia chu Uggaha, cac bac
cha me khong nen pho mac ma phai tham gia tch cc vao viec nh
hng, giao duc con cai. Trong xu the thc dung nh hien nay th
viec hoc tap theo nhng di huan cua The Ton e xay dng hanh phuc
gia nh ong thi gi gn nhng ban sac cao ep cua ngi phu n
dan toc nh oan chnh, trung hau va am ang la ieu can lam.[
290
2- PHAI YEU
Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Truc Lam. Ngai
cho goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam au kho rieng biet ma ngi
an ba phai ganh chu, khac biet vi an ong. The nao la
nam?
ay, nay cac Ty kheo, ngi an ba luc tre tuoi i en
nha chong, khong co ba con. ay la au kho rieng biet th
nhat, ngi an ba phai ganh chu, khac biet vi an ong.
Lai na, nay cac Ty kheo, ngi an ba co kinh nguyet.
ay la au kho rieng biet th hai, ngi an ba phai ganh
chu, khac biet vi an ong.
Lai na, nay cac Ty kheo, ngi an ba phai mang thai.
ay la au kho rieng biet th ba, ngi an ba phai ganh
Lai na, nay cac Ty kheo, ngi an ba phai sinh con.
ay la au kho rieng biet th t, ngi an ba phai ganh
Lai na, nay cac Ty kheo, ngi an ba hau ha an ong.
ay la au kho rieng biet th nam, ngi an ba phai ganh
Nay cac Ty kheo, ay la nam au kho rieng biet, ngi
an ba phai ganh chu, khac biet vi an ong.
phan ac thu, Nxb Ton Giao, 2001, tr.384)
LI BAN:
a mang than phan con ngi, tat nhien ai cung co kho au.
Nhng ngi phu n, v nghiep gii tnh phai mang thien chc lam
291
me nen co cau truc tam sinh ly ac thu, lam phai yeu va d nhien
co nhng au kho rieng khac biet vi phai manh, an ong.
e cap en nhng noi au tham kn, rieng t cua phu n e hieu,
thong cam va yeu thng ho la mot c ch ton vinh va tran trong.
Mot trong nhng nhu yeu quan trong cua con ngi la c hieu,
nhat la oi vi phai yeu th nhu cau nay toi can. Trong xa hoi hien
ai, ngi phu n c quyen bnh ang vi nam gii trong moi
phng dien. Song, nhng gii han ve nghiep gii tnh lam cho
ngi phu n khong the bnh ang thc s vi nam gii va nam
gii du cho yeu thng phu n en may cung khong chia se c,
ien hnh trong nhng bc boi, phien toai dang dac moi thang; s
nang ne, met moi luc mang thai; noi au va hiem nguy vt can luc
sinh n.
Ngay nay, xu the giai phong phu n, bnh ang xa hoi at en nh
cao. V the, a phan phu n thoat khoi hai noi au rieng la ve nha
chong khi tuoi con tre, khong co ngi than va hau ha an ong.
Tuy nhien, no lc cua mot vai nha khoa hoc va mot so ch em cac
nc phat trien muon giai phong luon ca thien chc cua ngi phu
n la mot sai lam ln. V mot ngi phu n neu khong co kinh
nguyet, khong mang thai va khong sinh con se khong con la phai
yeu, phai ep ma tham ch cung chang phai la an ba na.
Hieu e thong cam va yeu thng ngi ban i cua mnh hn la
nhiem vu cua ngi nam c s song theo li Phat day. Ngi phu n
cung can hieu mnh hn, ac biet la y thc ro rang ve nghiep gii
tnh cua phai n e t hoan thien mnh, xng ang la phai ep.[
292
3- DE THNG NH NGI V TRE

Mot thi, The Ton tru tai Rajagaha, day cac Ty kheo:
V nh, nay cac Ty kheo, ngi v tre trong em hay
ngay, c a ve nha chong, nang cam thay het sc xau
ho, s hai trc mat me chong, cha chong, trc mat chong
cho en cac ngi phuc vu, lam cong. Sau mot thi gian, do
chung song, do than mat, nang co the noi vi me chong,
vi cha chong va ca vi chong: Hay i i, cac ngi co biet
c g.
Cung vay, nay cac Ty kheo, ay co Ty kheo, trong
em hay ngay c xuat gia, t bo gia nh song khong gia
nh, cam thay het sc xau ho, s hai trc mat cac Ty
kheo, Ty kheo ni, nam c s, n c s cho en trc ca Sa di
va nhng ngi lam vn. Sau mot thi gian, do chung song,
do than mat, v ay co the noi vi thay A xa le, thay Giao
tho: Hay i i, cac ngi co the biet c g.
Do vay, nay cac Ty kheo, cac thay can phai hoc tap
nh sau: Ta se song vi tam cua ngi v tre khi mi ve
nha chong. Nh vay, nay cac Ty kheo, ay la ieu can
phai hoc tap.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 4, pham Khong hy luan,
phan Ngi v tre, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.702)
LI BAN:
Trong vai tro va phan s lam v, lam dau, co le ep nhat va de
thng nhat la luc nang dau mi c a ve nha chong. Chuyen
o vu quy a nang dau ve ben la vi nhieu noi buon vui lan lon.
Hien hu va hoa nhap trong mot gia nh hoan toan xa la la mot
th thach ln. V the, nang dau mi luc nao cung rut re, e then,
293
khep nep va khiem cung. Noi nang nho nhe, c ch t hoa, knh
tren nhng di, sieng nang cham ch cho en i tha ve trnh,
nhat nhat eu le phep, hien thuc. Chnh mang tam niem nay, nang
dau a the hien tron ven net ep oan trang, thuy m, thuc n.
Sau mot thi gian chung song, quen ngi va quen viec roi th nang
dau hien thuc kia khong con y t va lan lt xuat hien nhng tnh
cach tho thao von an tang trong ban chat cua mnh. Khong nhng
tho thao, tham ch co luc hon hao vi chong va vo le vi cha me
chong. Gi ay, trong mat moi ngi va ca chnh nang, nang
khong con ep va de thng na.
Ngi xuat gia cung vay, s tam that trong trang va ep e. Nhng
ngay mi xuat gia, nhn au cung thay Phat va Bo tat. Tiec rang,
ngay thang thoi a, nhat nien Phat hien tien, nh nien Phat
thang thien e roi ngan ng tiec nuoi cai s tam ngay ay. Thc ra,
cai tam ban au trinh nguyen ay khong mat, no van an tang trong
tam kham moi ngi. Co ieu, cuoc song vi bao hien thc tran trui
a lam no chai l, heo ua va can coi. Chnh ieu nay a lam suy
giam niem tnh tn, de dang tang trng t nga dan en bat knh
va thoi that.
Ngi e t Phat phai luon chanh niem e biet ro t than cua
mnh. Song vi c khiem ha, tam trong sang, y hien thien va
than trong trong hanh x cung nh moi viec lam. Song vi tam cua
ngi v tre khi mi ve nha chong la b quyet e ton tai va c
trng dng trong Chanh phap.[
294
4- PHU N THANH CONG

Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai lau ai cua
Migara. Roi Visakha, me cua Migara i en, sau khi anh
le va ngoi xuong mot ben, The Ton noi vi Visakha:
Nay Visakha, ay u bon phap, n nhan thanh tu s
chien thang i nay. i nay ri vao trong tam tay cua
nang. The nao la bon?
ay, nay Visakha, n nhan co kha nang kheo lam cac
cong viec, biet thau nhiep cac ngi phuc vu, s hanh va y
chong, biet gi gn tai san.
Thanh tu bon phap nay, nay Visakha, n nhan thanh
tu s chien thang i nay. i nay ri vao trong tam tay
cua nang.
Nay Visakha, ay u bon phap, n nhan thanh tu s
chien thang i sau. i sau ri vao tay cua nang. The
nao la bon?
ay, nay Visakha, n nhan ay u long tin, ay u
gii c, ay u bo th, ay u tr tue.
Thanh tu bon phap nay, nay Visakha, n nhan thanh
tu s chien thang i sau. i sau ri vao trong tam tay
cua nang.
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 8, pham Ngay trai gii,
phan i nay [lc], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.644)
LI BAN:
Mot phu n c xem la thanh cong trong cuoc i, ngoai hanh
phuc cua chnh ban than con la niem vui, s t hao cho chong con
va ca gia nh. Vai tro cua ngi phu n trong gia nh vo cung
quan trong, v the, hau nh bat c ngi phu n nao cung phan au
295
e t hoan thien mnh, hng en s thanh cong.

Theo quan iem cua The Ton, mot phu n thanh cong trc het
phai co kha nang kheo lam cac cong viec. Ngoai cong viec nha,
ngi phu n phai co mot nghe nghiep chuyen mon e cung vi
chong con xay dng cuoc song. Khong nhng co nghe nghiep
chuyen mon cao ma con co kha nang ieu hanh va quan ly nhan
s (toi t va nhan cong). oi vi phu n ngay nay, thanh tu hai
tieu ch tren la chuyen bnh thng, song vao thi The Ton, phu n
b xem thng va b khinh re, th quan iem nay thc s cap tien.
Tiep en, ngi phu n thanh cong phai the hien nhuan nhuyen
nghe thuat song nham a en s hoa hp trong gia nh. Lam
cho chong con ep long la ieu khong n gian, oi hoi mot kinh
nghiem song phong phu, tnh thng, s chu ng va tren het la
s hy sinh tat ca v hanh phuc gia nh. Sau cung, ngi phu n
thanh cong phai biet gi gn tai san cua gia nh. Cua chong nhng
cong v, v the vai tro noi tng cua ngi phu n trong gia nh
cc ky quan trong, co tnh chat quyet nh s ton vong cua ca gia
nh. o la s ieu tiet chi tieu hp ly, can oi va can ban trong thu
chi, gi vng cac thanh qua lao ong va tai san cua gia nh.
Tren ay la nhng nhan to c ban giup mot ngi phu n thanh
cong trong i nay. Tuy vay, e tiep tuc duy tr thanh cong trong
tng lai, ngi phu n phai no lc tu hoc, kien toan t than, nhat
la phai thanh tu ve tn, gii, th va tue. e thanh cong trong hien
i la kho nhng e thanh cong trong nhng i sau lai cang kho
hn, bi le i kem vi thanh cong luon la s nga man, xem thng
ngi khac.
Do o, hang n c s phai nhan thc sau sac va ng dung ngay
nhng li day cua c The Ton vao cuoc song thc tien neu muon
tr thanh ngi phu n thanh cong trong i nay va i sau.[
296
5- PHC BAO THIEN N KHA AI

Mot thi, The Ton tru tai Kosambi. Luc bay gi, Ton
gia Anuruddha ang ngoi thien tnh th rat nhieu Thien n
i en tha Ton gia:
Chung toi la nhng Thien n vi than hnh kha ai.
Tren ca ba lnh vc, chung toi co quyen lc va t tai. Tha
Ton gia, chung toi muon co hnh sac, tieng hay va lac tho
nh the nao th ngay lap tc lien c hnh sac, tieng hay
va lac tho nh the ay.
Roi Ton gia Anuruddha xuat thien, i en anh le, bach
The Ton:
Trong khi con toa thien, cac Thien n kha ai i en noi
chung toi co quyen lc va t tai. Bach The Ton, thanh tu
bao nhieu phap, n nhan sau khi than hoai mang chung,
c sinh ve chung vi cac Thien n kha ai?
Nay Anuruddha, phai co ay u tam phap, the nao la
tam?
ay, n nhan oi vi chong ngu sau, day trc, vui ve
vi cong viec, x s ep long, noi li de thng. Ngi chong
knh trong Sa mon, Ba la mon th n nhan ay cung knh
trong, cung dng. Pham tat ca viec nha phai thong thao,
biet phng phap lam, sap at ngi lam. Trong nha ngi
chong, pham co no ty, nhan cong phai biet quan ly, sap xep
cong viec, quan tam en i song cua ho. Tai san chong lam
ra phai biet gn gi, bao ve khong e hao ph, mat mat. N
nhan quy y Tam bao. N nhan gi gn nam gii. N nhan
song vi tam rong rai, a thch bo th.
Thanh tu tam phap nay, n nhan sau khi than hoai
mang chung, c sinh ve chung vi cac Thien n kha ai.
297
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 8, pham Ngay trai gii,

phan Ton gia Anuruddha, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.638)
LI BAN:
Trong luc ao th coi tri la canh gii co phc bao thu thang nhat.
Song lau, ep e va nhng ieu kien toi u cua i song luon hien
ra ay u tuy theo y muon la ac iem cua ch Thien thien gii.
Tu tap cac phap lanh e sinh ve nhng coi tri la muc ch cua tat
ca cac ton giao tren the gii, trong o co Phat giao.
Dau rang cac coi tri cha phai la cu canh, Phat giao chu trng
thanh tu tue giac, cham dt sinh t, vt thoat ba coi. Song nhng
ai cha ay u duyen lanh oan tan phien nao, thanh tu Niet ban
th nen tu tap phc thien e tai sinh vao coi tri, t thang duyen
coi tri, phat Bo e tam tu tap en giai thoat.
Muon c tai sinh thien gii lam nhng thien n kha ai co quyen
lc va t tai, oi vi phu n phai thanh tu tam phap. o la mot
ngi v hoan hao ve tnh yeu, long chung thuy, ay u pham
hanh, co trach nhiem, biet hy sinh, kheo leo, tan tuy, thao vat va
am ang. Mat khac, phai biet nng ta Tam bao, gi gn nam
gii e thanh tu nhan cach ngi n c s. ac biet la tu tap bo
th, tam tnh rong rai, trai rong long t, bi man vi tha nhan. ay
la nhng nhan lanh can thiet e thanh tu phc bao sinh ve cac
coi tri.
Xet ve phng dien hien tai, mot phu n thc hanh ay u tam
phap tren chac chan se em en hanh phuc, an vui cho gia nh
va chnh ban than mnh. V the, tam phap nay can c hang e
t Phat tu tap e co ay u phc bao, hanh phuc trong hien tai va
tng lai.[
298
6- SC MANH CUA PHAI YEU

Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Truc Lam, goi
cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam sc manh nay cua ngi an
ba. The nao la nam? Sc manh nhan sac, sc manh tai
san, sc manh ba con, sc manh co con trai va sc manh
gii hanh.
Nay cac Ty kheo, ngi an ba khong do nhan nhan
sac, khong do nhan tai san, khong do nhan ba con hay
khong do nhan sinh con trai c sinh thien thu, thien gii
hay coi i nay.
Nay cac Ty kheo, ngi an ba do nhan gii hanh, sau
khi than hoai mang chung c sinh thien thu, thien gii
hay coi i nay.
Nay cac Ty kheo, ay la nam sc manh cua ngi
an ba.
(TKVN, Tng ng Bo IV, chng 3, pham 3,
phan Nhan, Nxb Ton Giao, 2001, tr.397)
LI BAN:
Ngi ta thng noi phu n la phai yeu, co the v chan yeu tay
mem va tam hon a cam nen can c phai manh bao ve, yeu
thng va che ch. Ky thc ho chang yeu chut nao, nhat la
nhng phu n co nhan sac, tien bac, ba con, con trai va gii hanh
biet van dung, phat huy, khai thac het cac the manh s trng.
T xa en nay, nhan sac phu n luon la mot vu kh li hai, co sc
manh lam o nc, nghieng thanh. S giau sang cung lam cho
phai yeu them sc manh, bi ma lc cua ong tien co the sai khien
ngi khac lam theo y mnh. Co ong ao ba con, dong toc va nhat
299
la co con trai (theo quan niem xa) lai cang cung co v the cua
ngi phu n trong gia nh, xa hoi.
Phu n ep tat c nhan loai ton vinh nhng sc manh tiem tang
va manh me nhat cua ho chnh la c hanh, thc o ve ep toan
my cua n gii. Chnh c hanh la nhan to lam nen net ep vnh
cu, e lai an tng kho phai va co sc manh cam hoa long ngi.
Tuy nhien, c hanh phai do hoc tap, ren luyen va trau gioi mi
thanh tu. Ngoai cong dung ngon hanh th tu tap gi gii (khong
giet hai, khong trom cp, khong ta dam, khong noi doi va khong
c bac, ru che, ma tuy) la nen tang can ban e kien toan pham
hanh ngi phu n ly tng.
i, co mot trong nam nhan to ke tren th phu n o co sc
manh. Theo The Ton, bon sc manh nhan sac, tien bac, ba con va
con trai khong ben vng, khong tao nen bnh an va hanh phuc lau
dai trong hien tai va tng lai cho phu n bang sc manh gii
hanh. Phu n th phai ep, co c hanh lai cang ep hn. V the t
xa cho en nay, cai net anh chet cai ep van mang gia tr vnh
hang ong thi la muc tieu cho hang n lu Phat t hng en va
chng at.[
300
7- MAU NGUI PHU N C NAM GII YEU THCH

Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Truc Lam, goi
cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, ay u nam c tanh, mot n nhan
hoan toan khong kha y oi vi ngi an ong. The nao la
nam? Khong co nhan sac, khong co tai san, khong co gii
hanh, li bieng, khong sinh con. Nay cac Ty kheo, ay u
nam c tanh nay, mot n nhan hoan toan khong kha y oi
vi ngi an ong.
Va nay cac Ty kheo, ay u nam c tanh nay, mot n
nhan hoan toan kha y oi vi ngi an ong. The nao la
nam? Co nhan sac, co tai san, co gii hanh, khong bieng
nhac, co sinh con. ay u nam c tanh nay, nay cac Ty
kheo, mot n nhan hoan toan kha y oi vi ngi an ong.
phan Kha y, khong kha y, Nxb Ton Giao, 2001, tr.383)
LI BAN:
Phai n c ton vinh la phai ep. Tuy nhien, nh the nao la ep
th con tuy thuoc quan niem cua moi ngi, moi thi, phong tuc tap
quan, cac nh che xa hoi V the, quan niem ve phai ep co muon
mau muon ve khac nhau. Thi The Ton, mot phu n ly tng phai
bao gom nam yeu to: co sac ep, co san nghiep, co ao c, sieng
nang lanh li va co the sinh con. Ngi phu n nao ay u nam
c nay la bieu tng cho nam gii eo uoi, chinh phuc va ket
than lam ban i.
Ngi phu n ly tng trc het la co ngoai hnh ep. Ke en,
ngi phu n ay phai co s nghiep, tai san. Khong ch ep ben
ngoai ma phai co tam hon cao thng, ao c sang ngi va gii
301
hanh thuy chung. Can thiet hn la s thao vat, lanh li, sieng
nang, can man e am nhiem thanh cong vai tro noi tng, on
nh hau phng gia nh vng chac. Va yeu to quan trong nhat
cua ngi phu n ly tng la thien chc sinh con, giup duy tr noi
giong, noi doi tong ng, phat trien dong toc.
Xem ra, nhng tieu chuan ve mot ngi phu n ly tng thi The
Ton en tan bay gi van la khuon mau cho an ong tm kiem. Va
ay cung chnh la nhng yeu to ma cac ngi con gai cua The Ton
(n c s) hien nay can hoc tap, ren luyen t kien toan e tr nen
ang yeu hn trong mat chong con. ng voi than trach rang
chong con khong thng mnh ma hay nhn lai chnh mnh co de
thng hay khong, mnh a hoi u nam c tnh cua ngi con gai
lanh cua The Ton cha? Nhng phu n nao biet t van ieu nay th
chnh ho a tm ra ap an tra li.[
302
8- NGI V LY TNG
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana, khu
vn ong Anathapindika. Luc bay gi, trong tru x cua
Anathapindika co ngi noi on ao, ln tieng. Sau khi hoi
nguyen do, c biet co nang dau Sujata khong vang li me,
cha chong; khong vang li chong Roi The Ton cho goi Sujata:
Nay Sujata, co bay hang v tren i, the nao la bay? V
nh ngi sat nhan, v nh ngi an trom, v nh ngi
chu nhan, v nh ngi me, v nh ngi ch, v nh ngi
ban, v nh ngi n ty. Nay Sujata, hay nghe va suy nghiem
ky, Ta se noi:
Ai tam b ue nhiem, khong t man thng ngi, thch
thu nhng ngi khac, b mua chuoc bang tien, hang say
giet hai ngi, hang ngi v nh vay, c goi v sat nhan.
Con hang n nhan nao, tieu xai tai san chong, do cong
kho em lai, do vay neu muon trom, dau co t i na, hang
ngi v nh vay, c goi v an trom.
Khong a thch lam viec, bieng nhac nhng an nhieu,
ac khau va bao lc, phat ngon li kho chu, an ap va ch
huy, hang ngi v nh vay, c goi v chu nhan.
Ai luon luon t man, co long thng xot ngi, san
soc giup chong, nh me cham soc con, tai san chong
tao ra, biet ho tr gn gi, hang ngi v nh vay, c
goi v nh me.
Ai nh ngi em gai, biet cung knh ton trong, oi vi
ngi chong mnh, vi tam biet tam quy, tuy thuan phuc vu
chong, hang ngi v nh vay, c goi v nh ch.
Ai i thay chong, tam hoan hy vui ve, nh ngi ban
303
tot lanh, a lau t xa ve, gi gii da trung thanh, hang

ngi v nh vay, c goi v nh ban.
Khong tc gian an tnh, khong s cac hnh phat, tam t
khong hiem han, nhan nhn oi vi chong, khong phan no
tc gian, tuy thuan li chong day, hang ngi v nh vay,
c goi v n ty.
Nhng ngi v thuoc hang sat nhan, an trom, chu
nhan do khong gi gii, ac khau va vo le nen khi than hoai
mang chung, b sinh vao a nguc.
Nhng ngi v thuoc hang nh me, ch, ban va n ty
do an tru tren gii c, nen khi than hoai mang chung, c
sinh vao thien thu, thien gii.
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 7, pham Khong tuyen bo,
phan Cac ngi v, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.404)
LI BAN:
V chong t nguyen gan bo, chung song vi nhau, o la duyen ma
au cung la n. Ngi an ong nao cung mong muon co c ngi
v hien trong i. The nhng, do nghiep lc va duyen n cua moi
ngi nen khong phai ai cung tm c ngi v nh y.
Ve pha phu n, mang trong mnh mot s mang va thien chc
cao ca, ai ma khong muon mnh tr nen hoan thien, la ngi v,
ngi me hien e xay dng, vun ap hanh phuc gia nh em lai
an vui cho chong con. Ch ngat noi thc te cua cuoc song th may
khi mong muon bnh thng ay tr thanh hien thc, bi moi
ngi co nghiep lc rieng va t ai vt qua c nghiep lc cua
chnh mnh.
V the, s ket hp v chong co tnh t nguyen ay, neu khong kheo
vun boi, chuyen hoa va khac phuc loi lam th oi khi lai la troi
304
buoc va t lam kho cho nhau. Theo quan iem cua The Ton th co
bay hang v tren i. Tuy nhien, cach phan loai ay ch co tnh
bieu trng, v rang trong bat c ngi phu n nao cung tiem an
va dung cha tnh cach cua bay hang ngi ay. Do vay, ngi n
Phat t, muon tr thanh ngi v tot th hay vang li Phat day,
sieng nang tu tap e chuyen hoa t than. Thng hoc va hanh
phap e chuyen nhng tam niem cua cac ngi v nh sat nhan,
an trom, chu nhan thanh tam niem cua nhng ngi v nh me,
ch, ban va n ty.
Hanh phuc hon nhan do chnh hai v chong tao dng va xay ap
nen. Hieu biet nhau e thng yeu nhau thc s; cung nhau se chia,
cam thong va tha th, bao dung, khac phuc loi lam e vt qua moi
tr ngai tren cuoc i nham xay dng gia nh hanh phuc la trach
nhiem cua nhng ngi con Phat.[
305
V. CAU NGUYEN
306
1- CAU NGUYEN
Mot thi, The Ton tru Nalanda, tai rng
Pavarikamba, co v thon trng Asibandhakaputta i en
anh le roi bach The Ton:
Bach The Ton, cac v Ba la mon co the cau nguyen cho
mot ngi a chet bang cach keu ten v ay len va dan v ay
vao Thien gii?
Nay thon trng, Ong ngh the nao khi co mot ngi
sat sinh, lay cua khong cho, song theo ta hanh trong cac
duc, vong ng, tham lam, san han, ta kien; khi ngi ay
mang chung, moi ngi tu hop cau khan, mong rang ngi
nay c sinh ve Thien gii?
Nay thon trng, v nh co ngi lay mot tang a ln
nem xuong ho sau, roi tu hop lai cau khan, mong rang tang
a hay noi len. Ong ngh the nao, tang a ay do nhan
duyen cau khan ma co the noi len khong? Tha khong,
bach The Ton.
Cung vay, nhng ngi song theo ac hanh nh tren, khi
mang chung du c cau nguyen sinh Thien gii nhng van
phai oa vao coi d, ac thu, oa x.
Ong ngh the nao, nay thon trng, khi co mot ngi t
bo sat sinh, t bo lay cua khong cho, t bo song ta hanh,
khong vong ng... co chanh tri kien; khi ngi ay mang
chung, moi ngi tu hop cau khan, mong rang ngi nay b
oa vao a nguc?
Nay thon trng, v nh co ngi em dau o xuong ho
nc, roi tu hop lai cau khan, mong rang dau hay chm sau
xuong nc. Ong ngh the nao, dau ay do nhan duyen cau khan
ma co the chm xuong ay ho? Tha khong, bach The Ton.
307
Cung vay, nhng ngi song theo thien hanh nh tren,

