Bat Dang Thuc

1.
PHÖÔNG PHAÙP CÔ BAÛN

ÑEÅ CHÖÙNG MINH BAÁT ÑAÚNG THÖÙC
A. TÍNH CHAÁT BAÁT ÑAÚNG THÖÙC
1. Ñònh nghóa :
• Baát ñaúng thöùc laø heä thöùc coù moät trong caùc daïng :
A > B ⇔ A – B > 0 hay A < B ⇔ A – B < 0
A ≥ B ⇔ A – B ≥ 0 hay A ≤ B ⇔ A – B ≤ 0 (daïng suy roäng)
Trong ñoù A, B laø caùc bieåu thöùc chöùa bieán soá hay caùc soá.
2. Tính chaát cô baûn :
2.1 a > 0 ⇔ a + m > b + m
2.2 Neáu m > 0 thì : a > b ⇔ am > bm
Neáu m < 0 thì : a > b ⇔ am < bm
3. Vaøi tính chaát khaùc :
3.1 Neáu a > b thì b < a
3.2 Neáu a > b vaø b > c thì a > c
3.3 Neáu a > b vaø c > d thì a + c > b + d (tính chaát naøy khoâng aùp
duïng cho pheùp tröø hai ñaúng thöùc cuøng chieàu)
3.4 Neáu a > b > 0 vaø c > d > 0 thì ac > bd
1 1
3.5 Neáu a > b vaø ab > 0 thì <
a b
3.6 Neáu a > b > 0 vaø n laø soá nguyeân döông thì : an > bn
3.7 Neáu a > b > 0 vaø n laø soá nguyeân döông thì : n a > n b
Ghi chuù :
Caùc tính chaát neâu treân vaãn ñöôïc söû duïng ñoái vôùi caùc baát ñaúng thöùc
suy roäng.
4. Vaøi caùch thoâng thöôøng ñeå chöùng minh baát ñaúng thöùc :
• Döïa vaøo ñònh nghóa (xeùt hieäu hai veá)
• Duøng phöông phaùp bieán ñoåi töông ñöông
• Döïa vaøo caùc baát ñaúng thöùc ñuùng ñaõ bieát
… hoaëc phoái hôïp caùc phöông phaùp naøy.
1
B. PHÖÔNG PHAÙP DÖÏA VAØO ÑÒNH NGHÓA
Muoán chöùng minh baát ñaúng thöùc A ≥ B ta xeùt hieäu A – B vaø

