Professional Documents
Culture Documents
(tp mt)
nh xut bn i hc quc gia TP. h ch minH
li ni u
T nm hc 2006-2007, sch gio khoa Trung hc ph thng mn Ng vn c trin
khai dy hc bao gm: sch gio khoa Ng vn (bin son theo chng trnh chun) v sch
gio khoa Ng vn nng cao theo nguyn tc tch hp (vn hc, ting Vit v lm vn),
nhm pht huy vai tr ch ng, tch cc v sng to ca hc sinh.
Nhm gip cc em hc sinh c thm ti liu tham kho tng cng kh nng t hc,
chng ti bin son b sch Hc tt Ng vn Trung hc ph thng. B sch s gm 8 cun
(tng ng vi sch gio khoa cc lp 10, 11 v 12, mi lp hai cun). Theo , cun Hc tt
Ng vn 10 tp mt s c trnh by theo th t tch hp cc phn mn:
- Vn
- Ting Vit
- Lm vn
Cch t chc mi bi trong cun sch s gm hai phn chnh:
I. Kin thc c bn
II. Rn luyn k nng
Ni dung phn Kin thc c bn vi nhim v cng c v khc su kin thc s gip
hc sinh tip cn vi nhng vn th loi, gii thiu nhng iu ni bt v tc gi, tc
phm (vi phn vn); gii thiu mt s khi nim, yu cu cn thit m hc sinh cn nm
vng c th vn dng c khi thc hnh.
Ni dung phn Rn luyn k nng a ra mt s hng dn v thao tc thc hnh kin
thc (chng hn: Luyn tp v cc kiu vn bn v phng thc biu t, Thc hnh lp
v vit on vn theo cc yu cu khc nhau, Tm tt vn bn t s theo chuyn ca
nhn vt chnh, Luyn tp v ngha ca t, Chn s vic v chi tit tiu biu, Luyn
tp v bin php tu t, ...). Mi tnh hung thc hnh trong phn ny t ra mt yu cu
hc sinh phi thng hiu kin thc c bn ca bi hc; ngc li, qua cng vic thc hnh,
kin thc l thuyt cng c thm mt dp c cng c. V th, gia l thuyt v thc
hnh c mi quan h va nhn qu va tng h rt cht ch.
Ngoi cc nhim v trn, mt mc nht nh, ni dung cun sch cn h ng ti
vic m rng v nng cao kin thc cho hc sinh lp 10. iu ny th hin qua cch t
chc kin thc trong tng bi, cch hng dn thc hnh cng nh gii thiu cc v d, cc
bi vit tham kho.
Cun sch chc s cn nhng khim khuyt. Chng ti rt mong nhn c kin
ng gp c th nng cao cht lng trong nhng ln in sau.
1
Bi 1
Vn hc Vit
Nam
Vn hc dn
gian
Vn hc vit
Vn hc
ch Hn
Vn hc
ch Nm
Vn hc
ch Quc
ng
c im
Vn xui t s
Hnh
t
h
Thn thoi
Ni
dung
Hnh
t
h
S thi dn
gian
Ni
dung
Hnh
Truyn
thuyt
Ni
Hnh
Truyn c
t
Ni
c
dung
h
Hnh
Truyn ci
Ni
dung
Hnh
Truyn
ng ngn
Ni
dung
Hnh
Tc ng
Ca
10
Ni
dung
dao, Hnh
d
Vn xui t s
K v s phn ca nhng con ngi
bnh thng trong x hi(ngi m ci, ngi em, ngi dng s, chng ngc, ;
th hin quan nim v m c ca
nhn dn v hnh phc v cng bng
x hi.
Vn xui t s
K li cc s vic, hin tng gy ci
nhm mc ch gii tr v ph phn x
hi.
Vn xui t s
K li cc cu chuyn trong nhn
vt ch yu l ng vt v vt
nhm nu ln nhng kinh nghim sng,
bi hc lun l, trit l nhn sinh.
Li ni c tnh ngh thut
c kt kinh nghim ca nhn dn v
th gii t nhin, v lao ng sn xut
v v php ng x trong cuc sng con
ngi.
Vn vn hoc kt hp li th v giai
iu nhc
n
c
a
Ni
dung
Hnh
Ni
dung
Hnh
Truyn
t
h Ni
dung
Hnh
Cc
th
loi
sn
khu
Ni
dung
Vn vn
Thng bo v bnh lun v nhng s
kin c tnh cht thi s hoc nhng
s kin lch s ng thi.
Vn vn
Kt hp tr tnh v t s, phn nh s
phn ca ngi ngho kh v kht vng
v tnh yu t do, v s cng bng
trong x hi
Cc hnh thc ca kch v tr din c
tch truyn, kt hp kch bn vi ngh
thut din xut
Din t nhng cnh sinh hot v nhng
kiu mu ngi in hnh trong x hi
nng nghip ngy xa.
ti hoa v lun kht khao hnh phc nhng li gp nhiu trc tr v chuyn duyn tnh.
C nh vy chng ta mi hiu y ni dung giao tip m nh th mun gi gm trong
tc phm ny.
4. lm c bi ny, hc sinh cn c nh hng trc v b cc ca thng bo, hon
cnh thng bo, i tng v ni dung giao tip. Yu cu thng bo ngn gn nhng phi
y , r rng. C th tham kho thng bo di y:
Thng bo
Nhm thit thc k nim ngy mi trng th gii, trng THPT... t chc bui tng v
sinh ton trng:
- Thi gian lm vic: T 8 gi n 11 gi 30 pht ngy.... thng.... nm....
- Ni dung cng vic: Thu dn rc thi, pht quang c di, vun xi v chm bn cc gc
cy, bn hoa trong phm vi qun l ca nh trng.
- Lc lng tham gia: Ton th on vin, thanh nin trong trng.
- Dng c: Mi lp mang 1/3 cuc xng; 1/3 chi; cn li mang dao to, xo...
- Phn cng c th: Cc chi on nhn ti vn phng on trng.
- Cc tc qun l: BCH on trng cng GVCN cc lp quan tm nhc nh, n c hc
sinh.
Nh trng ku gi ton th cc chi on hy nhit lit hng ng v tch cc tham gia
bui tng v sinh ny.
Ngy.... thng.... nm.......
BGH nh trng
5.a) Bc th c Bc H, vi t cch l Ch tch nc, vit gi cho hc sinh trong c nc
nhn ngy khai ging nm hc u tin ca nc Vit Nam mi.
b) Bc th c vit khi t nc ta va ginh li c c lp ch quyn t tay Php. Cng
lc y, chng ta bt u c mt nn gio dc hon ton mi. V th m c ngi vit v
ngi nhn u v cng hng khi.
c) Bc th ni ti nim vui sng ca ngi vit v nhn thy hc sinh c hng nn gio
dc mi trong t do, c lp. Th ni ti nhim v, trch nhim ca hc sinh i vi t nc.
ng thi n cn l li chc ca Bc i vi hc sinh.
d) Mc ch Bc vit th l chc mng hc sinh nhn ngy khai trng u tin
ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha. Th vit cn xc nh nhim v va nng n
va rt v vang ca cc th h hc sinh.
e) Bc th Bc vit c li l va rt gn gi, thn tnh nhng li va nghim tc. V th
n va l nhng li ng vin khch l va l li nhc nh v thc trch nhim ca mi
hc sinh i vi tng lai ca t nc mnh.
Vn bn
13
I. Kin thc c bn
1. Khi nim vn bn
Vn bn l sn phm c to ra trong hot ng giao tip bng ngn ng. N thng
gm nhiu cu v l mt chnh th v mt ni dung v hnh thc.
2. Cc c im ca vn bn
- Vn bn bao gi cng tp trung nht qun vo mt ch v trin khai ch
mt cch trn vn.
- Cc cu trong vn bn c s lin kt vi nhau cht ch bng cc lin t v lin kt v
mt ni dung. ng thi, c vn bn cn phi c xy dung theo mt kt cu mch lc, r
rng.
- Mi vn bn thng hng vo thc hin mt mc ch giao tip nht nh.
- Mi vn bn c nhng du hiu hnh thc ring biu hin tnh hon chnh v mt
ni dung: thng m u bng mt tiu v c du hiu kt thc ph hp vi tng loi
vn bn.
3. Cc loi vn bn thng gp
Da theo lnh vc v chc nng giao tip, ngi ta phn bit cc loi vn bn sau :
- Vn bn thuc phong cch ngn ng sinh hot (th, nht k).
- Vn bn thuc phong cch ngn ng ngh thut (th, truyn ngn, tiu thuyt,
kch, tu bt,).
- Vn bn thuc phong cch ngn ng khoa hc (sch gio khoa, ti liu hc tp, bi
bo khoa hc, lun vn, lun n, cng trnh khoa hc,).
- Vn bn thuc phong cch ngn ng hnh chnh cng v (n, giy khai sinh, giy
u quyn,). Cc loi vn bn ny thng c mu biu quy nh sn v hnh thc.
II. Rn k nng
1. Cc vn bn (1), (2), (3) c ngi c (ngi vit) to ra trong hot ng giao tip
bng ngn ng. Cc vn bn y l phng tin tc gi trao i kinh nghim, t tng
tnh cm... vi ngi c. C vn bn gm mt cu, c vn bn gm nhiu cu, nhiu
on lin kt cht ch vi nhau ; c vn bn bng th, c vn bn bng vn xui.
2. Vn bn (1) cp n mt kinh nghim trong cuc sng (nht l vic giao kt
bn b), vn bn (2) ni n thn phn ca ngi ph n trong x hi c, vn bn (3)
cp ti mt vn chnh tr (ku gi mi ngi ng ln chng Php). Cc vn ny
u c trin khai nht qun trong tng vn bn. Vn bn (2) v (3) c nhiu cu nhng
chng c quan h ngha rt r rng v c lin kt vi nhau mt cch cht ch (bng
ngha hoc bng cc lin t).
3. vn bn (2), mi cp cu lc bt to thnh mt v cc ny c trnh by theo
th t "s vic" (hai s so snh,v von). Hai cp cu ny va lin kt vi nhau bng
ngha, va lin kt vi nhau bng php lp t ("thn em"). vn bn (3), du hiu v s
14
hc nhiu lnh vc. Vn bn n t v giy khai sinh nhm trnh by, t hoc
ghi nhn nhng s vic, hin tng lin quan gia c nhn vi cc t chc hnh chnh.
c) V t ng
- Vn bn (2) dng cc t ng thng thng, giu hnh nh v lin tng ngh thut.
- Vn bn (3) dng nhiu t ng chnh tr x hi.
- Cc vn bn trong SGK dng nhiu t ng, thut ng thuc cc chuyn ngnh khoa
hc.
- Vn bn n t hoc giy khai sinh dng nhiu t ng hnh chnh.
d) Cch kt cu v trnh by mi loi vn bn :
- Vn bn (2) c kt cu ca ca dao, s dng th th lc bt.
- Vn bn (3) c kt cu ba phn r rng mch lc.
- Mi vn bn trong SGK cng c kt cu r rng, cht ch vi cc phn, cc mc...
- n v giy khai sinh, kt cu v cch trnh by u theo mu thng c in sn
ch cn in vo cc ni dung.
Vit bi lm vn s 1 :
Cm ngh v mt hin tng i sng
(hoc mt tc phm vn hc)
(Bi lm nh)
I. bi tham kho
1. Hy ghi li nhng cm ngh chn thc ca anh (ch) v mt trong cc s vic, hin
tng hoc con ngi sau :
- Nhng ngy u tin bc vo trng trung hc ph thng.
- Thin nhin v i sng ca con ngi trong thi khc chuyn ma (sang thu, sang
ng hoc sang xun,).
- Mt ngi thn yu nht ca anh (ch) : cha, m, anh, ch hoc bn,
2. Nu cm ngh su sc nht v mt cu chuyn m anh (ch) n nay vn khng
th no qun (v d : Chuyn ngi con gi Nam Xng, Chic lc ng, B ca Xi-mng,).
3. Pht biu cm ngh ca anh (ch) v mt bi th hoc mt nh th m anh (ch)
yu thch.
II. Hng dn chung
1. n li nhng kin thc v k nng :
- V lm vn c hc trong chng trnh THCS, ch v vn biu cm v ngh
lun.
- V ting Vit : v cu, cc bin php tu t,
16
2. Quan st, tm hiu v tm cch din t nhng xc cm, suy ngm v nhng
hin tng quen thuc, gn gi trong i sng.
3. c li nhng tc phm vn hc yu thch :
- Tm hiu li mt ln na nhng ni dung c bn v nhng c sc ngh thut
ca cc tc phm (hoc on trch).
- Ghi li nhng cm ngh ca mnh v ton b hoc v mt mt, mt kha cnh no
trong tc phm (hoc on trch).
- Xem li nhng kin thc v k nng lm bi vn biu cm v vn ngh lun trong ch ng trnh THCS.
III. Gi cch lm cc bi c th
1: Cm ngh v ngy u tin bc vo trng THPT.
Vi bi ny, hc sinh cn nu c cc sau:
(A) M bi : Gii thiu v nu cm ngh chung v nim vui, nim hnh phc khi c
tr thnh mt hc sinh THPT.
(B) Thn bi :
- Cm ngh khi mi t chn n trng :
+ Khung cnh trng (rng ri, khang trang, sch s, c nhiu bn hoa, cy cnh
p...).
+ Nhng khun mt mi (thy c, bn b - cm gic xa li nhng li c mt si dy gn
b gn gi, v hnh).
- Cm ngh v bui cho c u tin :
+ Li thy Hiu trng (dng dc, nghim trang, y gic gi).
+ Li pht biu cm ngh ca mt hc sinh mi (gy ra nim xc ng chung ra
sao?).
- Cm ngh v bui hc u tin : Mi u cn i cht l lm, ng ng ngng nhng c
lp ha nhp nhanh v ho hng nh lc cn l hc sinh lp 9; bui hc qua nhanh nhng c
nhiu n tng.
(C) Kt bi :
- Cm gic vui v bng khung
- Trong lng dy ln mt nim tin yu phi phi vo tng lai.
2 : Cm ngh v : Thin nhin v i sng ca con ngi trong thi khc chuyn
ma(sang thu, sang ng, sang xun hoc sang h)
Ni dung bi lm vn ny ph thuc vo vic ngi vit chn thi khc chuyn ma l
lc no.Mi khonh khc giao ma li c nhng du hiu ring rt c trng. Theo n
cng mang mt gi tr thm m ring. iu quan trng l bi lm cn nu c nhng nt
tinh t y.
17
(C) Kt bi :
- Bi th l mt nt p tm hn ca nh th Nguyn Khuyn.
- N cng nhn nh chng ta: Tnh bn cao qu chn thnh khng cn vt cht v
danh li
Bi 3
2. Cuc chin gia am Sn v Mtao Mxy l cuc chin tranh mang tnh cht thng
nht cng ng. N khng phi l mt cuc chin tranh xm lc nhm mc ch tn st,
cp bc v chim gi. Chnh v th m thi ca n l c hai pha i vi vic
thng thua ca hai t trng cng c nhng nt ring:
- pha Mtao Mxy: Sau khi t trng ca mnh tht bi, ng o n l u tm
phc v nghe theo li v t trng mnh hn (khng i sao c! ngi nh giu cm u
chng ti nay khng cn na).Thi v hnh ng ca on ngi ny chng t h
lun m c c tr thnh mt tp th giu c v hng mnh.H lun m c c c mt ngi
lnh o dng cm, ti ba.
- pha am Sn: Dn lng tng bng no nhit cho n v anh hng ca mnh mi
chin thng tr v. H i li sa son vui mng tp np khng ch mng bun sc c m mang, c hng mnh v giu c m cn tip n nhng ngi n l mi bng s
chn thnh v ho hp (... Cc chng trai i li ngc ng ngc. Cc c gi i li v
ng v. Cnh lng mt t trng nh giu trng sao m vui th!).
3. on trch tuy miu t cuc chin tranh gia cc th tc trong thi nguyn thu, th
nhng li khng ch trng miu t cnh cht chc au thng. Tri li, tc gi dn gian ch
yu miu t cnh chin thng tng bng ca pha am Sn. Cuc chin dng li khi Mtao
Mxy tht bi. Th nhng s tht bi ca Mtao Mxy khng lm cho dn lng lo s, hoang
mang. H ngay lp tc theo v pha am Sn, ho nhp vi cuc ng mi mt cch rt t
nhin. Dn lng ca am Sn cng vy, h n tip nhng ngi bn mi rt chn tnh.