khi mang chung du b cau nguyen oa vao a nguc nhng
van sinh vao Thien gii.
(TKVN, Tng ng IV, chng 8, phan Ngi at phng
Tay hay ngi a chet, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.488)
LI BAN:
Cau nguyen la mot phng thc tu tap pho bien trong Phat giao va
cac ton giao khac. Tuy nhien, cau nguyen theo tue giac cua The
Ton rat ac thu, khong pho thac than phan vao mot s ban n cua
mot ang sieu nhien ma hoan toan t chu, nguyen cau c sang
suot e chuyen hoa nghiep lc cua t than.
Phat giao tuy co chu trng cau nguyen, nhng khong phai e xin
xo, mong c ban n. S gia tam cau nguyen ch nham muc ch
soi sang, thap len ngon en tnh thc trong t tam cua ngi c
cau nguyen, nham giup ho t thang hoa, chuyen hoa than tam e
c giai thoat.
Do vay, theo ao Phat, ngi nao song ung vi Chanh phap th
chac chan ngi ay at c an lac. Ho song an vui, hanh phuc,
vt ra ngoai kho au mot cach ng nhien, nh dau th luon noi
len mat nc.
Ngc lai, ngi nao song vi ac hanh, khong nh Chanh phap th
chac chan ngi ay se chu kho au, oa lac. Vi cac nghiep qua
nang ne th nang lc cau nguyen se khong may tac dung, t than
ca nhan ay b oa lac nh tang a nang se chm xuong nc la
ieu tat yeu.
Ngi Phat t luon cau nguyen ma khong y lai, khong pho thac
ong thi khong cau nguyen suong. Song va tu tap ung nh phap
la cach cau nguyen chan chnh va thiet thc nhat cho t than va
tha nhan.[
308
2- TE AN
Mot thi, The Ton tru Rajagaha. Roi Ba la mon
Ujjaya i en anh le, ngoi xuong mot ben, bach The Ton:
Co phai Ton gia Gotama khong tan than te an?
Nay Ba la mon, Ta khong phai khong tan than tat
ca loai te an. Nhng loai te an nao, nay Ba la mon, bo
b giet, de cu b giet, ga heo b giet, cac loai sinh vat
khac i en b giet hai. Loai te an ay, nay Ba la mon,
lien he en sat sinh, Ta khong tan than loai te an ay.
Nhng loai te an co sat sinh nh vay, nay Ba la mon,
cac A la han va nhng ai i tren con ng hng en A
la han, khong co i en.
Nay Ba la mon, tai nhng te an nao, trong ay khong
co bo b giet, khong co de cu b giet, khong co ga heo b
giet, khong co cac loai sinh vat khac b giet hai. Nay Ba la
mon, Ta tan than loai te an khong co sat sinh nh vay, tc
la lam bo th, te an cau hanh phuc cho gia nh. Nhng
loai te an khong co sat sinh nh vay, nay Ba la mon, cac A
la han va nhng ai i tren con ng hng en A la han,
co i en.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 4, pham Banh xe,
phan Ujjaya, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.629)
LI BAN:
Te le la mot hnh thc tn ngng co t rat xa xa. Con ngi
thng thiet lap an trang, sam sanh le vat roi te le e cam ta tri
at, than linh hoac e cau xin tha toi hay an sung t nhng ang
thieng lieng. Du te an, mot hnh thc tn ngng co xa nhng
ngay nay van ton tai ong thi co vai tro quan trong trong i song
309
tinh than cua con ngi, nhat la nhng dan toc con duy tr c
cac sac thai van hoa ban a truyen thong.
Theo quan iem cua The Ton, Ngai khong ca ngi va khong chap
nhan bat c loai te an nao co lien he en s giet hai. Bi le, le
pham cua te an t xa en nay gan nh mac nh phai co ru va
mau cung tht cua chung sinh. Tham ch, mot vai te an cc ky da
man va cuong tn khi le pham dang cung than linh khong phai suc
vat ma la con ngi, thng th o la mot trinh n xau so. The Ton
va nhng e t cua Ngai cc lc phan oi, khong i en nhng ni
cung te ma co s giet hai bi nhng cuoc te le nay khong em lai
li ch, khong tao ra phc bao ma ch tao them oan nghiet, giet
choc, kho au va thu han cho chung sinh.
Tuy nhien, The Ton lai ca ngi va hoan hy vi nhng loai te an
khong co sat sinh. Mot te an ma pham vat dang cung hoan toan
chay tnh se tao ra phc bao ln v khong co kho au cua giet hai,
ch thuan tuy bo th va cung dng, c cac bac gii c chng
minh, chu nguyen. Nh le pham te an chay tnh, nhan s te an
thanh tnh, chung sinh c li ch bo th nen ch Thien, than linh
eu hoan hy, ho niem cho gia chu c toai nguyen, nh y, li ch
va an vui.
Trai an chan te trong nghi le Phat giao hien nay cung la mot hnh
thc te an trang nghiem va thanh tnh. Vi le pham trai nghi cung
vi tam tnh tn bo th va cung dng, trai an chan te se mang lai
phc bao ln cho gia chu, am dng lng li, c The Ton ca
ngi va tan than.[
310
3- CUNG LINH
Mot thi, The Ton tai tru x cua Ba la mon Janussoni.
Sau khi i en cung knh anh le, hoi tham va ngoi xuong
mot ben, Ba la mon Janussoni bach The Ton:
Tha Ton gia Gotama, chung toi bo th, lam cac le cung
cho ngi chet. Mong rang, bo th nay cho ba con huyet
thong a chet c li ch! Mong rang, cac ba con huyet
thong a chet, tho hng bo th nay! Tha Ton gia Gotama,
bo th nh the co li ch g cho cac ba con huyet thong a
chet khong? Cac ba con huyet thong a chet co c tho
hng bo th ay hay khong?
Nay Ba la mon, neu co tng ng x, thi co li ch;
khong co li ch neu khong co tng ng x.
ay, nay Ba la mon, nhng ngi nao sau khi than
hoai mang chung sinh vao a nguc, sinh vao loai bang sanh,
sinh cong tru vi loai ngi, sinh cong tru vi ch Thien.
Nhng v nay, c nuoi song va ton tai vi nhng mon an
ng vi canh gii cua cac v ay. Nay Ba la mon, ay la
khong tng ng x; tru nhng ni ay, cac v ay khong
c li ch cua bo th ay.
Nhng ay, nay Ba la mon, ngi nao sau khi than
hoai mang chung, sinh vao coi nga quy. V ay c nuoi
song va ton tai vi cac mon an tai ay. Mon an nao, cac ban
be, than hu, hoac ba con, hoac ngi cung huyet thong
muon hng cung cho v ay; tai ay, v ay song vi mon an
o, ton tai vi mon an o. Nay Ba la mon, ay la tng ng
x; tru ni ay, v ay c li ch cua bo th ay.
(TKVN, Tang Chi Bo IV, chng 10, pham Janussoni,
phan Janussoni, VNCPHVN an hanh, 1997, tr.595)
311
LI BAN:
Cung bai to tien, ong ba, cha me hoac ba con than quyen la mot
trong nhng le tiet quan trong cua i song tinh than, tam linh co
truyen thong lau i, nham the hien s tri an, bao an, long thng
knh oi vi ngi a chet.
Tuy nhien, do khong nhan thc ay u ve s tho dung cua cac
chung sinh trong cac canh gii co s sai khac nen viec cung bai,
gio chap a phan thng c lam theo cam tnh, the hien long
thanh oi vi ngi a khuat ma khong biet ngi c cung co tho
dung c hay khong?
Thc ra, theo tue giac cua The Ton, ch co nhng chung sinh nao
sinh vao loai quy than, thuoc tng ng x mi hng c vat thc
dang cung. Nh vay, ve phng dien oi tng c cung bai th
ch nhng chung sinh trong coi quy than mi tho dung c vat
thc, o an, con cac chung sinh trong cac loai khac th khong v
bat tng ng x. Tuy khong nhan c thc an nhng cac chung
sinh ay van nhan c phc bao neu ngi than lam phc e hoi
hng cho ho. V the, oi vi ngi cung bai, muon than quyen
c li ch du bat ky coi nao th ngoai viec sam sa le vat can
phai thc hanh phong sinh, bo th va cung dng.
ieu ang lu y ay la cac chung sinh du tng ng x nhng
ch nhan c o an ch khong nhan cac th khac nh quan ao, xe
co, nha ca hay tien bac v.v V le ay, khong nen cung vang ma
cho ngi chet, ch cung o an, thc uong va hoa trai ma thoi.
Thc hanh cung bai nh li Phat day tren ay th khong nhng am
dng lng li, ngi chet c li ch, ngi song c phc bao
ma con bao lu net van hoa tam linh cua dan toc va ao phap.[
312
4- THANH CAU
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana, vn
ong Anathapindika, day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co hai s tam cau nay: Thanh cau va
phi Thanh cau.
The nao la phi Thanh cau? ay, nay cac Ty kheo, co
ngi t mnh b sanh, b gia, b benh, b chet, b o nhiem
lai tam cau cai b sanh, b gia, b benh, b chet, b o nhiem.
Nay cac Ty kheo, cai g goi la b sanh, b gia, b benh, b
chet, b o nhiem? o la v con, toi t, gia suc, vang bac.
Chap thu, nam gi, tham am va say me chung goi la t
mnh b sanh, b gia, b benh, b chet, b o nhiem lai tam
cau cai b sanh, b gia, b benh, b chet, b o nhiem. Nay cac
Ty kheo, nh vay goi la phi Thanh cau.
Va nay cac Ty kheo, the nao la Thanh cau? ay, nay
cac Ty kheo, co ngi t mnh b sanh, b gia, b benh, b
chet, b o nhiem; sau khi biet ro s nguy hai cua chung, tam
cau cai vo sanh, khong gia, khong benh, bat t, khong o
nhiem, vo thng an on khoi cac kho ach, Niet ban. Nay
cac Ty kheo, nh vay goi la Thanh cau.
(TKVN, Trung Bo I, kinh Thanh cau [trch],
LI BAN:
i chua, le Phat, cau nguyen an lanh, cat tng va thnh vng la
net van hoa tam linh cua nhng ngi con Phat. S cau nguyen,
mong c se tot ep hn trong tng lai la ieu can thiet oi vi
moi ngi.
a phan chung ta thng mong cau, tm kiem nhng yeu to hanh
313
phuc bnh thng nh sc khoe, phat tai, bnh an gia ao noi

chung la mong rang van s nh y. Nhng mong cau nay la chnh
ang, hp ly va thc tien. Tuy vay, The Ton van ran nhac rang
o cha phai la mong c, s tm cau cao thng, Thanh cau. Bi
o ch la vong lan quan cua ngi t mnh b sanh, gia, benh,
chet va o nhiem lai tm cau cai b sanh, b gia, b benh, b chet,
b o nhiem.
Theo tue giac cua The Ton, mong c xay dng i song hanh
phuc bnh thng von rat quan trong, nhng quan trong hn la
thiet lap nen tang ao c e tnh hoa than tam, thang hoa cuoc
song, hng en giai thoat va giac ngo. ay, s mong cau c
nang len mot tam cao mi, tm kiem s hoan thien nhan cach
hn la sung man nhng nhu cau vat chat, danh tieng theo duc
vong tam thng.
Nh vay, Thanh cau la mong cau toi thng, khong the thieu trong
lo trnh tu hoc. Do o, ngoai nhng mong cau tot ep bnh thng,
ngi tu Phat can hng en nhng mong cau cao thng la t tai,
giai thoat, bang cach thc hanh t giac va giac tha en vien man.[
314
5- C NGUYEN
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai khu vn ong
Anathapindika day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, Ty kheo co tn tam, neu hy cau mot
cach chan chanh se mong cau nh sau: Mong rang ta se
nh Sariputta va Moggallana. Nay cac Ty kheo, ay la can
can, la o o lng oi vi cac e t Ty kheo cua Ta.
Nay cac Ty kheo, Ty kheo ni co tn tam, neu hy cau mot
nh Ty kheo ni Khema va Uppalavanna. Nay cac Ty kheo,
ay la can can, la o o lng oi vi cac e t Ty kheo ni
cua Ta.
Nay cac Ty kheo, nam c s co tn tam, neu hy cau mot
nh gia chu Citta va Hatthaka Alav. Nay cac Ty kheo,
ay la can can, la o o lng oi vi cac e t nam c s
cua Ta.
Nay cac Ty kheo, n c s co tn tam, neu hy cau mot
nh n c s Khujjuttara va Velukantakiya, me cua Nanda.
Nay cac Ty kheo, ay la can can, la o o lng oi vi cac
e t n c s cua Ta.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 2, pham Hy cau [trch],
LI BAN:
Cau mong va c nguyen la mot trong nhng hoat ong tam linh
cua nhng ngi con Phat tai cac chua vien. Khong t nhng mong
cau gian d, bnh thng nh manh khoe, no am, thnh vng va an
315
bnh c gi gam len mi phng ch Phat trong khoi hng va

long thanh knh. Tuy vay, trong tinh than Chanh phap, ngoai nhng
mong cau bnh thng ay, nhng ngi con Phat con phai c vong
hng en s thc hanh e thanh tu giai thoat, an lac nh nhng
bac Thanh.
oi vi hang e t xuat gia, nhng Ty kheo va Ty kheo ni tuy hng
en xa ly tham duc nhng duc nh y tuc van rat can. o la
nhng mong muon c thang tien tren ng ao, mong cau sm
oan tr phien nao, thanh tu c nguyen thng cau ha hoa cua
ngi xuat gia. Mong sao cho mnh gi vng ch nguyen e tiep tuc
dan than va thanh tu giai thoat v ai nh Sariputta va Moggallana,
nh Khema va Uppalavanna. Nhng v Thanh gia A la han, cac v
ai e t ay qua la tam gng, niem ngng mo, vong cau cua
hang xuat gia hau the.
Hang nam n c s cung vay, muc tieu cua moi s mong cau van
khong ngoai thanh thi, an lac va giai thoat. Nhng v c s nh
Citta va Hatthaka (nam) hoac Khujjuttara va Velukantakiya (n)
von thanh cong, mau mc trong trong cuoc song i thng ong
thi chng ac cac Thanh qua, co ay u kha nang hoang phap
va xay dng ao trang, ho phap ac lc chnh la chuan mc
(can can, o o lng), la gng sang cho hang c s ngay nay
noi theo, hoc tap.
Do vay, ngi con Phat khong ch cau nguyen bnh an gia ao, phat
tai, ac loc ma phai mong cau va hng en thanh tu pham hanh
va giai thoat nh cac bac Thanh.[
VI. AN C
318
1- AN C
Mot thi, The Ton Kosamb, tai khu vn Ghosita,
day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam an on tru nay, the nao la
nam?
ay, nay cac Ty kheo, Ty kheo an tru t than nghiep
oi vi cac ong Pham hanh, trc mat va sau lng. An tru
t khau nghiep oi vi cac ong Pham hanh, trc mat va
sau lng. An tru t y nghiep oi vi cac ong Pham hanh,
trc mat va sau lng. oi vi cac gii khong b be vun,
khong b st me, khong b ue nhiem, c ngi tr tan
than, khong b chap thu, a en thien nh, v ay song
thanh tu cac gii nh vay oi vi cac ong Pham hanh,
trc mat va sau lng. oi vi tri kien nay, thuoc bac Thanh
a en xuat ly, c ngi thc hanh chan chanh oan
diet kho au, v ay song thanh tu tri kien nh vay oi vi
cac ong Pham hanh, trc mat va sau lng.
Nam phap nay, nay cac Ty kheo, la nam an on tru.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham An on tru,
phan An on tru, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.522)
LI BAN:
An c ngha la yen, cuoc song co yen on mi lam c moi viec,
v the phai an c mi lac nghiep. oi vi i song xuat gia, c
song yen on la mot nhu yeu quan trong e tng bc hng en
thanh tnh tam hon, phat trien va thang hoa tam linh.
Trong y ngha cao quy cua an c kiet ha ma moi ngi xuat gia eu
phai tuan thu khi mua ma en la than an c va tam an c th c
yen hay an on tru thuoc ve than an c. Ngi xuat gia co truyen
319
thong song chung vi Tang oan, do vay e at c hoa hp, an

vui can phai tuan thu nhng nguyen tac, quy cu thien mon ma Phat
a che nh va quan trong hn phai co mot nghe thuat song tran
ay chat lieu tue giac va tnh thng.
Theo tue giac cua The Ton, muon yen, mot hanh gia can phai no
lc e kien toan t than bang cach thc hanh nhng nghe thuat
song thoat tuc. Trc het, oi vi ba nghiep gom suy ngh, li noi
va hanh ong phai c nuoi dng va bieu hien bang tam t, phat
xuat t long yeu thng chan that oi vi nhng ngi ban ong tu,
cac ong Pham hanh, trong moi luc va moi ni. Ke en, muon
song chung an lac, mot hanh gia phai tuan thu thanh quy, gii luat.
Chnh s t giac khep mnh trong khuon kho, an tru trong gii phap
cua moi ca nhan tao nen s bnh on trong cong ong, gop phan
giup ai chung yen. ac biet la s thanh tu Chanh tri kien, thay
ro ve s that cua cac phap la vo thng, vo nga; nhan thc ung
an ve con ng xuat ly, ly duc, oan diet kho au e thc hanh
tron ven Bat Thanh ao.
Moi ngi xuat gia la mot te bao trong c the Tang oan. V the,
mot ngi song an on se gop phan tao nen s an on va thanh tnh
trong ai chung. ay cung la mot phan y ngha an c ma moi
ngi con Phat can thc hanh va chng at trong mua an c kiet
ha va trong i song tu tap hang ngay.[
320
2- T T
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai ong Vien, giang
ng Loc Mau, cung ai chung khoang nam tram v Ty
kheo, tat ca eu chng qua A la han.
Luc bay gi, nhan ngay trang tron Bo tat T t, The
Ton ngoi gia ai chung, sau khi nhn quanh ai chung im
lang, lien bao cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, Ta mi cac ong noi len, cac ong co
ieu g ch trch Ta hay khong, ve than hay ve li noi?
c nghe nh vay, Ton gia Sariputta t cho ngoi ng
day, chap tay cung knh bach The Ton:
Bach The Ton, chung con khong co ch trch g The Ton
ve than hay li noi. Va bach The Ton, con xin mi The Ton
noi len, The Ton co ieu g ch trch con hay khong, ve than
hay ve li noi?
Nay Sariputta, Ta khong co g ch trch ong ve than hay
ve li noi.
Bach The Ton, oi vi nam tram Ty kheo nay, The Ton
co g ch trch ve than va li noi hay khong?
Nay Sariputta, oi vi nam tram Ty kheo nay, ta khong
co g ch trch ve than hay ve li noi.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 8, phan T t [lc],
LI BAN:
Trong cuoc song the gian, thng th tot khoe, xau che, che
c chng nao tot chng nay. Nhng trong tu tap cua ch Ty kheo
th ngc lai, can phai soi sang cho nhau, bat ke o la ai neu ho
van con nhng ieu han che, loi lam. ac biet la s hoan hy tiep
321
nhan va tri an ve nhng li soi sang chan tnh cua huynh e e

thanh tam sam hoi; khong he thu oan, e bung hay gian hn. ay
la iem son cua giao phap c the hien qua tinh than T t.
Trc khi giai ha, chung Tang hop lai lam le T t, moi ngi t
thnh cau ai chung v thng men ma ch loi cho mnh. Ngay ca
The Ton, bac ao s cung cau thnh ai chung Ty kheo ch trch
Ngai. Khi mot Ty kheo cau thnh ch loi, tat ca nhng g ma ai
chung a thay hoac nghe, tham ch ch nghi thoi cung ch ra.
Khong can ne nang hay cham che g ca v oi tng cau thnh
thanh tam mong moi c ch loi. Ngi c soi sang neu nhan
thay ung la loi cua mnh th lap tc ghi nhan va sam hoi ngay. V
the, khi T t xong tam hoan toan c thanh tnh.
ac iem cua phap T t trong Phat giao la s thnh cau moi ngi
soi sang cho mnh, ngi ch loi va ngi c ch loi eu chan tnh
va hoan hy. T t la phap diet tr toi loi, giup hanh gia hng en
an tam va thanh tnh tam. Le T t se khong co gia tr chuyen hoa
thiet thc khi c thc thi chieu le, hnh thc.
Ngay nay, ao trang an c kiet ha nao cung nh phap to chc T
t, giai ha. Tuy vay, e tinh than T t dien ra ung ngha trong
chung Tang nham tnh hoa Tang gia, thanh tu cac Thanh qua la
ieu moi tru x, ao trang an c phai no lc. T t nh phap se
em lai li ch to ln cho tien trnh thang hoa va thanh tnh cua
chung Tang. Nh T t, chung Tang ngay mot trng thanh hn
trong Chanh phap. V the, ngay Tang T t cung chnh la ngay
Phat hoan hy.[
322
3- THI IEM LY TNG E NO LC TU HANH

Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana goi cac
Ty kheo:
Co nam phi thi e tinh can, nay cac Ty kheo, the nao
la nam?
Ty kheo gia yeu, b benh chinh phuc; Ty kheo benh
hoan, b benh hoan chinh phuc; Khi co nan oi, khat thc
kho khan; Luc co giac cp, dan chung eu chay tron; Khi
Tang chung b chia re, co s au khau, ket toi, tan xuat lan
nhau.
Nay cac Ty kheo, ay la nam phi thi e tinh can.
Co nam ung thi e tinh can, nay cac Ty kheo, the nao
la nam?
Ty kheo con tre, trong tuoi thanh xuan; Ty kheo t benh,
t nao, than the ieu hoa; Ty kheo an uong ay u, khat
thc de dang; Khi song trong vung dan chung an bnh, khong
co s hai; Luc cac Ty kheo song hoa hp nh nc vi sa,
ai knh lan nhau.
Nay cac Ty kheo, ay la nam ung thi e tinh can.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Trien cai,
phan Thi gian e tinh can [trch], VNCPHVN an hanh,
1996, tr.411)
LI BAN:
Sieng nang, cham ch, chuyen can la yeu to cc ky quan trong e
dan en moi thanh cong trong cuoc song. Tu tap cung vay, thieu
vang nhan to tinh can th chac chan se thoi oa hoac giam chan
tai cho, khong the tien bo tam linh. No lc tu tap rat can thiet song
ieu quan yeu can phai xac nh ung thi iem th mi co ket qua
323
cao, tien bo nhanh chung.

Hoc tap, lam viec cho en tu hanh khi con tre trung, sc khoe
tran ay, nhiet huyet sung man mi at en nh cao phong o.
Mot ngo nhan kha pho bien va that ang tiec la khi tre c vo t
vui ve, i en gia th tu hanh cung chang muon. en khi tuoi
gia, sc yeu, than the benh hoan, tinh than bac nhc th lc bat
tong tam, dau muon tu cung khong kham noi, co gang lam cung
chang c g nhieu. V the, tuoi tre va sc khoe la thi iem tot
nhat cho moi ngi thc hien hoai bao cua mnh, nhat la trong tu
tap lai cang can thiet hn.
Co thc mi vc c ao, an c mi lac nghiep, v vay tu tap se
thuan duyen hn neu c ngoai ho an toan, ay u. Nhng quan
trong nhat la c tu hoc trong mot Tang chung hoa hp, hanh
phuc. Se thiet thoi, mat mat ln lao cho ngi tu khi huynh e,
bang hu co nhng xao tron, mau thuan va bat an. ai chung la
iem ta quan trong nhat e nhng ngi s tam phan au, dan
than, phung s. Do vay, xay dng mot hoi chung an tnh nham tr
duyen cho moi ngi no lc tu hoc la ieu can lam.
S tinh can luon can thiet cho tu tap nhng nhng co gang ay se
at ket qua cao, my man hn trong ieu kien thuan li nhat. o la
tue giac ma moi ngi con Phat can trach phap e ha thu cong
phu nham thanh tu giai thoat, an lac.[
324
4- XNG ANG C CUNG DNG

Mot thi, The Ton tru Koliya, day cac Ty kheo:
Thanh tu tam phap nay, nay cac Ty kheo, v Ty kheo
ang c cung knh, ang c ton trong, ang c chap
tay, la ruong phc vo thng i. The nao la tam?
ay, nay cac Ty kheo, v Ty kheo gi gii, chap nhan
va hoc tap cac hoc phap; nghe nhieu va kheo the nhap vi
chanh kien; lam ban vi thien; co chanh tri kien; chng at
Bon thien, hien tai lac tru; nh c nhieu i trc; ac
thien nhan thanh tnh; oan diet cac lau hoac.
Nay cac Ty kheo, thanh tu tam phap nay, v Ty kheo
ang c cung knh, ang c ton trong, ang c chap
tay, la ruong phc vo thng i.
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 8, pham Gotam,
phan Xng ang c cung dng [1], VNCPHVN an hanh,
1996, tr.670)
LI BAN:
Ngi xuat gia, nguyen lam khat s, song nh tai vat ba tanh cung
cap, cung dng. Co nhien, ngi tu khong trc tiep lao ong san
xuat, lam ra cua cai vat chat nhng ong gop cua ho vao viec gn
gi cac gieng moi ao c, phat huy i song tinh than cho xa hoi
rat ln. Bang viec trang nghiem t than, hoan thien chnh mnh,
hng dan ao c xa hoi, hang xuat gia tr thanh phc ien toi
thang cho Phat t nng ta, gieo trong coi phc.
ac biet trong mua an c kiet ha, ch Tang ngng du phng
hoang hoa, tap trung ve an tru tai cac ao trang, thc hanh an c
th viec cung dng cua tn th cang hau h, chu ao hn. e xng
ang la ruong phc cho hang Phat t, cac hanh gia an c can no
325
lc, tinh tan hn trong phan s an c cua mnh.

Ton trong va gn gi gii luat la yeu to quan trong nhat, bi gii luat
la nen tang xay dng nen tat ca cong c, tr tue. Hoc tap kinh
ien e the nhap nhng y ch sau xa cua giao phap. Mua an c la
c hoi vang e cac hanh gia hoc hoi, cung co va trau gioi nhan
thc ve Phat phap. Mat khac, s tu tap tinh chuyen trong mot tru
x vi ong ao ch Tang se tac ong va tr duyen cho hanh gia
tinh tan, tang trng thien phap. Nhat la thanh tu chanh kien,
nhan thc ung an ve Chanh phap lam kim ch nam cho tu hoc va
phung s. ac biet la nh tinh chuyen tu tap, mua an c la c hoi
thanh tu cac thien nh, chng ac Tam minh, Luc thong va giai
thoat toi hau.
Thi The Ton, sau moi mua an c, chung Tang nh thc hanh tam
phap nay nen thng chng at, tang tien cac Thanh v t Tu a
hoan cho en A la han. Ngay nay, ch Tang thc hanh an c la
tng bc hng ve lo trnh nay e xng ang la ni nng ta,
gieo trong coi phc cho hang Phat t tn tam.[
326
5- C PHAT AN C KHONG TIEP KHACH

Mot thi, The Ton tru tai mot khu rng Icchanangala.
Tai ay, The Ton bao cac Ty kheo:
Ta muon song oc c thien tnh trong ba thang, khong
tiep mot ai, tr mot ngi em o an en.
Tha vang, bach The Ton.
Roi The Ton, sau khi ba thang an c a man, t cho
thien tnh oc c ng day, goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, neu cac du s ngoai ao en hoi: Vi
s an tru nao, nay ch Hien, Sa mon Gotama an tru nhieu
ngay trong mua ma?, cac ong hay tra li: Vi nh niem
hi th vo, hi th ra, nay ch Hien, The Ton an tru nhieu
ngay trong mua ma.
Nay cac Ty kheo, ay la Thanh tru, la Pham tru, la
Nh Lai tru.
(TKVN, Tng ng Bo V, chng 10, pham 2,
phan Icchanangala [lc], Nxb Ton Giao, 2002, tr.486)
LI BAN:
Co le t ai ng rang The Ton cung nhap that, thc hien quan
niem hi th mot cach mien mat va khong he tiep khach hay gap
bat c ai trong mua an c. Ngai qua met moi vi the s roi chang
hay ch th hien e ran day cac Ty kheo va hau the chung ta?
Tat nhien, The Ton cung can ngh ngi bang cach an tru than tam
trong thien tnh va hien tai lac lac tru. Nhng quan trong hn la
Ngai a lam gng, canh sach cac e t a lang ph qua nhieu thi
gian tu tap trong viec tiep xuc, le lat, hop hanh, hoi thao ma
chenh mang phan s an c.
Mat khac, Phat muon nhan manh en tam quan trong cua thien
327
nh, nhat la phap mon T niem x, nen tang cho cac Thanh qua.
a phan cac Ty kheo thi The Ton nh thc hanh niem than, tho,
tam, phap trong mua an c ma thanh tu giai thoat, chng ac cac
Thanh qua.
Ngay nay, cac Ty kheo cung thc hanh an c nhng cha thc s
hng noi hoan toan. Phat s a oan a gam nham het thi gian
va tam lc, nen neu khong kheo van dung tu hoc th an c ch at
c hnh thc ma thoi.
Do vay, thc hien an c cam tuc, khong ra khoi tru x, ngay
em nghiem mat sau thi cong phu thien nh la ieu can lam.
Mot nam ch co ba thang an c, c Phat la bac a giac ngo
ma con khong tiep khach, tinh chuyen tu tap, phai chang ay
la ieu ma hang hau hoc phc mong nghiep day nh chung ta
can suy ngam?
Van biet, an c ch thc la ngay ni t tam cua hanh gia va cu
canh nam trong phng tien, nhng viec lam cua Bo tat von khong
the ngh ban. Nhng neu cha phai la Bo tat s hanh vo ngai th
noi gng Phat, han che ngoai duyen, chuyen tam thien nh, thc
hien phan s an c.[
328
6- KHUC GO
Mot thi, The Ton tru Kosambi. Tren b song Hang,
Ngai thay mot khuc go ln troi theo dong song, thay vay
lien goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, cac ong co thay khuc go to ln nay
ang troi theo dong nc song Hang khong?
Tha co, bach The Ton.
Nay cac Ty kheo, neu khuc go ay khong am vao b ben
nay, khong am vao b ben kia, khong chm gia dong,
khong mac can tren mieng at noi, khong b ngi va ch
Thien nhat lay, khong b mac vao nc xoay, khong b muc
nat ben trong; nh vay, nay cac Ty kheo, khuc go ay se
hng ve bien, se xuoi theo bien, se nhap vao bien.
Cung vay, nay cac Ty kheo, neu cac ong khong am vao
b ben nay, khong am vao b ben kia, khong chm gia
dong, khong mac can tren mieng at noi, khong b ngi va
ch Thien nhat lay, khong b mac vao nc xoay, khong b
muc nat ben trong; nh vay, nay cac Ty kheo, cac ong se
hng ve Niet ban, se xuoi theo Niet ban va se nhap vao
Niet ban.
(TKVN, Tng ng Bo IV, pham Ran oc,
phan Khuc go, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.293)
LI BAN:
Dan than tu hoc e at c hanh phuc, an lac, giai thoat va em
lai li ch cho moi ngi la mot viec kho khan. Trong lo trnh tu tap,
khong phai ai cung vt qua chng ngai, thuan buom xuoi gio ve
en b giac ngo. Giong nh khuc go troi theo dong song, phai trai
qua thi gian, vt qua rat nhieu tr ngai mi mong ve bien.
329
Khuc go xuoi theo dong song mot cach t nhien, pho mac than
phan cho dong nc ay a, nhng ngi tu xuoi ve Niet ban th
co nh hng ro ret va phai no lc khong ngng. Trong o, tr tue
la nhan to cc ky quan trong, gi vai tro quyet nh chi phoi tien
trnh thang hoa tam thc. Tr tue giup cho hanh gia khong b ket
vao oi b ta kien, khong b tham ai nhan chm, khong b the tuc
hoa va khong b muc nat gii than hue mang. Nh o, ngi tu vt
qua moi tr ngai, xuoi ve giai thoat.
Ngay nay, viec tu tap cang kho khan hn v cuoc song hien ai co
rat nhieu s chng ngai, cam do. Tuy nhien, dong song va a
khuc go vao nhng vng mac nhng va la ong lc ay no ve ai
dng. Cung vay, dong i lam nhieu nhng nhng ong thi
cung la moi trng giup ngi tu th thach, ren luyen e xuoi ve
bien giac.
V the, no lc thuc liem than tam, trau gioi pham hanh, phat huy
tue giac la ieu ma t than moi hanh gia phai thanh tu e
chng ac Niet ban. Chnh s tinh can tu tap, an c cam tuc cua
ch Tang trong mua an c kiet ha la mot bieu hien cu the nham
tan tu ao nghiep, khai m tue giac, vt qua chng ngai, thanh
tu giai thoat.[
330
7- KHONG NEN SONG QUA LAU TAI MOT NI

Mot thi, The Ton tru Kimbila, tai Veluvana, day cac
Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam nguy hai nay, neu song qua
lau tai mot cho. The nao la nam?
o dung nhieu, cat cha nhieu o dung; nhieu dc pham,
cat cha nhieu dc pham; nhieu cong viec phai lam, khong
kheo leo trong nhng cong viec phai lam; song lan lon vi
gia chu, tuy thuan trong s lien he vi gia chu; va khi bo tru
x ay, ra i vi s luyen tiec.
Nay cac Ty kheo, o la nam nguy hai neu song qua lau
tai mot cho.
Co nam li ch nay, nay cac Ty kheo, neu song ong eu
tai moi cho. The nao la nam?
o dung khong nhieu, khong cat cha nhieu o dung;
dc pham khong nhieu, khong cat cha nhieu dc pham;
khong nhieu cong viec phai lam, kheo leo trong nhng cong
viec phai lam; khong song lan lon vi gia chu, khong tuy
thuan trong s lien he vi gia chu; va khi bo tru x ay, ra i
khong vi s luyen tiec.
Nay cac Ty kheo, ay la nam li ch neu song ong eu
tai moi cho.
phan Song qua lau [1], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.724)
LI BAN:
Mot trong nhng ac iem cua i song xuat gia thi The Ton la du
hanh, khong co nh mot ni ma thng xuyen thay oi. Chnh
ac iem cua i song du hanh vi ba y va mot bat a tr duyen
331
rat nhieu cho thanh tu Pham hanh, han che en toi a tham ai,
chap thu va dnh mac.
Ngay nay, phan ln cac Ty kheo khong song du hanh ma thng
co nh ni chua vien cua mnh. Do vay, nhng canh bao cua The
Ton ve nhng dnh mac lien quan en danh li, cong viec va tnh
cam la ieu ma ngi tu chung ta phai suy ngam. n c nh viec
nhap chung an c, bon phan quan trong cua ngi xuat gia, nhng
khong phai ai cung hoi u duyen lanh e thc hien. Du nhng ly do
a ra nh chua neo ngi, chua ang xay dng, phai ap ng nhu
cau nghi le cho tn o v.v e ly giai cho viec khong tham d an
c tap trung la hoan toan chnh ang, song nhng ieu ay lai bieu
hien ro net s dnh mac. Va mot khi a dnh mac th chac chan
kho co the tranh c nguy hai.
V the, nhap chung an c ngoai y ngha tu tap con la c hoi thay oi
moi trng song, lam gian oan cac nhan duyen tham ai a tac tao
ni tru x. Dau biet rang, nhng ao trang an c phan ln khong
tien nghi, phu hp vi thoi quen cua mnh nhng kham nhan va tuy
duyen, tuy hy c vi hien tai a chng to mot phan s khong
dnh mac, giai thoat. Do vay, nhng ai thc hien phan s an c, ch
xet ve phng dien song ong eu tai moi cho thoi cung a gat
hai c nhieu li ch.[
332
8- CH THIEN CUNG LUYEN TIEC AN C