chöùng minh A – B ≥ 0
Löu yù :
A2 ≥ 0 A2 + B2 ≥ 0
Vaø caùc haèng baát ñaúng thöùc :
(A ± B)2 = A2 ± 2AB + B2 ≥ 0
(A + B + C)2 = A2 + B2 + C2 + 2(AB + BC + CA) ≥ 0
1.1
Chöùng minh caùc baát ñaúng thöùc :
1. x4 + y4 ≥ x3y + xy3 2. x4 + y4 + 2 ≥ 4xy
1.2
1. Cho hai soá döông x, y chöùng minh baát ñaúng thöùc :
x3 + y3 ≥ x2y + xy2
2. Cho hai soá döông x, y thoûa ñieàu kieän : x3 + y3 = x – y.
Chöùng minh baát ñaúng thöùc : x2 + xy + y2 < 1
1.3
a2
1. a2 + b2 + 1 ≥ ab + a + b 2. + b2 + c2 ≥ ab + 2bc − ca
4
1.4
Chöùng minh baát ñaúng thöùc : x2 + y2 + 4 ≥ 2(x + y) + xy
Ñaúng thöùc xaûy ra khi naøo ?
Gôïi yù :
Taùch –2x thaønh x – 3x, ñöa hieäu hai veá veà daïng :
2 2
⎛x ⎞ ⎛x ⎞
⎜ − y + 1 ⎟ + 3 ⎜ − 1 ⎟
⎝2 ⎠ ⎝2 ⎠
1.5
Chöùng minh raèng neáu abc = 1 vaø a3 > 36 thì :
a2
+ b2 + c 2 > ab + bc + ca
3
2
Gôïi yù :
a2 a2 a2
Taùch thaønh + . Ñöa hieäu hai veá veà daïng :
3 4 12
2
⎞ a − 36
3
⎛a
⎜ − b − c ⎟ +
⎝2 ⎠ 12a
C. PHÖÔNG PHAÙP BIEÁN ÑOÅI TÖÔNG ÑÖÔNG
Duøng caùc tính chaát cuûa baát ñaúng thöùc ñeå bieán ñoåi baát ñaúng thöùc phaûi
chöùng minh töông ñöông vôùi moät baát ñaúng thöùc maø ta bieát laø ñuùng.
Caàn löu yù caùc bieán ñoåi töông ñöông coù ñieàu kieän, chaúng haïn :
A > B2 ⇔ A > B trong ñieàu kieän A, B > 0
2
m > n ⇔ Am > An trong ñieàu kieän A > 1 vaø m, n nguyeân döông
1.6
1. (a2 + b2)(x2 + y2) ≥ (ax – by)2
2. x + y + z ≥ xy + yz + zx (vôùi x, y, z ≥ 0)
1.7
Chöùng minh baát ñaúng thöùc : (a6 + b6)(a4 + b4) ≤ 2(a10 + b10)
1.8
Cho ba soá döông a, b, c . Chöùng minh raèng :
a a a+c
1. Neáu < 1 thì <
b b b+c
a a a+c
2. Neáu > 1 thì >
b b b+c
1.9
x y x x+y y
Cho hai soá döông a vaø b vaø ≤ . Chöùng minh raèng : ≤ ≤
a b a a+b b
1.10
1. Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc. Chöùng minh raèng :
a a 2a
< <
a+b+c b+c a+b+c
a b c
2. Suy ra : 1< + + <2
b+c c+a a+ b
3
Höôùng daãn :
a a 2a ⎫
< <
a+ b+c b+ c a+ b+ c⎪
⎪
b b 2b ⎪ a b c
2. < < ⎬ ⇒ 1< + < <2
a+ b+c c+a a+ b+ c⎪ b+c c+a a+ b
c c 2c ⎪
< <
a+ b+c a + b a + b + c ⎪⎭
1.11
Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc vôùi a ≥ b. Chöùng minh raèng :
a(a2 – 3ab – c2) ≤ b(b2 – 3ab – c2)
1.12
Cho hai soá döông x, y thoûa ñieàu kieän x + y = 1 . Chöùng minh raèng :
⎛ 1 ⎞⎛ 1 ⎞
⎜ 1 + ⎟⎜ 1 + ⎟ ≥ 9
⎝ x ⎠⎝ y ⎠
Höôùng daãn :
Trong ñieàu kieän x > 0, y > 0 vaø x + y = 1 ta coù :
(x + 1)(y + 1) ≥ 9xy ⇔ xy + x + y + 1 ≥ 9xy
⇔ 2 ≥ 8xy ⇔ 1 ≥ 4xy ⇔ (x + y)2 ≥ 4xy ⇔ (x – y)2 ≥ 0
1.13
Cho a > b > 0 vaø hai soá nguyeân döông m vaø n vôùi m > n. Chöùng minh
am − b m an − b n
raèng : >
am + b m an + b n
1.14
Cho ba soá döông x, y, z vôùi x > z vaø y > z. Chöùng minh raèng :
z(x − z) + z(y − z) ≤ xy
1.15
Cho ba soá döông x, y, z thoûa ñieàu kieän : x3 + y3 + z3 = 1.
x2
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : ≥ 2x3
1− x 2
x 2
y 2
z 2
2. Suy ra : + + >2
1 − x2 1 − y2 1 − z2
Gôïi yù :
2. Löu yù ñaúng thöùc khoâng xaûy ra.
4
1.16
1 1 2
Cho xy ≥ 1 , chöùng minh baát ñaúng thöùc : 2
+ 2
− ≥0
1 + x 1 + y 1 + xy
Höôùng daãn :
Trong ñieàu kieän xy ≥ 1
Baát ñaúng thöùc töông ñöông vôùi :
⎛ 1 1 ⎞ ⎛ 1 1 ⎞
⎜ 2
− ⎟+⎜ 2
− ⎟ ≥ 0 ⇔ ………… ⇔
⎝ 1 + x 1 + xy ⎠ ⎝ 1 + y 1 + xy ⎠
(x − y)2 (xy − 1)
⇔ ≥ 0 ⇔ xy – 1 ≥ 0
(1 + x 2 )(1 + y 2 )(1 + xy)
1.17
Cho x ≥ y ≥ z > 0. Chöùng minh raèng :
⎛1 1⎞ 1 ⎛1 1⎞
y ⎜ + ⎟ + (z + x) ≤ (z + x) ⎜ + ⎟
⎝z x⎠ y ⎝z x⎠
Höôùng daãn :
Trong ñieàu kieän x ≥ y ≥ z > 0, chöùng minh baát ñaúng thöùc töông ñöông vôùi
y2 + zx ≤ yz + xy ⇔ (y – x)(y – z) ≤ 0
1.18
Tìm caùc soá nguyeân x, y, z thoûa baát ñaúng thöùc :
x2 + y2 + z2 < xy + 3y + 2z – 3
Höôùng daãn :
Do x, y, z laø soá nguyeân, baát ñaúng thöùc töông ñöông vôùi :
x2 + y2 + z2 – xy – 3y – 2z + 3 ≤ -1
⎛ y2 ⎞ ⎛ y2 ⎞
⇔ ⎜ x 2 − xy + ⎟ + 3 ⎜ − y + 1⎟ + ( z − 2 z + 1) ≤ 0
2
⎝ 4 ⎠ ⎝ 4 ⎠
2 2
⇔ ⎛⎜ x − ⎞⎟ + 3 ⎛⎜ − 1⎞⎟ + ( z − 1)2 ≤ 0
y y
⎝ 2⎠ ⎝2 ⎠
Tìm ñöôïc : x=1,y=2,z=1
5
D. PHÖÔNG PHAÙP TOÅNG HÔÏP
Döïa vaøo caùc tính chaát cuûa baát ñaúng thöùc vaø caùc haèng baát ñaúng thöùc baèng
suy dieãn ñeå tìm ra baát ñaúng thöùc phaûi chöùng minh.
Ta thöôøng duøng caùc boå ñeà sau :
2
2 2 2 A 2 + B2 ⎛ A + B ⎞
A + B ≥ 2AB (A + B) ≥ 4AB ≥⎜ ⎟
2 ⎝ 2 ⎠
1 A B
A+ ≥ 2 (vôùi A > 0) + ≥ 2 (vôùi AB > 0)
A B A
1 1 4
+ ≥ (vôùi A, B > 0) …
A B A+B
1.19
Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
x2 + y2 + z2 + t2 ≥ (x + y)(z + t)
1.20
Chöùng minh raèng :
1. Neáu a + b > 2 thì a2 + b2 > 2
2. Neáu a2 + b2 ≤ 2 thì a + b ≤ 2
1.21
x4 + y4 + z4 ≥ xyz(x + y + z)
1.22
Chöùng minh raèng neáu x2 + y2 = 1 thì : - 2 ≤x+y≤ 2
1.23
1
Chöùng minh raèng : a2 + b2 + c2 = 1 thì : − ≤ ab + bc + ca ≤ 1
2
Höôùng daãn :
Vôùi a2 + b2 + c2 = 1 ta coù :
(a + b + c)2 = a2 + b2 + c2 + 2(ab + bc + ca) ≥ 0
hay
1 + 2(ab + bc + ca) ≥ 0
1
ab + bc + ca ≥ - (1)
2
6
Maët khaùc :
a2 + b2 ≥ 2ab ⎫
⎪
b2 + c2 ≥ 2bc ⎬ ⇒ a2 + b2 + c2 ≥ ab + bc + ca
c2 + a2 ≥ 2ca ⎪⎭
hay ab + bc + ca ≤ 1 (2)
1.24
Cho hai soá khoâng aâm a, b. Chöùng minh raèng : (a + b)(ab + 1) ≥ 4ab
1.25
Cho ba soá khoâng aâm x, y, z. Chöùng minh raèng :
(x + y)(y + z)(z + x) ≥ 8xyz
1.26
(x + y)2(y + z)2 ≥ 4xyz(x + y + z)
Höôùng daãn :
(x + y)2(y + z)2 = (xy + y2 + zx + yz)2
= [(x + y + z)y + zx]2 ≥ 4(x + y + z)y.zx = 4xyz(x + y + z)
1.27
Cho ba soá döông x, y, z thoûa ñieàu kieän : x + y + z = 1
Chöùng minh raèng : y + z ≥ 16xyz
Höôùng daãn :
12 = [x + (y + z)]2 ≥ 4x(y + z) maø y + z > 0
1(y + z) ≥ 4x(y + z)2 maø (y + z)2 ≥ 4yz
y + z ≥ 4x.4yz = 16xyz
1.28
x+y y+z z+x
1. Cho ba soá döông x, y, z. Chöùng minh raèng : + + ≥6
z x y
2. Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc. Chöùng minh :
2a 2b 2c
+ + ≥ 6
b+c−a c+a−b a+ b−c
Höôùng daãn :
2. Ñaët : b + c – a = x ; c + a – b = y ; a + b – c = z thì :
2a = y + z ; 2b = z + x ; 2c = x + y
Vaän duïng keát quaû cuûa caâu (1)
7
1.29
Cho boán soá döông x, y, z, t thoûa ñieàu kieän : xyzt = 1 . Chöùng minh raèng
x2 + y2 + z2 + t2 + x(y + z) + y(z + t) + z(t + x) + t(x + y) ≥ 12
Gôïi yù :
1 1
x, y, z, t > 0 vaø xyzt = 1 cho zt = >0 ; xy + zt = xy + ≥2
xy xy
1.30
1 1 2
Cho ba soá döông x, y, z thoûa ñieàu kieän : + =
x y z
x+z z+y
Chöùng minh baát ñaúng thöùc : + ≥4
2x − z 2y − z
Höôùng daãn :
2xy
Tính z theo x, y : z = . Theá vaøo veá traùi cuûa baát ñaúng thöùc phaûi
x+y
chöùng minh roài bieán ñoåi :
x+z z + y x + 3y y + 3x 1 3 y 1 3 x
+ = + = + . + + .
2x − z 2y − z 2x 2y 2 2 x 2 2 y
⎛ 1 1⎞ 3⎛ x y⎞ 3
= ⎜ + ⎟ + ⎜ + ⎟ ≥ 1 + .2 = 4
⎝2 2⎠ 2⎝y x⎠ 2
1.31
Cho ba soá döông x, y, z .
xy x+y
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : ≤
x+y 4
1 1 1 x+y+z
2. Suy ra : + + ≤
1 1 1 1 1 1 2
+ + +
x y y z z x
Gôïi yù :
1 1 xy x+y
2. = = ≤
1 1 x+y x+y 4
+
x y xy
8
1.32
1 1 4
1. Cho hai soá döông x, y . Chöùng minh raèng : + ≥
x y x+y
Ñaúng thöùc xaûy ra luùc naøo ?
2. Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc vaø p laø nöûa chu vi.
1 1 1 ⎛ 1 1 1⎞
+ + ≥ 2⎜ + + ⎟
p−a p−b p−c ⎝a b c⎠
Ñaúng thöùc xaûy ra luùc tam giaùc coù ñaëc ñieåm gì ?
1.33
Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc . Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
1 1 1 1 1 1
+ + > + +
a+ b−c b+ c−a c+a− b a b c
Höôùng daãn :
Do baát ñaúng thöùc giöõa ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc, ta coù :
a+b–c>0 b+c–a>0 c+a–b>0
1 1 4 2
Neân : + ≥ = (1)
a+ b−c b+ c−a a+ b−c+ b+ c−a b
1 1 2
Töông töï : + ≥ (2)
b+ c−a c+a− b c
1 1 2
+ ≥ (3)
c+a−b a+ b−c a
Töø (1), (2), (3) suy ra ñieàu phaûi chöùng minh.
1.34
Cho hai soá döông x,y thoûa ñieàu kieän x+y =1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
1 1
+ 2 ≥6
xy x + y 2
Höôùng daãn :
1
- Duøng haèng baát ñaúng thöùc : (x + y)2 ≥ 4xy tìm ñöôïc : ≥4
xy
1 1 4
- Vaän duïng baát ñaúng thöùc :
+ ≥ (vôùi a, b > 0) :
a b a+ b
1 1 1 ⎛ 1 1 ⎞ 1 4
+ 2 = +⎜ + 2 2 ⎟
≥ + …
xy x + y 2
2xy ⎝ 2xy x + y ⎠ 2xy (x + y)2
9
1.35
Cho ba soá x, y, z thoûa hai ñieàu kieän :
x + y + z = 2 vaø xy + yz + zx = 1
⎡ 4⎤
Chöùng minh raèng moãi soá x, y, z ñeàu thuoäc ñoaïn ⎢ 0; ⎥
⎣ 3⎦
Höôùng daãn :
x+y+z=2⇔2–x=y+z
(2 – x)2 = (y + z)2 ≥ 4yz
4yz = 4[1 – x(y + z)] = 4[1 – x(2 – x)]
4
(2 – x)2 ≥ 4(x – 1)2 ⇔ x(3x – 4) ≤ 0 ⇔ 0 ≤ x ≤
3
Töông töï vôùi y vaø z.
1.36
2
a2 + b 2 ⎛ a + b ⎞
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : ≥⎜ ⎟
2 ⎝ 2 ⎠
2. Vaän duïng ñeå chöùng minh raèng neáu coù 1 + x + 1 + y = 2 1 + z
thì coù : x + y ≥ 2z
1.37
Cho hai soá döông x, y thoûa ñieàu kieän x + y = 1. Chöùng minh raèng :
2 2
⎛ 1⎞ ⎛ 1 ⎞ 25
⎜x + ⎟ +⎜y + ⎟ ≥
⎝ x⎠ ⎝ y⎠ 2
Höôùng daãn :
2
a2 + b 2 ⎛ a + b ⎞
Vaän duïng baát ñaúng thöùc : ≥⎜ ⎟
2 ⎝ 2 ⎠
2 2
1 ⎡⎛ ⎤ 1⎛
2
1⎞ ⎛ 1⎞ 1 1⎞
⎢⎜ x + ⎟ + ⎜ y + ⎟ ⎥ ≥ ⎜x+ + y+ ⎟
2 ⎢⎝ x⎠ ⎝ y⎠ ⎥⎦ 4 ⎝ x y⎠
⎣
2 2
1⎡ x + y⎤ 1⎛ 1 ⎞
= ⎢( x + y ) + ⎥ = ⎜1 + ⎟ (do x + y = 1)
4⎣ xy ⎦ 4 ⎝ xy ⎠
1
Maët khaùc : (x + y)2 ≥ 4xy hay 1 ≥ 4xy ⇒ ≥4 (do xy > 0)
xy
2 2
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ 1 25
Neân : ⎜ x + ⎟ + ⎜ y + ⎟ ≥ (1 + 4 ) =
2
⎝ x⎠ ⎝ y⎠ 2 2
10
1.38
2
a 2 + b 2 + c2 ⎛ a + b + c ⎞
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : ≥⎜ ⎟
3 ⎝ 3 ⎠
2. Cho ba soá döông x, y, z thoûa ñieàu kieän x + y + z = 1.
2 2 2
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞
Chöùng minh raèng : ⎜ x + ⎟ + ⎜ y + ⎟ + ⎜ z + ⎟ ≥ 33
⎝ x⎠ ⎝ y⎠ ⎝ z⎠
Höôùng daãn :
2 2 2 2
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ 1⎛ 1 1 1⎞
2. ⎜ x + ⎟ + ⎜ y + ⎟ + ⎜ z + ⎟ ≥ ⎜ x + + y + + z + ⎟
⎝ x⎠ ⎝ y⎠ ⎝ z ⎠ 3⎝ x y z⎠
2 2
1⎡ ⎛ 1 1 1 ⎞⎤ 1⎛ x + y + z x + y + z x + y + z ⎞
= ⎢( x + y + z ) + ⎜ + + ⎟ ⎥ = ⎜ 1 + + + ⎟
3⎣ ⎝ x y z ⎠⎦ 3⎝ x y z ⎠
2
1⎡ ⎛ x y ⎞ ⎛ y z ⎞ ⎛ z x ⎞⎤ 1
= ⎢1 + (1 + 1 + 1) + ⎜ + ⎟ + ⎜ + ⎟ + ⎜ + ⎟ ⎥ ≥ (1 + 1 + 1 + 1 + 2 + 2 + 2 )
2
3⎣ ⎝ y x ⎠ ⎝ z y ⎠ ⎝ x z ⎠⎦ 3
1 2
= .10 > 33
3
1.39
1. Cho a > b > 0, so saùnh hai soá :
1+ a 1+ b
A= B=
1 + a + a2 1 + b + b2
2. So saùnh hai soá :
A = 1999 + 2001 B = 2 2000
1.40
Cho hai soá nguyeân m vaø n vôùi m > n. Chöùng minh raèng :
1. Neáu 0 < x < 1 thì xm < xn
2. Neáu x > 1 thì xm > xn
Höôùng daãn :
Ñaët k = m – n > 0
1. Neáu 0 < x < 1 thì : 0 < xk < 1k vaø 0 < xn
Neân : xn.xk < xn.1k hay xn.xm – n < xn.1k
xm < xn
2. Neáu x > 1 thì :
Neân : xn.xk > xn.1k hay xn + k > xn
xm > xn
11
1.41
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : a12 – a9 + a4 – a + 1 > 0
2. Chöùng minh raèng neáu coù baát ñaúng thöùc : y ≥ x3 + x2 + |x| + 1
thì coù baát ñaúng thöùc : x2 + y2 ≥ 1
1.42
Cho –1 ≤ x ≤ 1 vaø soá nguyeân döông n, chöùng minh raèng :
(1 + x)n + (1 – x)n ≤ 2n
Gôïi yù :
1+ x 1− x
Töø –1 ≤ x ≤ 1 suy ra : 0 ≤ ≤ 1 vaø 0 ≤ ≤1
2 2
n n
⎛1+ x ⎞ 1+ x ⎛1− x ⎞ 1− x
Neân : ⎜ ⎟ ≤ ⎜ ⎟ < …
⎝ 2 ⎠ 2 ⎝ 2 ⎠ 2
1.43
Cho ba soá khoâng aâm thoûa ñieàu kieän : x + y + z = 1
Chöùng minh baát ñaúng thöùc : 4(1 – x)(1 – y)(1 – z) ≤ x + 2y + z
Ñaúng thöùc xaûy ra khi naøo ?
Höôùng daãn :
Do x + y + z = 1, ta coù : 1 – x = y + z
Do 0 ≤ y ≤ 1 , ta coù : 0 ≤ 1 – y2 ≤ 1
Töø haèng baát ñaúng thöùc : (a + b)2 ≥ 4ab
4(1 – x)(1 – y)(1 – z) = 4[(y + z)(1 – z)].(1 – y) ≤
≤ (y + z + 1 – z)2.(1 – y) = (1 + y)2(1 – y) = (1 – y2)(1 + y) ≤
≤ 1 + y = x + y + z + y = x + 2y + z
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi :
⎧1 − x = 1 − z
⎪ 1
⎨(1 − y )(1 + y) = 1 + y ⇔ x = z = ;y=0
2
⎪x + y + z = 1 2
⎩
1.44
Cho x2 + y2 + z2 = 1 , chöùng minh baát ñaúng thöùc :
xyz + 2(xy + yz + zx + x + y + z + 1) ≥ 0
Höôùng daãn :
Trong ñieàu kieän : x2 + y2 + z2 = 1 bieán ñoåi veá traùi thaønh :
A = (xyz + xy + yz + zx + x + y + z + 1) + (xy + yz + zx + x + y + z + 1)
Maø :
12
xyz + xy + yz + zx + x + y + z + 1 = (x + 1)(y + 1)(z + 1) (1)
Vaø
xy + yz + zx + x + y + z + 1 = x2 + y2 + z2 + xy + yz + zx + x + y + z
(x + y + z + 1)2
= (2)
2
Maø |x| ≤ 1 , |y| ≤ 1 , |z| ≤ 1 suy ra ñieàu phaûi chöùng minh.
1.45
Chöùng minh raèng neáu a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc thì :
ab + bc + ca ≤ a2 + b2 + c2 < 2(ab + bc + ca)
Gôïi yù :
a < b + c vaø a > 0 ⇒ a2 < a(b + c) hay a2 < ab + ca
1.46
Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc . Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
abc ≥ (a + b – c)(b + c – a)(c + a – b)
Höôùng daãn :
a, b, c > 0, a + b > c, b + c > a, c + a > b
a2 ≥ a2 – (b – c)2 hay a2 ≥ (a + b – c)(c + a – b) (1)
Töông töï :
b2 ≥ (b + c – a)(a + b – c) (2) c2 = (c + a – b)(b + c – a) (3)
1.47
Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc vôùi a ≤ b ≤ c.
Chöùng minh baát ñaúng thöùc : (a + b + c)2 ≤ 9bc
Höôùng daãn :
Do a ≤ b neân : (a + b + c)2 ≤ (2b + c)2
Ta chöùng minh baát ñaúng thöùc : (2b + c)2 ≤ 9bc
Xeùt hieäu hai veá : (2b + c)2 – 9bc = (b – c)(4b – c)
Maø b ≤ c neân b – c ≤ 0, do ñoù ta coøn phaûi chöùng minh : 4b – c ≥ 0
Do a ≤ b neân :
4b – c = 2b + (b + b – c) ≥ 2b + (a + b - c)
Maø a + b – c > 0 neân :
4b – c ≥ 2b + (a + b – c) > 0
Baát ñaúng thöùc ñöôïc chöùng minh.
13
1.48
Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc coù chu vi laø 2. Chöùng minh
raèng : a2 + b2 + c2 + 2abc < 2
Höôùng daãn :
Tröôùc heát chöùng minh : a < 1; b < 1 ; c < 1
Ñeå coù :
(1 – a)(1 – b)(1 – c) > 0 ⇔ 1 – (a + b + c) + ab + bc + ca – abc > 0
Maø a + b + c = 2, neân : -1 + ab + bc + ca – abc > 0
Vaän duïng haèng ñaúng thöùc : (a + b + c)2 = a2 + b2 + c2 + 2(ab + bc + ca)
(a + b + c)2 − (a2 + b2 + c2 ) a 2 + b 2 + c2
ab + bc + ca = = 2−
2 2
a +b +c
2 2 2
Ta coù : -1 + 2 - − abc > 0
2
hay 2 – (a2 + b2 + c2) – 2abc > 0
⇔ a2 + b2 + c2 + 2abc < 2
14
2. VAØI BAÁT ÑAÚNG THÖÙC
THÖÔØNG DUØNG
A. BAÁT ÑAÚNG THÖÙC CAUCHY
1. Ñònh lyù :
• Vôùi hai soá khoâng aâm a vaø b, ta coù baát ñaúng thöùc :
a+ b
≥ ab
2
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi a = b
2. Heä quaû :
• Neáu a ≥ 0, b ≥ 0 vaø toång a + b = k (haèng) thì tích ab lôùn
nhaát khi vaø chæ khi a = b :
k2
max(ab) = ⇔a=b
4
Trong caùc hình chöõ nhaät coù chu vi baèng nhau thì hình vuoâng coù
dieän tích lôùn nhaát.
• Neáu a ≥ b, b ≥ 0 vaø tích ab = k (haèng) thì toång a + b nhoû
nhaát khi vaø chæ khi a = b
min(a + b) = 2 k ⇔ a = b
Trong caùc hình chöõ nhaät coù dieän tích baèng nhau thì hình vuoâng coù
chu vi nhoû nhaát.
3. Toång quaùt :
• Vôùi a1, a2, …, an laø n soá khoâng aâm, ta coù baát ñaúng thöùc :
a1 + a2 + ... + an n
≥ a1a2 ...an
n
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : a1 = a2 = … = an
2.1
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc Cauchy cho hai soá khoâng aâm :
a+ b
≥ ab
2
2. Vaän duïng ñeå chöùng minh baát ñaúng thöùc Cauhy coù boán soá khoâng aâm, ba
soá khoâng aâm :
a+ b+ c+d 4 a+ b+c 3
≥ abcd ≥ abc
4 3
15
2.2
1. Cho ba soá khoâng aâm a, b, c. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
(a + b)(b + c)(c + a) ≥ 8abc
2. Cho a, b, c ≥ 0 vaø a + b + c = 1, chöùng minh baát ñaúng thöùc :
a4 + b4 + c4 ≥ abc
2.3
x
1. Chöùng minh raèng, neáu x > 1 thì : ≥2
x −1
x2 y2
2. Cho x > 1 vaø y > 1, chöùng minh baát ñaúng thöùc : + ≥8
y −1 x −1
2.4
a2 + 5
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : ≥4
a2 + 1
2. Cho a ≥ 1 vaø b ≥ 1, chöùng minh baát ñaúng thöùc : a b − 1 + b a − 1 ≤ ab
Gôïi yù :
a2 + 5 4
1. = a2 + 1 + 2. a − 1 = (a − 1).1
a2 + 1 a2 + 1
2.5
1
1. Cho a, b, c ≥ - vaø a + b + c = 1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
4
4a + 1 + 4b + 1 + 4c + 1 < 5
2. Cho a, b, c > 0, Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
1 1 1 a+ b+c
2
+ 2 + 2 ≤
a + bc b + ca c + ab 2abc
Höôùng daãn :
1. Löu yù ñaúng thöùc khoâng xaûy ra.
1 1
2. a2 + bc ≥ 2 a2 bc = 2a bc ⇒ ≤
a + bc
2
2a bc
16
2.6
Cho ba soá döông x, y, z vôùi x > z vaø y > z.
Chöùng minh baát ñaúng thöùc : z(x − z) + z(y − z) ≤ xy
Höôùng daãn :
Bình phöông hai veá ñöôïc :
z(x – z) + z(y – z) + 2 z(x − z).z(y − z) ≤ xy
⇔ 2z (x − z)(y − z) ≤ 2z2 + xy – yz – zx
⇔ 2z (x − z)(y − z) ≤ z2 + (x – z)(y – z)
Ñaây laø baát ñaúng thöùc ñuùng theo baát ñaúng thöùc Cauchy vôùi hai soá döông z2
vaø (x – z)(y – z)
2.7
⎛ a+ b+c⎞
Goïi a, b, c laø ba caïnh moät tam giaùc vaø p laø nöûa chu vi ⎜ p = ⎟.
⎝ 2 ⎠
1
(p – a)(p – b)(p – c) ≤ abc
8
2.8
Goïi R, r vaø S laàn löôït laø baùn kính ñöôøng troøn ngoaïi tieáp, baùn kính ñöôøng
troøn noäi tieáp vaø dieän tích moät tam giaùc vuoâng. Chöùng minh raèng :
R + r ≥ 2S
Höôùng daãn :
Goïi a laø ñoä daøi canh huyeàn, b vaø c laø ñoä daøi hai caïnh goùc vuoâng
a 1 1
R= S = (a + b + c)r vaø S = bc
2 2 2
bc
r=
a+ b+c
Neân :
a bc a(a + b + c) + 2bc a2 + ab + ca + 2bc
R+r= + = =
2 a+ b+c 2(a + b + c) 2(a + b + c)
2 2 2
Maø theo ñònh lí Pitago thì : a = b + c neân
b2 + c2 + ab + ac + 2bc (b + c)2 + a(b + c)
R+r= =
2(a + b + c) 2(a + b + c)
(b + c)(a + b + c) b + c
= =
2(a + b + c) 2
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy cho hai soá döông b, c:
17
b+c 1
R+r= ≥ bc = 2S (do S = bc )
2 2
2.9
1. Cho ba soá döông a, b, c . Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
⎛1 1 1⎞
(a + b + c) ⎜ + + ⎟ ≤ 9
a b c
⎝ ⎠
2. Vaän duïng keát quaû ñoù ñeå chöùng minh baát ñaúng thöùc :
x y z 3
+ + ≥
y+z z+x x+y 2
vôùi x, y, z laø ba soá döông.
Gôïi yù :
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy vôùi ba soá döông :
a + b + c ≥ 3 3 abc ⎫
⎪ ⎛1 1 1⎞
1 1 1 1 1 1 ⎬ ⇒ ( a + b + c) ⎜ + + ⎟ ≥ 9
+ + ≥ 33 . . ⎪ ⎝a b c⎠
a b c a b c⎭
2.10
1. Cho x ≥ 0 vaø y ≥ 0. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : 3x2 + 7y2 > 9xy2
2. Cho ba soá khoâng aâm a, b, c. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
a3 + b3 + c3 ≥ a2 bc + b2 ca + c2 ab
Gôïi yù :
1. Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy cho ba soá khoâng aâm :
3x3 + 7y3 = 3x3+3y3 + 4y3 ≥ 3
3x3 .3y3 .4y 3 = 3xy 2 3 32.4 >3xy2 3 33 = 9xy2
2. a3 + b3 + c3 ≥ 3abc ⇔ 2(a3 + b3 + c3) ≥ a3 + b3 + c3 + 3abc
= (a3 + abc) + (b3 + abc) + (c3 + abc)
a3 + abc ≥ 2 a3abc = 2a2 bc
b3 + abc ≥ 2b2 ca c2 + abc ≥ 2c2 ab ……
3 3 3 2
a + b + c ≥ a bc + b2 ca + c2 ab
18
2.11
Chöùng minh caùc baát ñaúng thöùc sau ñaây :
1. 4(x2 + y2)3 ≥ 27x2y4
x6 + y9
2. ≥ 3x2y3 – 16 (vôùi y ≥ 0)
4
Gôïi yù :
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy vôùi ba soá khoâng aâm :
2
2 2 2 y2 y2 2 y y2
1. x + y = x + + ≥3 x . .
3 …
2 2 2 2
x6 + y9
2. ≥ 3x2y2 – 16 ⇔ x6 + y9 + 64 ≥ 12x2y3
4
x6 + y9 + 64 = (x2)3 + (y3)3 + 43 ≥ 3 3 x 6 .y 9 .43 …
2.12
1 1 1
Cho ba soá döông x, y, z thoaû ñieàu kieän : + + ≥2
1+ x 1+ y 1+ z
1
Chöùng minh raèng : xyz ≤
8
Gôïi yù :
Ñieàu kieän ñaõ cho töông ñöông vôùi : 1 ≥ 2xyz + xy + yz + zx
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy vôùi boán soá khoâng aâm
2.13
x1 x 2 x
1. Cho n soá döông : x1, x2, … ,xn . Chöùng minh raèng : + + ... + n ≥ n
x2 x3 x1
2. Cho ba soá khoâng aâm z, y, z thoaû ñieàu kieän x + y + z = 1.
1
Chöùng minh raèng : xy2z3 ≤
432
Gôïi yù :
y y z z z
2. x + y + z = x + + + + + (=1)
2 2 3 3 3
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy cho saùu soá khoâng aâm.
19
2.14
1. Cho ba soá döông x, y, z thoûa ñieàu kieän x + y + z = 1.
Chöùng minh raèng : 16xyz ≤ y + z
2. Cho boán soá döông x, y, z, t thoûa ñieàu kieän :
1 1 1 1
+ + + ≥3
1+ x 1+ y 1+ z 1+ t
1
Chöùng minh raèng : xyzt ≤
81
Höôùng daãn :
1. 1 = x + (y + z) ≥ 2 x(y + z) ⇔ 1 ≥ 4x(y + z)
⇔ y + z ≥ 4x(y + z)2 ⇔ y + z ≥ 4x(2 yz )2 ⇔ y + z ≥ 16xyz
2. Nhaän xeùt :
1 ⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞ y z t
≥ ⎜1 − ⎟ + ⎜1 − ⎟ + ⎜1 − ⎟ = + +
1+ x ⎝ 1+ y ⎠ ⎝ 1+ z ⎠ ⎝ 1+ t ⎠ 1+ y 1+ z 1+ t
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy cho ba soá khoâng aâm :
1 y z t yzt
≥ + + ≥ 33
1+ x 1+ y 1+ z 1+ t (1 + y)(1 + z)(1 + t)
Töông töï, roài nhaân theo veá boán baát ñaúng thöùc tìm ñöôïc :
1 xyzt
≥ 81
(1 + x)(1 + y)(1 + z)(1 + t) (1 + x)(1 + y)(1 + z)(1 + t)
1
xyzt ≤
81
20
B. BAÁT ÑAÚNG THÖÙC SCHWARTZ
4. Ñònh lí :
• Neáu (a ; b) vaø (z ; y) laø hai boä hai soá thì :
(ax + by)2 ≤ (a2 + b2)(x2 + y2) hay |ax + by| ≤ (a2 + b2 )(x 2 + y 2 )
x y
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi =
a b
(vôùi qui öôùc a = 0 thì x = 0, b = 0 thì y = 0)
5. Toång quaùt :
Neáu (a1 , a2 , … , an) vaø (x1 , x2 , … , xn) laø hai boä n soá thì :
(a1x1 + a2x2 + … + anxn)2 ≤ (a12 + a22 + … + an2)(x12 + x22 + … + xn2)
hay |a1x1 + a2x2 + … + anxn| ≤ (a
2
1 + a22 + ... + a2n )( x12 + x 22 + ... + x 2n )
x1 x 2 x
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi = = ... = n (vôùi qui öôùc treân)
a1 a2 an
2.15
1. (ax + by)2 ≤ (a2 + b2)(x2 + y2)
2. (ax + by + cz)2 ≤ (a2 + b2 + c2)(x2 + y2 + z2)
2.16
1. Cho hai soá x, y thoûa ñieàu kieän 4x – 6y = 1.
1
Chöùng minh raèng : 4x2 + 9y2 ≥
8
2. Cho hai soá x, y thoaû ñieàu kieän 2x + 3y = 5.
Chöùng minh raèng : 2x2 + 3y2 ≥ 5
2.17
1. Cho a2 + b2 = 1 vaø x2 + y2 + z2 = 1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
|ax + by + z| ≤ 2
2. Cho xy + yz + zx = 4. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
16
x4 + y4 + z4 ≥
3
21
2.18
3 50
Cho ≤x≤ , chöùng minh baát ñaúng thöùc :
2 3
x + 1 + 2x − 3 + 50 − 3x < 12
2.19
Cho ba soá döông x, y, z thoaû ñieàu kieän x > z vaø y > z.
Chöùng minh : z(x − z) + z(y − z) ≤ xy
Gôïi yù :
z(x − z) + z(y − z) = z. x − z + y − z. z ≤
(z + y − z)(x − z + z) = yx
2.20
Cho x + y + z = 1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
36
x2 + 4y2 + 9z2 ≥
49
Gôïi yù :
2 2 2
⎛ 1 1 ⎞ ⎡ 2 ⎛ 1⎞ ⎛1⎞ ⎤ 2
1 = ⎜ 1.x + .2y + 3z ⎟ ≤ ⎢1 + ⎜ ⎟ + ⎜ ⎟ ⎥ ⎡⎣ x + (2y)2 + (3z)2 ⎤⎦
⎝ 2 3 ⎠ ⎢⎣ ⎝ 2 ⎠ ⎝ 3 ⎠ ⎥⎦
2.21
Cho hai soá x, y thoûa ñieàu kieän : (x – 1)2 + (y – 2)2 = 5
Chöùng minh raèng : x + 2y ≤ 10
Höôùng daãn :
[1(x – 1)2 + 2(y – 2)2] ≤ (12 + 22)[(x – 1)2 + (y – 2)2] = 5.5
(x + 2y – 5)2 ≤ 25
x + 2y – 5 ≤ |x + 2y – 5| ≤ 5
x + 2y ≤ 10
2.22
Goïi x0 laø moät nghieäm cuûa phöông trình baäc hai : x2 + px + q = 0. Chöùng
minh raèng :
x 0 2 < p 2 + q2 + 1
Höôùng daãn :
x02 + px0 + q = 0 ⇔ x02 = - (px0 + q)
x04 = (px0 + q)2 ≤ (p2 + q2)(x02 + 1)
22
x 4 − 1 ( x 0 + 1)( x 0 − 1)
2 2
2 x42
p + q = 2 0 > 20 = = x 20 − 1
x0 + 1 x0 + 1 2
x0 + 1
x02 < p2 + q2 + 1
2.23
a+b+c
Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc , ñaët p = .
2
p < p−a + p−b + p−x ≤ 3p
Höôùng daãn :
- Duøng bieán ñoåi töông ñöông ñeå coù : p < p−a + p−b + p−c
- Duøng baát ñaúng thöùc Schwartz ñeå coù : p−a + p−b + p−c≤ 3p
2.24
Cho ba soá döông x, y, z. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
xyz(x + y + z) ≤ x3y + y3z + z3x
Höôùng daãn :
- Chöùng minh baát ñaúng thöùc töông vôùi :
x2 y2 z2
x+y+z≤ + +
z x y
- Vaän duïng baát ñaúng thöùc Schwartz :
2
⎛ x y z ⎞
⎜⎜ . z+ . x+ . y⎟ ≤
z x y ⎟
⎝ ⎠
2
⎡ x ⎞ ⎛ y ⎞ ⎛ z ⎞ ⎤⎡
2 2
⎛
( z ) + ( x ) + ( y ) ⎤⎥⎦
2 2 2
≤ ⎢⎜ ⎟ +⎜ ⎟ +⎜ ⎟ ⎥
⎢⎝ z ⎠ ⎝ x ⎠ ⎜⎝ y ⎟⎠ ⎥ ⎢⎣
⎣ ⎦
2.25
Cho a2 + b2 + c2 + d2 = 1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
(x2 + ax + b)2 + (x2 + cx + d)2 ≤ (2x2 + 1)2
Höôùng daãn :
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Schwartz :
(x2 + ax + b)2 = (x.x + ax + b.1)2 ≤ (x2 + a2 + b2)(x2 + x2 + 1) (1)
(x2 + cx + d)2 = (x.x + cx + d.1)2 ≤ (x2 + c2 + d2)(x2 + x2 + 1) (2)
Coäng (1) vaø (2) ñöôïc ñieàu phaûi chöùng minh .
23
C. BAÁT ÑAÚNG THÖÙC CHÖÙA GIAÙ TRÒ TUYEÄT ÑOÁI
6. Ñònh lí :
• Vôùi hai soá thöïc a, b ta coù :
1. |a + b| ≤ |a| + |b|
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : ab ≥ 0
2. |a – b| ≤ |a| + |b|
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : ab ≤ 0
Nhaéc laïi :
1. |a| ≥ 0 |a| = 0 ⇔ a = 0
2. -|a| ≤ a ≤ |a| - |a| = a = |a| ⇔ a = 0
2.26
Cho hai soá thöïc a, b. Chöùng minh caùc baát ñaúng thöùc :
1. |a + b| ≤ |a| + |b| . Ñaúng thöùc xaûy ra khi naøo ?
2. |a – b| ≤ |a| + |b| . Ñaúng thöùc xaûy ra khi naøo ?
Höôùng daãn :
1. Duøng pheùp bieán ñoåi töông ñöông :
|a + b| ≤ |a| + |b| ⇔ (a + b)2 ≤ (|a| + |b|)2
⇔ a2 + 2ab + b2 = a2 + 2|ab| + b2 ⇔ ab ≤ |ab| (baát ñaúng thöùc ñuùng)
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : ab ≥ 0
2. Chöùng minh töông töï, ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : ab ≤ 0
2.27
Cho |x| < 1 vaø |y | < 1. Chöùng minh moãi baát ñaúng thöùc sau ñaây :
x−y
1. |x + y| < |1 + xy| 2. <1
1 − xy
2.28
Chöùng minh moãi baát ñaúng thöùc sau ñaây :
|x| 1 x+y
1. ≤ 2. ≤1 (vôùi |x| ≥ 2 vaø |y| ≥ 2)
1+ x 2
2 xy
2.29
x | x −1| | x − 2 |
Chöùng minh raèng : -3 ≤ + + ≤ 3 (vôùi x ≠ 0, x ≠ 1, x ≠ 2)
| x | x −1 x−2
24
3. VAØI PHÖÔNG PHAÙP KHAÙC ÑEÅ CHÖÙNG MINH
BAÁT ÑAÚNG THÖÙC
A. PHÖÔNG PHAÙP LAØM TROÄI
Döïa vaøo caùc tính chaât cuûa baát ñaúng thöùc ñeå bieán ñoåi moät veá cuûa baát ñaúng
thöùc thaønh daïng tính ñöôïc toång hay tích höõu haïn. Thöôøng thì :
• Ñeå tính toång höõu haïn ta bieán ñoåi soá haïng toång quaùt veà daïng hieäu
hai soá haïng lieân tieáp :
u n = an – an – 1
Töø ñoù :
S = (a1 – a2) + (a2 – a3) + … + (an – an + 1) = a1 – an + 1
• Ñeå tính tích höõu haïn ta bieán ñoåi soá haïng toång quaùt veà daïng thöông
hai soá haïng lieân tieáp :
an
un =
an +1
a a a a
Töø ñoù : P = 1 . 2 .... n = 1
a2 a3 an +1 an +1
• Hoaëc xeùt tính chaát cuûa moãi haïng töû.
3.1
Cho soá nguyeân n ≥ 1, chöùng minh raèng :
1 1 1
1. + + ... + <1
1.2 2.3 n(n + 1)
1 1 1 1
2. + + ... + <
1.3 3.5 (2n − 1)(2n + 1) 2
Höôùng daãn :
1 1 1
1. = −
n(n + 1) n n + 1
1 1⎛ 1 1 ⎞
2. = ⎜ − ⎟
(2n − 1)(2n + 1) 2 ⎝ 2n − 1 2n + 1 ⎠
25
3.2
Cho soá nguyeân n ≥ 2, chöùng minh raèng :
1 1 1 1
1. 1 + + 2 + ... + 2 < 2 −
2 3
2
n n
1 1 1 1 1
2. 2 + 2 + .... + < −
2 4 (2n) 2
2 4n
Höôùng daãn :
1 1 1
1. = −
(n − 1)n n − 1 n
1 1 1 1⎛ 1 1 ⎞
2. 2 + 2 + ... + = 2 ⎜ 1 + 2 + ... + 2 ⎟
2 4 (2n) 2
2 ⎝ 2 n ⎠
3.3
1 1 1 5
Chöùng minh raèng : + + .... + >
1001 1002 2000 8
Höôùng daãn :
Gheùp bieåu thöùc ôû veá traùi thaønh boán nhoùm moãi nhoùm 250 haïng töû roài laøm
troäi töøng nhoùm.
3.4
1
Cho ba soá x, y, z ñeàu khoâng nhoû hôn - vaø thoûa ñieàu kieän x + y + z = 1
4
Chöùng minh raèng : 4x + 1 + 4y + 1 + 4z + 1 < 5
Höôùng daãn :
1
4x + 1 ≤ 4x 2 + 4x + 1 = |2x + 1| = 2x + 1 (do x ≥ - )
4
4x + 1 + 4y + 1 + 4z + 1 ≤ 2(x + y + z) + 3 = 5
Löu yù : loaïi tröø tröôøng hôïp xaûy ra ñaúng thöùc
3.5
Cho ba soá nguyeân n > 1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc :
1 1 1 1 1
+ + + ... + 2 + 2 >1
n n +1 n + 2 n −1 n
Gôïi yù :
1
- Haïng töû nhoû nhaát cuûa veá traùi :
n2
- Keå töø haïng töû thöù hai, soá haïng töû laø : n2 – n
26
3.6
Chöùng minh raèng vôùi moïi soá nguyeân n > 1, ta ñeàu coù :
1 1 1 1 3
< + + ... + <
2 n +1 n + 2 n+n 4
Höôùng daãn :
1 1 1 1 1 1
> > .... = (n haïng töû)
n + 1 2n n + 2 2n n + n 2n
- Chöùng minh boå ñeà :
1 1 3
+ < (k = 1 ; 2 ; 3 …… ; k ≤ n)
n + k 2n − k + 1 2n
- Vaän duïng :
1 1 3 1 1 3 1 1 3
+ < ; + < ; … + <
n + 1 2n 2n n + 2 2n − 1 2n 2n n + 1 2n
Neân :
⎛ 1 1 1 ⎞ 3 3
2⎜ + + ... + ⎟ < n. =
⎝ n +1 n + 2 2n ⎠ 2n 2
1 1 1 3
+ + .... + <
n +1 n + 2 2n 4
3.7
Chöùng minh baát ñaúng thöùc (n laø soá nguyeân döông) :
1 1 1 1 1
+ + + ... + 2 <
5 13 25 n + (n + 1) 2
2
Gôïi yù :
n2 + (n + 1)2 = 2n2 + 2n + 1 = 2n(n + 1) + 1
n2 + (n + 1)2 ≥ 2n(n + 1)
1 1 1 1 1⎛ 1 1 ⎞
< = . = ⎜ − ⎟
n + (n + 1)
2 2
2n(n + 1) 2 n(n + 1) 2 ⎝ n n + 1 ⎠
3.8
Chöùng minh raèng vôùi moïi soá nguyeân n ≥ 1.
1 3 2n − 1 1
. ...... ≤
2 4 2n 2n + 1
Gôïi yù :
2n − 1 (2n − 1)2 (2n − 1)2 2n − 1
= ≤ =
2n 4n 2 2
4n − 1 2n + 1
27
B. PHÖÔNG PHAÙP PHAÛN CHÖÙNG
Ta giaû söû baát ñaúng thöùc phaûi chöùng minh sai, roài keát hôïp vôùi giaû
thieát suy ra ñieàu ñoù voâ lyù. Ñieàu voâ lyù coù theå laø traùi vôùi giaû thieát, coù theå laø
ñieàu traùi vôùi ñieàu ñuùng, coù theå laø hai ñieàu maâu thuaãn nhau … Töø ñoù suy ra
baát ñaúng thöùc phaûi chöùng minh laø ñuùng.
3.9
Cho ba soá x, y, z thuoäc khoaûng (0 ; 1). Chöùng minh raèng coù ít nhaát moät
trong ba baát ñaúng thöùc sau ñaây laø sai :
1 1 1
x(1 – y) > y(1 – z) > z(1 – x) >
4 4 4
3.10
Cho boán soá x, y, z, t thoûa ñieàu kieän : x + y = 2zt. Chöùng minh raèng coù ít
nhaát moät trong hai baát ñaúng thöùc sau ñaây laø ñuùng :
z2 ≥ x t2 ≥ y
3.11
Cho ba soá x, y, z thoûa ba ñieàu kieän :
x+y+z>0 xy + yz + zx > 0 xyz > 0
Chöùng minh raèng caû ba soá x, y, z ñeàu laø soá döông.
Höôùng daãn :
Giaû söû x ≤ 0 thì töø xyz > 0 phaûi coù x < 0
Neáu x < 0 thì yz < 0
Do : xy + yz + zx > 0 ta coù : xy + zx > -yz > 0 (do yz < 0)
hay : x(y + z) > 0
Maø x < 0 neân : y + z < 0
Do ñoù : x + y + z < 0
Voâ lí, vaäy x > 0 (do x ≠ 0), töông töï : y > 0 ; z > 0
3.12
Chöùng minh raèng khoâng coù ba soá a, b, c naøo ñoàng thôøi thoaû ba baát ñaúng
thöùc :
|b – c| > |a| |c – a| > |b| |a – b| > |c|
Höôùng daãn :
Giaû söû coù ba soá a, b, c thoûa caû ba baát ñaúng thöùc treân, theá thì :
28
|b – c| > |a| ⇔ (b – c)2 > a2 ⇔ - (a + b – c)(c + a – b) > 0 (1)
Töông töï :
- (b + c – a)(a + b – c) > 0 (2) - (c + a – b)(b + c – a) > 0
(3)
Tö (1) (2) (3) suy ra :
- [(a + b – c)(b + c – a)(c + a – b)]2 > 0
Voâ lí, vaäy khoâng coù ba soá a, b, c naøo ñoàng thôøi thoûa ba baát ñaúng thöùc
neâu treân.
C. PHÖÔNG PHAÙP TRUY CHÖÙNG (QUY NAÏP TOAÙN HOÏC)
Cho moät baát ñaúng thöùc phuï thuoäc vaøo soá nguyeân döông n. Ñeå chöùng minh
baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n ≥ n0 , ta thöïc hieän nhö sau :
1. Kieåm nghieäm baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = n0
2. Giaû söû baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = k (ta coù giaû thieát quy naïp)
3. Töø ñoù chöùng minh baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = k + 1 (thay n = k + 1 roài
bieán ñoåi ñeå aùp duïng giaû thieát quy naïp)
Keát luaän baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi moïi n ≥ n0
3.13
Cho soá nguyeân n ≥ 3, chöùng minh baát ñaúng thöùc : 2n > 2n + 1
3.14
Vôùi nhöõng soá nguyeân döông n naøo thì baát ñaúng thöùc sau ñaây ñuùng :
2n > n2
Höôùng daãn :
- Thöû ñeå thaáy :
• Vôùi n = 1 thì baát ñaúng thöùc ñuùng
• Vôùi n = 2, 3, 4 thì baát ñaúng thöùc khoâng ñuùng
• Vôùi n = 5 thì baát ñaúng thöùc ñuùng
- Giaû söû baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = k (k ∈ Z vaø k ≥ 5)
2k > k2
- Ta chöùng minh baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = k + 1, nghóa laø :
2k + 1 > (k + 1)2
Ta coù :
2k + 1 – (k + 1)2 = 2.2k – k2 – 2k – 1 > 2k2 – k2 – 2k – 1
= (k – 1)2 – 2 ≥ 0 (vì k ≥ 5)
Vaäy baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = 1 vaø n ≥ 5 (n ∈ Z)
29
3.15
Cho soá nguyeân n ≥ 2, chöùng minh baát ñaúng thöùc :
1 1 1 13
+ + ... + >
n +1 n + 2 2n 24
3.16
Goïi a, b, c laø ñoä daøi ba caïnh moät tam giaùc vuoâng (a laø ñoä daøi caïnh
huyeàn). Chöùng minh raèng :
a2n ≥ b2n + c2n (n ∈ N vaø n ≥ 1)
3.17
Chöùng minh raèng vôùi moïi giaù trò cuûa a
a2 + a2 + ... + a2 ≤ |a| + 1
Veá traùi coù n daáu
3.18
Cho soá nguyeân n ≥ 1, chöùng minh baát ñaúng thöùc :
1 1 1
1+ + + ... + <2 n
2 3 n
Höôùng daãn :
Ñaët E laø veá traùi cuûa baát ñaúng thöùc :
- Vôùi n = 1 ta coù :
1 < 2 1 (baát ñaúng thöùc ñuùng)
- Giaû söû baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = k, nghóa laø :
Ek < 2 k
- Ta phaûi chöùng minh baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi n = k + 1 nghóa laø :
Ek + 1 < 2 k + 1
Thaät vaäy :
1 2 k. k + 1 + 1
Ek + 1 < 2 k + =
k +1 k +1
Maø theo baát ñaúng thöùc Cauchy vôùi hai soá khoâng aâm thì :
2 k. k + 1 ≤ k + k + 1 = 2k + 1
2k + 1 + 1 2(k + 1)
Ek + 1 < = = 2 k +1
k +1 k +1
Vaäy baát ñaúng thöùc ñuùng vôùi moïi soá nguyeân n ≥ 1
30
4. VAÄN DUÏNG BAÁT ÑAÚNG THÖÙC
ÑEÅ TÌM CÖÏC TRÒ
Coi haøm soá f(x) coù taäp xaùc ñònh D :

