Juliusz Verne

Z ziemi na ksiyc,
podr odbyta w 87 godzinach
41 ilustracji Henri'ego de Montauta
Tygodnik Ruch Literacki 1875

SPIS TRECI
Rozdzia I........................................................................................................................................................................4
Gun-Club....................................................................................................................................................................4
Rozdzia II.......................................................................................................................................................................8
Jak wiadomo mia udzieli prezydent Barbicane?..................................................................................................8
Rozdzia III....................................................................................................................................................................12
Wraenie projektu Barbicanea................................................................................................................................12
Rozdzia Iv....................................................................................................................................................................15
Odpowied obserwatorium z Cambridge.................................................................................................................15
Rozdzia v......................................................................................................................................................................18
Gadka o ksiycu......................................................................................................................................................18
Rozdzia vI....................................................................................................................................................................21
Rozdzia VII..................................................................................................................................................................24
Kwestya kuli.............................................................................................................................................................24
Rozdzia VIII.................................................................................................................................................................29
Kwestya armaty........................................................................................................................................................29
Rozdzia IX...................................................................................................................................................................33
Kwestya prochu........................................................................................................................................................33
Rozdzia X.....................................................................................................................................................................37
Jeden nieprzyjaciel na dwadziecia pi milionw przyjaci.................................................................................37
Rozdzia XI...................................................................................................................................................................41
Floryda i Texas.........................................................................................................................................................41
Rozdzia XII..................................................................................................................................................................45
Urbi et orbi...............................................................................................................................................................45
Rozdzia XIII.................................................................................................................................................................49
Stones Hill...............................................................................................................................................................49
Rozdzia XIV................................................................................................................................................................53
Rydel i kielnia...........................................................................................................................................................53
Rozdzia XV..................................................................................................................................................................56
wito lania..............................................................................................................................................................56
Rozdzia XVI................................................................................................................................................................59
Kolumbiada..............................................................................................................................................................59
Rozdzia XVII...............................................................................................................................................................62
Depesza telegraficzna...............................................................................................................................................62
Rozdzia XVIII..............................................................................................................................................................63
Podrnik okrtu Atlanta......................................................................................................................................63
Rozdzia XIX................................................................................................................................................................68
Mityng......................................................................................................................................................................68
Rozdzia XX..................................................................................................................................................................73
Atak i obrona............................................................................................................................................................73
Rozdzia XXI................................................................................................................................................................78
Jak zaatwia Francuz spraw....................................................................................................................................78
Rozdzia XXII...............................................................................................................................................................83
Nowy obywatel Stanw Zjednoczonych..................................................................................................................83
Rozdzia XXIII..............................................................................................................................................................86
Kula wagonem..........................................................................................................................................................86
Rozdzia XXIV..............................................................................................................................................................90
Telescope des montagnes Rocheuses.......................................................................................................................90
Rozdzia XXV...............................................................................................................................................................93
Ostatnie szczegy....................................................................................................................................................93
Rozdzia XXVI..............................................................................................................................................................96
Wystrza....................................................................................................................................................................96
Rozdzia XXVII............................................................................................................................................................99
Skutki wystrzau.......................................................................................................................................................99
Rozdzia XXVIII.........................................................................................................................................................102
Nowy paneta..........................................................................................................................................................102

Palm pierwszestwa w powieciopisarstwie francuskim, jakkolwiek wielkim jest talent pani

George Sand, lub p. Andr Leo, bezwarunkowo przyznano dzi panu Jules Verne. Temi sowy
koczy rzecz sw o Vernem korespondent paryzki do Kosw w jednym z ostatnich numerw
tyche. Istotnie Verne jest dzisiaj twrc nowego rodzaju powieci: naukowej. Umie on wple w
zajmujc intryg, ktra nie stanowi u niego celu, ale rodek do tego, sposobem prawdziwie
oryginalnym i powabnym, olbrzymie zasoby wiedzy spopularyzowanej. Kada ksika Vernego
jest przeto zarazem powieci i encyklopedy nauk cisych. Utwory jego w tej chwili
rozchwytywane s w Paryu. Rzecz, ktr podajemy w przekadzie, uwieczona zostaa przez
akademi paryzk i w bardzo krtkim czasie doczekaa si 14 wyda, tak jest rozchwytywan,
podobnie jak inna ksika jego: Le tour du monde en 80 jours, znana u nas z przekadu
warszawskiego J. Grajnerta, a ktr obecnie Adolf dEnnery wprowadzi na scen.
Tygodnik Ruch Literacki, 1875

Rozdzia I
Gun-Club.

Podczas ostatniej wojny w Stanach Zjednoczonych, utworzy si nowy, bardzo wpywowy klub
w miecie Baltimore (Maryland). Wiadomo, z jak energi rozpowszechniy si usposobienia
militarne wrd tego ludu marynarzy, kupcw i mechanikw. Zwyczajni negocyanci opuszczali
swe kantory, aeby zaimprowizowa si nazajutrz kapitanami, pukownikami lub generaami, nie
przeszedszy wcale szkoy aplikacyjnej w West-Point. Zrwnali si oni od razu w sztuce wojennej z
weteranami staego ldu, i jako tacy odnosili zwyciztwa, szafujc hojnie kulami armatniemi,
milionami dolarw i ludzi.
Szczeglnie jednak przewyszyli oni Europejczykw w sztuce rzucania pociskw. Bro ich nie
zdobya wyszego stopnia udoskonalenia, ale posiadaa bezprzykadne dotd rozmiary, a ztd i
donioso, niepraktykowan dotd. W strzelaniu po linii prostej i pochyej, z przodu, z bokw i z
tyu, Anglicy, Francuzi i Niemcy nie maj nic do nauczenia si od nich; ale dziaa ich, modzierze i
granatniki s ledwo kieszonkowymi rewolwerami wobec olbrzymich machin artyleryi
amerykaskiej.
Nie powinno to dziwi nikogo. Jankiesi, najpierwsi mechanicy wiata, s inynierami,
podobnie jak Wosi muzykami, a Niemcy metafizykami z urodzenia. Nic przeto w tem dziwnego,
i do swej balistyki potrafili wnie swj dowcip nieustraszony. Ztd to owe dziaa gigantyczne, o
wiele mniej uyteczne od maszyn do szycia, ale zarwno podziwienia godne, a daleko wicej
podziwu wzbudzajce. Znane s cuda Parrotta, Dahlgreena, Rodmana. Armstrongi, Pallisery i
Treuille de Beaulieu pokornie skoni si musz przed swymi kolegami z za morza.
Tak wic w czasie owego potnego zapasu Pnocy z Poudniem, artylerzyci grali gwn
rol; dzienniki Unii wysawiay ich wynalazki z entuzyazmem, i nie byo tak zacofanego kupca, nie
byo tak naiwnego booby,1 ktryby nie ama sobie gowy nad najdziwaczniejszymi modelami
broni.
Gdy Amerykanin ma jak myl, szuka drugiego, z kimby si ni podzieli. Gdy jest ich trzech,
wybieraj prezesa i dwch sekretarzy. Czwartego mianuj archiwist i biro urzduje! Gdy si
ich zbierze piciu, zwouj walne zgromadzenie, i klub ukonstytuowany! Tak stao si i w
Baltimore. Pierwszy, ktry wynalaz nowe dziao, poczy si drugim, ktry je ula, i z trzecim,
ktry je przewierci. To by zawizek Gun-Klubu, czyli klubu armatniego. Miesic po swem
uformowaniu liczy on 1830 czonkw rzeczywistych i 30,565 czonkw korespondentw.
Warunek sine qua non naoono na kadego, ktry mia wstpi do zwizku; warunek
wymylenia albo przynajmniej ulepszenia jakiego dziaa; w braku tego, jakiejkolwiek broni
palnej. Aby jednak nic nie utai, powiemy, e wynalazcy rewolwerw pitnastostrzaowych,
karabinw prostopadych i zwyczajnych pistoletw, nie cieszyli si wielkiem poszanowaniem.
Artylerzyci growali nad nimi w kadej okolicznoci.
Szacunek, jakiego uywamy, mwi raz pewien najpowaniejszy czonek Gun-klubu, stoi w
prostym stosunku do masy dziaa i kwadratu oddalenia, na ktre siga kula.
Byo to prawo Newtona o powszechnej grawitacyi, zastosowane do wiata moralnego.

Mona sobie wyobrazi, co by zdolnym wynale prostolinijny geniusz Ameryki po zaoeniu

klubu armatniego. Machiny wojenne dosigay olbrzymich rozmiarw, a pociski trafiay
doskonale, po za lini wyznaczon, obojtnych i nie zachowujcych si bynajmniej zaczepnie
przechodniw. Wszystkie te wynalazki pozostawiay daleko po za sob bojaliwe narzdzia
artyleryi europejskiej. Osdzimy je z cyfer nastpujcych.
Niegdy, za dobrych czasw, kula 36-funtowa, w odlegoci 300 stp, przeszywaa 36 koni
flankowych i 68 ludzi. Byy to czasy niemowlce sztuki. Od tego czasu balistyka wydoskonalia si
znacznie. Dziao Rodmana, ktre nioso na 7 mil kul, wac p beczki,2 mogo zgruchota bez
trudu 150 koni i 300 ludzi. Chodzio o zrobienie uroczystej prby. Ale podczas kiedy konie byy
gotowe, sprbowa dowiadczenia, ludzie nie stawili si na nieszczcie.
Cokolwiekbd, skutek tych dzia by nader morderczym i za kadym wystrzaem szeregi
przeciwnikw paday jak kosy. C znaczya wobec tych machin owa sawna, ktra w r. 1587 pod
Coutras zmiota 25 ludzi, lub ta, ktra pod Zorndorff w r. 1758, zabia 40 piechurw, albo to dziao
austryackie z r. 1742. ktrego kady pocisk rzuca o ziemi 70 wrogw? Czem byy owe
zdumiewajce armaty, ktre pod Jen i Austerlitz rozstrzygay o losach bitew widziano w czasie
wojny Stanw Zjednoczonych! W czasie bitwy pod Gettysburg, kula stokowa, wyrzucona z dziaa
karbowanego, dosiga 173 skonfederowanych, a przy przejciu przez Potomac, kula Rodmana
wyprawia 215 poludniowcw do innego, niewtpliwie lepszego wiata. Naley tu zapisa rwnie
olbrzymiego granatnika, wynalezionego przez p. J. T. Morton, znakomitego czonka i
doywotniego sekretarza Gun-Clubu, ktrego skuteczno bya jeszcze wyraniej mordercza, gdy
strza jego na prb zabi 336 osb! Dziwne a jednak prawdziwe!
C dorzuci do tych cyfer tak wymownych? Nie dziw przeto, i bez namysu uznano
rachunek, uczyniony przez statystyka Pitcairn: Dzielc liczb ofiar polegych pod kulami dzia
przez cyfr czonkw Gun-Clubu, znalaz on, e kady z nich zabi na swj rachunek drobnostk
2375 ludzi z uamkiem.
Przygldajc si tej cyfrze, dochodzimy do przekonania, e jedyn dnoci uczonego
towarzystwa byo zniszczenie ludzkoci w celu filantropijnym, i udoskonalenie broni wojennej,
uwaanej na narzdzie cywilizacyi. By to Zwizek Aniow-niszczycieli, zreszt, najlepszych
ludzi pod socem.
Naley doda, e ci Jankiesi, dzielni w kadej potrzebie, nie trzymali si jedynie formu, ale
pacili haracz wasn osob. Liczono pomidzy nimi oficerw wszelkiego stopnia, porucznikw i
generaw, onierzy wszelkiego wieku, ktrzy debiutowali na wojskowej arenie i ktrzy posiwieli
na swoich lawetach. Wielu polego na polach bitew, a imiona ich wcignito w ksigi honorowe
Gun-Clubu, a z tych, ktrzy powrcili, wiksza cz nosia oznaki swej nieustraszonej odwagi.
Krokwie, nogi drewniane, rce przyprawione lub na temblaku, szczki kauczukowe, czaszki
spajane zotem, nosy platynowe, niczego nie brako w tym zbiorze, i wspomniany powyej Pitcairn
obliczy rwnie jakoby w Gun-Clubie nie byo jednego zdrowego ramienia na cztery osoby, a
tylko dwie cae nogi na siedem.
Ale owi artylerzyci nie zwaali na takie drobnostki i susznie czuli si dumnymi, kiedy
biuletyn bitwy podawa liczb zabitych, po wielekro razy przewyszajc liczb danych strzaw.
Pewnego dnia jednake, dnia smutnego i rozpaczliwego, podpisanym zosta pokj przez tych,
ktrzy przeyli wojn; wystrzay milky stopniowo, modzierze cofny si z posterunkw, garacze
otrzymay kagace, a dziaa ze spuszczonemi smtnie gowami wrciy do arsenaw; kule
poukaday si w stoki, krwawe wspomnienia poczy wymazywa si z pamici, krzewy
baweniane rozrastay si szeroko na tucznych polach, suknie aobne poczy si zuywa wraz z
objawami boleci, a Gun-Club pogry si w gbokiej bezczynnoci.
Najzapamitalsi oddawali si i teraz jeszcze pracom okoo balistyki; marzyli ustawicznie o
bombach olbrzymich i granatach nieporwnanych. Ale bez praktyki, na c si przyday te czcze
teorye? Tak wic oprniy si sale, sucy drzemali w przedpokojach, dzienniki pleniay na

stoach, ciemniejsze zaktki odbrzmieway tajemniczem chrapaniem, a czonkowie Gun-Clubu,

niegdy tak haaliwi, teraz zmuszeni do milczenia przez w nieszczsny pokj, zasypiali w
marzeniach o artyleryi platonicznej.
To moe przyprowadzi do rozpaczy! mwi jednego wieczora dzielny Tomasz Hunter,
siedzc we fotelu i wycigajc przed siebie swe drewniane nogi nic nie mona zrobi, niczego si
spodziewa! Jaka ndzna egzystencya! O! gdzie jest ten czas, gdzie rano budziy nas rozkoszne
wystrzay armat?
Ten czas ju min bezpowrotnie! odezwa si wesoy Bilsby, usiujc wycign brakujc
rk. To to bya rozkosz! zaledwie wynaleziono kartaczownic, zaraz si biego sprbowa jej na
nieprzyjacielu. A dzi jeneraowie wrcili do kantorw, i zamiast granatw, wyseaj kule
baweniane! A, na w. Barbar, artylerya stracia przyszo w Ameryce!
Tak, Bilsby wtrowa pukownik Blomsberry jest to straszne oszukastwo! Czowiek
wyrzeka si swych nawyczek wiczy si na musztrach, opuszcza Baltimore dla pola bitwy,
kwalifikuje si na bohatera a we dwa, trzy lata potem, musi straci owoc tylu trudw, zasypia w
godnej opakania samotnoci zakada rce w kieszenie!
Dzielny pukownik chocia mg tak powiedzie, nie mg zaoeniem rk w kieszenie
dowie swojego opuszczenia; nie kieszeni jednak brako mu do tego.
A adnej nadziei wojny odezwa si szanowny J. T. Maston, skrobic elaznym witrychem
po swej gutaperchowej czaszce adnej chmurki na niebie, i to wanie w chwili, kiedyby mona
tyle zrobi na polu wiedzy artylerzyckiej. Ja sam, ktry obecnie mam zaszczyt do was przemawia,
skoczyem dzi rano oglny zarys planu dziaa, ktre niechybnie zmienioby dotychczasowe
prawa wojenne.
Doprawdy? zagadn Tomasz Hunter, przypominajc sobie mimowolnie ostatnia prb
szanownego J. T. Mastona.
Doprawdy! odpar zapytany do czegoby wiec byo tyle zwycionych trudnoci, tyle
zagadnie rozwizanych? Czy nie byoby to daremn prac? Ludy nowego wiata jakby si
sprzysigy do nienaruszenia pokoju, a wasza wojenna Trybuna3 prze powiali wanie blizkie a
okropne skutki, ba! katastrofy, ktre musz powsta ze skandalicznego wzrostu ludnoci!
A jednak Mastonie pochwyci pukownik Blomsberry w Europie dla zachowania tradycyi
i zasad narodowych bij si cigle.
Wic co?
Wic to, e tam monaby si przecie o co pokusi, a gdyby przyjto nasze usugi
Tak pan mylisz? zawoa Bilsby urzdza kanonad dla korzyci cudzoziemcw!
Lepiej, jak nic nie robi odci pukownik.
Zapewne odezwa si J. T. Maston e lepiej; jednak o tej wyprawie nie ma ani mowy!
A to dlaczego? zapyta pukownik.
Bo oni tam w starym wiecie maj o awansach dzikie wyobraenia, ktre zupenie nie
zgadzaj si z naszymi zwyczajami amerykaskimi. Ci ludzie nie wyobraaj sobie, jak mona
zosta brygadyerem, nie bdc pierwej podporucznikiem co wychodzi na jedno, jak gdybym
powiedzia, e nie mona by dobrym artylerzyst, jeeli si samemu armat nie nabija.
Absurdum! przerwa Tomasz Hunter, siekajc porcz swego fotelu bowie knifem4 kiedy
rzeczy tak stoj, wic nie wypada nam, tylko sadzi tyto lub destylowa tran wielorybi.
Jakto? zawoa J. T. Maston podniesionym gosem czy tych ostatnich dni naszych nie
uyjemy na wiczenie armii? Nowa sposobno do sprbowania systemu naszego nie rycho si
wydarzy? Bysk naszych armat ju nie owieci powietrza? Midzynarodowe trudnoci nie
przeszkodz nam w wytoczeniu wojny jakiemu zaatlantyckiemu mocarstwu?

 Nie, Maston odpar pukownik Blomsberry aden z tych wypadkw si nie wydarzy, a
chociaby si wydarzy, my z tego korzysta nie bdziemy. Dzielno Ameryki maleje z dniem
kadym, a my niewieciejemy i zajdziemy do wrzeciona!
Tak! potwierdzi Bilsby ndzniejemy, upokarzamy si!
I nas te upokarzaj doda Tomasz Hunter.
Wszystko to, niestety, a nadto prawdziwe rzek z nowem wzruszeniem J. T. Maston. W
powietrzu jest tysic przyczyn do wojny, a nie bij si! Oszczdzaj rk i ng na rzecz ludzi, ktrzy
nie wiedza, co z nimi robi! No, a prosz was, nie szukajc daleko powodu do wojny, czy
Ameryka nie naleaa niegdy do Anglikw?
Bez wtpienia wtrci Tomasz Hunter.
A wic cign dalej J. T. Maston dlaczego teraz z kolei Anglia nie naley do Ameryki?
Byoby to tylko sprawiedliwoci potwierdzi pukownik Blomsberry.
Idcie zaproponowa to prezydentowi Stanw Zjednoczonych wykrzykn J. T. Maston a
zobaczycie, jak was przyjmie.
le nas przyjmie mrukn Bilsby midzy czterema zbami, ktre z potyczki zostay.
Na honor! zawoa J. T. Maston, Niech tylko liczy na mj gos w czasie przyszych
wyborw!
Ani na nasze! zawoa chr wojowniczych inwalidw.
Tymczasem mwi znowu J. T. Maston jeeli mi nie dadz sposobnoci sprbowania w
prawdziwej bitwie mojej nowej broni, bior dymisy jako czonek Gun-Klubu i uciekam zagrzeba
si
My z tob! przerwali inwalidzi.
Tak tedy coraz bardziej wzburzay si umysy i klubowi grozio rozbicie, gdy niezwyky
wypadek zapobieg katastrofie.
Zaraz na drugi dzie po tej rozmowie, kady czonek klubu otrzyma nastpujcy oklnik:
,Baltimore 3. padziernika.
Prezydent Gun-klubu ma zaszczyt uprzedzi swoich kolegw, e na posiedzeniu 5go b. m.
odby si majcem, udzieli im wiadomoci nader wanych i zajmujcych.
Uprasza tedy szan. czonkw, aby porzuciwszy wszelkie zajcia, zechcieli przyby na
posiedzenie.
Powolny kolega
Impey Barbicane P. K. G.

Rozdzia II
Jak wiadomo mia udzieli prezydent Barbicane?

Pitego padziernika o godzinie 8 wieczorem, nieprzeliczony zbity, tum cisn si do Gunklubu 21 Union-square.
Wszyscy czonkowie, zamieszkali w okolicy Baltimore, udali si na zaproszenie prezydenta;
nie w mniejszej iloci przybywali czonkowie korespondujcy, tak, e chocia sala posiedze bya
ogromn, ten tum mdrcw nie mg si w niej pomieci; nie mniej przepenione byy sale
ssiednie, a nawet korytarze. Kady stara si zdoby miejsce w pierwszym rzdzie, wszyscy,
pragnc usysze, jakie to miay by te nader wane i zajmujce wiadomoci, ktrych mia im
udzieli prezydent Barbicane, potrcali si, dusili, popychali z pewn dowolnoci, waciw
zbitym masom, podranionym i rozgorczkowanym wysz ide.
Tego wieczora obcy ani za cen zota nie potrafiliby si dosta do wielkiej sali, bo bya
zachowan wyczni dla czonkw staych i korespondujcych, nikt inny nie mg tam zaj
miejsca, a najznakomitsi obywatele miasta, urzdnicy rzdzcej rady selectmeny5 musieli si
zmisza z tumem rzdzonym, aby pochwyci i usysze te wane wiadomoci.
Wielka sala bya ciekawem widowiskiem: puste to miejsce byo wybornie urzdzone do swego
przeznaczenia. Wysokie kolumny z armat, ktrym za podstaw suyy modzierze, utrzymyway
elazne ozdoby sklepienia. Na cianach wisiay malowniczo ugrupowane karabiny, sztuce,
rusznice, muszkiety i wszelka bro palna nowa i stara.
Gaz bucha jasnym i wielkim pomieniem z tysica rewolwerw, uoonych w ksztat
olbrzymiego wiecznika wiecowego, a yrandole z pistoletw i kandelabry ze strzelb, uoone w
pikn wizank, dopeniay tego wietnego owietlenia.
Wzory armat, modele z bronzw, cele i tarcze, zmienione strzaami w rzeszota, blaty popkane
pod uderzeniami kul klubistw, zbir stpli do nabijania i szczotek do czyszczenia dzia, raniec z
kul oowianych, granatw wiece, jednem sowem, wszystkie przybory artylerzysty, poryway oko
swem uderzajcem ugrupowaniem i kazay myle, e waciwem przeznaczeniem tych rzeczy jest:
zdobi raczej, jak zabija.
Na miejscu honorowem, przykryty pyszn zason lea koniec rury armatniej, oderwany si
prochu, drogocenny szcztek dziaa J. T. Mastona.
W gbi sali, na miejscu wolnem, siedzia prezydent z czterma sekretarzami. Fotel jego, stojcy
na kamiennem naladowaniu oa armatniego, przedstawia wizerunek trzydziestudwufuntowego
dziaa.
Na birku (niezmiernej pycie elaza, spartej na szeciu armatach), uderza w oczy kaamarz
szczeglnego rodzaju; zrobiony by w ksztacie dalekononej flinty, delikatnie rzebiony; mia
take dzwoneczek, ktry za najlejszem dotkniciem wydawa odgos podobny do strzau z
rewolweru. W czasie ywych dysput, zaledwie gos tego dzwonka nowej konstrukcyi, mg odnie
zwyciztwo nad gosem rozgorczkowanych artylerzystw.

Znajc dobrze prezydenta, wiedziano, e bez nader wanych powodw, nie trudziby czonkw
Gun-Klubu i nie zmienia toku ich ycia.
Impey Barbicane, mia lat okoo czterdziestu; by to czowiek spokojny, zimny, surowy, umysu
nader powanego; cisy i punktualny jak chronometer, charakteru nie niewzruszonego. Nie bardzo
rycerski, ale awanturniczy, pomysy mia jak najpraktyczniejsze nawet w najmielszych
przedsiwziciach; par excellence czowiek Nowej Anglii, pnocny kolonizator, potomek TtesRondw, ktrzy tak strasznymi byli dla Stuartw, a nieprzebagany nieprzyjaciel gentlemenw z
Poudnia.
Barbicane zrobi ogromny majtek na handlu drzewem. Mianowany w czasie wojny
dyrektorem artyleryi, okaza si podnym w wynalazki; odwany w pomysach a do zuchwaoci,
przyczyni si potnie do postpu armii i da nieporwnany rozgos poszukiwaniom na polu
dowiadcze.
By to mczyzna redniego wzrostu, mia wszystkie czonki nienaruszone, co byo
nadzwyczajnem u Gun-Klubistw. Jego wyraziste rysy zdaway si wyrzebionymi wedug linijki i
ktomierza; Barbicane dostarcza fizyognomicie dowodu na twierdzenie, e chcc odgadn
usposobienie czowieka, naley na patrze z profilu.
Profil Barbicanea bowiem zdradza energi, odwag i zimn krew.
W tej chwili siedzia niewzruszony w swoim fotelu, niemy, zadumany, spojrzenie jego
zdradzao, e chocia patrzy przed siebie, wzrok skierowany by w gb duszy. Oczy skryte mia
pod wysokim cylindrem z czarnego jedwabiu.
Gona rozmowa i gwar kolegw dokoa niego nie przeszkadzay mu wcale. Naprno klubici
wzajemnie si wypytywali, zapuszczali na rozlege pole domysw, badali swego prezydenta,
naprno usiowali rozwiza X jego niewzruszonej twarzy.
Z uderzeniem godziny smej na zegarze wielkiej sali, ktrego kade uderzenie podobne byo
do grzmotu, Barbicane wyprostowa si nagle, jakby poruszony iskr elektryczn.
Nastao milczenie oglne, a mowca zacz gosem dobitnym:
Dzielni towarzysze! Od duszego ju czasu nieurodzajny pokj zanurzy czonkw GunKlubu w poaowania godnej bezczynnoci. Po okresie kilku lat, tak bogatych w wypadki, przyszo
nam opuci nasze prace i zatrzyma si na drodze postpu. Tak! nie lkam si wypowiedzie tego
gono: Kada wojna, ktraby nam woya bro w rk, jest dla nas podana!
Tak! wojna! zawoa gwatowny J. T. Maston.
Suchajcie! suchajcie! przerwano mu zewszd.
Ale wojna cign dalej Barbicane w obecnych stosunkach jest niemoliw, i
jakiegokolwiek zdania jest szanowny kolega, ktry mi przerwa, ja utrzymuj, e dugie upyn
jeszcze lata, zanim nasze armaty zagrzmi na polu bitwy. Naley wic w inny sposb szuka
zasiku dla ducha czynnoci, ktre nas poera.
Zgromadzenie przeczuwao, e prezydent przystpuje do delikatnej materyi, do owych nader
wanych wiadomoci; suchano z podwojon uwag.
Od kilku miesicy, dzielni koledzy mwi dalej Barbicane zapytywaem siebie, czy na
podstawie jedynie naszego zawodu, nie moglibymy przedsiwzi wielkiej wyprawy godnej XIX
wieku, i czy postpy sztuki kanonierskiej nie pozwoliyby nam myli tej urzeczywistni? Szukaem
tedy, pracowaem, przemyliwaem, a rezultatem moich trudw jest przekonanie, e musi nam si
powie w przedsiwziciu, ktreby dla kadego innego narodu byo nawet niewykonalnem. Plan
ten obszernie wypracowany jest wanie przedmiotem obrad dzisiejszego zgromadzenia. Jest on
godnym was! godnym przeszoci naszego klubu i z pewnoci nie moe nie zrobi rozgosu w
wiecie!
Rozgosu!? pyta jaki zapalony artylerzysta.
Wiele, bardzo wiele rozgosu w prawdziwem tego sowa znaczeniu odpar Barbicane.

 Nie przerywa! zawoao kilka gosw.

Prosz was tedy, dzielni koledzy, abycie zechcieli udzieli mi caej waszej uwagi.
Dreszcz przeszed cae zgromadzenie.
Barbicane jednym rzutem rki poprawi kapelusz na gowie i mwi gosem spokojnym:
Nie ma tu nikogo midzy wami, dzielni koledzy, ktryby nie widzia ksiyca, lub co
najmniej o nim nie sysza. Nie dziwcie si, jeeli zaczynam od nocnych gwiazd. Moe dla nas
zachowany jest zaszczyt wielki, moe mamy by Kolumbami tego nieznanego wiata.
Zrozumiejcie mnie!?? dopomagajcie mi z caych si, a poprowadz was na zdobycie tego wiata!
Imi jego przyczy si do 36 nazw, ktre tworz wielki kraj Zjednoczonych-Stanw.
Hura! na ksiyc! krzykn jednym gosem Gun-Klub.
Ksiyc pilnie studyowano mwi Barbicane jego bryowato, jego gsto, ciar,
objto, jego waciwoci, poruszenia, odlego, jego stanowisko w wiecie planetarnym,
wszystko to jest oznaczone i znane wybornie. Krelono mapy selenograficzne6 z dokadnoci,
ktra dorwnywa, jeeli nie przewysza, karty ziemi; fotografia dostarcza nieporwnanej piknoci
wizerunkw naszego satellity. Jednem sowem, mamy o ksiycu wszystkie wiadomoci, ktrych
nauka matematyki, astronomii, geologii, optyki udzieli nam moe, dotychczas jednak wszystko to
nie zostao stwierdzone bezporedni komunikacy z ksiycem.
Gwatowne poruszenie w dowd zajcia i zachwytu uwieczyo ten frazes mowcy.
Pozwlcie mi prowadzi dalej rzecz prezydent Barbicane przypomnie sobie w kilku
sowach, jak niektre gorce umysy, gotowe do podry imaginacyjnych, usioway zgbi
tajemnice naszego trabanta. W XVII stuleciu niejaki Dawid Fabicyusz chwali si, e widzia na
wasne oczy mieszkacw ksiyca. W r. 1649 Francuz Jan Baudoin wyda: Le voyage fait au
monde de la lune, par Dominique Gonsales, aventurier espagnol. W tym samym czasie Cyrano de
Bergerac okaza wiatu opis sawnej ekspedycyi, ktry swego czasu mia tyle powodzenia we
Francji. Pniej inny Francuz, nazwiskiem Foutenelle (Francuzi zajmuj si bardzo ksiycem)
napisa: La pluralit des mondes arcydzieo w swoim czasie, ale nauka w postpie niszczy i
druzgoce nawet arcydziea. Okoo r. 1835 opowiadao dzieko, przetmaczone z New-YorK
American, e sir John Herschel, wysany na przyldek Dobrej Nadziei dla studyw
astronomicznych, widzia ksiyc w odlegoci 80 yardw7 zapomoc teleskopu, udoskonalonego
przez wewntrzne owietlenie. Wtedy to widzia on jak najwyraniej jaskinie, w ktrych yy konie
morskie, gry zielone, wiecce zocistymi szczytami, owce z rogami ze soniowej koci, biae
sarny, a mieszkacw ze skrzydami, powleczonemi skr jak u nietoperzy. Broszurka ta, dzieo
Amerykanina Lock,8 miaa wielkie powodzenie. Wkrtce jednak poznano, i to bya mistyfikacya
i Francuzi pierwsi si z tego miali.
mia si z Amerykanina! ot jest powd do wojny! zawoa J. T. Maston.
Uspokj si, czcigodny przyjacielu; Francuzi wybornie byli oszukani przez naszego rodaka,
nim si mia zaczli. Na zakoczenie tego szkicu historycznego dodam, e niejaki Jan Pfaal z
Rotterdamu, puciwszy si na balonie, ktry napeniony by gazem, dobytym z azotu, trzydzieci
sze razy lejszym od wodu, dosta si na ksiyc w 19 dniach. Podr ta bya zmylon,
imaginacyjn, jak i prby poprzednie ale bya dzieem popularnego pisarza amerykaskiego,
geniusza i nadzwyczajnego badacza, Edgara Poe
Hurra Edgar Poe! wykrzykno zgromadzenie, zelektryzowane sowami swego prezydenta.
Skoczyem rzek Barbicane na usiowaniach, ktre mgbym nazwa cile naukowemi,
niewystarczajcemi na ustalenie pewnych wiadomoci o gwiazdach. Naley mi wic jeszcze doda,
e take kilka praktycznych umysw dokadao stara, aby wej w rzeczywist komunikacy z
ksiycem. I tak przed kilku laty proponowa pewien niemiecki uczony geometer, aby wysano w
tym celu komisy w stepy Syberyi. Tam na rwninie pustej miano ustawia rne figury
geometryczne, midzy innemi take kwadrat na przeciwprostoktni.

Kada inteligentna istota, tak mwi geometer, powinna rozumie naukowe przeznaczenie
tej figury. Satellici9 jeeli istniej, odpowiedz nam podobn figur, a skoro raz urzdzimy
komunikacy, nietrudno bdzie stworzy alfabet, przez ktry bdziemy si porozumiewa z
mieszkacami ksiyca. Tak mwi geometer niemiecki, plan jego jednak nie zosta wykonany i
dotychczas nie byo adnego bezporedniego zwizku midzy ziemi i jej trabantem. Dla
praktycznego geniuszu Amerykanw zachowane jest wprowadzenie w ycie stycznoci ze wiatem
soc. A rodek do tego jest prosty, atwy, pewny, niezawodny, rodek ten jest wanie przedmiotem
mojej propozycji.
Sowa te zakoczya burza wykrzyknikw zachwytu. Sowa mwcy porway, opanoway,
uniosy wszystkich, obecnych bez wyjtku.
Suchajcie! suchajcie! cicho! woano zewszd.
Gdy zgromadzenie si uspokoio. Barbicane koczy przerwan mow jeszcze powaniejszym
gosem.
Wiecie mwi jakie w ostatnich czasach zrobia postpy sztuka kanonierska i do jakiego
punktu doskonaoci doszaby przysza bro palna, gdyby wojna dalej si toczya.?? mniej dobrze
jest wam wiadomo, e do pewnego oglnego stopnia sia odporna dziaa i potga prochu s??
Wychodzc zatem z tego zaoenia, pytaem??, czy wobec innych sprzyjajcych okolicznoci nie
byoby moliwem wysanie kuli na ksiyc.
Na te sowa wydar si z tysica piersi jeden okrzyk zdumienia:
Oh!!
Potem nastaa duga chwila gbokiego milczenia, podobna do ciszy, ktra poprzedza uderzenie
pioruna. W istocie zahucza grzmot, ale grzmot oklaskw, krzyku, haasu, ktry wstrzs sal
posiedze. Prezydent chcia mwi nie mg; po dziesiciu minutach dopiero przyszed do gosu.
Pozwlcie mi skoczy rzek zimno. Rozwayem t kwesty wszechstronnie, ostatecznie
j rozwizaem: z moich pewnikw niezachwianych, ktre nie przypuszczaj dyskusyi wynika, e
kady pocisk, wyrzucony z chyoci pocztkow 12.000 yardw 10 na sekund, i skierowany
wprost ku ksiycowi, nieochybnie tame dosta si musi. Mam tedy zaszczyt, dzielni koledzy,
zaproponowa wam to mae dowiadczeko.

Rozdzia III
Wraenie projektu Barbicanea.

Nie podobna opisa wraenia, jakie ostatniemi sowy wywoa przezacny prezydent GunKlubu.
Co za gwar! jakie okrzyki: hurra! hip! hip! rne gosy zadowolenia i podziwienia, rozmaite
dwiki, w jakie obfituje jzyk amerykaski, zlay si w cao, wywoujc zamieszanie, wrzaw, z
ktrej nikt nic, ani nikogo zrozumie nie mg.
Ze wszystkich ust i gardzieli dobyway si gosy, usiujce wszystkich przyguszy, rce
klaskay, a nogi wszystkie tuky o posadzk sali bez miosierdzia dla obuwia i nagniotkw.
C dziwnego, e artylerzyci byli czasem tak gonymi, jak ich dziaa.
Barbicane pozosta spokojnym pord zapalonych krzykaczy; zdaje si, e chcia jeszcze co
przemwi, bo ruchami wzywa do uspokojenia si, a donony gos jego sta si gwatownym
krzykiem, ktrego jednak nikt nie sysza ani nawet uwaa.
Zapa wzmaga si z kad chwil: Barbicane porwany z siedzenia, uniesiony w tryumfie
przeszed z rk wiernych Gunklubistw na ramiona zapalonego tumu.
Amerykanina nie zdoa nic zadziwi, nic odstraszy lub odstrczy. W Ameryce wszystko jest
atwem, wszystko prostem i pojedyczem: nie ma tam trudnoci mechanicznych, ktre pierwej
znikaj, nim powstay.
To te aden prawdziwy Jankes nie daby sobie wspomnie ani o cieniu trudnoci w
przeprowadzeniu planu Barbicanea.
Sowo si rzeko tak byo postanowione; pochd tryumfalny prezydenta trwa do wieczora;
bysny wiata i co yo, spieszyo do wzicia udziau w pochodzie z pochodniami.
Irlandczycy, Niemcy, Francuzi, Szkoci i wszystkie ywioy ktre tworzyy ludno
Marylandsk, wygaszay wiwaty w ojczystym jzyku: hurra i brawa, nie miay koca w
bezgranicznem uniesieniu.
Wieczora tego wieci ksiyc w caej okazaoci; swoimi jasnymi promieniami przymiewa
otaczajce go gwiazdy, jak gdyby odgad, e o niego wanie chodzi.
Wszyscy Jankesy wznieli oczy ku jego promieniejcej tarczy; jedni witali go rk, drudzy
przemawiali do sodkimi wyrazy, inni mierzyli go okiem lub grozili pici.
Optyk w Jones Fall-Street zrobi nie ma fortun na sprzeday lunet od godziny smej do
pnocy.
Lornetowano nocnego planet, jak dam wielkiego wiata.
Amerykanie patrzyli na ksiyc, jakby na prawn sw wasno, bladolic Feb uwaali za
pokonan i wcielon do Stanw zjednoczonych, chocia chodzio dopiero o wysanie do niej
porednika; jest to do szorstki sposb robienia znajomoci choby ze satelit, ale bardzo
rozpowszechniony u cywilizowanych narodw.
Pnoc wybia. Zapa nie ustawa; wrza jednakowo we wszystkich warstwach spoeczestwa.
Uczeni, sdziowie, negocyanci, kupcy, ekspresy, wyksztaceni i ludzie proci, wszyscy bez wyjtku

byli do gbi przejci tem przedsiwziciem narodowem; to te w grnem i dolnem miecie, na

waach i okrtach zamknitych na kanale, wszdzie peno byo tumu upojonego radoci.
Kady rozprawia, sprzecza si, perorowa, potakiwa i przyklaskiwa poczwszy od
gentlemana niedbale rozoonego na kanapie w barrooins przy szklance sherry-cobler 11 a
skoczwszy na wodziarzu uderzajcym w kieliszki w ciemnym szynku na Falls-Tonits.
Okoo drugiej w nocy ruch usta.
Prezydent Barbicane znuony, zgnieciony zaledwie zdoa si dosta do domu. Herkules nawet
nie oparby si podobnemu zapaowi.
Powoli opuszczay tumy place i ulice. Cztery linie kolei czce Baltimore z Ohi,
Susqueham, Filadelfi i Washingtonem, wywiozy Gun-Klubistw na cztery strony Stanw
zjednoczonych, a nad miastem zapanowa chwilowy spokj.
Myliby si, ktoby sdzi, e tego pamitnego wieczora Baltimore tylko byo tak oywione.
Bray udzia w tym szale wszystkie wielkie miasta Stanw: Nowy York, Boston, Albany
Washington, Richmond, Crescent-City, Charleston, Mobile; od Texas do Massachussets, od
Michigan do Floridy wszystko bez wyjtku, byo w wielkim ruchu.
Trzydzieci tysicy korespondentw z Gun-Klubu znao list prezydenta; oczekiwali wic
niecierpliwie sprawozdania z posiedzenia 5. Wrzenia. Dlatego te tego samego wieczora, biegy
sowa mowcy po drucie telegraficznym na wszystkie strony Stanw Zjednoczonych z chyoci
dwiestu czterdziestu omiu tysicy, czterysta czterdzieci siedm mil na sekund. Z wszelk wic
pewnoci moemy zarczy, e cae Stany zjednoczone, dziesi razy wiksze od Francyi, w tej
samej chwili wyday jednym gosem: hurra! e dwadziecia pi milionw serc rwnoczenie
uderzyo pod wpywem tego samego uczucia dumy.
Nazajutrz tysic piset dziennikw codziennych, miesicznych, dwutygodniowych i
tygodniowych pochwycio t kwesty i rozbierao j podug swoich programw i zapatrywa
fizycznych, meteorologicznich. ekonomicznych i moralnych, ze wzgldu na przewag polityczn
lub cywilizacyjn. Kady dziennik stawia pytanie, czy ksiyc jest wiatem skoczonym, czy te
podlega przemianom?
Czy podobnym jest do ziemi, kiedy nie bya jeszcze otoczona powietrzem?
Jaki widok przedstawia ta przestrze niewidzialna z kuli ziemskiej?
Jak wiadomo na razie szo tylko o wysanie kuli na ksiyc: wszyscy widzieli w tem pocztek
dowiadcze, kady spodziewa si, e jednego piknego poranku Ameryka odgadnie ostatni sekret
tej tajemniczej tarczy, a nie jeden obawia si, aby ta zdobycz nie nadwyrya rwnowagi
europejskiej.
e projekt uchwalony uda si musi, nie powtpieway nawet broszurki i mae pisemka,
redagowane przez towarzystwa religijne, literackie lub umiejtnoci, owszem i te widziay w
urzeczywistnieniu tego projektu same tylko korzyci. A towarzystwo historyi naturalnej w
Bostonie, amerykaskie towarzystwo umiejtnoci i sztuk piknych w Albanie, Towarzystwo
geograficzne i statystyczne w Nowym Yorku, amerykaskie towarzystwo filozoficzne w Filadelfii,
Zakad Smithona w Washington, nadesay tysice gratulacyi Gun-Klubowi, ofiarujc swoj
usug i fundusze.
Szyderstwem i karykaturami przyjto w Europie, szczeglniej we Francyi ide wyprawy
ksiycowej a wszystkie life preservers na wiecie nie ochroniyby autora projektu od oglnego
potpienia. S rzeczy, z ktrych nie miej si w Nowym wiecie.
Impey Barbicane sta si od tego czasu jednym z pierwszych obywateli Stanw
Zjednoczonych, a jeden wypadek z tysica wykae, jakich rozmiarw dosign moe uwielbienie
narodu. W kilka dni po synnej sesyi Gun-Klubu, dyrektor teatralnej trupy angielskiej ogosi w
teatrze Baltimore przedstawienie Shakspearea Wiele krzyku o nic. Publiczno miasta upatrujc
w tym tytule aluzy do projektu prezydenta Barbicane, wpada do sali, mszczc si na

najwinniejszych awach, ktre zostay poamane, a dyrektor zmuszony do zmiany afisza. Rozumny
ten czowiek poddajc si woli publicznej zastpi nieszczsn komedy sztuka: Jak si wam
podoba (As you like it) ktra przez kilka tygodni miaa niezwyke powodzenie.

