35 Cau Hoi Triet Hocbgfgbfgbfgfgbf

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN
HNG DN N THI
MN
TRIT HOC MAC - LNIN
TRUNG TM BI DNG CAN B GIANG DAY

LY LUN MAC - LNIN VA T TNG H CH MINH
http://ebooks.vdcmedia.com
PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

TP TH TAC GIA
1. PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

2. VU NGOC PHA
3. PGS, PTS. NGUYN HU VUI
4. TRN BACH TUYT
5. PTS. NGUYN QUANG LP
6. PTS. NGUYN VN TN
7. PHAM K TH
8. TRNG HAI CNG
Ngi sa cha, b sung: NGUYN VN TN
MUC LUC
I - LCH S TRIT HOC .............................................................................................................. 9
CU 1: Trit hoc la g? Vn c ban cua trit hoc.

Phng phap nhn thc th gii cua trit hoc........................... 10
CU 2: Nhng net c ban cua trit hoc n c ai xung
quanh cac vn : khi nguyn cua th gii, con ngi va nhn
thc. ............................................................................................. 13
CU 3: Nhng c im c ban cua trit hoc Trung Hoa c
ai v cac vn : khi nguyn cua th gii, vn c ban cua
trit hoc, con ngi va nhn thc. .............................................. 16
CU 4: Phn tch cuc u tranh gia chu ngha duy vt
va chu ngha duy tm trong trit hoc c ai Hy Lap thng qua
hai ng li trit hoc: mcrit va Platn. Nhng gia tr trit
hoc ni bt cua Arixtt. ............................................................... 20
CU 5: Cuc u tranh gia chu nghn duy vt va chu
ngha duy tm t th ky XVII n th ky XVIII thng qua cac
trit gia tiu biu nh Bcn, Hpb, cact, Xpinda, Lcc,
Beceli, Hium. ............................................................................... 22
CU 6: Trnh bay nhng t tng c ban trong phep bin
chng duy tm cua Hghen va chu ngha duy vt nhn ban cua
Phoibc. S anh hng cua nhng h thng trit hoc trn i
vi s hnh thanh trit hoc Mac.................................................. 26
CU 7: Trit hoc Mac - Lnin ra i la mt tt yu lch s
va la mt bc ngot cach mang trong trit hoc. ....................... 30
II- CHU NGHA DUY VT BIN CHNG V TH GII ...................................................... 34
CU 8: Phn tch ni dung va y ngha nh ngha vt cht

cua V.I.Lnin. .............................................................................. 35
CU 9: Quan im cua chu ngha duy vt bin chng v

ngun gc va ban cht cua y thc. Y ngha cua vic nm vng
vn nay.................................................................................... 37
CU 10: Mi quan h bin chng gia vt cht va y thc.
Y ngha phng phap lun cua vic nm vng vn nay trong
nhn thc va hoat ng thc tin............................................... 40
CU 11: Trnh bay hai nguyn ly c ban cua phep bin
chng duy vt va y ngha phng phap lun cua vn o. .... 42
CU 12: Ni dung va y ngha cua quy lut thng nht va
u tranh cua cac mt i lp..................................................... 45
CU 13: Phn tch mu thun bn trong va mu thun
bn ngoai, mu thun c ban va khng c ban. Y ngha thc tin
cua vic nm vng vn nay. ................................................... 48
CU 14: Phn tch mu thun chu yu va mu thun
khng chu yu, mu thun i khang va mu thun khng i
khang. Y ngha cua vic nm vng vn nay.......................... 50
CU 15: Ni dung va y ngha cua quy lut t nhng thay
i v lng dn n nhng thay i v cht va ngc lai........ 52
CU 16: Ni dung va y ngha cua quy lut phu nh cua
phu nh....................................................................................... 55
CU 17: Mi quan h bin chng gia cai chung va cai
ring, y ngha phng phap lun cua no. ................................... 58
CU 18: Mi quan h bin chng gia ni dung va hnh
thc, y ngha phng phap lun cua vn . ............................. 60
CU 19: S thng nht bin chng gia ban cht va hin
tng, y ngha phng phap lun............................................... 61
CU 20: Mi quan h bin chng gia nguyn nhn va kt
qua, y ngha phng phap lun cua no. ..................................... 63
CU 21: Mi quan h bin chng gia tt nhin va ngu
nhin, y ngha phng phap lun cua vn o. ...................... 65
CU 22: Mi quan h bin chng gia kha nng va hin

thc, y ngha phng phap lun cua vn nay. ...................... 67
CU 23: Con ng bin chng cua qua trnh nhn thc
chn ly, nhn thc hin thc khach quan.................................. 69
CU 24 : Quan im cua chu ngha duy vt bin chng v
mi quan h bin chng gia ly lun va thc tin..................... 72
CU 25: Chn ly theo quan im cua chu ngha duy vt
bin chng.................................................................................... 74
III- CHU NGHA DUY VT BIN CHNG V XA HI ......................................................... 77
CU 26: San xut cua cai vt cht la c s cua i sng xa

hi va vai tro cua phng thc san xut i vi s tn tai va
phat trin xa hi. ......................................................................... 78
CU 27: Ni dung quy lut v s phu hp cua quan h san
xut vi tnh cht va trnh cua lc lng san xut. S vn
dung quy lut nay nc ta........................................................ 81
CU 28: Mi quan h bin chng gia c s ha tng va
kin truc thng tng; c s ha tng va kin truc thng tng
nc ta trong thi ky qua . ...................................................... 85
CU 29: Hnh thai kinh t - xa hi. S phat trin cua cac
hnh thai kinh t - xa hi la mt qua trnh lch s t nhin. .... 89
CU 30: Giai cp la g? Vai tro cua u tranh giai cp
trong xa hi co giai cp. Tnh tt yu cua cuc u tranh giai
cp trong thi ky qua t chu ngha t ban ln chu ngha xa
hi................................................................................................. 91
CU 31: Ngun gc va ban cht cua nha nc. Tnh tt
yu va c im cua nha nc xa hi chu ngha........................ 94
CU 32: Tin b xa hi; nhng tiu chun khach quan va
ng lc cua s tin b xa hi. .................................................... 97
CU 33: Ban cht con ngi. Mi quan h gia ca nhn va
tp th; gia ca nhn va xa hi................................................... 99
CU 34: Vai tro cua qun chung nhn dn va v nhn - lanh tu i vi s phat
trin cua xa hi. ........................................................................................................ 103
CU 35: Mi quan h gia tn tai xa hi va y thc xa hi. .............................. 106
LI NHA XUT BAN
phuc vu vic giang day va hoc tp cac b mn Ly lun

chnh tr Mac Lnin trong h thng trng ai hoc, cao ng va
trung hoc chuyn nghip. Nha xut ban ai hoc quc gia Ha Ni
tai ban, co sa cha va b sung cun Hng dn n thi mn Trit
hoc Mac - Lnin.
Sach do Trung tm Bi dng can b giang day ly lun Mac Lnin va t tng H Ch Minh, Nha xut ban T tng - Vn hoa
trc y t chc bin soan va Nha xut ban Chnh tr quc gia tai
ban.
Sach c trnh bay di dang hoi - ap vi ni dung am
bao tnh h thng, co trong im, sat yu cu cua chng trnh b
mn Trit hoc Mac Lnin.
Thang 3 nm 2000
NHA XUT BAN AI HOC QUC GIA HA NI
I - LCH S TRIT HOC
10
CU 1: Trit hoc la g? Vn c ban cua trit hoc. Phng phap

nhn thc th gii cua trit hoc.
1. Khai nim trit hoc
- Trit hoc la mt trong nhng hnh thai y thc xa hi, xet
cho cung, u b cac quan h kinh t cua xa hi quy nh. Du xa
hi nao, trit hoc bao gi cung gm hai yu t: 1) Yu t nhn thc
- s hiu bit v th gii xung quanh, trong o co con ngi; 2) Yu
t nhn nh - anh gia v mt ao ly.
- Trit hoc a ra i trong xa hi chim hu n l ( phng
Ty) va trong thi ky chuyn t xa hi chim hu n l sang xa hi
phong kin (phng ng), gn lin vi s phn cng lao ng xa
hi - tach lao ng tr oc ra khoi lao ng chn tay.
- Phu hp vi trnh phat trin thp cac giai oan u
tin cua lch s loai ngi, trit hoc ra i vi tnh cach la mt
khoa hoc tng hp cac tri thc cua con ngi v hin thc xung
quanh va ban thn mnh. Sau o, do s phat trin cua thc tin xa
hi va cua qua trnh tch luy tri thc, a din ra qua trnh tach cac
khoa hoc ra khoi trit hoc thanh cac khoa hoc c lp. Trit hoc vi
tnh cach la khoa hoc, nn no co i tng va nhim vu nhn thc
ring cua mnh, no la h thng nhng quan nim, quan im co
tnh cht chnh th v th gii, v cac qua trnh vt cht va tinh
thn va mi lin h gia chung, v nhn thc va cai bin th gii.
2. Vn c ban cua trit hoc
- Theo ngghen, vn c ban cua trit hoc la vn v mi
quan h cua t duy vi tn tai, cua y thc i vi vt cht. Vic
giai quyt vn c ban cua trit hoc la c s va im xut phat
giai quyt cac vn khac cua trit hoc.
- Vn c ban cua trit hoc gm hai mt:
+ Mt th nht tra li cu hoi: gia vt cht va y thc cai
nao co trc, cai nao co sau, cai nao quyt nh cai nao? Noi cach
khac, gia vt cht va y thc cai nao la tnh th nht, cai nao la
tnh th hai. Co hai cach tra li khac nhau dn n hnh thanh
hai khuynh hng trit hoc i lp nhau:
11
* Nhng quan im trit hoc cho vt cht la tnh th nht, y

thc la tnh th hai hop thanh chu ngha duy vt. Trong lch s t
tng trit hoc co ba hnh thc c ban cua chu ngha duy vt: 1)
Chu ngha duy vt cht phac, ngy th thi c ai; 2) Chu ngha
duy vt may moc, siu hnh th ky XVII-XVIII; 3) Chu ngha duy
vt bin chng.
* Ngc lai, nhng quan im trit hoc cho y thc la tnh th
nht, vt cht la tnh th hai, hop thanh chu ngha duy tm. Chu
ngha duy tm lai c th hin qua hai trao lu chnh: chu ngha
duy tm khach quan (Platn; Hghen...) va chu ngha duy tm chu
quan (Beccli, Hium...).
+ Mt th hai tra li cu hoi: con ngi co kha nng nhn
thc c th gii hay khng?
* Cac nha trit hoc duy vt cho rng, con ngi co kha nng
nhn thc th gii. Song, do mt th nht quy nh, nn s nhn
thc o la s phan anh th gii vt cht vao oc con ngi.
* Mt s nha trit hoc duy tm cung tha nhn con ngi co
kha nng nhn thc th gii nhng s nhn thc o la s t nhn
thc cua tinh thn, t duy.
* Mt s nha trit hoc duy tm khac nh Hium, Cant lai
phu nhn kha nng nhn thc th gii cua con ngi. y la
nhng ngi theo "bt kha tri lun" (thuyt khng th bit).
Khuynh hng nay khng tha nhn vai tro cua nhn thc khoa
hoc trong i sng xa hi.
i vi cac h thng trit hoc, vn c ban cua trit hoc
khng ch c th hin trong cac quan nim co tnh cht ban th
lun, ma con c th hin trong cac quan nim chnh tr - xa hi,
ao c va tn giao, tt nhin co th la nht quan hoc la khng
nht quan.
Cuc u tranh gia chu ngha duy vt va chu ngha duy
tm xuyn sut lch s phat trin cua t tng trit hoc va th
hin tnh ang trong trit hoc.
3. Phng phap nhn thc th gii cua trit hoc
12
Trit hoc nghin cu nhng quy lut chung nht cua tn tai
va t duy, giup cho vic nhn thc va hoat ng cai tao th gii.
Trit hoc Mac da vao nhng thanh qua cua cac khoa hoc cu th,
nhng no khng ly phng phap cua cac nganh khoa hoc cu th
lam phng phap cua mnh. Phng phap nhn thc chung
nht, ung n nht cua trit hoc la phng phap bin chng duy
vt. Phng phap bin chng duy vt i lp vi phng phap siu
hnh.
Phng phap bin chng va siu hnh xut hin rt sm, t
thi c ai. Phng phap bin chng la phng phap nhn thc s
vt va hin tng trong s lin h, tac ng qua lai, vn ng va
phat trin. Ngc lai, phng phap siu hnh xem xet s vt, hin
tng trong s tach ri, khng vn ng va khng phat trin. Cuc
u tranh gia phng phap bin chng va phng phap siu
hnh cung la mt ni dung c ban cua lch s trit hoc.
Phng phap bin chng duy vt xut hin t thi ky c ai
(bin chng duy vt th s, mc mac t phat). Ch n khi trit
hoc Mac ra i, phng phap nay mi thc s tr thanh phng
phap trit hoc khoa hoc. Phng phap nay giup cho con ngi kha
nng nhn thc mt cach ung n, khach quan v gii t nhin,
xa hi va t duy va giup con ngi at c hiu qua trong hoat
ng thc tin.
13
CU 2: Nhng net c ban cua trit hoc n c ai xung quanh

cac vn : khi nguyn cua th gii, con ngi va nhn thc.
1. Vn khi nguyn cua th gii
Theo cach phn chia truyn thng, trit hoc n c ai co
9 h thng thuc hai loai:
- Chnh thng co 6 h thng Mimansa, Vedanta, Samkhuya,
Yoga, Nyaya, Vaisesika.
Phai khng chnh thng hay Ta giao (nastika)
3 h thng: Buddha (Pht giao), Jaina giao, Lkayata.
co
(Tiu chun cua chnh thng la tha nhn va bao v tnh

ung n tuyt i cua kinh Veda. Con ta giao th ngc lai).
Cac trng phai trn u t nhiu ban n vn khi
nguyn cua th gii.
Nhng trng phai co tnh cht duy tm tn giao cho rng,
khi nguyn cua th gii la Brahman - la thc tai duy nht cua vu
tru, la cai ma do o, moi vt sinh trng, cai trong o, moi vt
nhp vao khi b huy dit. Brahman tn tai vnh vin, va co khi con
c coi la mt v thn sang tao. Con ngi la mt b phn cua
Brahman, tc la Atman; mun tr v vi cai vnh hng, con ngi
phai tu luyn, phai thoat tuc Atman tr v vi Brahman.
Nhng trng phai co tnh cht duy vt cho rng, th gii
nay (k ca con ngi) c tao thanh t nhng yu t vt cht, tuy
theo quan nim khac nhau cua cac phai ma cac yu t o la: nc,
t, khng kh,... hoc tru tng hn la nguyn t. ng thi vi
quan nim nay, ngi ta con cho rng, linh hn cung c sinh ra
t nhng yu t vt cht, no mt i khi vt cht (th xac) b tiu
huy.
2. Vn con ngi
Nhiu trng phai trit hoc n c ai cho rng, con ngi
gm hai phn: hn va xac. Phn xac co th b huy dit, con phn
hn la tn tai vnh vin, tuy theo "nghip" hay do tu luyn, do lam
14
iu thin hay ac..., ma hn co th tr v vi coi "vnh hng" hoc

di chuyn sang thn xac khac (lun hi).
Ngc lai, mt s trng phai co tnh cht duy vt cho rng,
linh hn hay t tng, y thc cua con ngi c nay sinh t vt
cht va no lin quan n th xac cua mi con ngi. Vt cht sinh
ra y thc cung nh gao nu thanh ru (phai Lkayata). Y thc,
t tng con ngi se mt i khi ngi ta cht.
Do co nhng quan nim khac nhau v con ngi, nn trong
cac trng phai trit hoc n cung co nhng quan nim khac
nhau v y ngha cua cuc sng va vai tro cua con ngi trong th
gii. Nhng nhn chung, trit hoc n c ai (k ca cac trng
phai duy vt) u t nhiu co quan nim duy tm tn giao v
nhng vn trn.
3. V nhn thc
Noi n nhn thc, trc ht phai noi n phep bin lun
cua phai Nyaya, Vaisesika, phep bin lun nay con c goi la
"ngu oan lun". Trong "ngu oan lun", chng minh mt iu
g o la chn thc hay gia di, phai qua 5 bc sau: lun , nhn
, v du, suy oan, kt lun. Th du cu th nh:
1. i co la chay.
2. V i bc khoi.
3. Tt ca nhng cai bc khoi u co la chay, th
du bp lo.
4. i bc khoi th khng th khng co la chay.
5. Do o, i co la chay.
Trong trit hoc n c ai cung co nhng phai a cp
ti phep bin chng, tt nhin o mi la phep bin chng mc mac,
t phat. Nhng nha trit hoc co t tng bin chng cho rng, th
gii co sinh, co dit, vn ng bin i khng ngng. S vn ng
bin i y din ra trong khng gian va trong tng khoanh khc
thi gian ht sc ngn (satna - cua Pht giao). Ho con cho rng, s
vn ng o la do nhng lc bn trong cua no. Chnh Mac va
15
ngghen a anh gia cao nhng t tng bin chng nay trong tn
iu Pht giao s ky.
Trit hoc n c ai co s pha trn, hoa nhp vi nhng t
tng co tnh cht duy linh tn giao, trong o, co nhiu vn ma
ngay nay chung ta cn phai xem xet; din giai nh: luyn yoga;
lun hi,...
16
CU 3: Nhng c im c ban cua trit hoc Trung Hoa c ai v

cac vn : khi nguyn cua th gii, vn c ban cua trit hoc, con
ngi va nhn thc.
Trung Hoa la mt nc co nn vn minh ln va sm. Khoang
t 1.700 nm n 1.000 nm trc cng nguyn, ngi Trung Hoa
a co bn phat minh ln: ch tao ra la ban, ky thut ch tao giy,
ch tao thuc sung, phng phap in ch.
Xa hi Trung Hoa thi ky trit hoc c ai ra i (khoang th
ky VI trc cng nguyn) la thi ky ang chuyn t xa hi n l
sang xa hi phong kin. y cung la thi ky co nhiu bin ng
su sc va rng ln, do vy, o, a nay sinh nhiu hoc thuyt
chnh tr xa hi, trit hoc, tn giao phong phu va khng ngng
u tranh vi nhau. Trong o, co hai trng phai ln va co anh
hng lu dai, o la phai Khng do Khng T (551 - 479 trc
cng nguyn) sang lp va phai Lao, do Lao T (khoang th ky VI-V
trc cng nguyn) sang lp.
Di y la mt s vn chu yu cua trit hoc Trung Hoa
c ai:
1. Vn khi nguyn cua th gii va vn c ban cua trit
hoc
Trc ht, trit hoc Trung Hoa noi ring va trit hoc phng
ng noi chung t ban n vn v gii t nhin, nhng khi kin
giai nhng vn xa hi loai ngi, t nhiu ho co cp n vn
khi nguyn cua th gii, vn c ban cua trit hoc.
Lao T cho rng, khi nguyn cua th gii la "ao". ao" la
mt tn goi khin cng, v theo ng "ao" la cai ln nht, cai
mng lung m ao. Nhng "ao" cung la cai co trc van vt, cai
ma moi vt c sinh ra va c nhp vao sau khi b huy dit.
"ao" cung la cai ma moi vt va ca con ngi phai tun theo. ng
cho rng: "Ngi theo quy lut cua t, t theo quy lut cua tri,
tri theo quy lut cua ao..." va "ao theo quy lut cua t nhin".
Vi Lao T, "ao" co tnh duy vt, song trong o, co cha ng
mm mng duy tm. Do vy, sau nay, mt s nha trit hoc k tuc
17
ng a khai thac yu t duy tm nay va bin "ao" thanh cai co

