QUIRICA 7
Libro de Lectura N° 7
SHIPIBO-CONIBO
con traducci6n al castellano
MINISTERIO DE EDUCACION
con la colaboracién del
Instituto Lingitlfstico de Verano
PerG-1982MINISTERIO DE EDUCACION
EDUCACION BILINGUE DE LA SELVA
MATERIAL EDUCATIVO: Serie para la ensefianza de la
Lectura en lengua verndcula
shipibo-conibo
Reimpresi6n autorizada por R.D.D. N° 1034.
Tercera edici6én, 1982
(14 ed., 1970; 24 ed., 1972)
La elaboraci6én de QUIRICA 7 para la ensefianza
de la Lectura en shipibo-conibo ha estado a cargo
del Instituto Lingtifstico de Verano.
Colabor6 como organismo revisor la UPROE de
la Direccién Departamental de Ucayali.
La Agencia de Desarrollo
Internacional Canadiense
contribuy6é con los fondos
de impresi6n.ALFABETO SHIPIBO-CONIBO
El alfabeto shipibo-conibo consta de veintitn
letras simples y compuestas. Son las siguientes:
a, b, c, ch, e, h, hu, &, f, m, n, 0, p, qu, r, 4,
sh, Sh, t, t8, y. Estas se leen m&s o menos segGn la
pronunciaci6n castellana, con algunas excepciones que
nacen de la fonologfa del shipibo-conibo.
b se pronuncia como la b o la v intervocAlicas del
castellano como en uva. Ej.: baba “"nieto".
@ se pronuncia con los labios en posici6n para for-
mar la e castellana, pero con la lengua en posi-
cién para pronunciar lau. En las sf{labas be, me
y pe suena una u muy ligera, casi como si fueran
bue, mue y pue, respectivamente. Ejs.: bero
"ojo"; mequen “mano"; fepe "yarina".
hu se pronuncia como hu en Hudnuco. Ej.: yahuish
"“carachupa (armadillo)".
j es m&s suave que la j castellana. Ej
"hombre".
gone
n al final de sflaba indica que la vocal que la pre-
cede es nasal. Ejs.: paranta "pldtano"; inin
"“perfumado"; boanhis “sacha ajo".
o suena entre la o y la u del castellano. Ej.:
jono "sajino".
4h suena como sh en Ancash. Ej.: shore até “pito".
$h es una 4h con inflexi6n de la punta de la lengua
hacia atrés. Ej.: jan’ho “mal olor".
44 se compone de una ¢ breve seguida por una 4.
Ej atsa “yuca",
Por regla general, el acento pros6dico recae en
la primera o segunda sf{labas de la palabra. Cuando
recae en la segunda o en cualquiera de las demas s{-
labas, generalmente se lo indica por el acento orto-
grafico.ORIENTACIONES PARA EL PROFESOR
Los primeros libros de esta serie de Lectura
han ensenado todas las letras del alfabeto shipibo
y la mayorfa de las silabas. En este libro entra-
mos en la etapa del afianzamiento, que consiste en
lecciones de pr&ctica. Se quiere que los alumnos
aprendan a leer répidamente, en voz natural, y que
comprendan lo que leen.
Pasos para ensefiar una lecci6n de _afianzamiento.
1. Antes de la clase, el profesor:
a. Escoge una seccién que los alumnos deben leer.
b. Busca y subraya las palabras diffciles en su
libro, especialmente si hay una silaba nueva.
2. Durante la clase, el profesor:
a. Repasa la lecci6én anterior.
b. Ayuda a los alumnos a silabear las palabras
diffciles que ha subrayado. NUNCA LEE LA
PAGINA PARA LOS ALUMNOS ANTES QUE ELLOS LA
HAYAN LEIDO SILENCIOSAMENTE.
c. Hace que los alumnos lean por si mismos, prac-
ticando hasta que conozcan bien la secci6n.
d. Llama a los alumnos y ellos turnan en leer
uno por uno. El profesor debe asegurar que:
- lean con voz natural.
