You are on page 1of 124

hc tt ng vn 10

(tp mt)
nh xut bn i hc quc gia TP. h ch minH

li ni u
T nm hc 2006-2007, sch gio khoa Trung hc ph thng mn Ng vn c trin
khai dy hc bao gm: sch gio khoa Ng vn (bin son theo chng trnh chun) v sch
gio khoa Ng vn nng cao theo nguyn tc tch hp (vn hc, ting Vit v lm vn),
nhm pht huy vai tr ch ng, tch cc v sng to ca hc sinh.
Nhm gip cc em hc sinh c thm ti liu tham kho tng cng kh nng t hc,
chng ti bin son b sch Hc tt Ng vn Trung hc ph thng. B sch s gm 8 cun
(tng ng vi sch gio khoa cc lp 10, 11 v 12, mi lp hai cun). Theo , cun Hc tt
Ng vn 10 tp mt s c trnh by theo th t tch hp cc phn mn:
- Vn
- Ting Vit
- Lm vn
Cch t chc mi bi trong cun sch s gm hai phn chnh:
I. Kin thc c bn
II. Rn luyn k nng
Ni dung phn Kin thc c bn vi nhim v cng c v khc su kin thc s gip
hc sinh tip cn vi nhng vn th loi, gii thiu nhng iu ni bt v tc gi, tc
phm (vi phn vn); gii thiu mt s khi nim, yu cu cn thit m hc sinh cn nm
vng c th vn dng c khi thc hnh.
Ni dung phn Rn luyn k nng a ra mt s hng dn v thao tc thc hnh kin
thc (chng hn: Luyn tp v cc kiu vn bn v phng thc biu t, Thc hnh lp
v vit on vn theo cc yu cu khc nhau, Tm tt vn bn t s theo chuyn ca
nhn vt chnh, Luyn tp v ngha ca t, Chn s vic v chi tit tiu biu, Luyn
tp v bin php tu t, ...). Mi tnh hung thc hnh trong phn ny t ra mt yu cu
hc sinh phi thng hiu kin thc c bn ca bi hc; ngc li, qua cng vic thc hnh,
kin thc l thuyt cng c thm mt dp c cng c. V th, gia l thuyt v thc
hnh c mi quan h va nhn qu va tng h rt cht ch.
Ngoi cc nhim v trn, mt mc nht nh, ni dung cun sch cn h ng ti
vic m rng v nng cao kin thc cho hc sinh lp 10. iu ny th hin qua cch t
chc kin thc trong tng bi, cch hng dn thc hnh cng nh gii thiu cc v d, cc
bi vit tham kho.
Cun sch chc s cn nhng khim khuyt. Chng ti rt mong nhn c kin
ng gp c th nng cao cht lng trong nhng ln in sau.
1

Xin chn thnh cm n.


nhm bin son

Bi 1

Tng quan vn hc Vit Nam


I. Kin thc c bn
1. Cc b phn hp thnh ca vn hc Vit Nam
- Vn hc dn gian ; vi cc th loi ch yu nh thn thoi, s thi, truyn thuyt, c
tch, ng ngn, truyn ci, tc ng, cu , ca dao, v, truyn th, cho ; l sng tc tp
th v truyn ming, th hin ting ni tnh cm chung ca nhn dn lao ng.
- Vn hc vit ; v c bn c vit bng ch Hn, ch Nm v ch quc ng ; l sng
tc ca tr thc, c ghi li bng ch vit, mang m du n sng to ca c nhn.
2. Hai thi i ln ca vn hc Vit Nam
Nhn tng qut, c th thy lch s vn hc Vit Nam tri qua hai thi i, hai kiu
loi vn hc ch yu : vn hc trung i v vn hc hin i.
- Vn hc trung i, tn ti ch yu t th k X n th k XIX ; l thi i vn hc
vit bng ch Hn v ch Nm ; hnh thnh v pht trin trong bi cnh vn ho, vn hc
vng ng , ng Nam ; c quan h giao lu vi nhiu nn vn hc khu vc, nht l vn
hc Trung Quc.
- Vn hc hin i, bt u qung u th k XX v vn ng, pht trin cho ti
ngy nay ; tn ti trong bi cnh giao lu vn ho, vn hc ngy cng m rng, tip tip
xc v tip nhn tinh hoa ca nhiu nn vn hc th gii i mi.
3. Vn hc Vit Nam th hin t tng, tnh cm, quan nim chnh tr, vn
ho, o c, thm m ca con ngi Vit Nam trong nhiu mi quan h a dng
: quan h vi th gii t nhin, quan h quc gia dn tc, quan h x hi v
trong thc v bn thn.
II. Rn k nng
1. S cc b phn ca vn hc Vit Nam

Vn hc Vit
Nam

Vn hc dn
gian

Vn hc vit

Vn hc
ch Hn

Vn hc
ch Nm

Vn hc
ch Quc
ng

* Ch : Nn vn hc vit Vit Nam chnh thc c hnh thnh t th k X. Trc th


k X, nn vn hc ca ngi Vit ch yu c ghi du bng cc tc phm vn hc dn
gian. Khi nn vn hc vit c hnh thnh, vn hc dn gian ca ngi Vit vn tip tc
tn ti v pht trin.
2. Cc khi nim bt lng v bt st gi ra nhng c im ca hai thi i vn
hc :
- Thi trung i, vn hc Vit Nam ch yu gm hai dng : vn hc ch Hn v vn hc
ch Nm bt lng,
- Thi hin i, vn hc Vit Nam ch yu l vn hc ch quc ng - bt st,
3. Vn hc Vit Nam th hin i sng tm t, tnh cm, quan nim v chnh tr,
o c, thm m ca con ngi Vit Nam trong nhiu mi quan h
3.1. Phn nh mi quan h vi thin nhin
kha cnh ny, cc tc phm vn hc Vit Nam khi qut li qu trnh ng cha ta
nhn thc ci to v chinh phc th gii t nhin. Thin nhin bn cnh nhng kha cnh d
di v hung bo, n cn l ngi bn. V vy, n hin ln trong th vn thn thit v gn
gi, ti p v ng yu. N a dng v cng thay i theo quan nim thm m ca
tng thi.
3.2. Phn nh mi quan h quc gia dn tc
y l ni dung tiu biu v xuyn sut lch s pht trin vn hc Vit Nam, phn nh
mt c im ln ca lch s dn tc: lun phi u tranh chng li cc th lc xm lc
bo v nn c lp t ch ca mnh. Mi quan h quc gia dn tc c vn hc
cp n nhiu kha cnh m ni bt l tinh thn yu
nc (tnh yu lng xm, yu qu
cha t t, cm ght cc th lc giy xo qu hng, thc v quc gia dn tc, ch
u tranh, kht vng t do, c lp). Nhiu tc phm ca dng vn hc ny tr
thnh nhng kit tc vn chng bt h ca t nc ta.
3.3. Phn nh mi quan h x hi
Trong x hi c giai cp i khng, vn hc Vit Nam ct ln ting ni t co ph phn
cc th lc chuyn quyn v by t s cm thng su sc vi nhng ngi dn b p bc,
bc lt. Cc tc phm thuc mng sng tc ny th hin c m da dit v mt x hi
dn ch, cng bng v tt p. Nhn thng vo thc ti nhn thc, ph phn v ci
to x hi l mt truyn thng cao p, l biu hin rc r ca ch ngha nhn o trong
vn hc nc ta.
3.4. Phn nh thc v bn thn
4

phng din ny, vn hc Vit Nam ghi li qu trnh la chn, u tranh


khng nh ci o l lm ngi ca dn tc Vit Nam trong s kt hp hi ho hai phng din: tm v thn, phn bn nng v phn vn ho, t tng v k v t tng v tha,
thc c nhn v thc cng ng.Trong nhng hon cnh lch s khc nhau, vn hc c
th cao mt ny hay mt khc. Song nhn chung xu hng ca s pht trin vn hc
dn tc l xy dng mt o l lm ngi vi nhiu phm cht tt p nh: nhn i, thu
chung, tnh ngha, v tha, giu c hi sinh
Ni tm li, bn mi quan h ny phn nh bn lnh vc hot ng thc tin v nhn
thc ch yu ca con ngi Vit Nam. Tuy nhin do hon cnh lch s, tm l, t tng, hai
ni dung yu nc v nhn o tr thnh hai ni dung ni bt v c gi tr c bit
trong lch s pht trin nn vn hc dn tc chng ta.

Hot ng giao tip bng ngn ng


I. Kin thc c bn
1. V khi nim hot ng giao tip
Hot ng giao tip l hot ng din ra thng xuyn gia mi ngi trong x hi. Giao
tip c mi ni, mi lc, c th dng li ni nhng cng c khi tn ti dng vit. Giao
tip cng c th c tin hnh bng nhiu phng tin ngn ng khc nh: c ch, iu
b, hnh ng, nt mt, cc phng tin k thut (tt c c gi l cc hnh vi siu ngn
ng). Tuy nhin phng tin quan trng nht, ph bin nht v hiu qu ti u nht vn l
ngn ng. Nh ngn ng v giao tip, con ngi trao i thng tin, bc l tnh cm, thi
, quan h... t chc x hi hot ng.
2. Cc qu trnh ca hot ng giao tip
Hot ng giao tip c hai qu trnh:
- Qu trnh to lp (hay sn sinh) li ni, vn bn. Qu trnh ny do ngi ni hoc ngi
vit thc hin.
- Qu trnh tip nhn (lnh hi) li ni, vn bn do ngi nghe hoc ngi c thc
hin.
Hai qu trnh ca hot ng giao tip lun din ra trong quan h tng tc vi nhau.
Trong khi giao tip, ngi ni (vit) c th va l ngi to lp nhng cng li va l ngi tip
nhn li ni (vn bn) bi cc vai giao tip lun lun thay i. Chnh v vy khi xem xt
cc qu trnh giao tip, chng ta phi c bit ch ti cc tnh hung giao tip c th
khc nhau.
3. Cc nhn t trong hot ng giao tip
Hot ng giao tip c s tham gia ca nhiu nhn t. Cc nhn t ny va to ra
chnh hot ng giao tip li va chi phi ti hot ng giao tip. Cc nhn t l :
a) Nhn vt giao tip : Ai ni, ai vit, ni vi ai, vit cho ai ?
b) Hon cnh giao tip : Ni, vit trong hon cnh no, u, khi no ?
c) Ni dung giao tip : Ni, vit ci g, v ci g ?
d) Mc ch giao tip : Ni, vit lm g, nhm mc ch g ?
e) Phng tin v cch thc giao tip : Ni vit nh th no, bng phng tin g ?
II. Rn k nng
1. a) Hot ng giao tip trong vn bn ghi li cuc i thoi gia vua Nhn Tng v
cc b lo. Cc nhn vt giao tip y c v th x hi khc nhau : Vua l ng i lnh o
cao nht ca t nc cn cc v b lo l nhng i din tiu biu cho cc tng lp nhn
dn. S khc bit v v th y dn ti s khc nhau trong ngn t giao tip : cc b lo
dng nhng t tn knh ni vi c vua (b h, xin, tha) ; trong khi vua Nhn Tng
li dng nhiu cu tnh lc phn ch ng.
6

b) Khi ngi ni (ngi vit) dng t ng to ra li ni (vn bn) nhm biu t ni


dung t tng, tnh cm ca mnh, th ngi nghe (ngi c) tin hnh hot ng nghe
(c) gii m t ng ri lnh hi ni dung vn bn . Trong hot ng giao tip,
nht l giao tip trc tip, ngi ni ngi nghe lin tc i vai ni cho nhau (ngi ni
thnh ngi nghe v ngc li). Nguyn tc y gi l nguyn tc lun phin lt li.
* Ch : Trong giao tip cng c nhng trng hp khng tun th theo quy tc ny
(trng hp ngi ln mng tr con v mc li, a tr ch nghe v khng p li hoc trng hp hai ngi ci nhau, - nhng lc y thng xy ra hin tng tranh cp lt li).
c) Hot ng giao tip ni trn din ra ti in Din Hng. Khi y t nc ta ang b
gic Nguyn Mng xm lc. Qun v dn nh Trn ang phi tch cc chun b cho
cuc khng chin chng Nguyn Mng. Hi ngh Din Hng l cuc ngh bn ca vua Trn
vi cc b lo trong c nc v k sch chng li gic th.
d) Ni dung giao tip l tho lun v tnh hnh t nc v bn bc v k sch i
ph vi gic Nguyn - Mng. Nh vua va thng bo tnh hnh va hi kin cc b lo
v cch i ph vi gic. Cc b lo th ng thanh nht tr chn "nh" l k sch duy
nht chng th.
e) Mc ch ca cuc giao tip l bn bc thng nht phng k i ph vi qun
th. Hi ngh kt thc bng mt s thng nht rt cao, v th cuc giao tip t c
mc ch.
2. a) Nhn vt giao tip trong hot ng giao tip ny l tc gi ca cun SGK (ngi
vit) v hc sinh lp 10 (ngi c). Ngi vit tui cao, c nhiu vn sng, c trnh
hiu bit su rng (nht l v vn hc), hu ht l nhng ngi tng nhiu nm nghin
cu v ging dy vn hc. Ngi c, tri li cn t tui, c vn sng v trnh hiu bit
cha cao.
b) Hot ng giao tip ny c tin hnh mt cch c t chc, c k hoch. N c
tin hnh trong bi cnh chung ca nn gio dc quc dn.
c) Ni dung giao tip thuc lnh vc vn hc. ti l nhng nt "Tng quan vn hc
Vit Nam".
Ni dung giao tip trn gm nhng vn c bn l:
- Cc b phn hp thnh ca vn hc Vit Nam ;
- Tin trnh lch s vn hc Vit Nam ;
- Mt s ni dung ch yu ca vn hc Vit Nam.
d) S giao tip (thng qua vn bn) nhm mc ch :
- Cung cp mt ci nhn tng quan v nhng vn c bn ca vn hc Vit Nam
(xt t pha ngi to lp vn bn).
- Tip nhn v lnh hi nhng kin thc c bn v vn hc Vit Nam theo tin trnh
lch s thng qua vic hc cc vn bn. ng thi cng qua rn luyn v nng cao cc
k nng nhn thc, nh gi cc hin tng vn hc v k nng to lp vn bn (xt t pha
7

ngi nghe, ngi tip nhn).


e) Vn bn s dng rt nhiu cc thut ng chuyn ngnh vn hc. Cu vn phc tp,
nhiu thnh phn nhng rt mch lc v cht ch. V mt cu trc, vn bn c kt cu
mch lc, r rng; cc mc ln, nh; cc lun im,... u c nh du v trnh by
sng r.
Bi 2

Kht qut vn hc dn gian Vit Nam


I. Kin thc c bn
1. V khi nim vn hc dn gian
Vn hc dn gian l nhng tc phm ngh thut ngn t truyn ming c tp th
sng to, nhm mc ch phc v trc tip cho nhng sinh hot khc nhau trong i sng
cng ng.
2. Cc c trng c bn ca vn hc dn gian
- Vn hc dn gian l nhng tc phm ngh thut ngn t truyn ming.
Thc cht ca qu trnh truyn ming l s ghi nh theo kiu nhp tm v ph bin
bng ming cho ngi khc. Vn hc dn gian khi c ph bin li, thng qua lng knh
ch quan (b no ngi) nn thng c sng to thm. Vn hc dn gian thng c truyn
ming theo khng gian (t vng ny qua vng khc), hoc theo thi gian (t i trc n
i sau).
Qu trnh truyn ming thng c thc hin thng qua din xng - tc l hnh thc
trnh by tc phm mt cch tng hp (ni, ht, k).
- Vn hc dn gian l kt qu ca nhng qu trnh sng tc tp th.
Tp th l tt c mi ngi, ai cng c th tham gia sng tc. Nhng qu trnh ny, lc
u do mt ngi khi xng ln, tc phm hnh thnh v c tp th tip nhn. Sau
nhng ngi khc (a phng khc, thi i khc) tham gia sa cha, b sung cho tc
phm bin i dn. Qu trnh b sung ny thng lm cho tc phm phong ph hn,
hon thin hn.
Mi c nhn tham gia vo qu trnh sng tc ny nhng thi im khc nhau. Nhng
v truyn ming nn lu ngy, ngi ta khng nh c v cng khng cn nh ai l tc gi.
Tc phm dn gian v th tr thnh ca chung, ai cng c th ty thm bt, sa
cha.
- Vn hc dn gian gn b v phc v trc tip cho cc sinh hot khc nhau trong i
sng cng ng.
Sinh hot cng ng l nhng sinh hot chung ca nhiu ngi nh lao ng tp th,
vui chi ca ht tp th, hi h... Trong nhng sinh hot ny, tc phm vn hc dn gian th ng ng vai tr phi hp hot ng, to nhp iu cho hot ng (nhng bi h : h
8

cho thuyn, h nh c,...).


Khng nhng th, vn hc dn gian cn gy khng kh kch thch hot ng, gi
cm hng cho ngi trong cuc (v d nhng cu chuyn ci c k trong lao ng gip
to ra s sng khoi, gim bt s mt nhc trong cng vic).
3. H thng th loi ca vn hc dn gian Vit Nam
Da vo nhng c im ging nhau c bn v ni dung v ngh thut ca cc
tc phm trong cng mt nhm, c th thy vn hc dn gian Vit Nam gm nhng th
loi chnh nh sau : thn thoi, s thi dn gian, truyn thuyt, truyn c tch, truyn ci,
truyn ng ngn, tc ng, cu , ca dao dn ca, v, truyn th, cc th loi sn
khu (cho, tung, ma ri, cc tr din mang tch truyn).
4. Nhng gi tr c bn ca vn hc dn gian
- Vn hc dn gian l kho tr thc v cng phong ph v i sng ca cc dn tc
(kho tr khn ca nhn dn v mi lnh vc ca i sng t nhin, x hi, con ngi). Kho
tri thc ny phn ln l nhng kinh nghim lu i c nhn dn ta c kt t thc t.
Vo trong cc tc phm, n c m ho bng nhng ngn t v hnh tng ngh thut to
ra sc hp dn ngi c, ngi nghe, d ph bin, d tip thu v c sc sng lu bn
cng nm thng.
- Vn hc dn gian ngi ca, tn vinh nhng gi tr tt p ca con ngi. V th, n c
gi tr gio dc su sc v truyn thng dn tc (truyn thng yu nc, c kin trung,
lng v tha, lng nhn o, tinh thn u tranh chng ci c, ci xu,...). Vn hc dn
gian cng v th m gp phn hnh thnh nhng gi tr tt p cho cc th h x a v
nay.
- Vn hc dn gian c gi tr to ln v ngh thut. N ng vai tr quan trng trong
vic hnh thnh v pht trin nn vn hc dn nc nh. N tr thnh nhng mu mc
i sau hc tp. N l ngun nui dng, l c s ca vn hc vit.
II. Rn k nng
1. Nhng c im chnh ca tng th loi vn hc dn gian Vit Nam:
Th loi

c im
Vn xui t s

Hnh
t
h

Thn thoi
Ni
dung

K li s tch cc v thn sng to th


gii t nhin v vn ho, phn nh nhn
thc ca con ngi thi c i v ngun
gc ca th gii v i sng con ngi.
9

Hnh
t
h

S thi dn
gian
Ni
dung
Hnh
Truyn
thuyt

Ni

Hnh
Truyn c
t

Ni
c
dung
h
Hnh
Truyn ci

Ni
dung
Hnh

Truyn
ng ngn

Ni
dung
Hnh

Tc ng

Ca

10

Ni
dung

dao, Hnh
d

Vn vn hoc vn xui, hoc kt hp


c hai.

K li nhng s kin ln c ngha


quan trng i vi s phn cng ng.
Vn xui t s
K li
hoc
quan
nhn

cc s kin v nhn vt lch s


c lin quan n lch s theo
im nhn nhn lch s ca
dn.

Vn xui t s
K v s phn ca nhng con ngi
bnh thng trong x hi(ngi m ci, ngi em, ngi dng s, chng ngc, ;
th hin quan nim v m c ca
nhn dn v hnh phc v cng bng
x hi.
Vn xui t s
K li cc s vic, hin tng gy ci
nhm mc ch gii tr v ph phn x
hi.
Vn xui t s
K li cc cu chuyn trong nhn
vt ch yu l ng vt v vt
nhm nu ln nhng kinh nghim sng,
bi hc lun l, trit l nhn sinh.
Li ni c tnh ngh thut
c kt kinh nghim ca nhn dn v
th gii t nhin, v lao ng sn xut
v v php ng x trong cuc sng con
ngi.
Vn vn hoc kt hp li th v giai
iu nhc


n
c
a

Ni
dung
Hnh

Ni
dung
Hnh

Truyn
t
h Ni
dung
Hnh
Cc
th
loi
sn
khu
Ni
dung

Tr tnh, din t i sng ni tm


ca con ngi

Vn vn
Thng bo v bnh lun v nhng s
kin c tnh cht thi s hoc nhng
s kin lch s ng thi.
Vn vn
Kt hp tr tnh v t s, phn nh s
phn ca ngi ngho kh v kht vng
v tnh yu t do, v s cng bng
trong x hi
Cc hnh thc ca kch v tr din c
tch truyn, kt hp kch bn vi ngh
thut din xut
Din t nhng cnh sinh hot v nhng
kiu mu ngi in hnh trong x hi
nng nghip ngy xa.

2. S tng ng v khc bit gia cc th loi vn hc dn gian :


Vn hc dn gian Vit Nam cng nh vn hc dn gian ca nhiu dn tc khc trn th
gii c nhng th loi chung v ring. iu ng lu l ngay trong h thng th loi vn hc
dn gian ca tng dn tc li c th tm thy nhng im tng ng v khc bit.
- S tng ng : Cc th loi vn hc dn gian ging nhau cch thc sng to (l
nhng sng to tp th) v phng thc lu truyn (truyn ming). V c bn cc tc
phm vn hc dn gian cc th loi khc nhau u quan tm phn nh nhng ni dung
lin quan n i sng, tm t, tnh cm ca cng ng (ch yu l ca tng lp bnh
dn trong x hi).
- S khc bit : Tuy nhin mi th loi vn hc dn gian li c mt mng ti v mt
cch thc th hin ngh thut ring(v d Ca dao quan tm n i sng tm hn ca
con ngi v th hin n bng bt php tr tnh ngt ngo, lng mntrong khi , Thn
thoi li gii thch qu trnh hnh thnh th gii, gii thch cc hin tng t nhin, bng
hnh nh cc thn. S thi li khc, ch yu quan tm phn nh nhng s kin ln lao c
tnh quyt nh ti s phn ca cng ng S thi th hin ni dung bng ngh thut miu
t vi nhng hnh nh honh trng v d di). S khc nhau ca cc th loi vn hc dn
gian cho thy s a dng v ngh thut. ng thi n cng cho thy kh nng chim lnh
phong ph hin thc cuc sng ca nhn dn ta.
11

Hot ng giao tip bng ngn ng


(Tip theo)
1. a) Nhn vt giao tip y l mt i thanh nin nam n tr tui (biu hin qua
cc t "anh", "nng" v cm t tre non l- ni c gi n xun th).
b) Hot ng giao tip ny din ra vo mt m trng sng v thanh vng. Thi gian
thng thch hp vi nhng cu chuyn tm tnh nam n (nhng cu chuyn cn
mt thi gian v mt khng gian c tnh cht ring t).
c) Nhn vt "anh" chn cch ni v von bng gi ca ca dao "t vn ". V
th chuyn "tre non l" v chuyn "an sng" thc cht l ch h (i trai gi)
n tui trng thnh v (lc ny) tnh n chuyn kt duyn l ng lc. Nh vy mc
ch li ni ca nhn vt "anh" l li m hi.
d) Chuyn "tre non l" v chuyn "an sng" cng ging nh chuyn "trai ln dng
v, gi ln g chng", v th cch ni ca chng trai ph hp vi ni dung v mc ch ca
cuc giao tip. Cch ni ny va c hnh nh, va giu sc thi tnh cm li va t nh
nn d lm rung ng v d thuyt phc ngi nghe.
2. a) Trong cuc giao tip trch trong Ngi du kch trn ni ch tuyt, cc nhn vt
giao tip (A C v ngi ng) thc hin bng ngn ng cc hnh ng ni, c th l :
- A C : cho (Chu cho ng !)
- ng :
+ Cho li (A C h ?)
+ Khen (Ln tng ri nh !)
+ Hi (B chu c gi pin i ln cho ng khng ?)
- A C : p li (Tha ng, c !)
b) Trong li ca nhn vt ng gi, tuy c ba cu u c hnh thc hi nhng ch c
cu th ba (B chu c gi pin i ln cho ng khng?) l c mc ch hi thc s. Cc
cu cn li ln lt c dng vi mc ch cho v khen.
c) Li ni ca nhn vt chng t A C v ng gi c mi quan h kh thn thit
vi nhau. A C knh mn ngi ng. Ngc li, ngi ng cng bc l thi yu qu v tru
mn i vi chu.
3. a) Khi lm bi th Bnh tri nc, H Xun Hng mun ngi ca v p v khng
nh phm cht trng trong ca ngi ph n ni chung v ca tc gi ni ring. Bi th
cng l mt "thng ip" ni ln s vt v v gian trun ca h. thc hin ch giao
tip y, tc gi xy dng nn hnh tng "chic bnh tri" v s dng kh nhiu t ng
giu hm ngha (trng, trn, by ni ba chm, tm lng son...).
b) lnh hi bi th, ngi c phi cn c vo cc phng tin ngn ng (gii m
ngha ca cc t ng) nh : trng, trong (ni v v p), thnh ng "by ni ba chm"
(ch s gian trun vt v, s x y ca cuc i), tm lng son (v p bn trong). Bn
cnh cc yu t ngn ng, ngi c cn phi lin h vi cuc i tc gi - mt cuc i
12

ti hoa v lun kht khao hnh phc nhng li gp nhiu trc tr v chuyn duyn tnh.
C nh vy chng ta mi hiu y ni dung giao tip m nh th mun gi gm trong
tc phm ny.
4. lm c bi ny, hc sinh cn c nh hng trc v b cc ca thng bo, hon
cnh thng bo, i tng v ni dung giao tip. Yu cu thng bo ngn gn nhng phi
y , r rng. C th tham kho thng bo di y:
Thng bo
Nhm thit thc k nim ngy mi trng th gii, trng THPT... t chc bui tng v
sinh ton trng:
- Thi gian lm vic: T 8 gi n 11 gi 30 pht ngy.... thng.... nm....
- Ni dung cng vic: Thu dn rc thi, pht quang c di, vun xi v chm bn cc gc
cy, bn hoa trong phm vi qun l ca nh trng.
- Lc lng tham gia: Ton th on vin, thanh nin trong trng.
- Dng c: Mi lp mang 1/3 cuc xng; 1/3 chi; cn li mang dao to, xo...
- Phn cng c th: Cc chi on nhn ti vn phng on trng.
- Cc tc qun l: BCH on trng cng GVCN cc lp quan tm nhc nh, n c hc
sinh.
Nh trng ku gi ton th cc chi on hy nhit lit hng ng v tch cc tham gia
bui tng v sinh ny.
Ngy.... thng.... nm.......
BGH nh trng
5.a) Bc th c Bc H, vi t cch l Ch tch nc, vit gi cho hc sinh trong c nc
nhn ngy khai ging nm hc u tin ca nc Vit Nam mi.
b) Bc th c vit khi t nc ta va ginh li c c lp ch quyn t tay Php. Cng
lc y, chng ta bt u c mt nn gio dc hon ton mi. V th m c ngi vit v
ngi nhn u v cng hng khi.
c) Bc th ni ti nim vui sng ca ngi vit v nhn thy hc sinh c hng nn gio
dc mi trong t do, c lp. Th ni ti nhim v, trch nhim ca hc sinh i vi t nc.
ng thi n cn l li chc ca Bc i vi hc sinh.
d) Mc ch Bc vit th l chc mng hc sinh nhn ngy khai trng u tin
ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha. Th vit cn xc nh nhim v va nng n
va rt v vang ca cc th h hc sinh.
e) Bc th Bc vit c li l va rt gn gi, thn tnh nhng li va nghim tc. V th
n va l nhng li ng vin khch l va l li nhc nh v thc trch nhim ca mi
hc sinh i vi tng lai ca t nc mnh.

Vn bn
13

I. Kin thc c bn
1. Khi nim vn bn
Vn bn l sn phm c to ra trong hot ng giao tip bng ngn ng. N thng
gm nhiu cu v l mt chnh th v mt ni dung v hnh thc.
2. Cc c im ca vn bn
- Vn bn bao gi cng tp trung nht qun vo mt ch v trin khai ch
mt cch trn vn.
- Cc cu trong vn bn c s lin kt vi nhau cht ch bng cc lin t v lin kt v
mt ni dung. ng thi, c vn bn cn phi c xy dung theo mt kt cu mch lc, r
rng.
- Mi vn bn thng hng vo thc hin mt mc ch giao tip nht nh.
- Mi vn bn c nhng du hiu hnh thc ring biu hin tnh hon chnh v mt
ni dung: thng m u bng mt tiu v c du hiu kt thc ph hp vi tng loi
vn bn.
3. Cc loi vn bn thng gp
Da theo lnh vc v chc nng giao tip, ngi ta phn bit cc loi vn bn sau :
- Vn bn thuc phong cch ngn ng sinh hot (th, nht k).
- Vn bn thuc phong cch ngn ng ngh thut (th, truyn ngn, tiu thuyt,
kch, tu bt,).
- Vn bn thuc phong cch ngn ng khoa hc (sch gio khoa, ti liu hc tp, bi
bo khoa hc, lun vn, lun n, cng trnh khoa hc,).
- Vn bn thuc phong cch ngn ng hnh chnh cng v (n, giy khai sinh, giy
u quyn,). Cc loi vn bn ny thng c mu biu quy nh sn v hnh thc.
II. Rn k nng
1. Cc vn bn (1), (2), (3) c ngi c (ngi vit) to ra trong hot ng giao tip
bng ngn ng. Cc vn bn y l phng tin tc gi trao i kinh nghim, t tng
tnh cm... vi ngi c. C vn bn gm mt cu, c vn bn gm nhiu cu, nhiu
on lin kt cht ch vi nhau ; c vn bn bng th, c vn bn bng vn xui.
2. Vn bn (1) cp n mt kinh nghim trong cuc sng (nht l vic giao kt
bn b), vn bn (2) ni n thn phn ca ngi ph n trong x hi c, vn bn (3)
cp ti mt vn chnh tr (ku gi mi ngi ng ln chng Php). Cc vn ny
u c trin khai nht qun trong tng vn bn. Vn bn (2) v (3) c nhiu cu nhng
chng c quan h ngha rt r rng v c lin kt vi nhau mt cch cht ch (bng
ngha hoc bng cc lin t).
3. vn bn (2), mi cp cu lc bt to thnh mt v cc ny c trnh by theo
th t "s vic" (hai s so snh,v von). Hai cp cu ny va lin kt vi nhau bng
ngha, va lin kt vi nhau bng php lp t ("thn em"). vn bn (3), du hiu v s
14

mch lc cn c nhn ra qua hnh thc kt cu 3 phn : M bi, thn bi v kt bi.


- M bi : Gm phn tiu v cu "Hi ng bo ton quc!".
- Thn bi : tip theo n " thng li nht nh v dn tc ta!".
- Kt bi : Phn cn li.
4. Mc ch ca vic to lp vn bn (1) l nhm cung cp cho ngi c mt kinh
nghim sng (nh hng ca mi trng sng, ca nhng ngi m chng ta thng xuyn
giao tip n vic hnh thnh nhn cch ca mi c nhn) ; vn bn (2) ni ln s thit
thi ca ngi ph n trong x hi phong kin (h khng t quyt nh c thn phn v
cuc sng tng lai ca mnh m phi ch i vo s ri may) ; mc ch ca vn bn (3)
l ku gi ton dn ng ln chng li cuc chin tranh xm lc ln th hai ca thc dn
Php.
5. Vn bn (3) l mt vn bn chnh lun c trnh by di dng "li ku gi". Th nn,
n c du hiu hnh thc ring. Phn m u ca vn bn gm tiu v mt li h gi
(Hi ng bo ton quc !) dn dt ngi c vo phn ni dung, gy s ch v
to ra s "ng cm" cho cuc giao tip.
Phn kt thc l hai khu hiu (cng l hai li hiu triu) khch l ch v lng
yu nc ca "quc dn ng bo".
6 - Vn bn (1) ni n mt kinh nghim sng, vn bn (2) ni ln thn phn ngi ph
n trong x hi c, vn bn (3) cp n mt vn chnh tr.
- cc vn bn (1) v (2) chng ta thy c nhiu cc t ng quen thuc thng s dng
hng ngy (mc, n, thn em, ma sa, rung cy...). Vn bn (3) li s dng nhiu t ng
chnh tr (khng chin, ha bnh, n l, ng bo, T quc...).
- Ni dung ca vn bn (1) v (2) c th hin bng nhng hnh nh giu tnh hnh
tng. Trong khi , vn bn (3) li ch yu dng l l v lp lun trin khai cc kha
cnh ni dung.
T nhng phn tch trn y, chng ta c th khng nh : vn bn (1) v (2)
thuc phong cch ngn ng ngh thut, vn bn (3) thuc phong cch ngn ng chnh
lun.
7. a) Phm vi s dng ca cc loi vn bn:
- Vn bn (2) dng trong lnh vc giao tip ngh thut.
- Vn bn (3) dng trong lnh vc giao tip v chnh tr.
- Cc bi hc mn Ton, Vt l, Ho hc, Sinh hc, Lch s, a l, trong SGK dng
trong lnh vc giao tip khoa hc.
- n xin ngh hc, giy khai sinh dng trong giao tip hnh chnh.
b) Mc ch giao tip c bn ca mi loi vn bn
Vn bn (2) nhm bc l tnh cm, cm xc. Vn bn (3) nhm ku gi, hiu triu ton
dn ng ln khng chin. Cc vn bn trong SGK nhm truyn th cc kin thc khoa
15

hc nhiu lnh vc. Vn bn n t v giy khai sinh nhm trnh by, t hoc
ghi nhn nhng s vic, hin tng lin quan gia c nhn vi cc t chc hnh chnh.
c) V t ng
- Vn bn (2) dng cc t ng thng thng, giu hnh nh v lin tng ngh thut.
- Vn bn (3) dng nhiu t ng chnh tr x hi.
- Cc vn bn trong SGK dng nhiu t ng, thut ng thuc cc chuyn ngnh khoa
hc.
- Vn bn n t hoc giy khai sinh dng nhiu t ng hnh chnh.
d) Cch kt cu v trnh by mi loi vn bn :
- Vn bn (2) c kt cu ca ca dao, s dng th th lc bt.
- Vn bn (3) c kt cu ba phn r rng mch lc.
- Mi vn bn trong SGK cng c kt cu r rng, cht ch vi cc phn, cc mc...
- n v giy khai sinh, kt cu v cch trnh by u theo mu thng c in sn
ch cn in vo cc ni dung.