Rozdzia Iv
Odpowied obserwatorium z Cambridge.

Barbicane nie traci ani chwili na owacye, ktre wyprawiano na cze jego.
Pierwsz jego czynnoci byo zgromadzenie kolegw w biurze Gun-Klubu.
Tam po dugiej rozprawie uchwalono zasign rady astronomw co do astronomicznej czci
wyprawy; po otrzymaniu od nich odpowiedzi, postanowiono radzi nad rodkami mechanicznymi,
aby nie zaniecha niczego, coby powodzenie tej wielkiej wyprawie zapewni mogo. Uoono
bardzo dokadn not, zawierajca specyalny rozbir kwestyi w mowie bdcej i wysano do
obserwatoryum w Cambridge w Massa-Chussets.
Miasto Cambridge, gdzie zaoono pierwszy uniwersytet Stanw Zjednoczonych, jest
rzeczywicie synnem ze obserwatoryum astronomicznego, ktre si skada z uczonych, majcych
najwysze zasugi.
W biurze tem znajduje si luneta, ktra dopomoga Bondowi dojrze mglist Andromed, a
Clarkowi odkry satelit Syryusza.
Synny zakad w Cambridge usprawiedliwia pod kadym wzgldem zaufanie Gun-Klubu.
W dwa dni potem, odpowied tak niecierpliwie oczekiwana, dosza rk prezydenta Barbicane i
brzmiaa jak nastpuje:
Dyrektor obserwatoryum w Cambridge do prezydenta Gun-Klubu w Baltimore!
Cambridge 7. Padziernika.
Potwierdzajc otrzymanie paskiego pisma z 6. bm., adresowanego do obserwatoryum w
Cambridge, w imienin czonkw Gun-Klubu w Baltimore, bezzwocznie zebrane biuro nasze,
postanowio odpowiedzie jak nastpuje.
Pytania nam postawione s:
1. Czy podobna wysa kul na ksiyc?
2. Jaka jest dokadna odlego ziemi od jej trabantu?
3. Jak dugo trwa bdzie bieg kuli puszczonej z potrzebna chyoci pocztkow, i w jakiej
chwili wypadnie j wyrzuci, aby spotkaa ksiyc w oznaczonym punkcie?
4. W jakiej oznaczonej chwili przedstawiby si ksiyc w najkorzystniejszej pozycyi, aby go
dosign t kul?
5. Do jakiego punktu nieba wypada mierzy armat, przeznaczon do rzucenia kuli?
6. Jakie miejsce zajmie ksiyc na niebie w chwili, gdy kul pucimy?
Na pierwsze pytanie, czy mona wysa kule na ksiyc odpowiadamy: tak. Mona rzuci
kul na ksiyc, jeeliby zdoano tej kuli nada pocztkow chyo 12000 yardw na sekund.
Obliczenie wykae, e chyo ta wystarczy. W miar jak sio oddalamy od ziemi, dziaanie ciaru
zmniejsza si w stosunku odwrotnym do kwadratu odlegoci; to jest: dla potrjnej odlegoci
dziaanie ciaru staje si dziewi razy mniejszem.

Nastpnie ciar kuli zmniejszy si nagle i zniknie zupenie w chwili, gdy atrakcya ksiyca
zrwnoway ziemsk. W tej chwili kula nie bdzie nic way i jeeli przejdzie punkt atrakcyi
ziemi, musi pa na ksiyc w skutek atrakcyi ksiyca. Moliwo teoretyczna wykonania jest
dokadnie udowodnion, a powodzenie zaley jedynie od siy rzucajcej kul.
Na drugie pytanie, jak jest rzeczywista odlego ziemi od jej satellity? odpowiadamy:
Ksiyc nie opisuje w obiegu okoo ziemi koa, ale raczej elips, ktrej jednem ogniskiem jest
nasza ziemia, w skutek tego ksiyc do ziemi si zblia, to znowu oddala. Rnica najwikszego i
najmniejszego oddalenia jest tak znaczn, e bezwzgldnie jej z oka spuci nie mona. I tak
najwiksze oddalenie ksiyca od ziemi dochodzi 247.552 mil, a najwiksze przyblienie wynosi
218.657 mil, co przedstawia rnic 23.895 mil, czyli wicej jak dziewit cze obiegu. Takie
zestawienie odlegoci ksiyca od ziemi powinno suy za podstaw oblicze.
Na trzecie pytanie, jak dugo trwa bdzie bieg kuli, puszczonej z potrzebn chyoci
pocztkow, a nastpnie, w jakiej chwili wypadnie t kul rzuci, by spotkaa ksiyc w
oznaczonym punkcie? odpowiadamy:
Gdyby kula sw pocztkow chyo (12.000 yardw na sekund), nadan jej przy rzuceniu,
na zawsze zatrzymaa, nie potrzebowaaby wicej jak 9 godzin do osignicia celu; gdy za ta
pocztkowa chyo stopniowo maleje, wiej potrzebuje kula podug obliczenia 300.000 sekund,
czyli 83 godzin i 20 minut do osignicia punktu, w ktrym atrakcya ziemi i ksiyca si
zrwnoway; a z tego punktu spadaby kula na ksiyc ju po upywie 50.000 sekund, czyli po 13
godzinach, 53 minutach i 20 sekundach. Wystrza zatem powinien wyprzedzi przybycie ksiyca
do obranego celu o 97 godzin, 53 minut i 20 sekund.
W jakiej chwili zajmie ksiyc najodpowiedniejsz pozycy, aby go kula dosign moga?
Na podstawie sw powyszych naley wybra chwil, w ktrej ksiyc najbardziej do ziemi
si zbliy, tj. w chwili osignicia szczytu najwikszego przyblienia, wtenczas bowiem zmniejsza
si przestrze odlegoci o dugo promienia ziemi, to znaczy, o 3919 mil; w ten sposb nie
wyniesie droga wicej nad 214.966 mil. Poniewa atoli ksiyc w kadomiesicznem najwikszem
przyblieniu nie zawsze dosiga szczytu w jednej i tej samej chwili, a w podanych firankach tylko
w pewnych odstpach si pokazuje, wypada wyczekiwa chwili osignicia szczytu najwikszego
przyblienia, co zajdzie dnia 4go grudnia przyszego roku o pnocy.
Na pite pytanie, do ktrego punktu niebios wypadnie mierzy armat do wystrzau
przeznaczon? odpowiadamy:
Poprzednie spostrzeenia wykazuj, e trzeba wymierzy armat do zenitu 12 nieba i to w ten
sposb, by wystrza pad pionowo do horyzontu, a kula tem prdzej z za-kresu dziaania atrakcji
ziemskiej usun si moga. eby za ksiyc doszed szczytu jakiej przestrzeni, potrzeba aby
przestrze ta nie bya wiksz od jego zboczenia z toru obiegowego, czyli powinna przestrze lee
midzy 0 a 28 pnocno-poudniowej szerokoci. W kadym innym bowiem razie strza padnie
ukonie, coby uniemoliwio pomylno dowiadczenia.
Na szste pytanie, jakie miejsce zajmie ksiyc na niebie w chwili rzutu kuli?
W chwili wystrzau powinien by ksiyc, ktry dziennie o 13 stopni, 10 minut i 35 sekund
si posuwa, od punktu zenitowego 52 stopni, 42 minut i 20 sekund oddalonym. Odlego ta
odpowiada drodze, jaka kula przebiedz ??. cile wypada trzyma si cyfry zboczenia, ktremu
ulegnie kula w skutek ruchu obrotowego ziemi, gdy kula nie dojdzie na ksiyc, jak tylko po
zboczeniu szesnastu promieni ziemskich, ktre wynosi powinny 11, liczc podug obwodu
krenia ksiycowego. Tych 11 naley doliczy do stopni, wyraajcych wspomniane opnienie
si ksiyca, co razem 64 stopni uczyni. A zatem wystrza skierowany ku ksiycowi, utworzy z
prostopad poziomu kt szedziesiciu czterech stopni.
Taka jest odpowied obserwatoryum w Cambridge na pytania, postawione przez Gun-klub.
Pozwalamy sobie zebra j w krtkoci:
1. Armat trzeba ustawi w kraju, lecym midzy 0 a 28 pnocno-poudniowej szerokoci.

2. Trzeba j skierowa ku zenitowi nieba.

3. Trzeba kuli nada chyo pocztkow 12.000 yardw na sekund.
4. Naley wystrzeli 1. grudnia przyszego roku o godzinie 10tej, min. 46 i 40 sek.
5. Kula spotka ksiyc czwartego dnia po rzuceniu, 4go grudnia o godz. 12 w nocy, tj. w
chwili, gdy tene osignie szczyt najwikszego przyblienia.
Czonkowie Gun-klubu powinni zatem bezzwocznie rozpocz przygotowania do
zamierzonego przedsiwzicia, aby by w pogotowiu na oznaczon chwil, gdy jeeli podana data
4. grudnia przeminie, ksiyc nie pokae si w tych samych warunkach najwikszego zblienia i
osignicia szczytu, chyba po upywie 18 lat i 11 dni.
Biuro obserwacyjne w Cambridge ofiarowujc i nadal swe usugi w kwestyach
astronomiczno-teoretycznych, zasea yczenia pomylnoci.
W imieniu biura:
J. M. Belfast,
szef obserwatoryum w Cambridge.

Rozdzia v
Gadka o ksiycu.

Badacz, majcy bystry zmys widzenia, znajdujcy si w nieznanem centrum, okoo ktrego
cay wiat kry, dostrzegby niezliczon ilo atomw, napeniajcych przestrze wiata w epoce
chaotycznej. Powoli, z upywem czasu, zachodziy zmiany; powstaa sia atrakcyi, poczya
wakie atomy w mae kuleczki, wedle ich chemicznego pokrewiestwa, ktre utworzyy grupy
gromadne, zasiewajce przestrze nieba. Grupy te wiruj take ruchem obrotowym okoo swego
centrum, ktre, utworzone z czstek nieograniczonych, kry okoo samego siebie i skupia si
coraz bardziej; pod wpywem staej siy mechanicznej zmniejsza przez skupienie sw objto i
przyspiesza w skutek tego ruch obrotowy, a pod wpywem tych dwu si wytwarza gwiazd gwn,
centrum grupy gromadnej.
Baczne ledzenie wskae badaczowi i inne czstki grup, utworzonych jak gwiazda gwna,
skupiajcych si w skutek ruchu obrotowego, stopniowo przyspieszonego, i krcych w
gromadach niezliczonych gwiazd.
W ten sposb powstay chmurki gwiadziste, ktrych liczb astronomowie na 5000 podaj.
Pomidzy temi 5000 chmur znajduje si take ta, ktr nazwano mleczn drog, a ktra
obejmuje 18 milionw gwiazd, tworzcych z osobna centrum wiata sonecznego.
Gdyby badajcy zwrci szczeglniejsz uwag na jedn gwiazd z tej omnasto milionowej
grupy, mniej wan i mniej wiecc, gwiazd czwartego rzdu, ktr zarozumiale socem
nazwano, poznaby wszystkie zjawiska tworzenia si wiatowego, dostrzegby krenie tego soca
okoo wasnej osi jeszcze w epoce stanu mglistego, tworzcego si z czstek ruchomych,
wypeniajcych zadanie skupienia.
Ruch wzmaga si odpowiednio prawom mechaniki w stosunku umniejszenia objtoci, i moe
doj do momentu, w ktrym sia dorodkowa przewysza si odrodkow, utrzymujc ciaa
krce w oddaleniu od punktu rodkowego.
Nastpnie inne zjawisko przesunie si przed oczyma badacza. Czstki, krce w przestrzeni
rwnikowej, odlatujc od siebie jak kamie z procy, gdy sznurek nagle pknie, utworzyyby okoo
soca kilka piercieni skupionych, podobnych do saturnowego. Nastpnie piercienie to z materyi
kosmicznej rozsypayby si w gromady drugorzdne, t. j. panety, w skutek ruchu obrotowego
okoo masy centralnej.
Gdyby wic badacz zwrci ca sw uwag na te panety, musiaby zauwaa, e kr
zupenie tak, jak soce, i e wytwarzaj jeden lub kilka piercieni kosmicznych, pierwiastki
gwiazd stopnia podrzdnego, ktre nazywamy satellitami.
Tak wic przechodzc z atomu do czstek, z czstek do grup gromadnych, z grup do obokw,
z obokw do gwiazdy gwnej, z tej do soca, ze soca do planety, od panety do trabanta
poznaje si wszystkie przemiany cia niebieskich od chwili powstania wiata.
Zdawaby si mogo, e soce zagino w wiecie stelarnym, a tymczasem teorye
umiejtnoci przesadziy go z drogi mlecznej do obokw.

Okoo niego kry om panet, powstaych z wasnego wntrza w pierwszym czasie

stworzenia: Merkur, Wenus, Ziemia, Mars, Jupiter, Saturn, Uranus i Neptun.
Dalej pomidzy Marsem a Jupiterem kr regularnie inne ciaa, mniej widoczne, moe czstki
jakiej gwiazdy, rozpadej na tysice czstek, z ktrych dotychczas 82 teleskopem dojrze zdoano.
Z tego orszaku, wielk si grawitacyi soca, w obiegu eliptycznym utrzymywanego, maj
niektre okoo siebie satellitw.
Uranus ma ich 8, Saturn 8, Jupiter 4, Neptun najprawdopodobniej 3, Ziemia 1.
Trabant ziemi, mniej wany w wiecie stelarnym, nazywa si ksiycem; jest to to samo ciao
niebieskie, ktre odwany geniusz amerykaski zdoby postanowi.
Ta nocna gwiazda, sw wzgldn blizkoci i widokiem zmian rnych, dzieli si ze socem
uwag mieszkacw ziemi.
Soce nuy wzrok, a blask jego wiata zmusza adoratorw do spuszczenia oczu. Bladolica
Febe wicej po ludzku dozwala podziwia swe skromne wdziki, mie oku: troch zarozumiaa,
pozwala sobie czasami zamiewa brata, promiennego Apolina, nie zamiewana nigdy przez niego.
Mahometanie odczuli wdziczno, jaka si naley wiernemu towarzyszowi ziemi, i podzielili
swe miesice podug jego odmian.
Pierwsze Indy szczeglniej czcili t boginie czyst, bez skazy. Egipcyanie nazywali j Izis,
Fenicyanie Astarte, Grecy czcili j mianem Feby, crki Latony i Jupitera, tmaczc jej poruszenia i
zamienia tajemniczemi odwiedzinami Dyany u piknego Endymiona. Legenda mitologiczna
utrzymuje, i lew Nemei przebiega pola ksiyca przed pojawieniem si na ziemi, a poeta
Agasianax, o ktrym Plutarch wspomina, opiewa wierszem te sodkie oczy, ten liczny nosek i
cudown buzi, powstae z promienistych czci zachwycajcej Seleny.
Staroytni dobrze pojli charakter, temperament, jednem sowem, strony moralne ksiyca ze
stanowiska mitologicznego, ale najmdrzejsi z nich nie wiedzieli nic o selenografii.
Niektrzy astronomowie epoki staroytnej odkryli pewne okolicznoci, potwierdzone
dzisiejszemi badaniami.
Arkadyjczycy utrzymuj, e zajmowali ziemi w epoce, kiedy ksiyc jeszcze nie istnia.
Symplicyusz uwaa go za ciao nieruchome, oparte o krysztaowe sklepienie. Tacyusz za kaza
mu by odamkiem jakiego ciaa solarnego, a pewien ucze Aristotelesa zrobi z niego
zwierciado, w ktrem obrazy Oceanu si odbijaj; inni nakoniec nie widzieli w nim nic wicej, jak
zbir wyzieww ziemnych, lub kul, utworzon na p z ognia, na p ze szka, ktra wiruje okoo
siebie samej.
Kilku mdrcw, w braku przyborw optycznych, tylko na podstawie uwaniejszych
obserwacyi, wywnioskowali wiksz cz praw, ktrym podlega gwiazda nocy.
I tak Tales z Miletu 460 lat przed Chrystusem orzek, e soce owieca ksiyc; Arystarch z
Samos poda prawdziwe objanienia o zmianach ksiyca: Cleomen wykaza, e wieci wiatem
martwem; Chaldejczyk Neros doszed, e droga jego ruchu obrotowego rwna si ruchowi zmian, i
wytmaczy, dlaczego ksiyc przedstawia si zawsze w tej samej postaci; nakoniec Hiparch dwa
wieki przed Chrystusem odkry niektre nieregularnoci w ruchu trabanta ziemskiego.
Te rne spostrzeenia znalazy potwierdzenie w przyszoci i suyy za podstaw prac
nowym astronomom. Ptolomeusz w II, a Aboul-Wefa, Arab, w X wieku uzupenili spostrzeenia
Hiparcha o nieregularnociach ksiyca w ruchu po linii falowej obrotu pod wpywem soca.
Potem Kopernik w XV, a Tycho Brahe w XVI wieku wytmaczyli dokadnie system wiatowy
i rol ksiyca midzy ciaami niebieskiemi.
W tej epoce ruchy jego byy prawie oznaczone, ale o uoeniu fizycznem wiedziano jeszcze
bardzo mao. A Galileusz wytmaczy zjawiska wiata, rzuconego w pewnych odmianach, w
skutek istnienia tame gr, ktrych wysoko obliczaj w przyblieniu na 4500 sni. Nastpnie

zniy Herwelius, astronom z Gdaska, ich wysoko na 2600 s., a kolega jego, Riccioli, wynis
do 7000 sni.
Herschell w kocu XVIII wieku przy pomocy ogromnego teleskopu niezmiernie pomniejszy
powysze obliczenia. Podug niego najwysze gry wynosiy 1900 sni wysokoci, a gry mniej
wicej redniej wysokoci dochodziy tylko do 400 sni.
Lecz i Herschel si myli; dopiero badania Schraetera, Louvilla, Halleygo, Nasmytha,
Bianchiniego, Pastorfa, Lohrmana, Gruithuysena, a osobliwie ich cierpliwych uczniw Beera i
Moedlera, rozstrzygny t kwesty.
Dziki tym uczonym, wysoko gr ksiyca jest dzisiaj zbadana.
Panowie Bear i Moedler zmierzyli 1905 wyyn, z ktrych sze przechodzi 2600, a 22 maj
wyej 2400 sni.13
Wiadomoci o ksiycu staway si coraz dokadniejszemi; przedstawia si on najeony
kraterami, a kade badanie dowodzio lepiej jego wulkanicznej natury. Z braku amania si
promieni ksiycowych, stykajcych si z promieniami planet, zasonionych ksiycem,
dowiedziono prawie zupenego braku powietrza, co pociga za sob brak wody.
Ztd si jasno okazuje, e mieszkacy ksiyca, yjc w takich warunkach, musz by
odrbnej organizacyi i rni si bardzo od mieszkacw ziemi.
Dziki nakoniec postpom nowej nauki i wydoskonalonym przyborom, zbadano dokadnie
natur ksiyca i ani jeden kcik nie pozosta niezbadanym, a chocia rednica jego wynosi 2150
mil, a powierzchnia jego jest trzynast czci powierzchni ziemi; chocia jego czci skadowe s
49t czci skadnikw ziemi, przecie adno z tych spostrzee nie uszo oku astronomw, a
nawet dalej zaszli ci biegli uczeni w zadziwiajcych swych odkryciach.
I tak zauwaali, e podczas peni na tarczy ksiyca pojawiay si biae, a podczas kwadry
czarne smugi. Badajc dokadniej, mogli sobie zda spraw o ich zjawianiu si. Byy to dugie i
wzkie smugi, padajce midzy rwnolegymi brzegami i dochodzce najczciej do kraterw;
miay one od dziesiciu do stu mil dugoci, a 800 sni szerokoci. Astronomowie nazwali je
rozpadlinami, lecz tylko tyle umieli o tem zjawisku powiedzie, bo nie mogli nawet dostatecznie
wytmaczy kwestyi, czy nie s to oyska wyschych rzek.
Amerykanie spodziewali si prdzej lub pniej wyjani to zjawisko geologiczne. Niemniej
nie dawali wiary teoryom Gruithuysena, uczonego profesora z Monachium, ktry uwaa te grupy
prostolegych waw, odkrytych na powierzchni ksiyca, za fortyfikacye, wzniesione przez
inynierw ksiycowych.
Te dwa punkta niejasne i bez wtpienia wiele innych jeszcze, nie mogy by stanowczo
rozstrzygnite, a po zaprowadzeniu bezporedniej komunikacyi z ksiycem.
Co do tgoci jego wiata, nie mamy nic nowego do zanotowania, kady bowiem wie, e
wiato jego jest trzykro sabsze od wiata sonecznego, a sia jego ciepa nie moe by oznaczon
na termometrach; fenomen za pod nazwa sztucznego wiata (lumire cendre), atwo da si
wytmaczy dziaaniem promieni sonecznych na ziemi, odseanych z ziemi do ksiyca, ktre to
promienie zdaj si uzupenia tarcz ksiycow, gdy tene okazuje si w ksztacie sierpa w
pierwszych i ostatnich kwadrach.
To byy wiadomoci, zebrane o trabancie ziemi, ktre czonkowie Gun-klubu obiecywali sobie
powikszy i udokadni pod kadym wzgldem, tak kosmograficznym, geologicznym,
politycznym, jak i moralnym.

Rozdzia vI
Propozycya Barbicanea wprowadzia na porzdek dzienny astronomiczne zajcie dla gwiazdy
naszej. Kady zajmowa si badaniem jej; mogoby si zdawa, e ksiyc po raz pierwszy pokaza
si na niebie i e go nikt przedtem nie widzia.
Ksiyc wszed tedy w mod, zosta lwem dnia, nie stajc si bynajmniej skromniejszym, ani
zyskujc na wspaniaoci pomidzy gwiazdami.
Dzienniki odgrzeway stare anegdotki, w ktrych to soce wilkw grao rol, przypominay
wpywy, jakie niewiadomo przypisywaa mu w pierwszych wiekach, opieway go z rnego
tonu nie zmylilibymy mwic, e Ameryka popada w selenomani.
Przegldy umiejtne rozbieray wicej specyalnie kwestye, dotyczce przedsibiorstwa Gunklubu; ogosiy list obserwatoryum w Cambridge, nie omijajc komentarzy i potakiwa rnemi
ale.
Jednem sowem, aden, nawet mniej oczytany Jankies, nie mg nie wiedzie o spostrzeeniach
na satellicie, a adna stara mistress, choby najbardziej ograniczona, nie moga twarzy jego
przypisywa wicej bdw zabobonnych.
Wiedza ich wzmagaa si rnymi sposobami, wciskaa si okiem i uchem; wszak niepodobna
by olic w astronomii!
Wielu ludzi nie wiedziao dotychczas, jakim sposobem mona obliczy odlego ksiyca od
ziemi. Teraz korzystano z okolicznoci; nauczano, e obliczenie odlegoci polega na wymiarze
paralaksy ksiycowej, a e wyraz paralaksa wywoywa zdziwienie, wic tmaczono, e jest to
kt, utworzony dwiema prostemi liniami, poprowadzonemi z kocw promieni ziemskich ku
ksiycowi.
Gdy za znaleli si powtpiewajcy o dokadnoci tej metody, spieszono z tmaczeniem, e
nietylko rednia odlego jaknajpewniej 234.347 mil wynosi, lecz take, e astronomowie nawet o
70 mil w obliczeniu si nie omylili.
Nieobeznanym z ruchami ksiyca wykaday codziennie dzienniki, e satellita nasz odbywa
dwa wyrane poruszenia: pierwszem jest ruch okoo osi, drugiem krenie okoo ziemi, a oba
wykonuje w rwnych odstpach czasu, mianowicie w dwudziestu siedmiu dniach i omiu
godzinach.
W skutek ruchu krenia powstaje dzie i noc na powierzchni ksiyca, tylko e nie ma
podziau na doby, ale jest tylko jeden dzie i jedna noc w miesicu ksiycowym, ktre maj po
354 godzin i 20 minut.
Ziemia owieca stron ksiyca, zwrcon ku sobie, wiatem, rwnajcem si jasnoci
czternastu ksiycw; rwnoczenie panuje 354-godzinna noc na stronie, odwrconej od ziemi
rozjaniona tylko sabem wiatem, jakie gwiazdy rzucaj.
To zjawisko budzi jedynie ta okoliczno, e ruch obrotowy i postpowy wykonuje si zupenie
w jednym i tym samym czasie.
Niektre umysy troch uporne nie pojmoway, jak moe ksiyc podczas krenia wirowa
okoo siebie samego, kiedy na ziemi wida go w jednej i tej samej postaci. Tym mwiono:

Idcie do waszej jadalni i krcie okoo stou, patrzc zawsze na rodek, a kiedy skoczycie
wasz przechadzk koow, wykonacie obrt okoo siebie samych, gdy i oko wasze przebiey
powoli wszystkie punkta sali. A wic sala, to niebo, st ziemia, a ksiyc, to wy.
Porwnanie to wprawio suchaczy w zachwycenie.
Ksiyc pokazuje si w jednych i tych samych ksztatach na ziemi; dla dokadnoci jednak
doda naley, e w skutek niejakiego wahania si z pnocy na poudnie i od wschodu pozwala on
widzie wiksz poow swej tarczy, mniej wicej 57/100 czci.
Kiedy nawet ignoranci, niewiedzcy o ksiycu nic nad to, co od dyrektora obserwatoryum w
Cambridge o ruchu wirowym i postpowym ksiyca usyszano, zajmowa si nim zaczli,
urzdzono dwadziecia wykadw umiejtnych, ktre miay pouczy, e niebiosa pene
niezliczonych gwiazd, uwaa mona za ogromny cyferblat, po ktrym spaceruje ksiyc,
wskazujc mieszkacom ziemi dokadn godzin, e od tego ruchu zawisy rne ksztaty, w jakich
si ksiyc okazuje; e ksiyc jest w peni, kiedy jest najbardziej oddalony od soca, czyli wtedy,
gdy wszystkie trzy gwiazdy s w jednej linii, a ziemia we rodku; e ksiyc jest na nowiu, gdy si
zbliy najbardziej do soca, czyli gdy si znajdzie midzy socem i ziemi; nakoniec, e ksiyc
jest w pierwszej lub ostatniej kwadrze, jeeli tworzy ze socem i ziemi kt prosty, zajmujc
szczyt tego.
Niektrzy mylcy Jankiesy wyprowadzili ztd wnioski, e zamienia nie mog powsta,
chyba w epoce zblienia lub oddalenia, i mieli suszno.
W epoce zblienia moe ksiyc zami soce, a w oddaleniu znowu ziemia zami go moe;
a e zamienia takie nie objawiaj si dwa razy podczas obiegu od nowin do nowiu, przyczyna w
tem, e przestrze, po ktrej ksiyc kry, nachyla si ku ekliptyce, tj. ku przestrzeni, po ktrej
kry ziemia.
O wysokoci, jak gwiazda nocy w gbi horyzontu osign moe, da dokadne wyjanienia
list obserwatorium w Cambridge; kademu byo wiadomem, e ta wysoko zmienia si podug
szerokoci geogr. kraju, w ktrym robi si spostrzeenia. Strefy za, ktre ksiyc przebiega ku
zenitowi, czyli kiedy zajmuje punkt pionowy do gowy swoich adoratorw, musz lee midzy
20 a rwnikiem.
Podug tej wanej zasady naley do dowiadcze obra jakikolwiek punkt tej czci globu, aby
kula moga by pionowo rzucon i tem prdzej z zakresu dziaania siy cikoci wysza. By to
jeden warunek wany dla skutkw przedsiwzicia, ktry nie mg opini publiczn w bd
wprowadzi.
Co do linii, ktr ksiyc krc okoo ziemi, obiega, wykazao obserwatoryum w Cambridge
nawet dla laikw caego wiata dosy jasno, e tworzy ona krzywe, zamknite koo, a raczej elips,
ktrej jednem ogniskiem jest ziemia. Takie drogi eliptyczne s dla wszystkich planet i satellitw
wsplne, a mechanika racyonalna utrzymuje susznie, e inaczej by nie moe.
Wszystko to kady Amerykanin chcc nie chcc wiedzia, a wcale nie wiedzie nie mg nikt.
Jakkolwiek te prawdziwe pogldy i zasady szybko si rozpowszechniay, wcale nie atwo byo
wykorzeni wiele bdw i zabobonnych przesadw.
I tak np. utrzymywao kilku poczciwcw, e ksiyc by dawniej komet, krcym w linii
owalnej okoo soca, i e go ziemia podczas najwikszego zblienia, w zakresie swojej siy
atrakcyjnej zatrzymaa.
W ten sposb chcieli ci astronomowie salonowi wyjani plamy, wypalone na powierzchni
ksiyca, uwaajc to za oczywisty bd promienistej gwiazdy. Wtedy tylko zapominali o jzyku w
ustach, gdy im robiono uwag, e panety posiadaj atmosfer, a ksiyc albo jej wcale nie posiada,
albo bardzo mao.
Inni znowu ze stronnictwa tchrzy, objawiali na samo wspomnienie o ksiycu wielki
przestrach, syszeli bowiem, e wedle spostrzee, czynionych za czasu Kalifw, ruch ksiyca

zwiksza si coraz bardziej; z tego oczywicie logicznie wnioskowali, e takie przyspieszenie

ruchu umniejszy odlego ksiyca od ziemi, w skutek czego pod wpywem oboplnego dziaania
ksiyc runie na ziemi.
Dali si jednak uspokoi i przestali obawia o losy przyszych pokole, gdy im wykazano, e
podug oblicze Laplacea, sawnego matematyka francuzkiego, to przyspieszenie ruchu objawia
si w nader cisych granicach, i e po niem nastpuje stosunkowe umniejszenie przyspieszenia; na
przyszo zatem nie grozi adne niebezpieczestwo rwnowadze wiata solarnego.
Pozostaje nam jeszcze nakoniec jedna klasa ludzi: zabobonni g, ktrzy nie poprzestawali na
niewiedzy; oni wiedzieli i to, co nie jest, a o ksiycu rozlege posiadali wiadomoci.
Podug jednych, tarcza jego bya zwierciadem, w ktrem mog si widzie i myli swych
sobie udzieli dwie osoby z rnych kracw wiata.
Drudzy utrzymywali, e z tysica dojrzanych ksiycw, 950 stay si przyczyn zmian w
naturze, jak: wybuchw, wstrzni ziemi, potopw itd.; przypisywali ksiycowi szczeglny
wpyw na przeznaczenie czowieka; sdzili, e kady selenita poczony jest jak nici
sympatyczn z mieszkacem ziemi i odwrotnie; powtarzali za doktorem Meodem, e cay ywio
podlega wpywowi ksiyca i twierdzili uporczywie, e chopcy podczas nowiu, a dziewczta
podczas ostatniej kwadry na wiat przychodz, itp.
Gdy wreszcie trzeba byo porzuci te ludowe przesdy i zajto si prawd nag, straci wiele
ksiyc w oczach dawnych czcicieli, wielu obracao si do niegrzecznie, ale wiksza cz
pozostaa mu wiern. Szczeglnie Jankiesy nie mieli innego denia, nad zajcie nowego ldu, a na
szczycie jego pragnli wybudowa gwiadzisty pawilon Stanw Zjednoczonych.

Rozdzia VII
Kwestya kuli.

Obserwatoryum w Cambridge rozebrao w swym pamitnym licie z d. 7. padziernika

kwesty astronomiczn: teraz chodzio ju tylko o rozwizanie kwestyi mechanicznej, ktra w
kadym innym kraju natrafiaby na rne niezwycione trudnoci wykonania, ale dla Ameryki
byo to tylko zabawk.
Prezydent Barbicane nie tracc czasu, ustanowi z grona Gun-klubu komitet wykonawczy,
ktry mia w trzech tygodniach zda sprawozdanie o trzech wanych kwestyach, mianowicie: o
armacie, kuli i prochu. Komitet skada si z czterech czonkw, w tym fachu bardzo biegych; w
skad jego wchodzi wic Barbicane, w razie potrzeby z gosem rozstrzygajcym; jenera Morgan,
major Elphiston i niezbdny J. T. Maston, ktremu powierzono urzd sekretarza-sprawozdawcy.
Dnia 8go padziernika zebra si komitet w domu prezydenta Barbicane pod l. 3, przy ulicy
Republikaskiej; aeby za zgodniay odek nie przerywa mruczeniem wanej dyskusyi,
zasiedli czterej czonkowie Gun-klubu okoo stou, zastawionego sandwiksami i potnymi
czajnikami. Naturalnie p. J. T. Maston zaoy piro w elazn rczk, i posiedzenie rozpoczto.
Barbicane zabra gos.
Kochani koledzy! Przychodzi zastanowi si nam nad jednem z najtrudniejszych zada
balistyki, tej uprzywilejowanej nauki, ktra traktuje o ruchu kul czyli cia, rzuconych w przestrze
si dowoln i zostawionych losowi wasnemu.
O, balistyko, balistyko! wykrzykn J. T. Maston wzruszonym gosem.
Byoby tedy moe najstosowniej, gdybymy dzisiejsze posiedzenie cign dalej prezes
powiecili dyskusji o armacie.
W istocie potwierdzi jenera Morgan.
Po duszym namyle mwi znowu Barbicane:
Zdaje mi si jednak, e kwestya kuli zaj powinna pierwsze miejsce, nawet przed armat,
bowiem dziaa musz odpowiada objtoci kuli.
Prosz o gos! zawoa J. T. Maston.
Udzielono mu gosu bez wahania wietna przeszo jego na to zasugiwaa. On tedy mwi
gosem penym natchnienia:
Zacni koledzy! Przewodniczcy nasz stawia susznie kwesty kuli przed wszystkiemi innemi.
Ta kula, ktr mamy rzuci ku ksiycowi, to nasz pose, nasz ambasador; dlatego prosz o
pozwolenie zastanowienia si nad ni pod wzgldem czysto moralnym.
Z tego stanowiska nikt jeszcze na kul nie patrzy; byo to cakiem co nowego, podsycio wic
tylko ciekawo czonkw komitetu, ktrzy z coraz ywsz uwag oczekiwali dalszych sw J. T.
Mastona.
Drodzy koledzy! cign dalej w krtkoci zajm si tylko kul matematyczn, kul
moraln, pozostawiajc na uboczu kul fizyczn, ktra ze wiata zgadza. Kula, podug mego

zdania, stanowi najszczytniejszy objaw wadzy ludzkiej; czowiek robic j, najbardziej do Stwrcy
si zblia.
Bardzo dobrze! przerwa major Elphiston.
Zaiste! zawoa mowca tak jak Bg stworzy gwiazdy i planety, tak czowiek zrobi kul,
to criterium chyoci ziemskiej, to zmniejszenie gwiazd, bdzcych w przestrzeni, ktre, prawd
powiedziawszy, niczem innem nie s, jak kulami. Do Boga naley chyo iskry elektrycznej,
wiata, gwiazd, kometw, panet, satellitw, gosu i wiatru, ale do nas naley chyo kuli, ktra
sto razy przewysza szybko pocigw, par pdzonych, i najdzielniejszych rumakw.
J. T. Maston by w uniesieniu, gos jego stawa si dwicznym, metalicznym, wygaszajc
hymn uwielbienia kuli.
dacie cyfr! podam je dokadnie. Wemy kul miern, dwudziesto-cztero-funtow; ta
wolniej biey 800.000 razy od elektrycznoci, 640.000 razy od wiata, 616 razy wolniej od ziemi
w ruchu okoo soca, a wyrzucona z armaty, wyprzedza chyo gosu, robic na sekund 200
sni, w 10 sekundach 2000 sni, 14 mil w 1 minucie, 840 mil w godzinie, a 20.1000 mil na dzie.
Z tego wynika, e chyo jej na punktach rwnikowych podczas ruchu wirowego wiata,
wyniosaby w jednym roku 7,336.500 mil. Do osignicia ksiyca potrzebowaaby wic 11 dni, do
soca doszaby po 11 latach, a Neptuna dosigaby w granicach wiata solarnego po 360 latach.
Tyle dokae maa kulka, dzieo rk naszych. C bdzie, gdy przy rzucie nadamy jej chyo 7
mil na sekund? A, dzielna kulo! pyszna kulo! mio mi pomyle, jak ci przyjm tam wysoko z
honorami, nalenymi ambasadorowi ziemskiemu.
Gone hura! zakoczyo te szumn przemow, a J. T. Maston wzruszony usiad wrd
koleeskich gratulacji
A teraz rzek Barbicane kiedymy przeszli stron praktyczn, przystpmy do waciwej
kwestyi.
Suchamy! zawoali zgodnie czonkowie komitetu, wychylajc dymice filianki.
Wiecie panowie mwi prezydent jakie zadanie mamy do rozwizania. Idzie o nadanie
kuli chyoci dwunastu tysicy yardw na sekund. Odwaam si przypuszcza, e nam si to uda,
najpierw jednak rozbierzmy uzyskan dotychczas chyo; jenera Morgan poda nam blisze
szczegy w tym wzgldzie.
Zadanie to rozpocz jenera bdzie dla mnie tem atwiejszem, e podczas wojny byem
czonkiem komisyi obserwacyjnej. Dziaa Dahlgreena, ktre nios do 2500 sni, nadaj swej kuli
pocztkow chyo 500 yardw.
Tak, a Columbiada14 Rodman? przerwa prezydent.
Columbiada Rodman, ustawiona w twierdzy Hamilton, koo Nowego Jorku, rzucaa kul w
odlegoci szeciu mil, z chyoci 800 yardw na sekund; jest to rezultat, jakiego nigdy nie
osign Armstrong i Paliser w Anglii.
O, Anglicy! przerwa J. T. Maston, zwracajc ku wschodowi swe straszne bero.
Zatem tych 800 yardw stanowi maximum chyoci, dotd uzyskanej? zapyta Barbicane.
Tak odpar Morgan.
Powiem tylko zacz J. T. Maston e gdyby by mj modzierz nie pk
Tak, ale pk przerwa Barbicane uprzejmie. Wemy wic pocztkowa chyo 800 yardw;
trzeba j dwadziecia razy powikszy. Odkadajc na inne posiedzenie rozpraw o powikszeniu
chyoci, zwrc wasz uwag, szanowni koledzy, na objto, jak mamy nada kuli, do
ekspedycyi przeznaczonej. Pojmiecie dobrze, e tu mam na myli tylko ptonny.15
Dlaczego? zapyta major.
Bo odpar szybko J. T. Maston kula musi by dosy wielk, aeby moga zwrci uwag
mieszkacw ksiyca, jeeli tam s jacy.