tnh cht nh mt tinh thn tuyt i, cai ma con ngi khng th
nhn thc c.
Vi Khng T, tuy khng trc tip ban n vn ban th,
t nhin, nhng ng lai co quan nim v "Tri", "mnh tri". Sau
nay, mt s ngi k tuc ng bin cac quan nim o thanh nhng
thc th thn thanh, vi ho "Tri" la v thn co nhn cach, co
quyn thng phat..., va la ke sang tao ra th gii.
Khac vi nhng quan im trn, mt s nha trit hoc duy vt
Trung Hoa c ai cho rng van vt do "ngu hanh" (kim, mc,
thuy, hoa, th) tng sinh tng khc tao thanh. Hoc mt s khac
cho rng, do m dng giao cam ma tao nn tri, t, van vt va
con ngi.
Trit hoc Trung Hoa c ai giai quyt vn c ban cua trit
hoc thng qua vic lun giai cai pham tru: Tm - Vt, Ly - Kh,
Thn - Hnh. Cac nha duy tm cho rng, Tm, Ly, Thn la co
trc, la cai chu ng; con Vt, Kh, Hnh la co sau, la cai l thuc.
Cac nha duy vt a phan bac lai quan nim duy tm trn va cho
rng, cai tinh thn, cai tm ly, cai t tng lun gn vi cai thn
th va no mt i khi thn th b huy dit.
2. Vn con ngi
Trit hoc Trung Hoa rt chu y n vn con ngi, nhiu
vn "ngoai con ngi" co c cp ti, cui cung cung ch
giai quyt vn con ngi trong cac mi quan h gia nh va xa
hi.
Mt s quan nim co tnh cht duy vt cho rng, con ngi la
san phm cua s vn ng, phat trin cua cac yu t co tnh vt
cht nh quan nim "ngu hanh", "m dng", hay coi con ngi la
mt b phn cua s phat trin cua cai goi la "ao" hay "t nhin".
Nhng ngay trong nhng quan nim trn cung t nhiu co biu
hin cua yu t duy tm, nht la trong vic giai thch vn "tnh
ngi". Trong cac quan nim nay, "tnh ngi" c hiu la nhng
phm cht, nng lc, y thc, t tng,... Quan nim co tnh duy
tm cho rng, tnh ngi la cai co sn (tnh ban thin, tnh ban ac,
18
tnh ngi do tri phu...,). Cung co nha trit hoc cho rng tnh
ngi khng thin, khng ac, vn d gn nhau (ging nhau) va do
"tp, nhim" ma thanh thin hay ac. Ho cho rng cai ang s
khng phai la "mnh tri", ma la "nhn hoa".
Vn vai tro cua con ngi a c cac nha trit hoc Trung
Hoa c ai cp kha nhiu. iu c bit lu y y la, trong
nhng bin i su sc cua i sng xa hi ng thi, mt s nha
trit hoc a thy c vai tro to ln cua con ngi, cua nhn dn.
Nh quan nim: "dn la gc, xa tc la quy, vua quan la thng",
hay "dn co sc manh nh nc, lt thuyn cung la dn...". Nhng
do s phat trin tr tr cua xa hi Trung Hoa va do han ch lch s
cua chnh cac nha trit hoc ma cui cung hu ht ho u co quan
nim v tnh cht ng cp, nh mnh trong vn con ngi.
3. Vn nhn thc
Trit hoc Trung Hoa c ai t ban n vn nhn thc gii
t nhin, va nu co th nhn thc y cui cung cung quay v
nhn thc xa hi (th du: vn "ao" va nhn thc "ao" cua Lao
T,...). Khi ban nhiu n kha nng nhn thc cua con ngi,
Khng T cho rng thanh nhn khng hoc cung bit, qun t hoc
th bit, con tiu nhn hoc cung khng bit. Mt s nha trit hoc
khac th cho rng, du ke tr hay ngu cung phai qua hoc mi bit.
Nhng nhiu nha trit hoc cho rng, cai hoc, bit y la nhm
lam theo "danh", "phn" cua mnh.
Phep bin chng cung la vn a c t ra trong trit
hoc Trung Hoa c ai, th hin trong kin giai v "ao", v "Bin
dch". Trong o, ho tha nhn rng: Th gii vn ng bin i la
tn tai vnh vin, co tnh quy lut va nh nhng mu thun vn co
cua no. Nhng do han ch lch s, s vn ng, bin i o lai c
coi la mt chu trnh khep kn, khng co phat trin, khng
co s i mi v cht.
*
*
19
Do nhng iu kin lch s cu th ma Vit Nam co s tip

thu va cai bin nhng t tng trit hoc cua Trung Hoa, o la mt
tt yu lch s. Do vy, khi nghin cu t tng trit hoc Vit
Nam khng th khng tnh n s tip thu va cai bin y.
20
CU 4: Phn tch cuc u tranh gia chu ngha duy vt va chu

ngha duy tm trong trit hoc c ai Hy Lap thng qua hai ng li
trit hoc: mcrit va Platn. Nhng gia tr trit hoc ni bt cua
Arixtt.
1. Cuc u tranh gia chu ngha duy vt va chu ngha duy
tm trong trit hoc c ai Hy Lap
- mcrit (460-370 TCN) la ai biu xut sc nht cua chu
ngha duy vt Hy Lap c ai. Chu ngha duy vt cua mcrit la
th gii quan cua b phn giai cp chu n dn chu tin b. Trit
hoc cua Platn (427-347 TCN) la chu ngha duy tm khach quan,
th gii quan cua b phn giai cp chu n quy tc phan ng.
- V vn khi nguyn cua th gii, mcrit coi nguyn t
va khoang trng la c s u tin cua th gii, trong o, nguyn t
la hat vt cht khng th phn chia c lun vn ng. Nhng
nguyn t ng nht v cht lng, v tn v s lng; khac nhau
v hnh thc, kch thc, v tr va trt t. Nhiu nguyn t kt hp
thanh vt th, khi vt th phn ra lai tr v nguyn t. Nguyn t
la tn tai, v t cac nguyn t sinh ra cac s vt; khoang trng do
khng sinh ra cai g ca, ch la khng gian cac nguyn t vn
ng, kt hp va phn ra, cho nn khoang trng khng tn tai.
Ngc lai, Platn coi "y nim" la tn tai chn thc va vnh cu, con
vt cht la khng tn tai. Trong quan h vi cac s vt cam tnh,
"y nim" va la nguyn nhn, va la hnh mu, muc ch cua can
s vt cam tnh.
- V vn linh hn, mcrit coi linh hn c cu tao t
mt loai nguyn t c bit - hnh cu, ging nguyn t la. Linh
hn khng bt t. Trai lai, Platn coi linh hn la bt t, linh hn
b giam ham trong th xac va co th nhp vao th xac khac.
- V vn nhn thc, mcrit coi cam giac la ngun gc
cua nhn thc. Song, tri thc da trn cam giac la tri thc m ti.
Con tri thc da trn ly tnh cho chung ta tri thc xac thc, at
n hiu bit v ban cht cua th gii la nguyn t va khoang
trng. mcrit con t ra vn v mi quan h gia cam giac va
21
ly tnh trong nhn thc. Ngc lai, Platn coi nhn thc v s vt
la khng xac thc, "m ti", ch co nhn thc v nhng y nim la
xac thc va at c bng "s hi tng" cua linh hn bt t
nhng g ma no a thy th gii y nim trc o.
- V quan im chnh tr, mcrit ung h ch dn chu,
con Platn lai cao ch quy tc, chng lai ch dn chu tin
b.
2. Arixtt (384-322 TCN). - Trit hoc cua ng phan anh ch
chim hu n l Hy Lap thi suy tan. Cng lao ln cua Arixtt
la ch: ng a chng lai chu ngha duy tm khach quan cua
Platn. Trong hoc thuyt v tn tai, ng a tha nhn vt cht la
vnh vin. Song ng lai tach ri hnh thc ra khoi vt cht, coi
hnh thc khng co tnh vt cht, nhng co tnh tch cc, la
nguyn nhn sinh ra cac s vt cu th. Con vt cht la thu ng,
no ch co th bin thanh s vt cu th nh nguyn nhn hnh thc.
Bc thang hnh thc a dn ng n t tng duy tm v hnh
thc cao nht (ng lc u tin) bn ngoai th gii.
- Trong hoc thuyt v linh hn, ng a coi linh hn phu thuc
vao trang thai c th va khng bt t. Khng ch c th con ngi,
ma ca thc vt, ng vt cung co linh hn.
- Trong hoc thuyt v nhn thc, ng a ph phan thuyt
"hi tng" cua linh hn v th gii y nim cua Platn. ng coi
cam giac la c s cua nhn thc va ng chng lai vic tach ri nhn
thc cam tnh vi nhn thc ly tnh. ng co nhiu ong gop v
lgic hoc. ng a a ra cac quy lut c ban cua lgic hnh thc.
Ngoai ra, ng con co nhng t tng quy bau v mi quan h bin
chng gia cai chung va cai ring, gia quy nap va din dch, v.v..
22
CU 5: Cuc u tranh gia chu nghn duy vt va chu ngha duy

tm t th ky XVII n th ky XVIII thng qua cac trit gia tiu
biu nh Bcn, Hpb, cact, Xpinda, Lcc, Beceli, Hium.
- Cuc u tranh gia chu ngha duy vt va chu ngha duy
tm th ky XVII, XVIII phan anh hoan canh lch s mi: thi ky
phng thc san xut t ban chu ngha ra i va phat trin trong
long xa hi phong kin; mu thun giai cp, u tranh giai cp
ngay cang tr nn gay gt, la thi ky cua cac cuc cach mang t
san; khoa hoc (c bit la c hoc) a phat trin. Luc nay, chu ngha
duy vt la th gii quan cua giai cp t san, giai cp tin b, cach
mang u tranh manh me vi chu ngha duy tm, tn giao - th
gii quan cua giai cp quy tc phong kin, giai cp lac hu, phan
ng.
- Ngi co cng lao to ln chng lai chu ngha kinh vin, khi
phuc va phat trin truyn thng duy vt c ai trong thi ky mi
la Bcn.
+ Bcn a coi chu ngha kinh vin la v ch, ch la nhng lp
lun tru tng, khng co ni dung. Khoa hoc mi (phng phap
lun cua khoa hoc t nhin thc nghim) se em lai cho con ngi
sc manh trong cuc chinh phuc gii t nhin. at c iu
o, nhn thc khoa hoc phai da trn cac s kin va t o khai
quat thanh ly lun. Phng phap quy nap da trn quan sat phn
tch, so sanh, thc nghim la phng phap chu yu nhn thc
chn ly. Song, co c phng phap trc ht phai gat bo
nhng "lm ln" can tr con ng nhn thc nh: "lm ln cua
chung tc", "lm ln cua hang ng", "lm ln cua ni cng cng"
va "lm ln cua rap hat".
+ Bcn a a ra nhng quan im duy vt, coi vt cht la
tng hp cac hat, coi gii t nhin la tng hp cac vt th a dang
v cht. Vn ng cung a dang va la thuc tnh khng tach ri
vt cht... Nhng t tng duy vt cua Bcn co y ngha ln chng
lai chu ngha duy tm tn giao..
Song chu ngha duy vt cua Bcn la siu hnh va khng
trit . ng qua nhn manh n phng phap quy nap, cao
23
phn tch. Tuy chng lai chu ngha kinh vin, nhng lai tha nhn
s tn tai cua Thng , tha nhn ly lun v "chn ly hai mt"...
- Hpx a tip tuc phat trin t tng duy vt cua B cn.
+ ng a khng nh ch co cac vt th la tam thi, con vt
cht la tn tai vnh vin. Do th gii quan siu hnh nn ng a
phu nhn s a dang v cht cua th gii, coi s vn ng cua th
gii vt cht ch la s di chuyn v tr n gian trong khng gian.
+ im tin b hn so vi Bcn la Hpx a kin quyt
chng lai chu ngha kinh vin va tn giao, ng khng tha nhn
"chn ly hai mt". ng ph phan hoc thuyt duy tm cua cact
v "y nim bm sinh" va phat trin cam giac lun duy vt trong ly
lun nhn thc. ng coi cam giac, kinh nghim la ngun gc cua
moi tri thc, song ng cung khng coi nhe vai tro cua ly tnh.
- Nu nh Bcn, Hpx ch ra phng phap c ban cua nhn
thc khoa hoc la phng phap kinh nghim, thc nghim v gii
t nhin, th ngc lai, cact lai cao vai tro cua ly tnh.
+ Trit hoc cua cact la nh nguyn lun in hnh, v ng
tha nhn co hai thc th u tin cung tn tai, c lp vi nhau:
thc th vt cht co quang tnh, hnh thanh nn th gii vt cht,
con thc th tinh thn co t duy tao nn th gii tinh thn. Quan
im o biu hin ro trong hoc thuyt v th xac va linh hn cua
con ngi lam cho trit hoc cua cact ln ln gia chu ngha duy
vt va chu ngha duy tm.
+ Chu ngha duy vt cua cact c th hin trong vu tru
hoc, vt ly hoc, sinh ly hoc; chu ngha duy tm th hin trong tm
ly hoc, hoc thuyt v tn tai, ly lun nhn thc.
+ Cung nh Bcn, cact cao vai tro cua tri thc trong
vic thng tr gii t nhin, trong s hoan thin ban thn con
ngi. at c iu o, trc ht phai hoai nghi tt ca.
cact a a ra mt nguyn ly duy tm ni ting: "Ti suy ngh,
do o ti tn tai" va coi y la c s cho moi tri thc.
+ Phng phap nhn thc cua cact, v c ban la phng
phap phn tch, duy ly. No oi hoi tnh ro rang va khng mu
24
thun trong cac thao tac t duy, vic phn chia khach th t duy
thanh cac b phn n gian nht va bt u nghin cu t cai n
gian n cai phc tap.
- Xpinda a chng lai nh nguyn lun cua cact, phat
trin chu ngha duy vt va chu ngha duy ly cua trit hoc cact.
+ Xpinda coi gii t nhin la thc th sang tao duy nht,
hay la Chua. Gii t nhin la nguyn nhn cua chnh no
(Causasui), no khng cn mt nguyn nhn nao khac. Ngoai t
tng duy vt bin chng trn, v c ban, th gii quan cua
Xpinda la siu hnh. ng coi: thc th duy nht co hai thuc tnh
khng tach ri nhau o la t duy va quang tnh; vn ng khng
phai la thuc tnh chung cua thc th; s tng xng gia mux
t duy va mux quang tnh (th xac) trong con ngi...
+ Ngoai quan im v thc th, hoc thuyt cua Xpinda v
mi quan gia t do va tt yu co y ngha chng lai quan im duy
tm, tn giao v t do y ch. Xpinda coi y ch bao gi cung phu
thuc vao ng c va ch co th co t do khi hanh vi cua chung ta
da trn s nhn thc tnh tt yu.
- Lcc a phat trin hn na cam giac lun duy vt cua
Bcn, Hpb, ph phan hoc thuyt duy tm cua cact v "y
nim bm sinh". Lcc coi kinh nghim la ngun gc duy nht cua
y nim. ng a phn chia y nim ra thanh "Y nim cua cam giac"
va "y nim cua phan t". Song, vn nay chu ngha duy vt cua
Lcc khng trit khi ng cho rng, nh y nim cua cam giac,
chung ta tri giac c cht th nht (c tnh co trc) va cht th
hai (c tnh co sau). Ngoai ra, ng con coi nhng cht th hai:
mui v, mau sc, m thanh, khng co y ngha khach quan ma ch
la nhng cam giac chu quan da trn c s kt hp nhng cht th
nht theo cac cach khac nhau.
- Beccli a li dung s dao ng trn cua Lcc chng lai
chu ngha duy vt, bao v chu ngha duy tm, tn giao.
+ Da trn duy danh lun cc oan cua Tmat, acanh,
Beccli a ph phan thc th vt cht cua chu ngha duy vt, coi
y la mt s tru tng trng rng, y mu thun, v ch co
25
nhng thuc tnh ring le cua s vt (t tng") la tn tai thi, ch

chung ta khng th tri giac c vt cht noi chung. Con ngi ch
tri giac trc tip c nhng "t tng" (cam giac) cua mnh. T
o Beccli i n kt lun rng, s tn tai cua s vt la tnh co
th tri giac c (tn tai co ngha la c tri giac), s vt chng
qua ch la "phc hp" cac cam giac, cac biu tng, cac t tng
cua Ti ma thi. Song, khi ly giai v tnh lin tuc trong s tn tai
cua s vt va tranh chu ngha duy nga cc oan, Beccli a
chuyn t chu ngha duy tm chu quan sang chu ngha duy tm
khach quan s tha nhn s tn tai cua cac "tinh thn khac" va
cui cung la "tinh thn v han" cua Thng .
- Nu nh ban cht trit hoc cua Beccli la chu ngha duy tm
chu quan th trit hoc cua Hium hng chu ngha duy tm chu
quan o n bt kha tri lun. Khi tra li vn th gii co tn tai
hay khng? Hium cho rng: "Ti khng bit", v chnh con ngi
khng vt ra khoi gii han nhng cam giac ring cua mnh
nhn thc nhng cai g bn ngoai mnh. ng con coi kinh nghim
ch la dong cac n tng va v nguyn nhn chung ta khng th
bit.
+ Hium cung ph phan hoc thuyt v thc th vt cht va
thc th tinh thn, coi y la nhng tru tng gia di, hnh
thanh trn c s cua thoi quen tm ly gian n. ng phu nhn
tnh khach quan cua mi lin h nhn qua, coi y ch la mi lin
h chu quan, thuc tm ly.
+ Ngoai ra, Hium con ph phan tn giao, song iu o cung
khng th thay th c ban cht cua trit hoc Hium la chu ngha
duy tm chu quan va bt kha tri lun.
- Cuc u tranh gia chu ngha duy vt va chu ngha duy
tm th ky XVII-XVIII la s th hin tnh ang trong trit hoc.
Cuc u tranh nay vn tip tuc cho n giai oan ngay nay trong
lch s trit hoc vi nhng hnh thc a dang hn va ni dung,
tnh cht su sc hn.
26
CU 6: Trnh bay nhng t tng c ban trong phep bin chng

duy tm cua Hghen va chu ngha duy vt nhn ban cua Phoibc.
S anh hng cua nhng h thng trit hoc trn i vi s hnh
thanh trit hoc Mac.
1. Nhng t tng c ban trong phep bin chng duy tm
cua Hghen
- Phep bin chng duy tm cua Hghen la mt trong nhng
hnh thc c ban, la nh cao trong s phat trin cua phep bin
chng trc Mac, phan anh hoan canh lch s c bit, y mu
thun cua xa hi c va tnh cht hai mt cua giai cp t san c
trc cach mang t san.
- Quan im phat trin la t tng c ban, xuyn sut trit
hoc cua Hghen. Hghen a coi s ng nht gia t duy va tn
tai di nhng tn goi nh: "y nim tuyt i", "ly tnh th gii",
"tinh thn th gii" la ban nguyn cua moi hin tng trong gii t
nhin va xa hi. S ng nht gia t duy va tn tai theo Hghen
khng phai la s ng nht tuyt i, siu hnh, ma la s ng
nht bao ham s khac bit. Chnh mu thun gia ng nht va
khac bit a lam cho ban nguyn cua th gii "y nim tuyt i"
co tnh tnh cc va hoat ng. S hoat ng cua "y nim tuyt i"
th hin qua ba giai oan phat trin: 1) "y nim tuyt i phat
trin trong long no va v no. y la i tng nghin cu cua
lgc hoc; 2) "y nim tuyt i" phat trin di hnh thc "tn tai
khac" - hnh thc gii t nhin. y la i tng nghin cu cua
trit hoc t nhin. Song, Hghen coi gii t nhin khng co s phat
trin, ma no ch la th hin (trin khai) s t phat trin cua cac
pham tru lgc. Cac pham tru lgc c coi la ban cht tinh thn
cua gii t nhin. Cui cung, "y nim tuyt i" phat trin trong t
duy la lch s nhn loai trit hoc tinh thn. giai oan nay, "y
nim tuyt i" lai tr v ban thn mnh, t nhn thc mnh vi t
cach la tinh thn tuyt i", th hin qua y thc va t y thc cua
nhn loai.
- iu ni bt cung la hat nhn hp ly trong trit hoc
Hghen la phep bin chng, trong o bao gm ca ba quy lut c
27
ban cua phep bin chng. Phat trin khng phai la mt vong tron
khep kn, ma la mt qua trnh chuyn t hnh thc thp ln hnh
thc cao do s chuyn hoa t nhng thay i v lng dn n
nhng thay i v cht, do cun u tranh gia cac mt i lp
trong ban thn hnh thc, do s phu nh bin chng (loc bo) cua
nhng hnh thc mi i vi nhng hnh thc cu. T tng cua
Hghen v vic moi cai u tt yu dn n s phu nh ban thn
mnh co y ngha cach mang trong cuc sng va t tng.
- Trn c s chu ngha duy tm khach quan, ngoai vic phat
trin hoc thuyt v cac quy lut va cac pham tru c ban cua phep
bin chng, ln u tin Hghen a nghin cu cac nguyn tc c
ban cua lgc bin chng. Chnh Hghen a t ra vn v s
thng nht gia phep bin chng, lgc hoc va ly lun nhn thc.
+ Hghen coi lgc hoc la khoa hoc v mi lin h bin chng
cua cac khai nim, la khoa hoc "m ta lnh vc t tng... trong s
hoat ng ni tai cua ban thn no, hay noi mt cach khac, trong s
phat trin tt yu cua no". Theo Hghen, s vn ng va phat
trin cua cac khai nim chu s quy nh bi nhng mi lin h tt
yu gia cac khai nim va bi nhng mu thun nay sinh trong
ban thn khai nim o.
+ Hghen con em lai cho ly lun nhn thc nhng t tng
bin chng. Ngoai vic ph phan tnh trc quan, nh nguyn lun
cua Cant v "vt t no" va hin tng, Hghen la ngi u tin
a phat hin ra c im quan trong nht trong qua trnh vn
ng cua t duy ly thuyt la i t tri thc tru tng n tri thc
cu th. Hghen a t ra vn v mi quan h bin chng gia
nhn thc ly thuyt va hoat ng thc tin. Theo ng, qua trnh
bin i hin thc va qua trnh nhn thc la mt qua trnh duy
nht. Song, Hghen, hoat ng thc tin ch la hoat ng tinh
thn.
- Hghen cung tha nhn xa hi phat trin tin b va mang
tnh quy lut. Mu thun gia cai hoan thin va khng hoan thin
la ng lc cua tin b xa hi. S phat trin tin b cua xa hi
28
c Hghen trnh bay mt cach duy tm, la " s y thc v t do",