Vit bi lm vn s 1 :
Cm ngh v mt hin tng i sng
(hoc mt tc phm vn hc)
(Bi lm nh)
I. bi tham kho
1. Hy ghi li nhng cm ngh chn thc ca anh (ch) v mt trong cc s vic, hin
tng hoc con ngi sau :
- Nhng ngy u tin bc vo trng trung hc ph thng.
- Thin nhin v i sng ca con ngi trong thi khc chuyn ma (sang thu, sang
ng hoc sang xun,).
- Mt ngi thn yu nht ca anh (ch) : cha, m, anh, ch hoc bn,
2. Nu cm ngh su sc nht v mt cu chuyn m anh (ch) n nay vn khng
th no qun (v d : Chuyn ngi con gi Nam Xng, Chic lc ng, B ca Xi-mng,).
3. Pht biu cm ngh ca anh (ch) v mt bi th hoc mt nh th m anh (ch)
yu thch.
II. Hng dn chung
1. n li nhng kin thc v k nng :
- V lm vn c hc trong chng trnh THCS, ch v vn biu cm v ngh
lun.
- V ting Vit : v cu, cc bin php tu t,
16

2. Quan st, tm hiu v tm cch din t nhng xc cm, suy ngm v nhng
hin tng quen thuc, gn gi trong i sng.
3. c li nhng tc phm vn hc yu thch :
- Tm hiu li mt ln na nhng ni dung c bn v nhng c sc ngh thut
ca cc tc phm (hoc on trch).
- Ghi li nhng cm ngh ca mnh v ton b hoc v mt mt, mt kha cnh no
trong tc phm (hoc on trch).
- Xem li nhng kin thc v k nng lm bi vn biu cm v vn ngh lun trong ch ng trnh THCS.
III. Gi cch lm cc bi c th
1: Cm ngh v ngy u tin bc vo trng THPT.
Vi bi ny, hc sinh cn nu c cc sau:
(A) M bi : Gii thiu v nu cm ngh chung v nim vui, nim hnh phc khi c
tr thnh mt hc sinh THPT.
(B) Thn bi :
- Cm ngh khi mi t chn n trng :
+ Khung cnh trng (rng ri, khang trang, sch s, c nhiu bn hoa, cy cnh
p...).
+ Nhng khun mt mi (thy c, bn b - cm gic xa li nhng li c mt si dy gn
b gn gi, v hnh).
- Cm ngh v bui cho c u tin :
+ Li thy Hiu trng (dng dc, nghim trang, y gic gi).
+ Li pht biu cm ngh ca mt hc sinh mi (gy ra nim xc ng chung ra
sao?).
- Cm ngh v bui hc u tin : Mi u cn i cht l lm, ng ng ngng nhng c
lp ha nhp nhanh v ho hng nh lc cn l hc sinh lp 9; bui hc qua nhanh nhng c
nhiu n tng.
(C) Kt bi :
- Cm gic vui v bng khung
- Trong lng dy ln mt nim tin yu phi phi vo tng lai.
2 : Cm ngh v : Thin nhin v i sng ca con ngi trong thi khc chuyn
ma(sang thu, sang ng, sang xun hoc sang h)
Ni dung bi lm vn ny ph thuc vo vic ngi vit chn thi khc chuyn ma l
lc no.Mi khonh khc giao ma li c nhng du hiu ring rt c trng. Theo n
cng mang mt gi tr thm m ring. iu quan trng l bi lm cn nu c nhng nt
tinh t y.
17

C th tham kho mt dn khi qut chung cho loi ny:


(A) M bi :
- Mi ma c mt nt p ring v ngi ta thng hay xao xuyn nht y l vo lc giao
ma.
- Thi khc y thng din ra nhng bin i tinh vi khng ch th gii ca thin
nhin m cn c th gii ca con ngi.
- Vi ti khonh khc giao ma t h sang thu(t ng sang xun, xun sang h)
li nhiu n tng v gi nim say m hn c.
(B) Thn bi :
- Cm ngh v thin nhin:
+ Nu cc du hiu giao ma(v d ma h sang ma thu: kh tri mt m, ban m tri
se lnh khng rt mc mt chic o ma ng nhng lnh ngi ta cm thy
rng mnh, hoa cc trong cc vn ua nhau n, sen trong cc ao a tn)
+ Cm gic ca bn thn trc cc du hiu chuyn ma ca thin nhin (vui, bun , nh
nhung v mt k nim tui th no chng hn)
- Cm ngh v i sng con ngi:
+ Nhp iu cuc sng thay i ra sao?(n , si ng hay t nht)
+ Con ngi: Vui ti, phn khi, ho hng i ch (sang xun) hay thu mnh li, bun
hn, suy t hn(thu sang ng)
(C) Kt bi :
Tm li, khonh khc giao ma l nhng t tr mnh rt duyn ca tri t.
Cm nhn nhng bin chuyn lc giao ma y gip ta mi sc nhng gic quan, gip
tm hn ta sinh ng v tinh t hn ln.
* Lu : lm tt bi ny c th tham kho thm t mt s bi th nh: Sang thu
ca Hu Thnh, Ch tt ca on Vn C, y ma thu ti ca Xun Diu, ba bi th thu
ca Nguyn Khuyn
3: Cm ngha v mt ngi thn yu nht ca anh (ch):
Cm ngh v m, cha, bn bu c th xy dng mt b cc bi vit ging nhau,
ch khc ni dung cc . Di y l mt dn bi nu cm ngh v m.
(A) M bi :
- Chn mt cu ca dao, cu ni, cu htv m vo (m bi gin tip):
Cng cha nh ni Thi Sn
Ngha m nh nc trong ngun chy ra
Tnh m bao la nh bin thi bnh dt do.
- Tnh m nh ni cao, bin rng, sng su. M ln lao m gn gi v yu thng bin
18

my. M khng ch l tui th vi nhng cu ht ru ngt ngo m m m cn l cy


cao bng c che ch cho sut cuc i b nh ca con.
(B) Thn bi :
- Miu t nhng nt n tng v v b ngoi ca m (dng ngi, khun mt,, i mt,
i tay ). Tt c gi ln nhng n tng ca em v m: m hin ho, thn thit v giu
yu thng.
- Cm nhn chung v cuc sng v cng vic hng ngy ca m: m m ang tho
vt, d bn trm cng ngn vic (vic ng ng hay vic c quan), m vn chm cht lo
lng chu o cuc sng ca c gia nh (lo ba n, gic ng, lo cho con ci hc bi).
Cuc sng ca m bnh thng v rt gin n nhng c l mt s hi sinh cao c.
- Nhng tnh cm ring ca m i vi em: L con t em c chiu chung chm
bm nhiu hn. Nhng ngoi ra m cn dy bo rt nhiu. V hn th chnh m l tm
gng sng v cch ng x giao tip, v ngh lc chng em noi theo.
- Li t nh ca bn thn: C gng hc tp lm hi lng cha m. Lm nhiu vic
tt xng ng vi nhng g m hi sinh cho c gia nh.
(C) Kt bi :
+ M l ngun vui l nh sng diu k soi ng cho cuc i ca mui chng ta.
+ M l ngh lc ta phn u.
4: Nu cm ngh ni bt nht v mt cu chuyn m anh (ch) n nay vn
khng th no qun nh: Chuyn ngi con gi Nam Xng, Chic lc ng, B ca Xi- mng
Vi loi ny, thng phi cn c vo nhng nt ni bt v ni dung v ngh thut
ca tc phm nu cm ngh trnh nhng k l lan man, xa .
V d: Vi Chuyn ngi con gi Nam Xng c th nu dn nh sau:
(A) M bi :
- Gii thiu v tc phm (rt ra t tp truyn no? ca ai?)
- n tng ln nht ca bn thn v tc phm l g? (l ting ni ln n chin tranh
phong kin v ch nam quyn. ng thi ngi ca phm cht cao p ca ng i ph
n).
(B) Thn bi :
- Tm t ngn gn ct truyn.
- Nu cm ngh v :
+ Nhng ni vt v v au kh ca V Nng
* Phi vt v lam l mt mnh nui m nui con khi chng ra trn.
* Lc gia nh c on vin li b chng nghi oan, ri vo tuyt vng ri t vn.
V Nng l mt hnh tng p v ngi ph n m ang tho vt, thu chung. Th
nhng nng cng l hnh nh tiu biu cho nhng ni au v s bt hnh ca ngi ph n
19

thi phong kin (ni au t chin tranh v t s c on ca ch nam quyn).


+ Hin thc x hi v hnh nh ngi chng.
* Cng cm thng v mong mun c chia s vi v Nng, ta cng cm ght nhng
cuc chin tranh phong kin phi ngha. chnh l nguyn nhn su xa gy ra cnh li
tn v ci cht oan khut ca V Nng.
*ng gin v nh trnh hn l hnh nh ngi chng. S c on v m qung ca
anh chnh l nguyn nhn git cht ngi v chung son st ca mnh.
- Ngh thut truyn : Cu chuyn ngn nhng giu kch tnh v c nhng cch gii
quyt tnh hung c o, bt ng. V th n gi ra nim thch th v s say m cho
ngi c.
C. Kt bi.
- Chuyn ngi con gi Nam Xng l mt truyn ngn hay ca vn xui thi trung i.
- Truyn gi cho chng ta nhiu suy ngh v cuc sng v nht l s phn con ngi
thi phong kin. T chng ta thy yu qu v ng trng hn cuc sng hm nay.
5 : Cm ngh v mt bi th hoc mt nh th.
- Hng dn chung:
Cm ngh v mt bi th l cm ngh v nhng nt c o trong sng to ca ngi ngh s (nu cm ngh v mt nh th m ta cha gp th phi cn c vo bi gii
thiu tc gi ca SGK hay nhng hiu bit v tc gi qua sch, bo, tivi, lp )
- Di y l dn cm ngh v mt bi th (V d bi th Bn n chi nh):
(A) M bi :
- Gii thiu bi th (tc gi, hon cnh ra i)
- Cm nhn chung v gi tr ca bi th (mt li t duy ngh thut c o sc so
v mt tnh bn tha thit chn thnh)
(B) Thn bi : Nu cm ngh
- Bn n chi nh l mt bi th hm hnh v c o :
+ Tuy hnh thc ging nh mt bi th ng lut nhng bi th ny c mt cch kt cu
ring (by cu trn l mt v cu cui cng mang mt ).
+ Nh th ni n nhng thiu thn vt cht mt cch hm hnh, vui ti (mi th
u c nhng khng dng c). Khch nghe cch tip n y li thy thch th m vn
hi lng.
- Bn n chi nh l mt bi th cao ci tnh trong tnh bn.
+ Ni n nhng thiu thn v vt cht l khng nh ci tnh trong tnh bn.
+ Sut c bi th v nht l cu th cui nh l mt minh chng y v cuc
sng thanh bch m tnh cm thanh cao ca nh th.
20

(C) Kt bi :
- Bi th l mt nt p tm hn ca nh th Nguyn Khuyn.
- N cng nhn nh chng ta: Tnh bn cao qu chn thnh khng cn vt cht v
danh li
Bi 3

Chin thng Mtao Mxy


(Trch m Sn - S thi Ty Nguyn)
I. Kin thc c bn
1. V khi nim s thi
S thi l nhng tc phm t s dn gian c quy m ln, s dng ngn ng c vn,
nhp, xy dng nhng hnh tng ngh thut honh trng, ho hng k v mt hay
nhiu bin c ln din ra trong i sng cng ng ca c dn thi c i.
C hai tiu loi s thi dn gian :
- S thi thn thoi l loi s thi k v s hnh thnh th gii, s ra i ca mun loi,
s hnh thnh cc dn tc, cc vng c tr thi c i ca h hoc cng c khi k v s
xut hin nn vn minh bui u. nc ta c mt s b s thi tiu biu cho tiu loi ny
nh: t nc (Mng), m t lung (Thi), Cy nu thn (M-nng),.
- S thi anh hng l nhng cu chuyn k v cuc i v nhng chin cng hin
hch ca ngi anh hng ngi i din cao nht cho s giu c, quyn lc, sc mnh v c
m ca cng ng ngi thi c i. Cc tc phm tiu biu trong tiu loi ny l: am
Sn, m Di, Xing Nh, Khinh D (- ); am Noi (Ba- na),. Trong s nhng tc phm ny
th tc phm c bit n rng ri v ni ting hn c l s thi am Sn.
2. V on trch Chin thng Mtao Mxy
on trch Chin thng Mtao Mxy thuc phn gia ca tc phm: Sau khi v lm
chng hai ch em t trng H Nh v H Bh, am Sn tr nn mt t trng giu c v uy
danh lng ly. Cc t trng Kn Kn(Mtao Gr) v t trng St (Mtao Mxy) la lc am Sn
cng cc n l ln ry, ra sng lao ng sn xut ko ngi ti cp ph bun lng ca
chng v bt H Nh v lm v. C hai ln y am Sn u t chc nh tr v chin
thng, va cu c v li va sp nhp c t ai, ca ci ca k ch khin cho oai
danh ca chng cng lng ly, b tc cng giu c v ng c hn.
on trch ngi ca cuc chin u ca am Sn. l cuc chin u v danh d, v
hnh phc gia nh v hn na v cuc sng bnh yn v s phn vinh ca th tc. on
trch ny tiu biu cho nhng c trng ca th loi s thi anh hng.
II. Rn k nng
1. Tm tt din bin trn nh theo ng trt t ca cc tnh tit v s kin
a) am Sn n nh Mtao Mxy khiu chin nhng Mtao Mxy cn bn ct chng m
21

cha chu giao chin ngay.


b) Bc vo cuc chin :
- Hip u th nht
+ Hai bn ln lt ma khin.

Mtao Mxy ma trc: t ra yu t v km ci

am Sn ma khin: t ra mnh m, ti gii hn

+ Kt qu hip u: Mtao Mxy chy khp ni trnh ng khin am Sn ma.


- Hip u th hai
+ am Sn ma khin: sc mnh nh gi bo. Cy gio m lin tip Mtao Mxy nhng
khng thng.
+ Kt qu

am Sn nh s gip ca ng Tri ct c u ca Mtao Mxy.

Dn lng Mtao Mxy nht lot theo am Sn v ngi lng mi.

2. Cuc chin gia am Sn v Mtao Mxy l cuc chin tranh mang tnh cht thng
nht cng ng. N khng phi l mt cuc chin tranh xm lc nhm mc ch tn st,
cp bc v chim gi. Chnh v th m thi ca n l c hai pha i vi vic
thng thua ca hai t trng cng c nhng nt ring:
- pha Mtao Mxy: Sau khi t trng ca mnh tht bi, ng o n l u tm
phc v nghe theo li v t trng mnh hn (khng i sao c! ngi nh giu cm u
chng ti nay khng cn na).Thi v hnh ng ca on ngi ny chng t h
lun m c c tr thnh mt tp th giu c v hng mnh.H lun m c c c mt ngi
lnh o dng cm, ti ba.
- pha am Sn: Dn lng tng bng no nhit cho n v anh hng ca mnh mi
chin thng tr v. H i li sa son vui mng tp np khng ch mng bun sc c m mang, c hng mnh v giu c m cn tip n nhng ngi n l mi bng s
chn thnh v ho hp (... Cc chng trai i li ngc ng ngc. Cc c gi i li v
ng v. Cnh lng mt t trng nh giu trng sao m vui th!).
3. on trch tuy miu t cuc chin tranh gia cc th tc trong thi nguyn thu, th
nhng li khng ch trng miu t cnh cht chc au thng. Tri li, tc gi dn gian ch
yu miu t cnh chin thng tng bng ca pha am Sn. Cuc chin dng li khi Mtao
Mxy tht bi. Th nhng s tht bi ca Mtao Mxy khng lm cho dn lng lo s, hoang
mang. H ngay lp tc theo v pha am Sn, ho nhp vi cuc ng mi mt cch rt t
nhin. Dn lng ca am Sn cng vy, h n tip nhng ngi bn mi rt chn tnh.
Khng kh ca bui tic sau chin thng tng bng no nhit vui say khng h c mt
cht gn no. La chn cch th hin ngh thut ny, tc gi dn gian nhn ra tnh
tt yu ca cuc chin tranh th tc - l cuc chin tranh khng km hm s pht
triu ca x hi -, m tri li, n gip nhng tp th l t, ri rc tp hp thnh nhng
tp th ln hn, mnh hn. V cng ch nh vy, h mi tr thnh mt dn tc trng thnh
22

thc s. Cch la chn hin ngh thut y cng l cch dn gian ngi ca tm vc
v s mnh lch s ca ngi anh hng. Ch c nhng con ngi u t ca thi i nh vy mi
sc ng ln thng nht cc th tc nh l li vi nhau, gom nhng th tc y li thnh
mt cng ng ln mnh v giu c.
4. Trong on trch ny, kiu cu c dng nhiu nht l kiu cu c s dng bin
php so snh, v von. Nhng cu y, hoc cha bin php so snh kiu tng ng
(chng ma trn cao, gi nh bo; chng ma di thp, gi nh lc; on ngi ng nh by
c tong, c nh by thiu thn, n n nh kin nh mi...), hoc so snh kiu tng cp
(am Sn ma khin), cng c trng hp so snh kiu tng phn (i lp gia cnh ma
khin ca am Sn v Mtao Mxy). Nhng cu vn theo kiu n by ny c gi tr rt
ln trong vic miu t nhn vt ngi anh hng. N khng nh v nng bng ln ti
nng, sc mnh ca am Sn - ngi anh hng uy danh lng ly lm m i c s giu c v
sc mnh ca k th.
Cn lu thm, nu chng ta tin hnh phn loi th c th thy rt r rng: cc hnh
nh, s vt c em ra so snh y u ly ra t th gii t nhin, t v tr. Nh
th hm ca tc gi l mun ly v tr "o" kch c, tm vc ca nhn vt anh
hng. Th php ngh thut ny l mt th php quen thuc ca s thi. N gip mang li
nhng gi tr thm m rt c trng cho th loi ny: c trng v s trang trng, honh
trng v d di.
5. S xut hin ca ng Tri (thn linh) v vic can thip ca ng Tri vo chin
thng ca am Sn chng t thi k y, con ngi v thn linh gn b mt thit vi
nhau. Hay ni cch khc, n l du vt ca t duy thn thoi trong s thi, du vt ca mt
x hi cha c s phn ha giai cp rch ri. Tuy nhin cng t cu chuyn ny c th
nhn thy, d c can thip vo cng vic ca con ngi nhng thn linh ch ng vai tr l
ngi "c vn", "gi " hnh ng ch khng phi l ngi quyt nh ti cao kt qu ca
cuc chin. Nh vy trong mi quan h vi cc thn, ngi anh hng vn gi c vai tr
quyt nh v c tnh c lp ring. Sp t cu chuyn theo kiu nh vy cng l
mt hnh thc cao vai tr ca nhn vt anh hng, cao tinh thn dn ch ca thi
th tc c xa.
Vn bn
(Tip theo)
1. Tm hiu c im ca vn bn qua on vn :
Gia c th v mi trng c nh hng qua li vi nhau. Mi trng c nh hng n
mi c tnh ca c th. Ch cn so snh nhng l mc trong cc mi trng khc nhau
l thy r iu . thc hin nhng nhim v th yu hoc do nh hng ca mi trng, l mc trong khng kh c th bin thnh tua cun nh cy u H Lan, hay tua
mc c gai bm vo tr leo nh cy my. nhng min kh ro, l c th bin thnh
gai gim bt s thot hi nc nh cy xng rng hay dy ln v cha nhiu nc nh cy
l bng.
23

a) C th coi on vn nh mt vn bn nh bi :
- N c mt ch thng nht vi khi qut l : gia c th v mi trng c nh hng qua li vi nhau.
- Cc cu tip theo ca on vn l cc cu khai trin ca ch . Cc cu ny
ra nhng dn chng c th v quan h ca l cy vi mi trng trong vic duy tr sc
sng ca cy.
b) C th t tiu cho vn bn l : C th v mi trng hoc S nh hng ca
mi trng n c th sng,
2. Xc nh nhng ni dung ca mt n xin php ngh hc :
Vit n xin php ngh hc chnh l lm mt vn bn. to lp vn bn ny, cn
xc nh c cc ni dung sau :
- n thng gi cho gio vin ch nhim lp (hoc c th cho Ban Gim hiu nh trng
nu thi gian ngh hc qu di). Ngi vit n thng l hc sinh hoc sinh vin.
- Mc ch ca vic vit n l: bo co vic ngh hc v xin php c ngh hc.
- Ni dung c bn ca n thng c:
+ Tn h ca ngi vit n.
+ Nu l do ngh hc.
+ Thi gian xin ngh hc (bao lu?)
+ Li ha thc hin y cc cng vic hc tp trong thi gian ngh hc.
- Kt cu ca n (xem mu sau) :
(1) Quc hiu
(2) Ngy, thng, nm vit n
(3) Tn n
(4) H tn, a ch ngi nhn.
(5) H tn, a ch lp ca ngi vit n.
(6) Ni dung n (l do ngh hc, thi gian xin ngh, li ha)
(7) K v ghi r h tn
Vit mt l n:
Cng ho x hi ch ngha Vit Nam
c lp T do Hnh phc
Ngy 16 thng 4 nm 2006
n xin ngh hc
Knh gi: C gio ch nhim lp 10 A1, Trng THPT Hong Diu.
Tn em l : Nguyn Quang Vinh, hc sinh lp 10 A1.
24

Em xin trnh by vi c mt vic nh sau: Hm nay, th 2 ngy 16 thng 4 nm 2006,


em b cm khng th i hc c. Em lm n ny knh xin c cho em ngh bui hc
hm nay. Em xin ha s thc hin vic chp bi v hc bi nghim tc v y .
Hc sinh
Nguyn Quang Vinh
3. Sp xp cc cu thnh vn bn
Thng 10 nm 1954, cc c quan trung ng ca ng v Chnh ph ri Chin khu Vit
Bc tr v H Ni. Nhn s kin thi s c tnh lch s y, T Hu sng tc bi th Vit
Bc. Phn u bi th ti hin mt giai on gian kh, v vang ca Cch mng v
Khng chin chin khu Vit Bc nay tr thnh nhng k nim su nng trong lng
ngi. Phn sau ni ln s gn b gia min ngc v min xui trong mt vin cnh ho
bnh ti sng ca t nc v kt thc bng li ngi ca cng n ca Bc H, ca ng i
vi dn tc. Vit Bc l mt nh cao ca th T Hu v cng l mt tc phm xut
sc ca vn hc Vit Nam thi k khng chin chng Php.
C th t cho vn bn trn tiu l : Hon cnh ra i bi th "Vit Bc", hoc
Gii thiu bi th "Vit Bc".
4. Vit tip cu hon to thnh vn bn
Mi trng sng ca loi ngi hin nay ang b hu hoi ngy cng nghim
trng. Hng nm c hng triu tn rc thi khng phn hy b vt ba bi khp ni lm
tc cng rnh v git cht cc loi sinh vt. Nhng cnh rng u ngun cng dn
vng bng khin cho nn l lt, l t ngy cng honh hnh d di hn. trn cao, bu
khng kh ca chng ta cng chu chung s phn. Kh thi t cc nh my, cc khu cng
nghip x ra qu mc lm cho tm l chn bo v tri t ca chng ta (tng zn) cng
ng trc nguy c khng cn gi tr.
- C th t tn cho vn bn l : Chng ta ang hy hoi cuc sng ca chnh mnh.
5. Vi nhng kin thc v vn bn, t kim tra li bi lm vn s 1 ca mnh.
Ch xem li bi lm vn s 1 v cc phng din: ch vit, t ng, cu, kt cu
on, bi, cc , Sau sa cha nhng sai st (nu c).
Bi 4

Truyn An Dng Vng


v M Chu - Trng Thy
(Truyn thuyt)

I. Kin thc c bn
1. Tm tt :
Sau khi gip An Dng Vng xy dng xong Loa Thnh, trc khi ra v, thn Kim Quy
cn tng cho chic vut lm ly n thn. Nh c n thn, An Dng Vng nh bi
qun Triu khi chng sang xm lc. Triu cu hn M Chu cho Trng Thu, vua v
25

tnh ng . Trng Thu d M Chu cho xem trm n thn ri ngm i mt ly thn
mang v phng Bc. Sau , Triu pht binh nh u Lc. Khng cn n thn, An Dng Vng thua trn, cng M Chu chy v phng Nam. Thn Kim Quy hin ln kt ti
M Chu, vua chm cht con ri i xung bin. M Chu cht, mu chy xung bin
thnh ngc trai. Trng Thu mang xc v v chn Loa Thnh, xc lin bin thnh ngc
thch. V qu tic thng M Chu, Trng Thu lao u xung ging m cht. Ngi i
sau m c ngc trai, ra bng nc ging y th ngc trong sng thm.
2. Truyn thuyt l s kt hp nhun nhuyn gia yu t lch s v yu t t ng tng
hoang ng. N phn nh quan im nh gi, thi v tnh cm ca nhn dn v
cc s kin lch s v cc nhn vt lch s.
3. Truyn An Dng Vng v M Chu - Trng Thy l cu chuyn v bi kch mt nc
ca cha con An Dng Vng v bi kch tnh yu ca M Chu - Trng Thy. T cu
chuyn y, nhn dn ta mun rt ra v truyn li cho con chu cc th h sau bi hc
lch s v thc cao cnh gic vi m mu xm lc ca k th.
II. Rn k nng
1. Cc chi tit lin quan n nhn vt An Dng Vng:
+ An Dng Vng xy thnh nhng tht bi.
+ An Dng Vng c Ra Vng gip xy thnh v ch n thn.
+ Vua nh thng Triu ln th nht.
+ Vua ch quan khi Triu em qun nh.
+ Vua tht bi v chm cht M Chu.
a) An Dng Vng c thn linh gip bi nh vua c thc cao cnh gic,
sm lo vic xy thnh p ly v chun b v kh chng ngoi xm. Tng tng ra s
gip thn k ny, nhn dn ta t lng ca ngi cng lao ca nh vua v t ho v
vic xy thnh, ch n cng nh nhng chin cng trong s nghip nh gic gi nc
ca dn tc ta.
b) S tht bi ca An Dng Vng bt u t ch nh vua chp nhn li cu ha v
thm na cn cho Trng Thy v r. Trong s vic ny, An Dng Vng t ra m h
v bn cht ngoan c ca k th, t ra mt cnh gic. Hn na vic mt nc cn do nh
vua ch quan vo c v kh li hi nn khng phng khi qun gic tin cng.
c) Chi tit Ra Vng, M Chu v vic vua chm u con gi theo li kt n ca Ra
Vng c sng to ra nhn dn ta gi gm lng knh trng i vi v vua anh hng
dng cm con ngi sn sng hi sinh nhng tnh cm ring t gi trn kh tit v
danh d trc t nc non sng. N cng ph phn thi mt cnh gic ca M Chu,
ng thi cng l li gii thch "nh nhng" nhm xoa du ni au mt nc.
2. Nhng chi tit lin quan n vai tr ca M Chu trong bi kch mt nc ca ngi u
Lc:
- M Chu ngy ng cho Trng Thy xem trm n thn.
26

- Trn ng rt chy, nng cn rc lng ngng cho Trng Thy v qun lnh ui
theo.
S mt cnh gic ca M Chu l ch c tin em trao vo tay gic b quyt
chng gic gi nc ca quc gia. Hn th na khi hai cha con b tht bi, nng li v
b tnh cm lu m m ch ng cho gic khin cho hai cha con b ri vo con ng
cng tn.
Thc ra kin cho rng "M Chu lm vy l ch tun theo tnh cm v chng m
b qun ngha v i vi T quc v vic M Chu tuyt i nghe v lm theo
chng l ng nhin" l khng thuyt phc d chng ta bit M Chu l mt ngi v thi
phong kin. Khi dng truyn, tc gi dn gian cng ch mun nhn mnh s c tin v
ngy th ca M Chu, v th mi c bi hc gi nc cay ng, xt xa nhng thm tha
truyn n tn hm nay.
Phn kt truyn lin quan n ci cht ca M Chu th hin hai ci nhn t ng nh
tri ngc nhng li rt thng nht ca tc gi dn gian. M Chu b trng tr l mt dt
khot, r rng ca lch s. N xut pht t truyn thng yu nc v lng thit tha vi c
lp t do ca ngi Vit ta. Nhng M Chu li c "hi sinh" (ha thn vo ngc v ) bi
dn tc ta bao gi cng bao dung. Kt thc y th hin nim cm thng vi s trong
trng ngy th ca nng cng cha.
Cu chuyn ca M Chu qu ng l li nhn nh ca tc gi dn gian i vi th
h tr mun i trong vic gii quyt mi quan h gia tnh nh vi ngha nc, gia ci
ring vi ci chung.
3. C th ni Trng Thy l th phm trc tip gy ra bi kch ca nc u Lc v ci
cht ca hai cha con M Chu. Va l con, va l b ti, Trng Thy tun th tuyt
i theo mnh lnh ca Triu . Nhn kha cnh ny, Trng Thy ng l mt k th
ca dn tc.
Hnh nh "ngc trai - ging nc" l mt hnh nh p li va giu ngha. N l mt
s kt thc hon m cho mt mi tnh. Chi tit "ngc trai" chng thc c tm lng
trong sng ca M Chu. Chi tit "ging nc" c hn Trng Thy li l chi tit c dng ln
ha gii ni hi hn v cng v ti li ca nhn vt ny. Hnh nh "ngc trai - ging nc" vi vic ngc trai kia em ra trong nc ging ny li cng sng p hn cn ni ln
rng Trng Thy tm c li ha gii trong tnh cm ca M Chu th gii bn kia.
Nhn kha cnh ny Trng Thu li l mt k si tnh tht ng thng.
4. "Ct li lch s" ca truyn l vic An Dng Vng xy thnh C Loa v s thc v
s tht bi ca u Lc trc s xm lc ca Triu . Ci ct li y c dn gian lm cho
sinh ng bng vic thm vo nhiu s vic chi tit thn k nh chuyn xy thnh, ch
n; chuyn v ci cht ca An Dng Vng v ca M Chu; chi tit v Ngc trai ging nc. Chnh vic thm vo truyn cc chi tit thn k ny gip cho cu
chuyn thm hp dn v sinh ng. N cng th hin mt ci nhn bao dung ca nhn
dn ta vi cc nhn vt lch s v vi tt c nhng g xy ra.
5. Thc ra cch nh gi trong Trng Thu ch l k gin ip. Ngay c vic yu M
27

Chu cng ch l gi di hay Gia M Chu v Trng Thu c tnh yu chung thu
v hnh nh ngc trai ging nc ca ngi mi tnh u phin din v hi ht.
l nhng cch nh gi theo hng qu tuyt i ha mt mt ca vn .
C th nu kin: vic Trng Thy ly cp ly n thn v l ngi trc tip gy ra bi
kch mt nc ca u Lc v ci cht ca hai cha con An Dng Vng l mt iu ng
trch. Tuy nhin, tnh yu m Trng Thy dnh cho M Chu cng l chn tht v su
nng. Chnh v vy i vi nhn vt ny, chng ta thy va ng thng li va ng
gin.
2. An Dng Vng t tay chm u ngi con gi duy nht ca mnh. Cch x l ny
hon ton ph hp vi o l truyn thng ca dn tc ta. N th hin lng bao dung ca
dn tc i vi nhng a con lm li nhng bit ci u hi hn v chu ti. Trc t
nc, nhn dn, cch hnh x ca nh vua l y trch nhim. Th nhng v tnh nh, An
Dng Vng chc chn cng v cng au n. Vic cho hai cha con on t bn
nhau (khi cht) l ci kt hp tnh hp l v nhn hu ca nhn dn ta.
3. Truyn An Dng Vng v M Chu - Trng Thy, cho n tn ngy nay vn chim
c cm tnh ca ngi c. Ngi ta c truyn hiu v lch s, rt ra nhng bi
hc b ch cho mnh v cho con chu i sau. Nhng khng ch th, c truyn thuyt
ny, ngi ta cn mun hiu su sc hn bi kch ca mt mi tnh rt p trong lch
s.
Sc sng ca truyn thng An Dng Vng v M Chu - Trng Thy cn khi ngun
cho nhng cm hng thi ca. Cc tc gi nh T Hu, Trn ng Khoa... u c nhng
sng tc ly cm hng t tc phm ny. V d trong bi th "Tm s" rt trong tp th
"Ra trn" ca nh th T Hu, c on vit:
... Ti k ngy xa chuyn M Chu,
Tri tim lm l trn u.
N thn v trao tay gic,
Nn ni c m biu su...
Lp dn bi vn t s
I. Kin thc c bn
1. Lp dn bi vn t s l dng nn b khung cho cu chuyn m mnh s vit hay
s k.
2. Mun lp c mt dn tt cn d kin ti, xc nh cc nhn vt, s kin,
chn v sp xp cc s vic, chi tit tiu biu thnh ct truyn.
II. Rn k nng
1. Tm hiu on trch bi V truyn ngn Rng x nu ca Nguyn Ngc nm
c vn hnh thnh tng, d kin ct truyn
a) Trong vn bn, nh vn Nguyn Ngc k li cu chuyn v qu trnh suy ngh,
28

chun b sng tc truyn ngn Rng x nu.


b) Qua li k ca tc gi, c th rt ra bi hc: chun b vit mt vn bn t s,
cn hnh thnh tng, d kin ct truyn, suy ngh, tng tng v cc nhn vt cng
cc s vic, chi tit tiu biu c sc lm nn ct truyn.
Nhng d kin ny gip cho qu trnh lp dn c r rng hn v dn cng c
th, chi tit hn.
2. Da vo suy ngm ca nh vn Nguyn Tun v kt thc truyn Tt n ca Ng
Tt T, lp dn cho bi vn t s theo gi sau :
a) Trng hp 1 :
- M bi : Gii thiu cu chuyn xy ra t kt thc truyn Tt n.
- Thn bi : K li cu chuyn theo 2 s vic chnh.
+ Sau ci m y, ch Du gp mt cn b cch mng v c gic ng (Ch Du
gp ngi cn b cch mng trong tnh hung no ? Ngi cn b lm g gic ng
ch Du ? Ch Du gic ng cch mng nh th no ?).
+ Trong cuc khi ngha thng Tm 1945, ch Du dn u on nng dn ln cp
chnh quyn huyn, ph kho thc Nht chia cho dn ngho (T vic gic ng cch mng,
ch Du tham gia hot ng khi ngha ra sao ? Ch Du cng cc nng dn khc
cp chnh quyn huyn, ph kho thc Nht nh th no ?).
- Kt bi : Cu chuyn kt thc nh th no ? Em suy ngh g v s gic ng v hnh
ng ca ch Du ?
b) Trng hp 2 :
- M bi : Gii thiu cu chuyn xy ra t kt thc truyn Tt n.
- Thn bi : K li cu chuyn vi nhng s vic c th.
+ Cuc khng chin chng thc dn php n ra, ch Du nhn thc v cuc khng
chin ny nh th no ?
+ Tuy sng trong vng ch hu, chu s kim sot ca ch nhng ch Du vn b
mt nui giu cn b, nhiu ln y np hm bem cho cn b, (Sng trong vng ch
hu, ch Du gp nhng kh khn g ? Ti sao ch Du vn b mt nui giu cn b ?
Nhng s vic no chng t lng cm th gic v tinh thn cch mng ca ch Du ?),
- Kt bi : Cu chuyn kt thc nh th no ? Nu suy ngh ca em v hnh ng ca
ch Du.
3. Cch lp dn mt bi vn t s
Bc 1: Trc khi lp dn , cn suy ngh chn ti, chn mt ch hoc vn
sau phc tho qua ct truyn.
Bc 2: T ti, ch ca cu chuyn, ngi vit phi tng tng, sng to ra nhng
nt chnh hnh thnh nn ct truyn. Ct truyn c th da vo cuc i v s phn
ca nhn vt chnh hay da theo din bin ca s vic chnh.
29

Bc 3: Da vo m hnh dn (3 phn), tm cc yu t cu thnh tc phm: L do,


khng gian xy ra cu chuyn, cc tnh tit ca truyn, cc nhn vt v quan h ca
chng, cc cnh thin nhin, cc i thoi chnh, tm trng ca nhn vt...
Bc 4: H thng ha cc khu trn bng mt dn chi tit.
4. Da vo cu ni ca L-nin (Ti khng s kh, khng s kh, ti ch s nhng pht
yu mm ca lng ti. i vi ti chin thng bn thn l chin thng v vang nht)
k v cu chuyn vi ti : Mt hc sinh c bn cht tt, nhng do mt hon cnh no
x y dn n phm sai lm nhng kp thi tnh ng.
- C th xy dng ct truyn nh sau:
+ An (hc sinh) vn l mt ngi hin lnh trung thc.
+ Sau khi cha m b nhau, An chn nn, b k xu li ko nn phm sai lm ng
tic (chi bi lu lng, ly cp xe p, hc hnh b tr...).
+ An n hn, dn vt nhng mc cm khng dm n lp.
+ An c thy gio ch nhim gip v bo lnh cho tr li trng.
+ An c gng vn ln v tr li con ngi xa.
- Hc sinh da vo ct truyn ny xy dng dn : yu cu tng tng thm cc chi
tit v hon cnh: li ni, hnh ng tm trng ca An; cc nhn vt ph (bn b ca An,
nhng k xu v ngi thy gio...).
5. Lp dn cho cu chuyn k li mt k nim su sc v tnh bn, tnh thy
tr...
Tham kho dn sau y (cu chuyn v tnh bn).
(A) M bi :
- Hi v Tng gn gi thn thit vi nhau t nh. H hc cng lp vi nhau.
- Cu chuyn din ra khi lp xy ra lin tip nhng v mt tin.
(B) Thn bi :
- K vn tt vi v mt tin m khng tm thy nguyn do (trong Hi l ng i mt
nhiu nht).
- "Mt mt mi ng", khng kh ca lp tr ln cng thng.
- Cuc truy tm th phm b tc, mu thun trong lp xy ra.
- Hi nghi ng tt c mi ngi trong c Tng. H to ting v khng cn chi vi
nhau.
- Nh s can thip ca cc thy c gio, lp tm ra th phm (l mt hc sinh lp
khc).
(C) Kt thc :
- Khng kh lp tr li bnh thng.
30

- Hi xin li Tng trc lp. H li thn thit nhxa.