 Tak podchwyci Barbicane ale prcz tego dla innego, jeszcze waniejszego powodu.
C chcesz przez to powiedzie? zapyta major.
Chc powiedzie, ze nie dosy rzuci kul na opatrzno bosk, ale trzeba j ledzi a do
chwili osignicia celu.
Hm! wykrzyknli razem jenera i major.
Bez wtpienia cign dalej Barbicane, pewny bdc swego bez wtpienia, albo wyprawa
nasza nie przyniesie najmniejszych owocw.
W takim razie mylisz pan o kuli ogromnych rozmiarw?
Wcale nie; chciejcie mi tylko uwanie posucha. Wiecie, e przyrzdy optyczne doszy do
wielkiego wydoskonalenia; mamy ju teleskopy, ktre sze tysicy razy powikszaj i ksiyc
prawie na 40.000 mil ang. zbliaj. W tej odlegoci moemy rozrnia przedmioty
szedziesiciostopowe. e tej siy teleskopu dotychczas bardziej nie wydoskonalono, naley
szuka przyczyny w tem, i sia zawisa od zaamywania si wiata, a ksiyc, jako byszczce
zwierciado, nie daje do silnego wiata, eby przekroczy wymienion granic.
C wic zamylasz uczyni? zapyta jenera nadasze twojej kuli objto 60-stopow?
Wcale nie.
Potrafisz uwydatni wiato ksiyca?
Naturalnie.
Co to, to za wiele! zawoa J. T. Maston.
Rzecz cakiem pojedycza dowodzi dalej Barbicane jeeli zdoam zmniejszy gsto
atmosfery, ktr wiato ksiyca przedziera, nie bdzie to wiato silniejsze, wyraniejsze?
Oczywicie!
A wic eby doj do tego rezultatu, umieszcz teleskop na szczycie wysokiej gry. Tak
uczynimy.
Poddaj si, poddaj! zawoa major posiadasz prawdziwy dar zaatwiania spraw; ale
jakie powikszenie mylisz przez to uzyska?
Powikszenie 40-tysiczne, ktre zbliy ksiyc na 5000 mil, w skutek czego moebnem
bdzie rozrnia przedmioty o 9 stopach rednicy.
Wybornie! krzykn J. T. Maston a wic kula nasza bdzie objtoci dziewiciu stp
rednicy?
Rozumie si.
Pozwle mi zrobi ci uwag zagadn major e kula zaway tyle, i
Ale majorze! przerwa Barbicane nim zaczniemy nad cikoci kuli dysputowa,
pozwl sobie powiedzie, e ojcowie nasi w tym wzgldzie dokonywali cudw. Nie chc wcale
przez to powiedzie, e balistyka od czasw pradziadw naszych nie zrobia adnych postpw,
owszem, chc tylko powiedzie, e w rednich wiekach zadziwiajce wyprowadzono rezultaty,
wiksze moe, jak nasze.
Naprzykad zagadn Morgan. Wytmacz si ze sw twoich doda ywo J. T. Maston.
Nic atwiejszego odpar Barbicane. Mam przykady na poparcie mego twierdzenia. W roku
1543, podczas oblenia Konstantynopola przez Mahomeda II, rzucano kamienne kule 1900
funtowe, ktre wcale nie musiay by maemi.
O, o! zawoa major 1900 funtw! to cyfra nie maa!
W Malcie rzucaa za czasw rycerskich jedna armata twierdzy St Elwe kulami 2500
funtowemi.
Niepodobna!

 Nakoniec podug twierdzenia pewnego historyka francuzkiego, strzelano za czasw Ludwika

XI kulami 500 funtowemi tylko, ale kula taka wystrzelona w Bastylli, gdzie gupcy opanowali
mdrych, pada na Charenton, gdzie znw mdrzy zamykaj waryatw.
Doskonale! odezwa si J. T. Maston.
Cemy wicej od tego czasu widzieli? Armaty Armstronga, ktre strzelaj kulami 500funtowemi, i Columbiady Rodman o ptonnowych kulach. e za kula rzucona, zyskujc na
chyoci, traci na ciarze, wypada nam podwoi starania, aeby z postpem nauki w dwjnasb
przecign kul Mahomeda II i maltaskich rycerzy.
To jeszcze, ale jakiego metalu chcesz uy na kul? zapyta major.
Lane elazo, cakiem naturalnie odrzek jenera.
Co? lane elazo?! zawoa J. T. Maston to za pody kruszec na kul, przeznaczona do
zwiedzenia ksiyca.
Nie przesadzajmy, szanowny przyjacielu, elazo wystarczy odpar Morgan.
A wic zacz major Elphiston kiedy ciar kuli stosuje si do objtoci, kula 9 stp
rednicy z lanego elaza zaway nader wiele.
Naturalnie, jeeli bdzie pena, a nie, kiedy bdzie wydrona odrzek Barbicane.
Prn, wydron, to rozumiem. Do wntrza bdziemy mogli woy depesze i rysy
naszych planw ziemskich, zagadn J. T. Maston.
Tak by musi odrzek Barbicane kula niewydrona o wicej jak 108 cali rednicy,
wayaby nad 200 tysity funtw, zatem zanadto wiele; ale poniewa trzeba w kadym razie nada
pewn wag kuli, sdz, e trzeba jej 20.000 funtw.
Jaka wypadnie grubo cian w tym razie? zapyta major.
Stosunkowo do rednicy 108 cali odpar Morgan wypadnie grubo cian najmniej 2
stopy.
To za wiele zacz Barbicane. Tu nie chodzi o kul do przebijania murw; wystarcz jej
ciany, ktreby wytrzymay tylko cinienie powietrza. A pytanie, jak grubo maj mie ciany
kuli prnej z lanego elaza, ktraby nie waya 20.000 funtw, rozwie nam nasz biegy
rachmistrz Maston po posiedzeniu.
Nic atwiejszego odrzek szanowny sekretarz komitetu, i w tej chwili napisa na papierze
kilka formuek algebraicznych, w ktrych same i x dziesitej potgi figuroway, i rzek:
ciany bd zaledwie dwa cale grube.
Wystarczy to? zapyta major.
O nie rzek Barbicane.
A wic c czyni? doda Elphiston zafrasowany.
Uy innego metalu, nie elazo lane.
Mosidzu? zapyta Morgan.
Nie, to jeszcze za cikie; mam co lepszego na myli.
C takiego?
Aluminium odrzek Barbicane.
Aluminium! zawoali trzej koledzy prezydenta.
Bez wtpienia, zacni koledzy. Wiecie dobrze, e synny chemik francuzki, Henryk SainteClaire-Deville, zdoa w r. 1854 pierwszy uzyska aluminium w masie staej. Ten drogocenny
kruszec posiada biao srebra, nieskazitelno zota, trwao elaza, topnisto mosidzu a
lekko szka, obrabia si atwo i atwo go dostarczy, poniewa z aluminium skadaj si nisze
warstwy ska; jest trzykro lejszym od elaza i zdaje si jedynie na to stworzonym, by nam
dostarczy materyau na nasz kul.

 Hura aluminium! krzykn sekretarz komitetu, zawsze najgoniejszy w chwilach zachwytu.

Tylko, drogi prezesie, nie wyniesie za drogo kula aluminiowa? zapyta major.
Byaby za drog, kiedy aluminium odkryto, pacono bowiem wtedy za jeden funt do 280
dolarw, pniej spada cena na 25 dolarw, a dzi mona je po 9 dolarw dosta.
Ale po 9 dolarw funt to jeszcze za drogo rzek major Elphiston.
Pewnie, kochany majorze, ale przecie nie tak nad miar wygrowanie.
Ile wic zaway kula? zapyta Morgan.
Obliczeniem doszedem nastpujcych rezultatw rzek Barbicane: Kula 108 cali rednicy
wayaby z lanego elaza 67.440 funtw, a ulana z aluminium, nie miaaby wicej nad 19.250
funtw wagi.
Doskonale! zawoa Maston to wic zostaje w naszym programie.
Dobrze, dobrze odezwa si major ale ile bdzie kosztowa ta kula, po 9 dolarw za
funt?
Stosiedmdziesittrzy tysice, dwieciepidziest dolarw, to wiem dokadnie, ale nie sdcie
kochani przyjaciele, e pienidze zrobi nam jak rnic w naszem przedsiwziciu, zapewniam,
e nie.
Wpyn one do naszych kas zauway Moston.
A zatem jakie wasze zdanie o aluminium? zapyta przewodniczcy.
Przyjmujemy odpowiedzieli trzej czonkowie komitetu.
Na formie kuli rzek Barbicane mao zaley, poniewa po przebyciu atmosfery dostanie
si kula w przestrze prn; dlatego proponuj kul okrg, ktra moe wirowa okoo siebie,
jeeli jej si podoba, i zachowa si podug wasnej fantazyi.
Na tem zakoczyo si pierwsze posiedzenie komitetu. Kwestya kuli zostaa stanowczo
rozstrzygnita, a J. T. Maston cieszy si niezmiernie myl wysania kuli mieszkacom ksiyca,
ktrzy po niej poznaj mieszkacw ziemi.

Rozdzia VIII
Kwestya armaty.

Uchway, powzite na posiedzeniu wyej opisanem, wywary na ogle wielkie wraenie.

Niektrzy przerazili si pomysem kuli, dwadziecia tysicy funtw wacej, przeznaczonej do
wyrzucenia w gr. Zapytywano si wic naturalnie, jaka armata zdoa nada wymagan chyo
pocztkow takiemu ogromowi?
Dysputa drugiego posiedzenia komitetu miaa da zwycizk odpowied na te pytania.
Na drugi dzie wieczorem zasiedli znowu czterej czonkowie Gun-klubu przed nowemi grami
sandwiksw, na brzegu herbacianego oceanu. Rozprawa rozpocza si zwykym trybem, tym
razem bez przedmowy.
Drodzy koledzy! zacz Barbicane przystpujemy do kwestyi dziaa: co do tego
dugoci, ksztatu, czci skadowych i ciaru. Prawdopodobnie bdziemy musieli nada mu
gigantyczne rozmiary, ale nie widz w tem znowu tak nadzwyczajnych trudnoci. Nasz geniusz
przemysowy da sobie atwo rad. Prosz mi posucha, ale nie szczdzi zarzutw.
Mruczenie potwierdzajce wtrowao temu owiadczeniu.
Nie zapominajmy cign dalej Barbicane na czem stanlimy wczoraj; na dzisiejszem
posiedzeniu mamy rozwiza nastpne pytanie:
Nada chyo pocztkow dwunastu tysicy yardw na sekund, kuli o stu omiu calach
rednicy, wacej dwadziecia tysicy funtw.
W istocie jest to pytanie odezwa si major Elphiston.
Prosz mi posucha mwi dalej Barbicane. Co si dzieje z kul, rzucon w powietrze?
Kula rzucona w powietrze, zostaje pod wpywem trzech niezawisych si, mianowicie pod
wpywem siy odrodkowej, siy atrakcyi ziemi i siy, otrzymanej przy rzucie. Rozbierzmy
dziaanie tych trzech si. Sia odrodkowa czyli tak zwany opr powietrza, bardzo znacznym wcale
nie bdzie, gdy w rzeczywistoci atmosfera ziemi nie siga nad 40 mil. Jeeli zatem nadamy kuli
chyo dwunastu tysicy yardw na sekund, przebiey ona rzeczon atmosfer po upywie piciu
sekund, co nader ma chwil stanowi, abymy potrzebowali uwaa si odrodkow za majc
jakie znaczenie. Przechodzimy do siy atrakcyi ziemi, a raczej do ciaru kuli. Wiemy wszyscy, e
ciar ten maleje w stosunku odwrotnym do kwadratu odlegoci. Fizyka za uczy, e ciao,
wyrzucone od powierzchni ziemi pionowo, w pierwszej sekundzie przebiega 15 stp; gdy za temu
samemu ciau nadamy oddalenie 257.542 mil od ziemi, czyli innemi sowy, przeniesiemy je w
odlego ksiyca, to przebywana droga w sekundzie zmaleje prawie do p linii, co
nieruchomoci nazwa mona. Chodzi zatem o stopniowe pokonanie tego wpywu ciarowego.
Jakim sposobem do tego dojdziemy? Trzeci si: si rzutu.
Ot mamy trudnoci przerwa major.
Ani sowa, rzeczywicie odpar Barbicane ale musimy odnie zwyciztwo, gdy ta sia
rzutu wyniknie z dugoci dziaa i iloci uytego prochu. Zajmiemy si zatem kwesty: jakie

rozmiary powinno mie dziao? Naturalnie, moemy je ustawi, e tak rzek, w warunkach
nieskoczonego oporu, gdy nie manewrowanie bdzie jego zamiarem.
Oczywicie potwierdzi jenera.
Dotychczas mwi Barbicane dalej najdusze armaty, nasze ogromne kolumbiady, nie
byy duszemi nad 25 stp; wiat cay zadziwimy nie mao dugoci, jak przyjdzie nam nada
naszemu dziau.
A, bez wtpienia! wykrzykn J. T. Maston ja z mojej strony gosuj za armat
pmilowej dugoci.
Pmilowa?! zawoa major i jenera.
Tak jest pmilowa, i ta jeszcze bdzie za krtka.
Ale Mastonie, pan przesadzasz!
Wcale nie odrzek porywczy sekretarz i doprawdy nie pojmuj, dlaczego mi pan przesad
zarzucasz?
Bo posuwasz pan rzecz za daleko.
Uwaaj pan odpar Maston, przybierajc ton szorstki i wiedz o tem, e artylerzysta jest
jak kula i nigdy przesadza nie moe.
W ten sposb dyskusya przesza, na pole osobistych wycieczek, ktre prezes dopiero
interwency swoj zakoczy.
Moi przyjaciele! uspokjcie si! zajmijmy si raczej nasz spraw; bez wtpienia potrzeba
armaty wielkich rozmiarw, poniewa z dugoci dziaa wzrasta naprenie, a zatem i cinienie
gazu zebranego na kul, ale dlatego nie naley przekracza pewnych przepisanych granic.
Susznie przerwa major.
Jakie s przepisy w podobnych wypadkach? Oto zwykle odpowiada dugo armaty 20 do
25 razowej rednicy kuli, ktr na wadze 235 do 240 razy przewysza.
To nie wystarcza! zawoa J. T. Maston porywczo.
Spodziewam si, e nie, mj przyjacielu; podug wypowiedzianego stosunku do kuli o 9
stopach rednicy, 30 tysicy funtw wacej, nie mona uy krtszej armaty, jak 225 stp dugiej i
siedm milionw dwiecie tysicy funtw wacej.
To chyba na art! krzykn J. T. Maston znaczy tyle, co uy pistoletu!
I ja tak sdz odrzek Barbicane dlatego te wnosz, aby dugo t czterokrotnie
powikszy i ula dziao 900 stp dugie.
Jenera i major zrobili kilka uwag i wniosek ten ywo popierany przez sekretarza Gun-klubu,
zosta przyjty.
Teraz rzek Elphiston jak grubo nadamy cianom armaty?
Sze stp odpar Barbicane,
Nie mylisz pan pewnie podobnego gmachu ustawia mi jakiej podstawie? zapyta major.
Toby byo pyszne! zawoa Maston,.
Ale niepraktyczne rzek Barbicane. Nie, armat t myl ustawi na samej ziemi, obcign
j obrczami z kutego elaza i ustawi na grubym fundamencie z kamienia i wapna, tak, aby ciar
rwno rozdzieli na przestrze objt. Jak dziao ostatecznie ustawimy, starannie oznaczymy i
wydrymy dokadnie wntrze podug kuli, gaz w chwili wystrzau nie bdzie uchodzi i caa
naciskajca sia prochu tylko na rzut kuli dziaa bdzie.
Hurra! hurra! zawoa J. T. Maston mamy ju armat!
Jeszcze nie przerwa Barbicane, biorc za rk niecierpliwego koleg.
Dlaczego nie?

 Poniewa nie zdecydowalimy jeszcze, jak form mie bdzie? czy ma to by armata,
granatyerka, czy modzierz?
Armata! zawoa Morgan.
Granatyerka! gosowa major.
Modzierz! krzykn J. T. Maston.
Wywizaa si z tego nowa, bardzo ywa dyskusya; kady popiera sw bro ulubion. Prezes
zakoczy dysput temi sowy:
Zacni przyjaciele! kolumbiada nasza odpowiada wszystkim trzem rodzajom dzia. Bdzie
armat, poniewa komrka prochowa jest tej samej objtoci, co cae wntrze; bdzie granatyerka,
gdy wystrzeli bomb; nakoniec bdzie modzierzem, gdy ustawimy j pod ktem
dziewidziesiciu stopni, aby bez monoci cofnicia si, stojc na pewnej podstawie ziemi,
oddaa ca potg zebranej siy prochu.
Przyjmujemy! przyjmujemy! woali czonkowie komitetu z zapaem.
Jeszcze malekie pytanie zagadn Elphiston. Czy ten armato-granato-modzierz bdzie
gwintowany?
Nie odrzek Barbicane. Potrzebujemy olbrzymiej siy pocztkowej, a wszyscy wiemy, e
kula mniej chyo wylatuje z broni gwintowanej, anieli z gadkiej.
Susznie.
Tym razem zatrzymamy, jak uchwalilimy powtarza J. T. Maston.
Ale jeszcze nie skoczylimy rzek prezes.
Dlaczego?
Poniewa jeszcze nie wiemy, z jakiego kruszcu ula ja trzeba.
Ustanwmy natychmiast.
Dobrze, taki mj wniosek.
I czterej czonkowie komitetu poknwszy tuzin sandwiksw i zakropiwszy si herbat,
rozpoczli przerwana dyskusy na nowo.
Zacni koledzy! pocz Barbicane nasza armata musi by bardzo wytrwa, tward,
niepodlegajc ciepu, ani ulegajc wpywom niszczcej rdzy.
W tych wzgldach nie zachodzi adna wtpliwo odezwa si major a jak zbierzemy
znaczn ilo kruszcu, nie bdziemy mieli trudnoci w wyborze.
A wic rzeki Morgan wnosz wybra do naszej kolumbiady najlepsz znan dotychczas
mieszanin, tj. sto czci miedzi, dwanacie cyny i sze czci mosidzu.
Moi przyjaciele zagadn prezes zgadzam si z tem zupenie, e ta kompozycja byaby
bardzo dobr, ale w tym wypadku jest za kosztown, a do uycia bardzo trudna. Dlatego sdz, e
powinnimy wybra materya nizkiej ceny, rwnajcej si cenie topionego elaza. Czy nie tak?
Najsuszniej odpowiedzia major.
Zwyke lane elazo cign dalej Barbicane kosztuje sze razy taniej od bronzu, daje si
atwo topi i nietrudno wylewa w formach piaskowych, a nie wymaga wiele czasu przy
obrabianiu; zatem przy uyciu tego oszczdza si czas i pienidze. O doskonaoci tego
materyau przekonaem si w wojnie, podczas oblenia Atlantu, kiedy dziaa lane daway po tysic
strzaw, co dwadziecia minut jeden, bez najmniejszego uszkodzenia.
Chocia lane elazo jest bardzo kruche zauway jenera Morgan.
Tak, ale bardzo wytrwae; e go nie rozsadzimy, zapewniam.
Chocia najlepsze, moe pkn dorzuci powanie J. T. Maston.

 Oczywicie odpar Barbicane e moe, wszystko jest moebne, ale chciej czcigodny
sekretarzu obliczy ciar armaty lanej, dziewi set stp dugiej, majcej wewntrznej rednicy
stp dziewi, o cianach 6 stp grubych.
Natychmiast odrzek J. T. Maston.
I jak zwykle z nadzwyczajn atwoci nakreliwszy kilka formuek, rzek po upywie jednej
minuty:
Taka armata bdzie way szedziesit om tysicy czterdzieci tonnw (68,040.000
kilogramw).
A liczc funt po dwudziestwce, to razem wyniesie?
Dwa miliony piset dziesi tysicy siedmset jeden dolarw (13,608.000 frankw).
Niespokojnym, pytajcym wzrokiem popatrzyli J. T. Maston, major i jenera na Barbicana.
A zatem panowie odezwa si ten, na ktrego wszyscy oczy zwrcili powtarzam, com
wczoraj powiedzia: bdcie spokojnymi, milionw nam nie braknie.
Po tem zapewnieniu prezesa, rozeszli si czonkowie komitetu, oznaczywszy jutrzejszy
wieczr na trzecie posiedzenie.

Rozdzia IX
Kwestya prochu.

Pozostaa jeszcze kwestya prochu.

Publiczno oczekiwaa z gorcym niepokojem tej ostatniej uchway.
Oznaczono wielko kuli, dugo armaty chodzio tylko o to, jakiej iloci prochu bdzie
potrzeba do wywoania rzutu. Ten straszny czynnik, ktrego potg i dziaanie opanowa czowiek,
w tym wypadku musiaby dla odegrania potrzebnej roli uytym by w niezwykej iloci.
Powszechnie wiadomem i powtarzanem chtnie zdaniem ogu jest, e zakonnik Schwarz
wynalaz proch w XIV wieku i e opaci yciem to odkrycie; jednak jest ju prawie wykazanem i
dowiedzionem, e history t policzy mona do legend rednich wiekw.
Prochu nikt nie wynalaz; pochodzi on od greckich ogni, tworzonych z siarki i saletry. Tylko e
od tego czasu mieszanina ta, ktra nie bya czem innem, jak mas rozsypujc, zamienia si w
mieszanin, huk wydajc.
Chocia uczeni znaj dokadnie faszyw history prochu, mao ludzi zajmuje si jego si
mechaniczn, ktrej istnienie koniecznie przyzna potrzeba, chcc zrozumie donioso pytania,
nasuwajcego si do rozwizania komitetowi.
A wic: jeden litr prochu way blisko dwa funty, zapalony wydaje 400 litrw gazu, ktry pod
wpywem temperatury, dochodzcej dwu tysicy czterystu stopni, zajmie przestrze czterech
tysicy litrw. Zatem objto prochu ma si do objtoci gazu, wytworzonego przy spaleniu, jak
jednostka do czterech tysicy.
Prosz tedy osdzi, jak ogromnem bdzie cinienie tego gazu, jeeli go zamkniemy w
przestrzeni cztery tysice razy mniejszej.
To wszystko wiedzieli doskonale czonkowie komitetu przed zebraniem si na nowe
posiedzenie.
Barbicane udzieli w tej kwestyi gosu majorowi Elphistonowi, ktry by dyrektorem
magazynw prochowych w czasie wojny.
Drodzy koledzy! rozpocz zacny chemik podam najpierw nieomylne zasady, ktre nadal
za podstaw nam posu. Do wystrzau kuli dwudziestofuntowej, o ktrej nasz szanowny J. T.
Maston przedwczoraj w tak poetycznych mwi wyrazach, nie potrzeba wicej jak szesnacie
funtw prochu.
Czy jeste pan pewnym tego stosunku? zapyta Barbicane.
Najzupeniej! odpar major. Przecie armata Armstronga nie potrzebuje wicej nad 75
funtw prochu do kuli omset funtowej, a Kolumbiada Rodman nie zuywa nad 160 funtw prochu
do rzutu kuli ptonnowej, tj. dziesiciocetnarowej, na odlego szeciu mil. Daty te s a nadto
pewne; sam je udowodniem na posiedzeniach komitetu artyleryi.
Najdokadniej! potwierdzi jenera.
A zatem mwi major dalej podug tych cyfr przychodzimy do wniosku, e ilo prochu
nie potrzebuje wzrasta z ciarem kuli, poniewa chocia 16 fantw prochu wystarcza dla kuli

dwudziesto cztero funtowej, czyli innemi sowy, chocia do zwykej armaty daje si zwykle dwie
trzecie ciaru kuli, stosunek ten nie jest stay. Obliczcie, a przekonacie si, e dla kuli ptonnowej
wystarczy zamiast stosunkowo przypadajcych 333, tylko 160 funtw prochu.
Do czego pan dysz? zapyta Barbicane.
Gdy pan dalej poprowadzisz teory odezwa si J. T. Maston dojdziesz kochany majorze
do tego, e do najciszej kuli wcale prochu nie dodasz.
Przyjaciel Maston jest zabawny i lekkomylny w rzeczach nauki odpar major ale chciej
si pan uspokoi, wnet podam daty, z ktrych atwo osign wiadomo, jaka ilo prochu jest
nam potrzebn. Ilo ta zadowolni zupenie osobliwsze zamiowania pana Mastona. Chciaem tylko
wykaza, e w wojnie i do najwikszych dzia redukowano ilo prochu a do dziewitej czci
wagi kuli.
Nic nad to pewniejszego odezwa si Morgan ale przed ustanowieniem iloci prochu, do
rzutu potrzebnej, sdz, e naleaoby si pierwej zastanowi nad jego wasnociami.
Uyjemy prochu grubego, ktry pali si daleko ywiej, anieli miaki twierdzi major.
Bez wtpienia odpowiedzia Morgan zwaywszy jednak, e pryska bardzo silnie, moe
atwo uszkodzi wntrze dziaa.
Tak, ale co niestosownem jest dla armaty, przeznaczonej do duszego uycia, nie da si
zastosowa do kolumbiady. Nie narazimy si wcale na niebezpieczestwo wybuchu, a
potrzebujemy, aby proch zapali si nagle, a tem samem skutek mechaniczny by zupenym.
Monaby w tym celu uy kilku lontw rzek J. T. Maston tym sposobem wywoa si
ogie rwnoczenie w kilku punktach.
Zapewne odpar Elphiston ale utrudnioby to ca czynno; dlatego przemawiam za
prochem gruboziarnistym, ktry usuwa te trudnoci.
Zgadzam si zakoczy jenera.
Do nabijania kolumbiady cign major dalej uywa Rodman prochu o ziarnach
wielkoci kasztanw, zrobionych z wgla wierzbowego, wylanego w giserniach. Proch ten by
twardy i poyskujcy, nie pozostawia adnych plam na rku, a zawierajc wielk ilo wodu i
kwasorodu, zapala si bezzwocznie, i chocia bardzo rozsypujcy, nigdy znacznie nie uszkodzi
otworu dziaa.
Zdaje mi si wic zawoa sekretarz komitetu e nie mamy si nad czem duej namyle;
wybr nasz zadecydowany.
Tem bardziej, e nie bdziesz pan z pewnoci wola uy zotego prochu rzek major, z
umiechem wskazujc na piro draliwego przyjaciela.
Dotychczas Barbicane nie bra udziau w dyskusyi. Mwiono, on sucha; widocznie mia jaki
plan. Zacz wic od pytania:
Jak ilo prochu ustanowilicie? moi przyjaciele.
Trzej czonkowie Gun-klubu i komisyi zmierzyli si wzrokiem.
Dwiecie tysicy funtw zawyrokowa Morgan.
Piset tysicy funtw wyrzek rwnoczenie major.
Omset tysicy funtw! krzycza J. T. Maston.
Tym razem nie mg Elphiston posdza swego koleg o przesad. Chodzio o wysanie a na
ksiyc kuli, wacej dwadziecia tysicy funtw, ktrej koniecznie potrzeba byo nada chyo
pocztkow dwunastu tysicy yardw na jedn sekund.
Chwila milczenia nastpia po tych trzech wnioskach czonkw komisyi, ktr przerwa
Barbicane sowami:
Zacni koledzy! Sdz, e dzieo nasze oprzemy na warunkach dowolnych i
nieograniczonych. Moe wtedy zadziwi troch naszego szanownego J. T. Mastona, mwic, e

bojaliwo towarzyszya jego obliczeniom, ja bowiem gosuj za podwojeniem tych omiuset

tysicy funtw.
Wic szesnaciekro stotysicy funtw! krzykn J. T. Maston, zrywajc si z krzesa.
Nie inaczej.
Musimy tedy wrci do mojej armaty, dugiej na p mili.
Rzeczywicie potwierdzi major.
Szesnaciekro stotysicy funtw prochu cign dalej sekretarz komisyi zajmie
przestrze dwudziestu dwu stp szeciennych, proch wic zapeniby do poowy nasz armat,
ktra nie bdzie mie nad pidziesit cztery tysice stp szeciennych; w takim razie bdzie lufa
za krtka, aby gaz wytworzony cinieniem, mg nada kuli potrzebn si.
Nie byo repliki na te sowa. J. T. Maston powiedzia prawd. Wszyscy spogldali na
prezydenta. Pomimo to ten rzek:
Ja obstaj przy podanej iloci prochu. Rozwacie: szesnacie kro stotysicy funtw prochu
wytworzy sze miliardw litrw gazu; uwaacie dobrze? sze miliardw!
A wic c pocz? zapyta jenera.
Nic atwiejszego: zredukowa ilo prochu, nie zmniejszajc siy mechanicznej.
Ba, dobrze, ale w jaki sposb?
Bd si stara zaraz z moich sw wytumaczy odrzek krtko Barbicane.
Suchacze otworzyli szeroko oczy i usta.
Nic atwiejszego cign mowca dalej zredukowa ilo prochu do objtoci cztery razy
mniejszej; wszak znacie t szczegln matery, stanowic tkanin ywioow rolin, ktr
celulosami nazywaj?
A, teraz ci rozumiem, drogi Barbicanie! zawoa major Elphiston.
Materya ta znajduje si w stanie zupenie czystym w rnych ciaach, przewanie za w
bawenie, ktra nie jest niczem innem, jak wknem drzewa bawenianego. Bawena napuszczona
kwasem azotowym, zamienia si bez pomocy ognia w mas nierozpuszczaln, nadzwyczaj paln i
eksplodujc. Przed niewielu laty, r. 1832, chemik francuzki Braconnot odkry t matery i nazwa
j ksyloidyn. W roku 1838 drugi Francuz, Pelouze, studyowa rne jej wasnoci, a nakoniec w r.
1846 Schnbein, profesor chemii w Balu, proponowa uycie jej w wojnie zamiast prochu. Tak
jest bawena azotowa.
Czyli pyroxil doda major.
Czyli bawena palna zakonkludowa Morgan.
Nie mamy ani jednego wyrazu amerykaskiego, odpowiedniego temu wynalazkowi!
zawoa J. T. Maston, wzruszony ywem uczuciem narodowego upokorzenia.
Niestety, ani jednego! zawtrowa major.
Pomimo to odpar prezydent mog ku zaspokojeniu Mastona powiedzie, e prace
jednego z naszych wspziomkw zastosowa mona do nauki o celulosach, poniewa collodium,
ktre naley do najwaniejszych czynnikw fotografii, jest czystem pyroxylem, rozpuszczonym w
eterze alkoholu; odkrycie to zrobi Maynard, ucze medycyny w Bostonie.
A wic hurra Maynard i bawena! zawoa krzykliwy sekretarz.
Wracam do pyroxylu rzek Barbicane. Znacie ju jego wasnoci, ktre maj nam przynie
tak wielkie usugi. Uzyskuje si go bardzo atwo: macza si bawen w kwasie azotowym, po
upywie pitnastu minut pucze si j w czystej wodzie i wysusza; oto wszystko.
Rzeczywicie nic atwiejszego potwierdzi Morgan.
Szczeglnie, e pyroxyl nie podlega wilgoci; wasno ta jest dla nas bardzo korzystn, kilka
dni bowiem zajmie nabijanie armaty; zapala si ju w 170 zamiast w 240tym stopniu ciepa i

wybucha pomieniem tak nagle, e mona go zapali na zwykym prochu, zanim tene bdzie mia
czas si zaj.
Wybornie! odpowiedzia major idzie tylko o to, e jest drosz.
C to znaczy? dorzuci J. T. Maston. Prcz tego udziela ona kuli chyoci cztery razy
wikszej jak proch, a dodam jeszcze, e zmieszana z jedn dziesit salitry potaowej, zwiksza
sw sil wyprajc w bardzo znacznym stopniu.
Czy to bdzie potrzebne? zapyta major.
Myl, e nie odpar Barbicane. Tak wic zamiast szesnaciekro sto tysicy funtw
prochu, uyjemy tylko czterysta funtw palnej weny, a poniewa 500 funtw weny mona z
pewnoci cisn do objtoci 27 stp kubicznych, uchwalona ilo zajmie nad 30 sni
kolumbiady. W ten sposb pozostanie do przebiegnicia dla kuli przeszo 700 stp lufy armatniej,
pod naciskiem szeciu miliardw litrw gazu, zanim rozpocznie lot do ksiyca.
Po tych sowach J. T. Maston nie mg si oprze wzruszeniu; rzuci si w objcia przyjaciela z
szybkoci kuli i byby go moe roztrzaska, gdyby Barbicane nie by przygotowany na przyjcie
takiej bomby.
Ten may wypadeczek zakoczy trzecie posiedzenie komitetu. Barbicane i trzej jego dzielni
koledzy, dla ktrych nic nie byo trudnego, zakoczyli tedy rozwizanie trudnej kwestyi kuli,
armaty i prochu. Plan uoony czeka tylko wykonania.
Wszystko to jest bagatelka, niczem zakonkludowa J. T. Maston.

Rozdzia X
Jeden nieprzyjaciel na dwadziecia pi milionw przyjaci.

Publiczno amerykaska braa ywy udzia w przedsiwziciach Gun-klubu, zajmowaa si

najmniejszymi szczegami wyprawy ksiycowej.
Og ledzi bacznie uchway komitetu. Najmniejsze przygotowania, kwestye cyfr i oblicze,
rozwizywanie zagadnie i trudnoci mechanicznych, jednem sowem, caa wyprawa zajmowaa
uwag publicznoci.
Do wykonania tego dziea pozostawa jeszcze wicej jak rok czasu; rok ten jednak nie mia
pozosta bez rozruchw; wybr miejsca na ustawienie, budowa podwyszenia, lanie kolumbiady,
jej nabijanie, wszystko to zaostrzao publiczn ciekawo i naprao wszystkich uwag.
Kula, wyrzucona w powietrze si prochu, zniknie z oczu po kilkudziesiciu sekundach; co si
z ni potem stanie? jak si zachowywa bdzie w powietrzu? w jaki sposb dosignie ksiyca? to
maa tylko liczba wybranych oglda miaa wasnemi oczami. Dlatego te przygotowania
wyprawy, dokadne szczegy wykonania, rozbudziy najwiksze zajcie si spraw.
Nic jednak nie moe si osta na wiecie bez opozycyi, nawet czysto umiejtny urok, jaki
wywieraa wyprawa na ksiyc.
Wiemy, jak liczny zastp wielbicieli i przyjaci zyska projekt Barbicana. A przecie, pomimo
tylu zachwyconych, nie by to gos bezwarunkowej jednoci. Znalaz si jeden, jedyny czowiek w
caych Stanach Zjednoczonych, ktry wystpi przeciw przedsibiorstwu Gun-klubu i sprzeciwia
si upornie projektowi przy kadej sposobnoci.
Dlaczego Barbicane czu si bardziej dotknitym oporem jednego, jak pochlebnym
przyklaskiem tylu tysicy, zdaje nam si dowodzi nie potrzeba, ile e rdo przyczyny tego
podranienia ley ju w charakterze natury ludzkiej.
Barbicane zna dobrze powody tego oporu, wiedzia, zkd pochodzia jedyna nienawi, e
bya ona cile osobist i bardzo starej daty, po prostu, e rdem jej bya mio wasna.
Szczciem, e tego zacitego wroga prezydent Gun-klubu nigdy nie widzia, zetknicie si
bowiem tych dwu ludzi mogo wywoa smutne skutki.
Rywal Barbicana by rwnie wielkim uczonym, jak przewodniczcy komisyi wyprawy
ksiycowej, natury dumnej, miay, porywczy, jednem sowem, Yankes czystej krwi. Bywaem
tym by kapitan Nicholl, mieszkaniec Filadelfii.
Kady sysza o ciekawej wojnie, jaka wybucha midzy kapitanem okrtu, a prezydentem
Gun-klubu.
Barbicane postanowi przebi pancerz kapitana, drugi mia niemniej silne postanowienie nie
dopuci tego.
Byo to przyczyn zupenej zmiany w marynarce Stanw Zjednoczonych.
Kula i pancerz walczyy zacicie jedna si uderzenia, drugi grubiejc w stosunku prostym do
kuli. Okrta szy w ogie, uzbrojone w ogromne dziaa, pod zason nieprzebytego pancerza.
Merrinac, Monitor, Ram Tenesse, Wechhausen, 16 ochronione przeciw kulom obcym, same

wyrzucay olbrzymie oowie mierciodajne. Wyrzdzay tedy blinim to, czego wcale nie yczyy
sobie, aby im wyrzdzano. Zasada niemoralna, na ktrej opiera si sztuka wojenna.
O ile tedy Barbicane sta si rozgonym ludwisarzem kul, o tyle rozchodzia si po wiecie
sawa Nicholla, jako znakomitego kowala pancerzy.
Jeden dzie i noc la kule w Baltimore, drugi w Filadelfii ku dzie i noc. Zaledwie Barbicane
now wynalaz kul, ju Nicholl uku nowy pancerz.
Prezydent Gun-klubu spdza dnie, rozmylajc nad sposobem robienia dziur, kapitan nad
sposobami przeszkadzania mu. Z tego naturalnie wywizaa si rywalizacya, ktra atoli posuwaa
si a do osobistoci.
Barbicane w nie widywa Nicholla w postaci nieprzebitej tarczy, o ktr si rozbi, Nicholl
widzia w Barbicanie kul, zdoln do przebicia go na wylot.
Jakkolwiek wprost przeciwnemi szli drogami ci dwaj uczeni, mogli atoli wbrew wszelkim
prawidom geometryi spotka si na placu pojedynku.
Na szczcie dla ojczyzny, dwu tak zacnych, tak poytecznych krajowi obywateli, dzielia
przestrze pidziesiciu do szedziesiciu mil, a przyjaciele obu zasypali drog przeszkodami,
aby im uniemoebni spotkanie.
Kto kogo przewysza, trudno osdzi, uzyskane rezultaty czyniy wyrok niemoliwym.
Zdawao si wprawdzie, e pancerz ulegnie kuli, kompetentni jednak nie byli zupenie pewnymi.
Podczas ostatniej prby kule stokowate Barbicana jak szpilki utkwiy w pancerzach Nicholla.
Dnia tego liczy Nicholl na pewne zwycitwo; gdy Barbicane kule stokowate zastpi zwykymi
szeset funtowymi granatami, i kowal z Filadelfii musia ustpi z pola walki; granaty te bowiem
o wcale miernej chyoci, podziurawiy, roztrzaskay, rozniosy na tysic kawakw pancerze z
najlepszego kruszcu.
Tak stay rzeczy. Zwyciztwo zdawao si przechyla na stron kuli, gdy nagle w dniu
ukoczenia walki Nicholl uku nowy pancerz, arcydzieo w swoim rodzaju, ktry drwi ze
wszystkich kul wiata.
Kapitan kaza go umieci w zatoce Washingtonu i wyzwa prezydenta Gun-klubu do walki.
Ale Barbicane po zawarciu pokoju nie chcia prbowa szczcia. Wtedy rozgniewany Nicholl
owiadczy, e wystawia swj pancerz na grad kul najwikszych, penych czy wydronych,
okrgych czy stokowych. Prezydent jednak nie przyj propozycyi, widocznie nie chcc narazi
ostatniego zwyciztwa.
Nicholl rozjuszony by t ubliajc odmow; stara on si nakoni Barbicana do nowej prby,
kuszc rnymi ustpstwami i przyzwalajc z gry na wszystkie warunki. Obiecywa ustawi
pancernik na dwiecie yardw od armaty. Barbicane by niewzruszony.
Na sto yardw.
Ani na siedmdziesit pi.
Wic na pidziesit! woa kapitan w dziennikach na dwadziecia pi yardw od armaty
postawi pancerz, a za pancerzem sam stan.
Barbicane odpowiedzia na to, e gdyby kapitan Nichol stan nawet przed swoim pancerzem,
nie myli zmieni swojej odpowiedzi.
Po takiej odmowie Nicholl nie posiada si ze zoci; zacz dotyka osobistoci, gosi, e
tylko tchrzostwo moe wywoa tak odpowied, e czowiek, ktry raz z armaty wystrzeli nie
chce, daje dowd bojani niepoledniej, e tacy artylerzyci, ktrzy bij si tylko z odlegoci
szeciu mil, miao zastpi mog swoj odwag indywidualn formukami matematycznemi, e o
wiele wicej odwagi potrzeba do oczekiwania kuli za pancerzem, jak do wystrzelenia jej podug
ustanowionych regu.

Na te zarzuty jednak nie dawa Barbicane adnych odpowiedzi; moe ich nawet nie sysza,
zajty obliczaniem rodkw wyprawy ksiycowej. A gdy kapitan Nicholl dowiedzia si o
zapadych w komitecie Gun-kluby uchwaach, zo jego dosza do najwyszego stopnia.
W tej wygrowanej zazdroci przebijao uczucie bezwadzy. C lepszego wynale mona,
nad kolumbiad dziewi set stp dug? Jaki pancerz oprze si kuli trzydziestu tysicy funtowej?
Nicholl czu si cakiem pobitym, ale powoli przychodzi do rwnowagi myli i postanowi
nareszcie zbi zamiar Gun-klubu si argumentw.
Nagle te napad na prace Gun-klubu, rozsia mnstwo listw po dziennikach, przyrzekajc
umiejtnie zbi dzieo Barbicana.
Wojna si rozpocza. Nicholl nie zaniedba wezwa do pomocy wiele specyalnych twierdze.
Wnet te zaatakowa Barbicana w jego matematycznych obliczeniach. Zasad A + B stara si
wykaza faszywo obranych formuek i zarzuca mu brak zasadniczych wiadomoci balistyki.
Pomidzy innymi bdami wytyka i to, e zupenie niepodobnem jest nada jakiemu ciau
chyo dwunastu tysicy yardw na sekund; twierdzi dalej z algebr w rku, e nawet i z tak
chyoci adna kula nie przekroczy granicy atmosfery ziemskiej, e nie wyjdzie wyej nad om
mil; a chociaby przyjto t chyo za nadan i wystarczajc, bomba nie podda si cinieniu
rozwinitego gazu z miliona szeciukro sto tysicy funtw prochu, tem bardziej, e nie wytrzyma
tak wysokiej temperatury, stopi si, opuszczajc kolumbiad, i w ksztacie gstego deszczu spadnie
na gowy nieroztropnych widzw.
Barbicane nie zwaa na te zarzuty i pracowa dalej nad rozpocztem dzieem.
Nicholl tedy wzi si na inny sposb. Nie wspominajc o bezskutecznoci swych uwag,
przedstawia cae przedsiwzicie jako nader niebezpieczne tak dla obywateli, ktrzy obecnoci
sw dzieo to zaaprobuj, jakote dla wszystkich miast, pooonych w blizkoci kolumbiady;
szczeglnie na to uwag zwraca, e niepodobna, aby kula osigna cel, e bezwarunkowo spa
musi na ziemi, a upadniecie tak ogromnego ciaru, ktry pomnoony zostanie chyoci upadku,
musi nadwery znacznie glob nasz w kilku miejscach; e ostatecznie pod tymi warunkami i
wobec takich okolicznoci, bez wzgldu na prawa wolnych obywateli, zdaje si nie mona naraa
spokoju wszystkich dla przyjemnoci jednego.
Z tego atwo widzie mona, do jakiej przesady posuwa si Nicholl. Ale te tylko on jeden by
tego zdania; nikt nie zwaa na jego ze wrby, pozwalano mu wygada si do woli. Widzia on si
obroc przepadego i nieudaego przedsiwzicia; syszany, ale nie suchany, ani jednego nie mg
znale zwolennika, ani jednego odebra Barbicanowi wielbiciela, ktry nie widzia nawet
potrzeby odpowiadania na zarzuty swego rywala.
Nicholl zawiedziony w zamysach przeszkodzenia wyprawie, postanowi uy pienidzy.
W tym celu ogosi w Enguirer gotowo zaoenia si, e przedsiwzicie Barbicana si nie
uda.
Warunki zakadu brzmiay:
1. e potrzebne przygotowania ze strony Gun-klubu nie bd na czas wygotowane o 1000
dolarw;
2. e ulanie 900 stp dugiej armaty nie da si uskuteczni o 2000 dolarw;
3. e niepodobiestwem bdzie nabicie kolumbiady i e bawena sama si zapali pod
cinieniem kuli o 3000 dolarw;
4. e kolumbiada pknie podczas wystrzau o 4000 dolarw;
5. e kula nie wzniesie si wyej nad sze mil i spadnie po kilku sekundach o 5000 dolarw.
Widzimy wic, jak znaczn sum ryzykowa kapitan dla dogodzenia swemu uporowi. Szo nie
mniej ni wicej tylko o 15.000 dolarw.
Pomimo doniosoci sw zakadu, otrzyma Nicholl na dniu 19. maja bilet zapiecztowany,
lakonicznej treci:

Baltimore 18. padziernika.