Mot thi, nhieu Ty kheo tru tai khu rng Kosala.
Sau khi an c ba thang mua ma xong, cac Ty kheo bat au
du hanh.
Bay gi mot v Thien tru khu rng ay, khong thay cac
Ty kheo na lien u buon, noi len bai ke: Hom nay tam cua
ta/Cam thay khong vui ve/Khi thay nhieu cho ngoi/Trong
khong, khong co ngi/Nhng bac a van ay/Thuyet phap
that my dieu/e t Gotama/Hien nay ang au?
Khi nghe nh vay, mot v Thien khac noi len bai ke: Ho
i Magadha/Ho i Kosala/Va mot so v ay/i en x Vajja/
Nh nai thoat bay sap/Chay nhay khap bon phng/Ty
kheo khong nha ca/Song giai thoat nh vay.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 9, phan a so
hay du hanh, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.437)
LI BAN:
Moi khi mua ma en, ch Tang lo thu xep Phat s, chuan b nhap
chung an c. Thi The Ton tai the, tru x an c co the la tinh xa
Truc Lam, Ky Vien hay thon xom va thng la nhng khu rng. An
c xong, ch Tang ngay nay tr ve chua, con cac Ty kheo ngay xa
th tiep tuc du hanh.
Trong mua an c, ch Tang thung cau nguyen ho phap, thien
than, ch Thien gia ho cho ao trang c sung man, on nh. Co
ieu ma chung ta t ngh en la ch v ay cung theo chung Tang
nghe phap va tu tap. Nen khi an c xong, cac Ty kheo ra i, ch
Thien cung buon, lu luyen va tiec thng
Nh mot v Thien rng Kosala, khi chung Tang i roi, nhn thay
khu rng trong vang va nhat la khong c nghe dieu phap na
333
nen cam thay buon. Th ra, viec tu tap an c cua chung Tang
khong ch thang hoa t than, lam ruong phc cho Phat t ma
con giao hoa ca nhng ngi khuat mat. Ch Thien biet ro tng
tam niem cua ngi pham. Do o, chung Tang phai at c
thanh tnh, hoan hy va hoa hp ch thc mi cam hoa c ho,
ra i khien ho phai knh tiec. Sau moi mua an c, ch Tang thi
The Ton a phan eu chng Thanh. Con cac Ty kheo ngay nay,
an c xong du cha chng qua nhng cung cam nhan c ao v,
ao tnh cua an lac va thanh tnh.
Nh no lc tu tap trong mua an c va ac biet la thanh tu phap
T t khi man ha, ch Tang a t thanh loc va hoan thien mnh
e xng ang la ni nng ta cua tri va ngi. Ngay Tang T
t, Phat hoan hy, ch Thien hoan hy va Phat t cung hoan hy.
Mua an c i qua, ong lai trong long moi ngi la s an lac va
luyen tiec, mong hoi ngo vao mua ma sang nam la mot s thanh
tu.[
VII. GIA CHET
336
1- CO SINH AT CO DIET
Mot thi, The Ton tru Savatthi, roi mot hom vua
Pasenadi nc Kosala i en, ngoi mot ben, bach The Ton:
Bach The Ton, co cai g sinh ma khong gia va khong
chet khong?
Tha ai vng, khong co cai g sinh ma khong gia va
khong chet.
Tha ai vng, dau cho nhng v Sat e l la nhng
bac ai phu, co tien cua ln, co tai san ln, co nhieu vang
bac, co nhieu tai san, vat dung, co nhieu ngu coc. Cac v ay
co sinh th cung khong thoat khoi gia va chet.
Tha ai vng, dau cho nhng v Ba la mon la nhng
bac ai phu, co tien cua ln, co tai san ln, co nhieu vang
bac, co nhieu tai san, vat dung, co nhieu ngu coc. Cac v ay
co sinh th cung khong thoat khoi gia va chet.
Tha ai vng, cho en cac v Ty kheo, nhng bac A la
han a oan tan cac lau hoac, pham hanh a thanh, nhng
viec nen lam a lam, a at ganh nang xuong, a at c
muc ch toi hau, a hoan toan giai thoat, cho en than nay
cua cac v ay cung phai b huy hoai, cung phai b t bo.
phan Vua, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.165)
LI BAN:
Sinh diet la le thng nhien van ong tng tuc trong xoay van
cua tao hoa. Van s van vat, t vat chat en tinh than, t hu
hnh en vo hnh neu c sinh ra tat nhien se b diet i. Con
ngi cung vay, mot khi a sinh ra tren coi i, du sang hay
hen, ep hay xau, hanh phuc hay bat hanh th eu co mot iem
337
chung la se chet.
Lam ngi, ai cung biet rat ro rang cai chet se en vi mnh. Tuy
vay, may ai y thc ve ieu ay mot cach thng trc. Tat ca eu hy
vong mong manh rang cai chet se con xa lam, tham ch co tnh
lang tranh, co quen cai chung cuc bi tham cua than phan con
ngi. Nhng cai chet lai than thien va luon u ai danh cho con
ngi moi luc, moi ni.
Nhan thc mot cach thng trc ve s chet ang ch on con
ngi phai chang la mot tam ly tieu cc? V rang s song cua con
ngi di nhan thc nh the tran ngap bi quan chang khac nao ke
t tu i ngay hanh quyet? Nhng chet la mot s that, nen nhan
thc sau sac vi s chet se en vi con ngi bat c luc nao lai tr
thanh c hoi. C hoi tot e cuoc song tam b nay tr nen co y
ngha, t ra cung em lai li ch thiet thc cho cuoc i.
Cuoc i se bt tang thng hn neu moi ngi tng co oi lan u
t ve than phan ngan ngui. Con ngi se tha th, bao dung va bt
xung ot, tranh chap hn khi nhan ra kiep ngi gia tam, mong
manh. Yeu thng se thay the han thu, v nga se chuyen thanh v
tha, cuoc song se y ngha hn, nhng g cha lam c phai nen
lam la le song cua con ngi khi nhan thc sau sac ve s chet.
Khong ai thoat khoi gia chet, ke ca bac Thanh nhan, v the phai
song het mnh, song cho ang song.[
338
2- TUOI XE CHIEU
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Pubbarama,
trong lau ai cua me Migara. Luc bay gi vao buoi chieu,
The Ton t cho oc c ng day, ngoi si am lng trong
anh nang phng Tay. Roi Ton gia Ananda i en, sau khi
anh le, xoa bop chan tay cho The Ton, tha rang:
Bach The Ton, that kinh hoang thay, that ky d thay,
mau da The Ton nay khong con trong sang; chan tay ra ri,
nhan nheo; than c thay com ve pha trc; cac can ang
b oi khac, nhan can, nh can, ty can, thiet can va than can.
S the la nh vay, nay Ananda, tanh gia nam trong tuoi
tre; tanh benh trong sc khoe; tanh chet nam trong s
song. Nh vay, mau da nay khong con trong sang; chan tay
ra ri, nhan nheo; than c thay com ve pha trc; cac
can ang b oi khac, nhan can, nh can, ty can, thiet can
va than can.
The Ton lai noi them:
Bat hanh thay tuoi gia! ang s thay cuoc song! Tuoi
gia lam phai nhat sac dien cua mau da. Hnh bong ngay xa
kha y, nay gia a pha tan! Ai song c tram tuoi, cuoi cung
cung phai chet, khong bo sot mot ai, tat ca b pha sap.
(TKVN, Tng ng Bo V, chng 4, pham Ve gia,
phan Gia, Nxb Ton Giao, 2002, tr.338)
LI BAN:
Sinh gia benh chet la mot quy luat cua tao hoa, la than phan cua
kiep ngi. Du thanh cong hay that bai trong cuoc nhan sinh ba
van sau ngan ngay, ai cung cht m buon khi tuoi i xe bong.
Hoang hon va mau tm hiu hat khong con th mong ma bao trum
339
noi buon man mac khi cuoc i a ve chieu.

Tuoi gia, co le khong ai muon mnh gia nhng ma cai g en at
phai en. Con ngi co the chay tron c nhieu th nhng khong
the chay tron than phan. Tuoi gia la tuoi cua kinh nghiem, hoai
niem va tiec nuoi. Giau kinh nghiem lam cho ngi gia luon hoai
nghi va than trong, nhieu hoai niem v a qua roi mot thi vang
bong va tiec nuoi v con nhieu viec cha lam c khi lc bat tong
tam. Nhng u t ln nhat cua ngi gia la sc khoe. au roi mai
toc xanh, lan da trn lang mn mang va nhng bc chan thoan
thoat cua mot thi xe nui ngan song. Ch con lai ay nhng bc
chan run di tam than cong theo nam thang, oi mat xanh m
mang nay a m uc, ma hong lo cho oi moi, mai au bac phat
ph nh nhng lan voi trang xoa dan i ca mot i ngi. a phan
nhng ngi gia eu lac quan v ho a hoan thanh nhiem vu, a tao
dng nen nhng the he ke tha. Song chang co g ngac nhien khi
ngi gia thng benh, hay buon va co phan kho tnh v o von d
la nhng thuoc tnh cua tuoi gia.
ieu thu v ay la The Ton a nhn thay c s gia nua an tang
trong tuoi tre, mam mong cua benh tat len loi trong sc khoe va ca
cai chet tiem tang trong s song. Chnh nhan thc ve con ngi va
than phan vi tue giac nh vay nen The Ton cung hang e t cua
Ngai an nhien, t tai. Khong t hao, kieu cang va y lai khi tre
trung, khoe manh ong thi cung khong bi quan, chan nan va kho
au khi tuoi xe chieu.
Tuoi gia th thng au yeu va benh tat, gia nua tan pha y ch va
dung nhan, tuoi gia la en xanh cua than chet. V vay, nhng ngi
con Phat phai biet tran quy tuoi tre va sc khoe. Ai cung se gia
va phai chet nen can lam ngay tat ca nhng g can thiet trong khi
con co the.[
340
3- NIEM CHET
Mot thi, The Ton tru Nadika, tai Ginjakavasatha.
Tai ay, The Ton day cac Ty kheo:
Niem chet, nay cac Ty kheo, c tu tap, c lam cho
sung man thi co qua ln, co li ch ln, the nhap vao bat
t. Tu tap niem chet nh the nao e a en qua ln, li ch
ln, the nhap vao bat t?
Nay cac Ty kheo, khi ngay va tan, em va an tru, suy
t nh sau: Cac nhan duyen em en cai chet cho ta rat
nhieu. Con ran, con bo cap hay con rt co the can ta, ta co
the mang chung. Ta co the vap nga va te xuong. Thc an co
the lam cho ta mac benh, lam ta co the mang chung Nh
vay se la chng ngai.
Nay cac Ty kheo, khi em va tan, ngay va an tru, suy
t nh sau: Cac nhan duyen em en cai chet cho ta rat
nhieu. Con ran, con bo cap hay con rt co the can ta, ta co
the mang chung. Ta co the vap nga va te xuong. Thc an co
the lam cho ta mac benh, lam ta co the mang chung Nh
vay se la chng ngai.
Nay cac Ty kheo, Ty kheo ay can suy ngh nh sau: Ta con
nhng phap ac, bat thien cha oan tan, neu l mang chung
em hoac ngay nay, chung co the la nhng chng ngai cho ta.
Biet c nh vay, Ty kheo ay tinh can, no lc, chanh niem
tnh giac, ngay em can phai hoc tap trong cac thien phap.
Nay cac Ty kheo, niem chet, tu tap nh vay, lam cho
sung man nh vay thi c qua ln, c li ch ln, the
nhap vao bat t.
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 6, pham Can phai nh, phan
Niem chet, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.49)
341
LI BAN:
i song cua con ngi that quy gia nhng cung that qua oi
mong manh. Hom nay con khoe manh, vui song nhng ngay sau
se ra sao van la iep khuc b an van nan nhan sinh muon thu.
Con ngi ch chanh long, te tai khi chng kien canh vo thng
song chet xay ra vi moi ngi xung quanh ma chang may ai lu
tam en ieu ay co the xay ra vi mnh.
Theo tue giac cua The Ton th mang ngi ch ton tai trong hi
th, mot khi th ra ma khong th vao la ket thuc mot i ngi.
Do vay, quan niem va oi dien vi s that cua chnh mnh rang
cai chet se en vi mnh bat c luc nao la ieu moi ngi phai
thc hanh. Chnh nhan ra s mong manh, tam b, nay con mai
mat cua kiep ngi se giup con ngi biet tran quy cuoc song
hn. Nhng thanh bai, c mat, hn thua, tranh oat, tham vong
va thu han v.v se chang co gia tr g neu nh gan ke vi cai
chet. Mat khac, nhan thc c an t ang lng l quanh mnh
nen con ngi no lc lam ngay nhng viec can lam, song sao cho
ang song.
Cuoc song xung quanh ta luon bien ong, ay day nhng tai
nan, rui ro va bat trac. Y thc ro rang ve s chet co the en
vi con ngi bat ky luc nao, ngi con Phat khong hen ngay
mai. Song tron ven vi gi phut hien tai, bt tham ai, hy xa,
tha th va luon ngh en moi ngi ong thi tinh can thc
hanh cac thien phap. Ngh en vo thng, than chet ang rnh
rap la mot cach the nghiem s that cua i song. Cuoc song
se bt kho au va con ngi se thng nhau hn neu nh moi
ngi biet suy niem ve cai chet.[
342
4- CHET DO TAI NAN SE TAI SINH VE AU?

Mot thi, The Ton tru gia dan chung Sakka, tai
Kapilavatthu, khu vn Nigroda. Roi Mahanama i en,
sau khi anh le, ngoi xuong mot ben, bach The Ton:
Kapilavatthu nay, bach The Ton, rat phon vinh, dan c
ong uc, quan chung chen chuc, chat hep. Bach The Ton,
sau khi hau ha The Ton hay cac Ty kheo ang knh, vao
buoi chieu, con i vao Kapilavatthu, con gap con voi cuong
chay, con gap con nga cuong chay, con gap ngi cuong
chay, con gap co xe ln cuong chay, con gap co xe nho cuong
chay. Trong khi ay, bach The Ton, tam con ngh en Phat,
Phap va Tang b hoang mang. Roi bach The Ton, con suy
ngh nh sau: Neu luc ay con menh chung, thi sinh thu cua
con la g, sinh x i sau la cho nao?
Ch co s, nay Mahanama! Khong ac la cai chet cua
ong! Nay Mahanama, vi nhng ai a lau ngay tam tu tap
tron ven ve tn, ve gii, ve s van, ve th xa, ve tr tue; vi
nhng ngi ay, dau sac than nay b vo thng pha hoai,
tan nat, hoai diet, nhng neu tam v ay c tu tap lau ngay
tron ven ve tn, gii, s van, th xa va tr tue th tam cua v
ay thng thang, i en thu thang.
V nh, nay Mahanama, mot ngi nhan chm mot ghe
dau vao trong ho nc sau va ap be ghe ay. ay, cac
manh ghe v chm xuong nc nhng dau th noi len, troi
len tren. Cung vay, vi ai a lau ngay tam c tu tap
tron ven ve tn, gii, s van, th xa va tr tue; vi nhng
ngi ay, dau sac than nay b vo thng pha hoai, tan
nat, hoai diet, nhng neu tam v ay c tu tap lau ngay
tron ven ve tn, gii, s van, th xa va tr tue th tam cua
343
v ay thng thang, i en thu thang.

(TKVN, Tng ng Bo V, chng 10, pham Saranari,
phan Mahanama [1], Nxb Ton Giao, 2002, tr.539)
LI BAN:
Cuoc song cua con ngi luon ong hanh vi vo van bien ong,
bat trac. Thien tai, ch hoa, benh tat cung vi cac tai nan lao
ong, giao thong, hoa hoan tng phut, tng giay a cp i rat
nhieu sinh mang. Than ngi that mong manh, de v, du than
trong en may th khong ai dam xac quyet rang ta se an toan
trong nhng giay phut tiep theo.
Nhng cai chet bat thnh lnh, bat ac ky t, ot t do cac tai nan
that oan uong nhng luon rnh rap, e doa con ngi. Trong cac
trng hp nay, s chet ap en rat nhanh va a phan cac nan
nhan eu hoang loan trc khi chet. oi vi ngi t tu tap th chnh
ieu nay a tao ra can t nghiep bat thien, anh hng khong tot
en xu hng tai sinh.
Tuy nhien, theo tue giac cua The Ton, nhng ai a tu tap lau ngay
tron ven ve tn, gii, s van, th xa va tr tue th dau b hoang
mang, khong gi vng chanh niem trc luc chet do tai nan qua
bat ng nhng vi nen tang tu tap vng chac, tron ven oi vi cac
thien phap, nh thien nghiep sau day se giup ho i en cho thu
thang, tai sinh vao coi lanh, khong he b oa lac.
Sinh thuan, t an la mot phc bao ln cua con ngi. Mot khi cha
biet nghiep duyen cua mnh se chet bnh an hay bat an th hay co
gang tu tap cac thien phap. S chuan b nay se vo cung quan
trong, co y ngha thiet thc cho i song hien tai va ca nhng cai
chet bat ng, neu co, tng lai.[
344
5- TR DUYEN CHO NGI HAP HOI

Mot thi, The Ton tru Bhagga, rng Bhesakala, Loc
Uyen. Luc bay gi, gia chu, cha cua Nakula b trong benh.
Me cua Nakula noi vi cha cua Nakula nh sau:
Tha gia chu, ch co mang chung vi tam con mong cau
luyen ai. au kho la ngi khi mang chung vi tam con
mong cau luyen ai. The Ton a qu trach ngi khi mang
chung vi tam con mong cau luyen ai.
Gia chu co the suy ngh: Me cua Nakula, sau khi ta mang
chung, khong co the nuoi dng cac con va duy tr nha ca;
Sau khi ta mang chung, me cua Nakula se i en mot gia
nh khac; Me cua Nakula, sau khi ta mang chung, se khong
muon yet kien The Ton va chung Tang; Sau khi ta mang
chung, me cua Nakula se khong gi gii mot cach ay u
Tha gia chu, ch co ngh nh vay! Sau khi gia chu
mang chung, toi co the nuoi dng cac con va duy tr nha
ca; Gia chu cung a biet, mi sau nam nay toi a song vi
gia chu va thc hanh pham hanh the nao roi; Sau khi gia
chu mang chung, toi se yet kien The Ton va chung Tang
nhieu hn; Cho en khi nao, cac n e t ao trang cua The
Ton con gi gii luat mot cach ay u, toi la mot trong
nhng ngi ay
Do vay, gia chu, ch co mang chung vi tam con mong
cau luyen ai.
(TKVN, Tang Chi Bo III, chng 6, pham Can phai nh,
phan Cha me cua Nakula [1], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.32)
LI BAN:
Con ngi, oi dien vi cai chet, neu cha phai la bac Thanh th
345
a phan eu lo au, hoang mang va s hai. Ngoai viec s chet,

ngi lam trong benh biet mnh khong qua khoi con an han vi
nhng ieu cha lam c trong i, tiec nuoi nhng niem vui
cha hng tron ong thi tran tr va thao thc that nhieu ve v
con, tai san, be ban Sau khi ta nham mat, ho se lam g? Song
nh the nao? San nghiep ta a day cong tao dng se i ve
au???
Chnh nhng ban khoan, tiec nuoi va lo s ay la tam mong cau
luyen ai a tao ra can t nghiep tieu cc, anh hng khong tot
en xu hng tai sinh. Do vay, tr duyen cho ngi sap chet bang
cach tran an, ha kha lam tron bon phan, se thc hien cac di
nguyen cua ngi sap chet e giup tam ho an on, thanh than la
ieu can lam.
Sinh thuan, t an la mot phc bao ln. e co c mot s ra i
nhe nhang va bnh an, chm vao giac ngu ngan thu mot cach
lang le khong au n, vat va, quan quai va hot hoang la ieu
khong phai ai cung co c. Sinh thi phai tu tam dng tanh,
trong phc tch c, t bi hy xa that nhieu th mi hy vong co mot
cai chet bnh an.
ac biet la s tr duyen cua ngi than nh noi phap cho ngi
hap hoi e ho nhan thc ve le vo thng, sinh t; tung kinh, niem
Phat e tam ho an tnh; nhac lai nhng ieu tot ma ho a lam
trong i; bieu hien s chu toan trach nhiem vi gia nh khi ho
vnh vien i xa se lam cho ngi hap hoi c thoa nguyen va ra
i thanh than. Chnh nhng ieu nay a gop phan xa ly luyen ai
e tr duyen cho ngi chet sinh ve canh gii an lanh.[
346
6- CHET - MOT S THAT TAT YEU

Mot thi, The Ton Savatthi. Roi vua Pasenadi nc
Kosala i en, sau khi anh le va ngoi xuong mot ben.
ai vng t au i en gia tra the nay?
Bach The Ton, to mau cua con gia nua, a at en tuoi
tho va a menh chung. Con rat yeu quy to mau. Bach The
Ton, neu con c cho mot voi bau, hay e to mau con khoi
chet, con se cho voi bau Neu con c cho mot quoc o, hay
e to mau con khoi chet, con se cho quoc o.
Tha ai vng, tat ca chung sinh eu phai chet, eu
ket thuc trong s chet, eu khong vt qua s chet.
That vi dieu, that hy hu thay! Bach The Ton.
Nh vay la phai, tha ai vng. Tat ca chung sinh eu
phai chet, eu ket thuc trong s chet, eu khong vt qua s
chet. V nh, tat ca o gom c lam ra eu phai be, eu ket
thuc trong s be, eu khong vt qua s be.
ai vng nen biet: Moi chung sinh se chet/Mang song
se ket thuc/Tuy nghiep, ho se i/Nhan lanh qua thien ac/
Ac nghiep oa a nguc/Thien nghiep len thien gii/Do
vay hay lam lanh/Tch luy cho i sau/Cong c cho i
sau/Lam hau c cho ngi.
phan To mau [trch], VNCPHVN an hanh, 1993, tr.216)
LI BAN:
Ai cung biet roi ay mnh se chet nhng khong biet chet luc nao
va cai chet en vi mnh nh the nao? Bi v chet la mot s ket
thuc tan nhan va phu phang nen a phan moi ngi eu co
tranh, xem nh cai chet con xa lam. Roi khi mot ngi than trong
347
gia quyen mat i dau con xuan xanh hay thng tho th niem au
thng, tiec nuoi danh cho ngi mat van ln vo han. V the,
trong i song phai trang b nhan thc va phat huy tue quan e
oi dien va vt qua au thng mat mat ay.
Vua Pasenadi thc s au n khi to mau qua i, dau a thng
tho. Ong thng tiec cung tot va ngh rang co the oi ca vng
quoc neu c, e gianh lai s song cho to mau. Nh gap The Ton,
vua c khai th hieu ro vo thng, co sinh th co diet, cai chet se
en vi moi ngi la mot s that tat yeu.
Nhan chan c s that nay, ngi con Phat nguyen song hien
thien va c chet thanh than, khong tham song ma cung chang
s chet. Thc te th s song chet, sinh diet ang dien ra tng giay
phut trong chung ta. Chet khong phai la het, cham dt tat ca ma
ch la s thay oi, chuyen sang mot i song khac trong dong luan
hoi vo tan. S ket thuc nay chnh la tien e cho mot s bat au ma
i song tng lai hoan toan phu thuoc vao nghiep lc a tao ra
trong hien tai.
Mot khi hieu ro chet la ieu khong tranh khoi vi tat ca moi loai,
ngi con Phat cang tran quy s song, bnh than vi s chet hn
ong thi lam tat ca nhng g can lam e em en an vui cho
mnh va ngi, i nay va i sau.[
348
7- CHET CO ANG S KHONG?

Mot thi, The Ton tru Kapilavatthu, goi Mahanama:
Ch co s hai, nay Mahanama! Khong ac se la cai
chet cua ong. Khong ac la cai chet cua ong. Do thanh tu
bon phap, nay Mahanama, v Thanh e t hng ve Niet
ban, xuoi ve Niet ban. The nao la bon?
ay, nay Mahanama, v Thanh e t thanh tu
long tnh tn bat ong oi vi Phat, oi vi Phap, oi vi
Tang, thanh tu cac Gii, c cac bac Thanh ai knh a
en thien nh.
V nh, nay Mahanama, mot cay nghieng ve pha ong,
hng ve pha ong, neu b chat t no se nga ve pha nao?
Bach The Ton, no se nga theo pha no nghieng, no
hng ve.
Cung vay, nay Mahanama, thanh tu bon phap nay, v
Thanh e t hng ve Niet ban, xuoi ve Niet ban.
(TKVN, Tng ng Bo V, chng 11, pham Saranani,
phan Mahanama [2], Nxb Ton Giao, 2002, tr.542)
LI BAN:
Co le ieu ang s va am anh nhat cho moi ngi tren i la cai
chet. Moi ngi co mot cach nhn nhan ve s chet khac nhau va
hau nh ai cung co tnh lan tranh no nhng cuoi cung th phai oi
dien.
Neu nh chet la het, khong con g ca th s song hien tai khong
may y ngha. Gia nh chet roi hoac sinh ve coi tri hoac oa xuong
hoa nguc vnh kiep th ngi ta luon phap phong, bat an v i song
von tron lan hai mat cua thien ac. Va khi bo xac than nay, than
thc se theo nghiep cua t than a gay tao ma tai sinh vao canh
349
gii tng ng, xem ra ieu nay kha cong bang, con ngi khong
oan trach ai ca ngoai chnh ban than mnh.
Theo tue giac cua The Ton, Con ngi la chu nhan cua nghiep, la
ke tha t nghiep. Tuy theo nghiep mnh tao ra thien hoac ac ma
gat hai ket qua hanh phuc hay kho au trong hien tai va ca tng
lai. Nh mot cay nghieng, nghieng ve hng nao th khi b chat goc
se nga theo hng o.
Nhng ngi con Phat luon xay dng cay i nghieng theo hng
thien, bang cach chuyen hoa ba nghiep than khau y t xau ac
thanh tot ep, th chac chan no se nga theo hng lanh. Vay th
cai chet se la mot s thay ao mi, thang hoa them, tot ep hn
i song tng lai va nh the th co g phai ang s.
S song luon troi chay, nh dong song qua moi khuc quanh se
khac i, thac ghenh hoac em a nhng roi se xuoi ra bien ln. Cai
chet cua con ngi cung vay, la bc ngoat cua dong song e m
ra mot sinh lo mi thenh thang hn, se xuoi ve Niet ban neu ngi
con Phat chuyen lam cac viec lanh, nhat la co niem tin sau sac vao
Tam bao, gii luat va thanh tu thien nh.[
350
8- COI NGUON KHO AU

Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai ong Vien, Loc
Mau giang ng. Luc bay gi, ngi chau trai cua Visakha
b menh chung. Va Visakha vi ao am t, toc am t,
vao luc sang sm i en anh le The Ton, roi ngoi xuong
mot ben. The Ton noi vi Visakha:
Nay Visakha, ba t au en, vi ao va toc am t, i
en ay qua sm nh vay?
Bach The Ton, a chau kha ai va de thng cua con a
menh chung. Cho nen con vi ao va toc am t, i en ay
vao sang sm nh vay.
Nay Visakha, ba co muon tat ca ngi Savatthi nay la
con va la chau cua ba khong?
Bach The Ton, con muon tat ca ngi Savatthi nay la
con va la chau cua con.
Nhng nay Visakha, co bao nhieu ngi Savatthi mang
chung (chet) hang ngay?
Bach The Ton, co mi ngi Savatthi mang chung
hang ngay. Cho en co mot ngi Savatthi mang chung
hang ngay. Bach The Ton, Savatthi khong co thoat c
so ngi b chet.
Ba ngh the nao, nay Visakha? Nh vay ba co khi nao
c kho vai va toc khong b t khong?
Tha khong, bach The Ton! That la va u cho con, so
nhieu nh vay ve con va ve chau.
Nay Visakha, nhng ai co mot tram ngi than yeu,
nhng ngi ay co mot tram s au kho. Cho en nhng ai
co mot ngi than yeu, nhng ngi ay co mot s au kho.
351
Nhng ai khong co ngi than yeu, nhng ngi ay khong

co s au kho. Ta noi rang ho la ngi khong co sau, khong
co tham am va khong co u nao.
(TKVN, Tieu Bo I, chng 8, pham Pataligamiya [lc],
Nxb TP.HCM an hanh, 1999, tr.286)
LI BAN:
Song tren i, moi ngi eu co nhng ngi than thng nh gia
nh, ban be, ong nghiep. Khi xay ra nhng mat mat, chia ly, ai
cung thng tiec va kho au. Co le niem au ln nhat cua con ngi
la cuoc chia tay vi nhng ngi rat than yeu, vnh vien ra i khong
bao gi tr lai.
Niem au ay la thuoc tnh, la than phan cua con ngi, khong ai
tranh khoi. Co ieu la au kho ay nhieu hay t, tha tht hay don
dap va thai o tiep nhan, oi dien vi thc te phu phang gia moi
ngi khac biet ma thoi.
Om chat lay niem au hay vt len tren au kho e ton tai la mot
cau hoi ln. Co the ai cung biet cach ly giai nhng khong phai
ngi nao cung lam c. V rang, mat i mot ngi than thng
nhat la mat tat ca, co khi mat luon phng hng va iem ta cua
mot i ngi. Nhng tr treu va nghiet nga thay cho cuoc i la
ngi mat ra i th a anh nhng ngi con song th van lai.
lai e tiec thng, e tham tha va e cam nhan sau tham tot cung
the thai, nhan tnh.
Theo tue giac The Ton, chnh s luyen ai, thng yeu la coi nguon
cua au kho. Tuy nhien, nhng ai thieu vang thng yeu th khong
the la ngi. V the, ngi con Phat von giau long yeu thng
nhng phai vt len tren au kho bang tue quan bi niem au ay
khong phai ch rieng mnh. Nh ba Visakha nhan thc c rang
niem au ay khong ch rieng mnh ma bao trum ca thanh Savatthi.
352
c Phat day nhng ai khong co ngi than yeu, nhng ngi

ay khong au kho khong co ngha la go a, vo cam, quay lng vi
than nhan va cuoc i ma chnh la vt len tnh chap thng yeu
v ky, sieu viet cai toi luyen ai ca nhan. V the, ngi con Phat phai
biet chap nhan quy luat vo thng nghiet nga cua cuoc i e vt
len niem au cua tnh cam ca nhan, an tru trong hien tai.[
353
VIII. THUYET PHAP & NGHE PHAP
354
1- BA HANG NGI NGHE PHAP

