Professional Documents
Culture Documents
CHUYN S HC
Ch bin: Phm Tin Kha
Ph trch Latex: Phan c Minh, Nguyn Anh Huy
Thng 10/2013
Mc lc
Li ni u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bc nhy Viete
M u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Gi cho mt s bi ton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
14
Cc bi ton th sc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
15
17
Mt s khi nim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
17
Hai b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
18
18
Mt s v d
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
21
Bi tp vn dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
27
29
29
32
Bi tp t luyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
36
Dy s s hc
39
39
47
Mt s hm s hc v ng dng
61
Hm tng cc c s v s cc c s
Kin thc cn nh . . . . . . .
V d p dng . . . . . . . . . .
Bi tp c hng dn, gi . .
Bi tp t gii . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
61
61
62
65
66
Mt s hm s khc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hm phn nguyn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hm tng cc ch s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
68
68
69
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Hm Euler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
69
Bi tp tng hp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
73
73
Bi tp v d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
76
K hiu Jakobil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
79
Bi tp v d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
80
Khai thc mt b . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
81
Bi tp ngh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
83
Cp v cn nguyn thy
85
Cp ca mt s nguyn dng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
85
Cn nguyn thy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
97
101
c bn
. . . . .
. . . . .
. . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
101
101
101
103
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
105
109
.
.
.
.
115
115
115
116
Bi tp tng hp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
118
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
ch s . .
. . . . . . .
. . . . . . .
. . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Li ni u
S hc l b hong ca Ton hc
C th ni S hc l lnh vc xut hin sm nht trong lch s Ton hc. Khi con ngi bt
u lm vic vi nhng con s th khi y, S hc ra i.Tri qua hng nghn nm pht trin,
S hc vn gi c v p thun khit ca n. V p y c th hin qua cch pht biu
n gin ca bi ton, n ni mt hc sinh lp 6 cng c th hiu c. Th nhng, v p
y thng tim n nhng th thch su thm bn trong thch thc tr tu loi ngi. . .
Hy ni v nh l Fermat ln, mt nh l qu ni ting trong th gii Ton hc. Trong
mt tuyn tp vn hc vi ta Tho c vi Qu c truyn ngn Con Qu v Simon Flagg
ca Arthur Poges. Trong truyn ngn ny con Qu c ngh Simon Flagg t cho n mt cu
hi. Nu con Qu tr li c trong vng 24 gi, n s ly i linh hn ca Simon, cn nu n
u hng n s tr cho Simon 100.000 la. Simon t cho con Qu cu hi: nh l cui
cng ca Fermat c ng khng? Nghe xong, con Qu bin mt v bay vt i khp v tr
tip thu tt c tri thc ton hc tng c sng to ra. Ngy hm sau con Qu quay tr li
v th nhn: Simon, ngi thng, con Qu bun ru ni v nhn Si mon vi con mt y
thn phc. Ngay c ta, ta cng khng c kin thc ton hc trong mt thi gian ngn
nh th c th gii p c mt bi ton kh nh vy. Cng nghin cu su n cng rc ri
hn. . . Ch! Ngi c bit-Con Qu tm s- ngay c nhng nh ton hc gii nht trn cc
hnh tinh khc, h cn uyn bc hn nhng nh ton hc ca cc ngi nhiu, cng khng gii
ni cu khng? Th y, mt g trn sao Th nhn ging nh mt cy nm trn c kheo,
g c th gii nhm cc phng trnh vi phn o hm ring, m cng phi u hng thi.
Chnh v c cch pht biu n gin nhng cn nhng suy lun su sc v tinh t nn nhng
bi ton S hc trong cc k thi Olympic thng c dng phn loi hc sinh. Tuy rng
trn th trng c rt nhiu cun sch vit v S hc, nhng nhu cu sch v lnh vc ny
cha bao gi vi i. c bit, ngy cng nhiu cng phng php mi xut hin, cn mt u
sch khng nhng pht trin nhng phng php c m cn c th gii thiu nhng phng
php mi hoc nhng ci nhn mi v nhng vn c.
Chuyn S hc ca Din n Mathscope ra i chnh l p ng nhu cu ca ng
o hc sinh, sinh vin v gio vin trn khp c nc. Chuyn c thc hin bi cc thnh
vin ca Din n Mathscope, bao gm cc ch : Cp v cn nguyn thu, Cc bi ton s
hc hon v vng quanh, Dy s s hc, Hm s hc, B nng s m LTE, Phn nguyn,
6
Thng d chnh phng, Phng php bc nhy Viete. Hi vng y s l mt ti liu hu ch
cho cc bn c gn xa trong vic n luyn cho cc k thi Olympic.
hon thnh chuyn ny, ban bin tp xin gi li cm n su sc n tc gi ca cc
bi vit, cc thnh vin tham gia tho lun, ng gp trn Din n. c bit, xin gi li
cm n su sc n Ban qun tr ca Din n Mathscope lun to iu kin tt nht cho
ban bin tp hon thnh chuyn ny. Cun sch ny chnh l thnh qu qu trnh lao
ng nghim tc ca cc thnh vin trong ban bin tp, nhng hn ht y vn l mt sn
phm ng qu ca cng ng Mathscope ni ring v cng ng Ton hc Vit Nam ni chung.
Tuy c kim tra k cng nhng chuyn khng trnh khi nhng sai st. Mi gp v
chuyn xin c gi ln Din n Mathscope (mathscope.org) hoc gi v hp mail
phamtienkha@gmail.com. Xin chn thnh cm n.
Chuyn 1:
Bc nhy Viete
Phm Huy Hong
M u
Trong cc k thi hc sinh gii, cc bi ton v phng trnh Diophante bc hai khng cn
xa l. Phng trnh Pell l mt trong cc v d ni bt nht v phng trnh Diophante bc
hai, tuy nhin do lng bi ton v phng trnh Pell kh nhiu, nn trong k thi IMO 1988
xut hin mt dng bi phng trnh Diophante bc hai rt mi m thi by gi:
Cho a, b l hai s nguyn dng tha mn ab + 1|a2 + b2 . Chng minh rng
a2 + b2
ab + 1
l s chnh phng.
Bi ton ny c coi l kh nht trong cc k thi IMO trc nm 1988 v cng l bi ton
kh nht trong k thi ny. Tc gi Authur Engel tng bnh lun v bi ton ny (nguyn
vn):
" Nobody of the six members of the Australian problem committee could solve
it. Two of the members were George Szekeres and his wife, both famous problem
solvers and problem creators. Since it was a number theoretic problem it was sent
to the four most renowned Australian number theorists. They were asked to work
on it for six hours. None of them could solve it in this time. The problem committee
submitted it to the jury of the XXIX IMO marked with a double asterisk, which
meant a superhard problem, possibly too hard to pose. After a long discussion, the
jury finally had the courage to choose it as the last problem of the competition.
Eleven students gave perfect solutions."
Dch ra ting Vit nm na l:
"Khng c ai trong s su thnh vin ca hi ng gim kho ca c gii c
bi ton ny. Hai thnh vin ni bt trong , u l nhng ngi ni ting gii v
sng to cc bi ton, l George Szekeres v v ng. y l bi ton s hc nn n
c gi cho bn nh s hc ln nht ca c by gi. H c yu cu gii bi
ton trong su gi v khng c ai gii c sau . Hi ng thm nh np cho
1
i hc Khoa hc T Nhin
8
ban gim kho IMO XXIX bi ton ny vi hai du hoa th, ni ln l n rt
kh, hoc l qu kh ra trong k thi. Sau mt hi bn bc, hi ng IMO XXIX
quyt nh chn bi ton ny lm bi cui ca k thi. C mi mt hc sinh cho li
gii hon chnh ca bi ton."
Trong s 11 hc sinh c Gio s Ng Bo Chu ca chng ta.
a2 +b2
.
ab+1
a2 + b 2
,
ab + 1
c ngha l xt tp
S=
a2 + b2
(a, b) N N |k =
ab + 1
b20 k
.
a0
9
T bi ton ny ta c th thy c cc bc gii bi ton dng phng php ny nh sau:
1. Nhn dng bi ton thuc lp phng trnh Diophante bc hai (tr ln).
2. C nh mt gi tr nguyn m bi cho, ri gi s tn ti mt cp nghim tha mn
mt vi iu kin m khng lm mt tnh tng qut ca bi ton.
3. Da vo nh l Viete tm cc mi quan h v s mu thun, t tm c kt lun
ca bi ton.
im mu cht ca cc bi ton ny l nguyn l cc hn: Trong tp hp cc s nguyn dng
th lun tn ti s nguyn dng nh nht. Mnh trn khng nhng hu dng trong cc lp
bi ton ny m cn trong nhiu bi ton t hp, t hp s hc v s hc.
T nhng bi ton tip theo, ti s trnh by vn tt cc bc lm v cch lm thay v trnh
by y nh bi ton trn, cc bn c th t pht huy tnh t lm vic ca mnh. Phn
gi s c cui bi vit.
Bi ton 2. Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho phng trnh sau c nghim nguyn
dng :
x2 + y 2 = n(x + 1)(y + 1).
Chng minh. Chng ta s lm theo cc bc nh bi ton trn:
1. C nh n, gi s tn ti cp (x0 , y0 ) m tng x0 + y0 min v x0 > y0 .
2. Xt phng trnh bc 2 n X nh sau:
X 2 X.n(y + 1) + y02 ny0 n = 0.
Phng trnh c nghim l x0 nn c nghim x1 .
3. p dng nh l Viete:
x0 + x1 = n(y0 + 1), x0 x1 = y02 ny0 n.
4. Tng t bi trc, cc bn chng minh x1 > 0 v t s chng minh x1 = 0 bng
cch chng minh x1 > 0 th s dn n mu thun.
5. T i n kt lun bi ton: x1 = 0 v y02 = n(y0 + 1) suy ra y0 + 1 | y02 , l iu khng
th xy ra khi y0 nguyn dng.
Do khng tn ti s nguyn dng n tha mn phng trnh u tin.
T bi ton ny, ta dn n c bi ton th v sau:
Bi ton 3. Gi s a, b nguyn dng tha mn:
b + 1 | a2 + 1, a + 1 | b2 + 1.
Chng minh rng a, b u l cc s l.
10
Chng minh. Nhn vo bi ton trn, t gi thit ta khng nhn thy mi tng quan gia a, b
v tnh chn l ca hai s . V vy, nh bn nng v kinh nghim, cch lm tt nht thm
d kin l s dng phng php phn chng.
Gi s a, b u l cc s chn. T gi s ny, bn c hy chng minh hai mu cht sau:
1. a + 1 v b + 1 nguyn t cng nhau.
2. a + 1 | a2 + b2 , b + 1 | a2 + b2 .
T suy ra tn ti n nguyn dng sao cho a2 + b2 = n(a + 1)(b + 1) v theo bi ton trn
ta c iu mu thun. V vy a, b l.
r
Bi ton trn cng l mt b quan trng ca mt bi ton trong IMO Shortlist 2009.
Bi ton 4. Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho tn ti dy s nguyn dng a1 , a2 , ..., an
tha mn
a2 + 1
1
ak+1 = k
ak1 + 1
vi mi k tha mn 2 6 k 6 n 1.
(Phn gi s c cui bi vit).
Khi gii c hai bi ton trn th a s cc bi ton vi hai bin x, y s thnh chuyn "n
gin". Xin mi bn c th sc vi bi ton sau, v iu n sau mi l iu th v:
Bi ton 5. Tm tt c cc s n nguyn dng sao cho phng trnh sau c nghim nguyn
dng:
(x + y)2 = n(4xy + 1).
Chng minh. Chng ta tun t theo cc bc trn. p n l vi n l s chnh phng th
phng trnh lun c nghim nguyn dng.
r
ng ch l bi ton n gin nh vy m li l mt b cc k quan trng cho mt bi
ton kh sau:
Bi ton 6 (Taiwan MO 1998). Cho m, n l hai s l vi m > n > 1 tha mn
m2 n2 + 1 | n2 1.
Chng minh rng m2 n2 + 1 l s chnh phng.
Chng minh. Nhn vo bi ton ny v bi ton trn, chng ta khng th thy ngay s lin h.
Gi cho bi ton ny l lm th no chuyn v bi ton trc.
T gi thit ta c m2 n2 + 1 | n2 1, cho tin v gn hn, ta c m2 n2 + 1 | m2 . T y
ta c th t m2 = k.(m2 n2 + 1) vi k nguyn dng. n y th chc khng kh nhn ra
mi lin h: T gi thit m, n l, tn ti hai s nguyn dng a, b sao cho m = a + b, n = a b.
Do phng trnh trn tr thnh:
(a + b)2 = k(4ab + 1),
chng ta quay v bi ton trn. Vy k l s chnh phng, do 4ab + 1 cng l s chnh
phng hay m2 n2 + 1 l s chnh phng.
r
11
Nhn bi ton trn, nh mt ngi lm ton, chng ta khng khi thc mc l: liu c tn ti
hai s m, n nh vy khng tha mn m2 n2 + 1|n2 1 ri suy ra m2 n2 + 1 l s chnh
phng? Bng li suy ngh chng ta nn tm th mt nghim ca bi ton:
Bi ton 7. Tm mt cp nghim (m, n) l nguyn dng tha mn iu kin bi ton trn.
Chng minh. Th mt vi gi tr, bi ton khng h d nh cc bn tng: Chng ta khng
th "m" nghim ri suy ra c. Chng ta nn bt u vi cch lm t nhin nht: t
m2 = k(m2 n2 + 1). V bi ton ch yu cu mt nghim, ta bt u vi k = 1 l s chnh
phng u tin:
m2 = m2 n2 + 1 n = 1,
khng tha mn v m > n > 1.
Tip tc vi k = 4 l s chnh phng tip theo:
m2 = 4(m2 n2 + 1) 4n2 3m2 = 4.
T phng trnh trn suy ra 2 | m hay t m = 2t. T phng trnh tng ng vi
n2 3t2 = 1,
tr v phng trnh Pell quen thuc v phng trnh ny chc chn c nghim v 3 khng
phi l s chnh phng. Tm nghim ca phng trnh ny khng h kh, cc bn c th t
tm bng cch s dng cng thc nghim tng qut ca phng trnh Pell hoc h phng
trnh.
r
Vy tt c cc bi ton trn u c th tm c nghim tha mn. Bi ton va xong ch l
mt nghim n gin. Cu hi l c th tm c nghim tng qut khng? Cu tr li l c.
Trong k thi chn hc sinh gii Ton quc gia nm 2012, bi ton cng s dng phng php
bc nhy Viete gii c bi ton. Xin trch dn bi, bi gii trong ti liu "Nhn xt
v nh gi thi VMO 2012" ca Thy Trn Nam Dng:
Bi ton 8. Xt cc s t nhin l a, b m a l c s ca b2 + 2 v b l c s ca a2 + 2.
Chng minh rng a v b l cc s hng ca dy s t nhin (vn ) xc nh bi
v1 = v2 = 1; vn = 4vn1 vn2 , n > 2.
Chng minh. Gi s (a, b) l cp s t nhin l m a l c s ca b2 + 2 v b l c s ca
a2 + 2. Trc ht ta chng minh (a, b) = 1. Tht vy, t d = (a, b) th do d | a | b2 + 2 nn
d | 2. M a, b l nn d l, suy ra d = 1.
Xt s N = a2 + b2 + 2 th do a2 + 2 chia ht cho b nn N chia ht cho b. Tng t, N chia ht
cho a. V (a, b) = 1 nn t y suy ra N chia ht cho ab. Vy tn ti s nguyn dng k sao
cho
a2 + b2 + 2 = kab
(1)
Tip theo, ta chng minh k = 4. Tht vy, t A = {a + b|(a, b) N N , a2 + b2 + 2 = kab}.
Theo gi s trn th A 6= . Do tnh sp th t tt ca N, A c phn t nh nht. Gi s
12
a0 , b0 l cp s tha mn iu kin (1) vi a0 + b0 nh nht.
Khng mt tnh tng qut, c th gi s a0 > b0 . Xt phng trnh a2 kb0 a + b20 + 2 = 0 c
b2 +2
nghim a0 . Theo nh l Viete th phng trnh trn cn c 1 nghim na l a1 = kb0 a0 = 02 .
Theo cng thc nghim th r rng a1 nguyn dng. Nh vy (a1 , b0 ) cng l mt nghim ca
(1). Do tnh nh nht ca a0 + b0 , ta c a0 + b0 6 a1 + b0 , tc l a0 6 kb0 a0 suy ra ab00 6 k2 .
Ta c a20 + b20 + 2 = ka0 b0 suy ra
a0 b 0
2
+
+
=k
(2)
b0 a0 a0 b0
Do ab00 6 k2 nn t (2) ta c k 6 k2 + 2 + 1 hay k 6 6.
Mt khc, p dng bt ng thc AM-GM ta c a20 + b20 > 2a0 b0 nn k > 2.
Nu k 6= 4 th (a0 , b0 ) 6= (1, 1), do a0 b0 > 2. Dng (2) nh gi ta c k 6 k2 + 1 + 1 nn
k 6 4. Vy cc gi tr k = 5, 6 b loi. Nu k = 3 th do a20 + b20 + 2 = 3a0 b0 nn suy ra a20 + b20 + 2
chia ht cho 3, suy ra mt trong hai s a0 , b0 chia ht cho 3, s cn li khng chia ht cho 3.
Nu b0 = 1 th a0 chia ht cho 3, khi v tri khng chia ht cho 9 cn v phi chia ht cho
9, mu thun. Vy b0 > 1. T suy ra a0 b0 > 6. Li s dng (2) nh gi, ta suy ra
k6
2
8
k
+1+ k < .
2
6
3
M k N nn k 6 2, mu thun.
Nh vy ta chng minh c nu a, b l cc s t nhin l tha mn iu kin bi th
a2 + b2 + 2 = 4ab
(3)
13
1. Chng minh rng nu k l s nguyn dng sao cho tn ti a, b nguyn dng tha
mn iu kin a2 + b2 + 2 = kab th k = 4. Phn ny kh quen thuc vi cc bn
bit v phng php phng trnh Markov hay bc nhy Viete.
2. M t tt c cc nghim ca phng trnh a2 + b2 + 2 = 4ab thng qua cp s hng
lin tip ca dy vn , ci ny gi l phng php gien.
Phng trnh (3) cn c th gii thng qua phng trnh Pell z 2 3b2 = 2. Tuy nhin
cch gii ny s kh cng knh v y khng phi l phng trnh Pell loi 1.
Nh vy qua nhn xt ca bi ton trn, thy Trn Nam Dng tng kt li cc bc lm
chnh: l s dng bc nhy Viete tm c k v s dng phng php Gien, phng
php li v hn tm c im c bit ca nghim, l nu (a, b) l nghim th (4b a, b)
cng l nghim, dn n tm c nghim tng qut ca phng trnh trn.