Khng kh ca bui tic sau chin thng tng bng no nhit vui say khng h c mt
cht gn no. La chn cch th hin ngh thut ny, tc gi dn gian nhn ra tnh
tt yu ca cuc chin tranh th tc - l cuc chin tranh khng km hm s pht
triu ca x hi -, m tri li, n gip nhng tp th l t, ri rc tp hp thnh nhng
tp th ln hn, mnh hn. V cng ch nh vy, h mi tr thnh mt dn tc trng thnh
22
thc s. Cch la chn hin ngh thut y cng l cch dn gian ngi ca tm vc
v s mnh lch s ca ngi anh hng. Ch c nhng con ngi u t ca thi i nh vy mi
sc ng ln thng nht cc th tc nh l li vi nhau, gom nhng th tc y li thnh
mt cng ng ln mnh v giu c.
4. Trong on trch ny, kiu cu c dng nhiu nht l kiu cu c s dng bin
php so snh, v von. Nhng cu y, hoc cha bin php so snh kiu tng ng
(chng ma trn cao, gi nh bo; chng ma di thp, gi nh lc; on ngi ng nh by
c tong, c nh by thiu thn, n n nh kin nh mi...), hoc so snh kiu tng cp
(am Sn ma khin), cng c trng hp so snh kiu tng phn (i lp gia cnh ma
khin ca am Sn v Mtao Mxy). Nhng cu vn theo kiu n by ny c gi tr rt
ln trong vic miu t nhn vt ngi anh hng. N khng nh v nng bng ln ti
nng, sc mnh ca am Sn - ngi anh hng uy danh lng ly lm m i c s giu c v
sc mnh ca k th.
Cn lu thm, nu chng ta tin hnh phn loi th c th thy rt r rng: cc hnh
nh, s vt c em ra so snh y u ly ra t th gii t nhin, t v tr. Nh
th hm ca tc gi l mun ly v tr "o" kch c, tm vc ca nhn vt anh
hng. Th php ngh thut ny l mt th php quen thuc ca s thi. N gip mang li
nhng gi tr thm m rt c trng cho th loi ny: c trng v s trang trng, honh
trng v d di.
5. S xut hin ca ng Tri (thn linh) v vic can thip ca ng Tri vo chin
thng ca am Sn chng t thi k y, con ngi v thn linh gn b mt thit vi
nhau. Hay ni cch khc, n l du vt ca t duy thn thoi trong s thi, du vt ca mt
x hi cha c s phn ha giai cp rch ri. Tuy nhin cng t cu chuyn ny c th
nhn thy, d c can thip vo cng vic ca con ngi nhng thn linh ch ng vai tr l
ngi "c vn", "gi " hnh ng ch khng phi l ngi quyt nh ti cao kt qu ca
cuc chin. Nh vy trong mi quan h vi cc thn, ngi anh hng vn gi c vai tr
quyt nh v c tnh c lp ring. Sp t cu chuyn theo kiu nh vy cng l
mt hnh thc cao vai tr ca nhn vt anh hng, cao tinh thn dn ch ca thi
th tc c xa.
Vn bn
(Tip theo)
1. Tm hiu c im ca vn bn qua on vn :
Gia c th v mi trng c nh hng qua li vi nhau. Mi trng c nh hng n
mi c tnh ca c th. Ch cn so snh nhng l mc trong cc mi trng khc nhau
l thy r iu . thc hin nhng nhim v th yu hoc do nh hng ca mi trng, l mc trong khng kh c th bin thnh tua cun nh cy u H Lan, hay tua
mc c gai bm vo tr leo nh cy my. nhng min kh ro, l c th bin thnh
gai gim bt s thot hi nc nh cy xng rng hay dy ln v cha nhiu nc nh cy
l bng.
23
a) C th coi on vn nh mt vn bn nh bi :
- N c mt ch thng nht vi khi qut l : gia c th v mi trng c nh hng qua li vi nhau.
- Cc cu tip theo ca on vn l cc cu khai trin ca ch . Cc cu ny
ra nhng dn chng c th v quan h ca l cy vi mi trng trong vic duy tr sc
sng ca cy.
b) C th t tiu cho vn bn l : C th v mi trng hoc S nh hng ca
mi trng n c th sng,
2. Xc nh nhng ni dung ca mt n xin php ngh hc :
Vit n xin php ngh hc chnh l lm mt vn bn. to lp vn bn ny, cn
xc nh c cc ni dung sau :
- n thng gi cho gio vin ch nhim lp (hoc c th cho Ban Gim hiu nh trng
nu thi gian ngh hc qu di). Ngi vit n thng l hc sinh hoc sinh vin.
- Mc ch ca vic vit n l: bo co vic ngh hc v xin php c ngh hc.
- Ni dung c bn ca n thng c:
+ Tn h ca ngi vit n.
+ Nu l do ngh hc.
+ Thi gian xin ngh hc (bao lu?)
+ Li ha thc hin y cc cng vic hc tp trong thi gian ngh hc.
- Kt cu ca n (xem mu sau) :
(1) Quc hiu
(2) Ngy, thng, nm vit n
(3) Tn n
(4) H tn, a ch ngi nhn.
(5) H tn, a ch lp ca ngi vit n.
(6) Ni dung n (l do ngh hc, thi gian xin ngh, li ha)
(7) K v ghi r h tn
Vit mt l n:
Cng ho x hi ch ngha Vit Nam
c lp T do Hnh phc
Ngy 16 thng 4 nm 2006
n xin ngh hc
Knh gi: C gio ch nhim lp 10 A1, Trng THPT Hong Diu.
Tn em l : Nguyn Quang Vinh, hc sinh lp 10 A1.
24
I. Kin thc c bn
1. Tm tt :
Sau khi gip An Dng Vng xy dng xong Loa Thnh, trc khi ra v, thn Kim Quy
cn tng cho chic vut lm ly n thn. Nh c n thn, An Dng Vng nh bi
qun Triu khi chng sang xm lc. Triu cu hn M Chu cho Trng Thu, vua v
25
tnh ng . Trng Thu d M Chu cho xem trm n thn ri ngm i mt ly thn
mang v phng Bc. Sau , Triu pht binh nh u Lc. Khng cn n thn, An Dng Vng thua trn, cng M Chu chy v phng Nam. Thn Kim Quy hin ln kt ti
M Chu, vua chm cht con ri i xung bin. M Chu cht, mu chy xung bin
thnh ngc trai. Trng Thu mang xc v v chn Loa Thnh, xc lin bin thnh ngc
thch. V qu tic thng M Chu, Trng Thu lao u xung ging m cht. Ngi i
sau m c ngc trai, ra bng nc ging y th ngc trong sng thm.
2. Truyn thuyt l s kt hp nhun nhuyn gia yu t lch s v yu t t ng tng
hoang ng. N phn nh quan im nh gi, thi v tnh cm ca nhn dn v
cc s kin lch s v cc nhn vt lch s.
3. Truyn An Dng Vng v M Chu - Trng Thy l cu chuyn v bi kch mt nc
ca cha con An Dng Vng v bi kch tnh yu ca M Chu - Trng Thy. T cu
chuyn y, nhn dn ta mun rt ra v truyn li cho con chu cc th h sau bi hc
lch s v thc cao cnh gic vi m mu xm lc ca k th.
II. Rn k nng
1. Cc chi tit lin quan n nhn vt An Dng Vng:
+ An Dng Vng xy thnh nhng tht bi.
+ An Dng Vng c Ra Vng gip xy thnh v ch n thn.
+ Vua nh thng Triu ln th nht.
+ Vua ch quan khi Triu em qun nh.
+ Vua tht bi v chm cht M Chu.
a) An Dng Vng c thn linh gip bi nh vua c thc cao cnh gic,
sm lo vic xy thnh p ly v chun b v kh chng ngoi xm. Tng tng ra s
gip thn k ny, nhn dn ta t lng ca ngi cng lao ca nh vua v t ho v
vic xy thnh, ch n cng nh nhng chin cng trong s nghip nh gic gi nc
ca dn tc ta.
b) S tht bi ca An Dng Vng bt u t ch nh vua chp nhn li cu ha v
thm na cn cho Trng Thy v r. Trong s vic ny, An Dng Vng t ra m h
v bn cht ngoan c ca k th, t ra mt cnh gic. Hn na vic mt nc cn do nh
vua ch quan vo c v kh li hi nn khng phng khi qun gic tin cng.
c) Chi tit Ra Vng, M Chu v vic vua chm u con gi theo li kt n ca Ra
Vng c sng to ra nhn dn ta gi gm lng knh trng i vi v vua anh hng
dng cm con ngi sn sng hi sinh nhng tnh cm ring t gi trn kh tit v
danh d trc t nc non sng. N cng ph phn thi mt cnh gic ca M Chu,
ng thi cng l li gii thch "nh nhng" nhm xoa du ni au mt nc.
2. Nhng chi tit lin quan n vai tr ca M Chu trong bi kch mt nc ca ngi u
Lc:
- M Chu ngy ng cho Trng Thy xem trm n thn.
26
- Trn ng rt chy, nng cn rc lng ngng cho Trng Thy v qun lnh ui
theo.
S mt cnh gic ca M Chu l ch c tin em trao vo tay gic b quyt
chng gic gi nc ca quc gia. Hn th na khi hai cha con b tht bi, nng li v
b tnh cm lu m m ch ng cho gic khin cho hai cha con b ri vo con ng
cng tn.
Thc ra kin cho rng "M Chu lm vy l ch tun theo tnh cm v chng m
b qun ngha v i vi T quc v vic M Chu tuyt i nghe v lm theo
chng l ng nhin" l khng thuyt phc d chng ta bit M Chu l mt ngi v thi
phong kin. Khi dng truyn, tc gi dn gian cng ch mun nhn mnh s c tin v
ngy th ca M Chu, v th mi c bi hc gi nc cay ng, xt xa nhng thm tha
truyn n tn hm nay.
Phn kt truyn lin quan n ci cht ca M Chu th hin hai ci nhn t ng nh
tri ngc nhng li rt thng nht ca tc gi dn gian. M Chu b trng tr l mt dt
khot, r rng ca lch s. N xut pht t truyn thng yu nc v lng thit tha vi c
lp t do ca ngi Vit ta. Nhng M Chu li c "hi sinh" (ha thn vo ngc v ) bi
dn tc ta bao gi cng bao dung. Kt thc y th hin nim cm thng vi s trong
trng ngy th ca nng cng cha.
Cu chuyn ca M Chu qu ng l li nhn nh ca tc gi dn gian i vi th
h tr mun i trong vic gii quyt mi quan h gia tnh nh vi ngha nc, gia ci
ring vi ci chung.
3. C th ni Trng Thy l th phm trc tip gy ra bi kch ca nc u Lc v ci
cht ca hai cha con M Chu. Va l con, va l b ti, Trng Thy tun th tuyt
i theo mnh lnh ca Triu . Nhn kha cnh ny, Trng Thy ng l mt k th
ca dn tc.
Hnh nh "ngc trai - ging nc" l mt hnh nh p li va giu ngha. N l mt
s kt thc hon m cho mt mi tnh. Chi tit "ngc trai" chng thc c tm lng
trong sng ca M Chu. Chi tit "ging nc" c hn Trng Thy li l chi tit c dng ln
ha gii ni hi hn v cng v ti li ca nhn vt ny. Hnh nh "ngc trai - ging nc" vi vic ngc trai kia em ra trong nc ging ny li cng sng p hn cn ni ln
rng Trng Thy tm c li ha gii trong tnh cm ca M Chu th gii bn kia.
Nhn kha cnh ny Trng Thu li l mt k si tnh tht ng thng.
4. "Ct li lch s" ca truyn l vic An Dng Vng xy thnh C Loa v s thc v
s tht bi ca u Lc trc s xm lc ca Triu . Ci ct li y c dn gian lm cho
sinh ng bng vic thm vo nhiu s vic chi tit thn k nh chuyn xy thnh, ch
n; chuyn v ci cht ca An Dng Vng v ca M Chu; chi tit v Ngc trai ging nc. Chnh vic thm vo truyn cc chi tit thn k ny gip cho cu
chuyn thm hp dn v sinh ng. N cng th hin mt ci nhn bao dung ca nhn
dn ta vi cc nhn vt lch s v vi tt c nhng g xy ra.
5. Thc ra cch nh gi trong Trng Thu ch l k gin ip. Ngay c vic yu M
27
Chu cng ch l gi di hay Gia M Chu v Trng Thu c tnh yu chung thu
v hnh nh ngc trai ging nc ca ngi mi tnh u phin din v hi ht.
l nhng cch nh gi theo hng qu tuyt i ha mt mt ca vn .
C th nu kin: vic Trng Thy ly cp ly n thn v l ngi trc tip gy ra bi
kch mt nc ca u Lc v ci cht ca hai cha con An Dng Vng l mt iu ng
trch. Tuy nhin, tnh yu m Trng Thy dnh cho M Chu cng l chn tht v su
nng. Chnh v vy i vi nhn vt ny, chng ta thy va ng thng li va ng
gin.
2. An Dng Vng t tay chm u ngi con gi duy nht ca mnh. Cch x l ny
hon ton ph hp vi o l truyn thng ca dn tc ta. N th hin lng bao dung ca
dn tc i vi nhng a con lm li nhng bit ci u hi hn v chu ti. Trc t
nc, nhn dn, cch hnh x ca nh vua l y trch nhim. Th nhng v tnh nh, An
Dng Vng chc chn cng v cng au n. Vic cho hai cha con on t bn
nhau (khi cht) l ci kt hp tnh hp l v nhn hu ca nhn dn ta.
3. Truyn An Dng Vng v M Chu - Trng Thy, cho n tn ngy nay vn chim
c cm tnh ca ngi c. Ngi ta c truyn hiu v lch s, rt ra nhng bi
hc b ch cho mnh v cho con chu i sau. Nhng khng ch th, c truyn thuyt
ny, ngi ta cn mun hiu su sc hn bi kch ca mt mi tnh rt p trong lch
s.
Sc sng ca truyn thng An Dng Vng v M Chu - Trng Thy cn khi ngun
cho nhng cm hng thi ca. Cc tc gi nh T Hu, Trn ng Khoa... u c nhng
sng tc ly cm hng t tc phm ny. V d trong bi th "Tm s" rt trong tp th
"Ra trn" ca nh th T Hu, c on vit:
... Ti k ngy xa chuyn M Chu,
Tri tim lm l trn u.
N thn v trao tay gic,
Nn ni c m biu su...
Lp dn bi vn t s
I. Kin thc c bn
1. Lp dn bi vn t s l dng nn b khung cho cu chuyn m mnh s vit hay
s k.
2. Mun lp c mt dn tt cn d kin ti, xc nh cc nhn vt, s kin,
chn v sp xp cc s vic, chi tit tiu biu thnh ct truyn.
II. Rn k nng
1. Tm hiu on trch bi V truyn ngn Rng x nu ca Nguyn Ngc nm
c vn hnh thnh tng, d kin ct truyn
a) Trong vn bn, nh vn Nguyn Ngc k li cu chuyn v qu trnh suy ngh,
28
Uy-lt-x tr v
(Trch khc ca XXIII - -i-x)
I. Kin thc c bn
1. Tm tt on trch
Sau khi h c thnh T-roa, Uy-lt-x hi qun tr v qu hng. Chng phi lnh
nh gc bin chn tri mi nm ng ng m vn cha v ti qu nh. Chng b n
thn Ca-lp-x, v yu chng nn cm gi. Cm thng s phn Uy-lt-x, thn Dt sai
Hc-mt n lnh cho Ca-lp-x phi chng i. B bo nh chm b, chng dt vo
x Ph-a-ki, c cng cha N-xi-ca yu v nh vua tip i t t. Theo nh vua, Uy-ltx k li nhng chuyn li k, mo him trn bc ng gian trun phiu bt ca mnh
cng ng i : chuyn thot khi x s nhng tn khng l mt mt, chuyn thot khi
ting ht y quyn r ca cc nng tin c Xi-ren nguy him, Cm phc, nh vua cho
thuyn a chng v qu hng I-tc. V n nh, chng gi dng ngi hnh kht nn Pn-lp, v chng, khng nhn ra. tr li s thc p ca bn cu hn, P-n-lp thch ai
ging c chic cung ca Uy-lt-x v bn mt pht xuyn qua mi hai chic vng ru
th s ly ngi . Tt c bn cu hn u tht bi, Uy-lt-x xin c bn v chng
thng. Nhn c hi , cha con chng trng tr bn cu hn cng nhng gia nhn phn
bi.
2. on trch l cnh gp g ca hai v chng sau hai mi nm xa cch nhng n din ra
khng bnh thng m tr thnh mt cnh nhn mt. Trong cnh y cc nhn vt th
thch ln nhau tm v hnh phc. Cu chuyn l bi ca v v p tr tu v kht
vng hnh phc ca ngi Hi Lp. N nhc nh ta tnh cm gia nh bao gi cng rt cao
qu, thing ling.
II. Rn k nng
1. Cnh ny c th chia thnh hai phn: Phn mt t u n ngi km gan d
v phn hai l on cn li.