Bi 5

Uy-lt-x tr v
(Trch khc ca XXIII - -i-x)
I. Kin thc c bn
1. Tm tt on trch
Sau khi h c thnh T-roa, Uy-lt-x hi qun tr v qu hng. Chng phi lnh
nh gc bin chn tri mi nm ng ng m vn cha v ti qu nh. Chng b n
thn Ca-lp-x, v yu chng nn cm gi. Cm thng s phn Uy-lt-x, thn Dt sai
Hc-mt n lnh cho Ca-lp-x phi chng i. B bo nh chm b, chng dt vo
x Ph-a-ki, c cng cha N-xi-ca yu v nh vua tip i t t. Theo nh vua, Uy-ltx k li nhng chuyn li k, mo him trn bc ng gian trun phiu bt ca mnh
cng ng i : chuyn thot khi x s nhng tn khng l mt mt, chuyn thot khi
ting ht y quyn r ca cc nng tin c Xi-ren nguy him, Cm phc, nh vua cho
thuyn a chng v qu hng I-tc. V n nh, chng gi dng ngi hnh kht nn Pn-lp, v chng, khng nhn ra. tr li s thc p ca bn cu hn, P-n-lp thch ai
ging c chic cung ca Uy-lt-x v bn mt pht xuyn qua mi hai chic vng ru
th s ly ngi . Tt c bn cu hn u tht bi, Uy-lt-x xin c bn v chng
thng. Nhn c hi , cha con chng trng tr bn cu hn cng nhng gia nhn phn
bi.
2. on trch l cnh gp g ca hai v chng sau hai mi nm xa cch nhng n din ra
khng bnh thng m tr thnh mt cnh nhn mt. Trong cnh y cc nhn vt th
thch ln nhau tm v hnh phc. Cu chuyn l bi ca v v p tr tu v kht
vng hnh phc ca ngi Hi Lp. N nhc nh ta tnh cm gia nh bao gi cng rt cao
qu, thing ling.
II. Rn k nng
1. Cnh ny c th chia thnh hai phn: Phn mt t u n ngi km gan d
v phn hai l on cn li.
- on 1 (t u n xc cht ca bn cu hn v ngi git chng.), -ri-cl v Pn-lp : -ri-cl bo tin v thuyt phc P-n-lp.
- on 2 (t Ni xong, nng bc xung lu cho n con cng khng phi l ngi km
gan d), T-l-mc, Uy-lt-x v P-n-lp : Thi ca T-l-mc i vi vic m khng
chu tha nhn cha.
- on 3 (phn cn li), P-n-lp v Uy-lt-x : P-n-lp th thch Uy-lt-x, v chng
on t.
2. i thoi ca cc nhn vt trong cc on y th hin nhng sc thi tnh cm
ring: i thoi ca nh mu -ri-cl cho thy nim vui sng ca ngi y t trung thnh
31

gn b vi gia nh, i thoi ca P-n-lp vi nh mu cho thy s thanh thn, vi con


trai li cho thy s phn vn v.v
3. P-n-lp "lng vn rt i phn vn" v nu nhng v hnh kht l chng nng
thc th ti sao trong ln gp trc li khng ni ra. Hn na, nu P-n-lp vi v m nhn
lm th danh d ca nng s b tn thng rt ln (iu ti k ca ngi Hi Lp).
4. P-n-lp c nhiu phm cht cao p, c bit l tr tu sc so, s bnh tnh
t tin v lun thn trng trong mi tnh hung. Khi nng nhn mnh "cha v m... khng
ai bit ht" chnh l lc nng c to ra mt hon cnh th thch i vi Uy-lt-x. N l
gi v du hiu nhn ra nhau ca v chng nng. Cu ni y va th hin s thn trng,
va th hin s thng minh sc so ca P-n-lp.
Thc ra P-n-lp khng phi l ngi "bao gi lng d cng rn hn c ", c "mt tri
tim st hn ai ht". Hai mi nm phi lm ch gia nh, li phi i din vi bao th
thch, nng phi to cho mnh ci v bc cng rn. C nh vy nng mi ch c n
ngy ngi chng tr v c a vo lng chng m bt ln bao nhiu cm xc dn nn
my chc nm.
5. P-n-lp phi dng n cch th b mt ca chic ging trong mn nhn mt nng
v b mt y gip gii ta c nhiu mi nghi ng. Trc ht, P-n-lp bit khng
phi l Uy-lt-x gi. Sau na, n cn l minh chng cho lng chung thy ca nng. Nu
chic ging b chuyn i hoc khng cn l b mt ca ring hai v chng na
th cng c ngha l phm gi ca P-n-lp cng khng cn nguyn vn. Php th y
khng nhng ch ni ln phm cht kin trinh ca P-n-lp m cn khc su s bn
vng ca tnh cm gia nh, tnh cm v chng cha con.
Qua hnh ng ca P-n-lp (mt s cn trng gn nh thi qu) chng ta c th thy
c tnh cht phc tp ca thi i - ni m nhng him nguy lun rnh rp, e da con
ngi.
6. V nhn vt Uy-lt-x
Sau khi nghe P-n-lp ni vi T-l-mc, Uy-lt-x vn nhn ni mm ci ni vi con
trai : T-l-mc, con ! ng lm ry m, m cn mun th thch cha ti nh ny. Th
no ri m con cng s nhn ra, chc chn nh vy ; th cn l ni vi chnh P-n-lp.
Nh vy, khi ni nhng li ny, Uy-lt-x nhn ra nh th thch ca P-n-lp v
mc d cha bit s th thch l g nhng chng vn sn sng chp nhn. C th ni,
P-n-lp v Uy-lt-x ngm i thoi vi nhau. Ci mm ci ca Uy-lt-x cho thy
chng l ngi ht sc bn lnh, bit km ch tnh cm c c s sng sut, chn
chn. l ci mm ci ca ngi hiu r kh nng ca mnh, tin vo mnh, cng l ci
ci thu hiu v lng i vi v v con trai mnh.
7. Cch k ca H-me qua mn gp mt l mt li k mang m phong cch k
chuyn ca s thi: chm ri, t m v trang trng. Li k y lm cc s vic nh c ko
di ra, dn d v hi hp hn. S thi thng c k (din xng) trong nhng khong thi
gian di. V th phong cch k y lm cho nhng m nghe k s thi hng khi v hp
dn hn.
32

Phm cht ca cc nhn vt thng c nh vn miu t qua i thoi - nhng i


thoi y tr tu, c chiu su v thng a ngha. Bn cnh bin php phn tch
din bin ni tm ca nhn vt cng tham gia tch cc vo vic xy dng nn hnh tng cc nhn vt trong on trch ny.
Trong kh cui ("Du hin... bung ri"), H-me s dng bin php so snh m
rng, kiu cu tng bc v li lp i lp li cc nh ng ch phm cht ca nhn vt.
Cc bin php ngh thut y cho thy v p, phm cht c bit l nim vui mng
khn xit ca P-n-lp khi nhn ra ngi chng yu qu ca mnh.
khc ho ni bt hnh tng nhn vt, H-me-r s dng mt ngh thut miu
t tm l c sc. Trong on trch, ngh thut miu t tm l nhn vt s thi c
th hin rt r trong on t Ni xong, nng bc xung lu cho n di b qun o
rch mp.. Nu nh trong tiu thuyt hin i, tm l nhn vt thng c din t trc
tip, vi ci nhn t bn trong th y, bt php s thi li din t tm l nhn vt
thng qua hnh ng, cch ng x, thi t nhng biu hin bn ngoi, vi ci nhn t
bn ngoi. Tm trng phn vn, y nghi hoc ca P-n-lp c din t bng nhng
chi tit nh :
- nng khng bit nn ng xa xa hi chuyn ngi chng yu qu ca mnh hay
nn li gn, m ly u, cm ly tay ngi m hn ?
- Khi vo n nh, bc qua ngng ca bng , nng n ngi trc mt Uy-lt-x, di
nh la hng, da vo bc tng i din
- nng vn ngi lng thinh trn gh hi lu, lng sng st, khi th m m u
ym nhn chng, khi li khng nhn ra chng di b qun o rch mp.
8. C th so snh gia cch miu t tm l nhn vt gia s thi am Sn ca Vit
Nam v s thi c in -i-x ca Hi Lp qua hai on trch Chin thng Mtao Mxy v
on trch Uy-lt-x tr v thy c s ging nhau v khc nhau v bt php s thi
gia hai tc phm, hai truyn thng vn hc, qua nm c nhng c im tiu
biu ca bt php s thi :
- Ging nhau :
+ Dng ci bn ngoi hay trc tip din t t bn trong tm l nhn vt ? V d ?
+ C s dng li miu t c th, t m, chi tit khng ? Nhng c im miu t c l tng ho nh th no ? V d ?
- Khc nhau :
+ Nhng chi tit dng din t tm l nhn vt trong trch on s thi am Sn c
g khc so vi nhng chi tit dng din t tm l nhn vt trong trch on s thi i-x ?
+ Cht dn gian trong s dng hnh nh, ngn ng trch on am Sn khc nh
th no cch s dng hnh nh, ngn ng trau chut, trang trng, cao nh trong trch
on -i-x ?
33

9. Da theo on trch, c th t biu din cnh Uy-lt-x tr v. t chc c


mt bui biu din, mi lp cn chn ra mt s bn c nng khiu kch, t chc phn
vai, hc li thoi... tp luyn v biu din c d dng cn c s c vn ca thy c,
cng cn rt bt nhng phn rm r trong li thoi c nh vy, mc ch ca bui biu
din mi thnh cng.
10. Th nhp vai Uy-lt-x k li cu chuyn.
Ch khi nhp vai Uy-lt-x, phi thay i cc t ng xng h, thay mt s li thoi
trc tip ca Uy-lt-x thnh li k gin tip ca mnh (trong vai nhn vt). Tham kho
bi vit di y:
Sau khi tiu dit ht bn cu hn v cng vi con trai T-l-mc yu qu trng pht
nhng l y t vong n phn ch, ta hi hp i mong thi khc, P-n-lp nhn mnh.
Th nhng hm y, sau khi ngi i rt lu, ta mi thy nang yn lng bc vo. Nng
ngi i din vi ta nhng lng thinh khng ni. C lc ta thy nng m m u ym
nhn ta nhng c lc li thy nng th lnh nht. Trong lc ang bn khon qu i th
T-l-mc ln li. Ta ch i s phn ng ca nng sau nhng li con trai trch m nhng
nng vn khng v vp. Nng khng nh vi con trai nu ta ng l chng nng tht
th hn s c nhng du hiu ring nhn ra nhau. Nghe nng ni vy ta hiu
nng mun ni iu g. Ta bn va an i va nhc nh con trai T- l-mc hy phng
s tr th ca bn cu hn, nhc nh mi ngi mc qun o p ca ma lm ngi ngoi
lm tng trong nh ang lm l ci, ri ta cng i tm ra.
Ta tr v ch c ngi i din vi P-n-lp trn chic gh bnh ri nhc nh mu ri-cl chun b k ring cho mnh mt chic ging ng. Khng ng ngay lc y ngi
cng bo dn ni vi u gi: Gi hy khing chic ging chc chn ra khi gian phng vch
tng kin c do chnh tay Uy-lt-x k n ngy xa. Nghe P-n-lp ni vy, ta bng git
ny mnh bi ta ngh rng b mt v chic ging xa khng cn na. But ming ta
nhc li tt c b mt v qu trnh ch tc chic ging. Nhng va mi ni dt li song
bng dng ta thy P-n-lp chy n m chm ly c ta v ni bao li yu th ng nghn
ngo trong nc mt. Lc y ta mi cht hiu ra s thng minh v sc so ca v mnh. Ta
m cht ly nng, ngi v xit bao thn yu, ngi bn i thu chung sau bao nhiu nm
xa cch.

Tr bi lm vn s 1
I. Yu cu chung
1. Thy r nhng u im v nhc im trong bi lm vn s 1.
2. T rt ra c nhng kinh nghim nng cao kh nng bc l cm xc chn thc
hoc suy ngh ca mnh trc mt s vt, s vic, hin tng i sng hoc trc mt nhn
vt, mt tc phm vn hc gn gi, quen thuc.
II. Hng dn chung
1. Tham gia hot ng cha bi theo hng dn ca thy (c) gio v t kim tra li bi
vit ca mnh theo gi sau :
34

- V xc nh yu cu cho bi vit :
+ Bi vit cn nu nhng cm xc, suy ngh chn thc trc s vt, s vic, hin tng
i sng hoc nhn vt, tc phm no ?
+ Bi vit hng ti ai, chia s cng ai ?
- V phng hng lm bi :
+ Bi vit cn nu nhng cm xc, suy ngh c th no ? Cn sp xp cc theo
trnh t no cho hp l ?
+ Cn phn tch, trin khai cc nh th no bi vit khng ngho nn, n
iu, kh khan ?
2. Lng nghe nhng nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca c lp, c k li li
ph, nhng li nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca mnh ; tham kho nhng bi
vit hay hoc nhng hay, li vn p m thy (c) gio biu dng.
3. Sot li cc li v din t cu, vit on, chnh t,
4. Ghi chp li nhng kinh bi hc rt ra c.
5. T vit li tng on hoc ton b bi vit ca mnh (nu cn).
Bi 6

Ra-ma buc ti
(Trch khc ca VI, chng 79 Ra-ma-ya-na)
I. Kin thc c bn
1. Tm tt
Cu chuyn din ra vng quc K-sa-la. Vua a-xa-ra-tha c bn ngi con trai do ba
b v sinh ra. Ra-ma l con c, hn hn cc em v ti c. Vua cha c nh nhng ngi
cho chng nhng v li ha vi b v th Ka-k-i xinh p nn y Ra-ma vo rng v
trao ngi li cho Bha-ra-ta, con ca Ka-k-i. Ra-ma cng v l Xi-ta v em trai Lc-ma-na vo
rng sng n dt. Qu vng Ra-va-na lp mu cp Xi-ta em v lm v. Mc qu vng d
d v p buc, Xi-ta vn kch lit chng c. c tng kh Ha-nu-man gip , Ra-ma
cu c Xi-ta. Nhng sau , Ra-ma nghi ng tit hnh ca Xi-ta v khng mun nhn li
nng lm v. chng t lng chung thu ca mnh, Xi-ta nhy vo la. Thn la bit
Xi-ta trong sch nn cu nng. Ra-ma v Xi-ta tr v kinh .
2. on trch l th thch cui cng ca Ra-ma v Xi-ta trn con ng tm v vi hnh
phc v danh vng. Bng li k chuyn giu kch tnh v ngh thut khc ha tnh cch
rt in hnh, tc gi cho chng ta thy c quan nim ca ngi n c i v ngi anh hng, v ng qun vng mu mc v v ngi ph n l tng trong x hi.
II. Rn k nng
1. C th ni, mn gp g gia Ra-ma v Xi-ta trong mt khng gian cng cng, gia
35

ng mi ngi, chi phi rt nhiu n tm trng cng nh ngn ng i thoi ca


Ra-ma v Xi-ta.
Vi Ra-ma, lc ny chng khng ch ng trn t cch mt ngi chng m cn trn t
cch mt ngi anh hng, mt ng qun vng. Vi t cch y, chng trong mt hon cnh
v cng kh x: va yu thng xt xa cho v nhng vn phi gi bn phn gng mu ca
mt c vua anh hng: "Thy ngi p khun mt bng sen vi nhng cun tc ln sng
ng trc mt mnh, lng Ra-ma au nh dao ct. Nhng v s tai ting, chng bn ni vi
nng, trc mt nhng ngi khc...".
Nng Xi-ta cng vy. Trong mn gp g ny, nng v cng au kh khi b kt ti
oan. L mt ngi v, hn na cn l mt hong hu, nng khng th danh d ca
mnh b bi nh mt cch xu xa. Nhng vic y u c d. Lc u nng ra sc van ni
trong khun kh quan h tnh ngha v chng (li thoi xng h chng - thit) nhng ri
nng chuyn sang quan h x hi: "Hi c vua!... Ngi...". S thay i cch xng h y
cng cho thy tnh th kh x ca Gia-na-ki "trc mt ng mi ngi".
2. Theo li tuyn b ca Ra-ma th chng giao tranh vi qu Ra-va-na, tiu dit hn
gii cu Xi-ta v danh d ngi anh hng b xc phm khi Ra-va-na dm cp v ca
chng. Chng rung b Xi-ta v danh d khng cho php ngi anh hng chp nhn mt
ngi v chung ch vi k khc ("Ngi sinh trng... mt vt yu ng). Tuy nhin
cng khng ph nhn c rng trong thi rung b Xi-ta ca Ra-ma c "s ghen tung
ca ngi chng".
Nh vy, nhn kha cnh no, chng ta cng thy Ra-ma hnh ng bng l tr bi
chng phi l khun mu o c cho dn chng noi theo; chng phi hy sinh nhng
tnh cm c nhn v nhng i hi ca cng ng.
nhn mnh bn phn v danh d, chng ta thy Ra-ma nhn i nhn li nhiu ln
nhng t ng lin quan n ti nng v danh d (nhn phm, ting tm, uy tn, gia
nh cao qu, dng h lng ly, tr th s lng nhc,...) ca mt c vua cao qu, anh
hng.
Khi Xi-ta bc ln gin la, Ra-ma cng cng thng v cng. C th ni cng l mt
th thch d di i vi Ra-ma bi chng khng th ngh rng hnh ng ca Xi-ta li
quyt lit nh vy. vo mt tnh th "tin thoi lng nan" v th m: "Vo lc ,
chng ai trong m bn hu dm ni g vi Ra-ma, hoc nhn vo chng; lc nom
chng khng khip nh thn cht.
3. Khi b y vo bc ng cng, Xi-ta mc d v cng au n nhng nng vn bnh
tnh a ra nhng li thanh minh thu tnh, t l.
Trc ht, Xi-ta khng nh t cch v c hnh ca nng khng th so snh vi hng
ph n thp km tm thng c. Nng l con ca thn t M v ch vi vic nng c
th t b cung in nguy nga theo chng vo rng m chia s bao gian nan th thch
cng chng minh cho phm hnh ca nng ri.
L do th hai cn thuyt phc hn na. Nng b bt cc v vic qu vng Ra-va-na
ng n ngi nng khi nng ang b ngt i l nhng iu nm ngoi l tr ca
36

nng. Khi nng tnh li, nng nht quyt c tuyt tt c nhng hnh ng ca qu vng. L do m Xi-ta a ra qu tht l v cng sc so, c bit khi nhng s vic y li
c chng kin bi Ha-nu-man.
Khng thuyt phc c chng, cui cng, Xi-ta chn mt hnh ng quyt lit hn:
bc ln gin la. Hnh ng v li cu khn ca Xi-ta hng ti ng A-nhi cho thy
chng minh cho c hnh v phm tit thy chung, Xi-ta sn sng bc qua c mng sng
ca chnh mnh.
4. C th ni cnh Xi-ta np mnh cho la l mt cnh y kch tnh, va ho hng v
va rt bi thng. Chnh v vy n khin cho quan qun v dn chng ca c hai bn
cng nh anh em bn hu v cng xc ng ("Ai ny, gi cng nh tr au lng t rut...
Cc ph n bt ra ting ku khc thm thng. C loi Rak-sa-xa ln loi Va-na-ra cng ku
khc vang tri trc cnh tng "). Cnh Xi-ta bc ln gin la ng l biu tng tp trung
nht cho hnh mu ngi ph n l tng ca n thi c i.

Chn s vic, chi tit tiu biu


trong bi vn t s
I. Kin thc c bn
1. S vic l ci xy ra c nhn thc c ranh gii r rng, phn bit vi nhng ci xy
ra khc (Theo T in ting Vit).
S vic tiu biu l nhng mc quan trng gp phn hnh thnh b cc, t dn
dt cu chuyn, tng bc hon chnh vn bn.
2. Mi s vic tiu biu bao gm mt s chi tit c sc. Chi tit c th l mt li
ni, mt c ch, mt hnh ng ca nhn vt Nhng chi tit c sc tp trung th
hin r nt s vic tiu biu.
3. Mun chn c chi tit, s vic tiu biu khi vit bi vn t s, trc ht cn nm c yu cu ca vn. Cn phi hnh dung c ct truyn, cc nhn vt v quan h ca
chng. Cc chi tit, s vic a vo bi vn c th do ta c, hoc t pht hin, hoc ghi
li trong cuc sng nhng nht thit phi ni bt, hp dn, t m tnh cch nhn vt v
tp trung biu hin t tng ch ca bi vn.
II. Rn k nng
1. a) Trong "Truyn An Dng Vng v M Chu - Trng Thy", tc gi dn gian k :
- Chuyn v tnh cha con: l cu chuyn v ni au n ca ngi cha khi dt rut
kt liu a con mnh v c cng cha ngy th v tnh c ti vi dn vi nc.
- Chuyn v tnh v chng chung thy: l cu chuyn v mi tnh ngang tri nh ng
son st thy chung ca Trng Thy - M Chu. Hai v chng tuy ng hai bn chin
tuyn nhng tnh cm ca h vn v cng su nng. V th m h sng cht thy
chung vi li th.
- Chuyn v cng cuc xy dng v bo v t nc ca cha ng ta xa: trong cu
37

chuyn ny, tc gi dn gian mun gi thch mt cch nh nhng ni au mt nc v


nhn mnh tinh thn cnh gic, ph phn tnh ch quan trong cng cuc xy dng v bo
v T quc.
b) S vic Trng Thu v M Chu chia tay nhau l mt s vic tiu biu trong truyn
thuyt ny. Trong s vic y c hai chi tit c coi l quan trng. Chi tit Trng Thu hi
M Chu: Ta li tm nng, ly g lm du? v chi tit M Chu p li: Thip c o
lng ngng, i n u s rt lng ngng rc ng ba ng. Hai chi tit ny u l
nhng mc quan trng gp phn vo vic dn dt s pht trin ca cu chuyn. Chi tit
1 nh l s bo trc v cuc chin tranh s xy ra. Cn chi tit 2 lgc vi phn sau ca
truyn. C chi tit ny mi c chuyn Trng Thu bit du ui theo, cha con An Dng
Vng cng ng v u phi tm n ci cht.
Gi s ta b khng k s vic ny hoc b chi tit M Chu rc lng ngng th
cu chuyn chc chn s khng tip ni c. Bi s vic y v chi tit ny l tin
cho cc s vic v chi tit tip theo.
2. C th k tip cu chuyn anh con trai lo Hc tr v theo gi sau :
- Anh con trai v, nghe ng gio k v cha.
S vic trng tm l ng lo sng nh th no v ng lo gi mnh vn ra sao ?
C th k cc chi tit :
+ Lo Hc au kh khi phi bn ch ch vng
+ Lng mt v si, Lo Hc phi n c chui, sung luc sng.
+ Lo Hc bn tin gi ng gio lo vic tang ma.
+ Ci cht au n y t trng ca Lo Hc.
+ ng gio trao k vt cho cu con trai.
- Cng ng gio, anh con trai xc ng ra ving m cha. C th k theo cc chi tit :
+ Ni vi cha v nhng nm thng vt v ca i mnh.
+ n hn v b ra i.
+ Ha vi cha s sng sao cho xng ng vi s hi sinh ca cha.
- Anh con trai lo Hc gi li ng gio nhng di vt v ra i.
S vic chnh l gii thch cho ng gio nghe l do ca cuc ra i. Chn cc chi tit
k sau:
+ Cm n ng gio v quan tm gip cha mnh.
+ K cho ng gio bit anh gic ng v l mt ngi cch mng.
+ Xin gi li ng gio nhng k vt ca cha li tip tc ra i chin u.
+ Ha hn ngy v.
Ch : Chng ta vn c th sng to bng cch ngh ra ct truyn khc hay la chn
nhng s vic, chi tit tiu biu khc thm vo. V nh s vic th nht, trong ct
38

truyn nu trn c th thm vic ng gio phi quyt tm chin u th no vi bn


a ch th mi gi cho c mnh vn n hm nay. Hoc s vic th ba, c th k
ra l do ti sao anh con trai li i theo cch mng (gp mt ngi cch mng cng cnh ng
n in cao su. Anh c gip , hiu ra v i theo lm cch mng,) Xin lu , s
sng to khng c ngha l c phi ngh ra mt ct truyn hon ton mi. iu quan trng
to nn s khc nhau y chnh l cc s vic, chi tit tiu biu, ci c ta la chn v
sp xp theo mt trnh t th no.
3. Nhng cng vic cn thit khi chn s vic, chi tit tiu biu trong bi vn t s:
- Xc nh mc ch ca vic la chn ( k li, vit bi vn t s hoc
lm dn chng cho mt vic lm no ).
- Xc nh ti ca vn bn: K v mt trn nh, v tnh m con, v
chng..vv..k v mt tm gng ngi tt hoc k v c v mt cuc i vi nhiu mi
quan h v cng phc tp
- D kin ct truyn
+ Ct truyn truyn thng, thng gm cc phn: Trnh by, khai on (tht nt),
pht trin, nh im (cao tro) v kt thc (m nt).
+ Ct truyn phng khong kiu hin i: L ct truyn khng theo lgc k trn, c
th o ln hoc thiu mt phn no hoc c loi t s m khng c chuyn (ch
miu t nhng dng cm xc).
D k theo cch no th ngi k (ngi vit) cng cn ch chun b cc yu t cu
thnh truyn nh: ti, b cc, cc s vic, chi tit tiu biu, cc nhn vt (chnh, ph),
din bin cu chuyn v kt qu.
- Cui cng ta hy chia ct truyn thnh cc on, mi on chn mt vi s vic, chi
tit tiu biu ni bt. Cng vic ny i hi ta phi quan st v suy ngm, phi khi
phc nhng n tng c bit m ta c hay hc c trong sch v, trong cuc sng.
ng thi phi bit iu phi chng sao cho cn xng trong sut c bi vn.
4. a) S vic Mt hm, c nh thin vn v lngch hn i l mt s vic quan
trng. V vy khi k r rng khng th lc b c s vic ny. Trong cu chuyn, n
chnh l bc ngoc cho ton b nhng g ang v din ra. Nu khng c s vic y
th chc ngi lng v m tr kia s khng bao gi nhn ra v p ca hn . N
chc s vn c nm y xu x, x x v v dng m thi s vic ny lm i thay tin
trnh ca truyn. ng thi, chnh n to ra ni dung t tng ca bi vn.
b) T s vic ny c th rt ra bi hc: Khi la chn s vic v chi tit tiu biu k
chuyn hoc vit bi vn t s cn cn nhc k cng v thn trng. Cc s vic chi
tit c chn, phi m bo yu cu v s quan trng v ni bt, phi gp phn dn
dt ct truyn, phi t m tnh cch ca nhn vt, to ra s hp dn v tp trung vo
ch ca bi vn.
5. Trong on trch Uy-lt-x tr v, tc gi H-me-r k li ton b qu trnh
P-n-lp th thch Uy-lt-x trc khi hai ngi chnh thc nhn ra nhau bng cha kho
39

l chic ging b mt. Trong mn on t y, cui on, tc gi c k mt s vic quan


trng l vic P-n-lp chnh thc nhn ra Uy-lt-x. Trong s vic ny cc chi tit tiu
biu l cc chi tit miu t chic ging c bit (gian phng ca hai v chng c xy
quanh cy cm lm, gc cy c o thnh mt chic chn ging lm thnh chic ging
bt di bt dch). on k ny c th coi l mt thnh cng trong ngh thut k chuyn
s thi ca H-me-r. N c o, bt ng v lgc bi n lm t ln v p tnh cch v
phm cht ca cc nhn vt s thi. Li k ny cng to ra s hp dn li k. V th m n
li cun, dc d tnh t m v s quan tm khm ph ca ngi c sch.
Bi 7

Tm Cm
(Truyn c tch)
I. Kin thc c bn
1. Truyn c tch l nhng tc phm t s dn gian m ct truyn v hnh tng c
h cu c ch nh, k v s phn nhng con ngi bnh thng trong x hi c giai cp,
th hin tinh thn nhn o v lc quan ca nhn dn lao ng.
Truyn c tch c chia thnh ba loi: c tch v loi vt, c tch sinh hot v c
tch thn k. Truyn c tch thn k phong ph nht v chim s lng nhiu nht.
2. c trng ca truyn c tch thn k
- S tham gia ca yu t thn k l kh ph bin (tin, bt, s bin ho thn k,
nhng vt c php mu).
- Kt cu tng i thng nht: Dng kt cu ph bin l nhn vt chnh tri qua
nhng phiu lu, hon nn, th thch, cui cng t c nguyn ca mnh.
- Nhn vt chnh phn ln l nhng con ngi bnh thng.
- Mu thun, xung t gia nh v x hi c th hin di dng khi qut: u tranh
gia ci tt v ci xu, gia ci thin v ci c.
3. Tm Cm l truyn c tch tiu biu cho loi c tch thn k. Cu chuyn l cuc
u tranh v cng quyt lit gia ci thin v ci c. M con Cm tn nhn v c c
chim ot tt c nhng g thuc v Tm v hn na cn mun tiu dit Tm n
cng. Th nhng bng sc sng, sc tri dy mnh lit, bng c m v nim lc quan ca ngi lao ng, Tm ng ln chin u quyt lit vi ci c v ginh chin thng.
II. Rn k nng
1. Tm tt ct truyn
Tm v Cm l hai ch em cng cha khc m. Cha m mt sm, Tm vi d gh l m
ca Cm. D gh l ngi cay nghit, bt Tm phi lm lng rt vt v. Tri li, Cm c
nung chiu. Mt ln, khi i bt tm tp ngoi ng, c thng chic ym , Cm
la Tm, trt ht tp vo gi ca mnh. Tm khc, Bt hin ln bo Tm mang con
bng cn st li trong gi v nui ging. M con Cm bit chuyn, la Tm i chn
tru ng xa, bt bng git tht. Mt bng, Tm ngi khc th Bt li hin ra v bo
40

Tm hy nht ly xng bng b vo bn l chn bn chn ging. t lu sau, nh vua


m hi. D gh ly go trn ln vi thc, bt Tm nh nht ri cng Cm i try hi. Tm
ngi khc mt mnh, Bt li hin ra v sai n chim s xung nht gip, li bo Tm o
cc l chn chn ging ln c mi th i try hi. Trn ng try hi, khi
phng nga qua ch li Tm nh ri mt chic giy m khng kp nht. Nh vua i
qua nht c chic giy xinh xn lin ra h lnh tt c n b con gi i xem hi m th, ai i va th s ly lm v. Tt c khng ai ngoi Tm i va chic giy. Tm c
rc vo cung lm v vua.
Ngy gi cha, Tm v nh, m con Cm ghen ght by mu Tm tro cau ri cht
gc, git cht Tm. Cm vo cung thay Tm. Tm cht ho thnh chim vng anh qun
qut bn vua, Cm bt chim lm tht vt lng chim ra vn. Lng chim ho ra hai cy xoan
o, vua thy p bn sai mc vng nm chi hng mt hng ngy, Cm sai cht hai
cy xoan o lm khung ci. Cm ngi dt, t khung ci pht ra ting on trch. Cm
em t khung ci, vt tro ra xa hong cung. T ng tro mc ln cy th, n ma th
ch ra mt qu v c b lo hng nc em v. Hng ngy, khi b lo i vng, Tm t
trong qu th chui ra gip b mi vic trong nh xong li chui tr vo. B lo rnh bit c
bn m chong ly Tm, nhn lm con. Mt hm vua i chi qua, gh vo qun nc ca b
lo, nhn ra Tm v n nng v cung. Thy Tm ngy cng xinh p, Cm hi, Tm la
Cm t o h ri sai nc si. Cm cht, Tm em xc lm mm v gi v cho d
gh. M d gh n n khi mm gn ht th thy u lu con gi, m ln ng ra cht.
2. Din bin ca truyn c th chia thnh hai giai on
- T on truyn v chic ym n on truyn Tm i xem hi phn nh mu
thun xoay quanh nhng quyn li v vt cht v tinh thn trong cuc sng hng ngy.
- on cn li lin quan n ci cht ca Tm v s ha thn tr i tr li ca c, xut
hin nhng mu thun v a v v quyn li ng cp (mu thun x hi) nn tnh
quyt lit ca mu thun hin r hn.
Din bin ca ct truyn cho ta hnh dung v xu hng pht trin ca hai tuyn nhn
vt:
- Tuyn m con Cm: cng ngy cng t ra c c hn, tn nhn hn.
- Tuyn nhn vt Tm, t nhng hnh ng v phn ng yu t, c tr nn quyt
lit v ch ng hn i li hnh phc ch thc ca mnh.
3. Tm sau khi cht ha thn tr i tr li thnh: chim vng anh - hai cy xoan
o - khung ci - qu th, ngha l u ha thnh vt. S ha thn thn k ny phn
nh mt quan nim ca dn gian xa: quan nim ng nht gia ngi v vt. C bn
hnh thc bin ha ny u cho thy v p v phm cht ca nhn vt vn khng
thay i: bnh d v sng trong. Bn ln bin ha cn cho thy s bin chuyn trong
thc u tranh ca nhn vt.
V d: Khi l chim vng anh, nhn thy Cm ang git o, chim ni: "Phi o chng
tao, phi lao phi so, ch phi b ro, rch o chng tao". Nhng khi chic khung ci ln
li, n quyt lit hn:
41

Ct ca, ct kt
Ly tranh chng ch
Ch khot mt ra
C th ni ngha chung nht ca qu trnh bin ha y l th hin sc sng mnh
lit ca Tm. Sc sng y khng th b tiu dit bi bt c mt th lc no. V n chnh
l nguyn nhn quan trng nht to nn chin thng cui cng ca nhn vt.
4. Bn cht ca mu thun v xung t trong truyn Tm Cm.
Mu thun v xung t trong truyn c tch ny trc ht l mu thun v xung t
trong gia nh ph quyn thi c i (mu thun d gh mu thun con chng).
Nguyn nhn bt ngun t vic k tha ti sn v hng nhng quyn li vt cht ca cc
thnh vin (con ci) trong gia nh. Truyn cng thp thong xut hin nhng mu
thun x hi (v quyn li v a v) nhng khng phi l ch o. ngha chung nht
ca tc phm tot ln t mu thun gia ci thin v ci c. l cuc u tranh gia ngi lng thin v nhng k bt lng.
5. Hnh ng Tm gii nc si git Cm, ly xc lm mm, gi cho d gh n gy
nhiu tranh ci v khng t ngi phn i cho rng hnh ng y lm mt i v p vn
ton ca nhn vt Tm. Thc ra phi hiu rng: trong truyn thng cm nhn ca dn
gian, ngi ta khng quan tm n tnh cht d man ca s vic. Theo quan nim "c gi
c bo" ngi ta ch ch n vic ci c b trng pht nh th no v vi mc ra sao.
Vi tc gi dn gian, kt cc ca m con Cm nh vy l thch ng, l ph hp vi nhng
g m m con m gy ra.
6. Nhng c trng ca th loi truyn c tch thn k c biu hin trong Tm
Cm:
- Ct truyn c s tham gia ca nhiu yu t thn k: nhn vt Bt, x ng c bng v
nhng ln bin ha ca nhn dn chnh.
- V kt cu, truyn c dng: nhn vt chnh phi tri qua nhiu hon nn cui cng
mi c hng hnh phc. y l mt trong nhng kiu kt cu kh ph bin ca loi
truyn c tch thn k.
- Truyn phn nh nhng xung t trong x hi thi k c s phn chia giai cp.
- Kt thc truyn c hu mang tnh nhn o v lc quan.

Miu t v biu cm trong vn t s


I. Kin thc c bn
n tp v miu t v biu cm trong vn t s, lu nhng kin thc sau :
1. Miu t l dng ngn ng (hay mt phng tin ngh thut khc) lm cho ngi nghe
(ngi c, ngi xem) c th thy s vt, hin tng, con ngi nh ang hin ra trc mt.
Biu cm l bc l nhng tnh cm, cm xc ca bn thn trc s vt, s vic, hin
tng con ngi trong i sng.
42

2. Miu t trong vn miu t, biu cm trong vn biu cm so vi miu t v biu cm


trong vn t s khng phi khc nhau s lng cu vn m l mc ch s dng. Yu t
miu t trong vn miu t v trong vn t s tuy u c tc dng lm cho s vt, s vic,
con ngi... tr nn r rng sinh ng. Th nhng miu t cho r, cho hay l mc ch ca
vn miu t. Trong khi , miu t ch l phng tin vic k chuyn trong vn t s
thm c th, sinh ng v l th hn. Cng nh vy, nu yu t biu cm lm cho bi vn
biu cm di do cm xc th n cng ch l mt phng tin biu hin v dn dt
cu chuyn trong vn t s m thi.
3. nh gi s thnh cng ca vic miu t v biu cm trong vn t s, ngi ta thng phi xem xt cc yu t ny c phc v c lc cho mc ch t s hay khng,
hoc phc v cho mc ch y mc no.
4. Mun miu t v biu cm thnh cng, ngi vit cn phi quan tm tm hiu cuc
sng, con ngi v bn thn mnh, ng thi ch quan st, lin tng, tng tng v lng
nghe nhng lay ng m s vt, s vic khch quan gieo vo trong tm tr mnh.
II. Rn k nng
1. Tm hiu k nng miu t v biu cm trong vn t s qua on trch Nhng v
sao ca A. -.
y l mt trch on t s bi n c cc yu t nh: nhn vt (chng chn cu v c
gi), c s vic (mt ct truyn nh) v c c ngi dn chuyn (nhn vt ti - chng chn
cu).
- on trch ny s dng kh nhiu cc yu t miu t v biu cm lm phng tin
cho vic "k chuyn". Cc yu t miu t xut hin phn u on vn (miu t hin
thc ca cnh ban m) v on t bu tri ngn sao phn cui. Yu t biu cm trong
on vn l phn din t nhng cm xc tinh t ca nhn vt ti khi "u nng nng
tru v bun ng ng vo ti vi ting st sot m i ca nhng di ng-ten v ln
tc my gn sng".
- C th ni, y l mt on vn m yu t miu t v biu cm ng gp tch
cc cho vic nng cao hiu qu t s. Hai yu t ny chng nhng gip chng ta
hnh dung mt cch sinh ng v cnh m sao th mng m cn c tc dng thc y
din bin ca ct truyn. Yu t miu t lm nn cho vic ny sinh s vic v t mi
c nhng rung ng kh khng, say sa m thanh khit ca chng chn cu bn c gi
ngy th, xinh p. m sao th mng cng nhng rung ng ngt ngo lm cho on
vn tr nn hp dn v l th hn.
2. a) Lin tng : T s vic, hin tng no m ngh n s vic, hin tng c lin
quan.
b) Quan st : Xem xt nhn r, bit r s vt hay hin tng.
c) Tng tng : To ra trong tm tr hnh nh ca ci khng h c trc mt, hoc cha
h gp.
3. miu t cho tt, cho hay, chng ta khng th "ch cn quan st i t ng mt
43

cch k cng" m cn phi pht huy tch cc kh nng tng tng v lin tng na. V nh,
chng ta s khng th cm nhn c cc hnh nh, m thanh rt c sc, rt th mng
trong on vn ca A. - nu khng c s quan st tinh t thy: trong m, ting
sui reo nghe r hn, m ao nhen ln nhng m la nh, nhng ting st sot vng
vng trong khng gian... Hay hnh nh "C gi nom nh mt ch mc ng nh tri, ni
c nhng m ci sao..." l sn phm ca tr tng tng. V nu khng c s lin tng
phong ph th khng th c c cnh "cuc hnh trnh trm lng, ngoan ngon ca
ngn sao gi ngh n n cu ln".
4. Chng ta c th d dng nhn thy, tnh cm, cm xc ca nhn vt "ti" trong
on trch Nhng v sao ny sinh t vic quan st k cng, chm ch cnh m. Mt
m sao huyn o v th mng, hn na v p hn nhin v ngy th ca c gi
chc chn lm lay ng tri tim giu cm xc v d rung ng ca chng trai. V r
rng chnh nhng tnh y lm cho on vn thm mt m v hp dn hn. Cho nn,
khng th ni biu cm khi t s, ch tm nhng cm xc, nhng rung ng trong
tm hn ngi k.
5. on vn k li cuc chin u gia am Sn vi Mtao Mxy trong s thi am Sn l
mt on vn c s dng nhiu yu t miu t v biu cm. C th ni nh cc yu t
ny m khung cnh cng nh din bin ca cuc chin hin ra c th sinh ng ti tng
chi tit trong s hnh dung ca ngi c. Cc yu t miu t (nhng hnh nh so snh
v von) v biu cm (cm xc ca cc nhn vt cng nh ca cng ng) lm cho cuc
chin u tr nn honh trng v d di. Cng t m hnh nh ngi anh hng cng
c nng bng hn ln.
6. Trong on vn trch t truyn ngn Lng qu thng ca C. Pau-tp-xki, ngi k
"k chuyn" bng quan st, tng tng v suy ngm. gip ngi c hnh dung r rt
hn, cm nhn thch th hn v p ca ma thu, nh vn khng miu t trc tip m
tng tng "nu nh c th ly ht ng v vng trn tri t em nh thnh mun vn
l cy rt mc tinh xo"; v suy ngm "nhng chic l nhn to n s rt th kch...".
Nhng cu vn y cng l nhn mnh v p t nhin ca ma thu nhng yu t miu t v
biu cm mang n cho chng ta mt cch cm nhn khc l lm v l th hn.
7. Vit bi vn t s c s dng cc yu t biu cm v miu t k v mt chuyn
i em li cho anh (ch) nhiu cm xc (mt ln v qu, mt chuyn tham quan
du lch).
Tham kho bi vit di dy (k v mt ln v qu ni).
Qu hng ti cng p v ng yu nh qu hng ca T Hanh. Cng c con sng
xanh bic v nhng hng tre rp mt nhng bui tra h. Ch tic ti sng qu
khng nhiu lm. Mi nm ti ch c v qu c mt ln v thng l nhng ngy h
oi bc. H nm nay cng vy, ti cng theo b m v thm qu ni. Th nhng chuyn
i nm nay bun man mc v nhi au hn.
Ch l cch ci ngy ti v qu trn hai thng, ni ti vnh vin ra i khi tri
t ny. Mi nghe ci tin d y, ti khc sut bui tra v nng nc i b m
44

cho v qu nhn mt ng ln cui. Th nhng b an i: Ni ra i l mt mt mt


ln i vi tt c chng ta. Lc ni cn sng, ni rt tin vo sc hc ca cc con.
By gi con li sp phi thi chuyn cp. V th con hy c gng n v thi cho tt
lm an lng linh hn ca ni. Ti ngoan ngon v ngm ngi nghe theo li dy bo
ca b ti. Ni au v nim nh thng ng ni nn li trong tim ti nghn ngo v da
dit.
Con tu ngy xa vn chy rt nhanh sao hm nay n ch v nng n bit my.
B ngang qua my con v khng bit n bao nhiu cnh ng mnh mng bt
ngt, con tu dng li ngay pha u ngi lng nh ca ni ti. Va t chn ln
mnh t ca lng, ti bng git mnh nhn ra ngi bn xa quen thuc- nhng bi
tre lng. Qu ni ti c rt nhiu tre, tre gn vi b, vi ti bao k nim. Nhng
ngy nng, nhng m ma, nhng m trng cng bn b trong xm vi bao tr chi
th v, ti u gi gm ni y. Nhng hm nay tri khng nng v khng c
gi. Nhng m tr m thm, lnh lo v dng nh cng bun nh tm hn ca chnh
ti.
B nm cht tay ti khi c nh ng trc hai cnh cng y ru xanh nh ni.
Ti bt u khng cm c nc mt. Ti chy thng vo sn, v vo lng b v nc
n. Cc c, cc bc v cc ch em xm li an i ti. B ni dt ti n tr c bn th
ng ni. Ti thp nhang trong khi hai mt vn cay x.Ti c g ng nhn su vo
ti mt sng v rt hin ho ca ni ti ri li o ln khc.
Ti thng ni rt nhiu. Qua li k ca b ti, ti bit ng b ni phi lam l
sut cuc i nui dy con ci cho thnh t. Lc cn sng, ni th ng ni; ni rt
vui v con chu u ngoan ngon c.Nhng qu thc ni hy sinh trn cuc i m
cha c c mt ngy thnh thi vui sng.
Hm y sau khi ving m ng, ti xin php b m mt mnh ra thm b sng.
Ni y xa ni thng a ti ra hng mt. ng dy ti cch vt diu v cng c hm ti
c ng cho th diu trn b con sng qu y.
Dng sng bt u nh ra trc mt ti, un khc bao quanh ngi lng nh nh mt
di la trng khng l. Mt sng hm nay ln tn gn sng nh ang ni, ang ci,
nh tm s Ti ng lng trn b sng, nhm mt v nghe gi thi vi vu. Hnh
nh trong ting gi thi nghe c ting th thm y ca ni.
Ti hm ti c cm thy vui hn v c cc anh ch a ra vi m thiu nin
ngoi xm. Th nhng cuc vui tn rt nhanh, tI ra v lng khng c ti mi nh
nhng ln vui chi ngy trc.
Bui sng hm sau ti phi theo b m v ngay thnh ph. B ti phi i cng
tc gp, cn ti nm nay cng bn hn vi chuyn hc h. V li ti khng dng cm
m li. Ti mun nh v ng nhng khng phi ngy no cng c nhn thy ng
ri khc.
B ni chu o chun b cho b con ti rt nhiu qu, trong c c mt con
diu nh. Ti nn th km nn cm xc trong lng. Ti m cht v thm cm n
45

ng b v tt c.
Tri hm nay nng v nng rt to. B m v ti b c ra khi m tre lng u oi
v mt mi. Con ng trc mt ti rng v xa tt. Nhng khng c i di nhng tn
tre lng i mt ti hnh nh c mi lc hoa ln
Nhn chung, y l mt bi tp m ta c th ch ng vit mt cch sng to, linh
hot, khng nn tun theo mt khun mu no. iu ng lu l khng c sa vo k
chuyn "sung" (cu chuyn ch gm cc s vic, chi tit tip ni nhau) hoc lc sang
kiu bi thun biu cm.
Bi 8

