Ky thut Mi trng

CAC KHAI NIM C BAN V MI

TRNG & TAI NGUYN
=============================================================

1.1 - KHOA HOC MI TRNG

Khoa hoc mi trng nghin cu mi quan h gia mi trng va
con ngi trong qua trnh phat trin cua xa hi. Hay noi mt cach khac khoa
hoc mi trng nghin cu mi trng sng trong cac mi quan h kinh t xa
hi nhm am bao hiu qua s dung, bao tn tai tao va lam phong phu hn
cht lng cua mi trng sng.
Khoa hoc mi trng la mt nganh khoa hoc rt rng ln, phc tap va co tnh
lin nganh cao, c da trn c s cua nhiu nganh khoa hoc t nhin, xa hi
va cng ngh nh sinh thai hoc, sinh hoc, th nhng hoc, ai dng hoc ...
1.2 - CAC KHAI NIM C BAN V MI TRNG
1.2.1-

Khai nim mi trng :

Mi trng bao gm cac yu t t nhin va yu t vt cht nhn tao

quan h mt thit vi nhau, bao quanh con ngi, co anh hng n i
sng, san xut, s tn tai va phat trin cua con ngi va thin nhin - (Lut
bao v mi trng). Bt c 1 vt th, mt s kin nao cung tn tai va din
bin trong mi trng.
Mi trng sng la tng hp cac iu kin bn ngoai co anh hng ti
s sng va phat trin cua cac c th sng.
Mi trng sng cua con ngi la tng hp cac iu kin vt ly, hoa
hoc, sinh hoc, xa hi bao quanh va co anh hng ti s sng va phat trin cua
ca nhn va cng ng con ngi. Mi trng sng cua con ngi la ca vu tru

=2=

Ky thut Mi trng

bao la. Trong o co h Mt Tri, trong h co Trai t la b phn anh hng

trc tip va ro rt nht.
1.2.2-

Cu truc cua mi trng:

Trong mi trng sng lun co s tn tai va tng tac gia cac thanh
phn v sinh va hu sinh.
V mt vt ly Trai t c chia lam 3 quyn v sinh: kh quyn, thuy
quyn va a quyn; chung c cu thanh bi cac nguyn t vt cht va cha
ng nng lng di cac dang khac nhau: quang nng, th nng, c nng,
in nng, hoa nng...
V mt sinh hoc Trai t co sinh quyn, bao gm cac c th sng va
nhng b phn cua thanh phn v sinh tao nn mi trng sng cua cac c th
nay.
a/ Thach quyn (mi trng t) :
La lp vo Trai t co day 60-70 km trn phn luc a va 2-8 km
di ay ai dng. Tnh cht vt ly va thanh phn hoa hoc cua thach quyn
tng i n nh, co anh hng to ln n s sng trn Trai t.
b/ Thuy quyn (mi trng nc) :
La phn nc cua Trai t bao gm ai dng, sng, h, ao, sui, nc
ngm, bng tuyt va hi nc... Tng lng nc 1.454,7x106 km3, lng
nc nay nu phu ln b mt Trai t se tao nn 1 lp nc day 0,3-0,4 m bao
gm nc mn, nc ngot va nc l. Thuy quyn ong 1 vai tro cc ky quan
trong, khng th thiu c trong vic duy tr cuc sng cua con ngi, sinh
vt va cn bng kh hu toan cu.
c/ Kh quyn ( mi trng khng kh ) :
La lp khng kh bao quanh Trai t. Kh quyn ong vai tro cc ky
quan trong trong vic duy tr s sng va quyt nh tnh cht kh hu thi tit
trn Trai t.
d/ Sinh quyn :
Bao gm cac c th sng, thach quyn, thuy quyn va kh quyn tao
nn mi trng sng cua sinh vt. Hay noi mt cach khac sinh quyn la thanh

=3=

Ky thut Mi trng

phn mi trng co tn tai s sng. Sinh quyn gm cac thanh phn hu sinh
(co s sng) va thanh phn v sinh co quan h cht che, tng tac phc tap
vi nhau. Khac vi cac quyn vt ly v sinh, sinh quyn ngoai vt cht va
nng lng con cha cac thng tin sinh hoc vi tac dung duy tr cu truc va c
ch tn tai, phat trin cua cac vt sng. Dang thng tin phc tap va phat trin
cao nht la tr tu con ngi co tac ng ngay cang manh me n s tn tai va
phat trin cua Trai t.
Nhng bin i su rng, manh me trn Trai t, cung nh nhng hoat
ng ban u cua con ngi trong vu tru u do tr tu con ngi tao nn.
T nhn thc o hnh thanh khai nim tr quyn. Tr quyn bao gm cac b
phn cua Trai t , tai o co tac ng cua tr tu con ngi. Tr quyn chnh la
ni ang xay ra nhng tac ng to ln v mi trng ma khoa hoc mi trng
cn i su nghin cu.
1.2.3-

Cac chc nng c ban cua mi trng :

i vi mt ca th con ngi, cung nh vi cng ng nhiu ngi va

ca xa hi loai ngi, mi trng sng co th xem la co 3 chc nng c ban:
- Mi trng la khng gian sng cua con ngi.
- Mi trng la ni cung cp tai nguyn cn thit cho cuc sng va
hoat ng san xut cua con ngi.
- Mi trng la ni cha ng cac ph thai do con ngi tao ra
trong cuc sng va hoat ng san xut cua mnh.
a/ Mi trng la khng gian sng cua con ngi:
Trong cuc sng cua mnh con ngi cn co mt khng gian sng va
hoat ng vi mt pham vi ( ln) cung nh mt cht lng nht nh.
Trai t, b phn mi trng gn gui nht cua loai ngi trong hang
trm triu nm qua khng thay i v ln. Trong khi o dn s loai ngi
trn Trai t lai tng ln theo cp s nhn. Din tch bnh qun u ngi
theo o a giam sut rt nhanh chong (bang1.1).
Bang 1.1 : Qua trnh tng trng dn s va thu hep din tch bnh qun u ngi trn th gii:
Nm
Dn s ( triu )
Din tch t /ngi.ha

-106
0,125
120000

- 105
1,0
15000

104
5,0
3000

=4=

0
200
75

1650
545
27,5

1840
1000
15

1930
2000
7,5

1994
5000
3,0

2010
7000
1,88

Ky thut Mi trng

S han ch khng gian sng con b s phn b khng u v mt

dn s cang lam thm cng thng. Tai cac vung th, khu cng nghip, vung
thm canh nng nghip din tch t bnh qun u ngi ch bng 1/100
thm ch 1/1000 tr s trung bnh trn toan Trai t.
Mt s tai nghin cu cho thy rng mt dn s qua ng uc dn
n s mt n nh xa hi, tan v gia nh, tre em khng c nui dng
giao duc chu ao, ti pham tng nhiu. Khng gian sng qua cht chi go bo,
con ngi se b c ch, h thng ni tit b ao ln, t y sinh ra nhiu cn
bnh thn kinh, tun hoan, ung th va d dang b cac ngun bnh khac xm
nhp.
Con ngi oi hoi khng gian sng khng ch v pham vi rng ln ma
con ca v cht lng. Khng gian sng co cht lng cao trc ht phai sach
se, tinh khit; cu th la khng kh, t, nc tip xuc vi con ngi va c
con ngi s dung khng cha hoc cha t cht bn, c hai i vi sc khoe
cua con ngi, canh quan ti ep, hai hoa, thoa man v thm my va tm ly
cua con ngi.
b/ Mi trng la ni cung cp tai nguyn :
Mi trng la ni con ngi khai thac ngun lc v vt liu, nng lng
cn thit cho cuc sng va san xut cua mnh. Tt ca cac nn san xut t sn
bt, hai lm, qua nng nghip n cng nghip u phai s dung cac nguyn
liu: t, nc, khng kh, khoang san ly t Trai t va cac dang nng lng
cui, g, than, du kh, nng, gio ... bt ngun t nng lng Mt Tri hoc
nng lng nguyn t khai thac t nng lng tim tang trong vt cht cu
thanh Trai t.
Vi s phat trin cua vn minh loai ngi nhiu ngun vt liu thin
nhin khng tai tao trn Trai t ngay cang suy giam. khc phuc tnh
trang nay con ngi tin hanh thm do, khao sat, khai thac cac tai nguyn
tim tang trong long t, di bin ca co thm nguyn liu mi. Khoa hoc
va cng ngh cung a c s dung va ch tao nn cac vt liu nhn tao thay
th vt liu thin nhin hoc t hp cac tnh nng cua vt liu thin nhin
trong mt vt liu nhn tao. Vt liu mi trong nhiu trng hp la nhn t
tao nn nhng tin b quan trong v khoa hoc va cng ngh. Nhng mt s
trng hp gy nn nhng vn gay cn cua mi trng nh mt s nha

=5=

Ky thut Mi trng

tng hp khng th phn huy theo con ng t nhin hay mt s hoa cht tr
su dit co co chu ky phn huy keo dai nhiu nm.
c/ Mi trng la ni cha ng ph thai :
Trong s dung nguyn liu va nng lng trong cuc sng sinh hoat va
san xut cua mnh con ngi cha bao gi va hu nh khng bao gi at hiu
sut 100%. Noi cach khac con ngi lun lun tao ra ph thai: ph thai sinh
hoat va ph thai san xut. Mi trng chnh la ni cha ng cac ph thai o.
Trong cac xa hi cha cng nghip hoa mt dn s thp, cac ph thai
thng c tai s dung. Cac cht bai tit c dung lam phn bon, cac ph
thai t nng, lm san c dung lam thc n gia suc hoc nhin liu. Nhng
cai khng th tai s dung, tai ch thng c phn huy t nhin bi vi sinh
vt sau mt thi gian tng i ngn tr lai thanh hp cht hoc nguyn t
dung lam nguyn liu cho qua trnh san xut mi. Trong xa hi cng nghip
hoa, mt dn s cao, lng ph thai thng rt ln, khng u ni cha
ng, qua trnh phn huy t nhin khng u sc x ly. Nhiu cht ph thai
khng th phn huy t nhin hoc co c tnh rt cao vi mt lng nho. Vn
cha ng va x ly ph thai tr thanh vn cng thng cua mi trng.
1.2.4-

Phn loai mi trng:

Tuy theo muc ch va ni dung nghin cu mi trng sng cua con

ngi c phn thanh mi trng thin nhin, mi trng nhn tao va mi
trng xa hi.
- Mi trng thin nhin bao gm cac nhn t thin nhin: vt ly, hoa
hoc va sinh hoc tn tai khach quan ngoai y mun cua con ngi hoc t chu
s chi phi cua con ngi.
- Mi trng nhn tao bao gm nhng nhn t vt ly, sinh hoc, xa hi
do con ngi tao nn va chu s chi phi cua con ngi.
- Mi trng xa hi bao gm cac mi quan h gia ngi va ngi tao
nn s thun li hoc tr ngai cho s tn tai va phat trin cua ca nhn va cng
ng cua con ngi.
S phn chia nay ch phuc vu muc ch nghin cu, phn tch cac
hin tng phc tap trong mi trng. Trong thc t ca 3 loai mi trng cung
tn tai, xen ln vao nhau va tng tac vi nhau ht sc cht che. Cac thanh

=6=

Ky thut Mi trng

phn mi trng khng tn tai trang thai tnh ma lun co s chuyn hoa
trong t nhin, din ra theo chu trnh va thng thng dang cn bng.
1.3 - TAI NGUYN
1.3.1-

Khai nim:

Theo ngha rng tai nguyn la cua cai, ngha la tt ca nhng g co th

dung vao mt muc ch hanh ng nao o. Trong khoa hoc mi trng tai
nguyn la tt ca nhng g co trong thin nhin va trong xa hi co th phuc vu
cuc sng, san xut va cac hoat ng khac cua con ngi. Hay noi mt cach
khac tai nguyn bao gm tt ca cac ngun vt liu, nng lng, thng tin co
trn Trai t va trong khng gian vu tru ma con ngi co th s dung phuc vu
cuc sng va s phat trin cua mnh.
1.3.2-

Phn loai tai nguyn:

Tai nguyn co th phn thanh 2 loai chnh: tai nguyn thin nhin va tai
nguyn con ngi.
- Tai nguyn thin nhin la nhng tai nguyn co sn trong t nhin, do
thin nhin hnh thanh nn, con ngi co th khai thac, gia cng ch bin
s dung vao nhng muc ch nht nh. t, nc, rng, bin, khoang san... la
tai nguyn thin nhin.
- Tai nguyn con ngi la sc lao ng chn tay, tr thc, t chc, th
ch xa hi, tp quan, tn ngng em lai cho xa hi sc manh va kha nng
hanh ng co hiu qua hn. i ngu cng nhn, can b, ngi quan ly, phap
lut, c quan quan ly kinh t, oan th xa hi, tn giao la nhng tai nguyn
con ngi.
Tai nguyn thin nhin lai co th phn thanh tai nguyn vt liu, tai
nguyn nng lng va tai nguyn thng tin.
- Tai nguyn vt liu la nhng tai nguyn cu tao bng cac nguyn t
vt cht co trn Trai t.
- Tai nguyn nng lng bao gm nng lng Mt Tri va cac dn xut
cua no (nh nng lng nc, gio, song...), nng lng a nhit va nng
lng hat nhn.

=7=

Ky thut Mi trng

- Tai nguyn thng tin la tai nguyn di truyn sinh hoc nm trong gen
cac sinh vt.
Trong s dung cu th ngi ta chia ra tai nguyn t, tai nguyn nc,
tai nguyn kh hu, tai nguyn sinh vt, tai nguyn lao ng ...
Theo kha nng tai tao, tai nguyn c phn thanh tai nguyn tai tao
c va tai nguyn khng tai tao c.
- Tai nguyn tai tao c la tai nguyn co th t duy tr hoc c b
sung mt cach lin tuc, co th c thay th hoc phuc hi sau mt thi gian
vi iu kin phu hp. V du nh nng lng mt tri, cy trng, vt nui,
ngun nc, khng kh...
- Tai nguyn khng th tai tao c la tai nguyn tn tai mt cach co
han, se mt i hoc hoan toan bin i, khng con gi c tnh cht ban u
sau qua trnh s dung nh tai nguyn khoang san, du mo..., cac thng tin di
truyn cho i sau b mai mt.
Theo s tn tai, ngi ta chia tai nguyn thanh cac loai tai nguyn d
mt va tai nguyn khng b mt.
- Tai nguyn d mt co th phuc hi hoc khng phuc hi c. Tai
nguyn phuc hi c la tai nguyn co th c thay th hoc phuc hi sau
mt thi gian vi iu kin phu hp, v du nh cy trng, vt nui, ngun
nc b nhim bn.
- Tai nguyn khng b mt bao gm tai nguyn vu tru (bc xa mt tri,
nng lng thuy triu...), tai nguyn kh hu (nhit, m cua kh quyn, nng
lng cua gio...) va tai nguyn nc.
1.3.3-

c tnh c ban cua mt s tai nguyn ph bin nht:

a/ Tai nguyn t :
Tai nguyn t la tai nguyn vt liu co y ngha cc ky quan trong i
vi con ngi. t la c s cua ch , la a ban khai thac cac tai nguyn
nng, lm, ng nghip, la ni xy dng cac c s san xut cng nghip va cac
c s ha tng cua xa hi.

=8=

Ky thut Mi trng

V s lng tai nguyn t xac nh theo din tch. V cht lng, xac
nh theo ph nhiu cn thit cho san xut nng nghip va cac nhu cu s
dung khac.
Theo tai liu quan trc vin tham, vao khoang cui thp ky 1980 tng
s din tch trn Trai t la 14.777 triu ha, trong o 1.527 triu ha b bng
bao phu va 13.250 triu ha co mt t. Trong din tch o co 12% la t canh
tac, 24% la t ng co cho chn nui, 32% la t rng, 32% la t c tru va
t m ly ngp mn hoc ngp ngot. Ty l cac loai t thay i rt nhiu tuy
theo iu kin thin nhin va trnh phat trin kinh t xa hi cua tng nc
va tng vung. t co tim nng khai thac nng nghip trn toan Trai t
khoang 3.200 triu ha, hin nay mi khai thac 1.500 triu ha.
Tai nguyn t trn th gii nhn chung ang tnh trang suy thoai
nghim trong do b khai thac qua mc vi nhng phng thc khng thch
hp, do pha hoai tng phu thc vt gy xoi mon, ra tri. Hoa Ky bnh qun
mi nm khoang 8,5 triu ha b nc va gio xoi cun i khoang 25.000 triu
tn t mau m. Trn mi ha t canh tac trung bnh b xoi mon t 1,8 - 3,4
tn t / nm. Lng t dinh dng b ra tri vao khoang 5,4 - 8,4 triu tn
hang nm, tng ng vi s mt i cua 30 - 50 triu tn lng thc.
Bin i kh hu kt hp bin phap s dung t khng hp ly gy ra sa
mac hoa. c tnh n nay 10% t co tim nng khai thac nng nghip trn
Trai t b sa mac hoa. Sa mac Sahara Bc Phi mi nm tin v a Trung
Hai hang trm met, lam mt i hng nm khoang 100.000 ha t nng nghip
va ng co.
Cac bin phap cai tao t, bon phn, ti tiu va xa thai nc khng
hp ly cung gy ra tnh trang t b nhim bi cac cht c. Hang nm 15%
t trn toan cu b suy thoai v ly do nhn tao. Trong o suy thoai v xoi mon
do nc 55,7%, do gio 28%, 12,1% do mt dinh dng. Trung Quc din
tch t b suy thoai 280 triu ha, chim 30% lanh th, n mt 3,7 triu
ha t trng trot mi nm, khu vc Chu A Thai Bnh Dng 860 triu ha t
b hoang mac hoa.
Nc ta co trn 33 triu ha t, hin nay c phn b s dung nh sau:
- San xut nng nghip
- t co rng

:
:

=9=

6.993103ha.
9.395103ha.

Ky thut Mi trng

- t chuyn dung
:
972103ha.
( giao thng , vc nc , mo)
- t
:
818 ha.
- t bo hoang cha dung : 14.925103ha.
(gm t bng 1.035103 ha, t i nui 11.268103 ha).
San xut nng nghip c phn thanh 7 vung kinh t khac nhau: vung
Trung du min nui Bc B, vung ng bng sng Hng, vung duyn hai Bc
Trung B, vung duyn hai Nam Trung B, vung Ty Nguyn, vung ng
Nam B va ng bng sng Cu Long. t san xut nng nghip chu yu
ng bng sng Hng va ng bng sng Cu Long. Co khoang trn 5 triu
ha t trng cy hang nm, trong s nay co khoang trn 4 triu ha t trng
lua. Din tch t an toan hn 2 triu ha, co khoang gn 3 triu ha t hoc b
nhim mn hoc b phen. t lua hang nm b thu hep hang van ha do b ln
chim lam t va xy dng cng trnh. Do nan pha rng hin nay 11 triu
ha i nui a tr thanh i nui troc. Do o bao v va s dung hp ly tai
nguyn t a tr thanh nhim vu ht sc quan trong trong vic bao v mi
trng va phat trin bn vng.
b/ Tai nguyn rng :
Rng la b phn ht sc quan trong trong mi trng sng cua con
ngi. Rng cung cp cho con ngi nhng vt liu cn thit, tac ng trc
tip n s tn tai va cht lng cua cac tai nguyn khac nh khng kh, t,
nc va tao ra nhng iu kin thun li cho i sng va san xut cua con
ngi.
Trong lch s Trai t, khi con ngi xut hin th rng nguyn thuy
chim lnh tt ca mt t tr vung ai nguyn va sa mac. vung n i ph
bin la rng Taiga, vung xch ao va nhit i la rng ma nhit i.
Rng co quan h cht che vi t, rng tham gia vao s hnh thanh phat
trin cua t va bao v t. t lai la ngun vt liu nui dng rng, cho
phep rng sinh trng va phat trin. t rng hu nh t bon phn, canh la ri
rung t cy c vi sinh vt phn huy a tr v dang cac nguyn t dinh
dng cn cho cy hp thu sinh trng. Di tan la cy rng thun loai
lng mun ln ti 5-10 tn/ha/nm, vi mc tng trng 300-500 ta/ha.nm.