1. k laø giaù trò lôùn nhaát cuûa f(x) neáu thoûa ñöôïc hai ñieàu kieän :
a) f(x) ≤ k (k laø haèng soá)
b) Coù luùc f(x) = k (nghóa laø coù giaù trò x0 cuûa x ñeå coù ñaúng thöùc)
Kí hieäu : maxf(x) = k (taïi x = x0)
2. k laø giaù trò nhoû nhaát cuûa f(x) neáu thoûa ñöôïc hai ñieàu kieän :
a) f(x) ≥ k (k laø haèng soá)
b) Coù luùc f(x) = k (nghóa laø coù giaù trò x0 cuûa x ñeå coù ñaúng thöùc)
Kí hieäu : min f(x) = k (taïi x = x0)
Nhö vaäy muoán tìm cöïc trò (giaù trò lôùn nhaát hay nhoû nhaát) cuûa moät haøm
soá f(x) treân taäp xaùc ñònh D, ta phaûi thöïc hieän hai böôùc :
• Chöùng minh moät baát ñaúng thöùc
• Tìm moät ñieåm cuûa D sao cho öùng vôùi ñieåm ñoù baát ñaúng thöùc trôû thaønh
moät ñaúng thöùc.
4.1
1. Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc :
A = (2x – 1)2 – 3|2x – 1| + 3
2. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa bieán thöùc :
B = -(x – 1)2 + 2(|x – 1| + 1)
Höôùng daãn :
3 2 3 3 3 5 1
1. A = (|2x – 1| - ) + ≥ minA = (taïi x = hoaëc x = - )
2 4 4 4 4 4
2
2. B = -(|x – 1| - 1) + 3 ≤ 3 maxB = 3 (taïi x = 2 hoaëc x = 0)
4.2
1. Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc :
A = x4 – 4x3 + 10x2 – 12x + 9
2. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa bieåu thöùc :
B = (x2 – 2x + 2)(2 + 4x – 2x2)
31
Gôïi yù :
1. A = (x2 – 2x + 3)2 = [(x – 1)2 + 2]2 ≥ 4
⎡9 1 ⎤ 9
2. B = [2 + (x2 – 2x)].2[1 – (x2 – 2x)] = 2 ⎢ − (x 2 − 2x + )2 ⎥ ≤
⎣4 2 ⎦ 2
4.3
1. Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc : A = |x – 3| + |x – 5|
2. Tìm soá nguyeân x ñeå bieåu thöùc :
B = |x – 2| + |x – 3| + |x – 4| + |x – 5|
coù giaù trò nhoû nhaát.
4.4
Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc :
P = x2 + xy + y2 – 3(x + y) + 5
Gôïi yù :
1
P = [(x2 + y2 + 4 + 2xy – 4x – 4y) + (x2 – 2x + 1) + (y2 – 2y + 1) + 4]
2
4.5
E = xy(x – 2)(y + 6) + 12x2 – 24x + 3y2 + 18y + 36
Höôùng daãn :
E = xy(x – 2)(y + 6) + 12x(x – 2) + 3y(y + 6) + 36
= x(x – 2)[y(y + 6) + 12] + 3[y(y + 6) + 12]
E = [(x – 1)2 + 2][(y + 3)2 + 3] ≥ 2.3 = 6
4.6
Cho hai soá x, y coù toång baèng 1. Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc :
A = x3 + y3 + xy
Höôùng daãn :
Trong ñieàu kieän : x + y = 1
A = x2 + y2 maø 2(x2 + y2) ≥ (x + y)2 = 1
1 1
min A = (taïi x = y = )
2 2
32
4.7
Cho hai soá x, y thoûa ñieàu kieän : x2 + y2 = 1. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa :
A = x6 + y 6
Gôïi yù :
Trong ñieàu kieän x2 + y2 = 1, bieán ñoåi ñeå coù :
A = 1 – 3x2y2 ≤ 1
4.8
Cho phöông trình coù hai aån soá x, y :
x2 + 3y2 + 2xy – 10x – 14y + 18 = 0
Tìm x, y ñeå toång x + y lôùn nhaát ? Nhoû nhaát ?
Gôïi yù :
Ñaët phöông trình döôùi daïng : (x + y – 5)2 + 2(y – 1)2 – 9 = 0
Neân :
9 – 2(y – 1)2 = (x + y – 5)2 ≥ 0
(x + y – 5)2 ≤ 9 ⇔ |x + y – 5| ≤ 3 ⇔ 2 ≤ x + y ≤ 8
4.9
2 2
⎛ 2 4 ⎞ ⎛ 2⎞
A= ⎜ x + 2 ⎟ − 8 ⎜ x + ⎟ + 48 (vôùi x ≠ 0)
⎝ x ⎠ ⎝ x⎠
Gôïi yù :
Bieán ñoåi bieåu thöùc trong daáu caên thaønh daïng :
2 2 4
⎛ 2 4⎞ ⎛ 2 4⎞ ⎛ 2 4 ⎞ ⎛ 2⎞
⎜ x + 2 ⎟ − 8 ⎜ x + 2 ⎟ + 16 = ⎜ x + 2 − 4 ⎟ = ⎜ x − ⎟
⎝ x ⎠ ⎝ x ⎠ ⎝ x ⎠ ⎝ x⎠
4.10
8
1. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa phaân thöùc : A =
x + 2x + 5
2
3
2. Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa phaân thöùc : B =
−4 + 2x − x 2
4.11
Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa phaân thöùc :
4(x 2 − x + 1)
E= (vôùi x ≠ 1)
(x − 1)2
33
Gôïi yù :
E=
( 3x 2
− 6x + 3) + ( x 2 + 2x + 1) ⎛ x +1⎞
2
= 3+⎜ ⎟ ≥3
( x − 1)
2
⎝ x −1 ⎠
4.12
2x 2 − 4x + 7
Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa phaân thöùc : E =
x 2 − 2x + 2
Gôïi yù :
x2 – 2x + 2 = (x – 1)2 + 1 ≠ 0
2x 2 − 4x + 7 (2x 2 − 4x + 4) + 3 3
E= 2 = =2+ ≤ 2+3= 5
x − 2x + 2 2
x − 2x + 2 (x − 1)2 + 1
4.13
Tìm giaù trò lôùn nhaát vaø nhoû nhaát cuûa phaân thöùc :
x2 + 1
A=
x2 − x + 1
Gôïi yù :
Caùch 1 :
2
2 ⎛ 1⎞ 3
x – x + 1 = ⎜x − ⎟ + ≠ 0
⎝ 2⎠ 4
(x − 1)2
2 (x + 1)2 2
A=2- 2 ≤2 A= + ≥
x − x +1 3 3 ( x − x + 1)
2
3
2
≤A≤2
3
Caùch 2 :
2
2 ⎛ 1⎞ 3
x – x + 1 = ⎜x − ⎟ + ≠ 0
⎝ 2⎠ 4
Ta coù :
A(x2 – x + 1) = x2 + 1 ⇔ (A – 1)x2 – Ax + (A – 1) = 0
- Neáu A = 1 thì x = 0
- Neáu A ≠ 1 thì Δ = -3A2 + 8A - 4
2
-3A2 + 8A – 4 ≥ 0 ⇔ 3A2 – 8A + 4 ≤ 0 ⇔ ≤A≤2
3
34
4.14
1. Cho hai soá döông x, y thoûa ñieàu kieän : x + y = xy
Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc : A = x + y
a−4
2. Cho a ≥ 4, tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa bieåu thöùc : B =
2a
Höôùng daãn :
1. x > 0, y > 0 : x + y ≥ 2 xy
hay : xy ≥ 2 xy ⇔ (xy)2 ≥ 4xy ⇔ xy ≥ 4
A=x+y≥4
minA = 4 (taïi x = y = 2)
2. a ≥ 4
a−4 2 a−4 (a − 4).4 a−4+4 1
B= = = ≤ =
2a 4a 4a 2.4a 8
1
maxA = (taïi a = 8)
8
4.15
Cho hai soá döông x, y coù toång baèng 1. Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa :
⎛ 1 ⎞⎛ 1 ⎞
E = ⎜1 − 2 ⎟⎜
1− 2 ⎟
⎝ x ⎠⎝ y ⎠
Höôùng daãn :
Trong ñieàu kieän x, y > 0 vaø x + y = 1 bieán ñoåi E thaønh daïng :
2
E = 1+
xy
1
Maët khaùc do x + y = 1 vaø xy > 0 tìm ñöôïc : ≥4
xy
1
min E = 9 (taïi x = y = )
2
4.16
8x 2 + 2
1. Cho x > 0, tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa : A =
x
2. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa : B = 16x3 – x6 vôùi 0 ≤ x ≤ 2 3 2
4.17
Cho hai soá döông x, y thoûa ñieàu kieän xy = 216. Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa
bieåu thöùc :
35
E = 6x + 4y
4.18
Tìm giaù trò cuûa x ñeå bieåu thöùc :
(x 2 + 2x + 3)(x 2 + 2x + 9)
A= (vôùi x ≠ -1)
x 2 + 2x + 1
ñaït giaù trò nhoû nhaát.
Gôïi yù :
Bieán ñoåi roài vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy :
⎡⎣(x + 1)2 + 2 ⎤⎦ ⎡( x + 1) + 8⎤ (x + 1)4 + 10(x + 1)2 + 16
2
A= ⎣ ⎦=
( x + 1)
2
(x + 1)2
16 16
= (x + 1)2 + 10 + 2
≥ 2 (x + 1)2 . + 10 = 18
(x + 1) (x + 1)2
16 ⎡x = 1
(x + 1)2 = ⇔ ⎢
⎣ x = −3
2
(x + 1)
4.19
Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa bieåu thöùc : E = |x| 1 − x 2 (vôùi –1 ≤ x ≤ 1)
Gôïi yù :
x 2 + (1 − x 2 ) 1
E = |x| 1 − x 2 = x 2 (1 − x 2 ) ≤ =
2 2
4.20
Tìm giaù trò lôùn nhaát vaø nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc :
A = 1 + x + 1 − x (vôùi –1 ≤ x ≤ 1)
Gôïi yù :
A2 = 1 + x + 2 1 − x 2 + 1 – x = 2 + 2 1 − x 2
Maø theo baát ñaúng thöùc Cauchy, thì :
1 + x + 1 – x ≥ 2 (1 + x)(1 − x) ≥ 0 ⇔ 2 ≥ 2 1 − x 2 ≥ 0
⇔ 4 ≥ 2 + 2 1 − x2 ≥ 2 hay 2 ≤ A2 ≤ 4 ⇔ 2 ≤A≤2
4.21
Cho ba soá döông x, y, z thoûa ñieàu kieän : x + y + z = xyz . Tìm giaù trò nhoû
nhaát cuûa :
E = xyz
36
Gôïi yù :
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy cho ba soá döông x, y, z :
E = xyz = x + y + z ≥ 3 3 xyz = 3 3 E
E3 ≥ 27E ⇔ E2 ≥ 27 ⇔ E ≥ 3 3
4.22
Cho boán soá döông x, y, z, t thoûa ñieàu kieän : 2x + xy + z + yzt = 1. Tìm giaù
trò lôùn nhaát cuûa :
E = x2y2z2t
Gôïi yù :
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy cho boán soá döông : 2x, xy, z, yzt
2x + xy + z + yzt ≥ 4 4 2x.xy.z.yzt
1 1
hay 1 ≥ 4 4 2x 2 y 2z 2 t ⇔ 2x2y2z2t ≤ 4 =
4 256
1
E = x2y2z2t ≤
512
4.23
Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc : P = x100 – 10x10 + 10
Gôïi yù :
P = x100 – 10x10 + 10 = x100 + 9 – x10 + 1
Trong ñoù :
⎛ ⎞
x100 + 9 = x100 + ⎜ 1
+ 1 + .... +1⎟ ≥ 10 10 x100 .1.1....1