va nh la qua trnh t phat trin cua "y nim tuyt i".
- Phep bin chng la hat nhn hp ly, la mt tin b cua trit
hoc Hghen. Ngc lai, h thng trit hoc cua Hghen la duy tm,
siu hnh. Chnh h thng o a dn Hghen n tha nhn im
cui cung trong s phat trin cua th gii la nhn thc. V thc
cht, Hghen ap dung nguyn ly phat trin ch i vi hin tng
tinh thn. Tuy tha nhn mu thun la ngun gc, ng lc cua
s phat trin, nhng khng phai la mu thun thc s cua gii t
nhin va xa hi, ma ch la mu thun trong s phat trin cua tinh
thn. Mu thun khng phai c giai quyt bng cach mang, ma
bng con ng hoa bnh: cai mi thoa hip vi cai cu.
2. Chu ngha duy vt nhn ban cua Phoibc
Phoibc la ai din v ai cui cung cua trit hoc c in
c. Ngi co cng lao to ln u tranh chng lai chu ngha duy
tm, tn giao, phuc hi va phat trin chu ngha duy vt trong thi
ky chun b cach mang t san c (1848).
- Phoibc la nha trit hoc duy vt v ng khng nh vt
cht la tnh th nht; y thc, t duy la tnh th hai. Song la nha
duy vt nhn ban, ng coi con ngi la san phm cao nht cua gii
t nhin, vn quan h gia t duy va tn tai la vn ban cht
cua con ngi, v th, y la i tng duy nht, ph bin va cao
nht cua trit hoc. Chu ngha duy vt nhn ban cua Phoibc la
ong gop to ln vao cuc u tranh chng lai vic giai thch duy
tm, nh nguyn lun, thm ch ca chu ngha duy tm tm thng
v vn con ngi. Song, nguyn ly nhn ban hoc cua Phoibc
khng trit , v ng hiu con ngi ch la nhng ca nhn tru
tng, la thc th thun tuy t nhin - sinh vt. ng khng thy
c mt xa hi cua con ngi trong hoat ng bin i hin thc.
- Trong quan h i vi trit hoc cua Hghen, ng co thai
phu nh sach trn, khng thy c thanh tu quy gia cua
Hghen la phep bin chng k tha va phat trin. ng hiu
tnh quy lut, tnh tt yu, tnh nhn qua... mt cach siu hnh.
29
Cho nn chu ngha duy vt nhn ban cua ng con mang nng tnh
siu hnh.
- Trong ly lun nhn thc, Phoibc a tip tuc truyn thng
cam giac lun duy vt, chng lai thuyt khng th bit va li t
bin tru tng. ng khng phu nhn vai tro cua t duy trong
nhn thc, nhng ng khng thy c vai tro cua thc tin trong
nhn thc, nn chu ngha duy vt nhn ban cua Phoibc cha
thoat khoi tnh trc quan cua chu ngha duy vt trc Mac.
- Nhng han ch cua nguyn tc nhn ban trong th gii
quan cua Phoibc con th hin ro trong vic nghin cu tn giao
va ao c. lnh vc nay, ng lai ri vao lp trng duy tm th
hin trong vic giai quyt vn tn giao va y nh a ra nhng
nguyn tc ao c chung cho moi dn tc, moi thi ai lch s.
3. S anh hng cua trit hoc Hghen va trit hoc Phoibc
i vi s hnh thanh trit hoc Mac
Trit hoc cua Hghen va trit hoc cua Phoibc la hai ngun
gc trc tip v ly lun cua trit hoc Mac.
Cac nha sang lp chu ngha Mac a k tha hat nhn hp ly
trong trit hoc Hghen la phep bin chng, cai tao no trn tinh
thn cua chu ngha duy vt, bin no thanh phep bin chng duy
vt nh la hoc thuyt khoa hoc v cac quy lut chung nht cua t
nhin, xa hi va t duy. Cung chnh nh chu ngha duy vt cua
Phoibc a giup Mac va ngghen oan tuyt vi chu ngha duy
tm cua Hghen va phai Hghen tre. Mac va ngghen a cai tao
chu ngha duy vt cua Phoibc phat trin ln mt hnh thc mi
cao nht o la chu ngha duy vt bin chng va chu ngha duy vt
lch s.
30
CU 7: Trit hoc Mac - Lnin ra i la mt tt yu lch s va la

mt bc ngot cach mang trong trit hoc.
1. Tnh tt yu lch s cua s ra i trit hoc Mac
Trit hoc Mac khng phai la mt san phm co tnh cht chu
quan, ng thi no cung khng phai t trn tri ri xung. Trit
hoc o la san phm tt yu cua lch s.
- Trit hoc Mac a k tha co ph phan toan b trit hoc
trc o nht la trit hoc duy vt va phep bin chng. o la nhng
tin ly lun khng th thiu c cua trit hoc Mac.
- Trit hoc Mac ra i con gn lin vi nhng iu kin
khach quan cua s phat trin kinh t - xa hi va s phat trin cua
khoa hoc ng thi. Trong khoa hoc t nhin th ky XIX a co ba
phat minh ln: nh lut bao toan va chuyn hoa nng lng; hoc
thuyt t bao; hoc thuyt tin hoa. ng thi v mt xa hi th ky
XIX cung la thi ky chu ngha t ban a bc l nhng mu thun
xa hi su sc. c bit la mu thun gia giai cp t san va giai
cp v san. Mu thun y c biu hin thng qua cac cuc u
tranh giai cp ht sc si ng va quyt lit chu u.
Trc tnh hnh trn, cn phai co mt s kin giai mi v s
phat trin cua t nhin, xa hi va t duy. Va tt yu xut hin
mt hoc thuyt mi o la hoc thuyt trit hoc khoa hoc, do Mac va
ngghen xng, sau nay c Lnin phat trin.
2. S ra i cua trit hoc Mac - Lnin la mt bc ngot cach
mang trong trit hoc
C s cua chu ngha Mac la chu ngha duy vt bin chng va
chu ngha duy vt lch s. Vi c s nay, ln u tin giai cp v
san va nhn dn lao ng a co mt vu kh tinh thn u tranh
giai phong giai cp mnh va ca xa hi ra khoi s ap bc boc lt.
Nh vy, trit hoc Mac la vu kh tinh thn cua giai cp v san, con
giai cp v san la lc lng "vt cht" cua trit hoc Mac. S thng
nht cht che gia trit hoc Mac vi giai cp v san, lam cho trit
hoc Mac thc s th hin tnh cach mang cua mnh va giai cp v
31
san mi thc hin c s mnh lch s la lt xa hi cu, tng

bc xy dng mt xa hi mi.
- Khac vi tt ca cac h thng trit hoc trc o, trit hoc
Mac a ch ra vai tro quyt nh cua hoat ng thc tin trong s
tn tai, phat trin cua xa hi va trong nhn thc. Nu khng hiu
ung vai tro cua thc tin, nht la thc tin san xut xa hi, th
tt yu dn n chu ngha duy tm. Trong nhn thc, thc tin la
c s, ng lc, muc ch cua nhn thc, la ni ma ly lun hng
n giai thch va cai tao th gii. Mac a cho rng: "Cac nha
trit hoc trc kia ch giai thch th gii bng nhiu cach khac
nhau, song vn la ch cai tao th gii". Tt nhin, khi nhn
manh n vai tro cua hoat ng thc tin, Mac va ngghen khng
coi nhe vai tro cua ly lun. Cac ng cho rng, ly lun khi a thm
nhp vao qun chung, se tr thanh lc lng vt cht v cung to
ln.
- Bc ngot cach mang v ai nht ma chu ngha Mac thc
hin la a a ra quan im duy vt v lch s. Trc Mac, cac
nha trit hoc hiu s phat trin cua xa hi mt cach duy tm - coi
ng lc phat trin cua xa hi la trong y thc, tinh thn cua con
ngi. i lp vi quan im trn, Mac, ngghen a giai quyt
ung n vn c ban cua trit hoc trong i sng xa hi; khng
phai y thc xa hi quyt nh tn tai xa hi, ma ngc lai tn tai
xa hi quyt nh y thc xa hi; s phat trin cua xa hi phu thuc
vao nguyn nhn vt cht, ch khng phu thuc vao y thc cua
con ngi; s phat trin cua xa hi mang tnh quy lut, la qua
trnh lch s t nhin. Do s tac ng cua cac quy lut vn co cua
xa hi, cac hnh thai kinh t - xa hi thay th nhau mt cach
khach quan c lp vi y ch va y thc cua con ngi; trong s
phat trin y, qun chung nhn dn la lc lng quyt nh sang
tao ra lch s...
Vi chu ngha duy vt bin chng va chu ngha duy vt lch
s, Mac va ngghen a bin i cn ban tnh cht cua trit hoc,
i tng nghin cu va mi lin h cua no vi cac khoa hoc khac.
Trit hoc Mac ong vai tro la th gii quan va phng phap lun
32
cua cac khoa hoc cu th. Cac tri thc cua cac khoa hoc cu th la c
s cu th hoa va phat trin trit hoc Mac.
Lnin a bao v va tip tuc phat trin trit hoc Mac trong
thi ky chu ngha t ban chuyn sang giai oan quc chu ngha.
ng cho rng, y la thi ky cach mang xa hi xa hi chu ngha va
cng san chu ngha, va ng a trc tip lanh ao, thc hin cuc
Cach mang Thang Mi Nga. Luc nay, khoa hoc co nhiu phat
minh ln, nht la trong vt ly hoc, Lnin a khai quat nhng
thanh tu cua khoa hoc, phat trin hn na chu ngha duy vt
bin chng va chu ngha duy vt lch s.
33
II- CHU NGHA DUY VT BIN CHNG

V TH GII
34
35
CU 8: Phn tch ni dung va y ngha nh ngha vt cht cua

V.I.Lnin.
Lnin a nh ngha: "Vt cht la mt pham tru trit hoc
dung ch thc tai khach quan c em lai cho con ngi trong
cam giac, c cam giac cua chung ta chep lai, chup lai, phan anh
va tn tai khng l thuc vao cam giac" (V.I.Lnin: Toan tp, t.18,
Nxb. Tin b, M., 1980, tr.151).
Trong nh ngha nay, Lnin a ch ro:
+ "Vt cht la mt pham tru trit hoc". o la mt pham tru
rng va khai quat nht, khng th hiu theo ngha hep nh cac
khai nim vt cht thng dung trong cac lnh vc khoa hoc cu th
hoc i sng hang ngay.
+ Thuc tnh c ban cua vt cht la "thc tai khach quan",
"tn tai khng l thuc vao cam giac". o cung chnh la tiu chun
phn bit cai g la vt cht va cai g khng phai la vt cht.
+ "Thc tai khach quan c em lai cho con ngi trong
cam giac", "tn tai khng l thuc vao cam giac". iu o khng
nh "thc tai khach quan" (vt cht) la cai co trc (tnh th
nht), con "cam giac" (y thc) la cai co sau (tnh th hai). Vt cht
tn tai khng l thuc vao y thc.
+ "Thc tai khach quan c em lai cho con ngi trong
cam giac, c cam giac cua chung ta chep lai, chup lai, phan
anh". iu o noi ln "thc tai khach quan" (vt cht) c biu
hin thng qua cac dang cu th, bng "cam giac" (y thc) con ngi
co th nhn thc c Va "thc tai khach quan" (vt cht) chnh la
ngun gc, ni dung khach quan cua "cam giac" (y thc).
nh ngha cua Lnin v vt cht a giai quyt c ca hai
mt cua vn c ban cua trit hoc theo lp trng cua chu ngha
duy vt bin chng.
nh ngha vt cht cua Lnin co y ngha:
1. Chng lai tt ca cac loai quan im cua chu ngha duy tm
v pham tru vt cht
36
(i chiu vi cac quan im duy tm hoc phn I).

2. u tranh khc phuc trit tnh cht trc quan, siu
hnh, may moc va nhng bin tng cua no trong quan nim v
vt cht cua cac nha trit hoc t san hin ai. Do o, nh ngha
nay cung a giai quyt c s khung hoang trong quan im v
vt cht cua cac nha trit hoc va khoa hoc theo quan im cua chu
ngha duy vt siu hnh.
3. Khng nh th gii vt cht khach quan la v cung, v
tn, lun vn ng va phat trin khng ngng, nn a co tac ng
c vu, ng vin cac nha khoa hoc i su nghin cu th gii vt
cht, tm ra nhng kt cu mi, nhng thuc tnh mi va nhng
quy, lut vn ng cua vt cht lam phong phu thm kho tang
tri thc cua nhn loai.
37
CU 9: Quan im cua chu ngha duy vt bin chng v ngun

gc va ban cht cua y thc. Y ngha cua vic nm vng vn nay.
Chu ngha duy vt bin chng khng nh: y thc cua con
ngi la san phm cua qua trnh phat trin t nhin va lch s xa hi. hiu c ngun gc va ban cht cua y thc cn phai
xem xet trn ca hai mt t nhin va xa hi.
I. Ngun gc cua y thc
1. Thuc tnh phan anh cua vt cht va s ra i cua y thc
- Phan anh la thuc tnh chung cua moi dang vt cht. o la
nng lc gi lai, tai hin cua h thng vt cht nay nhng c
im cua h thng vt cht khac trong qua trnh tac ng qua lai.
- Cung vi s tin hoa cua th gii vt cht, thuc tnh phan
anh cua no cung phat trin t thp n cao, t n gian n phc
tap. Trong o y thc la hnh thc phan anh cao nht cua th gii
vt cht.
- Y thc la mt thuc tnh cua mt dang vt cht co t chc
cao cua b nao ngi, la s phan anh th gii khach quan vao b oc
con ngi.
2. Vai tro cua lao ng va ngn ng trong s hnh thanh va
phat trin cua y thc
- Lao ng la hoat ng c thu cua con ngi, lam cho con
ngi khac vi tt ca cac ng vt khac.
+ Trong lao ng, con ngi a bit ch tao ra cac cng cu va
s dung cac cng cu tao ra cua cai vt cht.
+ Lao ng cua con ngi la hanh ng co muc ch - tac
ng vao th gii vt cht khach quan lam bin i th gii nhm
thoa man nhu cu cua con ngi.
+ Trong qua trnh lao ng, b nao ngi c phat trin va
ngay cang hoan thin, lam cho kha nng t duy tru tng cua
con ngi cung ngay cang phat trin.
38
- Lao ng san xut con la c s cua s hnh thanh va phat

trin ngn ng.
+ Trong lao ng, con ngi tt yu co nhng quan h vi
nhau va co nhu cu cn trao i kinh nghim. T o nay sinh s
"cn thit phai noi vi nhau mt cai g y". V vy, ngn ng ra
i va phat trin cung vi lao ng.
+ Ngn ng la h thng tn hiu th hai, la cai "vo vt cht"
cua t duy, la phng tin con ngi giao tip trong xa hi,
phan anh mt cach khai quat s vt, tng kt kinh nghim thc
tin va trao i chung gia cac th h. Chnh v vy ngghen coi:
lao ng va ngn ng la "hai sc kch thch chu yu bin" b nao
con vt thanh b nao con ngi, phan anh tm ly ng vt thanh
phan anh y thc.
Lao ng va ngn ng, o chnh la ngun gc xa hi quyt
nh s hnh thanh va phat trin y thc.
II. Ban cht cua y thc
Chu ngha duy vt bin chng cho y thc la s phan anh th
gii khach quan vao b nao ngi thng qua hoat ng thc tin,
nn ban cht cua y thc la hnh anh chu quan cua th gii khach
quan, la s phan anh sang tao th gii vt cht.
- Y thc la hnh anh chu quan cua th gii khach quan. iu
o co ngha la ni dung cua y thc la do th gii khach quan quy
nh, nhng y thc la hnh anh chu quan, la hnh anh tinh thn
ch khng phai la hnh anh vt ly, vt cht nh chu ngha duy vt
tm thng quan nim.
- Khi noi y thc la hnh anh chu quan cua th gii khach
quan, cung co ngha la y thc la s phan anh t giac, sang tao th
gii.
+ Phan anh y thc la sang tao, v no bao gi cung do nhu cu
thc tin quy nh. Nhu cu o oi hoi chu th phan anh phai hiu
c cai c phan anh. Trn c s o hnh thanh nn hnh anh
tinh thn va nhng hnh anh o ngay cang phan anh ung n
39
hn hin thc khach quan. Song, s sang tao cua y thc la s sang
tao cua phan anh, da trn c s phan anh.
+ Phan anh y thc la sang tao, v phan anh o bao gi cung
da trn hoat ng thc tin va la san phm cua cac quan h xa
hi. La san phm cua cac quan h xa hi, ban cht cua y thc co
tnh xa hi.
Quan im trn cua trit hoc Mac v ngun gc va ban cht
cua y thc hoan toan i lp vi chu ngha duy tm coi y thc, t
duy la cai co trc, sinh ra vt cht va chu ngha duy vt tm
thng coi y thc la mt dang vt cht hoc coi y thc la s phan
anh gian n, thu ng th gii vt cht.
III- Y ngha phng phap lun
1. Do y thc ch la hnh anh chu quan cua th gii khach
quan nn trong nhn thc va hoat ng thc tin phai xut phat
t thc t khach quan. Cn phai chng bnh chu quan duy y ch.
2. Do y thc la s phan anh t giac, sang tao hin thc, nn
cn chng t tng thu ng va chu ngha giao iu xa ri thc
tin.
40
CU 10: Mi quan h bin chng gia vt cht va y thc. Y ngha

phng phap lun cua vic nm vng vn nay trong nhn thc va
hoat ng thc tin.
1. Pham tru vt cht (xem cu 8) va pham tru y thc (xem
cu 9).
2. Mi quan h bin chng gia vt cht va y thc.
a) Vt cht quyt nh y thc:
- Vt cht co trc, y thc co sau. Vt cht sinh ra y thc, y
thc la chc nng cua oc ngi - dang vt cht co t chc cao nht
cua th gii vt cht.
- Y thc la s phan anh th gii vt cht vao oc con ngi.
Th gii vt cht la ngun gc khach quan cua y thc.
b) Y thc co tnh c lp tng i, tac ng tr lai vt cht:
- Y thc co th thuc y hoc km ham vi mt mc nht
nh s bin i cua nhng iu kin vt cht.
- S tac ng cua y thc i vi vt cht phai thng qua hoat
ng cua con ngi. Con ngi da trn cac tri thc v nhng quy
lut khach quan ma ra muc tiu, phng hng thc hin; xac
nh cac phng phap va bng y ch thc hin muc tiu y.
S tac ng cua y thc i vi vt cht du co n mc nao
i chng na th no vn phai da trn s phan anh th gii vt
cht.
c) Biu hin cua mi quan h gia vt cht va y thc trong
i sng xa hi la quan h gia tn tai xa hi va y thc xa hi,
trong o tn tai xa hi quyt nh y thc xa hi va y thc xa hi co
tnh c lp tng i tac ng tr lai tn tai xa hi. Ngoai ra, mi
quan h gia vt cht va y thc con la c s xem xet cac mi
quan h khac nh: chu th va khach th, ly lun va thc tin, iu
kin khach quan va nhn t chu quan v.v..
3. Y thc phng phap lun
41
- Vt cht quyt nh y thc, y thc la.s phan anh vt cht,

cho nn trong nhn thc phai bao am nguyn tc "tnh khach
quan cua s xem xet" va trong hoat ng thc tin phai lun lun
xut phat t thc t, tn trong va hanh ng theo cac quy lut
khach quan.
- Y thc co tnh c lp tng i, tac ng tr lai vt cht
thng qua hoat ng cua con ngi, cho nn cn phai phat huy
tnh tch cc cua y thc i vi vt cht bng cach nng cao nng
lc nhn thc cac quy lut khach quan va vn dung chung vao
trong hoat ng thc tin cua con ngi.
- Cn phai chng lai bnh chu quan duy y ch cung nh thai
thu ng, ch i vao iu kin vt cht, hoan canh khach
quan...
42
CU 11: Trnh bay hai nguyn ly c ban cua phep bin chng duy
vt va y ngha phng phap lun cua vn o.
I. Nguyn ly v mi lin h ph bin cua cac s vt va hin
tng
1. Khai nim mi lin h ph bin la khai nim dung ch
s tac ng va rang buc ln nhau, quy nh va chuyn hoa ln
nhau gia cac mt, cac yu t, cac b phn trong mt s vt hoc
gia cac s vt, hin tng vi nhau.
2. Ni dung va tnh cht cua mi lin h
- Tnh khach quan va ph bin cua mi lin h: Nh co mi
lin h ma co s vn ng, ma vn ng lai la phng thc tn tai
cua vt cht, la mt tt yu khach quan, do o mi lin h cung la
mt tt yu khach quan.
Mi lin h tn tai trong tt ca moi s vt, hin tng tt
ca lnh vc t nhin, xa hi va t duy.
Mi lin h ph bin la hin thc, la cai vn co cua moi s
vt, hin tng, no th hin tnh thng nht vt cht cua th gii.
- Do mi lin h la ph bin, nn no co tnh a dang: Cac s
vt; hin tng trong th gii vt cht la a dang nn mi lin h
gia chung cung a dang, v th, khi nghin cu cac s vt, hin
tng cn phai phn loai mi lin h mt cach cu th.
Cn c vao tnh cht, pham vi, trnh , co th co nhng loai
mi lin h sau: chung va ring, c ban va khng c ban, bn trong
va bn ngoai, chu yu va th yu, khng gian va thi gian, v.v.. S
phn loai nay la tng i, v mi lin h ch la mt b phn, mt
mt trong toan b mi lin h ph bin noi chung.
- Phep bin chng duy vt nghin cu nhng mi lin h
chung nht va ph bin nht cua th gii khach quan. Con nhng
hnh thc cu th cua mi lin h la i tng nghin cu cua cac
nganh khoa hoc cu th.
II. Nguyn ly v s phat trin
1. Khai nim phat trin
43
- Phat trin la s vn ng tin ln (t thp n cao, t n