= 10 =

Ky thut Mi trng

Rng co tac dung iu hoa kh hu do lp thc vt nhiu tng tip nhn

anh sang Mt Tri ngn can vic hun nong mt t. Rng ngn cach cac lung
gio bao bao v cac khu dn c hoc nng nghip. Rng la ngun tiu thu kh
CO2 va cung cp kh O2. Hang nm qua cac phan ng quang hp 1 ha rng
a vao kh quyn khoang 16 tn xy t do, rng thng 30 tn /ha, con cy
trng ch t 3-10 tn /ha.
Rng co tac dung iu tit dong chay sng ngoi vi vic gi nc trn
lu vc trong mua ma lu va cung cp lai trong mua ma kit. Do o rng
lam cho lu lut va han han bt nghim trong, ch thuy vn trn cac lu vc
co rng tr nn iu hoa hn.
Rng con co gia tr du lch, phong canh, th thao. Rng la ni tang tr
tai nguyn sinh vt hoang dai. Trong nn kinh t s khai rng la ngun cung
cp lng thc, thc phm chnh cho con ngi. Trong nn vn minh nng
nghip, tai nguyn sinh vt gop phn nht nh vao ngun lng thc, thc
phm va co vai tro quan trong do cac cng dung, phm cht c bit cua cac
san phm sinh vt t rng. Trong cac nc cng nghip hoa ngun gen t cac
sinh vt qu him co gia tr c bit trong chn nui, trng trot va cng nghip
hoa dc.
Luc cha co s can thip cua con ngi rng chim khoang 6 ty ha trn
mt t. Din tch nay ch con lai 4,4 ty ha vao nm 1958 va 3,8 ty ha vao
nm 1973. n nm 1995 din tch rng khep kn ch con 2,9 ty ha.
Rng Vit Nam cung cp nhiu san vt quan trong: g, cui, cy thuc,
cy dung trong cng nghip, cy lng thc thc phm, cy canh, cac ng
vt sn bt, mt ong... Hin nay theo c tnh rng cung cp cho khoang 3545x106m3 g va cui hang nm.
Trong chin tranh My a dung bom va cht c hoa hoc pha huy
khoang 2 triu ha rng Min Nam Vit Nam. Hang nm theo thng k din
tch rng b thu hep 200 nghn ha, nguyn nhn gm chay rng, du canh du c
ly t lam nng nghip. Mt rng, s suy thoai t do xoi mon tng nhanh.
Chng trnh trng cy gy rng phu xanh t trng i troc hang nm c
100 nghn ha.

= 11 =

Ky thut Mi trng
Bang 1.2 :Phn b rng theo vung lanh th Vit Nam:
VUNG
Ty Bc Bc b
ng Bc Bc b
Trung tm Bc b
ng bng Bc b
Bc Trung b
Duyn Hai Trung b
Ty Nguyn
ng Nam b
ng bng Nam b

Din tch lanh th

(1000 ha)
3.153,6
3.367,3
3.908,6
1.143,6
5.189,0
4.506,7
5.526,8
1.347,5
3.987,7

Din tch rng

(1000 ha)
290
591
993,5
41,3
1.647,5
999,2
2.554,5
532,6
171,6

Ty l che phu
(%)
9,2
17,5
24,0
0,4
32,6
22,2
46,2
22,4
0,4

c/ Tai nguyn nc :
Nc la tai nguyn co y ngha quyt nh i vi s sng va phat trin
cua con ngi va xa hi loai ngi. Nc la thanh phn cu thanh nn sinh
quyn va tac ng trc tip n cac yu t cua thach quyn, kh quyn va cac
nhn t tac ng n kh hu thi tit trong kh quyn. Nc va la mt tai
nguyn vt liu, va la vt mang nng lng, di chuyn cac vt cht co trn
Trai t di dang hoa tan, l lng hoc di y trong nc.
Nc di chuyn theo tun hoan nc nh la mt chu trnh thu thp,
thanh loc va phn phi nc mt cach lin tuc va khp moi ni trn Trai t.
Tng lng nc co trn Trai t la 1.454106km3. Khoang 94% la
nc mn bin va ai dng, khoang 2% la nc ngot cua cac nui bng va
bng ha 2 cc, khoang 0,6% la nc ngm tng nng va tng su. Nc
trong kh quyn chim 0,001%, trong sinh quyn chim khoang 0,0002%,
trong sng ngoi ty l t nht, ch co 0,00007%. Thc s con ngi ch dung
cho i sng cua mnh khoang 0,3% lng nc co trn Trai t di dang
nc ngot. Trong phn o thc t hin nay ch dung c 1%, v 99% hin
nay con ngi khng vi ti c hoc nc b nhim n mc nc khng
x ly c.
S phn b nc khng ng u theo khng gian va thi gian lam cho
tai nguyn nc ht sc thiu thn tai tng ni, tng mua, mt khac lai qua
tha thai gy tai hoa khung khip vao mua lu lut.

= 12 =

Ky thut Mi trng

Hin nay trn pham vi toan cu con ngi dung 8% trong tng nc
ngot c khai thac cho sinh hoat, 23% cho cng nghip, 63% cho nng
nghip. Vi trnh hin nay san xut 1 tn giy cn 250 tn nc; 1 tn
phn am cn 600 tn nc; 1 tn ng hoc 1 tn bt cn khoang 1.000 tn
nc; nhu cu sinh hoc cua con ngi va ng vt vao khoang 10 tn nc/1
tn t bao sng. ap ng nhu cu cua mnh tai nhiu ni trn th gii hin
nay con ngi a s dung ht ngun nc mt va a khai thac ngun nc
ngm. So vi 3 thp ky trc y lng nc ngm c khai thac a tng
gp 30 ln. Cht lng nc co nhng suy thoai nghim trong. Nng nitrat
cua cac sng chu u cao hn nhiu ln so vi tiu chun sach, nng
pht pho, thuc tr su, chua u qua gii han cho phep. Theo bao cao cua
Lin Hp Quc hin nay ch 79% dn thanh th va 41% dn nng thn c
hng nc sach va iu kin v sinh. Bnh qun trong 5 ngi sng cac
nc ang phat trin co 3 ngi khng c ung nc sach, 80% bnh tt
trong nhn dn cac nc nay bt ngun t vic dung nc b nhim.
Vit Nam lng ma bnh qun nm la 1.900mm (634 ty m3 nc).
D tr m trong t la 426 ty m3/nm. Vit Nam thuc nhom nc giau tai
nguyn nc tai ch, ngoai ra con thu nhn ngun nc ngoai lai t Trung
Quc, Lao, Campuchia la 132,8 ty m3. Vit Nam co mang li sng ngoi kha
day c va phn b tng i ng u trn lanh th, co 2.500 sng dai trn
10 km vi tng chiu dai trn 52.000 km. Doc theo b bin trung bnh 20 km
co mt ca sng va mt li sng thay i t 0,5 n 2,0 km/km2. Tuy
nhin lng dong chay phu thuc vao ch ma.
Lng ma trn lanh th Vit Nam ln nhng lai phn b khng ng
u, tp trung chu yu trong cac thang mua ma. Lng ma ln lai tp trung
nn tao ra dong chay rt ln. Do tai nguyn nc phn b khng ng u va
dao ng rt phc tap theo thi gian, vic khai thac nc gp nhiu kho khn
va phc tap. Nhng vung ma ln co moun dong chay at trn 70 thm ch
100 l/s/km3, vung ma t dong chay nho co ni ch at 5 l/s/km3, chnh nhau
ti 20 ln.
Tr lng nc ngm co th khai thac vao khoang 10 triu m3/ngay.
Trong cac thp ky qua nc ngm b khai thac qua mc, vt qua kha nng t
nap lai mt cach t nhin. Mc nc tai cac ging khai thac u b ha thp, co
ni n hang chuc met, kem theo o la t b lun, nc mn, chua xm nhp.

= 13 =

Ky thut Mi trng

in hnh la thanh ph H Ch Minh, nc ngm a khai thac t 1960 mt

cach qua mc, do o a b nhim mn buc phai chuyn sang s dung nc
mt. n nay sau hn 30 nm ngng khai thac ma tng ngm vn b mn cha
phuc hi c.
V cht lng nc cac vc nc b suy thoai ro rt. Hu nh tt ca
cac sng h cac th va khu cng nghip ln u b nhim. Hai dong
sng chnh: sng Hng va sng Mekng tng oan cung a b nhim. Nc
cac knh mng, sng vung ng bng u t nhiu b nhim thuc tr
su. cac vc nc vung ng bng Nam b con b nhim bi ky sinh
trung va cac vi sinh vt gy bnh t cac ngun phn bc va phn gia suc
khng c x ly. Phn ln cac bnh vin, nha may, khu dn c th, khu
cng nghip cu u khng lp t h thng x ly nc thai, tt ca cac loai
nc thai u thai ra cac vc nc t nhin.
d/ Tai nguyn khoang san :
Khoang san c hnh thanh trong cac qua trnh a cht tao thanh Trai
t va lin tuc bin i trang thai sau o. Khoang san tn tai di nhiu dang
trong cac lp vo cua Trai t, trong dung nham di cac lp vo, di ay
bin, hoa tan trong nc bin va ai dng cung nh trong nc ngot.
Khoang san c phn thanh hai nhom chnh:
-Khoang kim loai: vi cac kim loai thng thng, thng gp vi tr
lng ln (Al, Fe , Mn, Cu , Mg ,Pb , ...) va cac kim loai him vi tr lng
nho va phn tan (Au, Ag, Pt , Hg...).
-Khoang phi kim loai: vi cac loai qung (photphat, sunphat, Na, K...);
cac nguyn liu khoang (cat , soi, a vi ...) va cac nhin liu khoang (du
mo, kh t...).
Khoang san la tai nguyn khng tai tao. Vic khai thac va s dung lam
can kit tr lng cua chung trn Trai t. Theo d bao hin nay th tr lng
St, Nhm, Titan, Crm, Manh, Vanadi... con ln; tr lng Bac, Bismut,
Thuy ngn, Amiant, ng, Ch, Kem, Thic, Mlipen con khng nhiu; tr
lng Barit, Graphit, mica, Ini con lai rt t va co nguy c can kit sau mt
thi gian ngn.

= 14 =

Ky thut Mi trng

Th trng khoang san hin nay th hin s thiu cng bng trong trt
t kinh t th gii. Cac nc phat trin mua khoang san t cac nc ang phat
trin vi gia thp va ban hang hoa ch tao t cac nguyn liu nay vi gia cao.
tranh tnh trang nay gn y cac nc ang phat trin chuyn sang xut
khu kim loai tinh ch co thm gia tr gia tng vao nguyn liu.
Theo d bao th trong vai thp nin ti nhu cu v khoang san st se
tng khoang 960 triu ti 1.900 triu tn/nm; v bauxite t 90 n 180 triu
tn/nm; t 1980 n nm 2000 nhn loai tiu thu 3 n 4 ln nhiu hn tng
s khoang san phi kim loai ma loai ngi a s dung t luc no sinh ra n u
thp ky 1980.
Quan im bi quan cho rng tnh trang can kit khoang san se gy tr
ngai ln cho s phat trin cua nhn loai. Quan im lac quan cho rng tr
lng khoang san tuy khai thac ngay cang kho khn nhng con rt ln. Khoa
hoc va cng ngh se giup cho con ngi phat hin tr lng mi, cac ngun
thay th t nhin hoc nhn tao. Nhiu tai khoa hoc a c tin hanh
tm vt liu co u tnh nng vt ly cn thit vi gia thanh thch hp thay th
vt liu ang can kit. Mt hng quan trong khac la tai ch ph thai. V du
tai Hoa Ky cng ngh ch tao t s dung n 90% vt liu tai ch. Hang nm
nc nay tai ch khoang 950.000 tn nhm, 1.175.000 lang ng, 28 triu
lang bac va 2,7 triu tn vang. Bin phap hu hiu nht la tit kim tiu dung.
Nu tt ca moi ngi trong i sng va san xut hang ngay u co y thc han
ch tiu dung hang hoa va cac vt liu khac th tai nguyn khoang san vn la
tai nguyn khng th tai tao se duy tr c lu hn.
Vit Nam nm trn ban l cua hai vanh ai kin tao va sinh khoang c
ln cua Trai t v vy co ngun khoang san rt phong phu v chung loai va
a dang v loai hnh. Kt qua thm do va khao sat ti nay cho thy ta co hn
3.500 mo va im qung cua 90 loai khoang san. a va ang khai thac
khoang gn 1.000 mo.
Tr lng qung st co ti hang trm triu tn, bauxite ti vai ty tn,
thic hang chuc ngan tn. Cac qung kim loai nh vang, bac, ng, kem, a
qu,... u co tai nhiu ni trn t nc ta.
Hin nay khai thac mo qung Vit Nam con rt lac hu, ty l tach thu
thp, cht thai qung bo i con cha nhiu khoang san co ch khac. Bai thai

= 15 =

Ky thut Mi trng

u khng co qui hoach, thng thng la cht ng ngay tai mo khai thac.
Khai thac than mo than Quang Ninh la mt dn chng cho vic lang ph va
lam nhim mi trng.
e/ Tai nguyn nng lng :
Nng lng la iu kin tt yu cho s tn tai va tin hoa cua moi sinh
vt. Trong qua trnh phat trin cua xa hi loai ngi ngun nng lng thng
xuyn chuyn dch t dang nay sang dang khac. Dang nng lng thin nhin
u tin c con ngi s dung la nng lng Mt Tri, c dung mt cach
t nhin soi sang, si m, phi kh lng thc, thc phm va cac dung.
Tip o la nng lng g, cui, ri ti nng lng nc, gio, nng lng keo
cua gia suc. Nng lng khai thac t than a ng tr trong th ky 18-19. Nng
lng du mo thay th v tr cua than a trong th ky 20 va tng bc chia se
vai tro cua mnh vi nng lng hat nhn. Cac dang nng lng mi t
nhim nh nng lng Mt Tri, nng lng nc, gio, thuy triu, nng lng
vi sinh vt thu nhn c vi nhng phng phap va phng tin cng ngh
tin tin cung ang m rng pham vi hoat ng cua mnh.
Nhu cu nng lng cua con ngi tng ln nhanh chong trong qua
trnh phat trin. 100.000 nm trc cng nguyn, mi ngay mt ngi tiu thu
khoang 4000 n 5000 Kcal. 500 nm trc cng nguyn tng ln 1200Kcal.
u th ky 15 ln ti 26000Kcal, gia th ky 19 la 70000 Kcal va hin nay
trn 200000 Kcal .
Than a :
Than a la nham thach trm tch, thanh phn chu yu la cacbon. Than
a c hnh thanh qua nhiu thi ky a cht, chu yu vao thi ky Paleozoi
cach y khoang 225-350 triu nm.
Than a c phn thanh ba loai chnh: than nu, than cha du va than
cng. Tr lng cac loai than trn toan th gii hin nay c oan vao khoang
gn 700 ty tn. Theo tc s dung hin nay tr lng nay co th ap ng
nhu cu 180 nm na (d oan nm 1995).
Vic s dung than a lam nhin liu co nhng tac ng ln ti mi
trng. Trong thm do, iu tra, khao sat co th gy thit hai t nhiu ti tai
nguyn t, tai nguyn rng, cac lu vc sng sui tai vung thm do, khao sat.

= 16 =

Ky thut Mi trng

Than thng dung lam nhin liu cho cac nha may in, un cac ni
hi hoc cp nhit cho cac lo luyn kim. Qua trnh t thng gy ra cac loai
nhim khac nhau. Thng thng co bui, cac xyt lu huynh, xyt nit, xyt
cacbon va nhit thai. Mt nha may nhit in cng sut 1.000MW mi nm
thng dung 2,7 triu tn than. Lng than nay thai ra khoang 5 triu tn CO2,
18.000 tn NOx, 11.000-110.000 tn SOx va 1.500-30.000 tn bui.
Sau qua trnh t than lai mt lng ph thai rt ln. Ph thai nay
gm tro mn bay ln khng va x cuc ong lai ay lo. Nha may nhit in
1.000MW hang nm co khoang t 180.000-680.000 tn ph thai rn.
Du mo va kh thin nhin :
Du mo la mt dang cht nhao mau en, hn hp nhiu cacbua hydro
sau ch bin se tr thanh cac nhin liu cng nghip, cac hoa cht dung trong
ch tao phn bon, dc phm, nha, cht bi trn.
Kh thin nhin la hn hp cac cacbua hydro nhe, trong o metan
chim phn ln, co th dung lam nhin liu cho sinh hoat, cng nghip va
nguyn liu cho mt s nganh cng nghip hoa cht. Trong qua trnh t kh
thin nhin gy nhim rt t so vi cac dang nhin liu khac.
Du mo va kh thin nhin co trong t lin va ngoai bin khi. Hin
nay ngi ta a khai thac du kh su hn 10 km di mt t. Khai thac
du kh trn t lin khng co tac ng nhim mi trng trm trong, nhng
co th gy lun, sut. Co vung b sut ti 9 met (Los Angeles - Hoa Ky). Khai
thac du kh bin khi gy nhim trm trong trn cac ai dng va bin.
nhim co th do du, thoat t cac tui cha du t nhin. Hin nay c lng
hang nm co 600.000 tn du mo thoat vao nc bin theo dang nay, chim
50% tng s du nhim trong cac ai dng. 20% do du tran khoi ging
khai thac, v ng dn du. Trong nhng nm gn y hang nm cac tai nan
m tau du em khoang 200.000 tn du vao bin, vic ra cac tau em
khoang 1.300.000 tn du vao bin. Du tran gy tai hai nghim trong cho cac
h sinh thai bin, h sinh thai nc ngot va ca cac h sinh thai trn t ven b.
Qua trnh t du, kh u sinh ra cac cht gy nhim tng t nh
t than. Kh thin nhin luc t ch sinh ra CO2, mt t CO, NOx va hi nc.
NOx va SOx do t du ch bng 1/10 do t than, bui t hn nhiu va khng
co x than.

= 17 =

Ky thut Mi trng

Thuy nng :
Loai ngi t hang chuc nghn nm v trc a bit s dung nng lng
cua dong nc vi nhng thit b th s nhng ht sc thng minh: xe nc,
gau nc, ci xay nc, mng nc t chay. Thuy nng c dung trong ti
tiu ng rung, ch bin nng san, chuyn ng may moc thu cng. Ti u
th ky 19 thuy nng c dung san xut in nng.
Tim nng thuy in cua th gii c tnh vao khoang 2.214.000MW.
Thuy nng c lit vao dang nng lng sach, khng thai ra cht gy
nhim. Tuy nhin vic xy dng cac h cha nc ln co th co nhng tac
ng ln v sinh thai, xa hi va kinh t cn c xem xet ky trc luc quyt
nh xy dng nha may thuy in.
Nng lng hat nhn :
Nha may in nguyn t u tin i vao hoat ng nm 1954 tai Lin
X, sau o cac nc chu u, chu My va mt s nc chu A a ln lt
xy dng va khai thac cac nha may in nguyn t. D oan n nm 2020
ngun in nng hat nhn se chim 60-65% tng cng sut in nng trn th
gii.
Vic s dung in hat nhn tranh c cac dang nhim thng thng
tai cac nha may nhit in nhng lai la ngun gy nguy him ln v mi
trng do cac cht thai phong xa.
Cac nng lng khac :
Bao gm nng lng t cac nhin liu truyn thng nh g, cui, nng
lng gio, thuy triu, a nhit, sc keo cua suc vt, nng lng Mt Tri,
nng lng vi sinh, nng lng dung hydro lam nhin liu.
Vit Nam cho n cui th ky 18 tai nguyn nng lng da chu yu
vao nng lng g cui va sinh khi. Ngoai ra con khai thac rng rai nng
lng t sc ngi, sc keo cua suc vt, nng lng t nhin cua anh sang Mt
Tri, nng lng dong chay cua nc, nng lng thuy triu ti tiu cac
canh ng lua.
Than a c khai thac vung ng Bc t khoang 1830. in nng
xut hin Vit Nam vao khoang cui th ky 19. Ti nm 1930 nc ta
nng lng th trng gm khoang 2 triu tn than a anthraxit va 65 triu

= 18 =

Ky thut Mi trng

KWh in nng. Nm 1940 ln ti 2,5 triu tn anthraxit va 95 triu KWh

in nng. Nm 1975 sc san xut in nng ln ti 1.428 triu KWh va
lng than a khai thac ln ti 5,2 triu tn. Nhiu nha may nhit in va thuy
in a c xy dng trong cac nm qua. Du kh c thm do vao cui
thp ky 1970 va khai thac t sau 1986.
Tai nguyn sinh hoc :
Trong t nhin, cac loai sinh vt tao thanh mt dy chuyn sng. Theo
nhng s liu mi nht, n nay con ngi a bit c 1.392.485 loai ng
vt, thc vt va vi sinh vt, ngha la khoang 4,1% s lng loai co th co trn
hanh tinh nay sng trn can va di nc. Ring ng vt va vi sinh vt
chim 76,8% cac loai a bit, nhom ng vt co xng sng khoang 3% .
Bang 1.3 : S loai a c xac nh tn (theo E.O .Wilson -Biodivesity, 1988):
CH DANH

S LOAI A XAC
NH
5760
1.020.561
322.311
19.056
9.040
11.757
4.000
1.392.485 loai

Vi sinh vt
ng vt khng xng
Thc vt
Ca
Chim
Bo sat va lng th
ng vt co vu
Tng s

TY L % TRN
TNG S
3-27
13-27
67-100
83-100
94-100
90-95
90-95

Nhiu loai sinh vt c con ngi khai thac trc tip lam thc n t
bui bnh minh cua nhn loai nh sn bt thu rng, anh ca. Nhiu loai c
thun dng tr thanh gia suc gia cm... ong gop ngun tht, sa, trng, da,
lng... cho cuc sng con ngi.
Do hoat ng cua cuc sng con ngi nh sn bt, huy hoai ni sng,
nht la thu hep din tch rng, mi trng b nhim do nhiu nguyn nhn,
vic bun ban ng vt hoang da lam cho rt nhiu loai ng vt a b dit
chung, nhiu loai suy giam san lng ti mc b e doa dit vong, ngun d
tr gen b mt mat va thu hep. Cac nha khoa hoc d oan rng, nu chiu
hng nh hin nay vn tip din th 25% s loai trn toan th gii se chu s
phn dit chung trong vai thp ky ti i theo vi s suy giam ang bao ng
cua ni sng va cac h sinh thai.