Ngoi ra thy cng cp ti phng trnh Markov, l mt phng trnh rt ni ting, c
th ni l "thy t" ca phng php bc nhy Viete:
Bi ton 9 (Phng trnh Markov). Tm tt c cc s nguyn dng k sao cho phng trnh
sau c nghim nguyn dng:
x2 + y 2 + z 2 = kxyz.
Chng minh. Chng ta va gii quyt xong cc lp bi ton vi hai n, vy bi ton ba n th
li gii c khc khng? V khc nh th no? Liu ta c th tm c cch gii tng qut cho
bi ton vi ba n nh vi hai n khng?
Cch gii bi ton ny ph thuc vo cch gii bi ton i vi hai s, trc ht ta cn b
sau:
B 1. k = 3 l s nguyn dng duy nht phng trnh sau lun c nghim nguyn
dng (x, y):
x2 + y 2 + 1 = kxy.
B trn l mt bi ton s dng bc nhy Viete quen thuc, mi bn c t gii.
Tr li bi ton:
14
T suy ra z1 nguyn dng v (x0 , y0 , z1 ) l nghim th hai. Do theo gi thit
cc hn ta c:
x0 + y0 + z0 6 x0 + y0 + z1 z0 6 z1 ,
dn n
x20 + y02 kx0 y0 = z1 z0 z1 z0 = (z1 1)(z0 1) 1 > y02 1,
v suy ra
1 > x0 (ky0 x0 ) > x0 (kx0 x0 ) > x0 ,
m x0 nguyn dng suy ra x0 = 1. Ta tr v bi ton y 2 + z 2 + 1 = kyz, chnh l
b suy ra k = 3, tri gi thit.
Nu y0 = z0 . Ta c
2y02 py02 + x20 = 0 x20 = y02 (px0 2) > x20 (px0 2),
v t dn n 3 > px0 , m px0 > 2 nn px0 = 3 suy ra p {1, 3}, tri gi thit
Vy k {1, 3} th phng trnh lun c nghim nguyn dng.
Gi cho mt s bi ton
2. Chng minh x1 > 0:
x21 x1 n(y0 + 1) n(y0 + 1) + y02 = 0 x1 =
x20 + y02
1 > 1,
n(y0 + 1)
m x1 nguyn nn x1 > 0.
3. Vi a, b chn: c b + 1 | b2 1, b + 1 | a2 + 1 nn b + 1 | a2 + b2 . Tng t a + 1 | a2 + b2 .
Gi d = (a + 1, b + 1, hy chng minh d | 2 m d l do a + 1, b + 1 l nn d = 1, t suy
ra a2 + b2 = k(a + 1)(b + 1).
4. n = 1, 2, 3, 4. D dng ch ra dy vi n = 1, 2, 3. Dy c di 4: 4,33,27,1384.
Phn chng tn ti dy di 5: a1 , a2 , a3 , a4 , a5 . T y chng minh hai mnh sau:
(a) a2 , a3 chn (s dng phn chng)
(b) a2 + 1 | a23 + 1, a3 + 1 | a22 + 1.
5. Chng minh x1 > 0: t phng trnh ta c
4x1 y0 =
m x1 nguyn nn x1 > 0.
(x1 + y0 )2
1
1 > 1 x1 >
n
4y0
15
Cc bi ton th sc
Bi ton 10. Chng minh rng nu a, b l cc s nguyn dng sao cho k =
nguyn th k = 8.
Bi ton 11.
a2 +b2 +6
ab
l s
16
Bi ton 20 (IMO 2007, IMO shortlist). Cho a, b nguyn dng. Chng minh rng nu
4ab 1 | (4a2 1)2 , th a = b.
Gi . Dng phn chng, gi s a > b vi mi a, b tha mn. T gi thit, hy chng minh:
1. 4ab 1 | (a b)2
2. a0 b0 > (a0 + b0 )(4a0 b0 1) vi a0 , b0 l nghim nh nht theo ngha a0 + b0 min, t
suy ra mu thun
r
Bi ton 21 (**, Kiran Kedlaya). Chng minh rng (xy + 1)(yz + 1)(zx + 1) l s chnh
phng khi v ch khi xy + 1, yz + 1, zx + 1 l s chnh phng.
Gi .
1. Nu xy + 1, yz + 1, zx + 1 l s chnh phng th hin nhin ta c tch ba s
chnh phng.
2. Nu (xy + 1)(yz + 1)(zx + 1) l s chnh phng. Hy chng minh tn ti t tha mn h
sau:
(x + y z t)2 = 4(xy + 1)(zt + 1)
(x + z y t)2 = 4(xz + 1)(yt + 1)
(x + t y z)2 = 4(xt + 1)(yz + 1)
(t chnh l nghim ca phng trnh t2 + x2 + y 2 + z 2 2(xy + yz + zt + tx + zx + ty)
4xyzt 4 = 0). Xt nghim t nh nht.
S dng phn chng: gi s xy + 1 khng chnh phng. T y, hy chng minh:
(a) t >
1
max{x,y,z}
> 1 nn t > 0.
Chuyn 2:
Vn dng phng php LTE
vo gii cc bi ton s hc
Phm Quang Ton
Mt s khi nim
.
.
y, thay v k hiu a..b ngha l a chia ht cho b, ta s k hiu b|a. V a 6 ..b s c thay bng
b - a.
nh ngha 1. Cho p l s nguyn t, a l s nguyn v l s t nhin. Ta c p l ly tha
ng (exact power) ca a v l s m ng (exact exponent) ca p trong khai trin ca
nu p |a v p+1 - a. Khi ta vit p k a hay vp (a) = .
V d. Ta c v5 (5400) = 3 hay 53 k 5400 v 5400 = 53 32 22 .
Sau y l mt s tnh cht. Chng minh tnh cht ny khng kh, xin dnh cho bn c.
Tnh cht 1. Cho a, b, c l cc s nguyn. Ta c
1. vp (ab) = vp (a) + vp (b)
2. vp (an ) = n vp (a)
3. min{vp (a), vp (b)} 6 vp (a + b)
Du ng thc xy ra khi vp (a) 6= vp (b).
4. vp (gcd(|a|, |b|, |c|)) = min{vp (a), vp (b), vp (c)}
5. vp (lcm(|a|, |b|, |c|)) = max{vp (a), vp (b), vp (c)}
Ch . vp (0) = vi mi s nguyn t p.
1
17
18
Hai b
u tin, xin gii thiu vi bn c hai b . V hai b ny s gip ta tm cch chng
minh c cc nh l khc ca LTE.
B 1. Cho x, y l hai s nguyn v cho n l s nguyn dng. Cho s nguyn t p bt k
sao cho p|x y v p - x, p - y. Ta c
vp (xn y n ) = vp (x y).
Chng minh. Ta c p|x y nn
xn1 + xn2 y + + xy n2 + y n1 nxn1 6 0
(mod p)
(1)
p2 - xp1 + xp2 y + + xy p2 + y p1
(2)
(mod p)
19
Vi (2), ta t y = x + kp vi k N . Khi vi 1 6 i 6 p 1 (i N) th
y i xp1i (x + kp)i xp1i
i(i 1)
i
i1
p1i
2 i2
x + i(kp)x +
x
(kp) x +
2
xp1i xi + i(kp)xi1
xp1 + ikpxp2
(mod p2 ).
Do ,
xp1 + xp2 y + + y p1 xp1 + (xp1 + kpxp2 ) + (xp1 + 2kpxp2 ) + + (xp1 + (p 1)kpxp2 )
p1
pxp1 +
kp2 xp2
2
pxp1 6 0 (mod p2 )
Nh vy vp (xp y p ) = vP (x y) + 1.
Quay li bi ton, t n = pk h vi b, k N, b > 1 gcd(b, p) = 1. Khi th
k
k1
bp
k1
k2
) + 1 = vp ((ap
)p (bp
k2
)p ))
= vp (x y) + k = vp (x y) + vp (n)
r
nh l c chng minh.
20
Do ta ch cn xt ti trng hp n l ly tha ca 2, tc cn chng minh
n
v2 (x2 y 2 ) = v2 (x y) + n
Tht vy, ta c
n
x2 y 2 = (x2
n1
+ y2
k
n1
)(x2
n2
n2
+ y2
v2 (x2
n
n1
+ y2
n2
n2
) = v2 (x2
+ y2
) = = v2 (x + y) = 1
v2 (xn y n ) = v2 (xh2 y h2 )
k1
= v2 ((x2 )2
..
.
k1
(y 2 )2
= v2 (x2 y 2 ) + k 1
= v2 (x y) + v2 (x + y) + v2 (n) 1
r
Ta c h qu sau:
H qu. Cho a, n l hai s nguyn dng:
i) p l hai s nguyn t l sao cho vp (a 1) = N , khi vi mi s t nhin ta c
v( an 1) = + vp (n) = .
ii) n chn sao cho v2 (a2 1) = N , khi vi mi s nguyn dng th v2 (an 1) =
+ v2 (n) = + 1.
Ch .
a) Nu trong cc bi ton i hi vn dng phng php LTE, ta nn ti cc iu kin
t ra ca n, x, y, la chn nh l ph hp a vo li gii bi ton.
b) Nu d liu bi ton cho a|b vi a, b N th vi mi p l c nguyn t ca b, ta lun c
vp (b) > vp (a). Ngc li, nu vp (b) > vp (a) th a|b. Nh vy
a|b vp (b) > vp (a)
y l mt tnh cht rt thng c dng trong cc bi ton s dng phng php
LTE.
21
Mt s v d
Sau y mnh xin a ra mt s v d v cc ng dng ca phng php ny.
V d . Tm s nguyn dng n nh nht tha mn 22013 |1999n 1.
Li gii. p dng nh l 4 ta c
v2 (1999n 1) = v2 (n) + v2 (2000) + v2 (1998) = v2 (n) + 5
tha mn 22013 |1999n 1 th v2 (n) + 5 > 2013 hay v2 (n) > 2008.
Vy s nguyn dng n nh nht tha mn ra l 22008 .
V d . (IMO Shortlist 1991) Tm s nguyn dng k ln nht tha mn 1991k l c ca
1992
19901991
1990
+ 19921991
22
Li c v n2 |2n + 1 nn v3 (2n + 1) > v3 (n2 ) k + 1 > 2k. Vy k = 1. t n = 3m vi m N
v gcd(m, 3) = 1.
Gi p1 l c nguyn t nh nht ca m. Khi ta c 26m 1 (mod p1 ). Gi k1 l s nguyn
dng nh nht tha mn 2k 1 (mod p1 ). Tng t th ta d dng suy ra k|6. V p1 > 5 nn
k = 3 hoc k = 6.
Vi k = 3 th p1 |7 nn p1 = 7. Vi k = 6 th p1 |63 m p1 > 5 nn p1 = 7. Tuy nhin
2n + 1 = 23m + 1 = 8m + 1 2 (mod 7) m 7|n2 , mu thun.
Vy c nguyn t duy nht ca n l 3 m 3 k n nn n = 3.
S nguyn dng n tha mn bi l n {1; 3}.
V d 2. (European Mathematical Cup 2012, Senior Division) Tm s nguyn dng a, b, n v
s nguyn t p tha mn
a2013 + b2013 = pn
Li gii. t a = px y, b = pz t vi x, y, z, t N; t, y > 1 v gcd(y, p) = 1, gcd(t, p) = 1.
Khng lm mt tnh tng qut, gi s rng x > z. D nhn thy rng n > 2013x > 2013z. Khi
phng trnh ban u tng ng vi
t2013 + p2013(xz) y 2013 = pn2013z
Nu x > z th p - V T . Do p - pn2013z suy ra n = 2013z. Vy ta c phng trnh
t2013 + p2013(xz) y 2013 = 1,
mu thun v V T > 2 (do , ty > 1). Vy x = z. Phng trnh tr thnh
t2013 + y 2013 = pn2013z = pk (k = n 2013z N )
(3)
Nu p|2013 th theo nh l Fermat nh ta suy ra t2013 + y 2013 2 (mod p), mu thun v p|pk .
Vy gcd(p, 2013) = 1.
D thy theo (3) th p|t + y. Do bng vic p dng nh l 2 ta c
vp t2013 + y 2013 = vp (t + y)
Ta li c t + y|t2013 + y 2013 v (3) nn ta suy ra
pk = t + y = t2013 + y 2013
t2012 (t 1) + y 2012 (y 1) = 0
V t, y > 1 nn t phng trnh ta suy ra t = y = 1. Do p = 2, t suy ra a = b = 2h , n =
2013h + 1 vi h N.
Nhn xt. Ta c th tng qut bi ton ln thnh: Gii phng trnh nghim nguyn dng
an + b n = p k
vi p nguyn t.
V d 3. (Romanian IMO TST 2005) Gii phng trnh nghim nguyn dng
3x = 2x y + 1
Li gii. Ta xt hai trng hp:
23
1. Nu x l th p dng nh l 1 ta c v2 (3x 1) = v2 (3 1) = 1 hay v2 (2x y) = 1. Do
x = 1. T phng trnh ta suy ra y = 1.
2. Nu x chn th p dng nh l 1 ta c
v2 (3x 1) = v2 (3 1) + v2 (3 + 1) + v2 (x) 1 = 2 + v2 (x)
v2 (2x y) = 2 + v2 (x) x + v2 (y) = v2 (x) + 2
(1)
(4)
24
t p = q a b vi a, b N . D dng chng minh bng quy np q a b > a + 2 (ch v
q|p nn q > 3), du bng xy ra khi a = b = 1, q = 3. Do p > vq (p) + 2. Kt hp vi
(3) ta suy ra
p 2 > vq (p) > vq (n)(p 2)
Vy q = p = 3 v v3 (n) = 1. t n = 3k vi k N , gcd(k, 3) = 1, gcd(k, 2) = 1. Nh
vy t bi ta s c 9k 2 |8k + 1.
Hin nhin 9|8k + 1. Ta ch cn i tm k sao cho k 2 |8k + 1. Vi k = 1 th n = 3, tha mn.
Vi k > 2, hon ton tng t, ly r l c nguyn t nh nht ca k v s l s nguyn
dng nh nht sao cho 8s 1 (mod r). Ta suy ra s|2 nn s = 2. Khi r|82 1 hay
r|7, iu ny mu thun v 8k + 1 2 (mod 7).
Vy, cp s (n, p) tha mn bi l (1, p), (2, 2), (3, 3).
V d 5. (Brazil XII Olympic Revenge 2013) Tm cc b ba s (p, n, k) nguyn dng tha
mn p l s nguyn t Fermat v
pn + n = (n + 1)k
(5)
x
25
Nu n 0 (mod 5) th 4 + n (n + 1)3 3 (mod 5), mu thun.
Nu n 1 (mod 5) th 4 + n (n + 1)3 2 (mod 5), mu thun.
Nu n 2 (mod 5) th 4 + n (n + 1)3 4 (mod 5), mu thun.
Nu n 3 (mod 5) th 4 + n (n + 1)3 3 (mod 5), mu thun.
Nu n 4 (mod 5) th 4 + n (n + 1)3 3 (mod 5), mu thun.
Vy vi mi n N th n + 4 6 (n + 1)3 (mod 5). Ta loi trng hp p > 5.
2. Nu p = 5 th = 2. Khi th 3 = v2 (n + 2) + v2 (k 1). V v2 (n + 2) > 2 nn ta suy
ra v2 (n + 2) = 2, v2 (k 1) = 1. Ta cng c 5n + n = (n + 1)k .
Vi n = 2 th k = 3.
Vi n > 3. Gi q l c nguyn t l ca n th q|5(n,q1) 1 = 52 1 = 24. Vy q|3
nn q = 3. Do n 0 (mod 6). Kt hp vi n 2 (mod 4) ta suy ra 5n 1
(mod 13) nn n 1 (n + 1)k (mod 13). p dng nh l 1 ta c
n
n
k1
= v3 (k 1) + v3 (n)
v3 (5 1) = v3 (n + 1)
1 1 + v3
2
Vy 3|k 1. Ta cng c k 3 (mod 4) nn k 7 (mod 12). Theo nh l Fermat
nh ta suy ra (n + 1)k (n + 1)7 (n + 1) (mod 13). Nh vy n 1 n 1
(mod 13) dn n n 0 (mod 13), v l. (v vi 13|n th 5n 1 (mod 13), mu
thun do 5n 5 (mod 13)).
Vy (p, n, k) = (3, 1, 2), (5, 2, 3).
V d . Tm b ba s nguyn dng (a, b, c) sao cho ab + 1 = (a + 1)c .
Li gii. Gi p l mt c nguyn t l ca a. Khi th theo nh l 1 ta c
vp ((a + 1)c 1) = vp (a) + vp (c) > vp (a) b
vp (c) > vp (a)(b 1)
(6)
(7)
Nu v2 (a) = 1 th ta lun c v2 (c) > v2 (a). Kt hp vi (6) ta suy ra c > a(b1) > b,
mu thun v lc th (a + 1)c > ab + 1.
Nu v2 (a) > 2 th (7) v2 (c) = v2 (a) (b 1). Kt hp vi (6) ta dn n
c > a(b 1) > b, mu thun
Vy phng trnh c nghim (a, b, c) = (k, 1, 1) vi k l s nguyn dng ty .
Nhn xt. T bi ton trn, ta c thm mt s m rng sau:
M rng 1. Tm cc s nguyn dng m, l, n, k tha mn (1 + mn )l = 1 + mk .
26
M rng 2. (IMO Shortlist 2000) Tm b ba s nguyn dng (a, m, n) tha mn am +1|(a+1)n .
Ngoi vic phng php LTE c ng dng trc tip vo li gii th phng php ny cn
c dng tm dng v hn ca bi ton chia ht.
V d 6. Chng minh tn ti v hn s t nhin n tha mn n|3n + 1.
Phn tch v nh hng li gii. iu by gi ta cn lm v i tm mt trong cc dng ca n
tha mn n|3n + 1.
Trc ht, nhn thy 5|32 + 12 . By gi ta n cc iu kin a, b, p trong nh l 2, p
k
k
k
dng v ta s c 5k+1 |325 + 125 . Do 2 5k |325 + 1. Vy ta ch cn chng minh n = 2 5k
vi k N th n|3n + 1.
k1
Li gii. Trc ht, ta s i chng minh 345 1 (mod 5k ). p dng nh l 1 ta c
k1
45
v5 3
1 = v5 (34 1) + v5 (5k1 ) = k
k1
Vy 345
k
k
k
k
1 (mod 5k ) hay 5k | 325 1 325 + 1 . Do 5k |325 + 1. Li c 2|325 + 1
k
nn 2 5k |325 + 1.
V k N nn tn ti v hn s t nhin n = 2 5k sao cho n|3n + 1.
V d 7. (Romanian Master of Mathematics Competition 2012) Chng minh tn ti v hn
n
s nguyn dng n tha mn 22 +1 + 1 chia ht cho n.