Zakad cay przyjmuj. Barbicane.

Rozdzia XI
Floryda i Texas.

Pozostaa jeszcze jedna kwestya do rozstrzygnicia: trzeba byo obra miejsce stosowne do
wykonania przedsiwzicia.
Polecenia obserwatoryum w Cambridge kazay zwrci armat do horyzontu pionowo, tj. ku
zenitowi, z tego powodu, poniewa ksiyc posuwa si ku zenitowi tylko midzy stopniem 0 a 28,
czyli innemi sowy, poniewa ksiyc nachyla si do ziemi najwicej 28 stopni. Trzeba zatem
dokadnie oznaczy punkt, w ktrym najkorzystniej ustawi ogromn kolumbiad.
Dwudziestego padziernika odbyo si w Gun-klubie oglne zgromadzenie naukowe.
Barbicane przynis dokadn map Stanw Zjednoczonych, Belltroppa. J. T. Maston nie da jej
nawet rozoy, tylko zadawszy gosu, zagai posiedzenie temi sowy:
Zacni koledzy! kwestya, ktr dzi zaj si mamy, ma donioso prawdziwie narodow;
ona nam dostarczy sposobnoci spenienia wielkiego aktu patryotycznego.
Czonkowie Gun-klubu spojrzeli na siebie, nie pojmujc celu sw mowcy.
aden z was nie zechce ubliy wasnej ojczynie; prawnie te moe kraj da, by wielk
armat Gun-klubu ustawiono w granicach Stanw Zjednoczonych. W takim tedy razie
Dobry Mastonie przerwa prezydent.
Ale pozwl mi rozwin m myl zawoa mowca. W takim tedy razie mwi dalej
musimy wybra miejsce dosy blizko rwnika, aby przedsiwzicie si udao.
Pozwle rzek Barbicane.
Prosz o wolno dyskusyi zareplikowa burzliwy J. T. Maston. Nie odstpi od tego!
Miejsce, zkd nasz sawn kul wyrzuci mamy, do Unii nalee musi!
A naturalnie! odezwao si kilku czonkw.
A zatem, poniewa nasze granice nie s do rozlegle, na poudniu za Ocean nieprzystpn
zapor tworzy, odpowiedniego wic miejsca po za granicami Stanw Zjednoczonych szuka
musimy, wnosz wydanie wojny Meksykowi!
Bro Boe! nie! zabrzmiao ze wszystkich stron.
Nie? powtrzy J. T. Maston to sowo mi zadziwia, tem bardziej, e je teraz tu sysz.
Ale pozwl
Nigdy! przenigdy! krzycza zapalony mowca pierwej czy pniej do wojny przyj musi,
ja jestem za tem, aby dzi wybucha.
Mastonie! zawoa grzmico Barbicane odbieram ci gos.
Maston chcia jeszcze co przemwi, ale kilku kolegw nie dopucio do tego.
Przyznaj zacz Barbicane e nie powinnimy gdzieindziej, jak na ziemi Stanw
Zjednoczonych ustawi armat, i gdyby mj niecierpliwy przyjaciel da by sobie powiedzie,
gdyby by raz tylko spojrza na map, byby si przekona, e wcale nie potrzeba wydawa wojny

naszym ssiadom, poniewa granice Stanw Zjednoczonych sigaj i po 28 stopie. Prosz

zobaczy, mamy na zawoanie cay wschd Texas i Florydy.
J. T. Maston nie przeszkadza, ale i nie bez alu da si przekona.
Uchwalono nareszcie, e kolumbiad ustawi si albo w Texas, albo we Florydzie. Teraz
dopiero rozstrzygnicie gdzie? musiao wywoa nie do opisania wspzawodnictwo
pojedynczych miast tych dwch krajw.
Dwudziesta sma paralela, dotykajc brzegw Ameryki, przecina pwysep Florydy i dzieli go
na dwie prawie rwne czci. Nastpnie dochodzc do cieniny meksykaskiej, cignie si ukiem,
utworzonym brzegami Alabamy, Mississippi i Louisianny. Potem dochodzi do Texas, przecinajc
kawa jego ziemi, zwraca si ku Meksykowi, przechodzi Sonore, omija Star Kaliforni i gubi si
w Oceanie spokojnym. Pozostaj zatem tylko czci Teksas i Florydy, pooone wewntrz
podanych przez obserwatoryum Cambridge rwnolegych.
Poudniowa cz Florydy nie ma miast wikszych. Jey si tylko wysokiemi warowniami,
wzniesionemi przeciw napadom Indyan. Jedno tylko miasto Tampe-Town mogoby wystpi w tej
sprawie i roci sobie prawa dla korzystnego pooenia swego.
W Texas za to mamy wiele miast znaczniejszych: Corpus Christi i inne miasta, pooone nad
Rio Bravo-Loredo, Comalites, San Ignatio, potem Web, Roma, Rio Grand-City, Starr, Edinburg,
Hidalgo, Santa Rita, El Pauda, Brownsville, Cameron, przedstawiaj silny zastp przeciw
roszczeniu Florydy.
Zaraz te po ogoszeniu tej uchway, przybyy deputacye z Texas i Florydy i niepokoiy swemi
reklamacyami Barbicana, jakote innych czonkw, wikszy wpyw w Gun-klubie wywierajcych.
Jak niegdy siedm miast Grecyi dobijao si o honor miejsca urodzenia Homera, tak dzi dwa
ssiednie pastwa o mao si nie pobiy dla jednej armaty. Przechadzali si te ci bracia dzicy
zbrojno po ulicach miasta. Przy kadem spotkaniu mona byo spodziewa si zaczepki, ktra
przykre moga pocign za sob skutki, gdyby Barbicane ostronoci i zrcznoci nie by
zapobieg zemu.
Zdania dziennikw byy jak zwykle podzielone. Niektre, jak New York-Herald i Tribune,
trzymay stron Texas, Times i American Review gosoway za deputacy Florydy. Czonkowie
Gun-klubu nie wiedzieli, czego si trzyma.
Texas wyjechay z wyliczaniem 26 hrabstw, na dowd wikszego znaczenia, na co wnet
odpowiedziaa Floryda, e 12 hrabstw florydzkich w pastwie 6 razy mniejszem, wicej znaczy, jak
tamtych 26.
Texas chepio si cyfr trzykro stu tysicy mieszkacw Floryda wykazywaa, e mniejsza
posiadajc 56.000 mieszkacw, jest bardziej zaludnion, przyczem zarzucaa Texas, e panujca
tam zaraza rokrocznie kilka tysicy ludnoci wydzieraa. Zarzuty te byy suszne.
Ze swej strony odpowiada Texas, e wcale Floryda nie powinna zarzuca mu zarazy, i e tem
bardziej wyrzucaniem saboci innym krajom, nierozsdnie demaskuje swoje sabe strony;
posiadajc sta chorob: vomito negro, nie powinna tej kwestyi narusza.
Nastpnie dodawali Texanie w dzienniku New York Herald, e wypada mie wzgld na kraj,
gdzie najlepsza ronie bawena, ktry produkuje najpikniejsze dby do budowy okrtw, kraj,
ktry posiada pyszne kopalnie wgla i elaza, ktre wydaje 50% czystego kruszcu.
Na to odpowiada American Review, e ziemia Florydy wprawdzie nie bogata, ale podaje
korzystniejsze warunki do wylania kolumbiady, gdy skada si z piasku i gliny.
Lecz eby przystpi do lania, trzeba pierwej dosta si do tego kraju odpowiadali Texanie
a komunikacya z Floryd jest bardzo trudn; gdy przeciwnie Texas ofiarowuje zatok Galveston,
14 mil obwodu majc, ktra moe pomieci flot caego wiata.

 Zgoda! dorzucay dzienniki Florydy wy ofiarujecie zatok Galveston, pooon w 29

stopniu; czy nie mamy zatoki Espirito santo, w samej 28 rwnolegej, ktr mogyby okrty
wprost do Tampe-Town przybywa?
adna zatoka! odpowiedzia Texas prawie na poy zamulona!
Wy sami zamuleni! krzyczeli Florydowie. Jeszcze gotw kto pomyle, e jestemy krajem
dzikich.
Nie inaczej! Seminole pokazuj si jeszcze na waszych polach!
A u was czy wszyscy ju ucywilizowani?
Ktnie te trway od kilku dni, kiedy Florydanie postanowili z innej strony uderzy na
przeciwnikw, i jednego piknego poranku wystpi Times z twierdzeniem, e przedsiwzicie,
jako czysto amerykaskie, nie moe si odby w innem miejscu, jak tylko na ziemi
amerykaskiej.
Takie sowa oburzyy Texanw. (C. d. n.)
Amerykaskie! woali c to? czy my co gorszego od was? nie rwnoczenie przystpiy
Texas i Floryda do unii w r. 1840?
Bez wtpienia odpowiedzia Times ale my naleymy do Ameryki od roku 1820.
Wierz bardzo odrzeka Trybuna bdc Hiszpanami czy Anglikami przez dwiecie lat,
zaprzedano was Stanom Zjednoczonym za pi milionw dolarw.
C to ma do rzeczy? czy mamy si tego wstydzi? nie kupilimy w r. 1803 Louisiany od
Napoleona za szesnacie milionw dolarw?
To haba! odpowiadali deputowani Texas tak ndzny kawaek ziemi jak Floryda, ma si
stawia na rwni z Texas, ktry nie zaprzedaniem, ale wasnemi siami dobi si niezawisoci,
ktry wyrugowa Meksykanw 2go marca r. 1836, ogosi federacyjn republik po odniesionem
zwyciztwie nad Samuelem Hustonem u brzegw San Jacinto, i przystpi dobrowolnie do Stanw
zjednoczonych Ameryki?
Tak, ale z bojani przed Meksykiem odpowiedzieli Florydanie.
Od chwili rzucenia tego zarzutu, sprawa tem nieznoniejsz si staa. Cay dzie tylko ktnie
tych dwch partyi sycha byo na ulicach Baltimore.
Prezydent Barbicane nie wiedzia, co pocz. Noty, dokumenta, listy, wielkiemi masami
zasypyway dom jego. Po ktreje stronie ma on stan? Pod wzgldem waciwoci ziemi,
atwoci komunikacyjnej i transportu, szans tych dwch pastw byy zupenie rwne, a zdanie
polityczne nie mogo tu mie miejsca.
Tym dugo ju trwajcym zawikaniom postanowi Barbicane koniec pooy. Zwoa kolegw
i poda im nastpujcy rozsdny wniosek:
Zwaywszy, e obecne zajcia midzy Floryd a Texas powtrz si potem midzy
pojedyczemi miastami wybranego kraju, e Texas posiada jedenacie miast o warunkach
wymaganych, ktre naturalnie ubijayby si o zaszczyt wykonania przedsiwzicia, i
sprowadziyby nam nowych nieprzyjaci, gdy tymczasem Floryda nie posiada tylko jedno miasto,
przemawiam za Floryd i Tampe Town.
Ten wniosek przyjty, podany do publicznej wiadomoci, oburzy Texanw do najwyszego
stopnia. Wpadszy w nieopisany gniew, zwrcili osobiste prowokacye przeciw pojedynczym
czonkom Gun-klubu.
Zwierzchno Baltimore musiaa wreszcie stan po jednej stronie, co spowodowao odesanie
Texanw osobnym pocigiem do domu przeciw ich woli i pomimo oporu. A jednak chocia tak
nagle miasto opuci musieli, znaleli jeszcze dosy czasu, aeby bodaj naostatek sarkazmem
dotkn.

Przemwki tyczyy si szerokoci pooenia Florydy, ktra nie wytrzyma wystrzau i za

pierwszym hukiem dziaa si rozsypie.
Dobrze, niech si rozsypie odpowiedzieli lakonicznie Florydanie, dumni ze zwyciztwa.

Rozdzia XII
Urbi et orbi.

Po usuniciu trudnoci astronomicznych, mechanicznych i topograficznych, przysza na

porzdek dzienny kwestya pienina, gdy niemaej sumy trzeba byo do wykonania takiego
projektu. aden prywatny czowiek, ani adne pastwo nie byoby w stanie dostarczy potrzebnych
milionw.
Prezydent Barbicane zdecydowa si z tej amerykaskiej sprawy zrobi uniwersaln i wezwa
wszystkie narody, do wspudziau pieninego. Byo to przecie prawem i powinnoci caej
ziemi, kiedy projekt jej satellity si tyczy. Otwarta na ten cel subskrypcya rozesza si z Baltimore
na wszystkie strony wiata, urbi et orbi.
Subskrypcya ta powinna bya speni wszystkie nadzieje, chocia tu nie chodzio o poyczenie,
ale o datki. Operacya nie obiecywaa adnych zyskw.
Wykonanie pomysu Barbicana nie ograniczao si na Stanach zjednoczonych; rozszerzyo si
ono po za Atlantyk i Ocean Spokojny, poruszajc rwnoczenie Azy i Europ, Afryk i Oceani.
Obserwatorya Unii zawizay zaraz korespondencye z obserwatoryami zagranicznemi; wnet te
Pary, Petersburg, Cap, Berlin, Altona, Stokholm, Warszawa, Hamburg, Buda, Bolonia, Malta,
Lizbona, Denary, Madras i Peking odpowiedziay hodujco Gun-klubowi, inne za obserwatorya
zostaway w przezornem wyczekiwaniu.
Obserwatoryum Greenwich wraz z innemi dwudziestoma zakadami astromicznymi Wielkiej
Brytanii zbijao stale moebno udania si projektu i stano po stronie kapitana Nicholla. I kiedy
rne towarzystwa naukowe przyrzeky wysa delegacye do Tampe-Town, biro Greenwichskie
nawet nie odpowiedziao na propozycy Barbicana. Naturalnie, jedynym powodem bya tu tylko
pikna i dobra zazdro angielska, nie co innego.
W ogle projekt sam dobre wraenie zrobi w wiecie naukowym, ktry wpywa na ludno,
najwicej ca kwesty si zajmujc. To wraenie byo wielkiej wagi, gdy teraz wanie trzeba
byo wezwa t ludno do zoenia znacznej sumy.
Prezydent Barbicane wystosowa manifest peen entuzyazmu do wszystkich ludzi dobrej woli
na ziemi. Dokument ten przetmaczony na wszystkie jzyki, wielce si przyczyni do osignicia
celu.
Subskrypcj ogoszono w wikszych miastach Unii; centralnym bankiem dla subskrypcji by
bank w Baltimore, potem subskrybowano w rnych pastwach kontinentu:
w Wiedniu u S. M. Rotschilda,
w Petersburgu u Stieglitza & Comp.,
w Paryu w Credit mobilier,
w Stokholmie u Tottie i Arfuredson,
w Londynie u N. M. Rotschilda synw,
w Turynie u Arduino & Comp.,
w Berlinie u Mendelsohna,

w Genewie u Lombarda, Odiera & Comp.,

w Konstantynopolu w Baka ottomaskim,
w Brukseli u S. Lamberta,
w Madrycie u Daniela Weiswellera,
w Amsterdamie u Credit Nerlandais,
w Rzymie u Torlonia & Comp.,
w Lisbonie u Cecesna,
w Kopenhadze w Banku prywatnym,
w Buenos Ayres w Banku Mana,
w Rio de Janeiro w tyme samym banku,
w Montevideo tame,
w Valparaiso u Tomasza La Chambre & Comp.
w Meksyku u Marema Daran & Comp.
w Limie u Tomasza La Chambre & Comp.
W trzy dni po manifecie prezydenta Barbicana, zebray miasta Unii cztery miliony dolarw. Z
tak sum mg ju Gun-klub rozpoczyna dziaalno wykonawcz.
W kilka dni pniej za doniosy wiadomoci telegraficzne, e i za granic postpuje
subskrypcya z prawdziwym zapaem. Niektre kraje odznaczay si szczodroci, inne mniej
gotowoci okazyway; podug usposobienia. Ale koniec kocw, po zamkniciu subskrypcyi
okazay si nastpujce rezultaty:
Rossya zebraa ogromna sum 368.733 rubli, trzeba bowiem zna zamiowanie Rossyanw do
nauki; osobliwie wspieraj oni bardzo nauki astronomiczne; kraj ten posiada liczne obserwatorya,
ktrych jeneralny prezydent pobiera dwa miliony rubli pensyi.
Francya przyja z pocztku wezwanie Amerykanw miechem. Ksiyc posuy zaraz za
temat do tysica kalamburw i dwudziestu piosnek, ktrych zy gust wspubiega si z
niewiadomoci. Ale jak Francuzi pacili niegdy, nim si wypiewali, tak teraz pacili, gdy si
namiali i subskrybowali sum milion sto pidziesit trzy tysice dziewiset trzydzieci trzy
frankw. Za tak cen mieli prawo namia si do woli.
Austrya, pomimo kopotw finansowych, wystpia do szczodrze, ofiarowaa bowiem na ten
cel kosmopolityczny dwakro szesnacie tysicy guldenw, ktre take byy podane.
Pidziesit dwa tysicy rixdalw dostarczya Szwecya i Norwegia. Suma bya znaczna,
stosunkowo do obszaru kraju, ale byaby pewnie wysza, gdyby subskrybowano rwnoczenie w
Christianie i Stokholmie, Norwegia bowiem niechtnie wysya pienidze do Szwecyi.
Prusy raczyy przesyk dwchkro pidziesiciu tysicy talarw objawi sw przychylno
dla przedsibiorstwa.
Turcja okazaa si szczodr, bo te bya sama w tej sprawie interesowan, ksiyc bowiem
ustanawia przebieg lat i posty Ramadana. Nie moga zatem da mniej, jak milion trzykro
siedmdziesit dwa tysice, szeset czterdzieci piastrw, ktre ofiarowaa z gotowoci godn
Porty.
Belgia odznaczya si midzy wszystkiemi pastwami drugiego rzdu datkiem piset
trzynastu tysicy frankw.
Holandya i jej kolonie przyczyy si do przedsibiorstwa sum studziesiciu tysicy
florenw, dajc jednak pi procent eskomtowego, gdy uicili wkadk gotowizn.
Dania troch za szczupa, przysaa dziewi tysicy dukatw, tyle, co mogo zamiowanie
Duczykw ofiarowa na wycieczki naukowe.
Rzesza niemiecka dostarczya trzydzieci cztery tysice dwiecie omdziesit pi guldenw;
nie mona od niej wicej wymaga, bo i nie daaby wicej.

Chocia w krytycznem pooeniu, wyszukay Wochy w swoich kieszeniach dwakro sto

tysicy liwrw. Gdyby miay Wenecy, byyby day wicej, ale c, nie miay Wenecyi!
Pastwo kocielne zoyo siedm tysicy czterdzieci talarkw rzymskich, a Portugalia opacia
obowizki swe dla nauki trzydziestoma tysicami kruzades.
Meksyk zoy tylko omdziesit sze piastrw bitych, bo tam kady rzd ustanowiony bywa
zawsze troch uciskany.
A skromna Szwajcarya przyczynia si do dziea amerykaskiego 257 frankami. Trzeba te
przyzna, e Szwajcarya wcale nie zgadzaa si z praktycznem wykonaniem projektu, wcale nie
bya tego zdania, e wystrza kuli ku ksiycowi blisze nam przyniesie wiadomoci o naszej
latarni nocnej, i dlatego wolaa uy swych kapitaw do przedsiwzicia korzystniejszego.
Hiszpania zdobya si tylko na 110 realw, wymawiajc si, e koczy wanie budow wielu
linii kolei elaznej. Prawdziwym za powodem byo to, e umiejtnoci w tym kraju niebardzo
chtnie wspierano. Jest tam troch jeszcze zacofania, a do tego niektrzy Hiszpanie, nie wicej
wyksztaceni, sdzili, nie zapuszczajc si w dokadne matematyczne porwnanie masy kuli do
ksiyca, e satellita nasz zagroony w swym ruchu, spadnie na kul ziemska. Dlatego postanowili,
po zoeniu kilku realw, e lepiej uczyni, nie wdajc si z Amerykanami.
Pozostaa Anglia. Wiemy ju o nienawici, z jak przyjli Anglicy projekt Barbicana.
Dwadziecia pi milionw mieszkacw w granicach Wielkiej Brytanii, ma tylko jedn dusz i
jedn myl. Podug ich zdania bya propozycya Gun-klubu przeciwna zasadzie non-intervention, i
nie subskrybowali ani jednego farthinga.
Na te nowin ruszy Gun-klub ramionami i kontynuowa dalej sw prac.
Kiedy nareszcie i poudniowa Ameryka, tj. Peru, Chili, Brazylia, La Plata i Columbia doday
trzykro sto tysicy dolarw, zebrano znaczny kapita, wynoszcy w ogle:
Subskrypcya Stanw zjednoczonych 4,000.000 dolarw
zagraniczna 1,446.675
Razem 5,446.675 dolarw.
A wic pi milionw czterykro czterdzieci sze tysicy, szeset siedmdziesit pi
dolarw wsypaa publiczno do kasy Gun-klubu.
eby si nie przestraszy tak wielkiej cyfry, trzeba wiedzie, e roboty okoo lania, borowania
dziaa, przewz i utrzymanie robotnikw w kraju bezludnym prawie, urzdzenie ludwisarni i
budynkw, proch, kula i wydatki nieprzewidziane, wyczerpi powoli zebrane zasoby. Jeden
wystrza armaty w wojnie zwizkowej kosztowa tysic dolarw, strza za prezydenta Barbicane
musia pi tysicy razy wicej kosztowa.
Dwudziestego padziernika zawarto kontrakt z ludwisarni Goldspringa pod New Yorkiem,
ktra podczas wojny dostarczaa najlepszych armat. Pomidzy stronami kontraktujcemi stana
umowa, moc ktrej obowiza si Goldspring dostarczy do Tampe Town potrzebnego materyau
do lania kolumbiady.
Robota miaa by ukoczon i armata w dobrym stanie oddan najpniej 15. padziernika
roku przyszego, pod kar konwencyonaln stu talarw dziennie a do chwili, kiedy ksiyc pokae
si pod tymi samymi warunkami, to jest przez omnacie lat i jedenacie dni.
Dostarczanie i opat robotnikw i potrzebne dostawy, przyjo towarzystwo Goldspringa.
T umow, formalnie in dupplo sporzdzon, podpisali prezydent Gun-klubu, Barbicane, i J.
Murphison, dyrektor ludwisarni Goldspringa.

Rozdzia XIII
Stones Hill.

W skutek uchway Gun-klubu, ktra jak wspomnielimy, zapada na niekorzy Texanw,

kady Amerykanin, ba nawet wiat cay wzi sobie za zadanie studyum geografii Florydy. Nigdy
nie zbyli ksigarze tylu Bartrams travel in Florida, de Romans natural History of East and West
Florida, Williams territory of Florida, de Cleland on fhe culture of the Sugar-Cane in East
Florida. Taki opanowa wszystkich zapa, i niebawem okazaa si potrzeba nowego nakadu,
Barbicane mia co lepszego do czynienia, jak czyta. Chcia naocznie zobaczy miejsce dla
kolumbiady. Dlatego nie tracc czasu, oddawszy obserwatoryum w Cambridge potrzebne fundusze
do sprowadzenia teleskopu, i uoywszy si z domem Breadwill & Comp. w Albany o ulanie kuli
aluminowej, opuci Baltimore w towarzystwie J. T. Mastona, majora Elphistona i dyrektora
Goldspringa.
Na drugi dzie przybyli czterej towarysze do New Orleans, wsiedli na okrt marynarki
zwizkowej Tampico, ktry im rzd odda do rozporzdzenia, ruszyli, i wnet zniky brzegi
Louisanny z przed ich oczu.
Podr nie trwaa dugo; dwa dni pniej zbliy si Tampico po przebyciu 480 mil do
brzegw Florydy. Barbicane dostrzeg ju ziemi mielist, pask i na pozr do nieurodzajn.
Tampico ominwszy szereg dek, napenionych ostrygami i rakami, przystan w zatoce
Espiritu-Santo.
Zatoka ta dzieli si na dwa podune porty: port Tampa i port Hillisboro, ktrego wzki wjazd
prdko przeszed steamer. Po chwili zarysowaa si po nad flotami twierdza Brooke z bateryami,
ustawionemi wzdu brzegu; miasto Tampa pokazao si ukryte w gbi maego portu, utworzonego
naturalnie w korycie rzeki Hillisboro.
W tem miejscu zarzuci Tampico kotwic dnia 22. padziernika o sidmej godzinie wieczr,
a czterech podrnych opucio pokad.
Barbicane uczu ywsze uderzenie serca, kiedy wstpi na ziemi Florydy. Prbujc, uderza j
nog, jak architekta dowiadcza trwaoci budynku, a J. T. Maston grzeba j swem berem.
Panowie! zawoa Barbicane nie mamy czasu do stracenia; zaraz jutro wsidziemy na ko
dla zwiedzenia kraju.
Skoro tylko Barbicane si pokaza, trzy tysice mieszkacw Tampa-Town wyszo na jego
spotkanie, oddajc hod przynaleny prezydentowi Gun-klubu, ktry ich swoim wyborem
zaszczyci. Przyjli go gonym okrzykiem, a Barbicane unikajc owacyi, skry si w hotelu
Franklina i nie przyjmowa nikogo. Urzd czowieka sawy wcale mu nie by dogodnym.
Na drugi dzie, 23. padziernika, grzebay ziemi przed jego oknami mae koniki rasy
hiszpaskiej, pene ycia ognia. Ale zamiast czterech, byo pidziesiciu szeciu jedcw.
Barbicane wyszed w towarzystwie swych przyjaci i zdziwi si niemao, ujrzawszy si w rodku
caej tej kalwakaty. Zauwaa take, e kady jedziec przewieszony mia przez plecy karabin i

pistolety w olstrach. Powd tego uzbrojenia wytmaczy Barbicanowi mody Florydyanin temi
sowami:
Panie, u nas s seminole.
Co to s seminole?
Dzicy, ktrzy yj po polach; dlatego te uwaalimy za potrzebne da panu eskort.
Owa! zawoa J. T. Maston, wskazujc na konie.
Zawsze jest si pewniejszym odrzek Florydyanin.
Panowie odezwa si Barbicane dzikuj waru za troskliwo, a teraz w drog.
Maa trupa ruszya z miejsca i znika w tumanach kurzu.
Bya godzina pita z rana; soce dobrze ju przypiekao, a termometr wskazywa 84
Farenheita, orzewiajcy tylko powiew wiatru od morza agodzi t wygrowan temperatur.
Opuciwszy Tampa-Town, skierowa Barbicane konia ku poudniowi, chcc dotrze do rzeki
Alifu. Ten may potoczek wpada do zatoki Hillisboro, dwanacie mil wyej od Tampa-Town. W
dalszej podry trzyma si Barbicane ze sw wit prawego brzegu potoka w kierunku
wschodnim. Wnet te zniky fale zatoki za waem ziemi, a paszczyzna florydyaska rozwina si
przed ich okiem.
Floryda dzieli si na dwie czci: pnocna, wicej zaludniona, ze stolic Talahasse i Pensacola,
ktra tworzy jeden z najwikszych arsenaw marynarskich Stanw zjednoczonych; druga cz,
pooona midzy Ameryk i cienin meksykask, otoczona wod, tworzy raczej wzki pwysep,
poniewa oblany prdem Gulf-Stream, gubi si w maym archipelagu, odwiedzanym licznymi
okrtami kanau Bahama, tu bowiem jest przytuek przeciw burzom.
Objto tego pastwa wynosi trzydzieci om milionw trzydzieci trzy tysice dwiecie
szedziesit siedm akrw (15,365.400 hektarw); z tej przestrzeni wybra trzeba byo miejsce,
pooone pod 28 paralel i odpowiednie do przedsibiorstwa. Barbicane te jadc, bada
powierzchni i szczegowy skad ziemi.
Floryda odkryta przez Juan Ponce de Leon w r. 1512, w palmow niedziel, otrzymaa
pierwotnie nazw Paques-Fleuries. Od brzegu nie zasugiwaa na t pikn nazw jako wysche
pustkowie. Dopiero kilka mil dalej natura ziemi stopniowo si zmienia i kraj okazuje si godnym
tej nazwy; ziemia poprzerzynana potokami, strumykami, stawami i jeziorkami, daje widok
Holandyi lub Guyany. Zwolna zaczynaj si rozciga pola i uprawione niwy, na ktrych rosy
wszystkie pody pnocy i poudnia. Te rozlege pola, ogrzewane skwarem soca tropikowego i
skrapiane wod ukrytych w glinie strumykw, dalej zagony ananasw, ryu, tytoniu, baweny i
trzciny cukrowej, cignc si w nieskoczono, zalecay si swem bogactwem i niezrwnan
podnoci.
Barbicane uradowany powolnem wznoszeniem si przestrzeni, rzek do J. T. Mastona, ktry go
na t waciwo ziemi uwanym zrobi, nastpujce sowa:
Zacny przyjacielu, pierwszem naszem staraniem bdzie ustawi nasz kolumbiad na
wysokiem wzniesieniu ziemi.
Aeby by bliej ksiyca odrzek J. T. Maston.
Nie odpowiedzia Barbicane. C moe zalee na kilku sniach mniej lub wicej? Nie!
tylko dlatego, e na wzniesionej przestrzeni o wiele atwiej pjd roboty, nie bdziemy stacza
walki z wodami, co nam oszczdzi potrzeb kopania roww dugich i kosztownych, osobliwie, e i
tak mamy kopa d 900 stp gboki.
Masz pan suszno odpowiedzia na to inynier Murchison. O ile monoci musimy unika
y wodnych podczas roboty, ale gdyby si nawet rda pokazay, wyczerpiemy je naszemi
maszynami, albo odwrcimy bieg ich w inn stron. Nam niepotrzeba studni artezyjskiej, 17 wzkiej
i ciemnej, przy ktrej wider, rury i oowianki, jednem sowem wszystkie narzdzia, pracoway na
chybi trafi. My pracowa bdziemy przy wietle dziennem, z rydlem i big w rku, przy pomocy

miny, szybko wykonamy nasz robot.

Jeeli zatem rzek Barbicane przez elewacy ziemi moemy unikn walki z wodami
rdowemi, aeby robota tem prdzej postpowaa i dokadniejsz bya, wybierzemy dla naszego
okopu miejsce kilka set sni wysze nad poziomem morza.
Cakiem susznie, panie Barbicane, i jeeli si nie myl, uda nam si wkrtce znale
stosowne miejsce.
Ach, jabym chcia ju doczeka si pierwszego uderzenia rydla rzek prezydent.
A ja ostatniego odrzek J. T. Maston.
Doczekamy panowie doda inynier i pewnie nie zapaci towarzystwo Goldspringa kary
konwencyonalnej za niewykonan na czas robot.
Par sainte Barbe! zawoa J. T. Maston sto dolarw za dzie a do chwili, kiedy ksiyc
si pokae w tych samych warunkach, to znaczy przez omnacie lat i jedenacie dni, wiesz pan, e
uczynioby to sum 658 tysicy setek dolarw.
Nie panie, nie wiemy tego odpowiedzia inynier i wcale nie bdziemy potrzebowali tego
wyrachowywa.
Okoo godziny dziesitej zrobia maa trupa 12 mil drogi; po tych urodzajnych polach nastpiy
lasy, w ktrych rne roliny w tropikowej wyrastay obfitoci, te prawie nieprzebyte lasy z drzew
granatowych, pomaraczowych, cytrynowych, figowych, oliwnych, morelowych, bananowych,
ktrych owoce i kwiaty rywalizoway z kolorami i zapachem. W cieniu penym woni tych drzew
piewao i latao ptactwo kolorw brylantowych, pord ktrych celoway osobliwie czaple,
ktrych gniazda mogy zastpi pierciennice, odpowiednie do przechowania kosztownoci
pirowych.
J. T. Maston i major nie mogli ockn si z podziwu nad bujnoci natury i jej bogactw. Tylko
prezydent Barbicane pozosta niewzruszony, mniej by wraliwy; spieszy si zreszt, a okolica ta
przez sw urodzajno ju nie podobaa si mu, osobliwie, e pod stopami czu wod i nadarmo
szuka znakw staej posuchy.
W dalszej drodze napotkali kilka strumykw, penych kaimanw, 15 do 18 stp dugich. J. T.
Maston poszy je swem strasznem berem sekretarskiem, ale nie udao mu si ich nastraszy,
pelikany, kaczki i wielkie flamingi rowe patrzyy na bardzo gupi min.
Nareszcie i te gocie nizin rozleciay si, drzewa zaczy rzedn, kilka grup jeszcze stao
pord nieskoczonych rwnin, po ktrych biegay sposzone trzody danielw.
Przecie raz! zawoa Barbicane, obracajc si w siodle mamy okolic sosnow.
Ale i do dzikich nalec odpowiedzia major.
I w istocie pokazali si seminole, latajc na szybkich koniach w rne strony, wywijajc
dugiemi lancami i strzelajc guchymi wystrzaami. Na tem ograniczyli swe objawy nieprzyjazne,
nie zaczepiajc wcale Barbicana i jego towarzyszy. Ci zatem zajli rodek skalistej, nagiej
przestrzeni otwartej, kilka akrw rozlegej, na ktra promienie soca silnie operoway. Przestrze
ta obszerna zdawaa si zupenie odpowiedni wymaganiom ustawienia kolumbiady.
Stjcie! zawoa Barbicane, zwracajc si. Ma ta okolica jak nazw w kraju?
Nazywa si Stones-Hill odrzek jeden z Florydyanw.
Barbicane zsiad z konia, nie mwic ani sowa, wyj swe przybory i zacz studyowa z
wielk dokadnoci; maa grupa okalajc go, przypatrywaa mu si w milczeniu. W tej chwili
doszo soce do poudniowej wysokoci. Po chwili zestawi Barbicane swe spostrzeenia i rzek:
To miejsce pooone jest 300 sni nad powierzchni morza, pod 27 7 szerokoci i 5 7
dugoci wschodniej; z natury suche i skaliste, zdaje mi si by odpowiednem wymaganiom
naszym. Na tej rwninie wzniesiemy magazyny, warsztaty, ludwisarni, a z tego punktu, wanie
ztd doda, wskazujc nog ze szczytu Stones-Hill, wzniesie si nasza kula w przestrze wiata
solarnego.

Rozdzia XIV
Rydel i kielnia.

Tego samego wieczora powrci Barbicane z caem towarzystwem do Tampa-Town. Inynier

Murchison wsiad wnet na okrt Tampico z powrotem do Nowego Orleanu. Musia bowiem naj
ca armi robotnikw i zebra wiksz sze potrzebnego materyau. Czonkowie Gun-klubu
pozostali w Tampa-Town dla rozpoczcia pierwszych robt przy pomocy krajowcw.
Om dni pniej wrci Tampico do zatoki Espiritu Santo z ca flotil parowcw.
Murchison naj 1500 robotnikw. Za czasw niewolnictwa byby niemao czasu i niemao
trudnoci do takiego zebrania ludzi potrzebowa. Ale od kiedy Ameryka, ziemia wolnoci, nie miaa
innych, jak wolnych ludzi, zbierali si ci na zawoanie za dobr zapat. Na pienidzach nie
zbywao Gun-klubowi, ktry swym ludziom wysoka zapat z odpowiedniemi gratyfikacyami
obiecywa. Najty robotnik mg na pewno liczy, e po skoczonej robocie znajdzie w banku
Baltimore zoony na swoje imi niemay kapita. Murchison mg te przebiera i by wybrednym
w wyborze zrcznoci i biegoci swych robotnikw. Mona miao powiedzie, e mia on dobr
mechanikw, lusarzy, ludwisarzy, kamieniarzy i rkodzielnikw rnego rodzaju, bez rnicy
koloru, biaych i czarnych. Wielu przybyo z familiami; bya to prawdziwa emigracya.
Trzydziestego pierwszego padziernika o dziesitej zrana zapenia ta przybya trupa ulice
Tampa-Town; mona wic sobie wyobrazi ruch i zajcie tej maej mieciny, ktrej ludno w
jednym dniu wzrosa do podwjnej liczby. W istocie spodziewao si Tampa-Town ogromnych
dochodw nie z robotnikw, ktrzy zaraz do roboty na Stones-Hill si wybierali, ale z ciekawych,
ktrzy dziki pomysowi Gun-klubu ze wszystkich stron wiata do Florydy spieszyli.
Pierwszych dni uyto do wyadowania flotyl przywiezionych narzdzi, maszyn, ywnoci i
do znacznej iloci pojedynczych czci ruchomych domw. Rwnoczenie wytyczy Barbicane
pitnastomilowy railway (droga elazna), przeznaczony do poczenia Stones-Hill z Tampa-Town.
Znane ju s sposoby budowy kolei amerykaskich. Dziwne w zakrtach, miae w
przepaciach, bez porczy i tym podobnych ubezpiecze, przeskakuj pagrki i przelatuj doliny.
Pocig pdzi na olep i nie zwaa na lini prost. Kolej tam nie kosztuje wiele i nie enuje. Buduje
si j i rozbiera potem z ca swobod. Kolej z Tampa-Town do Stones-Hill bya zatem bagatelk,
niewymagajc do budowy ani wiele pienidzy, ani wiele czasu.
Zreszt Barbicane by dusz caego ludu, przybyego na jego skinienie; on mu dodawa
zachty, on wlewa we wszystkich myl, zapa i przekonanie; byo go wszdzie peno, jak gdyby
skrzyda mia, a wszdzie w towarzystwie J. T. Mastona, tej muchy brzczcej. W jego twrczej
gowie tysice powstawao pomysw; nie byo dla przeszkd, zapr ani trudnoci; by zarwno
mechanikiem, grnikiem, mularzem, jak ludwisarzem i artylerzyst, mia zawsze gotow
odpowied na kade pytanie, i przygotowane rozwizanie na jakiekolwiek zadanie. Czynn
korespondency utrzymywa z Gun-klubem i kompani Goldspringa, a parowiec Tampico
oczekiwa dzie i noc jego rozkazw w zatoce Hillisboro.
Barbicane opuci pierwszego listopada Tampa-Town z ca mas robotnikw, a nazajutrz zaraz
wznioso si miasto domw robotniczych w okoo Stones-Hill, obwiedzione parkanem, pene ruchu

wewntrz, ktre mogo zaj miejsce jednego z wikszych miast Stanw zjednoczonych. ycie
urzdzono podug wszelkich regu dyscyplinarnych i we wielkim porzdku rozpoczto roboty.
Rowy porzdnie wykopane daway pozna natur ziemi, a rozpoczcie wykopu mogo ju 4.
listopada nastpi. W tym dniu zebra Barbicane przeoonych pracowni i powita ich temi sowy:
Wiadomo wam, moi przyjaciele, w jakim celu zgromadziem was w tej dzikiej okolicy
Florydy! Mamy ula armat o rednicy dziewiciu stp, o cianach sze stp grubych; wybudowa
dla niej fundament z kamienia na 191/2 stp. Musimy zatem wykopa d 60 stp szeroki, a 900
stp gboki. T ogromn prac mamy ukoczy w przecigu 8 miesicy, tj. w 250 dniach. Macie
zatem dwa miliony piset czterdzieci trzy tysice czterysta stp kubicznych ziemi wykopa w
przecigu 250 dni, czyli krciej powiedziawszy, dziesi tysicy stp kubicznych dziennie.
Trudnem to wcale nie bdzie dla tysica pilnych robotnikw na obszarze wolnym; trudniejby o
wiele byo w granicach zamknitych. A zatem robota ta wykonan bdzie, poniewa wykonan by
musi; licz wic na wasz sprawno, zrczno i na wasz popiech!
O godzinie 8 zrana wetknito pierwszy rydel w ziemi Florydy i od tej chwili nie wypucili
robotnicy tego narzdzia z rki ani na chwil, zmieniajc si co wier dnia.
Jakkolwiek kolosaln bya ta praca, nie przechodzia si ludzkich. Ile to robt o wiele
trudniejszych wyprowadzono z pomylnym skutkiem, gdzie z ywioami walczy trzeba byo?
Mwic o podobnych pracach, nie od rzeczy bdzie wspomnie o studni Piuts du pre Joseph,
wykopanej niedaleko Kairu przez sutana Saladina, w epoce, kiedy nie znano jeszcze maszyn, ktre
stokrotnie si ludzk podwyszaj. Studnia ta dochodzi powierzchni Nilu gbokoci 300 stp.
Druga taka studnia w Koblencyi, margrabiego Jean de Bade, sigaa 600 stp w ziemi. A wic o
c moe chodzi? Potroi gboko przy potrjnej szerokoci, to przecie trudnem nie bdzie.
Tak myla kady i aden dozorca ani robotnik nie wtpi o udaniu si tego dziea.
Stuk big o ska, huk min, zgrzytanie maszyn, kby dymu rozchodziy si w okoo Stones-Hill,
odstraszajc trzody bawow i seminolw.
W dzie pracowano przy wietle sonecznem, ktrego ciepo na wapiennej ziemi 99 stopni
dochodzio, noc za przy biaych pomieniach wiata elektrycznego.
Taki sposb roboty wymaga nader wielkiej zrcznoci i uwagi robotnikw, a chocia
niejednego z kopicych nawet i miertelnie kaleczyy odamki kamieni, nie upada zapa ani na
chwil, pracowano dzie i noc.
Po upywie pierwszego miesica, gboko studni dosza w przeciciu do 112 stp. W grudniu
podwoia si gboko, a w styczniu potroia. W miesicu lutym mieli robotnicy do czynienia z
wod, ktra z wntrza ziemi wytryska pocza. Uyto pomp i przyrzdw pneumatycznych do
wyczerpania rda, i udao si nareszcie poskromi ten pyncy ywio.
D. 10. czerwca, 20 dni przed oznaczonym przez Barbicana terminem, osigna studnia, w
okoo murem obwiedziona, gboko dziewiciu set stp.
Prezydent Barbicane i czonkowie Gun-klubu gratulowali inynierowi Murchisonowi, e jego
praca herkulesowa postpowaa z tak nadzwyczajn szybkoci.
Przez tych om miesicy nie opuci Barbicane ani na chwil Stones-Hill; obecny caej robocie,
zajmowa si bezustannie powodzeniem i zdrowiem swoich robotnikw i czu si szczliwym, e
nie pojawia si epidemia, zwyka towarzyszka wielkich zgromadze ludzi, tak zawistna w tamtych
stronach wiata, wystawionych na wszystkie wpywy tropikowe. Prawda, e kilku robotnikw
postradao ycie przy tej niebezpiecznej robocie, ale podobnych nieszcz omin niepodobna, a
zreszt s to drobnostki, ktremi Amerykanie do mao si zajmuj. Maj oni wicej wzgldw
humanitarnych na dobro ogu, ni jednostek.
Tylko Barbicane kierowa si przeciwnemi zasadami i objawia je przy kadej sposobnoci.
Dziki te jego pieczoowitoci, roztropnoci i przychylnej interwencyi w wypadkach
trudniejszych, liczba wypadkw nie dochodzia nawet do liczby katastrof innych krajw

zamorskich, synnych ze zbytku przezornoci, jak np. midzy innemi we Francyi, gdzie na 200.000
robotnikw, jeden wypadek liczy zwykli.