- on 1 (t u n xc cht ca bn cu hn v ngi git chng.), -ri-cl v Pn-lp : -ri-cl bo tin v thuyt phc P-n-lp.
- on 2 (t Ni xong, nng bc xung lu cho n con cng khng phi l ngi km
gan d), T-l-mc, Uy-lt-x v P-n-lp : Thi ca T-l-mc i vi vic m khng
chu tha nhn cha.
- on 3 (phn cn li), P-n-lp v Uy-lt-x : P-n-lp th thch Uy-lt-x, v chng
on t.
2. i thoi ca cc nhn vt trong cc on y th hin nhng sc thi tnh cm
ring: i thoi ca nh mu -ri-cl cho thy nim vui sng ca ngi y t trung thnh
31
Tr bi lm vn s 1
I. Yu cu chung
1. Thy r nhng u im v nhc im trong bi lm vn s 1.
2. T rt ra c nhng kinh nghim nng cao kh nng bc l cm xc chn thc
hoc suy ngh ca mnh trc mt s vt, s vic, hin tng i sng hoc trc mt nhn
vt, mt tc phm vn hc gn gi, quen thuc.
II. Hng dn chung
1. Tham gia hot ng cha bi theo hng dn ca thy (c) gio v t kim tra li bi
vit ca mnh theo gi sau :
34
- V xc nh yu cu cho bi vit :
+ Bi vit cn nu nhng cm xc, suy ngh chn thc trc s vt, s vic, hin tng
i sng hoc nhn vt, tc phm no ?
+ Bi vit hng ti ai, chia s cng ai ?
- V phng hng lm bi :
+ Bi vit cn nu nhng cm xc, suy ngh c th no ? Cn sp xp cc theo
trnh t no cho hp l ?
+ Cn phn tch, trin khai cc nh th no bi vit khng ngho nn, n
iu, kh khan ?
2. Lng nghe nhng nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca c lp, c k li li
ph, nhng li nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca mnh ; tham kho nhng bi
vit hay hoc nhng hay, li vn p m thy (c) gio biu dng.
3. Sot li cc li v din t cu, vit on, chnh t,
4. Ghi chp li nhng kinh bi hc rt ra c.
5. T vit li tng on hoc ton b bi vit ca mnh (nu cn).
Bi 6
Ra-ma buc ti
(Trch khc ca VI, chng 79 Ra-ma-ya-na)
I. Kin thc c bn
1. Tm tt
Cu chuyn din ra vng quc K-sa-la. Vua a-xa-ra-tha c bn ngi con trai do ba
b v sinh ra. Ra-ma l con c, hn hn cc em v ti c. Vua cha c nh nhng ngi
cho chng nhng v li ha vi b v th Ka-k-i xinh p nn y Ra-ma vo rng v
trao ngi li cho Bha-ra-ta, con ca Ka-k-i. Ra-ma cng v l Xi-ta v em trai Lc-ma-na vo
rng sng n dt. Qu vng Ra-va-na lp mu cp Xi-ta em v lm v. Mc qu vng d
d v p buc, Xi-ta vn kch lit chng c. c tng kh Ha-nu-man gip , Ra-ma
cu c Xi-ta. Nhng sau , Ra-ma nghi ng tit hnh ca Xi-ta v khng mun nhn li
nng lm v. chng t lng chung thu ca mnh, Xi-ta nhy vo la. Thn la bit
Xi-ta trong sch nn cu nng. Ra-ma v Xi-ta tr v kinh .
2. on trch l th thch cui cng ca Ra-ma v Xi-ta trn con ng tm v vi hnh
phc v danh vng. Bng li k chuyn giu kch tnh v ngh thut khc ha tnh cch
rt in hnh, tc gi cho chng ta thy c quan nim ca ngi n c i v ngi anh hng, v ng qun vng mu mc v v ngi ph n l tng trong x hi.
II. Rn k nng
1. C th ni, mn gp g gia Ra-ma v Xi-ta trong mt khng gian cng cng, gia
35
nng. Khi nng tnh li, nng nht quyt c tuyt tt c nhng hnh ng ca qu vng. L do m Xi-ta a ra qu tht l v cng sc so, c bit khi nhng s vic y li
c chng kin bi Ha-nu-man.
Khng thuyt phc c chng, cui cng, Xi-ta chn mt hnh ng quyt lit hn:
bc ln gin la. Hnh ng v li cu khn ca Xi-ta hng ti ng A-nhi cho thy
chng minh cho c hnh v phm tit thy chung, Xi-ta sn sng bc qua c mng sng
ca chnh mnh.
4. C th ni cnh Xi-ta np mnh cho la l mt cnh y kch tnh, va ho hng v
va rt bi thng. Chnh v vy n khin cho quan qun v dn chng ca c hai bn
cng nh anh em bn hu v cng xc ng ("Ai ny, gi cng nh tr au lng t rut...
Cc ph n bt ra ting ku khc thm thng. C loi Rak-sa-xa ln loi Va-na-ra cng ku
khc vang tri trc cnh tng "). Cnh Xi-ta bc ln gin la ng l biu tng tp trung
nht cho hnh mu ngi ph n l tng ca n thi c i.
Tm Cm
(Truyn c tch)
I. Kin thc c bn
1. Truyn c tch l nhng tc phm t s dn gian m ct truyn v hnh tng c
h cu c ch nh, k v s phn nhng con ngi bnh thng trong x hi c giai cp,
th hin tinh thn nhn o v lc quan ca nhn dn lao ng.
Truyn c tch c chia thnh ba loi: c tch v loi vt, c tch sinh hot v c
tch thn k. Truyn c tch thn k phong ph nht v chim s lng nhiu nht.
2. c trng ca truyn c tch thn k
- S tham gia ca yu t thn k l kh ph bin (tin, bt, s bin ho thn k,
nhng vt c php mu).
- Kt cu tng i thng nht: Dng kt cu ph bin l nhn vt chnh tri qua
nhng phiu lu, hon nn, th thch, cui cng t c nguyn ca mnh.
- Nhn vt chnh phn ln l nhng con ngi bnh thng.
- Mu thun, xung t gia nh v x hi c th hin di dng khi qut: u tranh
gia ci tt v ci xu, gia ci thin v ci c.
3. Tm Cm l truyn c tch tiu biu cho loi c tch thn k. Cu chuyn l cuc
u tranh v cng quyt lit gia ci thin v ci c. M con Cm tn nhn v c c
chim ot tt c nhng g thuc v Tm v hn na cn mun tiu dit Tm n
cng. Th nhng bng sc sng, sc tri dy mnh lit, bng c m v nim lc quan ca ngi lao ng, Tm ng ln chin u quyt lit vi ci c v ginh chin thng.
II. Rn k nng
1. Tm tt ct truyn
Tm v Cm l hai ch em cng cha khc m. Cha m mt sm, Tm vi d gh l m
ca Cm. D gh l ngi cay nghit, bt Tm phi lm lng rt vt v. Tri li, Cm c
nung chiu. Mt ln, khi i bt tm tp ngoi ng, c thng chic ym , Cm
la Tm, trt ht tp vo gi ca mnh. Tm khc, Bt hin ln bo Tm mang con
bng cn st li trong gi v nui ging. M con Cm bit chuyn, la Tm i chn
tru ng xa, bt bng git tht. Mt bng, Tm ngi khc th Bt li hin ra v bo
40
Ct ca, ct kt
Ly tranh chng ch
Ch khot mt ra
C th ni ngha chung nht ca qu trnh bin ha y l th hin sc sng mnh
lit ca Tm. Sc sng y khng th b tiu dit bi bt c mt th lc no. V n chnh
l nguyn nhn quan trng nht to nn chin thng cui cng ca nhn vt.
4. Bn cht ca mu thun v xung t trong truyn Tm Cm.
Mu thun v xung t trong truyn c tch ny trc ht l mu thun v xung t
trong gia nh ph quyn thi c i (mu thun d gh mu thun con chng).
Nguyn nhn bt ngun t vic k tha ti sn v hng nhng quyn li vt cht ca cc
thnh vin (con ci) trong gia nh. Truyn cng thp thong xut hin nhng mu
thun x hi (v quyn li v a v) nhng khng phi l ch o. ngha chung nht
ca tc phm tot ln t mu thun gia ci thin v ci c. l cuc u tranh gia ngi lng thin v nhng k bt lng.
5. Hnh ng Tm gii nc si git Cm, ly xc lm mm, gi cho d gh n gy
nhiu tranh ci v khng t ngi phn i cho rng hnh ng y lm mt i v p vn
ton ca nhn vt Tm. Thc ra phi hiu rng: trong truyn thng cm nhn ca dn
gian, ngi ta khng quan tm n tnh cht d man ca s vic. Theo quan nim "c gi
c bo" ngi ta ch ch n vic ci c b trng pht nh th no v vi mc ra sao.
Vi tc gi dn gian, kt cc ca m con Cm nh vy l thch ng, l ph hp vi nhng
g m m con m gy ra.
6. Nhng c trng ca th loi truyn c tch thn k c biu hin trong Tm
Cm:
- Ct truyn c s tham gia ca nhiu yu t thn k: nhn vt Bt, x ng c bng v
nhng ln bin ha ca nhn dn chnh.
- V kt cu, truyn c dng: nhn vt chnh phi tri qua nhiu hon nn cui cng
mi c hng hnh phc. y l mt trong nhng kiu kt cu kh ph bin ca loi
truyn c tch thn k.
- Truyn phn nh nhng xung t trong x hi thi k c s phn chia giai cp.
- Kt thc truyn c hu mang tnh nhn o v lc quan.
cch k cng" m cn phi pht huy tch cc kh nng tng tng v lin tng na. V nh,
chng ta s khng th cm nhn c cc hnh nh, m thanh rt c sc, rt th mng
trong on vn ca A. - nu khng c s quan st tinh t thy: trong m, ting
sui reo nghe r hn, m ao nhen ln nhng m la nh, nhng ting st sot vng
vng trong khng gian... Hay hnh nh "C gi nom nh mt ch mc ng nh tri, ni
c nhng m ci sao..." l sn phm ca tr tng tng. V nu khng c s lin tng
phong ph th khng th c c cnh "cuc hnh trnh trm lng, ngoan ngon ca
ngn sao gi ngh n n cu ln".
4. Chng ta c th d dng nhn thy, tnh cm, cm xc ca nhn vt "ti" trong
on trch Nhng v sao ny sinh t vic quan st k cng, chm ch cnh m. Mt
m sao huyn o v th mng, hn na v p hn nhin v ngy th ca c gi
chc chn lm lay ng tri tim giu cm xc v d rung ng ca chng trai. V r
rng chnh nhng tnh y lm cho on vn thm mt m v hp dn hn. Cho nn,
khng th ni biu cm khi t s, ch tm nhng cm xc, nhng rung ng trong
tm hn ngi k.
5. on vn k li cuc chin u gia am Sn vi Mtao Mxy trong s thi am Sn l
mt on vn c s dng nhiu yu t miu t v biu cm. C th ni nh cc yu t
ny m khung cnh cng nh din bin ca cuc chin hin ra c th sinh ng ti tng
chi tit trong s hnh dung ca ngi c. Cc yu t miu t (nhng hnh nh so snh
v von) v biu cm (cm xc ca cc nhn vt cng nh ca cng ng) lm cho cuc
chin u tr nn honh trng v d di. Cng t m hnh nh ngi anh hng cng
c nng bng hn ln.
6. Trong on vn trch t truyn ngn Lng qu thng ca C. Pau-tp-xki, ngi k
"k chuyn" bng quan st, tng tng v suy ngm. gip ngi c hnh dung r rt
hn, cm nhn thch th hn v p ca ma thu, nh vn khng miu t trc tip m
tng tng "nu nh c th ly ht ng v vng trn tri t em nh thnh mun vn
l cy rt mc tinh xo"; v suy ngm "nhng chic l nhn to n s rt th kch...".
Nhng cu vn y cng l nhn mnh v p t nhin ca ma thu nhng yu t miu t v
biu cm mang n cho chng ta mt cch cm nhn khc l lm v l th hn.
7. Vit bi vn t s c s dng cc yu t biu cm v miu t k v mt chuyn
i em li cho anh (ch) nhiu cm xc (mt ln v qu, mt chuyn tham quan
du lch).
Tham kho bi vit di dy (k v mt ln v qu ni).
Qu hng ti cng p v ng yu nh qu hng ca T Hanh. Cng c con sng
xanh bic v nhng hng tre rp mt nhng bui tra h. Ch tic ti sng qu
khng nhiu lm. Mi nm ti ch c v qu c mt ln v thng l nhng ngy h
oi bc. H nm nay cng vy, ti cng theo b m v thm qu ni. Th nhng chuyn
i nm nay bun man mc v nhi au hn.
Ch l cch ci ngy ti v qu trn hai thng, ni ti vnh vin ra i khi tri
t ny. Mi nghe ci tin d y, ti khc sut bui tra v nng nc i b m
44
ng b v tt c.
Tri hm nay nng v nng rt to. B m v ti b c ra khi m tre lng u oi
v mt mi. Con ng trc mt ti rng v xa tt. Nhng khng c i di nhng tn
tre lng i mt ti hnh nh c mi lc hoa ln
Nhn chung, y l mt bi tp m ta c th ch ng vit mt cch sng to, linh
hot, khng nn tun theo mt khun mu no. iu ng lu l khng c sa vo k
chuyn "sung" (cu chuyn ch gm cc s vic, chi tit tip ni nhau) hoc lc sang
kiu bi thun biu cm.
Bi 8
Tam i con g
Nhng n phi bng hai my
I. Kin thc c bn
1. V khi nim truyn ci
a) Truyn ci l nhng truyn dn gian ngn, c kt cu cht ch, kt thc bt ng,
k v nhng s vic, hnh vi tri t nhin ca con ngi, c tc dng gy ci, nhm mc
ch gii tr v ph phn x hi.
b) Truyn ci thng khai thc nhng mu thun tri t nhin nhng hnh ng kch
cm, rm i hay dt nt trong cuc sng. Truyn thng ngn nhng cht ch, t cc chi
tit rm r, mu thun pht trin nhanh v kt thc bt ng. Truyn ci mang ngha
gii tr v gio dc. Ngoi ting ci, n tp trung ph phn nhng thi h tt xu trong ni
b nhn dn, v th mi c kin cho rng, truyn ci khng ch l sn phm ca c
khi hi m cn l mt th v kh u tranh c dng ca nhn dn ta.
c) Truyn ci c hai loi: Truyn khi hi v truyn tro phng. Truyn khi hi ch
yu nhm mc ch gii tr (tuy nhin vn bao hm gi tr gio dc). Truyn tro phng
c sng tc vi mc ch ph phn. i tng ph phn phn ln l cc nhn vt thuc tng
lp trn trong x hi nng thn Vit Nam xa (nh: bn quan li bt ti, tham nhng). Cng
c kh nhiu truyn ci ph phn thi h tt xu trong ni b nhn dn.
2. V hai vn bn Tam i con g v Nhng n phi bng hai my.
Hai truyn ci ny u thuc loi truyn tro phng. i tng ca s ph phn l thy
dt ni ch v bn quan li tham nhng a phng.
Truyn Tam i con g hng s chm bim, kch vo nhng k "xu hay lm tt,
dt hay ni ch". Ci xu, ci dt cng che y cng d l ra, kch cm v ng c i hn
rt nhiu ln.
Truyn Nhng n phi bng hai my li ging nh mt mn kch ngn. Khai thc trit
s kt hp gia li ni vi c ch v vi li chi ch c o, truyn vch trn
hnh ng tham nhng trng trn ca thy l. ng thi, truyn cng ni ln tnh cnh
va bi hi, va ng thng, ng gin ca nhng ngi lao ng.
46
II. Rn k nng
1. Trong truyn Tam i con g, "ng thy" lin tip b a vo hai tnh hung:
- Thy i dy hc tr nhng "thy mt ch nhiu nt rc ri, khng bit ch g,
hc tr li hi gp, thy cung, ni liu...".
- Khi b ngi nh pht hin dy sai, thy ra sc bao bin chi ti v giu dt.
Trong ln th nht, "gii quyt tnh hung", "ng thy" nhm mt chn cch
ni liu. Hi c hn khi ngay sau , "ng thy" cn vin n th cng "chng
gim" mt cch h ha cho s dt nt ca mnh.
Trong tnh hung th hai, "ng thy" gii quyt bo cha cho mnh bng mt
ci "l s cn".
Qua ch hai tnh hung, ci bn cht "dt" ca thy c bc l r ra. Ci
mu thun tri t nhin nhn vt ny l dt >< khoe gii. Thy i dy hc m
dt n mc ci ch ti thiu trong sch cng khng bit, khng c c. Dt nh vy
m thy vn ham khoe gii (sau khi khn th cng, "thy ly lm c ch lm,
hm sau b v ngi trn ging, bo tr c cho to"). S hi c ca cu chuyn ln n
nh im khi thy , d bit mnh dy dt vn c nht quyt bao bin cho
mnh bng mt ci "l s cn" hon ton khng th tin tng c. Tt c nhng hnh
ng c gng "lp lim" ci dt ny, qu thc ch lm cho thy cng thm hi
hn thi.