= 19 =

Ky thut Mi trng

ng vt nc ta kha a dang va giau co, c trng cho vung kh hu

nhit i. Nhng anh gia bc u cho bit s lng cac loai ng vt co th
ln ti hang van, trong o ca nc ngot va bin co th ln ti 3000, lng c
80, bo sat 180, chim 1000, thu 273 loai va phn loai, ng nht la cn trung.
1.4 - TAC NG CUA CON NGI N MI TRNG :
T bui u xut hin, con ngi a tac ng vao mi trng xung
quanh sng. Con ngi a tr thanh ke c tn chim oat ngun lng
thc va tai nguyn co th khai thac c, trong khi chnh ban thn con ngi
chng ong vai tro ang k g trong qua trnh chuyn hoa vt cht ma cuc
sng oi hoi.
Ngay nay con ngi a lam chu hanh tinh, sinh sng nhng h sinh
thai khac nhau v iu kin t nhin. Nhn t xa hi, bng tin b cng ngh,
a tac ng lam cho hiu lc chon loc t nhin giam n mc thp nht. Cac
h sinh thai t nhin hoc dn chuyn sang h sinh thai nhn tao hoc b tac
ng cua con ngi. Vi s gia tng dn s hin nay va nhng nhu cu cua
no, vi s tin b cua nn vn minh vt cht, tng nng lng, s loai va khi
lng vt cht ma con ngi rut ra t thin nhin th hoan lai cho thin nhin
di dang cht thai, u khng ngng tng ln.
Trong khun kh cua cach mang khoa hoc ky thut, cua qua trnh cng
nghip va th hoa nhanh chong tac ng cua xa hi loai ngi i vi mi
trng at n mt cng va qui m cha tng thy, vi xu hng ngay
mt manh me, nhng hoat ng pha hoai mi trng khng kim soat c a
gy ra can kit tai nguyn thin nhin, suy thoai mi trng va lam mt cn
bng sinh thai trong h t nhin. Cac hoat ng chnh lam anh hng n mi
trng co th c phn ra nh sau:
1.4.1-

Khai thac tai nguyn thin nhin:

Ngay nay, sc san xut tng ln ang k do s phat trin dn s va do

nhng thanh tu cua cach mang khoa hoc ky thut lam tng nng sut lao
ng. Con ngi a khai thac tai nguyn vi mt cng rt ln a lam cho
cac tai nguyn can kit n mc bao ng. Cac chu trnh vt cht trong t
nhin b pha huy, nhiu h sinh thai t nhin b mt n nh, cu truc vt ly
sinh quyn b thay i.

= 20 =

Ky thut Mi trng

Vic khai thac g va cac loai sinh vt cua rng dn n vic tan pha
rng, thay i cu truc tham thc vt, nhiu ng thc vt khng con ni sinh
sng cung b tiu dit, nhiu loai a b dit vong. Mt loat hu qua tip theo
do vic khai thac rng tao nn i vi mi trng va sinh quyn nh thay i
ch va chu trnh cht kh, ham lng CO2 tng va O2 giam, nhit khng
kh cung co xu hng tng theo, hin tng xoi mon va cun tri t lam
mau m cua t rng b giam, nc ngun b nhim bn phu sa, ch dong
chay cua sng ngoi thay i. Vic khai thac rng a lam mt 20 triu ha
rng/nm.
Cac nganh cng nghip khai khoang, khai thac du mo a a mt
lng ln ph thai, cac cht c hai ... t trong long t vao sinh quyn. Cac
loai nc cha axit, phenol... cua qua trnh khai mo xa vao ngun nc mt,
gy nhim va pha huy s cn bng sinh thai. Mt khac cu truc a tng va
tham thc vt khu khai thac mo thay i anh hng xu n sc khoe va cac
hoat ng kinh t xa hi cua con ngi.
Vic xy dng p h cha khai thac ngun thuy nng cung co
nhng tac hai nht nh i vi mi trng nh can tr di chuyn cua ca t ha
lu v thng lu trong mua e trng, thay i bn vng cua t, gy ngp
lut va kh hu vung h cha...
1.4.2-

S dung hoa cht :

Con ngi a s dung mt lng ln hoa cht trong hoat ng xa hi

kinh t cua mnh. Trong nng nghip s dung phn hoa hoc vi muc ch
canh tac, tng nng sut cy trng nhng mt trai cua no la lam nhim t
do khng trong sach va lam nhim ngun nc do tng ph dng bi
cac nguyn t N, P...
Cac loai thuc tr su, dit co hin nay la cac cht bn vng d b hp
thu vao cu t cua t, pha huy cy trng va xm nhp vao chui dinh dng,
can tr hoat ng sng cua nhiu sinh vt.
Cac hoa cht s dung trong cng nghip va nhiu hoat ng kinh t
khac thoat vao mi trng di dang ph thai. Nhiu cht trong o nh
xianua, ch, ng, thuy ngn, phenol... la nhng cht c hai i vi con
ngi va nhiu loai sinh vt khac.

= 21 =

Ky thut Mi trng

Nhng cht phong xa xut phat t n bom hat nhn hoc nhng cht
thai bo phong xa long hay rn phat ra t nhng trung tm cng nghip hay
nghin cu khoa hoc co th lng xung mt t, tch tu o hay lan truyn
trong khng kh, co th gy nguy c c hai i vi con ngi, ng vt va
thc vt.
1.4.3-

S dung nhin liu :

Trong hoat ng sng cua mnh con ngi s dung nhiu loai nhin liu
khac nhau nh: cui, than cui, than a, du mo, kh t... Hang nm trn Trai
t t 10 ty tn than qui c, giai phong 4.1016 Kcal nhit va 30 ty tn CO2.
t nhin liu c xem nh s t nong trc tip sinh quyn v phn
nhit phat tan vao mi trng rt ln, gy ra s thay i ch vi kh hu khu
vc. Nguy hai nht la ham lng CO2 , NO ,NO2 , SO2 ... trong kh quyn tng
ln. Theo Machta va Olson (1970) hang nm CO2 se tng 0,2 % va nhit
khng kh gn mt t se tng ln do hiu ng nha knh. Trong khoang t nm
1885 n 1940, nhit trung bnh nm cua mt t tng ln 0,5 C. Sau nm
1940, tng nhit mt t co chm hn nhng ring Bc u va Bc
My th nhit mt t vn tip tuc tng. T 1940 n 1980 tng khoang
0,11 C.
Theo tai liu kh hu quc t trong vong 134 nm gn y nhit cua
Trai t a tng ln gn 0,4 C. Ba nm nong nht la 1980, 1981, 1982.
Hi thao kh hu hoc chu u gn y d bao nm 2050 nhit cua
Trai t se tng thm 1,5 - 4,5 C nu khng co bin phap ngn chn hiu
ng nha knh.
Phn ln SO2 c san sinh ra do qua trnh t chay than a (67%) va
du mo (12%)... la nguyn nhn cua ma acid, lam chua hoa thin nhin, huy
dit rng va mua mang, lam han g nha cua cng trnh, gy nguy hai cho sinh
vt, huy dit s sng cua h thuy sinh...
Ngoai ra NO2 va NO cung mt s cht khac con gy hin tng khoi
quang hoa, anh hng rt ln ti i sng sinh vt trn Trai t.

= 22 =

Ky thut Mi trng

1.4.4-

Tac ng cua th hoa n mi trng:

Qua trnh th hoa gn lin vi lch s loai ngi. o la qua trnh kinh
t xa hi, nhn khu va a ly a din, din ra trn c s nhng hnh thc phn
cng lao ng xa hi va phn cng lao ng theo lanh th a hnh thanh trong
lch s.
K t th ky 18, t sau khi xut hin may hi nc Anh vao cui th
ky 17 c xem la khi im cua cach mang cng nghip. Trong khi o,
th, im khi u cua th hoa a xut hin nhng 4000-5000 nm trc
cng nguyn. Mt s yu t c xem nh yu t c thu nht la mc tp
trung dn s sng trong khu vc th trn toan th gii ngay cang phat trin
nhanh chong. Lch s cua qua trnh th hoa gn lin vi s gia tng dn s
mang tnh c thu o. Hin nay, th gii co khoang trn 2 ty ngi sng trong
khu vc th, d bao nm 2000 co khoang 3 ty va nm 2025 co khoang trn
5 ty ngi sng trong khu vc th. o la hin tng mang tnh qui lut va
lch s trong qua trnh th hoa.
th hoa noi ln kha nng phat trin vt bc cua tr tu con ngi,
cung nh s ln manh v cach mang khoa hoc ky thut. Th hin s chinh
phuc thin nhin, tao ra mt mi trng nhn tao ma khng my l thuc vao
thin nhin. Con ngi a chng choi c vi ma nng, bao tap, iu hoa
kh hu cho ni cua mnh, tao ra nhng cng trnh phuc vu cho phat trin
san xut, giai tr, canh quan vi bt c s tac ng bt li nao cua thin nhin.
o la mt ang khch l i vi con ngi. Noi nh vy khng co ngha la con
ngi a at c tt ca. Vic cai tao thin nhin la nhm tao ra mi trng
phu hp vi mnh va hai hoa vi thin nhin ch khng th la hoan toan tach
bit vi qui lut cua t nhin. Chnh v th con ngi a pham phai mt sai
lm khng ly lam nho trong qua trnh th hoa cua mnh, co th thng k
nh sau:
- S banh trng lanh th lam pha rng, thay i canh quan, a hnh,
gy hin tng cun tri, xoi mon t vung ngoai , ngp ung thanh ph.
Din tch tham thc vt b thu hep lam kha nng iu hoa vi kh hu khu vc
th b giam.
- Vic xy dng cac cng trnh, nha cao tng trn nn t, khai thac
nc ngm hoc khai khoang lam cho b mt t b bin dang, cu truc t

= 23 =

Ky thut Mi trng

thay i va nguyn nhn cua s sut lun, xut hin khu vc m ly... Mang
li thuy vn va nc ngm b xao trn manh, lam thay i hoan toan cac
thng s dong chay va ngm cua nc ma. Vic ph bin rng rai lp phu
khng thm nc (ng xa, mai nha...), t cac h thng cng ngm, mng
tiu lam giam ro rt h s thm nc. S ao ln cac iu kin t nhin cua
dong chay, khai thac qua mc tng cha nc dn n ha thp mc nc
ngm va b trung. V du Mhic lun 7,6 m, Tky lun 3,4 m, Matxcva
lun 0,3 m. Vic san lp ao h xy dng cng trnh lam h thng thuy vn
th thu hep lai.
- Mi trng t nhin cua th: mi trng nc, mi trng t, mi
trng khng kh a chu tai trong cht bn va cac tac nhn gy nhim rt
ln. nhng thanh ph cng nghip th trn 50% yu t gy nhim khng
kh la do cac nha may thai ra, sinh hoat gia nh 23%, giao thng 25%... Trn
cac ng ph ln mc n co th ln ti 80 - 110 dB. Mt lng ln rac
thai, ph thai sinh hoat va cng nghip tp trung trong t, lam nhim bn t
va nc ngm, nc mt, anh hng n tnh trang v sinh th. nhim
ngun nc sng h va nc ngm do cac loai nc thai sinh hoat cua thanh
ph va nc thai cng nghip la nghim trong nht. Do mi trng b gii han
s khuch tan cht bn trong sng h yu hn trong khng kh rt nhiu. Phn
nhiu cac con sng ln cac nc phat trin chu u hu nh khng th s
dung cp nc c na.
- Vic di dn at t cac vung nng thn n thanh ph, xu hng tp
trung va tng cng cac chc nng san xut va phi san xut do vic di dn,
vic chuyn t nn san xut nng nghip sang san xut cng nghip vi nng
sut cao em lai hu qua ro rt cho s phat trin nhanh chong cac thanh ph,
tng vot dn s th.
- S banh trng cac thanh ph va phng thc san xut cng nghip
co tac dung v cung a dang va ngay cang tng i vi mi trng xung
quanh. th hoa tr thanh mt trong nhng nhn t chu yu lam bin i
mi trng, lam ny sinh nhu cu ngay cang ln v din tch xy dng va qui
hoach, v tai nguyn thin nhin va thc phm.
Cac thanh ph hin nay ch chim 0,3 % din tch t lin nhng a tp
trung trn 40% dn s th gii .

= 24 =

Ky thut Mi trng

1.4.5-

Cng ngh nhn tao:

S tin b cua khoa hoc ky thut tao cho con ngi co kha nng khai
thac thin nhin vi tc ln. Con ngi ng dung nhng thanh tu khoa
hoc cua mnh trong trng trot, chn nui... lam tng nhanh chu trnh vt cht
dn n vic pha huy cu truc t nhin cua chu trnh o. Vic s dung ging
mi, cy trng mi anh hng n thanh phn sinh vt, thay i chung loai
sinh vt va cu truc tham thc vt. Vic xa Freon (trn 1 triu tn/nm) t
cng ngh nhit lanh gy ra l thung tng zn.

= 25 =

Ky thut Mi trng

H SINH THAI
===============================================================

2.1 - SINH THAI HOC

Sinh thai hoc la mt nganh quan trong trong khoa hoc sinh hoc, nghin
cu nhng iu kin tn tai cua sinh vt va mi quan h tng h gia cac
sinh vt vi nhau va vi cac nhn t cua mi trng. Sinh thai hoc co nhiu b
mn: sinh thai hoc ai cng, sinh thai hoc ng vt, sinh thai hoc thuy sinh,
sinh thai hoc vi sinh, sinh thai hoc con ngi. Sinh thai hoc co mi quan h
cht che vi cac mn khac cua khoa hoc sinh hoc, no cung co mi quan h
cht che vi cac mn khac cua khoa hoc mi trng. Sinh thai hoc s dung
phng phap nghin cu, cac khai nim va kt qua nghin cu cua sinh hoc,
toan, ly, hoa... Tuy vy sinh thai hoc vn la khoa hoc ring trong khoa hoc
sinh hoc v no co cac khai nim, ni dung va phng phap nghin cu ring.
Sinh thai hoc la nganh tin bi cua khoa hoc mi trng, v tng t
nh sinh thai hoc vi mt pham vi hep hn va ra i nhiu thp ky sau sinh
thai hoc, khoa hoc mi trng ly mi quan h gia con ngi va cac hoat
ng cua no vi mi trng lam i tng nghin cu. Ngi nghin cu cac
vn tai nguyn va mi trng cn co nhng hiu bit nht nh v sinh thai
hoc, trc ht la nhng nguyn ly c ban cua nganh khoa hoc nay, v suy n
gc th cac hin tng huy hoai tai nguyn thin nhin gy suy thoai cht
lng mi trng u co th qui v vic vi pham cac nguyn ly v cu truc va
chc nng cua h sinh thai dn n mt cn bng cua h sinh thai trong o con
ngi la mt thanh phn.

= 26 =

Ky thut Mi trng

2.2 - H SINH THAI

2.2.1- Khai nim :
Sinh vt va th gii v sinh xung quanh co mi quan h khng kht vi
nhau va thng xuyn co tac ng qua lai, c trng bng cac dong nng
lng tao nn cu truc dinh dng xac nh. S a dang v loai va cac chu
trnh tun hoan vt cht trong mt h thng c goi la h sinh thai.
Nh vy h sinh thai la mt h thng bao gm sinh vt va mi trng
vi cac mi quan h va tng tac, tai o thng xuyn din ra cac chu trnh
tun hoan vt cht, dong nng lng va dong thng tin. Hay noi mt cach
khac h sinh thai la h thng bao gm qun xa va sinh canh cua no.
2.2.2-

C cu thanh phn cua h sinh thai :

V mt c cu h sinh thai gm 6 thanh phn chia lam 2 nhom chnh

nh sau :
a/ Nhom thanh phn v sinh gm :
- Cac cht v c: C , N , P , CO2 , H2O , O2 ... tham gia vao cac chu
trnh tun hoan vt cht.
- Cac cht hu c : protein, gluxit, lipit, mun,...
- Ch kh hu: nhit , m, anh sang va yu t vt ly khac co
anh hng rt ln ti s tn tai va phat trin cua sinh vt .
b/ Nhom thanh phn hu sinh :
- Sinh vt san xut (sinh vt t dng): bao gm cac vi khun co kha
nng tng hp va cy xanh. o la nhng sinh vt co kha nng tng hp c
cht hu c t nhng cht v c n gian nh nng lng Mt Tri xy
dng c th cua mnh.
- Sinh vt tiu thu (sinh vt d dng): bao gm cac ng vt, chung
dinh dng bng cach ly cht hu c trc tip hoc gian tip t vt san xut.
- Sinh vt hoai sinh (phn giai): bao gm cac loai vi khun va nm,
phn giai cac cht hu c sng, ng thi giai phong ra cac cht v c cho
cac sinh vt san xut.

= 27 =

Ky thut Mi trng

2.2.3-

Phn loai h sinh thai :

Cac loai h sinh thai trong sinh quyn co th phn thanh cac loai h
sinh thai trn can, cac h sinh thai nc mn va h sinh thai nc ngot.
a/ H sinh thai trn can :
H nay c trng bi cac qun th thc vt, v trong cac h nay tham
thc vt chim mt sinh khi rt ln va gn lin vi kh hu a phng. Do
vy tn cua cac qun xa canh quan thng la tn cua h thc vt y. Co th
k ra mt s h sinh thai trn can:
- Savan hay rng co i nong vung nhit i nong, t ma nn thng
thiu nc va kh han.
- Hoang mac min nhit i va n i, vi c im rt t ma va
bin nhit ngay m ln. Gii sinh vt c ao la c trng chu yu y.
- Thao nguyn chu yu min n i t ma vi co chim u th.
- Rng la rng n i min n i co lng ma va phai vi rng la
rng, rung la theo mua.
- ai nguyn vung cc bng tuyt quanh nm, chu yu la ru moc.
b/ H sinh thai nc mn :
Bin va ai dng chim 70 % b mt Trai t co su ti 11.000m.
Thc vt sng nc mn rt ngheo, ngc lai gii ng vt lai rt phong phu
va co hu ht cac nhom c trng cho ng vt trn Trai t.
Da vao phng thc vn chuyn, co th phn thanh cac h sinh thai
nc mn theo chiu thng ng:
- H sinh thai nn ay.
- H sinh vt ni.
- H sinh vt tng gia.
Theo chiu ngang co th phn thanh cac h sinh thai nc mn nh sau:
- H sinh thai vung ven b: vi u th cua sinh vt sng c nh va co
s loai kha a dang va hn hn vung khi.
- H sinh thai vung khi: vi u th cua cac sinh vt ni va ch co t s
loai c trng sinh sng.

= 28 =

Ky thut Mi trng

c/ H sinh thai nc ngot :

- H sinh thai nc ng: rung, ao, m, h...
- H sinh thai dong chay: sng, sui, knh, mng...
Ngoai ra, h sinh thai con co th phn theo chia theo qui m nh h
sinh thai nho (b nui ca, phong th nghim...), h sinh thai va (mt th trn,
mt cai h, mt tham rng...), h sinh thai ln (ai dng, sa mac, thanh ph
ln ...).
Cung co th phn chia theo ban cht hnh thanh nh h sinh thai t
nhin (rng, nui, m, h, sng, sui...) va h sinh thai nhn tao (canh ng
nng nghip, cng vin ...).
Tp hp cac h sinh thai trn Trai t lam thanh h sinh thai khng l
goi la sinh quyn.
2.2.4-

Vong tun hoan vt cht trong h sinh thai :

Trong h sinh thai thng xuyn co vong tun hoan vt cht i t mi

trng ngoai vao trong c th cac sinh vt, t sinh vt nay qua sinh vt khac,
ri t sinh vt ra mi trng ngoai. Vong tun hoan nh vy c goi la vong
tun hoan sinh - a- hoa hay con goi la vong cht dinh dng. Co v s vong
tun hoan vt cht v yu cu tn tai va phat trin cua sinh vt cn ti khoang
92 nguyn t hoa hoc. Trong o chu yu la 40 nguyn t hoa hoc nh H2 , O2 ,
P , S... va nhom vi lng nh Ca , K , Na , Mg , Fe , Zn , ...
Co th phn vong tun hoan vt cht lam hai loai:
- Vong tun hoan vt cht hoan toan: khi lng cht nay cha trong
thanh phn v sinh rt ln va c s dung tr lai mt cach lin tuc theo mt
chu trnh kn. V du nh vong tun hoan vt cht cua C , N , O2,...
- Vong tun hoan vt cht khng hoan toan: in hnh la vong tun
hoan cua P, do co mt lng P tn ong dang trm tch di ay ai dng
va khng c s dung lai.
Cac vong tun hoan vt cht hoat ng khng tach ri nhau va co quan
h rt cht che vi nhau.
Trong mt vong tun hoan co hai giai oan :

= 29 =

Ky thut Mi trng

- Giai oan mi trng: tai o cht dinh dng tn tai trong t, nc

hoc khng kh.
- Giai oan c th: tai o cht dinh dng la thanh phn m cua sinh
vt san xut hoc sinh vt tiu thu.
S nhiu loan cua mt giai oan se anh hng nghim trong n giai
oan kia.
CO2

H HP & LN MEN

VSV HOA TNG

HP

S CHAY
THC VT XANH
(SV t dng)
THAN A
NG VT
(SV d dng)

DU LA

Hnh 2.1 : Vong tun hoan cua Cac bon .