Rozdzia XV
wito lania.

Podczas tych omiu miesicy, w ktrych roboty ziemne wykonywano, postpoway take
przygotowania do lania kolumbiady z nadzwyczajn szybkoci. Cudzoziemiec przybyy do
Stones-Hill, byby niemao si zadziwi widokiem, jakiby mu si przedstawi.
Sze set yardw od studni wznosio si dwanacie set piecw do palenia, kady sze stp
szeroki i p snia od drugiego odlegy. Linia, utworzona z tych dwunastu set piecw, zajmywaa
dwie mile dugoci. Wszystkie w jeden sposb zbudowane, z kominami kwadratowymi,
przedstawiay szczeglny widok. J. T. Maston zachwyca si ich architektur. Przypominay mu
one pomniki Washingtona. Dla niego nie byo nic pikniejszego nawet i w Grecyi, gdzie wprawdzie
jak sam si przyznawa, nigdy nie by.
Przypomnijmy sobie, e postanowiono na trzeciem posiedzeniu komitetu, uy spiu do
kolumbiady z metalu popielatego. Kruszec ten jest w rzeczywistoci wytrwalszy, gstszy,
atwiejszy do obrobienia od elaza, znajduje si w wglu ziemnym, najstosowniejszy do sztuk
wielkich rozmiarw, jak armat, cylindrw maszynowych, pras hydraulicznych i t. p.
Spi jednorazowego topienia jest rzadko kiedy czysty, dopiero drugi raz przetopiony traci
ostatki obcych przymieszek i jednorodnym si staje.
Dlatego przed wysaniem go z Tampa-Town, zmieszano w hutach Goldspringa wydobyte rudy
elazne z wglem i silicium, ogrzywano razem w wysokiej temperaturze, a spi uzyskano. Po tej
pierwszej operacyi, mia dopiero spi dosta si do Stones-Hill. Byo 136 milionw funtw spiu,
ilo za wielka do transportowania kolej dla samych kosztw; cena transportu bowiem
podwoiaby koszt materyau. Nie wypadao wic nic innego, jak naj okrta w Nowym Yorku do
przewozu spiu; niemniej jak 68 okrtw tysic-tonowych, prawdziwa flota, pucia si wic z
Nowego Yorku na otwarty Ocean, trzymajc si brzegw Ameryki, przebya cienin Bahama i
zarzucia kotwic w porcie Tampa-Town 10go tego miesica. Tu zastpiono okrta wagonami
kolei Stones-Hill, i w poowie stycznia bya ju ta ogromna masa kruszcu na miejscu
przeznaczenia.
Kady pojmie, e wcale niewiele byo 12 set piecw do stopienia tych 68 tysicy ton spiu w
jednym czasie. Kady piec mg pomieci okoo sto czternacie tysicy funtw kruszcu;
urzdzono je podug modelu piecw, ktre suyy do lania armaty Rodman, o formie trapizoidalnej
i bardzo pochyej. Przyrzd do ogrzewania i kominy byy w dwu kocach, tak, e caa rozlego
pieca rwno ogrzewan bya. Te piece zbudowane z trwaej cegy, skaday si tylko z jednego
rusztu do palenia wgla i z jednego przypiecka, na ktry spi do topienia skada si mia.
Taki przypiecek, nachylony pod 25tym stopniem, uatwia odpyw spiu do zbiornikw, od
ktrych 12 set rynewek prowadzio do centralnej studni.
Na drugi dzie po ukoczeniu robt ziemnych i murarskich, przystpi Barbicane do
wykoczenia budowy wewntrznej; trzeba byo bowiem podnie jeszcze rodek studni i ustawi
okoo jej osi cylinder na 900 stp wysoki a 9 stp szeroki, ktry mia przeznaczenie zaj
przestrze odpowiadajc wntrzu kolumbiady. Cylinder ten mia si skada z gliny i piasku,

zmieszanej z sianem i soma. Przestrze wolna midzy cianami muru i cylindra, przeznaczon
bya do zlewu spiu, ktry mia utworzy w ten sposb ciany armatnie, sze stp grube. Aeby
za ten cylinder mg si utrzyma w rwnowadze, trzeba go byo podeprze elaznemi belkami,
czcemi go w pewnych odstpach z murem. Potem te podpory rozpyn si w masie gorcego
spiu, a temsamem wcale przeszkod nie bd.
T ca operacy ukoczono 8go lipca.
Bdziemy mieli pikn uroczysto lania rzek J. T. Maston do swego przyjaciela
Barbicana.
Bez wtpienia odpowiedzia Barbicane ale nie bdzie to uroczysto publiczna.
Jak to? nie kaesz otwiera bram wchodowych dla kadego przybysza?
Ani myl, Mastonie; lanie kolumbiady jest operacy delikatn, jeeli nie niebezpieczn,
dlatego jestem za tem, aby si odbyo bez wspudziau publicznoci. Przy wystrzale kuli moe by
obecny, kto chce, ale teraz nie.
Prezydent mia suszno; podczas operacyi mogo powsta jakie nieprzewidziane
niebezpieczestwo, ktrego usuniciu wanie napyw widzw mgby przeszkadza. Trzeba
zachowa swobod podczas ruchu roboty. Nikt nie mia by przypuszczonym do obchodu, z
wyjtkiem delegacyi czonkw Gun-klubu, ktra z Tampa-Town przybywaa. Widziano pomidzy
innymi wesoego Bilsby, Tom Hunter, Blomsberry, majora Elphistona, jeneraa Morgana i tutti
guanti, dla ktrych lanie kolumbiady osobisty interes miao. J. T. Maston zastpywa im Cicerona;
nie opuci najmniejszej drobnostki bez wytmaczenia; oprowadza ich wszdzie: po magazynach,
warstatach, a nawet zmusza do zwiedzenia wszystkich dwunastu set piecw, jednego po drugim.
Przy dwunastosetnej wizycie ostygli troch w zapale. Lanie miao si rozpocz w samo
poudnie; kady piec naadowano po 114 tysicy funtw kruszcu, w stosy z pojedynczych sztuk w
krzy uoonego, aby ogrzane powietrze wszystkie czci swobodnie okala mogo. Od samego
rana wyrzucay 12 set kominw straszny pomie w powietrze, a soce zamiewao. Iloci
kruszcu do topienia przeznaczonego odpowiedni mas kamiennego wgla do palenia uyto.
Szedziesit om tysicy tonw wgla zatem dymic, zasoniy tarcz soneczn grub powok
czarnych kbw.
Okoo piecw zaczo si rozszerza gorco nie do zniesienia; haas i turkot by dokoa, jakby
grzmiao, silne miechy czyy jednostajne tchnienia, wpdzajc kwasord w te arzce ogniska.
Aeby za operacya lania dobrze si udaa, trzeba byo szybko i rwnoczenie na wszystkich
punktach dziaa. Dlatego te miano do wypuszczania pynnego ju spiu i do zupenego
wyprnienia piecw, da sygna wystrzaem armatnim.
Postanowienie ogoszone; kady przeoony i robotnicy oczekiwali naznaczonej chwili z
niecierpliwoci, zmieszan z pewn doz wzruszenia. Nie byo nikogo obcego, a kady sta na
swojem stanowisku przy otworach odpywowych.
Barbicane i jego koledzy zajli przylegy pagrek, i ztamtd przypatrywali si operacyi. Przed
nimi staa armata, ktra miaa da ognia na znak inyniera.
Dwunasta wybia. Wystrza armatni rozszed si do koa. Dwanacie set utworw
odpywowych naraz si otwaro i dwanacie set ww ognistych zwrcio si do gwnej studni.
Tu spaday ze strasznym oskotem w d 900 stp gboki. By to wzruszajcy, przeliczny widok.
Ziemia draa, a z bawanw spiu roztopionego wznosiy si kby pary. Te sztuczne chmury
pitrzyy si ku niebu a do wysokoci piciuset sni. Kilku bdzcych w okolicy dzikich mogo
przyj do przekonania, e nowy wulkan powstaje na ziemi Florydy, bo nie byo to ani
wtargniciem nieprzyjacielskiem, ani burz, ani walk ywiow, ani adnem strasznem
zjawiskiem, jakie natura wyda zdoa.

Nie! sam czowiek stworzy te czerwonawe chmury, te silne pomienie, godne wulkanu, to
drenie huczce, podobne trzsieniu ziemi, i to zlanie prawdziwej Niagary z pyncego kruszcu, w
otcha wasn rk zbudowan.

Rozdzia XVI
Kolumbiada.

Udao si lanie? Nad przypuszczenia nie byo pewnoci. Kady mg wierzy w pomylno,
poniewa roztopiony spi by ju wewntrz muru. Ale bd cobd, nie mona byo jeszcze mie
jakiejkolwiek pewnoci.
Kiedy bowiem major Rodman la sw armat 160 tysicy funtow, potrzeba byo pitnastu dni
do jej ustudzenia. Jak dugo wic miaa ogromna kolumbiada, otoczona kbami pary, nie
przystpna dla gorca, by ukryt przed wzrokiem swych wielbicieli? Trudnoby to obliczy.
Niecierpliwo czonkw Gun-klubu wystawion bya przez ten cay czas na wielk prb,
ktrej nie mona byo niczem usun. J. T. Maston byby si ofiarowa na spieczenie, byle tylko
mg si przekona. Pitnacie dni po ulaniu wznosiy si jeszcze niezmierne masy dymu ku niebu,
a ziemia palia nogi na 200 krokw od szczytu Stones-Hill.
Dzie za dniem upywa, tygodnie mijay, a ani znaku ostudzenia si tego ogromnego dziaa.
Niepodobna byo zbliy si. Trzeba byo czeka, a czonkowie Gun-klubu zgrzytali zbami z
niecierpliwoci.
Ju dziesity sierpie mwi J. T. Maston cztery miesice tylko do grudnia. Wybra mur
wewntrzny, upolerowa kolumbiad, nabi j mamy jeszcze do do roboty. Nie bdziemy w
aden sposb gotowi. Niepodobna si zbliy do armaty! Czy si nie ostudzi nigdy?! To
okropno!
Usiowano uspokoi niecierpliwo sekretarza; Barbicane tylko nic nie mwi, milczeniem
ukrywa wewntrzny niepokj. Ani sowa, przykro to bardzo wstrzymanym by w robocie
wypadkiem, ktry tylko czas usun moe czas, ten straszny wrg w takich okolicznociach,
osobliwie, zdanym by na ask lub nieask takiego wroga.
Nareszcie dozwoliy codzienne spostrzeenia dostrzedz pewnej zmiany w stanie ziemi. Okoo
15go sierpnia zmniejszyo si znacznie waporowanie, kby pary o wiele bielsze i przezroczystsze
wznosiy si do gry. Kilka dni pniej nie objawiaa ziemia, jak tylko lekkie wstrzsanie, jakby
ostatnie tchnienia smoka, zamknitego w kamiennej trumnie. Powoli trzsienie ustawao i obrb
gorca si cienia; najniecierpliwsi wiadkowie zaczli si zblia. Jednego dnia przybliono si o
dwa snie wicej, drugiego o cztery a 22go sierpnia mg ju Barbicane bez naraenia na
upieczenie wstpi z kolegami i inynierem na obmurowanie dziaa, ktre u szczytu Stones-Hill
wystawao.
Przecie raz! zawoa prezydent Gun-klubu z silnem westchnieniem zadowolenia.
Rozpoczto te dalsz robot tego samego dnia. Wzito si zaraz do wybierania muru
wewntrznego, aby wyprni wntrze dziaa; biga, rydel i podobne narzdzia pracoway znw bez
przerwy, a chocia glina i piasek w skutek gorca bardzo stwardniay, maszyny uyte zdoay
gorc jeszcze mieszanin zebra ze cian spiu; gruz wywoono wzkami, pdzonymi par, i
robota sza dobrze. Zapa by tak wielki, zachta Barbicana w ksztacie dolarw tak wymowna, e
3go wrzenia cay mur wewntrzny by ju wydobyty.

Natychmiast zaczto polerowanie; maszyny ustawione cieray prdko chropowato spiu.

Kilka tygodni pniej bya powierzchnia wewntrzna ogromnej rury dokadnie uregulowan i
wypolerowan. Nakoniec 22go wrzenia w rok zaledwie od projektu Barbicana, stao ogromne
dziao, dokadnie obrobione i ustawione, w pogotowiu do dziaania. Teraz tylko oczekiwano
ksiyca; nie mona te byo wtpi, e w oznaczonej chwili rendez-vous dotrzyma.
Rado J. T. Mastona nie miaa granic; zagldajc do rodka, o mao e nie wpad do rury 900
stp gbokiej. Ggdyby nie rami Blomsberryego, ktry go zatrzyma, byby sekretarz Gun-klubu
znalaz mier, jak drugi Erostrat, na dnie kolumbiady.
Armata bya ukoczon, nie byo zatem wtpienia o moliwoci wykonania. Dnia 6go
padziernika stan kapitan Nicholl przed Barbicanem; zapominajc o przeszoci, zapisa si do
ksigi wkadek z suma 2000 dolarw. Monaby sdzi, e zazdro kapitana dosza najwyszego
stopnia i e w tem objawi sw sabo. Mia on jeszcze trzy zakady, o trzy tysice, cztery i pi
tysicy dolarw; gdyby z tych dwa wygra, interes jego byby nie zy, nie bdc doskonaym. Ale
nie o pienidze tu chodzio, tylko rezultat, osignity przez jego przeciwnika w ulaniu dziaa,
ktremu jego dziesieciosniowe pancerze (tarcze) oprzeby si nie mogy, zada mu cios okrutny.
Od 23go wrzenia obszar Stones-Hill sta otworem dla publicznoci. Jak wielki napyw by
zwiedzajcych, mona sobie atwo wyobrazi.
W istocie, ciekawi bez liku zbiegali si ze wszystkich stron Stanw zjednoczonych do Florydy.
Miasto Tampa nadzwyczajnie si rozszerzyo; przeznaczone do przedsiwzicia Gun-klubu,
liczyo ludnoci 150 tysicy dusz. Rozszerzajc szereg ulic a po za twierdz Brooke, wzrastao
wzdu szlaku ziemi, ktry rozdziela na dwie czci odnog Espiritu Santo. Nowe pomieszkania,
nowe place i las domw wznosiy si na tem wybrzeu, wystawionym na spiek soca
amerykaskiego. Potworzyy si towarzystwa do budowy kociow, szk i pomieszka, i
niespena w jednym roku miasto w dwjnasb si powikszyo.
Znane usposobienie kupieckie Yankesw dozwala im wyzyska instynktownie kada
sposobno na kadem miejscu, gdziekolwiek los ich rzuci. Dlatego te niektrzy z przybyych do
Florydy ciekawcw, ktrzy mieli na celu jedynie zwiedzenie przedsiwzicia Gun-klubu,
zapuszczali si w interesa handlowe. Okrta z transportami materyaw i robotnikw oywiy port
niewypowiedzianie, inne znowu statki rnej formy i rozmiarw, z ywnoci, prowiantem i
towarami, przesuway si po zatoce i obydwu odnogach; wielkie kantory armatorw i izby
handlowe pootwieray si w miecie, a Shipping-Gazette donosia codziennie o jakiem nowem
przybyciu do portu Tampa.
Z rozszerzaniem si ulic wzrastaa ludno i podnosi si handel miasta, ktre uznano za
potrzebne poczy kolej elazn z poudniow czci Stanw zjednoczonych. Jedna linia czya
Mobile z Pensacol, wielkim arsenaem morskim Poudnia, a ztd skierowaa si do Talahassee,
gdzie maa kolej, 25 mil duga, ju w ruchu bya, czc wspomniane miasto z Saint Marks, na
wybrzeu pooonem. T krtk lini przyduono a do Tampa-Town, oywiajc przez to
obumar czy tylko upion cz rodkow Florydy. Dziki wic temu wzniesieniu si przemysu,
mogo miasto Tampa stan w szeregu miast wielkich. Przezwane mianem Moon-City (miasto
ksiycowe), zaja stolica Florydy wany punkt globu wiatowego.
To wyjania dopiero, zkd pochodzia ta wielka zawi midzy Texas i Floryd, i dlaczego
Texanie tak bardzo si oburzyli, kiedy Gun-klub wyborem swym ich pomin. Byli oni do
roztropni, aby poj i przewidzie, e przedsiwzicie Barbicana przyniesie wybranemu krajowi
zyski, rozkwit i pomylno. Texanie stracili rozlegy zakres handlowy, kolej elazn i znaczny
wzrost ludnoci. Te wszystkie korzyci odebra im ndzny pwysep florydyaski, rozcigajcy si
midzy odnog a falami Atlantyku, jak opalowana grobla.
Jakkolwiek nowa ludno Tampy-Town oddaa si z zapaem handlowi i przemysowi, nie
spuszczaa z oka dziaania Gun-klubu. Zajmowaa si najmniejszemi drobnostkami, a pomidzy
miastem a Stones-Hill odbyway si formalne procesye, a raczej pielgrzymki.

Mona byo ju przewidzie, e w dzie wykonania przedsiwzicia miliony widzw zbior si

na wzkim pwyspie, gdy teraz ze wszystkich stron wiata cigle przyjedano. Zdawao si, e
caa Europa wyemigruje do Ameryki.
Musimy jednak doda, e ciekawo tych licznych przybyszw tylko czciowo zadowolon
zostaa. Wielu spodziewao si przypatrywa laniu, a nie widzieli nic prcz dymu, To byo troch
zamao dla oczu ciekawych; c, kiedy Barbicane nikogo do tej operacyi przypuci nie chcia.
Wynikno wic ztd oczywicie niezadowolenie, posdzano prezydenta o absolutyzm i ??.[strona
529] nieamerykaskiem. Okoo palisady Stones-Hill przyszo nawet do rozruchw, ale Barbicane
by niewzruszony w swem postanowieniu.
Po zupenem ukoczeniu kolumbiady, niepodobna byo nie pootwiera bram wchodowych,
duszy opr bowiem mg pocign smutne skutki za sob, a zreszt zamknicie zrazioby
przychylno publicznoci. Barbicane otworzy te wstp dla wszystkich, ale i te sposobno nie
omieszka wyzyska i spieniy.
Ciekawem byo oglda ogromn kolumbiad, ale dosta si do jej wntrza, byo dla
Amerykanw szczciem niezrwnanem.
Nie znalazby te ani jednego, ktryby nie chcia zrobi sobie przyjemnoci zwiedzenia jej
kruszcowej otchani. Przyrzdy o parowych windach pozwoliy zaspokoi ciekawo. Ledwie e
nie przychodzio do szalestwa. Dzieci, kobiety, starcy, wszyscy za powinno sobie wzili a do
dna zwiedzi wntrze kolosalnej armaty.
Cen spuszczania na d oznaczono na pi dolarw od osoby. W skutek tak wysokiej taksy
udao si Gun-klubowi w przecigu dwch miesicy poprzedzajcych wykonanie przedsiwzicia,
zebra od licznie napywajcych goci okoo piciukro stu tysicy dolarw (dwa miliony siedmset
dziesi tysicy frankw).
Zbytecznem byoby mwi, kto by pierwszym gociem w kolumbiadzie. Zupenie susznie
przypado pierwszestwo czonkom Gun-klubu.
Uroczysto zwiedzenia przeznaczono na dzie 25. wrzenia. Honorowa lektyka zniosa
prezydenta Barbicana, J. T. Mastona, majora Elphistona, jeneraa Morgana, Blomsberryego,
inyniera Murchisona i innych znaczniejszych czonkw szanownego klubu, razem dziesi osb.
U spodu tej dugiej tuby metalicznej byo jeszcze troch za gorco, pocono si te, ale co za rado!
co za zachwyt! St na dziesi osb nakryty zastano na kamiennej podstawie kolumbiady;
wyborne pmiski zdaway si z nieba spada przed grono biesiadnikw, a najlepsze wina
francuzkie pyny strumieniem podczas tej solennej uroczystoci, obchodzonej 900 stp pod
ziemi.
Festyn by bardzo oywiony i gony, liczne toasty na pomylno ziemi, jej satellity, Gunklubu, Unii, ksiyca, Phoeby, Diany, Seleny, gwiazdy nocnej, mieszay si bezustannie. Kade
wzniesione hurra, uniesione falami gosowemi ogromnej tuby akustycznej, dochodzio do szczytu
otworu, jak grzmoty, a ludno zebrana koo Stones-Hill czya si caem sercem i dononym
gosem z dziesicioma biesiadnikami na dnie kolumbiady.
J. T. Maston nie posiada si z radoci; czy wicej krzycza jak giestykulowa, czy wicej jad
jak pi, trudno oznaczy; to pewna, e tej chwili byby nie odstpi za adne krlestwo.
Nie, chociaby kolumbiada nabita bya i mi w kawakach ku niebu unie miaa!

Rozdzia XVII
Depesza telegraficzna.

Roboty przygotowawcze przedsiwzicia Gun-klubu byy prawie ukoczone, a pozostawao

jeszcze dwa miesice do chwili, w ktrej kula ku niebu unie si miaa. Dwa miesice wystarczyy
za dwa lata dla niecierpliwoci oglnej.
Dotd ogaszay dzienniki o najmniejszych szczegach postpu w robocie; kad tak
wiadomo poerano chciwem i namitnem okiem, a od chwili ukoczenia roboty mona si byo
obawia, e to interesowanie si publicznoci ustanie. Ale nic z tego. Wypadek najmniej
spodziewany, najdziwaczniejszy, nieprawdopodobny, podsyci na nowo sabnc ciekawo ogu i
zaj umysy nowem wraeniem.
Dnia 30. wrzenia wieczorem o godzinie 3 minut 47, nadszed do Tampa-Town telegram pod
adresem prezydenta Barbicana. Prezydent rozrywa kopert, czyta depesz i blednie pomimo
wielkiej siy panowania nad sob, a wzrok jego zamracza si po przeczytaniu dwudziestu sw
telegramu.
Oto tre tej obecnie w archiwach Gun-klubu przechowanej depeszy:
Francya. Pary, 30. wrzenia, godz. 4 rano.
Barbicane. Floryda. Tampa.
Zamieni bomb sferyczn na stokow, a pojad w niej na ksiyc. Przybd okrtem
(Steamer) Atlanta.
Micha Ardau.

Rozdzia XVIII
Podrnik okrtu Atlanta.

Gdyby to dziwne uwiadomienie przyszo byo poczt pod kopert, nie za drutem
telegraficznym przez urzda telegraficzne Francyi, Irlandyi, Nowej Ziemi i Ameryki, byby sobie
Barbicane wcale nic z tego nie robi, bo prcz niego niktby o tem nie wiedzia. Telegram ten mg
by tylko artem, mistyfikacy, osobliwie, e pochodzi z Francyi. Czy podobna, by ktrykolwiek
czowiek odway si powzi tylko myl zapowiedzianej podry? A jeeliby si znalaz, czy nie
byby on waryatem, ktrego raczej do domu obkanych, anieli do bomby zamkn trzeba?
Ale c! o depeszy wiedziano. Przyrzdy przesyania depesz z samej natury nie posiadaj
dyskrecyi, w skutek czego propozycya Michaa Ardaua rozniosa si wnet w rne strony Stanw
zjednoczonych. Barbicane nie mg wcale jej ukrywa. Zwoa te kolegw, przebywajcych w
Tampa-Town, i odczyta im lakoniczn depesz bez najmniejszych ze swej strony uwag.
Niepodobna! oczewiste kpiny! artuj sobie z nas! mieszno! niedorzeczno!
Te i tym podobne wyraenia powtpiewania, niedowierzania i oburzenia day si sysze przez
kilka minut, naturalnie przy akompaniamencie stosownych ruchw; kady wzdycha, mia si,
wznosi ramiona, albo pka ze miechu, podug usposobienia humoru. Tylko J. T. Maston zawoa:
To mi pomys!
Tak odrzek major mona mie podobne idee, ale z warunkiem niewykonania ich.
A to dlaczego? zagadn ywo sekretarz Gun-klubu, gotw do dyskusyi, tylko nie
dozwolono mu dalszej rozprawy.
Tymszasem nazwisko Ardaua kryo po miecie Tampa. Cudzoziemcy i krajowcy spogldali
na siebie pytajco, artowali, twierdzc, e ten Europejczyk, to jaka zagadka, istota dziwna. Tylko
J. T. Maston wierzy w istnienie podobnie dziwacznej osoby. Kiedy Barbicane poda projekt
rzucenia kuli ku ksiycowi, nikt si nie dziwi, kady uwaa to przedsiwzicie naturalnem,
moliwem, jako czyst prb balistyczn ale kiedy kto si odway podj podry w tej kuli,
byo to tylko propozycj fantastyczn, kpinami, fars!
arty te trway a do wieczora bez przerwy, i mona powiedzie, e cae Stany zjednoczone do
rozpuku si miay, co wcale nie jest zwykem w tym kraju, gdzie pomysy niemoebne do
przeprowadzenia, atwo przedsibiorcw i zwolennikw zyskuj.
Projekt Michaa Ardaua, jak wszystkie nowe idee, zaj na seryo niektre umysy i naruszy po
trosze bieg codziennych wydarze. Ani si o tem nikomu nie nio, i dlatego te wywoa ten
wypadek zajcie dla samej oryginalnoci pomysu.
Rozmylano nad nim. Dlaczego ta podr nie moe si zaraz dzi lub jutro odby? W kadym
razie musi czowiek, ktry w ten sposb siebie rezykuje, by waryatem, a poniewa w istocie
projektu tego na seryo bra nie mona, byby on lepiej zrobi, milczc, zamiast niepokoi caa
ludno miesznem bajaniem.
Ale wielkie pytanie, czy podobna osobisto istniaa rzeczywicie na wiecie? Nazwisko
Micha Ardau byo dobrze znane w Ameryce. Naleao ono do Europejczyka, sawnego ze

miaych przedsibiorstw. Nadto telegram nadeszy Atlantykiem, to oznaczenie okrtu, ktrym

Francuz przyby obiecywa, nadawao projektowi charakter prawdopodobiestwa.
Wkrtce te jednostki zbieray si grupami, grupy czyy si wzem ciekawoci, jak atomy
pod wpywem atrakcyi molekularnej w zbit mas, ktra nareszcie udaa si ku pomieszkaniu
prezydenta Gun-klubu.
Barbicane od chwili przybycia depeszy zdawa si nic nie syszy, i pozostawi J. T. Mastonowi
wydanie wyroku w tej sprawie, sam za ani potakujc, ani przeczc moliwoci przedsiwzicia
Michaa Ardaua, postanowi oczekiwa, co czas przyniesie.
Dlategote niebardzo przyjemnie mu si zrobio, kiedy spostrzeg zbierajc si ludno Tampy
pod swemi oknami. Szemrania, nawoywania i wzmagajce si krzyki zmusiy go do pokazania si.
Wyszed. Cisza si zrobia i jeden z obecnych zabrawszy gos, bez przedmowy zada mu
pytanie:
Czy osoba, oznaczona w telegramie imieniem Micha Ardau, jest ju w drodze do Ameryki,
czy nie?
Panowie odrzek Barbicane w tej sprawie nic wicej nie wiem, jak wy.
My musimy to wiedzie! odezway si gosy niecierpliwie.
Przyszo pokae odrzek zimno Barbicane.
Przyszo nie ma prawa trzymania caego kraju w niepewnoci zarzuci mowca. Czy pan
zmieni plan kuli podug projektu telegraficznego?
Jeszcze nie, i macie panowie zupen suszno; trzeba wiedzie, czego si trzyma; telegraf,
ktry t niepewno wywoa, mgby nam wiadomo t wyjani,
Na telegraf! na telegraf! zawoaa masa. Barbicane przyczy si do ogu i uda si do
bira telegraficznego.
W kilka minut nadano depesz do zarzdu okrtowego w Liwerpool nastpujcej treci:
Co to za okrt Atlanta? kiedy opuci Europ? czy znajduje si na jego pokadzie Francuz
imieniem Micha Ardau?
We dwie godzin otrzyma Barbicane odpowied, ktra ca wtpliwo usuna. Brzmiaa ona:
Parowiec Atlanta opuci Liwerpool 2. padziernika w kierunku ku Tampa-Town. Na
pokadzie jego znajduje si podrny Francuz, Micha Ardau.
Po przeczytaniu tej depeszy zabysy oczy prezydenta ywym ogniem; zacisn pici i
pgosem mwi do siebie:
Wic to prawda! to moebne! ten Francuz istnieje! za pitnacie dni bdzie tu! Ale to
waryat! postrzelona gowa! Jabym si nigdy tego nie podj!
Zaraz te tego samego wieczora napisa do Bradwill & Comp., proszc o wstrzymanie lania
kuli a do dalszego rozporzdzenia.
Jake odda wraenie, jakie ta wie wywoaa w caej Ameryce; wzruszenie ogu przeszo
dziesi razy uczucie Barbicana; jake opisa to, co donosiy dzienniki Unii, sposb, w jaki t
nowin przyjmoway i jakie rne rzeczy opowiadano sobie o przyjedzie bohatera ze starego
wiata. Jake odmalowa febryczne rozdranienie kadego, liczcego godziny, minuty, sekundy;
jak odda choby w czci natenie wszystkich umysw, zajtych jedn i tsam myl. Wszyscy
byli w roztargnieniu; wstrzymano prac, zawieszono handel, okrty przygotowane do drogi,
czekay w porcie na przybycie Atlanty. Zatoka Espiritu-Santo bya bez przerwy zapenion
okrtami, parowcami, dkami i cznami, i trzebaby chyba przemocy uy byo, aeby rozprszy
tysice ciekawych, ktrzy w pitnastu dniach zwikszyli Tampa-Town o cztery procent i rozoyli
si pod namiotami, jakby w obozowisku.

Dnia 20. padziernika o 9tej godzinie rano, semaphory kanau Bahama daway znaki gstym
dymem. W dwie godziny pniej wielki steamer porozumiewa si z niemi. Natychmiast
doniesiono do Tampy o zblianiu si Atlanty.
O godzinie 4tej angielski okrt zawin do zatoki Espiritu-Santo. O 5tej pchnity ca si pary
przeci wody Hillisboro, a o 6tej wyldowa w porcie Tampa.
Nim jeszcze zdoano utkwi kotwic, 500 statkw oblyo Atlanta. Najpierwszy wstpi na
jego pokad Barbicane i gosem, w ktrym naprno chcia przytumi wzruszenie, zawoa:
Michale Ardau!
Jestem! odpowiedzia czowiek, stojcy na pokadzie.
Barbicane zaoy rce i milcza, badawczem spojrzeniem patrzc na cudzoziemca.
Byt to czowiek, majcy okoo lat 42, wzrostu susznego, lecz ju troch pochylony, jak ci,
ktrzy na barkach nosz ciary. Gow mia silnie zbudowan, okryt prawdziw grzyw wosw.
Twarz jego bya otwarta, szeroka, ozdobiona wsem, najeonym jakby u kota, a tu i wdzie na
policzkach sterczay kupki wosw. Oczy mia okrge, troch obkane, wzrok krtkowidza. Za to
nos zarysowywa si wyranie; w ustach nie byo nic szczeglnego, czoo wysokie, inteligentne,
poorane zmarszczkami, jak pole, ktre nigdy nie ley odogiem. Wreszcie tuw korpulentny
spoczywa silnie na dugich nogach. Ramiona muszkularne i dobrze spojone, ruchy pewne,
przedstawiay razem silnie zbudowanego Europejczyka, raczej ukutego, ni ulanego, jeli si tak
wyrazi mona.
Zwolennicy Lavatera i Gratioleta byliby odczytali bez trudnoci z czaszki i fizyognomii tego
jegomoci niezaprzeczone znaki odwagi w niebezpieczestwie, dar opierania si przeszkodom,
znaki dobrodusznoci i wyszego polotu, instynkt, ktry pobudza niektre temperamenta do
czynw nadnaturalnych; lecz natomiast guzw, oznaczajcych ch osignicia i posiadania, nie
byo tam wcale.
Aeby opis tego pasaera Atlanty by dokadnym, trzeba doda, i odzienie jego byo
szerokie, wygodne, spodnie i paletot takiej objtoci, i sam Micha Ardau nazywa si mierci w
caunie. Krawatk nosi szerok, konierz od koszuli wolny, zkd wydobywaa si silna szyja,
rkawy rozpite otaczay muszkularne rce. Wida byo po nim, e ten czowiek na najwikszym
mrozie nie uczuje zimna, a wrd niebezpieczestw nie zna trwogi.
Na pokadzie ani chwilki nie sta nieruchomie; wci chodzi tam i nazad, nie zarzucajc
kotwicy, jak mwili majtkowie. Do kadego mwi ty, giestykulujc i gryzc paznokcie z
nerwow arocznoci. By to jeden z oryginalnych dziwade, ktre Bg stwarza w chwili
fantazyi, niszczc natychmiast form.
Istotnie osobisto Michaa Ardaua bya otwartem polem dla badacza fizyognomii. Ten
dziwaczny czowiek by chodzc hiperbol, a przecie nie by jeszcze w podeszym wieku. Kady
przedmiot w renicy jego przybiera ogromne rozmiary, zkd pochodziy olbrzymie jego pomysy;
wszystko widzia wielkiem, prcz trudnoci i ludzi.
By on zreszt czowiekiem szczeglnej natury: artysta z instynktu, czowiek ducha, ktry nie
sili si wcale na pikne sowa, ale kad myl wyraa pojedynczo, prosto. W dyskusyach mao
zwaa na logik i uywa waciwego sobie sposobu dowodzenia, nie baczc wcale na sylogizmy,
do wyprowadzania ktrych pretensyi nie mia. Veritable casseur de vitres rzuca ca gb, bez
ogrdkowych argumentw, bdc mionikiem bronienia spraw, ktrych powodzenie byo
wtpliwem.
Pomidzy innemi jego wasnociami bya i ta, e lubia siebie podawa za gupca wielkiego,
jak Szekspir, a pogardza mdrcami. S to ludzie mawia ktrzy nie umiej nic innego, jak
notowa punkta, kiedy my party gramy. By to zreszt cygan z kraju de monts et merveilles,
lubicy awantury, nie bdc awanturnikiem; postrzelona gowa, prawdziwy Phaeton, kierujcy
wozem sonecznym, prawdziwy Ikar z przyprawionemi skrzydami.

W ogle opaci on osob sw niemao, z zamknitemi oczyma rzuca si w szalone

przedsiwzicia, gotw zawsze na zamanie karku, a przecie pada zawsze na nogi, jak mae
pajacyki z rdzenia bzowego, ktrymi dzieci bawi si zwyky.
W dwch sowach malowa swe zasady: byle co (quand mme) i swe zamiowanie do
niemoebnych rzeczy i sw ruling passion, uywajc piknego wyraenia si Popa.
Ale take i ze strony tego przedsibiorczego poczciwca byy odrbne. Kto nic nie rezykuje, nic
nie wygra powiadaj. Ardau rezykowa bardzo czsto, a jednak nic nie mia. By to kat na
pienidze, prawdziwa beczka Danaid. Czowiek zupenie bezinteresowny, szed tak za gosem serca
jak i rozumu; do pomocy gotw, i chocia nigdy nie stawia sobie zadania dobrze czyni, byby
si da sprzeda w niewol najwikszemu swemu wrogowi, dla uwolnienia jednego murzyna.
We Francyi, w caej Europie znana bya ta osobisto okazaa i gona. Czy nie da on ju
powodu do stugbnego rozgosu, ktry by zawsze gotw na jego usugi? Mieszka w domu
szklannym, dozwalajc caemu wiatu, aby by powiernikiem jego najskrytszych tajemnic. Mia
take niema liczb nieprzyjaci, pomidzy nimi i tych, ktrych z tropu zbija lub poszturkiwa,
kiedy wrd tumu okciami drog sobie torowa.
W ogle jednak lubiano go i uwaano za dziecko zepsute. By on, jak lud si wyraa: jak go
widzisz, tak go pisz, i tak go te uwaano. Kady zajmowa si jego miaymi pomysami i ledzi
je wzrokiem niespokojnym. Znano go jako lekkomylnego miaka. A kiedy czasem kilku
przyjaci chciao go wstrzyma, przepowiadajc nieochybn katastrof, las pali si tylko
wasnem drzewem, odpowiada wtedy z agodnym umiechem, nie przeczuwajc nawet, e
przytoczy najpikniejsze przysowie arabskie.
Takim by pasaer Atlanty; zawsze oywiony i ruchliwy pod wpywem wewntrznego ognia,
cigle wzruszony, jednak nie z tej przyczyny, ktra go do Ameryki sprowadzia; o tem ani myla,
jedynie w skutek szczeglnego ustroju febrycznego. Jeeli kiedy przedstawiay jednostki kontrast
racy, to Francuz Micha Ardau i Yankee Barbicane mogli by tego silnym dowodem, cho kady
z nich przedsibiorczy, miay i odwany w swoim rodzaju.
Z osupienia, w jakie Barbicana wprawia obecno rywala, zbudziy go okrzyki hurra i wiwaty
zebranego tumu. Te okrzyki szalone i pene entuzyazmu, tak widocznie do osoby przybyego si
odnosiy, e Micha Ardau ucisnwszy tysic rk, musia wrci do swego gabinetu.
Barbicane poszed za nim, nie odezwawszy si dotychczas ani sowem.
Pan Barbicane? zapyta go Micha Ardau tonem, jakiego zwykle ludzie uywaj do
dwudziestoletnich, dobrych przyjaci.
Tak rzek prezydent Gun-klubu.
Wic dziedobry. Jak si masz, Barbicanie? co sycha? bardzo dobrze? tem lepiej, tem
lepiej.
Zatem rzek Barbicane bez najmniejszej przemowy jeste pan zdecydowany do podry?
Najzupeniej.
Nic ci nie wstrzyma?
Nic. Czy zmieni kul, jak telegrafowaem?
Czekaem na paskie przybycie. Ale czy pan dobrze rozmylie?
Rozmyliem? Czy mam czas do stracenia? Znalazem sposobno zwiedzenia ksiyca,
korzystam z niej, oto wszystko. Sdz, e to nie zasuguje na tyle rozwagi.
Barbicne wypatrzy si na tego czowieka, ktry o projekcie podry na ksiyc mwi tak
swobodnie, lekkomylnie i bez wszelkiego niepokoju.
Przynajmniej masz jaki plan, obmylany sposb rzek Barbicane.
A, to wyborne, drogi Barbicanie! Ale pozwl mi zrobi jedn uwag; lepiej gdy raz
wygosz przed caym wiatem moj history, byle ju wicej o tem mowy nie byo. To mi uwolni

od cigych wypytywa. Zatem jutro zgromad swoich przyjaci, kolegw, cae miasto, ca
Floryd, ca Ameryk, jeli ci si podoba, a ja bd gotw do przedoenia publicznie moich
zamiarw i do odpowiadania na pytania. Bd spokojny, jestem pewny siebie. Zgadzasz si z tem?
Dobrze odrzek Barbicane.
Na to wyszed Barbicane z gabinetu i oznajmi publicznoci projekt Michaa Ardau. Sowa te
przyjto okrzykiem zgody i radoci. Tak zniky wszelkie trudnoci, gdy kady mg nazajutrz
podziwia europejskiego bohatera. A jednak, pomimo to, niektrzy bardziej ciekawi nie chcieli
opuci Atlanty i woleli przepdzi noc na pokadzie. Pomidzy innymi J. T. Maston wrbowa
swj haczek sekretarski w pokad i chyba przemoc daby si by ztamtd uprowadzi.
To mi bohater! woa rnymi gosami; my jestemy zniewieciali wobec tych
Europejczykw!
Nareszcie prezydent zada od tumu, aby opuszczono pokad, sam za wrci do kabiny
gocia i nie wyszed ztamtd, a zegar okrtowy kwadrans na dwunast uderzy.
W chwili rozstania ucisnli sobie dwaj rywale serdecznie donie, a Micha Ardau by ju per ty
z prezydentem Barbicanem.