2. Qua hnh nh thy trong truyn Tam i con g, truyn ph phn mt tt xu
trong ni b nhn dn, ph phn nhng ngi dt m khng chu hc hi, dt m c c
tnh che y s dt nt ca mnh. Tuy nhin ci ci trong truyn ngn ny ch yu vn
mang tnh cht gii tr - ci s ngy ng v liu lnh ca thy , ch cha ti mc ci
nhm kch v trit tiu i tng.
3. V truyn Nhng n phi bng hai my
a) Mi quan h gia Ci v thy l trc khi x kin l mi quan h c xp t ri
(Ci lt tin trc cho thy l nm ng). Ci c ngh l quan s cho mnh c kin nn
rt ung dung. Tuy nhin khng ng khi x kin, Ci li b thy l tuyn b nh mi roi. Ci
t th ch ng chuyn hon ton sang b ng v khng th ni tip c li no.
b) S c o ca cu chuyn chnh l s kt hp gia hai th "ngn ng". Ngn
ng bng li ni l ngn ng cng khai, ni cho tt c nhng ngi c mt nghe. Nhng th "ngn ng" bng ng tc th ch c thy l v Ci mi hiu c. Nu Ci xe ra
nm ngn tay v "ngm" ra hiu vi thy l l "l phi" th thy l p li nhanh
chng bng vic xe nm ngn tay tri p ln nm ngn tay mt, ni "l phi" kia c
nhn i. S th v c ngi c nhn ra khi tm thy si dy lin h thng sut gia: l
phi - nhng ngn tay v nhng ng tin.
ngha t co ca truyn chnh l ch: l phi i vi ngi x kin c tnh bng
tin. ng tin o l phi, tin nhiu l phi nhiu, tin t l phi t.
4. Li ni ca thy l cui truyn Nhng n phi bng hai my l mt s vn dng
47
- Li ni hi c ca cc nhn vt: Xin xt li, l phi v con m!(Ci ni). Tao bit
my phinhng n li phibng hai my! (li p ca thy l)
c) T hai truyn trn, c th khi qut my c trng chung ca th loi truyn ci:
- Khai thc nhng s vic, hnh vi, thi xu ca mt b phn i tng trong dn gian.
- Cha ng nhng mu thun tri quy lut t nhin v tim n nhng yu t gy ci.
- Dung lng ngn, kt cu lgc cht ch v kt thc bng nhng s vic hoc lin tng bt ng.
Vit bi lm vn s 2 : Vn t s
I. bi tham kho
1: K li mt truyn c tch hoc mt truyn ngn m anh (ch) yu thch
(v d: S Da, Bn qu, Nhng ngi sao xa xi).
2: Hy tng tng mnh l Xi- Mng, k li chuyn B ca Xi-Mng.
3: Sau khi t t ging Loa Thnh, xung thu cung, Trng Thu tm gp
li M Chu. Nhng s vic g xy ra? Hy k li cu chuyn .
II. Yu cu chung
1. Xem li ngha, c im chung ca phng thc t s v cch lm mt bi vn t
s ( hc THCS, trong sch Ng vn 6, tp mt).
2. Kt hp vi nhng kin thc hc bi trc v cch tm tt vn bn t s v chn
s vic, chi tit tiu biu trong vn bn t s vit bi.
III. Gi cch lm cc bi c th
1: K li mt truyn c tch hoc mt truyn ngn m anh (ch) yu thch
(V d: S Da, Bn qu, Nhng ngi sao xa xi).
Gi : Bi lm phi m bo va ng va ni dung ct truyn. K li cu
chuyn bng li vn ca mnh. Tuy nhin, trong khi k vn c th dn y nguyn cu
vn hoc li i thoi ca cc nhn vt trong tc phm. C th tham kho dn d i
y (k li truyn c tch S Da).
(A) M bi
- K gii thiu gia cnh b m S Da
- S ra i thn k v hnh nh d dng ca S Da.
(B) Thn bi
Ln lt k cc s vic sau:
- S Da i chn b cho nh Ph ng nhng t ng s rt kh khn nhng cu chn rt
gii.
49
- K li ni dung s vic.
+ S vic xy ra th no ?
+ Cch ng x ca mi ngi ra sao ?
V d : Vo gi kim tra, ti khng hc thuc bi nhng khng ni tht. Ti tm
l do chi quanh co (do m ti b m). Nh ng khng ng hm trc c c gi in
cho m trao i v tnh hnh hc tp ca ti. Nhng ngay lc y c khng trch pht.
gi th din cho ti, c mi ti cui gi li hi thm sc kho ca m ti
- K nim y li trong bn thn iu g? (Mt bi hc, thm yu qu ng
b, bn b, thy c hn).
(C) Kt bi
- Nhn mnh li ngha ca k nim y.
- T ho v hnh phc v c c ngi ng (b, cha m, bn, thy c) nh th.
Bi 9
Ca dao than thn
v ca dao yu thng, tnh ngha
I. Kin thc c bn
1. Khi nim ca dao
Ca dao l nhng bi ht dn gian. Khi nim ny t ca dao vo ng mi trng
din xng, ngha l khi y, li th v ln iu ca ca dao gn b cht ch vi nhau. Nhng
nu ta tch khi iu ht th ca dao l th v v vy ca dao cn c ngha l mt th
th dn gian.
Khi su tm, cc nh nghin cu thng ch ghi chp phn li th. Cng vy, khi hc
chng ta cng ch ch nhiu n phn vn t.
2. c im ca ca dao
V ni dung, ca dao phn nh tm t, tnh cm, th gii tm hn ca ngi lao ng.
N thng c biu hin thnh: nhng cu ht than thn, nhng cu ht yu thng tnh
ngha, nhng ting ci tro lng, chm bim...
V ngh thut, ca dao l sng tc tp th, v vy n kt tinh ngh thut ngn t ca
nhn dn. N c nhng c trng ring v th th, kt cu... (v d li so snh v von,
s lp i lp li cc hnh nh giu tnh ngh thut, li din t theo kiu cng thc...).
II. Rn k nng
1. Chm ca dao tr tnh gm hai ni dung ln c chia ra c th thnh cc nhm bi
sau:
- Ni dung than thn: bi 1, 2, 3 u ni v thn phn ngi ph n trong x hi xa.
53
d nhn ra. Trong khi ngh thut th ca vn hc vit thng mang du n ring ca
ngi ngh s - du n c trng ca tng tc gi.
8. C th k ra cc bi ca dao m u bng "thn em nh...":
- Thn em nh ht ma sa
Ht vo i cc, ht ra rung cy
- Thn em nh ht ma ro
Ht ri xung ging, ht vo vn hoa
- Thn em nh tri bn tri
Gi dp sng di bit tp vo u
- Thn em nh ming cau kh
K thanh tham mng, ngi th tham dy
- Thn em nh ging gia ng
Ngi khn ra mt, ngi phn ra chn.
Gi phn tch sc thi ngha ca cc bi ca dao :
- Hai bi u s dng cng mt hnh nh so snh : thn em - ht ma, ni ln ni
kh ca c gi khi s phn ca mnh (bun - vui, sng - kh) ch c th trng nh vo s
may mn m thi.
- Bi th ba ni ln thn phn nh b ti nghip ca ngi ph n trc nhng phong ba,
bo tp ca cuc i.
- Hai cu cui l li than ca ngi ph n khi gi tr v v p ca h khng c ngi
i quan tm v trn trng.
9. Mt s bi ca dao v ni nh ngi yu v v ci khn:
- Nh ai nh nh thuc lo
chn iu xung li o iu ln
- Nh ai ra ngn vo ng
Nh ai ai nh by gi nh ai?
- m qua ra ng b ao
Trng c c ln trng sao sao m
Bun trng con nhn ging t
Nhn i nhn hi nhn ch mi ai
Bun trng chnh chch sao mai
Sao i sao hi nh ai sao m.
- Gi khn, gi o, gi li
Gi i chng mng cho ngi ng xa
57
c im ca ngn ng ni
v ngn ng vit
I. Kin thc c bn
1. V khi nim ngn ng ni v ngn ng vit
Ngn ng ni l ngn ng m thanh, dng trong giao tip t nhin hng ngy ; trong
ngi ni ngi nghe tip xc trc tip vi nhau, c th thay phin nhau trong vai ni v
vai nghe.
Ngn ng vit l th ngn ng c th hin bng ch vit trong vn bn v c tip
nhn bng th gic.
2. Nhng c im ca ngn ng ni v ngn ng vit
a) Ngn ng ni
- Ngn ng ni rt a dng v ng iu : Ging ni c th cao hay thp, nhanh
hay chm, mnh hay yu, lin tc hay ngt qung. Trong ngn ng ni, ng iu l
yu t quan trng gp phn bc l v b sung thng tin.
- Trong ngn n ni, ngoi s kt hp gia m thanh v ging iu cn c cc ph ng tin b tr ngn ng khc nh : nt mt, nh mt, c ch, iu b, ca ngi
ni:
- T ng trong ngn ng ni c s dng kh a dng : c nhng lp t mang tnh
khu ng, c nhng t ng a phng, cc ting lng, cc bit ng, cc tr t, thn
t, cc t ng a y, Ngn ng ni hay dng nhng cu tnh lc (c khi lc ch
cn c mt t) nhng cng c khi cu ni rm r, c nhiu yu t d, hoc lp i lp
li ( nhn mnh hoc ngi nghe c iu kin tip nhn, lnh hi, thu o
ni dung giao tip.
- Ngn ng ni c sn sinh nhanh chng, tc thi, khng c s gt gia, suy ngm
hay la chn.
b) Ngn ng vit
- Ngn ng vit c sn sinh mt cch c chn lc, c suy ngh, nghin ngm v
gt gia k cng.
58
g, ng y, ci tt,...
- Miu t nhiu c ch iu b (km theo li ni) : y vai, ci (nc n), cong cn,
ngoi c, ton ton chy...
- Cc t h gi : ka, ny, nh ti i, ng y,...
- Cc t tnh thi : c khi... y, y, s g,...
Ngoi ra trong on trch cc nhn vt tham gia i thoi trc tip nn cn lin tc
thay phin i vai cho nhau.
3. a) Cn b t "trong" ( cu c ch ng) v t "th" ; thay t "ht " bng t nh
rt (p) hoc v cng,...
b) Thay t "vng ln" bng "qu mc thc t" (hoc t "vng" bng t "qu"), thay "v
ti v" bng "v cn c".
c) B t "st", thay t th (t th 2) bng t n. Tuy nhin cu ny cn cn phi
thay i c ni dung v cu tng i ti ngha.
Bi 10
Ca dao hi hc
I. Kin thc c bn
1. Nhng bi ca dao c gii thiu trong bi ny tiu biu cho ting ci gii tr, ting
ci t tro v ting ci chm bim, ph phn x hi.
2. Ting ci t tro (t ci mnh) l ting ci lc quan yu i ca ngi lao ng. H
ly chnh ci ngho ca mnh t tro mt cch hn nhin, hm hnh. D cuc sng
ngho hn nhng h vt ln sng mt cch lc quan bng cch "thi v ha" cuc sng
ca mnh.
3. Ting ci gii tr l ting ci ca nim lc quan yu i, l sn phm ca c hi c v tro lng ca nhn dn ta. Ting ci gii tr cng l mt cch qun i nhng
bn b lo u vt v ca cuc sng hng ngy.
4. Ting ci ph phn, chm bim l ting ci hng vo nhng thi xu trong mt b
phn qun chng nhn dn nhm kch, ci bin n hoc tiu dit n (nhng hng
ngi li nhc, ham n, nhng thy bi dm, nhng quan li bt ti, nhng ngi ph n
ng nh, trng hoa...).
Cc bi ca dao hi c u c cch khc ha nhn vt rt in hnh, s dng nhiu
yu t, chi tit ci iu ha, cch dng cnh rt bi tnh... to ra nhng nt hi c
hm hnh m chm bim su cay.
II. Rn k nng
1. C th sp xp bn bi ca dao thnh 2 nhm :
- Nhm ting ci t tro : bi s 1.
60
Li tin dn
(Trch Tin dn ngi yu truyn th dn tc Thi)
I. Kin thc c bn
1. V th loi truyn th
Truyn th l nhng tc phm t s dn gian bng th, giu cht tr tnh, din
t tm trng v suy ngh ca con ngi khi hnh phc la i v s cng bng x hi
b tc ot.
2. Truyn th Tin dn ngi yu
Tin dn ngi yu (Xng ch xon xao) l mt truyn th ni ting ca dn tc
63
Luyn tp Vit on vn t s
I. Kin thc c bn
1. V khi nim on vn
on vn l mt phn ca vn bn, c tnh t ch vit hoa li u dng n ch vit
hoa li u dng n ch chm xung dng (chm qua hng). on vn c tnh trn vn
v ni dung v hon chnh v hnh thc.
Trong vn bn t s, mi on vn thng c cu ch (cu cht). Cc cu cn li
c nhim v thuyt minh, miu t, gii thch... lm cho chnh c ni ln.
2. Cc loi on vn, ni dung v nhim v ca on vn trong vn bn t s
- Vn bn t s do nhiu loi on vn cu to nn : on m u, cc on thn bi
v on kt thc.
- Ni dung ca on vn : Ni dung ca on vn v cng phong ph. C on vn va
gii thiu nhn vt, va k s vic (on u truyn Tm Cm), c on vn miu t
65
tm trng nhn vt (on miu t cm xc ca ng Hai khi nghe tn lng mnh theo
gic), c on vn va k vic va th hin tm t, tnh cm ca nhn vt hay ca ngi
k chuyn (on Lo Hc gp ng gio khi va bn Cu Vng xong), c on li thin v t
cnh, t ngi, on i thoi, c thoi,...
- Nhim v ca on vn : Ngoi nhim v chung l u hng vo lm r ni dung, t tng, ch ca vn bn, mi on vn li c mt nhim v c th ring:
+ on m u : c nhim v gi dn, gii thiu vn .
+ Cc on thn bi : c nhim v gii thch, chng minh, nu cm ngh, bnh lun,
nh gi,... v vn .
+ on kt thc : cht li vn hoc c nhim v lin tng m rng, nng cao
ngha ca vn .
II. Rn k nng
1. Nhn xt v phn m u v phn kt thc truyn Rng x nu ca Nguyn Trung
Thnh :
a) Cc on vn th hin ng v r rng nhng d kin ca tc gi trc khi vit
truyn. Ni dung v ging iu ca cc on vn m u v kt thc:
- Ging nhau l : C on m u v kt thc u miu t cnh rng x nu. N to
thnh mt kt cu vng trn - m. Kt cu ny va m bo s cht ch v b cc, va
tp trung lm ni bt ch ca tc phm. Khng nhng th, kt cu kiu vng trn m cn gi cho ngi c nhng suy ngh lin tng "m rng vn ".
- Khc nhau : Hai on m u miu t cnh rng x nu c th sinh ng bng nhng
chi tit ngh thut gia sc to hnh nhm to khng kh cho cu chuyn v
dn dt, li cun ngi c. Trong khi on cui truyn ch yu miu t cnh rng x
nu m dn v bt tn nhm to cho ngi c cm gic v s bt dit ca rng cy v sc
sng mnh lit ca con ngi.
b) Qua vic tm hiu cc giai on sng tc tc phm Rng x nu ca nh vn Nguyn
Ngc, chng ta c th rt ra kinh nghim : trc khi vit hoc k chuyn cn suy ngh, d
kin trc phn m u v kt thc ca bi vn. C nh vy bi vn s c mt mch thng
nht, cht ch, r rng v li cun ngi c, ngi nghe hn.
2. Nhn xt v on vn k v cu chuyn hu thn ca ch Du :
Vy l ch c c v ng X, v ci lng qu b nh, ngho kh ca ch. Va t
chn ti con cao, con chn ngang my np nh lp xp, ch Du cht nhn thy
chn tri pha ng mt vng hng ng ln []. Mt on ngi o qun rch ri, nhng
nt mt ai cng h hi, t trong lng i ra. Ngi cm gy, k cm dao, cm kim, vc c
o ti vy ly ch. Ngi nng dn khn kh tng chy trn trong ci m en y
bng a nc mt []. C nn xc ng, ch Du dang rng i cnh tay nh mun m
ly mi ngi, ri nghn ngo ni :
- Cch mng thnh cng ri ! C dn tc ng dy ! B con i, chng ta hy ln
66
- Tnh truyn ming : Cc tc phm vn hc dn gian u gn vi qu trnh din xng. c im ny th hin rt r trong ca dao (gn vi li ht), s thi, c tch (gn vi
hnh thc k),... V d bi ca dao v "li dn ci v thch ci" (hc trong bi 9) thc cht
l li ht i p ca tp th trai gi trong ngy hi hoc trong mt bui sinh hot tp
th no .