- lean correctamente los signos de puntua-
ci6n.
si_el alumno se equivoca, el profesor escri-
be la palabra diffe! ferl én la pizarra y le
ayuda a silabearla.
e. Hace preguntas para ver si los alumnos han
comprendido lo que han lefdo,
3, Tareas (el profesor escoge una o dos).
a, Leer la misma secci6n otra vez (si no han
lefdo bien y necesitan m4s pr&ctica).
b. Contestar preguntas escritas en la pizarra.
c. Escribir cuentos (composiciones originales).CONTENIDO
paginas
TOtE cece c cece cece e eee ee ree ecetecereeeeened
(El gavil&n)
INO seca eee e cree e renner enceeecesenseeeeeeneed
(EL tigre)
STAN. eee eee e eee eee eter ence rect ee tee need
(El mono)
Misho.
(EL gato
waned
BSHOqUC. cece eee ee eee reece tener eset eee e ened
(EL tuc&n)
Ponsen.... +6
(El pelejo)
OCHILL. cee c cece cece rece ccc tence sererececcced
(EL perro)
POINCOSCO. see eee nese cece eee e renee rene ene ed
(El gallinazo)
NONON. ee eee cece eee ere e net e nee e eee cee eens ed
(El pato)
CAaLMitors ess recen cece reese creer eenecsee eee ll
(El caimito)
IsonShoma, eee ell
(El sapote
MANCOAs cose eesceeeeceee eee rer er ssevenevene de
(El mango)AMON. cece eee
(ZL ronsoco)
NeShnegh,.
(El shansho
TASIN, pee were ee eee nee weer weet cree een e ne bd
(El paujil)
Maque nee e eee eee ee eect teeta e ee eee LO
(La pafia)
PAYAL Ls eee eee eee eee eee eee ett w cence rece dT
(La arahuana)
TOMO. eee e esc e nee eceeneseeereeseeeveescsceeel&
(El sajino)
Shae.......4-
. +20
(El oso hormiguero
VAhuish. oo .ceee cece sence eee e nee eee e eee n ee eld
(La carachupa)
Poincosco betan yahuishes.ecseeeeeee seen eee 24
(El gallinazo y la carachupa)
Shac&charon-Shoque bitaShnis.s..seeeeeee eee 926
(El cangrejo que mordi6 al tuc&n)
Soni betan 180 iNlesscsceeeseceeeeeeseee ee 28
(EL hombre y el maquisapa)
Shoyabo mishobaon rateni.s.sseeee eee eee ee 30
(El gato que asust6 a los ratones)
Ma8h6 betan mananShahue....eeeevseeeeeeeee 32
(El zorro y la tortuga)Nato riqui teté. Teté iqui mentsissha.
Janra piai shipi, coma, atapa. Jara jaque
manfishain, Janra bachiai jihuin.
1. édahuequi tetecan piai?
2. éJahuequescarainqui bachiai?
Bl gavilan
Este es el gavilaén. El gavildn tiene garras.
Come monos, panguanas*y gallinas. Hay gavilanes
en el monte. El gavilan pone sus huevos en los
Arboles.
1. Qué come el gavilan?
2. ¢eD6nde pone sus huevos?Ino
Inora manish meran niai. Jara niai neten
jainoaSh yamé. LInonra piai nami. JainShonra
biai non atapa.
1. éJahuetianboqui ino niai?
2, éJahuequi inon piai?
El tigre
El tigre camina por el monte, Camina de dia
y de noche. Come carne. ‘También se agarra
nuestras gallinas.
1. éCu&ndo camina el tigre?
2. eQué come el tigre?Nato riqui shino. Shino riqui ma$hco.
Shinora jinaya iqui. Jahuen jinanra jihuin
paniai. Pani8honra huetsa jahuéquibires
yatanai. Nato riqui joSho shino.
1. éJdan jahueatirin shinon jina?
2, shinora = shi [no ra
El mono
Este es un mono. El mono es pequefio, Tiene
rabo con el que se cuelga de los Arboles y
agarra cualquier cosa. Este es el mono blanco.
1. gPara qué le sirve el rabo al mono?
2. Shinora (mono, sujeto de verbo intransitivo)
= shi no raMisho
Nato riqui misho. Mishon pabfqui riqui
maShco, Jatibi misho riqui quenia. Mishonra
piai Shoya jainoaSh namiribi. Mishora jihuin
netai. dJacon riqui misho.
1. édahuequi mishon piai?