Rozdzia XIX
Mityng.

Na drugi dzie weszo sonce do pno, wbrew niecierpliwoci publicznej. Nazwano je te za

to leniuchem, osobliwie ze wzgldu, e takiej uroczystoci przywieca miao.
Barbicane obawiajc si niedyskretnych pyta dla Michaa Ardaua, chcia zredukowa koo
suchaczy na szczup liczb wybranych kolegw, ale znaczyo to tyle, co chcie wstrzyma bieg
Niagary; dlatego te po rozmyle zaniecha ten zamiar i pozwoli nowemu przyjacielowi szuka
szczcia w publicznej rozprawie.
Nowa sala bursy Tampa Town okazaa si pomimo ogromnych swych rozmiarw za szczupa
na t uroczysto, gdy projektowane zgromadzenie przybierao rozmiary prawdziwego mityngu.
Wybrano wic obszerne bonie za miastem, osoniono je w kilku godzinach przeciw
promieniom sonecznym, okrta portu bowiem, bogate w agle i maszty rezerwowe, dostarczyy
potrzebnego materyau do wystawienia ogromnego namiotu. Wnet rozcignito na wybranem
boniu ogromne niebo z ptna, ktre od upau dziennego chroni miao.
Trzykro sto tysicy osb miecio si pod tym namiotem i dusio przez kilka godzin,
oczekujc przybycia Francuza. Z caego tumu widzw zebranych, pierwszy rzd mg widzie i
sysze; drugi rzd mao co widzia i sysza, a trzeci nic nie widzia i nie sysza. To jednak nie
przeszkadzao wcale wietnym oklaskom.
O trzeciej godzinie przyby Micha Ardau w towarzystwie pierwszych czonkw Gun-klubu,
prowadzony pod rk z prawej strony przez Barbicana, a z lewej przez rozpromienionego jak
soce poudniowe J. T. Mastona.
Ardau wstpi na estrad, z ktrej jakoby ocean czarnych kapeluszy przed nim si cieli. Nie
zmiesza si tem wcale, ani si stara nada sobie postawy; by jak u siebie w domu, swobodny,
towarzyski i miy.
Na powitalne hurra odpowiedzia ukonem, potem kiwn rk, proszc o spokj; mwi w
jzyku angielskim i to bardzo poprawnie.
Panowie! cho tu bardzo gorco, przychodz naduy waszej cierpliwoci, aby wam da
niektre wyjanienia co do projektu, ktry zdaje si was zajmowa. Ja nie jestem ani mowc, ani
mdrcem, i wcale nie jestem przygotowany do publicznej rozprawy. Poniewa jednak przyjaciel
mj, Barbicane, powiedzia mi, e to wam przyjemno sprawi, wic tu przyszedem. Suchajcie
mi swojem szeciotysicznem uchem, a moliwe bdy mowy wybaczcie, prosz.
Taka przedmowa sans facon zrobia dobre wraenie na suchaczach, ktrzy swe zadowolenie
silnem mruczeniem objawili.
Panowie! mwi dalej zaczynam i z gry prosz, abycie mi nie przerywali ani
potwierdzaniem, ani przeczeniem. Zapowiadam, e macie do czynienia z czowiekiem do tego
stopnia ograniczonym, i nie pojmuje nawet trudnoci w jakiejkolwiek rzeczy. Z tego wic powodu
zdawao mi si cakiem naturalnem, zwykem i atwem, wsi do kuli i unie si na ksiyc.
Wszak dzi czy jutro musiaoby przyj do tego. Co si za tyczy sposobu podry, przechodzi on

tylko przez prawa postpu. Czowiek zacz przecie od raczkowania, a pewnego poranku ju
chodzi na dwch nogach, potem zacz jedzi wzkiem, potem koczem, poczta, kolej; c wic
jest kula, jeli nie pojazd przyszoci? Prawd powiedziawszy, c innego s panety, jeli nie kule,
kule armatnie, rzucone rk Boga? Lecz wrmy do rzeczy. Kilku z was, panowie, mogoby
zarzuci kuli za wielk szybko. Nic to jednak nie znaczy; wszystkie planety przechodz j pod
tym wzgldem, nie wyczajc ziemi, ktra w obrocie okoo soca trzy razy prdzej wiruje. Dam
panom kilka przykadw, tylko pozwlcie mi liczy na mile francuzkie, bo nie jestem dobrze
obznajomiony z milami angielskiemi i mgbym si atwo omyli w obliczaniu.
danie to wydao si cakiem naturalnem; nikt si te nie sprzeciwia i mowca mg dalej
prawi.
Przejd wic do chyoci planet niebieskich. Musz si najpierw przyzna, e pomimo
niewiadomoci mojej naukowej, znam doskonale te ga astronomiczn, a w kilku minutach i wy
bdziecie tyle wiedzieli, co ja. Wiedzcie tedy, e Neptun robi w swoim obrocie okoo soca 5000
mil na godzin, Uranus 7000, Saturn 8858, Jupiter 11.560, Mars 22.011 Ziemia 27.500, Wenus
32.190, Merkur 52.520, i e s jeszcze inne panety, ktre w godzinie robi czternacie kro sto
tysicy mil. W porwnaniu wic jestemy prawdziwymi powolnisiami, chyo nasza nie dojdzie
nad 9900 mil, a przytem coraz bardziej zmniejsza si bdzie. Czeg si wic ba? Czy nie jest
widoczn rzecz, e dotychczasow chyo przewyszy kiedy jaka wiksza, ktrej czynnikami
mechanicznymi bdzie wiato lub elektryczno?
Zapewnienia te przyjto bez zarzutu, a Micha Ardau cign dalej:
Mili suchacze! gdybymy zwaali na ludzi zacofanych, nie wyszaby caa ludzko po za
okrg Popiliusa; skazana na wieczne wegetowanie na tej ziemi, nie wziosaby si nigdy po nad
poziom. Ale nic z tego. Dostaniemy si na ksiyc, do panet, do gwiazd, tak atwo, jak dzi z
Liverpoolu do Nowego Yorku jedzie si atwo, prdko i pewnie. Wkrtce bdziemy jedzi po
ocenie atmosferycznym, jak po ziemskim. Odlego jest to wyraz wzgldny i ostatecznie musi
zej do zera.
Jakkolwiek cae zgromadzenie byo bardzo przychylne francuzkiemu bohaterowi, nie zdawao
si zgadza z tak mia teory. Ardau domyla si tego musia, gdy dalej tak mwi:
Zdajecie si panowie o tem powtpiewa, dobrze; wic rozumujmy troch. Czy wiecie, ile
czasu potrzebowaby pocig, aby doszed do ksiyca? Trzystu dni! nie wicej. Przebiegby tedy
86.400 mil. C to znaczy? nawet nietyle, ile wynosi dziewi-razowa droga okoo ziemi; a
niejeden marynarz, niejeden ruchliwszy podrny wicej zrobi drogi w swojem yciu. Zwacie, e
ja tylko 97 godzin w drodze bd. I wy sdzicie, e ksiyc jest daleko od ziemi i e potrzeba dwa
razy na patrze, aby si zdecydowa? A c bycie powiedzieli, gdyby tu chodzio o podr do
Neptuna, ktry 1147 milionw mil od soca jest odlegym. Tej podry niewielu podjby si
mogo, gdyby za jeden kilometer drogi tylko jednego pitaka zapaci przyszo, to baronowi
Rothschildowi przy jego miliardzie zabrakoby jeszcze 147 milionw!
Ten sposb przekonywania zdawa si bardzo podoba publicznoci, tem wicej, e Ardau
przejty swoim przedmiotem, uton w nim dusz i ciaem. Czujc, e go wszystko sucha z
naton uwag, cign dalej z porywajc pewnoci:
O tak, drodzy przyjaciele! To oddalenia Neptuna od soca niczem jest w porwnaniu
odlegoci gwiazd. eby zrozumie odlego panet, trzeba zapuci si w obliczania, gdzie
najmniejsza liczba z dziewiciu cyfer si skada, gdzie miliardy znaczenia nie maj. Przebaczcie, e
si tak rozwodz nad jednem pytaniem, ale jest ono wielkiej wagi. Posuchajcie i osdcie. Alfa
Centaura oddalon jest 8000 miliardw mil, Waga 50.000 miliardw, Syrius take tyle, Arcturus
52.000 miliardw, Gwiazda polarna 117.000 miliardw, Kozioroec 170.000 miliardw, a inne
gwiazdy oddalone s tysice, miliony, miliardy miliardw mil. Mona wic potem mwi o
odlegoci, ktra dzieli panety od soca? mona utrzymywa, e odlego ta istnieje?
Nieprawda! fasz! trzeba by bez zmysw! Czy wiecie, co myl, o wiecie, ktry od soca si

zaczyna, a na Neptunie koczy? chcecie pozna moj teory? Jest ona bardzo prosta: Podug mnie,
jest cay wiat soneczny ciaem staem. Panety, ten wiat tworzce, skupiaj si, dotykaj i poj, a
oddalenie jednego od drugiego uwaam za odlego, dzielc molekule metalu bardziej
skupionego, jak srebro lub elazo, zoto lub platyna. Mog przeto tak twierdzi, co jeszcze raz
powtrz z przekonaniem, ktre i was przej zdoa: e odlego jest nicoci, e odlego nie
istnieje.
Susznie! brawo! hurra! zawoali wszyscy jednogonie, zelektryzowani mimik, wymow
mwcy, pewnoci i przekonaniem, z jakiem prawi.
Nie ma odlegoci! zawoa goniej od wszystkich J. T. Maston odlego nie istnieje!
Pod ciarem swego ciaa, rozruszanego porywem ruchw, o mao nie spad sekretarz Gunklubu z estrady. Udao mu si jednak odzyska rwnowag i unikn przekonania si, e odlego
istnieje. Mowca cign dalej:
Sdz zatem, moi przyjaciele, e kwestya ta ju rozstrzygnita. Jeelim za nie zdoa
wszystkich was przekona, czyli, jeeli niedostateczne byy moje wyjanienia, i argumenta za
chwiejne, powodem tego by brak wiadomoci teoretycznych. Bd co bd, w kadym razie
powtarzam wam, e odlego ziemi od satellity jest wcale nieznaczn, a przynajmniej o tyle, e nie
moe zaj umysu powanego. Podug mego zdania, nie posunem za daleko przypuszczenia, e
w niedalekiej przyszoci cae pocigi z kul mie bdziemy, w ktrych cakiem wygodnie z ziemi
na ksiyc podrowa si bdzie. Nie bdzie obawy trzsienia, ani wykolejenia, podr odbywa
si bdzie szybko, bez zmczenia, jazda w linii prostej bdzie niejako lotem pszczoy, uywajc
wyraenia waszych trapistw. Do dwudziestu lat poowa mieszkacw ziemi zwiedzi ksiyc!
Hurra! hurra! Micha Ardau! zawoali wszyscy, nawet najmniej przekonani.
Hurra! Barbicane! odpar skromnie mowca.
Ten dowd uznania dla prezydenta Gun-klubu, ktry by rodzicem caego przedsiwzicia,
przyjto gonymi oklaskami.
Teraz za, moi przyjaciele mwi Ardau dalej stawiajc mi jakiekolwiek pytania,
zaambarasowalibycie nie mao tak ograniczonego czowieka, jak ja, jednak bd si stara suy
wam odpowiedziami.
Dotd by Barbicane zadowolony z obrotu, jaki dyskusya przybraa przez teorye, pene bujnej
imaginacyi, Michaa Ardau; uwaa te za stosowne nie dopuci zejcia na kwestye
praktyczniejsze, na kwestye wykonania, w ktrych mowca nie wywizaby si tak dobrze; zabra
wic gos i zapyta nowego przyjaciela, czy ksiyc lub planety s zamieszkae?,
Trudne pytanie stawiasz mi, zacny przyjacielu odrzek mowca z umiechem jednake
jeeli si nie myl, ludzie wielkich wiadomoci, jak Plutarch, Swedenbourg, Bernardin de Saint
Pierre i wielu innych, wyraali si w tym wzgldzie potwierdzajco. Ze stanowiska filozofii
naturalnej bybym take tego samego zdania; utrzymywabym, e nic niepotrzebnego nie istnieje na
tym wiecie, a odpowiadajc na twoje pytanie, zapytabym ci, przyjacielu Barbicanie, czy s
wiaty zamieszkalne zamieszkae, czy nimi byy, lub bd?
Doskonale! zawoay pierwsze szeregi suchaczw, ktrych opinia bya waniejsz od
ostatnich szeregw.
Nie mona logiczniej i suszniej na to odpowiedzie rzek prezydent Gun-klubu. Kwestya ta
przechodzi tedy w inn, mianowicie, czy s wiaty zamieszkalnymi? Z mojej strony sdz, e tak.
A ja jestem tego pewny! zawoa Micha Ardau.
A przecie zawoa jeden ze suchaczy mamy twierdzenia przeciw zamieszkalnoci
wiatw. Po wikszej czci trzeba pierwej oznaczy warunki ycia, aby nie twierdzi, e na
jednych panetach mona by spalonym, a na drugich zamroonym, trzymajc si oddalenia ich od
soca.

 auj mocno odpowiedzia Micha Ardau e nie znam osobicie mego przeciwnika, gdy
starabym si suy mu odpowiedzi. Zarzut jego ma swe znaczenie, chocia kilku pewnikami
atwo da si zbi. Gdybym by fizykiem, powiedziabym mu, e jeeli mniej ciepa wywizuj
panety ssiednie socu, a wicej, bardziej od niego oddalone, wystarczy to zjawisko do
zrwnowaenia ciepa i nadania tym wiatom temperatury znonej dla istot organicznych, nam
podobnych. Gdybym by naturalist, powtrzybym mu zdanie wielu sawnych uczonych, e natura
zaopatrzya nas na ziemi okazami zwierzt, yjcych w warunkach wrcz przeciwnych
zamieszkalnoci; e ryby oddychaj tem, co drugim ycie odbiera, e pazy objawiaj dwojakie
istnienie, do trudne do wytmaczenia, e niektrzy mieszkacy morza ukrywaj si w wielkiej
gbokoci, znoszc cinienie 50 do 60 atmosfer, e spotykamy niektre owady wodne, na
temperatur obojtne, tak w rdach wody kipicej, jak i w bryach lodowych oceanu polarnego,
nakoniec, e trzeba pozna rozmaito natury w sposobach tworzenia czsto niepojt, a przecie
rzeczywist, ktra a do wszechmocy dochodzi. Nakoniec, gdybym by uczonym, katolickim
teologiem, dodabym na domiar, e odkupienie boskie odnosi si podug w. Pawa nietylko do
ziemi, ale do wszystkich cia niebieskich. Ale nie jestem ani teologiem, ani chemikiem, ani
naturalist, ani fizykiem. W mej zupenej niewiadomoci wielkich praw, ktre rzdz
wszechwiatem, miem utrzymywa, e nie wiem, czy wiaty s zamieszkae, a poniewa tego nie
wiem, wybieram si naocznie o tem przekona.
Odwaye si przeciwnik teoryi Michaa Ardaua jeszcze co odpowiedzie? Byoby nawet
niepodobiestwem, bo krzyk przecigy zgromadzenia nie pozwoli objawi swego zdania. A skoro
tylko uspokoio si i uciszyo, tryumfujcy mowca doda jeszcze nastpujce uwagi:
Wiecie bardzo dobrze, zacni Yankesy, e tak wana kwestya jest ledwie dostpn dla mnie;
nie porywam si te wystpowa z wykadem publicznym i stawianiem wnioskw w tak
obszernym przedmiocie. Mamy cay inny szereg argumentw, przemawiajcych za
zamieszkalnoci wiatw. Pomijam je. Pozwlcie mi tylko zastanowi si nad jednym punktem.
Ludziom, ktrzy utrzymuj, e wiaty nie s zamieszkae, trzeba odpowiedzie: by moe, jeeliby
byo pewnem, e ziemia jest najlepsz i najpierwsz pord wszystkich wiatw moliwych; ale tak
nie jest, jak powiedzia Voltaire. Ziemia ma tylko jednego satellit, kiedy Jupiter, Uranus, Saturn i
Neptun maj ich wicej na usugi; jest to pierwszestwo, ktre nie da si zaprzeczy. Co za mniej
znon nasz ziemi czyni, to inklinacya osi ku obwodowi, nierwno dni i nocy, jakote i ta
nieznona rozmaito pr roku. Na naszym nieszczsnym sferoidzie mamy zawsze za gorco lub za
zimno, marzniemy w zimie, pieczemy si w lecie, nabawiamy si katarw na tym panecie, podczas
gdy mieszkacy Jupitera, ktrego o bardzo mao jest nachylon, mogliby uywa temperatury
niezmiennej, majc sta stref wiosenn, letni, jesienn i zimow. Kady Jupiterczyk moe
wybra sobie klimat, ktry mu si podoba i pozosta cae ycie pod wpywem jednej temperatury.
Przyznacie wic bez adnego ale Jupiterowi pierwszestwo przed nasz ziemi; nie mwi wic
ju o tem, e tam kady rok dwanacie lat trwa. Tem bardziej zasuguje on podug mnie na
pierwszestwo dla swych wybornych warunkw istnienia, gdzie mieszkacy tego szczliwego
wiata s istotami wyszemi, gdzie mdrcy s mdrzejszymi, sztukmistrze wikszymi artystami,
gdzie li mniej zymi, a dobrzy przeciwnie lepszymi bywaj. A c brakuje naszej ziemi, aby
dosza do takiej doskonaoci? Bardzo mao: tylko osi rotacyjnej, mniej nachylonej ku paszczynie
obwodowej.
A wic da si sysze silny gos poczmy nasze siy, wynajdmy maszyny i sprostujmy
o ziemi.
Grzmoty oklaskw zakoczyy ten projekt, ktrego autorem nie by i nie mg by kto inny, jak
J. T. Maston. Prawdopodobnie instynkt inynierski spowodowa porywczego sekretarza do
wypowiedzenia tak miaej propozycyi. Trzeba jednak przyzna, co suszna, e wielu objawiao
krzykiem jednomylno z wnioskodawc, i e gdyby mogli mie oznaczony przez Archimedesa
punkt oparcia, byliby Amerykanie potrzebn dwigni zbudowali, aby wiat podnie i o

sprostowa. Ale wanie ten punkt oparcia by wszystkiem, na czem zbywao tym przedsibiorczym
mechanikom.
Pomimo to jednak ta idea nadzwyczaj praktyczna, zostaa przyjta bardzo przychylnie;
przerwanie dyskusyi trwao dobry kwadrans, a dugo, bardzo dugo mwiono potem w Stanach
Zjednoczonych Ameryki o wniosku, postawionym tak miao przez wiecznego sekretarza Gunklubu.

Rozdzia XX
Atak i obrona.

Zdawaoby si, e wypadek ten zakoczy dyskusy, i byby to koniec moe najlepszy.
Tymczasem ledwie si uciszyo, day si sysze sowa, wygoszone gosem silnym i pewnym:
Kiedy wic mowca tak wiele powieci stronie fantastycznej, moeby zechcia teraz zstpi
do swego projektu i obznajomi nas z teory i strona praktyczn swej zamierzonej ekspedycyi?
Wszystkich oczy zwrciy si w stron mwicego. By to czowiek chudy, suchy, postawy
energicznej, z brod, strzyon a lamericaine, ktra cigle gadzi. Przez rne zmiany miejsc,
wywoane poprzedniem zamieszaniem, dosta on si pomau a do pierwszych szeregw suchaczy.
Tu z zaoonemi rkami wpatrywa si iskrzcem i siniaem okiem w bohatera mityngu.
Po wygoszeniu swego wniosku zamilk i sta nieporuszony ani tysicem cz, ktre si ku
niemu zwrciy, ani mruczeniem tych, ktrym jego wniosek si nie podoba. Nie mogc si dugo
doczeka odpowiedzi, powtrzy swj wniosek taksamo krtko i wzowato, jak przedtem, z
nastpujcym dodatkiem:
Zgromadzilimy si tu dla zajmywania si ksiycem, a nie ziemi.
Przyznaj panu suszno odpowiedzia Micha Ardau dyskusya zesza z waciwego
pola; wrmy zatem do ksiyca.
Pan utrzymujesz zacz nieznajomy e nasz satelita jest zamieszkany. Przypumy, e tak;
jeeli jednak istniej w rzeczywistoci selenici, yj oni nie oddychajc, gdy we wasnym paskim
interesie powiadam panu, e na powierzchni ksiyca nie ma ani kropelki powietrza.
Na takie zapewnienie najeya si dzika czupryna Ardaua; zrozumia on, e to pocztek walki z
tym czowiekiem. Wpatrzywszy si wic nawzajem w swego przeciwnika, rzek:
Tak? nie ma powietrza na ksiycu? i kt to utrzymuje, jeeli aska?
Uczeni.
Doprawdy?
Istotnie.
Panie zawoa Ardau art na bok, z gbokim szacunkiem, jestem dla uczonych, ktrzy
co wiedz, ale nienawidz mdrkw, ktrzy nic nie umiej.
Czy pan wiesz, ktrzy nale do tej ostatniej kategoryi?
Po trosze. We Francyi jest jeden, ktry utrzymuje, e matematycznie ptaki nie mog lata,
a drugi znowu, e ryby nie s stworzone do ycia w wodzie.
Nie o to chodzi, mj panie rzek nieznajomy. I ja mgbym dla poparcia mojego wniosku
wyliczy panu imiona, ktrychby nie odrzuci.
Zaambarasowaby tem bardzo biednego gupca, ktry zreszt nie pragnie niczego bardziej,
jak tylko ksztaci si.
Dlaczego wic naruszasz pan umiejtne kwestye, kiedy ich si nie uczy?

 Dlaczego? odrzek Ardau z powodu, e kto niebezpieczestw si nie obawia, jest zawsze
odwanym. Nic nie umiem, to prawda, ale wanie ta niewiedza moja stanowi m potg.
Paska niewiedza dochodzi do szalestwa! zawoa nieznajomy tonem zego lub
podranionego humoru.
Tem lepiej odpar Francuz jeeli moje szalestwo uniesie mi a na ksiyc.
Barbicane i koledzy jego spogldali na tego intruza, ktry z tak miaoci w interesa
przedsibiorstwa si miesza. aden z nich go nie zna, a prezydent Gun-klubu truchlejc o
pomylno dyskusji, tak dobrze rozpocztej, z pewn obaw patrza na Ardaua. Cae
zgromadzenie zaniepokoio si, gdy walka zwrcia uwag na niebezpieczestwo lub
niemoliwo ekspedycyi.
Mj panie zacz na nowo przeciwnik Michaa Ardaua twierdzenia, ktre brak powietrza
na ksiycu wykazuj, s liczne i niezbite. Sam powiedziaem ju a priori, e jeeli ta atmosfera
nigdy nie istniaa, powinna bya by przecignit z ziemi. Wol tymczasem poda panu prawida
niezbite.
Prosz odpowiedzia Micha Ardau z wygrowana galantery wyka pan, ile ci si tylko
podoba.
Wiesz pan dobrze rzek nieznajomy e promienie wiata przechodzc przez matery tak,
jak powietrze, schodz z prostej linii, czyli innemi sowy, ulegaj zaamaniu. A jeeli promienie
gwiazd, ktre wiec za ksiycem, dotykajc brzegw tarczy ksiycowej, nie ulegaj
najmniejszemu zboczeniu i nie okazuj najlejszego zaamania, to dowd oczywisty, e ksiyc
adnej atmosfery nie posiada.
Patrzano teraz ciekawie na Francuza, bo te rzeczywicie konsekwencya bya cile
prawidow.
W istocie odpowiedzia Ardau to paski najsilniejszy argument, czy nie jedyny tylko,
ktryby mg moe jakiego uczonego wprowadzi w ambaras; ja tylko tyle odpowiem, e on nie
ma najmniejszej wartoci bezwzgldnej, poniewa przyjmuje rednic ktow ksiyca, dokadnie
oznaczon, co wanie tak nie jest; ale zostawmy to. Powiedz mi raczej, mj panie drogi, czy
przypuszczasz istnienie wulkanw na powierzchni ksiyca?
Wulkany zgase s, czynnych nie ma.
Pozwle mi pan powiedzie, i to bez przekroczenia granic logiki, e wulkany te byy czynne
przez pewien przecig czasu.
To pewna, ale potrzebny do palenia kwasord mogy sobie same dostarcza, co tak jak i ich
wybuchy wcale nie dowodzi obecnoci jakiej atmosfery ksiycowej.
Niech bdzie odrzek Micha Ardau zostawmy wic ten sposb argumentowania, aby
prdzej doj do waciwych spostrzee. Uprzedzam tylko pana, e przytocz najpierw niektre
daty.
Prosz.
_ W r. 1715 zauwaali astronomowie Louville i Halley podczas obserwacyi eklipsy w dniu 3.
maj pewne pioruny dziwnej natury. Tym blaskom wiata, urywanym i czsto powtarzajcym si,
towarzyszyy burze, podsycane atmosfer ksiycow.
W r. 1715 odpowiedzia nieznajomy wzili astronomowie Louville i Halley za zjawiska
ksiycowe zjawiska czysto ziemskie, jak bolidy, lub inne, ktre w naszej atmosferze si objawiaj.
Tak odpowiedzieli uczeni na ogoszenie tego spostrzeenia, a ja powtarzam t odpowied za nimi.
Przypumy jeszcze i to odpowiedzia Ardau, niezmieszany zarzutem. Nie zauwaa
Herschel w r. 1787 znacznej iloci punktw, wieccych na przestrzeni ksiyca?
Bezwtpienia, ale i bez wytmaczenia tych punktw wietlanych, Herschel sam nie
wnioskowa z tego zjawiska koniecznoci atmosfery ksiycowej.
Dobrze powiedziane rzek Micha Ardau. Wida, e pan jeste bardzo silny w selenografii.

 Bardzo silny, sdzisz pan? a ja dodam, e wiksi obserwatorowie, tacy, ktrzy wicej
gwiazd nocy si zajmowali, jak pp. Beer i Moedler, zgadzaj si z twierdzeniem zupenego braku
powietrza na ksiycu.
Zaczto si rusza w zgromadzeniu, ktre zdawao si oburza argumentami tego szczeglnego
czowieka.
Pomimy jeszcze i to rzek Micha Ardau z najzimniejsz flegm i zwrmy uwag na
fakt bardzo wany. Biegy astronom francuzki, M. Laussedat, zauwaa podczas obserwacyi eklipsy
18 lipca 1860, e rogi wyrastajcego ksiyca byy zaokrglone i cite. To zjawisko nie mogo
inaczej powsta, jak tylko przez zaamanie si promieni sonecznych w atmosferze ksiycowej;
inaczej to wytmaczy si nie da.
Czy ten fakt jest pewny? zapyta nieznajomy.
Cakiem pewny.
Powsta szmer w zgromadzeniu, zachcajcy ukochanego bohatera. Przeciwnik milcza.
Micha Ardau zabra dalej gos; wcale nie tryumfujc ostatniem zwyciztwem, rzek spokojnie:
Widzisz wic mj drogi panie, e nie trzeba si wyraa w sposb bezwzgldny przeciw
istnieniu atmosfery na powierzchni ksiyca; ta atmosfera jest prawdopodobnie mao zgszczona,
wicej rzadka, ale nauka dzisiejsza zgadza si zupenie z twierdzeniem, e powietrze tam istnieje.
Ale nie na grach! zarzuci nieznajomy, ktry wcale nie myla ustpi z placu boju.
A nie, ale na dnie wwozw, nie wznoszc si wyej po nad kilkaset stp.
Na kady wypadek nie zawadzi panu zaopatrzy si dobrze, bo te to powietrze bdzie
strasznie rozcieczone.
O, mj dobry panie, bdzie tam zawsze dosy dla jednego czowieka, tem bardziej, e
dostawszy si raz na gr, stara si bd o ile monoci oszczdza powietrza i oddycha tylko w
koniecznoci.
Gony miech zagrzmia w uszach tajemniczego gocia, ktry wodzi po zgromadzeniu
wzrokiem penym lekcewaenia.
Zatem rzek Micha Ardau z zupen swobod kiedy zgodzilimy si ju co do istnienia
pewnej atmosfery, musimy te przypuci, e istnieje tam take pewna ilo wody. Jest to
okoliczno, z ktrej ja bardzo si ciesz ze wzgldu na m wasn osob. Oprcz tego pozwl mi
mj miy przeciwniku zrobi sobie jeszcze jedn uwag. Nie znamy jak tylko jedn stron tarczy
ksiycowej, a jeeli na powierzchni ku nam zwrconej jest troch powietrza, moliwem jest, e
jest go wiele na stronie odwrotnej.
Z jakiego powodu?
Poniewa ksiyc nabra w skutek atrakcyi ziemskiej ksztatw jaja, ktre tylko czciowo
widzie moemy. Podug oblicze Hansena ma by rodek cikoci w drugiej poowie
(hemisphere); podug tego wic musiay si cae masy powietrza i wody zebra po drugiej stronie
satellity naszego w pierwszych, dniach stworzenia.
Oczywista fantazya! zawoa nieznajomy.
Nie! oczywiste teorye, oparte na prawach mechaniki, ktreby si, jak sdz, trudno zbi day.
Odwouj si do tego zgromadzenia i podaj pod gosowanie pytanie: czy ycie takie, jakie istnieje
na ziemi, moliwe jest i na powierzchni ksiyca?
Trzykro sto tysicy suchaczw przyklasno rwnoczenie temu wnioskowi. Przeciwnik
Ardaua chcia jeszcze mwi, lecz nie dano mu przyj do sowa. Krzyki i groby sypay si na
gradem.
Dosy! dosy! woali jedni.
Wypdzi tego intruza! woali drudzy.
Za drzwi! za drzwi! woa tum wzburzony.

Ale on niewzruszony, trzymajc si estrady, nie ruszy si z miejsca i czeka przejcia burzy,
ktra moga przybra grone rozmiary, gdyby Micha Ardau nie by j zaegna skinieniem rki.
By on za szlachetny, aby porzuci swego przeciwnika w podobnej ostatecznoci.
Pan chciae doda kilka sw jeszcze rzek do tonem penym uprzejmoci.
Tak jest; nie kilka sto, tysic! odpowiedzia nieznajomy porywczo albo raczej ani sowa
wicej Aby wytrwa w paskiem przedsiwziciu, trzeba by
Nieroztropny! przerwa Micha Ardau jak moesz si ze mn tak obchodzi? ze mn,
ktry prosiem przyjaciela Barbicana o kul okrgo-spiczast, aby nie by rzucanym w drodze jak
wiewirka?
Ale nieszczsny! odpar nieznajomy te niezmierne rzucania to w jedn to w drug stron,
roztrzs ci w kawaki na wyjezdnem.
Mj drogi przeciwniku, wyjedasz z jedyn prawdopodobn trudnoci rzek Francuz
pomimo to zanadto ufam przemysowi amerykaskiemu, ktry nie dopuci, abym t wiar utraci.
Ale gorco, jakie si wywie w skutek chyoci kuli w przecinaniu warstw powietrza?
O! ciany kuli bd grube, a zreszt tak szybko przebd atmosfer.
A ywno? woda?
Obliczyem si; mog tyle wzi ze sob, e mi na cay rok wystarczy, a podr moja tylko
cztery dni trwa bdzie.
Ale zkd wemiesz powietrza potrzebnego do oddechu podczas podry?
Wytworz je ze skadnikw chemicznych.
A uderzenie przy spadniciu na ksiyc, jeliby go rzeczywicie osign?
Bdzie sze razy mniejsze, ni uderzenie o ziemi, bo ciar na ksiycu jest sze razy
mniejszy.
Ale wystarczy, aby ci zgruchota jak szko.
Kt moe mi wstrzyma od zgruchotania si?
Dobrze, przypumy, e wszystkie trudnoci znikn, moliwe przeszkody si usun, e
wszystko uoy si pomylnie, aby si cao na ksiyc dosta powiedz mi, jak powrcisz
ztamtd?
Nie myl wcale wraca.
Sowa te wypowiedziane z taka prostot, wprowadziy zgromadzenie w oniemienie; milczenie
to wymowniejszem byo od okrzykw zachwytu.
Nieznajomy korzysta, aby jeszcze raz gos zabra.
Niezawodnie si zabijesz, a mier twoja, ktra bdzie mierci waryata, adnej korzyci
nauce nie przyniesie.
Mw dalej, wspaniaomylny mj nieznajomy, bo istotnie przyjemne mi wrby prawisz.
A, to za wiele! zawoa nieznajomy. Nie pojmuj naprawd, po co wdaem si w tak
rozpraw. Trzymaj si, jeeli chcesz, twego szalonego zamiaru. Nie do ciebie trzeba si bra.
O, nie wstrzymuj si.
Nie, inny to odpowie za twoje czynnoci.
Kt naprzykad?
Gupiec, ktry uoy ca t niemoebn i niedorzeczn wypraw.
Atak a nadto prosto by wymierzony. Barbicane ju od pierwszej chwili wystpienia
nieznajomego sili si panowa nad sob, ale kiedy ostatecznie tak obelywie dotknitym si uczu,
zerwa si z miejsca i puci si ku przeciwnikowi, ale go zatrzymano.

Estrada caa podniosa si naraz w gr na stu silnych barkach; Barbicane i Micha Ardau
uczuli, e ich nios, jakby w tryumfie. Jakkolwiek estrada niemao way musiaa, nie dawa si
ten ciar czu, gdy cigle si mieniano, a kady si dobija o zaszczyt niesienia.
Nieznajomy nie korzysta wcale z zamieszania, aby zajte miejsce opuci. Czyby mu si byo
udao wrd tak zbitego tumu? Naturalnie, e nie. Sta wic na swojem miejscu, z rkami
zaoonemi, patrzc bezustannie na prezydenta Gun-klubu wzrokiem wyzywajcym, a ten take go
z oka nie spuszcza; tak wic wzrok tych dwch ludzi krzyowa si, jak dwie w ruch wprawione
szpady.
Pochd tryumfalny odbywa si spokojnie; Ardau czu si uszczliwiony, potwierdzaa, to jego
twarz rozpromieniona. Od czasu do czasu chwiaa si estrada, jak okrt, trcany bawanami, lecz
dwaj bohaterowie mieli nogi marynarskie, nie zachwiali si ani razu i dopynli na tym nowym
okrcie bez przygody do portu Tampa-Town.
Tu udao si szczliwie wymkn Ardauowi poegnalnym uciskom zapalonych wielbicieli;
uciek on do hotelu Franklina, a dostawszy si do swego pokoju, ukry si pod kodr, podczas gdy
stutysiczna gwardya trzymaa stra pod jego oknami.
Tymczasem odbywaa si pomidzy Barbicanem a nieznajomym scena krtka a decydujca.
Barbicane bowiem uwolniwszy si, wrci do niego i rzek krtko:
Chod!
Nieznajomy usucha, pody za mwicym i znalaz si nareszcie sam na sam ze swym
przeciwnikiem u wnijcia na Jonesfall. Tu dopiero spojrzeli sobie oko w oko dwaj nieznajomi
wrogowie.
Kto ty? zapyta Barbicane.
Kapitan Nicholl.
Domyliem si tego. Dotd los nie rzuci ci jeszcze nigdy na moj drog.
Ot przyszedem wanie stan ci w drodze.
Zelye mi!
Publicznie!
Wic zdasz mi rachunek z tej obelgi.
W tej chwili.
Zaraz nie, chciabym bowiem, aby caa sprawa midzy nami odbya si w tajemnicy. Ztd
trzy mile jest lasek Skersnaw; czy znasz go?
Znam.
Czy bdziesz tak dobry przyj tam jutro o pitej godzinie zrana.
Dobrze, jeeli i ty tam stawi si nie zapomnisz.
Po tych sowach, zimno wypowiedzianych, poegna si Barbicane z kapitanem.
Barbicane powrci do domu, lecz zamiast spa, rozmyla, jakby usun uderzenie kuli o
powierzchni. Mozoli si nad tem trudnem zadaniem, postawionem przez Michaa Ardaua podczas
rozprawy mityngu.

Rozdzia XXI
Jak zaatwia Francuz spraw.

Podczas ukadw pojedynku, tej strasznej i dzikiej walki, pragncej mierci przeciwnika,
odpoczywa Micha Ardau po odniesionym tryumfie.
Czy rzeczywicie odpoczynkiem nazwa mona spanie na ku amerykaskiem, nie wiem, bo
posania te pod wzgldem twardoci mog miao i w zawody z pytami marmurowemi.
Ardau spa te do le; cigle si przewraca po serwetach, ktre za przecierada suy mu
miay, marzy o wygodniejszym legowisku w kuli, kiedy nad ranem gony gwar ze snu go obudzi.
Silne uderzenie o drzwi i silniej podniesione gosy wzmacniay wrzaw.
Otwrz! na mio bosk! otwieraj! woano za drzwiami.
Ardau nie chcia z pocztku usucha dania, tak niegrzecznie objawionego, ale wsta
nareszcie i otworzy drzwi wanie w chwili, kiedy naciskowi nieproszonego gocia podda si
miay.
Sekretarz Gun-klubu wpad do pokoju jak bomba, bez najmniejszej ceremonii, i zawoa:
Nasz prezydent zniewaony wczoraj publicznie na mityngu, wyzwa swego przeciwnika,
ktrym nie jest kto inny, jak tylko kapitan Nicholl. Bij si dzi w lasku Skersnawskim. Wiem to z
wasnych ust Barbicana. Jego mier byaby zniszczeniem naszych projektw. Trzeba przeszkodzi.
Pojedynek ten nie moe przyj do skutku. Jedyny jest czowiek na wiecie, ktryby mg
powstrzyma Barbicana, a tym czowiekiem jest Micha Ardau.
Kiedy J. T. Maston z takim zapaem mwi, uwaa Ardau za stosowne nie przerywa mu
wcale, tylko wskoczy prdko w swe szerokie spodnie i po dwu minutach pospieszyli obaj na
przedmiecie Tampa-Town.
Podczas drogi wtajemniczy J. T. Maston Ardaua w ca spraw, opowiedzia mu prawdziwe
powody tej nieprzyjani midzy Barbicanem a Nichollem, jej pocztek, dalej, e tylko dziki
opiece obustronnych przyjaci, kapitan i prezydent nigdy si nie spotkali dotychczas, e caa
sprawa chodzia o rywalizacy tarczy z kul, i e nareszcie scena na mityngu bya tylko pretekstem
ze strony Nicholla, aby zaspokoi swe dawne urazy.
Nie ma nic okropniejszego, nad amerykaskie pojedynki, w ktrych przeciwnicy szukaj si
wzajemnie po krzakach, zaczajaj w gstwinach i strzelaj do siebie, jak do dzikiego zwierza.
Dlatego zazdroci kady w takim razie Indyanom im tylko waciwej przebiegoci, zmysu
spostrzegawczego, podejcia i sposobu tropienia wroga. Jeden bd, wahanie si, jeden faszywy
krok, sprowadza mier. Do tych pojedynkw uywaj Yankiesy czsto psw, a wtedy goni si
strzelcy i psy przez kilka godzin.
A to z was dyaby! zawoa Micha Ardau, kiedy mu towarzysz opisywa, w jaki si sposb
odbywaj u nich pojedynki.
Ha, takimi ju jestemy! odpowiedzia skromnie J. T. Maston. Ale spieszmy si.