gian n phc tap, t kem hoan thin n hoan thin hn).
- T khai nim trn cho thy:
+ Nguyn ly v mi lin h ph bin va nguyn ly v s phat
trin co mi quan h bin chng vi nhau, v nh co mi lin h th
s vt mi co s vn ng va phat trin.
+ Cn phn bit khai nim vn ng vi khai nim phat
trin. Vn ng la moi bin i noi chung, con phat trin la s vn
ng co khuynh hng va gn lin vi s ra i cua cai mi hp
quy lut.
2. Ni dung va tnh cht cua s phat trin
- Phat trin la thuc tnh vn co cua moi s vt, hin tng,
la khuynh hng chung cua th gii.
- S phat trin co tnh cht tin ln, k tha, lin tuc.
- S phat trin thng din ra quanh co, phc tap, phai trai
qua nhng khu trung gian, thm ch co luc co s thut lui tam
thi.
- Phat trin la s thay i v cht cua s vt. Ngun gc cua
s phat trin la do s u tranh cua cac mt i lp trong ban
thn s vt.
3. Phn bit quan im bin chng va siu hnh v s phat
trin
- Quan im bin chng xem s phat trin la mt qua trnh
vn ng tin ln thng qua nhng bc nhay vot v cht. Ngun
gc cua s phat trin la cuc u tranh cua cac mt i lp trong
s vt.
- Quan im siu hnh noi chung la phu nh s phat trin,
v ho thng tuyt i hoa mt n nh cua s vt, hin tng.
Sau nay, khi khoa hoc a chng minh cho quan im v s phat
trin cua s vt, buc ho phai noi n s phat trin, song vi ho
phat trin ch la s tng hay giam n thun v lng khng co s
44
thay i v cht va ngun gc cua no bn ngoai s vt, hin

tng.
III. Y ngha phng phap lun cua vic nm vng hai
nguyn ly nay
Nguyn ly v lin h ph bin oi hoi trong nhn thc s vt
cn phai co quan im toan din. Vi quan im nay, khi nghin
cu s vt phai xem xet tt ca cac mi lin h cua ban thn s vt
va vi cac s vt va hin tng khac.
+ Phai phn loai cac mi lin h hiu ro v tr, vai tro cua
tng mi lin h i vi s vn ng va phat trin cua s vt.
Nu khuynh hng cua cac s vt, hin tng trong th gii
khach quan la vn ng i ln th trong nhn thc va thc tin
cn phai co quan im phat trin. Quan im phat trin oi hoi:
phai phn tch s vt trong s phat trin, cn phat hin c cai
mi, ung h cai mi, cn phai tm ngun gc cua s phat trin
trong ban thn s vt.
Tom lai: Hai nguyn ly c ban cua phep bin chng duy vt
la c s ly lun cua quan im toan din, lch s cu th va phat
trin. Vi cach xem xet, nghin cu theo quan im toan din va
phat trin se giup ta hiu c ban cht s vt, lam cho nhn thc
phan anh ung n v s vt va hoat ng thc tin co hiu qua
cao.
45
CU 12: Ni dung va y ngha cua quy lut thng nht va u

tranh cua cac mt i lp.
Trong ba quy lut c ban cua phep bin chng duy vt,
V.I.Lnin a coi quy lut thng nht va u tranh cua cac mt i
lp la "hat nhn cua phep bin chng", bi v quy lut nay a ch
ro ngun gc, ng lc bn trong cua s vn ng va phat trin
cua s vt; va la "cha khoa" giup chung ta nm vng thc cht
cua cac quy lut c ban va cac cp pham tru cua chu ngha duy vt
bin chng.
I. Ni dung cua quy lut thng nht va u tranh cua cac
mt i lp (quy lut mu thun)
1. Mu thun la mt hin tng khach quan va ph bin
- Mu thun la mt khai nim ch s lin h va tac ng
ln nhau cua cac mt i lp. o la nhng mt co khuynh hng
phat trin trai ngc nhau cung tn tai trong mt s vt. Mu
thun la s thng nht cua hai mt i lp.
- Mu thun co tnh khach quan, v la cai vn co trong cac s
vt hin tng va tnh ph bin - tn tai trong tt ca cac lnh vc
(t nhin, xa hi va t duy).
- Do mu thun co tnh khach quan va ph bin, nn mu
thun co tnh a dang va phc tap. Mu thun trong mi s vt va
trong cac lnh vc khac nhau cung khac nhau. Trong mi s vt,
hin tng khng phai ch co mt mu thun, ma co nhiu mu
thun. Mi mu thun va mi mt cua mu thun lai co c im,
co vai tro tac ng khac nhau i vi s vn ng va phat trin
cua s vt. V vy, cn phai co phng phap phn tch va giai
quyt mu thun mt cach cu th.
2. Mu thun la mt chnh th, trong o, hai mt i lp va
thng nht, va u tranh vi nhau
- S thng nht cua cac mt i lp la s lin h, quy nh,
rang buc ln nhau cua cac mt i lp, mt nay ly mt kia lam
tin tn tai cho mnh.
46
Chu y: Trong quy lut mu thun, khai nim "thng nht"

va "ng nht" thng c dung cung mt ngha. Nhng cung co
luc, khai nim "ng nht" c hiu theo ngha la s chuyn hoa
ln nhau gia cac mt i lp.
- S u tranh cua cac mt i lp la s xung t, bai tr va
phu nh ln nhau cua cac mt i lp.
Trong mt mu thun, s thng nht cua cac mt i lp
khng tach ri vi s u tranh gia chung, bi v trong quy nh,
rang buc ln nhau, hai mt i lp vn lun co xu hng phat
trin trai ngc nhau, u tranh vi nhau.
- Phat trin la mt s u tranh gia cac mt i lp:
+ Qua trnh hnh thanh va phat trin cua mt mu thun:
luc u mi xut hin, mu thun th hin s khac bit; sau o
phat trin ln thanh hai mt i lp; khi hai mt i lp cua mu
thun xung t vi nhau gay gt va co iu kin th gia chung co
s chuyn hoa - mu thun c giai quyt. Mu thun cu mt i,
mu thun mi c hnh thanh va lai mt qua trnh mi lam cho
s vt khng ngng vn ng va phat trin.
+ Nu mu thun khng c giai quyt (cac mt i lp
khng chuyn hoa), th khng co s phat trin. Chuyn hoa cua
cac mt i lp la tt yu, la kt qua cua s u tranh gia cac
mt i lp. Do s a dang cua th gii, nn cac hnh thc chuyn
hoa cung rt a dang: co th hai mt i lp chuyn hoa ln nhau
va cung co th chuyn hoa ln hnh thc cao hn...
S vn ng va phat trin cua s vt th hin trong s thng
nht bin chng gia hai mt: thng nht cua cac mt i lp va
u tranh cua hai mt i lp, trong o: thng nht cua cac mt
i lp la tam thi, tng i; con u tranh cua cac mt i lp la
tuyt i. Tnh tuyt i cua u tranh gia cac mt i lp lam
cho s vn ng va phat trin cua s vt la s t thn va din ra
lin tuc. Tnh tng i cua thng nht gia cac mt i lp lam
cho th gii vt cht phn hoa thanh cac b phn, cac s vt a
dang, phc tap, gian oan.
47
Tom lai: moi s vt va hin tng trong th gii khach quan

u la th thng nht cua cac mt i lp, chnh s u tranh cua
cac mt i lp va s chuyn hoa gia chung la ngun gc, ng
lc cua s phat trin.
II. Y ngha phng phap lun
- Mu thun la khach quan, la ngun gc, ng lc cua s
phat trin, nn mun nm c ban cht cua s vt cn phai phn
i cai thng nht va nhn thc cac b phn i lp cua chung.
- Mu thun la ph bin, a dang, do o trong nhn thc va
hoat ng thc tin, phai co phng phap phn tch mu thun va
giai quyt mu thun mt cach cu th. Vic giai quyt mu thun
ch bng con ng u tranh gia cac mt i lp va vi nhng
iu kin chn mui.
48
CU 13: Phn tch mu thun bn trong va mu thun bn ngoai,

mu thun c ban va khng c ban. Y ngha thc tin cua vic nm
vng vn nay.
Mu thun mang tnh khach quan, ph bin va a dang. Cac
s vt, qua trnh khac nhau mu thun co khac nhau. Mi s vt,
qua trnh lai co nhiu mu thun, mi mt mu thun co c im
ring; va ngay ca qua trnh phat trin cua mt mu thun, mi
giai oan, tng mt i lp cua no lai co vai tro ring. Cho nn,
cn phai co phng phap phn tch mu thun va giai quyt mu
thun mt cach cu th.
I. Mu thun bn trong va mu thun bn ngoai
1. Khai nim
Mu thun bn trong la s tac ng qua lai cua cac mt, cac
khuynh hng i lp cua cung mt s vt. Mu thun bn ngoai
la s tac ng qua lai gia nhng mt i lp thuc cac s vt
khac nhau. Song, s phn bit hai mu thun nay co tnh tng
i, phu thuc vao pham vi quan h c xem xet.
2. Vai tro cua hai loai mu thun i vi s vn ng va phat
trin cua s vt
- Mu thun bn trong co vai tro quyt nh s vn ng,
phat trin cua s vt v no la nguyn nhn cua s "t thn vn
ng". No khng tach ri vi mu thun bn ngoai.
- Mu thun bn ngoai co anh hng n s vn ng, phat
trin cua s vt. Mu thun bn ngoai phai thng qua mu thun
bn trong mi phat huy c tac dung.
3. Y ngha cua vic nm vng vn nay
- Nu mu thun bn trong quyt nh s vn ng phat
trin cua s vt th trong thc tin mun tac ng lam cho s vt
vn ng, phat trin, trc ht cn phat hin, tao iu kin giai
quyt mu thun bn trong. Mt khac, cung khng nn coi nhe
nhng anh hng cua mu thun bn ngoai, v giai quyt mu
49
thun bn ngoai, cung co tac dung rt quan trong i vi s phat

trin cua s vt.
Trong qua trnh hoc tp va cng tac cua ban thn cn phat
huy tnh c lp, t chu, phat hin va giai quyt nhng mu
thun cua ban thn, ng thi cn chu ng tranh thu s giup
cua ban be, vi tinh thn thc s cu th va sang tao.
II. Mu thun c ban va mu thun khng c ban
1. Khai nim
- Mu thun c ban la mu thun xut phat t ban cht cua
s vt, no quy nh qua trnh tn tai va phat trin cua s vt va la
c s nay sinh cac mu thun khac.
- Mu thun khng c ban la mu thun c trng cho mt
phng din nao o cua s vt, co anh hng n qua trnh vn
ng, phat trin cua s vt.
Trong cac s vt phc tap co th co nhiu mu thun c ban.
2. Vai tro cua hai loai mu thun nay i vi s vn ng,
phat trin cua s vt
Mu thun c ban xut phat t ban cht cua s vt, quy
nh s tn tai cua s vt va co tac dung chi phi va lam nay sinh
nhng mu thun khng c ban.
- Mu thun khng c ban tuy ong vai tro phu thuc nhng
cung co anh hng nht nh i vi s phat trin cua s vt.
3. Y ngha phng phap lun cua vic nm vng hai loai
mu thun nay.
- Trong nhn thc cn phai xac nh ung mu thun c
ban, th mi hiu ung c ban cht cua s vt. Trong thc tin
xa hi, co xac nh ung mu thun c ban, th mi xac nh c
ng li chin lc cua cach mang mt cach khoa hoc.
50
CU 14: Phn tch mu thun chu yu va mu thun khng chu

yu, mu thun i khang va mu thun khng i khang. Y ngha
cua vic nm vng vn nay.
I. Mu thun chu yu va mu thun khng chu yu
1. Khai nim
- Mu thun chu yu la mu thun ni ln hang u mi
giai oan nht nh cua qua trnh phat trin cua s vt. No co tac
dung quyt nh i vi nhng mu thun khac trong cung mt
giai oan cua qua trnh o.
- Mu thun khng chu yu la nhng mu thun khng ong
vai tro quyt nh.
Cn chu y:
+ Vic phn ranh gii gia mu thun chu yu va mu thun
khng chu yu la co y ngha tng i. Bi v, tuy theo hoan canh
cu th, co nhng mu thun trong iu kin nay la chu yu, nhng
trong iu kin khac lai c coi la khng chu yu va ngc lai.
+ Mu thun chu yu thng la hnh thc biu hin cua mu
thun c ban trong tng giai oan. Do o, vic giai quyt mu
thun chu yu cung la qua trnh giai quyt dn dn mu thun c
ban.
2. Y ngha phng phap lun
- Trong cach mang, vic xac nh mu thun chu yu rt
quan trong. No giup cho cach mang xac nh c ke thu trc
mt, ra nhim vu trung tm cn giai quyt va co sach lc phu
hp a cuc cach mang tin ln.
- Trong hoat ng thc tin, mi ngi, mi nganh cung cn
tm ra mu thun chu yu cua ban thn, cua nganh mnh co
hng tp trung vao cng vic chnh, trc mt giai quyt kp
thi.
II. Mu thun i khang va mu thun khng i khang
51
y la loai mu thun c thu, ch tn tai trong nhng xa

hi co giai cp i khang.
1. Khai nim
- Mu thun i khang la mu thun gia nhng giai cp,
tp oan ngi co khuynh hng i lp nhau v li ch c ban.
- Mu thun khng i khang la mu thun gia nhng lc
lng co khuynh hng i lp nhau v li ch khng c ban.
2. Tnh cht va phng phap giai quyt hai loai mu thun
nay la khac nhau.
- Tnh cht: Mu thun i khang co xu hng phat trin
ngay cang gay gt ln, con mu thun khng i khang co xu
hng ngay cang du i.
- Phng phap va bin phap giai quyt:
+ Mu thun i khang nhn chung thng c giai quyt
bng bao lc cach mang.
+ Mu thun khng i khang thng c giai quyt bng
phng phap giao duc, thuyt phuc, ph bnh va t ph bnh.
Song, du tin hanh bng phng phap nao th ca hai loai
mu thun o u phai giai quyt bng u tranh, ch khng th
bng cach dung hoa, iu hoa gia cac mt i lp.
3. Y ngha phng phap lun
Trong thc tin cach mang khng c ln loan hai loai mu
thun nay tranh pham phai sai lm nghim trong. Nu mu
thun i khang ma xac nh thanh mu thun khng i khang
th se dn n "hu khuynh". Ngc lai, mu thun khng i
khang thanh mu thun i khang th se dn n "ta khuynh"
trong vic giai quyt mu thun. Do o, cn phai phn tch va giai
quyt mt cach khoa hoc hai loai mu thun nay.
52
CU 15: Ni dung va y ngha cua quy lut t nhng thay i v

lng dn n nhng thay i v cht va ngc lai.
Quy lut t nhng thay i v lng dn n nhng thay i
v cht va ngc lai la mt trong ba quy lut c ban cua phep bin
chng duy vt. Quy lut nay ch ro cach thc cua s phat trin cua
s vt, hin tng.
I. Ni dung cua quy lut lng - cht
Mi s vt, hin tng u la mt th thng nht cua hai
mt cht va lng. hiu c mi quan h bin chng gia hai
mt nay, trc ht cn phai nm vng cac khai nim cht va
lng.
1. Cp pham tru cht va lng
- Cht: la mt pham tru trit hoc dung ch tnh quy nh
vn co cua cac s vt va hin tng, la s thng nht hu c cua
nhng thuc tnh, lam cho no la no va phn bit no vi cai khac.
T quan nim trn chung ta khng nn ng nht khai nim
cht vi khai nim thuc tnh.
+ Mi s vt, hin tng co nhiu thuc tnh. Nhng nhng
thuc tnh nay khng tham gia vao vic quy nh cht nh nhau,
ma ch co nhng thuc tnh c ban mi quy nh cht cua s vt.
V th, ch khi nao thuc tnh c ban thay i th cht cua s vt
mi thay i. Khi cac thuc tnh khng c ban co th thay i,
nhng khng lam cho cht cua s vt thay i.
+ Mt khac, cac thuc tnh cung nh cht cua s vt ch bc
l qua nhng mi lin h cu th. Do o, vic phn bit thuc tnh
c ban va khng c ban, cht va thuc tnh cung ch la tng i.
Va nh vy, mi s vt, hin tng khng ch co mt cht, ma co
nhiu cht tuy theo nhng mi quan h cu th cua no vi nhng
cai khac.
+ Cht biu hin tnh n nh tng i cua s vt, la cai vn
co va khng tach ri s vt. Do o, khng th co cht tn tai
53
"thun tuy" hoc phu thuc vao cam giac chu quan cua con ngi
nh cac nha trit hoc duy tm chu quan quan nim.
- Lng: la pham tru trit hoc dung ch tnh quy nh vn
co cua s vt, v mt quy m, trnh phat trin cua s vt, biu
th s lng cac thuc tnh, cac yu t... cu thanh s vt.
+ c trng cua lng c biu th bng con s hoc cac ai
lng ch kch thc dai hay ngn, quy m to hay nho, tng s
nhiu hay t, trnh cao hay thp, tc nhanh hay chm v.v..
Nhng i vi cac s vt phc tap, khng th ch din ta bng
nhng con s chnh xac, ma con phai c nhn thc bng kha
nng tru tng hoa.
+ Cung ging nh cht, lng la cai khach quan vn co bn
trong cua s vt.
+ S phn bit gia cht va lng cung la tng i, ngha
la, co cai trong quan h nay la cht, nhng trong quan h khac
lai la lng va ngc lai. Do o, cn chng quan im siu hnh
tuyt i hoa ranh gii gia cht va lng.
2. Mi quan h bin chng gia cht va lng
- Cht va lng la hai mt i lp: cht tng i n nh,
con lng thng xuyn bin i. Song, hai mt o khng tach ri
nhau, ma tac ng ln nhau mt cach bin chng. S thng nht
gia cht va lng trong mt nht nh, khi s vt ang tn
tai.
la mt pham tru trit hoc dung ch s thng nht gia
lng va cht, la khoang gii han, ma trong o s thay i v
lng cha lam thay i cn ban v cht cua s vt. im gii han
khi ma lng at ti se lam thay i cht cua s vt th goi la
im nut.
- S thay i v cht qua im nut c goi la bc nhay. o
la bc ngot cn ban kt thuc mt giai oan trong s bin i v
lng, la s gian oan trong qua trnh bin i lin tuc cua cac s
vt. Do vy co th noi phat trin la s "t oan" trong lin tuc, la
trang thai lin hp cua cac im nut.
54
- Khi s vt mi ra i vi cht mi lai co mt lng mi phu

hp, tao nn s thng nht mi gia cht va lng. S tac ng
cua cht mi i vi lng mi c biu hin quy m, nhp iu
phat trin mi cua lng.
Tom lai: Quy lut lng - cht a ch ro cach thc bin i
cua s vt va hin tng. Trc ht, lng bin i dn dn va lin
tuc va khi at n im nut (gii han cua s thng nht gia cht
va lng) se dn n bc nhay v cht; cht mi ra i lai tao nn
s thng nht mi gia cht va lng.
Tt nhin, th gii s vt, hin tng la a dang, phong phu,
do o hnh thc cua cac bc nhay cung rt a dang va phong phu.
II - Y ngha phng phap lun
1. Quy lut lng cht co y ngha phng phap lun quan
trong trong nhn thc va hoat ng thc tin. Do s vn ng va
phat trin cua s vt, trc ht, la s tch luy v lng va khi s
tch luy v lng vt qua gii han , th tt yu co bc nhay v
cht, nn trong nhn thc va hoat ng thc tin cn chng ca hai
khuynh hng: th nht, "ta khuynh" - t tng nn nong, chu
quan duy y ch, th hin ch khi cha co s tch luy v lng a
mun thc hin bc nhay v cht; th hai, "hu khuynh" - t
tng bao thu, ch i, khng dam thc hin bc nhay v cht,
khi a co s tch luy y u v lng hoc ch nhn manh n s
bin i dn dn v lng.
2. Cn co thai khach quan khoa hoc va co quyt tm thc
hin cac bc nhay khi co cac iu kin y u.
55
CU 16: Ni dung va y ngha cua quy lut phu nh cua phu nh.
Quy lut phu nh cua phu nh la mt trong ba quy lut c
ban cua phep bin chng duy vt, ch ro khuynh hng cua s vn
ng, phat trin cua s vt va s lin h gia cai mi va cai cu.
hiu c ban cht cua quy lut, trc ht cn nm c khai
nim phu nh va phu nh bin chng.
I - Phu nh va phu nh bin chng
1. Khai nim phu nh
Trong th gii vt cht, cac s vt u co qua trnh sinh ra,
tn tai, mt i va c thay th bng s vt khac. S thay th cai
cu bng cai mi la s phu nh. Nh vy, phu nh la thuc tnh
khach quan cua th gii vt cht.
2. Khai nim phu nh bin chng
Nu quan im siu hnh coi phu nh la s xoa bo hoan toan
cai cu, th trit hoc Mac - Lnin coi phu nh la s phu nh bin
chng - s phu nh co k tha, tao iu kin cho s phat trin.
- Quan nim v s phu nh bin chng nh trn tt yu se
gn vi s giai quyt mu thun va thc hin bc nhay. Chnh s
ra i cua s vt mi v cht phai thng qua vic giai quyt mu
thun (o cung chnh la bc nhay v cht).
3. Nhng c im cua phu nh bin chng
- Tnh khach quan th hin ch nguyn nhn cua phu nh
nm ngay trong ban thn s vt. o la kt qua cua vic giai quyt
mu thun bn trong cua s vt va cua qua trnh t nhng tch
luy v lng dn n s nhay vot v cht.
- Tnh k tha: Cai mi ra i trn c s cua cai cu o la s
phu nh co k tha. Phu nh co k tha - s loai bo nhng yu t
a li thi, lac hu, gy can tr cho s phat trin; ng thi cung
chon loc, gi lai nhng yu t tch cc va cai bin i cho phu hp
vi cai mi.
II - Ni dung cua quy lut phu nh cua phu nh
56
- Th gii vt cht vn ng va phat trin din ra thng qua