Mo t th i , The To n tru Savatthi, ta i v n o n g
Anathapindika day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co ba hang ngi nay xuat hien i.
The nao la ba? Hang ngi vi tr tue lon ngc, hang ngi
vi tr tue bap ve, hang ngi vi tr tue rong ln.
Nay cac Ty kheo, the nao la hang ngi vi tr tue lon
ngc? ay, co hang ngi thng i nghe phap. Ngi
ay, oi vi bai thuyet giang khong co tac y en oan au,
oan gia va oan cuoi. Khi ng day, oi vi bai thuyet
giang khong co tac y en oan au, oan gia va oan cuoi.
V nh, mot cai ghe lon ngc, nc cha trong ghe tuon
chay, khong dng lai.
Nay cac Ty kheo, the nao la hang ngi vi tr tue bap
ve? ay, co hang ngi thng i nghe phap. Ngi ay,
oi vi bai thuyet giang co tac y en oan au, oan gia va
oan cuoi. Nhng khi ng day, oi vi bai thuyet giang
khong co tac y en oan au, oan gia va oan cuoi. V
nh, tren bap ve mot ngi, e cac hat au, hat gao. Khi
ngi ay ng day, khien tat ca eu ri vai.
Nay cac Ty kheo, the nao la hang ngi vi tr tue
rong ln? ay, co hang ngi thng i nghe phap.
Ngi ay, oi vi bai thuyet giang co tac y en oan au,
oan gia va oan cuoi. Khi ng day, oi vi bai thuyet
giang co tac y en oan au, oan gia va oan cuoi. V
nh, mot cai ghe dng ng, nc cha trong ay c gi
lai, khong co chay i.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 3, pham Ngi,
phan Lon ngc [lc], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.231)
355
LI BAN:
Trong Phat giao, nghe phap la mot trong nhng phng thc tu
tap tr tue (van tue). Nh nghe phap ma am hieu giao ly va trc
nhan ra nhieu van e, roi t o co the chuyen hoa c cac tat
xau, nhng kho au. Tuy nhien, trong so kha nhieu ngi tham d
nghe phap tai cac ao trang, giang ng th khong phai ai cung
hoi u can lanh e nhan thc tron ven giao phap.
Co hang ngi nghe phap ch e gieo duyen, khong tap trung,
khong nam bat c giao ngha va tat nhien la ho khong the suy
t, chiem nghiem ve li Phat day e ap dung trong cuoc song
thng ngay. Phat v hang ngi nay nh cai ghe up ngc, khong
ng c chut nc nao.
Hang ngi th hai th mau quen, khi nghe phap co tap trung, hieu
c giao phap nhng nghe xong th thoi, chang lu tam nghien
ngam. Tuy co kha hn hang ngi th nhat nhng v t lu tam nen
du nghe phap nhieu van hieu biet giao phap rat khiem nhng.
Phat v s hieu biet giao phap cua hang ngi nay nh hat au, hat
gao e tren bap ve, ng day la ri ngay xuong at, khong dnh lai.
Hang ngi th ba nghe phap c Phat khen ngi, v sau khi nghe
hieu th thng xuyen nh ngh, t duy, chiem nghiem ve nhng g
a c nghe. Nh vay, giao phap luon tham nhuan trong cuoc
song, ng x cua ho. Va han nhien hang ngi nay tu tap co
chuyen hoa, at c an vui, giai thoat.
V the, nhng ngi con Phat luon t ran nhac mnh e hng en
la hang ngi nghe phap vi tr tue rong ln: nghe, hieu, ghi nh,
chiem nghiem va thc hanh.[
356
2- UNG THI
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana, day
cac Ty kheo:
Co bon thi gian nay, nay cac Ty kheo, neu kheo tu
tap, kheo van chuyen, tuan t a en s oan diet cac lau
hoac. The nao la bon? Nghe phap ung thi, am luan ve
phap ung thi, ch ung thi, quan ung thi.
Nay cac Ty kheo, v nh tri ma tren nh nui, nc
chay theo khe nui tran ay thung lung, sau o tran ngap ao
ho, tran ay song suoi roi tran xuong ai dng. Cung vay,
bon thi gian nay, nay cac Ty kheo, neu kheo tu tap, kheo
van chuyen, tuan t a en s oan diet cac lau hoac.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 4, pham Anh sang,
phan Thi gian, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.81)
LI BAN:
S nghiep tu tap cua mot ngi, e oan tan lau hoac, at en
giai thoat, can tuan thu theo mot trnh t nhat nh. Tien trnh
nay c The Ton anh du nh nc xuoi dong t tren nh nui ve
en bien khi.
Nghe phap la nhan to quan trong au tien. Khong nghe giang, hoc
tap, nghien cu va tm hieu giao ien th chac chan tu mu.
Nghe phap chnh la mot trong nhng phap tu tac thanh nen tr
tue (Van tue). Viec tm hieu kinh ien phai ung thi, tc la phai
i theo trnh t, theo th bac t thap en cao, t tuc e en chan
e.
Sau khi nghe phap, khong phai ai cung hieu tron ven, nam bat
c tinh tuy cua giao phap. V the, can phai t duy, chiem
nghiem va am luan e ao sau ngha ly. Phap am la mot
357
phng thc hoc Phat phap vo cung can thiet. T duy va thao
luan Phat phap se giup hanh gia tham thau giao phap sau sac,
chnh xac hn (T tue).
Van tue va T tue von rat quan trong, lam nen tang cho Tu tue.
Ch va quan, hay noi cach khac, tu tap nh va tue la c s cho
moi phap mon. Ch la nh, tc s tap trung, ngng ong, lang
yen tat ca moi tap niem. Quan la tham sat, thay ro nh that t
tnh cua van phap. Ch va quan ung thi la van dung ch quan
nhuan nhuyen, tng thch vi thc tai cua than tam e diet tan
phien nao, thanh tu chanh tr, chng ac giai thoat, Niet ban.
Nh vay, hoc hoi, t duy va thc hanh phap neu c ng dung
co th lp, trnh t la nhan to a en s thanh cong trong tu
tap. Dung cong ung thi la ieu can lu tam cho bat ky ai muon
tu hoc co ket qua. Ngay nay, ngi tu tuy nhieu nhng chng ac
cac Thanh qua khong nhieu, phai chang chung ta cha thc s
kheo tu tap nh li ch day cua The Ton?[
358
3- THUYET PHAP PHAN BIET

Mot thi, The Ton tru Nalanda, tai rng
Pavarikamba. Roi thon trng Asibandhakaputta i en
anh le, bach The Ton:
Bach The Ton, v sao oi vi mot so ngi, The Ton
thuyet phap mot cach hoan toan tron ven va oi vi mot so
ngi khac lai khong nh vay?
Nay thon trng, ong ngh the nao, mot ngi cay ruong
co ba tha ruong. Mot loai ruong tot, mot loai bac trung va
mot loai ruong xau. Ngi cay ruong ay muon gieo hat
tha ruong nao trc?
Bach The Ton, tat nhien ngi cay ruong muon gieo hat
giong vao tha ruong tot trc.
Nay thon trng, cung vay, v nh tha ruong tot la cac
Ty kheo, Ty kheo ni cua Ta. V nh tha ruong loai trung, la
cac nam n c s cua Ta. oi vi ho, Ta thuyet phap s
thien, trung thien va hau thien, co ngha, co van. Ta noi len
cho ho biet i song Pham hanh thanh tnh. V ho song lay
Ta lam cho nng ta. V nh tha ruong xau la cac ngoai
ao, Ba la mon, du s. oi vi ho, Ta thuyet phap s thien,
trung thien va hau thien, co ngha, co van. V rang, neu
ho hieu c ch mot cau, nh vay la ho c hanh phuc an
lac lau dai.
(TKVN, Tng ng Bo IV, chng 8, phan Thuyet phap
[trch], Nxb Ton Giao, 2001, tr.493)
LI BAN:
Tat ca chung sinh eu co kha tnh giac ngo, tuy nhien tuy thuoc
vao duyen nghiep cua moi ngi ma kha nang ay c phat huy
359
va co nhng thanh tu nhat nh.

Theo tue giac The Ton, co ba nhom oi tng c ban can phan
biet giao hoa. Trc het la nhng e t xuat gia, nhng tha
ruong tot can gieo hat trc. Hoa trai giai thoat cua T thanh qua
von a tiem tang trong hang ngu xuat gia. Vi li the cua i
song xuat gia la khong b gia nh rang buoc, co the danh het thi
gian cho thien nh va nh the, s chng ac cac Thanh qua la
ieu chac chan ho se gat hai c. ay cung la ly do The Ton u
ai hang trng t.
Tiep en la hang c s Phat t, nhng e t tai gia cua The Ton.
Do ac iem sinh ke va nhieu rang buoc vi gia nh, xa hoi nen
khong the chuyen nhat tu tap giai thoat nh hang xuat gia. Tuy
nhien, hang c s co mot trong trach to ln la ho phap va van co
the thanh tu nhng qua Thanh t S qua en Tam qua. Do o,
hang c s trong giao phap la nhng tha ruong loai trung, neu gia
tam cham bon th cung c en bu xng ang.
Ngoai ra, oi vi nhng tha ruong xau, The Ton van gieo mam hy
vong, mong moi ni ho d phan giac ngo e c li ch. Do vay,
The Ton thng quan sat can c e tuy duyen giao hoa, du bnh
ang oi vi tat ca chung sinh nhng phng tien va phap mon
tuyen thuyet cung nh s quan tam cho moi nhom oi tng th
co khac biet.[
360
4- GIAO HOA NGI NGHEO

Mot thi, The Ton tru Rajagha, Veluvana. Bay gi,
mot ngi benh hui ten la Suppabuddha ngheo oi, an xin,
khon cung. T xa, thay hoi chung ang nghe The Ton thuyet
phap, Suppabuddha ngh rang: ay, co the xin c cai
g e an, lien i en. Khi en ni, biet The Ton ang thuyet
phap, lien lai nghe phap.
Roi The Ton, quan sat hoi chung biet rang ngi hui
Suppabuddha co the hieu phap nen tuan t thuyet ve bo th,
tr gii, thien gii, s nguy hiem cua cac duc, s xuat ly.
Nh tam vai c got ra nhng vet en nen de nhuom;
cu n g va y , sau khi nghe pha p , trong ta m ng i hu i
Suppabuddha khi len phap nhan xa ly tran cau: Pham cai
g c khi len, tat ca eu b oan diet, chng qua D lu.
Roi Suppabuddha phat tam quy y Tam bao, nguyen t nay
cho en mang chung, tron i quy ngng.
(TKVN, Tieu Bo I, chng 5, pham Trng lao Sona,
Nxb.TPHCM an hanh, 1999, tr.203)
LI BAN:
Khong phai en bay gi ma ngay t thi The Ton tai the, khi thay
hoi chung ong ao th nhng ngi an xin keo en, vi c mong
n gian la co the xin c thc pham e song qua ngay. V the,
moi khi chua co le hay hoi th nhng ngi an xin tu ve ong ao,
nhat la dp le ln th ho en cang ong hn.
Co nhien The Ton va cac Ty kheo thi bay gi song i khat thc
nen khong co nhieu thc pham e san se nhng nh quan sat
nhan duyen, The Ton kheo thuyet giang hp vi can tanh cua ho
nen giao hoa de dang, a ho ve vi Chanh phap, tr thanh Phat
361
t chan chanh, tham ch chng ac Thanh qua.

Ngay nay, chung ta co nhieu cai e cho nhng ngi hanh khat
hn, v the ho tap trung en chua vao nhng dp le hoi cang ong.
Moi khi en chua le bai, tham quan, th gian va tnh tam, nhn
thay canh tng nay ai cung khong khoi chanh long.
Giai phap cho van e nay th co nhieu nhng ket qua khong may
kha quan. Bi v neu cho ho vat chat thoi th ch la phng thc
tam thi, oi khi b nhng ngi bieng nhac li dung. Nen chang
ngoai vat chat ra, ngi con Phat can phat khi long t bo th
phap, nh The Ton a thuyet phap giao hoa Suppabuddha.
Ngi cho va nhan eu c li ch khi ca hai hieu c y ngha cua
viec mnh lam. Do vay, t bi va tr tue phai song hanh trong moi
hanh x cua ngi con Phat, nhat la trong phng dien bo th, e
tat ca eu li lac.[
362
5- DU HANH
cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam ieu nguy hai nay cho
ngi song du hanh dai, du hanh khong co muc ch.
The nao la nam?
Khong nghe ieu cha c nghe; khong lam cho thanh
tnh ieu a c nghe; co s hai mot phan ieu a c
nghe; cam xuc benh hoan tram trong; khong co ban be.
Nay cac Ty kheo, co nam li ch nay cho ngi song du
hanh co muc ch. The nao la nam?
Nghe ieu cha c nghe; lam cho thanh tnh ieu a
c nghe; khong co s hai mot phan ieu a c nghe;
khong cam xuc benh hoan tram trong; co ban be.
phan Du hanh dai [1], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.723)
LI BAN:
Du hanh la khong co nh mot ni, luon di chuyen, gan nh lang
thang vo nh cot yeu nham khong dnh mac vao cac tien nghi vat
chat. Du hanh la loi song ep, thong dong nhe nhang cua cac bac
xuat gia, khat s. Ch ba y va bnh bat, v Ty kheo c the bo hanh,
van du o ay t tai. Cm an hang ngay phu thuoc vao tn th, cho
ngh la nhng goc cay. Song n gian tri tuc va thieu duc, khong
can d phong cho tng lai; ch an tru vng chai, chanh niem tng
phut giay trong hien tai.
ac trng cua i song khat s la du hanh, vi muc ch tr
duyen cho giai thoat. Thay oi moi trng song lien tuc nham
tranh xa s tham am va chap thu. Ngay ca goc cay ma khong
363
nen ngu qua ba em v s khi tam a thch va bam vu, huong

g la tinh xa, chua chien va tn o Mat khac, du hanh co muc
ch la c hoi quy gia e hoc hoi, tam cau giao phap. Ra i, tam
nhn se c m mang, tri thc se them hoan thien, bi i mot
ngay ang, hoc mot sang khon. ac biet la hoc hoi nhng kinh
nghiem thc tap chuyen hoa noi tam t cac bac trng lao, ton
tuc e chuyen hoa phien nao t than.
c tiep nhan va trao truyen kinh nghiem tu tap la phuc duyen
cua hang hau hoc. S trai nghiem cua ch v trng lao se lam giau
them hanh trang giai thoat cho ngi thc tam cau hoc, nhat la s
than chng ma ch v o kinh qua nh nhan qua, nghiep bao, toi
phc va cac dien bien noi tam trong thien nh. Nhng li giao
huan ay nh cam lo ti tam nhng tam hon bat an, ac biet la
khi day niem tnh tn giai thoat ni cac hanh gia s c, noi tam
cha thc s an lac, vng chai.
Du hanh con la mot phng thc van ong c the, ren luyen the
lc, thch ng vi nhieu moi trng song khac nhau, tao ra s
ieu hoa va khoe manh. ong thi, i song du hanh se m rong
cac quan he phap l, that chat them tnh huynh e nhng tru
x khac nham tr duyen va nng ta lan nhau hng en giai
thoat. ay la nhng li ch thiet thc cho nhng hanh gia song
du hanh co muc ch.
Tuy nhien, oi vi nhng ai du hanh khong v muc tieu hng en
giai thoat th ch n thuan la du h ma thoi. Van du sn thuy du
lch o ay ma xa ri muc tieu pham hanh va hng en giai thoat
th khong phai la hanh du hanh. V the, du hanh co muc ch la
ieu toi can thiet cho i song khat s nham hng en giai thoat,
an lac.[
364
6- BON HANG NGI NGHE PHAP

Mot thi, The Ton tru gia dan chung Vajji, lang
Bhanda. Tai ay, The Ton goi cac Ty kheo:
Co bon hang ngi, nay cac Ty kheo, hien hu i.
The nao la bon? Nghe t, ieu a nghe khong c khi len;
nghe t, ieu a nghe c khi len; nghe nhieu, ieu a
nghe khong c khi len; nghe nhieu, ieu a nghe c
khi len.
ay, nay cac Ty kheo, co hang ngi c nghe t ve
kinh phap. Vi nhng ieu a nghe t oi nay, ngi ay khong
biet ngha, khong thc hanh phap.
Nay cac Ty kheo, ay, co hang ngi c nghe t ve
kinh phap. Vi nhng ieu a nghe t oi nay, ngi ay biet
ngha, thc hanh phap.
ay, nay cac Ty kheo, co hang ngi c nghe nhieu
ve kinh phap. Vi nhng ieu a nghe nhieu nay, ngi ay
khong biet ngha, khong thc hanh phap.
Nay cac Ty kheo, ay, co hang ngi c nghe nhieu
ve kinh phap. Vi nhng ieu a nghe nhieu nay, ngi ay
biet ngha, thc hanh phap.
Nay cac Ty kheo, co bon hang ngi nay hien hu
i.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 4, pham Bhandagama,
phan Hoc hoi t, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.560)
LI BAN:
Nghe phap la mot trong nhng phng thc tu hoc cua ngi con
Phat. Muon tu hoc thanh cong tat phai hoc tap, nghe phap e hieu
va hanh tr ung Chanh phap. Tuy nhien, tuy theo kha nang ma
365
moi ngi trong qua trnh nghe phap nhan thc giao phap khac
biet nhau.
Trc het, co hang ngi t nghe ong thi vi c duyen nghe
phap t oi ay cung khong hieu phap. ay la mot han che ln, v
khong hieu phap se a en nhieu tai hai, hanh tr sai lac, nhat la
van e tin ma khong hieu Ta chnh la ph bang.
oi vi hang ngi t nghe phap nhng hieu c va thc hanh
nhng van e a nghe, ieu nay that quy gia, ang tran trong. Ch
can hieu phap du khong nhieu nhng am bao se nhan thc va
hanh tr ung phap va chac chan se co nhieu li ch.
Trng hp cua hang ngi nghe nhieu nhng hieu va hanh tr
chang bao nhieu kha pho bien. Thc te cho thay hien nay ngi
hoc phap rat nhieu nhng cot tuy va tinh hoa cua giao phap ma
ngi hoc lanh hoi c khong may kha quan. Nhat la phng dien
hanh tr phap, nen tang cua chuyen hoa khong c ng dung nen
a phan khong vt thoat kho au.
Cuoi cung, hang ngi nghe phap nhieu, hieu va thc hanh ay
u nhng ieu a c nghe la nhng hat giong tot trong Chanh
phap. Bi hang ngi nay la nhng bac chan nhan, chac chan se
tm ra hanh phuc, an lac trong i song ong thi no lc em
kinh nghiem giai thoat o truyen ba cho moi ngi cung c li
ch, an vui.
Ngi con Phat chan chanh la phai hieu va thc hanh Chanh phap
e tng bc chuyen hoa kho au, thiet lap hanh phuc trong i
song hien tai. V the, nghe phap e hieu, hieu phap e thc hanh,
thc hanh phap e thoat kho la phng cham tu hoc cua tat ca
nhng ngi con Phat.[
366
7- BAN LNH HOANG PHAP

Mot thi, The Ton tai Rajagaha, Veluvana. Roi Ton
gia Punna (Phu Lau Na) i en anh le, bach The Ton:
Lanh thay! Bach The Ton, neu The Ton van tat thuyet
phap cho con. Sau khi nghe phap, con se song an tnh, khong
phong dat, nhiet tam, tinh can.
Nay Punna, sau khi c nghe giao gii van tat cua Ta,
ong se tru tai quoc o nao?
Bach The Ton, con se tai Sunarapanta.
Nay Punna, tho bao, oc ac la ngi x Sunarapanta.
Neu ngi x Sunarapanta chi bi, mang nhiec ong, ong
ngh the nao?
Bach The Ton, con se ngh: That hien thien, ngi x
Sunarapanta! V nhng ngi nay khong lay tay anh ap ta.
Nhng neu ho anh ap ong bang tay, ong ngh nh
the nao?
Bach The Ton, con se ngh: That hien thien, ngi
x Sunarapanta! V nhng ngi nay khong anh ap
ta bang gay.
Nay Punna, nhng neu ngi x Sunarapanta se anh
ap ong bang gay, thi ong ngh nh the nao?
Bach The Ton, con se ngh: That hien thien, ngi x
Sunarapanta! V nhng ngi nay khong oan mang ta bang
kiem sac ben.
Nay Punna, nhng neu ngi x Sunarapanta se oan
mang ong vi li kiem sac ben, thi ong ngh nh the nao?
Bach The Ton, neu nhng ngi x Sunarapanta se
oan mang con vi li kiem sac ben th con se ngh:
367
Chnh ho a giup con loai bo cai than o trc nay.

Lanh thay, lanh thay, nay Punna. Ong co the song tai
quoc o Sunarapanta.
Roi Ton gia en x Sunarapanta, trong mua ma ay,
Ton gia o c 500 c s.
(TKVN, Tng ng Bo IV, pham Chana, muc Punna,
LI BAN:
Gieo trong, phat tan hat giong Bo e vao tam thc moi ngi la s
mang thieng lieng cua e t Nh Lai. e thc thi tron ven s mang
cao ca ay, ngi con Phat phai dan than, phung hien tat ca v
tng lai cua Phat phap, tham ch phai dam xa than v ao.
Mot trong nhng yeu to c ban va quan trong nhat cua v Nh Lai
s gia la un uc, trui ren y ch nham hoan thien t than, sat son
vi tam nguyen hoang phap. Khong ch hoc rong, bien tai, v Nh
Lai s gia con phai phat ai nguyen o sinh cho en khong tiec
than mang.
Khi s hoan thien at en o chn, tr tue va phng tien hoang
phap ay u se tao ra ban lnh cua mot v Nh Lai s gia. Luc bay
gi, ho u kha nang i en bat c ni au, bat chap ni ay kho
khan en the nao cung co the hoan thanh vien man Phat s.
Ni Ton gia Punna dung hoi ay u cac yeu to can thiet cua mot v
Nh Lai s gia. La bac tien phong ay ban lnh va thanh cong nhat
trong cong cuoc a Phat phap en nhng vung xa. Ton gia Punna,
mot bac thay ang knh, mot ien hnh sinh ong cho cac v Nh
Lai s gia trong thi hien ai hoc tap va noi theo.[
368
8- NGHE PHAP C NHIEU LI CH

Mot thi, The Ton tru Kimbila, tai Veluvana, Ngai
cho goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, nghe phap co nam li ch nay. The
nao la nam?
c nghe ieu cha nghe, lam cho trong sach ieu a
c nghe, oan tr nghi, lam cho tri kien chanh trc, lam
cho tam tnh tn.
Nay cac Ty kheo, nghe phap co nam li ch nay.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Kimbila,
phan Nghe phap, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.708)
LI BAN:
Tri thc la cha khoa e m ca moi kho tang cua cuoc song. Ngay
ca kho tang tr tue Bat nha von sieu viet ngon ng va t duy cung
rat can en tri thc trong giai oan tiep can au tien. phng
dien the gian, neu khong co tri thc th cuoc i se toi tam, nhan
loai se mai kho au, lam than, c cc. Trong hanh trnh tm cau
chan ly, cung vay, neu thieu vang tri thc th se khong co chiec be
e qua song va chang the nao co ngon tay e ch mat trang.
Muon co c tri thc ay th ngoai kha nang t duy, nghe va oc
la nhng phng thc c ban ong thi cung toi u nhat.
Mot ngi con Phat, muon co tri thc ung an e thiet lap
chanh kien th phai oc, nghe va t duy that nhieu ve nhng li
Phat day. Thi c The Ton con tai the, kinh Phat di dang van
ban cha hnh thanh. Do vay, nghe phap la phng cach duy nhat
e hoc tap giao phap nham t duy, tu tap roi tng bc the nhap,
trc nhan chan ly. Muon co mot e muc e t duy, tat nhien phai
c nghe Phat hoac ch Tang giang thuyet, khai m trc ve e
369
muc ay. V the trong ba loai tr tue: tr tue nh nghe phap (van
tue), tr tue nh t duy phap (t tue) va tr tue nh tu tap ve phap
(tu tue) th van tue c thiet lap au tien lam c s cho t tue va
tu tue.
Nghe phap e co nhan thc ung an ve Chanh phap la mot
trong nhng nhiem vu c ban cua ngi con Phat. Trong nam li
ch cua nghe phap ma Phat a neu tren khong ngoai muc ch
nghe e hieu, hieu e tin va tin hieu e thc hanh. Mot Phat t
neu ch n thuan co niem tin vao Tam bao th cha u, ngoai
niem tin th bat buoc phai co s hieu biet chnh xac, sau sac ve
giao phap. V rang, niem tin theo quan iem cua The Ton phai la
tnh tn, tc do hieu biet mi co niem tin. Neu tin ma khong hieu
th ong ngha vi s ph bang, la me tn. Do vay, ngi con Phat
phai thng xuyen nghe phap; nghe phap e tu hoc nham hoan
thien t than va e hoang phap li sanh.
Ngay nay, e tiep can va hoc tap giao ly cua c Phat co vo so
phng tien. Tuy nhien, nghe phap van la phng tien toi thang v
co tnh trc quan, rat sinh ong, ac biet la thnh chung co the
thao luan trc tiep vi ngi giang phap e trc nhan chan ly. V
the, ngi Phat t phai thng xuyen nghe phap e phat huy
nhan thc, hieu biet sau sac hn ve giao ly, pha tan nhng nghi
hoac, thanh tu niem tin Tam bao vng chac, khong thoi chuyen.[
370
9- NAM C CUA PHAP S

Mot thi, The Ton tru Kosamb, tai vn Ghosita.
Luc bay gi, Ton gia Udayi ang ngoi thuyet phap vi hoi
chung ong ao vay quanh. Ton gia Ananda thay vay bach
The Ton:
Bach The Ton, Ton gia Udayi ang ngoi thuyet phap
vi hoi chung ong ao vay quanh.
Nay Ananda, that khong de g thuyet phap cho ngi
khac. e thuyet phap cho ngi khac, nay Ananda, sau khi
noi tam an tru c nam phap, mi nen thuyet phap cho
ngi khac. The nao la nam?
Ta se thuyet phap theo tuan t; Ta se thuyet phap vi
mat nhn vao phap mon; Ta se thuyet phap vi long t
man; Ta se thuyet phap, khong phai v tai vat; Ta se thuyet
phap, khong lam thng ton cho mnh va ngi. Nay Ananda,
khi thuyet phap cho ngi khac can phai suy ngh nh vay.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Dieu phap,
phan Ton gia Udayi, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.611)
LI BAN:
Thuyet giang giao ien, kinh phap cho moi ngi hieu ro li Phat
day va ng dung thc hanh e chuyen hoa kho au, xay dng
hanh phuc an vui la nhiem vu cua moi ngi con Phat. Khong ke
la xuat gia hay tai gia, e t Phat phai chung sc ganh vac s
mang hoang phap, em anh sang Chanh phap soi sang cuoc i,
thong qua s tu hoc cua chnh mnh e lam li ch cho ban than
va xa hoi.
Dien thuyet Phat phap ma chuyen hoa c ngi nghe ong thi
khien ho tr nen thch thu tm hieu giao phap, ham mo phap s
371
chang phai la chuyen de dang. Phai tu luyen, tch luy kinh nghiem,
trau gioi tri thc va hoi tu ay u phc duyen mi tr thanh mot
phap s gioi, chinh phuc c ngi nghe. Theo tue giac The Ton,
c s e mot phap s thuyet phap thanh cong th tam phai an tru
vao nam c: Trnh bay van e theo trnh t; hieu ro ve giao phap
ang trnh bay; ong c thuyet phap la t bi; khong thuyet giang v
danh li; nhng ieu noi ra khong lam hai cho mnh va ngi.
Hien nay, khong kh hoc Phat va thuyet giang giao ly nc ta dien
ra kha soi noi khap ni. T nhng giang ng, hoc ng Phat
giao cho en cac chua vien, ao trang va nhng khoa tu eu co to
chc thuyet phap. Tuy nhien, thc te cho thay hau het phap s la ch
ton c Tang, trong khi oi ngu phap s Ni tuy co hoat ong nhng
kha khiem nhng va gan nh hiem hoi lam mi co mot vai c s
thang toa dien thuyet giao phap cho quang ai quan chung.
ay la van e ma chung ta cung suy ngam e a dang hoa oi ngu
phap s, giang s. V theo tieu ch cua The Ton, nam c nh a
noi tren mi chnh la nen tang e kien toan kha nang hoang
phap, thuyet phap cua mot ca nhan ch khong phan biet la Ty
kheo hay Ty kheo ni hoac tai gia hay xuat gia[
372
10- THUYET PHAP NH TY KHEO NI SUKKA

Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Veluvana, cho
nuoi dng cac con soc.
Luc bay gi, Ty kheo ni Sukka ang thuyet phap vi ai
chung oanh vay.
Roi mot Da xoa co long tnh tn oi vi Ty kheo ni
Sukka, i t ng nay en ng khac, t nga t nay en
nga t khac Rajagaha, va ngay luc ay, noi len nhng bai
ke nay: Nay ngi Vng Xa thanh/Cac ngi a lam g/
Ma nay lai nam dai/Nh say v ru ngot/Khong hau ha
Sukka/ang thuyet phap bat t/Phap ay khong tr lui/
Cam lo khong lng vi/Ta ngh ngi tr tue/Uong nc
cam lo ay/Chang khac mot tran ma/Vi ke khat l hanh.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 10, phan Sukka,
LI BAN:
Thuyet phap la nhiem vu can ban (ch sau tu tap) cua cac Ty kheo.
Cac bac Thanh tang thi xa thng tuyen thuyet giao phap trong
khi i khat thc, sau khi tho trai, nhng luc ngi khac tm en hoi
ao, trong luc can phai tranh luan va phan ln la thuyet phap tai
cac tinh xa, giang ng v.v Ngoai The Ton, cac Ty kheo th
nhng Ty kheo ni va hang c s cung gop phan quan trong vao s
nghiep hoang phap. Nhng Thanh n A la han thong tue nh
Khema (Tr tue e nhat), bien tai nh Dhammadinna (Thuyet phap
e nhat) a lam rang danh giao phap Nh Lai. Ty kheo ni Sukka
tuy khong c ton vinh vao hang ai e t nhng tai tr va c o
hn ngi a thuyet phap khien cho quy than quy phuc, phat
nguyen ho tr.
373
Chung ta can thay rang, khong han la phai co bang cap chuyen
nganh giang s hay co hoc v cao mi thuyet phap thanh cong.
Ty kheo ni Sukka ch vi tam thanh, nhiet huyet hoang phap
cung vi kha nang thien nh, tham nhap va the nghiem giao
phap cua t than ma cam hoa c hoi chung tri ngi. Mot
phap s tuyen thuyet giao phap ma nhiep phuc c hoi chung
ong ao, on ao tr nen thanh tnh vang lang o la ieu kho,
nhng chuyen hoa c cac loai khac (ch Thien, ma quy) bo ta
quy chanh lai cang kho hn. Ngay nay, nang lng giac ngo va
giai thoat, hay noi cach khac, pham hanh, c o, s thc tu,
thc chng cua v phap s tr nen vo cung quan trong, nen tang
cho s hoang phap thanh cong.
Phap thoai nay cung cho thay vai tro ho phap cua ch Thien va quy
than. Chung ta th tng tng, mot phap s ang an thuyet
phap ma trong ao trang khong ch hang Phat t ma co ca ch
Thien va quy than v knh trong phap s ma ong vien, nhac nh
moi ngi en nghe phap th ao trang ay se trang nghiem va
hng thnh en mc nao. Ngoai ra, thuyet phap khong nhat thiet la
phai ang an vi hoi chung ong ao va thao thao vo ngai bien
tai ma ch can thanh tam oc tung kinh ien mot cach ro rang hay
im lang trong t duy thien quan cac e muc Chanh phap cung co
the giao hoa chung sinh.[
IX. CH THIEN & MA QUY
376
1- NHAN DUYEN PHC BAO LAM THIEN CHU