Phn tch v nh hng li gii. Ta s tm mt s n tha mn iu kin trn. D thy n = 3
tha mn. Ta mnh dn th vi n = 9, 27 cng u tha mn. T y ta d dng tm c
mt dng ca nn l n = 3k . y mnh xin gii thiu hai li gii:
Li gii 1. Ta s i chng minh s nguyn dng an = 3n tha mn yu cu bi ton. Tht
vy, theo nh l 2 ta c
v3 (2an + 1) = v3 (3) + v3 (an ) = k + 1
V
an +1
v3 (22
+ 1) = v3 (3) + v2 (2an + 1) = k + 2
an
Vy an |22 +1 + 1.
Li gii 2. Ta s i chng minh s nguyn dng an =
23 +1
9
tha mn yu cu ra.
p dng nh l 2 ta c
v3 (an ) = v3 (3) + v3 (3n ) 2 = n 1
t an = 3n1 m vi m N , gcd(3, m) = 1. Ta c
an +1
v3 (22
an +1
Vy 3n1 |22
an +1
an +1
+ 1. M m|2an + 1 nn m|22
+ 1.
27
Bi tp vn dng
1. Chng minh phng trnh x7 + y 7 = 1998z khng c nghim nguyn dng.
2. Tm tt c s nguyn dng n tha mn 72013 |5n + 1.
2016 1
1.
n
52 1
2n+2
(5)
n
32 1
2n+2
(mod 2n+4 )
28
17. (IMO Shortlist 2010) Tm cc cp s nguyn khng m (m, n) tha mn
m2 + 2 3n = m 2n+1 1 .
18. (Iran Third Round 2011) Cho s t nhin k > 7. C bao nhiu cp nguyn dng (x, y)
tha mn
x
y
7373 99 (mod 2k )?
19. Gii phng trnh nghim nguyn dng trong p l s nguyn t:
pa 1 = 2n (p 1)
Chuyn 3:
Cc bi ton s hc hon v vng quanh
Nguyn Anh Huy, Nguyn Vit Tm
q 1 | 3p 1
p 1 | 3q 1
Li gii
t a = p 1, b = q 1 (a > b > 1), ta c
a | 3(b + 1) 1
.
ab | (3a + 2)(3b + 2) () 6a + 6b + 4 .. ab
b | 3(a + 1) 1
1
29
30
T ta c
6a + 6b + 4 > ab
6 6
4
+ +
>1
a b ab
Li c
12
4
4
6 6
+ 2 > + +
b
b
a b ab
Suy ra
12
4
+ 2 > 1 b2 12b 4 6 0 1 6 b 6 12
b
b
Do b + 1 nguyn t nn b {1; 2; 4; 6; 10; 12}. Xt cc trng hp sau, vi lu a + 1 nguyn
t:
.
.
* Nu b = 1 : () 6a + 6 + 4 .. a 10 .. a a {1; 2; 10}.
.
.
* Nu b = 2 : () 6a + 12 + 4 .. 2a 8 .. a a {2; 4}.
.
.
* Nu b = 4 : () 6a + 24 + 4 .. 4a a + 14 .. 2a a {6; 10}.
.
.
* Nu b = 6 : () 6a + 36 + 4 .. 6a 40 .. 6a (loi).
.
.
* Nu b = 10 : () 6a + 60 + 4 .. 10a 3a + 32 .. 5a a = 16.
.
* Nu b = 12 : () 6a + 72 + 4 .. 12a (loi).
T ta tm c cp (p, q) nguyn t tha bi ton l
(2, 2), (3, 3), (5, 3), (7, 5), (17, 11). 2
Bi tp 3.2. Tm s b s nguyn dng (a; b; c) i mt nguyn t cng nhau tho a < b < c
v
a | bc 31; b | ca 31; c | ab 31
Li gii
Do a | bc 31 v a | a(b + c) nn ta c
a | ab + bc + ca 31.
Tng t vi b v c. Li do (a; b) = (b; c) = (c; a) = 1 nn
abc | ab + bc + ca 31 ()
Xt cc trng hp sau:
~ Trng hp 1: a > 3
Suy ra b > 4; c > 5, do ab + bc + ca > 31. Ta cng c
abc > 3bc > ab + bc + ca > ab + bc + ca 31
iu ny mu thun vi (*).
~ Trng hp 2: a = 2
Suy ra b | 2c 31 v c | 2b 31, do
bc | 2b + 2c 31
31
Chng minh tng t ta c b = 3; c = 5.
~ Trng hp 3: a = 1
Suy ra b | c 31 v c | b 31. Nu b + c = 31 th hai iu kin trn hin nhin tho. Khi ta
c a = 1 < b < c v b + c = 31. Do a < b < c nn 2 6 b 6 15. D thy c 14 b s (a; b; c) tho.
Nu b + c 6= 31 th ta chng minh 1 < b < c < 31. Nu ngc li:
* Nu b > 31 c > b > b 31 > 0. Do c khng l c ca b 31.
* Nu b = 31 th 31 | c 31 31 | c, loi do (b; c) = (31; c) = 1.
* Nu b < 31 < c th |c| > |31 b| > 0 do c khng l c ca b 31.
Nh vy 1 < b < c < 31. Ngoi ra, t b | c 31 v c | b 31 vi (b; c) = 1 ta cng c
bc | 31 b c.
* Nu b > 5 c > 6 bc > 30 > 11 > 31 (b + c), v l.
* Nu b = 4 th 4 | c 31 v c | 27 c = 27 (loi do b + c 6= 31).
* Nu b = 3 th 3 | c 31 v c | 28, suy ra c {4; 7}.
Vy trng hp 3 cho 16 b (a; b; c) tho bi ton.
Kt lun: C 17 b s (a; b; c) tho bi ton. 2
32
Nh vy ta xt phng trnh nghim nguyn dng
a2 + b2 + a + b + 1 = mab () (m N )
Vit li (*) di dng
a2 + (1 mb)a + b2 + b + 1 = 0 ()
Gi S l tp cc b s nguyn dng (a; b) tho (**). Theo nguyn l cc hn trong S tn ti
cp s (a0 ; b0 ) tho a0 + b0 nh nht. Khng gim tng qut gi s a0 > b0 .
Theo nh l Viete, (**) cng c nghim (a0 ; b0 ) trong a0 tho
a + a0 = mb 1
0
0
a0 a0 = b2 + b0 + 1
0
b20 + b0 + 1
b20 + b0 + 1 > a20
a0
Nu a0 > b0 th a0 > b0 + 1 a20 > (b0 + 1)2 > b20 + b0 + 1, mu thun. Vy a0 = b0 , suy ra
a20 + (1 a0 ).a0 + a20 + a0 + 1 = 0
.
Suy ra 1 .. a0 a0 = b0 = 1. Vy ta c m = 5.
Khi (*) tr thnh
a2 + b2 + a + b + 1 = 5ab ()
Theo chng minh trn, nu (a0 ; b0 ) l nghim ca (*) th (5a0 b0 1; a0 ) cng l nghim ca
(*). Do t nghim (1; 1) ta c nghim (3; 1), sau l (13; 3), ...
Tm li cc nghim ca (*) c cho bi cng thc
x = x = 1
0
1
(ai ; bi ) = (xi+1 ; xi ) vi (xn ) :
xn+1 = 5xn xn1 1 n > 1
Vic chng minh iu trn hon ton tng t bi s hc VMO 2012, v xin c dnh cho
bn c.
Tip theo ta tm cc nghim l s nguyn t nh hn 1000. D thy ch cn xt i 6 4, do
x6 > 1000. T ta tm c (p; q) = (3; 13), (13; 61).
Kt lun: Cc b s (p; q) tho bi ton l (2; 7), (3; 13), (5; 31), (13; 61), (17; 307). 2
33
Bi tp 3.4. Cho cc s nguyn dng a, b, c. Chng minh
(a; b).(b; c).(c; a)
[a; b].[b; c].[c; a]
=
2
(a; b; c)
[a; b; c]2
Trong (a; b) v [a; b] ln lt l l c chung ln nht v bi chung nh nht ca a, b.
Li gii
Gi p l s nguyn t bt k. Nu p khng l c ca [a; b; c] th d thy vp (V T ) = vp (V P ) = 0.
Nu p | [a; b; c] th p l c ca a, b hoc c. t a = px .a1 ; b = py .b1 ; c = pz .c1 v khng gim
tng qut gi s x > y > z. Khi ta c
vp (V T ) = y + z + z 2z = y
v
vp (V P ) = x + y + x 2x = y
Suy ra vp (V T ) = vp (V P ) p P. Do V T = V P. 2
Nhn xt l trong li gii trn ta gi s vp (a) > vp (b) > vp (c), v s dng nh l c bn
ca s hc: Mi s nguyn ln hn 1 u c mt v ch mt cch phn tch ra tha s nguyn t.
5p1
5q
2q
p1
5n(p1)
2n(p1)
5mq
2mq
34
Suy ra
5n(p1) .2mq 2n(p1) .5mq
Kt hp vi (**), sau khi rt gn hai v ta c 5 2 [p] hay p = 3 (loi v ang xt p > 5).
Kt lun: (p; q) = (3; 3), (3; 13), (13; 3). 2
.
.
Xt q = 2 ta c 22 + 2p .. 2p 2 + 2p1 .. p p {2; 3}.
.
Xt q > 2 th do 2p + 2q = 2q (2p1 + 1) .. q nn
.
2p1 + 1 .. q (1) 22(pq) 1 [q]
.
.
Gi a l s nh nht tha 2a 1 [q]. Theo tnh cht ca ord suy ra q 1 .. a v 2(p q) .. a.
.
.
t p q = 2k .m; q 1 = 2l .n; a = 2r .s (k + 1 > r; l > r; m .. s; n .. s; m, n, s l ).
> Trng hp 1: r = k + 1. Ta suy ra l > k + 1 v
2(p q) = 2k+1 .m
2(p q)s = am
q 1
(q 1)m = (p q).n.2lk1
= 2l .n
(q 1).m
q1
2l .n
n.2lk1
=
=
= r
2s
2s(p q)
a
2 .s
Bi tp 3.7. Cho cc s nguyn dng x, y, z tho (xy + 1)(yz + 1)(zx + 1) l s chnh phng.
Chng minh xy + 1, yz + 1, zx + 1 u l s chnh phng.
Li gii
35
Trong cc b s (x; y; z) tho bi ton, xt b (x; y; z) c x + y + z nh nht. (1)
Khng gim tng qut gi s z = max{x; y; z}.
Gi t l s tha phng trnh bc hai
t2 + x2 + y 2 + z 2 2(xy + yz + zt + tx + zx + ty) 4xyzt 4 = 0 ()
t2 2t(x + y + z + 2xyz) + x2 + y 2 + z 2 2(xy + yz + zx) 4 = 0
Nhn xt rng (*) tng ng vi 3 phng trnh sau:
(x + y z t)2 = 4(xy + 1)(zt + 1)
(x + z y t)2 = 4(xz + 1)(yt + 1)
(x + t y z)2 = 4(xt + 1)(yz + 1)
V t nguyn do (*) c 2 nghim nguyn
p
t1,2 = x + y + z + 2xyz 2 (xy + 1)(yz + 1)(zx + 1)
Nn nhn c 3 phng trnh trn v theo v, ta suy ra (xt + 1)(yt + 1)(zt + 1) l s chnh
phng.
Ngoi ra ta cng c
xt + 1 > 0; yt + 1 > 0; zt + 1 > 0
Suy ra
t>
1
> 1 (do x = y = z = 1 khng tho)
max{x; y; z}
* Nu t = 0 th t (*) ta suy ra
(x + y + z)2 = 4(xy + yz + zx + 1) (x + y z)2 = 4(xy + 1)
Suy ra xy + 1 l s chnh phng. Chng minh tng t ta cng c yz + 1, zx + 1 l s chnh
phng. * Nu t > 0 th t (1) suy ra t > z vi mi t tho (*).
Nhng t ch c th bng t1 hoc t2 , v ta li c
t1 t2 = x2 + y 2 + z 2 2(xy + yz + zx) 4 6 z 2 x(2z x) y(2z y) < z 2
Suy ra iu mu thun. Vy ta c pcm. 2
a bc = 91
b2 ca = 91
c2 ab = 91
Li gii
36
Khng gim tng qut gi s a 6 b 6 c. Do 91 khng l s chnh phng nn a, b, c 6= 0.
Nu a > 0 th b, c > 0 do a2 bc 6 0 < 91, vy a < 0.
Nu (a; b; c) tha h th (a; b; c) cng tha h. Do ta xt cc b s c c > 0.
Nu b = c th ta c
"
ab=0
a2 b2 = 91 = b2 ab
a = 2b
D thy a = b = c v l, v a = 2b cng dn n 5b2 = 91, v l.
Do b 6= c. Tng t ta c a 6= b.
~ Trng hp 1: b > 0
T h ta c
91b = b(b2 ac); 91c = c(c2 ab)
91b 91c = b3 c3
91 = b2 + bc + c2 > 3b2
b {1; 2; 3; 4; 5}
Thay vo h ta tm c cc nghim (a; b; c) = (10; 1; 9), (11; 5; 6).
~ Trng hp 2: b < 0
T h ta c
91b = b(b2 ac); 91a = a(a2 bc)
91(b a) = b3 a3
91 = a2 + ab + b2 > 3b2
b {1; 2; 3; 4; 5}
Thay vo h ta tm c cc nghim (a; b; c) = (9; 1; 10), (6; 5; 11).
Tm li cc b (a; b; c) tha gi thit l
(10; 1; 9), (10; 1; 9), (11; 5; 6), (11; 5; 6), (9; 1; 10), (9; 1; 10), (6; 5; 11), (6; 5; 11)
v cc hon v. 2
Bi tp t luyn
Bi 1: (APMO 2002) Tm cc s nguyn dng a, b tho
b2 a | a2 + b; a2 b | b2 + a
Bi 2: Chng minh c v hn b s nguyn dng (a; b; c) tho ab + 1, bc + 1, ca + 1 u l
s chnh phng.
Bi 3: Tm cc s nguyn dng x, y, z i mt nguyn t cng nhau tho
x y z
+ + N
y z x
Bi 4: Tm cc b s nguyn (x; y; z) tho 2 6 x 6 y 6 z v
z | xy 1; y | zx 1; x | yz 1
37
Bi 5: Tm cc s nguyn dng a, b, c > 1 i mt khc nhau tha
(a 1)(b 1)(c 1) | abc 1
Bi 6: Chng minh vi mi s nguyn dng a, b, n th
(36a + b)(36b + a) 6= 2n
Bi 7*: (VMO 2013) Tm s cc b (a; b; c; a0 ; b0 ; c0 ) vi a, b, c, a0 , b0 , c0 {0; 1; 2; ...; 14} v
tho
ab + a0 b0 bc + b0 c0 ca + c0 a0 1( mod 15)
Bi 8: (VMO 2012) Tm cc s nguyn dng l a, b tho
a | b2 + 2; b | a2 + 2
Bi 9: Cho a, b, c Z tha
a b c
+ + =3
b c a
38
Chuyn 4:
DY S S HC
Ninh Vn T1
u0 = 0
un+1 = aun +
bun 2 + c2 , n N
39
(1)
40
Gim n xung 1 n v ta c:
un 2 = 2aun un1 un1 2 + c2
(2)
Ly (1) (2), ta c:
"
un+1 2 un1 2 = 2aun (un+1 un1 )
un+1 = un1
un+1 = 2aun un1
*Vi un+1 = un1 , n > 1 th dy (un ) l dy tun hon theo chu k 2. Nh th , ta suy ra
(
u0 = u2 = u4 = ... = u2k = 0
u1 = u3 = u5 = ... = u2k+1 = |c|
Nn (un ) c cc s hng u l s nguyn.
*Vi (un ) tha
(
u0 = 1; u1 = |c|
un+1 = 2aun un1 , n > 1
t vn =
(an+1 +6an1 )
,
an
(an+2 + 6an )
(an+1 + 6an1 )
=
an+1
an
ta c
41
c thm iu kin dy trn c mi s hng l s nguyn dng, ta cn phi c thm yu
t n iu tng. Vic chng minh n iu khng th s dng cng thc truy hi m ta va
tm c v ta cha chng minh c cng thc y l duy nht. Chnh v th m ta s chng
minh trc tip bng quy np thng qua cch din t ca bi.
Ta thy iu trn ng vi n = 1 : a1 > a0 (5 > 2).
Gi s iu ny ng n n = k : ak > ak1 .
Xt n = k + 1, ta c:
ak+1 ak1 ak 2 = 6k1 ak+1 =
6k1
6k1 + ak 2
>
+ ak > ak (ak > ak1 )
ak1
ak
a1 = 1; a2 = 1; a3 = 2
an+3 = an+2 an+1 + 7 , n N
an
Chng minh mi s hng ca dy trn u l s nguyn dng.
Li gii
Ta c:
an+3 an = an+1 an+2 + 7
Do lch cc th t ca phn t trong dy khng u nhau nn s kh cho ta ngh n vic
dng sai phn v nu dng sai phn s xut hin thm phn t th 5. Tuy vy, nhng vic p
dng sai phn trong dy s nguyn l mt cng c kh mnh v ta khng nn b qua n chp
42
nhong trong ngh.
H n xung 1 bc, ta c:
an+2 an1 = an an+1 + 7
Tr 2 biu thc trn cho nhau, ta c
an+3 an an+2 an1 = an+1 an+2 an an+1
an (an+3 + an+1 ) = an+2 (an+1 + an1 )
an+3 + an+1
an+1 + an1
=
an+2
an
n1
, ta c vn+2 = vn .
t vn = an+1a+a
n
Vy dy (vn ) tun hon theo chu k 2.
Nh vy ta cn xt thm tnh chn l ca dy, iu ny dn n y l dy gm 2 cng thc
truy hi song song nhau.
*Vi n chn ta suy ra:
a = a2 = 1, a3 = 2
1
(k N)
an+1 = 3an an1 , n = 2k
a
= 5a a , n = 2k + 1
n+1
n1
x1 = a, x2 = b
xn+1 2 + xn 2
, n N
xn+2 =
xn+1 + xn
Chng minh rng xn khng l s nguyn vi mi n > 3.
43
Li gii
Ta d dng chng minh c xn > 0, x N theo quy np.
Ta s chng minh mt b ca dy ny:
B : Nu k t mt phn t n0 sao cho xn0 khng l s nguyn ca dy m c
dng phn thc, th s khng tn ti n xn N, n > n0 .
Gi s x3 l mt s hu t.
Ta c:
c
a2 +b2
c 2
2
x4 = ( d c) +b =
+b
d
c2 +b2 d2
d(c+bd)
Do (c, d) = 1 nn x4
/ N, t
e
x4 =
f
.
e, f N; (e, f ) = 1; f ..d
.
Ta c: f .. d f > d. Ta chia lm 2 trng hp:
> Trng hp 1: f > d 1 > fd , ta c:
2
x5 =
c 2
+ fe
d
c
+ fe
d
(cf )2 + (ed)2
=
(cf + de) df
Gi s x5 N, suy ra
.
.
.
(cf )2 + (de)2 .. df (de)2 .. df de2 .. f (v l)
Mt khc t s cng khng th bng mu s do f < (cf )2 + (de)2 nn f khng th chia ht
cho (cf )2 + (de)2 .
iu ny v l do (e, d) = 1 v d < f .