qua trnh phu nh bin chng v tn. S phat trin cua cac s vt
din ra qua nhiu ln phu nh, tao ra mt khuynh hng i t
thp n cao co tnh chu ky. Tnh chu ky cua s phu nh bin
chng biu hin ch thng qua mt s ln phu nh, cai mi xut
hin dng nh lp lai cai cu nhng trn c s cao hn. Th du:
Hat lua
(khng nh) (1)
Cy lua
(phu nh) (2)
Bng lua
(phu nh
cua phu nh)
+ Qua s phu nh ln th nht, s vt chuyn thanh mt

i lp vi chnh mnh (cy lua phu nh hat lua).
+ Qua s phu nh ln th hai, s vt mi nay lai chuyn
thanh mt i lp vi no va dng nh tr lai dang ban u nhng
trn c s cao hn (bng lua phu nh cy lua).
Nh vy, kt qua cua s phu nh cua phu nh la cai tng
hp tt ca nhng yu t tch cc a c phat trin t trc, trong
cai khng nh ban u va cai phu nh ln th nht. o la s "loc
bo" bin chng nhng giai oan a qua at n cai mi v cht
cao hn. o chnh la qua trnh "loc bo" bin chng.
th du trn, qua hai ln phu nh s vt trai qua mt chu
ky phat trin. Ro rang, s vt n gian, t ra cung phai thng
qua hai ln phu nh mi co c s phat trin, cac s vt phc
tap s ln phu nh co th nhiu hn.
S phu nh cua phu nh la s kt thuc cua mt chu ky
phat trin, ng thi lai la im xut phat cua mt chu ky mi va
c nh th tip tuc mai mai, tao nn hnh thai "xoay trn c" cua
s phat trin.
III - Y ngha phng phap lun
1. Quy lut phu nh cua phu nh a ch ro s phat trin la
khuynh hng chung, la tt yu cua cac s vt, hin tng trong
th gii khach quan. Song, qua trnh phat trin khng din ra theo
ng thng ma quanh co phc tap, phai trai qua nhiu ln phu
57
nh, nhiu khu trung gian. iu o giup chung ta tranh c

cach nhn phin din, gian n trong vic nhn thc cac s vt,
hin tng, c bit la cac hin tng xa hi.
2. Quy lut phu nh cua phu nh cung khng nh tnh tt
thng cua cai mi, v cai mi, la cai ra i phu hp vi quy lut
phat trin cua s vt. Mc du khi mi ra i, cai mi co th con
non yu, song no la cai tin b hn, la giai oan phat trin cao hn
v cht so vi cai cu. V vy, trong nhn thc va hoat ng thc
tin cn co y thc phat hin ra cai mi, tao iu kin cho cai mi
phat trin.
3. Trong khi ph phan cai cu, cn phai bit sang loc, k tha
nhng yu t hp ly cua cai cu, tranh thai "h v chu ngha",
"phu nh sach trn".
58
CU 17: Mi quan h bin chng gia cai chung va cai ring, y

ngha phng phap lun cua no.
I. Khai nim cai chung, cai ring va cai n nht
1. Cai chung la pham tru trit hoc dung ch nhng mt,
nhng thuc tnh, nhng mi quan h ging nhau nhiu s vt,
hin tng hay qua trnh ring le.
2. Cai ring la pham tru trit hoc dung ch mt s vt,
mt hin tng, mt qua trnh ring le nht nh.
3. Cai n nht la pham tru trit hoc dung ch nhng
mt, thuc tnh ch co mt kt cu vt cht nht nh, ma khng
lp lai kt cu khac.
II. Mi quan h bin chng gia cai chung, cai ring va cai
n nht
Phep bin chng duy vt cho rng, cai ring va cai chung
u tn tai khach quan va gia chung co s thng nht bin
chng. Cu th:
1. Cai chung ch tn tai trong cai ring, thng qua cai ring.
iu o co ngha la khng co cai chung thun tuy, tru tng tn
tai bn ngoai cai ring.
Th du: Thuc tnh c ban cua vt cht la vn ng. Vn
ng lai tn tai di cac hnh thc ring bit nh vn ng vt ly,
vn ng hoa hoc, vn ng xa hi v.v..
2. Cai ring ch tn tai trong mi lin h vi cai chung. iu
o co ngha la khng co cai ring c lp thun tuy khng co cai
chung vi nhng cai ring khac. Th du: Cac ch kinh t - chnh
tr ring bit u b chi phi bi cac quy lut chung cua xa hi
nh: quy lut quan h san xut phu hp vi lc lng san xut.
3. Cai chung la b phn cua cai ring, con cai ring khng gia
nhp ht vao cai chung.
Cai ring phong phu hn cai chung, v ngoai nhng c im
gia nhp vao cai chung, cai ring con co nhng c im ring bit
ma ch ring no co.
59
Cai chung la cai su sc hn cai ring bi v no phan anh

nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h bn trong, tt
nhin, n nh, ph bin tn tai trong cai ring cung loai. Cai
chung gn lin h vi cai ban cht, quy nh s tn tai va phat
trin cua s vt.
4. Cai n nht va cai chung co th chuyn hoa ln nhau; co
th coi y la s chuyn hoa gia hai mt i lp. S chuyn hoa
gia cai n nht va cai chung din ra theo hai hng: cai n
nht bin thanh cai chung, lam s vt phat trin va ngc lai, cai
chung bin thanh cai n nht, lam cho s vt dn dn mt i.
III. Y ngha phng phap lun
1. Cai chung va cai ring thng nht vi nhau, nn trong
nhn thc va hoat ng thc tin, chung ta phai bit phat hin cai
chung va ca bit hoa cai chung, khi ap dung vao cai ring.
2. Gia cai chung va cai n nht co s chuyn hoa ln nhau.
Cn phai tao iu kin cho s chuyn hoa cai n nht tin b
thanh cai chung va bin cai chung lac hu thanh cai n nht.
60
CU 18: Mi quan h bin chng gia ni dung va hnh thc, y

ngha phng phap lun cua vn .
I. Khai nim ni dung va hnh thc
1. Ni dung la pham tru ch toan b nhng yu t, nhng
mt va nhng qua trnh tao nn s vt.
2. Hnh thc la pham tru ch phng thc tn tai
va phat trin cua s vt, la h thng cac mi lin h tng i n
nh gia cac yu t cua no.
II. Mi quan h bin chng gia ni dung va hnh thc
1. Ni dung va hnh thc gn bo cht che vi nhau. Khng co
mt hnh thc nao lai khng cha ni dung va khng co mt ni
dung nao lai khng tn tai trong mt hnh thc nht nh.
2. Ni dung gi vai tro quyt nh. S bin i va phat trin
cua s vt bao gi cung bt u t ni dung. Con hnh thc cung
bin i nhng bin i chm hn. Ni dung bin i buc hnh
thc bin i theo cho phu hp vi no. Tuy nhin khng phai luc
nao cung co s phu hp tuyt i gia ni dung va hnh thc.
3. Hnh thc do ni dung quyt nh nhng hnh thc lun
lun co tnh c lp tng i va tac ng tr lai ni dung. Hnh
thc phu hp vi ni dung se thuc y s phat trin cua ni dung,
ngc lai, se km ham s phat trin y.
1. Ni dung va hnh thc lun lun gn bo hu c vi nhau,
do o trong hoat ng thc tin cn tranh s tach ri hoc tuyt
i hoa mt trong hai mt o.
2. V ni dung quyt nh hnh thc cho nn khi xet oan s
vt, trc ht phai cn c vao ni dung, ng thi thy c s tac
ng cua hnh thc i vi ni dung. Do o trong hoat ng thc
tin cn nm vng mi quan h gia ni dung va hnh thc co
s iu chnh, ap dung mt cach linh hoat.
61
CU 19: S thng nht bin chng gia ban cht va hin tng, y
ngha phng phap lun.
I. Khai nim ban cht va hin tng
1. Ban cht la pham tru ch s tng hp tt ca nhng mt,
nhng mi lin h tt nhin tao thanh mt th thng nht hu c
bn trong quy nh s vn ng va phat trin cua s vt.
2. Hin tng la pham tru dung ch s biu hin ra bn
ngoai nhng mt, nhng mi lin h o.
II. S thng nht bin chng gia ban cht va hin tng
Ban cht va hin tng u tn tai khach quan, la hai mt
va thng nht va i lp vi nhau.
S thng nht o c th hin ch:
- Ban cht bao gi cung bc l ra qua hin tng; con hin
tng bao gi cung la s biu hin cua ban cht. Khng co ban
cht tn tai mt cach thun tuy, ngc lai khng co hin tng
khng phai la s biu hin cua mt ban cht nao o.
- Ban cht va hin tng tng ng vi nhau. Ban cht b
tiu dit th hin tng do no sinh ra sm mun cung b mt theo.
Ban cht mi ra i th se co cac hin tng mi gn lin vi no
xut hin.
S i lp gia ban cht va hin tng c th hin ch:
- Ban cht la cai bn trong, hin tng la cai bn ngoai. Cac
hin tng u biu hin ban cht, nhng biu hin mt cach
khac nhau, di hnh thc cai bin, i khi xuyn tac ban cht.
- y la s i lp gia cai tng i n nh vi cai thng
xuyn bin i. Ban cht cua s vt tn tai trong sut qua trnh
tn tai cua s vt. Ch khi s vt mt i th ban cht thay i va
nhng hin tng cua no cung thay i theo.
- Ban cht su sc hn hin tng, v ban cht phan anh cai
bn trong, cai tt yu cua s vt; con hin tng phan anh cai ca
bit, nn no phong phu hn ban cht.
62

- Mun hiu c s vt, nhn thc khng dng lai hin
tng, ma phai i t hin tng n ban cht.
- Trong hoat ng thc tin khng th da trn tri thc v
hin tng ma phai da trn tri thc v ban cht cua s vt.
63
CU 20: Mi quan h bin chng gia nguyn nhn va kt qua, y

ngha phng phap lun cua no.
I. Khai nim nguyn nhn va kt qua
1. Nguyn nhn la s tac ng ln nhau gia cac mt trong
mt s vt hoc gia cac s vt vi nhau gy ra mt s bin i
nht nh.
2. Kt qua la nhng bin i xut hin do s tac ng ln
nhau cua cac mt trong mt s vt hoc gia cac s vt vi nhau.
- Khac vi nguyn nhn, nguyn c cung la mt s kin nao
o trc tip xay ra trc kt qua, nhng khng sinh ra kt qua, co
lin h vi kt qua nhng la mi lin h bn ngoai khng ban cht.
Th du: "S kin Vnh Bc B", vao thang 8-1964, t o My
nem bom min Bc la nguyn c, con nguyn nhn thc s la do
ban cht xm lc cua quc My.
- iu kin la tng hp nhng hin tng khng phu thuc
vao nguyn nhn, nhng co tac dung i vi s nay sinh kt qua.
Th du: Nhit , ap sut, cht xuc tac la nhng iu kin khng
th thiu c cua mt s phan anh hoa hoc.
II. Mi quan h bin chng gia nguyn nhn va kt qua
1. Nguyn nhn sinh ra kt qua, v vy nguyn nhn bao gi
cung co trc kt qua. Con kt qua bao gi cung xut hin sau
nguyn nhn. Tuy nhin, khng phai moi quan h ni tip nao
cung la mi lin h nhn qua. Ch nhng mi lin h trc sau v
mt thi gian co quan h san sinh mi la mi lin h nhn qua.
2. Trong hin thc, mi lin h nhn qua biu hin rt phc
tap: mt kt qua co th do nhiu nguyn nhn va mt nguyn
nhn co th sinh ra nhiu kt qua.
- Nu cac nguyn nhn tac ng cung chiu th co xu hng
dn n kt qua nhanh hn.
- Nu cac nguyn nhn tac ng ngc chiu th lam cho tin
trnh hnh thanh kt qua chm hn. Thm ch trit tiu tac dung
cua nhau.
64
3. Gia nguyn nhn va kt qua co tnh tng i, co s

chuyn hoa, tac ng qua lai tao thanh chui lin h nhn - qua v
cung v tn.
III Y ngha phng phap lun
- Cn tm nguyn nhn cua cac hin tng trong ban thn
th gii hin thc, mi quan h nhn qua co tnh khach quan.
- V mi lin h nhn qua la a dang, cn phn bit cac loai
nguyn nhn co bin phap x ly ung n.
- Kt qua do nguyn nhn sinh ra nhng khng tn tai mt
cach thu ng, v vy phai bit khai thac, vn dung cac kt qua a
at c nng cao nhn thc va tip tuc thuc y s vt phat
trin.
65
CU 21: Mi quan h bin chng gia tt nhin va ngu nhin, y

ngha phng phap lun cua vn o.
I Khai nim
1. Tt nhin la cai do nhng nguyn nhn c ban bn trong
cua s vt quyt nh va trong nhng iu kin nht nh no phai
xay ra nh th, ch khng th khac.
2. Ngu nhin la cai khng do mi lin h bn trong ma do
cac nguyn nhn bn ngoai quyt nh, do o no co th xut hin
hoc khng xut hin, co th xut hin nh th nay hoc nh th
khac.
II Mi quan h bin chng gia tt nhin va ngu nhin
Theo chu ngha duy vt bin chng:
- Mi lin h gia tt nhin va ngu nhin la khach quan
khng phu thuc vao y thc cua con ngi.
- Tt nhin va ngu nhin la hai mt thng nht va i lp.
Khng co tt nhin thun tuy va ngu nhin thun tuy. Cai tt
nhin bao gi cung vach ng i cho mnh xuyn qua v s ngu
nhin. Con ngu nhin la hnh thc biu hin cua tt nhin, b
sung cho tt nhin.
- Ranh gii gia cai tt nhin va ngu nhin co tnh cht
tng i, gia chung co s chuyn hoa qua lai: ngu nhin
chuyn thanh tt nhin va ngc lai.
1. Nu tt nhin la cai nht nh phai xut hin theo quy
lut ni tai cua no, con ngu nhin co th xut hin va cung co th
khng xut hin, th trong nhn thc phai at n cai tt nhin va
trong hoat ng thc tin phai da vao cai tt nhin.
2. Khi nhn manh cai tt nhin, chung ta khng th qun cai
ngu nhin, khng tach ri cai tt nhin ra khoi cai ngu nhin.
Phai xut phat t cai ngu nhin at n cai tt nhin va khi
da vao cai tt nhin, phai chu y n nhng cai ngu nhin.
66
3. Tt nhin va ngu nhin co th chuyn hoa qua lai, nn

phai tao ra iu kin can tr hay chuyn hoa gia chung do yu
cu cu th cua thc tin.
67
CU 22: Mi quan h bin chng gia kha nng va hin thc, y

ngha phng phap lun cua vn nay.
I. Khai nim kha nng va hin thc
1. Kha nng la cai hin cha co, cha ti nhng se ti, no se
xut hin khi co cac iu kin thch hp.
2. Hin thc la tt ca nhng cai g hin co, hin ang tn tai
thc s.
3. Phn loai cac kha nng
- Kha nng thc t la nhng kha nng do mi lin h va
quan h tt nhin quyt nh, xut hin t ban cht bn trong cua
s vt va khi co y u iu kin se tr thanh hin thc.
- Kha nng hnh thc la nhng kha nng do nhng mi lin
h va quan h ngu nhin, do s kt hp cua nhng hoan canh
bn ngoai quyt nh va cha co u iu kin cn thit chuyn
thanh hin thc.
Ngoai ra, tuy theo tnh cht co th phn cac kha nng thanh:
kha nng tt nhin - kha nng ngu nhin, kha nng gn - kha
nng xa, kha nng chu quan - kha nng khach quan v.v..
II. Mi quan h bin chng gia kha nng va hin thc
1. Kha nng va hin thc khng tach ri nhau trong s phat
trin cua th gii khach quan, va gia chung co s chuyn hoa cho
nhau:
+ Kha nng bin hanh hin thc. Trong t nhin, kha nng
bin thanh hin thc mt cach t ng. Con trong xa hi s
chuyn hoa o phai thng qua hoat ng cua con ngi co y thc.
+ Hin thc bin thanh kha nng. Hin thc cua qua trnh
nay co th la kha nng cua qua trnh khac, tao nn qua trnh phat
trin v tn cua th gii.
2. kha nng bin thanh hin thc cn co nhng iu kin
nht nh. Cung mt iu kin nht nh, mt s vt co th co
nhiu kha nng.
68

1. Trong thc t phai cn c vao hin thc, ch khng th
cn c vao kha nng anh gia tnh hnh.
2. Phai phan oan ung tnh cht va xu hng cua kha nng
co th xay ra co s ng x ung n trong hoat ng thc tin.
3. Phai phat huy ti a tnh nng ng chu quan bin kha
nng thanh hin thc khi cn thit, tranh t tng ch i, thu
ng.
69
CU 23: Con ng bin chng cua qua trnh nhn thc chn ly,
nhn thc hin thc khach quan.
Chu ngha duy vt bin chng coi nhn thc khng phai la
s phan anh gian n, thu ng, ma la mt qua trnh gn lin vi
hoat ng thc tin. Qua trnh o a c Lnin ch ra nh sau:
"T trc quan sinh ng n t duy tru tng, t t duy tru
tng n thc tin - o la con ng bin chng cua s nhn thc
chn ly, cua s nhn thc hin thc khach quan" (V.I.Lnin: Toan
tp, t.29, Nxb. Tin b, M.1981, tr.179).
Theo Lnin, qua trnh nhn thc trai qua hai khu:
1. T trc quan sinh ng n t duy tru tng
a) Trc quan sinh ng (hay nhn thc cam tnh) la giai
oan u tin, gn lin vi thc tin va thng qua cac giac quan
trong o:
+ Cam giac la hnh thc u tin cua s phan anh hin thc
khach quan. S vt, hin tng tac ng vao cac giac quan, gy
nn s kch thch cua cac t bao thn kinh lam xut hin cac cam
giac. Cam giac la hnh anh phan anh tng thuc tnh ring le cua
s vt, hin tng nh mau sc, mui, v, rn...
+ Tri giac la hnh thc k tip sau cam giac. Tri giac khng
phan anh tng thuc tnh ring le, ma phan anh nhiu thuc tnh
cua s vt, hin tng trong s lin h gia chung vi nhau: tri
giac c hnh thanh t nhiu cam giac kt hp lai. Cung ging
nh cam giac, tri giac phan anh s vt, hin tng mt canh trc
tip thng qua cac giac quan.
+ Biu tng la hnh thc cao nht cua trc quan sinh ng.
Biu tng xut hin trn c s nhng hiu bit v s vt do tri
giac em lai. Biu tng la hnh anh v s vt c lu gi trong
chu th nhn thc khi s vt khng con hin din trc tip trc
chu th. Con ngi khng cn quan sat trc tip s vt ma vn
hnh dung ra chung da trn s tip xuc nhiu ln trc o. Do o
biu tng, nhn thc a t nhiu mang tnh cht gian tip. Biu
70
tng la khu trung gian gia trc quan sinh ng va t duy tru
tng.
b) T duy tru tng (hay nhn thc ly tnh) la giai oan cao
cua qua trnh nhn thc gm cac hnh thc khai nim, phan oan,
suy ly:
+ Khai nim la hnh thc c ban nht cua t duy tru tng.
No phan anh, khai quat nhng c tnh c ban va ph bin cua
mt lp cac s vt, hin tng nht nh.
Khai nim c hnh thanh trn c s hoat ng thc tin, la
kt qua cua s khai quat nhng tri thc do trc quan sinh ng
em lai.
+ Phan oan la s vn dung cac khai nim trong y thc con
ngi phan anh mi lin h gia cac s vt, hin tng cung
nh cac thuc tnh, tnh cht cua chung.
Co rt nhiu loai phan oan khac nhau: phan oan khng
nh, phan oan phu nh, phan oan ph bin, phan oan c thu
va phan oan n nht.
+ Suy ly la qua trnh lgc cua t duy tun theo quy lut
nht nh tao ra mt phan oan mi t nhng phan oan tin
.
Tnh chn thc cua phan oan kt lun phu thuc vao tnh
chn thc cua phan oan tin cung nh tnh hp quy lut cua
qua trnh suy lun.
c) S thng nht gia nhn thc cam tnh va nhn thc ly
tnh.
- Nhn thc cam tnh khac nhn thc ly tnh ch: nhn
thc cam tnh la giai oan thp, phan anh khach th mt cach
trc tip, em lai nhng tri thc cam tnh. Ngc lai, nhn thc ly
tnh la giai oan cao, phan anh khach th mt cach gian tip, khai
quat em lai nhng tri thc v ban cht va quy lut cua khach
th.
71
- Nhn thc cam tnh va nhn thc ly tnh la hai giai oan
cua mt qua trnh nhn thc, da trn c s thc tin va hoat
ng thn kinh cao cp. Gia chung co s tac ng qua lai: nhn
thc cam tnh cung cp tai liu cho nhn thc ly tnh, nhn thc
ly tnh tac ng tr lai nhn thc cam tnh lam cho no chnh xac
hn, nhay ben hn.
- Quan im cua chu ngha duy vt bin chng v s thng
nht gia nhn thc cam tnh va nhn thc ly tnh hoan toan i
lp vi chu ngha duy cam ( cao vai tro cua nhn thc cam tnh)
va chu ngha duy ly ( cao vai tro cua nhn thc ly tnh).
2. T t duy tru tng n thc tin
- Nhn thc phai tr v thc tin kim tra, khng nh
chn ly hay la sai lm. Ngoai ra, muc ch cua nhn thc la
nh hng cho hoat ng thc tin cai tao th gii.
- Quay tr v thc tin, nhn thc hoan thanh mt chu trnh
bin chng cua no. Trn c s hoat ng thc tin mi mt chu
trnh nhn thc tip theo lai bt u va c nh th mai mai.
72
CU 24 : Quan im cua chu ngha duy vt bin chng v mi