Tam i con g
Nhng n phi bng hai my
I. Kin thc c bn
1. V khi nim truyn ci
a) Truyn ci l nhng truyn dn gian ngn, c kt cu cht ch, kt thc bt ng,
k v nhng s vic, hnh vi tri t nhin ca con ngi, c tc dng gy ci, nhm mc
ch gii tr v ph phn x hi.
b) Truyn ci thng khai thc nhng mu thun tri t nhin nhng hnh ng kch
cm, rm i hay dt nt trong cuc sng. Truyn thng ngn nhng cht ch, t cc chi
tit rm r, mu thun pht trin nhanh v kt thc bt ng. Truyn ci mang ngha
gii tr v gio dc. Ngoi ting ci, n tp trung ph phn nhng thi h tt xu trong ni
b nhn dn, v th mi c kin cho rng, truyn ci khng ch l sn phm ca c
khi hi m cn l mt th v kh u tranh c dng ca nhn dn ta.
c) Truyn ci c hai loi: Truyn khi hi v truyn tro phng. Truyn khi hi ch
yu nhm mc ch gii tr (tuy nhin vn bao hm gi tr gio dc). Truyn tro phng
c sng tc vi mc ch ph phn. i tng ph phn phn ln l cc nhn vt thuc tng
lp trn trong x hi nng thn Vit Nam xa (nh: bn quan li bt ti, tham nhng). Cng
c kh nhiu truyn ci ph phn thi h tt xu trong ni b nhn dn.
2. V hai vn bn Tam i con g v Nhng n phi bng hai my.
Hai truyn ci ny u thuc loi truyn tro phng. i tng ca s ph phn l thy
dt ni ch v bn quan li tham nhng a phng.
Truyn Tam i con g hng s chm bim, kch vo nhng k "xu hay lm tt,
dt hay ni ch". Ci xu, ci dt cng che y cng d l ra, kch cm v ng c i hn
rt nhiu ln.
Truyn Nhng n phi bng hai my li ging nh mt mn kch ngn. Khai thc trit
s kt hp gia li ni vi c ch v vi li chi ch c o, truyn vch trn
hnh ng tham nhng trng trn ca thy l. ng thi, truyn cng ni ln tnh cnh
va bi hi, va ng thng, ng gin ca nhng ngi lao ng.
46

II. Rn k nng
1. Trong truyn Tam i con g, "ng thy" lin tip b a vo hai tnh hung:
- Thy i dy hc tr nhng "thy mt ch nhiu nt rc ri, khng bit ch g,
hc tr li hi gp, thy cung, ni liu...".
- Khi b ngi nh pht hin dy sai, thy ra sc bao bin chi ti v giu dt.
Trong ln th nht, "gii quyt tnh hung", "ng thy" nhm mt chn cch
ni liu. Hi c hn khi ngay sau , "ng thy" cn vin n th cng "chng
gim" mt cch h ha cho s dt nt ca mnh.
Trong tnh hung th hai, "ng thy" gii quyt bo cha cho mnh bng mt
ci "l s cn".
Qua ch hai tnh hung, ci bn cht "dt" ca thy c bc l r ra. Ci
mu thun tri t nhin nhn vt ny l dt >< khoe gii. Thy i dy hc m
dt n mc ci ch ti thiu trong sch cng khng bit, khng c c. Dt nh vy
m thy vn ham khoe gii (sau khi khn th cng, "thy ly lm c ch lm,
hm sau b v ngi trn ging, bo tr c cho to"). S hi c ca cu chuyn ln n
nh im khi thy , d bit mnh dy dt vn c nht quyt bao bin cho
mnh bng mt ci "l s cn" hon ton khng th tin tng c. Tt c nhng hnh
ng c gng "lp lim" ci dt ny, qu thc ch lm cho thy cng thm hi
hn thi.
2. Qua hnh nh thy trong truyn Tam i con g, truyn ph phn mt tt xu
trong ni b nhn dn, ph phn nhng ngi dt m khng chu hc hi, dt m c c
tnh che y s dt nt ca mnh. Tuy nhin ci ci trong truyn ngn ny ch yu vn
mang tnh cht gii tr - ci s ngy ng v liu lnh ca thy , ch cha ti mc ci
nhm kch v trit tiu i tng.
3. V truyn Nhng n phi bng hai my
a) Mi quan h gia Ci v thy l trc khi x kin l mi quan h c xp t ri
(Ci lt tin trc cho thy l nm ng). Ci c ngh l quan s cho mnh c kin nn
rt ung dung. Tuy nhin khng ng khi x kin, Ci li b thy l tuyn b nh mi roi. Ci
t th ch ng chuyn hon ton sang b ng v khng th ni tip c li no.
b) S c o ca cu chuyn chnh l s kt hp gia hai th "ngn ng". Ngn
ng bng li ni l ngn ng cng khai, ni cho tt c nhng ngi c mt nghe. Nhng th "ngn ng" bng ng tc th ch c thy l v Ci mi hiu c. Nu Ci xe ra
nm ngn tay v "ngm" ra hiu vi thy l l "l phi" th thy l p li nhanh
chng bng vic xe nm ngn tay tri p ln nm ngn tay mt, ni "l phi" kia c
nhn i. S th v c ngi c nhn ra khi tm thy si dy lin h thng sut gia: l
phi - nhng ngn tay v nhng ng tin.
ngha t co ca truyn chnh l ch: l phi i vi ngi x kin c tnh bng
tin. ng tin o l phi, tin nhiu l phi nhiu, tin t l phi t.
4. Li ni ca thy l cui truyn Nhng n phi bng hai my l mt s vn dng
47

c o v sng to ngh thut chi ng gy ci. "Phi" l mt t ch tnh cht, em


ghp n vi mt t ch s lng (phi bng hai) tng nh v l. Th nhng khi ta lin tng n
nm ng v mi ng tin t lt ca Ng v Ci, ta li thy n hon ton hp l. Li
phn quyt ca thy l "v l" trong x kin nhng li c l trong mi quan h (tin bc) vi
cc nhn vt. Chnh vic "nh ln sng" ny to ra ting ci hi c v s thch th
trong qu trnh "gii m" tc phm ca mi chng ta.
5. truyn Nhng n phi bng hai my, nhn vt b tht bi trong v kin l nhn
vt Ci. Ci b bt ng nn khng kp tr tay v th m b ri vo tnh trng thm hi
(va mt tin li va b nh). Th nhng cu chuyn chnh l li ph phn c hai nhn
vt. S tham lam ca bn quan li s cng ngy cng tro tr hn nu cn c nhng ng i
nh Ng v Ci. Hnh vi tiu cc ca chnh h l nguyn nhn lm cho h tr nn thm hi.
Trong s vic ny, h l nhng k ng thng nhng cng l nhng ngi ng gin.
6. C th thy r c trng th loi ca truyn ci qua vic phn tch li ni v hnh
ng ca nhn vt trong hai truyn Tam i con g v Nhng n phi bng hai my.
a) i vi truyn Tam i con g
Cu chuyn c nhiu hnh ng v li ni ca thy c tc dng gy ci:
- Cc hnh ng ca "ng thy":
+ Bo hc tr c khe kh (v cha bit mnh dy ng hay sai nn phi "thn trng"
giu dt).
+ Xin i m dng 3 ln (hnh ng ngc i - ng ra phi hi li ngi c hiu bit
hn mnh ging gii cho hc tr r). Hnh ng ny hm "ng thy" coi ci
chuyn dy hc h trng ny chng khc g chuyn nh bc cu may.
+ Ngi b v trn ging, bo hc tr c to (c ch vi s ngc nghch ca mnh
m khng bit).
- Li ni ca thy:
+ D d l con d d
+ Dy cho chu bit n tn tam i con g
+ D d l ch con cng, con cng l ng con g.
Tt c cc li ni ny u cho thy s ngc nghch v phi l trong nhng 'bi hc" v
li ni ca "ng thy". Xt v mc , ta thy hnh ng v li ni ca nhn vt c
nh vn sp xp theo trt t tng tin. Mc phi l v s nc ci ca li ni v hnh
ng ngy cng c y ln cao.
b) i vi truyn Nhng n phi bng hai my
- Hnh ng ca nhn vt Ci v Ng: hai ngi u tm cch a t lt trc cho
thy l m khng r hnh ng ca ngi kia.
- Thy l th tham lam nn nhn tin ca c hai ngi. Khi x kin li ly bn tay ra
hiu.
48

- Li ni hi c ca cc nhn vt: Xin xt li, l phi v con m!(Ci ni). Tao bit
my phinhng n li phibng hai my! (li p ca thy l)
c) T hai truyn trn, c th khi qut my c trng chung ca th loi truyn ci:
- Khai thc nhng s vic, hnh vi, thi xu ca mt b phn i tng trong dn gian.
- Cha ng nhng mu thun tri quy lut t nhin v tim n nhng yu t gy ci.
- Dung lng ngn, kt cu lgc cht ch v kt thc bng nhng s vic hoc lin tng bt ng.

Vit bi lm vn s 2 : Vn t s
I. bi tham kho
1: K li mt truyn c tch hoc mt truyn ngn m anh (ch) yu thch
(v d: S Da, Bn qu, Nhng ngi sao xa xi).
2: Hy tng tng mnh l Xi- Mng, k li chuyn B ca Xi-Mng.
3: Sau khi t t ging Loa Thnh, xung thu cung, Trng Thu tm gp
li M Chu. Nhng s vic g xy ra? Hy k li cu chuyn .
II. Yu cu chung
1. Xem li ngha, c im chung ca phng thc t s v cch lm mt bi vn t
s ( hc THCS, trong sch Ng vn 6, tp mt).
2. Kt hp vi nhng kin thc hc bi trc v cch tm tt vn bn t s v chn
s vic, chi tit tiu biu trong vn bn t s vit bi.
III. Gi cch lm cc bi c th
1: K li mt truyn c tch hoc mt truyn ngn m anh (ch) yu thch
(V d: S Da, Bn qu, Nhng ngi sao xa xi).
Gi : Bi lm phi m bo va ng va ni dung ct truyn. K li cu
chuyn bng li vn ca mnh. Tuy nhin, trong khi k vn c th dn y nguyn cu
vn hoc li i thoi ca cc nhn vt trong tc phm. C th tham kho dn d i
y (k li truyn c tch S Da).
(A) M bi
- K gii thiu gia cnh b m S Da
- S ra i thn k v hnh nh d dng ca S Da.
(B) Thn bi
Ln lt k cc s vic sau:
- S Da i chn b cho nh Ph ng nhng t ng s rt kh khn nhng cu chn rt
gii.
49

- Ph ng ct c ba c con gi a cm cho S Da.


+ Hai c ch c nghit, kiu k, thng ht hi S Da.
+ C t hin lnh, tnh hay thng ngi, i i vi S Da rt t t.
- C t nhiu ln bt gp S Da bin thnh chng trai tun t khi ng em
lng yu thng chng.
- S Da i m sang hi cho mnh con gi Ph ng.
- Hai c ch xu tnh nn t chi. C t v bit c thn hnh ca S Da nn ci
mt, e l bng lng,
- S Da i thi. Trc khi i cn dn d v trao cho v nhng vt h thn.
- Hai c ch by mu c ri y c em vo bngc.
- C em khng cht, git vo sng o hoang ri may mn nh vo nhng vt
h thn m gp c chng mnh.
(C) Kt bi
- Hai c ch thy c em tr v th xu h b i bit tch.
- V chng quan trng t y sng hnh phc bn nhau.
* Lu : Vi kiu loi bi ny, ngi vit phi bit la chn nhng chi tit, nhng
s vic tiu biu trong tc phm ri din t li bng vn phong ca mnh, trnh k
di dng, qu tham chi tit.
2 : Hy tng tng mnh l Xi- Mng, k li chuyn B ca Xi-Mng.
Gi : y l kiu loi k chuyn tng tng nhp vai. Mun lm tt cn phi t
mnh vo hon cnh ca Xi-Mng, bin chuyn ca Xi-Mng thnh li t thut ca mnh.
C th xy dng dn k chuyn nh sau:
(A) M bi
- Gii thiu:
+ Ti l Xi-Mng, l con ca m Blng-st v b Phi-lp yu thng.
+ Th nhng, cc bn bit khng, trc y ti v cng au kh v b coi l a tr
khng c b.
(B) Thn bi
K li ln lt cc s kin trong on trch B ca Xi-Mng.
(1) Hm y l ngy u tin ti i hc:
- B bn b tru nh th no ?
- Bn thn au n ra sao ? (trong suy ngh, hnh ng,)
- Cm gic s hi, mun ln trnh, xa lnh bn b
(2) Ti b ln b sng, trong u vng vn nh t t ngay lc y.
50

- K li tm trng v cng tuyn vng lc b sng.


- Cnh vt lc th no ? N khin ti cm gic ra sao ?
(3) ang tuyt vng, bng nhin c mt bn tay chc nch t ln vai ti. l bc th
rn Phi-lp.
- K li vic bc th rn ni chuyn vi mnh ra sao.
- Bc a mnh v v ni chuyn vi m th no.
(4) V cng sung sng khi Bc Phi-lp ng nhn lm cha ca mnh.
- Mun khoe vi cc bn v t ho v mnh c b.
(C) Kt bi
- y l cu chuyn c ngha nht i vi bn thn ti.
- K t ngy y ti lun hnh phc v t ho v c sng trong tnh thng yu ca c
b m ti.
3: Sau khi t t ging Loa Thnh, xung thu cung, Trng Thu tm gp
li M Chu. Nhng s vic g xy ra ? Hy k li cu chuyn .
Gi : y l loi yu cu k chuyn tng tng v sng to. lm tt loi bi
ny cnn pht huy kh nng tng tng lin tng (cc s vic, cc chi tit to thnh
ct truyn). Yu cu cc chi tit, s vic phi m bo lgic, phi ph hp vi tm l,
tnh cch ca cc nhn vt. Khng nhng th cch gii quyt c a ra cng phi
lm hi lng ngi c.
C th tham kho mt dn di dy:
(A) M bi
- Sau khi an tng cho v, Trng Thu ngy m bun ru kh no.
- Mt hm ang tm, Trng Thu nhn thy bng M Chu d i nc bn nhy
xung ging m nng m cht.
(B) Thn bi
(1) Trng Thu lc xung Thu cung.
- V trong lng lun m ni nh M Chu nn sau khi cht, linh hn Trng Thu t
tm n thu cung.
- Miu t cnh cnh di thu cung (cung in nguy nga lng ly, ngi hu i li
rt dng).
(2) Trng Thu gp li M Chu.
- ang ng ngc th Trng Thu b qun lnh bt vo i in.
- Trng Thu c a n qu trc mt mt ngi m lnh hu gi l cng cha.
- Sau mt hi lc vn, Trng Thu k r mi s tnh. Lc y M Chu cng r ng rng
nc mt.
51

(3) M Chu k li chuyn mnh v trch Trng Thu.


- M Chu cht, c vua Thu T nhn lm con nui.
- M chu cng rn nng li ph phn on trch Trng Thu.
+ Trch chng l ngi phn bi.
+ Trch chng gieo bao n au cho hai cha con nng v t nc.
- M Chu nht quyt c tuyt Trng Thu ri c cung in t nhin bin mt.
(4) TrngThu cn li mt mnh : Bun ru, kh no, Trng Thu mong c nc bin
ngn nm s xo sch lm li ca mnh.
(C) Kt bi
Trng Thu ho thnh mt bc tng vnh vin nm li di y i dng.
* Lu : Ngi vit c th vn da vo dn nu trn nhng c th chn ni dung
cu chuyn khc, v d:
- Trng Thu v M Chu gp g nhau. Hai ngi t ra n hn. Nhng ri h quyt
nh t b mi chuyn dng gian sng cuc sng v chng hnh phc ni y
nc.
- M Chu gp Trng Thu. Nng phn r l tnh v nhng chuyn lc hai ng i
cn sng. Hiu li v, Trng Thu t ra n hn, nhn tt c lm li v mnh. Hai ng i
ha hn s lm nhng iu tt p b p nhng lm li trc y.
4 : K li mt k nim su sc ca anh (ch) v tnh cm gia nh, tnh
bn, tnh thy tr theo ngi k th nht.
Gi : K nim c chn cn c chn lc (phi quan trng, phi giu n tng v
giu cm xc). Khi k cn ch m bo ng ngi ngi k (ngi th nht).
C th tham kho dn nh sau:
(A) M bi
- Gii thiu mi quan h ca bn thn vi ngi m mnh c c k nim giu
n tng v su sc (ng b, cha m, bn b, thy c).
- K li hon cnh ny sinh k nim y (trong mt ln v thm qu, trong mt ln
cng c lp i chi, i hc nhm hoc trong mt ln c im tt, hay mt ln mc
li c thy c rng lng phn tch v tha th...).
(B) Thn bi
(1) Gii thiu chung v tnh cm ca bn thn vi ng i m ta sp xp (tnh cm
gn b lu bn hay mi gp, mi quen, mi c thy (c) dy b mn hay ch
nhim).
(2) K v k nim.
- Cu chuyn din ra vo khi no ?
52

- K li ni dung s vic.
+ S vic xy ra th no ?
+ Cch ng x ca mi ngi ra sao ?
V d : Vo gi kim tra, ti khng hc thuc bi nhng khng ni tht. Ti tm
l do chi quanh co (do m ti b m). Nh ng khng ng hm trc c c gi in
cho m trao i v tnh hnh hc tp ca ti. Nhng ngay lc y c khng trch pht.
gi th din cho ti, c mi ti cui gi li hi thm sc kho ca m ti
- K nim y li trong bn thn iu g? (Mt bi hc, thm yu qu ng
b, bn b, thy c hn).
(C) Kt bi
- Nhn mnh li ngha ca k nim y.
- T ho v hnh phc v c c ngi ng (b, cha m, bn, thy c) nh th.
Bi 9
Ca dao than thn
v ca dao yu thng, tnh ngha
I. Kin thc c bn
1. Khi nim ca dao
Ca dao l nhng bi ht dn gian. Khi nim ny t ca dao vo ng mi trng
din xng, ngha l khi y, li th v ln iu ca ca dao gn b cht ch vi nhau. Nhng
nu ta tch khi iu ht th ca dao l th v v vy ca dao cn c ngha l mt th
th dn gian.
Khi su tm, cc nh nghin cu thng ch ghi chp phn li th. Cng vy, khi hc
chng ta cng ch ch nhiu n phn vn t.
2. c im ca ca dao
V ni dung, ca dao phn nh tm t, tnh cm, th gii tm hn ca ngi lao ng.
N thng c biu hin thnh: nhng cu ht than thn, nhng cu ht yu thng tnh
ngha, nhng ting ci tro lng, chm bim...
V ngh thut, ca dao l sng tc tp th, v vy n kt tinh ngh thut ngn t ca
nhn dn. N c nhng c trng ring v th th, kt cu... (v d li so snh v von,
s lp i lp li cc hnh nh giu tnh ngh thut, li din t theo kiu cng thc...).
II. Rn k nng
1. Chm ca dao tr tnh gm hai ni dung ln c chia ra c th thnh cc nhm bi
sau:
- Ni dung than thn: bi 1, 2, 3 u ni v thn phn ngi ph n trong x hi xa.
53

- Ni dung yu thng tnh ngha:


+ Bi 4,5: Th hin ni nh v nim c ao mnh lit trong tnh yu i la.
+ Bi 6: L cu ht v tnh ngha thy chung ca con ngi (nht l trong tnh yu
v tnh chng v).
2. V cc bi 1, 2
a) Hai li than thn ny u c hnh thc m u l cm t thn em nh .
km theo mt m iu ngm ngi, xa xt. C th xc nh y l li than ca
nhng c gi ang n xun th. Tuy c phm cht p th nh ng v p y
li khng c nng niu v trn trng. H khng th t quyt nh c tng lai v
hnh phc ca mn. H kht khao v ch mong nhng vn phi gi cuc sng ca
mnh cho s phn.
b) C hai bi ca dao tuy u ni n thn phn ni nnh, thit thi ca ng i ph
n trong x hi xa. Th nhng mi bi li c mt sc thi tnh cm ring:
- Bi 1 : Ngi ph n thc c tui xun v v p ca mnh (nh tm la o). Nhng thn phn li tht xt xa khi khng th t quyt nh c tng lai ca chnh mnh
(pht ph gia ch bit vo tay ai?).
- Bi 2 : y l li khng nh phm cht v v p ch thc ca con ngi (rut
trong th trng v ngoi th en). Bi ca cn l li mi mc da dit ca c gi. Li mi
mc y l kht khao ca con ngi mong mun c khng nh ci chn gi tr, ci v
p ca mnh. T tng ca bi ca dao vn l ni ngm ngi chua xt cho thn phn ca
ngi con gi trong x hi xa.
3. V bi 3
a) Trong ca dao, m tp dng t ai ch cc th lc p g hay cn ngn tnh
yu nam n xut hin nhiu ln, v nh:
- Ai lm cho bm la hoa
Cho chim xanh n bay qua vn hng.
- Ai lm bu b t dy
Chng nam thip bc gi ty lnh lng.
trong bi ca dao ny t ai cng mang ngha nh vy. Ai y c th l cha
m, l nhng h tc ci cheo phong kin hay c khi l chnh ngi tnh
b) Mc du l duyn, tnh ngha vn thu chung bn vng. Ci tnh y c ni
ln bng nhng hnh nh so snh n d (mt trng, mt tri, sao Hm, sao
Mai).im c bit ca nhng hnh nh ngh thut ny l tnh bn vng, khng
thay i trong quy lut hot ng ca n. Ly ci bt bin ca v tr, ca thin nhin
khng nh ci tnh thu chung son st ca lng ngi chnh l ch ca tc
gi dn gian.
c) Sao Vt l tn c ca sao Hm. N thng mc sm vo bui chiu, ln n
54

nh ca bu tri th trng mi mc. V th cu th cui Ta nh sao Vt ch trng


gia tri nh l mt li khng nh v tnh ngha thu chung son st v ch
quyt tm vt qua nhng ro cn ca tnh yu. Cu th l mt li nhn nh vi bn
tnh, ng thi cng l mt kht khao mong tnh yu c th cp n bn b hnh
phc.
4. V bi 4
Thng nh vn l mt tnh cm kh hnh dung, nht l thng nh trong tnh yu. Vy
m bi ca dao ny, n li c din t mt cch tht c th, tinh t v gi cm bng cc
hnh tng ngh thut: khn, n, mt.
Hai hnh tng khn, n c xy dng bng th php ngh thut nhn ha (khn,
n chnh l c gi), cn hnh nh mt c xy dng bng php hon d (dng b phn
ch ton th - nhn vt tr tnh). Hnh nh khn, n, mt tr thnh biu tng
cho nim thng ni nh ca c gi ang yu.
Ci khn c nhc n u tin v c ip i ip li nhiu ln bi n thng l
vt k nim, vt trao duyn. N li lun lun bn mnh ngi con gi. Chnh v th
m n c th ct ln li tm s thay cho nhn vt tr tnh. Hnh nh chic khn
gn vi cc ng t nh: thng nh, ri xung, vt ln, chi nc mt... ni ln tm trng
ngn ngang trm mi ca ngi con gi.
Ni nh thng ca c gi cn th hin qua hnh nh ngn n - l ni nh c tri
di ra theo nhp thi gian. n chng tt hay chnh l ngn la tnh trong lng c gi
ang thp sng sut m thu.
T hnh nh khn, n n hnh nh nh mt l c mt s i thay rt ln. n
y, khng cn cm lng c na, c gi hi chnh lng mnh: mt thng nh ai.
Cc hnh tng vn l mt mch thng nht v ngha. Cc cu hi vn c c ct ln. V
cu tr li chnh l trong nim thng ni nh ca ngi con gi ang yu.
5. Trong ca dao tnh yu, chic cu l mt m tp rt quen thuc. N l biu t ng
ch ni gp g, trao duyn ca nhng i la ang yu. Chic cu thng mang
tnh c l c o - l cnh hng, l ngn mng ti,... v y l di ym. Con sng
khng c thc (rng mt gang) nn chic cu kia cng khng c thc. N thc ra l
mt "ci cu tnh yu". Bi ca dao cn c o hn ch n l chic cu do ngi con
gi bc cho ngi yu mnh. N ch ng, to bo, mnh lit nhng cng tr tnh v
nh bit bao. Chic cu y c lm bng vt thuc v ch th tr tnh (khc vi
cnh hng, cnh trm, ngn mng ti... nhng vt bn ngoi ch th). V th m
chic cu - di ym nh l mt thng ip tng trng cho tri tim ro rc yu thng m
ngi con gi mun mi gi, dng hin cho ngi yu ca mnh.
Xem thm mt s cu ca dao v chic cu di y:
- Hai ta cch mt con sng
Mun sang anh ng cnh hng cho sang
- Cch nhau c mt con m
55

Mun sang anh b cnh trm cho sang


Cnh tru l dc l ngang
ngi bn y bc sang cnh trm
- Gn y m chng sang chi
em ngt ngn mng ti bc cu
S rng chng ch i cu
Cho tn cng th, cho su lng em...
Gi phn tch ngha sc thi ca cc cu ca dao:
Hai bi ca dao trn u l li mi gi ca nhn vt tr tnh. N c hnh thc ging
nh nhng cu ht giao duyn. Hai cu ca dao tuy khc nhau hnh nh "chic cu"
(cnh hng, cnh trm) nhng u c gi tr thm m cao.
bi ca dao di, hnh nh chic cu vn rt gn gi v gin d (ngn mng ti) nhng
ni dung c bi li mang hm l li trch mc, hn di nh nhng ca c gi hng n
chng trai (ngi pha bn kia).
6. Bi 6 l cu ht v tnh ngha thy chung ca ngi bnh dn trong ca dao.
y, biu t ni dung ngha, tc gi dn gian s dng nhng hnh nh n d
quen thuc mang tnh truyn thng ca ca dao (gng cay - mui mn).
- Mui v gng l hai hnh nh ngh thut cng c xy dng t nhng hnh nh c
thc trong i sng (nhng gia v trong ba n). Gng c v cay nng nhng thm, mui
c v mn m . T hai ngha y, gng v mui c chn biu trng cho hng v ca tnh ngi trong cuc sng - tnh ngha thy chung gn b st son.
Bi ca dao l cu ht v tnh ngha thy chung nhng n hng nhiu hn n tnh
ngha v chng - nhng ngi tng chung sng vi nhau, tng cng nhau tri qua nhng
ngy thng gng cay - mui mn. Bi ca dao c vit bng th th song tht lc bt nhng cu bt ph cch (C cch xa nhau i na cng ba vn su ngn ngy mi xa) ko di
ti mi ba ting nh l mt s luyn ly va to ra tnh nhc cho cu, va khng nh ci
gi tr bn vng khng phai ca tnh ngha v chng.
7. Nhng bin php ngh thut m ca dao thng s dng l:
- S lp i lp li ca m thc m u: Thn em nh...
- Nhng hnh nh (m tp) tr thnh biu tng: ci cu, khn, n, gng cay mui mn...
- Nhng hnh nh so snh, n d: la o, u gai
- Cc m tp thi gian li bit, khng gian xa xi cch tr.
- Th th: lc bt - lc bt bin th, vn bi (4 ch), song tht lc bt (c c bin th).
Nhng bin php ngh thut ny c nt ring so vi ngh thut th ca vn hc vit:
n mang nhiu du n ca cng ng. Nhng du hiu ngh thut ny u quen thuc,
56

d nhn ra. Trong khi ngh thut th ca vn hc vit thng mang du n ring ca
ngi ngh s - du n c trng ca tng tc gi.
8. C th k ra cc bi ca dao m u bng "thn em nh...":
- Thn em nh ht ma sa
Ht vo i cc, ht ra rung cy
- Thn em nh ht ma ro
Ht ri xung ging, ht vo vn hoa
- Thn em nh tri bn tri
Gi dp sng di bit tp vo u
- Thn em nh ming cau kh
K thanh tham mng, ngi th tham dy
- Thn em nh ging gia ng
Ngi khn ra mt, ngi phn ra chn.
Gi phn tch sc thi ngha ca cc bi ca dao :
- Hai bi u s dng cng mt hnh nh so snh : thn em - ht ma, ni ln ni
kh ca c gi khi s phn ca mnh (bun - vui, sng - kh) ch c th trng nh vo s
may mn m thi.
- Bi th ba ni ln thn phn nh b ti nghip ca ngi ph n trc nhng phong ba,
bo tp ca cuc i.
- Hai cu cui l li than ca ngi ph n khi gi tr v v p ca h khng c ngi
i quan tm v trn trng.
9. Mt s bi ca dao v ni nh ngi yu v v ci khn:
- Nh ai nh nh thuc lo
chn iu xung li o iu ln
- Nh ai ra ngn vo ng
Nh ai ai nh by gi nh ai?
- m qua ra ng b ao
Trng c c ln trng sao sao m
Bun trng con nhn ging t
Nhn i nhn hi nhn ch mi ai
Bun trng chnh chch sao mai
Sao i sao hi nh ai sao m.
- Gi khn, gi o, gi li
Gi i chng mng cho ngi ng xa
57

- Nh khi khn m tru trao


Ming ch ci n bit bao nhiu tnh.
Bi ca dao khn thng nh ai tuy vn nm trong h thng cc bi ca dao thng nh trn
y nhng n vn c im ring: Ni nh trong bi ca dao ny va c th, sinh ng hn
li va tng hp khi qut nhiu cung bc hn. Chnh v vy n cun ht v hp dn
hn. Cu th ca Nguyn Khoa im "t nc l ni em nh ri chic khn trong ni
nh thm" va ly t t s thng nh ca ca dao va li khi qut ln mt cp cao hn
- cu th chnh l mt nt p gin d m tinh t su sc ca tm hn ngi Vit.

c im ca ngn ng ni
v ngn ng vit
I. Kin thc c bn
1. V khi nim ngn ng ni v ngn ng vit
Ngn ng ni l ngn ng m thanh, dng trong giao tip t nhin hng ngy ; trong
ngi ni ngi nghe tip xc trc tip vi nhau, c th thay phin nhau trong vai ni v
vai nghe.
Ngn ng vit l th ngn ng c th hin bng ch vit trong vn bn v c tip
nhn bng th gic.
2. Nhng c im ca ngn ng ni v ngn ng vit
a) Ngn ng ni
- Ngn ng ni rt a dng v ng iu : Ging ni c th cao hay thp, nhanh
hay chm, mnh hay yu, lin tc hay ngt qung. Trong ngn ng ni, ng iu l
yu t quan trng gp phn bc l v b sung thng tin.
- Trong ngn n ni, ngoi s kt hp gia m thanh v ging iu cn c cc ph ng tin b tr ngn ng khc nh : nt mt, nh mt, c ch, iu b, ca ngi
ni:
- T ng trong ngn ng ni c s dng kh a dng : c nhng lp t mang tnh
khu ng, c nhng t ng a phng, cc ting lng, cc bit ng, cc tr t, thn
t, cc t ng a y, Ngn ng ni hay dng nhng cu tnh lc (c khi lc ch
cn c mt t) nhng cng c khi cu ni rm r, c nhiu yu t d, hoc lp i lp
li ( nhn mnh hoc ngi nghe c iu kin tip nhn, lnh hi, thu o
ni dung giao tip.
- Ngn ng ni c sn sinh nhanh chng, tc thi, khng c s gt gia, suy ngm
hay la chn.
b) Ngn ng vit
- Ngn ng vit c sn sinh mt cch c chn lc, c suy ngh, nghin ngm v
gt gia k cng.
58

- Trong ngn ng vit, s h tr ca h thng du cu, ca cc k hiu v vn t,


ca cc hnh nh minh ho, bng biu, s . gip biu hin r thm ni dung
giao tip.
- T ng trong ngn ng vit c la chn, thay th nn c iu kin t c
chnh xc cao. ng thi khi vit, tu tng phong cch ngn ng ca vn bn m ng i
vit c s la chn h thng ngn t cho ph hp.
- Trong vn bn vit, ngi ta thng trnh dng cc t mang tnh khu ng, cc t
a phng, ting lng. V cu, ngn ng vit thng dng cc cu di, cu nhiu
thnh phn nhng c t chc mch lc, cht ch nh cc quan h t v s sp xp
cc thnh phn ph hp.
3. u, nhc im ca ngn ng ni v ngn ng vit
Trong giao tip bng ngn ng, ngi nghe c th phn hi ngi ni iu
chnh, sa i. Hoc hai bn c th trc tip gii quyt nhng thc mc i
n nhng thng nht chung. Tuy nhin, do giao tip bng ngn ng ni din ra tc
thi, mau l nn cc phng tin ngn ng thng khng c la chn, gt gia k
cng. Trong khi , ngi nghe cng phi tip nhn lnh hi nhanh nn cng t c
iu kin suy ngm v phn tch.
So vi ngn ng ni, ngn ng vit c la chn rt k cng v chnh xc. Trong
khi , ngi c cng c iu kin c i c li, phn tch v nghin ngm ni
dung vn bn. Tuy nhin, giao tip c bng ngn ng vit th c ngi vit v
ngi c u phi bit cc k hiu ch vit, cc quy tc chnh t, quy tc t chc
vn bn. ng thi giao tip theo hnh thc ny th ng ny sinh nhng thc mc nhng nhng thc mc y li khng th gii quyt c tc th.
II. Rn k nng
1. c im ngn ng vit ca on trch trong bi Gi gn s trong sng ca ting
Vit :
- S dng mt h thng cc thut ng ca ngnh ngn ng hc: vn ch, t vng,
ng php, phong cch, th vn,...
- Ba ln c tch thnh ba dng trnh by lun im mt cch r rng, mch lc
nhm to iu kin thun li cho ngi tip nhn.
- Dng cc t ch th t (mt l, hai l, ba l...) nh du lun im v th t
trnh by.
- Dng cc du cu: du chm, du phy, du ba chm, du ngoc n, du ngoc
kp.
- C phn gii thch r rng (nm trong ngoc) th hin r dng ca ngi vit v
vic la chn v thay th cc t l thut ng.
2. c im ca ngn ng ni on trch trong truyn V nht :
- Cc t ng thng gp trong li n ting ni hng ngy : my, c khi, ni khoc, s
59

g, ng y, ci tt,...
- Miu t nhiu c ch iu b (km theo li ni) : y vai, ci (nc n), cong cn,
ngoi c, ton ton chy...
- Cc t h gi : ka, ny, nh ti i, ng y,...
- Cc t tnh thi : c khi... y, y, s g,...
Ngoi ra trong on trch cc nhn vt tham gia i thoi trc tip nn cn lin tc
thay phin i vai cho nhau.
3. a) Cn b t "trong" ( cu c ch ng) v t "th" ; thay t "ht " bng t nh
rt (p) hoc v cng,...
b) Thay t "vng ln" bng "qu mc thc t" (hoc t "vng" bng t "qu"), thay "v
ti v" bng "v cn c".
c) B t "st", thay t th (t th 2) bng t n. Tuy nhin cu ny cn cn phi
thay i c ni dung v cu tng i ti ngha.
Bi 10

Ca dao hi hc
I. Kin thc c bn
1. Nhng bi ca dao c gii thiu trong bi ny tiu biu cho ting ci gii tr, ting
ci t tro v ting ci chm bim, ph phn x hi.
2. Ting ci t tro (t ci mnh) l ting ci lc quan yu i ca ngi lao ng. H
ly chnh ci ngho ca mnh t tro mt cch hn nhin, hm hnh. D cuc sng
ngho hn nhng h vt ln sng mt cch lc quan bng cch "thi v ha" cuc sng
ca mnh.
3. Ting ci gii tr l ting ci ca nim lc quan yu i, l sn phm ca c hi c v tro lng ca nhn dn ta. Ting ci gii tr cng l mt cch qun i nhng
bn b lo u vt v ca cuc sng hng ngy.
4. Ting ci ph phn, chm bim l ting ci hng vo nhng thi xu trong mt b
phn qun chng nhn dn nhm kch, ci bin n hoc tiu dit n (nhng hng
ngi li nhc, ham n, nhng thy bi dm, nhng quan li bt ti, nhng ngi ph n
ng nh, trng hoa...).
Cc bi ca dao hi c u c cch khc ha nhn vt rt in hnh, s dng nhiu
yu t, chi tit ci iu ha, cch dng cnh rt bi tnh... to ra nhng nt hi c
hm hnh m chm bim su cay.
II. Rn k nng
1. C th sp xp bn bi ca dao thnh 2 nhm :
- Nhm ting ci t tro : bi s 1.
60

- Nhm ting ci chm bim, ph phn x hi: cc bi 2, 3, 4.