Vy x5 l s v t.
> Trng hp 2: f = d, ta c:
2
x5 =
Gi s x5 N, suy ra
c 2
+ fe
d
c
+ fe
d
(cf )2 + (ed)2
c2 + e2
=
(cf + de) df
f (c + e)
.
.
c2 + e2 .. c + e 2ce .. c + e
iu ny hin nhin v l.
Vy tm li, ta chng minh rng, nu xut pht vi x3 l mt s hu t th ta s thu c
mt dy s hu t v khng tn ti bt k s nguyn no trong dy vi n > 3.
By gi ta ch vic chng minh x3 khng th l s nguyn. Do cng thc truy hi c dng phn
44
thc nn x3 s c dng phn s ti gin.
Gi s x3 N, suy ra
.
.
a2 + b2 .. a + b 2ab .. a + b
(sai do a, b > 0)
b>a+b
0>a
* a + b | {2}: Do a, b l s nguyn t nn a + b > 2. Suy ra
a + b ... a
cb ... a
a + b = 2ab
a = b (sai do a 6= b)
.
..
a.b
a + b .. b
Nh vy, ta kt lun rng iu gi s l sai nn x3 khng th l s nguyn.
Vy theo b trn ta suy ra xn khng th l s nguyn vi mi n > 3. 2
Bi tp 4.5. Cho mt dy s nguyn dng sao cho ta c th chn 1998 phn t bt k ca
dy to thnh mt h thng d khng y v ring bit nhau khi xt modulo 1999. Liu c
tn ti cch chia 1998 phn t ny thnh 2 tp con A, B sao cho tch ca cc phn t trong
mi tp con bng nhau khng?
Li gii
Mt suy lun n gin cho bi ny: 2 tch bng nhau th chng phi c cng s d khi
xt modulo vi mt s nguyn dng.
.
S dng b quen thuc: Nu x2 + y 2 .. p (p nguyn t ) th p = 4k + 3 hoc p = 4k + 1. Khi
.
p = 4k + 3 th x, y .. p.
Gi 1998 phn t bt k ca dy tha iu kin bi l x1 ; x2 ; x3 ; ...; x1998 .
Ta c: A B = {x1 ; x2 ; ...; x1998 }.
Gi s xi 0 (mod 1999). Do 1998 phn t ny lp thnh mt h thng d khng y v
ring bit nhau nn
xj r 6= 0 (mod 1999) j 6= i
V vy nu xi A th A chia ht cho 1999 v B khng chia ht cho 1999. Tng t nu xi B.
Vy khng c phn t no trong dy chia ht cho 1999. Vy h thng d ca dy: {1; 2; 3...; 1998}.
Ta c:
!
Y
Y
Y
xk 2 =
xi .
xj 1.2.3...1998 (mod 1999)
xk A
xi A
xj B
45
Suy ra
!2
Y
xk
xk A
u1 = 1, u2 = 2
un un1 (n + 1)
un+1 =
Pn1
1
a) Tm s nguyn t p S = up2
l s nguyn.
p1
p
un1
b) Chng minh n 0 (mod n 1).
Li gii
tng ca bi ny n gin l tm pl s nguyn t up2 1 0 (mod pp1 ). Qua , ta
d on cng thc tng qut ca un c th a v mt bi ton s hc n thun.
> Cu a:
Ta chng minh theo qui np un = n! n
( 1, 2, 3....
u1 = 1 = 1!
Tht vy iu ny ng vi n = 1; 2 :
u2 = 2.u1 = 2!
Gi s iu ny ng n n = ktc uk = k! Xt uk+1 , ta c:
uk+1 =
(k + 1)uk uk1
(k + 1)!(k 1)!
=
= (k + 1)!
Pk1
(k 1)!
46
> Cu b:
+Trng hp 1: n l s nguyn t.
Theo nh l Wilson ta c:
(n 1)! 1 (mod n)
(n 1)! + 1
N
n
Li c
hu
n1
(n 1)!
(n 1)! + 1 1
(n 1)! + 1
1
=
=
=
1 (do 0 < < 1)
n
n
n
n
n
Suy ra
hu
n1
Mt khc, do (n; n 1) = 1
(n 1)! (n 1)
(n 1) [(n 2)! 1]
=
n
n
(n2)!1
n
N nn ta suy ra
hu i
n1
0 (mod n 1)
n
0 (mod n 1)
0 (mod n 1)
n
n
T cc iu trn ta c pcm. 2
47
> Xt 0 < a0 < 1, ta c
[a0 ] = 0 an = [an ] {an } = 0, n = 1, 2, 3...
> Xt a0 > 1, ta c:
an+1 = {an } [an ] < [an ] < an 0 < [an+1 ] < [an ] < ... < [a1 ] [an0 ] = c1 khi n0 ln
> Xt a0 < 0 an < 0, n = 1, 2, 3... ta c:
an+1 = {an } [an ] > an 0 > [an+1 ] > [an ] > ... > [a1 ] [an0 ] = c2 khi n0 ln
Nh vy [an0 ] = k vi n0 ln.
Ta c:
an+1 = {an } [an ] = an [an ] ([an ])2 = kan k 2 , n > n0
S dng phng php sai phn vi tng hng t ca dy vi h s tng ng ta c:
k n1 an+1 = k n an k n+1
k n an+2 = k n1 an+1 k n
k2
k2
k 2 (1 k n )
n
n
=
k
a
+
a
=
k
a
...
n
i+n
n
1k
1k
1k
2
3
kai+n1 = k ai+n2 k
2
a
i+n = kai+n1 k
Nu |k| > 1 th
an+i
k2
k2
= k an +
(v l do dy trn b chn)
1k
1k
n
!n
3+ 5
+
2
!n
3 5
a) Chng minh
l s nguyn.
2
!n
!n
3+ 5
3 5
b) Chng minh mi s hng l ca dy
+
2 u l s chnh phng.
2
2
48
Li gii
> Cu a:
Xt dy s sau:
(
x1 = 3; x2 = 7
xn+2 = 3xn+1 xn n = 1; 2; ....
!
!
3 5
3+ 5
+
=3
x =
1
2
2
Tht vy iu ny ng vi n = 1; 2 :
!2
!2
3
+
5
5
3
x =
+
=7
2
2
2
!k
!k
3 5
3+ 5
+
.
Gi s iu ny ng n n = ktc xk =
2
2
Xt xk+1 , ta c:
!k
!k1
!k
!k1
3 5 3+ 5
3 5
3+ 5
+
+
!2n
!2n
5+1
51
=
+
2
2
2
"
!n
!n # 2
5+1
51
=
2
2
49
!n
5+1
Vy bi ton tr thnh bi ton th nht v ta ch vic chng minh xn =
2
!n
51
nguyn vi mi n l.
2
!n
!n
5+1
51
Chng minh theo quy np xn =
x1 = 1; x2 = 5
v x2n = 5; x2n+1 =
!
!
5
+
1
5
=1
x =
1
2
2
Tht vy iu ny ng vi n = 1; 2 :
!2
!2
5
+
1
5
1
5
4
x
=
= 5
2
2
4
nguyn v x2k = 5.
Vy x2k+2 = 5 ( = x2k+1 )
Xt x2k+3 ; x2k+4 . Ta c:
!2k+2
!2k+2
!2k+1
!2k+1
5+1
51
5+1
51
= 5
2
2
2
2
!2k+1
!
!2k+1
!
5+1
51
5+ 5
5 5
1
1
x2k+3 =
2
2
2
2
!2k+1
!2k+1
!
3+ 5
3 5
5+1
51
x2k+3 =
2
2
2
2
!2k+3
!2k+3
5+1
51
=
(1)
2
2
V
!2k+3
!2k+3
!2k+2
!2k+2
5+1
51
5+1
51
= 5
2
2
2
2
!2k+2
!2k+2
!
5+1
3+ 5
51
3 5
x2k+4 =
2
2
2
2
!
!
2k+4
2k+4
5+1
51
=
(2)
2
2
50
T (1);(2);(3);(4) ta suy ra nhng iu trn ng vi n = k + 1 nn theo nguyn l quy np ta
chng minh c
(
x1 = 1; x2 = 5
v x2n = 5; x2n+1 =
n
n i2
2n
2n
2+1 +
21
2+1
+
21
xn =
=
1
2
2
h
i
n
n 2
2n
2n
2
+
1
2+1
+
21
xn =
=
+1
2
2
n
n
V ta c th dung phng php truy hi tm cng thc truy hi ca
2+1 21
ln lt c cng thc truy hi l:
(
(
v0 = 2; v1 = 2 2
z1 = 2; z2 = 4 2
v
vn+2 = 2 2vn+1 vn
zn+2 = 2 2zn+1 zn
Theo nh bi trn ta c th chng minh chng ln lt c tnh cht
(
(
v2n = a
z2n = c 2
(c; d Z)
(a; b Z) v
v2n+1 = b 2
z2n+1 = d
T ta rt ra c xn c dng A2 + 1 hoc B 2 1 nn r rng xn khng th l s chnh
phng vi mi n > 1. 2
51
Mt vn th v rng ti sao ta li phi cn n 2 dy song song chng minh.
Chnh 2 dy song song ny to nn s th v ca bi ton, khin n tr nn
cht ch hn trong li gii. V khi xt n chn v l ta c th din t xn theo 2
2
hnh thc v do 2 hnh thc trn u c dng 2x2 1 nn hin nhin n khng th
l s chnh phng vi mi n > 1.
Mt li gii khc chung tng nhng li gii ngn gn hn:
Xt dy s nguyn
(
u0 = 0; u1 = 2
un+2 = 2un+1 + un
Ta d dng chng minh theo quy np
n
n
( 2 + 1) 1 2
un =
2
(
Mt khc, dy
x0 = 1; x1 = 3
xn+2 = 6xn+1 xn
n
n
2n
2n
+
3+2 2 + 32 2
2+1
21
xn =
=
2
2
Vy xn + (1)n+1 = un 2 . T ta kt lun rng xn khng th l s chnh phng vi mi
n > 1. 2
n
X
a
=
ak 2 + n
n+1
k=1
an+1 an = an 2 + 1 > 0
n1
ak 2 + n 1
an =
k=1
52
Ta suy ra dy ny l mt dy tng ngt.
By gi ta c mt dy mi
(
a2 = 2
an+1 = an 2 + an + 1 n > 2
Vn dng tnh cht trn, ta s chng minh an khng th l s chnh phng theo phng php
quy np n thun, v nu an l s chnh phng th n phi c tn cng l 1 trong cc s
0, 1, 4, 5, 6, 9
Ta thy r s hng trong dy c tn cng l 7 xut pht t n = 3: a3 = 7; a4 = 57
Gi s iu ny ng n n = k; tc ak c tn cng l 7.
Xt n = k + 1, ta c: ak+1 = ak 2 + ak + 1
Do ta ch xt ch s tn cng ca ak+1 nn ta s xt ch s tn cng ca tng s hng trong
biu thc trn.
Ta c ak c tn cng l 7nn ak 2 c tn cng l 9. Nh vy ch s tn cng ca
ak+1 = .b1 b2 ...9 + c1 c2 ...7 + 1 = d1 d2 ...7 9 + 7 + 1 = 6 + 1 = 7
iu ny cng ng vi n = k + 1, theo nguyn l quy np ta suy ra an c tn cng l7 n > 3.
p dng tnh cht trn ta suy ra an khng th l s chnh phng vi mi n > 3.
Mt khc a2 = 2 khng l s chnh phng.
Vy ta suy ra an khng l s chnh phng vi mi n > 2. 2
a1 = 20; a2 = 30
an+2 = 3an+1 an n > 1
Li gii
!n1
3 5
53
Suy ra
A = 5an+1 an + 1
"
!n
!n1
!n #
3+ 5
3+ 5
3 5
A = 5.102 .
.
+
+
2
2
2
!2n1
!2n1
3+ 5
3 5
A = 500
+
+ 3 + 1
2
2
!4n2
!4n2
5+1
51
+
+ 3 + 1
A = 500
2
2
!2n1
!2n1 2
5+1
51
+ 501
A = 500
+
2
2
Xt dy ph sau:
(
x1 =
xn+2
!n1
3 5
+1
2
5; x2 = 6
= 5xn+1 xn n > 1
!n
5+1
+
2
!n
51
n N
2
Ta c:
!n
!n
!n1
5+1
51
5+1
xn xn1 =
+
2
2
2
!n2
!n2
5+1
51
=
+
>0
2
2
!n1
51
2
x2n1 = d 5
2
Chnh v th m ta suy ra: A = 500 d 5 + 501.
Gi s n0 N : A = 5an0 +1 an0 + 1 l s chnh phng, ta c:
(50d)2 + 501 = k 2 (k N) 501 = (k 50d) (k + 50d)
Mt khc ta phn tch c 501 = 3.167, m
(
k + 50d + k 50d = 2k
k + 50d > k 50d
54
nn ta suy ra
(
k + 50d = 501
d=5
k 50d = 1
t1 = 9; t2 = 25; t3 = 81
tn+3 = 7tn+2 14tn+1 + 8tn n > 1
a) Chng minh rng: vn = tn+1 2n+1 tn+1 + 22n n > 1 l s chnh phng.
5
21
Hay
t1
21
9
22
23
t2
22
17
33
24
t3
23
t4
t5
24
2
Do , ta s chng minh theo quy np tn+1 = (2n + tn ) .
Do t1 = 9 = 32 nn iu trn ng vi n = 2 : t2 = (2 + 3)2 = 25.
55
2
Gi s iu ny ng vi n = k; tc tk = 2k1 + tk1 .
Ta xt n = k + 1; ta c:
p
2
tk+1 = 7tk 14tk1 + 8tk2 = 7tk 14tk1 + 8
tk1 2k2
p
2
tk+1 = 7tk 6tk1 8.2k1 tk1 + 8.22(k2) = 7tk 6 tk 2k1 8.2k1 tk 2k1 + 8.22(k2)
2
2
tn n N
2
Vy vn = tn+1 2n+1 tn+1 + 22n = ( tn+1 2n ) l s chnh phng.
> Cu b:
Vic chng minh s chnh phng gip ta a bi ton v mt dng quen thuc hn:
l = b2
l + 1 = 3a2
3a2 = 1 + b2
.
Mt khc 3 = 4.0 + 3 nn t ta suy ra b2 + 1 c c dng 4k + 3 nn ta suy ra 1 .. 3 (v l).
Vy trng hp ny khng th xy ra.
(
* Trng hp 2:
Ta c:
l = 3a2
l + 1 = b2
56
S c ca a chnh l s tch s ca cc s nguyn t vi cc ln thay i khc nhau ca cc
s m i , i = 1; n. Chnh v th m theo quy tc nhn ta m c a c
(21 + 1) (22 + 1) (23 + 1) ... (2n + 1)
s c v hin nhin tng s c trn l mt s l.
Ngc li gi s s a c l s c, ta c dng tng qut ca a l
a = p1 r1 p2 r2 p3 r3 ...pn rn
Theo quy tc nhn ta m c ac
(r1 + 1) (r2 + 1) (r3 + 1) ... (rn + 1)
Do a c l s c nn ri + 1, i = 1; n u phi l s l, suy ra
ri = 2k (k N) , i = 1; n
Vy a chnh l s chnh phng.
Tnh cht c chng minh hon tt. Quay li bi ton trn v s dng tnh cht ny
tm ra li gii thch hp cho bi ton.
Ta c: xn .tn c l s c. p dng tnh cht trn ta suy ra xn .tn l s chnh phng. Mt khc
tn l dy cc s chnh phng xn l dy cc s chnh phng.
x3 5x2 un
+ 6un 2 + 6n x + C (C R)
3
2
c o hm ti x0 (a; b) vi a; b N.
Chng minh rng f (x) c im cc i v cc tiu c honh lun l s nguyn.
f (x) =
Li gii
u tin, ta c nhn xt sau: 2 im cc tr ca hm s trn thuc phng trnh
f 0 (x) = x2 5xun + 6un 2 + 6n = 0
Nh th iu kin u tin nghim ca phng trnh trn l s nguyn th = un 2 4.6n phi
l s chnh phng vi mi n > 1. Nh vy ta a bi ton v vic chng minh vn = un 2 4.6n
l s chnh phng vi mi n > 1.
Trong bi ton ny, ta s chng minh bi ny bng phng php dng tam thc bc hai gii
quyt bi ton nhanh gn hn (ngha l ta s a bi ton v dng X 2 + Xun + + 6n = 0
do s 6n xut hin mt cch khng t nhin v mt c s hng un bc nht trong bi ton).
57
Nh vy dy s s c dng un+1 2 + un un+2 + 6n + = 0 (do dng ny ta c th tch un+2
theo cng thc truy hi v a phng trnh trn v dng nu trn). Ngoi ra ta vn c th
chng minh biu thc trn thng thng theo quy np ca mt biu thc on c.
Nh din t trn, ta c:
un+1 2 5un+1 un + 6un 2 + 6n + = 0
Xem biu thc trn nh phng trnh bc 2 theo tham s un n un+1 , ta c
= 252 un 2 24un 2 4.6n 4 = 2 un 2 4.6n 4
ng nht h s vi biu thc cn chng minh ta c = 1; = 0.
Nh vy ta s chng minh theo quy np
un un+2 un+1 2 = 6n , n N
Tht vy iu ny ng vi n = 0 do 2.13 52 = 60 = 1 v n = 1 do 5.35 132 = 6.
Gi s iu ny ng n n = k, tc uk uk+2 uk+1 2 = 6k .
Xt n = k + 1, ta c:
uk+1 uk+3 uk+2 2 = uk+1 (5uk+2 6uk+1 ) uk+2 2 = 5uk+1 uk+2 6uk+1 2 uk+2 2
uk+1 uk+3 uk+2 2 = 5uk+1 uk+2 + 6k+1 6uk uk+2 uk+2 2
=uk+2 (5uk+1 6uk ) + 6k+1 uk+2 2 = 6k+1 (do uk+2 = 5uk+1 6uk )
Vy iu ny ng vi n = k + 1, theo nguyn l quy np ta chng minh c
un un+2 un+1 2 = 6n , n N
Do , ta c:
u2n+1 un un+2 + 6n = 0 u2n+1 5un un+1 + 6u2n + 6n = 0 ()
Xem (*) nh phng trnh bc 2 theo tham s un n un+1 , ta c:
X 2 5un X + 6un 2 + 6n = 0
Do dy s trn l dy cc s nguyn nn ta suy ra X cng phi l s nguyn. Nh vy
= 25un 2 24u2n 4.6n = un 2 4.6n = vn
phi l s chnh phng.
Xt phng trnh tng qut
x2 5un x + 6un 2 + 6n = 0 (x R)
Phng trnh c nghim khi v ch khi = vn = un 2 4.6n > 0.