Mot thi, The Ton tru Vesali, tai Trung Cac giang
ng. Roi Mahali, ngi Licchavi i en anh le va bach
The Ton:
Bach The Ton, The Ton co biet Thien chu Sakka khong?
Nay Mahali, Ta biet Sakka va cac phap tac thanh Sakka.
Chnh do chap tr cac phap ay, Sakka c a v Thien chu.
Nay Mahali, thu xa, khi Thien chu Sakka con la ngi,
v nay chap tr va thc hanh bay cam gii tuc. The nao la
bay cam gii tuc? Cho en tron i, toi hieu dng vi cha
me. Cho en tron i, toi knh trong cac bac gia trng.
Cho en tron i, toi noi li nhu hoa. Cho en tron i, toi
khong noi hai li. Cho en tron i, vi tam xa la cau ue
va xan tham, toi song vi tam bo th; hoan hy th xa, nhiet
tnh ap ng cac nhu cau, sung sng phan phoi vat bo th.
Cho en tron i, toi noi li chan that. Cho en tron i,
toi khong phan no; neu toi phan no, se mau chong dep tr.
Nh chap tr bay cam gii tuc nay, Sakka c a v
Thien chu.
phan Ch Thien, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.511)
LI BAN:
Thien chu Sakka la vua cua coi tri Tam Thap Tam, co ay u
phc bao va uy quyen trong Thien gii. a v Thien chu cua
Sakka co c nh tu tap bay cam gii tron ven, ay u khi con
lam ngi.
Bay gii cam nay chnh la nhan e tac thanh phc bao cua mot v
Thien chu, ong thi o cung la bay nhan cach cua mot ngi e
377
t Phat. Ch nguyen cao ca cua ngi con Phat la hng en giai

thoat va giac ngo. Tuy nhien, neu cha ay u phc c, tr tue
e chng ac qua Phat th ch t cung c tai sinh lam tri,
ngi va xa la kho au cua tam o, ac ao: a nguc, nga quy,
suc sanh.
Nh vay, muon tai sinh lam ngi, hang e t Phat phai gn gi
va tu tap nam gii cam tron ven, ay u. Muon sinh vao coi tri,
lam vua cua tri Tam Thap Tam, ngi Phat t phai tu tap vien
man bay gii cam. Trong o, hieu dng vi cha me la van e toi
quan trong, c a len hang au. Tiep en la knh trong cac
bac bo lao, toc trng, gia trng. Mat khac, trong li an tieng
noi hang ngay phai chan that, nhu hoa, yeu thng va xay dng.
ong thi phai biet chia se, bo th va gi tam luon an vui, khong
nong gian, oan thu. Ch can thc tap tron ven bay ieu tren th
chac chan se gat hai c nhieu an vui va hanh phuc trong hien
tai va phc bao Thien chu v lai.
Tng lai cua moi ngi eu phu thuoc vao s tac nghiep cua
chnh ho trong hien tai. V vay, moi ngi con Phat phai t quyet
nh lay tng lai cua chnh mnh bang cach trang nghiem phc
bao t than, tho tr bay cam gii.[
378
2- TROM HNG
Mot thi, mot Ty kheo tru gia dan chung Kosala, tai
mot khu rng.
Luc bay gi, Ty kheo ay an xong, tren con ng i khat
thc tr ve, i xuong ho nc va ngi mui bong sen hong.
Roi mot v Thien tru khu rng ay, thng xot Ty kheo,
muon hanh phuc, muon canh giac lien i en Ty kheo. Sau
khi i en, v Thien ay noi len bai ke: Hoa nay t nc
sanh/Khong cho, ong ngi trom/Nh vay mot loai trom/
Ta goi ong trom hng.
Ty kheo ap: Khong lay i khong be/ng xa ta ngi
hoa/Vay do hnh tng g/c goi la trom hng/Ai ao
re cu sen/An dung cac loai sen/Do cac hanh ong ay/Sao
khong goi trom hng?
V Thien tra li: Ngi ti tien oc ac/Li ta khong lien
he/Nhng chnh that cho ong/Chnh li ta tng ng/Vi
ngi khong cau ue/Thng hng cau thanh tnh/Vi ke
ac nhn thay/Nho nh au si long/V ay xem that ln/
Nh am may tren tri.
Ty kheo noi: That s nay Da xoa/Ong biet ta, thng
ta/Hay noi lai vi ta/Khi thay ta nh vay.
V Ty kheo c v Thien ay canh giac, tam het sc
xuc ong.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 9, phan Sen hong
hay sen trang, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.449)
LI BAN:
Thng sen la mot thu tao nha, ien vien that bnh an, trong sang,
thanh cao va thanh thien nh mot bieu hien ong cam, biet n at
379
tri trc s ban tang cua thien nhien hao phong. Ch co nhng
ngi that s thanh thi, co tam hon cao khiet mi u tinh te e
cam nhan het nhng ve ep huyen nhiem cua t nhien.
The nhng, oi vi v Ty kheo, s thng thc va cam nhan tinh te
ay lai la toi loi v ang thc hien hanh vi an trom. That la va ngac
nhien ay thu v cho the thng khi vat b trom th vo hnh, ke an
trom la ngi lng thien va hanh vi an trom lai la thu thanh cao,
le nao yeu thien nhien lai la toi loi?
Th ra, khong phai Ty kheo trom hoa ma trom hng. oi vi ngi
thng th tam niem nhn bang mat ch nhat bang tay la mot s
canh tnh tuyet vi, nhng oi vi mot hanh gia hng en xa ly
tham ai th phai canh giac am nhiem t trong tam y. Bi am
me, thch thu du thanh khiet va tao nha en may cung la bieu hien
a chieu cua tham ai, da tren nen tang cua duc vong.
S d, v Thien canh tnh bi knh trong c o va cam men s tu
hanh cua v Ty kheo nen tr duyen. Theo v Thien ay, vi ngi
khong cau ue, thng hng cau thanh tnh th nhng ieu ac du
nho nh au si long, v ay xem that ln, nh am may tren tri.
V the, trom hng du ang cap thng thang khien nhng bac
thay cua ao chch phai kham phuc, du tinh vi en o t thng,
vo hnh, khong dau vet, la coi rieng ngi ngoai khong the biet
cung van la trom, mot trong nhieu hnh thc cua tam tham, nen
can phai tranh.
Nguyen khong lay cua khong cho, a tay ra roi rut tay vao cha
phai la kho. Khi luc can tiep xuc vi luc tran, e vt thoat tham ai
mi that s kho lam. Do vay, muon thu thuc luc can, bao ho than
tam, vng chai trc tran canh can phai chanh niem thng trc,
tnh giac cao o. ay cung la nguyen tac can ban cua viec hang
phuc va an tru tam.[
380
3- TUNG KINH
Mot thi, mot Ty kheo song gia dan chung Kosala,
tai mot khu rng.
Luc bay gi, v Ty kheo ay trc kia sieng nang
tung kinh rat nhieu, sau mot thi gian, tr thanh thu
ong, im lang.
Roi mot v Thien tru khu rng ay khong con c
nghe phap t v Ty kheo, lien i en, sau khi en, v Thien
ay noi len bai ke sau: Nay Ty kheo, sao ong/Song chung cac
Ty kheo/Lai khong chu tung oc/Cac kinh ien phap cu/
Ai nghe thuyet Chanh phap/Tam c sinh tnh tn/Va
ngay i hien tai/c moi ngi tan than.
V Ty kheo ap: Trc kia oi phap cu/Ta tha thiet tm
hieu/Cho en khi chng c/Qua v bac ly duc/T khi
chng ly duc/Moi thay, nghe, xuc cam/Nh tr tue hieu
biet/eu c bo mot ben/Chnh cac bac Hien thien/Giang
day la nh vay.
(TKVN, Tng ng I, chng 9, phan Tung hoc kinh ien,
LI BAN:
Noi en tu tap, ngi ta lien tng ngay en viec tung niem. Co
nhien tu th phai tung kinh, niem Phat nhng khong nhat thiet he
tu la c phai tung kinh, go mo. Tung niem nh the nao la van e
con tuy thuoc vao nang lc cong phu va noi chng cua moi ca
nhan. Tuy nhien, trong giai oan au thc hanh phap th tung kinh
la mot phap tr duyen khong the thieu cho viec thanh tu thien
nh ve sau.
ieu thu v nhat trong phap thoai nay la viec tung kinh khong ch
381
em lai s nhan thc sau sac ve giao phap cho ban than ngi
tung ma ong thi o con la mot thi thuyet phap. oi tng
nghe phap la ch Thien va quy than ma mat ngi bnh thng th
khong the thay nhng chac chan nhng thi tung kinh thanh tnh
ay o mang lai li ch thiet thc cho nhieu chung sinh. Mat khac,
phap thoai nay cho thay t thi The Ton con tai the, viec tung kinh
(phap cu) la mot trong nhng noi dung tu tap, hanh tr co tnh chat
pho bien oi vi hang Ty kheo tan hoc.
ieu nay ly giai mot cach thoa ang cho truyen thong tung kinh
cua nhng ngi e t Phat rat thnh hanh va pho bien hien nay.
Co ngha tung kinh khong phai la xu hng tu hanh theo kieu ke
kinh nhieu ke oc suong, phi chnh thong nh mot vai ngi tng
quan niem. Tung kinh la mot phap mon tu tap c ng dung cho
hang xuat gia thc thi ngay t thi The Ton con tai the.
Tuy nhien, khi thanh tu Thanh qua, oan tan tham duc th v Ty
kheo ch an tnh trong hien phap lac tru vi tue giac thng trc va
hoan toan t chu. ay la thi iem ma hanh gia at en s im
lang cua bac Thanh. Ngay ay, viec tung kinh hay khong tung
kinh khong con la van e nhng v e moi chung sinh (nhat la
tri, than) c nghe phap th tung kinh lai cang can thiet hn.[
382
4- KHONG B PHI NHAN LAM HAI

Mot thi, The Ton tru Savatthi, goi cac Ty kheo:
V nh, nay cac Ty kheo, nhng gia nh nao co nhieu
phu n va t an ong, th nhng gia nh ay rat de b ao
tac, trom cp nao hai.
Cung vay, nay cac Ty kheo, Ty kheo nao khong tu tap
t tam giai thoat, khong lam cho sung man, th v ay de b
phi nhan nao hai.
V nh, nay cac Ty kheo, nhng gia nh nao co t phu
n va nhieu an ong, th nhng gia nh ay kho b ao tac,
trom cp nao hai.
Cung vay, nay cac Ty kheo, Ty kheo nao tu tap t tam
giai thoat, lam cho sung man, th v ay rat kho b phi nhan
nao hai.
Do vay, nay cac Ty kheo, cac ong can phai hoc tap nh
sau: Chung toi se tu tap t tam giai thoat, lam cho sung
man, lam thanh can c a, an tru va kheo thc hien.
(TKVN, Tng ng Bo II, chng 9, phan Gia nh,
LI BAN:
Phi nhan la nhng chung sinh khong phai loai ngi noi chung.
Theo nhan sinh quan Phat giao th trong vu tru co nhieu loai chung
sinh, ngoai loai ngi con co loai tri, A tu la, suc sanh, nga quy,
a nguc. Phi nhan la nhng chung sinh thuoc nhom thien, than,
quy va vat, song chung hoac song trong cac the gii an xen vi
loai ngi.
Tr cac bac Thanh co the thay biet va giao tiep vi phi nhan, con
a phan chung ta th khong co kha nang ay. Tuy vay, t xa xa
383
trong nen tang ao c, van hoa ng x cua ngi A ong oi vi

phi nhan luon ton knh nhng than trong, canh giac (Quy than knh
nhi vien chi - Khong T). Quan iem cua Phat giao cung vay, ton
trong moi chung sinh v tinh than t bi, bnh ang va nhat la cac
chung sinh eu co kha nang giac ngo.
Cac chung sinh trong loai phi nhan cung nh loai ngi co ca thien
ac, tot xau lan lon. Hn na, chung co than lc hn loai ngi nen
co kha nang lam hai con ngi neu b xuc pham hoac co the giup
con ngi trong mot vai trng hp u duyen. V the nen t xa
xa, con ngi thng hay cung bai, cau xin than linh ban phc
cho mnh va giang hoa len ke thu. Tn ngng vao than linh kieu
nay en nay van con.
ac iem noi bat cua loai phi nhan (ac than) la t nga, phan no
va nao hai. Nhat la khi chung ta vo tnh hay co y xuc pham en
t nga, s thch hoac cho cua ho. Trong nhng trng hp tren,
loai phi nhan thng khong hy xa va bo qua ma tm cach lam
hai. V vay nen oi vi quy than, tuy con ngi knh trong ma
phai tranh xa.
Cam hoa loai phi nhan, theo tue giac cua The Ton la can trai long
t vi ho. Chnh tam t bi hy xa se la suoi nguon an tnh co kha
nang dung nhiep va hoa giai phan no, nao hai ni loai phi nhan,
ong thi la phng tien bao ve hu hieu nhat e phong ho s lam
hai cua ho, neu co.[
384
5- NGA QUY NGHE KINH

Mot thi, The Ton tru Savatthi. Bay gi, Ton gia
Anuruddha Jetavana, tai vn ong Anathapindika, thc
day khi em va mi sang, ang tung oc phap cu.
Khi ay, mot n Da xoa, me cua Piyankara do cho con
nn nh sau: Nay Piyankara/ Ch co sinh tieng ong/ V
Ty kheo ang tung/ Nhng li ve phap cu/Neu chung ta
biet c/ Hoc c phap cu nay/ Roi nh phap hanh tr/
Chung ta c li ch/ Khong sat hai sinh vat/Khong co y
noi lao/ T hoc tap gii luat/ Chung ta thoat nga quy.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 10, phan Piyankara,
LI BAN:
Chuyen ngi xuat gia tr tung kinh Phat a co t thi The Ton.
Tat nhien, tung kinh la nhiem vu quan trong cua ngi tu. Tung
oc kinh ien moi ngay e ghi nh, hieu sau va the nhap dieu
phap.
Viec tung kinh khong ch mang en li ch cho rieng ngi oc
tung ma cac loai hu tnh khac neu nghe c eu li lac. V the,
trong qua trnh tr tung kinh phap can phai chnh xac, ro rang va
nhat la khong s sot, bo mat cau ch.
Trong luc ao, tr cac chung sinh trong a nguc Vo gian b au
kho hanh ha lien tuc va cac chung sinh loai suc sinh luon ngu muoi
tam toi, con lai cac loai khac eu co kha nang nghe hieu c tam
y, ngon ng cua loai ngi. ieu thu v la mot so ma quy co thien
tam cung thch nghe kinh Phat.
Nga quy thng song chung vi loai ngi nhng chung ta hau nh
t khi nhan biet hoac y thc ve s hien hu cua ho. Nghiep lc ac
385
thu cua loai nay la tham lam, keo sen nen nga quy thng xuyen
b oi khat hanh ha. Tuy vay, mot so nga quy cung biet phat tam
hng thien, tu hanh. Mong muon c nhanh chong thoat khoi
canh kho cua Da xoa, me cua Piyankara la mot ien hnh.
Hnh anh mot nga quy me do con: ng khoc con i, ng co lam
on, quy thay ang tung kinh o, hai me con chung ta can sieng
nang nghe kinh va ng dung hanh tr e mau thoat kiep nga quy
that ep va de thng nh nhng e t Phat thuan thanh, khong co
chut bong dang g cua o quy cai ca.
Loai nga quy ma con biet day nhau nghe phap e tu hoc, huong ho
Phat t chung ta? V the, moi khi tung kinh, chung ta can phat tam
bo th phap va hoi hng cong c cho chung sinh. Nang lc
chuyen hoa cua kinh phap la khong the ngh ban. Moi chung ta eu
la phap s hoa o vo lng chung sinh neu tung kinh Phat eu
an, chnh xac trong tam t ai va thanh tnh.[
386
6- CH THIEN CANH GIAC

Mot thi, Ton gia Ananda tru gia dan chung Kosala,
tai mot khu rng. Luc bay gi, Ton gia Ananda song qua
ban ron bi nhieu lien he vi c s.
Roi mot v Thien tru khu rng ay thng xot Ton gia
Ananda, muon hanh phuc, muon canh giac, lien i en Ton
gia Ananda. Sau khi i en, v ay noi len bai ke vi Ton gia
Ananda: Ong a quyet la chon/i song di goc cay/
Tam ong quyet nhap mot/Vi muc ch Niet ban/Cu am,
hay thien t/Va song ch phong dat/oi vi ong, ch g/
Tap thoai vo v ay.
Ton gia Ananda c v Thien ay canh giac, tam het
sc xuc ong.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 9, phan Ananda,
LI BAN:
anh rang moi lien he gia bon chung e t Phat von hoa hp nh
nc vi sa, luon khang kht va khong the tach ri. The nhng,
qua ban ron bi cac lien he vi c s cha phai la ieu hay oi vi
ngi xuat gia, v duyen tran se quay ao an tnh noi tam, lam
chng ngai thien nh.
Nh Ton gia Ananda, th gia cua The Ton, bam tnh thong minh, co
tr nh phi thng lai rat de thng va hoa ai nen c hang c s
ac biet men mo. Va do ac iem cua cong viec th gia cho c
Phat nen phai x ly vo so cong viec ong thi phai tiep xuc, gap
g rat nhieu hang ngi. T o, Ton gia Ananda con rat t thi gian
cho thien nh nham thanh loc va thang hoa tam.
V the, mot v Tri trong tru x cua Ton gia Ananda a tr duyen,
387
canh tnh vi Ton gia rang s ban ron ay tuy la Phat s (co phc
bao) nhng oi vi muc tieu giai thoat Niet ban th ch la phong
dat, tap thoai vo v. ay cung la mot bai hoc ln cho chung ta
nham tranh bo goc e chay theo ngon, nhan ra nhng viec cot tuy
ma hang xuat gia can phai lam.
oi vi ngi xuat gia, hai muc tieu t li va li tha can phai thc
hien song hanh. Tuy vay, khi noi tam cha thc s vng chai trc
nhng thach thc va cam do cua ngoai canh th t li, tc s tu hoc
ca nhan can c u tien hn. Khi noi tam cha thc s an tnh va
vng vang ma chuyen lo li tha va quen mat phan t li th co khi
mat ca ch lan chai.
Ton gia Ananda thong tue en the, nh tat ca nhng li day cua
The Ton ma en khi The Ton nhap Niet ban van cha chng ac
Thanh qua A la han la ieu ang cho tat ca chung ta suy ngam.[
388
7- KHONG CHE NG
Mot thi, rat nhieu Ty kheo tru gia dan chung Kosala,
tai khu rng no, cong cao, ngao man, on ao, lam mieng, lam
li, that niem, khong tnh giac, khong nh tnh, tam tan
loan, cac can khong che ng.
Roi mot v thien tru khu rng ay, v long thng xot,
muon hanh phuc, muon canh giac, lien i en cac Ty kheo
noi len bai ke sau:
Xa song that an lac/Chung e t Cu am/Khong tham
tm mon an/Khong tham tm cho tru/Biet i la vo thng/
Ho cham dt kho au/Nay t lam ac hanh/Nh thon trng
trong lang/Ho an, an nga guc/Them khat vat nha ngi/
Con vai chao chung Tang/anh le mot vai v/Vat vng
khong hng dan/Ho song nh nga quy/Nhng ai song
phong dat/V ho, con noi len/Nhng ai khong phong dat/
Chan thanh con anh le.
Cac v Ty kheo ay c v thien canh tnh, tam het sc
xuc ong.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 9, phan Khong che ng can
hay nhieu Ty kheo, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.448)
LI BAN:
T thi The Ton, lac ac van co nhng hoi chung Ty kheo phong
dat, tham am li dng, khong may thu hng tu hanh e at en
giai thoat, Niet ban. Nhat la ve sau, khi Tang oan phat trien ln
manh, ngi xuat gia ngay cang ong va nhng ke c hoi o tra
tron vao hang ngu xuat gia nhng khong v muc tieu giai thoat
cang nhieu th nhng te oan bat au gia tang.
Rat de dang e nhan ra mot hoi chung Ty kheo kem pham chat,
389
khiem khuyet ve pham hanh, khong c thanh tnh thong qua

cac bieu hien nh cong cao, ngao man, on ao, lam mieng, lam
li, that niem, khong tnh giac, khong nh tnh, tam tan loan, cac
can khong che ng. Va nhng hoi chung Ty kheo nao ma trong
noi dung cac hoat ong tu tap va Phat s thieu vang tinh than
gii, nh va tue th hoi chung o ch co hnh thc, danh ngha ma
thoi.
Co ieu chac chan rang, khi mot hoi chung Ty kheo khong thanh
tnh th s ngng mo va quy hng cua tn o suy giam dan, ngay
cang mat i s ung ho cua hang c s va ch Thien. Do vay, vai tro
ho phap cua c s va ch Thien khong ch tan lc ung ho ve cung
dng tai vat ma con the hien bang tinh than xay dng, cung co
Tang oan.
V thanh tnh cua Tang oan, v ton vong cua ao phap, ch Thien
va c s ho phap luon quan tam en ch Tang, ung ho va bao ve
het long, chia se khi kho khan, gop y va thc tnh luc phong dat
vi tat ca tam t nh v thien trong phap thoai tren ay, chnh la
trach nhiem ho phap cua moi ngi e t Phat.[
390
8- AC MA XUI GIUC CAI TR

Mot thi, The Ton Kosala, di chan nui Tuyet Sn,
tai mot am that nho trong rng.
Trong khi The Ton thien tnh oc c, t tng sau ay
c khi len: Co the chang cai tr ma khong giet hai, khong
e ngi giet hai; Khong chinh phuc, khong khien ngi
chinh phuc; Khong sau muon, khong khien ngi sau muon
mot cach ung phap?
Roi Ac ma, biet c tam t The Ton nh vay, lien i
en noi vi The Ton:
- Bach The Ton, The Ton hay cai tr. Thien The hay cai tr.
- Nay Ac ma, ong thay g ma ong noi vi Ta nh vay?
- Bach The Ton, Bon nh y tuc o c The Ton tu tap,
lam cho sung man, kheo ap dung. Va bach The Ton, neu
The Ton muon nui Tuyet Sn, vua cac loai nui tr thanh
vang, The Ton co the quyet nh nh vay, va ngon nui co
the tr thanh vang.
The Ton (noi ke):
Dau cho ca ngon nui/Tr thanh toan vang rong/Cho
en hoa gap oi/Cung khong thoa man c/Tham vong
cua mot ngi/Biet vay e hanh tr/Ai thay ro au kho/Va
nguyen nhan au kho/Lam sao ngi nh vay/Co khuynh
hng ai duc?/Sau khi biet sinh y/La rang buoc i/
Ngi biet vay nen hoc/Giai tr moi buoc rang.
Roi Ac ma biet c: The Ton a biet ta, Thien The a
biet ta, sau kho, that vong, lien bien mat tai cho ay.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 4, pham 2, phan Thong tr,
391
LI BAN:
Phap thoai nay cho thay The Ton a tng ngh en viec thiet lap
mot xa hoi c tr ly tng, trong o co cai tr ma khong giet hai,
khong e ngi giet hai; khong chinh phuc, khong khien ngi
chinh phuc; khong sau muon, khong khien ngi sau muon.
Qua ay la mot y tng tuyet vi, tam nguyen v chung sinh cao ca.
Nhng khi The Ton va khi len t tng nay th ac ma lien nam
bat ong thi cat li xng tan va ong vien Ngai hay thiet lap s
cai tr. Ngay lap tc, The Ton biet c ac ma ang li dung long
tot cua Ngai nen lien xa niem, an tru vao vo tam, tch tnh.
Vi tr tue cua bac Giac ngo, Ngai thay rang du cho lam c ieu
kho lam nhat nh bien ngon Tuyet Sn thanh mot khoi vang rong
nhng neu tam tham cha ieu phuc th viec ay ch tang trng
tham vong, chap thu va buoc rang ma thoi. ieu nay that ang e
cho nhng e t Phat suy t trc nhng hoai bao o sinh to ln,
nhng Phat s bon be va nhat la no lc e cai thien va kien toan
cac hnh thai to chc xa hoi cung nh Giao hoi trong khi than tam
con nhieu rang buoc va gii han cua tap kh, phien nao.
Ac ma luon ca ngi va khuyen khch hanh gia (cha giai thoat)
tham gia quan tr xa hoi nhng thc chat la anh lac hng chung
ta lech khoi muc tieu giai thoat va tang trng tham ai quyen lc.
Do o, tuy duyen ma lam li ch cho i, lam tat ca nhng hanh
lanh nhng phai buong xa tat ca, vo chap e vt qua moi kem toa
va li dung cua ac ma.[
392
9- CO OC MA KHONG CO N
Mot thi, Ty kheo Vajjiputtaka tru Vesali tai mot
khu rng.
Luc bay gi co mot cuoc le to chc suot em Vesali.
Ty kheo ay c nghe tieng nhac kh, tieng cong v.v
anh len, tieng on ao khi len, lien than th, noi len ngay
luc ay bai ke nay: Chung ta song mot mnh/Trong khu
rng co oc/Nh khuc go lot vo/Lan loc trong rng sau/
Trong em toi han hoan/Nh hien tai em nay/Ai song
i bat hanh/Nh chung ta hien song.
Roi mot v Thien tru khu rng ay, co long thng xot
v Ty kheo ay, muon hanh phuc, muon canh giac lien i en
v Ty kheo. Sau khi en, v Thien ay noi len bai ke: Ong
song ch mot mnh/Trong khu rng co oc/Nh khuc go lot
vo/Lan loc trong rng sau/Rat nhieu ngi them muon/
i song nh ong vay/Nh ke oa a nguc/Them muon
sinh thien gii.
Ty kheo ay c v Thien canh giac, tam het sc xuc ong.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 9 Tng ng Rng,
phan Vajjiputta, VNCPHVN an hanh 1993, tr.443)
LI BAN:
Du a phat nguyen dan than, t nguyen chap nhan song i co oc
nhng thnh thoang bat cht xuat hien cam giac co n, trong trai
au cung la chuyen thng tnh. ac biet, trong trng hp hanh
phuc xuat the cha at c ma hanh phuc i thng lai khong co
th cam giac co n lai de ua ve xam chiem tam hon chung ta hn,
nhat la nhng khi xung quanh ta ngap tran khong kh le hoi, ca
nhac on ao nao nhiet.
393
Mot an s song co oc trong rng, v thieu chanh niem cho nen

cht chanh long, cam giac co n, xot xa cho than phan bat
hanh. ay la mot bieu hien quen thuoc cua tam hoang vu khi thieu
s kiem soat, thieu y thc ve thc tai. e khac phuc tnh trang
nay, hanh gia nhanh chong tr ve thc tai bang cach hng tam
vao chanh niem. e muc e duy tr chanh niem co the la niem
danh hieu Phat, chu tam vao hi th hoac thien quan ve tam thc
ng tai Khi a an tru tam vao chanh niem th cam giac co n
b ay lui va triet tieu. Ai khac phuc c co n tc ngi ay a
nam vng nghe thuat cua Ngi biet song mot mnh.
Theo tue giac The Ton, ngi tu nh biet duy tr chanh niem
thng trc nen du song co oc ma khong he co n. B quyet
song hanh phuc, hoan hy vui ti, tam sung man tran ngap bi tr
cua Ngi biet song mot mnh la phap lac, hoa trai cua chanh
niem. Mot v Tri nhan thc sau sac ve hanh phuc noi tam cua
mot an s nen khang nh rat nhieu ngi them muon, i song
nh ong vay. Nhat la trong cuoc song hien tai vi vo van bien
ong, ay day troi buoc, he luy va h doi th mot cuoc song thanh
bnh, tnh tai nhng sung man hanh phuc t noi van la mong
muon, khat vong cua nhieu ngi.
Co n, trong vang va nhng tam hon i hoang la hoi chng lam
ieu linh tam thc cua con ngi hien ai. Ho thng chay tron va
s hai co n, nhat la khi phai oi dien vi chnh mnh. V vay,
phai nhan dien va than thien vi tam hoang vu cua ban than e
thay rang co n khong khung khiep va ang s nh ta tng, v co
n von khong thc. Hay thap sang chanh niem e lam chu, an tru
va nuoi dng tam bang niem hanh phuc t noi. ay chnh la b
quyet C tran lac ao cua nhng ngi tu Phat.[
X. THAM AI
396
1- KHONG BAO GI THOA MAN