= 10x
10
⎝ 9 so á 1 ⎠ 9 soá 1
Neân :
P ≥ 10x10 – 10x10 + 1 = 1
min P = 1 (taïi |x| = 1)
4.24
Cho xy + yz + zx = 1, tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc :
A = x4 + y4 + z4
Gôïi yù :
Vaän duïng lieân tieáp hai laàn baát ñaúng thöùc Schwartz seõ coù :
1
A = x4 + y4 + z4 ≥
3
37
4.25
Cho bieåu thöùc : E = x 2 + 1 + 2x 2 − 4 + 21 − 3x 2
1. Tìm ñieàu kieän cuûa bieán soá x ñeå E coù nghóa.
2. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa E vaø giaù trò töông öùng cuûa x.
Höôùng daãn :
- 7 ≤ x ≤ - 2 hoaëc 2 ≤x≤ 7
( )
2
E2 = x 2 + 1 + 2x 2 − 4 + 21 − 3x 2 ≤
≤ (12 + 12 + 12)(x2 + 1 + 2x2 – 4 + 21 – 3x2) = 54
Neân E ≤ 54 :
max E = 54 (taïi x = ± 5)
4.26
Cho boán soá x, y, z, t thoûa ñieàu kieän :
⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ ⎛ 1⎞ 1
x⎜ x − ⎟ + y⎜ y − ⎟ + z⎜z − ⎟ + t⎜ t − ⎟ ≤
⎝ 4⎠ ⎝ 4⎠ ⎝ 4⎠ ⎝ 4⎠ 2
Tìm giaù trò lôùn nhaát vaø nhoû nhaát cuûa : E = x + y + z + t
Höôùng daãn
Ñieàu kieän ñaõ cho töông ñöông vôùi :
4(x2 + y2 + z2 + t2) ≤ (x + y + z + t) + 2 (1)
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Schwartz ta coù :
(x + y + z + t)2 ≤ 4(x2 + y2 + z2 + t2) (2)
Töø (1) vaø (2) :
(x + y + z + t)2 ≤ (x + y + z + t) + 2
hay
E2 ≤ E + 2 ⇔ E2 – E – 2 ≤ 0 ⇔ (E + 1)(E – 2) ≤ 0 ⇔ -1 ≤ E ≤ 2
1
a) maxE = 2 (taïi x = y = z = t = )
2
1
b) minE = -1 (taïi x = y = z = t = - )
4
38
4.27
Tìm giaù trò nhoû nhaát vaø lôùn nhaát cuûa x sao cho thoûa heä ñieàu kieän :
⎧x + a + b + c = 7
⎨ 2 2 2 2
⎩ x + a + b + c = 13
vôùi a, b, c laø caùc tham soá.
Höôùng daãn :
a+b+c=7–x a2 + b2 + c2 = 13 – x2
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Schwartz ta coù :
(a + b + c)2 ≤ (12 + 12 + 12)(a2 + b2 + c2)
hay (7 – x)2 ≤ 3(13 – x2)
5
⇔ 2x2 – 7x + 5 ≤ 0 ⇔ (x – 1)(2x – 5) ≤ 0 ⇔ 1 ≤ x ≤
2
a) x = 1 khi a = b = c = 2
5 3
b) x = khi a = b = c =
2 2
4.28
Cho hai soá döông x, y thoûa ñieàu kieän x + y = 1.
1
Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc : E = 8(x4 + y4) +
xy
Höôùng daãn :
x>0;y>0;x+y=1
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy :
1
x + y ≥ 2 xy hay 1 ≥ 2 xy ⇔ ≥4 (1)
xy
Vaän duïng lieân tieáp baát ñaúng thöùc Schwartz :
1
12 = (x + y)2 ≤ (12 + 12)(x2 + y2) ⇔ ≤ (x2 + y2)
2
2
⎛1⎞ 2 2 2 2 2 4 4 1 4 4 4 4
⎜ ⎟ ≤ (x + y ) ≤ (1 +1 )(x + y ) ⇔ ≤ x +y ⇔ 8(x + y ) ≥ 1 (2)
⎝2⎠ 8
Töø (1) vaø (2) :
1
8(x4 + y4) + ≥1+4=5
xy
1
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi x = y =
2
1
max E = 5 (taïi x = y = )
2
39
4.29
Treân maët phaúng toïa ñoä Oxy cho parabol (P) bieåu dieãn haøm soá y = f(x) =
x2 vaø ñieåm A(3 ; 0) . Goïi M laø moät ñieåm thuoäc (P) coù hoaønh ñoä x0. Tính
x0 ñeå ñoä daøi ñoaïn thaúng AM nhoû nhaát.
Gôïi yù :
AM2 = |xA – xM|2 + |yA – yM|2 = x04 + x02 – 6x0 + 9
= (x2 – 1)2 + 3(x0 – 1)2 + 5 ≥ 5
min AM = 5 (taïi x0 = 1 ; y0 = 1)
4.30
Treân maët phaúng toïa ñoä Oxy cho parabol (P) bieåu dieãn haøm soá
x2
y = f(x) = - vaø ñieåm A(0 ; -2). Goïi (d) laø ñöôøng thaúng qua A vaø coù heä
4
soá goùc k. Chöùng toû (d) luoân luoân caét (P) taïi hai ñieåm phaân bieät M vaø N.
Tính k ñeå ñoä daøi ñoaïn MN nhoû nhaát.
Gôïi yù :
Phöông trình hoaønh ñoä giao ñieåm cuûa (P) vaø (d) :
x2 + 4kx – 8 = 0 Δ’ = 4k2 + 8 ≥ 8
Maët khaùc :
⎡ ⎛ y − y ⎞2 ⎤
2 2 2 2
MN = |xM – xN| + |yM – yN| = |xM – xN| ⎢1 + ⎜ M N
⎟ ⎥
⎢⎣ ⎝ x M − x N ⎠ ⎥⎦
Trong ñoù :
(xM – xN)2 = (xM + xN)2 – 4xMxN = (-4k)2 – 4.(-8) = 16(k2 + 2)
yM − yN
vaø : =k
xM − xN
Neân : MN2 = 16(k2 + 2)(1 + k2) ≥ 32 ⇔ MN ≥ 4 2
min MN = 4 2 (taïi k = 0)
4.31
x2
Cho parabol (P) bieåu dieãn haøm soá y = f(x) = vaø hai ñieåm A vaø B treân
4
(P) coù hoaønh ñoä laàn löôït laø –2 vaø 4.
1. Víeât phöông trình ñöôøng thaúng AB
2. Tìm ñieåm M treân cung AB cuûa (P) töông öùng vôùi x ∈ [-2 ; 4] sao
cho tam giaùc MAB coù dieän tích lôùn nhaát.
Höôùng daãn :
1. Phöông trình ñöôøng thaúng AB :
40
1
y= x+2
2
x 20
2. Goïi M (x0 ; ) laø tieáp ñieåm cuûa
4
tieáp tuyeán (d) cuûa (P) song song vôùi AB
:
x0 ∈ [-2 ; 4] .
1
Phöông trình cuûa (d) : y = x + k
2
Phöông trình hoaønh ñoä giao ñieåm cuûa
(P) vaø (d) : x2 – 2x – 4k = 0
Do (d) tieáp xuùc vôùi (P) neân Δ’ = 0
1
1 + 4k = 0 ⇔ k = -
4
1 1
Phöông trình cuûa tieáp tuyeán (d) : y = x−
2 4
1
Toïa ñoä tieáp ñieåm M : (x0 = 1 ; y0 = )
4
Maët khaùc (P) ôû phía treân (d), thöïc vaäy :
x2 1 1
≥ x − ⇔ x2 – 2x + 1 ≥ 0 ⇔ (x – 1)2 ≥ 0 (Baát ñaúng thöùc ñuùng)
4 2 4
Suy ra khoaûng caùch töø M ñeán AB laø lôùn nhaát, do ñoù dieän tích tam giaùc MAB
lôùn nhaát; khi M coù toïa ñoä :
1
M (x0 = 1 ; y0 = )
4
4.32
1. Cho ba soá döông a, b, c coù toång laø haèng soá. Tìm a, b, c sao cho ab + bc
+ ca d0aït giaù trò lôùn nhaát.
2. Giaû söû raèng giaù baùn cuûa vieân kim cöông (hoät xoaøn) tæ leä vôùi bình
phöông khoái löôïng cuûa noù. Khi ñem moät vieân kim cöông caét thaønh ba
phaàn vaø vaãn baùn vôùi giaù nhö treân (ñuùng tæ leä treân) thì toång soá tieàn thu
ñöôïc taêng hay giaûm vaø trong tröôøng hôïp chia caét naøo thì söï sai bieät veà giaù
laø lôùn nhaát :
Höôùng daãn :
1. Ta coù :
41
a2 + b2 ≥ 2ab ⎫
⎪
b2 + c2 ≥ 2bc ⎬ ⇒ 2(a2 + b2 + c2) ≥ 2(ab + bc + ca)
c2 + a2 ≥ 2ca ⎪⎭
hay a2 + b2 + c2 ≥ ab + bc + ca
Maët khaùc :
(a + b + c)2 = a2 + b2 + c2 + 2(ab + bc + ca) ≥ 3(ab + bc + ca)
Neân :
(a + b + c)2
ab + bc + ca ≤
3
(a + b + c) 2
max(ab + bc + ca) = (taïi a = b = c)
3
2. Goïi S laø khoái löôïng vieân kim cöông bò caét thaønh caùc khoái a, b, c ; A laø
giaù trò baùn cuûa S; x, y, z laàn löôït laø giaù baùn cuûa a, b, c :
A x y z x+y+z A − (x + y + z)
= 2 = 2 = 2 = 2 = 2
S2
a b c a +b +c 2 2
S − (a2 + b2 + c2 )
A − (x + y + z) A − (x + y + z)
= =
(a + b + c) − (a + b + c ) 2(ab + bc + ca)
2 2 2 2
Neân giaù bò giaûm :

2A
A – (x + y + z) = 2 (ab + bc + ca)
S
(a + b + c)2
Maø theo keát quaû caâu (1) thì : ab + bc + ca ≤
3
Neân :
2A S2 2A
A – (x + y + z) = 2 . =
S 3 3
Giaûm giaù lôùn nhaát khi : a = b = c nghóa laø khi vieân kim cöông ñöôïc caét
thaønh ba phaàn baèng nhau.
42
5. VAÄN DUÏNG BAÁT ÑAÚNG THÖÙC ÑEÅ GIAÛI PHÖÔNG
TRÌNH VAØ HEÄ PHÖÔNG TRÌNH
• Coù nhöõng phöông trình ta coù theå thöû tröïc tieáp ñeå thaáy nghieäm cuûa
chuùng roài duøng tính chaát cuûa baát ñaúng thöùc ñeå chöùng minh ñöôïc
ngoaøi nghieäm naøy ra phöông trình khoâng coøn nghieäm naøo khaùc nöõa.
• Ñoái vôùi nhöõng phöông trình coù daïng f(x)= k (haèng) maø ta chöùng
minh ñöôïc f(x) ≥ k hoaëc f(x) ≤ k thì nghieäm cuûa phöông trình laø caùc
giaù trò cuûa x laøm cho coù ñaúng thöùc f(x) = k.
• Ñoái vôùi nhöõng phöông trình coù daïng f(x) = g(x) maø ta luoân coù
f(x) ≥ k (haèng) vaø g(x) ≤ k thì nghieäm cuûa phöông trình laø caùc giaù trò
cuûa x ñoàng thôøi coù caùc ñaúng thöùc : f(x) = k vaø g(x) = k.
• Ta cuõng coù theå vaän duïng caùc baát ñaúng thöùc quen thuoäc (Cauchy ,
Schwartz …) ñeå giaûi phöông trình .
5.1
Giaûi phöông trình : x + 3 + x − 1 + 2 ( x + 3)( x − 1) = 4 − 2 x
Höôùng daãn :
– Ñieàu kieän : x ≥ 1
– Do pheùp thöû phöông trình coù nghieäm : x = 1
– Neáu x > 1 thì : Veá traùi > 2 vaø veá phaûi < 2.
Phöông trình coù nghieäm duy nhaát x =1.
5.2
Chöùng toû phöông trình sau ñaây voâ nghieäm :
x8 – x5 + x2 – x + 1 = 0
Höôùng daãn :
– Neáu x ≤ 0 thì : x8 – x5 + x2 – x + 1 > 0
– Neáu 0 < x < 1 thì : (x2 – x5) + (1 – x) + x8 > 0
– Neáu 1 ≤ x thì : (x8 – x5) + (x2 – x) + 1 > 0
5.3
3 2
Giaûi phöông trình : x + 23 + 2 2 x + x − 1 = 8
43
Höôùng daãn :
– Ñieàu kieän ñeå phöông trình coù nghóa : x ≥ 1
– Thay x = 2 . ta nhaän thaáy 2 laø nghieäm cuûa phöông trình .
– Neáu 1 ≤ x < 2 thì : Veá traùi < 8
– Neáu x > 2 thì : Veá traùi > 8
5.4
Giaûi phöông trình : (x2 + 10x + 8)2 = (8x + 4)(x2 + 8x + 7)
Höôùng daãn :
– Phöông trình coù theå vieát döôùi daïng :
[(x2 + 8x + 7) + (2x + 1)]2 = 4(x2 + 8x + 7)(2x + 1).
– Do haèng baát ñaúng thöùc : (A + B)2 ≥ 4AB. Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ
khi A = B . Ta coù :
[(x2 + 9x + 7) + (2x + 1)]2 ≥ 4(x2 + 8x + 7)(2x + 1)
⎡ x = −3 + 3
x2 + 8x + 7 = 2x + 1 ⇔ x2 + 6x + 6 = 0 ⇔ ⎢
⎢⎣ x = −3 − 3
5.5
Giaûi phöông trình :
x 2 + 4 x + 5 + x 2 − 8 x + 19 + x 2 + 4 x + 8 = 3 + 3
Gôïi yù :
( x + 2) 2 + 1 + ( x − 4) 2 + 3 + ( x + 2) 2 + 4 ≥ 1 + 3 + 2
⎧⎪(x + 2)2 = 0 ⎧ x = −2
⎨ ⇔ ⎨ ⇔x∈∅
⎪⎩(x − 4) = 0 ⎩x = 4
2
5.6
4
Giaûi phöông trình : = y2 + 2y + 3
x2 − 4x + 6
Gôïi yù :
4
≤2 (y + 1)2 + 2 ≥ 2
2
( x − 2) + 2
(x = 2 ; y = –1)
44
5.7
2
Giaûi phöông trình : 3x 2 + 6x + 12 + 5x 4 − 10x 2 + 9 = 3 – 4 x – 2x
Gôïi yù :
3(x + 1)2 + 9 + 5(x 2 − 1) + 4 ≥ 3 + 2 = 5
3 – 4x – 2x2 = 5 – 2(x + 1)2 ≤ 5 x = –1
5.8
4
Giaûi phöông trình : 3x 2 + 6 x + 19 + 5 x 2 + 10 x + 14 = 4 + 2 x − x 2
Gôïi yù :
4 3( x + 1) 2 + 16 + 5( x + 1) 2 + 9 ≥ 2 + 3 = 5
4 + 2x – x2 = 5 – (x – 1)2 ≤ 5
Phöông trình voâ nghieäm
5.9
Giaûi phöông trình : (x2 – 6x + 11)(y2 + 2y + 4) = 2 + 4z – z2
Gôïi yù :
[(x – 3)2 + 2][(y + 1)2 + 3] ≥ 2.3 = 6
2 + 4y – z2 = 6 – (z – 2)2 ≤ 6
(x = 3 ; y = –1 ; z = 2)
5.10
1. Tìm taát caû caùc caëp soá (x , y) thoûa phöông trình :
10x2 + 5y2 – 2xy – 38x – 60y + 41 = 0
2. Tìm nghieäm döông cuûa phöông trình :
x(x + 1)2 + y(y + 1)2 = 8xy
Höôùng daãn :
1. Goïi (x0 ; y0) laø caëp soá phaûi tìm. Vieát phöông trình döôùi daïng baäc hai
cuûa x :
10x02 – 2(y0 + 19)2x + (5y02 – 6y0 + 41) = 0
Ñieàu kieän ñeå phöông trình coù nghieäm : Δ’ ≥ 0
Δ’ = -49y02 + 98y0 – 49 = -49(y0 – 1)2
-49(y0 – 1)2 ≥ 0 ⇔ (y0 – 1)2 ≤ 0 ⇔ (y0 – 1)2 = 0 ⇔ y0 = 1
Tìm ñöôïc : x0 = 2
Vaäy : (x0 = 2 ; y0 = 1)
2. Vaän duïng haèng baát ñaúng thöùc : (a + 1)2 ≥ 4a
(x + 1)2 ≥ 4x neân x(x + 1)2 ≥ 4x2
45
(y + 1)2 ≥ 4y neân y(y + 1)2 ≥ 4y2
Ta coù : x(x + 1)2 + y(y + 1)2 ≥ 4(x2 + y2)
Maø : x2 + y2 ≥ 2xy neân x(x + 1)2 + y(y + 1)2 ≥ 8xy
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : x = y = 1
5.11
Giaûi phöông trình : x + y + z = 2 ( x+ y −1 + z − 2 )
Höôùng daãn :
x ≥ 0 , y ≥ 1 , z ≥ 2 . Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy :
x + 1 ≥ 2 x.1 ⎫
⎪⎪
( y − 1) + 1 ≥ 2 ( y − 1).1 ⎬ x + y + z ≥ 2 x + 2 y −1 + 2 z − 2
⎪
( z − 2) + 1 ≥ 2 ( z − 2).1 ⎪⎭
Tìm ñöôïc : (x = 1 ; y = 2 ; z = 3)
5.12
Giaûi phöông trình : (x2 + 1)(y2 + 2)(z2 + 8) = 32xyz
Vôùi x, y, z döông.
Höôùng daãn :
x 2 + 1 ≥ 2 x 2 .1 ⎫
⎪
2 ⎪
y + 2 ≥ 2 y .2 ⎬ ⇒ (x2 + 1)(y2 + 2)(z2 + 8) ≥ 32xyz
2
⎪
z 2 + 8 ≥ 2 z 2 .8 ⎪
⎭
(x = 1 ; y = 2 ; z = 2 2)
5.13
Giaûi phöông trình : x 2 + x + 1 + − x 2 + x + 1 = x2 – x + 2
Höôùng daãn :
x2 + x − 1 + 1
x 2 + x − 1 = (x 2 + x − 1).1 ≤
2
−x2 + x + 1 + 1
− x 2 + x + 1 = (− x 2 + x + 1).1 ≤
2
Neân : x 2 + x − 1 + − x 2 + x + 1 ≤ x + 1 hay x2 – x + 2 ≤ x + 1
⇔ x2 – 2x + 1 ≤ 0 ⇔ (x – 1)2 ≤ 0 ⇔ (x – 1)2 = 0 ⇔ x = 1
46
5.14
Giaûi phöông trình : x2 + 2x – 1 = 2 ( x 2 − x + 1)(3 x − 2)

Höôùng daãn :
2
Do x2 – x + 1 > 0 neân 3x – 2 ≥ 0 ⇔ x ≥
3
(x2 – x + 1) + (3x – 2) ≥ 2 (x 2 − x + 1)(3x − 2)
x2 – x + 1 = 3x – 2 ⇔ x2 – 4x + 3 = 0 ⇔ x = 1 hoaëc x = 3
5.15
x2 – y2 + 2x + 4y + 1 = 2 ( x 2 + 2 x + 3)(− y 2 + 4 y − 2)
Höôùng daãn :
Do x2 + 2x + 3 = (x + 1)2 + 2 > 0 neân –y2 + 4y – 2 ≥ 0
(x2 + 2x + 3) + (–y2 + 4y – 2) ≥ 2 ( x 2 + 2 y + 3)(− y 2 + 4 y − 2)
x2 + 2x + 3 = – y2 + 4y – 2 ⇔ (x + 1)2 + 2 = 2 – (y – 2)2
(x = –1 ; y = 2)
5.16
4
Giaûi phöông trình : 4 1 + x + 4 1 − x + 1 − x 2 = 3
Höôùng daãn :
-1 ≤ x ≤ 1
41+ x = 1+ x +1
1 + x .1 ≤
2
41− x = 1− x +1
1 − x .1 ≤
2
4 1+ x + 1− x
1 − x 2 = 4 (1 + x)(1 − x) = 1 − x. 1 + x ≤
2
4 1 + x + 4 1 − x + 4 1 − x2 ≤ 1 + 1 + x + 1 − x ≤
(1 + x) + 1 (1 − x) + 1
≤1 + + =3
2 2
⎧ 1+ x =1
⎪⎪
⎨ 1− x =1 ⇔x=0
⎪
⎪⎩ 1 + x = 1 − x
47
5.17
Giaûi phöông trình : 12x2 + 9 = 3 3 25 x 4 (2 x 2 + 9)

Höôùng daãn :
5x2 + 5x2 + (2x2 + 9) ≥ 3 3 5 x 2 .5 x 2 (2 x 2 + 9)
5x2 = 2x2 + 9 ⇔ x = ± 3
5.18
Giaûi phöông trình : x − 2 + 4 − x = x 2 − 6 x + 11
Höôùng daãn :
2 ≤ x ≤ 4, vaän duïng baát ñaúng thöùc Schwartz :
( )2
x − 2 + 4 − x ≤ (12 + 12)(x – 2 + 4 – x) = 4
x−2 + 4−x ≤ 2
Maët khaùc :
x2 – 6x + 11 = (x – 3)2 + 2 ≥ 2
⎧⎪ x − 2 = 4 − x
⎨ ⇔ x=3
⎪⎩ ( x − 3) 2 = 0
5.19
Giaûi phöông trình : x + 2 + 6 − x = x 2 − 6 x + 13
Gôïi yù :
–2 ≤ x ≤ 6
( ) ( )
x + 2 + 6 − x ≤ 12 + 12 ( x + 2 + 6 − x ) = 16
2
x+2 + 6− x ≤4
x2 – 6x + 13 = (x – 3)2 + 4 ≥ 4
⎧ x+2 6−x
⎪ = ⎧x = 2
⎨ 1 1 ⇔ ⎨ ⇔x∈∅
⎪ ( x − 3) 2 = 0 ⎩ x = 3
⎩
5.20
Giaûi phöông trình : x + 2 − x2 = 4 y2 + 4 y + 3

