PLAN WYKŁADU

KRUCHE PĘKANIE STALI

KONSTRUKCJE METALOWE DOBÓR STALI NA KONSTRUKCJE

PODSTAWY METODY STANÓW GRANICZNYCH
POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE - MATERIAŁY
Kruche pękanie stali BIBLIOGRAFIA

Dobór stali na konstrukcje budowlane

Podstawy metody stanów granicznych
Połączenia śrubowe i nitowe - materiały

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 1 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 2

KRUCHE PĘKANIE STALI KRUCHE PĘKANIE STALI

Stal może ulegać zniszczeniu plastycznemu lub kruchemu

w zależności od warunków, w których następuje zniszczenie.
Kruche pękniecie jest jednym z najpoważniejszych niebezpieczeństw
zagrażających stalowym konstrukcjom, szczególnie spawanym,
w trakcie eksploatacji.
Kruche pękanie rozwija się w materiale bez lub przy względnie
małych odkształceniach plastycznych, nagle, bez wcześniejszych
oznak, często przy niskim poziomie naprężeń eksploatacyjnych,
za to wysokim poziomie naprężeń własnych.

Przełamanie statku w wyniku kruchego pęknięcia

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 3 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 4

KRUCHE PĘKANIE STALI KRUCHE PĘKANIE STALI

Kruche pękanie stali może mieć miejsce gdy jednocześnie:

- istnieje tzw. karb, im silniejszy jest wpływ karbu, tym naprężenia
przy których powstają kruche pęknięcia, mogą być mniejsze,
- w obszarze karbu działają odpowiednio duże naprężenia
rozciągające, skierowane prostopadle do powierzchni przekroju
narażonego na pękniecie,
- zapoczątkowaniu i rozwijaniu się kruchego pęknięcia sprzyja
temperatura niższa od tzw. „temperatury kruchości Tk”.

Pęknięcie kruche mostu

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 5 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 6

 KRUCHE PĘKANIE STALI KRUCHE PĘKANIE STALI

Wraz z obniżeniem temperatury wzrasta granica plastyczności, maleje

zaś wydłużenie A. W pewniej temperaturze granica plastyczności fy (Re)
osiąga wartość równą wytrzymałości na rozciąganie fu (Rm).
Temperaturę tą nazywamy temperaturą kruchości Tk.

Wpływ karbu na wytrzymałość i wydłużenia próbki.

Wpływ temperatury
na właściwości stali.

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 7 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 8

KRUCHE PĘKANIE STALI DOBÓR STALI NA KONSTRUKCJE

Ryzyko kruchego pęknięcia wzrasta gdy:
- wzrasta poziom naprężeń (zwłaszcza trójosiowy)
- w elemencie występują naprężenia własne (np. spawalnicze)
- w elemencie występują obszary koncentracji naprężeń wokół wad
spoin i w SWC (np. mikropękniecia).
- element stalowy jest gruby
- nastąpił zgniot na zimno
- stal jest nieuspokojona
Wzrost zawartości węgla obniża odporność na kruche pękanie
(zwiększenie o 0,01% C przesuwa Tk o 1-2 oC).
Dodatki stopowe Cr, Co, Mo i Si powyżej 0,4% pogarszają odporność
na kruche pękanie.
Odporność na kruche pękanie zwiększa domieszka do 2% Mn oraz Ti
i Ni.
Dokonując doboru stali do wykonania konstrukcji, należy brać pod
uwagę:
- kształtowanie elementów (ich schematy statyczne, przekroje,
połączenia, stateczność miejscową i ogólną, przemieszczenia),
- stan naprężeń (rodzaj - rozciąganie, ściskanie; wartość,
koncentracja),
- zachowanie materiałów pod wpływem obciążeń statycznych,
dynamicznych, udarowych, zmęczeniowych itd.,
- zachowanie materiałów w podwyższonej lub obniżonej
temperaturze,

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 9 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 10

DOBÓR STALI NA KONSTRUKCJE DOBÓR STALI NA KONSTRUKCJE

- technologię wytwarzanie (spawalność stali, łatwość obróbki, W procesie wymiarowania w doborze kształtowników i blach należy
wiercenia otworów, gięcia), kierować się następującymi wytycznymi:
- odporność na korozję, ścieranie (np. szyny belek podsuwnicowych, - nie stosować wyrobów nie objętych programem walcowania,
zasobniki na materiały sypkie),
- koszt materiału - wymiary części z blach tak dobrać, aby w sposób najbardziej
efektywny wykorzystać arkusze blach,