2, édahue quescérin mishon pabtqui?
i
El gato
Este es el gato. Las orejas del gato son pequefias.
Todos los gatos tienen bigotes. El gato come ra-
tones y otras carnes, Sube a los d4rboles, El
gato es bueno.
1. ¢Qué come el gato?
2. ¢C6mo son las orejas del gato?Shoque
Shoque riqui anima. Shoquen Sheta riqui
nenqué, dJahuen jana riqui nenqué, Huiso
riqui Shoque. Jainoash jahuen teShonco
joshin. Shoque riqui jancosh.
1. ddahue quescdrin Shoque?
2. Shoque ahue.
£1 tucdn
El tuc&n es pequefio, Su pico es largo. Su
lengua es larga. El tuc&én es negro con cuello
rojo. Grita mucho,
1. éC6mo es el tuc&n?
2, Dibuja el tuc&n.Ponsen
Ponsen riqui mashco, icaShbi mentsis nenqué.
Ponsen riqui jihuin paniai. Jahuen piti riqui
bocon Shama, Ponsen rani riqui queshté,
icashbi joSho huison rasionya.
1. éJahuequi ponseman piai?
2. icasShbi =
El pelejo (perezoso)
El pelejo es pequefio, pero tiene garras largas.
Se cuelga en los Arboles. Come cogollo de cetico*.
Su cerda es muy doble, Es blanco con rayas
negras.
1. gQué come el pelejo?
2. icaShbi (pero) = i cash biOchiti
Nato riqui ochfti. Ochftininra Shobo
coiranai. Ja copira non inai. Ochftininra
manansShahue joj6 acai. Ochftininra jahuen ibo
chibanai. Jatiribi ochitira sind jaque.
1. éJahue atiqui non ochfti inai?
2, ochiti = [ol]
[J
3. ochftininra =
El perro
Este es el perro. El perro cuida la casa. Por
eso lo criamos. Este perro est& ladrando al motelo*.
El perro es fiel a su amo Hay algunos perros bravos.
1, éPara qué criamos al perro?
2. ochfti (perro) = o chf ti
3. ochitininra (perro, sujeto de verbo transitivo)
= 0 chi ti nin raPoincosco
Poincosco riqui jaconma jahuéqui piai.
Jahuetianbi jacon piti pif jaama. Piai
yoina mahudbo. Ochiti mahudribi piai,
jainoaSh nif meranoa yoina mahudboribi piai.
1. éJahuequi poincoscon piai?
2. Poincoscoahue.
3. poincosco =
El gallinazo
El gallinazo come cosas putrefactas, Nunca
come cosas frescas. Come animales muertos.
Cuando mueren perros y otros animales en el
monte, se los come.
1. eQué come el gallinazo?
2. Dibuja el gallinazo.
3. poincosco (gallinazo) = po in cos coNonon
Titan nonon riqui nato.
éTsonqui pimai? Papanra
pimai. Nononra nashiai
jaman, ica8hbira jahuen yora mechayamai.
Nonon riqui Sheta nenqué, tae pe8htin.
éTsonarin nato nonon? Nocon titana riqui.
Escrito por: David Picén
1. éJahuequescdérin nonoman Sheta?
2. éTsonarin nato nonon?
El pato
Este es el pato de mam&. zQuién le da de
comer? Pap& le da de comer, El pato se bafia
en la cocha; pero no se moja el cuerpo, El
pato tiene pico largo y patas anchas. De
quién es este pato? Es de mi mam&,
1. -gC6mo es el pico del pato?
2. ¢De quién es este pato?10
Caimito
Caimito riqui jihui. Ja caimiton bimi
iqui beroya. Jahuen bero iqui huiso joshon
rasionya. Jatibi baquera jahuen bimi
cocotinin quennai.
1, éJahuerin caimito?
2, éJahue quescdrin caimito bero?
El caimito
El caimito es un Arbol. Su fruta tiene semillas,
Las semillas son de color negro con rayas blancas.
A todos los nifios les gusta comer su fruta.
1. Qué es el caimito?
2. éC6mo es la semilla del caimito?IsonShoma
IsonShomaribi iqui
jihui. Jahuen jihui iqui
queyé. dJainShon non jahuen
bimi cocoai batashaman iquetian.