quan h bin chng gia ly lun va thc tin.
I. Khai nim thc tin va khai nim ly lun
1. Thc tin la pham tru trit hoc ch toan b hoat ng vt
cht co tnh cht lch s - xa hi cua con ngi lam bin i t
nhin va xa hi.
- Ban cht cua hoat ng thc tin o la s tac ng qua lai
cua chu th va khach th.
- Hoat ng thc tin a dang, song co th chia thanh ba
hnh thc c ban: hoat ng san xut vt cht, hoat ng bin i
chnh tr - xa hi va hoat ng thc nghim khoa hoc, trong o
hoat ng san xut vt cht la hoat ng co y ngha quyt nh cac
hnh thc khac, hoat ng bin i chnh tr - xa hi hnh thc cao
nht va hoat ng thc nghim khoa hoc la hnh thc c bit nhm thu nhn nhng tri thc v hin thc khach quan.
2. Ly lun vi ngha chung nht la s khai quat nhng kinh
nghim thc tin, la tng hp cac tri thc v t nhin, xa hi a
c tch luy trong qua trnh lch s cua con ngi.
- Nh vy ly lun la san phm cao cua nhn thc, la nhng
tri thc v ban cht, quy lut cua hin thc.
- La san phm cua qua trnh nhn thc nn ban cht cua ly
lun la hnh anh chu quan cua th gii khach quan.
II. Mi quan h bin chng gia thc tin va ly lun
1. Trong quan h vi ly lun, thc tin co vai tro quyt nh,
v thc tin la hoat ng vt cht, con ly lun la san phm cua
hoat ng tinh thn. Vai tro quyt nh cua thc tin i vi ly
lun th hin ch:
- Thc tin la c s, ng lc va muc ch cua nhn thc (ly
lun). Thc tin con la tiu chun cua ly lun.
- Thng qua hoat ng thc tin, ly lun mi c vt cht
hoa, hin thc hoa, mi co sc manh cai tao hin thc.
73
2. Thc tin co vai tro quyt nh i vi ly lun, song theo

chu ngha duy vt bin chng, ly lun co s tac ng tr lai i vi
thc tin.
- Ly lun co vai tro trong vic xac nh muc tiu, khuynh
hng cho hoat ng thc tin, v th, co th noi, ly lun la kim ch
nam cho hoat ng thc tin.
- Ly lun co vai tro iu chnh hoat ng thc tin, lam cho
hoat ng thc tin co hiu qua hn.
- Ly lun cach mang co vai tro to ln trong thc tin cach
mang. Lnin vit: "Khng co ly lun cach mang th khng th co
phong trao cach mang".
3. Gia ly lun va thc tin co s lin h, tac ng qua lai
tao iu kin cho nhau cung phat trin. Bi vy, s thng nht
gia ly lun va thc tin la nguyn ly cao nht va cn ban nht
cua trit hoc Mac - Lnin.
- Khng c cao thc tin, ha thp vai tro cua ly lun
ri vao chu ngha thc dung, chu ngha kinh nghim.
- Va ngc lai, khng c cao ly lun n mc xa ri thc
tin, ri vao bnh chu quan duy y ch.
- i mi t duy trong s gn lin vi hoat ng thc tin la
mt trong nhng chu trng ln hin nay cua ang ta. Ch co i
mi t duy ly lun, gn ly lun vi thc tin th mi co th nhn
thc c cac quy lut khach quan va trn c s o, ra c
ng li cach mang ung n trong cng cuc xy dng chu ngha
xa hi nc ta hin nay.
74
CU 25: Chn ly theo quan im cua chu ngha duy vt bin

chng.
I- Chn ly la g?
- Chn ly la nhng tri thc phu hp vi hin thc khach
quan va c thc tin kim nghim.
Khac vi chu ngha duy tm coi chn ly la chu quan, chu
ngha duy vt bin chng coi:
- Chn ly bao gi cung la chn ly khach quan. Chn ly khach
quan la nhng tri thc ma ni dung cua no khng phu thuc vao
con ngi.
- Chn ly la mt qua trnh, v nhn thc cua con ngi la mt
qua trnh.
II- Chn ly tuyt i va chn ly tng i
1. Chn ly tuyt i la tri thc co ni dung phu hp hoan
toan vi th gii hin thc ma no phan anh. Co chn ly tuyt i,
v con ngi hoan toan co kha nng nhn thc ung n v th
gii khi no co y u cac iu kin.
2. Chn ly tng i la tri thc phan anh ung hin thc
khach quan nhng cha hoan toan, cha y u. S phu hp gia
ni dung cua no i vi khach th c phan anh la s phu hp b
phn, mt s mt nht nh.
- Tnh tng i cua chn ly biu hin ch no phan anh s
vt tn tai trong mt pham vi co gii han, trong nhng iu kin
xac nh v khng gian va thi gian, v con ngi hoan toan co kha
nng nhn thc c th gii, nhng khng phai nhn thc din
ra mt ln la xong ma la qua trnh i t cha bit y u n bit
y u hn v s vt va hin tng.
3. Quan h bin chng gia chn ly tuyt i va chn ly
tng i
Chn ly tng i va chn ly tuyt i u la chn ly khach
quan.
75
- Chn ly tng i bao gi cung co nhng yu t la chn ly

tuyt i.
- Chn ly tuyt i c hnh thanh t cac chn ly tng i,
co s b sung cac chn ly tng i.
- S khac bit gia chn ly tuyt i va chn ly tng i
khng thuc v ban cht ma mc phu hp gia chung vi
khach th phan anh. Mc hay ranh gii gia chung bao gi
cung tn tai nhng khng ngng c xoa bo va c xac lp.
- Khi tha nhn chn ly la khach quan, la s thng nht
gia hai trnh - chn ly tuyt i va chn ly tng i, th iu
o cung co ngha: chn ly la cu th. Chn ly la cu th v cac s vt,
hin tng lun lun tn tai di dang cu th. Khng co s vt
chung, tru tng, do o khng co chn ly tru tng.
III- Tiu chun cua chn ly va thc tin
- Thc tin la tiu chun duy nht cua chn ly. Nh thc
tin, chung ta phn bit c chn ly va sai lm.
- Thc tin co vai tro nh vy, v no co u im cua "tnh ph
bin" va la "hin thc trc tip", nh o thc tin co th "vt cht
hoa" c tri thc, bin tri thc thanh cac khach th vt cht co
tnh xac thc cam tnh.
- Tiu chun thc tin va mang tnh tuyt i va mang
tnh tng i. Tuyt i v no la tiu chun khach quan duy nht;
tng i la v ban thn thc tin lun lun bin i, phat trin.
S bin i nay dn n ch tip tuc b sung, phat trin nhng tri
thc a co trc o.
76
III- CHU NGHA DUY VT BIN CHNG

V XA HI
77
78
CU 26: San xut cua cai vt cht la c s cua i sng xa hi va

vai tro cua phng thc san xut i vi s tn tai va phat trin xa
hi.
I. San xut cua cai vt cht la c s i sng xa hi
1. San xut vt cht
San xut vt cht, vi ngha chung nht, la qua trnh con
ngi s dung cng cu lao ng tac ng vao t nhin nhm cai
bin cac dang vt cht cua t nhin tao ra cua cai vt cht cn
thit cho i sng con ngi va cho xa hi.
Chnh nh co hoat ng lao ng ban thn con ngi va xa
hi loai ngi tn tai, phat trin; em lai nhng s bin i to ln
va co tnh cht quyt nh: c th con ngi khng ngng hoan
thin v phat trin, co dang i ng thng, phn hoa ro chc nng
tay va chn, oc va cac giac quan phat trin - thoat khoi loai ng
vt; ngn ng, phng tin giao tip, trao i, tch luy, truyn at
kinh nghim lao ng xa hi xut hin va phat trin; hnh thanh
nn nhng quan h xa hi v vt cht va tinh thn, tc la hnh
thanh xa hi. Trn y ngha o ma ngghen a noi: lao ng sang
tao ra con ngi va xa hi loai ngi.
2. San xut vt cht la c s tn tai va phat trin cua xa hi
- San xut vt cht la yu cu khach quan cua s sinh tn
cua xa hi. Moi ngi trong xa hi u co nhu cu tiu dung (thc
n, qun ao, nha va cac dung khac). Mun vy th phai san
xut. Bi v, san xut la iu kin cua tiu dung, san xut vt cht
cang phat trin th mc tiu dung cua con ngi va xa hi cang
cao; va ngc lai. Bt c xa hi nao cung khng th tn tai c
nu khng tin hanh san xut ra cua cai vt cht.
- San xut vt cht la c s hnh thanh tt ca cac quan h xa
hi khac nh: chnh tr, phap quyn, ao c, ngh thut v.v..
- San xut vt cht con la c s cho s tin b xa hi. San
xut vt cht cua xa hi noi chung khng ngng tin ln t thp
ln cao. Mi khi san xut phat trin n mt giai oan mi, cach
thc san xut cua con ngi thay i, ky thut c cai tin, nng
79
sut lao ng nng cao, quan h gia ngi vi ngi trong qua
trnh san xut thay i th moi mt cua i sng xa hi cung thay
i theo.
II. Vai tro cua phng thc san xut i vi s tn tai va
phat trin cua xa hi
1. Phng thc san xut la g?
- San xut vt cht c tin hanh trong nhng iu kin tt
yu nht nh:
+ iu kin a ly.
+ iu kin dn s.
+ Phng thc san xut.
Trong ba nhn t o th phng thc san xut la nhn t
quyt nh s tn tai va phat trin cua xa hi.
- Phng thc san xut la cach thc tin hanh san xut ra
cua cai vt cht trong mt giai oan nht nh cua lch s.
2. Phng thc san xut va nhn t quyt nh tnh cht, kt
cu cua xa hi, quyt nh s vn ng, phat trin cua xa hi
- Trong mi xa hi, phng thc san xut thng tr nh th
nao th tnh cht cua ch xa hi nh th y; kt cu giai cp va
tnh cht cua cac mi quan h gia cac giai cp, cung nh cac
quan im v chnh tr, phap quyn, ao c, trit hoc v.v, u do
phng thc san xut quyt nh.
- Phng thc san xut quyt nh s chuyn bin cua xa hi
loai ngi qua cac giai oan lch s. Khi mt phng thc san xut
mi ra i, thay th phng thc san xut cu a li thi th moi
mt cua i sng xa hi cung co s thay i cn ban t kt cu
kinh t n kt cu giai cp, t cac quan im t tng xa hi n
cac t chc xa hi. Lch s xa hi loai ngi a bit n nm
phng thc san xut k tip nhau t thp ln cao, tng ng vi
no co nm xa hi cu th: cng san nguyn thuy, n l, phong kin,
t ban chu ngha va cng san chu ngha (ma chu ngha xa hi la
giai oan thp). Do o, lch s xa hi loai ngi trc ht la lch s
80
cua san xut, lch s cua cac phng thc san xut k tip nhau
trong qua trnh phat trin. Vic thay th phng thc san xut cu
bng phng thc san xut mi din ra khng n gian, d dang.
o la qua trnh cai bin cach mang. Phng thc san xut mi
mun tr thanh phng thc san xut thng tr th phai trai qua
cach mang xa hi va gn lin vi ch chnh tr.
T o co th rut ra kt lun: Cai cha khoa nghin cu
nhng quy lut cua lch s xa hi khng phai tm thy trong oc
ngi, trong t tng va y nim cua xa hi, ma la trong phng
thc san xut cua xa hi, trong mi giai oan nht nh cua lch
s.
81
CU 27: Ni dung quy lut v s phu hp cua quan h san xut

vi tnh cht va trnh cua lc lng san xut. S vn dung quy
lut nay nc ta.
I- Phng thc san xut la s thng nht gia lc lng san
xut va quan h san xut
1. Lc lng san xut
Lc lng san xut biu hin mi quan h gia con ngi vi
t nhin, th hin trnh chinh phuc t nhin cua con ngi. o
la kt qua cua nng lc thc tin cua con ngi trong qua trnh tac
ng vao t nhin tao ra cua cai vt cht bao am cho s tn tai
va phat trin cua loai ngi. Lc lng san xut bao gm t liu
san xut (t liu lao ng va i tng lao ng) va ngi lao ng
vi kinh nghim san xut va thoi quen lao ng.
Cac yu t cua lc lng san xut co quan h vi nhau. S
phat trin cua lc lng san xut la s phat trin cua t liu lao
ng thch ng vi ban thn ngi lao ng, vi trnh vn hoa,
khoa hoc, ky thut cua ho.
Nng sut lao ng la thc o trnh phat trin cua lc
lng san xut. ng thi, xet n cung, o la nhn t quan trong
nht cho s thng li cua mt trt t xa hi mi.
Ngay nay, khoa hoc tr thanh lc lng san xut trc tip.
Nhng thanh tu cua khoa hoc c vn dung nhanh chong va
rng rai vao san xut, co tac dung thuc y manh me san xut
phat trin; nhng t liu san xut, nhng tin b cua cng ngh
va phng phap san xut la kt qua vt cht cua nhn thc khoa
hoc. Thi ai ngay nay tri thc khoa hoc tr thanh mt b phn
cn thit cua kinh nghim va tri thc cua ngi san xut v.v. va
c phat trin manh me. o la lc lng san xut to ln thuc y
qua trnh phat trin tin b xa hi trn th gii.
2. Quan h san xut
Quan h gia ngi va ngi trong qua trnh san xut c
goi la quan h san xut. Cung nh lc lng san xut, quan h
san xut thuc lnh vc i sng vt cht cua xa hi. Tnh vt cht
82
cua quan h san xut th hin ch chung tn tai khach quan c

lp vi y thc con ngi.
Quan h san xut bao gm: quan h s hu v t liu san
xut; quan h v t chc quan ly trong san xut; quan h phn
phi san phm. Ba mt trn co quan h hu c vi nhau, trong o
quan h s hu v t liu san xut gi vai tro quyt nh. Ban
cht cua bt c kiu quan h san xut nao trc ht do quan h
chim hu t liu san xut quyt nh.
II. Quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tnh
cht va trnh cua lc lng san xut
1. Quan h san xut c hnh thanh, bin i, phat trin
di anh hng quyt nh cua lc lng san xut
- Lc lng san xut la yu t ng nht va cach mang nht,
la ni dung cua phng thc san xut, con quan h san xut la
yu t tng i n nh, la hnh thc xa hi cua phng thc san
xut. Trong mi quan h gia ni dung va hnh thc th ni dung
quyt nh hnh thc.
- Lc lng san xut phat trin th quan h san xut bin i
theo phu hp vi tnh cht va trnh cua lc lng san xut. S
phu hp o lam cho lc lng san xut tip tuc phat trin. Khi
tnh cht va trnh cua lc lng san xut phat trin n mc
nao o se mu thun vi quan h san xut hin co, oi hoi xoa bo
quan h san xut cu hnh thanh quan h san xut mi phu hp
vi lc lng san xut ang phat trin, lam phng thc san xut
cu mt i, phng thc san xut mi xut hin...
- S phat trin cua lc lng san xut t thp n cao qua
cac thi ky lch s khac nhau a quyt nh s thay th quan h
san xut cu bng quan h san xut mi cao hn, a loai ngi
trai qua nhiu hnh thai kinh t - xa hi khac nhau t thp ln
cao, vi nhng kiu quan h san xut khac nhau.
2. S tac ng tr lai cua quan h san xut vi lc lng san
xut
83
- Quan h san xut phu hp vi tnh cht va trnh cua lc

lng san xut se tao a ban rng ln cho s phat trin cua lc
lng san xut, tr thanh ng lc c ban thuc y, tao iu kin
cho lc lng san xut phat trin.
- Khi quan h san xut a li thi, lac hu khng con phu
hp vi tnh cht va trnh cua lc lng san xut th no tr
thanh xing xch troi buc, km ham s phat trin cua lc lng
san xut.
- Quan h san xut, s d co th tac ng (thuc y hoc km
ham) s phat trin cua lc lng san xut, v no quy nh muc
ch cua san xut; anh hng n thai lao ng cua quang ai
qun chung; kch thch hoc han ch vic cai tin cng cu, vic ap
dung thanh tu khoa hoc - ky thut vao san xut, vic hp tac va
phn cng lao ng, v.v..
- Trong xa hi co giai cp i khang mu thun gia lc
lng san xut va quan h san xut biu hin thanh mu thun
giai cp va ch thng qua u tranh giai cp mi giai quyt c
mu thun o a xa hi tin ln.
Quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi tnh cht
va trnh cua lc lng san xut biu hin s vn ng ni tai
cua phng thc san xut va biu hin tnh tt yu cua s thay
th phng thc san xut nay bng phng thc san xut khac
cao hn. Quy lut nay la quy lut ph bin tac ng trong moi xa
hi, lam cho xa hi loai ngi phat trin t thp n cao.
3. S vn dung quy lut v s phu hp cua quan h san xut
vi tnh cht va trnh cua lc lng san xut nc ta.
Nc ta la chon con ng xa hi chu ngha bo qua ch
t ban chu ngha t mt nc nng nghip lac hu, do o xy dng
phng thc san xut xa hi chu ngha la mt qua trnh lu dai va
y kho khn, phc tap. Kinh nghim thc t ch ro, lc lng san
xut b km ham khng ch trong trng hp quan h san xut lac
hu, ma ca khi quan h san xut phat trin khng ng b va co
nhng yu t i qua xa so vi trnh phat trin cua lc lng san
xut.
84
Tnh hnh thc t cua nc ta oi hoi phai coi trong nhng

hnh thc kinh t trung gian, qua t thp n cao, t quy m
nho ln quy m ln. xy dng phng thc san xut xa hi chu
ngha, chung ta chu trng xy dng mt nn kinh t hang hoa
nhiu thanh phn vi c ch th trng co s quan ly cua nha nc
nhm phat huy moi tim nng cua cac thanh phn kinh t, phat
trin manh me lc lng san xut xy dng c s kinh t cua
chu ngha xa hi. Tng bc xa hi hoa xa hi chu ngha, qua
trnh o c thc hin khng phai bng go ep ma c thc hin
tng bc thng qua s hn hp cac hnh thc s hu nh cng ty
c phn, chu ngha t ban nha nc, cac hnh thc hp tac xa v.v.
dn dn hnh thanh cac tp oan kinh doanh ln, trong o cac
n v kinh t quc doanh va tp th la nong ct. Chung ta ch bo
qua nhng g cua xa hi cu khng con phu hp vi xa hi mi thay
th va khng em lai hiu qua kinh t - xa hi cao hn; chung ta
chu trng thc hin s chuyn hoa cai cu thanh cai mi theo nh
hng xa hi chu ngha.
85
CU 28: Mi quan h bin chng gia c s ha tng va kin truc