- w jednym elemencie konstrukcyjnym nie stosować części

o wymiarach trudnych do rozróżnienia, a w szczególności:
- kątowników o ramionach jednakowej szerokości, lecz różniących
się grubością mniej niż 3 mm (np. L 60x60x6 i L 60x60x9),
- dwuteowników i ceowników tej samej wysokości lecz różniących
się grubością pasów lub środników (np. HEA 200 i HEB 200),
- części z blach uniwersalnych lub grubych tej samej szerokości,
lecz różniących się grubością mniej niż 3 mm,
09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 11 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 12
 DOBÓR STALI NA KONSTRUKCJE PODTAWY METODY STANÓW GRANICZNYCH

- w jednym elemencie konstrukcyjnym nie stosować części z blach Wymiarowanie konstrukcji stalowych przeprowadzamy wg
lub kształtowników o jednakowych wymiarach, lecz wykonanych z METODY STANÓW GRANICZNYCH.
różnych gatunków stali (np. S235 i S355),
Wyróżniamy:
- zważać aby długości poszczególnych części nie przekraczały
długości handlowych poszczególnych asortymentów, - stan graniczny nośności (SGN),

- w elementach złożonych, w szczególności kratowych, ograniczać Ed ≤ Rd

liczbę różnych kształtowników; w zwykłych kratownicach
wykonywanych jednostkowo, stosować nie więcej niż 5 - 6 różnych - stan graniczny użytkowania (SGU)
kształtowników.
Ek ≤ Ck
gdzie:
E – efekty działania obciążeń (siły, momenty, przemieszczenia),
Rd – wartość obliczeniowa nośności,
Ck – wartość graniczna parametru SGU.

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 13 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 14

PODTAWY METODY STANÓW GRANICZNYCH PODTAWY METODY STANÓW GRANICZNYCH

STAN GRANICZNY NOŚNOŚCI: STAN GRANICZNY UŻYTKOWANIA:

- kombinacja podstawowa - kombinacja podstawowa

m n m n
Ed = ∑ γ G , j ⋅ Gk , j "+ "γ p ⋅ P "+ "γ Q ,1 ⋅ Qk ,1 "+ " ∑ γ Q ,i ⋅ψ 0,i ⋅ Qk ,i Ek = ∑ Gk , j "+ " P "+ "Qk ,1 "+ " ∑ψ 0,i ⋅ Qk ,i
j ≥1 i >1 j ≥1 i >1

gdzie: gdzie:
Gk,j , P , Qk,i – wartości charakterystyczne obciążeń stałych, od sprężania i zmiennych, Gk,j , P , Qk,i – wartości charakterystyczne obciążeń stałych, od sprężania i zmiennych,
γG,j , γp , γQ,i – współczynniki obciążeń stałych, od sprężania i zmiennych, Ψ0,i – współczynniki jednoczesności obciążeń zmiennych.
Ψ0,i – współczynniki jednoczesności obciążeń zmiennych.

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 15 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 16

PODTAWY METODY STANÓW GRANICZNYCH POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

W metodzie stanów granicznych dla danej kombinacji obciążeń Podział połączeń trzpieniowych:
przeprowadza się sprawdzenie nośności na trzech poziomach:
- ROZBIERALNE – łączone elementy można rozdzielić bez
- wytrzymałości materiału w najbardziej wytężonym konieczności zniszczenia łączników:
punkcie przekroju, np - śrubowe,
fy - sworzniowe,
σ≤ - na wkręty samowiercące,
γ M ,2
- na wkręty samogwintujące,
- nośności przekroju poprzecznego elementu, np
- NIEROZBIERALNE – łączone elementy można rozdzielić po
N Ed wcześniejszym zniszczeniu łączników:
≤1
N t , Rd - nitowe,
- nośności elementu konstrukcyjnego, np - na kołki wstrzeliwane,
- na gwoździe (kołki) wstrzeliwane
- na nity jednostronne

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 17 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 18

 POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Podział połączeń trzpieniowych (z uwagi na sposób obciążenia): Połączenie nitowe:

- ZAKŁADKOWE - obciążenie działa prostopadle do osi łącznika
(śrubowe, nitowe, sworzniowe),
- DOCZOŁOWE - obciążenie działa równolegle do osi łącznika
(śrubowe).
Źródło www.wikipedia.org

Źródło [2]
Źródło [1]
Połączenie zakładkowe Połączenie doczołowe

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 19 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 20

POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Połączenie sworzniowe: Połączenie śrubowe:

Źródło [7]

Źródło [1]
Źródło [1] Źródło [7]

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 21 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 22

POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Zalety połączeń trzpieniowych: Rodzaje nitów:

- mogą być wykonane w każdych warunkach atmosferycznych,
- mogą być wykonane przez pracowników nie mających wysokich
kwalifikacji,
- mogą łączyć elementy z różnych gatunków stali, a nawet różnych
Źródło [2]

metali

Wady połączeń trzpieniowych: Stal stosowana do produkcji nitów:

- większe zużycie stali (osłabienie przekroju otworami, dodatkowe
blachy węzłowe),
- brak możliwości odnowy powłok antykorozyjnych między
elementami połączonymi

Obecnie powszechnie stosuje się połączenia spawane jako złącza

Źródło [2]

warsztatowe i połączenia śrubowe jako montażowe.