- Tnh tp th : Ngha l ni n tnh v danh (tc phm l sn phm ca c cng
ng) v tnh d bn ca vn hc dn gian. Chnh vic tc phm vn hc dn gian
khng b "hn ch" v vic sa cha trong qu trnh truyn ming nn mi sinh ra cc
vn bn khc nhau ca cng mt tc phm (cc d bn: cc cu cao dao c m tp m
u l : Thn em nh).
- Tnh thc hnh : c trng ny th hin rt r trong cc bi ca nghi l, bi ht i
p giao duyn, cc bi h lao ng...
3. Vn hc dn gian Vit Nam gm nhng th loi chnh nh : thn thoi, s thi dn
gian, truyn thuyt, truyn c tch, truyn ci, truyn ng ngn, tc ng, cu , ca
dao dn ca, v, truyn th, cc th loi sn khu (cho, tung, ma ri, cc tr din
mang tch truyn).
4. Nhng c trng ch yu ca mt s th loi vn hc dn gian :
a) S thi (nht l s thi anh hng)
- Ni dung : cp ti nhng vn c ngha ln i vi i sng ca cng ng.
- c im ngh thut :
+ L nhng tc phm t s c quy m ln.
+ Hnh tng ngh thut honh trng, ho hng v sc mnh v tr tu.
+ Cu vn trng ip, ngn ng trang trng, giu hnh nh, giu nhp iu vi
nhng bin php so snh, n d v phng i c trng.
b) Truyn thuyt
- Ni dung : K b nhng s kin v nhn vt lch s (hoc c lin quan n lch
s) theo quan im nh gi ca dn gian.
- c im ngh thut :
+ L nhng tc phm vn xui t s c dung lng va phi.
+ C s tham gia ca nhng chi tit, ca cc s vic c tnh cht thing ling k o
(cc nhn vt thn, cc vt k o c php l hay nhng s bin thn).
c) Truyn c tch
- Ni dung :
+ L nhng cu chuyn k v s phn ca nhng con ngi bnh thng hay bt hnh
trong x hi (chng trai ngho, ngi thng minh, ngi em, ngi i , chng ngc,)
+ Th hin tinh thn nhn o v s lc quan ca ngi lao ng.
69
- c im ngh thut:
+ L nhng tc phm vn xui t s.
+ Ct truyn v hnh tng u c h cu rt nhiu.
+ C s tham gia ca nhiu yu t k o hoang ng (nhn vt thn : bt, tin, ph
thu, cc vt thn k o nh cy a thn, ci thm bay, hoc nhng s bin ho k
o,).
+ Thng c mt kt cu quen thuc : Nhn vt chnh gp kh khn hon nn cui
cng vt qua v c hng hnh phc.
d) Truyn ci
- Ni dung : Phn nh nhng iu kch cm, rm i trong x hi, nhng s vic xu
hay tri vi l t nhin trong cuc sng m c tim n nhng yu t gy ci.
- c im ngh thut : Dung lng ngn, kt cu cht ch, mu thun pht trin
nhanh, kt thc bt ng v c o.
g) Truyn th
- Ni dung : Din t tm trng v suy ngh ca con ngi khi hnh phc la i v s
cng bng x hi b tc ot.
- c im ngh thut :
+ Truyn th l nhng tc phm t s dn gian bng th nn n va c tnh cht t
s (c ct truyn) va giu tnh cht tr tnh.
+ Thng s dng nhng hnh nh so snh, v von, cc bin php ip t, ip c
php (ip cu) nhn mnh .
+ L nhng tc phm c dung lng ln (Tin dn ngi yu c hn 1800 cu th).
5. Bng tng hp cc th loi vn hc dn gian
Truyn dn
Cu ni dn
gian
gian
Th ca dn gian
Sn khu dn
gian
Thn thoi, c
tch
truyn thuyt,
ng ngn, s thi
Tc ng,
cu
Ca dao - dn
ca, v
70
Cho, tung hi
Kiu
nhn vt
c im
ngh
thut
Hnh nh
Ngi anh
S dng
cuc sng
x hi Ty
hng k
th php so
v m c
Nguyn
v, cao
snh phng
S thi anh
pht trin
giai on
p, giu
i, trng
hng
cng
tin giai
l tng
ip to ra
ng ngi
cp, tin
s honh
Ty
dn tc
trng, k
Th loi
Mc
ch
sng tc
Ghi li
Hnh
thc
lu truyn
Ht - k
Ni dung
phn nh
Nguyn xa
Truyn
thuyt
Th hin
K - din
K v cc
Nhn vt
C s tham
thi ,
xng (dp
s kin,
lch s
gia ca
cch nh
l hi)
nhn vt
c truyn
nhng chi
gi ca
lch s c
thuyt ha
tit, ca
nhn dn
tht nhng
(An
cc s vic
i vi cc
ng Vng,
c tnh
s kin v
khc x
M Chu,
cht thing
cc nhn
qua h cu
Trng
ling k o
vt lch s
tng
Thy)
(cc nhn
t-
D-
ng
vt thn,
cc vt
k o c
php l hay
nhng s
bin thn)
Th hin
Xung t
Ngi con
Truyn
nguyn
x hi, cuc
ring, ngi
khng c
vng c
u tranh
con t, ng-
tht, kt
m ca
gia thin
i bt
cu theo
nhn dn
v c. Gia
hnh, ngi
kiu
trong x
chnh
ngho, m
ng
Truyn
hi c giai
ngha vi
d gh...
thng,
c tch
cp
gian t
nhn vt
chnh tri
qua cc
chng
khc nhau
trong cuc
i
Truyn c-
Mua vui,
Nhng
Kiu nhn
Truyn
gii tr
iu tri
vt c thi
ngn gn,
chm
t nhin,
h tt xu
tnh
71
bim, ph
nhng thi
(hc tr
hung bt
phn x hi
h tt xu
giu dt,
ng, mu
nhm gio
trong x hi
thy l
thun pht
dc trong
tham
trin
ni b
tin...)
nhanh v
nhn
kt thc
dn,
t ngt
hoc ln
gy
n, t co
ci
giai cp
thng tr
7. a) Ca dao than thn thng l li ca ngi ph n trong x hi phong kin xa. Thn
phn ca h thng b ph thuc vo nhng ngi khc trong x hi, gi tr phm cht ca
h khng c ngi ta bit n v trn trng. Thn phn y thng c so snh nh: c u
gai, tm la o, ht ma, ming cau kh, ci ging...
Ca dao yu thng, tnh ngha cp n tnh bn cao p, tnh yu i la (vi
nhng cung bc phong ph nh nh thng, hn gin...), tnh cm gia nh, tnh ngha
thy chung ca con ngi trong cuc sng,...
Ca dao yu thng thng gn vi nhng biu tng nh ci khn, chic cu,... v y l
nhng vt, nhng ni m nam n thng c nhiu k nim. Ci khn l k vt lun i
cng ngi con gi. N mang theo hi m ca ngi yu. Cn chic cu l ni nam n hn
h tm s.
Ca dao tnh ngha cn thng s dng nhng c l nh cy a, bn nc, con thuyn,
gng cay, mui mn... V l nhng hnh nh va gn gi, quen thuc vi ngi
bnh dn va biu tng cho s chia li, ch i hay cho nhng c mun, kht khao v s
thy chung tnh ngha ca con ngi.
Trong ca dao hi hc, ting ci t tro l ting ci hm hnh, hn nhin v t nhm "thi
v ha" cuc sng ngho kh ca mnh. N l ting ci tip sc ngi ta vt ln hon
cnh. Trong khi ting ci ph phn x hi c mc ch u tranh x hi mnh m hn.
N hng vo nhng thi h tt xu trong ni b hoc ln n giai cp thng tr ti tin, tham
lam,... Ting ci ph phn c nhiu mc : nhc nh, giu ct, kch, ph nhn,...
C th nhn xt rng ca dao hi c l sn phm ca tm hn lc quan yu i ca ngi lao ng. N ny sinh ngay t trong cuc sng vt v, khn kh v bn b lo toan ca
ngi nng dn.
b) Cc bin php ngh thut thng s dng trong ca dao :
- Thng lp li cc m thc m u : thn em, em nh, c kia, c g,...
- S dng nhiu cc m tp biu tng : gng cay - mui mn, con , bn i, ngn
n, tm khn, ci cu,...
- S dng ph bin cc bin php so snh, n d, cng iu, tng phn i lp.
72
H cu
Vi nhng
Tnh cht
Kt qu
Bi hc rt
s tht
thnh bi
chi tit
ca bi
ca bi
ra
lch s
kch g?
hoang -
kch
kch
ng k o
no?
Cuc xung
Bi kch
Thn Kim
D di,
Mt tt c : Cnh gic
t gia
tnh yu
Quy, ly n
quyt lit
An Dng
v ton
- Tnh yu
Vng v
kch gia
Trai ging
din
Triu
nh,
nc, Ra
thi k u
quc gia)
vng r nc
- Gia nh
- t nc
gi nc,
khng th
ch quan,
khng nh
d c tin
73
Lc (theo
dn An D-
lch s nc
ng Vng
ta)
xung bin
Truyn
Tam i con
g
Anh hc tr
"dt hay ni
ch"
Nhng
phi
i tng ci
(Ci ai?)
n
bng
hai my
Ni dung
ci (Ci ci
g?)
Tt "giu dt"
ca con ngi
Tnh
hung
gy ci
Lung cung
khi khng
bit ch "k"
Tm bi hi
t lt
Thy l Ci
kch ca vic
tin hi l
v Ng
hi l v n
m vn b
hi l
nh (Ci)
Cao tro
ting ci a ra
Khi anh hc
tr ni: "D
d l ch con
cng..."
Khi thy l
ni: "... Nhng
n li phi...
bng hai
my!"
Tr bi lm vn s 2
I. Yu cu chung
1. Thy r nhng u im v nhc im v ni dung v hnh thc ca bi vit, nht
l vic chn s vic, chi tit, kt hp t s vi cc yu t miu t, biu cm.
2. T rt ra c nhng kinh nghim nng cao kh nng vit bi vn t s.
II. Hng dn chung
1. Tham gia hot ng cha bi theo hng dn ca thy (c) gio v t kim tra li bi
vit ca mnh theo gi sau :
- V xc nh yu cu cho bi vit :
+ Bi vit cn k cu chuyn no ?
+ Bi vit hng ti ai, k cho ai ?
- V phng hng lm bi :
+ Bi vit cn k c nhng s vic, chi tit tiu biu no ? Cn sp xp cc vic,
chi tit theo trnh t no cho hp l ?
+ Cn kt hp k vi t v biu cm nh th no bi vit khng ngho nn, n
iu, kh khan ?
+ B cc bi vit hp l cha ? Cc on c kt ni vi nhau nh th no ?
2. Lng nghe nhng nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca c lp, c k li li
ph, nhng li nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca mnh ; tham kho nhng bi
vit hay hoc nhng hay, li vn p m thy (c) gio biu dng.
3. Sot li cc li v din t cu, vit on, chnh t,
4. Ghi chp li nhng kinh bi hc rt ra c.
5. T vit li tng on hoc ton b bi vit ca mnh (nu cn).
Bi 12
I. Kin thc c bn
1. Hai b phn ch yu cu thnh nn vn hc trung i Vit Nam l vn hc ch Hn
v vn hc ch Nm. Trong qu trnh pht trin hai b phn ny khng i lp nhau m
b sung hon thin ln nhau.
2. Vn hc trung i Vit Nam c chia thnh bn giai on ln theo s pht trin v t
duy ngh thut, v ni dung, th loi v ngn ng vn hc :
- Cc giai on vn hc t th k X - th k XIV, t th k XV - ht th k XVII, t duy
ngh thut chu s chi phi mnh m ca quan nim : vn d ti o, thi d ngn ch.
Cm hng ch o ca vn hc l cm hng yu nc. Th loi vn hc ch yu tip thu t
Trung Quc (t th k XV mi c nhng sng tc bng ch Nm tiu biu v c gi tr).
- Hai giai on sau, t th k XVIII - na u th k XIX v giai on na sau th k
XIX, t duy ngh thut c s phn bit vn vi s, trit. Vn hc gn vi hin thc cuc
sng nhiu hn. Cm hng ch o l cm hng nhn vn, cm hng v con ngi. Cc
th loi vn hc dn tc v vn hc ch Nm u pht trin vt bc v c nhng thnh
tu ln.
3. Ch ngha yu nc, ch ngha nhn o, cm hng th s l nhng c im ln
v ni dung ca vn hc trung i Vit Nam.
4. Tnh quy phm v s ph v tnh quy phm, khuynh hng trang nh v xu hng bnh
d, tip thu v dn tc ho tinh hoa vn hc nc ngoi l nhng c im ln v ngh
thut ca vn hc Vit Nam trung i.
II. Rn k nng
1. Nhng im chung v nhng im khc nhau ca hai b phn vn hc ch Hn v
vn hc ch Nm :
- im chung :
+ Pht trin trn c s vn t ca ngi Hn.
+ u tch cc phn nh nhng vn trong i sng x hi, tm t, tnh cm ca
con ngi thi trung i.
+ u c c nhng thnh tu rc r v kt tinh c nhng tc phm xut sc.
- im khc :
+ B phn vn hc ch Nm ra i mun hn.
+ Thnh tu ca vn hc Nm ch yu l th (vn hc ch Hn c thnh tu ln c
hai mng th v vn xui).
2. Bng khi qut tnh hnh pht trin ca vn hc Vit Nam thi trung i :
Giai on
vn hc
78
Ni dung
Ngh thut
S kin vn hc,
tc gi, tc phm
T th - Ni dung - Vn hc ch
k X - yu nc
Hn.
ht th
- Cc th loi
k XIV
tip
thu
t
Trung Quc
Chiu di (L Thi
T), Sng ni nc
Nam, Hch tng s
(Trn Quc Tun), T
lng (Phm Ng Lo)...
- Vn hc mang ho
kh ng A.
T th
k XV ht th
k XVII
- Ni dung - Vn hc ch
yu nc.
Hn, ch Nm
- Ni dung pht trin vi
th s (hin nhiu th loi
thc,
ph phong ph.
phn)
T th - Nhn o
k XVIII - ch ngha
na u
th k
XIX
Bnh Ng i co,
Qun trung t mnh
tp (Nguyn Tri),
Truyn k mn lc
(Nguyn D), th
Nguyn
Bnh
Khim...
Vn xui, vn
vn, vn hc
ch Hn v
ch Nm u
pht
trin
mnh
Chinh ph ngm,
Cung
on
ngm
khc, Truyn Kiu,
th H Xun
Hng, Cao B Qut,...
Hong L Nht thng
ch (vn xui)...
Lc Vn Tin, Vn t
ngha s Cn Giuc
(Nguyn
nh
Chiu), Th Nguyn
Khuyn, T Xng,
Nguyn
Quang
Bch...
T lng
(Thut hoi)
Phm Ng Lo
I. Kin thc c bn
1. Ho kh ng A
Ho kh ng A l ho kh i Trn (ch ng v ch A trong ting Hn ghp li thnh
ch Trn). Cm thut ng ny t lu c dng ch ci khng kh oai hng, ho
sng ca thi Trn (thi k m chng ta c nhng chin cng lng ly khi c ba ln u
nh tan s xm lc ca gic Nguyn- Mng).
Ho kh ng A l ch ci kh th hng hc ca nim vui chin thng, ch ci kht
khao mang tnh thi i m ai ai cng mun gp sc dng xy hay dang tay bo v
cho s vng bn mi mi ca non sng t nc mnh.
Ho kh ng A t x hi i vo th vn tr thnh s kt tinh cho nhng biu hin cao
p ca lng yu nc. C khng t tc phm ni ting mang hi th ca Ho kh ng A :
Thut hoi (T lng) ca Phm Ng Lao, Tng gi hon kinh s (Ph gi v kinh) ca Trn
Quang Khi, Hch tng s vn ca Trn Quc Tun,
2. T lng l mt bi th ngn nhng li mang m du n ca c mt thi (du n v
m hng ca ho kh ng A). Bi th l mt bc tranh k v, honh trng bi v p
ca hnh tng ngi anh hng v quc hin ngang, lm lit vi l tng v nhn cch ln lao.
Bi th cng l v p ca thi i vi kh th ho hng mang tinh thn quyt chin v
quyt thng.
II. Rn k nng
1. So snh cu th u trong nguyn tc ch Hn vi cu th dch, ta thy hai t
"ma gio" cha th hin c ht ngha ca hai t "honh sc". "Honh sc" l cm
ngang ngn gio m trn gi non sng. T ngha ln m hng, t "honh sc" u to
ra cm gic k v v ln lao hn.