2. a) Ci xin hn l l mt chuyn v cng h trng v c ngha i vi cuc i ca
mi con ngi. N thng c chun b chu o v cn thn. Th nhng vic dn ci v thch
ci y u rt khc thng. Thc ra n l hai mn t tro v cnh ngho ca ngi lao
ng. Chng trai m u mn dn ci bng rt nhiu iu "to tt"(dn voi, dn tru,
dn b). Th nhng chng li vin l do (m l do no cng hp l: dn vois quc
cm, dn trus h mu hn, dn bs h nh nng co gn) khc t tt c nhng
vic lm ny. Vy l m ci l ra c voi, c tru, c b nhng ri chng c g c. Khng
nhng vy, chng trai kia cn to bo nht quyt a ct n cng:
Min l c th bn chn
Dn con chut bo, mi dn, mi lng
Li p ca c gi cng chng va. Thch ci m li thch "mt nh khoai lang" th
d y nhng cng c khc no lm kh ngi ta. Song iu quan trng khng phi
im ny m l ch c gi hiu "hon cnh" ca nh em v nh anh cng ging nhau
thi. V nh th m ci ch cn mt "nh khoai lang" l cng qu ri.
Qua li thch ci v li dn ci, chng ta c th thy y ngi nng dn mang ci
ngho ca chnh mnh ra m a ct. Ting ci y hng vo chnh h nhng cng l
cho h qun i cnh kh m lc quan yu i v ham sng hn.
b) Bi ca dao c ging hi c d dm, ng yu l nh nhng yu t ngh thut :
- Li ni khoa trng phng i : dn voi, tru, b, nh khoai lang...
- Li ni gim dn : voi tru b chut
c to c nh c m c rm, c h.
- Cch ni i lp, ph nh :
+ dn voi/ s quc cm
+ dn tru/ s h mu hn
+ dn b/ s h co gn
+ dn ln g/ khoai lang
- Chi tit hi c, giu lin tng:
Min l c th bn chn
Dn con chut bo, mi dn, mi lng.
3. So vi ting ci trong bi 1, ting ci cc bi 2, 3, 4 l ting ci kch, chm
bin, ph phn x hi. N hng vo nhng thi h tt xu ca mt b phn trong ni b
nhn dn. Nhng tt xu y tuy khng n mc b kch mt cch quyt lit.
Nhng trong khi nh nhng, thn tnh nhc nh, thi ca nhn dn ta cng khng
km phn su sc. Hai i tng c dn ra ci ct y l nhng ngi chng li
61

nhc, v dng v nhng ngi v v duyn xu tnh nhng li a nnh ht.


C th thy nt ring hi c ca tng bi :
- Bi 2 v 3 ch giu loi n ng yu ui, li nhc trong x hi :
+ Bc tranh th nht :
Lm trai cho ng sc trai
Khom lng chng gi, gnh hai ht vng.
Ting ci trong cu th ny bt ln t ngh thut phng i v th php i lp. Ngi
ta c th yu t nhng chc chn khng ai yu n mc "khom lng chng gi" (rng ht
sc) "gnh hai ht vng" (hai vt qu nh) nh vy. Vy ra cch ni kia ch l mt so
snh kn o ch nho nhng k li nhc trong lao ng. Thng ip m bi ca dao
mun nhc nh nhng hng ngi kia l hy sng sao cho mnh m, vng vng. Lm trai
khng c li, khng nn sng nh vo ngi khc.
+ Bc tranh th hai :
Chng ngi i ngc v xui
Chng em ngi bp s ui con mo.
Hng mi tn kch vo loi n ng li nhc, khng c ch ln. N c khc g ch
mo kia c hng ngy n ri li nm cun trn ni x bp. L ngi ch ca gia nh m li nhc, v tch s nh th th hi i! thm hi bit chng no.
- Bi 4 l bi ca dao ch giu loi ph n ng nh, v duyn. Ting ci ca bi ca
dao li mt ln na ch yu c xy dng da trn ngh thut phng i v nhng lin tng phong ph ca tc gi dn gian. ng sau ting ci hi c, gii tr, mua vui, tc gi
dn gian vn mun th hin mt li chm bim nh nhng ti loi ph n v duyn
ng nh - mt loi ngi khng phi khng c trong x hi.
4. Nhng bin php ngh thut thng c s dng trong ca dao hi c:
- Cng iu phng i, tng phn i lp.
- Khc ha nhn vt bng nhng nt in hnh c gi tr khi qut cao.
- Dng ngn ng i thng nhng thm thy v su sc.
- C nhiu lin tng c o, bt ng, l th.
5. Li thch ci ca c gi : "Nh em thch ci mt nh khoai lang" l mt li ng x
khn kho, thng minh. Nh trn phn tch, c gi khng nhng khng mc cm m
cn bng lng vi cnh ngho, t ra vui v thch th trong li thch c i (d ch l li i
p nam n trong dn ca).
Li thch ci y l ting ci t tro ca ngi lao ng. N t m v p tm hn, s
v t, hn nhin v nim lc quan yu i ca h ngay trong cnh ngho nn.
6. Tham kho mt s bi ca dao hi c ph phn di y:
- Ly chng cho nng ma
62

Chng ng chng li ng tra n gi.


- Gi sao chng nh chng cha
i ch vn gi ci da bnh a.
- Bc mnh chng mun ni ra
Mun i n c chng ma no mi
- Anh ng ch thip xu xa,
Bi chng bc m sinh ra th ny.
Anh ham xc a c quay,
Mu m c bc, li hay ru ch.
- Ly chng t thu mi lm
Chng ch ti b chng nm cng ti.
- Sng bao nhiu nc cng va
Trai bao nhiu v cng cha bng lng
- Ti ti ch gi mt bung
Cho em manh chiu, nm sung chung b
Mong chng chng chng xung cho
n cn chng xung g o o gy dn.
- Thy cng ngi cnh ging th
Mm th lm bm tay s a xi.
- S c chng giu th ngho
Ngy ba mi tt tht treo trong nh
S c c m c cha
M c n b cha c n ng...

Li tin dn
(Trch Tin dn ngi yu truyn th dn tc Thi)
I. Kin thc c bn
1. V th loi truyn th
Truyn th l nhng tc phm t s dn gian bng th, giu cht tr tnh, din
t tm trng v suy ngh ca con ngi khi hnh phc la i v s cng bng x hi
b tc ot.
2. Truyn th Tin dn ngi yu
Tin dn ngi yu (Xng ch xon xao) l mt truyn th ni ting ca dn tc
63

Thi. Cu chuyn k v s trc tr trong tnh yu v hn nhn ca i bn tnh


ngi Thi. Hai ngi tuy lm bn vi nhau t nh. Ln ln li yu th ng gn b nhng li
khng ly c nhau v gia cnh ca bn trai qu ngho hn. Ch b cha m g cho mt
nh giu ri tip tc Ch li b bn vo ca quan. Cui cng tn t, ch b em ra ch
bn. Lc y u ng, Anh mua c ch vi gi ch bng mt cun dong. Cui
cng h nhn ra nhau ri v sng vi nhau cho trn li c c : Khng ly c nhau ma
h, s ly nhau ma ng. Khng lynhau thi tr, ta s ly nhau khi go ma v gi.
3. on trch Li tin dn
Li tin dn l on trch miu t rt r tm trng ca Anh trn ng tin Ch
v nh chng v phi chng kin cnh khi nh chng, Ch b chnh ng i chng
nh p.
II. Rn k nng
1. Tm trng ca Anh trn ng tin dn.
Phi tin ngi yu v vi nh chng, lng Anh v cng au xt. Th nhng trn ng a tin, Anh gi ch l ngi p anh yu, khng nh tnh yu trong Anh vn
cn thm thit. Nhng cng c lc, tnh cm ca Anh mu thun vi hin thc khch
quan l Ch ang ct bc theo chng (thm ch c con vi chng).
Lc tin a, Anh c nhng c ch, hnh ng dng nh mun nu ko cho di ra
giy pht c thm bn Ch. Anh phi c dn Ch i cu th mi nh lng
quay gt. Anh mun ngi li bn Ch, u yu Ch ly h ng ngi cho mai sau
khi cht, la xc (ca mnh) vn m hi ngi thng yu. Anh nng con Ch m
nh nng chnh con mnh. Cch ng x y ni ln tnh thng yu v b m Anh dnh
cho Ch.
Nh vy, lc tin a, Anh sng trong tm trng dn vt, day dt kh au. Phi
chng chnh v th m hai cu th cui on nhl mt s ph phch. N khng
nh ci ch quyt tm on t ca c hai ngi.
2. Tm trng ca Ch lc bc chn v nh chng.
on th l li ca Anh, v th tm trng ca ch ch l gin tip. Tuy c biu
hin qua nh mt v suy ngh ca ca anh, th nhng, chng ta vn c th nhn ra,
ch dng nh cng mun nu ko cho di ra nhng giy pht cui cng bn anh. Ch
chn bc i m u cn ngonh li mt cn ngoi trng anh, chn b c cng xa
th lng cng au n, chnh t cc tm trng y m c mi ln qua mt cnh
rng ch u ly l ci c m dng li i ch anh.
3. Tm trng ca Anh lc nh chng ca Ch.
Vn bn ny lc i on m Ch b chng nh ng ln ra bn ming ci go,
bn mng ln vy.
on trch bt u t hnh ng chy li nng ch dy, phi o, chi tc cho
ch ca anh. Sau , Anh cn i cht tre v lm ng lam thuc cho ch ung khi
au . Nhng hnh ng y r rng biu l nim xt xa thng cm ca anh i vi
64

ni au ca ch. Mt s cm thng, l iu m ch ang rt cn trong hon


cnh y.
T ni xt xa, trong lng Anh bng bt ln ch quyt tm a Ch v on t vi
mnh. T cu th T ri i ta cng g n ht on chnh l nhng cu th th
hin cho ci ch v quyt tm y.
4. on trch c s dng rt nhiu cu th c s trng ip t, kiu cu, v d :
- va i va ngonh li
Va i va ngoi trng
- Cht ba nm hnh con treo
Cht thnh sng vc nc ung mt lng

Cht thnh hn, chung mt mi song song.


- Yu nhau , yu trn i g cng
Yu nhau, yu trn kip n gi
Th hin ngh thut bng cch s dng nhiu cu th vi nhiu hnh nh so
snh tng ng, nhng hnh nh n d lin tip hay lp lp nhng cu c mt cu
trc c php chung, tc gi dn gian mun nhn mnh s thu chung son st trong
tnh yu ca i bn tr. N cng ng thi khng nh ci ch v c m on t
khng g lay chuyn ni ca Anh v Ch. Chn cch din t nh vy, tc gi dn
gian m ho ngn ng mt cch thnh cng nhng cm xc ang tro dng mnh
lit trong lng ca nhng con ngi sng cht phc, mnh m gia thin nhin ni rng
cng trng.

Luyn tp Vit on vn t s
I. Kin thc c bn
1. V khi nim on vn
on vn l mt phn ca vn bn, c tnh t ch vit hoa li u dng n ch vit
hoa li u dng n ch chm xung dng (chm qua hng). on vn c tnh trn vn
v ni dung v hon chnh v hnh thc.
Trong vn bn t s, mi on vn thng c cu ch (cu cht). Cc cu cn li
c nhim v thuyt minh, miu t, gii thch... lm cho chnh c ni ln.
2. Cc loi on vn, ni dung v nhim v ca on vn trong vn bn t s
- Vn bn t s do nhiu loi on vn cu to nn : on m u, cc on thn bi
v on kt thc.
- Ni dung ca on vn : Ni dung ca on vn v cng phong ph. C on vn va
gii thiu nhn vt, va k s vic (on u truyn Tm Cm), c on vn miu t
65

tm trng nhn vt (on miu t cm xc ca ng Hai khi nghe tn lng mnh theo
gic), c on vn va k vic va th hin tm t, tnh cm ca nhn vt hay ca ngi
k chuyn (on Lo Hc gp ng gio khi va bn Cu Vng xong), c on li thin v t
cnh, t ngi, on i thoi, c thoi,...
- Nhim v ca on vn : Ngoi nhim v chung l u hng vo lm r ni dung, t tng, ch ca vn bn, mi on vn li c mt nhim v c th ring:
+ on m u : c nhim v gi dn, gii thiu vn .
+ Cc on thn bi : c nhim v gii thch, chng minh, nu cm ngh, bnh lun,
nh gi,... v vn .
+ on kt thc : cht li vn hoc c nhim v lin tng m rng, nng cao
ngha ca vn .
II. Rn k nng
1. Nhn xt v phn m u v phn kt thc truyn Rng x nu ca Nguyn Trung
Thnh :
a) Cc on vn th hin ng v r rng nhng d kin ca tc gi trc khi vit
truyn. Ni dung v ging iu ca cc on vn m u v kt thc:
- Ging nhau l : C on m u v kt thc u miu t cnh rng x nu. N to
thnh mt kt cu vng trn - m. Kt cu ny va m bo s cht ch v b cc, va
tp trung lm ni bt ch ca tc phm. Khng nhng th, kt cu kiu vng trn m cn gi cho ngi c nhng suy ngh lin tng "m rng vn ".
- Khc nhau : Hai on m u miu t cnh rng x nu c th sinh ng bng nhng
chi tit ngh thut gia sc to hnh nhm to khng kh cho cu chuyn v
dn dt, li cun ngi c. Trong khi on cui truyn ch yu miu t cnh rng x
nu m dn v bt tn nhm to cho ngi c cm gic v s bt dit ca rng cy v sc
sng mnh lit ca con ngi.
b) Qua vic tm hiu cc giai on sng tc tc phm Rng x nu ca nh vn Nguyn
Ngc, chng ta c th rt ra kinh nghim : trc khi vit hoc k chuyn cn suy ngh, d
kin trc phn m u v kt thc ca bi vn. C nh vy bi vn s c mt mch thng
nht, cht ch, r rng v li cun ngi c, ngi nghe hn.
2. Nhn xt v on vn k v cu chuyn hu thn ca ch Du :
Vy l ch c c v ng X, v ci lng qu b nh, ngho kh ca ch. Va t
chn ti con cao, con chn ngang my np nh lp xp, ch Du cht nhn thy
chn tri pha ng mt vng hng ng ln []. Mt on ngi o qun rch ri, nhng
nt mt ai cng h hi, t trong lng i ra. Ngi cm gy, k cm dao, cm kim, vc c
o ti vy ly ch. Ngi nng dn khn kh tng chy trn trong ci m en y
bng a nc mt []. C nn xc ng, ch Du dang rng i cnh tay nh mun m
ly mi ngi, ri nghn ngo ni :
- Cch mng thnh cng ri ! C dn tc ng dy ! B con i, chng ta hy ln
66

huyn bt bn quan li, ph kho thc chia cho dn ngho.


a) on vn ny thuc phn thn bi (phn pht trin) trong "truyn ngn" m bn
hc sinh nh vit. on vn ny k li mt s vic quan trng, l chuyn "Ch
Du v lng lnh o cuc ni dy khi cuc Cch mng thng Tm nm 1945 n ra". S
vic y ph hp vi ch v ct truyn m bn hc sinh nu ra v lp dn . C th
xem y l on vn trong vn bn t s.
b) C th ni, on vn trn mi ch thnh cng trong vic "k" li cu chuyn. Nhc
im ca on vn l vic sp xp nhng on t cnh, t tm trng cn cha nhuyn,
cha hay. Vn phong cn lng tng, gng go.
- C th sa cha li hai ch "lng tng" trong on vn ca bn hc sinh nh sau :
+ "... t chn ti con cao, con chn ngang np nh lp xp ca gia nh ch
ng lc pha tri ng ng mt tri bt u thp sng bnh minh bng nhng nh
hng rc r, ch Du bng cht nhn thy mt on ngi...".
+ "Ngi n b nh qu khn kh tng chy trn trong ci m en y vui mng
n ri nc mt. Nhng c nn xc ng...".
3. T kinh nghim hc c nh vn Nguyn Ngc v on vit v hu thn ca ch
Du, c th rt ra mt vi ghi nh v cch vit on vn trong bi vn t s :
- Khi vit on m bi v on kt thc, cn da vo ti v ct truyn xc
nh ni dung. Hai on vn ny cn phi c m bo sao cho t phi thng nht v
h ng vi nhau.
- Sau on m u, vn phi da vo ct truyn, da vo ch , t tng ca bi vn
vit cc on thn bi : on miu t, on gii thiu nhn vt, on k vic, on
i thoi,...
- Khi vit on vn trong bi vn t s cn huy ng nng lc quan st, tng tng, lin
tng, nhng kin thc v cuc sng,... ng thi cng phi thnh tho cc thao tc trong
vic vit on vn.
4. Tm hiu on vn Ti dng xng nh o t [] mi bin ng chung l
chic kim ng h..
a) on vn ny k li s vic c Phng nh - mt n thanh nin xung phong ang
ph bom m ng ra mt trn. y l on vn nm phn thn bi (phn pht
trin) ca vn bn t s Nhng ngi sao xa xi (truyn ngn ca L Minh Khu).
b) on vn c chp li c mt s sai st v ngi k.
Trong truyn ngn, ngi k chuyn (nhn vt Phng nh xng ti, k chuyn v bn
thn mnh v t thanh nin xung phong). Mt s cu trong on ny, i t "ti" b
thay bng "c gi" (cu 5); "C" (cu 6, 16), danh t ring "Phng nh" (cu 14, 20).
Cn sa li vn bn c thng nht v ngi k (ngi th nht - xng ti).
c) T nhng pht hin v chnh sa trn c th rt ra bi hc :
Trong vn bn t s, ngi vit cn nht qun v ngi k. Nu khng c s thay i
67

v ngi k th ngi k y s phi thng nht t on u n cc on tip theo. C


nh vy, vn bn t s mi cht ch, lgic, hp dn v thuyt phc ngi c.
5. vit c on vn thut li c ch v tm trng ca c gi b p duyn trong
on trch truyn th Tin dn ngi yu, cn ch din t cc c ch v tm trng
sau :
- C ch : ct bc theo chng, va i va ngonh li, va i va ngoi trng, khi ti rng
t ngt l t ngi ch, khi ti rng c ngt l c ngi i,
- Tm trng : lng cng au cng nh, ch, i,
Lu : Khi vit, cn bit kt hp gia din t c ch v tm trng, t c ch cng l
lt t tm trng luyn lu, bun au ca ngi con gi phi la xa ngi yu v nh
chng.
Bi 11

n tp vn hc dn gian Vit Nam


I. Kin thc c bn
Bi hc ny nhm cng c, h thng ha nhng kin thc hc v vn hc dn
gian Vit Nam. V vy n tp tt, cn ch :
- Nhng kin thc chung v vn hc dn gian (khi nim, c im v ni dung v
ngh thut).
- Nhng kin thc v th loi (nht l nhng th loi c hc).
- Nhng kin thc v on trch hoc tc phm hc.
II. Rn k nng
1. nh ngha v vn hc dn gian c th c pht biu theo nhiu cch nhng cn
ch th hin c nhng c im c bn ca dng vn hc ny :
Vn hc dn gian l nhng tc phm ngh thut ngn t truyn ming, c hnh
thnh, tn ti v pht trin nh tp th. Tc phm vn hc dn gian gn b v phc v
cho cc hot ng khc nhau trong i sng cng ng.
2. Cc c trng ca vn hc dn gian (xem chi tit trong bi 2 - khi qut vn hc
dn gian Vit Nam) :
- L nhng tc phm ngh thut ngn t truyn ming.
- L sng to mang tnh tp th.
- Gn b v phc v cho cc sinh hot cng ng.
Ngi ta cn gi 3 c trng trn l : tnh truyn ming, tnh tp th v tnh thc
hnh.
C th minh ha :
68

- Tnh truyn ming : Cc tc phm vn hc dn gian u gn vi qu trnh din xng. c im ny th hin rt r trong ca dao (gn vi li ht), s thi, c tch (gn vi
hnh thc k),... V d bi ca dao v "li dn ci v thch ci" (hc trong bi 9) thc cht
l li ht i p ca tp th trai gi trong ngy hi hoc trong mt bui sinh hot tp
th no .
- Tnh tp th : Ngha l ni n tnh v danh (tc phm l sn phm ca c cng
ng) v tnh d bn ca vn hc dn gian. Chnh vic tc phm vn hc dn gian
khng b "hn ch" v vic sa cha trong qu trnh truyn ming nn mi sinh ra cc
vn bn khc nhau ca cng mt tc phm (cc d bn: cc cu cao dao c m tp m
u l : Thn em nh).
- Tnh thc hnh : c trng ny th hin rt r trong cc bi ca nghi l, bi ht i
p giao duyn, cc bi h lao ng...
3. Vn hc dn gian Vit Nam gm nhng th loi chnh nh : thn thoi, s thi dn
gian, truyn thuyt, truyn c tch, truyn ci, truyn ng ngn, tc ng, cu , ca
dao dn ca, v, truyn th, cc th loi sn khu (cho, tung, ma ri, cc tr din
mang tch truyn).
4. Nhng c trng ch yu ca mt s th loi vn hc dn gian :
a) S thi (nht l s thi anh hng)
- Ni dung : cp ti nhng vn c ngha ln i vi i sng ca cng ng.
- c im ngh thut :
+ L nhng tc phm t s c quy m ln.
+ Hnh tng ngh thut honh trng, ho hng v sc mnh v tr tu.
+ Cu vn trng ip, ngn ng trang trng, giu hnh nh, giu nhp iu vi
nhng bin php so snh, n d v phng i c trng.
b) Truyn thuyt
- Ni dung : K b nhng s kin v nhn vt lch s (hoc c lin quan n lch
s) theo quan im nh gi ca dn gian.
- c im ngh thut :
+ L nhng tc phm vn xui t s c dung lng va phi.
+ C s tham gia ca nhng chi tit, ca cc s vic c tnh cht thing ling k o
(cc nhn vt thn, cc vt k o c php l hay nhng s bin thn).
c) Truyn c tch
- Ni dung :
+ L nhng cu chuyn k v s phn ca nhng con ngi bnh thng hay bt hnh
trong x hi (chng trai ngho, ngi thng minh, ngi em, ngi i , chng ngc,)
+ Th hin tinh thn nhn o v s lc quan ca ngi lao ng.
69

- c im ngh thut:
+ L nhng tc phm vn xui t s.
+ Ct truyn v hnh tng u c h cu rt nhiu.
+ C s tham gia ca nhiu yu t k o hoang ng (nhn vt thn : bt, tin, ph
thu, cc vt thn k o nh cy a thn, ci thm bay, hoc nhng s bin ho k
o,).
+ Thng c mt kt cu quen thuc : Nhn vt chnh gp kh khn hon nn cui
cng vt qua v c hng hnh phc.
d) Truyn ci
- Ni dung : Phn nh nhng iu kch cm, rm i trong x hi, nhng s vic xu
hay tri vi l t nhin trong cuc sng m c tim n nhng yu t gy ci.
- c im ngh thut : Dung lng ngn, kt cu cht ch, mu thun pht trin
nhanh, kt thc bt ng v c o.
g) Truyn th
- Ni dung : Din t tm trng v suy ngh ca con ngi khi hnh phc la i v s
cng bng x hi b tc ot.
- c im ngh thut :
+ Truyn th l nhng tc phm t s dn gian bng th nn n va c tnh cht t
s (c ct truyn) va giu tnh cht tr tnh.
+ Thng s dng nhng hnh nh so snh, v von, cc bin php ip t, ip c
php (ip cu) nhn mnh .
+ L nhng tc phm c dung lng ln (Tin dn ngi yu c hn 1800 cu th).
5. Bng tng hp cc th loi vn hc dn gian
Truyn dn

Cu ni dn

gian

gian

Th ca dn gian

Sn khu dn
gian

Thn thoi, c
tch
truyn thuyt,
ng ngn, s thi

Tc ng,
cu

Ca dao - dn
ca, v

truyn ci, truyn


th

6. Bng tng hp, so snh cc th loi vn hc dn gian

70

Cho, tung hi

Kiu
nhn vt

c im
ngh
thut

Hnh nh

Ngi anh

S dng

cuc sng

x hi Ty

hng k

th php so

v m c

Nguyn

v, cao

snh phng

S thi anh

pht trin

giai on

p, giu

i, trng

hng

cng

tin giai

l tng

ip to ra

ng ngi

cp, tin

s honh

Ty

dn tc

trng, k

Th loi

Mc
ch
sng tc
Ghi li

Hnh
thc
lu truyn
Ht - k

Ni dung
phn nh

Nguyn xa

Truyn
thuyt

Th hin

K - din

K v cc

Nhn vt

C s tham

thi ,

xng (dp

s kin,

lch s

gia ca

cch nh

l hi)

nhn vt

c truyn

nhng chi

gi ca

lch s c

thuyt ha

tit, ca

nhn dn

tht nhng

(An

cc s vic

i vi cc

ng Vng,

c tnh

s kin v

khc x

M Chu,

cht thing

cc nhn

qua h cu

Trng

ling k o

vt lch s

tng

Thy)

(cc nhn

t-

D-

ng

vt thn,
cc vt
k o c
php l hay
nhng s
bin thn)

Th hin

Xung t

Ngi con

Truyn

nguyn

x hi, cuc

ring, ngi

khng c

vng c

u tranh

con t, ng-

tht, kt

m ca

gia thin

i bt

cu theo

nhn dn

v c. Gia

hnh, ngi

kiu

trong x

chnh

ngho, m

ng

Truyn

hi c giai

ngha vi

d gh...

thng,

c tch

cp

gian t

nhn vt
chnh tri
qua cc
chng
khc nhau
trong cuc
i

Truyn c-

Mua vui,

Nhng

Kiu nhn

Truyn

gii tr

iu tri

vt c thi

ngn gn,

chm

t nhin,

h tt xu

tnh

71

bim, ph

nhng thi

(hc tr

hung bt

phn x hi

h tt xu

giu dt,

ng, mu

nhm gio

trong x hi

thy l

thun pht

dc trong

tham

trin

ni b

tin...)

nhanh v

nhn

kt thc

dn,

t ngt

hoc ln

gy

n, t co

ci

giai cp
thng tr

7. a) Ca dao than thn thng l li ca ngi ph n trong x hi phong kin xa. Thn
phn ca h thng b ph thuc vo nhng ngi khc trong x hi, gi tr phm cht ca
h khng c ngi ta bit n v trn trng. Thn phn y thng c so snh nh: c u
gai, tm la o, ht ma, ming cau kh, ci ging...
Ca dao yu thng, tnh ngha cp n tnh bn cao p, tnh yu i la (vi
nhng cung bc phong ph nh nh thng, hn gin...), tnh cm gia nh, tnh ngha
thy chung ca con ngi trong cuc sng,...
Ca dao yu thng thng gn vi nhng biu tng nh ci khn, chic cu,... v y l
nhng vt, nhng ni m nam n thng c nhiu k nim. Ci khn l k vt lun i
cng ngi con gi. N mang theo hi m ca ngi yu. Cn chic cu l ni nam n hn
h tm s.
Ca dao tnh ngha cn thng s dng nhng c l nh cy a, bn nc, con thuyn,
gng cay, mui mn... V l nhng hnh nh va gn gi, quen thuc vi ngi
bnh dn va biu tng cho s chia li, ch i hay cho nhng c mun, kht khao v s
thy chung tnh ngha ca con ngi.
Trong ca dao hi hc, ting ci t tro l ting ci hm hnh, hn nhin v t nhm "thi
v ha" cuc sng ngho kh ca mnh. N l ting ci tip sc ngi ta vt ln hon
cnh. Trong khi ting ci ph phn x hi c mc ch u tranh x hi mnh m hn.
N hng vo nhng thi h tt xu trong ni b hoc ln n giai cp thng tr ti tin, tham
lam,... Ting ci ph phn c nhiu mc : nhc nh, giu ct, kch, ph nhn,...
C th nhn xt rng ca dao hi c l sn phm ca tm hn lc quan yu i ca ngi lao ng. N ny sinh ngay t trong cuc sng vt v, khn kh v bn b lo toan ca
ngi nng dn.
b) Cc bin php ngh thut thng s dng trong ca dao :
- Thng lp li cc m thc m u : thn em, em nh, c kia, c g,...
- S dng nhiu cc m tp biu tng : gng cay - mui mn, con , bn i, ngn
n, tm khn, ci cu,...
- S dng ph bin cc bin php so snh, n d, cng iu, tng phn i lp.
72

- S dng cc th th quen thuc ca dn gian (ch yu l lc bt).


- Ngn ng mang tnh cht li n ting ni hng ngy, tuy rt i thng nhng mang
nhiu hm ngha su sc...
Cc bin php ngh thut ny c kh nhiu im khc vi ngh thut th ca vn hc
vit. L do ca s khc bit l do ca dao, l sn phm, l ting ni ca cng ng.
Tp th sng tc bao gi cng c xu hng tm nhng cch thc din t c tnh ph bin
chung. Trong khi nhng sng tc ca vn hc vit li in m nhng du n c nhn
(lun c xu hng tm cch din t mi, l lm thu ht c gi v to ra nhng
"n tng ngh thut" ring).
8. Nhn xt v hai on miu t cnh am Sn ma khin v on cui t hnh nh
v sc kho ca chng trong on trch Chin thng Mtao Mxy :
Trong ba on vn ny, nt ni bt trong ngh thut miu t nhn vt anh hng nm
cc th php sau :
- Th php so snh : Vi nhng cu vn nh "chng ma trn cao, gi nh bo. Chng ma
di thp, gi nh lc", "Bp chn chng to bng cy x ngang, bp i chng to bng ng
b, sc chng ngang sc voi c...".
- Th php phng i : "Mt ln xc ti, chng vt mt i tranh", "khi chng ma chy
nc kiu, qu ni ba ln rn nt, ba i tranh bt r bay tung"...
- Th php trng ip : Nm ni dung ca cc cu vn v c cch thc th hin.
Cc hnh ng, cng nh c im ca am Sn u c luyn ly nhiu ln nhm to
nn s k v, ln lao: "Chng chy vun vt qua pha ng, vun vt qua pha ty", "Bp
chn chng to bng cy x ngang... am Sn vn ngang tng t trong bng m",...
S kt hp linh hot ca cc bin php ngh thut ny cng vi tr tng tng ht sc
phong ph ca tc gi, dn gian gp phn tn ln v p ca ngi anh hng s thi mt v p k v ln lao trong mt khung cnh cng rt honh trng v d di.
9. Tn bi kch ca M Chu - Trng Thy trong chui truyn thuyt An Dng Vng v
M Chu - Trng Thy.
Ci ct li

H cu

Vi nhng

Tnh cht

Kt qu

Bi hc rt

s tht

thnh bi

chi tit

ca bi

ca bi

ra

lch s

kch g?

hoang -

kch

kch

ng k o
no?

Cuc xung

Bi kch

Thn Kim

D di,

Mt tt c : Cnh gic

t gia

tnh yu

Quy, ly n

quyt lit

An Dng

(lng vo bi thn, Ngc

v ton

- Tnh yu

Vng v

kch gia

Trai ging

din

Triu

nh,

nc, Ra

thi k u

quc gia)

vng r nc

- Gia nh
- t nc

gi nc,
khng th
ch quan,
khng nh
d c tin

73

Lc (theo

dn An D-

lch s nc

ng Vng

ta)

xung bin

10. c sc ngh thut ca truyn Tm Cm l khc ha c hnh tng Tm c


s pht trin v tnh cch. Theo di cu chuyn, chng ta c th d dng nhn thy
iu ny :
- giai on u, khi gp nhng s nn hay nhng kh khn, Tm rt th ng,
yu ui, thng ch khc khng bit lm g (lc mt gi c, lc mt con bng, lc b
bt ngi nht thc...). giai on ny, Tm ch bit trng i vo s gip ca bn
ngoi (ng Bt).
- Nhng n giai on sau, Tm kin quyt u tranh ginh li cuc sng,
ginh li hnh phc (chim vng anh, chic khung ci u ln ting da Cm v kt thc
truyn, Tm buc m con Cm phi nhn mt kt cc xng ng vi ti c ca mnh).
giai on ny, tuy Tm nhiu ln ha thn nhng nhn vt Bt khng cn xut hin.
Thay vo , Tm ch ng hn trong nhng hnh ng ca mnh.
C th ni, s d c s pht trin v tnh cch nh vy l v ban u, Tm cha thc
c thn phn ca mnh, nhng mu thun th cha ti mc cng thng v quyt lit.
Hn na, Tm li c s gip ca nhn vt thn k nn Tm cn th ng. giai on
sau, mu thun bt u quyt lit y Tm vo th phi u tranh ginh li cuc
sng v hnh phc ca mnh. S pht trin tnh cch ca nhn vt Tm cng cho thy
sc sng bt dit ca con ngi trc s vi dp ca cc th lc th ch. N l s chin
thng ca ci thin trc ci c trong cuc sng.
11. Bng phn tch truyn ci

Truyn

Tam i con
g

Anh hc tr
"dt hay ni
ch"

Nhng
phi

i tng ci
(Ci ai?)

n
bng

hai my

Ni dung
ci (Ci ci
g?)
Tt "giu dt"
ca con ngi

Tnh
hung
gy ci
Lung cung
khi khng
bit ch "k"

Tm bi hi

t lt

Thy l Ci

kch ca vic

tin hi l

v Ng

hi l v n

m vn b

hi l

nh (Ci)

Cao tro
ting ci a ra
Khi anh hc
tr ni: "D
d l ch con
cng..."
Khi thy l
ni: "... Nhng
n li phi...
bng hai
my!"

12. a) Cc bi ca dao m u bng Thn em hoc Chiu chiu


- Thn em nh ci bn c
74

H nh li xa bao gi cho xong.


- Thn em nh ming cau kh
Ngi thanh tham mng, ngi th tham dy.
- Thn em nh th cy thng
Ma h ti tt ma ng rm r.
- Chiu chiu ra ng ng sau
Trng v qu m rut au chn chiu.
- Chiu chiu ra ng b sng
Mun v qu m m khng c .
- Chiu chiu li nh chiu chiu
Nh ngi ym trng di iu tht lng.
Cch m u nhng bi ca dao bng m thc lp nh th ny c tc dng rt nhiu
trong vic to n tng thm m v xc cm cho ngi c. M tp "thn em nh..." thng
gi ra thn phn chua xt, ngm ngi. Cn m tp "chiu chiu..." gi n mt khong
thi gian "nhy cm" - khong thi gian ca ni nh nhung.
b) Cc hnh nh so snh trong cc bi ca dao hc: Tm la o, c u gai, chic
khn, ngn n,...
Nhng hnh nh ny u l nhng hnh nh rt quen thuc trong cuc sng hng
ngy. N c tc gi dn gian chn lc v nng ln thnh nhng hnh nh ngh
thut. N mang nhng lp ngha biu tng tng i n nh. V th m n d gy xc
ng v cng d i vo tm hn ca ngi c, ngi nghe.
c) Mt s bi ca dao c:
- Chic khn, chic o :
- Chng em o rch em thng
Chng ngi o gm xng hng mc ngi.
- Thi thi bung o em ra
em i bn ko hoa em tn.
- Ni nh ca nhng i la ang yu:
- Nh ai ht ng li ngi
Ngy m t tng mt ngi tnh nhn.
- Nh chng lm lm chng i
Nh ch chng ng, nh ni chng nm
Vng chng em vn hi thm
No em b my nm m hn!
75

- Nh ai con mt lim dim


Chn i tht thu nh chim tha mi.
- Biu tng cy a, bn nc, con thuyn:
- Cy a c, bn xa
B hnh c ngha, nng ma cng ch.
- Trm nm nh li hn h
Cy a bn c con khc a.
- Thuyn em u bn Ph An
Mau i em i, mau sang em ch.
d) Mt s cu ca dao hi c c tnh cht gii tr, mua vui :
- Ai lm cha ng xung sng
Pht ni lm ngm, chung ng chm theo.
- Ci bng i ch Cu Canh
Ci tm i trc c hnh i sau
Con cua lch tch theo hu
Ci chy ri xung v u con cua.
- Ngi bun t mt ng rm
Khi bay nghi ngt chng thm cht no
Khi ln n tn Thin To,
Ngc Hong phn hi, thng no t rm?
13. Mt s cu th (bi th) ca cc nh th trung i hoc hin i c s dng vn
hc dn gian lm cht liu sng tc:
- Cu trong Truyn Kiu :
Su ong cng lc cng y
Ba thu dn li mt ngy di gh.
ly t cu ca dao:
Ai i mun dm non sng
ai cha cht su ong vi y.
- Hoc nh th T Hu vit:
Ti k ngy xa chuyn M Chu
Tri tim lm l trn u.
L khi hng t truyn thuyt An Dng Vng v M Chu - Trng Thy.
- Truyn Thnh Ging cng gi cho nh th Ch Lan Vin vit hai cu th rt hay
76

trong bi T quc bao gi p th ny chng? :


Mi ch b u nm m nga st
Mi con sng u mun ha Bch ng.
Cn c th tm thy nhiu tc gi khc nhng sng tc lin quan t nhiu n vn
hc. iu chng t vn hc dn gian c mt sc sng trng tn v khng nhng th
n cn c vai tr quan trng trong vic hnh thnh v pht trin vn hc vit.