JainoagSh jahuen bimi beroyaribi
iqui. datibiain jaque icha isonshoma.
1. édahue atiqui non isonShoma bimi cocoai?
2. éJahuetio anirin jahuen jihui?
es
El sapote
Bl sapote también es un Arbol, Es un Arbol alto.
Comemos su fruta porque es dulce. Su fruta tiene
semilla., En todas partes hay muchos sapotes.
1. Por qué comemos la fruta del sapote?
2. éDe qué tamafio es el Arbol del sapote?12
Mancoa
Jarfbaraque mancoa jatibiain. Mancoa icai
jahuen joa pari picoti. Jainoagh jahuen joa
maanai. da maana pecéo, toncoshoco pari icai.
Jainoash aniai, aniagh joshinai.
1, édahueranoqui ja mancoa?
édJahuepariqui picotai?
éJahue quesc4quiai jahuen joa?
PF ww
éJa joa pecdoqui jahue picotat?
El mango
Los mangos también se encuentran en todas
partes. Primero sale su flor. Después, sta se
cae, luego que la flor ha cafdo salen bolitas.
Estas engrandecen y maduran.
1. gD6nde se encuentra el mango?
2. éQué cosa sale primero?
3. éQué pasa con la flor?
4, ZQué sale después de la flor?Amen riqui ani, jene meran niai. Jahuen
piti riqui totish. Jahuen mapo riqui ani.
Ja amen riqui ishto, yamé oShayosma cahuan
cahuanshinquin piti benai.
1, éJahuequi ameman piai?
2. édahuequi yamé acai?
El ronsoco*
El ronsoco es grande, El nada por debajo del
agua. Se alimenta de gramalotes. Su cabeza es
grande. El ronsoco es veloz. No duerme por la
noche. Pasa toda la noche buscando comida.
1. éQué come el ronsoco?
2. éQu& hace en las noches?14
Jasin
Jasin riqui ma8hco. Bimira jasiman piai.
Jasin riqui huiso. Jasiman huita8h riqui
joshin, Jasin riqui piti. Jasimanra jihui
bochiqui bachiai. Jasinra niai main.
Jasiman bero riqui ma¥hcoshoco,.
1, édahuequi jasiman piai?
2, édahuequescarainqui bachiai?
El paujil
El paujil es pequefio. Come frutas. Es negro
y sus piernas son rojas. Es comestible. El paujil
pone sus huevos en los Arboles altos. Anda por el
suelo. Sus ojos son muy pequefios,
1. gQué come el paujil?
2, 2D6nde pone sus huevos?is
NeShnesh
Nato riqui neShneSh, Ne&Shne&sh riqui icha.
Janra bimi piamai. Jahuen piti riqui bocon
Shama. Ne&ShneSh riqui noyai. Janra bachiai
jihui bochiqui. Jahuen bachi riqui sese.
1, éJahuequi neShne8hen piai?
2. édJahuequescadrin neShneShen bachi?
3. éJahuequescarainqui bachiai?
El shansho (hoazfn)
Este es el shansho, Hay muchos shanshos.
El shansho no come frutas. Come cogollo de
cetico. El shansho vuela. Pone sus huevos
en 4rboles altos. Sus huevos son manchados
éQué come el shansho?
éC6mo son los huevos del shansho?
eD6nde pone sus huevos?
i
1
2
316
Maque
Maque riqui anima. Maque riqui joshin,
Ja maque riqui Sheta quensho nami piai icash.
Ja jenemeranoa yapabora acai jan piquin.
Jatfiribi yapabora icai jaqui raqueti.
1. édahue quescé jisarin maquen yora?
2, ddJahue quescaérin maquen Sheta?
3. édahue copiqui jahuen Sheta quensho iqui?
La pafia (piraha)
La pafia no es muy grande. Es de color rojo.
Tiene dientes muy afilados porque es carnfvora.
La pafia se alimenta de peces. Algunos peces
tienen miedo de la pajfia.
1. éC6mo es la pafia?
2. 4Cémo son los dientes de la pajia?
3. éPor qué son afilados sus dientes?17
Payari
Payari riqui quesha ani tan nenqué. Ja
riqui Shacayaribi huame quescdéribi. IcagShbi
riqui joSho. Jahuen jana riqui Shaquiti
quescé. Ja riqui pian tsacati. Icaghbira ja
maShco iqui. Huametio anima.