Trong cu th u ny, con ngi xut hin trong bi cnh khng gian v thi gian
u rng ln. Khng gian m theo chiu rng ca ni sng v m ln theo chiu cao
ca sao Ngu thm thm. Thi gian khng phi o bng ngy bng thng m o bng
nm, khng phi mi mt nm m my nm ri (cp k thu). Con ng i cm cy trng
gio (cng o bng chiu ngang ca non sng), li c t trong mt khng gian, thi
gian nh th th tht l k v. Con ngi hin ngang y mang tm vc ca con ngi v
tr, non sng.
2. Cu th Tam qun t h kh thn ngu c hai cch hiu : Th nht, ta c th
82
hiu l ba qun kh mnh nut tri tru. Nhng cng c th gii thch theo cch khc,
vi cch hiu l: Ba qun hng mnh kh th t sao Ngu. C th ni qun i nh Trn
mnh c v tr v lc, khng nhng n c c y binh hng tng mnh m cn c
nhng v i tng qun tr dng song ton (nh: Trn Quc Tun, Trn Quang Khi, Phm
Ng Lo, Trn Nht Dut). V th tht khng qu khoa trng khi ni: ci kh th y
ng l sc lm i thay tri t.
3. T lng l bi th ni ch. l ci ch ca nhng bc nam nhi trong thin h. Chnh
v th, mn "n cng danh" m nh th ni n y va l kht vng lp cng, lp
danh (mong li ting thm, s nghip cho i) va c "cha hon thnh ngha v
i vi dn, vi nc". Theo quan nim l tng ca trang nam nhi thi phong kin th cng
danh c coi l mt mn n i phi tr. Tr xong n cng danh mi hon thnh ngha v
vi i, vi dn, vi nc. phn cui ca bi th, tc gi vn "thn" v mnh cha c nh
V Hu Gia Ct Lng, ngha l vn mun lp cng lp danh gip nc gip i.
4. Trong cu th cui, ni "thn" th hin v p nhn cch ca ngi anh hng.
Phm Ng Lo "thn" v cha c c ti nng mu lc nh V Hu Gia Ct Lng (Khng Minh i Hn) gip dn cu nc, thn v tr v lc ca mnh th c hn m nhim v
khi phc giang sn, t nc cn qu bn b. Ni thn ca Phm Ng Lo cng l nhng
day dt ca Nguyn Tri hay ca Nguyn Khuyn sau ny. l nhng ni thn c gi tr
nhn cch - ni thn ca nhng con ngi c trch nhim vi t nc, non sng.
5. Ngi xa ni "Quc gia lm nguy, tht phu hu trch". Cu ni y qu rt ng vi
tinh thn ca bi th "T lng". c nhng dng th ho hng kh th, ta c th cm
nhn rt r v p sc vc v ch ca nhng trang nam nhi thi i nh Trn. m hng
anh hng ca ca thi i do nhng con ngi y to nn v cng chnh m hng y tn ln
v p anh hng ca h. H t b li sng tm thng, ch k, sn sng chin u
v hy sinh cho s nghip cu nc, cu dn. Tinh thn v ch ngoan cng ca nhng con
ngi y s vn mi l l tng cho ngh lc v s phn u ca tui tr hm nay v mai
sau.
Cnh ngy h
(Bo knh cnh gii bi 43)
Nguyn Tri
I. Kin thc c bn
1. Nguyn Tri (1380 1442) hiu l c Trai, qu gc ti lng Ngi (Chi Ngi), huyn Phng Sn, l Lng Giang (nay thuc huyn Ch Linh, tnh Hi Dng). ng mt ngy 19 9
1442, tc 16 thng Tm nm Nhm Tut, nin hiu i Bo th ba, trong v n L Chi Vin
(tc v n Tri Vi, huyn Gia Lng, nay thuc Bc Ninh), v n tru di tam tc oan khc
ni ting trong lch s Vit Nam. ng l nh vn ho, nh th ln ca dn tc, ng i m
u cho sng tc th Nm Vit Nam. Cnh ngy h l mt trong nhng bi th c
sc trong tp Quc m thi tp, mt tp th Nm c xem l c nht.
83
2. V Quc m thi tp
- L tp th Nm sm nht cn li n hm nay. N l mt bng hoa ngh thut u
ma ca th ca Ting Vit.
- V ni dung, Quc m thi tp phn nh v p con ngi Nguyn Tri (l tng nhn
ngha ; lng yu nc, thng dn ; tnh yu thin nhin, qu hng, con ngi, cuc sng,).
- V ngh thut, tc gi Quc m thi tp vn dng mt cch thnh thc th th tht
ngn ng lut ca Trung Quc. Tuy nhin, c ch Nguyn Tri li chen vo mt s cu th
lc ngn thch hp (mt s ph cch trong sng to ngh thut ca nh th).
2. Bi th Cnh ngy h th hin v p c o ca bc tranh ngy h v v p
tm hn yu thin nhin, yu i, yu nhn dn, t nc ca Nguyn Tri. Bi th mang
v p bnh d, t nhin, c s an xen cu lc ngn (su ch) v bi th tht ngn
(by ch).
II. Rn k nng
1. Mch cm xc ca bi th :
T th thi, thanh thn pha sc thi bt c d, c phn chn ngn n hng khi,
phn chn l mch cm xc ca Cnh ngy h.
2. Bc tranh ma h :
Cnh ngy h hin ra tht p, y sc sng vi nhng chi tit c th, sinh ng :
tn ho xanh thm che rp, thch hu bn hin nh cn phun mu , sen hng trong ao
ngt mi hng, ting lao xao vng li t lng chi, ting ve nh ting n vang di ln. Bc
tranh cho thy sc sng sinh si, ro rc khp ni ni.
3. Ngh thut s dng t ng :
Miu t cnh ngy h, tc gi s dng cc ng t, tnh t, t ly giu sc gi hnh
tng v cm gic. cu 2, 3, 4, 5, 6 l cc t : n n, ging, phun, , tin, lao xao,
dng di. T n n gi t sc xanh thm ca tn ho lp lp, lin tip tun ra, ging rng
ra ; t phun gi s ni bt, bt mt ca mu hoa lu ; tin (ngt, nc) gi t sc lan
to ca hng sen ; t lao xao, dng di o ln trc ch c, cm ve lm ni bt m sc
rn rng, rm ran rt ring ca ma h. Di ci nhn ca tc gi, nhng s vt vn tnh tr
nn ng. Chuyn tnh thnh ng, s cm nhn cnh ngy h ca nh th bc l r
tnh yu s sng sinh si, ci ng ca thin nhin, cnh vt phn nh ci ng trong
lng ngi.
4. Nhp iu v tit tu giu sc gi t :
Bc tranh ngy h sinh ng khng nhng c gi t bng hnh nh mu sc, m
thanh, s chuyn ng tinh t ca s vt m cn th hin nhp iu, tit tu. Vi
c im v s cu (8 cu), cch gieo vn (cui cc cu 1, 2, 4, 6, 8), li i ngu
hai lin gia (cp cu 3 4, 5 6) th vn thy y l bi th tht ngn bt c. Nhng
bi th c mt s im khc so vi tht ngn bt c ng lut :
- Cu 1 v cu 8 ch c su ch nn chng thnh nhng cu c lp, khng gn vi
84
5. Tm s ca nh th :
Sc thi ca cnh vt trong bc tranh v s sng ma h cho thy tm trng phn
chn trc v p ca cuc sng ph v ci tnh ti ca cuc sng nhn dt thun tu,
qua bc l nim quyn luyn, thit tha ln vi cuc i. Ni lng ca nh th i vi
i, vi cuc sng nhn dn hin ra r nt hai cu cui bi. ng ni n cy n
ca Ngu Thun vi mong c thanh bnh, no cho mun dn. Nim tha thit, gn b vi
i c c th bng nim mong mi giu cho nhn dn. Ngay c trong khng gian
nhn dt, thc nhp th, gip i lun thng trc trong tm hn Nguyn Tri.
6. Cnh v tnh trong bi th c kt hp hi ho. T cnh ngy h, bi th l mt bc
tranh trn y sc sng. Sc sng ca s vt trong trong bc tranh t cnh ma h cng
th hin cm xc, nim yu i trong tm hn nh th. Cnh gi cm xc, cm xc chi
phi ci nhn v ti hin cnh vt.
Tm tt vn bn t s
I. Kin thc c bn
Tm tt vn bn l mt vic lm ph bin. c c mt vn bn tm tt tt, trc
ht, cn xc nh mc ch tm tt r rng ( ghi nh, gii thiu vi ng i khc
hoc lm dn chng trong bi vn ngh lun vn hc...), v nm vng cch thc
tm tt.
1. Mc ch, yu cu tm tc vn bn t s
a) Mc ch : Trong cuc sng, vic tm tt vn bn t s phc v nhiu mc ch
khc nhau. Thng chng ta tm tt d dng ghi nh, hiu v nh gi ni dung
vn bn. Cng c khi tm tt ghi chp lm ti ti liu, lm dn chng trong bi vn
hoc k li cho ngi khc nghe, minh ho cho mt kin no ca mnh.
85
Vit Bi lm vn s 3 : Vn t s
(Bi lm nh)
I. bi tham kho
1. Cy lau chng kin vic nng V Nng ngi bn b Hong Giang than th mt
mnh ri t vn. Vit vn bn k li cu chuyn theo ngi th nht hoc ngi th ba
(m rng truyn Chuyn ngi con gi Nam Xng ca Nguyn D).
2. Hy ho thn vo nhng que dim k li cu chuyn theo din bin v kt
thc truyn ngn C b bn dim ca An-c-xen (hoc din bin s vic tng t nhng
c kt thc khc).
3. Ti tn l Oanh Lit. Ci tn ny cu ch t cho ti nh nhng trn u oanh
lit ca ti trn cc si chi trong lng. Vy m gi y, cu ch b ri ti chy theo
nhng tr chi mi
Da theo nhng li tm s trn, anh (ch) hy vit mt truyn ngn theo ngi k th
nht k v s phn v ni nim ca mt con g chi b b ri.
4. Sng tc mt truyn ngn ( ti t chn mang ngha x hi) c tc dng
thit thc i vi tui tr hin nay.
II. Hng dn chung
1. Suy ngh k v ti m mnh s vit, sao cho th hin c cu chuyn vi
ngha su sc nht. D kin ct truyn cho bi vn.
2. Lp dn cho bi vn (trnh by cc s vic, chi tit theo b cc ba phn), c th
vit nhp on M bi, on k mt s vic quan trng v on Kt bi.
3. Nn tp trung vit lin mch. Vit xong cn c li b sung, sa cha ,
on, cu, dng t, chnh t,
III. Gi cch lm mt s bi c th
1. V 1
y l m rng s vic v ngha ca truyn Chuyn ngi con gi Nam Xng.
89
Bi 14
Nhn
Nguyn Bnh Khim
I. Kin thc c bn
1. Nguyn Bnh Khim (1491 1585) ngi lng Trung Am, huyn Vnh Li, Hi Dng
(nay thuc Vnh Bo, Hi Phng), tng thi trng nguyn. Lm quan c tm nm, ng
dng s xin chm mi tm k lng thn nhng khng c chp nhn. Sau ng xin v tr
s qu nh, t t tn hiu l Bch Vn c s, dng am Bch Vn, lp qun Trung Tn,
m trng dy hc. Tc phm ca Nguyn Bnh Khim gm c tp th ch Hn Bch Vn
am thi tp, tp th Nm Bch Vn quc ng thi, tp sm k Trnh Quc cng sm k,
2. Bao trm trong th Nguyn Bnh Khim t khi v tr s qu nh l cm hng
thanh nhn, t ti, gn b vi t nhin, khng t tng bon chen ph qu. Cm hng y c
th hin bng ngn t gin d, t nhin m c ng, giu v. Bi th Nhn trch tp
th Nm Bch Vn quc ng thi tp l mt trng hp tiu biu.
3. Vi li th t nhin, gin d m giu v, bi th Nhn th hin c mt cch su
sc ci th v ngha trit l trong li sng nhn dt m tc gi la chn. l quan
nim sng nhn l ho hp vi t nhin, gi ct cch thanh cao, vt ln trn danh li.
II. Rn k nng
1. Ni bt trong bi th l hnh nh ngi tr s n c nhn dt. Nhn vt tr tnh
ny xut hin trong li th vi nhng chi tit v cch sng, cch sinh hot v quan nim
sng : t cuc t trng cy, o c, cu c ; chn ni vng v, khng thch ni n ;
n ung, tm tp thoi mi, t nhin ; coi ph qu ta gic mng.
2. m hng hai cu th u gi ra ngay ci v thung dung. Nhp th 2/2/3 cng vi
vic dng cc s t tnh m (mt, mt, mt) trc cc danh t mai, cuc, cn cu
cho thy ci ch ng, sn sng ca c Trng i vi cuc sng in d, v cn nh l cht
ngng ngo trc thi i.
3. C th thy v p gin d, t nhin ca bi th vic la chn t ng, ging
iu. Cc t ng nm na, dn d c s dng kt hp vi cch cu to cu th nh li khu
ng t nhin to ra nt ngh thut c o cho bi th. ng nh nhn xt ca Phan
Huy Ch : Vn chng ng t nhin ni ra l thnh, khng cn gt gia, gin d m linh
hot, khng mu m m c v, u c quan h n vic dy i.
4. S i lp gia Ta di v Ngi khn trong cu 3 4 mang nhiu hm : va
khng nh s la chn phng chm sng, cch ng x ca tc gi, va th hin
sc thi tro lng, thi ma mai i vi cch sng ham h danh vng, ph qu. Theo
, ci di ca ta l ci ngu di ca bc i tr, vi tr tu ln, thu trit l thnh suy,
vong tn ca cuc i, sng thanh thn, nhn dt, thun l t nhin. Cho nn, ni ta
chn l ni vng v, ngha l ni c th tnh ti, sng an nhn, khng c tranh ginh
t li theo s thch ca ta. Cn ngi khn m chn n chn lao xao, ngha l ni
91
s v cuc sng v s thch c nhn. N cng ng thi th hin mt quan nim nhn
sinh c o ca nh th.
Bi th m u bng nhng ngn t tht v cng gin d:
Mt mai, mt cuc, mt cn cu
Th thn du ai vui th no.
l cuc sng ca Nguyn Bnh Khim, ca c Trng. N thun hu v thanh khit
bit bao. Cu th a ta tr v vi cuc sng cht phc nguyn s ca ci thi "nc ging
o, cm cy rung". Cuc sng t cung t cp m vn ung dung ngng ngo trc thi
i. Hai cu u cn l ci tm th nhn tn, thong dong. Nhp cu th nghe nh nhn
vt tr tnh ang nh nhng m bc: mt... mt... mt...
n hai cu lun nh th li tip tc nhn thm mt cht tnh iu thn qu na
ngi c cm nhn thc s c ci vui ca "cuc sng nhn":
Thu n mng trc, ng n gi,
Xun tm h sen, h tm ao.
Vn l nhng ngn t gin d, vn l nhng hnh nh ngh thut dn d, i thng,
vy m hai cu th ca Nguyn Bnh Khim "sang trng" bit bao. N chng nhng
khng gi ra v g khc kh m cn tot ln ton b v thanh cao. Thanh cao trong cch n
ung sinh hot v c trong ci nim thch th khi c ha mnh vo cuc sng thin
nhin.
Cuc sng ca Nguyn Bnh Khim l th, rt gin d, rt t nhin m vn thanh cao
v th v v cng.
Nu ch c bn cu th miu t v cuc sng, chng ta c th ngh ngay n
hnh nh mt bc danh nho ang mun lnh i. Th nhng tr v vi hai cu thc,
chng ta s hiu hn ci quan nim "lnh i" ca nh th:
Ta di, ta tm ni vng v
Ngi khn, ngi n chn lao xao.
Vy ra, Tuyt Giang phu t v vi thin nhin l thot ra khi vng danh li, thot ra
khi chn nhiu nhng y nhng ganh t, bon chen. Hai cu th din bng ni ngc.
V th n to cho ngi c mt lin tng tht hm hnh, su cay. Cu th ng l tr
tu sc so ca mt bc i quan - tr tu nhn ra ci khn v ci di tht s i.
Hai cu th kt khp li bng mt phong thi ung dung t ti:
Ru n ci cy, ta s ung
Nhn xem ph qu ta chim bao.
Hai cu th chng bit ang v cnh i hay tin cnh. nhn vt tr tnh
cng khng bit ang tnh hay m. Tt c c ha cng lm mt di ci nhn quan t tng
v thng tu ca nh th.