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 23 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 24

 POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Długość trzpienia nita: Proces nitowania:

l = 1,12 ⋅ ∑ g + 1, 4 ⋅ d rozgrzanie nita

do temperatury tzw.
„pomarańczowego żaru”
gdzie: (900 – 1100o C)
g - grubość łączonych elementów
d - średnica otworu
Wprowadzenie gorącego nita
do otworu

Uformowanie (zakucie) drugiego Źródło www.wikipedia.org

łba (młot lub niciarka)

Źródło [2]

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 25 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 26

POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Śruby zwykłe: Śruby pasowane:

Źródło [2]

Śruby pasowane stosuje się przy naprawie połączeń nitowanych

(wymiana nitów na śruby pasowane).

Źródło [2]

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 27 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 28

POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Śruby rzymskie (nakrętki napinające): Śruby fundamentowe

Śruby fundamentowe
Źródło [3]
stosuje się przy kotwieniu
Nakrętki napinające stosuje się przy sprężaniu cięgien. np. słupów w stopach
Źródło [3]
fundamentowych.
09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 29 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 30
 POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Inne łączniki trzpieniowe: Podkładki okrągłe:

Źródło [4]
a) nit jednostronny
b) blachowkręt
c) wkręt samogwintujący
d) wkręt samowiercący

Źródło [1]
e) kołek wstrzeliwany

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 31 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 32

POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Podkładki klinowe: Funkcja podkładek w połączeniach trzpieniowych:

- ochrona powłoki antykorozyjnej przed jej zdarciem podczas ruchu
obrotowego nakrętki, ściskającej elementy łączone z coraz większą
siłą w końcowej fazie dokręcania,
- zmniejszenie oporów tarcia obracającej się nakrętki (podkładka jest
bardziej gładka niż element łączony),
- rozłożenie nacisku nakrętki na większą powierzchnię.
Podkładki klinowe stosuje
się przy połączeniach
śrubowych kształtowników
z nachyloną stopką
Rowki na spodniej stronie
podkładek służą do ich
Źródło [1]

identyfikacji.

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 33 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 34

POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Klasy wykonania śrub: Stale stosowane do wyrobu śrub zwykłych:

- zgrubne (C) - stosowane do łączenia elementów drugorzędnych - St4
- średnio dokładne (B) - podstawowa klasa śrub stosowana w - St5
budownictwie - 35
- dokładne (A) - klasa stosowana w śrubach pasowanych - 45

Stale stosowane do wyrobu śrub sprężających:

- stale węglowe
- 45
- 45Y
- stale stopowe
- 40H (chromowa)
- 30HGS (chromowo-manganowo-krzemowa)
- 35HGS (chromowo-manganowo-krzemowa)

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 35 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 36

 POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE

Klasy śrub i nakrętek: Klasy śrub i nakrętek:

np.:

Śruba 4.6
Źródło [2]

fub=400 MPa fyb / fub =0,6

fyb = 0,6 fub = 240 MPa

Nakrętka 4 fu=400 MPa

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 37 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 38

POŁĄCZENIA TRZPIENIOWE BIBLIOGRAFIA

Średnice śrub stosowanych w budownictwie
(M oznacza gwint metryczny a liczba średnicę śruby d w mm):
(M5) ; (M6) ; (M8) ; (M10) ; (M12) ; M16 ; M20 ; M24 ; M30 ; M36 ;
M36 ; M42 ; M48 ...
Śruby w nawiasie nie powinny być stosowane w konstrukcjach
nośnych.
1. Rykaluk K. „Konstrukcje stalowe. Podstawy i elementy” DWE, Wrocław 2001
2. Łubiński M., Filipowicz A., Żółtowski W. „Konstrukcje metalowe. Część I”
Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2006
3. Żmuda J. „Podstawy projektowania konstrukcji metalowych” Wydawnictwo Arkady,
Warszawa 1997
4. Biegus A. „Stalowe budynki halowe” Wydawnictwa Arkady Warszawa 2007.
5. PN-EN 1993-1-8:2006 „Eurokod 3:Projektowanie konstrukcji stalowych. Część 1-8:
Projektowanie węzłów”
6. Bogucki W., Żyburtowicz M. „Tablice do projektowania konstrukcji metalowych”
Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2007
7. Materiały dydaktyczne ESDEP

09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 39 09-10-28 Konstrukcje metalowe - Wykład 4 40