2.2.5-

Dong nng lng trong h sinh thai :

Dong nng lng xay ra ng thi vi vong tun hoan vt cht trong h
sinh thai. Nng lng cung cp cho tt ca cac h sinh thai trn Trai t la
ngun nng lng Mt Tri. S phn b nng lng Mt Tri i ti mt Trai
t trnh bay tai hnh 2.2.
Thc vt hp thu qua qua trnh quang hp mt ty l rt nho, khoang 12 % tng nng lng Mt Tri chiu xung Trai t va t o xy dng nn
toan b cuc sng trn Trai t.
Nng lng cha trong sinh khi san xut s cp mt phn c dung
lam thc n cho vt tiu thu bc1, mt phn cung cp cho vt phn giai s
dung. Cac cht bai tit va xac cht cua vt tiu thu bc 1 cung c vt phn
giai s dung. Khac vi vong tun hoan vt cht, nng lng khng c s
= 30 =

Ky thut Mi trng

dung lai ma phat tan, mt i di dang nhit. Vong tun hoan cua vt cht la
vong kn. Dong nng lng la vong h.

NL
MT TRI
(100%)

Hp thu bi
KK, nc,
t
(68%)

Tao nn
s chuyn
ng cua
KK, hin
tng thi
tit, kh
tng

Hp thu bi
thc vt
(1-2%)

Phan
xa
nhit
tr lai
vu tru

Gi lai
trong
sinh
khi bc
dinh
dng
th 1

Phan xa t
my
(21%)

Cung
cp
nng
lng
cn thit
cho TV

Phan xa t
bui
(5%)

Phan xa t
cac vt khac
(4%)

Tr
lai
vu
tru

Hnh 2.2: S phn b nng lng mt tri.

Nng lng qua mt c th hay mt bc dinh dng co th chuyn t

dang nay sang dang khac. S bin i nay tun theo hai nh lut c ban cua
nhit ng hoc:
- nh lut th nht -nh lut bao toan nng lng: trong qua trnh
chuyn i nng lng khng mt i va cung khng c tao thm, ma ch
chuyn i t dang nay sang dang khac.
- nh lut th hai - nh lut v suy thoai dang nng lng: trong qua
trnh chuyn i t nhin, nng lng lun lun b suy thoai v dang nng
lng. V du cac dang nng lng c ong nht co th san xut nhiu cng
nh quang nng, hoa nng co th chuyn thanh cac dang nng lng t c
ong hn, vi kha nng san xut cung t hn nh c nng, nhit nng. Nng
lng Mt Tri chiu xung Trai t chu yu dang quang nng. Quang
nng co th chuyn i toan b thanh hoa nng, th nng, nhit nng. Ngc

= 31 =

Ky thut Mi trng

lai, th nng, nhit nng, hoa nng ch co th i tr lai thanh quang nng mt
phn, cac phn khac se dang nng lng thp hn.
Hnh 2.3 th hin s mt h sinh thai vi vong tun hoan vt cht va
dong nng lng gia cac bc dinh dng.

SINH VT SAN XUT

Dong nng lng

SV tiu
thu bc 1

SINH VT PHN HUY

Dong vt cht

CAC YU T V SINH
(t, nc, cht v c, cht hu c, kh hu,...)

SV tiu
thu bc 2

SV tiu
thu bc 3

Hnh 2.3 : S tng hp dong nng lng & vt cht trong HST

2.2.6-

S tin hoa va cn bng cua h sinh thai :

Sinh vt hay vt th sng co mt s tnh cht c thu phn bit mt

cach ro rt vi vt khng sng, cac tnh cht o la:
1. Kha nng trao i cht: tc kha nng tip nhn vt cht t mi
trng vao mnh, phn giai va tng hp nhng cht nay em lai cho mnh
vt cht va nng lng cn thit cho cuc sng va phat trin.

= 32 =

Ky thut Mi trng

2. Kha nng ln ln: tc kha nng phat trin v qui m, cu truc cua
ban thn theo thi gian.
3. Kha nng tai sinh san: tc kha nng sinh e ra vt cung loai vi
mnh.
4. Kha nng b kch thch: tc kha nng tip nhn cac thng tin, di
dang tn hiu vt ly , hoa hoc va phan ng lai vi cac thng tin nay.
5. Kha nng thch nghi: tc kha nng thay i ban thn cho phu hp vi
mi trng.
Trong 5 tnh cht noi trn xet theo quan im cua sinh thai hoc th kha
nng thch nghi co y ngha quan trong nht.
Nh co tnh b kch thch, sinh vt nhn c tn hiu t mi trng qua
cac giac quan cua mnh, co th la giac quan v anh sang (th giac), v m
thanh (thnh giac), v mui (khu giac), v v (v giac), v nhit (xuc giac)
va phan ng lai vi cac tn hiu nay theo nhng phng thc khac nhau nhm
t bao v hoc cai thin iu kin sng cua mnh.
Luc mi trng giam nhit , con ngi nguyn thuy bit chui vao
hang su, kn gio hoc t la chng lanh. Con ngi hin ai bit lam nha,
trang b qun ao va cac phng tin gi thn nhit. C bp cua ng vt run
ry mt cach t ng ngoai s iu khin co y thc tng thn nhit. Hat cy
luc ny mm du v tr nao cung theo tn hiu cua trong trng hng r
xung va mm ln trn. Mt s vi khun lun lun di chuyn v ni co anh
sang, mt s khac ngc lai tm v ni co bong ti. Tnh kch thch hay noi
mt cach khac kha nng tip nhn thng tin t mi trng va phan ng ap
lai a giup cho moi sinh vt duy tr cuc sng cua mnh. Sinh vt n bao
nguyn thuy nu khng co tnh b kch thch se khng bit tm v ngun thc
n va se cht. Con ngi trong th gii hin ai nu khng nhn c cac
thng tin cn thit t mi trng se co s phn tng t. Sau khi nhn c tn
hiu b kch thch, theo c ch iu khin co y thc hoc t iu khin v y
thc sinh vt phan ng bng cach bin i c th mnh hoc bin i mi
trng at ti s phu hp nht gia c th va mi trng. Qua trnh bin
i c th cua cac ging loai sinh vt cho phu hp vi mi trng c goi la
s tin hoa. Qua trnh nay la qua trnh thay i tnh cht giai phu, sinh ly,
tm ly va tp tuc din ra trong qun th, nhom va ca th sinh vt cung loai.

= 33 =

Ky thut Mi trng

Qua trnh tin hoa bt u vi s thay i ngu nhin va t phat trong

vt liu di truyn cua t bao mm (tinh trung, trng) cua nhng ca th trong 1
qun th. Cac bin i nay tao nn nhng bin d di truyn trong qun th, noi
mt cach khac tao nn mt vai kiu di truyn hi khac kiu chung. Cac phin
ban tai liu di truyn ghi trong cac t bao b, me c truyn lai cho cac th
h sau va quyt nh tnh cht giai phu, sinh ly, ng x cua vt th sng. S
t hp cac c tnh b me trong 1 vt th co u th so vi ng loai c goi
la u th chon loc. Vt th nao do di truyn co tnh cht sinh ly va ng x phu
hp vi iu kin mi trng c chon loc tn tai va phat trin. Vt th
khng phu hp se b ao thai. u th nay qua qua trnh sinh san nhiu th h
ni tip nhau se lam cho con chau vt th co u th noi trn chim mt ty l
ln hn cac ging loai khac, cu truc di truyn cua qun th do o se b thay
i.
S thch nghi theo sinh hoc la c trng giai phu sinh ly hoc ng x
c iu khin bng di truyn, co tac dung tng xac sut cua vic chuyn vt
liu di truyn cua mt vt th sng t bin i sao cho phu hp hn vi mi
trng a phng cua no.
Bin d di truyn tao nn vt liu cho tin hoa va chon loc t nhin la
ng lc cho tin hoa. Mi trng khng co tac ng trc tip nao ti vt liu
di truyn trong cac vt th sng. Mi trng ng ngoai vt th sng, ong
vai tro tuyn chon cac vt liu nao thch hp nht so vi iu kin cu th cua
mi trng ng thi, cho cac vt th nay sng sot phat trin va loai tr cac
vt th nao khng phu hp. Bin d di truyn kt hp vi chon loc t nhin e
ra qua trnh tin hoa.
Thc t mi trng lun co s bin ng, co th do qua trnh t nhin
hay mt nhn t tac ng nao o. Tnh thch nghi la kha nng phu hp vi cac
nhn t thanh phn trong h sinh thai, nht la cac nhn t hu sinh vi nhng
iu kin chung cua mi trng. Tnh thch nghi c biu hin qua s cn
bng c th - mi trng. Moi h sinh thai u la i tng cua s chon loc,
cua qua trnh bin i, ng thi cung la kt qua cua qua trnh o. Chnh ap
lc chon loc a tao ra c ch thch nghi cua loai, va s vn ng nay dn n
mt th cn bng, mt s n nh tng i.
Nu xay ra s bin i ln v qui m va tnh cht th phn hp thanh
cua gii hu sinh trong h cung thay i n mc lam thay i ca h sinh thai.

= 34 =

Ky thut Mi trng

Khi y se co cn bng va thch nghi trong iu kin mi. C nh th h sinh

thai bin i, tin hoa va phat trin khng ngng.
S thch nghi hay cn bng trong iu kin nh vy goi la cn bng
sinh thai, o la trang thai n nh, trong o cac thanh phn sinh thai iu
kin cn bng tng i va cu truc cua toan h khng i. Di tac ng cua
cac yu t sinh thai mc n nh nay co th b thay i.
Cac h sinh thai t nhin u co kha nng t iu chnh ring, o la kha
nng thch nghi khi b anh hng cua mi yu t sinh thai nao o phuc hi
tr lai trang thai ban u. Trang thai cn bng nh th chnh la trang thai cn
bng ng. Nh s t iu chnh ma cac h sinh thai t nhin gi c s n
nh mi khi chu tac ng cua nhn t ngoai canh. Qua trnh t lam sach
ngun nc sng phuc hi lai trang thai cht lng nc ban u sau khi xa
nc thai la v du v s t iu chnh am bao s cn bng ng trong h
sinh thai sng h .
S t iu chnh cua h sinh thai la kt qua cua s t iu chnh cua
tng ca th, qun th, hoc ca qun xa mi khi co mt yu t sinh thai thay
i. V vy, iu chnh mt h sinh thai tr lai mt dang cn bng n nh
nht oi hoi chung ta phai nghin cu gii han thch nghi cua tng ca th, hay
ca qun xa a ra mt tac ng thch hp ti h am bao s n nh lu
bn. Thc t ngay nay con ngi at c mt s thanh tu nht nh trong
vic ng dung khoa hoc v h sinh thai phuc vu cho s phat trin nn kinh
t cua mnh nh nui trng thuy san, thm canh nng nghip, chn nui gia
suc, gia cm.
2.3 - TAC NG CUA CON NGI N H SINH THAI
2.3.1-

Tac ng n cac yu t sinh hoc:

- Gy ra s canh tranh: Mt v du in hnh nht la s canh tranh cua

tho hoang vi cu cua chu Uc. Nm 1859 ngi ta em 12 i tho t chu
u sang chu Uc. Sau vai nm, chung phat trin nhanh chong va bt u n
qua nhiu co le ra phai danh cho cu. So sanh ta co th nhn thy lng co 5
con tho n bng lng co cho 1 con cu. Do vy xut hin s thiu thc n
cho by cu nui. Ngoai ra by tho con chim mt khu vc t rt rng ln
chu Uc lam cho din tch chn nui cu y b thu hep. Cac nng dn
y phai ngn tho xm nhp nng trai cua mnh bng cac hang rao.
= 35 =

Ky thut Mi trng

- Lam tng hoc giam s loai n tht: Mt s loai vt n tht nh gu,

cop, cao soi, chim... va canh tranh vi con ngi v ngun thc n, va tr
thanh thc phm cua con ngi. Hang loat thu n tht a b cht trong sut
lch s cua con ngi.
Mt v du vao nm 1900, ngi ta a git rt nhiu soi vung ng
co Arizona, My. Vic nay khin cho by hu y nhanh chong tng s
lng, gn nh chung a gm sach co y, vic nay a gy ra s suy thoai
mi trng trm trong.
- em cac ca th mang mm bnh n: Cac ca th mang mm bnh
lun co trong t nhin. Con ngi a v tnh em cac ca th mang mm bnh
n cac mi trng khac vn cha co kim soat t nhin v bnh o. Tai ni
mi nay mm bnh phat trin nhanh chong va a gy ra tac hai trm trong.
Vao u nm 1800, ngi ta a v tnh em mt vai cy hat de co mang nm
bnh t Trung Quc sang My. Cy hat de cua Trung Quc a quen va sng
chung vi loai nm nay, con cy hat de cua My a khng quen va do o
chung a b mc bnh va cht hang loat. Ngay nay khng con cy hat de nao
sng My.
2.3.2-

Tac ng n cac yu t v sinh :

Cac hoat ng cua con ngi a gy ra nhim nc, khng kh, t,

lam hong cac ngun tai nguyn... Cac tac ng nay khin cho cuc sng cua
chnh con ngi cung ngay cang kho khn hn.
- Gy nhim: nhim nc va mi trng khng kh tao ra mi
trng bt li cho cac vi sinh vt phat trin. Chlorine, thuc tr su, hoa cht
c hai nhim vao nc se lam cht ca va cac thuy sinh vt khac. Hoa cht sat
trung va thuc dit co lam cht cac cn trung va chim, ca n cn trung. Vic
s dung CFC lam mong tng zn cua kh quyn khin cho con ngi d mc
bnh ung th hn. Ro r du trn sng, h, bin trong qua trnh vn chuyn,
khai thac, s dung lam cht ca va cac thuy sinh vt. Vic tiu dung cac nhin
liu thng thng (du, kh, than, cui...) trong cac nganh lam tng nng kh
CO2 ln ro rt, gy ra hiu ng nha knh, lam bin i kh hu mt s vung va
trn toan cu, anh hng n s sng cua cac loai trn Trai t.
- Lam hong cac ngun tai nguyn: Ngun nc ngm c s dung mt
cach v t chc co th b can kit, nhim cung nh gy sut lun va khng th

= 36 =

Ky thut Mi trng

nao khi phuc lai c. Cac mo du kh, kim loai... do s phat trin cua cng
nghip cung a va ang b khai thac trit . Vic lam thay i dong chay cua
sng phuc vu cho con ngi cung lam thay i toan b h sinh thai cua lu
vc sng.
- Lam n gian hoa h sinh thai: Con ngi do nhu cu cua mnh a
lam n gian hoa h sinh thai mt s vung thng qua vic lam giam s a
dang sinh hoc o. Giam s a dang sinh hoc gy ra s mt cn bng sinh
thai va lam hong h sinh thai o. Co th ly mt v du v qua trnh lam n
gian hoa h sinh thai la qua trnh c canh, tc ch trng mt loai cy trn mt
vung t. Qua trnh nay khin cho khu vc o b n gian hoa va d b tn
thng do su ry, bnh hai, gio, ma va thi tit bt thng.

= 37 =

Ky thut Mi trng

NHIM MI TRNG
KHNG KH
===============================================================

3.1 - THANH PHN, CU TRUC VA TIU CHUN V CHT LNG MI

TRNG KH:
3.1.1 - Thanh phn kh quyn:
Kh quyn la hn hp cua khng kh kh va hi nc. Hi nc thng
c anh gia theo m (%). Con khng kh kh khi cha b nhim co
thanh phn chu yu khoang 78% nit, 21% oxy va khoang 1% cac kh
nhim khac nh CO2, CO, SO2, NO,...
Nhng thc t thanh phn cua khng kh a b thay i kha ln do cac
hoat ng cua con ngi thai ra nhiu loai kh thai khac nhau trong qua trnh
san xut va sinh hoat nn ham lng cac cht nhim tng ln ang k, anh
hng trc tip n i sng cua con ngi.
3.1.2 - Cu truc kh quyn:
Kh quyn cua Trai t co c im phn tng ro rt:
1- Tng i lu (010km): la lp khng kh sat b mt Trai t. Cht lng
khng kh y se anh hng trc tip n sc khoe cua con ngi. Tng i
lu hu nh trong sut i vi bc xa song ngn cua Mt Tri, nhng thanh
phn hi nc trong tng nay hp thu rt manh tia phan xa song dai t b mt
t, t o sinh ra s xao trn khng kh theo chiu ng, hnh thanh ngng tu
hi nc va xay ra cac hin tng my, ma, gio, bao,... Tng nay chu s bc
xa nhit t b mt t rt ln, nn nhit se giam theo chiu cao, khoang
0,50,6 oC/100m.
Nguyn nh Hun

= 38 =

2- Tng bnh lu (1050km): Tng

nay tp trung kha nhiu ham lng kh
ozon, hnh thanh tng ozon, no hp thu
manh cac tia t ngoai cua Mt Tri trong
vung 220 330nm, v th nhit khng
kh dng lai, khng giam na, n
cao 2025km lai bt u tng va at tr
s khoang 0oC cao 50km.
3- Tng trung lu (5090km): y
con goi la tng ion (tng in ly). Di
tac dung cua tia t ngoai song cc ngn,
cac phn t b ion hoa:

cao (km)

Ky thut Mi trng

1200oC

Tng nhit
-100oC
90km

Tng trung lu
0oC

50km

Tng bnh lu
10km

Tng i lu

O + h O+ + e
O2 + h O2+ + e

27oC

Nhit (

C)

Hnh 3.1-Phn tng kh quyn

Trong tng nay nhit khng kh

giam dn theo ty l bc nht vi cao va at tr s khoang -100oC, nhit
cua kh quyn thp nht cao khoang 8590km.
4- Tng nhit (>90km): y la tng trn cung cua kh quyn, khng kh rt
loang vi mt phn t 1013 phn t/cm3, trong luc mt bin co mt
5x1019phn t/cm3. Nhit trong tng nhit se tng theo chiu cao va at tr
s khoang 1200oC cao 700 km.
3.1.3- n v o va tiu chun cht lng mi trng khng kh :
a/ n v o:
anh gia ham lng cht nhim trong mi trng khng kh ngi
ta thng xac nh khi lng cua cht nhim chim bao nhiu so vi khi
khng kh. V du: trong 1m3 khng kh th cht nhim nhim se chim bao
nhiu cm3.
i vi cac kh nhim thng o bng n v phn trm (%),
phn triu (ppm), phn ty (ppb), hoc cm3/m3, mg/m3, mg/l,...
i vi bui, thng xac nh trong lng cua no cha trong 1m3
khng kh, nn co n v o la mg/m3, g/m3,...

Nguyn nh Hun

= 39 =

Ky thut Mi trng

b/ Tiu chun cht lng mi trng khng kh :

Cac cht nhim trong mi trng se anh hng n i sng va sc
khoe cua con ngi, do vy nhm am bao sc khoe con ngi va bao toan
cac h sinh thai, c quan bao v mi trng qui nh cac cht nhim thai vao
mi trng khng c vt qua gii han cho phep, no c biu hin qua
nng gii han cho phep, nng nay thng c thay i cho phu hp
vi iu kin phat trin kinh t xa hi cua tng khu vc.
Bang 3.1: Mt s gii han nng gii han cho phep cua mt s kh nhim cac c s
san xut:

CHT NHIM

NNG CHO
PHEP (mg/l)

CHT NHIM

NNG CHO
PHEP (mg/l)

Anilin
Axit axetic
Axit nittric
Benzen
Ch va hp cht
ch
Fomandehyt
Hydro sunfua
Ozon
Xng
(cng
nghip)
Dioxyt lu huynh

0,005
0,005
0,005
0,05
0,00001

Axeton
Axit clohydric
Axit sunfuric
Cacbon oxyt
Etylen oxyt

0,2
0,01
0,005
0,03
0,001

0,001
0,01
0,0001
0,3

Hydrocacbon
Nit oxyt
Phenol
Xng (nhin liu)

0,0005
0,005
0,005
0,1

0,013

Bui

0,01

3.1.4- S nhim mi trng khng kh :

S nhim mi trng khng kh la qua trnh thai cac cht nhim vao
mi trng lam cho nng cua chung trong mi trng vt qua tiu chun
cho phep, anh hng n sc khoe con ngi, cac ng thc vt, canh quan va
h sinh thai.
Nh vy, cac cht nhim thai vao mi trng ma nng cua chung
cha vt qua gii han cho phep, cha anh hng n i sng san xut cua
con ngi va h sinh thai th co th xem la cha nhim mi trng.