5un un 2 4.6n
x=
2
58
+ 6un 2 + 6n x + C (C R) = f (x)
3
2
Mt khc hm s ch c th t cc i hoc cc tiu ti a, b, x0 nn t ta suy ra iu phi
chng minh. 2
Bi tp 4.14. Xt hm s f (t) = t +
(
t . Dy s (an ) c xc nh
a0 = m > 2, (m N)
an+1 = f (an ) , n = 0, 1, 2...
c d = [ m] .
t m = d2 + k. Ta c d2 < m 6 (d + 1)2 0 < k 6 2d + 1.
* a) Xt 0 < k < d + 1.Theo cch xc nh dy ta c:
d2 < a1 = f (a0 ) = m + m = d2 + k + d < (d + 1)2
hp
i
p
a2 = f (a1 ) = a1 + [ a1 ] = m + m + [ a1 ] = m + 2d = (d + 1)2 + k 1
Nh vy ta thy s chnh phng ln nht khng vt qu a2 l (d + 1)2 v lch ca chng
gim i 1 sau 2 ln thc hin qu trnh trn.
59
p dng tng t vi phn t bt u l a1 . Qu trnh trn c lp li v lch gim dn
v 0 nn sau hu hn bc ta s gp s chnh phng.
* b) Xt d + 1 6 k 6 2d + 1 ta c:
a1 = f (m) = m +
m = d2 + k + d = (d + 1)2 + k d 1
Do 0 6 k d 1 < d + 1 nn ta c:
q
hp
i
p
a1 = f (m) = (d + 1)2 + k d 1 [ a1 ] =
f (m) = d + 1
Mt khc, ta li c:
a2 = f (a1 ) = f (m) +
hp
i
f (m) = d2 + k + 2d + 1 = (d + 1)2 + k
2 + 1 = zl 2 + yl
khi l l
l
2 1 = zl 2 yl
(2 1)l = 2zl 2 yl 2 1 + yl 2 = 2zl 2
2
yl 4 + yl 2 = yl zl 2
p
yl 4 + yl 2 = yl zl 2
Mt khc:
i
hp
p
2
4
2
4
2
yl < yl + yl < yl + 1
yl + yl = yl 2
2
Li c
hp
i h i
h i
4
2
yl + yl = yl zl 2 yl zl 2 = yl 2
Do yl zl 2 l mt dy con ca dy tb nn ta suy ra dy trn c v hn s chnh phng.
Nh vy
p
b0 , n0 N : an0 .tb0 Z an0 +1 = f (an0 ) = d2 + d = d (d + 1)
Vy ta c pcm. 2
60
Chuyn 5:
Mt s hm s hc v ng dng
L Phc L
Hm tng cc c s v s cc c s
Kin thc cn nh
nh ngha v tnh cht. Vi mi s nguyn dng n, k hiu l tng cc c dng ca n (k
c n) v (n) l s cc c dng ca n (k c n).
Ta xt biu din ca n l
n = pa11 pa22 pa33 ...pakk
vi p1 , p2 , p3 , ..., pk l cc s nguyn t cn a1 , a2 , a3 , ..., ak l cc s nguyn dng. T y ta
quy c biu din ca n di dng ny.
Khi ta c:
pa1 +1 1 pa22 +1 1 pa33 +1 1 pkak +1 1
...
(n) = 1
p 1 1 p2 1 p3 1
pk 1
v
(n) = (a1 + 1)(a2 + 1)(a3 + 1)...(ak + 1)
Ch rng ta cng c th k hiu (n) =
d v (n) =
1.
d|n
d|n
Chng minh.
Ta thy rng mt s d = pb11 pb22 pb33 ...pbkk l c ca n khi v ch khi 0 6 bi 6 ai vi i = 1, 2, 3, ..., k..
Nh th gi tr ca bi c th c ai + 1 cch chn v nh th, theo nguyn l nhn, s c ca
1
61
62
n chnh l . Tip theo, ta xt biu din
!
ai
k
Y
X
pji = 1 + p1 + p21 + ... + pa11 1 + p2 + p22 + ... + pa22 ... 1 + pk + p2k + ... + pakk
i=1
j=1
d1 |m, d2 |n
d1 |m, d2 |n
d1 |m
d2 |n
V d p dng
V d 1.
1. Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho (n) ln lt bng 12, 18, 24, 48, 52, 84?
2. Tm s nguyn dng n nh nht sao cho (n) ln lt bng 1, 2, 3, 6, 14, 100?
Li gii
1. lm cc bi ny, ta cn chn cc s nguyn t v s m thch hp sao cho
1 + p1 + p21 + ... + pa11 1 + p2 + p22 + ... + pa22 ... 1 + pk + p2k + ... + pakk = (n)
Ta lit k cc s c dng 1 + pk + p2k + ... + pakk t nh n ln:
1 + 2, 1 + 3, 1 + 5, 1 + 2 + 22 , 1 + 7, 1 + 3 + 32 , 1 + 2 + 22 + 23 , ...
Vi (n) = 12, ta thy ch c th vit thnh 12 = (1 + 2)(1 + 3) v s cn tm l n = 6.
Cc s cn li thc hin tng t.
2. bi ny, ta cng chn cc s m thch hp trc ri tip n chn cc s nguyn t nh
cho gi tr ca n cng nh cng tt. Chng hn vi (n) = 14, ta c th chn ngay s m l
13 ng vi c nguyn t 2, tc l n = 213 . Tuy nhin, ta c th lm cho gi tr ny nh hn
bng cch vit 14 = 2 7, ng vi 2 s m 1 v 6, ta chn s n = 3 26 . y l s nh nht cn
tm.
Cc s cn li thc hin tng t.
63
V d 2.
1. Chng minh rng (n) l s l khi v ch khi n l s chnh phng.
2. Vi cc gi tr no ca n th (n) l s l?
Li gii
1. Ta thy rng (n) = (a1 + 1)(a2 + 1)(a3 + 1)...(ak + 1) nn nu (n) l khi v ch khi tt c
cc s m u phi l s chn, ngha l n l s chnh phng.
2. Ta cn chn cc c nguyn t v s m thch hp (n) l s l. Ta c
(n) = 1 + p1 + p21 + ... + pa11 1 + p2 + p22 + ... + pa22 ... 1 + pk + p2k + ... + pakk
nn nu c c nguyn t no l 2 th vn tha mn, nu n c c nguyn t l th trong
tng trn, chng phi xut hin chn ln. Do , s cn tm c dng n = 2k m2 vi m l mt
s chnh phng l.
X {0; 1} i = 1, 4
i
Xk {A, B, C, ..., Z} k > 4
Mi s X1 , X2 , X3 , X4 c 2 cch chn nn c tt c 2 2 2 2 = 16 cch chn 4 k t u.
Mi s Xk , 4 < k 6 n c 26 cch chn nn c tt c 26n4 cch chn nhng tr trng hp
ton b l A i nn c tng cng 26n4 1 cch chn n 4 k t sau.
Do , tng s mt khu hp l c th c l sn = 16(26n4 1).
Cu b:
D dng thy rng tn chnh l s c ca sn . Ta cng c (16, 26n4 1) = 1 nn c th vit sn
di dng sn = 24 p vi p l mt s nguyn dng l.
Do n > 6 nn n 4 > 2 v 26n4 chia ht cho 4, tc l 26n4 1 c dng 4k + 3, khng th l
mt s chnh phng, tc l n c s c chn.
Thm vo , 4 + 1 = 5 nn theo cng thc tnh s c ca mt s nguyn dng th tn va
chia ht cho 5 v va chia ht cho 2 nn n phi chia ht cho 10.
Ta c pcm.
64
V d 4.
a) Cho n l mt s t nhin tha mn n + 1 chia ht cho 24. Chng minh rng tng cc c
dng ca n (k ca n) cng chia ht cho 24.
b) Xt s nguyn
A = 20102011 20112010 20521994
Hy chng minh rng A l mt hp s dng v tng cc c s dng ca A chia ht cho 24.
Li gii
a) Gi d(n) l tng cc c dng ca n. Trc ht, ta s chng minh rng d(n) chia ht cho
3.
0<a< n
ln y
ln x
>
y
x
t
Hm s f (t) = lnt t , t > 3 c f 0 (t) = 1ln
< 0 nn y l hm nghch bin, suy ra f (x) < f (y)
t2
hay (*) ng.
Cng bng cch dng hm s, ta c th chng minh rng vi n ln v 0 < a < n th c
nh gi
nn+a
>2
(n + a)n
65
M
24 1(mod5) 21994 = 4 24
498
4(mod5)
1005
+ 1 11005 + 1 = 0(mod8)
Bi tp c hng dn, gi
Bi tp 5.1. Chng minh rng phng trnh (n) = k c v s nghim nguyn dng n vi
mi k, cn phng trnh (n) = k th c hu hn nghim nguyn dng n.
Gi .
Ta thy rng gi tr ca (n) c s tham gia ca cc s nguyn t, cn gi tr ca (n) th
khng (iu ny c ngha l ta c th chn gi tr ca cc c nguyn t ca s n ln ty ).
Bi tp 5.3. Tm tt c cc s nguyn dng n sao cho (n) + (n) = 2n, trong k hiu
(n) l s cc s nguyn dng khng vt qu n v nguyn t cng nhau vi n.
Gi .
C th s dng trc tip cng thc ca cc hm s trn ri dng bt ng thc chng minh
rng (n) + (n) > 2n hoc dng lp lun trc tip da theo ngha ca cc hm s.
Bi tp 5.4.
a. Chng minh rng s cp c th t cc s c BCNN ng bng n l (n2 ).
b. Chng minh rng vi mi s nguyn dng n th
(2n 1) > (n).
c. Chng minh rng s nguyn dng n l hp s khi v ch khi (n) > n +
n.
66
Gi .
a. Ta tnh s cch chn b (a, b) m [a, b] = n l (2a1 + 1)(2a2 + 1)...(2ak + 1) bng vic lp
lun trn cc s m tng t nh chng minh cng thc tnh (n).
.
b. Ch rng (2ab 1)..(2a 1) vi a, b Z+ nn d thy s c ca 2n 1 nhiu hn ca n.
Bi tp 5.5.
1. Chng minh rng
n
X
(i) = 2
i=1
T tnh tng
100
P
[ n] h i
X
n
i=1
2
n
(i).
i=1
X
d|(a,b)
d
ab
.
d2
Gi .
a. Ta s dng phng php quy np. Ch rng trong bc quy np, ta kim tra 2 trng
100
P
hp n l s chnh phng hoc khng. Tng
(i) = 482.
i=1
b. Ta chia thnh 2 bt ng thc b(a) 6 (ab) v (ab) 6 (a)(b) ri s dng trc tip cng
thc ca hm (n).
c. t a =
rng
pai i , b =
pi j=0
c
P
X
d|(a,b)
d
ab
d2
j=0
Bi tp t gii
Bi tp 5.6.
a) Tm tng cc c dng ca cc s sau: 35, 2 3 5 7 11, 196, 25 34 53 72 11, 1000, 10!, 2100 .
b) Tm s cc c ca cc s sau 36, 99, 2 3 5 7 11 13, 99, 144, 20!.
67
Bi tp 5.7.
a. Hi cc s nguyn dng no c ng 2 c nguyn dng?
b. Hi cc s nguyn dng no c ng 3 c nguyn dng?
c. Hi cc s nguyn dng no c ng 4 c nguyn dng?
B.50
C.10000000
D.95
B.30
C.1024
D.99
d|n
b. (n ) =
(d)
vi (n) l s cc c nguyn t ca n.
d|n
c.
X n(d)
d|n
d (d).
d|n
68
Mt s hm s khc
Hm phn nguyn
Cc kin thc cn nh
Cc tnh cht ca phn nguyn:
[x] = x khi v ch khi x l s nguyn.
[x + n] = [x] + n vi n l s nguyn.
[x + y] 6 [x] + [y] vi mi s thc x, y.
[x] + [y] = x + y 1 vi x, y l cc s khng nguyn v x + y nguyn.
S cc s nguyn dng khng vt qu n v chia ht cho k l
n
.
k
pi
n
n
n
=
+ 2 + 3 + ...
p
p
p
Cc bi tp p dng
Bi tp 5.13. Hi c bao nhiu s nguyn khng vt qu 2013 v chia ht cho 2 hoc 3 hoc
5?
Bi tp 5.14. Chng minh rng s cc s nguyn khng vt qu n v khng chia ht cho 2
hoc 3 l
h n i h n i h n i
n+
+
6
2
3
Bi tp 5.15. Chng minh rng vi mi s nguyn dng x, y th
(x+y)!
x!y!
l s nguyn.
Bi tp 5.16. . Phn l {x} chnh l i lng tnh bng x[x]. Chng minh rng 0 6 {x} < 1
v vi mi s thc x, y th {x + y} 6 {x} + {y}.
Bi tp 5.17. Cho x, y, z l cc s thc tha mn {x} + {y} + {z} = 2. Tnh gi tr ca biu
thc
P = [x + y + z] ([x] + [y] + [z])
Bi tp 5.18. Rt gn biu thc sau:
2 3
100
21
2
2
2
+
+
+ ... +
A=
3
3
3
3
69
Hm tng cc ch s
Cc kin thc cn nh
K hiu S(n) l tng cc ch s ca n. Ta c cc tnh cht:
n S(n) chia ht cho 9.
S(m + n) 6 S(m) + S(n) vi m, n l cc s nguyn dng.
S(mn) 6 S(m)S(n) vi m, n l cc s nguyn dng.
+ h
X
n i
.
S(n) = n 9
10k
k=1
Bi tp p dng
Bi tp 5.19. Tm s nguyn dng n nh nht sao cho S(n), S(n + 1) u chia ht cho 7.
Bi tp 5.20. Khi vit 44444444 trong h thp phn th tng cc ch s ca n l A. Gi B l
tng cc ch s ca A. Tnh tng cc ch s ca B.
Bi tp 5.21. Chng minh rng vi mi s nguyn dng n th ta c cc bt ng thc:
a) S(2n) 6 S(n) 6 5S(2n).
b) S(5n) 6 S(n) 6 2S(5n).
Bi tp 5.22. Ngi ta gi cc s c th biu din thnh tng a + b vi S(a) = S(b) l cc s
p.
a. Chng minh rng cc s 999, 2999 khng phi l s p v tn ti v s s khng l s p.
b. Chng minh rng tt c cc s tha mn 999 < k < 2999 u l s p.
Hm Euler
Kin thc cn nh
Vi mi s nguyn dng n, k hiu (n) l s cc s nguyn dng khng vt qu n v nguyn
t cng nhau vi n. y c gi l hm Euler.
Ta c cc kt qu quen thuc:
(p) = p 1 vi p l s nguyn t.
(pk ) = pk1 (p 1) vi p l s nguyn t.
(mn) = (m)(n) vi (m, n) = 1.
Trong trng hp tng qut, ta c
(pa11 pa22 pa33 ...pakk )
1
1
1
1
=n 1
1
1
... 1
p1
p2
p3
pk
70
Bi tp tng hp
Bi tp 5.23.
1. Cho n l s nguyn dng ln hn 2. Chng minh rng (n) chn.
2. Vi gi tr no ca n th (n) = n2 ? (n) |n? (3n) = 3(n)? (n) chia ht cho 4?
3. Chng minh rng nu n c k c nguyn t l phn bit th (n) chia ht cho 2k .
4. Chng minh rng nu m, n Z+ v m|n th (m)|(n).
5. Chng minh rng hm f (n) = (n)
l hm nhn tnh y .
n
Bi tp 5.24.
1. Gi s m, n Z+ v (m, n) = p vi p nguyn t . Chng minh (mn) = p (m)(n)
.
p1
2. Chng minh rng
(mk ) = mk1 (m)
vi mi m, k Z+ .
3. Cho a, b Z+ , chng minh rng
(ab) = (a, b)
(a)(b)
,
((a, b))
71
Bi tp 5.28. Cho s nguyn dng a. Xt dy s (un ) xc nh bi
(
u1 = a,
un+1 = (un ), n = 1, 2, 3, ...
Chng minh rng vi n ln th uN = 1, N > n.
Bi tp 5.29.
X
1. Chng minh rng
(d) = n vi mi s nguyn dng n.
d|n
X
16a6n,(a,n)=1
a=
n(n)
.
2
72
Chuyn 6:
Thng d bnh phng
Nguyn Huy Hong, Trn Hy ng
Thng d bnh phng l mt trong nhng cng c mnh gii quyt cc bi ton
s hc. Thng d bnh phng rt n gin, d hiu nhng li cc k hu dng.
Tuy vy, c gi cn c mt nn tng kin thc tt (nh v cp ca 1 s, nh l
Fermat,. . . ) c th s dng thnh thc.
p1
2
s chnh phng
nh ngha 6.0.2.
Cho a Z , p l s nguyn t l . K hiu Legendre ap c nh ngha nh sau:
Nu (a, p) = 1 v a l s bnh phng mod p th
1
a
= 1
0
Nu (a, p) = 1 v a khng l s bnh phng mod p th
(a, p) 6= 1
Lp chuyn Ton trng Ph Thng Nng Khiu v trng THPT Chuyn L Hng Phong
73
74
V
d:
Ta
thy
rng:
1
3
4
5
9
=
=
=
=
=1
11
11
11
11
11
2
6
7
8
10
=
=
=
=
= 1
11
11
11
11
11
nh l 6.0.2.
Gi s p l mt s nguyn t l , (a, p) = 1 . Khi :
p1
a
a 2 (modp)
p
Chng minh:
a
> Trng hp 1:
=1.
p
Khi phng trnh ng d x2 a(modp) c nghim x0 . Theo nh l Fermat nh, ta c :
a
p1
2
(x20 )
p1
2
= xp1
a (modp) (pcm)
0
a
> Trng hp 2:
= 1 .
p
Khi phng trnh ng d x2 a( mod p) v nghim . Vi mi i t 1 n p 1 , tn ti duy
nht j,1 6 j 6 p 1 sao cho i.j a(modp) .
R rng l i 6= j nn c th nhm cc s t 1 n p 1thnh p1
cp , sao cho tch trong mi
2
cp u ng d a mod p . Nhn tt c cc s 1, 2, 3, . . . , p 1, ta c :
(p 1)! a
p1
2
(modp)
1
p
(1)
p1
2
75
nh l 6.0.5.
Gi s (x; y) = 1, a, b, c l cc s nguyn p l 1 c nguyn t ca ax2 + bxy + cy 2 , p khng
l c ca abc th D = b2 4ac l thng d bc 2 mod p.
c bit nu p l c ca x2 Dy 2 v (x, y) = 1th D l thng d bc 2 mod p.
Chng minh:
D bin i
p (2ax + by)2 Dy 2
Gi s p |y , khi p |2ax + by p |2ax
M (a, p) = 1 nn p |x . Vy (x, y) > 1 ( V l )
Do (p, y) = 1 nn tn ti y 0 sao cho yy 0 1(modp).