Gôïi yù :
– 2≤x≤ 2
(x + 2 − x 2 )2 ≤ (12 + 12)(x2 + 2 – x2) = 4
48
x + 2 − x2 ≤ 2
4y2 + 4y + 3 = (2y + 1)2 + 2 ≥ 2
1
(x = 1 ; y = - )
2
5.21
Giaûi phöông trình : x + 3 − 4 x −1 + x + 8 − 6 x −1 = 1
Höôùng daãn :
Bieán ñoåi veá traùi (x ≥ 1)
(x − 1) − 4 x − 1 + 4 + (x − 1) − 6 x − 1 + 9 = 1
( ) ( )
2 2
⇔ x −1 − 2 + x −1 − 3 =1
⇔ | x − 1 − 2 | + | x − 1 − 3 |= 1
⇔ | x − 1 − 2 | + | 3 − x − 1 |= 1
Vaän duïng baát ñaúng thöùc : |A| + |B| ≥ |A + B|
(ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : AB ≥ 0)
Ta coù :
| x − 1 − 2 | + | 3 − x − 1 | ≥ | x − 1 − 2 + 3 − x − 1 |= 1
( )(
x − 1 − 2 3 − x − 1 ≥ 0 ⇔ 5 ≤ x ≤ 10 )
5.22
4
4 − x 2 + 1 + 4x + x 2 + y 2 − 2y − 3 = 4 x 4 − 16 − y + 5
Höôùng daãn :
Ñieàu kieän ñeå phöông trình coù nghóa :
⎪⎧ 4 − x ≥ 0 (1) 1 + 4x ≥ 0 (2)
2
⎨ 4
⎪⎩ x − 16 ≥ 0 (3) x + y − 2y − 3 ≥ 0 (4)
2 2
- Töø (3) : x4 – 16 ≥ 0 ⇔ (x2 + 4)(x2 – 4) ≥ 0 ⇔ x2 – 4 ≥ 0

- Nhöng theo (1) : 4 – x2 ≥ 0 ⇔ x2 – 4 ≤ 0
- Neân : x2 – 4 = 0 ⇔ x = -2 hoaëc x = 2
1
- Theo (2) thì x ≥ - , neân ta nhaän : x = 2
4
3
Ta coù : 4
0 + 9 + (y − 1)2 = 4 0 − y + 5 ⇔ |y – 1| = 2 – y ⇔ y =
2
3
Vaäy : (x = 2 ; y = )
2
49
5.23
⎧⎪ z 2 + 1 = 2 xy
Giaûi heä phöông trình : ⎨
⎪⎩ x 2 − 1 = 2 yz 1 − 4 xy
Höôùng daãn :
1 ⎫
Do phöông trình thöù nhaát : xy ≥ ⎪⎪
4 1
⎬ neân xy =
1 ⎪ 4
Do phöông trình thöù hai : xy ≤
4 ⎪⎭
⎧ 1
⎪ xy =
⎡ 1
⎪⎪
4
⎢ x = 1 ; y = ; z=0
2
z +1=1 ⇔ ⎢ 4
⎨
⎪ ⎢ x = −1 ; y = − 1 ; z = 0
⎪ x2 − 1 = 0 ⎢⎣ 4
⎪⎩
5.24
⎧⎪ xy − 4 = 8 − y 2
⎪⎩ x 2 + 2 = xy
Höôùng daãn :
Do |xy – 4| ≥ 0 neân : 8 – y2 ≥ 0 ⇔ |y| ≤ 2 2
Do xy = x2 + 2 > 0 neân xy = |x|.|y| ≤ |x|.2 2
Suy ra :
x2 + 2 ≤ |x|.2 2 ⇔ x2 – 2|x| 2 + 2 ≤ 0
⇔ (|x| - 2 )2 = 0 ⇔ x = 2 hoaëc x = – 2
(x = 2 ; y = 2 2 ) (x = – 2 ; y = –2 2 )
5.25
⎪⎧2x + y − 4x + 2y = 1
2 2
Giaûi heä phöông trình ⎨

⎪⎩3x − 2y − 6x − 4y = 5
2 2
Höôùng daãn :
⎪⎧2x + y − 4x + 2y = 1 ⎪⎧2(x − 2x − 1) = −(y + 1)
2 2 2 2
⎨ 2 ⇔ ⎨ 2
⎪⎩3x − 2y − 6x − 4y = 5 ⎪⎩3(x − 2x − 1) = 2(y + 1)
2 2
Neân :
50
⎪⎧ x − 2x − 1 ≤ 0
2
⎨ 2 ⇔ x2 – 2x – 1 = 0
⎪⎩ x − 2x − 1 ≥ 0
Ta coù :
⎧⎪ x 2 − 2x − 1 = 0 ⎡ x = 1 + 2 , y = -1
⎨ ⇔ ⎢
⎪⎩(y + 1) = 0
2
⎢⎣ x = 1 − 2 , y = −1
5.26
⎧2zx + y 2 + y + 1 = 0
⎪
Giaûi heä phöông trình ⎨x + 2xy + 2z 2 = 0
⎪ x 2 + 4yz + 2z = 0
⎩
Höôùng daãn :
- Do phöông trình thöù nhaát :
2
2
⎡⎛ 1 ⎞ 3⎤
2zx = -(y + y + 1) = - ⎢⎜ y + ⎟ + ⎥ < 0
⎢⎣⎝ 2 ⎠ 4 ⎥⎦
Neân :
z≠0 x≠0 zx < 0 (1)
- Do phöông trình thöù hai :
x(2y + 1) = -2z2 < 0 (do z ≠ 0)
- Do phöông trình thöù ba :
2z(2y + 1) = -x2 < 0 (do x ≠ 0)
Suy ra : 2zx(2y + 1)2 > 0 maø (2y + 1)2 > 0 neân : zx > 0 (2)
Hai ñieàu (1) vaø (2) maâu thuaãn nhau, vaäy heä phöông trình voâ nghieäm.
5.27
⎧x − y = 1
⎪⎪
Giaûi heä phöông trình : ⎨ y − z = 1
⎪
⎪⎩ z − x = 1
Höôùng daãn :
Ta coù : x = y + 1 neân x > 0 , cuõng vaäy y > 0 , z > 0
Ñòa vò cuûa x, y, z nhö nhau, neân giaû söû : x ≥ y ≥ z > 0
z = x + 1 ≥ y + 1 = x Vaäy z ≥ x
Suy ra : x=y=z
⎛ 3+ 5⎞
Tìm ñöôïc : ⎜⎜ x = y = z = ⎟⎟
⎝ 2 ⎠
51
5.28
Tìm soá nguyeân döông n vaø caùc soá döông x1, x2 ,…, xn thoûa caùc ñieàu kieän :
⎧ x1 + x2 + ... + xn = 2
⎪
⎨ 1 1 1
⎪x + + ... + =2
⎩ 1 x 2 x n
Höôùng daãn :
⎛ 1⎞ ⎛ 1 ⎞ ⎛ 1 ⎞
4 = ⎜⎜ x1 + ⎟⎟ + ⎜⎜ x2 + ⎟ + ... + ⎜⎜ xn + ⎟ ≥ 2n
⎝ x1 ⎠ ⎝ x2 ⎟⎠ ⎝ xn ⎟⎠
1
(do x + ≥ 2 vôùi x > 0)
x
2n ≤ 4 ⇔ n ≤ 2
⎧ x1 = 2
⎪
n=1 ⎨ 1 ⇔ x1 ∈ ∅
⎪ =2
⎩ x1
⎧ x1 + x2 = 2
⎪ ⎧ x1 + x2 = 2
n=2 ⎨ 1 1 ⇔⎨ ⇔ x1 = x2 = 2
⎪ + =2 ⎩ x1.x2 = 1
⎩ x1 x2
5.29
⎧ 2x2
⎪ =y
2
⎪ 1+ x
⎪
⎪ 2y2
Giaûi heä phöông trình : ⎨ =z
2
⎪ 1+ y
⎪ 2
⎪ 2z = x
⎪⎩ 1 + z 2
Höôùng daãn :
Heä phöông trình coù nghieäm : (x = 0 ; y = 0 ; z = 0)
2x2 2x2
Ngoaøi ra heä cho thaáy x>0 ; y>0 ; z>0 : y = ≤ =x
1 + x2 2x
(do1 + x2 ≥ 2x)
z≤y x≤z y≤x≤z≤y
Neân x = y = z . Heä phöông trình coù hai nghieäm :
(x = y = z = 0) (x = y = z = 1)
52
5.30
⎧⎪ x + y + z = 1
Giaûi heä phöông trình : ⎨ 4
⎪⎩ x + y 4 + z 4 = xyz
Gôïi yù :
⎛ 1⎞
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy : ⎜ x = y = z = ⎟
⎝ 3⎠
5.31
⎧⎪ x y − 1 + y x − 1 = xy
⎪⎩( x − 1) y + ( y − 1) x = 2 xy
Höôùng daãn :
x ≥ 1 , y ≥ 1 . Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy :
( y − 1) + 1 y y −1 1
( y − 1).1 ≤ = neân ≤
2 2 y 2
y −1 x −1
+ ≤ 1 ⇔ x y − 1 + y x − 1 ≤ xy
y x
(x = y = 2)
5.32
⎧⎪| xy |= x 2 + 9
Giaûi heä phöông trình ⎨
⎪⎩(2x − y) = 36 − y
2 2
Höôùng daãn :
- Do phöông trình thöù nhaát : x ≠ 0 ; y ≠ 0
- Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy :
|xy| = x2 + 9 ≥ 2 x 2 .9 hay |x|.|y| ≥ 6|x| ⇔ |y| ≥ 6 (1)
- Xeùt phöông trình thöù hai, do (2x – y)2 ≥ 0 ta coù :
36 – y2 ≥ 0 ⇔ y2 ≤ 36 ⇔ |y| ≤ 6 (2)
- Töø (1) vaø (2) :
|y| = 6 ⇔ y = 6 hoaëc y = -6
y
Neân : (2x – y)2 = 0 ⇔ x =
2
Vaäy :
(x = 3 ; y = 6) (x = -3 ; y = -6)
53
5.33
⎧ x y z
⎪ + + =3
Giaûi heä phöông trình : ⎨ y z x
⎪3
⎩ xyz = 1
Höôùng daãn :
– Phöông trình thöù nhaát cho bieát x, y, z cuøng daáu.
– Keát hôïp vôùi phöông trình thöù hai ñöôïc : x > 0 ; y > 0 ; z > 0
– Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy vôùi ba soá khoâng aâm: (x = y = z = 1)
5.34
⎧x3y = 9
⎩3x + y = 6
Höôùng daãn :
Goïi (x0 ; y0) laø nghieäm neáu coù cuûa heä phöông trình.
- Phöông trình thöù nhaát cho bieát x3 (do ñoù x0) vaø y cuøng daáu.
- Keát hôïp vôùi phöông trình thöù hai ta coù x0 vaø y0 ñeàu döông
- Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy cho boán soá döông :
3x0 + y0 = x0 + x0 + x0 + y0 ≥ 4 4 x30 y 0
hay
6 ≥ 4 4 9 ⇔ 3 ≥ 2 3 ⇔ 9 ≥ 12
Baát ñaúng thöùc khoâng ñuùng, ñieàu naøy cho thaáy heä phöông trình voâ
nghieäm.
5.35
⎧⎪ x4 + y2 ≤ 1
Tìm taát caû caùc giaù trò cuûa x, y thoûa heä : ⎨
⎪⎩ x5 + y 3 ≥ 1
Höôùng daãn :
Töø x4 + y2 ≤ 1 ta coù –1 ≤ x ≤ 1 vaø –1 ≤ y ≤ 1
– Neáu x < 0 thì do phöông trình thöù hai y > 1 ( voâ lyù)
– Neáu y < 0 thì do phöông trình thöù hai x > 1 (voâ lyù)
– Neáu 0 < x < 1 vaø 0 < y < 1 thì : 1 ≥ x4 + y2 ≥ x5 + y3 ≥ 1 (voâ lyù)
Vaäy : x = 0 hoaëc x = 1
(x = 0 ; y = 1) (x = 1 ; y = 0)
54
5.36
⎧1 4
⎪ + ≤3
1. Tìm taát caû caùc soá döông x, y thoûa heä : ⎨ x y
⎪
⎩x + y = 3
⎧1 4 9
⎪ + + =3
2. Tìm taát caû caùc soá döông x, y, z thoûa heä : ⎨ x y z
⎪ x + y + z ≤ 12
⎩
Höôùng daãn :
⎛1 4⎞
1. ⎜ + ⎟ (x + y) ≤ 9
⎝x y⎠
2
2 ⎛ 1 2 ⎞ ⎛1 4⎞
3 = ⎜⎜ . x+ . y ⎟ ≤ ⎜ + ⎟ (x + y) ≤ 9
⎟ ⎝x y⎠
⎝ x y ⎠
⎧x y
⎪ =
⎨1 2 ⇔ (x = 1 ; y = 2)
⎪⎩ x + y = 3
⎛1 4 9⎞
2. ⎜ + + ⎟ (x + y + z) ≤ 36
⎝x y z⎠
2
2 ⎛ 1 2 3 ⎞ ⎛1 4 9⎞
6 = ⎜⎜ . x+ . y+ z ⎟ ≤ ⎜ + + ⎟ (x + y + z) ≤ 36
⎟
⎝ x y z ⎠ ⎝x y z⎠
⎧x y z
⎪ = =
⎨1 2 3 ⇔ (x = 2 ; y = 4 ; z = 6)
⎪⎩ x + y + z = 12
55
6. VAØI BAÁT ÑAÚNG THÖÙC TRONG
HÌNH HOÏC PHAÚNG
A. BAÁT ÑAÚNG THÖÙC TRONG TAM GIAÙC – QUY TAÉC BA
ÑIEÅM.
1. Trong tam giaùc ABC ta coù:

• AB - AC < BC < AB + AC
∧ ∧
• ABC ≥ ACB ⇔ AC ≥ AB
2. Hai tam giaùc ABC vaø A/B/C/maø coù:
AB = A/B/ vaø AC = A/C/
∧ ∧
thì : BC < B/C/ ⇔ A < A /
3. Vôùi ba ñieåm A, B, C ta luoân coù : AB + BC ≥ AC
6.1
Cho tam giaùc ABC vaø ñieåm M thuoäc mieàn trong tam giaùc naøy. Chöùng
minh raèng :
1. MB + MC < AB + AC
2. MA + MB + MC < AB + BC +AC < 2(MA + MB + MC)
6.2
1. Cho töù giaùc ABCD coù M vaø N laàn löôït laø trung ñieåm caùc caïnh ñoái
AD + BC
AB vaø CD. Chöùng minh : MN ≤
2
2. Cho töù giaùc ABCD coù caïnh AB baèng ñöôøng cheùo AC. Chöùng minh
raèng caïnh BC nhoû hôn ñöôøng cheùo BD.
6.3
Cho töù giaùc ABCD coù : AB + BD ≤ AC + CD
Chöùng minh : AB < AC
6.4
Cho tam giaùc ABC vôùi ñieåm M thuoäc caïnh BC (M khaùc B vaø C). Chöùng
minh baát ñaúng thöùc : MA . BC < MB . CA + MC . AB
Höôùng daãn
Töø M keû ñöôøng thaúng song song vôùi AB caét AC ôû N :
MN MC MC.AB NA MB MB.CA
= ⇒ MN = = ⇒ NA =
AB BC BC CA BC BC
56
Vaän duïng baát ñaúng thöùc trong tam giaùc ñoái tam giaùc AMN.
MC . AB MB . CA
MA < MN + NA hay MA < + …
BC BC
6.5
Cho tam giaùc ABC : phaân giaùc caùc goùc A, B, C laàn löôït caét caùc caïnh BC,
1 1 1 1 1 1
AC, AB taïi D, E, F. Chöùng minh : + + < + +
AB BC AC AD BE CF
Höôùng daãn.
Qua B keû ñöôøng thaúng song song vôùi AD caét AC ôû E : AE = AB
Ñoái vôùi tam giaùc caân ABE : BE < AB + AE hay BE < 2AB
Ñoái vôùi tam giaùc BCE (do AD // BF)
AD CA
= maø CE = AE + AC = AB + AC
BE CE
AD CA AD (AB + AC)
= ⇒ BE = maø BE < 2AB
BE AB + AC AC
1 1 1
> + …
AD 2AB 2AC
6.6
Cho tam giaùc ABC coù caïnh BC lôùn nhaát. Treân tia ñoái cuûa tia CB laáy
CD = CA. Chöùng minh goùc BAD laø goùc tuø.
6.7
Cho tam giaùc ABC vôùi trung tuyeán AM
1. Chöùng minh raèng :
– Neáu BC < 2MA thì goùc A laø goùc nhoïn.
– Neáu BC = 2MA thì goùc A laø goùc vuoâng.
– Neáu BC > 2MA thì goùc A laø goùc tuø.
2. Phaùt bieåu vaø chöùng minh phaàn ñaûo.
6.8
∧ ∧
Cho hình thang ABCD (AB // BD) coù : ADC > BCD
Chöùng minh : AC > BD
Löôïc giaûi
Treân caïnh DC laáy ñieåm E sao cho ABED
laø hình thang caân: AE = BD (ñöôøng cheùo
hình thang caân).
∧
Ñoái vôùi tam giaùc ADE thì AEC laø goùc
ngoaøi:
∧ ∧ ∧
AEC > ADE (hay ADC ) (1)
∧ ∧
Theo giaû thieát : ADC > BCD (2)
57
∧ ∧
Maët khaùc tia CA naèm giöõa hai tia CB vaø CD neân : BCD > ACE (3)
∧ ∧
Töø (1), (2), (3) ta coù : AEC > ACE
Neân ñoái vôùi tam giaùc ACE : AC > AE maø AE = BD neân AC > BD.
6.9
Cho tam giaùc ABC (AB < AC) vôùi caùc phaân giaùc BD vaø CE cuûa caùc goùc
B vaø C. Trong tam giaùc ABD keû tia AF (F thuoäc AC) sao
∧ ∧
cho DBF = ACE . Goïi G laø giao ñieåm cuûa BF vaø CE .
BF BD
1. Chöùng minh : =
CF CG
2. Chöùng minh : BD < CE
6.10
Cho tam giaùc ABC (AB < AC) vôùi trung tuyeán AM, laáy ñieåm D thuoäc
ñoaïn thaúng AM . Chöùng minh :
∧ ∧ ∧ ∧
1. AMB > AMC 2. DBC > DCB .
Höôùng daãn
1. Xeùt hai tam giaùc MAB vaø MAC , do : MA chung,
∧ ∧
MB = MC, AB < AC neân : AMB > AMC .
2. Xeùt hai tam giaùc MDB vaø MDC, do : MD chung
∧ ∧
MB = MC DMB > DMC neân : DB < DC
Trong tam giaùc DBC, do : DB < DC ta coù
∧ ∧ ∧ ∧
DBM > DCM hay DBC > DCB
6.11
Cho tam giaùc caân ABC (AB =AC). Treân tia ñoái cuûa tia BA laáy ñieåm M
vaø treân caïnh CA laáy ñieåm N sao cho BM = CN . So saùnh chu vi hai tam
giaùc AMN vaø ABC. Nhaän xeùt ?
6.12
1. Cho hình bính haønh ABCD coù goùc A tuø. Keû hai ñöôøng cheùo AC vaø
BD . Chöùng minh : AC < BD
2. Cho töù giaùc MNPQ coù ba goùc M, N,Q tuø. Keû hai ñöôøng cheùo MP
vaø NQ . Chöùng minh : MP > NQ
58
B. ÑÖÔØNG VUOÂNG GOÙC VAØ ÑÖÔØNG XIEÂN .
Töø ñieåm M ôû ngoaøi ñöôøng thaúng (d) keû ñöôøng thaúng vuoâng goùc MH vaø
caùc ñöôøng xieân MA, MB (caùc ñieåm H, A, B thuoäc (d)) thì :
• Ñöôøng vuoâng goùc laø ñöôøng ngaén nhaát :
MA ≥ MH
• Trong hai ñöôøng xieân : ñöôøng lôùn hôn (hay baèng)
ñöôøng kia khi vaø chæ khi noù coù hình chieáu treân (d) lôùn
hay (hay baèng) hình chieáu cuûa ñöôøng kia .
MA ≥ MB ⇔ HA ≥ HB
• Trong tam giaùc vuoâng caïnh huyeàn lôùn hôn moãi caïnh goùc vuoâng .
6.13
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A coù caïnh huyeàn BC = 2. Keû ba trung
tuyeán AM, BN, CP. Chöùng minh : 4 < AM + BN + CP < 5
6.14
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A vôùi ñöôøng cao AH. Treân caïnh huyeàn
BC laáy ñieåm M sao cho CM = CA. Treân caïnh AB laáy ñieåm N sao cho AN
= AH
1. Chöùng minh MN vuoâng goùc vôùi AB.
2. Suy ra raèng : Trong tam giaùc vuoâng toång ñoä daøi hai caïnh cuûa goùc
vuoâng nhoû hôn toång ñoä daøi caïnh huyeàn vaø ñöôøng cao töông öùng.
6.15
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A (AB ≤ AC). Phaân giaùc cuûa goùc A caét
caïnh BC taïi D. Keû BH vaø CK vuoâng goùc vôùi ñöôøng thaúng AD taïi H vaø K.
Chöùng minh : 2AD ≤ BH + CK ≤ BC
6.16
Cho tam giaùc ABC coù ba goùc nhoïn coù tröïc taâm H. Chöùng minh :
1. AB + AC > HA + HB + HC
2. 2(AB + BC + AC) > 3 (HA + HB + HC)
Höôùng daãn
1. Qua H keû ñöôøng thaúng song song vôùi AB caét AC taïi M vaø ñöôøng thaúng
song song vôùi AC caét AB taïi N.
HM ⊥ HC HN ⊥ HB
Do tính chaát ñöôøng vuoâng goùc vaø ñöôøng xieân :
59
MC > HC (1) NB > HB (2)
Ñoái vôùi tam giaùc AMH : AM + MH > HA (3)
Töø (1), (2), (3) : MC + NB + AM + MH >
HC + HB + HA maø MH = AN
Neân : (AN + NB) + (AM + MC) > HA + HB + HC
AB +AC > HA + HB + HC (4)
2. Töông töï : AC + BC > HA + HB + HC (5)
BC + AB > HA + HB + HC (6)
Neân : 2(AB + BC + AC) > 3(HA + HB + HC)
6.17
Cho hình vuoâng ABCD coù ñoä daøi ñöôøng cheùo laø 1. Treân caùc caïnh AB,
BC, CD, DA laáy laàn löôït caùc ñieåm E, F, G, H. Keû EI vuoâng goùc vôùi BD
taïi I vaø EK vuoâng goùc vôùi AC taïi K.
1. Goïi O laø giao ñieåm cuûa AC vaø BD, chöùng minh töù giaùc EIOK laø
hình chöõ nhaät, tính chu vi hình naøy.
2. Chöùng minh chu vi töù giaùc EFGH khoâng nhoû hôn 2.
6.18
Cho hai ñöôøng troøn (O ; R) vaø (O/ ; r) caét nhau taïi A vaø B vôùi R ≠ r. Keû
tieáp tuyeán chung CD: C thuoäc (O ; R) vaø D thuoäc (O/ ; r). Goïi I laø giao
ñieåm cuûa AB vaø CD, qua C keû ñöôøng thaúng song song vôùi AD vaø qua D
keû ñöôøng thaúng song song vôùi AC chuùng caét nhau taïi E.
1. Chöùng minh ba ñieåm A, B, E thaúng haøng.
2. Chöùng minh : BE > R + r
Höôùng daãn
1. Hai tam giaùc ñoàng daïng IAC vaø ICB
cho : IC2 = IA . IB
Hai tam giaùc ñoàng daïng IAD vaø IDB cho
: ID2 = IA . IB
Töø ñoù I laø trung ñieåm cuûa CD. Hai ñöôøng
cheùo cuûa hình bình haønh ACED caét nhau
taïi trung ñieåm moãi ñöôøng nghóa laø taïi I.
Ñöôøng thaúng AB cuõng qua I, vaäy ba ñieåm
A, B, E thaúng haøng.
2. Goïi H laø giao ñieåm cuûa AB vaø OO/ vaø goïi M laø trung ñieåm cuûa OO/
Ta coù : AB ⊥ OO/ (taïi I) AB = 2AH
OC + O / D R + r
MI laø ñöôøng trung bình cuûa hình thang OCDO/: IM = =
2 2
Ta coù : BE = BA + AE = 2(HA + AI) = 2HI
60
Maø theo tính chaát ñöôøng vuoâng goùc vaø ñöôøng xieân : HI ≤ IM
Neân : BE = 2HI ≤ 2 IM = R + r
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi H truøng M nghóa laø R =r, ñieàu naøy traùi
vôùi giaû thieát . Vaäy : BE < R + r
6.19
Cho tam giaùc ABC vuoâng taïi A. Ñöôøng troøn taâm O vaø ñöôøng kính AB vaø
ñöôøng troøn taâm O/ ñöôøng kính AC coøn caét nhau taïi D. Goïi M laø ñieåm
chính giöõa cuûa cung nhoû CD, tia AM caét cung AD cuûa ñöôøng troøn taâm O
taïi N.
1. Chöùng minh ba ñieåm O, O/, N thaúng haøng
1 1 1
2. Chöùng minh : + / 2 ≥
OA 2
OA AN 2
C. BAÁT ÑAÚNG THÖÙC TRONG ÑÖÔØNG TROØN .
Cho ñöôøng troøn taâm O ñöôøng kính AB vôùi hai daây cung MN vaø PQ. Keû
OH vuoâng goùc vôùi MN (taïi H) vaø OI vuoâng goùc vôùi PQ (taïi I).
• Ñöôøng kính AB laø daây cung lôùn nhaát.
• Ñoái vôùi hai daây khoâng baèng nhau, daây lôùn hôn
khi vaø chæ khi coù khoaûng caùch ñeán taâm nhoû hôn :
MN > PQ ⇔ OH < OI
• Ñoái vôùi hai cung nhoû : cung lôùn hôn khi vaø chæ khi
q > PQ
daây caêng cung ñoù lôùn hôn : MN p ⇔ : MN > PQ
6.20
Cho nöûa ñöôøng troøn taâm O ñöôøng kính AB vôùi hai daây cung AC vaø AD
cuûa nöûa ñöôøng troøn naøy. Töø ñieåm M baát kì treân nöûa ñöôøng troøn keû MH
vuoâng goùc vôùi AC taïi H vaø MK vuoâng goùc vôùi AD taïi K.
Chöùng minh : HK ≤ AB
6.21
Cho ñöôøng troøn taâm O vaø ñieåm M thuoäc mieàn trong ñöôøng troøn naøy. Qua
M keû daây AB vuoâng goùc vôùi OM vaø daây CD baát kì. Keû baùn kính OP qua
M vaø baùn kính OQ vuoâng goùc vôùi CD taïi H. Chöùng minh :
1. AB < CD 2. MP < HQ 3. AP < CQ
61
6.22
Cho ñöôøng troøn taâm O vôùi hai daây AB vaø CD : AB > CD. Bieát raèng hai
ñöôøng thaúng AB vaø CD caét nhau taïi ñieåm M ôû mieàn ngoaøi ñöôøng troøn.
Goïi H vaø K laàn löôïc laø trung ñieåm caùc daây AB vaø CD.
1. Chöùng minh : OMHn < OMK n
2. Chöùng minh : MH > MK
6.23
Treân daây cung AB cuûa ñöôøng troøn taâm O coù hai ñieåm C vaø D chia daây
naøy thaønh ba phaàn baèng nhau : AC = CD = DB. Keû caùc baùn kính OE qua
C vaø OF qua D
1. Chöùng minh : p AE = BF p
2. Chöùng minh : AE < EF
6.24
Cho ñöôøng troøn taâm O vaø ñieåm A ôû ngoaøi ñöôøng troøn naøy. Keû hai caùt
tuyeán ABC vaø ADE sao cho BC > DE vaø hai tieáp tuyeán AF vaø AG (F vaø
G laø hai tieáp ñieåm) bieát raèng hai ñieåm B vaø F ôû trong cuøng moät nöûa maët
phaúng bôø laø ñöôøng thaúng OA. Ñöôøng troøn taâm O baùn kính OA coøn caét
hai caùt tuyeán ABC vaø ADE laàn löôït taïi M vaø N, caét hai caùt tuyeán AF vaø
AG taïi P vaø Q.
1. So saùnh ñoä daøi hai ñoaïn thaúng : AP vaø AQ, AM vaø AN.
2. So saùnh hai goùc MAP vaø NAQ.
Löôïc giaûi.
1. OF ⊥ AP (taïi F);OG ⊥ AQ (taïiG) maø OF = OG neân : AP = AQ.
Keû OH ⊥ BC (taïi H); OK ⊥ DE (taïi K) maø BC > DE ( giaû thieát) neân:
OH < OK. Ñoái vôùi ñöôøng troøn lôùn : OH < OK ⇒ AM > AN
2. Do tính chaát hai tieáp tuyeán caét nhau: :
∧ ∧
OAP < OAQ (1)
Hai tam giaùc OAM vaø OAN coù :
OA chung; OM = ON; AM > AN neân :
∧ ∧
AOM > AON
Ñoái vôùi caùc tam giaùc caân OAM vaø OAN do
∧ ∧ ∧ ∧
AOM > AON , neân : OAM < OAN (2)
∧ ∧ ∧ ∧
Töø (1) vaø (2) : OAP− OAM < OAQ − OAN hay :
∧ ∧
MAP > NAQ
62
6.25
Cho hình vuoâng ABCD coù hai ñöôøng cheùo AC vaø BD caét nhau taïi O. Goïi
E, F, G laàn löôït laø trung ñieåm cuûa CD, OB, OD.
1. Chöùng minh hai tam giaùc OAF vaø GFE baèng nhau.
2. Chöùng minh boán ñieåm A, D, E, F thuoäc cuøng moät ñöôøng troøn ,
suy ra AE > DF
D. VAÄN DUÏNG CAÙC BAÁT ÑAÚNG THÖÙC ÑAÏI SOÁ
Ñoái vôùi caùc baát ñaúng thöùc hình hoïc , trong nhieàu tröôøng hôïp ngoaøi vieäc söû
duïng caùc tính chaát cuûa baát ñaúng thöùc ñaïi soá ta coøn coù theå duøng caùc baát
ñaúng thöùc ñaïi soá quen thuoäc keát hôïp vôùi caùc kieán thöùc hình hoïc ñeå chöùng
minh. Khi caàn vaän duïng moät baát ñaúng thöùc coù daïng laï, nhaát thieát phaûi
chöùng minh laïi xem nhö moät boå ñeà.
6.26
Cho hai hình chöõ nhaät coù chu vi baèng nhau.
– Hình thöù nhaát coù kích thöôùc hai caïnh laø a vaø b (vôùi a > b).
– Hình thöù hai coù kích thöôùc hai caïnh laø c vaø d (vôùi c > b).
Bieát raèng : a – b > c – d.
Chöùng minh dieän tích hình thöù nhaát nhoû hôn dieän tích hình thöù hai.
6.27
1. Chöùng minh baát ñaúng thöùc : 3(x2 + y2 + z2) ≥ (x + y + z)2
2. Cho tam giaùc ABC coù ñoä daøi ba caïnh laø : BC = a, CA = b, AB = c.
Goïi p laø nöaû chu vi tam giaùc, chöùng minh :
p − a + p − b + p − c ≤ 3p
6.28
Cho tam giaùc ABC coù ñoä daøi ba caïnh laø a, b, c (vôùi a ≥ b ≥ c). Goïi ha , hb ,
hc laàn löôït laø ba chieàu cao töông öùng vôùi ba caïnh naøy. Chöùng minh :
ha hb hc hb hc ha
+ + ≥ + +
h hc ha ha h hc
b b
6.29
Cho tam giaùc ABC coù dieän tích S : ñoä daøi ba caïnh laø BC = a, CA = b,
AB = c; ñoä daøi ba ñöôøng cao töông öùng vôùi ba caïnh a, b, c laàn löôït laø ha ,
hb , hc. Goïi ra, rb, rc laàn löôït laø baùn kính caùc ñöôøng troøn baøng tieáp trong caùc
goùc A, B, C. Chöùng minh : ra + rb + rc ≥ ha + hb + hc
63
Gôïi yù :
1 1 1 ⎛1 1 1⎞
Vaän duïng baát ñaúng thöùc : + + ≥ 2⎜ + + ⎟ ñaõ ñöôïc
p−a p−b p−c ⎝a b c⎠
chöùng minh ôû baøi taäp 1.32.
6.30
1. Chöùng minh dieän tích moät tam giaùc khoâng lôùn hôn nöûa tích soá ño
hai caïnh.
2. Cho hình chöõ nhaät ABCD coù dieän tích S. Goïi M laø moät ñieåm ôû
mieàn trong hình chöõ nhaät naøy. Chöùng minh : S ≤ MA . MC + MB . MD
Höôùng daãn
2. Laáy ñieåm N ôû mieàn ngoaøi hình chöõ nhaät ABCD sao cho :
NC = MA, ND = MB. Hai tam giaùc NCD vaø MAB
baèng nhau neân :
S (NCD) = S (MAB).
Ta coù : S = 2 [S(MCD ) + S(MAB)]
= 2 [S(MCD ) + S(NCD )]
= 2 S(CMDN) = 2 [S(CMN ) + S(DMN )] .
1 1
Trong ñoù : S (CMN) ≤ NC . MC = MA . MC
2 2
1 1
S (DMN) ≤ ND .MD = MB . MD
2 2
1 1
Neân : S ≤ 2 ( MA . MC + MB . MD) hay S ≤ MA . MC + MB . MD
2 2
6.31
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A vôùi ñöôøng cao AH. Treân caïnh AB laáy
ñieåm M vaø treân caïnh AC laáy ñieåm N sao cho : AM = AN = AH. Ñöôøng
thaúng MN caét tia phaân giaùc cuûa caùc goùc BAH vaø HAC laàn löôït taïi O vaø
O/. Goïi S vaø S1 laàn löôït laø dieän tích caùc tam giaùc ABC vaø AMN
1. Chöùng minh O vaø O/ laàn löôït laø taâm ñöôøng troøn noäi tieáp caùc tam
giaùc ABH vaø HAC.
2. Chöùng minh : S ≥ 2S1.
6.32
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A : BC = a, CA = b, AB = c vôùi ñöôøng
cao AH = h. Goïi R vaø r laàn löôït laø baùn kính ñöôøng troøn ngoaïi tieáp vaø noäi
tieáp tam giaùc ABC.
r 2 −1
1. Chöùng minh : b + c = 2 (R + r) vaø ≤
a 2
64
2 r 1
2. Chöùng minh : ≤ <
5 h 2
6.33
Cho tam giaùc ñeàu ABC : treân caïnh BC laáy ñieåm D, treân caïnh CA laáy
∧
ñieåm E vaø treân caïnh AB laáy ñieåm F (F khaùc A) sao cho : DFE = 600.
AB 2
Chöùng minh : AE . BD ≤ . Ñaúng thöùc xaåy ra khi naøo ?
4
6.34
Cho ñöôøng troøn taâm I baùn kinh r noäi tieáp tam giaùc ABC. Chöùng minh baát
ñaúng thöùc : IA + IB +IC ≥ 6r
6.35
Cho moät hình vuoâng vaø moät tam giaùc coù dieän tích baèng nhau. Hình naøo
coù chu vi lôùn hôn ?
Höôùng daãn
Goïi x laø caïnh hình vuoâng ; a, b,
c laø ñoä daøi ba caïnh tam giaùc
vaø h laø ñoä daøi ñöôøng cao töông
öùng vôùi caïnh a. Dieän tích hai
hình laàn löôït laø :
1
S = x2 S= ah
2
Do tính chaát ñöôøng vuoâng goùc vaø ñöôøng xieân : b ≥ h c≥h
Neân: b + c > 2h (do hai ñaúng thöùc b=h vaø c=h khoâng ñoàng thôøi xaåy ra)
Ta coù : a+ b + c > a + 2h
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy vôùi hai soá döông a vaø 2h
a + 2h ≥ 2 a.2h = 2 4S = 4 S = 4x
Suy ra : a+ b + c > 4x
6.36
A BC
Chöùng minh raèng trong tam giaùc ABC : sin ≤
2 2 AB.AC
6.37
Cho ñöôøng troøn taâm O vôùi hai döôøng kính vuoâng goùc AB vaø CD. Laáy
ñieåm M baát kì treân cung AC, noái MD caét AB ôû E ; noái MB caét CD ôû F.
1. Chöùng minh : hai tam giaùc AED vaø MAD ñoàng daïng ; cuõng vaäy ñoái
vôùi hai tam giaùc OED vaø MCD.
OE OF
2. Chöùng minh : + ≥ 2
AE CF
65
6.38
Cho tam giaùc ABC coù dieän tích S. Goïi M laø moät ñieåm ôû trong tam giaùc
naøy. Qua M keû ba ñöôøng thaúng: ñöôøng thöù nhaát song song vôùi AB caét BC
ôû D vaø caét CA ôû E, ñöôøng thöù hai song song vôùi BC caét AB ôû F vaø caét CA
ôû G, ñöôøng thöù ba song song vôùi CA caét AB ôû H vaø caét BC ôû I. Goïi S1, S2,
S3 laàn löôït laø dieän tích caùc tam giaùc MGE, MHF vaø MDI. Chöùng minh :
(
1. S = S1 + S 2 + S3
2
) 2. S ≤ 3(S1 + S2 + S3)
Höôùng daãn
1. Caùc töù giaùc MEAH, MFBD, MICG ñeàu laø hình bình haønh.
Hai tam giaùc ñoàng daïng MEG vaø ABC cho :
2
S1 ⎛ EG ⎞ S1 EG
=⎜ ⎟ ⇒ = (1)
S ⎝ AC ⎠ S AC
S 2 HM S3 GC
Töông töï : = (2) = (3)
S AC S AC
S1 S2 S EG AE GC AC
Töø (1), (2), (3) : + + 3 = + + = =1
S S S AC AC AC AC
Neân : S1 + S 2 + S3 = S hay S = ( S1 + S 2 + S3 )
2
2. Vaän duïng baát ñaúng thöùc Schwartz :

S= ( )
S1 + S 2 + S3 ≤ (12+ 12+12) (S1 + S2 + S3)
2
Hay : S ≤ 3(S1 + S2 + S3)
66
7. VAØI BAØI TOAÙN TÌM CÖÏC TRÒ
TRONG HÌNH HOÏC.
1. Baøi toaùn tìm cöïc trò trong hình hoïc.

Xeùt taäp hôïp caùc hình coù chung moät tính chaát, ta phaûi tìm moät hình maø
moät ñaïi löôïng naøo ñoù cuûa hình naøy (ñoä daøi ñoaïn thaúng, soá ño goùc, soá ño
dieän tích…) ñaït moät giaù trò nhoû nhaát hay lôùn nhaát. Baøi toaùn nhö vaäy ñöôïc
goïi laø baøi toaùn tìm cöïc trò trong hình hoïc.
2. Caùch giaûi
Ta thöôøng giaûi theo moät trong hai höôùng sau ñaây :
A. Caùch 1
Thay ñieàu kieän cuûa ñaïi löôïng caàn tìm cöïc trò baèng caùc ñieàu kieän töông
ñöông khaùc. Töø ñoù ñi ñeán vieäc xaùc ñònh vò trí cuûa caùc ñieåm taïi ñoù ñaïi
löôïng ñaït cöïc trò (ñieàu kieän xaåy ra ñaúng thöùc).
B. Caùch 2
Chæ ra moät hình trong taäp hôïp caùc hình roài chöùng minh moãi hình khaùc
trong taäp hôïp naøy coù yeáu toá nhoû hôn hay lôùn hôn yeáu toá töông öùng cuûa
hình ñaõ ñöôïc chæ ra.
C. Ghi chuù
Trong nhieàu baøi toaùn tìm cöïc trò trong hình hoïc.
– Ta coøn duøng caùc kieán thöùc veà ñaïi soá hay veà dieän tích.
– Cuõng coù khi ta thay vieäc tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa ñaïi löôïng naøy baèng
vieäc tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa moät ñaïi löôïng khaùc hay ngöôïc laïi.
7.1
Coi taäp hôïp caùc tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A coù toång ñoä daøi hai caïnh
goùc vuoâng : AB + AC = k laø moät haèng soá. Tìm tam giaùc coù chu vi nhoû
nhaát ?
Löôïc giaûi
Chu vi tam giaùc ABC : AB + AC + BC
Trong ñoù AB + AC = k (haèng) neân chu vi tam
giaùc ABC nhoû nhaát khi vaø chæ khi caïnh huyeàn
BC nhoû nhaát
k k
Ñaët AB = + x thì AC = – x, vaän duïng ñònh lí Pitago :
2 2
67
k k k2 k2
BC2 = AB2 + AC2 = ( + x)2 + ( – x)2 = + 2x2 ≥
2 2 2 2
k
Ñaúng thöùc xaåy ra khi vaø chæ khi : x = 0 nghóa laø AB + AC =
2
Vaäy trong taäp hôïp caùc tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A coù toång ñoä daøi hai
caïnh goùc vuoâng laø haèng soá thì tam giaùc vuoâng caân coù chu vi nhoû nhaát.
7.2
Cho goùc nhoïn xOy vaø ñieåm M thuoäc mieàn trong goùc naøy. Moät ñöôøng
thaúng (d) qua M caét caùc tia Ox, Oy laàn löôït taïi A vaø B. Xaùc ñònh vò trí cuûa
(d) ñeå : 1 + 1 ñaït giaù trò lôùn nhaát.
MA MB
Löôïc giaûi
Qua O keû ñöôøng thaúng song song vôùi ñöôøng thaúng (d) vaø qua M keû ñöôøng
thaúng song song vôùi Ox. Chuùng caét nhau taïi N, töù giaùc OBMN laø hình
bình haønh neân : ON = MB.
Goïi I laø giao ñieåm cuûa MN vaø Oy. Do M laø ñieåm coá ñònh vaø MN song
song vôùi Ox neân I laø ñieåm coá ñònh.
Qua I keû ñöôøng thaúng song song vôùi (d) caét
OM taïi J.
Vaän duïng heä quaû cuûa ñònh lí Talet ñoái vôùi caùc
tam giaùc OMA vaø OMN :
JI OJ
IJ // AM = (1)
MA OM
JI MJ
IJ // NO = maø ON = MB
ON OM
JI MI
Neân : = (2)
MB OM
⎛ 1 1 ⎞ OJ + MJ OM 1 1 1
Töø (1), (2): IJ ⎜⎜ + ⎟⎟ = = =1 ⇒ + =
⎝ MA MB ⎠ OM OM MA MB IJ
1 1 1
Vaäy + ñaït giaù trò lôùn nhaát khi vaø chæ khi lôùn nhaát ⇔ IJ nhoû
MA MB IJ
nhaát .
∧ ∧
Do xOy < 902 neân yOM < 900 vaø ñieåm I coá ñònh, OM coá ñònh neân : IJ
nhoû nhaát ⇔ IJ ⊥ OM ⇔ (d) ⊥ OM
7.3
Cho ñöôøng troøn (O ; r) noäi tieáp tam giaùc ABC. Ñöôøng thaúng (d) qua O caét
caùc caïnh AB vaø AC laàn löôït taïi M vaø N. Xaùc ñònh vò trí cuûa (d) ñeå tam
giaùc AMN coù dieän tích nhoû nhaát.
68
Löôïc giaûi
Qua O keû ñöôøng thaúng (d/) vuoâng goùc vôùi OA
caét AB vaø AC laàn löôït taïi M/ vaø N/. Tam giaùc
AM/N/ caân taïi A (do coù AO vöøa laø ñöôøng cao
vöøa laø phaân giaùc cuûa goùc A) cho ta : AM/ =
AN/ vaø coù dieän tích khoâng ñoåi.
Khoâng maát tính toång quaùt, giaû söû :
AM ≥ AM/ = AN/ ≥ AN.
OM AM
Do AO laø ñöôøng phaân giaùc cuûa goùc BAC neân : =
ON AN
Maø : AM ≥ AN neân : OM ≥ ON
Vaäy coù moät ñieåm D thuoäc ñoaïn thaúng OM ñeå OD = ON. Hai tam giaùc
∧ ∧
ODM/ vaø ONN/ coù : DOM / = NON / (goùc ñoái ñænh); OD = ON; OM/ =ON/
Chuùng baèng nhau, neân coù dieän tích baèng nhau, suy ra :
S (OMM/) ≥ S (ONN/)
S (AMN) ≥ S (AN/M/) (= khoâng ñoåi)
Ñaúng thöùc xaåy ra khi vaø chæ khi : OM = ON, tam giaùc AMN caân taïi A neân
trung tuyeán AO cuõng laø ñöôøng cao, hay ñöôøng thaúng (d) vuoâng goùc vôùi OA
taïi O.
A. VAÄN DUÏNG QUY TAÉC BA ÑIEÅM
• Doái vôùi ba ñieåm A, B, C baát kì ta coù : AB + BC ≥ AC