Tr bi lm vn s 2
I. Yu cu chung
1. Thy r nhng u im v nhc im v ni dung v hnh thc ca bi vit, nht
l vic chn s vic, chi tit, kt hp t s vi cc yu t miu t, biu cm.
2. T rt ra c nhng kinh nghim nng cao kh nng vit bi vn t s.
II. Hng dn chung
1. Tham gia hot ng cha bi theo hng dn ca thy (c) gio v t kim tra li bi
vit ca mnh theo gi sau :
- V xc nh yu cu cho bi vit :
+ Bi vit cn k cu chuyn no ?
+ Bi vit hng ti ai, k cho ai ?
- V phng hng lm bi :
+ Bi vit cn k c nhng s vic, chi tit tiu biu no ? Cn sp xp cc vic,
chi tit theo trnh t no cho hp l ?
+ Cn kt hp k vi t v biu cm nh th no bi vit khng ngho nn, n
iu, kh khan ?
+ B cc bi vit hp l cha ? Cc on c kt ni vi nhau nh th no ?
2. Lng nghe nhng nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca c lp, c k li li
ph, nhng li nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca mnh ; tham kho nhng bi
vit hay hoc nhng hay, li vn p m thy (c) gio biu dng.
3. Sot li cc li v din t cu, vit on, chnh t,
4. Ghi chp li nhng kinh bi hc rt ra c.
5. T vit li tng on hoc ton b bi vit ca mnh (nu cn).
Bi 12

Khi qut vn hc Vit Nam


t th k X n ht th k XIX
77

I. Kin thc c bn
1. Hai b phn ch yu cu thnh nn vn hc trung i Vit Nam l vn hc ch Hn
v vn hc ch Nm. Trong qu trnh pht trin hai b phn ny khng i lp nhau m
b sung hon thin ln nhau.
2. Vn hc trung i Vit Nam c chia thnh bn giai on ln theo s pht trin v t
duy ngh thut, v ni dung, th loi v ngn ng vn hc :
- Cc giai on vn hc t th k X - th k XIV, t th k XV - ht th k XVII, t duy
ngh thut chu s chi phi mnh m ca quan nim : vn d ti o, thi d ngn ch.
Cm hng ch o ca vn hc l cm hng yu nc. Th loi vn hc ch yu tip thu t
Trung Quc (t th k XV mi c nhng sng tc bng ch Nm tiu biu v c gi tr).
- Hai giai on sau, t th k XVIII - na u th k XIX v giai on na sau th k
XIX, t duy ngh thut c s phn bit vn vi s, trit. Vn hc gn vi hin thc cuc
sng nhiu hn. Cm hng ch o l cm hng nhn vn, cm hng v con ngi. Cc
th loi vn hc dn tc v vn hc ch Nm u pht trin vt bc v c nhng thnh
tu ln.
3. Ch ngha yu nc, ch ngha nhn o, cm hng th s l nhng c im ln
v ni dung ca vn hc trung i Vit Nam.
4. Tnh quy phm v s ph v tnh quy phm, khuynh hng trang nh v xu hng bnh
d, tip thu v dn tc ho tinh hoa vn hc nc ngoi l nhng c im ln v ngh
thut ca vn hc Vit Nam trung i.
II. Rn k nng
1. Nhng im chung v nhng im khc nhau ca hai b phn vn hc ch Hn v
vn hc ch Nm :
- im chung :
+ Pht trin trn c s vn t ca ngi Hn.
+ u tch cc phn nh nhng vn trong i sng x hi, tm t, tnh cm ca
con ngi thi trung i.
+ u c c nhng thnh tu rc r v kt tinh c nhng tc phm xut sc.
- im khc :
+ B phn vn hc ch Nm ra i mun hn.
+ Thnh tu ca vn hc Nm ch yu l th (vn hc ch Hn c thnh tu ln c
hai mng th v vn xui).
2. Bng khi qut tnh hnh pht trin ca vn hc Vit Nam thi trung i :
Giai on
vn hc
78

Ni dung

Ngh thut

S kin vn hc,
tc gi, tc phm

T th - Ni dung - Vn hc ch
k X - yu nc
Hn.
ht th
- Cc th loi
k XIV
tip
thu
t
Trung Quc

Chiu di (L Thi
T), Sng ni nc
Nam, Hch tng s
(Trn Quc Tun), T
lng (Phm Ng Lo)...
- Vn hc mang ho
kh ng A.

T th
k XV ht th
k XVII

- Ni dung - Vn hc ch
yu nc.
Hn, ch Nm
- Ni dung pht trin vi
th s (hin nhiu th loi
thc,
ph phong ph.
phn)

T th - Nhn o
k XVIII - ch ngha
na u
th k
XIX

Bnh Ng i co,
Qun trung t mnh
tp (Nguyn Tri),
Truyn k mn lc
(Nguyn D), th
Nguyn
Bnh
Khim...

Vn xui, vn
vn, vn hc
ch Hn v
ch Nm u
pht
trin
mnh

Chinh ph ngm,
Cung
on
ngm
khc, Truyn Kiu,
th H Xun
Hng, Cao B Qut,...
Hong L Nht thng
ch (vn xui)...

Na sau - Ni dung - Ch quc


th k yu nc
ng xut hin.
XIX
- Th s - Ch Hn v
ch Nm vn
gi vai tr ch
o.

Lc Vn Tin, Vn t
ngha s Cn Giuc
(Nguyn
nh
Chiu), Th Nguyn
Khuyn, T Xng,
Nguyn
Quang
Bch...

3. Mt s tc phm vn hc hc trong chng trnh THCS th hin ni bt ni dung


ca vn hc Vit Nam t th k X n ht th k XIX :
- Ni dung cm hng yu nc : Sng ni nc Nam, Chiu di , Hch tng s, Thut
hoi,...
- Ni dung nhn o : Chuyn ngi con gi Nam Xng, Truyn Kiu, Bnh tri nc,...
- Ni dung th s : Cu chuyn trong ph cha Trnh (V Trung ty bt), Lc Vn
Tin,...
4. V ngh thut, vn hc Vit Nam t th k X n ht th k XIX c nhng c
im ln nh tnh quy phm v s ph v tnh quy phm, khuynh hng trang nh v xu hng
bnh d, tip thu v dn tc ho tinh hoa vn hc nc ngoi.
Vn hc c ni nhiu n ci ch kh, ci o l trong php ng x hng ngy ca
79

con ngi. Trong khi , vn hc hin i c iu kin i su hn vo i sng ring t,


vo th gii ni tm ca con ngi. Chnh hai im ln ny to nn s khc bit trong qu
trnh c cc tc phm vn hc c v vn hc hin i.

Phong cch ngn ng sinh hot


I. Kin thc c bn
1. V khi nim ngn ng sinh hot
Ngn ng sinh hot l khi nim ch ton b li n ting ni hng ngy m con ngi
dng thng tin, suy ngh, trao i ngh, tnh cm vi nhau, p ng nhng nhu
cu t nhin trong cuc sng.
2. Cc dng th hin ca ngn ng sinh hot
- Dng ni, gm cc kiu : i thoi, c thoi v m thoi (qua cc phng tin nghe
nhn).
- Dng li ni bn trong, gm cc kiu :
+ c thoi ni tm : l t mnh ni vi mnh nhng khng pht ra thnh ting.
+ i thoi ni tm : t tng tng ra mt ngi no ang tr chuyn vi mnh, i
p nh mt cuc thoi.
+ Dng tm s : l nhng suy ngh bn trong thnh mt chui mch lc, trong c
th c c i thoi v c thoi ni tm.
II. Rn k nng
1. Th hin ng ging iu cc on ghi chp.
Ch phn gi (trong ngoc). th hin c ng v biu cm nhng i thoi
trong on vn, cn nm c ni dung ca ton on. c bit, cn nm c din bin,
s pht trin v s thoi tro ca on truyn (cu chuyn giao tip hng ngy). Li gi
u tin c tnh cht bnh thng ri n c tng ln (khi Lan v Hng go ln) v bt
u gim xung khi Hng xut hin.
2. Trong hot ng giao tip, thng ngi ta ni ra nhng iu m mnh ngh. Nhng
khng phi bao gi suy ngh bn trong v li ni ra cng ng nht vi nhau. Suy ngh v
li ni khng thng nht xy ra trong trng hp ngi ni ch ng ni ra nhng iu
khng tht hay hon cnh ni khng cho php thng tin c ni ra ngay lc y (Bc s ni
vi bnh nhn v tnh trng bnh tt, thng tin v ci cht...). Cn rt nhiu iu khc
tc ng n vic ngi ta c ni tht lng mnh hay khng.
Cu chm ngn: Hy un li by ln trc khi ni l li khuyn hy suy ngh k cng trc
khi ni ra nhng iu m mnh mong mun. Cu chm ngn cn nhc nh ta v cch
ni, ngha l phi ni nh th no cho ng, cho kho, cho ph hp vi lng ngi.
C nhng li khen nhng li khin ngi khc khng ng . C nhng li gp (thm
ch ch bai) m ngi khc vn bng lng. Tt c nhng iu y c khi khng nm
80

phn thng tin m nm cch ni. Mt li khen vng v, l liu s c th khin ng i


khc pht lng. Nhng mt li gp chn thnh kho lo li gip tnh bn, tnh ng
nghip... ca chng ta thm bn cht. Dn gian ta tng khuyn nh v nhc nh
chng ta: Li ni khng quan trng bng cch ni, ca cho khng quan trng bng cch
cho, ngha l t li ni n hnh vi ni nng cn c mt khong cch na. Li ni cng
l mt ngh thut. Chnh v th m mi cn "hc n, hc ni, hc gi, hc m".
3. - V cu ca dao :
Li ni chng mt tin mua
La li m ni cho va lng nhau.
y l mt li khuyn ca nhn dn ta v cch thc ni nng. Li ni tuy "chng mt
tin mua" nhng khng phi c ni ty tin theo suy ngh v theo thch. T ng v ng
php ca ting Vit ta v cng phong ph cng bi vy m cng mt li ni c th c nhiu
cch ni khc nhau. La chn cch no ni khin ngi nghe c "va lng" l iu ai
cng cn phi lu tm. Khi ni, chng ta phi quan tm n hon cnh, n th bc ca
mnh v ngi nghe, n mc ch ca cuc giao tip... cnhvy "li ni" ca chng ta
mi t c hiu qu giao tip nh mong mun. Tuy nhin, lm "va lng nhau" cng phi
ty tng hon cnh. Nu c lm "va lng nhau" mt chiu, th khng khc g nhng ngi hay xu nnh, thch vut ve. Li ni thng thng n gin v hiu qu, tuy khng phi
lc no cng lm va lng ca ngi nghe.
- V cu ca dao :
Vng th th la, th than
Chung ku th ting, ngi ngoan th li.
y l mt kinh nghim sng. Trong cuc sng, c nhiu tiu chun c a ra
nh gi mt con ngi. Mt trong nhng tiu ch y l li n ting ni. Ngi "ngoan" l ngi bit n ni khim nhng, nh nhn, bit "knh trn nhng di"
4. Trong on trch t truyn Bt su rng U Minh H, ngn ng sinh hot c biu
hin dng li ni ca nhn vt. Li ni ngh thut ca nhn vt y thc cht l
mt hnh thc m phng, bt chc li thoi t nhin nhng c sng to v ci bin.
Nhng du hiu ca li ni t nhin trong li ca nhn vt l :
- Nhng yu t d c tnh cht a y nhm to ra s sng s v thn mt: xong
chuyn, g ht, chng qua, ngt ti,
- Nhng t ng a phng nhm to ra nt c trng Nam B cho tc phm nh : rt
(ui) ngi, cc (phin, au) lng, ph qui (ph qu)
S xut hin ca cc yu t ngn ng mang phong cch ngn ng sinh hot trong
on vn ny khng phi l mt s ngu nhin. S xut hin y r rng c tnh cht khc
ha thm tnh cch ca nhn vt (s ho nhp v mong mun c tiu dit n c su
hung d nhm bo v s bnh yn ca mi ngi). Bn cnh s xut hin ca cc yu
81

t ngn ng ny (nh ni) nhm to ra mu sc Nam B cho tc phm. N l mt cch


nh vn khi gi tr t m v s thch th ca ngi c sch.
Bi 13

T lng
(Thut hoi)
Phm Ng Lo

I. Kin thc c bn
1. Ho kh ng A
Ho kh ng A l ho kh i Trn (ch ng v ch A trong ting Hn ghp li thnh
ch Trn). Cm thut ng ny t lu c dng ch ci khng kh oai hng, ho
sng ca thi Trn (thi k m chng ta c nhng chin cng lng ly khi c ba ln u
nh tan s xm lc ca gic Nguyn- Mng).
Ho kh ng A l ch ci kh th hng hc ca nim vui chin thng, ch ci kht
khao mang tnh thi i m ai ai cng mun gp sc dng xy hay dang tay bo v
cho s vng bn mi mi ca non sng t nc mnh.
Ho kh ng A t x hi i vo th vn tr thnh s kt tinh cho nhng biu hin cao
p ca lng yu nc. C khng t tc phm ni ting mang hi th ca Ho kh ng A :
Thut hoi (T lng) ca Phm Ng Lao, Tng gi hon kinh s (Ph gi v kinh) ca Trn
Quang Khi, Hch tng s vn ca Trn Quc Tun,
2. T lng l mt bi th ngn nhng li mang m du n ca c mt thi (du n v
m hng ca ho kh ng A). Bi th l mt bc tranh k v, honh trng bi v p
ca hnh tng ngi anh hng v quc hin ngang, lm lit vi l tng v nhn cch ln lao.
Bi th cng l v p ca thi i vi kh th ho hng mang tinh thn quyt chin v
quyt thng.
II. Rn k nng
1. So snh cu th u trong nguyn tc ch Hn vi cu th dch, ta thy hai t
"ma gio" cha th hin c ht ngha ca hai t "honh sc". "Honh sc" l cm
ngang ngn gio m trn gi non sng. T ngha ln m hng, t "honh sc" u to
ra cm gic k v v ln lao hn.
Trong cu th u ny, con ngi xut hin trong bi cnh khng gian v thi gian
u rng ln. Khng gian m theo chiu rng ca ni sng v m ln theo chiu cao
ca sao Ngu thm thm. Thi gian khng phi o bng ngy bng thng m o bng
nm, khng phi mi mt nm m my nm ri (cp k thu). Con ng i cm cy trng
gio (cng o bng chiu ngang ca non sng), li c t trong mt khng gian, thi
gian nh th th tht l k v. Con ngi hin ngang y mang tm vc ca con ngi v
tr, non sng.
2. Cu th Tam qun t h kh thn ngu c hai cch hiu : Th nht, ta c th
82

hiu l ba qun kh mnh nut tri tru. Nhng cng c th gii thch theo cch khc,
vi cch hiu l: Ba qun hng mnh kh th t sao Ngu. C th ni qun i nh Trn
mnh c v tr v lc, khng nhng n c c y binh hng tng mnh m cn c
nhng v i tng qun tr dng song ton (nh: Trn Quc Tun, Trn Quang Khi, Phm
Ng Lo, Trn Nht Dut). V th tht khng qu khoa trng khi ni: ci kh th y
ng l sc lm i thay tri t.
3. T lng l bi th ni ch. l ci ch ca nhng bc nam nhi trong thin h. Chnh
v th, mn "n cng danh" m nh th ni n y va l kht vng lp cng, lp
danh (mong li ting thm, s nghip cho i) va c "cha hon thnh ngha v
i vi dn, vi nc". Theo quan nim l tng ca trang nam nhi thi phong kin th cng
danh c coi l mt mn n i phi tr. Tr xong n cng danh mi hon thnh ngha v
vi i, vi dn, vi nc. phn cui ca bi th, tc gi vn "thn" v mnh cha c nh
V Hu Gia Ct Lng, ngha l vn mun lp cng lp danh gip nc gip i.
4. Trong cu th cui, ni "thn" th hin v p nhn cch ca ngi anh hng.
Phm Ng Lo "thn" v cha c c ti nng mu lc nh V Hu Gia Ct Lng (Khng Minh i Hn) gip dn cu nc, thn v tr v lc ca mnh th c hn m nhim v
khi phc giang sn, t nc cn qu bn b. Ni thn ca Phm Ng Lo cng l nhng
day dt ca Nguyn Tri hay ca Nguyn Khuyn sau ny. l nhng ni thn c gi tr
nhn cch - ni thn ca nhng con ngi c trch nhim vi t nc, non sng.
5. Ngi xa ni "Quc gia lm nguy, tht phu hu trch". Cu ni y qu rt ng vi
tinh thn ca bi th "T lng". c nhng dng th ho hng kh th, ta c th cm
nhn rt r v p sc vc v ch ca nhng trang nam nhi thi i nh Trn. m hng
anh hng ca ca thi i do nhng con ngi y to nn v cng chnh m hng y tn ln
v p anh hng ca h. H t b li sng tm thng, ch k, sn sng chin u
v hy sinh cho s nghip cu nc, cu dn. Tinh thn v ch ngoan cng ca nhng con
ngi y s vn mi l l tng cho ngh lc v s phn u ca tui tr hm nay v mai
sau.

Cnh ngy h
(Bo knh cnh gii bi 43)
Nguyn Tri

I. Kin thc c bn
1. Nguyn Tri (1380 1442) hiu l c Trai, qu gc ti lng Ngi (Chi Ngi), huyn Phng Sn, l Lng Giang (nay thuc huyn Ch Linh, tnh Hi Dng). ng mt ngy 19 9
1442, tc 16 thng Tm nm Nhm Tut, nin hiu i Bo th ba, trong v n L Chi Vin
(tc v n Tri Vi, huyn Gia Lng, nay thuc Bc Ninh), v n tru di tam tc oan khc
ni ting trong lch s Vit Nam. ng l nh vn ho, nh th ln ca dn tc, ng i m
u cho sng tc th Nm Vit Nam. Cnh ngy h l mt trong nhng bi th c
sc trong tp Quc m thi tp, mt tp th Nm c xem l c nht.
83

2. V Quc m thi tp
- L tp th Nm sm nht cn li n hm nay. N l mt bng hoa ngh thut u
ma ca th ca Ting Vit.
- V ni dung, Quc m thi tp phn nh v p con ngi Nguyn Tri (l tng nhn
ngha ; lng yu nc, thng dn ; tnh yu thin nhin, qu hng, con ngi, cuc sng,).
- V ngh thut, tc gi Quc m thi tp vn dng mt cch thnh thc th th tht
ngn ng lut ca Trung Quc. Tuy nhin, c ch Nguyn Tri li chen vo mt s cu th
lc ngn thch hp (mt s ph cch trong sng to ngh thut ca nh th).
2. Bi th Cnh ngy h th hin v p c o ca bc tranh ngy h v v p
tm hn yu thin nhin, yu i, yu nhn dn, t nc ca Nguyn Tri. Bi th mang
v p bnh d, t nhin, c s an xen cu lc ngn (su ch) v bi th tht ngn
(by ch).
II. Rn k nng
1. Mch cm xc ca bi th :
T th thi, thanh thn pha sc thi bt c d, c phn chn ngn n hng khi,
phn chn l mch cm xc ca Cnh ngy h.
2. Bc tranh ma h :
Cnh ngy h hin ra tht p, y sc sng vi nhng chi tit c th, sinh ng :
tn ho xanh thm che rp, thch hu bn hin nh cn phun mu , sen hng trong ao
ngt mi hng, ting lao xao vng li t lng chi, ting ve nh ting n vang di ln. Bc
tranh cho thy sc sng sinh si, ro rc khp ni ni.
3. Ngh thut s dng t ng :
Miu t cnh ngy h, tc gi s dng cc ng t, tnh t, t ly giu sc gi hnh
tng v cm gic. cu 2, 3, 4, 5, 6 l cc t : n n, ging, phun, , tin, lao xao,
dng di. T n n gi t sc xanh thm ca tn ho lp lp, lin tip tun ra, ging rng
ra ; t phun gi s ni bt, bt mt ca mu hoa lu ; tin (ngt, nc) gi t sc lan
to ca hng sen ; t lao xao, dng di o ln trc ch c, cm ve lm ni bt m sc
rn rng, rm ran rt ring ca ma h. Di ci nhn ca tc gi, nhng s vt vn tnh tr
nn ng. Chuyn tnh thnh ng, s cm nhn cnh ngy h ca nh th bc l r
tnh yu s sng sinh si, ci ng ca thin nhin, cnh vt phn nh ci ng trong
lng ngi.
4. Nhp iu v tit tu giu sc gi t :
Bc tranh ngy h sinh ng khng nhng c gi t bng hnh nh mu sc, m
thanh, s chuyn ng tinh t ca s vt m cn th hin nhp iu, tit tu. Vi
c im v s cu (8 cu), cch gieo vn (cui cc cu 1, 2, 4, 6, 8), li i ngu
hai lin gia (cp cu 3 4, 5 6) th vn thy y l bi th tht ngn bt c. Nhng
bi th c mt s im khc so vi tht ngn bt c ng lut :
- Cu 1 v cu 8 ch c su ch nn chng thnh nhng cu c lp, khng gn vi
84

cu 2 v cu 7 thnh lin nh th th ng lut.


- a dng hn v nhp iu :
Cu 1 : 1 / 2 / 3
Cu 2 : 4 / 3 (hoc 1 / 3 / 3
Cu 3 : 3 / 4
Cu 4 : 3 / 4
Cu 5 : 2 / 2 / 3
Cu 6 : 2 / 2 / 3
Cu 7 : 3 / 4
Cu 8 : 3 / 3.

5. Tm s ca nh th :
Sc thi ca cnh vt trong bc tranh v s sng ma h cho thy tm trng phn
chn trc v p ca cuc sng ph v ci tnh ti ca cuc sng nhn dt thun tu,
qua bc l nim quyn luyn, thit tha ln vi cuc i. Ni lng ca nh th i vi
i, vi cuc sng nhn dn hin ra r nt hai cu cui bi. ng ni n cy n
ca Ngu Thun vi mong c thanh bnh, no cho mun dn. Nim tha thit, gn b vi
i c c th bng nim mong mi giu cho nhn dn. Ngay c trong khng gian
nhn dt, thc nhp th, gip i lun thng trc trong tm hn Nguyn Tri.
6. Cnh v tnh trong bi th c kt hp hi ho. T cnh ngy h, bi th l mt bc
tranh trn y sc sng. Sc sng ca s vt trong trong bc tranh t cnh ma h cng
th hin cm xc, nim yu i trong tm hn nh th. Cnh gi cm xc, cm xc chi
phi ci nhn v ti hin cnh vt.
Tm tt vn bn t s
I. Kin thc c bn
Tm tt vn bn l mt vic lm ph bin. c c mt vn bn tm tt tt, trc
ht, cn xc nh mc ch tm tt r rng ( ghi nh, gii thiu vi ng i khc
hoc lm dn chng trong bi vn ngh lun vn hc...), v nm vng cch thc
tm tt.
1. Mc ch, yu cu tm tc vn bn t s
a) Mc ch : Trong cuc sng, vic tm tt vn bn t s phc v nhiu mc ch
khc nhau. Thng chng ta tm tt d dng ghi nh, hiu v nh gi ni dung
vn bn. Cng c khi tm tt ghi chp lm ti ti liu, lm dn chng trong bi vn
hoc k li cho ngi khc nghe, minh ho cho mt kin no ca mnh.
85

b) Yu cu : Bn tm tt phi ngn gn nhng vn m bo c ni dung c bn


hoc nhng c im, nhng mc quan trng trong cuc i ca nhn vt chnh.
Bn tm tt cng phi c trnh by theo mt b cc r rng, chnh xc theo nhng yu
cu chung ca vn t s.
2. Cch tm tc tc phm t s theo nhn vt chnh
- c k vn bn gc, chn cc s vic c bn xy ra vi nhn vt chnh v din bin
ca cc s vic .
- Tm tt r cc hnh ng, li ni, tm trng ca nhn vt theo din bin ca ct
truyn (mt vi ch c th kt hp dn nguyn vn mt s t ng, cu vn trong vn bn
gc).
II. Rn k nng
1. V Truyn An Dng Vng v M Chu-Trng Thu
a) Trong truyn ny, c th xc nh An Dng Vng v M Chu l hai nhn vt
chnh (tuy xt v tr quan trng th An Dng Vng ni bt hn). Hai nhn vt ny
xut hin hu ht cc s vic chnh ca cu chuyn. Hn th na, h cn l nhng
mt xch quan trng quyt nh chiu hng pht trin ca ct truyn.
b) Tm tt Truyn An Dng Vng v M Chu-Trng Thu theo nhn vt An Dng Vng :
Vua An Dng Vng nc u lc h tn l Thc Phn. Vua cho xy thnh t Vit Th ng nhng h p ti u li l ti y. Mt hm c c gi t phng ng ti ni: S c s
Thanh Giang n gip vua xy thnh.
Hm sau vua mng r cho ngi ra n mi bit s Thanh Giang l mt con ra vng.
Thnh xy na thng th xong, vng chi v kin c. Trc khi v bin, ra vng cn
tho vut a cho nh vua l ly n thn chng gic. C thnh cao, ho su li c n
thn, vua Thc rt nhiu ln nh cho qun ca Triu i bi.
khng dm i chin, bn xin ho v cho con trai l Trng Thu sang cu hn. Vua
ng g con gi cho M Chu, li cho c Trng Thu li Loa Thnh lm r. C c c
hi tt, Trng Thu bn d d M Chu cho xem n thn ri nh tro ngay ly n.
Qun Triu ph c n thn bn t tt cng. An Dng Vng trong khi y cy c n
Lin Chu vn im nhin ngi nh c, khng b phng g c. Loa Thnh b v, Vua
Thc bn mang theo con gi chy xung pha Nam. Th nhng cng lc y Trng Thu li
theo du lng ngng m M Chu rc ng ui theo. Cng ng, li nghe s Thanh
Giang nhc nh Gic ngay sau nh vua , An Dng Vng bn tut kim chm M
Chu ri cm rng t by tc r nc i xung bin.
c) Tm tc truyn theo nhn vt M Chu :
M Chu l con gi ca Vua nc u Lc, An Dng Vng Thc Phn. Nhn vic Triu
thua trn xin cu ho v mun c cho con trai sang r, nng c vua cha thun g
cho Trng Thu.
86

M Chu rt mc yu chng li ngy th kh di nn v em b quyt n thn


ra ni vi ngi chng gin ip. C c n thn, Trng Thu mun xin v, M Chu li ni :
Sau ny, nu c gp cnh bit li th c theo du chic o lng ngng ca thip m tm.
Thu v nh, ri cng cha em i qun sang nh. Loa Thnh i bi, M Chu
theo cha chy xung phng Nam nhng va i nng li va sc lng ngng lm du cho
Trng Thu. Chy ra b bin vua cha ni gin tut gm ra chm.Trc khi cht, M Chu
cn khn: Nu c lng phi nghch th khi cht i nguyn bin thnh ct bi, bng
khng th xin c bin thnh chu ngc ra sch mi nhc th. M Chu cht, mu
nng chy xung bin, trai s n phi u bin thnh ht chu. Xc nng c Trng Thu
m v mai tng Loa Thnh, Trng Thu thng nh M Chu, sau cng lao u
xung ging m cht. Ngi i sau m c ngc bin ng em v ging y m ra
th ngc cng thm sng.
d) C th rt ra cch thc tm tt tc phm theo t s theo nhn vt chnh nh sau:
tm tc tc phm t s theo nhn vt chnh cn:
- Xc nh mc ch tm tt (tm tt phc v mc ch g? Hn na c tc phm
c th c nhiu nhn vt chnh nn c th c rt nhiu cch tm tt khc nhau).
- c k vn bn xc nh nhn vt chnh (nhng nhn vt xut hin nhiu v
c vai tr quyt hng ti s pht trin hoc i thay chiu hng truyn). t nhn vt
ny trong mi quan h vi cc nhn vt khc v din bin cc s vic trong ct truyn
d dng tm tt hay lc b.
- Vit vn bn tm tc bng li vn ca mnh gii thiu nhn vt, nu r cc hnh
ng, li ni, tm trng ca nhn vt theo din bin ca ct truyn ( khc ho nhn
vt, c th kt hp trch dn nguyn vn mt s t ng, cu vn trong tc phm).
- Kim tra li v sa cha vn bn tm tt cho ph hp vi mc ch v yu cu ca
vic tm tt.
2. a) Cn c vo ni dung vn bn, c th thy T in vn hc chn ct truyn
lm nh hng tm tt truyn Tm Cm. Trong khi , nh vn Nguyn nh Thi
da vo tnh cch nhn vt Trng Sinh tm tt chuyn ngi con gi Nam Xng.
b) Nguyn nh Thi tm tt truyn lm dn chng minh ha cho bi vn ngh
lun, v th m nh hng tm tt c khc vi T in vn hc (tm tt truyn Tm
Cm nhm gii thiu khi qut ni dung tc phm).
T in vn hc tm tt s vic "Bt hin ln an i, gip Tm" trong mt cu
v s vic "Tm bin ha nhiu ln" c k li bng ba cu. Chuyn ngi con gi Nam Xng vn gm my trm cu, nhng Nguyn nh Thi gi gn li ch trong su cu vn
ngn.
Qua hai cch lm ny, c th rt ra kinh nghim : D nh hng tm tt theo ct
truyn hay theo nhn vt th iu quan trng vn l phi bit cch lc i nhng s
vic, nhng chi tit ph ; chn ly nhng s vic, nhng chi tit chnh. Hn na, trong
khi vit, k thut "nn cu dn " s lm cho bi tm tt thm c ng hn.
87

3. Tm tc Truyn An Dng Vng v M Chu - Trng Thu theo nhn vt Trng


Thu :
Triu nhiu ln ct qun nh sang u Lc nhng iu tht bi bn sai con trai
sang hi M Chu cu ho. Sau khi An Dng Vng ng g M Chu, Trng Thu
xin li Loa Thanh ch c c hi d xt b quyt nh gic ca An D ng Vng.
Mt hm trong khi ni chuyn, Trng Thu d M Chu cho xem trm n thn. Xem xong,
Thu ngm lm mt ci ly n khc thay vut vng ri xin php Thc Phn c v phng
bc thm cha. Trc khi ra i, Trng Thu cn cng vi M Chu ha hn: nu sau ny l
chng may li tn th c theo du lng ngng rt ra t chic o ca M Chu m tm.
Trng Thu v phng Bc ch n ri cng cha ko qun xung phng Nam. Th
qun ang mnh li gp lc An Dng Vng c ch quan nn chng my chc qun
ca Trng Thy chim c Loa Thnh. Khng thy v trong thnh, Thu tc tc phi
nga theo du lng ngng m ui theo. Th nhng n st b bin, Thu thy M
Chu cht t bao gi. Trng Thu m xc M Chu em v Loa Thnh an tng. Mt
hm trong khi i tm, Trng Thu nhn thy bng dng M Chu di nc bn c th lao
u xung ging m cht. Ngi i sau n rng em nc ging ny m ra ngc
minh chu thi thy ngc c ngy mt sng thm ln.
4. Tm tc truyn Tm Cm theo nhn vt Tm (hoc Cm)
a) Tm tt truyn theo nhn vt Tm :
Tm m ci cha t nh. C phi sng cng vi m d gh v c em gian c. Trong mi
vic, Tm lun l ngi phi chu thit thi. i bt tm bt tp, Tm b Cm la trt ht
gi tp y. Tm nui c con c Bng, m con Cm li la git tht n. Ngy nh vua m
hi, m d ngh li ly go v thc trn ln vi nhau bt Tm nht xong mi c i xem.
Trong tt c nhng ln nh th Tm u c Bt hin ln an i v gip . Nh c Bt,
ngy hi Tm c qun o p, khn p v giy p. i xem hi, Tm s nh ri
mt chic giy nhng cng may nh chic giy y, Tm tr thnh hong hu. Ghen ght,
m con cm lp mu git Tm ri a Cm vo cung th chn. Tm cht, bin ho
nhiu ln thnh: chim vng anh, cy xoan o, khung ca. Mi ln nh th li l mt ln
Tm b m con Cm lp mu hm hi. Cui cng Tm bin thnh qu th, m thm gip
vic nu cm, qut dn cho b hng nc. Nhng ri b c cng pht hin ra. B x tan v
th v th l t y Tm sng cng b. Mt hm n vua n qun ny ung n c, n
ming tru cnh phng, vua thy quen v th l vua nhn ra ngi v yu qu ca mnh.
Tm thng tay trng tr m con nh Cm ri tr li cuc sng hnh phc bn vua.
b) Tm tt truyn theo nhn vt Cm :
Cm xu tnh nhng li phi sng bn ngi ch cng cha khc m hin lnh, xinh p
nn lc no cng t ra ganh ght. c m ng sau hu thun, Cm lun tm cch
y o ch. Cng i ht tp nhng Cm li nhc khng bt c con no. Cm la ch hp
xung ao trt gi tp mang v. Thy Tm nui c con c Bng, Cm li la bt v
git tht. Ngy hi, Cm sm sa qun o p i chi. Thy vua mi cc thiu n th
giy kn v, Cm cng len vo nhng khng c.
88

Ghen tc v Tm c lm hong hu, nhn ngy d cha, Cm v m la Tm tro cau


ri git Tm. Cm vo cung thay ch. Mt hm ang git o, Cm li nghe ting chim
vng anh ht li ca Tm. Cm tc gin bt chim lm tht ri ni di vua. Tng an
tm nhng mt thi gian sau vn ng li mc ln hai cy xoan o rt p. Nh vua ly
lm yu thch lm. Bit chuyn Cm li sai cho lnh cht cy ng thnh khung ci.
Th nhng c mi ln ngi vo khung ci, cm li nghe thy ting chi ra mnh. Khng
chu c, Cm t quch khung ci ri tro ra mi bn ng.
L thay mt hm khng bit t u Tm tr v. Cm thy ch xinh p hn xa th
t ra ham mun. Cui cng Cm cht mt cch thch ng v s tham lam v ngu ngc
ca mnh.

Vit Bi lm vn s 3 : Vn t s
(Bi lm nh)
I. bi tham kho
1. Cy lau chng kin vic nng V Nng ngi bn b Hong Giang than th mt
mnh ri t vn. Vit vn bn k li cu chuyn theo ngi th nht hoc ngi th ba
(m rng truyn Chuyn ngi con gi Nam Xng ca Nguyn D).
2. Hy ho thn vo nhng que dim k li cu chuyn theo din bin v kt
thc truyn ngn C b bn dim ca An-c-xen (hoc din bin s vic tng t nhng
c kt thc khc).
3. Ti tn l Oanh Lit. Ci tn ny cu ch t cho ti nh nhng trn u oanh
lit ca ti trn cc si chi trong lng. Vy m gi y, cu ch b ri ti chy theo
nhng tr chi mi
Da theo nhng li tm s trn, anh (ch) hy vit mt truyn ngn theo ngi k th
nht k v s phn v ni nim ca mt con g chi b b ri.
4. Sng tc mt truyn ngn ( ti t chn mang ngha x hi) c tc dng
thit thc i vi tui tr hin nay.
II. Hng dn chung
1. Suy ngh k v ti m mnh s vit, sao cho th hin c cu chuyn vi
ngha su sc nht. D kin ct truyn cho bi vn.
2. Lp dn cho bi vn (trnh by cc s vic, chi tit theo b cc ba phn), c th
vit nhp on M bi, on k mt s vic quan trng v on Kt bi.
3. Nn tp trung vit lin mch. Vit xong cn c li b sung, sa cha ,
on, cu, dng t, chnh t,
III. Gi cch lm mt s bi c th
1. V 1
y l m rng s vic v ngha ca truyn Chuyn ngi con gi Nam Xng.
89

yu cu k chuyn di ci nhn ca mt cy lau (ging k ngi th nht hoc ngi th


ba). V vy trc tin ngi k (ngi th 3) hoc chnh "nhn vt" cy lau phi tng tng ra
hon cnh gp g vi nhn vt V Nng (thi gian, khung cnh b sng Hong Giang...)
kt cu thnh phn ni dung ca m bi (gii thiu gi m cu chuyn). Phn thn
bi c th c cc chi tit, s vic sau :
- Tm trng ca V Nng khi ra n b sng (nng khc, khun mt ru r v v
cng tuyt vng...).
- Nng than th (V b nghi oan nh th no? Tnh cm nng dnh cho chng v con
ra sao?).
- Nng mong c (Ni vi t tri : Nu lng thy chung son st th khi cht mong c
ngy c gii ni oan).
- V Nng trm mnh.
Phn kt ca cu chuyn : Cy lau bun v thng xt khi nhn V Nng trm mnh
xung dng sng.
2. V 2
y l k chuyn sng to nhng da trn mt ct truyn c sn ri. iu quan
trng l ngi vit phi ng vai que dim thay tc gi k li truyn ny. Kiu ny hc
sinh c lm quen nhiu ln v vy hc sinh c th t lm. C th thay kt thc khc
nh sau: C b bn dim c thng thng tnh cho tr v h gii sng trong hnh phc
v giu c.
3. V 3
Vi ny, phn thn bi cn p ng c cc sau:
- Cuc sng ca con g chi (g chi t k chuyn mnh).
+ Lc nh sinh ra trong mt gia nh nh th no? (b m, cc anh em).
+ c cu ch mua v ra sao ?
+ Cu ch chm sc th no ?
+ Hng ngy nim vui ni bun gn vi nhng cuc chin ra sao? (vui mng hnh din
trc mi chin thng ; au ing, bun ru khi tht trn).
- Ni nim tm s :
+ Hnh phc v hnh din khi c mt cuc i dn dy kinh nghim chin trng.
+ Bun v cu ch mi chi vi nhng tr chi mi. Cu lng qun mnh.
4. V 4
y l mt bi tp sng to nhm pht huy nng lc bm sinh ca mi ngi. Hy th
vit t nht mt ln vi mt k nim hay mt cu chuyn n tng no gn gi v su
sc nht. Hy bt u bng vic dng nn ct truyn, xc nh cc nhn vt, tnh tit,
s vic... Sau trin khai vit tng on trong truyn ngn ca mnh.
90

Bi 14

Nhn
Nguyn Bnh Khim

I. Kin thc c bn
1. Nguyn Bnh Khim (1491 1585) ngi lng Trung Am, huyn Vnh Li, Hi Dng
(nay thuc Vnh Bo, Hi Phng), tng thi trng nguyn. Lm quan c tm nm, ng
dng s xin chm mi tm k lng thn nhng khng c chp nhn. Sau ng xin v tr
s qu nh, t t tn hiu l Bch Vn c s, dng am Bch Vn, lp qun Trung Tn,
m trng dy hc. Tc phm ca Nguyn Bnh Khim gm c tp th ch Hn Bch Vn
am thi tp, tp th Nm Bch Vn quc ng thi, tp sm k Trnh Quc cng sm k,
2. Bao trm trong th Nguyn Bnh Khim t khi v tr s qu nh l cm hng
thanh nhn, t ti, gn b vi t nhin, khng t tng bon chen ph qu. Cm hng y c
th hin bng ngn t gin d, t nhin m c ng, giu v. Bi th Nhn trch tp
th Nm Bch Vn quc ng thi tp l mt trng hp tiu biu.
3. Vi li th t nhin, gin d m giu v, bi th Nhn th hin c mt cch su
sc ci th v ngha trit l trong li sng nhn dt m tc gi la chn. l quan
nim sng nhn l ho hp vi t nhin, gi ct cch thanh cao, vt ln trn danh li.
II. Rn k nng
1. Ni bt trong bi th l hnh nh ngi tr s n c nhn dt. Nhn vt tr tnh
ny xut hin trong li th vi nhng chi tit v cch sng, cch sinh hot v quan nim
sng : t cuc t trng cy, o c, cu c ; chn ni vng v, khng thch ni n ;
n ung, tm tp thoi mi, t nhin ; coi ph qu ta gic mng.
2. m hng hai cu th u gi ra ngay ci v thung dung. Nhp th 2/2/3 cng vi
vic dng cc s t tnh m (mt, mt, mt) trc cc danh t mai, cuc, cn cu
cho thy ci ch ng, sn sng ca c Trng i vi cuc sng in d, v cn nh l cht
ngng ngo trc thi i.
3. C th thy v p gin d, t nhin ca bi th vic la chn t ng, ging
iu. Cc t ng nm na, dn d c s dng kt hp vi cch cu to cu th nh li khu
ng t nhin to ra nt ngh thut c o cho bi th. ng nh nhn xt ca Phan
Huy Ch : Vn chng ng t nhin ni ra l thnh, khng cn gt gia, gin d m linh
hot, khng mu m m c v, u c quan h n vic dy i.
4. S i lp gia Ta di v Ngi khn trong cu 3 4 mang nhiu hm : va
khng nh s la chn phng chm sng, cch ng x ca tc gi, va th hin
sc thi tro lng, thi ma mai i vi cch sng ham h danh vng, ph qu. Theo
, ci di ca ta l ci ngu di ca bc i tr, vi tr tu ln, thu trit l thnh suy,
vong tn ca cuc i, sng thanh thn, nhn dt, thun l t nhin. Cho nn, ni ta
chn l ni vng v, ngha l ni c th tnh ti, sng an nhn, khng c tranh ginh
t li theo s thch ca ta. Cn ngi khn m chn n chn lao xao, ngha l ni
91

n , con ngi chen chc, x y nhau ginh git li danh, th li ho ra di vy.