1, éJahue quesc&rin payari jana?
2. éJahue quescdérin payari Shaca?
3. éJahuenqui payari yomerati iqui?
La arahuana*
La boca de la arahuana es grande y larga.
Sus escamas son como las del paiche. La arahuana
es blanca. Su lengua es como un rallo. Se pesca
con flecha, la arahuana es m&s pequefia que el
paiche.
1. ¢eC6mo es la lengua de la arahuana?
2, ¢éC6mo son las escamas de la arahuana?
3. Con qué se pesca la arahuana?Jono
Titan jono inara ani iqui. Ja jonora papan
baque biShona iqui, jahuen tita reteShon,
Titan jonora sind iqui tsonbi pataSh tima,
Tita betan papanra ani Sheatiai, jatianra
El sajino
Este es el sajino de mam&. Es el sajino que
consigui6 pap&,después de matar a la madre, cuando éste
era pequefio, El sajino de mam& es bravo y nadie se le
puede acercar. Los padres van a hacer una gran
fiesta, durante la cual van a matar al sajino19
jono retecanai pinoShon jahuen bichira papan
jocai tanpora ati.
1. &éTson jono inarin?
2. éTson tita jono biShonarin?
3. édahue quescérin titan jono?
4. éJahue atiqui papan jono jocai?
5. sina =
6. baque =
7. baquebo =
para comer, Pap& va a preparar su cuero para
hacer un tambor.
1. ¢gQui6n crfa al sajino?
2. eQuién lo consigui6é para mam&?
3. éC6mo es el sajino de mam&?
4, gPara qué va a matar papa al sajino?
5. sind& (estar enojado) = si na
6. baque (nifio) = ba que
7. baquebo (nifos) = ba que boShae riqui nif meranoa yoina. Ja riqu
ani. Requin nenqué. Bona betan jima piai.
Ja riqui jono jisad jahuen yora. Yosmashoco
quesca niai; ica8hbi jahuen rahuf iqui onsaé
ino.
El oso hormiguero
El oso hormiguero es un animal del monte. Es
grande. Su hocico es largo. Come isulas y hormi-
gas. Su cuerpo es parecido al del sajino., Al caminar
parece d&bil pero en réaZidad no es, Tiene un enemigo
muy feroz que es el tigre.al
Jahuetiangui ino betan nocoananai, jatian
reteananai. Yosmashoco quesca i$honbi,
jatfibitian fnores cananai.
1. édJahuerano jaarin Shae?
2. éJahuequi piai?
3. éJahuequesca jisdrin Shae?
4, iJahue yoinarin Shaen rahul?
5. éTsonqui jatibitian cananai?
6. nenqué =
7. onsd =
8. nocoa = [a]
Cuando se encuentra con el enemigo comienza
a pelear, Aunque parece que es muy débil, siempre
gana al tigre.
. éD6nde vive el oso hormiguero?
+ Qué come?
- e¢C6mo es el oso hormiguero?
» é€Qué animal es el enemigo del oso hormiguero?
.~ éQuién gana siempre la pelea?
» nengué (largo) = nen qué
.« ons& (feroz) = on s4
« nocoa (encuentro) = no co aEnra yahuish onanque. Yahuishinra piai
Shaco noin, Yahuishra non piti iqui, noa
jenen mapo quetian, Yahuish iqui noa joni
quescdma,. Janbiribi, yoina jahuequi. Ja
iqui noa quescaéribi taeya, mequenya, beroya,
pabiquia, requinya. Nato yahuish iqui nif
La carachupa (armadillo)
Yo conozco la carachupa. Ella come insectos
y lombrices. Sirve para comer. Se come especial-
mente en la 6poca de creciente. La carachupa es
un animal diferente al hombre; pero se parece a &ste
en que tiene pies, manos, ojos, orejas y nariz.23
meran jaa.
Nif meranribi icasShbi iqui mai chiniagh
icai, Ja yahuish iqui peShcanya.
Escrito por: Vergilia Cairuna
Nuevo Saposoa
1. édahuequi yahuishen piai?
2, éJahueranoqui yahuish jad?