Ñaúng thöùc xaåy ra khi vaø chæ khi B naèm giöõa A vaø C
7.4
Cho ñöôøng thaúng (d) vaø hai ñieåm A vaø B khoâng thuoäc (d) vaø cuøng thuoäc
moät nöûa maët phaúng bôø laø (d). Xaùc ñònh ñieåm M thuoäc (d) sao cho
MA + MB ñaït giaù trò nhoû nhaát.
7.5
Cho töù giaùc ABCD vaø ñieåm M thuoäc mieàn trong töù giaùc naøy. Xaùc ñònh vò
trí cuûa M ñeå toång : MA + MB + MC + MD ñaït giaù trò nhoû nhaát ?
7.6
Cho ñöôøng troøn (O) vaø ñieåm M ôû ngoaøi ñöôøng troøn naøy. Ñöôøng thaúng qua
M vaø O caét (O) taïi A vaø B (A naèm giöõa M vaø O).
69
1. Chöùng minh MA laø khoaûng caùch nhoû nhaát noái M vôùi moät ñieåm baát
kì cuûa (O).
2. Chöùng minh MB laø khoaûng caùch lôùn nhaát noái M vôùi moät ñieåm baát kì
cuûa (O).
7.7
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A vôùi ñöôøng cao AH. Coi goùc vuoâng
xHy : tia Hx caét caïnh AB taïi D vaø tia Hy caét caïnh AC taïi E. Xaùc ñònh vò
trí cuûa D vaø E ñeå DE coù ñoä daøi nhoû nhaát.
7.8
Cho ñöôøng troøn taâm O ñöôøng kính AB vaø ñieåm C coá ñònh naèm giöõa O vaø
A. Ñieåm M di ñoäng treân ñöôøng troøn.
Xaùc ñònh vò trí cuûa M ñeå ñoä daøi CM lôùn nhaát ? nhoû nhaát ?
Höôùng daãn
CM ≤ OC + OM = OC + OB = BC (haèng)
Neân CM lôùn nhaát khi O thuoäc CM nghóa laø M truøng B.
Maët khaùc : CM ≥ OM – OC = OA – OC = AC(haèng)
Neân CM nhoû nhaát khi M truøng A.
7.9
Trong caùc töù giaùc ABCD coù :
– Ñoä daøi hai ñöôøng cheùo AC vaø BD khoâng ñoåi.
– Goùc laäp bôûi hai ñöôøng cheùo coù soá ño khoâng ñoåi. Hoûi töù giaùc naøo coù
chu vi nhoû nhaát ?
Löôïc giaûi
Döïng caùc hình bình haønh ADBE vaø BDCF
AE // BD AE = BD
CF // BD CF = BD
thì töù giaùc AEFC laø hình bình haønh
Chu vi töù giaùc ABCD: AB + BC + CD + DA =
(AB + CD) + (BC + DA)
Maø CD = BF vaø DA = BE (caïnh ñoái hình bình haønh)
Neân : Chu vi (ABCD) = (AB + BF) + (CB + BE)
Chu vi (ABCD) ≥ AF + CE
Chu vi töù giaùc ABCD nhoû nhaát khi ñieåm B thuoäc ñoaïn thaúng AF vaø cuõng
thuoäc ñoaïn thaúng CE, neân : CD // AB AD // BC
Vaäy töù giaùc ABCD laø hình bình haønh.
70
B. VAÄN DUÏNG ÑÖÔØNG VUOÂNG GOÙC VAØ ÑÖÔØNG XIEÂN
Töø ñieåm M khoâng thuoäc ñöôøng thaúng (d) keû