Biegli wic obaj przez bonia, wilgotne jeszcze z rosy, pominli do strumykw i potokw, ale
nie dotarli do lasu Skersnawskiego przed godzin p do szstej, Barbicane za mia przekroczy
granic lasku o godzinie pitej.
Na wstpie do lasku spostrzeg sekretarz pracujcego okoo pocinanych drzew rbacza,
podbieg wic ku niemu i zapyta:
Czy nie widziae czowieka, wchodzcego do lasku, uzbrojonego w strzelb, Barbicana,
prezydenta Gun-klubu, mego najlepszego przyjaciela?
Zacny sekretarz myla w swej naiwnoci, e kady powinien zna prezydenta Gun-klubu, a
rbacz zdawa si go wcale nie rozumie.
Strzelca doda Ardau.
Strzelca widziaem odrzek rbacz.
Dawno?
Tak przed godzin.
Zapno! zawoa Maston.
A syszae wystrzay? zapyta Ardau.
Nie.
Ani jednego?
Ani jednego. Po tym strzelcu wcale nie byo wida, eby mu si polowanie powie miao.
C tu robi? zapyta Maston.
Wej do lasku z naraeniem si na kul, ktra nie jest dla nas przeznaczon.
Ach! zawoa Maston gosem nie bez znaczenia wolabym dziesi kul dosta w moj
gow, ni eby jedna dosiga Barbicana.
A zatem naprzd! rzek Ardau, ciskajc rk swego towarzysza.
Po chwili zniknli te obaj w gstwinie lasku z drzew cyprysowych, morwowych,
tulipanowych, oliwnych i palmowych, ktrych konary tak si pltay, e niepodobna byo ich
przejrze.
Micha Ardau i J. T. Maston postpowali w milczeniu obok siebie, toczc wysok traw i
torujc sobie drog pomidzy ogromnemi paprociami, ledzili wzrokiem mijane krzaki,
nadsuchujc, czy nie padnie strza w ktrej stronie. O ladach po Barbicanie ani znaku nie byo.
Szli na lepo ciekami nieco utartemi, ktremi Indyanin byby szed krok w krok za swoim
przeciwnikiem.
Po godzinie drogi i prnych poszukiwa, przystanli obaj towarzysze. Niepokj ich wzrasta.
Ju pewnie po wszystkiem rzek Maston. Czowiek jak Barbicane, nie podchodzi swego
przeciwnika, nie zastawia na apki, nie szed zdrad. Zanadto on otwarty i mny. Nie kry si
zapewne przed niebezpieczestwem, tylko za daleko si zapdzi, e rbacz strzau sysze nie
mg.
Ale my, my bylibymy usyszeli od czasu, jak jestemy w lesie rzek Ardau.
A jelimy zapno przybyli! zawoa J. T. Maston z rozpacz.
Micha Ardau nie mia na to odpowiedzi; puci si tylko dalej w drog, cignc Mastona za
sob. Od czasu do czasu woali gono to Barbicana, to Nicholla, ale ani jeden ani drugi nie dawa
si sysze. Tylko zbudzone ptactwo wesoym lotem znikao w gaziach, lub przestraszony daniel
przez gstwin si przedar.
I drug godzin trway te poszukiwania; ju wiksz poow lasu przebyli, a o bijcych si ani
znaku. Ju chcia Micha Ardau zaniecha dalszych poszukiwa i zacz wtpi w prawdziwo
sw rbacza, kiedy naraz Maston przystan i rzek:
Cicho kto tam jest.

 Kto? powtrzy Micha Ardau.

Tak, jaki czowiek stoi nieruchomie, bez broni w rku. Co on tu robi?
A poznajesz go? zapyta Micha Ardau, ktry dla krtkoci wzroku sam si przekona nie
mg.
Poznaj odpowiedzia Maston wanie si odwrci.
Kt to?
Kapita Nicholl.
Nicholl! wykrzykn Micha Ardau, ktry uczu, e mu w piersi tchu brakowa zaczynao.
Nicholl bezbronny! zawoa Maston. Zapewne ju nie potrzebuje si obawia swego
przeciwnika.
Chodmy do rzek Ardau dowiemy si przynajmniej, jak rzeczy stoj.
Nie zrobili nawet pidziesit krokw, gdy ponownie si zatrzymali, aby lepiej przypatrzy si
kapitanowi. Spodziewali si ujrzy czowieka rozdranionego i oddychajcego jeszcze zemst.
Osupieli na widok nastpujcego obrazu:
Midzy dwoma olbrzymiemi drzewami rozcigaa si sie, w ktrej mae ptasz z uwikanemi
skrzydami aosnym piskiem prosio ratunku.
Ptasznik, ktry t sie nastawi, nie by to czowiek, ale jadowity pajk, wielkoci gobiego
jaja, z dugiemi apkami. Obrzydliwe to stworzenie zsuwao si ju po sw ofiar, ale musiao
nawrci si z drogi i ukry wrd gazi, gdy i jemu zagrozi nieprzyjaciel. Kapitan Nicholl,
zapominajc o wasnem niebezpieczestwie, rzuci bro na ziemi i oswobadza ptaszyn z sieci
pajczej. Ptasz uwolnione zatrzepotao skrzydekami i uleciao. Nicholl wzruszony patrza za
uciekajc ptaszyn, gdy nagle rozrzewnionym gosem zabrzmiay sowa:
Szlachetnym jeste czowiekiem!
Odwrci si i spostrzeg tu za sob Michaa Ardaua, powtarzajcego wyrzeczone sowa.
Micha Ardau! zawoa kapitan po co tu przychodzisz?
Aby uciska tw rk i niedopuci, aby zabi Barbicana, lub Barbicane ciebie.
Barbicana! zawoa kapitan szukam go od dwu godzin i znale nie mog. Gdzie on si
ukrywa?
Nichollu, to niegrzecznie odrzek Micha Ardau. Trzeba zawsze szanowa przeciwnika.
Bd spokojny; jeeli tylko Barbicane yje, to go znajdziemy, tem atwiej, e si nie bawi moe
uwalnianiem ptaszt. Zapewne szuka ci take. Ale cho go znajdziemy, powiadam ci, e z
pojedynku waszego nic nie bdzie.
Pomidzy prezydentem Barbicanem a mn moe tylko mier jednego z nas zakoczy
rywalizacy odrzek powanie kapitan.
Ale c znowu! mwi Micha Ardau tak zacni ludzie nie powinni si nienawidzie, ale
wzajemnie powaa i szanowa. Bi si nie moecie!
Wanie bd si bi mj panie!
Nie!
Kapitanie przerwa z wielkiem wzruszeniem J. T. Maston jestem przyjacielem
prezydenta, jego alter ego; jeli koniecznie chcesz kogo zabi, strzelaj do mnie, bdzie to cakiem
tosamo.
Panie rzek Nicholl, ciskajc kurczowo sw bro te arty
Przyjaciel Maston przerwa Ardau nie artuje wcale; rozumiem go, jeeli chce umrze za
osob, ktr kocha. Ale ani on, ani Barbicane nie zginie od kuli kapitana Nicholl, mam bowiem dla
obydwu rywalw tak ncc propozycy, e pewnie j przyjm.
Jak? zapyta kapitan z widocznem niedowierzaniem.

 Cierpliwoci odpar Ardau nie mog jej wypowiedzie a w obecnoci Barbicana.

Szukajmy go! zawoa kapitan.
Jeszcze z p godziny upyno na daremnych poszukiwaniach. Mastonem miotay ponure
przeczucia. Badawczym wzrokiem mierzy i zapytywa si w myli, czy zemsta kapitana nie
dopeniona ju i biedny Barbicane, ugodzony kul, nie ley gdzie w zakrwawionych krzakach
Michaa Ardaua zdaway si tesame myli niepokoi, bo taksamo ledzi wzrokiem Nicholla
gdy nagle Maston przystan.
Nieruchomy biust czowieka, opartego o wielkie drzewo, ukaza si pomidzy wysok traw.
To on! wykrzykn Maston. Barbicane si nie rusza.
Ardau wpatrzy si w prezydenta, ktry sta nieruchomy, postpi kilka krokw naprzd i
zawoa:
Barbicane! Barbicane! adnej odpowiedzi.
Ardau przyskoczy do swego przyjaciela i w chwili, kiedy chcia go uchwyci za rami, wyda
okrzyk podziwu.
Barbicane z owkiem w rku rysowa w ksieczce rne figury geometryczne, a strzelba
nienabita leaa obok na ziemi. Zatopiony w swej pracy, zapomnia ten uczony o pojedynku i
zemcie, nic nie widzia, nic nie sysza. A kiedy Micha Ardau dotkn si jego rki, podnis
gow i popatrzy na ze zdumieniem.
Ach! zawoa wreszcie ty tu? Znalazem ju, mj przyjacielu, znalazem!
Co?
Sposb.
Jaki sposb?
Sposb usunicia siy odbijajcej przy wystrzale kuli.
Doprawdy? zapyta Ardau, spogldajc z pod oka na kapitana.
Tak, tak, i to woda, czysta woda posuy nam w tej sprawie. Ach, Maston! i ty tu take?
We wasnej osobie odrzek Maston. Pozwl, ebym ci take przedstawi zacnego kapitana
Nicholla.
Nicholl! zawoa Barbicane, wyprostowawszy si w okamgnieniu. Przepraszam ci
kapitanie, zapomniaem zaraz su.
Micha Ardau stan pomidzy obydwoma przeciwnikami i zawoa:
Do kroset! szczcie, e tak zacni ludzie nie zdybali si pierwej. Teraz opakiwalibymy
strat jednego z nich. Ale chwaa Bogu, nie mamy si czego obawia wicej. Nienawi, o ktrej
si zapomina pograniem w zagadkach mechanicznych, lub pltaniem figlw pajkom, nie moe
by niebezpieczn dla nikogo.
Tu opowiedzia Ardau prezydentowi przygod kapitana.
Teraz pytam was cign dalej czy tak godni ludzie, jak wy, s na to, aby sobie rozbija
gowy kulkami karabinowemi?
To zapytanie, cho troch mieszne, spado tak niespodziewanie na przeciwnikw, e
Barbicane i Nicholl nie wiedzieli, jak si maj zachowa wobec siebie, co te Ardau zauwaa i z
czego korzysta nieomieszka.
Moi zacni przyjaciele rzek on z agodnym umiechem jak sdz, nic wicej, jak tylko
niezrozumienie si wzajemne byo powodem waszego nieporozumienia. Dla pokazania, e
wszystko skoczone midzy wami i e nie zaley wam na waszej skrze, przyjmcie projekt, jaki
wam uczyni zamierzam.
Mw! zawoa Nicholl.
Przyjaciel Barbicane sdzi, e kula jego wprost dojdzie na ksiyc.

 Naturalnie! z pewnoci! zawoa Barbicane.

Za przyjaciel Nicholl jest pewny, e spadnie napowrt na ziemi.
Jestem o tem przekonany! zawoa kapitan.
Dobrze rzek Ardau nie staram si was godzi, mwi wam tylko z przyjani: oto jedcie
ze mn, a zobaczycie, czy staniemy w drodze.
H? mrukn J. T. Maston osupiay.
Dwaj przeciwnicy spojrzeli na siebie badawczo. Barbicane oczekiwa odpowiedzi kapitana,
kapitan za czeka, co powie prezydent na t nieprzewidzian propozycy?
A wic? cign Micha Ardau tonem zachcajcym przecie nie potrzebujemy si ju
wicej obawia siy wstrzsajcej w skutek odbicia.
Przyjmuj! rzek pierwszy Barbicane. Jakkolwiek prdko wymwi to sowo, nie pniej,
bo cakiem rwnoczenie domawia je i Nicholl.
Hurra! brawo! wiwat! wykrzykn Ardau, podajc rce obu zapanikom. A teraz, kiedy caa
sprawa ju zaatwiona, pozwlcie mi przyjaciele obej si z wami po francuzku: chodmy na
niadanie!

Rozdzia XXII
Nowy obywatel Stanw Zjednoczonych.

Tego samego dnia dowiedziaa si caa Ameryka o nieporozumieniu midzy kapitanem

Nichollem i prezydentem Barbicanem i o tego dziwnem rozwizaniu.
Rola, ktr w caem tem zajciu odegra Europejczyk, jego nadspodziewany projekt, usuwajcy
wszelkie trudnoci, ta jednomylna zgoda dwch rywali i wsplny udzia Francyi i Stanw
Zjednoczonych w zajciu krain ksiycowych, to wszystko powikszyo jeszcze popularno
Michaa Ardaua.
Wiemy, jak prdko osobami wybranemi zajmuj si Yankesy. Tem bardziej moemy by
przekonani o zapale dla odwanego Francuza, e dziao si to w kraju, gdzie powani ludzie
zaprzgaj si do powozu tanecznicy i obwo j w tryumfie.
Ze Ardauowi nie wyprzono powozu, to tylko dlatego moe, e go nie mia, ale za to adnych
oznak uwielbienia nie szczdzono dla Europejczyka. Nie byo jednego mieszkaca, ktryby sercem
i myl nie sprzyja Ardauowi. Ex pluribus unum jak powiada przysowie Stanw
Zjednoczonych.
Od tego dnia nie mia Ardau ani chwili czasu ani spokoju. Deputacye z rnych kracw Unii
mczyy go bez miary i koca. Musia je przyjmowa chcc nie chcc, ciska niezliczon ilo
rk, a przytem i mw nie szczdzi, przez co zachryp na dobre, a bezustanne toasty na pomylno
wszystkich hrabstw Unii o mao nie nabawiy go kataru odkowego.
Takie powodzenie i przyjcie upoioby niejednego, ale Ardau by jak zawsze tylko dowcipnym
i figlarnym.
Pomidzy innemi i deputacya lunatykw nie omieszkaa zoy hod przyszemu zdobywcy
ksiyca. Kilku nawet z tych biedakw, silnie w Ameryce reprezentowanych, byo u niego z
prob, aby ich zabra ze sob do ojczyzny; niektrzy utrzymywali, e umiej jzyk ksiycowy i
ofiarowali si nauczy tego Ardaua. Francuz przysta na ich niewinne szalestwa i przyj rne
polecenia do mieszkacw ksiycowych.
Dziwna waryacya rzek potem do Barbicana waryacya, ktra owada czsto i wysze
umysy. Jeden z naszych najsawniejszych uczonych, Arago, mwi mi, e wielu ludzi uczonych,
zwykle zimnego usposobienia, popadao w namitnoci i najrozmaitsze dziwactwa, jedynie
dlatego, e zostawali pod wpywem ksiyca. Czy wierzysz w wpyw ksiyca na saboci ludzkie?
Mao odpar prezydent Gun-klubu.
I ja take nie wierz, a przecie historya podaje nam o tem zadziwiajce fakta. I tak w r. 1693
podczas epidemii najwicej umaro ludzi dnia 21. stycznia podczas zamienia ksiyca. Sawny
Bacon mdla podczas kadego zamienia i zostawa w omdleniu a do zejcia ksiyca. Krl Karol
VI popad w r. 1399 sze razy w pomieszanie zmysw, i to na nowiu i przy ostatniej kwadrze.
Niektrzy lekarze twierdz, e epilepsya i inne saboci nerwowe podlegaj wpywowi zmian tej
gwiazdy nocnej. Gal zauwaa, e osoby sabowite popaday w eksaltacye podczas nowin i peni.

Oprcz tego mamy jeszcze tysice spostrzee, robionych na chorych na malign, jasnowidzenie,
ktre dowodz, e ksiyc ma dziwny i niewytmaczony wpyw na saboci ziemskie.
Ale jakim sposobem? dlaczego? zapyta prezydent Gun-klubu.
Dlaczego? odrzek Ardau dalibg, chyba dam ci te sam odpowied, jaka da Arago 19
wiekw po Plutarchu: dlatego moe, poniewa to nie jest prawd.
W caym tym odniesionym tryumfie nie udao si Ardauowi unikn pasczczyzny, jaka
poczon bywa niekiedy ze stanowiskiem osawionego czowieka. Znalaz si nawet
przedsibiorca, niejaki Barnum, ktry ofiarowa Ardauowi milion, aby si pozwoli obwozi po
miastach Stanw Zjednoczonych i pokazywa jako szczeglne zwierz. Micha Ardau kaza mu si
samemu obwozi, i odprawi przedsibiorc z niczem.
Poniewa nie przyj on propozycyi zadowolenia ciekawoci publicznej, obiegay cay wiat
jego portrety i wszdzie mona je byo napotka na pierwszych miejscach w albumach. Od
naturalnej wielkoci do mikroskopijnych odbi, mg kady mie portret tego bohatera, w
najrozmaitszych pozach, sam gow, biust, ca posta, profil, en face, en trois quart, a nawet i z
tyu. Odbi zrobiono przeszo 150 tysicy eksemplarzy, a gdyby by powici si na relikwie i
sprzedawa swoje wosy po dolarze za sztuk, byby nie ma zrobi fortun, ale nie chcia ze
sposobnoci korzysta.
Prawd powiedziawszy, wcale nie by on przeciw tej popularnoci. I owszem, odda si na
usugi publicznoci i korespondowa z caym wiatem. Chwytano te jego arty i powtarzano
dowcipy, rozpowszechniano je, szczeglnie za takie, o ktrych nigdy mu si nie nio.
Przypisywano mu je i w tem te by bardzo bogaty.
Nietylko mczyni, ale i kobiety liczyy si w szeregi jego zwolennikw. Ile korzystnych
maestw mgby by zawrze, gdyby si chcia by ustali. Szczeglnie stare mistres, ktre od
czterdziestu wiosen siedziay na koszu, wzdychay po caych dniach i nocach nad jego
fotografiami. Z wszelk pewnoci byby znalaz setki towarzyszek ycia, choby nawet poda jako
warunek towarzyszenie w podry nadpowietrznej. Kobiety s dzielne, jeeli si niczego nie
boj. Pomimo to nie mia on zamiaru zaludnia kontynent ksiycowy i przenosi tam krzyowan
ras fran-cuzko-amerykask. Odrzuci wic wszelk tej podobn gotowo. Nie chcia on gra tam
na grze rol Adama z ktr cr Ewy; ba si napotka same we.
Kiedy mu si nareszcie udao usun od objaww radoci i uwielbienia, poszed odwiedzi
kolumbiad w towarzystwie swych przyjaci. Jej bowiem zawdzicza sw saw. Zreszt zrobi
znaczne postpy w balistyce, od kiedy zacz y z Barbicanem, J. T. Mastonem et tutti guanti.
Najwiksz jego przyjemnoci byo powtarza tym zacnym artylerzystom, i s tylko gadkimi i
uczonymi mordercami. Pod tym wzgldem nie miay koca dowcipy jego. Przy odwiedzinach
kolumbiady podziwia j i zachwyca si ni ogromnie, zszedszy a na dno tego olbrzymiego
dziaa, ktre niebawem na ksiyc wyrzuci go miao.
Przynajmniej mawia on ta armata nikogo nie pozbawi ycia, a wasze dziaa, ktre
zapalaj, morduj i niszcz, nie maj serca, i nie chciejcie mi przekonywa o przeciwiestwie, bo
nie uwierz.
Teraz poznajmy projekt J. T. Mastona.
Ot kiedy sekretarz Gun-klubu usysza, e Barbicane i Nicholl przyjli wniosek Michaa
Ardaua, postanowi i on przyczy si do nich i zrobi wycieczk we czwrk. Prosi wic o
przyjcie go do towarzystwa podry.
Barbicane nie mogc wprost odmwi, tmaczy mu, e kula nie moe pomieci tylu
podrnych.
Zrozpaczony J. T. Maston uda si do Michaa Ardaua, ktry znowu ze swej strony dosadnimi
argumentami radzi mu pozosta na ziemi.

 Widzisz, mj stary Mastonie rzek mu Ardau nie bierz moich sw w zem znaczeniu, ale
naprawd, tak midzy nami powiedziawszy, jeste nadto niezupenym, eby mg pokaza si na
ksiycu.
Jak to niezupeny? zawoa porywczy inwalida.
Tak, mj zacny przyjacielu. Pomyl tylko, gdybymy tam u gry napotkali mieszkacw,
chciaeby im da tak smutne o nas wyobraenie? poucza ich ywym przykadem, co to jest
wojna? powiedzie, e poow naszego czasu spdzamy na wzajemnem arciu si, tuczeniu i
amaniu rk i ng, i to na ziemi, ktraby moga wyywi sto miliardw mieszkacw, a na ktrej
ledwie tysic dwiecie milionw yje? Pewnieby nas zaraz wypdzili. Dajmy temu pokj.
A jeeli wy zajedziecie tam pokawakowani broni si Maston to bdziecie take
niezupeni.
Naturalnie odrzek Micha Ardau ale my nie przybdziemy tam wcale w kawakach.
Przygotowawcze dowiadczenia z dnia 18. padziernika kazay si spodziewa bardzo
pomylnego wypadku. Barbicane, ktry chcia si przekona o wielkoci siy wstrzsajcej w
chwili wystrzau kuli, sprowadzi z arsenau Pensakoli modzie obwodu trzydziestu dwu cali.
Ustawi go na brzegu Hilisboru, aby bomba wystrzelona spada do morza, tak, aby jej raut
zagodnia. W ten sposb chciano dochodzi wstrznienia kuli przy wystrzale, a nie odbicia si jej
przy spadniciu.
Przygotowano do tego dowiadczenia kul wydron. Na sieci spryn z najlepszej stali
pocignite grube obicie, okrywao wntrze tego wagonu. Byo to prawdziwe wywatowane
gniazdko.
Jaka szkoda, e nie mona si tam ulokowa! zawoa J. T. Maston z alem, e jego tusza
nie pozwalaa mu narazi si na ma prb.
Do tej zachwycajco urzdzonej bomby drzwiczkami zamykalnej, wrzucono najpierw kota, a
potem wiewirk, wasno sekretarza Gun-klubu. Bya ona ulubienic Mastona, ale chciano
przekona si, jak zniesie to stworzenie, nie lubice wstrznie, t podr probiercz.
Modzie nabito 160 funtami prochu, bomb wpakowano do lufy i wystrzelono. Raptownie
wzniosa si kula prawie do tysica stp w gr, potem zarysowujc uk, spada w nurty morza. Nie
tracc czasu, pody okrt przygotowany na miejsce, gdzie kula upada, zrczni nurkowie rzucili
si w wod i bomb odszukawszy, na wierzch dobyli. Nawet pi minut nie upyno od chwili
zamknicia zwierzt do bomby, a ju odrubowywano drzwi ich wiezienia. Ardau, Barbicane,
Maston i Nicholl, obecni na okrcie, oczekiwali otwarcia bomby z niema niecierpliwoci.
W chwili odchylenia drzwiczek, wyskoczy kot, wprawdzie troch potuczony, ale
niezdradzajcy wcale ladw nadpowietrznej podry. Wiewirki za nie byo. Wszelkie
poszukiwania daremne; ani ladu. Ostatecznie, c si z ni sta mogo? Nic innego, tylko kot zjad
swego towarzysza.
J. T. Maston zasmuci si bardzo strat biednej swej wiewireczki. Nie pozostawao mu nic
innego, jak zaszy wypadek zanotowa w martyrologii naukowej.
Skutkiem wykonanej prby zniky wszelkie wahania si i obawy; zreszt, podug planu
Barbicana, miaa by kula jeszcze wicej udoskonalon i wstrznienie prawie zupenie zniesione.
Ju teraz nic nie przeszkadzao zamierzonej podry tylko jecha!
Dwa dni potem doszo Ardaua pismo od prezydenta Stanw, bardzo adresatowi schlebiajce.
Rzd odznaczy go tym samym tytuem, co rycerskiego markiza de la Fayette: nada mu tytu
obywatela Stanw Zjednoczonych Ameryki.

Rozdzia XXIII
Kula wagonem.

Po ukoczeniu sawnej kolumbiady, zwrcono ogln uwag na kul, nowy wagonik

(vehicule), przeznaczony do uniesienia trzech miaych awanturnikw.
Naturalnie, kady pamita dobrze, e Ardau da w depeszy swej z 30. wrzenia zmiany przez
komitet oznaczonych ksztatw kuli. Barbicane sdzi przedtem, i to ra-cyonalnie, e mao zalee
mogo na formie kuli, ktra po przedarciu si przez atmosfer, w bezgldnej prni dalej dy
miaa. Z tego powodu te postanowi komitet, e kula bdzie okrg, aby si dowolnie obraca i w
locie kierowa moga. Ale od chwili, kiedy miaa ona by wagonem, plany inny obrt przybra
musiay. Micha Ardau nie mia wcale gustu podrowa w tej kuli na sposb wiewirki; chcia on
mie gow wyej jak nogi i jecha jakby w dce balonowej, cho troch prdzej, ale bez
wstrznie, jakich si doznaje na wozach mniej przyzwoitych.
Nowe plany odesano zaraz do Breadwill & Comp. w Albony, z poleceniem natychmiastowego
wykonania.
Przeistoczona kula podug nowego planu, na dniu 2go listopada ulana, przybya kolej
wschodni do Stones-Hill.
Dnia 10. listopada bya ju na miejscu przeznaczenia. Przybycia jej oczekiwano bardzo
niecierpliwie. Ardau, Barbicane i Nicholl chcieli jak najrychlej powita ten nadpowietrzny powz,
w ktrym zamknici ulecie mieli na odkrycie nowego wiata.
Przyzna trzeba, e utwr ten z metalu mg przynie chlub genialnemu przemysowi
Ameryki. Po raz pierwszy zebrano aluminium w tak znacznej iloci na jedn sztuk, co samo ju
wielkim postpem nazwa mona. wiecia si te ta ogromna kula przy promieniach sonecznych.
Na sam jej widok w caej okazaoci, ze spiczastym kapeluszem na wierzchu, mona byo sdzi, i
jest to wieyczka, ktr redniowieczni architekci warowne ozdabiali zamki. Do widoku warowni
nie brakowao, jak tylko fortecznych okien i chorgiewki.
Teraz zawoa Ardau czekam tylko na pokazanie si jakiego rycerza z tarcz i dzid.
Bdziemy tam wewntrz jak udziela panowie, a z najmniejsz znajomoci artyleryi oparlibymy
si wszystkim armiom Selenitw, jeeli naturalnie jacy tam istniej.
A wic podoba ci si nasz powz? zapyta Barbicane swego przyjaciela.
O, naturalnie! odpowiedzia Ardau, ogldajc dzieo okiem znawcy. Szkoda tylko, e nie
ma adnego upikszenia; trzeba byo nada jej jaki ksztat, np. salamandry z rozpostartemi
skrzydami, z rozwart paszcza w chwili, jak wyskakuje z ognia.
Po co? przerwa Barbicane, ktrego umys praktyczny niewiele patrza na pikno sztuki.
Po co? pytasz przyjacielu. Niestety, nie pojby mi nigdy, kiedy tak pytasz.
Pomimo to, powiedz mi przecie, dlaczego?
Podug mego zdania odrzek Ardau trzeba zawsze si stara kad rzecz jako upikszy.
Zawsze to jako lepiej wyglda. Czy znasz bajk indyjsk pod tytuem: Wzek dziecinny?
Nie, ani nawet z nazwy odpar Barbicane.

 Powiem ci zatem cign dalej Ardau e opowiada ona o zodzieju, ktry zabierajc si do
przebicia ciany, zastanowi si, jaka form tej dziurze nada ma? czy form liry, kwiatu, ptaka, czy
kieliszka? Powiedze mi mj przyjacielu, czy potpiby tego zodzieja, gdyby by sdzi w tej
sprawie?
Bez namysu! odrzek Barbicane okoliczno ta bowiem obcia przestpstwo.
A jabym go uwolni, przyjacielu Barbicane. Masz tedy dowd, e nigdy pojby mi nie
mg.
Nie myl te o to si stara, mj zacny artysto.
Kiedy nasz powozik zewntrz wiele do yczenia pozostawia cign dalej Micha Ardau
pozwolisz mi przynajmniej urzdzi go wewntrz podug mego gustu, z komfortem, jaki si
posom ziemskim naley.
W tym wzgldzie zostawiam ci zupen wolno, dobry Michale.
Barbicane oczywicie wicej mia na oku niezbdne warunki, a nie ksztaty i upikszenia.
Pomys te jego usunicia siy odrzucajcej okaza si bardzo dobrze obmylanym. Podczas
wiadomej nam przechadzki po lasku Skersnawskim, powiedzia on sobie: adna spryna nie zdoa
powstrzyma silnego wstrznienia w kuli, trzeba zatem innego rodka.
I znalaz go. Woda miaa by tym powstrzymywaczem, i to w nastpujcy sposb:
Do kuli naleje si wody na trzy stopy, ustawi si ua powierzchni wody krek drewniany, ktry
za podog dla podrnych suy bdzie. Aby za woda nie dostaa si ua powierzchni krka,
musiay krawdzie jego szczelnie styka si ze cianami kuli. Tak ukryt wod miano podzieli
cienkiemi ciankami, rwnolegemi z krkiem, aby sia odrzucajca przy wystrzale oddziaywaa
na pojedyncze warstwy wody od dou do gry z coraz mniejszym skutkiem, zuywajc si na
amaniu tak poukadanych cianek drewnianych. Wprawdzie uczuj podrni mimo to jeszcze do
silne odrzucenie, ale zawsze nie takie, jakiegoby doznali bez tego rodka zaradczego.
Trzy stopy wody na przestrzeni 54 stp kwadratowych przedstawia wag prawie pdwunasta
tysica funtw. Barbicane utrzymywa, e gazy nagromadzone w kolumbiadzie wystarcz do
zwalczenia tej nadwyki ciaru, a zreszt, po upywie nie wicej jak jednej sekundy, wod z kuli
si wypuci zapomoc rynewek i czopw, co kolumbiad napowrt w normalny stopie cikoci
sprowadzi.
Taki zatem wymyli prezydent Gun-klubu rodek, zabezpieczajcy od odbicia si od jednej
ciany ku drugiej podczas wystrzau.
Nareszcie przyszo do wykonania tego pomysu. Inynierowie fabryki Breadwill pojli zadanie
i wykonali robot z najwiksz dokadnoci. Grne ciany kuli wybito skrzanymi materacami, na
sprynach z najlepszej stali, tak gitkiej, jak sprynki zegarkowe. Rynny za byy umieszczone
pod oson skry, prawie widzialnie.
Tak wic wszystkie ostronoci w celu zmniejszenia siy odbicia zostay przedsiwzite; aby
si tedy da zgnie, potrzeba byo by, jak mwi Micha Ardau, bardzo zej konstrukcyi.
Kolumbiada miaa zewntrznie dziewi stp obwodu, a 12 stp wysokoci. Aby za zanadto
nie zwikszy jej przepisanej cikoci, ciany zrobiono ciesze o cz nisz, na ktrej miaa si
opiera ca si wywizanych gazw. Dzieje si tak zwykle zreszt przy bombach i granatach,
ktrych podstawa jest zawsze grubsz.
Do tej wiey metalicznej dostawano si przez otwr, podobny otworom w lokomotywach.
Otwr ten zamyka si szczelnie zamkiem z aluminium, przymocowanym z wntrza ogromnymi
zawiasami. Podrni mogli wic z atwoci wydosta si ze swego ruchliwego wizienia, gdy
przybd na nocn planet.
Nie byo to jednak dostatecznem; trzeba byo co widzie w podry.

Nic atwiejszego. Kula opatrzona bya w cztery okienka z grubego szka, dwa po bokach,
trzecie w grze, a czwarte w dole. Podrni mogli wic do woli patrzy na ziemi, ktr
opuszczali, na ksiyc, do ktrego si zbliali, i w przestrze gwiadzist nieba.
Okienka byy zaopatrzone przeciwko uderzeniu przy wyjedzie silnemi tarczami, z ktrych
potem mona byo z atwoci si oswobodzi, odrbowujc je z wntrza. Tyra sposobem
powietrze zamknite w rodku nie mogo si ulotni, a obserwowanie byo moebnem i atwem.
Wszystkie te rodki mechaniczne funkcyonoway doskonale, a inynierowie okazali si
niemniej zrcznymi w wewntrznem urzdzeniu kolumbiady.
Silnie przymocowane wiadra przeznaczone byy na wod i ywno, potrzebn trzem
podrnym; ci mogli nawet zrobi sobie ogie i wiato zapomoc gazu, nagromadzonego w
osobnej komrce, przez cinienie kilku atmosfer. Dostatecznem byo pocisn kurek, a przez 6 dni
mg ten wygodny wagon by owieconym i ogrzanym wytworzonym gazem.
Widocznem jest, e nic nie zbywao ani na potrzebach do ycia, ani nawet na zbytku. Co
wicej, dziki Michaowi Ardauowi, przyjemno zczya si z potrzeb pod postaci sztuki, i
byby z pewnoci zrobi ze swej kuli prawdziw pracowni artysty, gdyby mu nie byo brako
miejsca. Zreszt mylnemby byo, gdyby kto pomyla, e trzy osoby niewygodnieby si tam
mieciy, gdy kula miaa objtoci 54 stp kwadratowych, a mniej wicej 10 stp wysokoci, co
dozwalao jej gociom caej swobody ruchw. Nie byoby im nawet wygodniej w
najwygodniejszym wagonie kolei Stanw Zjednoczonych.
Kwestya ywnoci i wiata bya ju rozstrzygnit, pozostawaa jeszcze kwestya powietrza.
Naturalnem byo, e powietrze zamknite w rodku nie wystarczy podrnym na cztery dni, bo
kady czowiek spoytkuje w godzinie prawie wszystek kwasord, znajdujcy si w 100 litrach
powietrza.
Barbicane, dwaj jego towarzysze i dwa psy, ktre myleli wzi ze sob, mieli zuy w 24
godzinach 2400 litrw kwasorodu, lub podug wagi mniej micej 7 funtw. Trzeba wic byo
postara si o powietrze; ale jak?
Bardzo pojedynczym sposobem, mianowicie sposobem pp. Reiset & Regnault, nadmienionym
na mityngu przez Michaa Ardaua.
Wiemy, e powietrze skada si z 21 czci kwasorodu i 79 czci azotu. C si dzieje podczas
oddechania? Oto czowiek zuywa kwasord, najgwniejsz podniet ycia, a odrzuca czyli
wydechuje nienaruszony azot. Powietrze nas zuyte traci okoo 5% kwasorodu, pochonwszy
prawie tak sam ilo kwasu wglanego, wyrugowanego przez kwasord ze skadnikw krwi
naszej. Podug tego wic twierdzenia zastpuje po niejakim czasie przy oddechaniu miejsce kwas
wglowy, gaz wanie szkodliwy.
Chodzi zatem o to; przy nienaruszeniu niezuytego azotu, 1) odnowi zuyty kwasord, a 2)
zniszczy wydechany kwas wglowy.
Nic atwiejszego przy pomocy chlorku potasowego i potasu rtciowego.
Chlorek potasowy jest to sl w ksztacie biaych bombelek, przechodzca w temperaturze 400
stopni w schlorkowany potas, ktry uwalnia zupenie zawarty w chlorku kwasord. I tak, 18
funtw chlorku potasowego wydaje 7 funtw kwasorodu, to jest, dostateczn ilo dla podrnych
na 24 godzin. W ten sposb moemy wytwarza kwasord.
Chlorek za rtciowy (caustigue) jest matery pochaniajc kwas wglowy, jaki jest w
powietrzu, a jak tylko z nim si zetknie, czy si i wytwarza dwuwglan potasowy. Tak wic i
kwas wglowy ze zuytego powietrza usun moemy.
Te dwie kombinacye chemiczne usuny wszelk wtpliwo co do przywrcenia powietrzu
zuytemu wasnoci potrzebnych do oddechania. Zasuga to chemikw, pp. Reiset & Regnault,
ktrym ten pewnik wyprowadzi si udao.
Ale chocia powyszy sposb by pewnikiem naukowym, niezbitym w teoryi, praktykowanie

czyli wykonanie jego pozostao dotd in anima vili, poniewa nie wiedziano jeszcze, czy do uytku
ludzi oddechajcych zastosowa si da. Dlatego zaproponowa Micha Ardau, ktry niepewnoci
nie lubia, prb przed wyjazdem.
O zaszczyt prby, czy w tak utworzonem powietrzu y bdzie mona, dobija si J. T. Maston.
Kiedy nie jad mwi poczciwy sekretarz pozwlcie, niech zamieszkam kul bodaj na 8
dni.
Niepodobna mu byo odmwi. Dano tedy dostateczn ilo chlorku potasowego i potasu
rtciowego, ywnoci potrzebnej na 8 dni, i wprowadzono sekretarza Gun-klubu do wntrza kuli o
6 godzinie rano dnia 12. listopada. egnajc si z przyjacimi, prosi, aby go nie wypuszczono
przed 20. listopada o godzinie 6 wieczorem. Poczem zamknito kul szczelnie.
Co si dziao podczas tych omiu dni, trudno poda; ciany kuli byy za grube, aby mona byo
syszy, co si wewntrz dzieje.
Dnia 20. listopada, punktualnie o godzinie 6, otworzono kul. Gone i wesoe hurra dao si
sysze z wntrza; sekretarz Gun-klubu okaza si na szczycie kolumbiady w caej swej
tryumfujcej okazaoci.
Rzecz dziwna uty!

Rozdzia XXIV
Telescope des montagnes Rocheuses.

Dnia 20. padziernika r. z. da prezydent Gun-klubu obserwatoryum w Cambridge potrzebn i

umwion sum na przyrzd optyczny. Ten przyrzd-luneta lub teleskop mia by tak silnym, aby
nim mona dopatrzy na ksiycu przedmiotw, niemajcych wicej nad 9 stp objtoci.
Czy wielka jest rnica midzy lunet a teleskopem? Wartoby si nad tem zastanowi.
Luneta skada si z tuby, zaopatrzon jest na jednym kocu soczewk wypuk, takzwan
przedmiotow, a na drugim kocu, wszym, takzwan soczewk oczn, do ktrej oko widza si
przykada.
Promienie przedmiotu owieconego, padajc na pierwsz soczewk, tworz w jej ognisku przez
refrakcy (amanie si) odwrotny obraz przedmiotu. Na ten obraz patrzymy przez soczewk oczn,
ktrej wasnoci jest powikszanie. Tuba zatem lunety jest na obydwu kocach zamknita
soczewk przedmiotow i oczn.
Przeciwnie za tuba teleskopu otwart jest w grnym kocu. Promienie przedmiotu
obserwowanego dostaj si swobodnie do wntrza, odbijaj si we wklsem zwierciadle
metalicznem, od ktrego odbite, padaj na mae lusterko, nachylone ku soczewce ocznej, ktra
sprowadzony obraz przedmiotu powiksza.
Z tego wic widzimy, e najwaniejsz rol w lunecie gra zaamywanie si promieni, a w
teleskopie odbijanie. Podug tego nazwa mona te przyrzdy zaamywaczem (refracteur), lub
odbijaczem (reflecteur). Caa trudno zrobienia przyrzdu optycznego, czy to lunety, czy
teleskopu, ley w utworzeniu soczewki przedmiotowej.
W tym czasie, kiedy Gun-klub o wyprawie owej postanowi, przyrzdy astronomiczne stay ju
na wysokim stopniu wydoskonalenia.
Dawne to czasy, kiedy Galileusz obserwowa gwiazdy sw ndzn lunet, powikszajc
ledwie siedm razy. Od XVI wieku przeduyy i rozszerzyy si przyrzdy optyczne tak znacznie,
e pozwalay zgbia przestrze nieba do wysokoci, do dzi nieoznaczonej. Z przyrzdw
zaamujcych podawano wwczas jako znaczniejsz lunet obserwacyjn takzwan de Poulkowa
en Russie, ktrej soczewka przedmiotowa miaa 15 cali (38 centymetrw) szerokoci; lunet optyka
francuzkiego, Lrebours, o soczewce tak wielkiej jak poprzednia, i nakoniec lunet obserwatoryum
Cambridge o soczewce 48 centymetrowej.
Z teleskopw podawano dwa niezmiernej wielkoci i nadzwyczajnej siy. Pierwszy, zrobiony
przez Herschla, by 35 stp dugi, o lustrze 4 1/2 stp szerokiem, powiksza sze tysicy razy.
Drugi by w Irlandyi, w Bircastle, w parku Parsonstown, wasnoci lorda Rosse. Dugo tuby
wynosia 48 stp, o lustrze 6 stp szerokiem; powiksza 6400 razy. Potrzeba byo ogromnego
budynku o silnych fundamentach, na ustawienie podobnego przyrzdu, ktry 23.000 funtw way.
Poniewa jednak taki teleskop pomimo ogromnych rozmiarw nie powiksza tylko 6000 razy
(w okrgej liczbie), a tem samem nie przyblia ksiyca nad 39 mil, nie byo mona nim
obserwowa tylko przedmioty o 60 stopach rednicy, jeeli nie s w znacznej wysokoci. A za w

tym razie chodzio o obserwowanie kolumbiady, majcej 6 stp rednicy a 15 stp wysokoci,
wypadao wic zbliy ksiyc na 5 mil, czyli zwikszy si powikszania o 48.000 razy.
Takie byo zadanie obserwatoryum w Cambridge. Trudnoci finansowe znikay przy dostatku
zasobw, pozostaway tylko trudnoci materyalne.
Przedewszystkiem chodzio o wybr midzy teleskopem a lunet. Lunety przewyszaj
teleskopy w sile powikszania, poniewa promienie przedmiotu, skupiajce si w ogniskach
soczewki, mniej trac na wydatnoci w skutek zaamywania si, anieli w teleskopie przy odbijaniu
si w zwierciedle metalowem. Ale za to grubo soczewki przedmiotowej w lunecie jest
ograniczona, jest bowiem za grub i promienie przebi si nie mog. A w dodatku robota takiej
soczewki jest nadzwyczaj mozolna, wymaga wiele czasu, ktry si liczy na lata.
Pomimo, e lunety wyraniej pokazuj obserwowane przedmioty, co jest nieocenion
wasnoci, gdy chodzio o obserwacy ksiyca, ktrego wiato jest zupenie bierne, zgodzono
si na wybr teleskopu, ktrego wykonanie mniej czasu wymaga i przedmioty silniej powiksza.
Poniewa za przy uyciu teleskopu promienie wiele trac na swej sile, przedzierajc atmosfer,
postanowi Gun-klub ustawi swj teleskop na najwyszym szczycie gr Stanw Zjednoczonych,
aby tym sposobem uzyska wicej rozcieczon warstw powietrza.
W teleskopach wywouje powikszenie soczewka oczna czyli lupa, umieszczona przy oku
widza, a lustro, ktre wydaje najsilniejsze zblienie (zwikszenie), musi by znacznej gruboci.
Aby doprowadzi si zwikszenia do 48.000 razy, trzeba byo znacznie zwikszy zwierciada
Herschla i lorda Rossa. W tem leaa caa trudno, poniewa lanie takiego lustra jest nader trudne.
Na szczcie kilka lat przedtem wynalaz pewien uczony francuzki, Leon Foucault, sposb
robienia luster bardzo atwy i niewymagajcy wiele czasu, mianowicie zastpienie zwierciade
metalowych, zwierciadami posrebrzanemi. Wystarczyo wzi kawaek szka dowolnej wielkoci, i
pokostowa go rozczynem srebrnym. Tego sposobu postanowiono wic uy.
Nadto postanowiono take zastosowa metod Herschlowskich teleskopw. W wielkim
teleskopie astronoma Stougha, obraz przedmiotu obserwowanego, odbity od lustra
umieszczonego, pokazywa si na przeciwnej stronie soczewki ocznej. Tym sposobem stawao si
zbytecznem mae lustro, suce do odsyania promieni z wielkiego lustra do soczewki ocznej,
przez co promienie o jedn refleksj mniej zaamywa si musiay, a temsamem w wikszej iloci
do soczewki ocznej wpaday. Przedmiot obserwowany stawa si tedy wyraniejszym przez
skoncentrowanie wikszej iloci promieni, i uzyskiwao si wicej wiata, co musiao sta si
wielk korzyci dla nastpnej obserwacyi.
Uchwalono, a wic do roboty. Podug oblicze, obserwatoryum w Cambridge, mia nowy
teleskop by 280 stp dugim, o lustrze 16 stopowej rednicy. Jakkolwiek kolosalnym mia by ten
nowy przyrzd, nie by przecie tak wielkim (10 tysicy stp dugoci), jak lat kilka przedtem
proponowa astronom Hooke.
Zrobienie podobnego przyrzdu, z wielkiemi byo poczone trudnociami. Wkrtce i kwesty
umieszczenia teleskopu zaatwiono. Chodzio o wybr jak najwyszej gry, co wcale nie tak
atwem byo, poniewa niewiele wysokich gr Stany Zjednoczone naliczy mog. System
orograficzny tego wielkiego kraju ogranicza si na dwch pasmach gr, i to miernej wysokoci;
przerzyna je przepyszny Mississippi, ktregoby Amerykanie nazwali krlem rzek, gdyby jakie
krlestwo rzeczne urzdzi im przyszo. Na wschodzie cign si Apalaches, ktrych najwyszy
szczyt w New-Hampsire nie przechodzi 5600 stp, co wcale nie jest znaczn wysokoci. Na
zachodzie za to, napotykamy gry Rocheuses, ogromny acuch, zaczynajcy si od Magellaskiej
cieniny, cignie si wzdu zachodniej strony poudniowej Ameryki pod nazw Andw lub
Kordilierw, przerzyna przesmyk Panama, przesuwa si przez ca pnocn Ameryk, a do
brzegw morza Lodowatego.