Nguyn nh Hun

= 40 =

Ky thut Mi trng

Do vy, cn phai xac nh nng cua cac cht nhim trong mi

trng ri so vi tiu chun cho phep xac nh mi trng a b nhim
hay cha, hoc nhim gp my ln tiu chun cho phep.
3.2 - CAC NGUN GY NHIM MI TRNG KHNG KH:
Hin nay s nhim mi trng khng kh co th do nhiu nguyn
nhn khac nhau, chung rt a dang va kho kim soat. nghin cu va x ly
co th phn thanh cac loai ngun nh sau:
* Theo ngun gc phat sinh:
- Ngun t nhin: do thin nhin hnh thanh nn.
- Ngun nhn tao: do cac hoat ng cua con ngi gy nn.
* Theo c tnh hnh hoc:
- Ngun im: ng khoi.
- Ngun ng: tuyn giao thng.
- Ngun mt: bai rac, h nhim.
* Theo cao:
- Ngun cao: Cao hn hn cac cng trnh xung quanh (ngoai vung bong
rp kh ng).
- Ngun thp: Xp x hoc thp hn cac cng trnh xung quanh.
* Theo nhit :
- Ngun nong: Nhit cao hn nhit mi trng xung quanh.
- Ngun lanh: Nhit thp hn hoc xp x bng nhit mi trng
xung quanh.
Ch cn qua s phn loai nh vy la ta co th bit c qua trnh
nhim cua cac ngun gy ra i vi mi trng nh th nao. Trn c s o se
co bin phap hu hiu nht x ly va tranh c mc nguy him cua
chung gy ra i vi cuc sng cua con ngi.
Sau y se xet mt s ngun nhim ph bin hin nay trong cuc
sng hang ngay:

Nguyn nh Hun

= 41 =

Ky thut Mi trng

3.2.1- Ngun nhim do thin nhin:

Gio thi se tung bui t a t b mt t vao khng kh, hin tng nay
thng xay ra nhng vung t trng khng co cy ci che phu, c bit la
cac vung sa mac, chung co th mang cht nhim i rt xa, gy nhim cho
ca nhiu khu vc.
Nhng ni m thp se la mi trng thun li cho cac vi sinh vt phat
trin manh, n khi tri kh hanh chung se phat tan theo gio vao mi trng
ri thm nhp vao c th ngi qua con ng h hp, gy ra cac bnh v da,
mt va ng tiu hoa.
Nui la hoat ng a mang theo nhiu nham thach va hi kh c t
long t vao mi trng, c bit la cac kh SO2 , CH4 va H2S.
S phn huy t nhin cac cht hu c, cac xac cht ng thc vt se tao
ra nhiu mui hi va kh c i vi sc khoe con ngi. San phm phn huy
thng sinh ra la H2S, NH3 , CO2 , CH4 va sunfua.
S phat tan phn hoa, bui mui bin, bui phong xa trong t nhin,... u
la nhng tac nhn khng co li cho cuc sng cua con ngi va cac sinh vt.
Tng khi lng cht thai do thin nhin sinh ra la rt ln, nhng no
thng phn b u trong khng gian bao la nn nng cua no khng cao,
va lai con ngi sng u th a thch nghi vi mi trng t nhin o, do
vy s anh hng cua chung i vi cuc sng cua con ngi la khng ang
k, nhng cac hoat ng cua con ngi lam gia tng thm ham lng cht
nhim vao mi trng th s anh hng se rt nghim trong.
3.2.2- Cac ngun nhim nhn tao:
Hu ht cac hoat ng cua con ngi u tao ra cht thai, cht nhim
vao mi trng, c bit la trong sinh hoat, cng nghip va giao thng.
a/ Ngun thai do sinh hoat:
Hng ngay con ngi a s dung mt khi lng kha ln cac nhin liu
t nh than, cui, du, kh t un nu va phuc vu cho cac muc ch khac.
Trong qua trnh chay chung se tiu thu oxy cua kh quyn, ng thi tao ra
nhiu khoi bui, kh CO, CO2,... Nhng cht thai nay thng tp trung trong

Nguyn nh Hun

= 42 =

Ky thut Mi trng

khng gian nho hep (nha bp), s thoat kh ra ngoai chm chap nn tao ra
nng ln trong khng gian sng cua con ngi.
Ngoai ra, cac hoat ng sinh hoat cua con ngi con tao ra nhiu rac
thai, thc n hoa qua tha, la mi trng thun li cho cac vi trung gy bnh
phat trin, trong qua trnh phn huy se gy ra nhiu mui hi, chung co th phat
tan vao mi trng theo gio va vao c th ngi theo ng h hp.
V vy, trong sinh hoat cn co bin phap thng thoang hp ly, v sinh
sach se co mt mi trng sng trong lanh hn.
b/ Ngun giao thng:
Vi s tin b cua khoa hoc cng ngh, con ngi a tao ra nhiu thit
b may moc c gii, th hin bng nhng dong xe c nm np trn ng
ph, chung chay bng xng du nn sinh ra nhiu khoi, cac kh CO, CO2, NO
va HC ,... s anh hng nay phu thuc chu yu vao cht lng cua xe c lu
thng trn ng. Xng pha ch cung la mt tac nhn anh hng rt ln n
sc khoe con ngi.
Khi xe lu thng trn ng ph se tung bui t a t b mt ng vao
mi trng khng kh, iu nay phu thuc chu yu vao mc v sinh va s
thng thoang cua ph phng.
Ngun giao thng co c im la phat tan theo dang tuyn, la ngun
thp, nn s anh hng cua no tp trung chu yu khu vc dn c hai bn
ng ph, do vy cn phai co bin phap trng cy xanh ngn can bt s
phat tan cht nhim ti cac cng trnh hai bn.
c/ Ngun cng nghip:
Mt xu hng i ngc vi cht lng mi trng la qua trnh th
hoa, cng nghip hoa, o la qua trnh giam bt din tch cy xanh va sng h,
th vao o la nhng ngi nha cao tng, nhng nha may cng nghip vi cac
ng khoi tun thai nghi ngut cac cht nhim khac nhau lam cho cht lng
mi trng khng kh khu th anh hng rt ln.
Cac cht thai cua khu cng nghip rt a dang, s anh hng cua chung
n mi trng cung khac nhau, do o nghin cu th cn xet cu th cho
tng loai nha may.

Nguyn nh Hun

= 43 =

Ky thut Mi trng

Nha may nhit in: Thng dung than va du chuyn nhit nng
thanh in nng nn trong qua trnh chay thng sinh ra nhiu kh c va tao
ra mt lng tro bui ln (khoang 10-30 mg/m3). Cac bai than, cac bng tai cua
nha may u la ngun gy nhim nng. c im chnh cua nha may nhit
in la co ng khoi thai cao (80-250m) nn s phat tan cua cht nhim co
th i xa n 15 km, s nhim ln nht la cach ng khoi khoang 2 n 5
km theo chiu gio.
Nha may hoa cht: Thng sinh ra nhiu loai cht c hai th kh va
rn. Cac cht nay khi phat tan trong mi trng co th hoa hp vi nhau tao
thanh cac cht th cp rt nguy hai i vi mi trng. Nha may t khi co ng
khoi thai cao (thng di 50m), chu yu thai qua ca mai, ca s va ca ra
vao; cht thai co nhit thp nn s nhim chu yu tp trung tai nhng
khu vc ln cn nha may.
Nha may luyn kim: Cac cht nhim sinh ra gm rt nhiu kh c
(COx, NOx, SO2, H2S, HF,...) va bui vi cac kch c khac nhau do qua trnh
chay nhin liu, qua trnh tuyn qung, sang, loc, p nghin,... Nhit kh
thai kha cao (300-400oC, co khi n 800oC hoc hn na), ng thi vi ng
khoi thai cung kha cao (80 - 200m) nn tao iu kin cho cac cht nhim
khuch tan i ln va bay xa, gy nhim trong ca mt khng gian rng ln.
Nha may vt liu xy dng: o la cac nha may nh xi mng, gach ngoi,
vi, xng b tng,... chung thng sinh ra nhiu khoi, bui t a va cac kh
CO, SO2, NOx,...
S nhim cua cac nha may nay chu yu phu thuc vao cng ngh san
xut, mc x ly cht thai trc khi thai vao mi trng; nhng hin nay co
nhiu vung nng thn con tn tai nhiu lo gach, ngoi, vi vi cach thc t
thu cng nn gy nhim rt ln, anh hng khng nho n sc khoe con
ngi va nng sut cy trng, vt nui khu vc o.
3.3 - CAC TAC NHN NHIM MI TRNG KHNG KH :
Co th noi cac cht nhim trong mi trng tn tai rt nhiu dang
khac nhau, nhng co th c xp thanh 2 loai chnh sau:
- Kh : SOx, NOx, COx, H2S,... va cac hi c.
- Rn : tro, bui, khoi va cac Sol kh.

Nguyn nh Hun

= 44 =

Ky thut Mi trng

3.3.1 - Cac kh gy nhim mi trng khng kh:

a/ Kh COx:
(CO : cacbon monoxit; CO2: cacbon dioxit).
COx la kh khng mau, khng mui va khng v. Sinh ra do qua trnh
chay khng hoan toan cua cac nhin liu co cha cacbon (than, cui, du):
C + O2 COx
- Vi CO : Tr lng sinh ra hang nm la 250 triu tn / nm. Ham
lng CO trong khng kh khng n nh, chung thng bin thin nhanh nn
rt kho xac nh c chnh xac.
Khi CO thm nhp vao c th ngi theo con ng h hp, chung se
tac dung thun nghch vi oxy hemoglobin (HbO2) tach oxy ra khoi mau va
tao thanh cacboxyhemoglobin, lam mt kha nng vn chuyn oxy cua mau va
gy ngat:
HbO2 + CO HbCO + O2
CO tac dung vi Hb manh gp 250 ln so vi O2.
Triu chng cua con ngi khi b nhim bi CO thng b nhc u, u
tai, chong mt, bun nn, mt moi. Nu b lu se co triu chng au u dai
dng, chong mt, mt moi, sut cn. Nu b nng se b hn m, co git, mt
xanh tm, chn tay mm nhun, phu phi cp.
Thc vt t nhay cam vi CO, nhng khi nng cao (100 10.000ppm) se lam xon la cy, cht mm non, rung la va km ham s sinh
trng cua cy ci.
- Vi CO2 : co li cho cy ci phat trin trong qua trnh quang hp
nhng gy nn hiu ng nha knh lam nong bu kh quyn cua Trai t.
b/ Kh SOx :
(SO2: Sunfua dioxit; SO3: Sunfua trioxit).
Chu yu la SO2, la kh khng mau, co v hng cay, mui kho chu. SO2
trong khng kh co th bin thanh SO3 di anh sang Mt Tri khi co cht xuc
tac.

Nguyn nh Hun

= 45 =

Ky thut Mi trng

Chung c sinh ra do qua trnh t chay nhin liu co cha lu huynh,

c bit la trong cng nghip co nhiu lo luyn gang, lo ren, lo gia cng nong.
Ham lng lu huynh thng xut hin nhiu trong than a (0,20,7%)
va du t (0,54%), nn trong qua trnh chay se tao ra kh SO2:
S + O2 SO2
Tr lng cua SO2 la khoang 132 triu tn / nm, chu yu la do t than
va s dung xng du.
SO2 se kch thch ti c quan h hp cua ngi va ng vt, no co th
gy ra chng tc ngc, au u, nu nng cao co th gy bnh tt va t
vong.
Trong khng kh SO2 gp nc ma d chuyn thanh axit Sulfuric
(H2SO4). Chung se lam thay i tnh nng vt liu, thay i mau sc cng
trnh, n mon kim loai, giam bn san phm dung.
Thc vt khi tip xuc vi SO2 se b vang la, rung la, giam kha nng sinh
trng va co th b cht.
c/ Kh NOx:
(NO: nitric oxit ; NO2: nit dioxit).

NOx thng xut hin nhiu trong giao thng va cng nghip. Trong
khng kh nit va xy co th tng tac vi nhau khi co ngun nhit cao >
1100oC va lam lanh nhanh tranh phn huy:

N2 + xO2

t1100oC

Lam lanh nhanh

2 NOx

Tr lng NOx sinh ra khoang 48 triu tn / nm (chu yu la NO2).

NO2 la kh co mau hng, khi nng 0,12 ppm th co th phat hin
thy mui.
NOx se lam phai mau thuc nhum vai, lam cng vai t, ni lng va gy
han r kim loai.
Tuy theo nng ma NO2 ma cy ci se b anh hng nhng mc
khac nhau:

Nguyn nh Hun

= 46 =

Ky thut Mi trng

- Nng khoang 0,06 ppm co th gy bnh phi cho ngi nu tip

xuc lu dai.
- Nng khoang 0,35 ppm thc vt se b anh hng trong khoang 1
thang.
- Nng khoang 1 ppm thc vt se b anh hng trong khoang 1
ngay.
- Nng khoang 5 ppm co th gy tac hai n c quan h hp sau
vai phut tip xuc.
- Nng khoang 15 50 ppm gy anh hng n tim, phi, gan sau
vai gi tip xuc.
- Nng khoang 100 ppm co th gy cht ngi va ng vt sau
vai phut.
Ring NO co kha nng tac dung rt manh vi Hemogobin (gp 150 ln
so vi CO), nhng rt may NO hu nh khng co kha nng thm nhp vao
mach mau phan ng vi Hemoglobin.
Vi NO2 la tac nhn gy ra hin tng khoi quang hoa.
d/ Kh H2S:
H2S con goi la Sunfur hydro, la kh khng mau, co mui trng thi.
H2S sinh ra do qua trnh huy cac cht hu c, cac xac cht ng thc
vt, c bit la cac bai rac, khu ch, cng ranh thoat nc, sng h nhim
va hm lo khai thac than.
Tr lng H2S sinh ra khoang 113 triu tn / nm (mt bin 30 tiu
tn, mt t 80 triu tn, san xut cng nghip 3 triu tn).
H2S co tac hai la rung la cy, thi hoa qua va giam nng sut cy trng.
i vi con ngi, khi tip xuc vi H2S se cam thy kho chu, nhc
u, bun nn va mt moi. Nu tip xuc lu se lam mt kha nng nhn bit
cua khu giac, t o tn hai n h thn kinh khu giac va ri loan n kha
nng hoat ng bnh thng cua cac tuyn ni tit trong c th, cui cung dn
n bnh thn kinh hoang ht tht thng. Ngoai ra no con kch thch tim p
nhanh, huyt ap tng cao khin nhng ngi mc bnh tim cang nng thm.
- nng 150 ppm se gy tn thng n c quan h hp.

Nguyn nh Hun

= 47 =

Ky thut Mi trng

- nng 500 ppm se gy tiu chay va vim cung phi sau 1520
phut tip xuc.
- Nu nng cao (700900ppm) no co th xuyn qua mang tui phi,
gy h m va t vong.
e/ Kh Ozon:
Ozon co ky hiu la O3, no la san phm cua cht cha oxy (SO2, NO2 va
andehyt) khi co tia t ngoai cua Mt Tri kch thch:
NO2

Tia t ngoai

NO + O

Kch thch

O + O2

O3

Ngoai ra, di tac dung cua tia t ngoai Mt Tri chiu vao phn t O2
se phn tch chung thanh nguyn t oxy (O), cac nguyn t oxy nay lai tng
tac vi phn t O2 tao thanh O3:
O2 + h O + O
O + O2 O3
Ozon sinh ra va mt i rt nhanh, no ch tn tai trong khoang vai phut.
Ozon tp nhiu cao 25 km (tng bnh lu), nng khoang 10ppm. Con
sat mt bin, nng ozon ch khoang 0,005 0,007 ppm.
Ozon co tac dung tao thanh la chn ngn can tia t ngoai cua Mt Tri
chiu xung Trai t, iu tit kh hu cua Trai t, tranh gy nn nhng
nguy hai i vi i sng cua con ngi va cac sinh vt. Nhng nu nng
ozon trong kh quyn qua ln se gy nhim ozon va se anh hng trc tip
n sc khoe cua con ngi :
- nng 0,02ppm cha co tac ng gy bnh ro rt.
- nng 0,3ppm mui va hong b kch thch, cam thy rat.
- nng 13ppm gy mt moi sau 2 gi tip xuc.
- nng 8ppm gy nguy him i vi phi.
Ngoai ra O3 con anh hng ti qua trnh phat trin cua cac thc vt (c
bit la cy ca chua, u,...), chung thng gy ra bnh m la, kh heo mm
non.
Bn canh o ozon con gy tac tac hai n cac loai si bng, si nilon,
si nhn tao va hong mau thuc nhum, lam cng cao su.
Nguyn nh Hun

= 48 =

Ky thut Mi trng

Nu ozon qua cao cung se tham gia vao qua trnh lam nong ln cua Trai
t, khi nng ozon tng ln 2 ln th nhit trung bnh cua Trai t tng
ln 1oC, gy anh hng n kh hu toan cu.
f/ Kh CxHy:
La hp cht cua hydro va cacbon (mtan, tylen, anilin,...).
La kh khng mau, khng mui.
Sinh ra do qua trnh t chay nhin liu khng hoan toan, c bit la tai
cac nha may loc du, khai thac va vn chuyn xng du, s ro r ng ng
dn kh t,...
Tuy vao hp cht cua chung ma tao ra cac cht nhim khac nhau va
gy ra nhng tac hai khac nhau:
-tylen (C2H4): gy bnh phi cho ngi, lam sng ty mt, co th gy
ung th phi cho ng vt. No con lam vang la cy va cht hoai cy trng.
- Benzen (C6H6): No thng c dung trong ky ngh nhum, dc
phm, nc hoa, lam dung mi hoa tan du m, sn, cao su, lam keo dan day
dep. Trong xng co t 520%. Khi benzen thm nhp vao c th theo h hp
se gy ra bnh thn kinh, thiu mau, chay mau rng li, suy tuy, suy nhc,
xanh xao va d b cht do nhim trung mau.
g/ Ch (Pb) va cac hp cht cua ch:
Ch xut hin nhiu trong giao thng v co s dung xng pha ch
(khoang 1%). No la cht long, bc hi nhit thp, co mui thm.
Ngoai ra, trong cng nghip luyn kim, n loat, san xut pin, cng
nghip hoa cht,... cung gy nhim ch rt ln.
Ch thm nhp vao c th ngi gy tac hai n nao, thn, huyt quan
va cng nng tao mau cua c th, thm ch anh hng xu n c quan sinh
duc va kha nng sinh san cua con ngi, c bit la cac phu n mang thai, ch
co th lam yu thai nhi, d b sy thai.
Nguy him nht la cac tre em, nu b nhim c ch se anh hng n
tr tu, sinh ra bnh ng ngn v no gy c tnh i vi nao. i vi ngi
ln b nhim c ch cung mc cac bnh thiu mau, vim thn, cao huyt ap,
thm ch co th vim thn kinh trung ng va vim nao.

Nguyn nh Hun

= 49 =

Ky thut Mi trng

h/ Kh NH3 :
NH3 con goi la amoniac, co trong khng kh di dang long va kh. La
kh khng mau, co mui khai. Sinh ra do qua trnh bai tit cua c th, qua trnh
phn huy cht hu c, trong mt s cng ngh lanh s dung mi cht NH3, tai
cac nha may san xut phn am, san xut axit nitric,...
nng 510ppm co th nhn bit c amoniac qua khu giac.
Tac hai cua amoniac chu yu la lam vim da va ng h hp. nng
150200ppm gy kho chu va cay mt. nng 400700ppm gy vim
mt, mui, tai va hong mt cach nghim trong. nng 2000ppm da b
chay bong, ngat th va t vong trong vai phut.
Ngoai ra, amoniac nng cao se lam la cy trng bach, lam m la
va hoa, lam giam r cy, lam cy thp i, lam qua b thm tm va lam giam ty
l hat ging nay mm.
3.3.2- Bui va sol kh:
Bui c sinh ra trong giao thng, cng nghip, hm lo khai thac than
va c bit la trong mt s cng ngh san xut co s dung cac nguyn vt liu
san sinh ra bui.
Nhng hat bui kch thc ln co kha nng gy chn thng bn ngoai
c th nh da va mt, nhng hat bui nho (<10m) th co th i vao c th theo
con ng h hp. Bui co kch thc >100m co th lng ong ri xung t
di tac dung cua lc trong trng.
Bui co nhiu loai khac nhau, chung co hnh dang, kch thc va thanh
phn khac nhau nn se gy anh hng khac nhau i vi cuc sng cua con
ngi. Co th k ra mt tac hai cua mt s loai bui nh sau:
* Bui silic: Gy nguy hai i vi phi, gy nhim c t bao lai du
vt x hoa cac m lam giam nghim trong s trao i kh cua cac t bao trong
la phi. Cng nhn trong cac nganh cng nghip khai thac than, khai thac a,
uc gang, phun cat,... rt d b mc bnh phi nhim bui silic.
* Bui aming: Cac hat bui aming thng co dang si, kch thc dai
( 50m), no se gy x hoa la phi va lam tn thng trm trong h thng h
hp. Ngoai ra no con co kha nng gy ung th phi.