93
I. Kin thc c bn
1. c Tiu Thanh k nm cui Thanh Hin thi tp, tp th ch Hn ca Nguyn
Du. Bi th c lin h vi Tiu Thanh k trong Tiu Thanh truyn vi nhn vt Tiu Thanh,
mt ngi ti hoa bc mnh.
2. Vi ngh thut sng to ngn t, hnh nh hm sc cao , bi th th hin ni
bt tm trng xt thng, day dt ca Nguyn Du i vi ni oan ca nhng ngi ti hoa
bc mnh.
II. Rn k nng
1. Tiu Thanh c sc, li c ti (th ph vn chng) th nhng cuc i ca nng li
gp qu nhiu bi kch (phi lm l, b dp vi, trc tc b t d dang). S phn hm hiu,
au kh ca nng chnh l l do khin Nguyn Du cm thng chia s. ng thi cng t
bi kch ca Tiu Thanh, nh th suy ngh v nh mnh nghit ng ca nhng ngi c
ti vn chng, ngh thut.
2. Trong cu th dch, ch "ni hn" (ni hn kim c tri khn hi) cha din t c
ht ngha ca hai t "hn s". Vy mi hn "c kim" y ngha l g? l mi
hn ca ngi xa (nh Tiu Thanh) v ngi thi nay (nhng ngi ph n "hng nhan bc
mnh" ang sng cng thi vi Nguyn Du, thm ch c nhng con ngi c ti nng th
ph nh nh th Nguyn Du na). H u l nhng ngi gp bao iu khng may
trong cuc sng. T , nh th ca chng ta cho rng: C mt thng l v cng nghit
ng l ng tri lun bt cng vi nhng con ngi ti sc. S bt cng y u ch
n vi ring ngi ph n ti hoa bc mnh Tiu Thanh m cn l ni hn ca bao ngi
(nhng Khut Nguyn, Ph, Nguyn Tri, Nguyn Du...). Ni hn y t hng trm nm
nay u c g thay i. Bi vy n nh mt cu hi ln khng li p c treo l lng
gia khng trung n "ng tri" cng "khng hi c".
3. Gi tr nhn bn c sc ca bi th l ch Nguyn Du t ra vn v
quyn sng ca ngi ngh s. T s thng xt v ng cm vi Tiu Thanh, nh th
mun gi gm s trn trng ca mnh n nhng ngi ngh s ni chung - nhng ch
nhn ca nhng gi tr tinh thn. By t s cm thng chia s vi h l mt du hiu tin
b trong ch ngha nhn bn ca Nguyn Du. Tnh thng yu v s quan tm ca nh
th lc y vt qua nhng gii hn v khng gian v thi gian. N khng ch l s quan
tm chia s vi nhng con ngi bt hnh (nhng cnh i cm, rch o) m hn th na
cn l s thng yu v trn trng con ngi ni chung.
4. C th chia bi th thnh bn phn, mi phn li c vai tr ring trong vic th hin
ch ca bi th.
Hai cu th u l hai cu t cnh m k vic. T quang cnh hoa ph Ty
94
ngn ng khc nh phong cch ngn ng khoa hc, phong cch ngn ng hnh chnh,
phong cch ngn ng ngh thut...
II. Rn k nng
1. Tm hiu cc c trng ca phong cch ngn ng sinh hot qua on trch Nht k
ng Thu Trm.
a) Nhng hnh vi v t ng th hin tnh c th ca phong cch ngn ng sinh hot :
- a im v thi gian ca "li ni" : Trong mt cn phng gia khu rng vo lc
m khuya.
- C ngi ni, mc ch ni (nhn vt Th t nh vi mnh).
- C cch din t c th: t h gi (i), nhng li t nh (ngh g y), li t trch
(ng trch qu).
b) Nhng yu t ngn ng th hin tnh cm xc :
on trch l li ca mt nhn vt nhng tnh cm c biu hin qua nhiu ging:
- Ging th th tm tnh (suy ngh v hin ti, lin tng n tng lai).
- Ging trch mc, gic gi.
c) Nhng yu t ngn ng th hin tnh c th :
on trch c mt ging iu ring d nhn (ging tm tnh c trng ca nht k):
gm nhiu t ng i thoi ni tm. Qua ging ni, c th on c y l mt ngi
chin s tr tui ang sng trong hon cnh chin tranh.
d) Ghi nht k rt c li cho vic pht trin vn ngn ng, nht l pht trin vn t
vng v cc cch din t mi.
2. a) Phong cch ngn ng sinh hot th hin trong cc cu ca dao :
Cu :
Mnh v c nh ta chng
Ta v ta nh hm rng mnh ci.
- Tnh c th : Cu ca dao l li nhn vt "ta" ni vi "mnh" v ni nh nhung, bn
rn. Hon cnh ni rt c th l vo mt m chia tay gi hi. Ngn t c s dng trong
cu ca dao ny kh thn mt v dn d (mnh, ta, chng, hm rng).
- Tnh cm xc : Cu ca dao th hin rt r cm xc bn rn, luyn lu, nhung nh.
Nhng t ng biu hin trc tip nhng cm xc ny l: Mnh... c nh ta, ta nh...
- Tnh c th : Li tm tnh trong cu ca dao ny c th cho ta phng on y l
li ca cc chng trai c gi. Nhng ngi c tnh vi nhau sau nhng m ht hi. Li
ni c c im ring chn tht, mnh m nhng vn t nh v su sc.
Cu:
Hi c ym trng la xa
96
Li y p t trng c vi anh.
- Tnh c th: Khc vi cu ca dao trn, cu ny l mt li t tnh trong lao ng.
Cu ca dao l li ca mt anh thanh nin nng dn ni vi mt c gi qua ng. Hon
cnh ni l mt bui lao ng, gn vi hot ng c th (p t trng c). Ngn ng
giao tip trong cu cng l nhng li ni sung s, bnh dn: li h gi (Hi c), li miu
t c tnh tru a (ym trng la xa).
- Tnh cm xc : Cu ca dao l li chng trai ni vi c gi, c th hiu l li t tnh
nhng cng c th hiu l li a ct (c kin cho rng y l li ch giu nhng c
gi nh giu li lao ng).
- Tnh c th : Cu ca dao gn vi hnh nh mt chng trai lao ng mnh bo, vi
nhng ngn t va thn mt va vui a nhng cng va t nh sc so.
b) Li ni hng ngy khi c a vo th lc bt thng l c la chn k cng, tuy
khng qu cu k nhng vn phi ph hp vi hon cnh ni, vn phi m bo v mt ni
dung din t v gi tr thm m ca li th. ng thi li ni hng ngy khi a vo th
lc bt cn phi tun th cc quy tc v nhp iu, vn iu v tun th s hi ha
v mt m thanh.
V d : Chuyn li ni thnh th:
- Con i cun t cng tri
M khng i ht mt li ht ru.
- Mun n bng sng mm kho
Th v ng Thp n cho thm.
3. on trch ny l mt on i thoi trong s thi, tuy c m phng phong cch ngn
ng sinh hot nhng vn c im khc nhau : on vn ny c rt nhiu yu t d tha so
vi li ni trong ngn ng hng ngy nh cc t : , pha bc, pha nam, nh giu,
nghn chim s...
S lp li ca cc yu t d ny gip duy tr ci mch nhp iu cho on thoi v duy
tr cho ci khng kh ca s thi. Nu lc i nhng yu t d ny th on s thi nu trn
s khng khc g mt on thoi trong phong cch ngn ng sinh hot.
Bi 15
Vn nc
(Quc t)
Php Thun
I. Kin thc c bn
1. Php Thun (915 990) khng r tn tht v qu qun, l mt nh s thuc dng
thin Nam phng, tng gi nhng cng vic c vn quan trng di triu L.
97
Co bnh, bo mi ngi
(Co tt th chng)
Mn Gic Thin S
I. Kin thc c bn
1. Mn Gic thin s (1052 1096) tn l L Trng, sinh thi c Thi hu v vua rt
trng dng.
2. Co tt th chng (nhan do ngi i sau t) l mt bi k. K l mt th vn
98
ca Pht gio dng truyn b gio l Pht php. K c vit bng vn vn, nhiu bi c
gi tr vn chng nh cc bi th.
3. Co tt th chng l mt trit l pht gio nhng cng l mt quan nim nhn sinh.
Bi th th hin cm gic tic nui thi gian. Thi gian tri i, tui gi n, con ngi
khng th sng v ngha. Con ngi vi lng yu i c mt ci nhn rt lc quan v
cuc sng.
II. Rn k nng
1. a) Bn cu th u ni ln quy lut ho sinh ca t nhin, ca con ngi; hoa cng
nh con ngi khng bao gi ng yn, bt bin. S sng lun l mt vng quay lun hi.
Nu o ngc v tr cu th th hai ln u th mc d vn ni ln c quy lut
tun ho bin i nhng s l nhn s vn ng theo quy lut xun ti xun qua,
hoa ti hoa rng, ch khng theo quy lut sinh trng pht trin t nhin (xun qua ri
xun ti, hoa rng ri hoa ti).
b) Cu ba v cu bn ni ln quy lut ca i ngi - quy lut : sinh, lo, bnh, t theo
quan nim ca o Pht. Con ngi cng vi thi gian tri th tui tr s qua i v tui gi
t n. Tui gi n trn u m thi gian th khng ngng tri chy (trc mt vic
i mi). V th cuc i con ngi trong khonh khc c khc g o nh. Hai cu th c
cht bng khung nui tic v thi gian ca v tr th v thu v chung cn thi gian
ca i ngi th ngn ngi.
2. Trong hai cu th cui, tc gi mn vic miu t thin nhin m ni n mt quan
nim trit l trong Pht gio ; khi con ngi gic ng o (hiu c chn l v quy lut)
th c sc mnh ln lao, vt ln trn c l sinh dit thng thng. Thin s c o tr v vi
bn th vnh hng, khng sinh, khng dit nh nhnh mai kia c ti bt k xun tn.
Theo cch gii thch ny ni dung tc ca hai cu th cui khng h c cht g mu
thun vi nhau.
3. Bi th th hin rt r lng yu i vi ci nhn lc quan ca nh th. Nim yu
i, nim lc quan ti sng y c th hin qua cch ni khng nh, qua cc hnh tng
thin nhin mang v p ti tn, gi ln s cm nhn v s sng sinh si v bt dit. Quy
lut ca cuc i l sinh t sinh nhng bi th m u bng xun tn v kt thc
bng mt nhnh mai ti. l mt cch nhn lc quan.
Li k c vit khi nh th au bnh nhng n vn tot ln s bnh thn yu i, xut
pht t mt th trng tinh thn kho mnh, y bn lnh, t n t ti ung dung.
4. Trong quan nim ca ngi xa, hoa mai l loi hoa chu c ci gi rt ca ma
ng. Trong sng tuyt lnh, mai vn n hoa, bo hiu cho ma xun n. Hoa mai tng
trng cho v p thanh cao, tinh khit vt ln trn hon cnh kh khn, th thch, gian nan.
Hnh tng hoa mai v th tng trng cho sc sng bt dit ca con ngi.
Hng tr v
(Quy hng)
99
I. Kin thc c bn
1. Nguyn Trung Ngn (1289 1370) t l Bang Trc, hiu l Gii Hin, ngi lng Th
Hong, huyn Thin Thi (nay l n Thi, Hng Yn), Hong gip nm 16 tui, tng lm
n chc Thng th. ng li Gii hin thi tp.
2. Bi th Hng tr v l bi th th hin lng yu nc v nim t ho dn tc su
sc ca tc gi. Tnh yu y th hin bng ni nh qu hng v s gn b tha thit vi
cuc sng ht sc bnh d qu nh. Ni nh qu da dit thi thc tc gi quay v d
ang sng sung sng gia chn phn hoa.
II. Rn k nng
1. Ni nh qu hng lun l cm xc thng trc ca ngi li khch. iu ng lu l
bi th ny, ni nh y c gi ln bng nhng hnh nh v cng quen thuc: cy du gi
l rng, nong tm va chn, la tr bng sm thoang thong hng thm, cua ang lc
bo... Tt c nhng hnh nh ny u rt giu sc gi bi n gn b mu tht vi cuc
i ca mi con ngi, nht l vi nhng ai sinh ra v ln ln nng thn.
2. Th vn trung i ni nhiu n lng yu nc v ngi ta cng c nhiu cch khc
nhau biu t iu ny. Vi bi th "Quy hng", ci tnh i vi t nc, non sng c
thm mt cung bc na - l ni lng ca k li hng. Quy hng m u bng ni nh
qu da dit ca ngi li khch. Nhng n khng c ni bng nhng ngn t trc tip m l
bng nhng hnh nh dn d quen thuc i vi mi chng ta. Xa qu c ai khng xc
ng khi ngh v nong tm, rung du, ngh v nhng rung la vi nhng bng la
mi tr hoa hng a thoang thong hay ngh v mt ba canh cua gin d m ngon
ngt n kh phai.
Tnh yu qu hng ca tc gi khng ch biu hin qua ni nh m cn th hin qua
ci kht khao c quay v. Sng sung sng ni t khch, m vn lun nh n qu hng
(vng qu tuy ngho nhng khng bao gi thiu tnh yu thng, lng v tha nhn hu v
s chn tnh). S c o ca bi th chnh l ch, nhng tnh cm ln lao (lng yu
nc, nim t ho dn tc) li c th hin bng nhng hnh nh th gin d, chn thc,
mc mc v rt i i thng.
Ti lu Hong Hc
tin Mnh Ho Nhin i Qung Lng
(Hong Hc lu tng Mnh Ho Nhin chi Qung Lng)
L Bch
I. Kin thc c bn
1. L Bch (701 762), t Thi Bch, nguyn qun tnh Cam Tc, ln ln T Xuyn,
Trung Quc. L Bch l mt trong hai nh th ni ting nht i ng. ng l mt nh th
lng mn ln, c nhiu bi th ni ting vit v ti thin nhin, chin tranh, tnh yu,
tnh bn. m hng ch o trong th ng l ting ni yu i, lc quan, ho phng.
100
Cm xc ma thu
(Thu hng)
Ph
I. Kin thc c bn
1. Ph (712 770) t T M, ngi huyn Cng, nay thuc tnh H Nam, Trung Quc.
Sng vo thi t nc Trung Quc trin min trong cnh lon li, mc d Ph c lm vi
chc quan nh trong mt thi gian ngn song gia nh ng cng lm vo tnh cnh
phiu bt, c cc. Ph l nh th hin thc ln nht, khng ch ca i ng, m ca
c lch s th ca c Trung Quc.
2. Thu hng l bc tranh ma thu hiu ht v cng l tm trng bun lo ca nh th.
Ni lo y bt ngun ni bun ca tc gi khi ng chng kin cnh t nc kit qu v s
tn ph ca chin tranh. Bi th cng l ni lng ca k xa qu, l ni ngm ngi, xt xa
cho thn phn ca k tha hng lu lc.
3. Bi th ny cn tiu biu cho mt s c im ngh thut ca th ng nh :
ngh thut "t cnh ng tnh", ngh thut xy dng cc mi quan h ng nht v t ng ng.
II. Rn k nng
1. C th chia bi th thnh hai phn (4 cu trn v 4 cu di). Chia nh vy bi hai
phn ny c tnh c lp nht nh (4 cu trn thin nhiu hn v t cnh, 4 cu di li
thin nhiu hn v t tnh). Ni dung ca bn cu th trn l miu t cnh ma thu m
105
Trnh by mt vn
I. Kin thc c bn
1. Trnh by mt vn l mt k nng giao tip quan trng trong nh trng v
trong cuc sng hng ngy.
2. trnh by c tt, trc ht cn tm hiu nm chc i tng. Sau xc
nh ti v chun b cng bi ni.
3. Khi trnh by cn ln lt tin hnh cc cng vic : bt u (tm th, t th, li
cho) ; ln lt trnh by cc ni dung chnh mt cch lgic v li cun ; cui cng l phn
kt thc v li cm n ngi nghe.
bi ni t c hiu qu nh mun, ngi trnh by nht thit phi ch n cc
yu t nh : khu ng giao tip, m thanh li ni, c ch, iu b,...
II. Rn k nng
V d : Yu cu trnh by v ch : "Thi trang v tui tr".
1. Chun b
a) Xc nh cc ti nh ca vn trn
- Thi trang truyn thng vi tui tr ngy nay.
- Cch n mc ca gii tr hm nay.
- Trang phc vi v p duyn dng ca ngi ph n,...
b) Chn ti
Hc sinh chn ty mt ti (trn y) hoc c th ngh ra mt ti khc (vn
nm trong phm vi ca vn ).
c) Lp cng
- Trnh by nhng g ?
- Cc c sp xp ra sao ?
- T h thng , lp cng cho bi vn.
Di y l dn cho ti "Trang phc vi v p duyn dng ca ngi ph n".
(1) Trang phc l ngi bn ng hnh thy chung vi con ngi, c bit n quan trng
v c ngha nhiu hn vi ngi ph n.