Mot thi, The Ton tru Savatthi, Jetavana, tai vn
ong Anathapindika. Luc bay gi, The Ton goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, hng tho ba s i, khong bao gi
thoa man. The nao la ba?
Hng tho ngu ngh, nay cac Ty kheo, khong bao gi
thoa man. Hng tho ru men ru nau, nay cac Ty kheo,
khong bao gi thoa man. Hng tho khoai lac an ai nam
n, nay cac Ty kheo, khong bao gi thoa man.
(TKVN, Tang Chi Bo I, Chng 3, pham Chanh giac,
phan Khong thoa man, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.473)
LI BAN:
Tr cac bac Bo tat v bi nguyen tai sinh, con lai het thay chung ta
sinh ra trong coi Duc vi goc re nghiep duyen tham ai. Do o, ai
duc la ban chat cua con ngi va s khat ai tr nen vo cung tan.
Ngi ta noi long tham vo ay v long tham cung vi s hng
tho cac mon duc i dng nh khong bao gi thoa man.
S hng duc v nh ngi b troi giat gia bien khi khat nc,
cang uong nc bien vao lai cang khat, hay giong nh ngi b
benh phong cui ngoi ben bep la cao cau vet thng, cang a
nga th vet thng cang l loet ra them. Trong cac thu vui i,
theo tue giac The Ton th ngu ngh, s dung cac chat gay nghien
(ru, ma tuy) va hoan lac an ai nam n la khong bao gi thoa
man. Nh luc no say, nhu cau an uong tam ngng nhng roi
khong lau sau con ngi lai can an uong va iep khuc nay dien
tien en het i.
Thc ra, s hng tho khong bao gi thoa man ay la mot trong
nhng nhu cau song chnh ang cua con ngi. Van e la phai
397
nhan thc ro rang ve viec ta khong bao gi thoa man vi nhng

g hien co va nhu cau hng thu ay khong co iem dng e
chuyen hoa tham ai cua t than. Mat khac, ngh rang thoa man
cac tham muon la hanh phuc th khong bao gi tm ra hanh phuc
ch thc v nhu cau c thoa man von a dang va vo cung.
Do nhan thc c van e nen ngi con Phat thiet lap muon t
va biet u ong thi lam sung man va an tnh noi tam bang thien
nh. Lo trnh chuyen hoa tam t bt tham en ly tham c xay
dng tren nen tang tue giac ch khong phai kho hanh hay chu
ng. Phai thay c sai lam trong quan niem thoa man cac nhu
cau tham ai la hanh phuc e khong chay theo, khong tm cau hanh
phuc ben ngoai. Hanh phuc ch thc khi tam at en trang thai
thanh tnh, khong con tham ai va chap thu.[
398
2- CON VN VA CHIEC BAY

Mot thi, The Ton tru tai Savatthi, Ngai noi vi cac
Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, tai nui chua Tuyet sn, co khoanh
at bang phang, kha ai, co cac loai vn va loai ngi qua
lai. Tai ay, nhng ngi th san at cac bay nha tren
ng e bat nhng con vn.
ay, nay cac Ty kheo, nhng con vn nao tanh
khong ngu si, khong tham an, thay bay nha lien tranh
xa. Con con vn nao ngu si, tham an, thay bay nha ay,
tho tay nam lay va b dnh vao ay. Ta se g ban tay ra,
no tho ban tay khac vao lien b dnh. Ta se g hai tay
ra, no gi chan nam lay va b dnh. Ta se g hai tay va
ban chan ra, no a chan khac vao va b dnh. Ta se g
ca hai tay va hai chan ra, no dung mieng ngam vao va b
dnh luon ay.
Nh vay, nay cac Ty kheo, con vn b dnh nam cho,
nam ren la, ri vao bat hanh. Ngi th san am chet no va
nng no tren ong cui.
Cung vay, nay cac Ty kheo, neu i en cho khong phai
hanh x cua mnh, cho canh gii cua ngi khac la sac,
thanh, hng, v va xuc kha lac, kha y, hap dan Ac ma se
nam c c hoi, se bat c oi tng
(TKVN, Tng ng Bo V, chng 3, pham Ambapali,
phan Con vn [lc], Nxb Ton Giao, 2002, tr.230)
LI BAN:
Song tren i, ai ma khong thch c s hu nam mon duc
lac. Sac ep, tieng hay, hng thm, v ngot va xuc cham em ai
399
luon la muc tieu tm kiem nham chiem hu cua con ngi. Miet
mai chay theo ngu duc, khong bao gi biet dng lai a dan khong
t ngi en bi kch b troi buoc, b dnh mac va tr thanh no le
cua ngu duc ma khong t biet.
Ngu duc rat hap dan ong thi cung rat nguy hiem, luon rnh rap
nh nhng chiec bay. Cam bay ngu duc rat em ai, c thiet ke
bang mot chat keo sieu dnh, mot khi a vng vao th con moi
cang vung vay lai cang b dnh chat. Chet trong ngu duc la chet
ngop, tuy khong au n tham ch con ngot ngao, ngu duc troi chat
va nhan chm con moi cho en chet.
Nh con vn ngu si va tham an kia khi a dnh vao bay nha,
cang xoay x e thoat ra th lai cang b dnh chat hn. ieu ang
lu y ay la khi a dnh vao mot chi at dnh luon cac chi con lai.
Con vn b dnh vao nam cho, t chi va mieng, e roi nam ren
la va ket qua phai en la b ngi th san am chet roi nng
chay tren ngon la.
Cung vay, ac ma luon giang bay ngu duc e ch on nhng Ty
kheo. Trong xa hoi phat trien, ngu duc thnh hanh va tat nhien s
thanh cong cua ac ma khong phai la t. Nh nhng con vn khon
ngoan kia khong i vao vung co giang bay, neu phai i vao vung co
bay th canh giac, tranh xa. Ngi s tam hoc Phat khong nen i
vao ngu duc, cho khong phai hanh x cua mnh. Khong nhng the
ma i ung vao hanh x cua Ty kheo tc thc hanh T niem x,
c vay, ac ma se khong con c hoi, khong the nao nam bat.[
400
3- CO CAY LAY LA
Mot thi, The Ton tai Vesali, rng ai Lam, tai
Trung Cac giang ng. Roi Aggivessana i en cho The
Ton, sau khi chao hoi, chuc tung va ngoi xuong mot ben.
The Ton giang cho ong ve cach co cay lay la.
Nay Aggivessana, v nh co mot khuc cay t am,
ay nha song va at trong nc. Co mot ngi en, cam
dung cu lam la vi y ngh: Ta se nhen la, hi nong se
hien ra. Nay Aggivessana, ong ngh the nao? Ngi ay lay
khuc cay t am, ay nha song va at trong nc ay, roi
co xat vi dung cu lam la th co the nhen la, khien hi
nong hien ra c khong?
Tha khong, Ton gia Gotama.
Cung vay, nay Aggivessana, nhng Sa mon hay Ba la
mon song khong xa ly cac duc ve than nh duc tham, duc
ai, duc hon am, duc nhiet nao va noi tam cha c kheo
oan tr th cac v ay khong the chng c Vo thng
Chanh giac.
Nay Aggivessana, v nh co mot khuc cay kho, khong
nha, c vt khoi nc, c at tren at kho. Co mot
ngi en, cam dung cu lam la vi y ngh: Ta se nhen la,
hi nong se hien ra. Nay Aggivessana, ong ngh the nao?
Ngi ay lay khuc cay kho, khong nha, c vt khoi nc,
c at tren at kho ay, roi co xat vi dung cu lam la th
co the nhen la, khien hi nong hien ra c khong?
Tha c, Ton gia Gotama.
Cung vay, nay Aggivessana, nhng Sa mon hay Ba la
mon song xa ly cac duc ve than nh duc tham, duc ai, duc
hon am, duc nhiet nao va noi tam c kheo oan tr th
401
cac v ay co the chng c Vo thng Chanh giac.

(TKVN, Trung Bo I, ai kinh Saccaka [trch],
LI BAN:
Tu tap la mot lo trnh dai, muon thanh tu giac ngo phai tng
bc don dep than tam, oan tr phien nao. Neu khong no lc
lam oan giam tham ai th qua v giai thoat van con xa vi nh s
vo vong cua ngi co cay lay la vi mot khuc cay t am, tran
ay nha song.
Mot trong nhng nguyen ly c ban cua Niet ban la xa la va oan
tan tham duc, luyen ai. Nh nc vi la khong the cung song song
ton tai; cung vay, Niet ban va ai duc khong the dung hp lan
nhau. V the ma Niet ban co mot ngha la ai diet.
Chuan b cho qua v Vo thng Chanh giac, lam bng sang tr tue
Bat nha th t than tam cua moi hanh gia phai xa ly tham ai. Ngon
la tr tue se bung chay khi than tam thc s kho kiet phien nao.
Nh co xat canh cay kho vi dung cu lam la mi hy vong co hi
nong boc len va phat hoa.
e tao ra la khong nhng can phai co canh cay kho va dung cu
lam la ma oi hoi phai co mot s kien tr, ben b va lien tuc. La
khong the phat sinh neu qua trnh co cay b gian oan, neu dng
lai th canh cay se nguoi i va e co la at phai co xat lai t au.
Cung vay, trong qua trnh oan tan tham ai, tinh tan la yeu to cc
ky quan trong.
La von san trong cay, ch can lam cho cay kho va kien tr co xat
vi dung cu lam la, chac chan se co la. Giac ngo von an tang
trong chung sinh dau ay day tham duc. V the, tinh tan va ly
tham la ieu toi can cho nhng ngi con Phat hng en Vo
thng Chanh giac.[
402
4- VO LNG KIEP LUAN HOI

Mot thi, The Ton tru Savatthi. Roi co nhieu Ty
kheo i en, ngoi xuong mot ben, bach The Ton:
Co bao nhieu kiep, bach The Ton, a i qua, a vt
qua?
Rat nhieu, nay cac Ty kheo, la nhng kiep a i qua,
a vt qua. That khong de g e co the em chung c la
mot vai kiep, mot vai tram kiep, mot vai ngan kiep, mot
vai tram ngan kiep.
Bach The Ton, The Ton co the cho mot v du c khong?
ay, nay cac Ty kheo, co bon v e t, song en mot
tram nam. C moi ngay ho nh en tram ngan kiep, nay
cac Ty kheo, cac kiep c ho nh en la vay.
Nhieu nh vay, nay cac Ty kheo, la nhng kiep a i
qua, a vt qua. That khong de g e co the em chung
c la mot vai kiep, mot vai tram kiep, mot vai ngan kiep,
mot vai tram ngan kiep.
V sao? Vo th la luan hoi nay, nay cac Ty kheo, la va
u e cac ong nham chan, la va u e cac ong t bo, la va
u e cac ong giai thoat oi vi tat ca cac hanh.
(TKVN, Tng ng Bo II, chng 4, pham 1,
phan Cac e t, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.317)
LI BAN:
Tr cac bac Thanh A la han, khong mot ai co the biet c chung
ta t au en va se i ve au trong cuoc t sinh bat tan, vo th va
vo chung nay. The gii vo bien, nhng chung sinh song trong cac
the gii vo so lng va s sinh t luan hoi cua ho cung vo cung.
Luan hoi la hnh anh banh xe quay tron, quay mai khong dng.
403
S troi lan t sinh len xuong cua chung sinh trong sau neo tri,
ngi, a tu la, suc sanh, nga quy va a nguc cung nh vay.
Chnh nghiep hoac thien hoac ac do moi chung sinh gay tao
trong qua kh va hien tai la ong lc thuc ay tien trnh tai
sinh. Trong o, tham ai la tac nhan quan trong, chnh yeu nhat
cua chu trnh luan hoi sinh t.
Co the noi, tham ai la dau hieu noi bat nhat e mot ca nhan t
nhan biet mnh ang con b kem toa bi luan hoi. Noi cach khac,
con tham ai la con luan hoi, cha the giai thoat c. Ma ai trong
chung ta la ngi a het sach tham ai? Bt i hoac t lai nhng
tam tham, niem ai trong cuoc song la a quy lam roi. Vay nen
dong luan hoi t muon i van luon nhon nhp, ong vui.
Du vay, banh xe quay neu het trn cung dng, ngon en chay het
dau phai tat, vong luan hoi vo tan kia neu diet het tham ai cung
phai v tan. Gii, nh va tue chnh la nhng chat lieu lam xoi mon
tham ai, tan chay c che tai sinh. V the, e cham dt luan hoi,
moi ngi con Phat phai t no lc oan tr tham ai bang cach
thanh tu Tam vo lau hoc.[
404
5- NH CA MAC CAU
Mot thi, The Ton Rajagaha, tai vn xoai Jivaka,
goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, v nh mot ngi cau ca trong ho
nc sau, quang xuong nc mot li cau co mac moi. Mot
con ca p moi, nuot li cau ay. Nh vay, nay cac Ty
kheo, con ca ay v nuot li cau nen i en bat hanh, i
en ach nan, b ngi cau ca muon lam g th lam.
Cung vay, nay cac Ty kheo, co sau li cau trong i,
a en bat hanh cho loai hu tnh, a en tai hai cho
cac loai chung sinh. The nao la sau?
Nay cac Ty kheo, co nhng sac do mat nhan thc, kha
lac, kha hy, kha ai, hap dan, lien he en duc. Neu hoan hy,
tan dng, tham luyen va an tru vao sac ay, th nay cac Ty
kheo, c goi la nuot li cau cua ac ma, a i en bat
hanh, a i en ach nan, a b ac ma muon lam g th lam.
Nay cac Ty kheo, co nhng tieng do tai nhan thc Co
nhng hng do mui nhan thc Co nhng v do li nhan
thc Co nhng xuc do than nhan thc Co nhng phap do
y nhan thc, kha lac, kha hy, kha ai, hap dan, lien he en
duc. Neu hoan hy, tan dng, tham luyen va an tru vao
phap ay, th nay cac Ty kheo, c goi la nuot li cau cua
ac ma, a i en bat hanh, a i en ach nan, a b ac ma
muon lam g th lam.
(TKVN, Tng ng Bo IV, pham Bien,
phan Ngi cau ca [trch], Nxb Ton Giao, 2001, tr.264)
LI BAN:
Cac giac quan cua con ngi la nhng cong cu e nhan thc the
405
gii khach quan va ca chieu sau noi tai trong tam thc cua tng
chu the. Nhng giac quan ay, kinh Phat goi la can va phong
ho, thu thuc sau can la mot trong nhng phap tu cc ky quan
trong trong Phat giao. Co the noi, t ni sau can nay ma moi
ngi t xay dng cho mnh mot the gii an vui tnh lac cua giai
thoat Niet ban hay ngc lai la canh gii kho au, oa lac.
Khi cac giac quan tiep xuc vi oi tng cua no, nh mat thay sac
ep, tai nghe tieng hay, mui ngi mui thm th tam tham ai khi
len va mong c s hu hnh thanh. Va cung t ay, con ngi phai
co gang bang moi cach e truy tm, chinh phuc nham thoa man
khat vong chiem hu. The Ton goi hanh vi nay la nuot phai li
cau co gan moi duc vong cua ac ma va b ac ma muon lam g th
lam.
anh rang, phan au e xay dng cuoc song hoan thien, ay u,
sung tuc la tieu ch chung cua nhan loai. Nhng v long tham khong
bao gi thoa man nen cuoc i mai la cuoc hanh trnh hng ve,
hng en trong chi phoi cua tham duc va vo minh ma thoi.
Trong thc te, chung ta kho au khong phai v thieu thon ma v
mong c qua nhieu, tham vong qua ln. Do vay, gi tam chanh
niem khi sau can tiep xuc vi sau tran e khong b loi keo, khong
chay theo, khong anh mat mnh la tranh c li cau cua ac ma.
Song trong tran the ma chang nhiem bui tran chnh la nh s tu
tap gi gn, phong ho sau can nay.[
406
6- TRUNG TEN OC
Kho luy, nay cac Ty kheo, la li ac, cung knh,
danh vong
Nh the nao, nay cac Ty kheo, b mui ten oc ban trung
(c v nh) mot ngi hu hoc vi tam tr nhiet thanh khi
b cac li ac, cung knh, danh vong cham en.
Mui ten, nay cac Ty kheo, ch cho cac li ac, cung knh,
danh vong.
Nay cac Ty kheo, nh vay kho luy la cac li ac, cung
knh, danh vong.
Nh vay, nay cac Ty kheo, cac ong can phai hoc tap.
(TKVN, Tng ng Bo II, chng 6, phan Trung oc,
LI BAN:
Li loc, danh tieng va nhng s trong vong i la ieu ma het
thay moi ngi eu mong c va gang sc phan au e thanh tu.
Cuoc ua chen trong trng danh li nay vi muon ngan sac mau
c mat va vo so cung bac buon vui chnh la dien mao song ong
nhat cua bc tranh i. Va cung chnh v mai chay theo danh li vi
long tham vo tan nen khong t ngi b than bai danh liet, chu lao
ly tu ay va tham ch co the mat mang.
oi vi ngi xuat gia, danh li va cung knh cung theo thi gian se
tm en ho v o la hoa trai cua phc bao hu lau. Tuy nhien, theo
tue giac The Ton, bac hanh gia phai xem o la nhng mui ten oc
e ne tranh va e phong. Cang t tho nhan va vng mac vao danh
li bao nhieu th cang an on va vng tien tren ng ao bay nhieu.
Nh cay ln co nhieu chim choc tm ve lam to, sm toi ca hat veo
407
von th sm muon g cung khong tranh khoi viec gay canh, trui la.
Cung vay, nhng oanh vay cua danh li va cung knh se gop
phan lam lech hng muc tieu giai thoat oi vi nhng ai cha
thiet lap c tam Bo e. V the, quan chieu ve danh li nh mui
ten oc e gi tam va lap ch vng chac la ieu can yeu oi vi
hang s tam.
Dau biet vay nhng chung ta co u tue giac e nhan ra o la
nhng mui ten oc va can am ne tranh va khc t chung hay
khong mi la van e. Khong t ngi ngay nay xem viec thanh
tu ve phc bao hu lau la thanh cong trong s nghiep xuat
gia. ieu nay ch ung mot phan tren phng dien phng tien
hoang hoa nhng bam vu vao phng tien th ch hoa thanh,
trong khi muc tieu hay cu canh cua ngi xuat gia la pham
hanh, giai thoat va Niet ban.[
408
7- B TRUNG LAO
Kho luy, nay cac Ty kheo, la li ac, danh vong, cung
knh, la chng ngai phap e chng ac vo thng an on,
khoi cac kho ach.
Nay cac Ty kheo, thu xa, trong mot ho nc co nhng
con rua sinh song. Roi mot con rua noi vi con rua khac:
Ch co i en cho ay. Con rua kia khong nghe li i en
cho ay lien b ngi th san phong trung no mot cay lao co
si day.
Khi thay con rua kia i en, con rua nay hoi: Nay ban,
ban co b thng, b ban trung khong?
Khong, toi khong b thng, khong b ban trung nhng
co ngon lao va si day dnh theo lng toi.
Nay ban, ban b thng that roi. Ban b ban trung that
roi. Chnh v nhng vat nay cua ngi th san ma cha ong
cua ban ri vao bat hanh, ri vao tai hoa.
Nay cac Ty kheo, ngi th san ch cho ac ma. Cai lao
ch cho li ac, danh vong va cung knh. Si day ch cho hy
tham.
Ty kheo nao, oi vi li ac, danh vong, cung knh ma
tho hng va luyen ai th v ay a b lao am trung, a ri
vao tai hoa, b ac ma muon lam g th lam.
phan Con rua [lc], VNCPHVN an hanh, 1993, tr.391)
LI BAN:
Li danh la mot trong nhng mon duc hap dan i. Khi cha
oan tr tam tham th tat nhien chung ta van b cuon theo ngu
409
duc. Van e la moi ngi co nhan ra ieu ay e t thuc liem,

chnh on than tam cua mnh trc cn loc tham duc hay khong?
Chuyen con rua b ngi th san phong lao cam chat tren lng
cung vi si day ma khong t biet mnh ang b nan, sap ri vao
tai hoa cho ta nhieu suy ngam. Phai chang au o tren than tam
mnh cung ang dnh chat mot ngon lao danh li? Nhng chac la
khong, v chang thay au n hay thong kho g ca! Cung nh chu
rua kia nh chiec mai day nen du trung lao nhng khong co cam
giac au, va ay mi la van e.
Lam c nhng ieu tot, cac viec thien hay nhng Phat s noi
chung von that quy hoa. Tuy nhien, e nuoi dng t tam, phung
s chung sinh lau dai trong tinh than vo nga v tha, qua chang de
dang. S thanh cong lam khi tr thanh phu sa mau m cho cai toi
nay mam, ben re. Mot khi cai toi co mat th tham ai va chap thu
bat au troi day, ngon lao va si day xuat hien, kha nang lot vao
vong kem toa cua ac ma co the xay ra.
Do o, thng xuyen canh giac vi danh li va cung knh, tnh tao
trc v ngot cua duc e tranh nhng ngon lao luon nham vao chung
ta. Ngi th san de dang khong che, bat lam tht con rua a trung
lao. Cung vay, chung ta cung de dang b ac ma ieu khien, thao
tung, dan dat khi mong tam tho hng va luyen ai li danh.[
410
8- B TROI
Mot thi, The Ton tru Kosala. Roi mot so ong cac
Ty kheo vao thanh khat thc, sau khi tho thc ho tr ve,
i en anh le, bach The Ton:
Bach The Ton, tren ng khat thc, chung con thay
vua Pasenadi nc Kosala bat troi mot so ngi; mot so b
troi bang day, mot so b troi bang kem kep.
Roi The Ton sau khi biet s viec, lien noi len bai ke:
Bac co tr noi rang/Troi vay khong vng chac/Troi bang
sat, day gai/Kem kep bang go moc/am me cac duc lac/
Vi chau bau va trang sc/Va tam t tng vong/Hng ve
con ve v/Bac co tr noi rang/Troi vay that vng chac.
phan Trien phc [lc], VNCPHVN an hanh, 1993, tr.177)
LI BAN:
Cac Ty kheo tre trong Tang oan ngay xa cung quan tam en
chuyen thi s. Giong nh cac Ty kheo thi nay thng hay oc
bao, xem truyen hnh e biet them dien bien cua cuoc song hang
ngay. Van e la qua nhng ieu mat thay tai nghe ay, chung ta co
van dung t duy, thien quan e co c s tue tri ve s that cua
cuoc i ma tinh tan tu tap hay khong?
Neu co chanh t duy th tat ca nhng g xay ra chung quanh ta eu
la nhng e muc thien quan hu ch. Mot nhom toi pham b troi,
giai i tren ng pho, tat nhien se thu hut s quan tam cua nhieu
ngi. Ngi hay buon chuyen th ch ghi nhan thong tin va hnh
anh roi ke lai cho ngi khac. Ngi tu th lai khac, hnh anh o
giup ta lien he en nhan qua hien tien. Nhng pham nhan kia, at
trc o o lam ieu g xau ac; trom cp, giet choc, buon lau,
411
gieo nhan ac tat phai gat qua bao.

Vi The Ton, hnh anh nhom pham nhan b troi c t duy theo
mot tam cao mi, troi vay cha vng chac. V sao? Xieng xch va
gong cum ch la giai phap cho van e thuoc ve qua, trong khi nhan
cua van e lai bo ngo. Bo tat s nhan, chung sinh s qua. Do o,
phai hoan thien con ngi bat au t nhan, ngan chan ieu ac khi
cha xay ra tham ch ngay t trong tam tng.
Mat khac, theo tue giac The Ton, khong ch cac pham nhan mi
b troi, b giai i ma tat ca moi ngi eu ang b troi, b dan dat
bi tham vong va vo minh. Va s troi buoc nay con vng chac
hn ca gong cum va xieng xch. Ai thanh tu c tue giac nay
mi co kha nang thao g cho chnh mnh.
Vui ve, hoan hy va t nguyen c troi buoc theo duc vong, li
danh ma khong t biet con nguy hai, giam ham con ngi hn ca
nguc tu. V vay, ngi con Phat can quan chieu, sm nhan ra day troi
tham vong va vo minh e cat t, t giai thoat cho chnh mnh.[
412
9- CANH GIAC VI LI DNG, CUNG KNH

Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Veluvana. Luc
bay gi, hoang t Ajatasattu (A Xa The), sang chieu i en
hau Devadatta (e Ba at a) vi nam tram co xe va cung
dng cac mon an trong nam tram mam ban.
Roi mot so ong Ty kheo i en bach The Ton ve
chuyen ay. The Ton day:
Nay cac Ty kheo, ch co them li ac, cung knh va
danh vong cua Devadatta. V nh, nay cac Ty kheo, neu em
bop la gan trc mui con cho d th con cho cang d doi boi
phan. Cung vay, chng nao hoang t Ajatasattu sang chieu
con i en hau Devadatta vi nam tram co xe va cung dng
cac mon an trong nam tram mam ban, thi nay cac Ty
kheo, oi vi Devadatta, ch co ch i s ton giam trong
thien phap, khong co s tang trng.
Nh vay, kho luy la li ac, cung knh va danh vong
cac ong can phai hoc tap.
phan Xe [lc], VNCPHVN an hanh, 1993, tr.421)
LI BAN:
Ngi tu hanh c o, uy tn cang cao th tn o nng ta cang
nhieu, cung phung cang hau. Tuy hnh thc co tho nhan nhng oi
vi bac chan tu, tam luon hy xa, chu yeu la lam ruong phc cho
chung sinh. Con oi vi ngi mi tu, hoac tu lau ma cha chng
th oi vi li dng ch can va u va phai de chng, v o la n.
Ngoai ra, ngi tu can tnh tao e khoi mat mnh bi thien ha co
the mua t chung ta bang hnh thc cung dng, trong vong.
Chuyen vng t Ajatasattu v vnh cung knh, trong vong Ty kheo
Devadatta
mu soan
Devadatta
vong lam
thiet hn.
413
thi The Ton tai the la mot ien hnh. Ajatasattu am

oat ngai vang nen cau ket, tranh thu s ung ho cua
bang cach cung dng hau h. Va Devadatta vi tham
giao chu nen lien minh ma quy gia ho cang tham
Nhng tan Ty kheo cha co tue nhan nhn Devadatta ao mao xenh
xang, len xe xuong nga, thng hoi am vi vua quan th xuyt
xoa, ngng vong. V vay, The Ton a kp thi canh tnh hien
tng Devadatta la kho luy, la s ton giam trong thien phap, mot
s lech hng tu tap tram trong, can phai chan chnh kp thi.
Th ra, co nhng s cung dng ung phap va phi phap. oi vi
s cung dng ung phap, ngi tu con phai t lng sc mnh
muon t va biet u e chuyen hoa tham lam, noi chi en cung
dng phi phap. N cua an na tn th, ngi tu co the tra c
bang s tu hanh cua chnh mnh nhng n cua nhng am mu va
tham vong the tuc th chang nhng khong tra noi ma con ganh
chu hau qua mat mang, vong than.[
414
10- NGUY HIEM CUA AM ME RU CHE

Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Veluvana. Bay
gi, Singalaka, gia chu t, day sm, ra khoi thanh Vng
Xa, chap tay anh le sau phng.
Roi The Ton, buoi sang vao thanh Vng Xa khat
thc, sau khi day Singalaka ve y ngha anh le sau phng,
Ngai day them:
Nay gia chu t, am me cac loai ru co sau nguy
hiem: Tai san hien tai b ton that, au tranh tang trng,
benh tat de xam nhap, ton thng danh d, e lo am tang
va tr lc ton hai.
Nay gia chu t, am me cac loai ru co sau nguy hiem
nh vay.
(TKVN, Trng Bo II, kinh Giao tho Thi Ca La Viet [trch],
LI BAN:
Mieng trau la au cau chuyen hay Vo tu bat thanh le la tap
tuc, truyen thong lau i cua ngi Viet. V vay, trong nhng dp an
mng, tiec tung, nhat la nhng ngay au xuan th ly tra, chen ru
c nhieu ngi xem la au cau chuyen.
Ngi Phat t, d nhien khong dung ru (tr thuoc ngam ru e
cha benh), con nhng ngi khac uong chut t nham giao hao th
cung chang sao. Tuy vay, khong phai ai cung t lam chu, biet dng
lai ma phan ln v vui ve nen quen, roi qua chen.
Hien nay, nat ru co the xem nh mot te nan xa hoi. Trong cac tai
nan, nhat la tai nan giao thong th a phan do say ru gay ra, lam
ton that, thiet hai khong t ve ngi va cua. Roi ru vao th li ra,
nhe th lam mat long nhau, nang th gay go, anh nhau lam anh
415
hng nghiem trong en an ninh, trat t xa hoi. Uong say en b

t co the dan en t vong v ngo oc, trung gio. Ngoai ra uong
nhieu ru co the se b x gan, mot trong nhng benh kho tr
hien nay. Khi say, khong lam chu c mnh nen co the noi nang,
hanh ong ng ngan, co the dan en mat het nhan cach, danh
d. Chuyen ngi say en o vt bo ca y phuc, lam tro ci cho
thien ha, en khi tnh lai d khoc d ci cung khong phai la
chuyen la. Sau cn say kht th than the met moi, tay chan ra
ri, au oc an, tam tr khong con minh man. o la nhng
nguy hiem do uong qua nhieu ru gay ra.
V say ru co sau nguy hiem nh the nen The Ton luon khuyen
khch hang Phat t t bo. Ngi con Phat phat nguyen khong
uong ru, khong san xuat, khong mi moc, khong ca ngi viec
uong ru. Co nhien, ru van pho bien trong i song xa hoi,
van e la can nhan thc ro rang tat ca nhng nguy hiem cua no
nham t che ng khi dung va phan au e at en cham dt,
oan tuyet vi say sa.[
416
11- VNG MAC NGU DUC