Nguyn nh Hun

= 50 =

Ky thut Mi trng

* Bui st, bui thic: Gy anh hng phi nhe hn cac loai bui khac, no
lam m phim chup phi bng tia X-quang. Bui nay khi i vao da day co th
gy nim mac da day, ri loan tiu hoa.
* Bui bng, bui si lanh: Thng gy bnh h hp man tnh, xut hin
nhiu nng dn trng bng, cng nhn khai thac, ch bin bng, cng nhn
nganh si dt. Bui co c tnh gy d ng. Triu chng ban u cua bui la gy
tc ngc, kho th nhng chong qua khoi sau mt thi gian nu ngng lam
vic. Nu tip tuc lam vic tip xuc vi loai bui trn th se suy giam chc nng
h hp dn n tn thng nghim trong.
* Bui ng: gy bnh nhim trung da, bui tac ng cac tuyn nhn lam
cho da b kh gy ra cac bnh da nh trng ca, vim da. Loai bnh nay
thng cac th lo hi, th may san xut xi mng sanh s hay b nhim phai.
* Bui nha than: di tac dung cua nng lam cho da sng ty bong,
nga, mt sng o, chay nc mt, gy chn thng mt, vim mang tip hp,
vim mi mt.
* Bui kim, bui axit: co th gy bong giac mac, lai seo, lam giam th
lc, nng hn co th mu.
* Bui vi sinh vt, bui phn hoa: Thng mua ma tai cac cng ranh,
sng h thoat nc, bai rac... la nhng ni ly tng cho cac vi sinh vt phat
trin manh, nhng n khi nng kh chung se phat tan theo gio vao mi
trng khng kh va con ngi h hp phai se gy ra nhng trn dch gy
bnh nht nh, c bit la cac bnh v mt va ng tiu hoa. Ngoai ra, s
phat tan phn hoa cung la nguyn nhn gy ra cac bnh d ng ngoai da, bnh
o mt,... hin tng nay thng xut hin mt s nc co rng cy ma hoa
cua no khng thch ng cho mi trng sng cua con ngi.
trn la tac hai cua mt s loai bui i vi sc khoe cua con ngi,
ngoai ra bui con anh hng trc tip n tham thc vt, chung bam vao la cy,
lam cy mt kha nng quang hp, giam nng sut cy trng. Mt s loai bui
con gy cht cac t bao la cy, lam cho cy kh vang va chay. Bui con lam
tng nhanh qua trnh bao mon cac chi tit may moc, thit b trong qua trnh
hoat ng, lam h hong cac san phm va dung cn thit cua con ngi,...

Nguyn nh Hun

= 51 =

Ky thut Mi trng

3.3.3 - nhim th cp anh hng n kh hu toan cu:

a/ Ma axit:
Khi nganh cng nghip phat trin th trong khng trung se xut hin
nhng trn ma axit, o la nc ma co pH thp (< 5,6) lam cho nc co
v chua nh dm.
Nm 1948, cac nha khoa hoc Thuy in qua khao sat cac tram quan trc
nc ma trong kh quyn a phat hin ra nhng trn ma axit. Nm 1981
thanh ph Trung Khanh (Trung quc) cung xut hin ma axit, xet nghim
cho thy nng trong nc ma la 4,6; thp nht la 3. Chung anh hng
nghim trong n cy trng va cac cng trnh l thin.
S d co ma axit la v trong cac hoat ng san xut va sinh hoat cua
mnh, con ngi a t nhiu than a va du mo, trong khoi thai co cha
sunfua ioxit (SO2) va nit oxit (NOx). Hai loai kh nay khi gp nc ma
hoc hi m trong khng kh se tng tac vi nc tao thanh axit va gy
ma axit:
SO2 , NO2 ,... + H2O H2SO4 , HNO3 ,...
Thng thng, nu kh quyn hoan toan trong sach, khng b nhim
bi cac kh SO2 , NOx th pH cua nc ma khoang 5,6 - tc la a thuc
vao axit do kh CO2 trong kh quyn tac dung vi nc ma theo phan ng:
CO2 + H2O H2CO3 H+ + HCO3H2CO3 con goi la axit cacbonic, la loai axit yu, phan ng trn la thun
nghch vi nng axit trong nc ma phu thuc vao nng CO2 trong kh
quyn.
Khi ma co nng pH 4,5 bt u co tac hai i vi ca va thc vt.
Khi pH nho hn na th ma axit gy tac hai nguy him i vi ngi, pha
huy cn bng sinh thai, gy thit hai cho mua mang, pha huy rng va huy dit
s sng.
Ty c ma axit lam thit hai 8% din tch rng vao nm 1982 va
34% vao nm 1983.
Chu u, vao nm 1988 theo s liu theo doi khao sat trn 26 khu
rng th co 22 khu b thit hai 30%, s con lai thit hai trn 50%. Tnh chung

Nguyn nh Hun

= 52 =

Ky thut Mi trng

toan Chu u co n 50 triu ha rng b h hai - chim 35% din tch rng
toan chu luc. Rng Ty-Nam Trung quc a b ma axit gy thit hai rt
nng, co ni ty l cy cht ln ti 90%. tnh H Nam ma axit a lam mua
mang b tht thu va thit hai c tnh ln n 260 triu USD.
Canada co hn 4000 h nc b axit hoa, cac sinh vt trong h u
cht ht, nn cac h nc o goi la "h cht".
Ngoai ra, ma axit con gy n mon va huy cac bc tng ai, cac cng
trnh th ky ngoai tri gy thit hai rt nng n. Ngi ta con goi o la hin
tng "mot dn" cac di tch lch s. Hin tng nay thng do axit sunfuric, v
no co kha nng n mon rt manh, co th bao mon cac lp a vi theo phan
ng:
H2SO4 + CaCO3 H2O + CO2 +CaSO4
Phan ng nay sinh ra thach cao nhng no tan trong nc ma va chim
ch nhiu hn a vi.
Vi nhng tac hai nh vy oi hoi cac nc trn th gii phai co bin
phap giam cac cht nhim gy ma axit. Cu th thang 11-1988 khi th
trng chung Chu u EEC a ra muc tiu ct giam lng phat thai SO2 t
cac nha may nhit in xung con 57% mc phat thai nm 1980 cho n nm
2003 va kh NOx xung 30% cho n nm 1988. Mc ct giam phat thai
SO2 cua tng nc thanh vin EEC c xac nh phu thuc vao mc gy
nhim xuyn bin gii cua nc o, trnh phat trin cng nghip, thanh
phn lu huynh trong ngun nhin liu a phng va s n lc trong vic
kim soat nhim a c ap dung trc nm 1980.
b/ Hiu ng nha knh:
Trong cac hoat ng cua con ngi a thiu t rt nhiu nhin liu co
cha cacbon, in hnh la sinh hoat, cng nghip va giao thng. Tnh tng
khi lng CO2 sinh ra do t nhin liu la khoang 2,5x1013 tn/nm. Ngoai
ra, hoat ng nui la hang nm sinh ra lng CO2 bng khoang 40.000 ln
CO2 hin co. Toan b CO2 sinh ra khng phai lu ong mai trong kh quyn
ma no c cy xanh va bin hp thu i khoang mt na. Phn CO2 do bin
hp thu c hoa tan va kt tua trong bin. Cac loai thc vt di bin ong
vai tro chu yu duy tr s cn bng CO2 gia kh quyn va b mt ai dng.

Nguyn nh Hun

= 53 =

Ky thut Mi trng

Con lng CO2 lu tn trong kh quyn, thc vt hp thu tn tai va

phat trin, nhng khi ham lng CO2 qua cao se la nguyn nhn gy ra hin
tng hiu ng nha knh.
Hin tng nay la do trong kh
quyn co cha nhiu CO2 , CH4 , N2O ,
CFC va O3. Nhng thanh phn chu yu
vn la CO2 (xem hnh ve bn).

15%
CH4
6%
N2 O

CFC 7%
y la nhng cht gn nh trong
CO
55%
sut i vi tia song ngn nn tia bc xa
CFC
Mt Tri d dang i qua xung vi
17%
Trai t (v bc xa Mt Tri la tia song
ngn), nhng cac cht nay lai hp thu rt
manh cac tia song dai phan xa t b mt Trai t (tia hng ngoai), chnh v
th Trai t ch nhn nhit cua Mt Tri ma khng thoat c nhit ra ngoai
lam cho nhit trung bnh cua Trai t tng ln, ngi ta goi o la hin
tng hiu ng nha knh, v kh CO2 va mt s kh k trn co tac dung nh
mt lp knh ngn can tia phan xa nhit t Trai t.
2

11+12

Nhit trai Trai t tng ln la nguyn nhn lam tan bng cc Bc,
nng cao mc nc bin, lam trung ngp cac vung t lin ven b. Ngoai ra,
khi nhit tng con lam tng cac trn ma, bao, lut, ung ngp gy rt nhiu
thit hai cho cuc sng con ngi.
Theo G.N.Plass: nu nng CO2 trong kh quyn tng ln gp i th
nhit trung bnh cua Trai t tng ln 3,6oC.
Do vy, tranh c hiu ng nha knh oi hoi tt ca moi quc gia
cn phai co bin phap han ch thai ra cac kh gy nha knh, c bit la kh
CO2.
Cng hoa lin bang c vao thang 11-1990 quyt nh ct giam phat
thai kh CO2 t 2530% mc phat thai nm 1987 trong khoang thi gian t o
n nm 2005.
Nm 1997 Ngh nh th Kyoto (Nht ban) a t ra muc tiu giam
thiu phat thai kh nha knh i vi 38 quc gia a phat trin, theo o t nm
2008 2012 cng ng Chu u ct giam 8%, Hoa Ky 7%, Nht ban 6%
mc phat thai cua cac nm 19901995.

Nguyn nh Hun

= 54 =

Ky thut Mi trng

c/ Khoi quang hoa:

Trong giao thng va cng nghip thng xut hin nhiu kh NO, no se
phan ng vi cac nhin liu khng chay ht, di tac dung cua Mt Tri se tao
ra cac cht nhim th cp goi la "khoi quang hoa".
Cac phan ng trong khoi quang hoa rt phc tap, co th n gian hoa
nh sau:
Tia t ngoai

NO2
CH4 + 2O2 + 2NO

Anh sang

NO + O

H2O +HCHO + 2NO2.

CH4 + O2 HCHO + H2O

O + O2 O3
O3 +NO O2 +NO2
...
Theo phan ng dy chuyn nh vy se hnh thanh ra mt loat cac cht
mi, san phm cui cung: NO2 lai sinh ra, NO mt i, O3 c tch luy,
andehit, fomandehit,... xut hin. Tt ca cac cht o tp hp lai tao thanh khoi
quang hoa.
Khoi quang hoa thng gy cay, nhc mt, au u, rat c hong va kho
th. Ngoai ra no con anh hng trc tip n tham thc vt, lam cho la cy
chuyn t mau xanh sang mau o, xay ra hin tng rung la hang loat, cy b
kh va cht. Khoi quang hoa con anh hng xu n hoa qua va cy lng
thc, gy nhiu bnh tt cho gia suc, gia cm; cac mt hang cao su b lao hoa
rt nhanh, cac cng trnh kin truc b nhanh chong pha huy,...
d/ Hin tng thung tng ozon:
Tng ozon c hnh thanh cao 25km (tng bnh lu), co tac dung
chn tia t ngoai cua Mt Tri chiu xung Trai t, che ch cho s sng loai
ngi va cac sinh vt. 1

Thang 10-1985, cac nha khoa hoc Anh phat hin thy tng kh ozon Nam cc xut hin mt "l thung" rt ln, bng din
tch ca nc My . Nm 1987, cac nha khoa hoc Cng hoa Lin bang c lai phat hin tng kh ozon vung tri Bc cc co hin tng
mong dn, iu nay co ngha la chng bao lu na tng ozon Bc cc se b thung. Tin nay nhanh chong c truyn khp th gii lam
chn ng d lun.

Nguyn nh Hun

= 55 =

Ky thut Mi trng

Ngay nay, cng ngh lanh phat trin manh, cht c s dung trong qua
trnh lam lanh la CFC, xut hin nhiu trong tu lanh, may iu hoa, x nghip
ng lanh, thuy san va trong cac dung dch ty ra, bnh cu hoa,... No co
nhiu dang F-11 (CCl3F), F-12 (CCl2F2),... Noi chung o la cac hp cht co
cha Clo. Khi ro r va tht thoat ra ngoai, cac cht nay se khuch tan ln n
tng bnh lu va b tn cng bi cac tia cc tm cua Mt Tri va phn huy giai
phong ra cac nguyn t Clo. Chnh cac nguyn t Clo nay gy ra s suy giam
tng ozon:
Cl + O3 ClO + O2
ClO + O3 Cl + 2O2.
Ngi ta c lng mi nguyn t Cl co th phan ng vi 100.000 phn
t ozon va gy thung tng ozon.
Tng ozon b thung se tao iu kin cho tia cc tm cua Mt Tri chiu
xung Trai t, gy ra cac bnh ung th da va mt cho con ngi, nhiu loai
thc vt khng thch nghi vi tia t ngoai se b mt dn h min dch, cac sinh
vt di bin se b tn thng va cht.
Ngi ta d oan rng mt s suy giam 10% sc chu ng cua lp
ozon mi nm se sinh ra thm t nht 300.000 ca ung th lanh tnh, 4.500 ca
ung th co khi u ac tnh va 1,6 triu ca uc thuy tinh th trn toan th gii.
Nhng con s nay mi ch la mt c tnh de dt, thc t mc nguy him con
co th cao hn nhiu.
ngn chn anh hng cua tng ozon b suy giam va pha huy, nhiu
quc gia trn th gii, nht la cac nc phat trin a tham gia cng c Vin
(22-3-1985) cam kt ap dung moi bin phap bao v sc khoe con ngi va
mi trng khoi nhng tac ng tiu cc do tng ozon b suy giam, hp tac
trong nghin cu, quan trc va trao i thng tin v lnh vc nay.
Tip o la Ngh nh th Montreal (Canada) v cac cht lam suy giam
tng ozon ODS a c ky kt ngay 16/9/1987 nhm xac nh nhng bin
phap cn thit cac bn tham gia han ch va kim soat c vic san xut
va tiu thu cac cht lam suy giam tng ozon.

Nguyn nh Hun

= 56 =

Ky thut Mi trng
Bang 3.2: Chng trnh ct giam va loai bo cht CFC :
THI HAN

I VI CAC NC PHAT
TRIN

1-1-1996
1-7-1999
1-1-2005
1-1-2007
1-1-2010

Loai bo CFC

I VI CAC NC ANG PHAT

TRIN

Bc u thc hin loai bo CFC

Ct giam 50% CFC
Ct giam 80% CFC
Loai bo CFC

i vi Vit nam, chnh thc tham gia va ph chun Cng c Vin v

bao v tng ozon va Ngh nh th Montreal v cac cht lam suy giam ozon
cung nhng sa i b sung cua Ngh nh th vao thang 1-1994. Chng
trnh quc gia v bao v tng ozon cua Vit nam ta nh sau:
n nm 2005 ct giam 50% mc tiu thu CFC so vi mc tiu thu
trung bnh thi ky 1995-1997.
Nm 2010 se loai tr hoan toan cht CFC.
3.4 - CAC GIAI PHAP PHONG - CHNG NHIM MI TRNG KHNG
KH:
3.4.1 - Giai phap qui hoach:
T trc ti nay moi cng trnh, c s san xut ch quan tm n qua
trnh tao ra cac san phm cn thit cho con ngi, cho cac li ch cua mnh ma
t khi quan tm n nhng tac hai cua chung san sinh ra trong qua trnh hoat
ng. Thc t a cho chung ta thy nhiu nha may cng nghip nm ngay
gia khu dn c va th, gy ra nhiu bui, khoi, ting n va cac cht
nhim; nhiu ng khoi nm ngay u hng gio i vi khu dn c; trong cac
khu cua con ngi con m thp; s thng thoang, chiu sang khng am
bao,... Tt ca nhng nhc im o la do cha co bin phap qui hoach hp ly
trong qua trnh xy dng. Trc tnh hnh o, hin nay nha nc yu cu cac
c s cn phai co s anh gia tac ng mi trng i vi cac c s cu co
bin phap khc phuc; i vi cac cng trnh mi bt u c thc thi th cn
phai bao cao nhng anh hng co th co i vi mi trng, phai am bao
khng gy ra nhng anh hng ln trong qua trnh xy dng va ca qua trnh
vn hanh, s dung sau nay.

Nguyn nh Hun

= 57 =

Ky thut Mi trng

Do vy, cn phai xem xet cac iu kin kh tng, a hnh va thuy vn

b tr cac cng trnh cho hp ly. Mt bng qui hoach phai am bao thng
thoang, on c hng gio tt nht cho th. Bn canh o phai xet n s
phat trin cua th trong tng lai, cho cng trnh hin tai va tng lai
khng anh hng ln nhau,...
3.4.2 - Giai phap cach li v sinh:
Thng cang gn ngun nhim th s anh hng cua no gy ra cang
ln, do vy cn phai qui nh vanh ai bao v xung quanh khu cng nghip,
o la khoang cach tnh t ngun thai n khu dn c. Khoang cach o tuy
thuc vao tnh cht va c im cua tng loai hnh nha may, loai hnh san
xut gy nn, khoang cach nay am bao nng cht nhim khu dn c
do ngun nay gy nn khng vt qua tiu chun cho phep.
Ngoai ra, i vi cac khu cng nghip cn co tng bao che hoc dung
dai cy xanh ngn can s phat tan bui va ting n trong khng gian, nhm
giam ti a s nhim mi trng n ni sinh sng cua con ngi.
Bang 3.3: Qui nh dai cach ly v sinh theo cac cp c hai cua san xut cng nghip:

CP C
HAI
Dai cach li (m)

II

III

IV

1000

500

300

100

50

3.4.3 - Giai phap cng ngh ky thut:

Cn phai hoan thin cac cng ngh san xut, s dung cng ngh tin
tin hin ai, cng ngh san xut kn, giam cac khu san xut thu cng, ap
dung c gii hoa va t ng hoa trong dy chuyn san xut.
Giai phap nay con bao gm vic thay th cht c hai dung trong san
xut bng cht khng c hai hoc t c hai hn, lam sach cht c hai trong
nguyn liu san xut; v du tach lu huynh trong nhin liu than du, thay
phng phap san xut kh cac vt liu sinh ra nhiu bui bng phng phap
san xut t, thay vic s dung than du trong un nu bng in nng hoc
nng lng Mt Tri, nng lng gio,...
Cac thit b may moc san xut, cac ng ng vn chuyn cn phai kn,
am bao vn hanh an toan, kinh t va tranh s ro r cht nhim ra ngoai
mi trng.

Nguyn nh Hun

= 58 =

Ky thut Mi trng

3.4.4 - Giai phap x ly cht thai ngay tai ngun:

Cac cht nhim trc khi thai ra ngoai mi trng theo ng khoi th
ngi ta cho chung i qua cac thit b x ly giam nng cht nhim
tranh cht thai co nng vt qua tiu chun cho phep. Cach lp t thit b
nh hnh 3.2:
Hnh 3.2: Lp t thit b x ly.
1234-

Ngun thai cht nhim.

Chup hut cht nhim.
Thit b x ly cht nhim.
Quat khng kh vn chuyn cht nhim
trong ng ng.
5- ng khoi thai.

4
2
Cht nhim trc khi i vao thit
b x ly s 3 co khi lng la G1 (mg/h)
va sau khi ra khoi thit b x ly co khi
lng la G2 (mg/h), luc o hiu sut cua thit b se la:

3
1

G1
x100%
G2

i khi ngi ta co th xac nh hiu sut x ly cht nhim theo cng

thc sau:
=

y u y cui
y u

x100%

Trong o yu , ycui la nng cht nhim ban u va sau khi qua

thit b x ly.
Sau y ta se nghin cu cu tao va nguyn ly x ly cht nhim cua
thit b s 3 trn hnh ve.
KK
sach

a/ Cac phng phap x ly bui:

S dung li loc bui:
Li c lam bng thep an, tuy thuc
vao mc x ly ma chon kch thc li an
khac nhau, no co th tach rac, la cy va cac
vt th co kch thc ln.

KK va
bui

Hnh 3.3: Li loc bui.

Nguyn nh Hun

= 59 =

Ky thut Mi trng

Bung lng bui:

Bung cu tao nh mt khi hp hnh ch nht, muc ch nhm giam
vn tc bui i trong o va lng xung. tng hiu sut loc, ngi ta co th
b tr thm cac tm ngn so le thay i chiu i cua bui, mt s hat bui va
p vao tm, mt quan tnh va ri xung.
KK
sach ra
KK va
bui vao

KK va
bui vao

KK va
bui vao

KK va
bui vao

KK
sach ra

KK
sach ra

Hnh 3.4: Bung lng bui.

Hiu sut loc bui: = 50 60%.

Xiclon tach bui:

KK
sach

Thit b gm 2 hnh tru lng vao nhau,

hnh tru ngoai c boc kn, hnh tru trong hai
u rng. Khng kh va bui i vao tip tuyn vi
b mt trong hnh tru ngoai, theo quan tnh bui
se bam vao b mt nay va ri xung ay thit b,
con khng kh sach i chiu va theo hnh tru
nho bn trong ra ngoai.