Te gry nie s zbyt wysokie. Alpy i Himalaya spogldayby na nie z pogard z wyyny swych
szczytw; gdy najwyszy szczyt gr amerykaskich ma tylko 10.701 stp, gdy natomiast Mont
Blanc 14.439, a Kintschindjinga 26,776 stp nad powierzchni morza si wznosz.
Ale yczeniem Gun-klubu byo, aby teleskop jakote i kolumbiad w Stanach Zjednoczonych
umieci. Nie wypadao wic nic innego, jak poprzesta na grach Rocheuses. Zgromadzili zatem
cay do ustawienia potrzebny materya na szczycie Lous-Peak w kraju Missouri.
Ni sowem ni pirem nie dadz si okreli trudnoci, jakie inynierom amerykaskim do
zwalczenia przychodziy; trzeba byo wywie na gr ogromne bryy kamienia, niepospolite sztuki
kutego elaza, ogromny cylinder teleskopowy, soczewk przedmiotow, ktra sama waya prawie
30 tysicy funtw. A wszystk t robot wykona trzeba byo po odwiecznych niegach, najmniej
do 10.000 stp wysokoci. Zaledwie po przebyciu odludnych boni, nieprzebytych borw, rwicych
potokw, z dala od ludzi, w dzikiej pustyni, dotrze mona byo do obranego szczytu, a przecie
pomimo tak ogromnych i tysicznych trudnoci i przeszkd, nie da si przemys Amerykanw
pokona wzi gr! Rok nie upyn od chwili rozpoczcia roboty, a ju w ostatnich dniach
sierpnia kolosalny teleskop wycign sw 280 stopow tub ku niebu. Osadzony na silnem
rusztowaniu elaznem, dawa si kierowa na wszystkie strony za pomoc sztucznego przyrzdu
mechanicznego.
Naturalnie, pierwszy raz zwrcono go ku ksiycowi; widzami owadna i ciekawo i trwoga
zarazem, co te zobacz tym kolosem, ktry powiksza 48 tysicy razy? Ludy, zwierzta
ksiycowe, miasta, jeziora, oceany? Niestety nic, czegoby dotd ju nie znano; natur
wulkaniczn na caej tarczy i tym razem z ca pewnoci potwierdzi mona byo.
Pominwszy przysugi, jakie ten teleskop wyrzdzi mia Gun-klubowi, nie mao przyczyni si
do uzupenienia bada astronomicznych. Dziki jego doniosoci, zgbiono przestrze niebiesk
do najdalszych granic, przysuy si do zestawienia dokadnej liczby gwiazd pojawiajcych si, a
Clorke z bira Cambridgskiego rozebra tak zwany crab nebula Byka, czego lunet lorda Rossa
nigdy uzyskaby si nie dao.

Rozdzia XXV
Ostatnie szczegy.

Dwudziestego drugiego listopada. Za 10 dni miaa si ju odby podr nadziemska. Do

zaatwienia pozostao jeszcze tylko jedno przygotowanie trudne, niebezpieczne, wymagajce nader
wielkiej przezornoci. e si nie da wykona to jedyne jeszcze przygotowanie, zaoy si kapitan
Nicholl po raz trzeci.
T tak niebezpieczn czynnoci byo nabicie kolumbiady 400tu tysicami funtw baweny
palnej. Nicholl przypuszcza nie bez przyczyny, e przy manipulacyi z tak wielk iloci paroxylu,
nie obejdzie si bez katastrof, i e tak palna masa pod cinieniem kuli samej, sama przez si zapali
si moe.
Lekkomylno i nieostrono Amerykanw, podnosiy jeszcze to niebezpieczestwo,
poniewa wiadomo, e nie byo to nic dziwnego podczas wojny federalnej, e nabijajc armaty,
mieli cygara w ustach. Barbicane rozwaywszy te te okolicznoci, wybra najlepszych robotnikw,
sam kierowa robot; w skutek jego przezornoci i usiowania, przechylaa si szala na jego stron.
Przedewszystkiem nie sprowadzi caego naboju od razu na Stones-Hill, ale maemi czciami,
w skrzyniach szczelnie zamknitych. Te czterykro sto tysicy funtw podzieli na czci 500
funtowe, do pakowania ktrych uy najzrczniejszych puszkarzy z Pensacoli.
Kada paka zawieraa 10 czci i przybywaa jedna za drug z Tampa Town kolej na StonesHill, przez co nigdy wicej nad 5000 funtw razem w jednem miejscu zgromadzonej baweny do
transportu nie przychodzio. Kad skrzyni wypakowywali robotnicy i znosili na rkach adunki
do adownicy i ustawiali we wntrzu kolumbiady; dla ostronoci musieli robotnicy robi boso,
pooddalano wszystkie maszyny parowe, a na dwie mile w okoo nie wolno byo roznieci
najmniejszego ognia. eby nawet od promieni sonecznych, chocia listopadowych, zabezpieczy
si, pracowano przewanie noc przy wietle sztucznem metody Ruhmkorffa, ktre przesyao
promienie a do dna kolumbiady. We wntrzu uoone adunki baweny, spajano nici kruszcow,
po ktrej miaa dosta si iskra elektryczna do wszystkich czci.
Za pomoc bateryi elektrycznej, miano zapali ca t mas baweny. Nici te spajajce
pojedyncze paki, schodziy si w jednym punkcie na powierzchni caego naboju, tj. na
powierzchni, na ktrej kula spocz miaa; z tego punktu zbiorowego miaa iskra elektryczna po
zapaleniu rwnoczesnem wszystkich czci zej po cianie kolumbiady do dou murem
ocembrowanego, umylnie na to przygotowanego. Wystarczyoby pocisn tylko guzik sprynowy
od bateryi, aby zapali w okamgnieniu 400 tysicy funtw baweny palnej, nie potrzeba dodawa,
e prb t na ostatni chwil odoono.
Dwudziestego smego listopada ukoczono adowanie, omset pak baweny spoczywao ju
we wntrzu kolumbiady; kosztowao to nie mao trudu i niepokoju prezydenta Barbicana.
Daremnie usiowa zamkn oczy wszystkich w Stones-Hill, co dzie przeazili ciekawi parkan, a
niejednego nieroztropno dochodzia do waryacyi paleniem tytoniu w pobliu pak bawenianych.
Co dzie irytowa si Barbicane; J. T. Maston przy jego boku polowa na nieproszonych goci, z
wielkim zapaem zbierajc tlejce ogryzki cygar, porozrzucane po rnych miejscach. Trudna

sprawa, przeszo trzykro sto tysicy osb oblegao parkan. Micha Ardau chtnie by si ofiarowa
strzedz przystpu do kolumbiady, ale c, sam z ogromnym cygarem w ustach nie dawa wielkiej
rkojmi bezpieczestwa: prezydent Gun-klubu nie mogc wic spuci si na tego
niepowstrzymanego palacza, wola sam czuwa nad wszystkiem.
Nakoniec, Bg askaw dla artylerzystw, niczego nie brakowao i przedsiwzicie miao si
ku kocowi. Ostatni zakad kapitana Nicholla przegrany.
Pozostawao jeszcze tylko woy kul do kolumbiady, i uoy j na powierzchni naadowanej
bawen. Lecz przed wykonaniem tej operacyi, zaopatrzono wagon-kul w potrzebne rzeczy. Byo
dosy do zabierania, a gdyby tak Michaowi Ardauowi pozostawiono t czynno, byby zapeni
ca kul, nawet i miejsca dla podrnych zachowane. Nie do pojcia, czego ten Francuz nie chcia
bra ze sob! ile niepotrzebnych rzeczy! tylko e Barbicane nie dopuci do tego; musia wic
ograniczy si do niezbdnych w podry rzeczy.
Kilka termometrw, barometrw i lunet zapakowano do kufra z instrumentami.
Podrni zamylali obserwowa ksiyc podczas podry, a dla atwiejszego oryentowania si
zabieraj z sob doskona map Beera & Moedlera t. z.: Mappa selenographica, ktra z
najwiksz dokadnoci przedstawiaa cz ksiycow zwrcon ku ziemi. Najmniejsze
szczegy byy oznaczone ze skrupulatn dokadnoci; gry, doliny, piercienie, kratery, szczyty z
dokadnem pomiarem od gry Doesfal & Leibnitz a do Mare frigoris, ktra a do brzegw
pnocnych siga.
Byo to nieocenione dzieo dla podrnych, mogli bowiem studyowa okolice, nim na nie si
dostan.
Wzili z sob trzy strzelby do polowania, i w bardzo wielkiej iloci prochu i oowiu.
Nie mona przewidzie mawia Micha Ardau z kim bdziemy mieli do czynienia. Ludzie
czy zwierzta mog niechtnie przyj nasz wizyt, dlatego nie zawadz te rodki ostronoci.
Oprcz tego zabrano dla wasnej egzystencyi: rydle, motyki, piki rczne i inne niezbdne
narzdzia, nie zapominajc take o ubraniu na kad por roku, na zimno okolic biegunowych a
do upaw strefy poudniowej.
Micha Ardau chcia jeszcze zabra do tej ekspedycyi pewn ilo zwierzt, ale nie ze
wszystkich gatunkw, bo nie uwaa za potrzebne, aklimatyzowa na ksiycu wy, tygrysw lub
innych szkodliwych zwierzt.
Nie mona wiele mwi do Barbicana ale kilka sztuk wow lub krw, osio lub ko,
byyby nam tam bardzo uyteczne.
Zgadzam si zupenie z twojem zdaniem, drogi Ardau odpowiedzia Barbicane ale nasza
kula nie jest wcale ark Noego. Nie ma tam ni miejsca ni wytrzymaoci po temu. Zostamy zatem
w granicach moliwoci.
Ostatecznie zgodzili si podrni na wzicie ze sob psa myliwskiego, wasno Nicholla.
Kilka pak zboa woono take pomidzy niezbdne przedmioty.
Gdyby tak sam Ardau decydowa, nie omieszkaby wzi i par workw ziemi, aby j tam
zasia. Na kady wypadek tuzin szczepw, opakowanych w som, rzuci do kta wozu.
Pozostaa kwestya ywnoci; wedle Barbicana wypadaoby wzi ilo, mogc na rok
wystarczy. Dodamy jednak, aby nikogo nie zadziwi, e te zasoby ywnoci skaday si z misa i
leguminy, pras hydrauliczn cinite tak, e w maej iloci byo wiele poywienia; nie byo tam
wprawdzie wielkiego wyboru, ale trudno by wybrednym w takiej wyprawie. Dwiestu litrowa
bania wdki i wody, miaa by dostateczna na dwa miesice, gdy nikt nie powtpiewa na
podstawie ostatnich obserwacyi astronomicznych o istnieniu wody na powierzchni ksiyca. I o
tem nie wtpiono wcale, e mieszkacy ziemi dostawszy si na ksiyc, znajd sposb do ycia,
gdyby i byo takie oglne mniemanie, byby si wcale Micha Ardau nie zdecydowa do
wspudziau w podry.

 Zreszt mwi on raz do swoich przyjaci nie zupenie bdziemy oddzieleni od naszych
przyjaci, ktrzy zostan na ziemi, przecie o nas nie zapomn.
O nie z pewnoci odpowiedzia J. T. Maston.
Co chcesz tem powiedzie? zapyta Micha Ardau.
Nic innego, jak tylko, e kolumbiada pozostanie tu i ksiyc co roku do ziemi tak si zbliy,
e wyszl nam ztd kul naadowan ywnociami, ktre my naturalnie w oznaczonym dniu
oczekiwa bdziemy.
Brawo! brawo! woa J. T. Maston doskonaa myl. Z pewnoci, zacni przyjaciele, nie
zapomniemy o was!
Spodziewam si! W ten sposb jak widzicie, bdziemy mieli wiadomoci z ziemi, bo nie
bardzo przyjemnie by nam byo, gdybymy nie mieli sposobu komunikowania si z naszymi
przyjacimi na ziemi.
Te sowa przejy kadego ufnoci tak dalece, e Micha Ardau byby mg cay Gun-klub
namwi do wspudziau. To co powiedzia, zdawao si tak naturalne, atwe i w nastpstwach
konieczne, e nie wiem, coby mogo wiza suchacza do tej ndznej ziemi, aby nie przyczy si
do nowych trzech podrnych.
Kiedy ju nareszcie pozwoono i poukadano w kolumbiadzie rne przedmioty potrzebne,
wpuszczono wod do zmniejszenia odbicia przeznaczon i gaz si zbiera w ustawionym zbiorniku.
Chlorku potasowego i potasu rtciowego nabra Barbicane, pamitny na moliwe przeszkody w
podry tak ilo, e moga wystarczy na dwa miesice. Przyrzd doskonale skombinowany, mia
czyci powietrze i zwraca mu wasnoci do ycia potrzebne.
Kula bya zatem cakiem gotow, tylko woy do kolumbiady! Jednak to trudna i
niebezpieczna operacya. Wyniesiono ten kulo-wz na szczyt Stones-Hill i zawieszono nad
paszcz kolumbiady. Chwila niepokoju i obawy. Ciar sam kuli przyciskiem baweny mg
wywoa eksplozy.
Szczciem nic si nie stao, kulowz osiad na adunku pyroxylu i cisn tylko silnej nabj
kolumbiady.
Przegraem! rzek kapitan Nicholl, wrczajc Barbicanowi trzy tysice dolarw.
Barbicane nie chcia z pocztku przyj tych pienidzy od towarzysza podry, ale nareszcie
uleg naleganiom Nicholla, ktry ze wszystkich zobowiza przed odjazdem uici si pragn.
Zatem rzek Micha Ardau mam tylko jedno yczenie, mj drogi kapitanie!
Mianowicie?
By przegra i drugie twoje zakady, a nie wstrzymamy ci w drodze.

Rozdzia XXVI
Wystrza.

Nadszed nareszcie dzie pierwszego grudnia dzie wany bo musiaoby znowu 18 lat
upyn, by ksiyc pojawi si w tych samych warunkach zenitu i nachylenia ku ziemi, gdyby w
tym dniu wyprawa kuli urzeczywistni si nie daa.
Czas przeliczny, pomimo nadchodzcej zimy, soce janiao i oblewao radosnym
promieniem t ziemi, ktr trzej mieszkacy dla ogldanja innego wiata opuci mieli.
Ile to ludzi nie spao tej nocy, poprzedzajcej dzie tak niecierpliwie oczekiwany! Ile to
piersi przygniata ciar oczekiwania! Wszystkie serca biy obaw, niepokojem, z wyjtkiem
Michaa Ardaua, ktry niewzruszony przechadza si ze zwykem roztargnieniem, ale wcale nie
okazywa najmniejszego niepokoju. Spoczywa snem spokojnym, snem Turenna przed bitw.
Ju od samego rana napeniay ogromne tumy widzw bonia okoo Stones-Hill. Co 15 minut
przywozi pocig z Tampa nowy zastp ciekawych; zjazd ten przybra bajeczne rozmiary, gdy
podug wykazw miasta Tampa-Town, przybyy na ziemi Florydy w tym dniu 5 milionw osb.
Od miesica wiksza cz tego zgromadzenia biwakowaa ju w okolicy, dajc pocztek
miastu, pniej Ardau-Town nazwanemu. Budy-chaupy, domki i namioty jeyy si na
przestronnej rwninie, a mieszkacy ci tymczasowi stanowili tak liczn ludno, e niejedno
miasto europejskie pozazdrocioby mu cyfry ludnoci.
Wszystkie narody miay swoich reprezentantw, w tem miejscu mona byo sysze wszystkie
jzyki wiata. Rzekby, to zamieszanie jzykw, jak za czasw biblijnych, podczas budowy wiey
Babel. Tam spyway si wszystkie warstwy spoeczestwa amerykaskiego w jedn cao.
Bankierzy, rolnicy, marynarze, misyonarze, handlarze, wiolarze i magistrowie potrcali si, kady
z poczuciem rwnouprawnienia.
Kreolczycy louisascy bratali si z mayanami, gentelmeni z Kentuky, Tenessee i Wirginii peni
dumy i elegancyi tykali si z traperami z Lac i z kupcami wow z Cincinatti. Przewanie byli
poubierani w kastrowe kapelusze, lub klasyczne panama, w niebieskie perkalowe pantalony z
fabryki Opclusas, eleganckie bluzy z surowego ptna, trzewiki krzyczcych kolorw, i w
prawdziwie batystowych abotach. Przy konierzach, mankietach, na wszystkich palcach a nawet i
uszach byszczaa prawdziwa kolekcya piercieni, szpilek, brylantw, acuszkw, kulczykw,
brelokw, ktrych wysoka warto agodzia i wyrwnywaa zy gust. ony, dzieci i suba
towarzyszyli mom, ojcom i panom, ktrzy prowadzc liczne familie, podobni byli do wodzw
pokoleniowych.
Warto byo widzie cay ten tum w porze objadowej, z jakim apetytem rzucao si wszystko na
przygotowane potrawy, ktre znikay jedna po drugiej, ale potrawy, na widok ktrych wzdrygnby
si odek europejski. Zmiatano tak z pmiskw smaone abki, duszone mapy, fish-chow-der
(potrawy z ryb), krwawe opossum i wdzone racoon.
Cay quodlibet likworw i innych napojw, dodajmy na te niestrawne potrawy. Ochocze
okrzyki i nawoywania zachcajce rozlegay si po bar-rooms i szynkach, w ktrych prcz
szklanek, flaszek, flakonw, karafek i butli rozmaitych form i rozmiarw, nie wicej widzie nie

mona byo.
Prosz mitowy ulepek! krzycza jeden dononym gosem.
Tu prawdziwy sangaree z wina Bordeaux! woa drugi cieniuchnym gosikiem.
Au gin-sling!
Cooktail! brandy smash! Kto yczy sobie skosztowa prawdziw mitwk, najwicej
uywan? krzyczeli zrczni kupcy, co to w okamgnieniu jak kuglarz z gaki muszkatelowej,
wyprowadzali cukier, cytryn, mit, ld potuczony, wod, koniak i wiee ananasy sowem,
wszystko to, co wchodzi w skad tego chodzcego napoju.
Wic te zachcone nawoywaniem, a korzeniami palone garda, nie odrzucay podawanych
chodnikw. Pierwszego grudnia rzadkie stay si te wrzawy, krzyki i nawoywania. Darmo
zapraszaliby kupcy, nikt nie myla dzi o jedzeniu i piciu, bo wielu z widzw nie jado nawet
codziennego niadania, a co waniejsza, e i sabo Amerykanina, gra, zostay dzi bez przyjaci.
Krgle spoczyway, koci drzemay po kubkach, ruleta staa nietknita, karty porzucone wszystko
wiadczyo, e w dniu tym co innego owadno wszystkie umysy, nie ma czasu myle o
rozrywkach.
Do wieczora obiega tylko guchy szmer zgromadzone tumy. Nieopisany niepokj owadn
wszystkie umysy, okropna trwoga, nieokrelone uczucie ciskao pier niejednego. Kadyby rad,
aby raz przysza ta tak niecierpliwie oczekiwana chwila.
Dopiero o godzinie 7 wieczorem cisz tak cic na wszystkich, zamieni wschodzcy ksiyc
w przecige hurra. Przybywa punktualnie na zapowiedziane rendez-vous. Okrzyki wzbijay si do
nieba, a bladolica Febe byszczaa spokojnie na przejrzystym firmamencie, pieszczc pogodnymi
promieniami zgromadzenie witajce j.
Rwnoczenie pojawili si i trzej miali podrni. Na ich widok wzmogy si okrzyki.
Rwnoczenie i jednogonie ze wszystkich piersi wydar si hymn narodowy Stanw
zjednoczonych; Yankee-dodle zagrzmiao chrem, pi milionw piewakw wzruszyo powietrze
jak gwatowna burza. Po tym mimowolnym wybuchu uczucia narodowego zapanowaa znowu
cisza. Ostatnie tony gasy powoli, dwiki si jeszcze ulatniay i tylko cichy szmer unosi si nad
wzruszonym tumem.
Francuz i dwaj Amerykanie przeszli nareszcie granic, okoo ktrej skupiali si widzowie.
Towarzyszyli im tylko czonkowie Gun-klubu i deputacye obserwatoryum europejskich. Barbicane
zimny i spokojny wydawa ostatnie rozkazy. Nicholl z zacitemi ustami i skrzyowanemi rkami
szed pewnym krokiem, a Micha Ardau jak zawsze ywy, w ubraniu podrnem, z torb przez
plecy przewieszon, w skrzanych kamaszach, zdawa si taczy w swem obszernem ubraniu z
kasztanowatego aksamitu, z cygarem w ustach, nie szczdzc w przechodzie ognistych ucinie z
hojnoci ksic. Dowcipkowa, mia si, artowa, sowem, by Francuzem, a raczej
Paryaninem do ostatniej chwili.
Dziesita wybia. Trzeba wsiada do kulowozu, bo wejcie do rodka, zarubowanie drzwiczki
wchodowej i odstawienie rusztowania od otworu kolumbiady, wymagao do dugiego czasu.
Barbicane przesun swj chronometer o jedn dziesit cz sekundy naprzd od
czasomierza inyniera Murchisona, ktrego zadaniem byo zapali nabj kolumbiady zapomoc
bateryi elektrycznej.
Podrni mogli wic wiedzie, kiedy nieubagana skazwka oznaczy chwil ich odjazdu.
Nadesza chwila poegnania. Porozczulali si. Nawet Micha Ardau mimo swej gorczkowej
wesooci by wzruszonym. J. T. Maston wycisn ze suchej renicy star z, ktr moe na t
sposobno tylko przechowywa. Uroni j na czoo swego drogiego i zacnego prezydenta.
A gdybym mg pojecha? jeszcze czas
Nie mona, mj stary Mastonie odrzek Barbicane.

W kilka chwil pniej zarubowano trzech podrnych do wntrza kuli, a kolumbiada woln
paszcz otworzya ku niebu.
Nicholl, Ardau i Barbicane ju zamknici w metalowym wozie. I kt potrafi opisa oglne
wzruszenie?
Ksiyc posuwa si powoli po przejrzystym firmamencie, gaszc migajce wiateka gwiazd,
przeszed wanie konstelacy Blinit i doszed do poowy horyzontu od zenitu. Teraz mg kady
poj, e kolumbiada celowaa naprzd przedmiotu, dosign si majcego, jak strzelec naprzd
przed zajca nabj wyrzuca.
Grobowa cisza zapanowaa dokoa wiatr zda si powstrzymywa, jak oddech w piersi, w tej
uroczystej chwili. Wszystkich oczy spoczyway w otworze kolumbiady.
Murchison wzrokiem postpowa za wskazwk swego chronometru brakowao jeszcze 40
sekund, aby stanowcza chwila odjazdu wybia. Przy dwudziestej dreszcz przeszed wszystkich,
niejeden pomyla o podrnych w kuli, ktrzy take te wiekotrwae sekundy zapewne rachuj
Urywane wykrzyki 35 37 38 39 40 strza!
Murchison pocisn palcem kurek od aparatu i iskra elektryczna przebiega wntrze
kolumbiady.
Huk okropny, niesychany, rozleg si rwnoczenie. Potny snop wiata wystrzeli z
kolumbiady, jakby z jakiego krateru. Zaledwie kilka osb mogo dopatrzy kul, przerzynajc
zwycizko ognist mg przesycone powietrze.

Rozdzia XXVII
Skutki wystrzau.

W chwili wyniesienia si pomieni ku niebu, rozwidnio si w rodkowej Florydzie, i przez

chwilk zamiast nocy jasnej, dzie zawita w przylegych okolicach. Snop ten pomienny, ognisty,
na sto mil widzie byo mona, i niejeden kapitan okrtowy zanotowa ukazanie si tego wiata
jako nadzwyczajne zjawisko.
Hukowi kolumbiady podczas wystrzau towarzyszyo prawdziwe trzsienie ziemi. Zdawao si,
e Floryda do gruntu wzruszona. Gaz z prochu z niezrwnan chyoci napeni pory
atmosferyczne, porusza je, w skutek czego powstaa burza, cho sztuczna, ale sto razy silniejsza
jak uragan naturalny, i jak trba morska przedara si przez powietrze.
aden z widzw nie utrzyma si na nogach; wszyscy, mczyni, kobiety i dzieci, zostali
powaleni jak kosy podczas burzy; haas wzmg si nie do opisania, a wiele osb zostao
niebezpiecznie ranionych.
J. T. Maston, ktry przeciw wszelkiej ostronoci wysun si zanadto naprzd, zosta
wyrzucony o 20 sni wstecz i jak kula przelecia po nad gowami swoich wspobywateli. Trzy
kro sto tysicy osb chwilowo jakby oguchy i otumaniay.
Prd powietrzny powywracawszy zabudowania, powaliwszy chaty, wykorzeniwszy drzewa w
obszarze okoo dwudziestu mil, wykoleiwszy pocigi a do Tampy, spad na to miasto jak grska
zamie niegowa i zniszczy tame blizko sto domw, pomidzy innymi koci w. Mary i nowy
gmach giedy, ktrego mury wzdu popkay. Niektre budynki w porcie, uderzywszy jeden o
drugi, zawaliy si, a kilkanacie okrtw przybio do brzegw, gdy acuchy kotwic porway si
jak nitki baweny.
Zburzenia te rozcigny si jeszcze dalej, bo a za granice Stanw zjednoczonych. Skutki
odbicia wzmocnione przez wiatr zachodni, day si czu a na Atlantyku i o 300.000 mil od
brzegw amerykaskich. Sztuczna ta i nieprzewidziana burza, ktrej nie mg przewidzie
poczciwy Fritz-Roy, rozszalaa si z niesychana gwatownoci, a kilka okrtw,
nieprzygotowanych na to, zatono, pochwycone w te straszne odmty, pomidzy innymi ChildHarold z Liwerpoolu.
Niemia ta katastrofa daa powd ze strony Anglii do licznych oskare i narzeka.
W kocu, aby wszystko wypowiedzie, chocia fakt ten nie ma innej gwarancyi, nad
wiadectwo krajowcw, doda musimy, e w p godziny po wystrzale mieszkacy Gorey i Sierra
Leone utrzymywali, i syszeli przyguszony huk, ostatnie wzruszenie fal, ktre przebiegszy
Atlantyk, skonay na afrykaskim brzegu.
Ale wrmy do Florydy.
Gdy wrzawa umierzya si troch, zranieni, oguszeni, sowem, cay tum powsta i
porywajce okrzyki wzniosy si ku niebu.
Hurra Ardau! hurra Barbicane! hurra Nicholl!

Kilka milionw ludzi, zadarszy nos w gr, uzbrojeni w teleskopy, lunety i lornetki,
zapominajc o kontuzyach i wzruszeniach, obserwowali przestrze, szukajc wagonu kulistego.
Ale szukali naprno. Nie mona go byo dostrzedz i trzeba byo zgodzi si na oczekiwanie
telegramu z Long-Peak.
Dyrektor obserwatoryum w Cambridge znajdowa si na swojem stanowisku w grach
Rocheuses, i jemu to jako biegemu i wytrwaemu astronomowi powierzone zostay te obserwacye.
Lecz niespodziewany fenomen, chocia go atwo mona byo przewidzie, a przeciw ktremu
nie mona byo nic zaradzi, wystawi ogln ciekawo na tward prb. Pogoda, tak pikna
dotychczas, zmienia si nagle i niebo pokryo si chmurami.
Czy mogo by inaczej po tym okropnym przewrocie warstw atmosferycznych i po rozejciu
si tego ogromnego dymu ze spalenia 200.000 funtw paroksylu? Cay porzdek naturalny zosta
naraony. Nie powinnoby to zadziwia, gdy podczas walk morskich widziano czsto zmieniony
porzdek atmosferyczny przez wystrzay armatnie.
Nazajutrz zeszo soce na zachmurzonym horyzoncie, ciemna i nieprzejrzysta zasona
przedzielaa go od ziemi, sigajca niestety a po gry Rocheuses.
Fatalizm!
Ze wszystkich stron wiata odzywano si z reklam, ale natura zmieniaa si mao, i oczywicie
musieli teraz znosi skutki przewrotu, jaki sami wywoali w atmosferze. W pierwszych dniach
stara si kady wzrokiem przedrze ciemn zason chmur, ale daremnie; kady doznawa zawodu,
gdy kula z porzdu codziennego obrotu globu ziemskiego, na przeciwnej stronie od widza
znajdowa si musiaa. A gdy noc nadesza, noc ciemna i cicha, chocia ksiyc wyszed znowu na
horyzont niebieski, nie mona byo go dojrze; rzekby, e umylnie ukrywa si przed okiem
miakw, ktrzy odwayli si do niego strzela. adna obserwacya nie bya moebn, co te
telegramy z Long-Peak potwierdzay.
Jeeli wic wyprawa powioda si, podrni wyjechawszy 1. grudnia o godzinie, 10, minucie
40 i sekundzie 40, musieli przyby do celu podry dnia czwartego o pnocy. Do tego czasu wic,
a szczeglniej e kula jest za maym przedmiotem, aby mona j dobrze w tych warunkach
obserwowa, czekano do cierpliwie.
Czwartego za grudnia monaby ju byo od smej do dwunastej obserwowa bieg kuli,
ktraby jak ciemna plama odbia si na jasnej tarczy ksiyca. Lecz horyzont pozosta nielitociwie
zachmurzony, i to podnioso a do paroksyzmu rozjtrzenie publicznoci. Zaczto ly ksiyc, e
si nie pokazywa.
Smutny to obrt rzeczy na tym boym wiecie.
J. T. Maston zdesperowany wyjecha do Long-Peak. Chcia on osobicie obserwowa. Nie
wtpi nawet, e jego przyjaciele dojechali do celu podry. Zreszt, nie sycha byo, aby kula
spada na jak wysp lub ld stay, a J. T. Maston nie przypuszcza nawet, aby moga wpa do
oceanu, ktrym ziemia jest w trzech czciach oblan.
Pitego dnia ta sama niepogoda. Wielkie teleskopy w starym wiecie, Herschela, Bossa,
Foucaulta, byy nieustannie skierowane na gwiazd nocn, gdy w Europie czas by przecudny, ale
stosunkowo nie byy do mocne, aby przynie podane rezultaty z obserwacyi.
Szstego dnia pogoda niezmieniona. Niecierpliwo dokuczaa trzem czwartym czciom
mieszkacw ziemi. Doszli do tego, e proponowano najdziwaczniejsze rodki, aby rozprszy
chmury, nagromadzone w powietrzu.
Sidmego dnia niebo zdawao si wypogadza troch. Spodziewano si, ale nadzieja zawioda,
bo nad wieczorem nagromadzone mgy jeszcze bardziej zasaniay przed kadem okiem przestrze
gwiadzist.
Wtenczas stan rzeczy sta si gronym. W istocie bowiem jedenastego dnia o godzinie 9 i
minucie 11 zrana, ksiyc wchodzi w ostatnia kwadr.

Po upywie tego czasu ksiyc zmniejszaby si, i chociaby niebo byo wypogodzone,
obserwowania zmniejszyyby si niezmiernie, gdy ksiyc od tej chwili przechodzc w inne
kwadry, doszedby do nowiu, to znaczy, e wschodziby i zachodzi wraz ze socem, ktrego
promienie zamiyby go. Trzebaby wic czeka a do 3. stycznia do peni o godzinie 12 i minucie
44, aby zacz nowe obserwacye. Dzienniki ogaszay te uwagi z tysicami komentarzy, i nie
ukryway publicznoci, e musi si uzbroi w anielsk cierpliwo.
smego dnia adnej zmiany.
Dziewtego soce pokazao si na chwil, jakby zakpio z Amerykan. Ale e je przyjto z
naigrawaniem si, wic obraone, poskpio swoich promieni.
Dziesitego adnej zmiany. J. T. Maston mao nie oszala, i istotnie obawiano si o mzg
czcigodnego ma, tak dobrze dotychczas zakonserwowany pod gutaperkow czaszk.
Lecz jedenastego dnia jedna z tych okropnych burz, tak czstych w stronach zwrotnikowych,
rozszalaa si w atmosferze. Wiatry wschodnie rozgoniy chmury, nagromadzone od tak dawna, i
wieczorem tarcza na p wykrojona gwiazdy nocnej przesza majestatycznie pord jasnych
konstelacyi nieba.

Rozdzia XXVIII
Nowy paneta.

Teje samej nocy, nowina wielka, niecierpliwie oczekiwana, rozesza si po Stanach

zjednoczonych. Druty telegraficzne rozniosy j i po za Ocean na wszystkie strony.
Odkryto nowe ciao niebieskie teleskopem Long-Peak.
Oto sprawozdanie dyrektora obserwatoryum w Cambridge, podajce wyniki tej wielkiej
wyprawy Gun-klubu:
Long-Peak 12. grudnia.
Pp. czonkom obserwatoryum w Cambridge.
Kul wyrzucon z armaty w Stones-Hill dojrzeli pp. Belfasta i J. T. Maston dnia 12. grudnia o
godzinie 8 minucie 47 wieczorem, gdy ksiyc przechodzi w ostatni kwadr. Kula ta nie dosza
do celu. Zbliya si jednak tak dalece do ksiyca, e tene j sw si atrakcyjn w pobliu
zatrzyma. Bieg jej dotd prosty, zmieni si w ruch wirowy, jakim odtd okoo obwodu ksiyca z
nadzwyczajn chyoci, jako prawdziwy satellita jego, kry. ywioy tego nowego planety nie
dadz si oznaczy. Nie znamy jeszcze dokadnie ani jego ruchu okoo ksiyca, ani ruchu
obrotowego okoo wasnej osi. Oddalenie jego od ksiyca moe wynosi okoo 2833 mil ang. Z
tego dadz si wyprowadzi dwie hipotezy: albo ksiyc przycignie t kul ku sobie i podrni
swj cel osign, albo kula nie przekraczajc granic, kry bdzie okoo ksiyca do skoczenia
wiata. J. Belfast.
Ile nowy kwestyi powstawao po rozwizaniu tej zagadki. Ile tajemnic wielkich ukrywaa
przyszo dla obserwacyi uczonych.
Dziki odwadze i powiceniu si trzech ludzi, wyprawa ta na pozr tak maoznaczca,
przyniosa ogromne korzyci o nieobliczonych skutkach na przyszo. Jakkolwiek podrni,
zamknici w nowym satellicie, nie dopili celu, mogli przecie zgbia tajniki ksiyca, krc
okoo niego, naleeli ju niejako do wiata ksiycowego.
Imiona Nicholla, Barbicana i Michaa Ardaua powinne by na wieki uniemiertelnione i w
ksigach astronomicznych zapisane; ci mieli wynalazcy bowiem z naraeniem ycia pucili si w
powietrze, aby tylko umiejtnoci ludzkiej przysporzy wiedzy.
Rozpowszechnione sprawozdanie z Long-Peak przejo wszystkich zdziwieniem i trwog. Czy
nie daoby si pomdz tym nieustraszonym mieszkacom ziemi? Nie, bez wtpienia, poniewa
oddzielili si od ludzi, przekroczyli granice, ustanowione od Boga dla istot ziemskich. Mogli sobie
przysporzy powietrza na dwa miesice, na cay rok mieli ywno, a potem? Najtwardsze serca
poruszay si na t myl przeraajc.
Jeden tylko czowiek nie chcia uzna pooenie za zatrwaajce. Jeden tylko ufa i oczekiwa
przyszoci a by to jak tamci do powicenia si gotowy, odwany i dzielny J. T. Maston.
Odtd domem jego bya stacya Long-Peak, a horyzontem jego szka teleskopu. Jak tylko
ksiyc si pokaza, kierowa na Maston teleskop, i nie spuszczajc go z oka, ledzi bieg jego w
przestrzeni, z nieopisan cierpliwoci obserwowa obieg nowego planety okoo tarczy

ksiycowej i w ten sposb zostawa zacny ten czowiek w cigej komunikacyi ze swoimi
przyjacimi.
Bdziemy z nimi korespondowa mawia kademu, kto go tylko sucha chcia jak tylko
okolicznoci pozwol, bdziemy mieli od nich wiadomo, a oni od nas. Zreszt, znam ich; s to
ludzie genialni. Oni trzej unieli z sob wszelkie zasoby wiedzy, sztuki i przemysu. Z tem mona
wszystko zrobi, i bdziecie widzieli, e oni dadz sobie rad, nie zagin.

Przypisy
1 Parafianin.
2. ???
3 Dziennik.
4 Scyzoryk o bardzo szerokiem ostrzu.
5 Urzdnicy, rzdzcy miastem, obieralni przez ludno.
6 Od greckiego selene, tj ksiyc.
7 Yard ma mniej jak metr, okoo 0,91 centymetrw.
8 Broszurka ta wysza we Francyi, wydana przez republikanina Laviron, ktry zosta
zabity w Rzymie w r. 1849.
9 Mieszkacy ksiyca.
10 Okoo 11.000 metrw.
11 Mieszanina rumu, soku pomaraczowego, cukru, cynamonu i muszkateli. Napj ten
koloru tawego pije si za pomoc szklannej rurki.
12 Zenit stanowi punkt nieba prostopady do gowy obserwujcego.
13 Wysoko gry Montblanc wynosi 4813 metrw nad powierzchni morza.
14 Columbiada, machina do burzenia twierdz.
14 Kula, waca p tonny.
16 Nazwy okrtw amerykaskich.
17 Do wyborowania studni Grenelle potrzebowano 9 lat czasu. Gboko jej wynosia 540
metrw.