khn di, ni vng v chn lao xao l nhng quan nim sng, cch la chn rt
khc nhau.
5. hai cu 5, 6, tc gi ni n chuyn n v tm mt cch y thch th.
Theo vng quay bn ma quanh nm, vic n, tm ca ta thun theo t nhin, ho
hp vi t nhin ; m bc, thanh bn nhng th v, thanh thn.
6. Trit l nhn sinh
Hai cu th cui bi th hin tp trung, su sc quan nim trit l nhn sinh ca
tc gi. Hai cu ny ly tch trong truyn i ng. Chuyn k v Thun Vu Phn l mt
vin tng ti, tnh tnh phng khong, do xc phm thng soi, b qu mng nn t chc
v nh, ly ung ru lm vui. Mt hm, Vu Phn say ru ng bn gc cy ho, m thy
mnh c lm ph m cho vua nc Ho, c hng giu sang ph qu, tnh dy mi bit
ch l gic m. Tc gi mn in tch ny bc l thi xem thng ph qu, coi
chn quyn danh ph qu ch l gic chim bao, khng c thc, qua khng nh
thm mt ln na s la chn phng chm sng, cch ng x ca ring mnh.
Lnh i n dt, cch ng x ca tc gi c v tiu cc. Nhng trong hon cnh no
, khi mun gi gn nhn cch, s thanh thn, tnh ti cho mnh, li l cch ng x
tch cc.
7. C th tham kho nhn nh di y m rng tm hiu v p thanh cao ca
trit l nhn dt trong l tng sng ca ngi xa :
ng nhn l ngi sng vi t cch l mt c nhn, ch khng phi vi t cch thnh vin
ca mt cng ng no , l mt con ngi c lc th, ch khng phi ch c chc nng,
ngha v. Sng di ch chuyn ch theo Nho gio, con ngi b tri buc bi hai si dy
: ngha v phn. Phn vch ranh gii cho tng ngi, quy nh mc cho mi ngi c ngi,
ng, ni nng, xng h, n, . Ngha nhc nh mi ngi c trch nhim i vi ngi trn
k di, Trong x hi t chc nh vy, con ngi khng c coi mnh l c nhn - c lp,
c ci ring ca mnh, khng c ngh n lc th. Do tm nhn dt l tm ci vui
cho thn tm, trnh ci ly hnh dch, l tm thot khi s rng buc cht ch m v
hnh ca th ch chuyn ch theo Nho gio, ng nhn t coi mnh l c nhn khng
b rng buc. Nhng mt mt khng th coi c nhn l c c, coi ci ti l trung tm.
Cho nn c trnh rng buc bng cch t b danh li, khng i con ng cng danh, ginh
phn v, coi thng giu ngho, sang hn, ng ngoi s rng buc ca phn. c cht
thoi mi , ng nhn phi ch ng t hn ch : khng cy ti, yn phn, khng tranh
ginh v khng ng lng v li khen, ting ch.
(Trn nh Hu, trong Nguyn Bnh Khim danh nhn vn ho,
B Vn ho thng tin v th thao xut bn, H, 1991)
8. V p cuc sng v tm hn ca Nguyn Bnh Khim qua bi th "Nhn"
"Nhn" l mt ch ln trong th ca Nguyn Bnh Khim. Nhn theo quan nim
ca nh th l sng thun li theo l t nhin, khng mng danh li. Bi th ny l li tm
92

s v cuc sng v s thch c nhn. N cng ng thi th hin mt quan nim nhn
sinh c o ca nh th.
Bi th m u bng nhng ngn t tht v cng gin d:
Mt mai, mt cuc, mt cn cu
Th thn du ai vui th no.
l cuc sng ca Nguyn Bnh Khim, ca c Trng. N thun hu v thanh khit
bit bao. Cu th a ta tr v vi cuc sng cht phc nguyn s ca ci thi "nc ging
o, cm cy rung". Cuc sng t cung t cp m vn ung dung ngng ngo trc thi
i. Hai cu u cn l ci tm th nhn tn, thong dong. Nhp cu th nghe nh nhn
vt tr tnh ang nh nhng m bc: mt... mt... mt...
n hai cu lun nh th li tip tc nhn thm mt cht tnh iu thn qu na
ngi c cm nhn thc s c ci vui ca "cuc sng nhn":
Thu n mng trc, ng n gi,
Xun tm h sen, h tm ao.
Vn l nhng ngn t gin d, vn l nhng hnh nh ngh thut dn d, i thng,
vy m hai cu th ca Nguyn Bnh Khim "sang trng" bit bao. N chng nhng
khng gi ra v g khc kh m cn tot ln ton b v thanh cao. Thanh cao trong cch n
ung sinh hot v c trong ci nim thch th khi c ha mnh vo cuc sng thin
nhin.
Cuc sng ca Nguyn Bnh Khim l th, rt gin d, rt t nhin m vn thanh cao
v th v v cng.
Nu ch c bn cu th miu t v cuc sng, chng ta c th ngh ngay n
hnh nh mt bc danh nho ang mun lnh i. Th nhng tr v vi hai cu thc,
chng ta s hiu hn ci quan nim "lnh i" ca nh th:
Ta di, ta tm ni vng v
Ngi khn, ngi n chn lao xao.
Vy ra, Tuyt Giang phu t v vi thin nhin l thot ra khi vng danh li, thot ra
khi chn nhiu nhng y nhng ganh t, bon chen. Hai cu th din bng ni ngc.
V th n to cho ngi c mt lin tng tht hm hnh, su cay. Cu th ng l tr
tu sc so ca mt bc i quan - tr tu nhn ra ci khn v ci di tht s i.
Hai cu th kt khp li bng mt phong thi ung dung t ti:
Ru n ci cy, ta s ung
Nhn xem ph qu ta chim bao.
Hai cu th chng bit ang v cnh i hay tin cnh. nhn vt tr tnh
cng khng bit ang tnh hay m. Tt c c ha cng lm mt di ci nhn quan t tng
v thng tu ca nh th.
93

c "Tiu Thanh k"


(c Tiu thanh k)
Nguyn Du

I. Kin thc c bn
1. c Tiu Thanh k nm cui Thanh Hin thi tp, tp th ch Hn ca Nguyn
Du. Bi th c lin h vi Tiu Thanh k trong Tiu Thanh truyn vi nhn vt Tiu Thanh,
mt ngi ti hoa bc mnh.
2. Vi ngh thut sng to ngn t, hnh nh hm sc cao , bi th th hin ni
bt tm trng xt thng, day dt ca Nguyn Du i vi ni oan ca nhng ngi ti hoa
bc mnh.
II. Rn k nng
1. Tiu Thanh c sc, li c ti (th ph vn chng) th nhng cuc i ca nng li
gp qu nhiu bi kch (phi lm l, b dp vi, trc tc b t d dang). S phn hm hiu,
au kh ca nng chnh l l do khin Nguyn Du cm thng chia s. ng thi cng t
bi kch ca Tiu Thanh, nh th suy ngh v nh mnh nghit ng ca nhng ngi c
ti vn chng, ngh thut.
2. Trong cu th dch, ch "ni hn" (ni hn kim c tri khn hi) cha din t c
ht ngha ca hai t "hn s". Vy mi hn "c kim" y ngha l g? l mi
hn ca ngi xa (nh Tiu Thanh) v ngi thi nay (nhng ngi ph n "hng nhan bc
mnh" ang sng cng thi vi Nguyn Du, thm ch c nhng con ngi c ti nng th
ph nh nh th Nguyn Du na). H u l nhng ngi gp bao iu khng may
trong cuc sng. T , nh th ca chng ta cho rng: C mt thng l v cng nghit
ng l ng tri lun bt cng vi nhng con ngi ti sc. S bt cng y u ch
n vi ring ngi ph n ti hoa bc mnh Tiu Thanh m cn l ni hn ca bao ngi
(nhng Khut Nguyn, Ph, Nguyn Tri, Nguyn Du...). Ni hn y t hng trm nm
nay u c g thay i. Bi vy n nh mt cu hi ln khng li p c treo l lng
gia khng trung n "ng tri" cng "khng hi c".
3. Gi tr nhn bn c sc ca bi th l ch Nguyn Du t ra vn v
quyn sng ca ngi ngh s. T s thng xt v ng cm vi Tiu Thanh, nh th
mun gi gm s trn trng ca mnh n nhng ngi ngh s ni chung - nhng ch
nhn ca nhng gi tr tinh thn. By t s cm thng chia s vi h l mt du hiu tin
b trong ch ngha nhn bn ca Nguyn Du. Tnh thng yu v s quan tm ca nh
th lc y vt qua nhng gii hn v khng gian v thi gian. N khng ch l s quan
tm chia s vi nhng con ngi bt hnh (nhng cnh i cm, rch o) m hn th na
cn l s thng yu v trn trng con ngi ni chung.
4. C th chia bi th thnh bn phn, mi phn li c vai tr ring trong vic th hin
ch ca bi th.
Hai cu th u l hai cu t cnh m k vic. T quang cnh hoa ph Ty
94

H, ngi c lin tng n cuc i thay i. Hai cu ny cng nu ra hon cnh ny


sinh cm xc ca nh th (phn "di co" th ca Tiu Thanh).
Hai cu thc nu ln nhng suy ngh v s phn bt hnh ca nng Tiu Thanh thng
qua hai hnh nh n d son phn (v p) v vn chng (ti nng).
Hai cu lun bt u khi qut, nng vn , lin h thn phn ca nng Tiu
Thanh vi nhng bc vn nhn ti t trong c nh th.
Hai cu kt l ting lng ca nh th mong tm thy mt ting lng ng cm ca
ngi i sau.
5. on th :
Rng : Hng nhan t tha xa,
Ci iu bc mnh c cha ai u.
Ni nim tng n m au,
Thy ngi nm bit sau th no ?
(Nguyn Du, Truyn Kiu)
L li ca Thy Kiu ni v nhn vn m Tin. Khi thy ch st si trc m ca m
Tin, Thy Vn ni:
Vn rng: "Ch cng nc ci"
Kho d nc mt khc ngi i xa.
Nghe xong cu ny, Thy Kiu ni nhng cu trn p li Thy Vn. Tuy
nhin trong Truyn Kiu c rt nhiu on i thoi bt u bng t "rng" nh on
th ny. Trong trng hp y, ngi ta cng c th hiu l li ca tc gi (Nguyn Du).
Cn c vo ni dung ca on th, c th thy ti m Nguyn Du quan tm trong
cc sng tc ca ng l hnh nh nhng con ngi ti hoa m bc mnh.

Phong cch ngn ng sinh hot


(Tip theo)
I. Kin thc c bn
Ngn ng sinh hot c 3 c trng c bn:
- Tnh c th: C th v hon cnh, v con ngi, v nhng cch thc ni nng, v t
ng, din t.
- Tnh cm xc: Mi li c ni ra bao gi cng gn vi cm xc ca ngi ni. Cm xc
y rt phong ph, sinh ng nhng cng rt c th.
- Tnh c th: Ngn ng sinh hot gn vi nhng c im ring ca c nhn nh
ging ni, t ng, cch ni quen dng, tui tc, gii tnh, a phng...
Ba c trng ny gip ta phn bit phong cch ngn ng sinh hot vi cc phong cch
95

ngn ng khc nh phong cch ngn ng khoa hc, phong cch ngn ng hnh chnh,
phong cch ngn ng ngh thut...
II. Rn k nng
1. Tm hiu cc c trng ca phong cch ngn ng sinh hot qua on trch Nht k
ng Thu Trm.
a) Nhng hnh vi v t ng th hin tnh c th ca phong cch ngn ng sinh hot :
- a im v thi gian ca "li ni" : Trong mt cn phng gia khu rng vo lc
m khuya.
- C ngi ni, mc ch ni (nhn vt Th t nh vi mnh).
- C cch din t c th: t h gi (i), nhng li t nh (ngh g y), li t trch
(ng trch qu).
b) Nhng yu t ngn ng th hin tnh cm xc :
on trch l li ca mt nhn vt nhng tnh cm c biu hin qua nhiu ging:
- Ging th th tm tnh (suy ngh v hin ti, lin tng n tng lai).
- Ging trch mc, gic gi.
c) Nhng yu t ngn ng th hin tnh c th :
on trch c mt ging iu ring d nhn (ging tm tnh c trng ca nht k):
gm nhiu t ng i thoi ni tm. Qua ging ni, c th on c y l mt ngi
chin s tr tui ang sng trong hon cnh chin tranh.
d) Ghi nht k rt c li cho vic pht trin vn ngn ng, nht l pht trin vn t
vng v cc cch din t mi.
2. a) Phong cch ngn ng sinh hot th hin trong cc cu ca dao :
Cu :
Mnh v c nh ta chng
Ta v ta nh hm rng mnh ci.
- Tnh c th : Cu ca dao l li nhn vt "ta" ni vi "mnh" v ni nh nhung, bn
rn. Hon cnh ni rt c th l vo mt m chia tay gi hi. Ngn t c s dng trong
cu ca dao ny kh thn mt v dn d (mnh, ta, chng, hm rng).
- Tnh cm xc : Cu ca dao th hin rt r cm xc bn rn, luyn lu, nhung nh.
Nhng t ng biu hin trc tip nhng cm xc ny l: Mnh... c nh ta, ta nh...
- Tnh c th : Li tm tnh trong cu ca dao ny c th cho ta phng on y l
li ca cc chng trai c gi. Nhng ngi c tnh vi nhau sau nhng m ht hi. Li
ni c c im ring chn tht, mnh m nhng vn t nh v su sc.
Cu:
Hi c ym trng la xa
96

Li y p t trng c vi anh.
- Tnh c th: Khc vi cu ca dao trn, cu ny l mt li t tnh trong lao ng.
Cu ca dao l li ca mt anh thanh nin nng dn ni vi mt c gi qua ng. Hon
cnh ni l mt bui lao ng, gn vi hot ng c th (p t trng c). Ngn ng
giao tip trong cu cng l nhng li ni sung s, bnh dn: li h gi (Hi c), li miu
t c tnh tru a (ym trng la xa).
- Tnh cm xc : Cu ca dao l li chng trai ni vi c gi, c th hiu l li t tnh
nhng cng c th hiu l li a ct (c kin cho rng y l li ch giu nhng c
gi nh giu li lao ng).
- Tnh c th : Cu ca dao gn vi hnh nh mt chng trai lao ng mnh bo, vi
nhng ngn t va thn mt va vui a nhng cng va t nh sc so.
b) Li ni hng ngy khi c a vo th lc bt thng l c la chn k cng, tuy
khng qu cu k nhng vn phi ph hp vi hon cnh ni, vn phi m bo v mt ni
dung din t v gi tr thm m ca li th. ng thi li ni hng ngy khi a vo th
lc bt cn phi tun th cc quy tc v nhp iu, vn iu v tun th s hi ha
v mt m thanh.
V d : Chuyn li ni thnh th:
- Con i cun t cng tri
M khng i ht mt li ht ru.
- Mun n bng sng mm kho
Th v ng Thp n cho thm.
3. on trch ny l mt on i thoi trong s thi, tuy c m phng phong cch ngn
ng sinh hot nhng vn c im khc nhau : on vn ny c rt nhiu yu t d tha so
vi li ni trong ngn ng hng ngy nh cc t : , pha bc, pha nam, nh giu,
nghn chim s...
S lp li ca cc yu t d ny gip duy tr ci mch nhp iu cho on thoi v duy
tr cho ci khng kh ca s thi. Nu lc i nhng yu t d ny th on s thi nu trn
s khng khc g mt on thoi trong phong cch ngn ng sinh hot.
Bi 15

Vn nc
(Quc t)
Php Thun

I. Kin thc c bn
1. Php Thun (915 990) khng r tn tht v qu qun, l mt nh s thuc dng
thin Nam phng, tng gi nhng cng vic c vn quan trng di triu L.
97

2. Bi th ni ln thc trch nhim v nim lc quan tin tng vo tng lai t nc


ca nh th, ng thi th hin kht vng ho bnh ca con ngi thi i by gi v
truyn thng yu chung ho bnh ca dn tc Vit Nam.
3. V ngh thut, bi th giu tnh trit l : dng hnh tng t nhin khng nh
vn nc vng bn, hng thnh, lu di. Li th ngn gn, th hm xc. Cu th c ni
dung v hnh thc mt chm ngn ngh thut.
II. Rn k nng
1. Trong cu th u, nh th mn hnh tng thin nhin ni v vn nc (vn
nc nh dy leo qun qut). Ngh thut so snh y va ni ln s bn cht, li ni ln s
di lu, s pht trin thnh vng ca nc mnh. Cu th va khng nh vn may ca
t nc (Quc t l vn may ca quc gia) ng thi ni ln nim thin ca tc gi vo vn
nc.
2. Qua hai cu th u, ta c th cm nhn c :
- Hon cnh t nc : Sau nhiu nm chin tranh lon lc (lon mi hai s qun v s
xm lc ca nh Tng nm 981) t nc ta bt u bc vo thi k n nh. Nh vua
(L i Hnh) mun xy dng mt vng triu phong kin vng mnh, mt quc gia hng cng. Trong kh th i ln ca dn tc, mt vn hi mi nh ang m ra trc mt.
- Tm trng : Nh th rt tin tng vo tng lai ca t nc. Hai cu th phn nh mt
tm trng phi phi vui ti, y lc quan v t ho ca tc gi.
3. Hai cu cui ni v ng li tr nc. Tt c c ng li trong hai ch v vi. V vi
theo Lo T l thun theo t nhin, khng lm g tri vi quy lut ca t nhin. V vi trong
bi ny c hiu l : ngi tr quc phi dng ci c ca mnh cm ho nhn dn
khin cho dn tin phc. Khi dn tin phc th t nc s t t c thi bnh. Tr nc nh
th ngha l ly c m tr quc. Hai cu th cui l mt li khng nh bi ch c
ly c m tr quc mi l k sch lu bn xy dng mt quc gia thi bnh thnh
tr.
4. im then cht ca bi th l hai ch thi bnh. Vn nc xoay quanh hai ch thi
bnh m ng li tr nc cng hng ti hai ch y. Nguyn vng ca con ngi thi i
by gi l m c mt nn thi bnh mun tha". Hai cu th cui phn nh mt truyn
thng tt p ca dn tc Vit Nam ta. l truyn thng yu chung ho bnh.

Co bnh, bo mi ngi
(Co tt th chng)
Mn Gic Thin S

I. Kin thc c bn
1. Mn Gic thin s (1052 1096) tn l L Trng, sinh thi c Thi hu v vua rt
trng dng.
2. Co tt th chng (nhan do ngi i sau t) l mt bi k. K l mt th vn
98

ca Pht gio dng truyn b gio l Pht php. K c vit bng vn vn, nhiu bi c
gi tr vn chng nh cc bi th.
3. Co tt th chng l mt trit l pht gio nhng cng l mt quan nim nhn sinh.
Bi th th hin cm gic tic nui thi gian. Thi gian tri i, tui gi n, con ngi
khng th sng v ngha. Con ngi vi lng yu i c mt ci nhn rt lc quan v
cuc sng.
II. Rn k nng
1. a) Bn cu th u ni ln quy lut ho sinh ca t nhin, ca con ngi; hoa cng
nh con ngi khng bao gi ng yn, bt bin. S sng lun l mt vng quay lun hi.
Nu o ngc v tr cu th th hai ln u th mc d vn ni ln c quy lut
tun ho bin i nhng s l nhn s vn ng theo quy lut xun ti xun qua,
hoa ti hoa rng, ch khng theo quy lut sinh trng pht trin t nhin (xun qua ri
xun ti, hoa rng ri hoa ti).
b) Cu ba v cu bn ni ln quy lut ca i ngi - quy lut : sinh, lo, bnh, t theo
quan nim ca o Pht. Con ngi cng vi thi gian tri th tui tr s qua i v tui gi
t n. Tui gi n trn u m thi gian th khng ngng tri chy (trc mt vic
i mi). V th cuc i con ngi trong khonh khc c khc g o nh. Hai cu th c
cht bng khung nui tic v thi gian ca v tr th v thu v chung cn thi gian
ca i ngi th ngn ngi.
2. Trong hai cu th cui, tc gi mn vic miu t thin nhin m ni n mt quan
nim trit l trong Pht gio ; khi con ngi gic ng o (hiu c chn l v quy lut)
th c sc mnh ln lao, vt ln trn c l sinh dit thng thng. Thin s c o tr v vi
bn th vnh hng, khng sinh, khng dit nh nhnh mai kia c ti bt k xun tn.
Theo cch gii thch ny ni dung tc ca hai cu th cui khng h c cht g mu
thun vi nhau.
3. Bi th th hin rt r lng yu i vi ci nhn lc quan ca nh th. Nim yu
i, nim lc quan ti sng y c th hin qua cch ni khng nh, qua cc hnh tng
thin nhin mang v p ti tn, gi ln s cm nhn v s sng sinh si v bt dit. Quy
lut ca cuc i l sinh t sinh nhng bi th m u bng xun tn v kt thc
bng mt nhnh mai ti. l mt cch nhn lc quan.
Li k c vit khi nh th au bnh nhng n vn tot ln s bnh thn yu i, xut
pht t mt th trng tinh thn kho mnh, y bn lnh, t n t ti ung dung.
4. Trong quan nim ca ngi xa, hoa mai l loi hoa chu c ci gi rt ca ma
ng. Trong sng tuyt lnh, mai vn n hoa, bo hiu cho ma xun n. Hoa mai tng
trng cho v p thanh cao, tinh khit vt ln trn hon cnh kh khn, th thch, gian nan.
Hnh tng hoa mai v th tng trng cho sc sng bt dit ca con ngi.
Hng tr v
(Quy hng)
99

Nguyn Trung Ngn

I. Kin thc c bn
1. Nguyn Trung Ngn (1289 1370) t l Bang Trc, hiu l Gii Hin, ngi lng Th
Hong, huyn Thin Thi (nay l n Thi, Hng Yn), Hong gip nm 16 tui, tng lm
n chc Thng th. ng li Gii hin thi tp.
2. Bi th Hng tr v l bi th th hin lng yu nc v nim t ho dn tc su
sc ca tc gi. Tnh yu y th hin bng ni nh qu hng v s gn b tha thit vi
cuc sng ht sc bnh d qu nh. Ni nh qu da dit thi thc tc gi quay v d
ang sng sung sng gia chn phn hoa.
II. Rn k nng
1. Ni nh qu hng lun l cm xc thng trc ca ngi li khch. iu ng lu l
bi th ny, ni nh y c gi ln bng nhng hnh nh v cng quen thuc: cy du gi
l rng, nong tm va chn, la tr bng sm thoang thong hng thm, cua ang lc
bo... Tt c nhng hnh nh ny u rt giu sc gi bi n gn b mu tht vi cuc
i ca mi con ngi, nht l vi nhng ai sinh ra v ln ln nng thn.
2. Th vn trung i ni nhiu n lng yu nc v ngi ta cng c nhiu cch khc
nhau biu t iu ny. Vi bi th "Quy hng", ci tnh i vi t nc, non sng c
thm mt cung bc na - l ni lng ca k li hng. Quy hng m u bng ni nh
qu da dit ca ngi li khch. Nhng n khng c ni bng nhng ngn t trc tip m l
bng nhng hnh nh dn d quen thuc i vi mi chng ta. Xa qu c ai khng xc
ng khi ngh v nong tm, rung du, ngh v nhng rung la vi nhng bng la
mi tr hoa hng a thoang thong hay ngh v mt ba canh cua gin d m ngon
ngt n kh phai.
Tnh yu qu hng ca tc gi khng ch biu hin qua ni nh m cn th hin qua
ci kht khao c quay v. Sng sung sng ni t khch, m vn lun nh n qu hng
(vng qu tuy ngho nhng khng bao gi thiu tnh yu thng, lng v tha nhn hu v
s chn tnh). S c o ca bi th chnh l ch, nhng tnh cm ln lao (lng yu
nc, nim t ho dn tc) li c th hin bng nhng hnh nh th gin d, chn thc,
mc mc v rt i i thng.
Ti lu Hong Hc
tin Mnh Ho Nhin i Qung Lng
(Hong Hc lu tng Mnh Ho Nhin chi Qung Lng)
L Bch

I. Kin thc c bn
1. L Bch (701 762), t Thi Bch, nguyn qun tnh Cam Tc, ln ln T Xuyn,
Trung Quc. L Bch l mt trong hai nh th ni ting nht i ng. ng l mt nh th
lng mn ln, c nhiu bi th ni ting vit v ti thin nhin, chin tranh, tnh yu,
tnh bn. m hng ch o trong th ng l ting ni yu i, lc quan, ho phng.
100

2. Ti lu Hong Hc tin Mnh Ho Nhin i Qung Lng l mt trong nhng bi th


tiu biu cho mng ti tnh cm bn b trong th L Bch. Bi th k v mt cuc
chia tay nhng l gi ln tnh bn chn tht, gin d, trong sng v v cng su sc
II. Rn k nng
1. Bi th ca L Bch gn nh ch thun t cnh. Th nhng trong cnh vn hin ln
m thm ci tnh. S d c iu y l v bi th c mt si dy lin tng c to nn
bi nhng hnh nh v nhng mi quan h cht ch vi nhau:
- Mi quan h khng gian c to lp bi ba hnh nh: Lu Hong Hc (mt thng
cnh ni ting, biu tng cho s chia li) - thnh Dng Chu (ni bn nh th sp n mt thng cnh hi phn hoa). gia hai a danh y l dng Trng Giang rng
mnh mng v xa hun ht. Vy nn d L Bch c tin bn n chn phn hoa th bui
chia tay y cng u c giu c ni bun. Lu Hong Hc gi bun, khong cch gia
mnh vi ni bn n cn gi bun hn.
- Mi quan h thi gian : Thng ba - ma hoa khi. l vo lc "xun va chn", sng
Trng Giang nhn nhp hoa khi ma xun (hoa khi cng tng trng cho s phn hoa ca
Dng Chu - ni Mnh Ho Nhin sp n). Cnh vo lc y tuy c gi ln mt cht nhn
nhp nhng vn khng t c ni bun lc chia li.
- Mi quan h con ngi : Tc gi ch dnh gii thiu qua hai ch "c nhn". Th nhng
ch vi hai ch , t n gi ra mi quan h gn b thn thit t lu gia bn vi nh
th.
C th ni gii m c cc mi quan h ny, chng ta s cm nhn r v su sc hn
ci tnh su sc v kn o ca nh th.
2. Sng Trng Giang l mt huyt mch giao thng chnh ca min Nam Trung
Quc. Vo ma xun hn phi c rt nhiu thuyn b xui ngc. Vy m ngi a tin
ch thy c mt cnh bum n chic (c Phm) ca c nhn c dn dn li su vo
nc xanh mnh mang thm thm. Ci tnh ca L Bch su sc cng l ch y. Tin
bn m c nhn chm chm vo bng thuyn ca bn cho n khi khut hn y l tm
lng nh hng cho i mt. Ngi ra i c n, ngi a tin cng c n, bn
rn, luyn lu.
3. Ngi i i xa. Vy m ngi a tin vn ng lng mi trn lu Hong Hc. Bi
ch c bng cch y, nh th mi c th di theo bng bn. Thi gian m ngi tin a
"ng lng" hn phi rt lu th mi nhn thy con thuyn - bng bum - ct bum im chm nh ti ri cui cng mt hn. Bi th c nh vy, tuy khng ni li no v tnh
bn m sao tnh cm c cha chan ha c vo tri my sng nc bao la.
4. Ci hay ca th ng l ch th hin c nhng " ngoi li". Bi th ca L
Bch cng sc so v ti hoa nh th:
- Trc ht, cc a danh c ni n trong bi (Hong Hc, Dng Chu) u l
nhng a danh giu sc gi. Ni n lu Hong Hc, ngi ta c th lin tng ngay n
ni su li bit. Cng vy trong bi th ny, s xut hin ca a danh Hong Hc lm
101

cho cuc chi li ca tc gi vi bn thm xc ng v da dit hn. a danh ng Chu cng


gi ra ni bun v n gip ta lin tng n cnh
tng i lp : ngi i n chn phn
hoa i hi >< ngi li bun b, c n.
- Hnh nh cnh bum cng ngy cng xa thc cht gi ln ci tnh ca nh th:
c yu qu bn mi ng lu nh vy di theo "bng bum" ca bn cho n lc khng
cn nhn thy na.
- Ton th bi th thc cht cng lm nn mt tn hiu ngh thut theo kiu "
ngoi li". Bi n ng sau bc tranh phong cnh l ci tnh lnh lng ca nh th (ci
khng c ni n cht no trong phn li ca bi th).
5. Cc nh th ng rt trng tnh bn :
Vn lng hong kim cn d kim
Th gian tri k tht kh tm.
Qu ng l nh vy, bn b d bt c u, bt c thi i no cng v cng quan
trng v ng qu i vi mi chng ta. N gip cho cuc sng ca chng ta thm ng
yu v ng trng. thi no cng vy, bn ca ta c ngi tt v ngi xu. iu quan
trng l ta bit "chn bn m chi". Ngi bn tt cng ging nh ngn n sng trong m,
khng ch chiu sng cho ngi m cn chiu sng cho ta.

Thc hnh php tu t n d v hon d


I. Kin thc c bn
Nh li nhng iu c bn v n d v hon d:
1. n d l php tu t ngh thut c xy dng da trn c s nhng nt lin tng tng ng.
2. Hon d l php tu t ngh thut c xy dng da trn c s nhng nt lin tng
tng cn (s gn gi nhau gia hai s vt, hin tng).
3. n d v hon d u c xy dng da trn c s lin tng nhng c ch to lp c
khc nhau (lin tng tng ng v lin tng tng cn).
II. Rn k nng
1. Trong hai cu ca dao, cc t thuyn, bn, cy a, con ,... ng l nhng t
khng ch mang ngha gi tn s vt tn ti trong hin thc (thuyn, bn,...) m cn
mang ni dung ngha hon ton khc. Cc hnh nh thuyn (con ) - bn (cy a)
ln lt to nn ngha tng trng cho hnh nh ngi ra i v ngi li. Chnh v vy cu
(1) tr thnh li th c, ha hn, nhn nh v s thy chung. Cu (2) tr thnh li than
tic v th xa "li hn".
Cc t thuyn, bn cu (1) v cy a bn c, con cu (2) c s khc nhau
nhng ch l khc ni dung ngha hin thc (ch s vt). Xt v ngha biu trng,
102

chng l nhng lin tng ging nhau (u mang ngha hm n ch ngi i - k ).


hiu ng ngha hm n ny, thng thng chng ta gii thch rng : Cc s vt thuyn
- bn - cy a, bn c - con l nhng vt lun gn b vi nhau trong thc t. V vy
chng c dng ch "tnh cm gn b keo sn" ca con ngi. Bn, cy a, bn c
mang ngha hin thc ch s n nh, v th n gip ngi ta lin tng ti hnh nh
ngi ph n, ti s ch i, nhung nh, thy chung. Ngc li thuyn, con thng di
chuyn khng c nh nn c hiu l ngi con trai, hiu l s ra i. C nm c quy
lut lin tng nh vy, chng ta mi hiu ng ngha ca cc cu ca dao trn.
2. a) Trong cu th:
Di trng quyn gi h
u tng la lu lp le m bng.
Nh th Nguyn Du dng hai hnh nh chim quyn v hoa lu cng biu
t ngha : ma h n. C hai hnh nh ny u l nhng du hiu bo h (chim
quyn ku v hoa lu n u vo thi im ma h). V th nhn vo hai du hiu
y, ngi ta c th ngh ngay n s khi u ca ma h. La lu cn gi lin tng n
sc m nng ca ma h.
* Ch : Thc ra hai hnh nh chim quyn v hoa lu n cng c th hiu l hai hon
d. Bi ma h - chim quyn - hoa lu u c thc v gn b cht ch vi nhau trong thc
t (ngha l chng c mi lin h tng cn vi nhau). Nhvy ch c hnh nh la lu (sc
nng ca ma h) trong cu ny l c xy dng da trn c s lin tng tng ng
"thc s" m thi.
b) Vt i nhng th vn ngh ngn ngt, by ra s ph phn tho thu hay cay ng
cht c ca bnh tt, quanh qun vi tnh cm gy g ca c nhn co rm li. Chng
ta mun c nhng tiu thuyt, nhng cu th thay i c c cuc i ngi c
lm thnh ngi, y chng ta n mt s sng trc kia ch ng xa nhn thp thong.
Cm t "lm thnh ngi" l mt n d c xy dng da trn c s lin tng v cch
thc. T "lm thnh" thng dng ch qu trnh thc hin mt vic g (t cha c
n c, t cha tt n tt...). Qu trnh nhn thc ca con ngi cng din ra nh vy.
Do lm thnh ngi cng hiu l nn ngi - ngha l bit nhn thc ng n v
cuc sng.
c) i con chim chin chin Ht chi m vang tri Tng git long lanh ri Ti a tay
ti hng
on th ny cng ging hai cu th ca Nguyn Du. y, hnh nh chim chin
chin, git sng ri (git long lanh) l nhng du hiu bo ma xun n. n d ny c
xy dng da trn c s lin tng du hiu c trng - ma.
d) Thc bao nhiu thc cng qua Thnh thnh l chic thuyn ta trn i
Cu th c hai hnh nh n d :
Thc - ch nhng kh khn vt v, nhng th thch. Chic thuyn - ch con ng
cch mng, ch con ng ca c nc non mnh.
103

Cu th xy dng hnh nh n d da trn nhng lin tng c thc (thc - kh khn,


con thuyn - sc vt qua) ni ln sc sng v sc vn ln mnh lit ca c dn tc
chng ta.
e) Cu th cng c hai hnh nh n d : Ph du (lin tng n cuc i ni tri,
ngn ngi) v ph sa (cuc sng sung sng, hnh phc, m no). C lin tng ny v ph du
l mt loi cn trng c cuc i ngn ngi, tri li ph sa l "cht dinh dng" tt nui sng
cy tri trn ng. Dng hai hnh nh n d ny, nh th Ch Lan Vin mun so snh
cuc i xa v nay. T m khng nh gi tr v ngha nhn vn ca cuc sng
hm nay.
3. V d mt s cu vn c dng php n d :
a) Ti ang ni n cuc sng au thng v khng hiu sao, ti li ngh ngay n
"cc v la Hn cha Ty Phng" ca nh th Huy Cn.
b) t tri tr mnh sang ma, thy ci lnh lnh ca gi.
c) ng T vn ngi . ng ang nh v ci m ti tm nht ca i ng.
4. a) u xanh ti tnh g - M hng n qu na th cha thi
Nh th Nguyn Du dng t u xanh vi ngh ch tui tr, t m hng vi ngh
ch ngi con gi p, mt m nhn. C hai t ny u dng m ch nhn vt Thy
Kiu. Cng nh vy, T Hu dng cm t o nu, o xanh (o nu lin vi o xanh Nng
thn lin vi th thnh ng ln) ch hai lp ngi trong x hi: nng dn v cng
nhn. Trong c hai trng hp ny, cc nh th dng nhng t ch b phn ca c th
(u, m) hay ch nhng trang phc quen dng (o xanh, o nu) ch con ngi. Cch
gi tn ny chng nhng trnh c s nhm nht, mn so m cn em li nim vui
thch v gi ra nhng tnh su xa.
b) Trong trng hp, khi chng ta gp phi mt i tng b tc gi thay i cch gi
tn, hiu ng c i tng y, chng ta phi ch xem tc gi chn ci g
thay th cc i tng y. Ci c tc gi chn thay th thng l mt b phn, mt tnh
cht, mt c im no ... tiu biu. Phng thc chuyn i ngha ny l php tu
t hon d. N gip cho vic gi tn s vt, hin tng... tr nn phong ph, sinh ng v
hp dn hn.
Cc trng hp ny u l hon d tu t.
5. Nguyn Bnh vit :
Thn oi ngi nh thn ng
Cau thn oi nh tru khng thn no ?
Trong cu th ny, hai hnh nh thn oi, thn ng l hai hnh nh hon d dng
ch "ngi thn oi" v "ngi thn ng". Cn hai hnh nh cau thn oi v tru
khng thn no li l nhng n d dng ch nhng ngi ang yu. Hai cu th l mt
li t tnh th v. ch ca li ni tuy vn hng v ngi yu. Th nhng cch ni bng qu
theo kiu ngn ng t tnh ca trai gi to ra mt s thch th c bit cho nhng
104

ngi tip nhn ni dung ca cu th.