KK va
bui

Hiu sut loc : = 6070%.

bui

Loc bui bng thit b tnh in:

Hnh 3.5: Xiclon

Nguyn tc loc bui bng in: tch in

m cho hat bui, bui se mang in tch m, khi bui i qua b mt co in tch
dng, bui se b hut vao b mt nay, trung hoa in va ri xung. Thit b s
dung dong in mt chiu vi in th cao (khoang 50.000V).
Thng co 2 hnh thc loc bui tnh in nh hnh 3.6 va 3.7:

Nguyn nh Hun

= 60 =

Ky thut Mi trng

Hnh 3.6: Cu tao thit b

loc bui tnh in kiu ng.

KK
sach

1- Dy kim loai ngn, tit din

be, mang in tch m.
2- ng kim loai, mang in tch
dng.
3- i trong cng dy 1.
4- Thit b cach in.

KK va
bui

Bui

KK va
bui vao

KK sach
ra

Cc ion
hoa

KK va
bui vao

KK sach
ra

Hnh 3.7: Thit b loc bui bng tm ban.

Hiu sut loc cua thit b co th at ti = 98%.

Loc bui kiu t:
Nguyn ly cua qua trnh la da vao s tip xuc gia dong kh mang bui
vi cht long, bui trong dong kh b cht long gi lai va thai ra ngoai di
dang cn bun. Phng phap loc bui bng thit b loc kiu t co th xem la rt
n gian nhng hiu qua lai rt cao.
Thit b loc bui kiu t d ch tao, gia thanh thp nhng hiu qua loc
bui cao.
Co th loc c bui kch thc thc di 0,1m.

Nguyn nh Hun

= 61 =

Ky thut Mi trng

Co th lam vic vi kh co nhit va m cao ma mt s cac thit b

loc bui khac khng th ap ng c nh loc bng tui vai, loc bng
in.
Thit b loc bui kiu t khng nhng loc c bui ma con loc c ca
kh c hai bng qua trnh hp thu, bn canh o con s dung nh thit b
lam ngui va lam m kh ma trong nhiu trng hp trc thit b loc
bui bng in phai cn n no.

Thit b loc bui kiu t thng co nhiu loai. Sau y la mt thit b

loc bui kiu bung phun hay thung ra kh rng:
Kh
sach ra

Hnh 3.8: Bung phun thung ra kh rng.

3
1

1- Vo thit b
2- B phn hng dong va phn
phi kh.
3- Voi phun nc.
4- Tm chn nc.

Kh va
bui vao

Xa cn
bun

b/ Cac phng phap x ly kh thai:

Cac kh thai trong mi trng rt a dang, mc tac hai cung khac
nhau tuy thuc vao tng loai kh, tuy thuc vao nng cua chung trong mi
trng. Co th chia thanh hai nhom nh sau:
-Nhom v c gm cac kh: SO2 , SO3 , H2S , CO , CO2 , NOx , HCl, ...
-Nhom hu c gm: benzen, butan, axeton, axetylen, cac axit hu c,...
Tuy theo thanh phn, khi lng va tnh cht cua tng loai kh ma
ngi ta a nhiu phng phap x ly khac nhau cho phu hp, am ky thut
x ly va tnh kinh t cua phng phap o. Co th nu ra mt s phng phap
x ly sau:

Nguyn nh Hun

= 62 =

Ky thut Mi trng

Hp thu:
Phng phap nay thng c ap dung khi nng cua kh c hai
trong kh thai kha cao (> 1% theo th tch).
S hp thu la qua trnh hut thu chon loc mt hay mt s cht kh
nhim bng mt dung mi nao o (thng la nc), con goi o la dch th hp
thu. Chon dch th hp thu hoc dung dch hp thu chu yu phu thuc vao tnh
cht hoa hoc cac cht hp thu va cac cu t b hp thu. Nu ch cn loai tr tap
cht hoa hoc trong kh, th khuynh hng chon cht hp thu co tac dung hoa
hoc vi cac cu t b hp thu. Nu yu cu khng ch lam sach kh ma cn s
dung cac tap cht thu c th cn chon cht hp thu thch hp.
V du: - Dung nc vi lam sach SO2:
SO2 +Ca(OH)2 = CaSO3 + H2O
- Dung sa vi hoc magi oxyt lam sach clo trong kh:
2Cl2 + 2Ca(OH)2 = Ca(OCl)2 + CaCl2 + 2H2O
2Cl2 + 2Mg(OH)2 = Mg(OCl)2 + MgCl2 + 2H2O
- Dung dung dch natri cacbonat ra kh H2S:
H2S + Na2CO3 = NaHS + NaHCO3.
Cach thc hp thu co nhiu dang khac nhau, nhng co th phn thanh 4
nhom sau:
+ Bung phun, thap phun: trong o cac cht long c phun thanh giot
nho trong th tch rng cua thit b va cho dong kh i qua.
+ Thit b suc kh: kh c phn tan di dang cac bong bong i qua
lp cht long. Qua trnh phn tan kh co th c thc hin bng cach cho kh
i qua tm xp, tm uc l hoc bng cach khuy c hoc.
+ Thit b hp thu kiu sui bot: kh i qua tm uc l bn trn co cha
lp nc mong.
+ Thit b hp thu co lp m bng vt liu rng: Cht long c ti
trn lp m rng va chay xung di tao ra b mt t cua lp m dong
kh tip xuc i qua.

Nguyn nh Hun

= 63 =

Ky thut Mi trng

Hp phu:
Hp phu la qua trnh phn ly kh da trn ai lc cua mt s cht rn i
vi mt s loai kh co mt trong hn hp kh noi chung va trong kh thai noi
ring, trong qua trnh o cac phn t cht kh nhim trong kh thai b gi lai
trn b mt cua vt liu rn. Vt liu rn s dung trong qua trnh nay c goi
la cht hp phu, con cht kh b gi lai trong cht hp phu c goi la cht b
hp phu.
Qua trnh hp phu c s dung rng rai kh m trong khng kh
hoc trong mi trng kh noi chung, kh kh c hai va mui trong kh thai,
thu hi cac loai hi, kh co gia tr ln trong khng kh hoc kh thai.
Vt liu hp phu thng la cac loai vt liu dang hat t 610mm xung
n c 200m co rng ln c hnh thanh do nhng mach mao quan li ti
nm bn trong khi vt liu. ng knh cua mao quan ch ln hn mt s t
ln ng knh phn t cua cht hp phu th vt liu hp phu mi co tac dung
tt.
Vt liu hp phu cn ap ng cac yu cu sau y:
+ Co kha nng hp phu cao - tc hut c mt lng ln kh cn kh t
pha kh.
+ Pham vi tac dung rng - kh c nhiu loai kh khac nhau.
+ Co bn c hoc cn thit.
+ Co kha nng hoan nguyn d dang.
+ Gia thanh re.
Vt liu hp thu co th c chia thanh 3 nhom chnh:
- Vt liu khng co cc: Trn b mt cua chung xay ra chu yu la hin tng
hp phu vt ly.
- Vt liu co cc: Trn b mt cua chung xay ra qua trnh hp phu hoa hoc
nhng khng lam thay i cu truc phn t cht kh cung nh cu truc b
mt cua vt liu hp phu.
- Vt liu ma trn b mt cua chung xay ra qua trnh hp phu hoa hoc va qua
trnh o lam thay i cu truc cua phn t kh.
Mt s cht vt liu hp phu thng la: than hoat tnh, silicagel (SiO2)
va alumogel (Al2O3).

Nguyn nh Hun

= 64 =

Ky thut Mi trng

Thiu t:
Qua trnh nay c ap dung cho nhng trng hp sau:
+ Phn ln cac cht nhim co mui kho chu u chay c hoc thay
i c v mt hoa hoc bin thanh cht co t mui hn khi phan ng vi
oxy nhit thch hp.
+ Cac loai sol kh hu c co khoi nhn thy c , v du nh khoi t lo
rang ca ph, lo san xut tht hun khoi, lo nung men s,...
+ Mt s cac hi, kh hu c nu thai trc tip vao kh quyn se co
phan ng vi sng mu va gy tac hai cho mi trng. Qua trnh thiu t co
tac dung phn huy rt hiu qua cac loai cht nay.
+ Mt s cac loai cng ngh nh cng ngh khai thac va loc du thai ra
nhiu kh chay c k ca nhng cht hu c rt c hai. Phng phap x ly
hiu qua va an toan nht cho trng hp nay la thiu t bng ngon la trc
tip, thiu t ngay bn trong ng khoi hoc bng bung t ring bit.
Hnh 3.9: Lo thiu t.
1- Kh thai i vao thit b
thiu t.
2- B mt trao i nhit hm
nong kh thai.
3- Nhin liu.
4- Voi t.
5- Kh sach i ra ng khoi

Nguyn nh Hun

5
2
1

= 65 =

Ky thut Mi trng

NHIM MI TRNG NC
===============================================================

4.1 - C IM CUA TAI NGUYN NC

4.1.1-

Ngun nc va phn b nc trong t nhin :

Nc la ngun tai nguyn rt cn thit cho s sng trn Trai t, am

bao cho s phat trin cua nn vn minh nhn loai hin tai cung nh trong
tng lai: ngun cung cp thc phm va nguyn liu cng nghip di dao...
Nc c coi la mt khoang san c bit v tang tr mt nng lng ln lai
hoa tan nhiu vt cht phuc vu cho nhu cu nhiu mt cua con ngi.
Nc trn hanh tinh phat sinh t ba ngun: t bn trong long t, t
thin thach a lai va t lp trn cua kh quyn. Khi lng nc chu yu trn
Trai t: nc mn, nc ngot, hi nc; bt ngun t long t trong qua
trnh phn hoa lp a nhit cao.
Theo s tnh toan th khi lng nc trang thai t do phu ln Trai
t la trn 1,4 ty km3, lng nc nay nu phu trn b mt Trai t se co
day 0,3-0,4 m.
Bang 3.1: Tr lng nc trn Trai t :

Loai nc
ai dng
Nc ngm
Bng
H
Hi m trong t

Khi lng nc
(1000 km3)
1.370.323
60.000
24.000
280
85

= 66 =

Ty l %
94,20
4,12
1,65
0,02
0,006

Ky thut Mi trng

Hi m trong khng kh
Sng sui
Tng cng

14
12
1.454.714

0,001
0,001
100,00

Khi lng cua cac loai ngun nc rt khac nhau, gn 94% nc trn
Trai t la nc mn; nc ngot chim mt phn rt nho, trong o phn ln
lai ong bng min cc va vung bng ha. Ch mt phn rt nho cua lng
nc hanh tinh (1/7000) co vai tro quan trong trong vic bao tn s sng - o
la lng nc ngot co trong sng, h, ao, sui, nc ngm va hi m trong
khng kh.
4.1.2-

Chu trnh tun hoan nc trong thuy quyn :

Nc trong t nhin lun lun vn ng va thay i trang thai. Chu

trnh nc la s vn ng cua nc trn Trai t va trong kh quyn mt cach
t nhin theo nm dang c ban la: ma - dong chay - thm - bc hi - ngng
tu va thanh ma.
Nc vn ng trong chu trnh la nh bc xa song ngn cua Mt Tri.
Ti mt t chung b hp thu mt phn va chuyn i thanh nhit nng lam
cho nhng tng thp cua kh quyn nong ln. Chnh nng lng nay a hm
nong nc mt cua ai dng va t lin trong cac th long khac nhau (long,
tuyt, bng) va lam chung bc hi. S khac bit v nhit gia cac vung kh
quyn lam khng kh chuyn ng (gio). Hi nc bc ln vi khng kh
nong ti tng cao kh quyn th ngng tu thanh ma hay tuyt va lai ri xung
mt t.
Nc ngot co th s dung chim mt lng rt nho trong toan b khi
lng cua thuy quyn nhng nh qua trnh khng l: s tun hoan nc, tr
lng nc ngot c tun hoan lin tuc. Chnh qua trnh nay la nguyn nhn
tao ra nc ngot. S trao i nc ngot trong sng h din ra manh me hn rt
nhiu so vi nc mn va nc bng ha.
Bang 4.2: Cac chu ky tun hoan nc trong thuy quyn

Cac yu t cua thuy quyn

ai dng
Tng lng nc ngm
Nc ngm tham gia chu ky
Bng ha

:
Thi gian chu ky, (nm)
3000
5000
330
8300

= 67 =

Ky thut Mi trng

H
m t
Nc sng
Hi nc kh quyn
Toan b thuy quyn

10
1
0,032
0,027
2800

Chu trnh nc toan cu quyt nh kha nng cp nc ngot cho con

ngi va cac sinh vt khac. Do xut hin cua s sng, vong tun hoan nc
ngay cang phc tap hn vi vic bc hi nc cua c th sng va cac hoat
ng cua con ngi.
4.1.3-

Phn loai va phn b ngun nc :

Tai nguyn nc c phn thanh ba dang chu yu theo v tr cung nh

c im hnh thanh, khai thac va s dung o la ngun nc trn mt t
(nc mt), nc di t (nc ngm) va nc trong kh quyn (hi nc).
a/ Nc mt :
Trn pham vi luc a tr lng nc mt bao gm nc bng tuyt
cac a cc va cac vung nui cao x han i (98,83%), nc h (1,15%), nc
m ly (0,015%) va nc sng (0,005%). V khi lng nc bng tuyt
chim ty l tuyt i ln va nu gia thuyt khi bng ha tan thanh nc th
mc nc ai dng co th tng ln 66,4m. Tuy nhin trong thc t bng ha
nm khu vc gia lanh vnh cu nn kha nng s dung chung con rt han ch.
Ngc lai nc sng va h tuy chim ty l rt nho song do tham gia vao
chng trnh tun hoan vn ng rt tch cc nn chung co vai tro ht sc
quan trong i vi s phat trin kinh t xa hi cua con ngi.
V lng nc h cho ti nay cha tnh c chnh xac, v cha c
iu tra y u. S b c tnh co 2,8 triu h t nhin, trong o co 145 h co
din tch mt trn 100km2. H nc nhat ln nht va su nht th gii la
Baican (thuc cng hoa lin bang Nga) cha 2.300km3 nc, vi su ti a
1.741m .
Ngoai h t nhin trn luc a a xy dng hn 10.000 h cha nc
nhn tao nhm giai quyt cac nhu cu s dung ngun nc mt (iu tit va
khai thac dong chay cua sng). Tng dung tch hu ch cua h nhn tao c
tnh gn 5.000 km3.

= 68 =

Ky thut Mi trng

Nc m ly c tnh 11.470 km3 vi din tch 2.682 km2.

Nc sng lun vn ng va tun hoan, nn nhanh chong c phuc
hi. Nh vy tuy th tch cha cua cac sng c tnh ch bng 1.200 km3
nhng nng lng dong chay phong phu hn nhiu, iu nay cho phep tng
ang k kha nng khai thac dong sng cho cac muc tiu s dung khac nhau.
b/ Nc ngm :
Pha di mt t, trong cac lp bn trn cua quyn a, co cac dang
nc thin nhin tao thanh nc ngm cua vo Trai t. Nc ngm noi trn
goi la nc trong lc. Bn canh nc trong lc, trong nham thach con co nc
mao dn. Dang nc nay lin kt kha cht vi nham thach bi lc dnh kt lc mang mao dn va do o chung di chuyn trong cac ke h khng tun theo
sc hut trong trng cua Trai t .
Ngoai ra trong nham thach con co nc lin kt hoa hoc, o la mt b
phn trong thanh phn hoa hoc cua khoang vt. V du tinh th thach cao cha
hai phn t nc trong mi phn t sunfat canxi (CaSO4.2H2O), trong tinh th
mui sunfat natri co ti 10 phn t nc.
V tr lng nc ngm hin nay ch mi anh gia mc tng i, v
kha phc tap, mt mt do mi quan h qua lai hu c gia nc mt va nc
ngm, mt khac do kha nng khoan con han ch va tai liu khoan su con qua
t. Tuy vy cn c tai liu cua t chc giao duc khoa hoc va vn hoa cua lin
hp quc co th s b anh gia tr lng nc ngm trn toan cu.
Bang 4.3- Tr lng nc ngm toan cu :
Pham vi
Khi lng
khoang hoa
3
(1000 km )
( g/l)
su ti
4000
Chu yu nc ngot.
1000m
Lng mui hoa tan
khng qua 1
su t 1000Khoang
Phn ln la nc mn
6000m
5000
vi lng mui hoa tan
ti 30-40 i khi n
300-400
Tng cac loai 60.000
theo d bao

= 69 =

Mc thch hp khi s
dung
ap ng nhu cu i vi
nc sinh hoat va nc ti
Co th dung cho cng
nghip hoa hoc. Khi s
dung cho sinh hoat hoc
ti cn phai lam ngot.

Ky thut Mi trng

4.1.4-

Tnh cht , thanh phn cua nc t nhin :

a/ Tnh cht vt ly :
Nhit : nhit cua nc thay i theo nhit cua khng kh,
nht la nc mt. Nhit cua nc mt dao ng t 4-40C, nc ngm
nhit tng i n nh dao ng t 17-27C.
uc : uc do cac cht l lng trong nc nh cat, set, bun
va cac hp cht hu c co trong nc.
mau va mui v : Nc t nhin co th co mau do cha cac cht
v c hay hu c dang hp cht hoa tan hay cht keo gy ra. Chng han nh
nc cha nhiu st co mau vang nu. Acid humic hay funvic lam cho nc
co mau en.
Nc co th co mui bun, mui mc do cac thc vt thi ra gy ra hay
mui thi do H2S va mt s hp cht hoa tan co th lam cho nc co v c bit
mn, chat, chua... v du nc cha nhiu Magie co v chat, cha nhiu mui
n co v mn...
b/ Thanh phn hoa hoc cua nc t nhin :
Cac hp cht v c va hu c trong nc t nhin co th tn tai dang
ion hoa tan, kh hoa tan, dang rn va long. Chnh s phn b cac hp cht nay
quyt nh tnh cht cua nc t nhin: ngot, mn, cng hoc mm, ngheo
dinh dng hay giau dinh dng ...
Cac in hoa tan : Nc t nhin la dung mi hoa tan hu ht cac
acid, baz va mui v c. V th trong nc t nhin co cac ion hoa tan nh:
Cl-, Na+, Mg2+, Ca2+, K+, SO42-, Br-, Fe2+, Fe3+, HCO3-,...
Ham lng cua cac nguyn t hoa hoc phn b phu thuc vao c im
kh hu, a cht, a mao va v tr thuy vc. c im thanh phn cua cac ion
hoa tan cua sng do ba yu t chu ao gy ra: anh hng cua nc ma, cua
s bc hi va s phong hoa. Cac sng nhit i ma nhiu co thanh phn hoa
hoc chu yu nh nc ma, con yu t phong hoa khng ln. Cac sng nhit
i sa mac co thanh phn hoa hoc do qua trnh bc hi, kt tinh la chu ao.
Cac sng vung n i t ma co thanh phn hoa hoc do phong hoa la chu
ao...

= 70 =

Ky thut Mi trng

Cac kh hoa tan :

- xy la loai kh t hoa tan trong nc va khng tac dung vi nc v
mt hoa hoc. Oxy cn cho qua trnh trao i cht. hoa tan cua oxy trong
nc phu thuc chu yu vao nhit , ap sut cua mi trng; ngoai ra con
phu thuc vao mn, chiu su cua lp nc b mt va mc nhim cua
nc.
Vao mua thu, ng lng oxy hoa tan trong nc nhiu hn vao mua
xun, he do nhit mua xun, he tng, nng mui tng, qua trnh h hp
tng dn n oxy hoa tan giam.
lp nc b mt, nng oxy hoa tan phu thuc vao s trao i cua
nc vi khng kh. lp di nng cua oxy hoa tan phu thuc vao kha
nng tiu thu oxy cua cac sinh vt va s xao trn cua cac lp nc.
Noi chung nng oxy trong nc giam dn theo su cua lp nc.
Nu nc b nhim bi cac cht hu c d phn huy th ham lng oxy
trong nc giam do b tiu thu bi hoat ng cua cac vi sinh vt.
- Kh CO2 ch chim 0,03% trong kh quyn nhng ong vai tro cc ky
quan trong trong nc v no phan ng vi nc tao thanh ion bicacbonat
(HCO3-) va cac bonat (CO3- ). Nng kh CO2 trong nc phu thuc vao
pH: nu pH thp th CO2 dang kh, pH=8-9 dang bicacbonat va pH>10 dang
cacbonat ty l cao.
- Kh NH3 tn tai trong nc co pH >10. Trong mi trng trung tnh
va acid chu yu dang ion NH4+. Do b oxy hoa bi vi sinh vt nn NH4+ d
dang chuyn thanh nitrit va sau o thanh nitrat.
- Kh H2S tao ra do qua trnh phn huy cac cht hu c co trong nc.
Trong iu kin oxy hoa co th tao thanh H2SO4 gy tac hai cho cac cng
trnh xy dng di nc.
Cac cht rn :
Cac cht rn trong nc bao gm cac cht v c, hu c va vi sinh vt.
Chung co th phn thanh cac loai phu thuc vao kch thc nh sau:
- Cht rn hoa tan co kch thc d<10-9m.
- Cht rn dang keo co kch thc d=10-9-10-6m.
- Cht rn dang l lng co kch thc d= 10-6-10-5m.