Suy ra
2
(2axy 0 + byy 0 ) Dyy 0 D(modp)
Vy D l thng d chnh phng mod p.
nh l 6.0.6. (B Gauss)
Gi s p l 1 s nguyn t l , a l s nguyn khng chia ht cho p . Nu trong s cc thng
d b nht ca cc s nguyn a, 2a, 3a, ..., p1
a c s thng d ln hn p2 th:
2
p1
2
P
[ 2ka
a
a
p ]
s
k=1
= (1) hay
= (1)
p
p
Chng minh:
Cho a l 1 s nguyn , p l 1 s nguyn t sao cho (a, p) = 1. Vi mi k 1; 2; 3; ...; p1
u
2
p1
tn ti rk 1; 2; 3; ...; 2 sao cho
ka rk (modp)
D thy khng tn ti hai rk c cng tr tuyt i , do
|r1 | , |r2 | , |r3 | , ..., r p1
2
p1
2
l 1 hon v ca 1; 2; 3; ...;
.
p1
Cho k chy t 1 2 ri nhn tt c cc v li vi nhau ta c :
a
p1
2
r1 r2 r3 ...r p1
2
1.2.3....( p1
)
2
r1 r2 r3 ...r p1
2
(modp)
|r1 | |r2 | |r3 | ... r p1
2
t bk =
rk
; bk = 1.Ta c
|rk |
a
p1
2
b1 ...bk (modp)
= 2p + 1 = 2
+ 1 bk = (1)[ p ]
p
p
p
p
76
p1
2
P
[ 2ka
a
p ]
= (1) k=1
(pcm).
Vy a
p
T nh l trn ta c th thu c cc h qu sau.
p1
2
nh
6.0.7.
l
p+1
2
= (1)[ 4 ]
a/
p
b/-2 l thng d bc 2 mod p khi v ch khi p 1; 3(mod8)
c/ -3 l thng d bc 2 mod p khi v ch khi p 1(mod6)
d/ 3 l thng d bc 2 mod p khi v ch khi p 1(mod12)
e/ 5 l thng d bc 2 mod p khi v ch khi p 1(mod10)
nh l 6.0.8. Lut tng h
Nu p,q l cc s nguyn t l v p khc q th
p1
q1
p
q
= (1)( 2 )( 2 )
q
p
Bi tp v d
x ... p
2
2 ..
Bi tp 6.1. Chng minh rng vi mi s nguyn t p = 4k + 3, nu x + y . p th
..
y.p
Li gii
2
y
y
x
..
,
6= 0, ta c
= 1.
Gi s x, y 6 . p
p
p
p
2
y
1
y2
1
Nhng theo nh l 4b, 4c v 5, ta c
=
=
= 1(v l!)
p
p
p
p
x ... p
Do ta c
..
y.p
m ... p
.
Bi tp 6.2. Chng minh rng vi mi s nguyn t p = 3k +2 th m2 +mn+n2 .. p
..
n.p
Li gii
.
Gi s m, n 6 .. p
n
m
,
6= 0.
p
p
Ta c
3
3n2
=1
=1
p
p
m ... p
.
Theo nh l 8c, ta suy ra y l iu v l, do m2 + mn + n2 .. p
..
n.p
Nhn xt :Cc tnh cht ny d dng chng minh c bng nh l Fermat, nhng y ch l
.
.
.
m +mn+n .. p 4 m2 + mn + n2 .. p (2m + n)2 +3n2 .. p
2
77
mt ng dng kh c bn ca thng d bnh phng.
Cc nh ngha ca thng d bnh phng i khi c s dng chng minh mt s bi
ton kh th v. Chng ta ch cn p dng nhng tnh cht c bn lp lun nhng n vn
th hin c sc mnh ca thng d bnh phng.
a = 1
+
p
a Z :
a < 1 + p
Li gii
Gi a l
s t
nhin nh nht khng l thng d bc hai mod p.
p
t b =
+ 1 0 < ab p < a do hiu ab p l thng d bc 2 mod p. Vy
a
ab p
ab
a
b
b
1=
=
=
=
p
p
p
p
p
Suy ra b khng l thng d bc 2 mod p.
Do
p
x2
2
p
Li gii
u tin, ta c nhn xt:
[2x] 2 [x] 6 1x R
1
ng thc xy ra khi v ch khi {x} > .
2
Th nn, nhim v ca chng ta by gi l tm s ng d ca mt s chnh phng khi chia
p1
cho s nguyn t p = 4k + 1 sao cho n ln hn
.
2
p1
Theo tnh cht s 1 ca thng d bnh phng, ta c ng
s chnh phng mod p.
2
2
1
a
a
a
pa
Bi v p = 4k + 1
=1
=1
=
=
.
p
p
p
p
p
p1
p1
Nh vy ,ta s c ng p1
s chnh phng mod p khng ln hn hn
v ng
s
4
2
4
chnh phng mod pln hn p1
.
2
Do
2
p1
X
2x2
x
p1
2
=
p
p
2
x=1
78
i, j N
v nu 1 6 i, j 6 p 1 th i2 j 2 (modp).
i + j = p
Bi tp 6.5. (Iran TST 2004) Cho trc s nguyn t p v s nguyn dng k, chng minh
rng tn ti s nguyn dng n sao cho
n
n+k
=
p
p
Li gii
n (n + k)
Bi ton tng ng vi vic chng minh tn ti n sao cho
= 1.
p
n (n + k)
Ta gi s iu ngc li, tc l gi s tn ti 1 6 k 6 p 1 sao cho
= 11 6
p
n 6 p 1.
V vi mi s nguyn t p bt k, c ng p1
s khng chnh phng mod p. Do nu
2
p1
f (n, k, p) = n (n + k) mod p nhn nhiu hn 2 gi tr phn bit th tn ti t nht 1 s chnh
phng mod p.
Vy tp gi tr ca f (n, k, p) nhn khng qu p1
phn t, do theo nguyn l Dirichlet, ta
2
c t nht ba s x, y, z nguyn phn bit sao cho
(
1 6 x, y, z 6 p 1
f (x, k, p) = f (y, k, p) = f (z, k, p)
Tc l
p|x + y + k
p|z + x + k
iu ny v l v x, y, z phn bit v 1 6 x, y, z 6 p 1. Do ta c iu phi chng minh.
Nhn xt: R rng l trong hai bi ton ny, ta ch yu dng nh l s 1 v nh l s 2 lm
c s lp lun.
Thng d bnh phng cng rt hu dng trong gii phng trnh nghim nguyn, ta cng xt
n v d sau:
Bi tp 6.6. (Serbia-2008) Tm tt c nghim nguyn khng m ca phng trnh :
12x + y 4 = 2008z
Li gii
Nu z > 0 th y > 0.
Nu x chn th VT c dng a2 + b2 , nu x l th VT c dng a2 + 3b2 .
79
D thy 2008 c c nguyn t l 251 , a,b u khng chia ht cho 251 . T y ta c -1 hoc
-3 s l cc s chnh phng mod 251 .Tc l
1
3
=1
=1
251
251
M
1
251
= (1)
3 =
251
2511
2
3
251
= 1
= (1)
2511
2
251
3
2
3
= 1
Suy ra x = y = z = 0.
K hiu Jakobil
Khng dng li tp s nguyn t, cc tnh cht ca thng d bnh phng cn c th m rng
ra cho c hp s. Do khng s nhm ln nn tng t nh k hiu Legendre, k hiu Jakobil
c vit di dng na .
Mt s tnh cht ca k hiu Jakobil:
Vi n l s t nhin l v a nguyn, (a, n) = 1 ta c cc nh l sau:
nh l 6.0.9.
Vi mi a, b: a b (modn)
a
n
b
n
nh l 6.0.10.
Y
t n =
pi ai , vi pi l c nguyn t ca n, ta c:
a Y a Y a ai
=
=
n
pi ai
pi
Hay ni mt cch khc
a a a
=
m, n Z+
mn
n
m
Nhng lu : a l s chnh phng mod n khi v ch khi a phi l s chnh phng mod pi vi
mi pi l
t ca n. Ta s tin hnh chng minh hai bc:
c
nguyn
ai
a
a
1. pi ai = pi
a
a
2. pq
= ap
khi gcd (p, q) = 1
q
nh l 6.0.11. Ta c k hiu Jakobil l mt hm nhn tnh hon ton, bi v:
a b ab
=
a, b Z
n
n
n
2
H qu: an = 1
nh l 6.0.12.
1
n
= (1)
n1
2
80
nh l 6.0.13.
(n1)(n+1)
2
8
= (1)
n
nh l 6.0.14.
m n
n
n1
m1
= (1)( 2 )( 2 )
Bi tp v d
.
Bi tp 6.7. Cho m, n Z+ sao cho n + 1 .. 4m, hy chng minh
m
n
= 1.
Li gii
Ta gi s iu ngc li l m
= 1.
n
V tnh chn l ca m khng quan trng cho nn ta c th coi nh m l s l.
.
u tin, ta c nhn xt: 1
= 1 k 1..4
k
.
= 1 theo nhn xt trn.
V n + 1 .. 4m 1
n 1
m
m
Do n = n
= 1.
n
..
V n + 1.4m gcd (m, n) = 1 nn ta c th p dng lut nghch o bnh phng, ta c:
(m1)
1
(1) 2
= (1)
=
do
= 1
n
m
m
1
n
n
n
=
1
=
1
= 1.
Nu m = 4t + 1 1
m
m
m
.
Nhng v n + 1 = 12 + n .. 4m n
= 1, mu thun.
m
= 1 l khng th,
Vi trng hp cn li, ta cng d dng suy ra c iu v l, do m
n
suy ra pcm.
m n
(m1) (n1)
. 2
2
n
.
Bi tp 6.8. (Korea 1999) Tm mi s nguyn dng n sao cho 2n 1 .. 3 v tn ti s
nguyn m sao cho
2n 1 | 4m2 + 1
Li gii
.
.
.
Ta c nhn xt nu x2 + 1..p p = 4k + 1 v 2n 1..3 n .. 2.
iu kin cn:
Ta s chng
minh s nguyn
dng cn tm l mt lu tha ca 2.
.
.
.
Gi s n .. q q > 1, q 6 .. 2 , ta c: 2n 1 .. 2q 1.
2q 1 6 ... 3
Nhng
, do 2q 1 c c nguyn t dng 4k + 3 khc 3, v l.
..
q
2 +1 . 4
Vy ta c nu tn ti s nguyn m sao cho 2n 1|4m2 + 1 th n l mt lu tha ca 2.
iu kin :
k
Theo chng minh trn, ta c 22 1 khng c c nguyn t dng dng 4k + 3 khc 3, hn na
81
.
k
22 1 6 .. 9, ta phn tch thnh cc tha s nguyn t
2n 1
3
pai i
. 22 1
2 t + 1 + 2 1 ..
3
2k
. 2 1
k
22 t2 + 1 ..
3
2k
. 2 1
4u2 + 1 ..
3
2k 2
2k
Khai thc mt b
By gi xin gii thiu c gi mt b rt th v sau:
v 1 (mod8)
v 1 (modpi ) (1 6 i 6 n 1)
v s (modp )
n
t v =
m
Q
qj , vi qj l c nguyn t ta c:
j=1
m
Y
2
i=1
qi
v 2 1
2
=
= (1) 8
v
82
V theo nh l nghch o bnh phng, ta c:
m
Y
pi
qj
j=1
m
Y
(pi 1)(qj 1)
(1)
j=1
qj
pi
v
=
1 6 i 6 n
pi
Do
m
Y
a
j=1
qj
"
=
m
Y
2
j=1
qj
#2
m Y
n
Y
pi
j=1 i=1
a
qj
qj
n
Y
v
pi
i=1
=
v
pn
=
s
pn
= 1
= 1, m v c v s s nh vy nn ta c dpcm. Vi
a +b
p+1
a + b 0 (modp)
a
p
= 1 p > p0
p
+ l2
p+1 ..
.p l4 k 2 0 (modp) (theo nh l Fermat nh)
83
Bi tp 6.10. (Mathlink contest 2004) Cho 2004 s nguyn khng m a1 , ..., a2004 sao cho
2004
X
ani l s chnh phng vi mi n. Tm s s hng nh nht bng khng.
i=1
Li gii
Chn s nguyn t l p sao cho p khng l c ca bt k s no trong cc s cho, p dng
nh l Fermat nh, ta c:
2004
X
i=1
ap1
i
k
k (modp)
=1
p
2004
P
Bi tp ngh
1. (Bulgaria NMO 1998)Cho m, n l 2 s t nhin sao cho A =
Chng minh rng A l.
(m+3)n +1
3m
l s nguyn.
2. (Poland 2013) Cho cc s nguyn a,b sao cho 3 + a + b2 chia ht cho 6a. Chng minh
rng a m.
3. Chng minh rng 3n + 1khng c c nguyn t c dng 3k + 2 nu n l s nguyn dng
l.
4. Chng minh rng 2n 1lun c c nguyn t c dng 8k + 7 nu n l s nguyn dng
l.
5. (Vietnam TST 2003 P6) Cho s nguyn dng n. Chng minh rng 2n + 1 khng c
c nguyn t dng 8k 1.
.
6. Chng minh rng vi mi s nguyn t p, tn ti cc s nguyn x, y sao cho x2 + y 2 + 1..p.
7. (Korea Final 2000 P1) Chng minh rng vi mi s nguyn t , tn ti cc s nguyn
x, y, z v sao cho x2 + y 2 + z 2 = wpv 0 < w < p.
8. (IMO Shortlist 1998 N5)Tm mi s nguyn dng n sao cho tn ti s nguyn m
2n 1 l c ca m2 + 9.
84
9. (Czech-Polish-Slovak MO 2008) Chng minh rng tn ti s nguyn dng n sao cho
vi mi s nguyn dng k th k 2 + k + n khng c c nguyn t nh hn 2008.
10. (AMM) Tm mi s nguyn dng n sao cho 2n 1|3n 1.
11. Nu p = 2n + 1 (n > 2) l s nguyn t th chng minh rng
3
p1
2
.
+ 1 .. p
12. (Sierpinski) Chng minh rng ta khng th tm c s nguyn dng n > 1 sao cho
.
2n1 + 1..n.
13. (AoPS) Cho 3 s nguyn a, b, c, chng minh rng a, b, c, abc khng l s chnh phng
khi v ch khi tn ti v s s nguyn t p sao cho
a
b
c
=
=
p
p
p
14. (Iran TST 2013) C tn ti cc s nguyn a,b,c sao cho
.
a2 + b2 + c2 .. 2013(ab + bc + ca)
15. (IMO Shortlist 2009 N7) Cho a, b l hai s nguyn phn bit, chng minh rng tn
ti s nguyn dng n sao cho (an 1) (bn 1) khng l s chnh phng.
Cp v cn nguyn thy
Phm Tin Kha
Cp ca mt s nguyn dng
NH NGHA: Cho (a, n) = 1. S h > 1 c gi l cp ca a modulo n , k hiu h = on (a),
nu h l s nguyn dng nh nht tho mn
ah 1
mod n
mod n
85
86
n|2m1 + 1
m|2n1 + 1
87
Tng t, ta cng suy ra c a > b + 1, v iu ny mu thun vi b > a + 1.
Tm li, (m, n) = (1, 1), (1, 2), (2, 1).
Bi 5. Cho (a, b) = 1 l hai s nguyn dng khng ng thi bng 1, v p l s nguyn
n
n
t l tho mn p|a2 + b2 th
p 1 mod 2n+1
p|(ab0 )2 + 1
V ta bt gp li Bi 1. Bi ton c gii quyt.
Mt khi u nh nhng cho bi vit, v n lc y kh ca cc bi ton ln mt
bc. Nhng bi ton tip sau s cn nhng suy lun di hi v tinh t hn.
Bi 6. (Hn Quc 1999) Tm tt c s n nguyn dng sao cho tn ti m tho mn
2n 1
|4m2 + 1
3
Gii. R rng vi n l th 2n 1 2 mod 3 nn 2n 1 khng chia ht cho 3. Do n chn.
Ta c b quen thuc sau:
Cc s c dng x2 + 1 th khng c c nguyn t dng 4k + 3
Do n chn nn 2n 1 3 mod 4. Nu n c c nguyn t l th 2n 1 c c nguyn t p 6= 3
dng 4k + 3. Khi p|(2m)2 + 1, mu thun b .
Do n = 2k . Ta chng minh vi mi n nh vy lun tn ti m tho mn bi.
n
Ch k hiu v s Fermat Fn = 22 + 1. Nh vy
2n 1
= Fk1 Fk2 F1
3
Li do tnh i mt nguyn t cng nhau ca cc s Fermat nn theo nh l Thng d Trung
Hoa, tn ti c chn tho
i1
i
c2 22
mod 22 , i = 1, k 1
Chn m = 2c , ta c pcm.
Bn ang thc mc v bi ton trn, v n khng lin quan n cp? Hy tip tc theo di bi
ton sau.
88
Bi 7. Cho n l s tho mn tn ti m sao cho
2n 1
|4m2
3
n 1
+ 1.
, lun tn ti q nguyn dng sao
d1
p1
x2
22 1
mod p
Suy ra
p|x2
n+1
+1
mod 2n+2
89
Ta tip tc n vi mt kt qu ht sc th v trong k thi chn i tuyn Trung Quc:
Bi 9. (Trung Quc TST 2005) Chng minh rng vi mi n > 2, c nguyn t ln nht
n
ca s 22 + 1 khng b hn (n + 1)2n+2 + 1.
n
n+1
r
X
ki qi
mod 22n+2
i=1
Suy ra
n+1
r
X
ki qi 6 qr
i=1
r
X
ki
i=1
Mt khc
n
22 + 1 > 1 + 2n+1
Suy ra
r
X
ki <
i=1
Do
qr >
2n
n+1
2n+1
> 2(n + 1)
r
X
ki
i=1
Vy
pr > (n + 1)2n+2 + 1.
90
Chng minh nh l ny hon ton khng d, v phi s dng n cc kin thc ca ton
cao cp. Trong khun kh bi vit ny, ta ch xt n mt trng hp rt nh ca nh l
Dirichlet, khi b = 1 v a l s nguyn t.
Bi 10. (Hn Quc TST 2003) Cho mt s nguyn t p bt k, t
fp (x) = xp1 + xp2 + + x + 1
a) Chng minh rng nu p|m th mi c nguyn t ca fp (m) s nguyn t cng nhau vi
m(m 1).
b) Chng minh rng tn ti v hn n nguyn dng pn + 1 l s nguyn t.
Gii. a) Gi q l mt c nguyn t ca fp (m). R rng (q, m) = 1. Nu (q, m 1) 6= 1
th q|m 1. Khi 0 fp (m) m mod q, suy ra q|m (v l!).
b) Ta s chng minh tn ti v hn s nguyn t q m p|q 1.
Gi q l mt c nguyn t bt k ca fp (m). Suy ra q|mp 1. Do p l s nguyn t nn
oq (m) = 1 p.
Nu oq (m) = 1 th q|m 1, mu thun vi kt qu cu a. Do oq (m) = p, suy ra p|q 1.
Vic cn li l xy dng mt dy {mk }k>1 fp (mk ) chia ht cho v hn s nguyn t.