- Cng l by t ni nh ngi yu nhng nu cu ca dao Thuyn i c nh bn chng...?
s dng nhng lin tng c phn mn so th cu th ca Nguyn Bnh (Thn oi ngi
nh thn ng) li c nhng lin tng v cng mi m. Nhng lin tng ny to ra nt p
ring v s thch th, hp dn cho mi cu th.
6. V d mt s cu vn c dng php tu t hon d :
a) Trc Cch mng thng Tm, nng dn ca ta u l nhng Ch Du, Lo Hc, anh
Pha c.
b) Nh n c mi bn ming n. Vy m v chng n lc no cng ngc xui vt v.
c) Ngi ta ba bn chc tui u c nh cao ca rng. ng ny, ngoi bn chc
m n vn c nhn nh ph phn nh khng. Sng sng, n ng dy, phi xe ra ngoi ph, n
bt ph m c khi n tn mi gi. n xong li rong rui i cc ph. Ngi ta bo n l mt
tay chi. Ti chng bit, ch bit c bc, ru ch, l ,... n u thng tho c. Kh
thn nht l b gi nh n. L vng sp rng n ni m vn phi khng lng quy gnh
ngy ngy kim vi ba chc nui k u xanh.
Bi 16

Cm xc ma thu
(Thu hng)
Ph

I. Kin thc c bn
1. Ph (712 770) t T M, ngi huyn Cng, nay thuc tnh H Nam, Trung Quc.
Sng vo thi t nc Trung Quc trin min trong cnh lon li, mc d Ph c lm vi
chc quan nh trong mt thi gian ngn song gia nh ng cng lm vo tnh cnh
phiu bt, c cc. Ph l nh th hin thc ln nht, khng ch ca i ng, m ca
c lch s th ca c Trung Quc.
2. Thu hng l bc tranh ma thu hiu ht v cng l tm trng bun lo ca nh th.
Ni lo y bt ngun ni bun ca tc gi khi ng chng kin cnh t nc kit qu v s
tn ph ca chin tranh. Bi th cng l ni lng ca k xa qu, l ni ngm ngi, xt xa
cho thn phn ca k tha hng lu lc.
3. Bi th ny cn tiu biu cho mt s c im ngh thut ca th ng nh :
ngh thut "t cnh ng tnh", ngh thut xy dng cc mi quan h ng nht v t ng ng.
II. Rn k nng
1. C th chia bi th thnh hai phn (4 cu trn v 4 cu di). Chia nh vy bi hai
phn ny c tnh c lp nht nh (4 cu trn thin nhiu hn v t cnh, 4 cu di li
thin nhiu hn v t tnh). Ni dung ca bn cu th trn l miu t cnh ma thu m
105

m v hiu ht (cng c mt cht d di nhng ch lm cho cnh thm su thm, hoang


vu). Bn cu th phn hai li ch yu miu t ci tnh ca nh th : ni nh qu v ni
nim "dn nc".
2. Bn cu th u l cnh c nhn trong tm bao qut rng v xa (rng phong, ni
vu, km vu, sng dn, my trm ca i,...). Th nhng n bn cu sau, khng gian b thu
hp li (khm cc, con thuyn) ri gn hn na, n "ln" vo tm hn ca nh th. S
d c s vn ng ca khng gian nh th l v thi gian ang khp li (chiu dn
bung, tm nhn bt u thu hp). V thm na n ph hp vi s vn ng ca t
th (t cnh n tnh).
3. Bn cu th u l cnh ma thu - va tiu iu, hiu ht (Sng mc trng xa
lm tiu iu c rng cy phong ; Ni vu, km vu hi thu hiu ht), li va d di (sng v
Trng Giang ; trn ca i, my sa mt t). Cnh y va gi ni bun t ti, va ngm th
hin ni lo u ca nh th (v s khng bnh yn ni bin i).
Cnh thu phn th nht qu tht khi hng cho ci tnh chan cha nhng cu
sau. Hnh nh khm cc, con thuyn khc su vo ni nh qu hng. Cu th c l ca
hoa nhng dng nh cng l l ca lng ngi. Hai cu cui l ni bun nh ngi thn. Th
nhng bn cnh n cn l ni lo v t nc cha yn, l nim cm thng i vi nhng
ngi lnh th ang phi trn gi nhng ni rt mt xa xi.
Bi th khi hng bng "thu" v qu thc cu no cng ni n ma thu. Nh ng ch
c iu tht kh c th phn bit rch ri u l "thu tnh" v u l "thu cnh". Hay
ni cch khc, thu cnh cng chnh l thu tm (thu - hng).
4. Cu th Tng cc lng khai tha nht l (Khm cc n hoa hai ln (lm) tun ri
nc mt ngy trc) l mt cu th a ngha, giu hm . Ch "l" trong cu th ny
qu thc rt kh phn bit l l ca ngi hay "l" ca hoa. Tuy nhin c l nn hiu :
mi ln nhn hoa cc n, nh th li chnh lng nh n qu hng. Nhng git nc mt
theo cng c t nhin ri khng sao ngn li c. Hnh nh hoa cc "n ri li n" va
gi ra s tr i tr li ca ni nh qu, va gi ra lin tng v nhng dng l cha chan n
tnh ca nh th.
5. i chiu bn dch th ca Nguyn Cng Tr vi bn phin m v phn dch ngha,
ta c my nhn xt sau:
- u im : Bn dch th c bn th hin c kh sc so tinh thn ca bi th.
Bn dch c th coi l kh t.
- Nhc im : Bn dch cn c mt s vnh lch so vi bn phin m :
+ Trong cu u, bn dch th cha chuyn ti c ngha ca t "iu thng" y l mt tnh t c ng t ha (lm tiu iu). V vy trong bn phin m n
mang ngha rt mnh - ch s tn ph khc nghit ca sng mc i vi rng phong.
+ Ch "thm" trong cu ba (bn dch) cha tht st ngha. ng thi n cn lm cho
m hng th trm xung.
+ Cu 5, bn dch b mt ch "lng khai" - l mt t quan trng ca bn phin m 106

nhn mnh s ln lp li. Cng vy cu 6, ch "c" cha dch c lm cho cu th cha


tht s th hin c ni lng ca k li hng.

Trnh by mt vn
I. Kin thc c bn
1. Trnh by mt vn l mt k nng giao tip quan trng trong nh trng v
trong cuc sng hng ngy.
2. trnh by c tt, trc ht cn tm hiu nm chc i tng. Sau xc
nh ti v chun b cng bi ni.
3. Khi trnh by cn ln lt tin hnh cc cng vic : bt u (tm th, t th, li
cho) ; ln lt trnh by cc ni dung chnh mt cch lgic v li cun ; cui cng l phn
kt thc v li cm n ngi nghe.
bi ni t c hiu qu nh mun, ngi trnh by nht thit phi ch n cc
yu t nh : khu ng giao tip, m thanh li ni, c ch, iu b,...
II. Rn k nng
V d : Yu cu trnh by v ch : "Thi trang v tui tr".
1. Chun b
a) Xc nh cc ti nh ca vn trn
- Thi trang truyn thng vi tui tr ngy nay.
- Cch n mc ca gii tr hm nay.
- Trang phc vi v p duyn dng ca ngi ph n,...
b) Chn ti
Hc sinh chn ty mt ti (trn y) hoc c th ngh ra mt ti khc (vn
nm trong phm vi ca vn ).
c) Lp cng
- Trnh by nhng g ?
- Cc c sp xp ra sao ?
- T h thng , lp cng cho bi vn.
Di y l dn cho ti "Trang phc vi v p duyn dng ca ngi ph n".
(1) Trang phc l ngi bn ng hnh thy chung vi con ngi, c bit n quan trng
v c ngha nhiu hn vi ngi ph n.
- Con ngi c nhiu nhu cu trong cuc sng, trong cm n, o mc l nhu cu
thit yu nht.
- Trang phc lm p con ngi c hnh thc ln ni dung (th hin qua quan nim v
cch thc n mc).
107

- Mi ngi p lm tng thm v p ca cng ng.


(2) Trang phc p khng thay th c v p ca tnh cch, ca tm hn:
- Dn gian tng ni "ci nt nh cht ci p".
- Trang phc ch yu lm nn ci p bn ngoi (d nht phai). Ci p v tnh cch,
v tm hn tuy kh thy nhng n c gi tr v v cng bn vng.
- Tuy nhin cn phi thy ngi ta "p nt" li cn phi hc "p ngi" (cch
n mc).
(3) Ci p trong trang phc c nhn phi hi ha vi ci p ca cng ng.
- p khng c ngha l chi tri, lp d, tch bit (nh mt b phn trong gii tr hin
nay).
- p phi hi ha gia truyn thng v hin i. Ci p phi tm c s ng h v
cm mn mi ngi.
d) Chun b trc li cho hi, nhng cu chuyn v d kin trc mt s tnh hung
c th xy ra (t chun b cch ng ph).
2. Tin hnh trnh by
Ln lt tin hnh cc cng vic :
- Cho hi khi xut hin
- Gii thiu ni dung bi ni
- Trnh by ln lt cc nu trong cng
- Kt thc bi ni v cm n ngi nghe.
3. Chn s th t (nh du cc bc trnh by) tng ng vi mi cu:
- xem tt c cc phng n c th c ... (3)
- Gi chng ta chuyn sang vn mi trng ... (3)
- Ti mun kt thc bi ni bng cch ... (4)
- Gi chng ta hy i vo ni dung ch yu ... (2)
- Cho cc bn. Ti rt phn khi ... (1)
- Cho cc bn, cm n cc bn ti y ... (1)
- Trc khi bt u, cho php ti c ni ... (1)
- Gi ti sp kt thc bi ni, v n y ... (4)
4. Trin khai cc ti thnh nhng kha cnh nh chun b ni dung cho bi
trnh by :
a) ti : Nt thanh lch trong ng x hng ngy.
- Thanh l ch l mt nt p vn ha truyn thng ca dn tc ta.
- Thanh lch th hin trong :
108

+ Li n ting ni hng ngy.


+ Cch n mc.
+ Thi sn sng gip .
+ S knh nhng.
- Nt thanh lch trong ng x hng ngy ca hc sinh :
+ Thi l php, trung thc, thng thn.
+ n mc theo chun mc ca ngi hc sinh.
+ Quan h bn b chn tht, ha nh.
+ Sn sng gip mi ngi.
b) ti : Ngh thut gy thin cm.
- Gy thin cm l cha kha quyt nh s thnh cng v:
+ To ra c s ch tt p ngay t khi ban u.
+ To ra s thun li cho vic hc hnh, cng vic v s phn u vn ln.
- Gy thin cm bng cch no ?
+ Quan tm tm hiu trc i tng (s thch, thi quen, tnh tnh...).
+ Chun b trc li n ting ni cho ph hp.
+ C c khi hi ch ng to ra khng kh gn gi thn mt v vui v.
+ Kho lo to cho ngi khc nim tin v nng lc, tnh cm,... ca mnh.
c) ti : Thn tng ca tui hc tr.
- Th no l thn tng ? (l ngi m mnh yu mn v cm phc v ti nng, nhn
cch hay mt nng lc c bit no ,...).
- Thn tng c ch g ? (l mc tiu chng ta phn u v hng ti hoc n
thun l tm gng, l ng lc cho chng ta hc tp).
- Thn tng ca gii tr hm nay l g ?
+ Ch yu l cc ngi sao in nh, ca nhc, th thao,...
+ Cch thc "tn th" thn tng ca gii tr hm nay c nhiu thi qu (nhiu khi vt qua
c nhng gii hn o c).
+ Ngy nay vic tn th thn tng c khi li c hi cho vic hc hnh.
- Cn phi quan nim th no cho ng v thn tng :
+ Yu qu l khng sai nhng cn c cch th hin vn ha.
+ Cn phi coi l mt ng lc hc hnh hoc t ra thn tng cng phi c
nhng im khin ta ham m v khm phc thc s.
+ Cn trnh li tn th thn tng theo kiu a dua.
109

d) ti : Gi gn mi trng xanh, sch, p.


- Mi trng sng ca chng ta hin ang b tn ph v nhim v cng nghim trng
(su tm nhng s liu) :
+ Nn ph rng ba bi.
+ X rc thi sinh hot v rc thi cng nghip v thc.
- Mi trng nhim gy nhiu tai ha cho con ngi.
+ Nguy him n tnh mng (l lt, l t,...).
+ Gy hu qu lu di (cc cht c hi gy ra cc bnh truyn nhim, sinh d tt,
thiu nng hoc t vong).
+ Gy thit hi v vt cht cho x hi.
- Gii php gn gi, mi trng xanh, sch p.
+ Xy dng, quy hoch ni x l rc thi.
+ Qun l cht v x l nghim ngt cc hnh vi lm tn hi mi trng (cht ph
rng, x rc v thc).
+ gio dc, nng cao thc ca mi ngi v vic bo v mi trng sng.
e) ti : "An ton giao thng l hnh phc ca mi ngi".
- Mt an ton giao thng l tnh trng ph bin v ng bo ng nc ta hin nay
(a ra s liu).
- Mt an ton giao thng gy nhiu tai ha cho con ngi:
+ Nguy him n tnh mng (gy cht ngi).
+ li nhiu thng tch lm gim hoc mt kh nng lao ng v cng v th tr
thnh gnh nng cho gia nh v x hi.
+ Gy thit hi v vt cht.
+ Gy n tc giao thng, lm lng ph thi gian, nh hng n sc khe, cng vic,...
ca nhiu ngi.
- Gii php lp li trt t an ton giao thng.
+ Xy dng c s h tng giao thng c bn, hin i.
+ Nng cao cht lng cc phng tin giao thng.
+ Gio dc nng cao thc tn trng lut l giao thng ca tt c mi ngi.
3. trnh by, ngi ni cn chun b thm li gii thiu, m u, d kin mt s
tnh hung ng x v phn cm n.
Tr bi lm vn s 3
I. Yu cu chung
110

1. Thy r nhng u im v nhc im v ni dung v hnh thc ca bi vit, bit


chn s vic, chi tit, kt hp t s vi cc yu t miu t, biu cm ; bi vit ny, c
bit ch rn kh nng tng tng, lin tng khi k.
2. T rt ra c nhng kinh nghim nng cao kh nng vit bi vn t s.
II. Hng dn chung
1. Tham gia hot ng cha bi theo hng dn ca thy (c) gio v t kim tra li bi
vit ca mnh theo gi sau :
- V xc nh yu cu cho bi vit :
+ Bi vit cn k cu chuyn no ?
+ Bi vit hng ti ai, k cho ai ?
- V phng hng lm bi :
+ Bi vit cn k c nhng s vic, chi tit tiu biu no ? Cn sp xp cc vic,
chi tit theo trnh t no cho hp l ?
+ Cn kt hp k vi t v biu cm nh th no bi vit khng ngho nn, n
iu, kh khan ?
+ B cc bi vit hp l cha ? Cc on c kt ni vi nhau nh th no ?
2. Lng nghe nhng nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca c lp, c k li li
ph, nhng li nhn xt ca thy (c) gio v bi lm ca mnh ; tham kho nhng bi
vit hay hoc nhng hay, li vn p m thy (c) gio biu dng.
3. Sot li cc li v din t cu, vit on, chnh t,
4. Ghi chp li nhng kinh bi hc rt ra c.
5. T vit li tng on hoc ton b bi vit ca mnh (nu cn).
Bi 17

Lp k hoch c nhn
I. Kin thc c bn
1. Lp k hoch c nhn gip ta ch ng tin hnh cng vic t kt qu.
2. lp c k hoch c nhn cn nm c yu cu, ni dung cng vic v qu thi
gian hin c.
3. Bo k hoch c nhn cn th hin r mc tiu, ni dung cch thc v thi gian
tin hnh hon thnh cng vic. Li vn din t cn ngn gn, sc tch, th hin di
dng cc mc ln nh c nh s hoc nu cn thit c th k vo bng.
II. Rn k nng
1. Tin hnh lp k hoch n tp mn Ng vn cho nhng ngy ngh hc gia k
(tham kho lp k hoch di y).
111

K hoch n tp mn Ng vn
H v tn: Nguyn Tun Anh
T: 4
Lp: 10A1
1. Mc tiu phn u
- Bao qut ton b kin thc
- Lm bi thi tt
- t loi kh gii mn vn.
2. Ni dung v k hoch n tp (dng cho nhng ngy ngh).
Ni dung n
tp
Vn

Ting Vit
Lm vn

Hnh thc v cch thc tin


hnh
- n khi nim, cc c im th
loi v ni dung cc tc phm
VHDG Vit Nam v nc ngoi
- n bi khi qut VHT, cc tc
phm vn hc vit Vit Nam v nc
ngoi
n cc khi nim, gii li cc bi
tp kh
- n l thuyt cc kiu bi
- Xem li cc bi vit vn tr

Thi gian thc


hin
7h30' - 11h

14h - 17h30'

19h - 21h30'
21h45' - 22h30'
22h30' - 23h

2. Vn bn ny cha phi l mt k hoch c nhn. Tuy vn bn c ni dung cng


vic, phn b thi gian nhng cha nu ra cch thc hnh ng. Hay ni mt cch chnh
xc, vn bn mi ch l nhng d kin c tnh cht chung chung, cha c th, r rng, chi
tit.
Vn bn ny c v ging nh mt t thi gian biu c nhn hn.
3. K hoch c nhn ca bn Thu cha th hin c ni dung cng vic (theo yu cu
ca mt i hi Chi on) mt cch y . Cng vic cha c phn cng c th, chi
tit. D kin thi gian cn chung chung.
C th hon thin li nh sau :

Th hai-k ca Ba-S
I. Kin thc c bn
1. Mt-su- Ba-s (1644 1694) sinh trng trong mt gia nh v s o Xa-mu-rai
thnh ph U-e-c, Nht Bn. Cc tc phm ca ng li kh nhiu, sau ny c su tp li
trong Ba Tiu tht b tp. ng l bc thy ca th hai-c Nht Bn. Th ng mang tnh
cht n s, tao nh, c liu, trm lng, u bun, nhng khng chn chng, bi lu hay on
112

i.
2. Th hai-k l th th vo loi ngn nht th gii, ch c 17 m tit (mt s bi
nhiu hn mt cht), ngt nhp thnh 3 on, theo th t thng l : 5 m- 7 m- 5
m). Mi bi th hai-k u c mt t th nht nh v thng ch ghi li mt phong
cnh vi vi s vt c th, trong mt thi im nht nh, t khi gi ln mt
cm xc, mt suy t no .
II. Rn k nng
1. V bi 1
Ba-s qu Mi-. ng ln - c mi nm mi v thm li qu. Nhng ri Ba-s i m
li thy -, thy - thn thit nh qu hng mnh.
Bi th ny th hin tnh cm gn b thn thit vi ni mnh ang .
2. V bi 2
Ba-s kinh Ki--t t thi tr, khi cn l chng thanh nin. Sau ln - . 20
nm sau, cui i ng tr li, nghe ting chim quyn ht m m vit bi ny.
Chim quyn ht
kinh
m nh kinh
Trong vn hc Trung Quc, chim Quyn gn vi in tch Vua Thc b mt nc. Tuy
nhin y cc nh nho c dch ra thnh chim cuc v n cng xut hin vo u h,
thng ku rt bun v cn ng m vi ch quc (nc).
Nht Bn, chim quyn l chim h-t-t-ghi-su thng ku vo u h, n khng ht
khi tri p m ht khi tri xm ti, vo m trng, sau khi tri ma, ting ku rt tha
thit. V th n thng c dng ch s thng tic thi gian, c bit l th hin ni
bun v s v thng. Ba-s tr v kinh sau 20 nm, nghe ting quyn m nh kinh
nm no l th.
3. V bi 3
Nm 40 tui, Ba-s lm mt cuc du hnh n Kan-sai gn qu nh. V n nh
th ng hay tin m mt. Ngi ta a li cho ng di vt l mt m tc bc. ng au n vit
nn bi th ny.
Ni xt xa au n ca nh th c th hin git l nng hi ri xung bn tay
ang cm m tc ca ngi m khut. Qu ng (t ch ma) ca bi th l sng thu.
Ln sng thu y l git l nh sng, hay mi tc ca m bc nh sng, hay cuc i
nh git sng, ngn ngi v thng, Sng tc l tan ho, to nn hnh tng th m o,
a ngha.
4. V bi 4
Trong Du k Phi thn ng ni vit nm 1685, Ba-s k chuyn mt ln i ngang
qua cnh rng ng bng nghe thy ting vn h. Ting y gi ng nh n ting khc ca
113

mt em b b b ri trong rng.
Ting h no n
Hay ting tr b b ri than khc?
Gi ma thu ti t
Nht, ngy xa vo nhng nm mt ma c nh khng nui ni con phi b con vo
rng. Thm ch cn ang tm git a tr na. Nghe ting vn h m Ba-S li lin tng
n ting ngi. Ting vn hay chnh l ting tr con khc tht. Trong gi ma thu hay
ting gi ang than khc cho ni au ca con ngi.
5. V bi 5
Bi th ny Ba-S sng tc khi i du hnh ngang qua mt cnh rng, ng thy mt ch
kh nh ang lnh run ln trong cn ma ma ng. Nh th tng tng thy ch kh ang
thm c c mt chic o ti che ma, che lnh.
Hnh nh ch kh n c trong bi th gi ln hnh nh ngi nng dn Nht Bn,
gi hnh nh nhng em b ngho ang co ro trong cn lnh. Bi th th hin tnh thng
yu su sc ca nh th i vi nhng kip ngi ngho kh.
6. V bi 6
Bi th ny miu t cnh ma xun. Quanh h Bi-wa c trng rt nhiu hoa anh o.
Mi khi gi thi, cnh hoa anh o li rng l t nh my. Cnh hoa hng nht, mong manh
rng xung mt h lm cho mt h gn sng. Cnh tng y th hin s tng giao ca cc
vt trong v tr. Trit l su xa nhng li c th hin bng nhng hnh tng gin d, nh
nhng. chnh l cm thc thm m ca bi th.
7. V bi 7
Bi th ra i trong mt ln Ba-s leo ln ni thm chnh in cha Riu-sa-kuji. Ting ve l thanh, l vt. Nhng trong cnh u tch, vng lng ca chiu t, khi tt
c u im ng ht li c th nghe c ting ve rn r nh nhim vo, nh thm vo .
Lin h c o, k l m khng h khoa trng.
8. V bi 8
Bi th ny vit -sa-ka (nm 1694). y l bi th t th ca ng. Trc , ng
thy mnh yu lm ri, nh mt cnh chim sp sa bay khut vo chn tri v tn.
Nhng c cuc i Ba- S l cuc i lang thang phiu bng, lng du. V th ngay c
khi sp t gi ci i, ng vn cn lu luyn lm, vn cn mun tip tc cuc i - i
bng hn mnh. V ta li nh thy hn Ba- S lang thang trn khp nhng cnh ng
hoang vu.

Lu Hong Hc
(Hong Hc lu)
Thi Hiu

114

I. Kin thc c bn
Hong Hc Lu l cm xc ca con ngi khi i din vi ci p, l ni su kt ng
v hoi c hay v nh qu hng, xc nh mt ci g tht r rng trong Hong
Hc Lu qu l rt kh. Phi chng v th m ngi ta u cho rng Hong Hc lu p
v hay bi n gi ln mt s ng ngng, mt ni bng khung, mt ni nh, mt ni bun
trong tro mng lung v mi lng su.
II. Rn k nng
1. Nhan bi th l Lu Hong Hc nhng ngoi s xc nh v tr ca lu Hong
Lc ni y, cn li ton bi khng ni g v lu c. Dng m nh th mun ni
n y l chuyn quan h gia ngi xa vi ngi nay, gia thi gian qu vng v
khng gian m rng, gia h vi thc, gia cnh vi tnh,
2. Tt c cnh- cnh xa v nay, cnh xa v gn, cnh thc v h, cnh no cng
p. Th nhng tt c cnh li n khin ngi bun (s nhn su). Bi dng nh i din
vi ci p hon m ca thin nhin, ca ngh thut, ca cuc i, ca tnh ngi ta
bng bng khung nhn ra hnh nh mnh cha tht vn ton, hnh nh mnh ang
khuyt thiu mt iu g gip ta c trn y. Phi chng v th ta bun v cha
xng ng vi nhng iu tt p hon m ngoi kia.
3. Qu ng thc bi th c 56 ch th 55 ch u l bc chun b cho mt ch
su u xung, kt ng trong tm. Ch su n nh l mt s tt yu nhng khng
phi n c t ri xung mt cch v duyn. N l kt qu ca mt qu trnh soi ngm,
suy ngh, lin tng v ti t trong lng ca con ngi. Con ngi c n ng gia ci ni
m vn ni ting vi nhng ln li bit th du th no cng kh c th vui. Khng
nhng th, cnh vt, khng gian, thi gian, v c ci tnh cnh c bit ca nh th
na (khch li hng) cng khng c ci l g ngn c s xut hin ca ch su. Ch su
trong cu th cui khng phi l mt s xut hin bt ng nhng n chnh l git su lm
cho c bt su kia trn ra tt c v vng vn mun ni.

Ni on ca ngi phng khu


(Khu on)
Vng Xng Linh

I. Kin thc c bn
Th ng c nhiu kit tc v ti chin tranh. Tuy khng ni trc tip n s tn
khc ca chin tranh, nhng t ni su bit hn ca ngi thiu ph phng khu, bi th
ct ln ting ni cm ght on hn i vi chin tranh.Vi mt bi th nh Khu on th
hng trm mi tn phn chin t cn phi chi thua xa.
II. Rn k nng
1. im c o ca Khu on l cu t. Vi ch bn cu v vn vn trong 28 ch,
Vng Xng Linh vn th hin c qu trnh chuyn bin tm trng ca ngi khu ph.
115

Tm trng y t bt tri su (v t) sang hi (hi tic v hi hn). Ci bn l ca qu


trnh chuyn bin tm trng y l cu : Liu l mu ca ma xun v tui tr. N
cng li l mu ca s bit li. Nhn v mnh, c gi thy tui tr ang b tri i. Cn
nhn v pha chinh ph th mt m thm thm. Hon cnh y qu thc khng th khng
khin cho ngi thiu ph su hn, xt thng.
2. Nh trn ni, mu dng liu va l mu ca ma xun, ca tui tr, va l mu li
bit, tm trng ngi khu ph lp tc i thay ngay : t v t, nng bt u hi hn v
chng i tm kim tc huv; t hi hn, nng chuyn sang on thn ci n phong
hu, on ght chin tranh phi ngha.
3. Vi ch 28 ch, Khu on xng ng c coi l bi th tiu biu cho tinh thn phn
i chin tranh phi ngha ca con ngi thi ng. c Khu On ta khng thy ni n
chin tranh nhng ta li c th cm nhn thy rt r chin tranh, chin tranh ang n
mn cuc sng con ngi. N khng nhng chn vi tui tr ca c nhng ngi ang
ng trc hn tn mi n m cn chn vi c nhng ngi v, ngi m, ang mong
ngng ni qu hng, x x. Khng ch th, chin tranh cn lm mt i s lc quan yu
i v nim tin yu phi phi vo cuc sng, Vi nhng iu nh th th ng l d
khng trc tip ni ra nhng bi th vn sc si tinh thn phn i chin tranh.
Khe chim ku

(iu minh gin)


Vng Duy

I. Kin thc c bn
1. Vng Duy (701 - 761) t l Ma Ct, qu t K, Thi Nguyn (nay thuc tnh Sn
Ty). Sut i lm quan nhng ng thng sng n dt. Sng tn o Pht, th ng mang
m v Thin. Cho nn, ng cn c mnh danh l "thi Pht".
2. Vi hn 400 bi hin cn li, th Vng Duy mang phong cch trang nh v bnh
m. Th ng cng gn gi vi mi ngi bi n l nhng bc tranh p ca thin nhin.
3. Bi th iu minh gin l mt tc phm tiu biu ca Vng Duy. N th hin s
bnh yn ca tm hn trong khung cnh thin nhin tnh lng.
II. Rn k nng
1. Cy qu cnh l sum su nhng hoa th rt nh. Nhng nh th li cm nhn c c
hoa qu rng. Chi tit y cho thy khng gian ca bui m v cng yn tnh. ng thi
n cng cho thy s tinh t, bnh yu, tnh lng trong tm hn thi nhn.
2. Mi quan h gia ci ng v tnh trong bi th :
Hoa qu rt nh vy m vn nghe ting rng. Trng ln khng ting m li lm cho
chim ni git mnh. Tt c l v m rt lng v tm hn con ngi cng lng. Ci
tnh ca m y li c cm nhn qua ci ng ca nhng m thanh kh khng.
Sau vi ting ku tha tht ca sn iu m li cng tnh lng. Ci tnh lng ca
116

m v ca lng ngi.
3. C th lt t bi th bng mt cu nh sau :
Trong iu minh gin, Vng Duy ly ci ng kh khng ca m th hin ci
tnh lng trong tro ca tm hn con ngi.
Bi 18

Cc hnh thc kt cu ca vn bn thuyt minh


I. Kin thc c bn
1. Vn bn thuyt minh nhm gii thiu, trnh by chnh xc, khch quan v cu to,
tnh cht, quan h, gi tr, ca mt s vt, hin tng, mt vn no . C nhiu loi
vn bn thuyt minh.
2. Vn bn thuyt minh c th c nhiu loi hnh thc kt cu khc nhau :
- Kt cu theo trnh t thi gian : trnh by s vt theo qu trnh hnh thnh, vn
ng v pht trin.
- Kt cu theo trnh t khng gian : trnh by s vt theo t chc vn c ca n (bn
trn - bn di, bn trong - bn ngoi, hoc theo trnh t quan st,).
- Kt cu theo trnh t lgic : trnh by s vt theo cc mi quan h khc nhau
(nguyn nhn - kt qu, chung - ring, lit k cc mt, cc phng din,).
- Kt cu theo trnh t hn hp : trnh by s vt vi s kt hp nhiu trnh t khc
nhau.
II. Rn k nng
1. Hnh thc kt cu ca vn bn Hi thi cm thi ng Vn :
a) i tng v mc ch thuyt minh :
- i tng : Hi thi cm thi ng Vn.
- Mc ch : nhm gii thiu cho ngi c v thi gian, a im v din bin ca
hi thi cm thi v ngha vn ho ca n trong i sng tinh thn ca ngi lao ng
vng ng bng Bc B.
b) Cc chnh ca vn bn :
- Thi gian, a im din ra l hi.
- Din bin l hi :
+ Thi nu cm : lm th tc bt u cuc thi, ly la trn ngn cy chui, nu cm.
+ Chm thi : cc tiu chun chm thi, cch chm m bo chnh xc, cng bng.
- ngha vn ho ca l hi i vi i sng tinh thn ca ngi dn lao ng.
2. Hnh thc kt cu ca vn bn Bi Phc Trch :
a) i tng v mc ch thuyt minh :
117

- i tng : bi Phc Trch - mt loi tri cy ni ting H Tnh.


- Mc ch : gip ngi c hnh dung, cm nhn c c im (hnh dng, mu
sc, hng v hp dn, gi tr b dng) ca bi Phc Trch.
b) Cc chnh ca vn bn :
- V hnh dng bn ngoi ca bi Phc Trch.
- V hng v c sc ca bi Phc Trch.
- V s hp dn v b dng ca bi Phc Trch.
- Danh ting ca bi Phc Trch.
3. V cch sp xp ca hai vn bn Hi thi cm thi ng Vn v Bi Phc Trch.
- Vn bn Hi thi cm thi ng Vn t chc kt cu theo trnh t thi gian, xen
ln li k v li t.
- Vn bn Bi Phc Trch t chc kt cu theo trnh t quan h khng gian (t ngoi
vo trong), trnh t quan h lgic (cc phng din khc nhau ca qu bi : hnh dng,
mu sc, hng v, gi tr b dng) v trnh t quan h nhn qu (gia th nht, th
hai v th ba ; gia th ba v th t).
4. Nu cn thuyt minh bi T lng (Thut hoi) ca Phm Ng Lo, c th t chc kt
cu nh sau :
- Gii thiu khi qut v tc gi Phm Ng Lo v bi th T lng.
- Thuyt minh v gi tr ni dung v ngh thut ca bi th :
+ Gi tr ni dung ca bi th.
+ Gi tr ngh thut ca bi th.
Ch : C th thuyt minh gi tr ngh thut ca bi th trc ri mi thuyt minh gi
tr ni dung hoc an xen.
- Khng nh v gi tr ca bi th.
5. Nu phi thuyt minh mt di tch, mt thng cnh ca t nc, c th gii thiu
da theo gi sau :
- Gii thiu chung v di tch hoc thng cnh : tn gi, gi tr ni bt,
- Thuyt minh c th v c im, gi tr cc mt ca di tch hoc thng cnh :
v tr, quang cnh, s tch, c im v gi tr tiu biu,
C th thuyt minh theo trnh t thi gian, khng gian, quan h lgic, hoc phi
hp mt cch linh hot, t nhin cc trnh t kt cu.
- Khng nh, nhn mnh v c im cng nh gi tr ca i tng thuyt
minh.

Lp dn bi vn thuyt minh
118

I. Kin thc c bn
1. Lp dn l mt k nng rt quan trng khi to lp vn bn. Dn ca bi vn thng
theo b cc ba phn (M bi, Thn bi v Kt bi). Dn ca bi vn thuyt minh cng
vy.
2. Phn m bi v kt bi ca bi vn thuyt minh c nhng im cn phn bit vi
phn m bi v kt bi ca bi vn t s :
- M bi : bi vn t s, phn m bi l thut li m u cu chuyn hoc gii
thiu, dn dt vo cu chuyn. bi vn thuyt minh, phn m bi gii thiu chung v
i tng thuyt minh, ngi c bit c ni dung s c nm bt trong phn thn
bi (phn m bi phi nu ra c ti thuyt minh).
- Kt bi : bi vn t s, kt bi thng l s kt thc ca cu chuyn, nhn nh
v ngha ca cu chuyn. bi vn thuyt minh, nhn mnh v i tng thuyt
minh, to n tng cho ngi c v i tng va thuyt minh.
3. Trong phn thn bi, cc ca bi vn thuyt minh c th c sp xp theo cc
trnh t : thi gian, khng gian, lgic, trnh t nhn thc, hoc l hn hp ca cc quan
h min sao ph hp vi i tng thuyt minh, t c mc ch thuyt minh.
II. Rn k nng
1. Khi lp dn cho bi vn thuyt minh, cn ch cc bc nh sau :
(1) Xc nh ti : Thuyt minh v i tng no ?
(2) Xy dng dn :
- M bi :
+ Nu ti thuyt minh.
+ Dn dt, to ra s ch ca ngi c v ni dung thuyt minh.
- Thn bi :
+ Tm , chn : Cn trin khai nhng no thuyt minh v i t ng gii
thiu (cung cp nhng thng tin, tri thc g) ?
+ Sp xp : Cn trnh by cc theo trnh t no cho ph hp vi i t ng thuyt
minh, t c mc ch thuyt minh, gip ngi tip nhn d dng nm c ni dung
thuyt minh ?
- Kt bi : Nhn li ti thuyt minh v t m n tng cho ngi tip nhn v i tng va thuyt minh.
2. Xy dng dn cho bi vn thuyt minh gii thiu mt tc gi vn hc :
(1) M bi : Gii thiu khi qut v tc gi la chn thuyt minh (h tn, tui, qu
qun,).
(2) Thn bi :
119

- Cuc i v s nghip vn hc :
+ Hon cnh xut thn, truyn thng gia nh, hc vn, ng i,
+ Cc chng ng sng tc v nhng tc phm chnh.
- Phong cch ngh thut :
+ Nhng c im ni bt v ni dung trong sng tc ca tc gi y.
+ Nhng c sc ngh thut m tc gi y th hin trong tc phm ca mnh.
(3) Kt bi :
- Khng nh v v tr ca tc gi va thuyt minh.
- Nu suy ngh, cm nhn v cuc i, s nghip vn chng ca tc gi va thuyt
minh,
3. Xy dng dn cho bi vn thuyt minh gii thiu mt tm gng hc tt.
(1) M bi : Gii thiu chung v gng hc tt (l ai ? u ?... ).
(2) Thn bi :
- Hon cnh gia nh, mi trng hc tp,
- Qu trnh phn u trong hc tp.
- Nhng kt qu hc tp tt.

(3) Kt bi :
- Khng nh v tm gng hc tp.
- Suy ngh v bi hc rt ra cho bn thn v cho mi ngi.
4. Xy dng dn cho bi vn thuyt minh gii thiu mt phong tro ca trng (hoc
ca lp).
(1) M bi : Gii thiu chung v phong tro (L phong tro g, trong lnh vc hot
ng no, din ra u ?).
(2) Thn bi :
- Phong tro c pht ng, hng ng ra sao ?
- Din bin ca phong tro.
- Nhng kt qu cho thy s thnh cng, hiu qu ca phong tro.

(3) Kt bi : ngha ca phong tro.


5. Xy dng dn cho bi vn thuyt minh v mt quy trnh sn xut (hoc cc bc
ca mt qu trnh hc tp).
(1) M bi : Gii thiu chung v quy trnh sn xut (hoc cc bc ca mt qu trnh
hc tp).
120

(2) Thn bi :
- M t quy trnh sn xut (hoc cc bc ca mt qu trnh hc tp) : bt u nh
th no, din bin qua cc cng on (cc bc, cc giai on, cc qu trnh,) ra sao ?
- Sn phm ca quy trnh sn xut(hoc kt qu ca mt qu trnh hc tp) l g,
cht lng, gi tr ra sao ?

(3) Kt bi : Nhn xt v quy trnh sn xut (hay cc bc ca mt qu trnh hc tp).

121

mc lc
1
2

3
4

5
6

7
8
9

10

11
12

13

14

122

Tng quan vn hc Vit Nam


Hot ng giao tip bng ngn ng
Khi qut vn hc dn gian Vit Nam
Hot ng giao tip bng ngn ng (tip
theo)
Vn bn
Chin thng Mtao Mxy
Vn bn (tip theo)
Truyn An Dng Vng v M Chu Trng Thu
Lp dn bi vn t s
Uy-lt-x tr v
Ra-ma buc ti
Chn s vic, chi tit tiu biu trong bi
vn t s
Tm Cm
Miu t v biu cm trong vn t s
Tam i con g
Nhng n phi bng hai my
Ca dao than thn, yu thng, tnh
ngha
c im ca ngn ng ni v ngn ng
vit
Ca dao hi hc
Li tin dn
Luyn tp vit on vn t s
n tp vn hc dn gian Vit Nam
Khi qut vn hc Vit Nam t th k X
n ht th k XIX
Phong cch ngn ng sinh hot
T lng
Cnh ngy h
Tm tt vn bn t s
Nhn
c "Tiu Thanh k"
Phong cch ngn ng sinh hot (tip theo)

15

16
17

18

Vn nc
C bnh bo mi ngi
Hng tr v
Ti lu Hong Hc tin Mnh Ho Nhin i
Qung Lng
Thc hnh php tu t n d v hon s
Cm xc ma thu
Trnh by mt vn
Lp k hoch c nhn
Th hai-c ca Ba-s
Lu Hong Hc
Ni oan ca ngi phng khu
Khe chim ku
Cc hnh thc kt cu ca vn bn
thuyt minh
Lp dn bi vn thuyt minh

123

hc tt ng vn 10 (tp 1)
tr sn - an min - l hun
_______________________
Nh xut bn i hc quc gia tp. h ch minh
03 Cng trng Quc t, Qun 3 TP. H Ch Minh
T: 8239 170 8239 171; Fax: 8239 172
Email: VNUHP@Fmail.vnn.vn
*****
Chu trch nhim xut bn
PGS, TS. nguyn Quang in
Bin tp ni dung
Trnh by ba
Sa bn in

_________________________________________
In ln th nht... cun (kh 17 cm x 24 cm) ti X nghip in....
Giy php xut bn s: cp ngy..... thng...... nm 2006
In xong v np lu chiu qu III nm 2006.

124

You might also like