3, eéPeShcanyarin yahuish?
4, édahue quescaé jisarin yahuish?
5, éTsoarin nato joi huisha?
La carachupa vive en el monte debajo de la
tierra, Ella cava y hace galerfas subterraneas.
La carachupa tiene caparaz6n,.
Escrito por: Vergilia Cairuna
Nuevo Saposoa
+ éQué come la carachupa?
. éD6nde vive la carachupa?
. éTiene caparaz6n la carachupa?
. ¢éCémo es la carachupa?
- éQuién es el autor de este cuento?
RWI24
Poincosco betan yahuish
Poincoscon yahuish parani. ParanShon
jahuen pei senpan taghnanShona iqui noyanon
iShon. Jascaaquin jahuen peibo taShnanShon,
poincoscon yahuish noyama iqui. Jascatag$h
noyaSh bochiqui maya mayanique. Bari
Shanaitian ja pei taShnanShonabo tinini
El gallinazo y la carachupa
El gallinazo engafié a la carachupa. Para en-
gafiarle le peg6, con copal*, algunas plumas y le hizo
volar. Mientras la carachupa estaba volando, el copal
se fue calentando con el sol y se le cayeron todas las25
queyotasSh yahuish paquenique, paquetash
yahuish mahuanique. Ja yahuish mahuaquetian,
poincoscobaon piquin queyonique.
JascataSh yahuish, jainres queyonique.
Escrito por: Oscar Panduro L,
1. éTson main yahuish parana iqui?
2, éJahuen aShon main yahuish pei nenShona
iqui?
3. dJahue quescati main pei tinina iqui?
4. éJatian main yahuish jahue quescata iqui?
plumas. La carachupa se cay6 al suelo y muri6.
Viendo que ya estaba muerta, los gallinazos se
la comieron,
Asf{ termin6 la vida de la carachupa.
1. éQuién engané a la carachupa?
2, Con qué le pegd las plumas?
3. ePor qué se le cayeron las plumas?
4, Entonces, ¢qué hicieron los gallinazos con
la carachupa?26
Mies =~ [hal
Shacacharon Shoque bitaShni
Moatian ronqui icdtiai Shoque hueaman
paquéShon ompa8h Sheai. TLitain ronqui aca
iqui, $hacdcharonqui ompa$h Sheai
beécainma¥honbi bita8hquin. Jatianbi
jaquiribi ompaSh Sheai paquéhuetsatimaaquin.
Jascati ronqui icai, Shoque jahuetianbi
ompash Sheai paquéyamai.
ooo
El cangrejo que mordié al tucdn
Cierto tuc4n baj6 a la quebrada para tomar agua.
Cuando iba a tomarla, se agach6 y el cangrejo le
mordi6. Desde aquel entonces, el tuc&n ya no baja
para tomar agua.27
Huetsatianbo non nincatai, hueaman
caShon, Shoque queotai. dJaronqui icai
queoti oi quenai, ja SheanoShon. Naman
joShon ati icaShbi, Shacacharon
bitaShnaquetian.
Escrito por: José Mufioz R.
1. éJahueaquiqui Shoque queotai?
2. éJahueatiqui hueamanmnea ompa8Sh Sheayamai?
Aveces cuando vamos a la quebrada lo ofmos
cantar, El canta porque as{ llama a la lluvia
para tomar. Ya no toma bajando a la quebrada,
porque cree que el cangrejo le puede morder otra
vez.
i. gPara qué canta el tucan?
2. éPor qué no toma las aguas de las quebradas?28
Joni betan iso inf
Joni ronqui caé iqui, cachio iso benai.
Ca$hon nocoa iqui, huestfora tonbé iso. Shaa
iibetanaitian, jonin yaca$hon manaa iqui, too
ano$hon. Jatian moa ochémashoco iquetian,
anishaman oin8hon, jonin too acé iqui. Too
aca, jiriabitani paqueta iqui. Jatian ja
bicasi cad iqui joni. Ja caitian oina8h, iso
El hombre y el maquisapa (mono arafia)
Un hombre se fue al monte a buscar maquisapas.