Xt dy m1 = p, mk = pfp (m1 )fp (m2 ) fp (mk1 ). Khi
fp (m1 )fp (m2 ) fp (mk1 )|fp (mk ) fp (0) = fp (mk ) 1
Suy ra fp (mk ) nguyn t cng nhau vi fp (m1 ), fp (m2 ), , fp (mk1 ).
Ta cng nhn mt m rng ca bi ton trn:
Vi mi a nguyn dng th dy a + 1, 2a + 1, . . . cha v hn s nguyn t.
Sau y ta s xt n mt vi ng dng ca nh l Dirichlet trong cc bi ton S hc.
Bi 11. Cho r l s nguyn t. t
fr (x) = xr1 + xr2 + + x + 1
Chng minh rng fr (x) chia ht cho v hn s nguyn t vi x l s nguyn t.
Gii. Gi s fr (p) ch chia ht cho hu hn s nguyn t q1 < q2 < qk
Theo nh l Dirichlet, tn ti l sao cho p = l.q1 q2 qk + 1l s nguyn t. Suy ra
fr (p) r 0
mod qi
91
Suy ra fr (p) = r. Tuy nhin, chn p ln th fr (p) > r, mu thun. Ta c pcm.
Nhn xt: Kt qu bi ton trn tng qut hn so vi phn chng minh trong Bi 11. V ta
cng c th kt lun hm s fr (x) chia ht cho v hn s nguyn t vi mi x Z.
Bi 12. (A.Makowski) Cho k > 2 l s nguyn dng. Chng minh rng tn ti v hn
hp s n tho mn n|ank 1 vi mi a nguyn t cng nhau vi n
Gii. Chn n = kp vi p l s nguyn t. Ta cn p|ank 1 v k|ank 1. Chn n sao
cho p 1|n k, iu kin u tin c tho mn. Li chn n sao cho (k)|n k, iu kin
th hai c tho mn. Tm li, ta cn chn p sao cho (k)|p 1, v chng minh rng tn ti
v hn p nh vy. Tuy nhin y li l kt qu trc tip t nh l Dirichlet, v bi ton c
chng minh hon ton.
Bi 13. Cho k > 1 l s nguyn. Chng minh rng tn ti s nguyn t p v mt dy tng
nghim ngt a1 , a2 , . . . tho mn p + ka1 , p + ka2 , . . . l s nguyn t.
Gii. Theo nh l Dirichlet th tn ti v hn s nguyn t p tho p 1 mod k. Trc
ht chn mt s nguyn t p bt k nh vy, v t p = lk + 1
Khi p + kai = k(l + ai ) + 1. Vic tn ti mt dy tng nghim ngt a1 , a2 , . . . l hin nhin
theo nh l Dirichlet.
Bi 14. (nh l Hardy-Wright) Cho p l s nguyn t l. Chng minh rng lun tn
ti x, y nguyn dng sao cho
p|x2 + y 2 + 1
Gii. Nu p = 4k + 1 th 1 l s chnh phng mod p, tc tn ti x sao cho p|x2 + 1. Chn
y = p, ta c p|x2 + y 2 + 1.
Nu p = 4k + 3:
Ch rng (4p, 2p 1) = 1. Xt dy
1.4p + 2p 1, 2.4p + 2p 1, 3.4p + 2p 1, . . .
Theo nh l Dirichlet, tn ti l sao cho l.4p + 2p 1 l s nguyn t. Khi
l.4p + 2p 1 = (4l + 2)p 1 1
mod 4
92
Bi 15. Chng minh rng vi mi s nguyn t p v a nguyn dng, s ap 1 lun c t
nht mt c nguyn t q tho mn
q1
mod p
mod qi , i = 1, k
93
94
t. Do , 2q 1 cng c mt c nguyn t t khng chia ht 2p 1.
Ba c nguyn t r, s, t chnh l ba c cn tm.
Bi 21. Cho a N . Gi A l tp hp cc s t nhin n sao cho n|an + 1, v B l tp
tt c cc c nguyn t ca cc phn t trong A. Chng minh rng B hu hn.
Gii. Trng hp n l:
Gi B1 l tp hp cc c nguyn t ca cc phn t l trong A.
T gi thit suy ra n|a2n 1. Gi p l c nguyn t b nht ca n v t h = op (a). Khi
h|2n v h|p 1. Suy ra h|(2n, p 1) = (2, p 1) = 1 2. Suy ra p|a2 1, hay B1 hu hn.
Trng hp n chn:
Gi B2 l tp hp cc c nguyn t ca cc phn t chn trong A.
n 2
t n = 2n1 th n1 l (nu khng th 4|n| a 2 + 1, v l). T l lun tng t trng hp
n l, ta cng suy ra B2 hu hn.
Do B1 , B2 hu hn nn B = B1 B2 cng hu hn.
Nhn xt: Vi cch l lun tng t, ta c bi ton quen thuc (v c bn) sau y:
Nu n|2n 1 th n = 1
Tuy vy, tht bt ng rng bi ton n gin ny cng c mt ng dng ht sc th v:
Bi 22. (Ba Lan) Tm tt c a thc vi f (n) c h s hu t tho mn
f (n)|2n 1, n N
95
21 1
21
h|2 1
h 6 |2k 1, 1 6 k < 21
h|p 1
Vi mi 1 6 k < 21, ta c mt b quen thuc
(221 1, 2k 1) = 2(21,k) 1 6 27 1 = 127
Do vi mi p > 127 th iu kin h 6 |2k 1, 1 6 k < 21 c tho mn. Chn h = 49, khi
gi tr nh nht ca p l 197.
Tm li, gi tr nh nht ca p l 197.
Nhn xt: Bn c hy gii bi ton tng t sau:
Tm p nguyn t nh nht sao cho tn ti a tho
p|a215 +1 1
p 6 |a2k +1 1, 1 6 k < 15
Bi 26. (Fermat) Cho p > 3 l s nguyn t. Chng minh rng mi c dng ca
c dng 2kp + 1.
Gii. Trc ht nhn thy rng
2p +1
3
v3 (2p + 1) = v3 (2 + 1) + v3 (p) = 1
p
96
sau:
i) a l bi s ca 4;
ii) a l v (a, p) = 1.
Chng minh rng mi c dng ca
(a2)p +2p
a
(a1)p +1
a
u c dng 2kp + 1.
2p +1
3
u c dng 2kp + 1, v
Bi 27. (VN TST 1997) Chng minh rng tn ti mt hm s f nhn gi tr nguyn tho
mn
2n |19f (n) 97
vi mi n nguyn dng.
Gii. D thy rng
v2 (192
n2
1) = v2 (19 1) + v2 (2n2 ) = n
nn o2n (19) = 2n2 .ngSuy ra 19t cha 2n2 thng d phn bit trong h thng d ca 2n .
Mt khc, rng 19t ch cha cc thng d l, c th 19t 1, 3 mod 8, m 2n2 l mt
na s thng d l ca 2n , suy ra 19t cha tt c thng d ng d vi 1, 3 mod 8 ca 2n .
Do 97 1 mod 8, suy ra tn ti f 19f (n) 97 mod 2n .
Bi 28. (Italian TST 2006) Cho s nguyn dng n. Gi An l tp tt c a Z, 1 6 a 6 n
tho mn n|an + 1
a) Tm tt c n An 6= .
b) Tm tt c n |An | chn v khc khng.
c) Liu c tn ti n |An | = 130 khng?
Gii. a) Vi n l, ta chn a = n 1.
Xt n chn, t n = 2n1 . Khi 2n1 |(an1 )2 + 1. Suy ra n1 l v n1 ch c c nguyn t dng
4k + 1. Tm li, An 6= khi n l hoc n = 2n1 , trong n1 l v ch gm cc c nguyn t
dng 4k + 1.
b) Xt n > 2 chn. Khi nu n|an + 1 th n|(n a)n + 1 (ch rng a 6= n1 ). Do
nu n chn th |An | chn.
Xt n l. Ch rng (n) chn vi mi n > 2, suy ra (n) 2 cng chn.
R rng (a, n) = 1. Xt a 6= 1, n 1 tho n|an + 1. Do (a, n) = 1 nn tn ti 2 6 b 6 n 2 tho
ab 1 mod n. Li c n|an + 1, suy ra n|bn + 1. iu ny c ngha l |An \ {n 1} | chn, hay
|An | l.
Tm li, |An | chn khi n chn v n > 2.
c) Gi s tn ti n tho |An | = 130. Theo cu b th n chn. t n = 2p1 1 p2 2 pk k , trong
pi 1 mod 4 vi mi i = 1, k. Ta chng minh b sau:
Cho s nguyn t p. Phung trnh x2 1 mod p hoc khng c nghim, hoc c
97
ng 2 nghim modulo p.
Xt x tho x2 1 mod p. Gi s tn ti y 6= x tho mn y 2 1 mod p. Khi x2 y 2
mod p, suy ra x y mod p, hay y = p x.
Tr li bi ton. Do pi u c dng 4l + 1 nn 1 l s chnh phng mod pi i . Theo b
trn th s nghim theo modulo n ca phng trnh x2 1 mod n l 2k . Suy ra khng tn
ti n |An | = 130.
Bi 29. (IMO 2003) Chng minh rng vi mi s nguyn t p, lun tn ti s nguyn t
q khng phi l c ca np p vi mi n > 1.
Gii. Vi p = 2 th q = 5. Xt p l. Ta c
pp 1 = (p 1)(1 + p + p2 + + pp1 )
Ch rng 1 + p + p2 + + pp1 khng ng d 1 mod p2 , nn s c mt c nguyn t
q khng c dng kp2 + 1. Ta chng minh q tho iu kin bi. suy ra q|p 1. Suy ra
0 1 + p + p2 + + pp1 p mod q, hay p = q, v l.
Bi 30. Tm cc s nguyn k, m, n > 0 sao cho k m |mn 1 v k n |nm 1.
Gii. Gi p > 3 l c nguyn t ca k. Gi s m > n. t d = op (m). Suy ra
n
n
d
= op (md 1)
vp (m 1) = vp (m 1) + vp
d
Suy ra pm |md 1. Suy ra pm 6 md 1 6 mp1 1 < mp . (1)
Mt khc, k m 6 mn 1 < mm 1 < mm . Suy ra p < k < m.
Nu p > 3 th m > 3. Khi hm s f (x) = logx x ng bin trn [3, +), suy ra
hay pm > mp , mu thun (1).
Suy ra p = 2. Suy ra m, n l.
Nu n = 1 d dng suy ra m = 1. Khi k bt k.
Xt m > n > 1. Ta c 4|k m |mn 1, m n l nn m 1 mod 4. Suy ra
m
log m
>
p
,
log p
v2 (mn 1) = v2 (md 1)
Suy ra 2m |md 1, suy ra 2m 6 md 1 = m 1, v l.
Tm li, (m, n, k) = (1, 1, k), (m, n, 1).
Cn nguyn thy
NH NGHA: S nguyn dng a c gi l cn nguyn thy ca n nu on (a) = (n).
Lu rng khng phi s nguyn dng n no cng c cn nguyn thy. Ta chng minh
c rng n c cn nguyn thy khi v ch khi n = 2, 4, pk , 2pk vi p l s nguyn t l. Sau
98
y ta xt mt s bi tp v cn nguyn thy.
Bi 1. Chng minh rng 2 l cn nguyn thy ca 3n vi mi n > 1.
Gii. Ta chng minh bng quy np. D thy khi n = 1, kt lun ca bi ton l ng. Gi s
k
k1
kt lun trn ng vi n = k, tc l 2(3 ) 22.3 1 mod 3k . Gi d l bc ca 2 mod 3k+1 .
Do 2d 1 mod 3k+1 nn 2d 1 mod 3k , suy ra 2.3k1 |d. Mt khc, d|3k+1 = 2.3k . Suy ra
d = 2.3k1 hay d = 2.3k . Ta chng minh b sau bng quy np:
n1
22.3
1 + 3n mod 3n+1
B ng vi n = 1. Gi s b ng vi n = k, suy ra
22.3
k1
= 1 + 3k + 3k+1 .m
Lp phng hai v
k
23 = 1 + 3k+1 + 3k+2 .M
Suy ra
k
22.3 1 + 3k+1
mod 3k+2
p1
2
+ 1 0 mod p th p l s
Gii. Do p1
= 2n1 nn 32
1 mod p, suy ra 32 1 mod p, suy ra bc ca 3 mod p
2
l 2n , hay p1. Suy ra p1|(p), hay p1 6 (p). Suy ra (p) = p1, hay p l s nguyn t.
Bi 4. (AMM) Xt f (n) l c chung ln nht ca 2n 2, 3n 3, 4n 4, . . . Xc nh f (n)
v chng minh rng f (2n) = 2.
Gii. Gi p l mt c nguyn t bt k ca f (n). D thy vp (f (n)) = 1, do p||pn p. Gi a l
cn nguyn thy ca p (do p nguyn t nn tn ti a nh vy). Do (a, p) = 1 v p|an a, suy
ra p 1|n 1. Vi p 1|n 1 th p|mn k vi mi s nguyn dng m. Do hm f c
xc nh nh sau
99
f (n) = p1 p2 pk vi pi 1|n 1, i = 1, k
Xt f (2n). Theo cch xc nh trn th nu f (2n) c c nguyn t q > 2 th q 1 l mt c
chn ca 2n 1, v l. Do f (2n) = 2.
Bi 5. Cho p > 2 l s nguyn t. Tm tt c s nguyn dng k sao cho
p|1k + 2k + + (p 1)k
Gii. t Sk = 1k + 2k + + (p 1)k . Vi k l bi ca p 1, ta c
Sk p 1 6 0
mod p
100
101
102
7. S cc s nguyn dng chia ht cho n khng vt qu x l
8.
hxi
n
x
x+a
= , nu n
+
b
b
1
2
th
[2{x}] + [2{y}] = 0 = [{x} + {y}] v [2x] + [2y] + [x] + [y] + [x + y] = 2[x] + 2[y]
14. Nu min{{x}, {y}} <
1
2
[2{x}] + [2{y}] = 1 = [{x} + {y}] + 1 v [2x] + [2y] = [x] + [y] + [x + y] = 2[x] + 2[y] + 1
15. Nu
1
2
6 min{{x}, {y}} th
[2{x}] + [2{y}] = 2 = [[{x} + {y}] + 1 v [2x] + [2y] = [x] + [y] + [x + y] + 1 = 2[x] + 2[y] + 2
16. Vi x R ta c
1
1
{x} +
= [2{x}] v x +
= [2x]-[x]
2
2
hni n + 1
H qu : Vi mi s nguyn dng ta lun c
+
=n
2
2
103
22. Nu p v q l nhng s nguyn dng sao cho
p
khng phi l s nguyn th
q
p
p
1
>
+
q
q
q
23. Cho q l s t nhin, x l s thc dng bt k. C ng
h i
x
s t nhin khng vt qu
q
x v chia ht cho q .
24. Cc qui tc i ch (hon v), kt hp ca php ton cng v php ton nhn; qui tc
kt hp gia php ton nhn v php ton cng vn ng cho phn nguyn v phn d
25. nh l Legendre: S m ca s nguyn t p trong phn tch tiu chun ca n! c tnh
theo cng thc:
+
X
n
vp (n) =
pi
i=1
26. nh l Hermite : Vi n N , x l s thc bt k ta c :
n1
1
+ .. + x +
[nx] = [x] + x +
n
n
Bi tp c bn
1. Phng trnh x4 3x3 6 = 0 c ng 2 nghim thc p v q . Tnh [p] + [q].
2. Gii phng trnh [x2 ] = [x]2
hxi hxi hxi
3. Gii phng trnh
+
+
=x
2
3
5
4. Gii bt phng trnh [x] + {x} < x 1
5. Cho x l s thc dng tha
x+
n N :
x+1 =
4x + 2 . Chng minh rng
1
+ n2 6 4n + 2 < (n + 1)2
n2
104
n
1 X
10. (THTT s 416) Cho n > 1 s hu t r1 , r2 , ..rn tha mn 0 < ri 6 ,
ri = 1 v hm s
2 i=1
1
f (x) = [x] + x +
2
Hy tm gi tr ln nht ca biu thc P (k) = 2k
n
P
i=1
nguyn.
11. ( Romania MO 2003 ) Cho A =
1
4
12. (Austrian MO 1974, Hong Kong TST 1988) Chng minh rng
h
i h
i
n+ n+1 =
4n + 2
13. ( Canada MO 1987) Cho n l s t nhin. Chng minh rng:
i h
i h
i h
i
h
n+ n+1 =
4n + 1 =
4n + 2 +
4n + 3
14. ( ngh Olympic 30/4, THPT L Qu n Qung Tr) Tm tt c cc nghim khng
nguyn ca phng trnh
96
96
= [x] +
x+
x
[x]
15. ( ngh Olympic 30/4, THPT L Qu n Qung Tr) Gii phng trnh
8x + 1
4x 1
16x 7
+
=
6
3
9
16. (Sweden MO 1982) Vi mi n N , hy xc nh xem phng trnh x2 [x2 ] = {x2 } c
bao nhiu nghim trn on [1;n]
17. (VMO 1979) Tm tt c nhng s sao cho phng trnh x2 2x[x] + x = 0 c hai
nghim s phn bit khng m.
18. (Olympic Czech and Slovak, 1998) Tm tt c cc s thc x sao cho
x[x[x[x]]] = 88
19. (Belarusian Olympiad 1999) Chng t rng phng trnh {x3 } + {y 3 } = {z 3 } c v s
nghim nguyn.
105
p1
X
i=0
i
x+
n
()
H qu :
1
[x] + x +
= [2x] v
2
X x + i
= n [x]
j
06i6j6n
X
m1
h
X
X n
j
n i h n i
S=
+
= [n]
=
mi+1 m
mi
mi+1
i=0 j=0
i=0
Vy S = [n]. Bi ton c chng minh kh n gin nhng c ng dng kh hay trong nhiu
P
bi ton tnh tng, c bit l cc bi ton c nhiu du
. Ta s xt 1 s bi ton ng dng
cho b trn :
Bi ton 1: Chng minh rng
n1 X
m1
X
X 2k + jmi
= 2n 1
i+1
2
k=0 i=0 j=1
HD : ng dng b trn ta c V T =
n1
X
2n 1
= 2n 1 (PCM)
21
2k =
k=0
k
p
+ jmi
mi+1
#
= [px]
p1
X
k
HD: ng dng b trn ta c V T =
x+
= [px] ( p dng nh l Hermite 2 ln )
p
k=0
..
Bi ton 3: Tm m y . 2 vi
y=
"
p1 m1
X
X X Cn2 +
k=0 i=0 j=0
k
+
p
mi+1
jmi
"
#
[ p2 ] X
m1
X
X Cp2k + jmi
k=0 j=0 j=0
mi+1
106
p2 (p 1)
.
.
2p1 . y .. 2 th p2 (p 1) .. 4.
2
iu ny dn ta ti p 0( mod 2) hoc p 1( mod 4).