Mot thi, The Ton tru tai Savatthi, day cac Ty kheo:
Kho luy, nay cac Ty kheo, la li ac, cung knh va
danh vong
Nay cac Ty kheo, v nh co mot con de cai, long dai, i
vao mot khom cay gai goc. Cho nay, cho kia no b mac
dnh vao; cho nay, cho kia no b vng mac vao; cho nay,
cho kia no b troi buoc vao; cho nay, cho kia no b ri vao
bat hanh, tai hoa.
Cung nh vay, nay cac Ty kheo, ay co Ty kheo b li
ac, cung knh, danh vong chi phoi, tam v ay b xam chiem,
vao buoi sang ap y, mang bat i vao lang khat thc. Cho
nay, cho kia v ay b mac dnh vao; cho nay, cho kia v ay b
vng mac vao; cho nay, cho kia v ay b troi buoc vao; cho
nay, cho kia v ay b ri vao bat hanh, tai hoa.
Nh vay, nay cac Ty kheo, dnh mac vao li ac, cung
knh va danh vong la kho luy, cac ong can phai hoc tap.
phan Long dai, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.393)
LI BAN:
Mot ngi khi mi phat tam tu thng nhu long, the nguyen phai
xa phu cau ban, xa than cau ao. Cai s tam ep e va cao
thng lam, neu gi c tam long son ay, chac chan con ng
thanh Phat, Bo tat tuy khong gan nhng cung chang xa.
Ay the ma mot vai ngi trong chung ta th nhat nien Phat hien
tien roi nh nien Phat thang thien. Tac long son tuy loe sang
nhng khong phai ai cung vng vang trc bao to cam do cua cuoc
i. Co ke en long vut tat, co ngi s tam leo let chap chn, v
417
vay ma khong u sang suot e soi ng cho ca chnh mnh (noi

g soi sang cho ngi), en noi phai vap ngang te doc, nem u
tran ai.
Nh con de long dai chui vao bui gai, cang vung vay th cang b
dnh chat, ngi tu chang may vng vao danh li va cung knh lai
cang kho thoat ra. anh rang, tu tap se em en phc bao, tuy
hng ve Khong nhng co van u ay. Song, ngu duc co sc me
hoac ky la, lam cho mot vai ngi mu m bo Khong e chay theo,
nam gi cai co e roi hoan khong, mat trang, ri vao kho luy.
Han nhien, i trong hong tran lam sao khong dnh bui tran, ngi
tu song trong coi duc khi cha thc s vng chai, giai thoat th t
nhieu cung b duc nhiem xam chiem. Van e la phai thay c s
nguy hiem cua no. Con kien chet trong chen mat la chet chm,
chet ngop ch khong he chet oi. Ngi tu ma khong biet mnh ch
la ke an xin (khat s), chay theo hoac t man vi danh li va cung
knh th chac chan khong ngop cung chm. Do vay, can phai thay
ro ngu duc la kho luy e s hai, tranh xa, quyet khong vng mac,
mi mong thanh tu ao nghiep.[
418
12- CHUNG SINH

Mot thi, The Ton tru Savatthi, roi Ton gia Radha
i en anh le, bach The Ton:
Chung sinh, chung sinh, bach The Ton, cho en nh
the nao c goi la chung sinh?
Nay Radha, duc nao, tham nao, hy nao, khat ai nao oi
vi sac, tho tng, hanh va thc trien phc ay, trien
mien ay, goi la chung sinh.
V nh, nay Radha, nhng a tre chi vi cai nha bang
at. Cho en khi oi vi can nha bang at ay long tham, ai,
duc cha thoat ly thi chung con tham dnh vao, thch chi,
chat cha va am trc nhng can nha bang at ay.
Nhng khi nao nhng a tre ay oi vi nhng can nha
bang at kia, long tham, ai, duc a thoat ly, thi vi tay va
chan, chung pha tan, pha v, pha sap, khong chi vi nhng
can nha bang at ay.
Cung vay, nay Radha, ong hay pha tan, pha v, pha
sap, khong chi vi sac, tho, tng, hanh va thc, chu tam
hng en oan diet khat ai oi vi sac, tho, tng, hanh
va thc.
oan diet khat ai, nay Radha, la Niet ban.
(TKVN, Tng ng Bo III, chng 2, pham 1,
phan Chung sinh, Nxb Ton Giao, 2000, tr.331)
LI BAN:
The gii cua chung ta ang song thuoc coi duc. Da tren nen tang
ai duc ma con ngi co mat i. Tat ca nhng bieu hien ve t
duy, ngon ng va hanh ong cua con ngi luon gan lien vi tham
ai, v the chung ta c goi la chung sinh.
419
Co mat i t can nguyen ai duc nen con ngi ai cung tham

duc. Khat ai, tham vong cua con ngi von vo tan, khong co
iem dng. Tuy vay, tham ai than nay mi thc s sau day, nang
ne nhat. Tat ca nhng viec lam cua con ngi eu khong ngoai
muc ch phuc vu cho cai toi, b troi buoc trien mien vi t nga,
do o goi la chung sinh.
Theo tue giac The Ton, chung sinh luyen ai t nga cung giong nh
tre con nghch at, yeu thch nhng ngoi nha bang at do chung
ap nen. Lu tre au biet rang cai thien ng bang at than yeu ay
that mong manh, de v. Cung vay, than tam nay la cua toi, la nhat,
la bat kha xam pham nhng s that th than tam nay co o roi
khong o, sinh gia benh chet chi phoi manh liet ma chang ai co
the lam g khac c.
Khi nao nhan chan c cai t nga ma ta thng yeu nhat ch la
mot hp the nam uan, von duyen sinh va hoan toan vo nga, luc o
con ngi co kha nang lam suy giam, oan tan tham ai va chap
thu. Nh lu tre kia, nham chan ngoi nha bang at, khong con yeu
thch na th t tay chung ap pha. Cung vay, thien quan va tue tri
ve s that duyen khi cua nam uan la phng cach hu hieu e diet
tr khat ai. Cham dt tham ai, khong con b troi buoc vi t nga,
o chnh la giai thoat, Niet ban.[
420
13- C VA MAT
Mot thi, The Ton Savatthi, day cac Ty kheo:
Kho luy, nay cac Ty kheo, la li ac, danh vong va
cung knh
Cac ong co nghe chang luc tri gan sang, co con da can
tru ln tieng?
Tha co, bach The Ton.
Nay cac Ty kheo, o la tieng con da can gia, mac benh
ghe l, khong thoai mai khi cho hoang vang, khi di
goc cay, luc no i ng ngoi nam, tai cac cho ay no cam
thay tai hoa, bat hanh.
Cung vay, nay cac Ty kheo, ay, Ty kheo nao b li
ac, cung knh va danh vong chi phoi, tam b xam chiem th
v ay khong thoai mai khi cho hoang vang, khi di goc
cay, luc i ng ngoi nam, tai cac cho ay v ay cam thay tai
hoa, bat hanh.
Nh vay, nay cac Ty kheo, kho luy la li ac, danh vong
va cung knh
phan Con da can, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.397)
LI BAN:
Mot phan cua s thanh cong trong cuoc song chnh la thanh tu
tien tai, danh vong va c moi ngi knh trong. ay cung chnh
la muc tieu phan au cua moi ngi, luon mong moi va vn ti
mot tng lai ti ep hn. e at c ieu o, con ngi phai
phan au that nhieu neu muon i len bang con ng lng thien,
chan chanh.
Rieng oi vi nhng ngi phat nguyen ly tuc, tm cau giai thoat
421
th s thanh tu ve li dng, cung knh va danh vong neu co

cung ch la phng tien e hanh ao, chang co g e lu tam,
vng ban v cu canh cua ho la giai thoat sinh t. Tuy vay,
khong phai ngi tu nao cung ay u chanh kien e vt qua
nhng troi buoc, he luy tam thng nay, tham ch mot vai ngi
con chay theo, b troi buoc nang ne e roi ri vao kho luy, luon
song trong tai hoa va bat hanh.
Dung hnh anh con da can gia b ghe l hanh ha, tru treo thong
kho trong em toi v au nhc, khong luc nao c an on e lien
tng en s kho luy cua con ngi khi b troi buoc vao danh li
that an tng. Co nhien danh li se en vi ngi tu hoac nhieu,
hoac t v le o la phc bao. Cai c nay la ket qua hien nhien,
khong mong cau v phc bao tron ay, cang xa bao nhieu th lai
c bay nhieu. Nhng neu khi tam tm cau, khao khat th chang
nhng khong c g ma con b mat trang. Ma dau co c
chang th van la mat v tam chay theo danh li a thieu ot, hanh
ha lam chung ta luon bat an. Bi chnh nhng bat hanh nay la
vat can, chng ngai tren lo trnh hng en ly tham, thanh tu
giai thoat.
Tu tap la xa ly moi s rang buoc, ma nh cao la thanh tu Niet
ban. Tuy duyen, khong chap thu, thanh thi va t tai luon la muc
tieu hng en cua moi ngi con Phat.[
422
14- NGUY HIEM CUA AM ME C BAC

Mot thi, The Ton tru Rajagaha, tai Veluvana. Bay
gi, Singalaka, gia chu t, day sm, ra khoi thanh Vng
Xa, chap tay anh le sau phng.
Roi The Ton, buoi sang vao thanh Vng Xa khat
thc, sau khi day Singalaka ve y ngha anh le sau phng,
Ngai day them:
Nay gia chu t, am me c bac co sau nguy hiem: Neu
thang th sinh oan thu, neu thua th sinh tam sau muon, tai
san hien tai b ton that, tai hoi trng (phap nh) li noi
khong hieu lc, bang hu ong lieu khinh miet, van e ci
ga khong c tn nhiem v ke am me c bac khong xng
e co v.
Nay gia chu t, am me c bac co sau nguy hiem nh vay.
(TKVN, Trng Bo II, kinh Giao tho Thi Ca La Viet [trch],
LI BAN:
C bac, ca cc hay cac tro o en noi chung la cai thu, am me
cua nhieu ngi. Thng th vao nhng dp oan tu, gap g, hoi he
hay ngay au xuan ngi ta co thoi quen tieu khien, giai tr, mua vui
bang cach chi bai, anh cc vi so tien cc nho, vui la chnh.
Tuy vay, t ai u tnh tao e dng lai ni giai tr n thuan ma a
so b tham, san chi phoi roi sa lay. T cho chi cho vui dan en
chi het mnh, an thua, sat phat; t cho chi vi so tien nho en so
tien ln, mat sach tien bac, phai cam co tai san; t cho chi moi
khi co dp vui en suot thang, quanh nam.
Tham lam, bieng nhac, ta kien tin vao may rui la ac iem cua
nhng ngi am me c bac. Dan than vao the gii o en tc
423
phai oi dien vi nhieu hiem nguy luon ch i, rnh rap. Theo tue
giac cua The Ton, co sau nguy hiem cho nhng ai am me c
bac: Neu thang ln th cha chac toan mang, ai ma oan c
cac con bac trang tay se lam g khi khong con g e mat. Khi mat
sach th lai cang bi thng hn. Biet bao tai san tch luy c do
cong kho lao ong lan lt ra i. V can tien chi tiep, hy vong cu
van tnh the nen cac con bac tm moi cach e co tien. Roi mat
dan uy tn ca nhan; ngi than, ban be, ong nghiep canh giac,
xa lanh tham ch khinh miet. Te hai hn la khong u t cach e
tm kiem mot ngi ban i
Ngay nay, cac hnh thc o en bien thai muon hnh van trang va
tham nhap vao moi ngo ngach cuoc song. T bai bac, e om, en
ca cc trong cac mon the thao v.v va ngay ca tren the gii ao,
internet cung bay tro o en luon kch thch long tham cua con
ngi. V vay, hn luc nao het, tu tap chanh mang, tc tm mot
cong viec chan chanh e mu sinh la toi can thiet. T bo moi ao
tng hen xui, ieu phuc thoi am me c bac, tranh xa cac hnh
thai giai tr khong lanh manh la ieu moi ngi con Phat can lu
tam va thc hanh.[
424
15- ANG SAU MIENG MOI NGON LA KHO LUY

Anathapindika. Roi The Ton goi cac Ty kheo va noi nh sau:
Kho luy, nay cac Ty kheo, la li ac, cung knh, danh
vong; that la ang cay, ac oc, la chng ngai phap e
chng at vo thng an on, khoi cac kho ach.
V nh, nay cac Ty kheo, mot ngi cau ca quang mot
li cau co gan moi tht vao trong mot ho nc sau va mot
con ca co mat thay moi tht nuot li cau ay. Nh vay, nay
cac Ty kheo, con ca o nuot li cau ay b ri vao bat hanh,
b ri vao tai hoa, b ngi cau ca muon lam g th lam.
Ngi cau ca, nay cac Ty kheo, ch cho ac ma; li cau
co gan moi tht ch cho li ac, danh vong va cung knh.
Ty kheo nao tho hng, ai luyen li ac, danh vong va
cung knh a en, Ty kheo ay c goi la Ty kheo a nuot
li cau cua ac ma, b ri vao bat hanh, b ri vao tai hoa, b
ac ma muon lam g th lam.
Do vay, nay cac Ty kheo, cac ong phai hoc tap nh
sau: oi vi li ac, danh vong va cung knh a en,
chung ta hay t bo chung. oi vi li ac, danh vong va
cung knh cha en, chung ta khong e chung xam chiem
tam va an tru.
phan Li cau, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.390)
LI BAN:
Quyen li, danh vong va uy quyen la ieu moi ngi song tren i
eu mong muon chiem hu. Ban au, con ngi thng mong cau
li dng, m c lam giau. Mot khi a ay u ve phng dien vat
425
chat, con ngi co khuynh hng tm cau a v, chc tc va danh

vong. Khong dng lai cho co tien, co danh, tap kh tham lam co
hu cua con ngi luon khat khao uy quyen, thong lanh va nhiep
phuc thien ha; thch thu, ha he khi c moi ngi cung knh,
khep nep va s hai.
Li danh va cung knh that ngon ngot, hap dan nhng lai khong
co nhieu nen moi ngi phai tranh chap, xau xe, chup git va o
la can nguyen cua moi o v, mau thuan, xung ot, bat hanh
i. Khong t ngi b li danh lam m mat, bat chap hau qua,
khong ngai thu oan, lng gat, xu nnh, tham ch vo s en o
cam tam ban mnh, vong than, vong ban.
Theo tue giac cua The Ton, danh li va cung knh giong nh
mieng moi ngon bao boc ben ngoai mot li cau sac nhon. oi
vi ngi xuat gia, tiep xuc vi moi ngon li danh va cung knh th
lai cang can trong hn. V ngi xuat gia co mot iem ky ac
khac vi ngi i la sau mot thi gian tu hanh th phc c tang
trng, dau khong cau nhng li danh va cung knh t en.
Tho nhan s dang cung, ton vinh va knh trong cua tn o la trach
nhiem cua ngi xuat gia e tao phc bao cho tn o song cung
ngay chnh ay an tang mot hiem hoa khon lng. Neu khong
chanh niem e tri tuc va thieu duc th chac chan b dnh cau, ri
vao bat hanh, chu s sai khien cua ke khac.
V the, muon thanh tu giai thoat, vt ra ngoai moi s kiem toa,
ngi con Phat phai luon tam niem, quan sat ve s nguy hiem cua
duc. Li danh va cung knh chang khac nao chut mat tren li dao,
v ngot ngon cua chut mat ay luon gan ke vi tai hoa t li.[
XI. SAN HAN
428
1- GIET GIAC PHIEN NAO

Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana cung
chung Ty kheo. Roi Thien chu Sakka i en, sau khi anh
le, noi len bai ke hoi The Ton:
Giet vat g, c vui/ Giet vat g, khong sau/ Co mot
loai phap g/ Ngai tan ong sat hai/ Ton gia Gotama?
The Ton tra li:
Giet phan no c vui/ Giet phan no khong sau/ Phan
no vi oc can/ Vi v ngot toi thng/ Phap ay, bac Hien
Thanh/ Tan ong s sat hai/ Sat phap ay, khong sau/
Hi nay Vasava!
phan Sat hai g, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.527)
LI BAN:
Mot trong nhng y ngha cua A la han la giet giac phien nao (sat
tac). Va ngi tu cung la mot chien s, luon chien au khong ngng
vi noi tam, vt len cai ac e chien thang nghiep lc, hoan thien
chnh mnh. Hnh anh Bo tat Van Thu, tay cam kiem tr tue sang
ngi, bieu trng cho tinh than chien au va chien thang giac phien
nao cua ngi tu.
Trong cac phien nao, phan no hay gian d rat nguy hiem, co sc
tan pha cong c khung khiep nhat. Phat day Ch coi thng om
la nho bi neu khong ngan chan kp thi, ngon la nho ay se gay
nen hiem hoa khon lng. Gian th mat khon, khong ai co the
lng trc mnh se lam g trong cn gian d. Ch mot phut mat
bnh tnh, khong kem c nong gian se gay nen tai hoa. Nhng
noi au kho, nhng niem an han cua con ngi thng bat au
bang phut nong noi, t anh mat mnh khi tc gian bung phat.
429
V the, chuyen hoa nong gian la viec can phai lam trong moi phut
giay cua i song hang ngay. Ai cung co phan no, no tiem an
trong tam, tuy theo duyen ma bung no. Do o, luon y thc s nguy
hiem cua nong gian e thc tap mot ieu nhn, chn ieu lanh.
ieu can yeu la thiet lap i song hng noi, thng xuyen thay
ro tam mnh, e nhan ra nhng y niem gian d khi mi manh
nha, con trong trng nc. Phat hien cn gian khi con la om la
nho th mi co kha nang giap tat.
e giap tat mot am chay, can phat hien sm va u phng tien
cha chay. Cung vay, muon chuyen hoa ngon la san han, can
nhat la chanh niem tnh giac va t bi. Tnh giac la kha nang quan
sat, ro biet than va tam, hieu mnh va hieu ngi. Nhan dien tron
ven ve cn gian ang hnh thanh vi cac tac ong kch thch ben
ngoai se de dang khong che va chuyen hoa no. Mat khac, nc t
bi cam lo phai luon ay u va san sang mi co the ti mat, giap
tat la san kp thi.
Cho nen tu tap tr tue va t bi, hieu ro e yeu thng va tha th la
phng thc giet giac nong gian hieu qua nhat. Phap nay c The
Ton tan ong va nhng ngi con Phat ng dung e xay dng cuoc
song bnh an.[
430
2- KHAM NHAN
cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam nguy hai nay cho ngi khong
kham nhan. The nao la nam?
Quan chung khong ai mo, khong a thch; nhieu ngi
han thu; nhieu ngi tranh ne; khi mang chung tam b me
loan; sau khi than hoai mang chung, sinh vao coi d, ac thu,
oa x, a nguc.
Nay cac Ty kheo, ay la nam nguy hai cho ngi khong
kham nhan.
Nay cac Ty kheo, co nam li ch nay cho ngi co kham
nhan. The nao la nam?
Quan chung ai mo va a thch; khong co nhieu ngi
han thu; khong co nhieu ngi tranh ne; khi mang chung
tam khong b me loan; sau khi than hoai mang chung, c
sinh vao coi thien thu, thien gii, coi i nay.
Nay cac Ty kheo, ay la nam li ch cho ngi co kham
nhan.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 5, pham Mang nhiec,
phan Khong kham nhan, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.719)
LI BAN:
Trong cuoc song, e at en thanh cong va nhat la mong c kien
tao hanh phuc, hoa hp, an vui trong gia nh, cong ong th khong
the thieu s kham nhan. Nhng ai a tng trai trong i th kinh
nghiem sau sac ve ieu nay bi khong t ngi phai ngam ngui, an
han va nuoi tiec en suot i ch v mot phut nong noi, thieu kiem
che, khong kham nhan.
431
Kham nhan la s chu ng, chap nhan, nhan chu trc nhng
ieu khong nh y. Tuy nhien, tinh than kham nhan theo li day
cua The Ton khong n thuan la nhan nhn mang tnh e nen,
nuot han ma la s vt qua nghch canh mot cach an nhien nh
tue giac. S tnh tai, bat ong trong moi hoan canh chnh la tam
thai sang suot, vng chai khi a thau triet s that h ao ve t
than, con ngi va cuoc i.
Co the moi ngi eu t nhieu nhan ra li ch cua kham nhan va
nhng tac hai khi khong kham nhan noi cac chng ngai trong i
song. Vi tue giac va kinh nghiem cua The Ton th nam li ch cua
kham nhan va nam nguy hai cua khong kham nhan c trnh bay
trong phap thoai tren that ro rang. Tuy vay, du thay ro hai mat li
hai cua van e nhng e thc hanh kham nhan mot cach tron ven
la ieu khong n gian.
Bc au tien thc hanh kham nhan la s chu ng, du sc chu
ng von gii han, se cc ky nguy hiem khi qua ngng. Tiep en
phai van dung nang lc nh tnh va tue giac nh thc tap thien
nh trong i song cua t than e kham nhan, vt thoat. An
nhien trc moi nghch canh v thay ro ban chat cua no, kham
nhan c tat ca nhng khong can co gang mi la Nhan nhuc ba
la mat.
Van dung tr tue e hoa giai tat ca nhng xung ot va mau thuan
noi tam cung nh ngoai canh chnh la nen tang cua s an tam,
bnh tnh, t chu, t tai trc moi bien ong trong cuoc i. ay
chnh la b quyet cua viec tu tap kham nhan e vt qua nghch
canh, chng duyen nham em en s bnh an, hoa hp, hanh
phuc va an vui trong i song ma moi ngi con Phat can phai
thc tap e thanh tu.[
432
3- NHNG HANG NGI NONG GIAN

Mot thi, The Ton tru Baranasi, tai vn Nai, day
cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co ba hang ngi nay xuat hien i.
The nao la ba? Hang ngi nh ch viet tren a, hang ngi
nh ch viet tren at, hang ngi nh ch viet tren nc.
The nao la hang ngi nh ch viet tren a? Nay cac
Ty kheo, co ngi luon luon phan no va phan no cua ngi
nay tiep tuc lau dai. V nh ch viet tren a khong b gio
hay nc tay xoa nhanh chong, c ton tai lau dai.
Va nay cac Ty kheo, the nao la hang ngi nh ch viet
tren at? ay, nay cac Ty kheo, co ngi luon luon phan
no va phan no cua ngi nay khong co tiep tuc lau dai. V
nh ch c viet tren at b gio hay nc tay xoa mau
chong, khong ton tai lau dai.
The nao la hang ngi nh ch viet tren nc? Nay cac
Ty kheo, co ngi dau b noi mot cach kch liet, b noi mot
cach ac oc, b noi mot cach tho lo, tuy vay, van de dang
hoa hp, than thien va hoan hy. V nh ch viet tren nc
c mau chong bien mat, khong co ton tai lau dai.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 3, pham Kusinara,
phan Ch viet tren a, tren at, tren nc,
LI BAN:
Con ngi song i thng han hoan khi gap nhng ieu g va
y ong thi phan ng gian d, gay gat luc gap canh chang ep
long. Phan no, san han vi nhng ieu trai y la tam ly bnh
thng cua chung sinh. Tuy nhien, tuy theo nghiep lc nang nhe
433
cua moi ngi ma bieu lo s gian d vi nhng sac thai va cap

o khac nhau.
Co hang ngi rat de b san han, ch can nghch y th lap tc ung
ung noi gian. Ngi de gian ma kho nguoi th gan nh vo phng
cu cha, chang may ai dam gan gui va than thiet vi hang ngi
nay. Bi gian th mat khon, khong the lam chu li noi cung nh
hanh vi mot khi a noi gian. Nh dong ch khac sau vao a, kho
phai m du gio tap ma sa, s phan no ton tai lau dai se thieu ot
than tam, lam cho ai om ap no phai heo hon, can coi.
Neu nh mau gian ma chong quen, nong nay ch v trc tnh, co
chuyen lien noi ra khong e bung th van con c cam thong. Mot
ngi co nong gian nhng roi sau o biet loi, nhan thc c s
nguy hiem ma tm cach khac phuc, rat ang c ca ngi. Bi
chung sinh th ai cung co nong gian nhng phai biet kiem che va
nhan nhn e ieu phuc. Giong nh ch viet tren cat, ma gio de
dang xoa nhoa, ngi co gian cung khong nen gian lau, nhanh
chong chuyen hoa cho than tam nhe nhang, mat me.
Khong gian la trng hp hiem co tren i, mot ngi thanh tu
tue giac vo nga mi at en kha nang nay. Bac thanh gia luon
hoan hy vi nhng nghch canh nh co ay u tr tue va t bi. Nh
ch viet tren nc, co ma nh khong, chang co g co the lam lay
ong tam t cua nhng v nay. Ngi con Phat trong qua trnh
hng en khong san han cua bac Thanh, trc phai biet nhan
nhn ong thi phat huy bi va tr e tng bc ieu phuc, chuyen
hoa nong gian cua chnh mnh.[
434
4- NGI AC VA NGI HIEN

Anathapindika. Roi thon trng Canda i en.
Bach The Ton, do nhan g, duyen g co ngi c goi
la tan bao, co ngi c goi la hien lanh?
ay, nay Thon trng, co ngi tham, san, si cha
c oan tan. Do tham, san, si cha c oan tan, ngi
ay b ngi khac lam cho phan no. Do b ngi khac lam
phan no nen phan no hien hanh. Ngi ay do vay c goi
la ngi tan bao.
Nay Thon trng, ay la nhan, la duyen co ngi c
goi la tan bao.
Nhng ay, nay Thon trng, co ngi tham, san, si
c oan tan. Do tham, san, si c oan tan, ngi ay
khong b ngi khac lam cho phan no. Do khong b ngi
khac lam phan no nen phan no khong hien hanh. Ngi ay
do vay c goi la hien lanh.
Nay Thon trng, ay la nhan, la duyen co ngi c
goi la hien lanh.
(TKVN, Tng ng Bo IV, chng 8, Tng ng thon trng,
phan Canda [trch], Nxb Ton Giao, 2001, tr.479)
LI BAN:
Mot ngi song lng thien luc nao cung tam nguyen lam lanh
tranh d. Nhng e thc s tr thanh ngi hien ung ngha la
chuyen khong de dang, bi trong tam ta von cha lan lon vo so
mam thien ac. Nhng bieu hien hien lanh trong i song neu co
cung ch la phan noi cua khoi bang lenh enh trong ai dng ma
t ai biet c trong phan chm cua khoi bang tam ay tiem an
435
nhng g. V the, c Phat tng khuyen cao cha phai la bac A la

han th khong nen chu quan vao tam y cua mnh.
Phap thoai nay cho thay khi tham, san va si cha oan tan th
chung ta van la ngi ac, co the se lam ac en tan bao du ieu
ay cha tng xay ra. Va ieu quan trong la may ai hien hu tren
coi i chng at s thanh tnh tuyet oi, dt bat ba phien nao
can ban ay. Quan niem ve ieu nay that sau sac e thay rang
phien nao con th cai ac van con. Tam ta la ngon nui la c
phu len mot tham thc vat hien hoa, xanh tot va ch can chut
duyen a chan th nham thach san han se trao tuon va nhan
chm tat ca trong bien la phan no.
Hieu c ieu nay, chung ta khong may ngac nhien khi gap
nhng phan ng san han boc phat d doi ni nhng ngi von d
hien lanh, ong thi chung ta cung khong lay lam kho hieu ve
nhng hanh vi gian d bat thng cua chnh mnh. Bi cai ac
khong han la ban chat cua con ngi song no luon tiem an ch c
hoi e bung phat. Nhan thc c ieu nay la mot trong nhng
ieu kien thiet yeu e tien ti lam chu va tnh hoa tam thc. Khong
chu quan, khong mat canh giac vi chnh mnh, thc tap tnh thc
trong moi suy ngh, li noi va hanh ong e kiem soat than tam
mot cach tron ven la phng thc e tr thanh ngi hien, va ay
cung la muc tieu phan au nham hoan thien t than cua moi ngi
con Phat.[
436
5- PHAN NO
Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana, goi
cac Ty kheo:
Co bon loai ran, nay cac Ty kheo. The nao la bon?
Loai ran co noc oc nhng khong ac oc; loai ran ac
oc nhng khong co noc oc; loai ran co noc oc va ac oc;
loai ran khong co noc oc, khong co ac oc.
Cung vay, nay cac Ty kheo, co bon hang ngi c v
du nh bon loai ran nay co mat i. The nao la bon?
ay, nay cac Ty kheo, co hang ngi rat mau phan no
nhng phan no khong ton tai lau dai. V nh loai ran co noc
oc nhng khong ac oc.
Nay cac Ty kheo, co hang ngi khong mau phan no
nhng phan no ton tai lau dai. Nh la loai ran ac oc nhng
khong co noc oc.
ay, nay cac Ty kheo, co hang ngi rat mau phan no
nhng phan no ton tai lau dai. V nh loai ran co noc oc va
ac oc.
Nay cac Ty kheo, co hang ngi khong mau phan no
nhng phan no khong ton tai lau dai. Nh la loai ran khong
co noc oc, khong co ac oc.
Co bon hang ngi nay, nay cac Ty kheo, co mat, hien
hu i.
(TKVN, Tang Chi Bo II, chng 4, pham May ma,
phan Cac con ran, VNCPHVN an hanh, 1996, tr.23)
LI BAN:
Tam san han cua con ngi thng c v nh hnh anh ngon
la tan pha nhng khu rng han han, thieu ot tat ca nhng g
437
tot ep ma chnh ho a tao dng. Cn gian bung phat ra ben

ngoai thng hung han nh ngon la ln. Tuy nhien, khi gian d
c nen vao trong long th no an tang hiem hoa nh noc oc
cua ran oc.
Nong gian nhanh ma nguoi lanh nhanh, hang ngi nay boc trc,
ngay thang, khong e bung, ieu g khong va y th noi ngay, noi
roi thoi. Xem ra neu hieu th cung de dang thong cam va song
chung vi ho. Tuy vay, hang ngi nay thng mang lai nhng ton
thng, t ai cho nhieu ngi. Nh loai ran oc thng phun noc
oc nhng dung e t ve hn la tan cong nham giet hai oi
phng.
Hang ngi khac t nong gian hn hoac co gian th thng don
nen ma khong bieu hien ra. Tuy ho co ve thoai mai, de chu
nhng mot khi a ghim gut th gian lau, kho thao g. Nh loai ran
khong co noc oc nhng tam tnh ac oc. t gian nhng mot khi
a gian ai th gian dai, khong hy xa cung la mot tam tnh ac can
phai oan tr.
Nguy hiem nhat la hang ngi de gian va gian lau. Hiem hoa that
kho lng luon ch on nhng ngi song chung va chnh ban than
cua ngi ay. Neu khong u tue giac va t bi e dung nhiep th can
phai tranh xa hang ngi nay. Bi cam uoc i ngc gio th se co
ngay chay tay, gan ran oc va hung d th kho tranh khoi tai hoa.
Khong san han hay neu co th nhanh chong hy xa la mot trong
nhng ac iem ly tng e song chung an hoa. Hang ngi nay
hiem co tren i, phai no lc tu tap trong thi gian dai mi mong
thanh tu. Do vay, nuoi dng va phat trien t bi, tr tue tng phut
giay trong i song hang ngay la ieu can yeu va quan trong cua
moi ngi.[
6- TAM NGI NH VET THNG