thng tng; c s ha tng va kin truc thng tng nc ta trong
thi ky qua .
I- C s ha tng va kin truc thng tng
1. C s ha tng
- C s ha tng la toan b nhng quan h san xut hp thanh
c cu kinh t cua mt xa hi nht nh. Khai nim c s ha tng
phan anh chc nng xa hi cua cac quan h san xut vi t cach la
c s kinh t cua cac hin tng xa hi.
- C s ha tng bao gm quan h san xut thng tr, nhng
quan h san xut la tan d cua xa hi trc va nhng quan h san
xut la mm mng cua xa hi sau. c trng cho tnh cht cua
mt c s ha tng do quan h san xut thng tr quy nh.
- Trong xa hi co i khang giai cp th tnh cht cua s i
khang giai cp va s xung t giai cp bt ngun t trong c s ha
tng.
2. Kin truc thng tng
- Kin truc thng tng la toan b nhng quan im t
tng xa hi, nhng thit ch tng ng va nhng quan h ni tai
cua thng tng hnh thanh trn mt c s ha tng nht nh.
- Mi yu t cua kin truc thng tng co c im ring, co
quy lut phat trin ring, nhng co lin h tac ng ln nhau va
u nay sinh trn c s ha tng, phan anh c s ha tng, trong o
nha nc la b phn co quyn lc manh me nht cua kin truc
thng tng. Chnh nh co nha nc ma t tng cua giai cp
thng tr mi thng tr c toan b i sng xa hi.
- Kin truc thng tng cua xa hi co i khang giai cp bao
gm h t tng va th ch cua giai cp thng tr, tan d cua cac
quan im cua xa hi trc, cac quan im va t chc cua cac giai
cp mi ra i, quan im t tng cua cac tng lp trung gian.
H t tng cua giai cp thng tr quyt nh tnh cht c ban cua
kin truc thng tng trong mt hnh thai xa hi nht nh. Tnh
86
cht i khang v quan im t tng va cuc u tranh t tng

cua cac giai cp i khang phan anh tnh cht i khang cua c s
ha tng.
II- Quan h bin chng gia c s ha tng va kin truc
thng tng
Mi hnh thai kinh t - xa hi co c s ha tng va kin truc
thng tng cua no, gia chung co mi quan h bin chng vi
nhau, trong o c s ha tng quyt nh kin truc thng tng va
kin truc thng tng tac ng tr lai c s ha tng.
1. C s ha tng quyt nh kin truc thng tng
- C s ha tng sinh ra kin truc thng tng. C s ha tng
cua mt xa hi nht nh nh th nao, tnh cht cua no ra sao, giai
cp ai din cho no th nao th h thng t tng chnh tr, phap
quyn, ao c, trit hoc, v.v. va cac quan h; cac th ch tng
ng vi nhng t tng y cung nh vy.
- C s ha tng quyt nh s bin i cua kin truc thng
tng. S bin i o xay ra trong mi hnh thai kinh t - xa hi,
cung nh t hnh thai kinh t xa hi nay sang hnh thai kinh t xa hi khac. Trong xa hi co i khang giai cp, s bin i o din
ra thng qua cuc u tranh giai cp gay go, phc tap.
- C s ha tng quyt nh kin truc thng tng la quy lut
ph bin cua mi hnh thai kinh t - xa hi.
2. S tac ng tr lai cua kin truc thng tng i vi c s
ha tng
- S tac ng tch cc cua kin truc thng tng i vi c s
ha tng th hin trc ht chc nng chnh tr - xa hi cua kin
truc thng tng nhm bao v, duy tr, cung c va phat trin c s
ha tng sinh ra no; u tranh xoa bo c s ha tng va kin truc
thng tng cu.
- Cac b phn khac nhau cua kin truc thng tng u tac
ng n c s ha tng bng nhiu hnh thc khac nhau, trong o
nha nc gi vai tro c bit quan trong co tac ng to ln nht va
trc tip i vi c s ha tng.
87
- Trong mi hnh thai kinh t - xa hi, kin truc thng tng

co nhng qua trnh bin i nht nh. Qua trnh o cang phu hp
vi c s ha tng th s tac ng cua no i vi c s ha tng cang
co hiu qua; ngc lai, qua trnh o khng theo cung chiu vi quy
lut vn ng cua c s ha tng th no se can tr s phat trin cua
c s ha tng.
- Trong thi ai ngay nay, vai tro cua kin truc thng tng
tng ln ro rt, cang th hin vi t cach la mt yu t tac ng
manh me n tin trnh lch s. Song nu qua nhn manh hoc
thi phng vai tro cua kin truc thng tng n mc phu nh
tnh tt yu kinh t cua xa hi, th se ri vao chu ngha duy tm
chu quan, duy y ch.
3. C s ha tng va kin truc thng tng trong thi ky qua
nc ta
- C s ha tng trong thi ky qua nc ta bao gm cac
kiu quan h san xut gn lin vi cac hnh thc s hu tng ng
vi cac thanh phn kinh t khac nhau, thm ch i lp nhau,
cung tn tai trong mt c cu kinh t thng nht theo nh hng
xa hi chu ngha.
- V xy dng kin truc thng tng xa hi chu ngha nc
ta, ang ta a khng nh: ly chu ngha Mac - Lnin va t tng
H Ch Minh lam nn tang t tng cho moi hoat ng tinh thn
cua xa hi. Xy dng h thng chnh tr xa hi xa hi chu ngha
mang tnh cht giai cp cng nhn, do i tin phong cua no la
ang Cng san Vit Nam lanh ao, bao am cho nhn dn thc s
la ngi chu cua xa hi. Cac t chc, b may tao thanh h thng
chnh tr - xa hi khng tn tai nh mt muc ch t thn ma v
phuc vu con ngi, thc hin cho c li ch va quyn lc thuc v
nhn dn lao ng.
- Mi bc phat trin cua c s ha tng hoc kin truc thng
tng la mt bc giai quyt mu thun gia chung. Vic phat trin
va cung c c s ha tng, iu chnh va cung c cac b phn cua
kin truc thng tng la mt qua trnh din ra trong sut thi ky
qua .
88
- S nh hng xa hi chu ngha nn kinh t hang hoa

nhiu thanh phn th hoat ng nh hng cua kin truc thng
tng chnh tr khng ch bo hep trong kinh t quc doanh ma phai
hoat ng bao quat ca trong nhng thanh phn kinh t ngoai quc
doanh nhm tng bc xa hi hoa nn san xut vi nhng hnh
thc va bc i thch hp theo hng: kinh t quc doanh c
cung c va phat trin nhng v tr chu ao, kinh t tp th di
hnh thc thu hut phn ln nhng ngi san xut nho trong cac
nganh ngh, cac hnh thc x nghip, cng ty c phn phat trin
manh, kinh t t nhn va gia nh phat huy c moi tim nng,
cac tp oan kinh doanh ln co sc chi phi trong nn kinh t c
hnh thanh.
89
CU 29: Hnh thai kinh t - xa hi. S phat trin cua cac hnh
thai kinh t - xa hi la mt qua trnh lch s t nhin.
I. Khai nim va cu truc cua hnh thai kinh t xa hi
1. Khai nim hnh thai kinh t - xa hi
Hnh thai kinh t - xa hi la mt pham tru cua chu ngha
duy vt lch s, dung ch xa hi tng giai oan phat trin lch
s nht nh, vi mt kiu quan h san xut c trng cho xa hi
o phu hp vi lc lng san xut mt trnh nht nh va vi
mt kin truc thng tng c xy dng ln trn nhng quan h
san xut o.
2. Kt cu cua hnh thai kinh t - xa hi.
Hnh thai kinh t - xa hi la mt xa hi cu th co kt cu
phc tap, gm nhng yu t c ban nht la lc lng san xut,
quan h san xut va kin truc thng tng trong s lin h tac
ng qua lai.
- Lc lng san xut la nn tang vt cht - ky thut cua mi
hnh thai kinh t - xa hi. S phat trin cua hnh thai kinh t - xa
hi xet n cung la do lc lng san xut quyt nh.
- Quan h san xut la quan h kinh t c ban, quyt nh tt
ca moi quan h xa hi khac, la tiu chun khach quan phn
bit ch xa hi nay vi ch xa hi khac. Mi hnh thai kinh t
- xa hi co mt kiu quan h san xut tng ng vi mt trnh
nht nh cua lc lng san xut.
- Nhng quan h san xut cua mt xa hi cu th hp thanh
c s ha tng, trn o hnh thanh nn kin truc thng tng xa
hi, ma chc nng xa hi cua no la bao v, duy tr va phat trin c
s ha tng a sinh ra no.
Ngoai nhng yu t c ban cua xa hi trn con co nhng
quan h khac nh quan h dn tc, quan h gia nh v.v..
II. S phat trin cua cac hnh thai kinh t - xa hi la mt qua
trnh lch s t nhin
90
1. S vn ng, phat trin va thay th nhau cua cac hnh

thai kinh t - xa hi trong lch s do s tac ng cua cac quy lut
khach quan chi phi
Cac yu t c ban hp thanh mt hnh thai kinh t - xa hi co
quan h bin chng vi nhau hnh thanh nn nhng quy lut ph
bin cua xa hi: quy lut v s phu hp cua quan h san xut vi
tnh cht va trnh cua lc lng san xut, quy lut c s ha
tng quyt nh kin truc thng tng v.v.. Chnh do s tac ng
cua cac quy lut o, ma cac hnh thai kinh t - xa hi vn ng
phat trin va thay th nhau t thp ln cao nh mt qua trnh lch
s t nhin.
2. Trong cac quy lut khach quan chi phi s vn ng va
phat trin cua cac hnh thai kinh t - xa hi th quy lut v s phu
hp cua quan h san xut vi tnh cht va trnh cua lc lng
san xut co vai tro quyt nh nht. No va bao am tnh k tha
trong s phat trin tin ln cua xa hi, va biu hin tnh gian
oan trong s phat trin cua lch s.
3. Qua trnh phat trin lch s t nhin c quy nh bi
nhng quy lut chung cho chung ta nhn thy lgc cua lch s th
gii. Nhng qua trnh lch s cu th v cung phong phu, co hang
loat nhng yu t lam cho qua trnh lch s a dang va thng
xuyn bin i.
III. Y ngha cua hoc thuyt Mac - Lnin v hnh thai knh t
- xa hi
1. Vic vach ra ngun gc, ng lc bn trong cua s phat
trin xa hi, nhng nguyn nhn va c s cua s xut hin va bin
i cua cac hin tng xa hi a bin xa hi hoc thanh mt khoa
hoc tht s, khc phuc moi quan im duy tm v lch s.
2. La cng cu ly lun giup chung ta nhn thc nhng quy
lut ph bin ang tac ng va chi phi s vn ng cua xa hi. Vu
trang cho chung ta phng phap khoa hoc nghin cu xa hi.
3. La c s ly lun cua vic hoach nh cac ng li cach
mang cua cac ang cng san.
91
CU 30: Giai cp la g? Vai tro cua u tranh giai cp trong xa hi

co giai cp. Tnh tt yu cua cuc u tranh giai cp trong thi ky
qua t chu ngha t ban ln chu ngha xa hi.
I. Giai cp la g?
1. nh ngha giai cp cua Lnin:
"Giai cp la nhng tp oan ngi to ln khac nhau v a v
cua ho trong mt h thng san xut xa hi nht nh trong lch s,
khac nhau v quan h cua ho (thng th nhng quan h nay c
phap lut quy nh va tha nhn) i vi t liu san xut, v vai
tro cua ho trong t chc lao ng xa hi, va nh vy la khac nhau
v cach thc hng thu va v phn cua cai xa hi t hoc nhiu ma
ho c hng. Giai cp la nhng tp oan ngi ma tp oan nay
co th chim oat lao ng cua tp oan khac do ch cac tp oan
co a v khac nhau trong mt ch kinh t - xa hi nht nh".
2. Nhng c trng c ban cua giai cp
Cac giai cp co a v khac nhau trong mt h thng san xut
xa hi nht nh; co quan h khac nhau i vi t liu san xut; co
vai tro khac nhau trong t chc lao ng xa hi; co phng thc va
quy m khac nhau trong thu nhp cua cai xa hi.
3. Y ngha, nh ngha giai cp cua Lnin
nh ngha giai cp cua Lnin la c s ung n phn
nh giai cp; phn tch cac quan h giai cp trong u tranh giai
cp va lin minh giai cp; bac bo moi quan im sai lm trong vic
phn chia giai cp trong xa hi nh quan im phn chia giai cp
theo tai nng, theo nganh ngh, theo mc thu nhp, theo mau da,
v.v..
II. Vai tro cua u tranh giai cp trong xa hi co giai cp va
tnh tt yu cua u tranh giai cp trong thi ky qua
1. Nguyn nhn cua u tranh giai cp
- u tranh giai cp nay sinh do s i lp v li ch va a v
cua cac giai cp khac nhau trong mt h thng san xut xa hi
nht nh. Cac giai cp boc lt cua cac hnh thai xa hi khac nhau
92
cung co th i khang v li ch, nh gia giai cp t san va giai

cp phong kin. Nhng trc s phan khang cua giai cp b boc
lt, chung d dang lin kt vi nhau. Do o thc cht cua i
khang giai cp la i khang li ch gia giai cp b boc lt va giai
cp boc lt.
2. u tranh giai cp la ng lc phat trin cua xa hi co giai
cp
- Thng qua cuc u tranh giai cp, s xung t gia lc
lng san xut mi va quan h san xut lac hu c giai quyt,
thc hin bc qua t mt ch xa hi li thi sang ch mi
cao hn.
- u tranh giai cp la ng lc phat trin cua xa hi co giai
cp khng ch th hin trong thi ky cach mang xa hi, ma con
trong thi ky hoa bnh. Nhng co nhng ni dung hnh thc biu
hin va c im khac nhau.
- Khi u tranh giai cp phat trin thanh cach mang xa hi
th moi mt cua i sng xa hi phat trin vi mt nhp cha
tng thy - nhp "mt ngay bng hai mi nm".
- u tranh giai cp la quy lut chung cua moi xa hi co giai
cp, song quy lut y co nhng biu hin c thu trong tng xa hi
cu th. iu o do kt cu giai cp, do a v lch s cua mi giai
cp trong tng phng thc san xut, do tng quan lc lng giai
cp trong tng giai oan quyt nh.
3. Tnh tt yu cua u tranh giai cp trong thi ky qua
ln chu ngha xa hi
nhng nc giai cp v san a gianh c chnh quyn,
cuc u tranh giai cp vn tip tuc, bi v:
- S chng i cua giai cp boc lt sau khi a mt chnh
quyn vn tr nn c bit gay gt hong gianh lai chnh quyn
va cua cai a mt.
- Trong mt thi gian dai sau khi giai cp v san gianh c
chnh quyn, nhng c s vt cht nay sinh giai cp boc lt va
s phn chia giai cp noi chung vn tn tai. V vy, giai cp cng
93
nhn phai tin hanh t chc, xy dng mt h thng quan h xa

hi mi theo yu cu phat trin cua lc lng san xut hin ai;
nh hng cac thanh phn kinh t i ln xa hi chu ngha. Ngoai
ra, giai cp v san con phai tng bc khc phuc nhng t tng,
tm ly, tp quan, vn hoa lac hu cua xa hi cu con in su vao i
sng tinh thn cua xa hi.
- Bon quc va cac lc lng phan ng bn ngoai phi hp
cung cac lc lng chng i thu ch bn trong hang ngay hang
gi thc hin m mu pha hoai, can thip nhm xoa bo thanh qua
cach mang xa hi chu ngha.
94
CU 31: Ngun gc va ban cht cua nha nc. Tnh tt yu va c

im cua nha nc xa hi chu ngha.
I- Ngun gc va ban cht nha nc
1. Ngun gc nha nc
- Nha nc la mt pham tru lch s. Nha nc khng ng
ngha vi xa hi, khng phai xa hi loai ngi hnh thanh la a co
nha nc. Lch s xa hi a co mt thi ky cha co nha nc - thi
ky xa hi cng san nguyn thuy; ch n khi xa hi phn chia
thanh giai cp nha nc mi ra i.
- Ch t hu ra i, xa hi phn chia thanh nhng giai
cp i khang - chu n va n l. Mu thun gia cac giai cp, cuc
u tranh gia giai cp o khng ngng din ra va ngay cang
quyt lit khng th iu hoa c. bao v li ch cua mnh,
giai cp chu n a lp ra mt b may bao lc, trn ap. B may o
la nha nc.
- Nha nc u tin trong lch s la nha nc chim hu n
l, tip o la nha nc phong kin, nha nc t ban u xut hin
t mu thun i khang giai cp vn co cua mi xa hi o. Nh
vy, nha nc la san phm va biu hin cua nhng mu thun
giai cp khng th iu hoa c. u co mu thun giai cp
khng th iu hoa th o nha nc xut hin.
2. Ban cht nha nc
- Ban cht nha nc la nn chuyn chnh cua mt giai cp
nay i vi giai cp khac va i vi toan xa hi. Nh co b may nha
nc, giai cp thng tr chim s t trong dn c duy tr c s ap
bc, boc lt cua mnh i vi giai cp b tr bao gi cung chim s
ng. Ban cht o c th hin chc nng va c trng cua nha
nc.
- Vi tnh cach la nn chuyn chnh cua mt giai cp i vi
giai cp khac, nha nc cua giai cp boc lt khng th la ke "cng
bng" bao v li ch cho cac giai cp trong xa hi.
95
- Theo ban cht o, nha nc, la mt b phn quan trong

nht cua kin truc thng tng cua xa hi co giai cp. Do o, "Nha
nc noi chung ch la s phan anh, di hnh thc tp trung cua
nhng nhu cu kinh t cua giai cp thng tr trong san xut".
(Mac -Ph.ngghen: Tuyn tp, t.VI, Nxb. S tht, HN, 1984,
tr.413).
II. Tnh tt yu va c im cua nha nc xa hi chu ngha
1. Tnh tt yu
S tn tai cua nha nc xa hi chu ngha la mt tt yu lch
s, bt ngun t ban cht cua cuc cach mang xa hi chu ngha mt cuc cach mang su sc va trit nht trong lch s xa hi.
Giai cp cng nhn va nhn dn lao ng cn phai thit lp
nha nc cua mnh :
- e bep s phan khang cua giai cp boc lt va cac lc lng
phan ng.
- Xy dng nn kinh t xa hi chu ngha - tin vt cht xa
hi co tnh tt yu bao am cho nhn dn lao ng nm c
quyn lc xa hi, lam cho ngi lao ng tr thanh ngi chu xa
hi.
- Phat trin va khng ngng hoan thin nn dn chu xa hi
chu ngha, phat huy tnh tch cc sang tao cua nhn dn lao ng.
- Xy dng va cung c lc lng quc phong chng lai moi
m mu xm lc cua bon quc va cac lc lng phan ng
quc t bn ngoai.
- M rng giao lu quc t, tip cn va vn dung nhng gia
tr cua nn vn minh nhn loai phuc vu cho s nghip xy dng
chu ngha xa hi va i sng hanh phuc cua nhn dn.
2. Nhng c im c ban cua nha nc xa hi chu ngha
- Nha nc xa hi chu ngha la nha nc cua dn, do dn va
v dn, la mt t chc thc hin quyn lam chu cua nhn dn lao
ng do ang cng san lanh ao. y la c im chu yu nht
cua nha nc xa hi chu ngha.
96
- Nha nc xa hi chu ngha va la mt b may chnh tr hanh chnh, mt c quan cng ch, va la mt t chc quan ly
kinh t - vn hoa xa hi cua nhn dn lao ng. o la s kt hp
gia hai chc nng trn ap va t chc xy dng, trong o t chc
xy dng la mt chu yu.
- S thng nht gia tnh cht dn tc va tnh cht quc t la
mt c im cua nha nc xa hi chu ngha.
- Nha nc xa hi chu ngha la t chc, thng qua o ang
cua giai cp cng nhn thc hin vai tro lanh ao cua mnh i vi
tin trnh phat trin cua xa hi. S lanh ao cua ang cng san
quyt nh ban cht giai cp cng nhn cua b may nha nc, la
iu kin quyt nh bao am thc hin quyn lam chu tp th
cua nhn dn lao ng, bao am la nha nc cua dn, do dn va v
dn.
Nhng c im chu yu a noi trn cua nha nc xa hi
chu ngha xac nh ro la nha nc kiu mi trong lch s.
97
CU 32: Tin b xa hi; nhng tiu chun khach quan va ng lc