- Con ngi c nhiu nhu cu trong cuc sng, trong cm n, o mc l nhu cu
thit yu nht.
- Trang phc lm p con ngi c hnh thc ln ni dung (th hin qua quan nim v
cch thc n mc).
107
Lp k hoch c nhn
I. Kin thc c bn
1. Lp k hoch c nhn gip ta ch ng tin hnh cng vic t kt qu.
2. lp c k hoch c nhn cn nm c yu cu, ni dung cng vic v qu thi
gian hin c.
3. Bo k hoch c nhn cn th hin r mc tiu, ni dung cch thc v thi gian
tin hnh hon thnh cng vic. Li vn din t cn ngn gn, sc tch, th hin di
dng cc mc ln nh c nh s hoc nu cn thit c th k vo bng.
II. Rn k nng
1. Tin hnh lp k hoch n tp mn Ng vn cho nhng ngy ngh hc gia k
(tham kho lp k hoch di y).
111
K hoch n tp mn Ng vn
H v tn: Nguyn Tun Anh
T: 4
Lp: 10A1
1. Mc tiu phn u
- Bao qut ton b kin thc
- Lm bi thi tt
- t loi kh gii mn vn.
2. Ni dung v k hoch n tp (dng cho nhng ngy ngh).
Ni dung n
tp
Vn
Ting Vit
Lm vn
14h - 17h30'
19h - 21h30'
21h45' - 22h30'
22h30' - 23h
Th hai-k ca Ba-S
I. Kin thc c bn
1. Mt-su- Ba-s (1644 1694) sinh trng trong mt gia nh v s o Xa-mu-rai
thnh ph U-e-c, Nht Bn. Cc tc phm ca ng li kh nhiu, sau ny c su tp li
trong Ba Tiu tht b tp. ng l bc thy ca th hai-c Nht Bn. Th ng mang tnh
cht n s, tao nh, c liu, trm lng, u bun, nhng khng chn chng, bi lu hay on
112
i.
2. Th hai-k l th th vo loi ngn nht th gii, ch c 17 m tit (mt s bi
nhiu hn mt cht), ngt nhp thnh 3 on, theo th t thng l : 5 m- 7 m- 5
m). Mi bi th hai-k u c mt t th nht nh v thng ch ghi li mt phong
cnh vi vi s vt c th, trong mt thi im nht nh, t khi gi ln mt
cm xc, mt suy t no .
II. Rn k nng
1. V bi 1
Ba-s qu Mi-. ng ln - c mi nm mi v thm li qu. Nhng ri Ba-s i m
li thy -, thy - thn thit nh qu hng mnh.
Bi th ny th hin tnh cm gn b thn thit vi ni mnh ang .
2. V bi 2
Ba-s kinh Ki--t t thi tr, khi cn l chng thanh nin. Sau ln - . 20
nm sau, cui i ng tr li, nghe ting chim quyn ht m m vit bi ny.
Chim quyn ht
kinh
m nh kinh
Trong vn hc Trung Quc, chim Quyn gn vi in tch Vua Thc b mt nc. Tuy
nhin y cc nh nho c dch ra thnh chim cuc v n cng xut hin vo u h,
thng ku rt bun v cn ng m vi ch quc (nc).
Nht Bn, chim quyn l chim h-t-t-ghi-su thng ku vo u h, n khng ht
khi tri p m ht khi tri xm ti, vo m trng, sau khi tri ma, ting ku rt tha
thit. V th n thng c dng ch s thng tic thi gian, c bit l th hin ni
bun v s v thng. Ba-s tr v kinh sau 20 nm, nghe ting quyn m nh kinh
nm no l th.
3. V bi 3
Nm 40 tui, Ba-s lm mt cuc du hnh n Kan-sai gn qu nh. V n nh
th ng hay tin m mt. Ngi ta a li cho ng di vt l mt m tc bc. ng au n vit
nn bi th ny.
Ni xt xa au n ca nh th c th hin git l nng hi ri xung bn tay
ang cm m tc ca ngi m khut. Qu ng (t ch ma) ca bi th l sng thu.
Ln sng thu y l git l nh sng, hay mi tc ca m bc nh sng, hay cuc i
nh git sng, ngn ngi v thng, Sng tc l tan ho, to nn hnh tng th m o,
a ngha.
4. V bi 4
Trong Du k Phi thn ng ni vit nm 1685, Ba-s k chuyn mt ln i ngang
qua cnh rng ng bng nghe thy ting vn h. Ting y gi ng nh n ting khc ca
113
mt em b b b ri trong rng.
Ting h no n
Hay ting tr b b ri than khc?
Gi ma thu ti t
Nht, ngy xa vo nhng nm mt ma c nh khng nui ni con phi b con vo
rng. Thm ch cn ang tm git a tr na. Nghe ting vn h m Ba-S li lin tng
n ting ngi. Ting vn hay chnh l ting tr con khc tht. Trong gi ma thu hay
ting gi ang than khc cho ni au ca con ngi.
5. V bi 5
Bi th ny Ba-S sng tc khi i du hnh ngang qua mt cnh rng, ng thy mt ch
kh nh ang lnh run ln trong cn ma ma ng. Nh th tng tng thy ch kh ang
thm c c mt chic o ti che ma, che lnh.
Hnh nh ch kh n c trong bi th gi ln hnh nh ngi nng dn Nht Bn,
gi hnh nh nhng em b ngho ang co ro trong cn lnh. Bi th th hin tnh thng
yu su sc ca nh th i vi nhng kip ngi ngho kh.
6. V bi 6
Bi th ny miu t cnh ma xun. Quanh h Bi-wa c trng rt nhiu hoa anh o.
Mi khi gi thi, cnh hoa anh o li rng l t nh my. Cnh hoa hng nht, mong manh
rng xung mt h lm cho mt h gn sng. Cnh tng y th hin s tng giao ca cc
vt trong v tr. Trit l su xa nhng li c th hin bng nhng hnh tng gin d, nh
nhng. chnh l cm thc thm m ca bi th.
7. V bi 7
Bi th ra i trong mt ln Ba-s leo ln ni thm chnh in cha Riu-sa-kuji. Ting ve l thanh, l vt. Nhng trong cnh u tch, vng lng ca chiu t, khi tt
c u im ng ht li c th nghe c ting ve rn r nh nhim vo, nh thm vo .
Lin h c o, k l m khng h khoa trng.
8. V bi 8
Bi th ny vit -sa-ka (nm 1694). y l bi th t th ca ng. Trc , ng
thy mnh yu lm ri, nh mt cnh chim sp sa bay khut vo chn tri v tn.
Nhng c cuc i Ba- S l cuc i lang thang phiu bng, lng du. V th ngay c
khi sp t gi ci i, ng vn cn lu luyn lm, vn cn mun tip tc cuc i - i
bng hn mnh. V ta li nh thy hn Ba- S lang thang trn khp nhng cnh ng
hoang vu.
Lu Hong Hc
(Hong Hc lu)
Thi Hiu
114
I. Kin thc c bn
Hong Hc Lu l cm xc ca con ngi khi i din vi ci p, l ni su kt ng
v hoi c hay v nh qu hng, xc nh mt ci g tht r rng trong Hong
Hc Lu qu l rt kh. Phi chng v th m ngi ta u cho rng Hong Hc lu p
v hay bi n gi ln mt s ng ngng, mt ni bng khung, mt ni nh, mt ni bun
trong tro mng lung v mi lng su.
II. Rn k nng
1. Nhan bi th l Lu Hong Hc nhng ngoi s xc nh v tr ca lu Hong
Lc ni y, cn li ton bi khng ni g v lu c. Dng m nh th mun ni
n y l chuyn quan h gia ngi xa vi ngi nay, gia thi gian qu vng v
khng gian m rng, gia h vi thc, gia cnh vi tnh,
2. Tt c cnh- cnh xa v nay, cnh xa v gn, cnh thc v h, cnh no cng
p. Th nhng tt c cnh li n khin ngi bun (s nhn su). Bi dng nh i din
vi ci p hon m ca thin nhin, ca ngh thut, ca cuc i, ca tnh ngi ta
bng bng khung nhn ra hnh nh mnh cha tht vn ton, hnh nh mnh ang
khuyt thiu mt iu g gip ta c trn y. Phi chng v th ta bun v cha
xng ng vi nhng iu tt p hon m ngoi kia.
3. Qu ng thc bi th c 56 ch th 55 ch u l bc chun b cho mt ch
su u xung, kt ng trong tm. Ch su n nh l mt s tt yu nhng khng
phi n c t ri xung mt cch v duyn. N l kt qu ca mt qu trnh soi ngm,
suy ngh, lin tng v ti t trong lng ca con ngi. Con ngi c n ng gia ci ni
m vn ni ting vi nhng ln li bit th du th no cng kh c th vui. Khng
nhng th, cnh vt, khng gian, thi gian, v c ci tnh cnh c bit ca nh th
na (khch li hng) cng khng c ci l g ngn c s xut hin ca ch su. Ch su
trong cu th cui khng phi l mt s xut hin bt ng nhng n chnh l git su lm
cho c bt su kia trn ra tt c v vng vn mun ni.
I. Kin thc c bn
Th ng c nhiu kit tc v ti chin tranh. Tuy khng ni trc tip n s tn
khc ca chin tranh, nhng t ni su bit hn ca ngi thiu ph phng khu, bi th
ct ln ting ni cm ght on hn i vi chin tranh.Vi mt bi th nh Khu on th
hng trm mi tn phn chin t cn phi chi thua xa.
II. Rn k nng
1. im c o ca Khu on l cu t. Vi ch bn cu v vn vn trong 28 ch,
Vng Xng Linh vn th hin c qu trnh chuyn bin tm trng ca ngi khu ph.
115
I. Kin thc c bn
1. Vng Duy (701 - 761) t l Ma Ct, qu t K, Thi Nguyn (nay thuc tnh Sn
Ty). Sut i lm quan nhng ng thng sng n dt. Sng tn o Pht, th ng mang
m v Thin. Cho nn, ng cn c mnh danh l "thi Pht".
2. Vi hn 400 bi hin cn li, th Vng Duy mang phong cch trang nh v bnh
m. Th ng cng gn gi vi mi ngi bi n l nhng bc tranh p ca thin nhin.
3. Bi th iu minh gin l mt tc phm tiu biu ca Vng Duy. N th hin s
bnh yn ca tm hn trong khung cnh thin nhin tnh lng.
II. Rn k nng
1. Cy qu cnh l sum su nhng hoa th rt nh. Nhng nh th li cm nhn c c
hoa qu rng. Chi tit y cho thy khng gian ca bui m v cng yn tnh. ng thi
n cng cho thy s tinh t, bnh yu, tnh lng trong tm hn thi nhn.
2. Mi quan h gia ci ng v tnh trong bi th :
Hoa qu rt nh vy m vn nghe ting rng. Trng ln khng ting m li lm cho
chim ni git mnh. Tt c l v m rt lng v tm hn con ngi cng lng. Ci
tnh ca m y li c cm nhn qua ci ng ca nhng m thanh kh khng.
Sau vi ting ku tha tht ca sn iu m li cng tnh lng. Ci tnh lng ca
116
m v ca lng ngi.
3. C th lt t bi th bng mt cu nh sau :
Trong iu minh gin, Vng Duy ly ci ng kh khng ca m th hin ci
tnh lng trong tro ca tm hn con ngi.
Bi 18
Lp dn bi vn thuyt minh
118
I. Kin thc c bn
1. Lp dn l mt k nng rt quan trng khi to lp vn bn. Dn ca bi vn thng
theo b cc ba phn (M bi, Thn bi v Kt bi). Dn ca bi vn thuyt minh cng
vy.
2. Phn m bi v kt bi ca bi vn thuyt minh c nhng im cn phn bit vi
phn m bi v kt bi ca bi vn t s :
- M bi : bi vn t s, phn m bi l thut li m u cu chuyn hoc gii
thiu, dn dt vo cu chuyn. bi vn thuyt minh, phn m bi gii thiu chung v
i tng thuyt minh, ngi c bit c ni dung s c nm bt trong phn thn
bi (phn m bi phi nu ra c ti thuyt minh).
- Kt bi : bi vn t s, kt bi thng l s kt thc ca cu chuyn, nhn nh
v ngha ca cu chuyn. bi vn thuyt minh, nhn mnh v i tng thuyt
minh, to n tng cho ngi c v i tng va thuyt minh.
3. Trong phn thn bi, cc ca bi vn thuyt minh c th c sp xp theo cc
trnh t : thi gian, khng gian, lgic, trnh t nhn thc, hoc l hn hp ca cc quan
h min sao ph hp vi i tng thuyt minh, t c mc ch thuyt minh.
II. Rn k nng
1. Khi lp dn cho bi vn thuyt minh, cn ch cc bc nh sau :
(1) Xc nh ti : Thuyt minh v i tng no ?
(2) Xy dng dn :
- M bi :
+ Nu ti thuyt minh.
+ Dn dt, to ra s ch ca ngi c v ni dung thuyt minh.
- Thn bi :
+ Tm , chn : Cn trin khai nhng no thuyt minh v i t ng gii
thiu (cung cp nhng thng tin, tri thc g) ?
+ Sp xp : Cn trnh by cc theo trnh t no cho ph hp vi i t ng thuyt
minh, t c mc ch thuyt minh, gip ngi tip nhn d dng nm c ni dung
thuyt minh ?
- Kt bi : Nhn li ti thuyt minh v t m n tng cho ngi tip nhn v i tng va thuyt minh.
2. Xy dng dn cho bi vn thuyt minh gii thiu mt tc gi vn hc :
(1) M bi : Gii thiu khi qut v tc gi la chn thuyt minh (h tn, tui, qu
qun,).
(2) Thn bi :
119
- Cuc i v s nghip vn hc :
+ Hon cnh xut thn, truyn thng gia nh, hc vn, ng i,
+ Cc chng ng sng tc v nhng tc phm chnh.
- Phong cch ngh thut :
+ Nhng c im ni bt v ni dung trong sng tc ca tc gi y.
+ Nhng c sc ngh thut m tc gi y th hin trong tc phm ca mnh.
(3) Kt bi :
- Khng nh v v tr ca tc gi va thuyt minh.
- Nu suy ngh, cm nhn v cuc i, s nghip vn chng ca tc gi va thuyt
minh,
3. Xy dng dn cho bi vn thuyt minh gii thiu mt tm gng hc tt.
(1) M bi : Gii thiu chung v gng hc tt (l ai ? u ?... ).
(2) Thn bi :
- Hon cnh gia nh, mi trng hc tp,
- Qu trnh phn u trong hc tp.
- Nhng kt qu hc tp tt.
(3) Kt bi :
- Khng nh v tm gng hc tp.
- Suy ngh v bi hc rt ra cho bn thn v cho mi ngi.
4. Xy dng dn cho bi vn thuyt minh gii thiu mt phong tro ca trng (hoc
ca lp).
(1) M bi : Gii thiu chung v phong tro (L phong tro g, trong lnh vc hot
ng no, din ra u ?).
(2) Thn bi :
- Phong tro c pht ng, hng ng ra sao ?
- Din bin ca phong tro.
- Nhng kt qu cho thy s thnh cng, hiu qu ca phong tro.
(2) Thn bi :
- M t quy trnh sn xut (hoc cc bc ca mt qu trnh hc tp) : bt u nh
th no, din bin qua cc cng on (cc bc, cc giai on, cc qu trnh,) ra sao ?
- Sn phm ca quy trnh sn xut(hoc kt qu ca mt qu trnh hc tp) l g,
cht lng, gi tr ra sao ?
121
mc lc
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
122
15
16
17
18
Vn nc
C bnh bo mi ngi
Hng tr v
Ti lu Hong Hc tin Mnh Ho Nhin i
Qung Lng
Thc hnh php tu t n d v hon s
Cm xc ma thu
Trnh by mt vn
Lp k hoch c nhn
Th hai-c ca Ba-s
Lu Hong Hc
Ni oan ca ngi phng khu
Khe chim ku
Cc hnh thc kt cu ca vn bn
thuyt minh
Lp dn bi vn thuyt minh
123
hc tt ng vn 10 (tp 1)
tr sn - an min - l hun
_______________________
Nh xut bn i hc quc gia tp. h ch minh
03 Cng trng Quc t, Qun 3 TP. H Ch Minh
T: 8239 170 8239 171; Fax: 8239 172
Email: VNUHP@Fmail.vnn.vn
*****
Chu trch nhim xut bn
PGS, TS. nguyn Quang in
Bin tp ni dung
Trnh by ba
Sa bn in
_________________________________________
In ln th nht... cun (kh 17 cm x 24 cm) ti X nghip in....
Giy php xut bn s: cp ngy..... thng...... nm 2006
In xong v np lu chiu qu III nm 2006.
124