Bi ton 4: ( IMO 1968) Tnh tng
X
x + 2k
2k+1
k=0
HD: D thy y =
X
x + 2k
k=0
2k+1
= [x].
m1
X
i=0
HD : Ta c
S=
m1
X
i=0
ai + b
am
m1
m1
X ai + b m1
X b
i
ai + b X ai + b
+
,
am
am
am
am m
i=0
i=0
i=0
n
n
L lun tng t trn vi 2 ! v tip tc cho ti khi k < p.
p
p
Cui cng ta thu c s m vp (n) ca p trong phn tch chun n! l :
n
n
n
vp (n) =
+ 2 + ... + k
p
p
p
107
trong s k tha mn pk 6 n < pk+1 ( PCM).
Vy nh l c chng minh.
y l mt nh l c ng dng kh rng trong cc bi ton chng minh chia ht v tnh s
m nguyn t trong phn tch chun ca n!. Ta s m u bng bi ton trong IMO 1972 :
V d 1: Cho cc s t nhin m, n, chng minh rng
(2m)!(2n)!
N
m!n!(m + n)!
HD: Ta s tm s m ca p bt k trong phn tch chun ca (2m)!(2n)! v n!m!(m + n)! , sau
chng minh vp ((2m)!.(2n)!) > vp (n!m!(m + n)!).
Gii :
Ta c
X
X
2n
2m
+
vp ((2m)!(2n)!) =
pi
pj
j=1
i=1
X
X
X
m
n
m+n
vp (n!m!(m + n)!) =
+
+
pi
pj
pk
i=1
j=1
k=1
Ta cn chng minh
2m
2m
m
n
m+n
+
> k + k +
pk
pk
p
p
pk
108
.
>p = 2 ta cn chng minh n! .. 2n1 .
Vi n l tc n = 2k + 1 ta c :
X
2k
2i
i=1
<
X
2k
i=1
2i
2k
= 2k = n 1
21
k
X
2 (2m + 1)
2i
i=1
k1
X
2 (2m + 1) +
X
2m + 1
t=0
2t
t=0
k
X
2
i=1
2i
k1
X
i
=
2 = 2k 1 = n 1
i=1
n
X
ak 2k
k=0
Khi
l = vp (m!) =
h
X
mi
i=0
2i
n h
X
mi
i=0
2i
" n
n
X
X
i=0
k=0
#
ak 2ki =
n
X
k=0
"
ak
n
X
i=0
#
2ki
109
n
P
Mc khc ta c ai
2ki = 0 chnh v th ta c :
i=k+1
l=
n
X
"
ak
k=0
"
n
X
k=0
n
X
k
X
#
ki
i=0
k
X
1
k
ak 2
2i
i=0
1
2k+1
=
ak .2
1 12
k=0
n
n
X
X
1
k
ak .2 . 2 k
= 2m
ak
=
2
k=0
k=0
k1
Suy ra
2m l =
n
X
ak
k=0
Cng vic cui cng l phi chng minh tn ti v hn b s (ak )ni=0 sao cho
n
X
ak = 11 + 22 + ... + 20142014
k=0
n
X
ak 3k , sau bin i ta c m 2l =
k=0
ak .
k=0
110
Gii :
qf (k)
qf (p k)
qf (k) qf (p k)
+
Z, m
/ Z nn
/ Z vi mi k = 1, p 1.
Ta c
p
p
p
p
Do vy t tnh cht phn l ta c
qf (p k)
qf (k)
+
<2
06
p
p
Suy ra
qf (k)
p
+
qf (p k)
p
=1
Ly tng cc gi tr t 1 n p-1 ta c :
p1
X
qf (k)
p
k=1
p1
X
qf (p k)
p
k=1
=p1
Suy ra
2
p1
X
qf (k)
p
k=1
p1
X
qf (k)
=p1
k=1
p1
2
T ta c
p1
X
k=1
X
X
p1
p1
p1
X
q
q
q
p1
q
f (k)
f (k) =
f (k)
f (k) =
p
p
p
p
2
k=1
k=1
k=1
Suy ra pcm.
p1
p1
X
p1
qX
q
f (k)
Vy
.
f (k) =
p
p k=1
2
k=1
Vic p dng bi ton trn kh d v ch cn thayf (x) bng 1 hm hay 1 gi tr no .
Bi ton p dng:
Bi ton 1: Cho p,q l 2 s nguyn dng v nguyn t cng nhau, chng minh rng :
p1
X
kq
k=1
(p 1)(q 1)
2
p1
X
k=1
f (k) =
p1
X
f (k)q
p
k=1
p1
qX
p1
=
f (k)
p k=1
2
p(p 1)
nn d dng c
2
p1
X
kq
k=1
(p 1)(q 1)
2
111
HD: Chn f (k) = k 3 , khi
p1
X
f (k) =
k=1
p(p 1)
2
2
.
Bi ton 4: Cho p l s nguyn t l, tnh
"
#
p1
X
(1)k+1 k 3
S=
p
k=1
p dng gii phng trnh S = 0.
HD : Chn f (k) = (1)k+1 k 3 , khi
n
X
(n + 1)2 (2n 1)
f (k) =
4
k=1
khi n chn v
n
X
f (k) =
k=1
n2 (2n + 3)
4
khi n l.
Ta nhn thy trong cc bi trn, tt c deg f (k) u l ( v khi mi p ng c iu kin
2 ca . Cn nu deg f (k) chn th sao? Trng hp ny ta s xt cc v d sau:
Bi ton 5 : Vi p l s nguyn t c dng 4k + 1, tnh
S=
p1 2
X
i
i=1
Nhn xt : Ta th lm ging cc bi trn. Chn f (k) = k 2 . Khi d thy f(k) khng chia ht
cho p v f (k) + f (p k) = k 2 + (p k)2 = 2k 2 2pk + p2 cng khng chia ht cho p. iu ny
mu thun vi 2 iu kin cho. Vy ta khng th lm nh cc bi trn c.
Gii :
Trc ht chng minh b .
p1
B : Vi p l s nguyn t tha p 1(mod4) th mi s t nhin a vi 1 6 a 6
s
2
p+1
lun tn ti duy nht s t nhin b tha mn
6 b 6 p 1 v a2 + b2 0( mod p).
2
Chng minh : Theo nh l Wilson ta c : (p 1)! 1( mod p).
p1
Vi mi k = 1,
th p k k( mod p) k(p k) k 2 ( mod p).
2
p1
Kt hp vi gi thit p 1( mod 4)
0( mod 2), ta c:
2
2
2
p1
p
1
p
1
1 (p 1)! (1) 2
! =
! (modp)
2
2
p1
t =
! 2 1(modp)
2
p1
p+1
ta chn
6 b 6 p 1 tha mn b2 a2 2 (modp), d thy b tn
Vi mi 1 6 a 6
2
2
112
ti v duy nht.
Khi
a2 + b2 a2 (p2 + 1) 0(modp)
Suy ra PCM.
Vy b c chng minh.
p+1
p1
v
6 j 6 p 1 ta thy :
p dng vi 1 6 i 6
2
2
S=
p1 2
X
i
i=1
p1
2 2
X
i
i=1
i2 j 2
+
p
p
=
p1 2
X
i
i=1
p1
(p 1)(p 2)
=
2
3
.
Vy
S=
(p 1)(p 2)
3
Tip tc l bi 5 trong thi Chn i tuyn IMO Vit Nam nm 2005 (Vietnam TST 2005).
Bi ton 6 (Vietnam TST 2005) : Cho p l s nguyn t (p > 3). Tnh:
p1
2
2
X
2k 2
k
2
nu p 1(mod4).
a) S =
p
p
k=1
p1
2 2
X
k
nu p 1(mod8).
b) P =
p
k=1
Gii:
Trc ht ta chng minh 2 b :
p1
B 1 : Vi p l s nguyn t tha p 1(mod4) th mi s t nhin a vi 1 6 a 6
s
2
p+1
lun tn ti duy nht s t nhin b tha mn
6 b 6 p 1 v a2 + b2 0(modp).
2
1
B 2 : Vi x l s thc bt k th [2x] 2 [x] bng 1 nu
6 {x} < 1 v bng 0 nu
2
1
06x< .
2
Chng mnh :
B 1 : Xem b ca bi 5.
B 2 : Ta c x = [x] + {x}. Suy ra
[2x] 2 [x] = [2 [x] + 2 {x}] 2 [[x] + {x}] = [2 {x}] 2 [{x}] = [2 {x}]
Khi :
1
+) nu 6 {x} < 1 th [2 {x}] = 1 => [2x] 2 [x] = 1
2
1
+) nu 0 6 x < th [2 {x}] = 0 [2x] 2 [x] = 0
2
Vy b c chng minh.
Quay tr li bi ton :
p1
s hng.
2
Theo b 2 th tt c s hng trn u c gi tr l 0 hoc 1.
a) Ta thy S c tt c
113
Theo b 1 th vi mi s t nhin a vi 1 6 a 6
b tha mn
p1
s lun tn ti duy nht s t nhin
2
p+1
6 b 6 p 1 v a2 + b2 0(modp)
2
1
p1
p1
.
Theo
nhn
xt
trn
th
x
=
y,
hn
na
x
+
y
=
x
=
y
=
.
2
2
4
T S = x.1 + y.0 = p1
.
4
p1
Vy S =
.
4
b) Do p 1( mod 8) nn tn ti a sao cho a2 2( mod p) v p 1( mod 4).
Ta c :
p1
P =
p1
2 2
X
k
k=1
p1
2
X
2k 2
k=1
k2
p
p1
2
X
2k 2
p
k=1
Ta cn tnh
=
2
X
2k 2
k=1
k2
p
S
p1
2
X
2k 2
p
k=1
Ta c :
k2
2
p
k2
p
p1
2
X
2k 2
k=1
k2
p
p1
p1
2
X
2k 2
k2
p
p
k=1
p1
2
p1
2
X k2
k=1
2
X
2k 2
k=1
X
k=1
2k 2
p
k2
p
k2
p
p1
cho p trng vi tp hp
2
p1
2
X
2k 2
p
k=1
k2
p
=0
Suy ra
p1
p1
2
X
2k 2
k=1
k2
p
=
2 2
X
k
k=1
p2 1
24
p2 1 p 1
(p 1)(p 5)
=
.
24
2
24
T 2 nhn xt trn ta thy b 1 kh quan trng, v c s dng thng xuyn trong cc
Vy P =
114
bi ton tnh tng dng ny. Sau y l cc bi ton tng t :
Bi ton 7: Cho p 1( mod 3), m khng chia ht cho p, tnh
2
p1
X
3i
3mi2
m
p
p
i=1
(m 1)(p 1)
.
2
Bi ton 8: ( THTT s 430) Cho p l s nguyn t c dng 4k + 1 , tnh tng
2
p1
X
2k 2
k
2
p
p
k=1
HD : Lm tng t ta c kt qu
p1
.
2
Bi ton 9: Cho p l s nguyn t c dng 4k + 1 , tnh tng
3
p1
X
2k 3
k
2
p
p
k=1
HD: Gii tng t nh cu a bi ton 6 v cho kt qu l
p1
.
2
Nhn xt : Bi ton 8 v 9 cho ta nhn xt v bi ton tng qut l tnh tng S =
n
p1
X
2k n
k
p1
, vi n=1 th cng lm nh trng
2
vi n = 2 v n = 3 th S =
p
p
2
k=1
HD : Bi ny ta s dng kt qu ca bi ton m u 1 , v cng cho kt qu l
g(x)f (x)i2
f (x)i2
(g(x) 1)(p 1)
g(x)
=
p
p
2
Chng minh: Bi ny d dng chng minh bng bi ton m u 1 v theo cch ca Bi ton
6 cu a.
p dng bi ton trn kh hay khi ch cn chn 2 hm tha mn l c th s dng. V d nh
bi 8 : Chn f (x) = 1, g(x) = 2, khi
2
p1 2
X
2i
i
(2 1)(p 1)
p1
2
=
=
p
p
2
2
i=1
Bi tp tng t:
Bi ton 10: Cho p l s nguyn t c dng 4k + 1, chng minh rng
2
p1
X
(p + 1)i2
i
2
(p + 1)
0( mod 2)
p
p
i=1
115
Bi ton 11: Cho p l s nguyn t c dng 4k + 1, chng minh rng
p1
X
(2p2 + 2p + 1)i2
p
i=1
2
i
(2p + 2p + 1)
p
2
khng l s nguyn t vi mi p.
Bi ton 12: Cho p l s nguyn t c dng 4k + 1. Tm p
S=
p1
X
(2p + 3).i2
p
i=1
2
i
(2p + 3)
25
p
l s chnh phng.
Tnh cht
1. Vi n l s nguyn dng ta c
h
X
n i
S(n) = n 9
10k
k=1
h
X
n i
=
a
a
...a
|10
9
a
a
...a
|10
+
a
a
...a
|10
+
...a
m m1
0
m m1
1
m m1
2
m
10k
k=1
Suy ra n 9
P
k=1
n
10k
m
P
i=0
T c pcm.
2. S(n) n(mod9)
h
h
X
X
n i
n i..
l
s
nguyn
nn
9
.9
CM: Ta nhn thy
10k
10k
k=1
k=1
Suy ra pcm.
m
P
i=1
ai = S(n).
116
3. 0 6 S(n) 6 n
CM : D thy S(n) > 0, v t
h
X
n i
S(n) = n 9
10k
k=1
!
h
X
m i Xh n i
CM : Ta c : S(m) + S(n) = m + n 9
+
.
k
k
10
10
k=1
k=1
p dng BT [a] + [b] 6 [a + b] ta c
S(m) + S(n) > m + n 9
X
m+n
k=1
10k
= S(m + n) (pcm)
7. S(
i=1
ai ) 6
i=1
S(ai )
i=1
Bi tp v d
V d 1: Tm n sao cho
S(n) = n2 2014n + 5
Gii :
Ta c 0 6 S(n) 6 n 0 6 n2 2014n + 5 6 n.
Gii h bt phng trnh, kt hp n N ta c n = 2014.
Vy n = 2014.
V d 2: Tm n sao cho: n + S(n) + S(S(n)) = 2001.
Gii :
Ta c n 6 2000 S(n) 6 S(1999) = 28 S(S(n)) 6 10 n > 1972.
M
3n n + S(n) + S(S(n)) 2001 3(mod9) n 1(mod9)
n {1963, 1966, 1969, 1972, 1975, 1978, 1981}
117
Bng cch th trc tip ta thy cc gi tr n cn tm l n {1969, 1972, 1975}.
V d 3: Tm n tha n + S(S(n)) = 2014.
Bi ton ny xin dnh cho bn c.
V d 4 : (PTNK 2008) Vi mi s nguyn dng n, gi S(n) l tng cc ch s ca n.
a) Chng minh rng cc s n = 999 v n = 2999 khng th biu din c di dng a + b vi
S(a) = S(b).
b) Chng minh rng mi s n, 999 < n < 2999 u biu din c di dng a + b vi
S(a) = S(b).
Gii :
a) Gi s c th biu din c.
>n = 999 : Ta c : a + b = 999, m php cng trn khng c nh nn S(a) + S(b) = S(a + b) =
S(999) = 27
M S(a) = S(b) nn 2S(a) = 27 (v l)
>n = 2999 :
Tng t v php cng a+b=2999 khng c nh nn ta c PCM.
b) Trc ht ta chng minh rng nu 999 < n < 2999 th tn ti s t nhin k sao cho
S(k) + S(nk) l mt s chn. Tht vy, nu S(n) l s chn th ta chn k = 0. Nu S(n) l,
gi s n = ba2 a1 a0 , trong b {1; 2}. Do 999 < n < 2999 v n 6= 1999 (do S(n) l) nn tn
ti i sao choai < 9. Chn i ln nht tho mn iu kin ny. Khi chn k = 10i.(ai + 1) th
S(k) = ai + 1 cn S(n k) = S(n)ai1 + 9 (php tr c nh to ra s 9 v tr ai v gim i
1 n v v tr trc ). T suy ra S(k) + S(n k) = ai + 1 + S(n)ai1 + 9 = S(n) + 9
chn do S(n) l. By gi gi s ta tm c k sao cho S(k) + S(n k) l s chn. Khi
nu t
k = a3 a2 a1 a0 v n k = b3 b2 b1 b0
Do S(k) + S(n k) chn nn s cc ch s i sao cho ai + bi l l chn. Vi 1 cp ch s (i, j) sao
cho ai + bi = 2ji + 1, aj + bj = 2ki + 1 l, ta i ai a0i = ki + 1, b0i = ki , a0j = kj , b0j = kj + 1.
Vi cc ch s i sao cho a1 + b1 = 2ki , ta i ai a0i = b0i = ki . Khi d dng nhn thy rng
a03 a02 a01 a00 + b03 b02 b01 b00 = a3 a2 a1 a0 + b3 b2 b1 b0 = n
v
S a03 a02 a01 a00 = S b03 b02 b01 b00
T ta c iu phi chng minh.
V d 5: (IMO 1975) t A = S(44444444 ) v B = S(A). Tm S(B).
Gii :
t N = 44444444 . Do N < 100004444 nn N khng qu 4444.4 < 20000 s .
T
A < 9.20000 = 180000 B 6 S(9999) = 45 S(B) 6 39 = 12 (1)
118
Mt khc
4444 (2)(mod9) N 24444 = 81431 .2 (2)(mod9)
Do S(B) 7( mod 9) (2) T (1) v (2) ta c S(B) = 7.
Bi tp tng t:
V d 6: t A = S(30.42012 ), v B = S(A). Tnh S(B).
V d 7: (VMO 20004) Tm gi tr nh nht ca S(n) khi n chy trn tp cc bi ca 2003.
HD : S dng 3 b :
Bi ton 3: t a = S((29 )
p n : c=8.
); b = S(a); c = S(b). Tm c.
n+
Bi tp tng hp
119
Bi ton 1 : Cho n l s nguyn dng tha mn n! c ng 2002 ch s 0 tn cng. Chng
minh rng n 6 8024 .
Bi ton 2 : Vi n l s nguyn , chng minh rng
n+4
n1
n+2
+
+
=n
4
4
2
Bi ton 3 : ( i Loan 1998) Chng minh rng vi mi s nguyn dng m v n, ta lun c:
(m, n) = 2
m1
X
k=0
kn
+ m + n mn
m
x 1 = M
M
(xn ) :
x+[ x ]
n
n > 1
xn+1 =
2
Bi ton 5 : Tm s nguyn dng n ln nht sao cho 2014! chia ht cho 7n .
Bi ton 6: (Canada 1998) Tim s cc s a tha mn
hai hai hai
+
+
=a
2
3
5
n h i
P
X
km
1
(1)[ n ]
S=
+
2n k=1
km
n
mod 2) k = 0, n n 1 (
mod 2)
120
Bi ton 14 : Cho n > 2 l s nguyn dng. Chng minh rng:
n 2
X
n
k=2
.
Bi ton 15 : Tnh
lim
n
+
1X
n k=1
n2 2
X
n
=
k
k=n+1
!
h n i
2n
2
k
k