Encontr6 una manada de maquisapas que estaban
haciendo bulla. Entonces el hombre esper6 sen-
tado para disparar., Cuando ya estaba cerca, el
hombre le dispar6 al maquisapa mas grande, el cual
se cay6 medio muerto. Entonces se fue a cogerlo.
Viendo que venfa el hombre, el maquisapa se
levanté y comenz6 a trepar al 4rbol,29
yacdinacaina iqui. YacainacainaSh, jihuin
neeribia iqui. Jatian jonin jinan yatana
iqui. Yatanquetian, ison joni panin panin-
hinabaina iqui. Jabi jonin jeneyamaa iqui.
Moa bochiquiora i¥hon, jonin raquéquin
jenebeirana iqui. Jenebeirani, joni pecha
itoshia iqui, Pechdé iquetian, ison osana
iqui; mequen tash tash aquin. Jascdabain
moa iso caa iqui.
Escrito por: Marcos Sanchez S.
1. éJahuequi jonin meraa iqui?
2. éJahuetii isoqui mahudconama paqueta iqui?
3. éddJahuequescatiqui joni paqueta iqui?
ee
Cuando el hombre agarr6é al maquisapa por el rabo,éste
comenz6 a alzar al hombre; pero el hombre no le solté.
Por fin se dio cuenta que ya estaba arriba y le
solt6 el rabo. El hombre cay6 de espalda al suelo.
El maquisapa se rid y aplaudi6, luego se despidié
del hombre y se fue,
1. gQué encontr6 el hombre?
2. éCu&ntos maquisapas cayeron medio muertos?
3. egPor qué cay6 el hombre?30
Shoyabo mishobaon rateni
Huestiora Shoya yosishocon ronqui acd
iqui, Shoya baqueboqui tsinquiquin. Jascéa-
Shon ronqui ac&é iqui jato esequin nescéaquin:
—Baqueb6, rama nenoa8h picéyamacanhue; matora
mishon binaque. Ja moa anichaaboresa picéti
atipanque; piti benai -aquin. Jascdquenbi
ronqui ica& iqui, rabé mishoqui picécanhuani.
Jatian ronqui Shoya yosishoco rateta iqui.
RatéShonqui, ishtoquin jahuen anteojo potabaina
iqui. Jabiqui Shoya baqueboqui ishtoyamaa iqui.
Ee
El gato que asust6 a los ratones
Un rat6n muy viejo junt6 a los ratoncitos
y les ensefi6 asf: —Nifos, ahora no sgalgan de
aqui porque el gato les va a agarrar., Los que
son grandecitos pueden salir en busca de alimen-
tos. Cuando dijo esto, dos gatos entraron muy
rapidamente., Entonces el rat6n viejo se asust6.
Asustado, corri6 dejando sus lentes, pero los
ratoncitos no corrieron.31
datianqui mishon jato yoia iqui: --Ramara
non mato piai.
Jatianqui Shoya baquebaon jato yoia iqui:
--Non papashocon anteojo non mia meninon noa
piamahue aquin acana iqui. Jatianqui ja
bitdna mishobo bocana iqui. 8crito por:
Wilfredo Ramirez C.,
1. éTsonqui acé iqui Shoya baquebo picétima
yoiquin?
2. éJahue aquimain picétima ic& iqui?
3. éJahuequi Shoya yosi huinota iqui?
4, éJahue meninonShon main Shoya baquebaon
misho yoia iqui?
Entonces un gato les dijo: —Ahora les vamos
a comer.
Los ratoncitos respondieron: -—=No nos coman;
porque nosotros vamos a darles los lentes de
nuestro abuelito. Entonces, tomando los lentes,
los gatos se fueron.
+ eQuién prohibi6é a los ratoncitos salir?
.« €éPor qué les prohibi6?
= éQué pas6 con el rat6n viejo?
. eQué les ofrecieron los ratoncitos a los gatos?Mash6 betan mananShahue
Huetsa netebaonqui ic& iqui maShéd betan
mananShahue nocoanani, ja nocoananaShqui icd
iqui yoyo ibeconi. datian maShocan manan-
Shahue yota iqui: --éIconqui mia piti tene
ee
El zorro y la tortuga
Una vez se encontraron el zorro y la
tortuga. En ese encuentro hicieron una compe-
tencia. . Entonces el zorro pregunt6 a la tortuga:
—