Mot thi, The Ton tru Savatthi, tai Jetavana, day
cac Ty kheo:
Co ba hang ngi nay, nay cac Ty kheo, co mat, xuat
hien i. The nao la ba? Hang ngi vi tam v du nh
vet thng, vi tam v du nh chp sang, vi tam v du
nh kim cang.
Va nay cac Ty kheo, the nao la hang ngi vi tam v
du nh vet thng? ay, nay cac Ty kheo, co ngi
phan no, nhieu hiem han, dau co b noi chut t, cung tc
toi phan no, san han, sng so, bieu lo s phan no, san
han va bc tc. V nh mot vet thng ang lam mu, neu
b cay gay hay mot mieng sanh anh phai, lien chay mu
nhieu hn.
Va nay cac Ty kheo, the nao la hang ngi vi tam c
v du nh chp sang? ay, nay cac Ty kheo, co hang ngi
nh that ro biet: ay la kho,, nh that ro biet ay la con
ng a en kho diet. V nh mot ngi co mat, thay cac
sac trong em toi mu mt, khi co chp sang.
Va nay cac Ty kheo, the nao la hang ngi vi tam c
v du nh kim cang? ay, nay cac Ty kheo, co hang ngi,
nh oan tan cac lau hoac, ngay trong hien tai, t mnh vi
thang tr, chng ngo, chng at va an tru vo lau tam giai
thoat, tue giai thoat. Nay cac Ty kheo, ay goi la hang
ngi, vi tam c v du nh kim cang.
Ba hang ngi nay, nay cac Ty kheo, co mat, xuat hien
i.
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 3, pham Ngi, phan
Vet thng lam mu [lc], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.220)
LI BAN:
Trong ba hang ngi ma The Ton a trnh bay, chac chan rang
chung ta khong phai la hang ngi vi tam nh kim cang. V o la
tam cua cac bac Thanh A la han a oan tan phien nao, lau hoac,
hoan toan thanh tnh va giai thoat.
Va oi khi, tam cua chung ta cht loe sang, nh tia chp xe tan
man em. Tiec rang, anh chp ay tuy rat sang nhng ngan ngui,
nen khi vut tat roi th bong em lai tran ngap. Khi chung ta bnh
tam, lang long trong sach th co the nhan dien rat ro ve nhng s
that i, luon xay ra trong cuoc song xung quanh ta nh s mong
manh, vo thng, nhng kho au trong cuoc song va tnh trang
khong chu the (vo nga) cua tat ca. Nhng khi thay c nh the,
tam ta tr nen nhe nhang, bnh an va thanh than hn trc nhng
lo toan lam giau, ua tranh, ghet ghen va thu han Nhng phut
tam loe sang nh the tuy khong nhieu nhng a gop phan to ln
nuoi dng tue giac va tnh thng va vun ap niem tin yeu cho
cuoc song.
Con lai th a phan chung ta eu co tam trang thai nh vet
thng, san sang trao tuon mau mu va l loet them moi khi ung
vao. Nhng tham lam, gian d gan nh co mat thng xuyen, phan
ng ben nhay vi cac moi trng hoan canh cuoc song. V the, i
song chung ta von a vat va, tat bat cho cho cuoc mu sinh lai
cang cang thang, phc tap them. Do o, chung ta can thiet lap i
song hng noi, gi tam thang bang, ong thi quan sat sau sac
hn ve than tam va cuoc song e cho tam c loe sang.[
XII. SI ME
442
1- TON THAT LN NHAT

Mot thi, The Ton tru Vesali, tai ai Lam, day cac
Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam ieu ton that nay. The nao
la nam?
Ton that ba con, ton that tai san, ton that v benh tat,
ton that gii va ton that tri kien. Nay cac Ty kheo, khong
do nhan ton that ba con, khong do nhan ton that tai san,
khong do nhan ton that v benh tat ma cac loai hu tnh
sau khi mang chung sinh vao coi d, ac thu, oa x, a
nguc. Nay cac Ty kheo, chnh do nhan ton that gii, ton
that tri kien ma cac loai hu tnh sau khi mang chung sinh
vao coi d, ac thu, oa x, a nguc.
Nay cac Ty kheo, co nam ton that nay.
phan Thanh tu [trch], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.547)
LI BAN:
Co the noi, ton that va mat mat la thuoc tnh c ban cua i song.
Nhng g ta ang co hom nay se ri bo chung ta ra i bat c luc
nao. Neu may man, nhng g ta yeu thng luon gan bo th mot
ngay nao o chung ta cung phai la bo no. Bi chang ai co the em
theo bat c vat g khi nham mat, xuoi tay; co chang la nghiep lc
cua chnh mnh.
Mat mat dau khong ai muon nhng o la s that, van e la xac
nh ton that cai g trong cuoc i la to ln nhat. Tai san chang?
Ngi ta thng an ui nhau cua i thay ngi. Mat cua th co the
lam lai c. Nhng ngi than mat i la ton that ln, v ngi chet
khong bao gi song lai va chung ta mat cac iem ta quan trong
443
trong i. Benh tat, hoan nan a cp i mot phan sc khoe va

than the cung la ton that ln. Tuy vay, nhng ton that nay du ln
nhng ch anh hng en trong i nay.
Theo tue giac cua The Ton, anh mat nhan cach ao c (gii) va
khong nhan thc ung an (tri kien) la ton that ln nhat. Chnh s
suy thoai ao c va nhng quan niem song lech lac, ta kien la
nguyen nhan chu yeu dan en sa oa, tao ra kho au cho mnh va
ngi trong hien tai va ca tng lai.
Ngay nay xa hoi ang bao ong ve bang hoai ao c, tha hoa
nhan cach dan en s gia tang tham nhung, hu hoa, suy oi va
cac te nan xa hoi Nhng bieu hien tieu cc nay luon i kem vi
nhan thc khong ung an, quan niem song lam lac nh thc
dung, hng thu, tuyet oi hoa sc manh cua ong tien, bat chap
nhan qua, toi phc v.v Chnh cac hanh vi xau ac phat xuat t
quan iem sai lam la tac nhan cua oa lac vao ac thu, coi d va
a nguc.
Do vay, ngi con Phat nhan thc sau sac li Phat day, luon thiet
lap va duy tr nen tang ao c bang cach gi gn nam gii cam.
Quan trong hn, kien toan nhan thc va quan iem song theo
chanh kien: thay biet ung chan ly, tin sau nhan qua toi phc,
lam lanh tranh d, tng than tng ai, chia se kho au mat mat
vi moi ngi[
444
2- VC THAM
Mot thi, The Ton tru tai Rajagaha, tren nui Gjjhakuta.
Roi The Ton cho goi cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, chung ta hay i en Patibhanakuta.
Khi en Patibhanakuta, mot Ty kheo thay vc tham
lien bach The Ton:
Bach The Ton, that la ln, that ang s hai, vc tham
nay! Khong biet co vc tham nao khac ln hn va ang s
hai hn khong?
Nay cac Ty kheo, co vc tham khac ln hn va ang s
hai hn vc tham nay. o la cac Sa mon nao khong biet ro
nh that: ay la Kho, ay la nguyen nhan cua Kho, ay la
Kho diet va ay la con ng a en Kho diet. Ho hoan hy
vi cac hanh a en sanh, ho hoan hy vi cac hanh a
en gia, benh, chet, sau, bi, kho, u, nao. V hoan hy vi cac
hanh nen tao dng cac hanh a en sanh, gia u, nao. V
tao dng cac hanh a en sanh, gia u, nao nen b ri vao
vc tham cua sanh, ho ri vao vc tham cua gia, benh, chet,
sau, bi, kho, u va nao. Ta noi rang, ho khong lieu thoat
khoi au kho.
Do vay, nay cac Ty kheo, mot co gang can phai lam e
ro biet: ay la Kho, ay la nguyen nhan cua Kho, ay la
Kho diet va ay la con ng a en Kho diet.
(TKVN, Tng ng Bo V, chng 12, pham Vc tham,
phan Vc tham, Nxb Ton Giao, 2002, tr.651)
LI BAN:
Trong t nhien, sau nhat co le la nhng vc tham trong long ai
dng. oi vi con ngi, vc tham kho do la tam long ngon ngang
445
bao suy t, toan tnh. Du sau en may, vc tham cua ai dng

van o c. Nhng long ngi th kho lng bi tan trong ban
chat von d tham tham, thng bat cht oi thay trong tng sat
na cua cac thai cc buon vui, thng ghet, hanh phuc va kho au,
cao thng va n hen
ng trc vc tham cua t nhien, con ngi thng co cam giac
s hai. oi dien vi vc tham cua long ngi, ta cam thay ghe tm
va kinh khiep. Nhng tr treu thay, t ai thau hieu va cam nhan het
cai on mat, doi tra va nguy hiem cua vc tham long mnh. Trong
tan bi hai kch cuoc i, nhng chiec mat na lien tuc c mang
vao roi lai ci ra, riet roi t than cua nhng dien vien ay khong xac
nh c au la mat that cua chnh mnh. Nhng chiec mat na ay
la bot beo soi len t vc tham cua tam thc, la mat noi cua vong
tng von gian tra, xao quyet va muon thu lu manh.
Trong ao lo giai thoat, mot vc tham sau hn, nguy hiem hn bat
ky vc tham tuyet mu nao la vo minh, khong nhan ra chan ly T
Thanh e. Theo tue giac cua The Ton, khong nhan chan c Bon
s that mi la vc tham ln nhat va nguy hiem nhat. Chap nhan
sinh t va u nao mot cach t nguyen va thch thu, tham ch xem
o la cu canh cua mot i ngi, mot can benh nan y cua chung
sinh co tien s vo minh, gan nh het phng cu cha.
Muon vt ra khoi ho tham cuoc i va cua chnh t than, nhng
ngi con Phat phai quay ve t tam, nhn thang vao cuoc i va
chnh mnh. e roi t o, cam nhan c nhng s that ve con
ngi va the gii, thay c nguy hiem cua vc tham vong tam e
xa la, ong thi the nhap, an tru chn tam ma cu the la giac ngo
Bon s that cao thng.[
446
3- RA TOI
Mot thi, The Ton tru Savatthi. Luc bay gi, Ba la
mon Sangarava tru Savatthi la nha Tnh thuy hanh, tin
tng nh nc c thanh tnh, sang chieu theo hanh
xuong nc e tam cho thanh tnh. Roi Ba la mon Sangarava
i en The Ton. The Ton noi vi Ba la mon Sangarava:
Co ung s that chang, nay Ba la mon, ong la nha
Tnh thuy hanh, tin tng nh nc c thanh tnh, sang
chieu theo hanh xuong nc e tam cho thanh tnh?
Nay Ba la mon, nham muc ch li ch g, ong la nha
Tnh thuy hanh, tin tng nh nc c thanh tnh, sang
chieu theo hanh xuong nc e tam cho thanh tnh?
ay, Ton gia Gotama, ban ngay toi lam ac nghiep g,
buoi chieu toi tam e goi sach ac nghiep ay; buoi toi toi lam
ac nghiep g, buoi sang hom sau toi tam e goi sach ac
nghiep ay. Do muc ch nh vay, toi la nha Tnh thuy hanh,
tin tng nh nc c thanh tnh, sang chieu theo hanh
xuong nc e tam cho thanh tnh.
Nay Ba la mon: Chanh phap la ao ho/Gii la ben nc
tam/Khong cau ue, trong sach/c thien nhn tan than/
La cho bac co tr/Thng tam tr ue tap/Khi tay chan
trong sach/Ho qua b ben kia.
Khi c nghe nh vay, Ba la mon Sangarava phat tam
quy y Phat.
(TKVN, Tng ng Bo I, chng 7, pham C s,
phan Sangarava, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.401)
LI BAN:
Biet y thc, quan tam en nhng hanh vi cua t than trong i
447
song hang ngay e nhan dien tot xau la ieu ang quy. Mot
ngi, muon t hoan thien mnh th phai thc tap t van lng
tam moi ngay. Co the vao moi buoi sang, luc mi thc day, danh
vai phut yen lang e xem ngay hom qua ta a lam g va ngay
hom nay cong viec se en vi ta the nao? ieu g hai mnh, hai
ngi can an nan e t bo va ieu g li mnh, li ngi th tiep
tuc phat huy.
Ba la mon Sangarava la ngi co ch hng thien, tm cach khac
phuc nhng lam loi cua ban than hang ngay. Ch co ieu, ong ta
lac vao ta kien, tin tng rang nc co the ra sach toi loi. V the,
ong tinh tan tam goi hang ngay e mong rang nc se cuon i tat
ca toi loi ma mnh a tao ra. Va tat nhien, ket qua cua s no lc
nay van rat khiem ton, ch y thc ma khong hoa giai c toi loi,
co chang ch la c cam lanh ma thoi.
Theo tue giac cua The Ton, toi loi c tao ra t hanh ong (than),
li noi (khau), t duy (y) th phai nham ngay ni ba nghiep ma sam
hoi, thanh loc va tnh hoa. Trong o, y la coi re, c iem xuat phat
au tien e tao ra ac nghiep muon hnh van trang. Do vay, Toi t
tam khi em tam sam, tam c tnh roi toi lien tieu la cot loi
cua phng thc diet toi theo Phat giao. Ngi con Phat luon y thc
ve s tao nghiep va luon sam hoi nhng toi loi cua mnh bang cach
nng theo ben b gii luat e tam goi than tam trong Chanh
phap. Nng vao Phap va Luat e chuyen hoa phien nao, ra sach
toi loi, thanh tnh than tam la bien phap kha thi cho moi ngi
hng en giai thoat, an vui.[
448
4- MU LOA
Mot thi, The Ton tru Vng Xa, tai Truc Lam. Tai
ay, The Ton goi cac Ty kheo:
Tat ca, nay cac Ty kheo, la mu loa. Va nay cac Ty
kheo, cai g la mu loa?
Mat, nay cac Ty kheo, la mu loa. Cac sac la mu loa.
Nhan thc la mu loa. Nhan xuc la mu loa. Do duyen nhan
xuc khi len cam tho g, lac tho, kho tho hay bat kho bat
lac tho; cam tho ay la mu loa. Mu loa bi cai g? Ta noi rang
mu loa bi sanh, gia, chet, sau, bi, kho, u, nao
Tai, Mui, Li, Than va Y, nay cac Ty kheo, la mu loa
Thay vay, nay cac Ty kheo, v a van Thanh e t
nham chan oi vi mat, nham chan oi vi cac sac, nham
chan oi vi nhan thc, nham chan oi vi nhan xuc. Do
duyen nhan xuc khi len cam tho g, lac tho, kho tho hay
bat kho bat lac tho; v ay nham chan cam tho ay. Do nham
chan, v ay ly tham. Do ly tham, v ay c giai thoat. Trong
s giai thoat, tr khi len biet rang: Sinh a tan, Pham
hanh a thanh, nhng viec nen lam a lam, khong con tr
lui trang thai nay na.
(TKVN, Tng ng bo IV, chng 1, pham Tat ca,
phan Mu loa, Nxb Ton Giao, 2001, tr.40)
LI BAN:
Me cho em oi mat sang ngi, that vay, tr nhng ngi tat
nguyen, moi ngi eu c cha me va cuoc i ban cho mot oi
mat sang, tinh tng. Khong ch oi mat ma cac giac quan khac
eu ay u, khoe manh, co the nhan thc tat ca cac s vat, hien
tng. Vay ma The Ton day tat ca eu mu loa. Chang le, chung
449
ta tat nguyen that sao?

Khong, mat cua ta rat sang, tai nghe rat ro chung ta khong he
b thng tat. Ch co ieu nhan thc giac quan cua chung ta ve
the gii rat gii han, phien dien, hau het la sai lam. S thay biet
ay b han che, che lap bi nghiep lc nen a phan khong nhan
thc ung nh that. a khong nhan thc ung th chang khac
nao ngi mu thay rat ro the gii muon hong ngan ta ch thuan
mot mau en.
Ban chat cua s mu loa, theo tue giac The Ton la mu loa bi sanh,
gia, chet, sau, bi, kho, u, nao Phan ng tnh cam (ai) cua chung
ta; thng, ghet hoac dng dng vo cam chnh la nen tang cua
tham, san, si eu bat nguon t cac cam tho vui, kho hoac khong
vui khong kho. Ma nhng cam tho th do giac quan (can), oi tng
giac quan (tran), nhan thc (thc) va s ket hp gia chung (xuc)
tao nen. Tat ca eu la bieu hien cua nghiep von d tam toi, mu loa.
Nghiep lc chi phoi nhan thc, tnh cam ong thi nhan thc va
tnh cam ay lai tao thanh nghiep lc. Va chnh vong xoay vo tan ay
o tao ra than phan mu loa, bi mu loa nen lan quan trong sanh,
gia, chet, sau, bi, kho, u, nao
Tu hoc chnh la m to oi mat, nhn thang vao cuoc i e thay
ung s that. Van dung tue giac ve duyen sinh va vo nga tnh cua
tat ca s vat hien tng e cam nhan cuoc song. Di s soi roi,
minh triet cua tue giac ay th ngi con Phat thay rat ro rang c
che van hanh cua can, tran, thc va xuc, ong thi mm ci vi s
that duyen sanh, gia hp va nhat la vng vang t chu khong b
nhng cam tho sai khien, anh la. Nham chan can, tran, thc,
xuc va cam tho v thay ro ban chat cua chung von mu loa. Nh
nham chan nen ly tham, do ly tham ma thanh tu giai thoat.[
450
5- TROI BUOC VA NGAN CHE

Mot thi, The Ton tru gia nhng ngi Sumbha, tai
th tran Setaka day cac Ty kheo:
Nay cac Ty kheo, co nam cau ue nay oi vi vang. o
la sat, ong, thiec, ch va bac. Do nhng cau ue nay, vang
b ue nhiem, khong co nhu nhuyen, khong co kham nham,
khong co choi sang, de b be vun va khong chan chanh
chu s dung.
Cung vay, nay cac Ty kheo, co nam cau ue cua tam. o
la duc tham, san, hon tram, trao hoi va nghi. Chnh nhng
cau ue nay khien tam b ue nhiem, khong co nhu nhuyen,
khong co kham nham, khong co choi sang, de b be vun va
khong chan chanh c nh tnh e oan diet cac lau hoac.
(TKVN, Tng ng Bo V, pham Trien cai,
phan Cau ue, Nxb Ton Giao, 2002, tr.146)
LI BAN:
Trong cong nghe luyen kim, viec thanh loc cac tap chat ra khoi
quang la mot trong nhng cong oan quan trong e tac thanh chat
lng san pham. Cung vay, trong lnh vc luyen tam, ieu toi can
la phai loai bo nhng cau ue, d ban ra khoi tam th mi co the
ieu phuc tam tr thanh thanh tnh.
Muon thanh tu thien nh, trc het va quan trong nhat phai vt
qua chng ngai nam trien cai. Duc tham, san han, hon tram, trao
hoi va nghi ng la nam th tap chat, cau ue khien cho tam b troi
buoc vao cac duc va lam ngan che, chng ngai thien nh. Do
vay, bc au thanh loc tam cung chnh la no lc tnh hoa nam
mon troi buoc va ngan che nay.
Tam chung ta chang bao gi yen lang ma luon b khuay ong. Ch
451
can ngoi yen vai phut thoi th rat de dang nhan ra ieu ay. Bc
au thc tap thien nh, nam trien cai nay la tr lc chu yeu
khien hanh gia kho at en nhat tam. Tuy nhien, neu hanh gia
tinh tan nhiep tam vao e muc (niem hi th, niem Phat hay tr
chu) ong thi ghi nhan mot cach ro rang ve s xuat hien, ton
tai va ra i cua nam trien cai cung cac phien nao khac (neu co)
th dan dan se thiet lap c chanh niem, an tru vng chai trong
e muc.
Chanh niem la vu kh sac ben e tieu diet nam trien cai. Do o,
thc tap e phat huy chanh niem thng trc en cao o la nen
tang quan trong cua thien nh. Vt qua s troi buoc va ngan
che cua trien cai mi co kha nang tien vao S thien. Nhiep phuc
va chuyen hoa c nam trien cai la hanh gia a bc len mot
giai oan mi trong lo trnh thang hoa tam. T S thien len en
T thien cung vi no lc thien quan ve vo nga, triet tieu mi kiet
s tc chng Thanh v A la han la mot chang ng dai, iem
xuat phat van la oan tr nam trien cai. Cung nh vang rong co
the lam vo so o trang sc quy bau nhng trc het can phai gan
uc khi trong.[
452
6- COI NGUON CUA BAT AN

Mot thi, The Ton tru Savatthi. Roi vua Pasenadi
nc Kosala i en, sau khi anh le, ngoi xuong mot ben,
bach The Ton:
Co bao nhieu loai phap, bach The Ton, khi khi len
trong noi tam mot ngi, se a lai bat li, kho nao va bat
an cho ngi ay?
Tha ai vng, co ba loai phap, khi khi len trong noi
tam mot ngi, se a lai bat li, kho nao va bat an cho
ngi ay. The nao la ba? Tham phap, san phap va si phap
khi khi len trong noi tam mot ngi, se a lai bat li, kho
nao va bat an cho ngi ay.
Ba phap nay, tha ai vng, khi khi len trong noi
tam mot ngi, se a lai bat li, kho nao va bat an cho
ngi ay.
phan Ngi, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.164)
LI BAN:
Con ngi song i ai cung mong muon c hanh phuc, an vui.
Tuy vay, a phan trong chung ta eu phai chap nhan mot thc tai
cua i song von d vui t, kho nhieu. Co nhieu nguyen nhan dan
en nhng au kho, phien muon va bat an nhng coi nguon van la
do tham san si day khi va chi phoi.
Tham lam, san han va si me von la nhng thuoc tnh co hu, gan
nh la ban chat cua con ngi, v the kinh Phat goi chung la can
ban phien nao. Ch co t bac Thanh A la han tr len mi hoan toan
oan tan, dap tat tham san si, con hang pham phu chung ta th ai
cung b chung chi phoi, nhieu loan. Ch sai khac cho la tuy can
453
tanh, nghiep lc va no lc tu tap cua moi ngi ma b tham san si

chi phoi, lam ton hai vi nhng cap o khac nhau.
Khi tham san si tam thi lang xuong, noi tam tnh lang o la thi
iem ma chung ta cam thay bnh an, hanh phuc nhat. Hanh phuc
va an vui ch thc chnh la luc ta co c s an tnh cua tam hon.
Nhng ai o tng trai nghiem vi c mat, thang tram, vinh
nhuc trong i th se thau hieu ieu ay. Song, s ngu yen hiem
hoi cua tham san si ch co tnh cach tam thi, chung se bung len
va em en bat an cho con ngi bat c luc nao.
Do vay, thc tap phap e t chu vi nhng bien ong cua noi tam
va ngoai gii, che ng va lam giam thieu tham san si chnh la
minh triet trong i song cua nhng ngi con Phat. Hanh phuc
ch thc cua i ngi khong phai nh giau co, danh vong thoa
man ngu duc noi chung ma chnh la s bnh on cua than tam khi
tham san si khong con chi phoi.[
454
7- TA THNG MNH NHAT

Mot thi, The Ton tru tai Savatthi. Luc bay gi vua
Pasenadi nc Kosala co mat vi hoang hau Mallika, tren
lau thng (hoang cung). Roi vua Pasenadi nc Kosala noi
vi hoang hau Mallika:
Nay Mallika, co ai khac than ai vi hoang hau hn la t
nga cua hoang hau?
Tha ai vng, khong co ai khac than ai vi thiep hn
la t nga cua thiep. Nhng tha ai vng, co ai khac than
ai vi ai vng hn la t nga cua ai vng?
Nay Mallika, khong co ai khac than ai vi ta hn la t
nga cua ta.
Roi vua Pasenadi i en anh le, bach The Ton:
Bach The Ton, con co noi vi hoang hau Mallika: Nay
Mallika, co ai khac than ai vi hoang hau hn la t nga cua
hoang hau?
Khi c noi vay, bach The Ton, hoang hau Mallika tra
li vi con: Tha ai vng, khong co ai khac than ai vi
thiep hn la t nga cua thiep. Nhng tha ai vng, co ai
khac than ai vi ai vng hn la t nga cua ai vng?
c noi vay, bach The Ton, con tra li cho hoang hau
Mallika: Nay Mallika, khong co ai khac than ai vi ta hn
la t nga cua ta.
Roi The Ton, sau khi biet ro, noi len bai ke nay: Tam ta
i cung khap/Tat ca moi phng tri/Cung khong tm thay
c/Ai than hn t nga/T nga oi moi ngi/Qua than
ai nh vay/Vay ai yeu t nga/Ch hai t nga ngi.
phan Mallika, VNCPHVN an hanh, 1993, tr.173)
455
LI BAN:
Thng th trong nhng lan gan gui, tam s vi nhng ngi mnh
yeu thng nh cha me, v chong, con cai v.v chung ta thng
noi rang ta thng yeu ho nhat. Dau rang, nhng li yeu thng ay
hau het la that long, phat xuat t tnh cam chan thanh. Nhng neu
bnh tam suy xet tan cung trong sau tham cua li ai ng kia se thay
ro rang chung ta van cha thng c ngi ngoai bang chnh ban
than mnh.
Ta thng mnh nhat la mot s that. Ta cung thng nhng ngi
than cua mnh nhng t hn thng mnh va ong c cua tnh
thng ay cung v ta. Hiem hoi lam ta mi m rong c bien gii
cua tnh thng, yeu thng tat ca moi ngi, moi loai ma khong co
ieu kien. V chap nga la mot tap kh sau day cua chung sinh.
Chap thu ve ta va cua ta c thiet lap t vo th, cung vi ta du
hanh trong van neo luan hoi.
Nhan thc ro rang ve tnh thng cua ta nh the e thay rang nga
ai von rat nang ne, ong thi ay la c hoi e ta xem lai tnh
thng cua mnh danh cho nhng ngi than (va nhng ngi ang
thng) o thc s v ho hay ch v ta? Mat khac, nh s quan sat
nay ma ta nghiem ra rang mnh yeu thng ban than mnh nhieu
nhat va biet ngi khac cung nh vay nen ton trong va bao ve s
song cua ho.
Ai cung yeu quy than mang cua mnh nen nguyen khong giet hai,
khong lam ton hai s song cua moi ngi, moi loai khac.[
456
8- NHAN DUYEN CUA S SUY VONG

Mot thi, The Ton tru Alav, rng Simsapa. Roi mot
Ba la mon giau co ln i en anh le, bach The Ton:
Do nhan g, duyen g, tha Ton gia Gotama, ngay nay
loai ngi lai b tieu diet, b giam thieu trong ro nh the,
cac lang tr thanh khong phai lang, cac th tran tr thanh
khong phai th tran, cac thanh pho tr thanh khong phai
thanh pho, cac quoc o tr thanh khong phai quoc o?
Ngay nay, nay Ba la mon, loai ngi b tham ai phi
phap lam cho say am, ac tham chinh phuc, b ta kien chi
phoi, khien ho cam gm sac ben sat hai lan nhau. Do vay,
nhieu ngi mang chung. ay la nhan, nay Ba la mon, ay
la duyen, ngay nay loai ngi b tieu diet, b giam thieu
Lai na, nay Ba la mon, ngay nay, loai ngi b tham ai
phi phap lam cho say am, b ac tham chinh phuc, b cac ta
kien chi phoi, khien tri khong ma xuong eu an. V vay,
ba an kho tm, mua mang h mat. Do vay, nhieu ngi
mang chung. ay la nhan, nay Ba la mon, ay la duyen, v
sao ngay nay loai ngi b tieu diet, b giam thieu
(TKVN, Tang Chi Bo I, chng 3, pham Cac Ba la mon,
phan Ngi giau co [lc], VNCPHVN an hanh, 1996, tr.285)
LI BAN:
Chien tranh loan lac cung vi thien tai, dch benh la nhng nguyen
nhan chnh yeu e doa s ton vong cua loai ngi. Lch s nhan
loai a ghi nhan rat ro rang va chnh xac ve nhng bien co ay.
Nhng tng nhan loai ngay cang van minh th chien tranh va
ngheo oi se giam thieu nhng thc te th ngc lai, chinh chien
van no ra khap ni, chien s tr nen khoc liet vi s huy diet
457
hang loat cua vu kh hien ai. Va nhng ngi dan vo toi trong
cac vung chien s se trc tiep ganh chu nhng hy sinh, mat mat
va thiet thoi.
Theo tue giac The Ton, chnh tham lam, san han va si me la tac
nhan gay ra nhng au thng va mat mat o. Ngi ta co the
nhan danh bat c ieu g e khi ong chien tranh, nhng tan
trong sau tham cua van e th tat ca eu b tham ai phi phap lam
cho say am, b ac tham chinh phuc, b cac ta kien chi phoi.
Khong ch con ngi t tan hai lan nhau ma tri at cung tr nen
phan no vi con ngi khi ho qua tan ac, tham vong va toi tam.
Gan ay, qua cac phng tien truyen thong, nan bao lc ban giet,
am chem, ham hai lan nhau mot cach da man xay ra lien tuc
cung cho thay long ngi ngay cang tr nen hung bao. S tham
lam vo o cung vi ta kien sung tn sc manh cua ong tien, khong
tin vao nhan qua, bat chap luat le cua khong t ngi a gop phan
lam nen nhng hanh vi toi ac. Khong ch ban than ganh chu hau
qua trong hien tai, nhng toi loi ay se e lai di hoa cho gia nh, xa
hoi va ca nhng kiep lai sinh.
V the, e chung sc lam nen bnh an cho xa hoi, gop phan xay
dng hoa bnh the gii, t than moi ngi phai t ieu phuc tham
san si cua chnh mnh.[
HET TAP II

Lời Phật Dạy - Tập 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lời Phật Dạy - Tập 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Li Phat day

trong Kinh tang Nikaya

I. AN UONG & SC KHOE

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

1- AN NHIEU KHONG TOT CHO SC KHOE

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

kien thc pho thong ve an uong cho moi ngi.

ai tang kinh Viet Nam

Vien Nghien cu Phat hoc Viet Nam

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

2- NAM PHAP LAM GIA TANG TUOI THO

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

quan he ba bai, phong tung.

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

3- LI CH CUA KINH HANH

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

4- TRAM NAM TRONG COI NGI TA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

phai song pham hanh.

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

5- THAN BENH NHNG TAM KHONG BENH

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

khoe, trang kien en may th van la ngi benh, v tam benh.

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

Thng th oi vi ngi ang lam benh, than the b hanh ha au

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

9- BON LOAI BENH CUA NGI XUAT GIA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

Co nhien an trom th luon s ngi ta phat giac, phai hanh s that

II. NGU NGH, TH GIAN

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

1- EM DAI LAM MONG

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

2- THIEN, LIEU PHAP CUA GIAC NGU BNH AN

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

3- NGU BAN NGAY

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

manh, v the khong nen ha hen hay ch i ma phai tinh tan, no

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

4- BON CACH NAM

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

se anh hng khong nho en sc khoe va cong viec sap oi dien.

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

6- OI AN, MET NGU

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

viec lam co ve nh trai ao (hanh tung cua Te ien Hoa thng

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

III. NAM GII

LI PHAT DAY TRONG KINH TANG NIKAYA

1- NGI AN ONG LY TNG