ñöôøng vuoâng goùc MH vaø caùc ñöôøng xieân MA,
MB vôùi (d) (caùc ñieåm H, A, B thuoäc (d)) thì :
1. MA ≥ MH. Ñaúng thöùc xaåy ra khi vaø chæ khi A
truøng H.
2. MA ≥ MB ⇔ HA ≥ HB
7.10
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A vôùi ñöôøng cao AH. Coi ñieåm M
thuoäc caïnh huyeàn BC, keû MD vaø ME laàn löôït vuoâng goùc vôùi AB vaø AC
taïi D vaø E. Ñònh vò trí cuûa M ñeå ñoaïn thaúng DE coù ñoä daøi nhoû nhaát.
7.11
Cho tam giaùc ABC coù ba goùc nhoïn vôùi ñieåm M thuoäc caïnh BC, keû MD
vaø ME laàn löôït vuoâng goùc vôùi AB vaø AC taïi D vaø E. Xaùc ñònh vò trí cuûa
M ñeå ñoaïn thaúng DE coù ñoä daøi nhoû nhaát?
Höôùng daãn
Goïi O laø trung ñieåm cuûa AM, do tính chaát
trung tuyeán öùng vôùi caïnh huyeàn cuûa tam giaùc
AM
vuoâng : OA = OD = OM = OE (= )
2
Tam giaùc caân ODE (OD = OE) coù :
∧ ∧ ∧ ∧ ∧ ∧
DOE = DOM + MOE = 2 ( DAO+ OAE ) = 2 BAC (haèng)
∧ ∧
Keû OI vuoâng goùc vôùi DE (taïi I): DOI = BAC DE = 2DI.
Keû ñöôøng cao AH cuûa tam giaùc ABC : AM ≥ AH
∧ ∧ ∧
DE = 2DI = 2OD.sin DOI = AM sin BAC ≥ AH sin BAC (haèng)
Ñaèng thöùc xaåy ra khi vaø chæ khi ñieåm M truøng ñieåm H. Vaäy ñoaïn thaúng
DE coù ñoä daøi nhoû nhaát khi ñieåm M truøng chaân H cuûa ñöôøng vuoâng goùc keû
töø A ñeán BC.
7.12
Cho tam giaùc ABC coù taâm O, coi ñöôøng thaúng (d) qua O. Keû AD, BE, CF laàn
löôït vuoâng goùc vôùi (d) taïi D, E, F. Xaùc ñònh vò trí cuûa (d) ñeå toång :
AD + BE + CF ñaït giaù trò lôùn nhaát.
71
7.13
Cho tam giaùc ABC coù ba goùc nhoïn vaø ñieåm M ôû mieàn trong tam giaùc naøy.
1. Chöùng minh : BC.MA ≥ 2 [dieän tích (MAB) + dieän tích (MCA)].
2. Xaùc ñònh vò trí cuûa M ñeå bieåu thöùc sau ñaây ñaït giaù trò nhoû nhaát.
MA.BC + MB.CA + MC.AB
7.14
Cho ñöôøng troøn (O; R) vaø ñöôøng thaúng (d) ôû ngoaøi ñöôøng troøn naøy. Laáy ñieåm
M baát kì treân (d), keû hai tieáp tuyeán MA, MB (A, B laø hai tieáp ñieåm). Xaùc ñònh
vò trí cuûa M ñeå baùn kính ñöôøng troøn noäi tieáp tam giaùc MAB ñaït giaù trò nhoû
nhaát.
Höôùng daãn
Goïi I vaø H laø giao ñieåm cuûa MO vôùi cung nhoû AB
vaø daây AB, deã thaáy I laø taâm ñöôøng troøn noäi tieáp
tam giaùc MAB vaø IH laø baùn kính ñöôøng troøn naøy.
IH = OI – OH = R – OH.
Do heä thöùc löôïng trong tam giaùc vuoâng OMA :
OA 2 R 2
OA2= OM.OH ⇒ OH = =
OM OM
R2
neân IH = R –
OM
Keû OC vuoâng goùc vôùi (d) taïi C, do tính chaát ñöôøng vuoâng goùc vaø ñöôøng
xieân :
OM ≥ OC (haèng )
R2
IH nhoû nhaát khi vaø chæ khi lôùn nhaát ⇔ OM nhoû nhaát nghóa laø M
OM
truøng C. Vaäy baùn kính ñöôøng troøn noäi tíep tam giaùc MAB nhoû nhaát khi
M laø chaân ñöôøng thaúng vuoâng goùc keû töø O ñeán ñöôøng thaúng (d).
C. VAÄN DUÏNG BAÁT ÑAÚNG THÖÙC TRONG ÑÖÔØNG TROØN
1. Cho ñöôøng troøn (O) ñöôøng kính AB vaø daây cung MN, do ñöôøng kính laø
daây cung lôùn nhaát, ta luoân coù : MN ≤ AB
2. Trong ñöôøng troøn (O) coi hai daây cung AB vaø CD, goïi H vaø K laàn löôït laø
trung ñieåm cuûa hai daây naøy thì : AB ≤ CD ⇔ OH ≥ OK.
72
7.15
Cho ñöôøng troøn taâm O vaø ñieåm A ôû mieàn trong ñöôøng troøn naøy (A khaùc O).
Moät ñöôøng thaúng (d) qua A caét ñöôøng troøn taïi M vaø N, goïi H laø trung ñieåm cuûa
MN.
1. Chöùng minh ñieåm H thuoäc moät ñöôøng troøn xaùc ñònh.
2. Xaùc ñònh vò trí cuûa (d) ñeå ñoä daøi daây cung MN lôùn nhaát ? nhoû nhaát ?
7.16
Cho ñöôøng troøn (O,R)vôùi daây cung AB coá ñònh khoâng qua O. Xaùc ñònh vò trí
ñieåm M treân cung lôùn AB ñeå chu vi tam giaùc MAB lôùn nhaát .
Höôùng daãn
Treân tia ñôùi cuûa tia MA laáy MC = MB. Tam giaùc
∧
∧
AMB
caân MBC cho ACB = (haèng)
2
Maø AB coá ñònh neân C thuoäc cung chöùa goùc coù
1 p cuûa ñöôøng troøn (O ; R)
soá ño baèng soá ño AB
4
döïng treân ñoaïn thaúng AB. Chu vi tam giaùc MAB
: MA + MB + AB maø ñoä daøi AB khoâng ñoåi, neân
chu vi tam giaùc MAB lôùn nhaát khi vaø chæ khi :
(MA +MB) lôùn nhaát ⇔ AC lôùn nhaát. Nghóa laø AC laø ñöôøng kính cuûa cung
∧ ∧ ∧
chöùa goùc noùi treân ⇔ ABC = 900. Trong ñieàu kieän ñoù : A + C = 900 vaø
∧ ∧ ∧ ∧
B1 + B2 = 900 maø C = B 2 .
∧ ∧
Neân : A = B1 ⇔ MA p = MB
q
Vaäy chu vi tam giaùc MAB lôùn nhaát khi M coù vò trí, M0 laø ñieåm chính giöõa
cuûa cung lôùn AB.
7.17
Cho ñöôøng troøn (O; R) vaø ñieåm I ôû mieàn trong ñöôøng troøn naøy (I khaùc O). Tìm
treân ñöôøng troøn moät ñieåm M sao cho goùc IMO coù soá ño lôùn nhaát.
7.18
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A vôùi ñieåm M thuoäc caïnh AC. Goïi N laø ñieåm
ñoái xöùng cuûa M qua A vaø P laø ñieåm ñoái xöùng cuûa M qua ñöôøng thaúng BC. Xaùc
ñònh vò trí cuûa ñieåm M ñeå ñöôøng troøn ngoaïi tieáp töù giaùc BNCP coù baùn kính nhoû
nhaát.
7.19
Cho hai ñöôøng troøn (O) vaø (O/) caét nhau taïi A vaø B (taâm O vaø O/ ôû hai nöûa maët
phaúng phaân bieät, bôø laø ñöôøng thaúng AB. Moät ñöôøng thaúng (d) qua B caét (O) taïi
73
M vaø caét (O/) taïi N (B naèm giöõa M va N). Xaùc ñònh vò trí cuûa (d) ñeå baùn kính
ñöôøng troøn ngoaïi tieáp tam giaùc AMN coù ñoä daøi lôùn nhaát.
7.20
Cho tam giaùc ñeàu ABC noäi tieáp trong ñöôøng troøn (O ; R). Laáy ñieåm M
treân cung nhoû BC : keû MH , MI, MK laàn löôït vuoâng goùc vôùi BC, CA, AB
taïi H, I, K. Xaùc ñònh vò trí cuûa M ñeå :
Σ = MA + MB + MC + MH + MI + MK
coù giaù trò nhoû nhaát ? coù giaù trò lôùn nhaát ?
Höôùng daãn :
Goïi a laø ñoä daøi caïnh tam giaùc ñeàu ABC, ñaët :
Σ1 = MA + MB + MC
Σ2 = MH + MI + MK
Treân daây MA laáy MD = MB, chöùng minh :
- Tam giaùc MBD ñeàu ñeå coù : BD = MB
- Hai tam giaùc MBC vaø DBA baèng nhau ñeå coù : MC = DA
Neân :
Σ1 = MA + MB + MC = 2MA
Maët khaùc :
2S(ΔMBC) 2S(ΔMCA) 2S(ΔMAB)
MH = MI = MK =
a a a
2
Σ2 = [S(ΔABC) + 2S(ΔMBC)]
a
Ta coù :
Σ nhoû nhaát khi M truøng B (hoaëc C) luùc ñoù caû Σ1 vaø Σ2 ñeàu nhoû nhaát vaø Σ
lôùn nhaát khi M truøng M0 (M0 laø ñieåm chính giöõa cuûa cung nhoû BC) luùc ñoù
caû Σ1 vaø Σ2 ñeàu lôùn nhaát.
D. VAÄN DUÏNG CAÙC BAÁT ÑAÚNG THÖÙC ÑAÏI SOÁ
Ñeå vaän duïng ñöôïc caùc baát ñaúng thöùc ñaïi soá ta thöôøng ñaët moät (hay nhieàu)
ñaïi löôïng hình hoïc (ñoä daøi ñoaïn thaúng, soá ño goùc, tæ soá löôïng giaùc moät goùc,
dieän tích moät hình …) laøm bieán.
Bieåu thò ñaïi löôïng caàn tìm giaù trò nhoû nhaát hay lôùn nhaát baèng moät bieåu thöùc
cuûa bieán (hay nhöõng bieán) naøy roài söû duïng baát ñaúng thöùc ñaïi soá thích hôïp ñeå
tìm ñieàu kieän maø bieåu thöùc ñoù ñaït cöïc trò.
74
7.21
Cho tam giaùc ABC coù dieän tích S. Treân caïnh BC, CA, AB laáy laàn löôït
caùc ñoaïn thaúng : BD = k.BC, CE = k.CA, AF = k.AB
1. Tính dieän tích tam giaùc DEF theo S vaø k
2. Ñònh k ñeå dieän tích tam giaùc DEF nhoû nhaát.
Höôùng daãn :
S(ΔABD) BD
= = k ⇒ S(ΔABD) = k.S
S BC
S(ΔAFD) AF
= = k ⇒ S(ΔAFD) = k2.S
S(ΔABD) AB
S(ΔDBF) = S(ΔABD) – S(ΔAFD) = k(1 – k).S
S(ΔCED) = k(1 – k).S ; S(ΔAFE) = k(1 – k).S
S(ΔDEF) = S – 3k(1 – k).S = S(3k2 – 3k + 1)
2
2
⎡ ⎛ 1 ⎞ 1⎤ S
Maø S(3k – 3k + 1) = S ⎢3 ⎜ k − ⎟ + ⎥ ≥
⎣⎢ ⎝ 2 ⎠ 4 ⎦⎥ 4
S 1
min S(ΔDEF) = (taïi k = )
4 2
7.22
Cho ñöôøng troøn taâm O ñöôøng kính AB = 2R vaø ñieåm M treân ñöôøng troøn
naøy. Keû MH vuoâng goùc vôùi AB taïi H. Ñònh vò trí cuûa ñieåm M ñeå dieän tích
tam giaùc OMH lôùn nhaát.
Höôùng daãn :
1
OH2 + HM2 = OM2 = R2 S=
OH.HM
2
Maø : OH2 + HM2 ≥ 2OH.HM hay R2 ≥ 4S
R2 ∧
max S = (taïi OH = HM hay MOH = 450)
4
7.23
Cho tam giaùc nhoïn ABC coù caïnh BC coá ñònh. Keû hai ñöôøng cao AD vaø
BE, goïi H laø tröïc taâm. Xaùc ñònh vò trí cuûa ñieåm D treân caïnh BC ñeå tích
DA. DH ñaït giaù trò lôùn nhaát.
Höôùng daãn :
Hai tam giaùc vuoâng DBH vaø DAC ñoàng daïng cho :
DA.DH = DB.DC
75
Maø : (DB + DC)2 ≥ 4DB.DC
2
⎛ BC ⎞
hay ⎜ ⎟ ≥ DB.DC
⎝ 2 ⎠
BC2
Neân : DA.DH = DB.DC ≤ (haèng)
4
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi DB = DC
BC2
max(DA.DH) = (taïi D laø trung ñieåm cuûa BC)
4
7.24
Cho tam giaùc ABC vuoâng taïi A. Töø ñieåm M ôû mieàn trong tam giaùc keû
MD, ME, MF laàn löôït vuoâng goùc vôùi BC, CA, AB taïi D, E, F. Xaùc ñònh vò
trí cuûa M ñeå :
MD2 + ME2 + MF2
Höôùng daãn :
Keû ñöôøng cao AH vaø ñöôøng thaúng MN ⊥ AH taïi N.
Vaän duïng ñònh lí Pitago :
ME2 + MF2 = ME2 + AE2 = MA2 maø MA ≥ NA
neân : ME2 + MF2 ≥ NA2 maø MD = NH neân :
N M
MD2 + ME2 + MF2 ≥ NH2 + NA2
2
NH 2 + NA 2 ⎛ NH + NA ⎞ AH 2
≥ ⎜ ⎟ =
2 ⎝ 2 ⎠ 4
AH 2
MD2 + ME2 + MF2 ≥ (haèng)
2
AH 2
min (MD2 + ME2 + MF2) = (taïi M laø trung ñieåm cuûa AH)
2
7.25
Cho tam giaùc nhoïn ABC. Töø ñieåm M thuoäc mieàn trong tam giaùc keû MH,
MI, MK laàn löôït vuoâng goùc vôùi BC, CA, AB taïi H, I, K. Xaùc ñònh vò trí
cuûa M ñeå :
Σ = AK2 + BH2 + CI2
nhoû nhaát.
76
Höôùng daãn :
AK 2 + MK 2 = MA 2 = AI2 + MI2 ⎫
⎪
BH 2 + MH 2 = MB2 = BK 2 + MK 2 ⎬ neân AK2 +BH2 +CI2 = AI2 +CH2 +BK2
CI2 + MI2 = MC2 = CH 2 + MH 2 ⎪⎭
2Σ = (AK2 + BK2) + (BH2 + CH2) + (AI2 + CI2) ≥
(AK + BK)2 (BH + CH)2 (AI + CI)2
≥ + +
2 2 2
AB + BC + CA
2 2 2
Σ≥
4
AB + BC2 + CA 2
2
minΣ = (taïi M laø taâm ñöôøng troøn ngoaïi tieáp ΔABC)
4
7.26
Cho tam giaùc nhoïn ABC vôùi ba ñöôøng cao AD, BE, CF. Goïi H laø tröïc
taâm, tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa bieåu thöùc :
AH BH CH
Σ= + +
DH EH FH
Höôùng daãn :
Goïi S, S1, S2 , S3 laàn löôït laø dieän tích caùc tam giaùc
ABC, HBC, HCA, HAB :
S AD AD DH AD − DH AH
= ⇒ = = =
S1 DH S S1 S − S1 S − S1
AH S − S1 AH S2 + S3
⇒ = =
DH S1 DH S1
BH S3 + S1 CH S1 + S2
= =
EH S2 FH S3
Neân
⎛S S ⎞ ⎛S S ⎞ ⎛S S ⎞
Σ = ⎜ 1 + 2 ⎟+⎜ 2 + 3 ⎟+⎜ 3 + 1 ⎟ ≥ 2 + 2 + 2 = 6
⎝ S2 S1 ⎠ ⎝ S3 S2 ⎠ ⎝ S1 S3 ⎠
S
min Σ = 6 (taïi S1 = S2 = S3 = )
3
7.27
Cho tam giaùc ABC coù ñoä daøi ba caïnh laø BC = a, CA = b, AB = c . Goïi x,
y , z laàn löôït laø khoaûng caùch töø ñieåm M ôû mieàn trong tam giaùc vôùi caùc
caïnh BC, CA, AB. Xaùc ñònh vò trí cuûa M ñeå toång :
77
a b c
Σ= + +
x y z
Höôùng daãn :
1
Dieän tích tam giaùc ABC : S= (ax + by + cz)
2
Xeùt tích :
⎛ a b c⎞
(ax + by + cz) ⎜ + + ⎟ = a2 + b2 + c2 +
⎝x y z⎠
⎛x y⎞ ⎛y z⎞ ⎛z x⎞
ab ⎜ + ⎟ + bc ⎜ + ⎟ + ca ⎜ + ⎟
⎝y x⎠ ⎝z y⎠ ⎝x z⎠
≥ a2 + b2 + c2 + 2ab + 2bc + 2ca = (a + b + c)2
hay
(a + b + c)2
2S. Σ ≥ (a + b + c)2 ⇔ Σ ≥
2S
(a + b + c)2
minΣ = (taïi M laø taâm ñöôøng troøn noäi tieáp ΔABC)
2S
7.28
Cho tam giaùc ABC vuoâng goùc taïi A coù dieän tích S. Goïi M laø moät ñieåm
thuoäc caïnh huyeàn BC, keû MD vaø ME laàn löôït vuoâng goùc vôùi AB vaø AC
taïi D vaø E. Xaùc ñònh vò trí cuûa M ñeå dieän tích cuûa töù giaùc ADME lôùn
nhaát, theo S tính dieän tích lôùn nhaát ñoù.
Höôùng daãn :
AB.AC
S= S’ = AD.AE
2
AB = AD + DB ≥ 2 AD.DB ⎫⎪
⎬ ⇒ AB.AC ≥ 4 AD.DB.AE.EC
AC = AE + EC ≥ 2 AE.EC ⎪⎭
Hai tam giaùc vuoâng ñoàng daïng BDM vaø MEC
cho :
MD DB
= neân CE.DB = MD.EM = AE.AD
CE EM
Neân :
AB.AC ≥ 4 (AD.AE)2 = 4AD.AE
S
hay : 2S ≥ 4S’ ⇔ S’ ≤
2
78
S
max S’ = (taïi M laø trung ñieåm cuûa BC)
2
7.29
Cho hình vuoâng ABCD caïnh a. Treân caïnh CD laáy ñieåm E (E khaùc D), ñaët
DE = x. Ñöôøng thaúng vuoâng goùc vôùi AE taïi A caét ñöôøng thaúng CD taïi F.
1. Tính caùc caïnh cuûa tam giaùc AEF theo a vaø x.
2. Xaùc ñònh vò trí cuûa E ñeå ñoä daøi ñoaïn thaúng EF nhoû nhaát.
Höôùng daãn :
a2 a x 2 + a2
1. EF = x + AE = x2 + a AF =
x x
a2 a2
2. EF = x + ≥ 2 x. = 2a
x x
min EF = 2a (taïi x = a hay E truøng C)
7.30
Cho tam giaùc ABC vaø ñieåm M ôû mieàn trong tam giaùc naøy. Caùc ñöôøng
thaúng AM, BM, CM caét BC, CA, AB laàn löôït taïi D, E, F. Tìm giaù trò nhoû
nhaát cuûa bieåu thöùc :
AM BM CM
Σ= . .
DM EM FM
Höôùng daãn :
Goïi S, S1, S2 , S3 laàn löôït laø dieän tích caùc tam giaùc ABC, MBC, MCA,
MAB. Keû ñöôøng cao AH vaø ñöôøng thaúng MK ⊥
BC taïi K.
S AH AD AM + MD AM
= = = = +1 ⇒
S1 MK DM DM DM
AM S S − S1 S2 + S3
= −1 = =
DM S1 S1 S1
BM S3 + S1 CM S1 + S2
= =
EM S2 FM S3
AM BM CM S2 + S3 S3 + S1 S1 + S2
Σ= . . = . . ≥
DM EM FM S1 S2 S3
2 S2 .S3 .2 S3 .S1 .2 S1 .S2
≥ =8
S1S2S3
79
min Σ = 8 (taïi M laø troïng taâm tam giaùc ABC)
7.31
Cho töù giaùc ABCD coù hai ñöôøng cheùo caét nhau taïi O. Bieát raèng dieän tích
tam giaùc OAB baèng 4 cm2 vaø dieän tích tam giaùc OCD baèng 9 cm2. Haõy
tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa dieän tích töù giaùc ABCD
Höôùng daãn :
Goïi S1, S2 , S3 , S4 laàn löôït laø dieän tích caùc tam
giaùc OAB, OBC, OCD, ODA. Tæ soá dieän tích hai
tam giaùc coù cuøng chieàu cao baèng tæ soá hai ñaùy
öùng vôùi chieàu cao naøy :
OB S1 S2
= = ⇒ S2.S4 = S1.S3
OD S4 S3
S2 + S4 ≥ 2 S2 .S4 = 2 S1 .S3 hay S2 + S4 ≥ 2 4.9 = 12
min (S2 + S4) = 12 (taïi S2 = S4 = 6)
min (S1 + S2 + S3 + S4) = 4 + 9 + 12 = 25 cm2
(khi ñoù S2 = S4 = 6 cm2)
7.32
Cho hình vuoâng ABCD caïnh a. Treân hai caïnh AB vaø AD laáy laàn löôït hai
ñieåm M vaø N sao cho tam giaùc AMN coù chu vi 2a. Xaùc ñònh vò trí cuûa M
vaø N ñeå tam giaùc AMN coù dieän tích lôùn nhaát.
Höôùng daãn :
Ñaët AM = x , AN = y (0 < x, y < a) thì :
MN = x2 + y2 x+y+ x 2 + y 2 = 2a
- Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy : x + y ≥ 2 xy
- Maët khaùc : x2 + y2 ≥ 2xy hay x 2 + y 2 ≥ 2xy
Neân 2a = x + y + x 2 + y 2 ≥ 2 xy + 2xy
2
2a ⎛ 2a ⎞
⇒ xy ≤ hay xy ≤ ⎜ ⎟
2+ 2 ⎝2+ 2 ⎠
2
1 1 ⎛ 2a ⎞
Do ñoù : S = xy ≤ ⎜ ( = haèng)
2 2 ⎝ 2 + 2 ⎟⎠
2
1 ⎛ 2a ⎞ 2a
max S = . (taïi AM = AN = )
2 ⎜⎝ 2 + 2 ⎟⎠ 2+ 2
7.33
80
Cho tam giaùc ABC coù chu vi 2p. Moät ñöôøng thaúng song song vôùi BC caét
hai caïnh AB, AC laàn löôït taïi M vaø N. Bieát raèng MN tieáp xuùc vôùi ñöôøng
troøn noät tieáp tam giaùc ABC. Tìm giaù trò lôùn nhaát cuûa ñoä daøi ñoaïn thaúng
MN.
Höôùng daãn :
Keû ñöôøng cao AH cuûa tam giaùc ABC, goïi r laø
baùn kính ñöôøng troøn noäi tieáp.
K
Ñaët BC = a , AH = h thì ñöôøng cao AK cuûa
tam giaùc AMN laø : (h – 2r) r
MN h − 2r
Do MN // BC : =
a h
a(h − 2r) H
⇒ MN =
h
1 ⎫
S = ah ⎪ ah
Dieän tích tam giaùc ABC : 2 ⎬ ⇒ r=
2p
S = pr ⎪⎭
a⎛ 2ah ⎞ a(p − a)
Do ñoù : MN = ⎜h− ⎟=
h⎝ 2p ⎠ p
Chöùng minh : p – a > 0, vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy :
a2 + (p − a)2
a(p – a) ≤
2
p
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi a =
2
p p
max MN = (taïi a = )
4 2
7.34
Cho ñöôøng troøn coá ñònh taâm O, baùn kính R = 1. Tam giaùc ABC thay ñoåi
vaø luoân ngoaïi tieáp ñöôøng troøn (O). Moät ñöôøng thaúng qua O caét AB, AC
laàn löôït taïi M vaø N. Xaùc ñònh giaù trò nhoû nhaát cuûa dieän tích tam giaùc
AMN.
81
Höôùng daãn :
Keû ñöôøng cao MH cuûa tam giaùc AMN. Dieän
tích tam giaùc AMN.
1 1 AM + AN
S = AM.1 + AN.1 =
2 2 2
Vaän duïng baát ñaúng thöùc Cauchy ta coù :
AM + AN
S= ≥ AM.AN ≥ 2S
2
Neân : S2 ≥ 2S ⇔ S ≥ 2
min S = 2 (khi AM ⊥ AN vaø AM = AN = 2)
7.35
Cho tam giaùc ABC vaø ñieåm M thuoäc mieàn trong tam giaùc naøy. Goïi x, y, z
laàn löôït laø khoaûng caùch töø M ñeán BC, CA, AB. Xaùc ñònh vò trí cuûa M ñeå
tích xyz ñaït giaù trò lôùn nhaát.
Höôùng daãn :
Ñaët BC = a, CA = b, AB = c , dieän tích tam giaùc ABC laø :
1
S = (ax + by + cz)
2
ax + by + cz ≥ 3 3 ax.by.cz hay ax + by + cz ≥ 3 3 abc.xyz
Maø : abc laø haèng soá neân tích xyz lôùn nhaát khi vaø chæ khi :
ax = by = cz
Goïi D, E, F laø giao ñieåm cuûa MA, MB, MC laàn löôït vôùi BC, CA, AB ta coù :
S(DAB) DB S(DMB) DB
= =
S(DAC) DC S(DMC) DC
Neân :
DB S(DAB) S(DMB)
= =
DC S(DAC) S(DMC)
S(DAB) − S(DMB) S(MAB) cz
= = = =1
S(DAC) − S(DMC) S(MCA) by
Suy ra : DB = DC hay D laø trung ñieåm cuûa BC
Töông töï : E laø trung ñieåm cuûa CA, F laø trung ñieåm cuûa AB
Vaäy tích xyz ñaït giaù trò lôùn nhaát khi M laø troïng taâm tam giaùc ABC.
82
7.36
Cho nöûa ñöôøng troøn taâm O ñöôøng kính AB = 2R. Trong caùc hình chöõ nhaät
MNPQ noäi tieáp trong nöûa ñöôøng troøn, (M, N thuoäc nöûa ñöôøng troøn; P, Q
thuoäc ñöôøng kính AB) hình naøo coù chu vi lôùn nhaát ?
Höôùng daãn :
Ñaët PQ = 2a, MQ = b (a, b > 0)
Aùp duïng ñònh lí Pitago ñoái vôùi tam giaùc OMQ : a2 + b2 = R2
Chu vi hình chöõ nhaät MNPQ : 2(2a + b)
Chu vi naøy lôùn nhaát khi : (2a + b)2 lôùn nhaát
(2a + b)2 ≤ (22 + 12)(a2 + b2)
hay (2a + b)2 ≤ 5R2
Vaäy :
R 5
max 2(2a + b) = 2R 5 (taïi a = R 5 ; b = )
2
∧ 1
(öùng vôùi tg AOM = : ñieåm M ñöôïc xaùc ñònh)
2
7.37
Cho tam giaùc vuoâng caân ABC : AB = AC = a. Treân caùc caïnh BC, CA,
AB laáy laàn löôït caùc ñieåm D, E, F sao cho DEF laø tam giaùc vuoâng caân taïi
E. Xaùc ñònh vò trí cuûa D, E, F ñeå tam giaùc DEF coù dieän tích nhoû nhaát.
Höôùng daãn :
Keû DH ⊥ AC taïi H ñöôïc hai tam giaùc vuoâng baèng nhau AEF vaø HDE.
Ñaët : AF = HE = x AE = HD = y
thì : AB = AE + HE + HC = y + x + y
hay : a = x + 2y
Dieän tích tam giaùc vuoâng caân DEF :
EF 2 x 2 + y 2
S= =
2 2
a2 = (x + 2y)2 ≤ (12 + 22)(x2 + y2) hay a2 ≤ 5.2S
a2 a2
S≥ min S =
10 10
a 2a
Taïi AF = ; AE = vaø D thuoäc caïnh BC sao cho tam giaùc DEF caân
5 5
taïi E, luùc ñoù deã thaáy :
83
∧ ∧ ∧ ∧ ∧
DEF = 180 0 − (AEF + DEH) = 180 0 − (AEF + EFA) = 180 0 − 90 0 = 90 0
7.38
Cho ñöôøng troøn (O ; r). Coi tam giaùc ABC ngoaïi tieáp (O ; r), keû caùc tieáp
tuyeán song song vôùi caùc caïnh cuûa tam giaùc. Caùc tieáp tuyeán naøy taïo vôùi
caùc caïnh cuûa tam giaùc ABC ba tam giaùc AMN, BPQ, CRS coù dieän tích
laàn löôït laø S1, S2, S3. Goïi S laø dieän tích tam giaùc ABC. Tìm giaù trò lôùn
nhaát cuûa bieåu thöùc :
S1 + S2 + S3
S
Höôùng daãn :
Goïi h1 vaø h laàn löôït laø chieàu cao phaùt xuaát töø A cuûa hai tam giaùc ñoàng
daïng AMN vaø ABC.
2 2 2
S1 ⎛ h1 ⎞ ⎛ h − 2r ⎞ ⎛ 2r ⎞
=⎜ ⎟ =⎜ ⎟ = ⎜1 − ⎟
S ⎝h⎠ ⎝ h ⎠ ⎝ h⎠
Ñaët : BC = a , CA = b , AB = c vaø p laø nöûa chu vi tam giaùc ABC
ah
S= S = pr
2
ah
Neân : 2r =
p
2
S1 ⎛ a ⎞ S1 a
Do ñoù : = ⎜ 1 − ⎟ hay = 1−
S ⎝ p⎠ S p
S2 b S3 c
Töông töï : = 1− = 1−
S p S p
S1 S S a+b+c 2p
Neân : + 2 + 3 = 3. = 3− =1
S S S p p
2
⎛ S1 S S3 ⎞ 2 ⎛ S1 S2 S3 ⎞
⎟ ≤ (1 + 1 + 1 ) ⎜ + + ⎟
2 2
⎜ + 2 +
⎝ S S S ⎠ ⎝S S S⎠
3 ( S1 + S2 + S3 ) S + S2 + S3 1
hay : 12 ≤ ⇔ 1 ≥
S S 3
S + S2 + S3 1
Vaäy : min 1 = (taïi a = b = c : ABC laø tam giaùc ñeàu)
S 3
84
7.39
Cho hình chöõ nhaät ABCD vaø moät ñieåm E thuoäc caïnh BC. Phaân giaùc cuûa
AE
goùc DAE caét BC ôû F. Xaùc ñònh vò trí cuûa E ñeå tæ soá ñaït giaù trò nhoû
EF
nhaát.
Höôùng daãn :
n = FAE
Ñaët DAF n = α (0 < α ≤ 450), ta coù :
n = α (goùc so le trong)
AFE
Goùc so le trong AEF caân taïi E neân : EA = EF
Keû EH vuoâng goùc vôùi AF taïi H :
AF 2HF 2
= = 2cosα ≥ 2cos450 = 2. = 2
EF EF 2
do haøm cosin nghòch bieán trong ñoaïn [00 ; 900].
Ñaúng thöùc xaûy ra khi vaø chæ khi : α = 450 ⇔ E truøng B
⎛ AF ⎞
Vaäy : min ⎜ ⎟= 2 (taïi E truøng B)
⎝ EF ⎠
7.40
Cho tam giaùc ABC vuoâng taïi A. Coi caùc nöûa ñöôøng troøn ñöôøng kính AB
vaø AC ôû mieàn ngoaøi tam giaùc ABC. Qua A keû ñöôøng thaúng (d) caét caùc
nöûa ñöôøng troøn noùi treân laàn löôït taïi D vaø E. Xaùc ñònh vò trí cuûa (d) ñeå chu
vi töù giaùc BCED ñaït giaù trò lôùn nhaát.
Höôùng daãn :
n =α , ( 0 < α < 90 0 ) chu vi hình thang vuoâng BCED :
n = α thì ACE
Ñaët BAD
Σ = BC + CE + EA + AD + DB
= BC + ACcosα + ACsinα + ABcosα + ABsinα
Σ = BC + (AB + AC)(sinα + cosα)
Maø : (sinα + cosα)2 ≤ 2(sin2α + cos2α) = 2
Neân : sinα + cosα ≤ 2
Do ñoù : Σ ≤ BC + (AB + AC) 2
Vaäy chu vi hình thang BCED lôùn nhaát khi vaø
chæ khi :
2
sinα = cosα = ⇔ α = 450
2
85
7.41
Cho ñoaïn AB vaø ñieàm I naèm giöõa hai ñieåm A vaø B. Trong cuøng moät nöûa
maët phaúng bôø AB keû hai tia Ax vaø By vuoâng goùc vôùi AB. Treân Ax laáy
ñieåm C, tia vuoâng goùc vôùi IC taïi I caét By taïi D.
1. Chöùng minh : AC . BD = IA . IB
2. Ba ñieåm A, B, C coá ñònh, xaùc ñònh vò trí cuûa I ñeå dieän tích töù giaùc
ABDC ñaït giaù trò lôùn nhaát.
Löôïc giaûi
∧ ∧
1. Hai tam giaùc vuoâng AIC vaø BDI coù : AIC = BDI (goùc nhoïn coù
caïnh vuoâng goùc ).
AC IA
Chuùng ñoàng daïng neân : = ⇒ AC . BD = IA . IB.
BI BD
2. Töù giaùc ABDC coù : AC// BD ( cuøng
∧
vuoâng goùc vôùi AB) vaø A = 900.
Neân laø hình thang vuoâng maø dieän tích laø :
1
S= (AC + BD) AB
2
Trong ñoù AC, AB coù ñoä daøi khoâng ñoåi neân dieän
tích hình thang ABDC lôùn nhaát khi vaø chæ khi ñaùy
BD lôùn nhaát.
max S ⇔ max BD.
IA.IB
Maø BD = neân : max BD ⇔ max IA . IB.
AC
(IA+IB) 2 AB2
Ta coù : (IA + IB)2 ≥ 4 IA . IB ⇒ IA . IB ≤ = (haèng)
4 4
Ñaúng thöùc xaåy ra khi vaø chæ khi : IA = IB
Vaäy I laø trung ñieåm cuûa AB thì hình thang vuoâng ABDC coù dieän tích lôùn
nhaát.
7.42
Cho ñöôøng troøn (O; R)vaø ñieåm A ôû ngoaøi ñöôøng troøn naøy vôùi hai tieáp
tuyeán AB vaø AC (B, C laø hai tieáp ñieåm). Moät tieáp tuyeán thöù ba taïi M (M
thuoäc cung nhoû BC) caét AB vaø AC laàn löôït taïi D vaø E. Xaùc ñònh vò trí cuûa
M ñeå :
1. Dieän tích tam giaùc ADE lôùn nhaát.
2. Baùn kính r cuûa ñöôøng troøn noäi tieáp tam giaùc ADE lôùn nhaát.
Höôùng daãn
1. Deã thaáy : ΔODM =ΔODB ; ΔOEM = ΔOEC.
Neân : S (OBDEC) = 2S (ODE).
86
Maø : S (ADE) = S (ABOC) – 2S (ODE)
Trong ñoù : S (ABOC) khoâng ñoåi max (ADE) ⇔ min (ODE)
1
S (ODE)= DE . OM
2
(OM = R) min S (ODE)
⇔ min DE ⇔ M laø ñieåm
chính giöõa cuûa cung nhoû BC
2. Chu vi tam giaùc
ADE : 2p = AD + DE + AE
= AD + DM + EM + AE
= (AD + DB) + (AE + EC)
= 2AB (haèng).
Dieän tích tam giaùc ADE : S = pr = AB.r maø AB khoâng ñoåi
Neân : max S ⇔ max r
Baùn kính r cuûa ñöôøng troøn noäi tieáp tam giaùc ADE lôùn nhaát khi dieän tích
tam giaùc ADE lôùn nhaát nghóa laø M coù vò trí chính giöõa cuûa cung nhoû BC.
7.43
Cho ba ñöôøng troøn : (O1, R1), (O2, R2), (O, R)ñoâi moät tieáp xuùc ngoaøi nhau
vaø cuøng tieáp xuùc vôùi ñöôøng thaúng (d) trong ñoù R laø baùn kính nhoû nhaát.
Tìm giaù trò nhoû nhaát cuûa tích R1 R2 theo R.
Höôùng daãn
Tieáp ñieåm M cuûa hai ñöôøng troøn
(O1) vaø (O2) naèm giöõa O1 vaø O2.
Tieáp ñieåm N cuûa hai ñöôøng troøn
(O1) vaø (O) naèm giöõa O1 vaø O
Tieáp ñieåm P cuûa hai ñöôøng troøn
(O2) vaø (O) naèm giöõa O2 vaø O. Töø
B keû ñöôøng thaúng song song vôùi
O, O2 caét OA taïi D. Töù giaùc
O1O2BD laø hình bình haønh (giaû söû R1 ≥ R2)
Tính ñöôïc: AB = 2 R R 2 AC = 2 R R BC = 2 R 2 R
1 1
Maø AB = AC + BC hay 2 R 1R = 2 R 1R + 2 R 2 R
2
1 1 1
Ñi ñeán : + = (haèng)
R1 R2 R
1 1 1
Ta coù : min R1R2 ⇔ max ⇔ max .
R 1R 2 R1 R2
1
Töø baát ñaúng thöùc : (a + b)2 ≥ 4ab ⇔ ab ≤ (a + b)2
4
87
1⎛ 1 1 ⎞⎟
2 2
1 1 1⎛ 1 ⎞ 1
Ta coù : . ≤ ⎜ + = ⎜ ⎟ =
R1 R2 4 ⎜ ⎟ 4 ⎝ R⎠ 4R
⎝ R1 R2 ⎠
1 1 1 1 1
Neân : max . = taïi = ⇔ R1 = R2 = 4R giaù trò
R1 R 2 4R R1 R2
nhoû nhaát cuûa tích R1R2 laø 16R2 (taïi R1 = R2 = 4R).
88

Bat Dang Thuc

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bat Dang Thuc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1.

PHÖÔNG PHAÙP CÔ BAÛN

Muoán chöùng minh baát ñaúng thöùc A ≥ B ta xeùt hieäu A – B vaø

C. PHÖÔNG PHAÙP BIEÁN ÑOÅI TÖÔNG ÑÖÔNG

m > n ⇔ Am > An trong ñieàu kieän A > 1 vaø m, n nguyeân döông

C. PHÖÔNG PHAÙP TRUY CHÖÙNG (QUY NAÏP TOAÙN HOÏC)

Coi haøm soá f(x) coù taäp xaùc ñònh D :

Neân giaù bò giaûm :

Giaûi phöông trình : x2 + 2x – 1 = 2 ( x 2 − x + 1)(3 x − 2)

Giaûi phöông trình : 12x2 + 9 = 3 3 25 x 4 (2 x 2 + 9)

Giaûi phöông trình : x + 2 − x2 = 4 y2 + 4 y + 3

- Töø (3) : x4 – 16 ≥ 0 ⇔ (x2 + 4)(x2 – 4) ≥ 0 ⇔ x2 – 4 ≥ 0

Giaûi heä phöông trình ⎨

1. Trong tam giaùc ABC ta coù:

C. BAÁT ÑAÚNG THÖÙC TRONG ÑÖÔØNG TROØN .

D. VAÄN DUÏNG CAÙC BAÁT ÑAÚNG THÖÙC ÑAÏI SOÁ

2. Vaän duïng baát ñaúng thöùc Schwartz :

Hay : S ≤ 3(S1 + S2 + S3)

1. Baøi toaùn tìm cöïc trò trong hình hoïc.

A. VAÄN DUÏNG QUY TAÉC BA ÑIEÅM

• Doái vôùi ba ñieåm A, B, C baát kì ta coù : AB + BC ≥ AC

Töø ñieåm M khoâng thuoäc ñöôøng thaúng (d) keû

C. VAÄN DUÏNG BAÁT ÑAÚNG THÖÙC TRONG ÑÖÔØNG TROØN

D. VAÄN DUÏNG CAÙC BAÁT ÑAÚNG THÖÙC ÑAÏI SOÁ

You might also like