cua s tin b xa hi.
I- Khai nim tin b xa hi
1. Tin b xa hi la mt khai nim phan anh con ng tin
ln cua xa hi c xem nh mt h thng toan ven, hoan chnh t
mt hnh thai thp ln mt hnh thai cao hn, em lai nhng gia
tr vt cht va tinh thn tt ep hn cho s hoan thin ban cht
con ngi.
2. "Khng th hiu khai nim tin b xa hi vi mt s tru
tng hoa tm thng" (Cac Mac). S tin b xa hi trong mt thi
ky lch s nay se tr thanh li thi trong mt thi ky lch s khac
va no khng phai la con ng thng tp, ma quanh co, phc tap.
3. Tin b xa hi la do cac quy lut khach quan chi phi va
c thc hin thng qua hoat ng cua con ngi co y thc.
4. Xa hi loai ngi la mt h thng rt phc tap bao gm
nhiu h thng nho nh nha nc, gia nh, ngh thut, khoa hoc
v.v.. Cac h thng nho thng phat trin khng u, nu ch da
vao mt h thng nho th khng th anh gia xa hi o la tin b
hay suy thoai c. V vy, phai xem xet s tin b xa hi mt
cach toan ven vi nhng tiu chun khach quan cua no.
II. Tiu chun chung, khach quan cua s tin b xa hi
1. Tiu chun chung va tht s cua s tin b xa hi la da
vao phng thc san xut vt cht cua xa hi. Phng thc san
xut la s thng nht bin chng cua lc lng san xut va quan
h san xut. Do o, khi anh gia s tin b hay s lac hu cua mt
ch xa hi th khng th ch da vao nhp phat trin cua lc
lng san xut mt cach bit lp vi quan h san xut.
2. Tiu chun cua s tin b xa hi con c th hin cac
thanh tu khoa hoc, trang thai chnh tr - xa hi, trnh hoc vn,
bao v sc khoe, li sng, y thc ao c, th gii quan, ky lut lao
ng, vn hoa lao ng, qua o anh hng n hiu qua san xut.
Xa hi nao em lai nhiu kha nng hn cho s phat huy sc manh
98
va nng lc sang tao cua con ngi, hoan thin ban cht con ngi
th xa hi o c coi la tin b.
III- ng lc cua s tin b xa hi
1. ng lc chu yu cua s tin b xa hi la lc lng san
xut. Lc lng san xut phat trin se thuc y nn san xut phat
trin, t o thuc y tin b xa hi. Trong lc lng san xut, con
ngi la yu t quan trong nht, cho nn xet n cung, bt ky s
tin b xa hi nao cung la do nhn dn lao ng trc tip thc
hin va do o nhn dn lao ng la ng lc chnh cua moi s tin
b xa hi.
2. Khoa hoc, nhng t tng tin b ong vai tro quan trong
tac ng manh me n s tin b xa hi.
3. Li ch, trc ht la li ch kinh t la mt ng lc quan
trong i vi s phat trin san xut thuc y tin b xa hi.
4. Trong xa hi co giai cp, u tranh giai cp cua cac giai
cp tin tin chng lai giai cp li thi a va ang tr thanh mt
ng lc manh me thuc y s tin b xa hi.
99
CU 33: Ban cht con ngi. Mi quan h gia ca nhn va tp

th; gia ca nhn va xa hi.
I- Ban cht con ngi
Trc Mac, cac nha trit hoc coi ban cht con ngi hoc la
ngun gc thn thanh cua no (chu ngha duy tm tn giao) hoc la
mt b phn va la s th hin cao nht cua gii t nhin (chu
ngha duy vt siu hnh). Ngc lai, trit hoc Mac coi "ban cht
con ngi la tng hoa cac quan h xa hi" va ban cht o cung bin
i cung vi s phat trin cua xa hi.
- Khi khng nh ban cht con ngi la tng hoa cac quan h
xa hi, trit hoc Mac khng tuyt i hoa mt xa hi trong con
ngi, ma cho rng con ngi la thc th thng nht cua cai sinh
vt va cai xa hi.
- Cai sinh vt la toan b cac qua trnh sinh vt din ra trong
con ngi va ca cu tao giai phu cua no. Con cai xa hi la cac
phm cht xa hi cua con ngi do cac quan h xa hi tao ra nh
bit lao ng, co ngn ng, y thc va t duy.
+ C s xem xet s thng nht gia cai sinh vt va cai xa
hi la hoc thuyt cua ngghen v cac hnh thc vn ng c ban
cua vt cht. Theo hoc thuyt nay, cac hnh thc vn ng cua vt
cht khac nhau v cht, nn khng th quy hnh thc cao vao hnh
thc thp, va ngc lai. Trong nhng h thng vt cht phc tap
nh c th sng chng han, hnh thc vn ng cao (sinh vt)
quyt nh cac hnh thc thp (hoa hoc va vt ly), con cac hnh
thc thp cung tn tai vi hnh thc cao, nhng b "loc vo" bi hnh
thc cao.
+ Vi c s nh vy, trong con ngi, cai sinh vt la tin ,
iu kin cua cai xa hi. Thiu cai sinh vt, cai xa hi khng th
tn tai va biu hin ra c. Song, cai sinh vt trong con ngi b
bin i bi cac xa hi va mang tnh xa hi. Ngc lai, khi ra i,
cai xa hi co vai tro quyt nh, ch c cai sinh vt va quy nh
ban cht xa hi cua con ngi.
100
- Vi quan im nht nguyn lun coi con ngi la mt thc

th sinh vt - xa hi, trit hoc Mac a khc phuc ca hai quan im
sai lm trong vn con ngi: hoc la t nhin hoa (sinh vt hoa)
con ngi, tc la tuyt i hoa cai sinh vt, khng thy vai tro
quyt nh la cai xa hi; hoc la xa hi hoa gian n con ngi, tc
la tuyt i hoa cai xa hi, khng thy c tin t nhin, sinh
vt trong con ngi.
II- Quan h gia ca nhn va tp th
1. Ca nhn - ca th ngi vi tnh cach la san phm cua s
phat trin xa hi, la chu th cua lao ng, cua moi quan h xa hi
va cua nhn thc. Ca nhn la mt con ngi hoan chnh trong s
thng nht gia kha nng ring co cua ngi o vi chc nng xa
hi do ngi o thc hin. Trong mi quan h vi tp th, ca nhn
nh la "b phn" cua cai toan th, th hin ban sc cua mnh
thng qua tp th nhng khng "hoa tan" vao tp th.
2. Tp th la hnh thc lin h cac ca nhn thanh tng nhom
co tnh cht xa hi xut phat t li ch, nhu cu v kinh t, chnh
tr, ao c, thm my, quan im khoa hoc, t tng, ngh nghip
v.v.. Do o, trong xa hi co nhiu tp th khac nhau.
3. Quan h gia ca nhn va tp th la mi quan h bin
chng co mu thun.
- Ban cht cua quan h gia ca nhn va tp th la quan h
li ch - cai moc ni, lin kt hoc chia re cac thanh vin. Trong tp
th co bao nhiu thanh vin (ca nhn) la by nhiu li ch. Li ch
lai c th hin nhu cu - nhu cu vt cht va vn hoa tinh
thn. Nhu cu cua mi ca nhn trong tp th la khng hoan toan
nh nhau. Mt khac, kha nng cua tp th thoa man nhu cu ca
nhn thng thp hn yu cu v nhu cu cua mi ca nhn xet v
s lng, cht lng va tnh a dang cua no.
Ban cht cua mi ca nhn lai khng th tn tai va phat trin
mt cach c lp, c lp hoan toan vi nhng ca nhn khac va vi
tp th. o la c s hnh thanh tnh tp th, tnh cng ng, tnh
nhn ao cua nhn cach.
101
- Tuy theo tnh cht cua mu thun va kha nng giai quyt
nhng mu thun o, ma quan h gia tp th va ca nhn co th
c duy tr, phat trin hoc tan ra.
- Nhng tp th bao am s n nh v t chc va phat trin
cua ca nhn th tp th o se c cung c va phat trin. Tp th
bn vng la tp th c xy dng trn nguyn tc: Kt hp hai
hoa li ch, nhu cu ca nhn vi li ch, nhu cu tp th; s tng
tr theo tinh thn hu ai; hiu ro va thc hin ngha vu i vi tp
th; bnh ng trong tp th; tn trong tp th va cac quyt nh
cua tp th, co y thc trach nhim trc tp th v hanh vi cua
mnh; tp th lun lun quan tm n ca nhn, n vic thoa man
li ch va nhu cu chnh ang cua ca nhn, n s phat trin tai
nng va phm cht cua ca nhn v.v.. Xy dng mi quan h ung
n gia ca nhn va tp th cn phai chng hai khuynh hng:
tuyt i hoa tp th, bt ca nhn phai hy sinh mt chiu; va
khuynh hng tuyt i hoa li ch ca nhn mt cach cc oan
theo chu ngha ca nhn.
III. Quan h gia ca nhn va xa hi
1. Xa hi la san phm cua mi quan h gia ngi vi ngi
va no c xac nh trn bnh din rng, hep khac nhau. Ngha
rng la xa hi loai ngi (toan nhn loai); ngha hep la nhng h
thng xa hi nh quc gia, dn tc, giai cp, chung tc v.v...
2. Mi quan h gia ca nhn va xa hi la mi quan h bin
chng, ma nn tang cua mi quan h nay la quan h li ch. Xa hi
la iu kin, la mi trng, la phng thc li ch ca nhn c
thc hin. Xa hi cang phat trin th mi ca nhn tip nhn c
ngay cang nhiu nhng gia tr vt cht va tinh thn do xa hi o
ap ng. Thoa man nhu cu chnh ang cua ca nhn la ng lc
lin kt moi thanh vin xa hi va la muc ch cua s lin kt o.
ng thi, mi ca nhn trong xa hi cang phat trin v th lc va
tai nng th cang co iu kin gop phn mnh thuc y xa hi phat
trin. Vai tro cua ca nhn anh hng ti xa hi tuy thuc vao trnh
phat trin nhn cach. Nhng ca nhn co nhn cach ln, nhiu
tai nng, co trach nhim cao vi xa hi, thc hin tt ngha vu i
102
vi xa hi th co tac dung tch cc n xa hi. Nhng ca nhn b

thoai hoa, bin cht v nhn cach th gy hu qua xu n xa hi,
tr thanh mt ganh nng cho xa hi. Ca nhn la v nhn th s tac
ng i vi xa hi rt to ln.
3. Mi quan h gia li ch ca nhn va li ch xa hi, co mt
khach quan va chu quan. Mt khach quan biu hin trnh cua
nn san xut xa hi, mc tng nng sut lao ng xa hi, cho
phep ap ng nhu cu ngay cang cao cua mi thanh vin xa hi.
Mt chu quan th hin kha nng nhn thc va vn dung quy
lut v s kt hp gia li ch ca nhn va li ch xa hi.
4. Bao am cng bng v quyn li va ngha vu i vi moi
cng dn; chng c quyn, c li; phat huy nhn t con ngi va
ly vic phuc vu li ch con ngi la muc ch cao ca cua moi hoat
ng kinh t, vn hoa, xa hi la mt nhim vu quan trong va la
yu cu bc thit trong vic giai quyt mi quan h gia ca nhn
va xa hi nc ta hin nay, tao iu kin cho xa hi ta tn tai va
khng ngng phat trin theo s tin b xa hi.
103
CU 34: Vai tro cua qun chung nhn dn va v nhn - lanh tu

i vi s phat trin cua xa hi.
I. Khai nim qun chung nhn dn, v nhn, lanh tu
1. Qun chung nhn dn
Khai nim qun chung nhn dn co s thay i va phat trin
gn lin vi nhng hnh thai kinh t xa hi nht nh. Nhng
trong bt c giai oan nao cua lch s, khai nim qun chung
nhn dn cung c xac nh bi: 1) Nhng ngi lao ng san
xut ra cua cai vt cht va cua cai tinh thn cua xa hi - lc lng
c ban cua qun chung nhn dn; 2) Nhng b phn dn c chng
lai nhng lc lng xa hi phan ng ngn can s tin b xa hi;
3) Nhng giai cp, nhng tng lp xa hi thuc y s tin b xa
hi.
2. V nhn - lanh tu
V nhn la nhng ca nhn kit xut co kha nng nm bt
c nhng vn cn ban nht va at c nhng thanh tu
trong mt lnh vc nht nh cua hoat ng khoa hoc va thc tin.
Nhng v nhn thng xut hin trong cac lnh vc hoat ng
chnh tr, qun s, kinh t, trit hoc, vn hoc, ngh thut, khoa
hoc v.v..
Lanh tu trc ht la v nhn, song khng phai bt c v nhn
nao cung la lanh tu. Trong mi quan h vi qun chung nhn dn,
lanh tu la nhng v nhn kit xut ong vai tro nh hng va dn
dt hoat ng cua qun chung nhn dn. Lanh tu co nhng phm
cht c ban nh: co tri thc khoa hoc uyn bac, nm bt c xu
hng vn ng cua dn tc va thi ai; nh ra ng li ung
n a s nghip cach mang cua qun chung n thng li; co
kha nng tp hp qun chung nhn dn, thng nht y ch va hanh
ng cua ho hng vao mt nhim vu cu th cua dn tc hay thi
ai; hin mnh cho li ch cua dn tc, quc t va thi ai.
II- Vai tro cua qun chung nhn dn va v nhn - lanh tu
1. Qun chung nhn dn la ngi sang tao chn chnh ra lch
s, la chu th cua lch s
104
- Ho la ngi trc tip san xut ra cua cai vt cht va cua cai
tinh thn cua xa hi - nhn t quyt nh s tn tai va phat trin
cua xa hi loai ngi.
- Ho la chu th cua hoat ng cai tao cac qua trnh kinh t,
chnh tr, xa hi.
- Li ch cua qun chung nhn dn va la im khi u va
la muc ch cui cung cua cac hanh ng cach mang.
- Trong bt ky thi ai nao, qun chung nhn dn cung la
ngi sang tao ra lch s. Nhng trnh sang tao cua qun chung
nhn dn n mc nao la tuy thuc vao tnh tch cc, vao tri thc
cua qun chung v t nhin va xa hi, vao trnh t chc cua
qun chung v.v... Tt ca nhng cai o la phu thuc vao phng
thc san xut, vao ch xa hi. Vai tro sang tao cua qun chung
nhn dn ngay cang tng cung vi s phat trin cua xa hi. o
cung la mt quy lut phat trin cua xa hi.
Trong s nghip xy dng chu ngha xa hi nc ta,
phat huy manh me vai tro tch cc, sang tao cua qun chung nhn
dn, ang ta chu trng i mi toan din, xy dng mt h thng
quan h gia ngi va ngi th hin quyn lam chu cua nhn dn
trn tt ca cac mt cua i sng xa hi; ng thi ra nhng bin
phap co hiu lc ng vin nhn dn tch cc tham gia cuc u
tranh xoa bo moi hin tng quan liu, tham nhung, vi pham
quyn lam chu cua nhn dn cua nhng phn t thoai hoa, bin
cht trong b may ang va Nha nc, ly lai long tin trong nhn
dn, lam cho nhn dn gn bo vi ang va Nha nc.
2. Vai tro cua v nhn - lanh tu
Trong mi quan h vi qun chung nhn dn, lanh tu co
nhng chc nng chu yu: nh hng chin lc, sach lc trn c
s nm bt nhng quy lut khach quan cua cac qua trnh kinh t,
chnh tr, xa hi cua t nc va thi ai; t chc lc lng, giao
duc, thuyt phuc qun chung nhn dn hng vao giai quyt
nhng vn then cht nht, t o, co kha nng giai quyt co hiu
qua nhng vn phc hp, tng th cac nhim vu cua t nc
105
va thi ai; ai biu cho nguyn vong va li ch cua dn tc va

qun chung nhn dn.
T chc nng trn y cho thy vai tro cua lanh tu:
- Lanh tu la ngi thuc y nhanh tin trnh cach mang,
mang lai hiu qua cao nht cho hoat ng cua qun chung nu
lanh tu co tai, c cao, gn bo mt thit vi qun chung va em lai
li ch thit thc cho qun chung.
- Lanh tu thng la ngi sang lp ra cac t chc chnh tr,
xa hi, tp hp c nhn tai va la linh hn cua cac t chc o.
- Lanh tu cua mi thi ai ch co th hoan thanh nhim vu
cua thi ai ho. Khng co lanh tu chung cho moi thi ai. Sau khi
hoan thanh chc nng lanh ao qun chung nhn dn, lanh tu i
vao lch s nh nhng v nhn va sng mai trong tm tng cua
cac thi ai sau.
106
CU 35: Mi quan h gia tn tai xa hi va y thc xa hi.

I- Tn tai xa hi va y thc xa hi
1. Tn tai xa hi la toan b nhng iu kin sinh hoat vt
cht cua xa hi, bao gm:
- Hoan canh a ly.
- iu kin dn s.
- Phng thc san xut ra cua cai vt cht.
Trong ba nhn t o th phng thc san xut ra cua cai vt
cht la nhn t quyt nh i vi tn tai xa hi.
2. Y thc xa hi la toan b i sng tinh thn cua xa hi, bao
gm nhng t tng, quan im, ly lun, tnh cam, tm trang, tp
quan, truyn thng v.v. phan anh tn tai xa hi trong nhng giai
oan phat trin khac nhau cua lch s.
Y thc xa hi bao gm tm ly xa hi va h t tng. o la hai
trnh , hai phng thc phan anh khac nhau cua y thc xa hi.
No co chung mt ngun gc la phan anh tn tai xa hi va gia
chung co quan h tac ng ln nhau. Nhng h t tng xa hi
khng nay sinh t phat t tm ly xa hi va khng phai la s biu
hin trc tip cua tm ly xa hi. Trong xa hi co giai cp y thc xa
hi co tnh giai cp.
II- Quan h bin chng gia tn tai xa hi va y thc xa hi
1. Tn tai xa hi quyt nh y thc xa hi
- Vai tro quyt nh cua tn tai xa hi i vi y thc xa hi
th hin: tn tai xa hi sinh ra y thc xa hi, con y thc xa hi la
s phan anh cua tn tai xa hi; tn tai xa hi nh th nao th y
thc xa hi nh th y; mi khi tn tai bin i, nht la phng
thc san xut bin i th nhng t tng va ly lun xa hi, nhng
quan im v chnh tr, phap quyn, trit hoc, ao c, vn hoc,
ngh thut v.v. sm mun se bin i theo.
- Tn tai xa hi quyt nh y thc xa hi, y thc xa hi la
phan anh tn tai xa hi, nhng khng phai bt c t tng, quan
107
im ly lun xa hi nao, tac phm vn hoc ngh thut nao cung

nht thit trc tip phan anh nhng quan h kinh t cua thi ai,
ma ch xet n cung th cac quan h kinh t mi c phan anh
bng cach nay hay cach khac vao trong nhng t tng o. Bi v
y thc xa hi trong s phat trin cua mnh co tnh c lp tng
i.
2. Tnh c lp tng i va vai tro cua y thc xa hi
Tnh c lp tng i va vai tro cua y thc xa hi biu hin
nhng mt di y:
- Y thc xa hi thng lac hu hn so vi tn tai xa hi.
- Y thc xa hi co tnh vt trc tn tai xa hi. o la nhng
t tng tin b, khoa hoc.
- Y thc xa hi co nhiu hnh thai khac nhau, gia chung co
s tac ng qua lai ln nhau trong s phat trin cua chung.
- S tac ng tr lai cua y thc xa hi i vi tn tai xa hi la
biu hin quan trong nht cua tnh c lp tng i cua y thc xa
hi, biu hin tp trung vai tro cua y thc xa hi i vi tn tai xa
hi.
Mc anh hng cua t tng xa hi i vi s phat trin
xa hi phu thuc vao tnh cht cua cac mi quan h kinh t ma
trn o nay sinh nhng t tng nht nh; phu thuc vao vai tro
lch s cua giai cp ging cao ngon c t tng o; phu thuc vao
mc phan anh ung n cua t tng o i vi cac nhu cu
phat trin cua xa hi, phu thuc vao mc xm nhp cua t
tng o vao qun chung ng ao.

35 Cau Hoi Triet Hocbgfgbfgbfgfgbf

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

35 Cau Hoi Triet Hocbgfgbfgbfgfgbf

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

TRUNG TM BI DNG CAN B GIANG DAY

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

1. PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

I - LCH S TRIT HOC .............................................................................................................. 9

CU 1: Trit hoc la g? Vn c ban cua trit hoc.

CU 8: Phn tch ni dung va y ngha nh ngha vt cht

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

CU 9: Quan im cua chu ngha duy vt bin chng v

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

CU 22: Mi quan h bin chng gia kha nng va hin

CU 26: San xut cua cai vt cht la c s cua i sng xa

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

LI NHA XUT BAN

phuc vu vic giang day va hoc tp cac b mn Ly lun

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

I - LCH S TRIT HOC

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

CU 1: Trit hoc la g? Vn c ban cua trit hoc. Phng phap

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

* Nhng quan im trit hoc cho vt cht la tnh th nht, y

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

CU 2: Nhng net c ban cua trit hoc n c ai xung quanh

(Tiu chun cua chnh thng la tha nhn va bao v tnh

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

iu thin hay ac..., ma hn co th tr v vi coi "vnh hng" hoc

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

CU 3: Nhng c im c ban cua trit hoc Trung Hoa c ai v

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

ng a khai thac yu t duy tm nay va bin "ao" thanh cai co

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

Do nhng iu kin lch s cu th ma Vit Nam co s tip

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

CU 4: Phn tch cuc u tranh gia chu ngha duy vt va chu

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

CU 5: Cuc u tranh gia chu nghn duy vt va chu ngha duy

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

nhng thuc tnh ring le cua s vt (t tng") la tn tai thi, ch

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

CU 6: Trnh bay nhng t tng c ban trong phep bin chng

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

c Hghen trnh bay mt cach duy tm, la " s y thc v t do",

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

CU 7: Trit hoc Mac - Lnin ra i la mt tt yu lch s va la

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

san mi thc hin c s mnh lch s la lt xa hi cu, tng

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)

II- CHU NGHA DUY VT BIN CHNG

HNG DN N THI MN TRIT HOC MAC - LNIN

CU 8: Phn tch ni dung va y ngha nh ngha vt cht cua

PTS. TRNG VN PHC (Chu bin)