= 71 =

Ky thut Mi trng

- Cht rn co th lng co kch thc d>10-5m.

Cac cht hu c :
Trong ngun nc t nhin, ham lng cac cht hu c rt thp, t co
kha nng gy tr ngai cho cp nc sinh hoat, thuy san, thuy li. Nhng nu
b nhim do nc thai sinh hoat, san xut ... th nng cht hu c trong
nc se tng ln.
Da vao kha nng b phn huy do sinh vt trong nc, cht hu c co
th phn thanh hai loai: d b phn huy sinh hoc nh ng, cht beo,
prtin,... va kho b phn huy sinh hoc nh DDT, Lindan, aldrine, dioxin,
naphtalen...
c/ Thanh phn sinh hoc cua nc t nhin :
Thanh phn va mt cac c th sng trong ngun nc phu thuc cht
che vao c im, thanh phn hoa hoc cua ngun nc, ch thuy vn va a
hnh ni c tru. Cac loai sinh vt tn tai trong ngun nc t nhin chu yu la
vi khun, nm, siu vi trung, tao, nguyn sinh ng vt, ng vt a bao, cac
loai ng vt co xng sng va cac loai nhuyn th.
Vi khun va nm :
Vi khun la cac loai sinh vt thng dang n bao, khng mau co
kch thc t 0,5-5 mm, co dang hnh que, hnh cu hoc hnh xon, chung co
th dang n le, cp i hoc lin kt thanh mach dai.
Vi khun ong vai tro quan trong trong vic phn huy cht hu c, h
tr qua trnh t lam sach cua nc t nhin. V vy chung co y ngha ln v
mt sinh thai.
Phu thuc vao ngun dinh dng, vi khun c chia thanh hai nhom:
vi khun t dng va vi khun d dng.
Cac vi khun d dng s dung cht hu c lam ngun nng lng va
ngun cacbon thc hin qua trnh sinh tng hp. Co ba phn nhom vi
khun d dng: cac vi khun hiu kh cn oxy hoa tan khi phn huy cht hu
c sinh san va phat trin, cac vi khun ky kh oxy hoa cht hu c trong
iu kin khng cn oxy t do v chung co th dung oxy lin kt trong cac
hp cht nh nitrat, sulfat va cac vi khun tuy nghi co c ch phat trin trong
iu kin co hoc khng co oxy t do.
= 72 =

Ky thut Mi trng

Cac vi khun t dng co kha nng oxy hoa cht v c thu nng
lng va s dung kh CO2 lam ngun cacbon cho qua trnh sinh tng hp.
Thuc nhom nay co vi khun nitrat hoa, vi khun lu huynh, vi khun st ...
Cac vi khun co kha nng chu c pH thp va co th oxy hoa H2S trong
nc thanh acid sulfuric gy n mon vt liu cac cng trnh thuy. Cac vi
khun st co kha nng oxy hoa st hoa tan trong nc thanh st khng tan
lng xung ay.
Nm va men la cac loai thc vt khng co kha nng quang hp. Men co
th chuyn hoa ng thanh ru va phat trin t bao mi. mt s vung
nc tu, nm va men co th phat trin manh.
Vi rut :
Trong ngun nc t nhin thng co cac loai vi rut. Chung co kch
thc cc nho (20-100 nanomet) nn ch phat hin bng knh hin vi in t.
Vi rut la loai ky sinh ni bao. Chung ch co th sinh si trong t bao cua
vt chu v chung khng co h thng chuyn hoa t sinh san. Khi xm nhp
vao t bao vt chu, vi rut thc hin vic chuyn hoa t bao tng hp prtin
va acid nucleic sinh san va phat trin. Chnh v c ch sinh san nay nhiu
loai vi rut la tac nhn gy bnh him ngheo cho con ngi va gia suc nh
bnh vim gan va vim rut.
Tao :
Tao la loai thc vt n gian nht co kha nng quang hp. Co loai tao
co cu truc n bao ch phat hin bng knh hin vi, co loai co dang nhanh dai
co th quan sat bng mt. Tao la sinh vt t dng, chung s dung cacbonic
hoc bicacbonat lam ngun cacbon va s dung cac cht dinh dng v c nh
photphat va nit phat trin.
Trong qua trnh phat trin cua tao co s tham gia cua mt s nguyn t
vi lng nh magi, Bo, cacbon va canxi. Tao co mau vi thanh phn chu yu
la cht dip luc ong vai tro quan trong trong vic quang hp .
Tao phat trin rt manh trong ngun nc m cha nhiu cht dinh
dng t nc thai sinh hoat va phn bon. V vy tao la mt ch tiu sinh hoc
anh gia cht lng nc t nhin.

= 73 =

Ky thut Mi trng

Cac loai thc vt va sinh vt khac :

Trong nc con co cac loai thc vt ln nh rong, luc bnh la cac thc
vt ch th anh gia cht lng nc t nhin.
Cac nguyn sinh ng vt, ng vt a bao, cac loai nhuyn th va tm
ca la nhng sinh vt thng co mt trong ngun nc t nhin. S phat trin
v th loai va s lng cac loai thuy sinh o phu thuc ro rt vao cht lng
nc va mc nhim nc. V du ngun nc b nhim cht hu c se
lam suy giam v chung loai va s lng cac loai thuy sinh do nng oxy hoa
tan trong nc giam; nhim phen se lam chua nc (pH =4,5-5) se lam giam
lng tm ca.
4.1.5-

S nhim ngun nc :

a/ Khai nim :
Do hoat ng nhn tao hay t nhin (xoi mon, pha rng, lu lut, s xm
nhp cua cac cht thai th, cht thai cng nghip...) ma thanh phn cua
nc trong mi trng thuy quyn co th b thay i do nhiu loai cht thai
a vao h thng. Tht ra nc co kha nng t lam sach thng qua cac qua
trnh bin i ly hoa sinh hoc t nhin nh hp phu, lng, loc, tao keo, phn
tan, bin i co xuc tac sinh hoc, oxy hoa kh, phn ly, polyme hoa hay cac
qua trnh trao i cht ... C s qua trnh nay at hiu qua cao la phai co u
oxy hoa tan. Qua trnh t lam sach d thc hin dong chay hn la ao h v
y qua trnh i lu hay khuch tan oxy cua kh quyn vao trong nc d
dang xay ra va tham gia vao qua trnh chuyn hoa lam giam cht c hoc
lam lng cac cht rn hoc tiu dit vi sinh vt co hai. Khi lng cht thai a
vao nc qua nhiu, vt qua kha nng gii han cua qua trnh t lam sach th
kt qua la nc b nhim. Khi o x ly nhim cn phai co cac phng
phap nhn tao.
Vic nhn bit nc nhim co th cn c vao trang thai hoa hoc, vt
ly, sinh hoc cua nc. V du nh khi nc b nhim se co mui kho chu, v
khng bnh thng, mau khng trong sut, s lng ca va cac thuy sinh vt
khac giam, co dai phat trin manh, co nhiu mun hoc co vang du m trn
mt nc...
Nc nhim sng h, chay ra bin, gy nhim ca sng va bin.
Ngoai ra co nhiu cht thai thai trc tip vao ai dng gy nhim bin trn
= 74 =

Ky thut Mi trng

pham vi rng ln (s c tau du, thai cac cht thai cua cac nha may vung
ven bin).
b/ Cac thng s c ban anh gia cht lng ngun nc :
Cac ch tiu vt ly: nhit , uc, trong, mau, mui, v...
anh gia v mt nh tnh nhim bn cua nc do cac loai nc thai cng
nghip, nc thai th...
Cac ch tiu hoa hoc :
- Ham lng cn l lng va ham lng tinh cn kh anh gia v mt
nh lng trang thai cht bn khng hoa tan hoc hoa tan.
- Cac ch tiu ham lng cht hu c c xac nh gian tip bng cach
o lng oxy tiu thu do qua trnh oxy hoa nh vi khun (ch tiu BOD) hoc
nh cac cht oxy hoa manh nh K2Cr2O7 (COD theo bicromat kali), KMnO4
(COD theo pecmanganat kali). Cac ch tiu nay cho bit mc nhim bn
nc thai cha cht hu c, kha nng phn huy chung trong ngun nc ...
- Ch tiu oxy hoa tan anh gia mc nhim bn cht hu c theo
BOD cua ngun nc, trang thai cht lng va kha nng t lam sach cua
ngun nc.
- Cac ch tiu nit nh nit amn (NH4+), nitrit ( NO2- ), nitrat ( NO3- ),
ch tiu pht phat ( PO43-)... anh gia mc ph dng cua ngun nc do
nc thai sinh hoat, nc thai cng nghip, nc ti rung tran vao sng h.
Ngoai ra cac ch tiu nay con dung anh gia cac qua trnh phn huy cht
hu c cha nit, pht pho trong ngun nc.
- Cac ch tiu tng lng mui: clorua (Cl-) co th dung anh gia mc
nhim bn do nc thai cng nghip .
- Cac ch tiu du m, ham lng cac mui kim loai nng, cac cht
phong xa... anh gia nhim bn cua cac loai nc thai khac nhau.
Cac ch tiu sinh vt :
- Tng s vi trung hiu kh co trong mt lt nc biu th bn cua
nc v mt vi trung.
- Tng s vi trung ky kh anh gia mc nhim bn cac cht hu c
ngun gc ph thai sinh hoat.

= 75 =

Ky thut Mi trng

- Ch s Coli biu th s vi trung Coli (E. Coli) co trong mt lt nc.

Ch tiu nay biu th kha nng co hay khng co vi trung gy bnh ng rut
co trong nc.
i vi ngun nc b nhim bn bi nc thai thanh ph hoc nhiu
loai nc thai cng nghip khac nhau, cn phai phn tch y u cac ch tiu
nu trn anh gia tac ng tng hp cua chung i vi ngun nc. Mc
nhim bn cua nc trong trng hp nay c xac nh theo bang 4.3.
Bang 4.3: H thng anh gia tng hp ngun nc mt:
NO3PO43TT
Trang thai
PH
NH4+
mg/l
mg/l
mg/l
nc ngun
1
2
3
4
5
6

Nc rt sach
Nc sach
Nc hi bn
Nc bn
Nc rt bn
Nc bn nng

7-8
6,5-8,5
6-9
5-9
4-9,5
3-10

<0,05
0,05-0,4
0,4-1,5
1,5-3
3-5
>5

<0,1
0,1-0,3
0,3-1
1-4
4-8
>8

<0,01
0,01-0,05
0,05-0,1
0,1-0,15
0,15-0,3
>0,3

oxy
bao hoa
%

COD
mg/l

BOD5
mg/l

100
100
50-90
20-50
5-20
<5

6
6-20
20-50
50-70
70-100
>100

2
2-4
4-6
6-8
8-10
>10

4.2 - CAC NGUN GY NHIM MI TRNG NC

Khi con ngi bt u trng trot, chn nui th khu vc trng trot dn
phat trin min ng bng mau m k bn lu vc cac con sng. Dn c t
nn tai nguyn rt di dao vi nhu cu cua ho. Tnh hnh a thay i mt cach
nhanh chong khi cuc cach mang cng nghip bt u. Cac th tr thanh
ni tp trung dn c qua ng uc. Cac tac ng cua con ngi i vi ngun
nc ngay cang tr nn ro rt, nht la i vi ngun nc gn khu cng
nghip va th. Trong iu kin dn s va sc phat trin manh me, cac tac
ng nay tng ln nhanh chong, lam thay i cac chu trnh t nhin trong thuy
quyn cung nh lam thay i s cn bng nc trong hanh tinh. Cac ngun
nc b nhim do cac hoat ng sau y cua con ngi.
4.2.1-

Sinh hoat cua con ngi :

Trong hoat ng sng cua mnh con ngi cn mt lng nc rt ln.

Xa hi cang phat trin nhu cu dung nc cang tng. C dn sng trong iu
kin nguyn thuy ch cn 5-10 lt nc /ngi.ngay. Ngay nay cac th
nhu cu s dung nc sinh hoat gp hang chuc ln nh vy. nc ta tiu
chun cp nc sinh hoat i vi khu th la 150-200 lt/ngi.ngay, i vi

= 76 =

Ky thut Mi trng

khu vc nng thn la 50-100 lt/ngi.ngay. Tiu chun cp nc cua Singapo

la 250-400 lt/ngi.ngay, cua Phap 200-500 lt/ngi.ngay, cua My la 380500 lt/ngi.ngay...
Trong th nc thai sinh hoat c tao thanh t cac khu dn c va t
cac cng trnh cng cng. c im cua nc thai sinh hoat th la ham
lng cac cht hu c khng bn vng cao, la mi trng thun li cho vi sinh
vt gy bnh phat trin. Trong nc thai con cha nhiu nguyn t dinh dng
co kha nng gy ra hin tng ph dng ngun nc.
Nc thai sinh hoat cac vung khac nhau th cung khac nhau. V du
theo mt s nghin cu cua Israel, i vi vung th lng nit amn la 5,18
g/ngi.ngay, kali- 2,12 g/ngi.ngay, pht pho - 0,68 g/ngi.ngay; i vi
vung nng thn cac ch tiu tng ng nay la 7,0 ; 3,22 va 1,23 g/ngi.ngay .
4.2.2-

Nc thai cng nghip :

S tng nhanh nn cng nghip lam tng nhu cu v nc, nht la cac
nganh san xut nh ch bin thc phm, giy, hoa cht, luyn kim, du mo...
Nc thai cng nghip: bao gm nc thai cng ngh, nc thai t qua
trnh v sinh, nc thai t qua trnh sinh hoat cua can b cng nhn trong nha
may.
Nc thai san xut trong cac x nghip cng nghip thng chia lam hai
loai: nc thai bn va nc thai qui c sach.
Nc thai qui c sach chu yu la nc lam ngui may moc thit b.
Cac loai nc nay co th dung lai trong h thng cp nc tun hoan cho nha
may.
Nc thai bn thng c tao thanh trong qua trnh cng ngh. Thanh
phn nc thai san xut cua cac nha may, x nghip rt a dang va phc tap,
phu thuc vao loai hnh san xut, dy chuyn cng ngh, thanh phn nguyn
vt liu, cht lng san phm... Trong nc thai san xut co nhiu cac loai cn
l lng, cac cht hu c (acid, este, phenol, du m, cac cht hoat ng b
mt...), cac cht c (xianua, arsen, thuy ngn, mui ng...), cac cht gy
mui, cac mui khoang va mt s ng v phong xa.

= 77 =

Ky thut Mi trng

4.2.3-

Cac hoat ng nng nghip :

Vic s dung nc cho cac hoat ng nng nghip co tac ng to ln

n s thay i ch nc va s cn bng nc luc a do oi hoi mt lng
nc ln va phn ln nc s dung trong nng nghip b tiu hao ma khng
c hoan lai.
S dung nc trong nng nghip a dn n vic lam giam cht lng
nc ngun. Nc t ng rung va nc thai t cac chung trai chn nui
gy nhim bn ang k cho sng ngoi. Thanh phn khoang cht trong nc
dn t h thng tiu thuy phu thuc vao c tnh t, ch ti, cu tao h
thng tiu...
Cac hp cht hu c co cha clo nh cac loai thuc tr su DDT,
andrin, endosunphan, cac loai thuc dit co acid phenoxiaxetic, cac loai thuc
dit nm hexaclorobenzen... la cac cht bn vng, tc phn huy trong nc
rt chm. Chung co th tch tu trong bun, trong c th sinh vt, tan trong m
ng vt nc ...
4.2.4-

Nc chay tran :

Nc chay tran trn mt t do nc ma, ra ng xa... la ngun gy

nhim nc sng h. Nng cht bn trong nc ma phu thuc vao hang
loat yu t nh cng ma, thi gian ma, thi gian khng ma, c im
mt phu, bn th va khng kh... Nc ma cua trn u tin trong mua
ma va cua t u tin thng co nng cht bn rt cao. Ham lng cn
l lng co th t 400-1800 mg/l, BOD5 t 40-120 mg/l.
4.2.5-

Hoat ng cua tau thuyn :

Do hoat ng cua tau thuyn trn sng bin a lam tng lng du m
trong nc (do va cham, do ra tau, bm du va ri vai...). nhim nc do
du mo va san phm cua chung lam giam tnh cht hoa ly cua nc (thay i
mau, mui, v), tao lp vang mong phu u trn mt bin, ngn cach bin va
kh quyn, ngn can s trao i xy gia bin va kh quyn, ngn can s trao
i nhit cung nh s tao lp cn o. V du ch mt tn du th a co kha
nng loang phu trn mt din tch 12 km2 mt nc, ch mt gam du mo co
th gy bn 2 tn nc hoc mt giot du cung co kha nng tao ra mt mang
du day 0,001mm trn din tch 20m2.

= 78 =

Ky thut Mi trng

4.3 - CAC TAC NHN GY NHIM NGUN NC

4.3.1-

Cac hp hu c :

Theo kha nng chu tac ng cua cac yu t mi trng: anh sang,
m, nhit va cac nhn t vi sinh vt co th phn loai cac hp cht hu c
thanh hai loai chnh sau y:
a/ Cac hp cht hu c khng bn vng :
Thuc loai nay bao gm cac loai cacbonhydrat, protin, cht beo... y
la cac cht nhim ph bin nht trong nc thai sinh hoat va nc thai cng
nghip ch bin thc phm : bt ngot, cac qua trnh ln men, ch bin sa va
tht ca...
+ Cac cacbonhyrat: cac cht ng co cha cac nguyn t C, N va O,
mt s ng n va ng kep. Ring polysacharit c chia lam hai loai d
b phn huy sinh hoc nh tinh bt va kho b phn huy sinh hoc nh cellulosa...
+ Cac loai protin: acid amin mach dai.
+ Cac cht beo: kha nng phn huy vi sinh chm. Nhn chung cac hp
cht hu c co phn t ln khng th thm qua cac mang t bao do o cn co
giai oan thuy phn s b (phn ra) thanh cac mach ngn hn (qua trnh phn
huy ym kh).
b/ S s phn huy sinh hoc cac hp cht hu c :
- Qua trnh phn huy hiu kh :
Cht hu c + O2

VSV hiu kh

Nng lng + CO2 + H2O

- Qua trnh phn huy ky kh :

Thuy phn hoan toan

Thuy phn s b

Cht hu c

CHC n gian

Mui khoang,
CO2, CH4,...

c/ Tac ng cua s nhim cac cht hu c khng bn vng :

Khi xm nhp vao mi trng nc di tac ng cua cac yu t vt ly
cua mi trng va cac tac nhn vi sinh vt cac hp cht hu c khng bn

= 79 =

Ky thut Mi trng

vng se b phn huy lam suy giam nng xy hoa tan, tn tr va lu ong
trong cac lu vc t xao trn se tao iu kin cho cac vi sinh vt ym kh phat
trin gy mui kho chu lam giam gia tr s dung cua ngun nc.
Nu nng cao se lam can kit nng xy hoa tan gy anh hng
xu n s phat trin cua h thuy sinh: phu dng tao iu kin cho h thc
vt nc phat trin manh; anh hng xu n s phat trin cua h ng vt
nc gy cht ca.
d/ Cac cht hu c bn vng :
Thng la cac hp cht hu c co c tnh sinh hoc cao, kho b phn
huy bi cac tac nhn vi sinh vt. Mt s co tac dung tch luy va tn lu lu dai
trong mi trng va trong c th cac loai thuy sinh vt nn gy nhim lu
dai, ng thi co nhng tac ng xu n h sinh thai nc va thm ch n
sc khoe cua con ngi. Cac cht polyclorophenol (PCP), polyclorobiphenyl
(PCB), cac loai hyrcacbon a vong ngng tu, hp cht d vong N hoc O la
cac cht thuc loai nay.
Cac hp cht hu c bn vng: bn vng di tac ng cua cac yu t
cua mi trng vt ly va mi trng sinh hoc co th phn loai thanh cac dang
co c tnh sinh thai cao va t c. Cac hp cht hu c nh du, m; cac cht
hoat ng b mt, cac loai thuc tr su va dit co...
Tac ng manh n h thuy sinh: huy dit vi nng cao nng
thp tch tu thng qua mi quan h dinh dng gy ng c i vi con ngi
hoc dit chung mt s loai nh chim va cac loai c trung...
e/ Cac hp cht hu c bn vng co c tnh sinh thai cao :
+ Cac hp cht phenol: phenol va cac dn xut cua phenol.
+ Cac loai hoa cht bao v thc vt hu c: bao gm cac loai photpho
hu c, clo hu c, cacbanat, phenoxyaxetic, pyrethroid tng hp.
+ Tanin va lignin: cac hoa cht co ngun gc t thc vt.
+ Cac hyrocacbon a vong va ngng tu.
4.3.2-

Cac kim loai nng :

Ch (Pb) co c tnh i vi nao, co th gy cht ngi nu b nhim

c nng. Ch co kha nng tch luy lu dai trong c th. Trong nc sng h

= 80 =

Ky thut Mi trng

co lng vt ch ( 0,05-40 mg/l), nc bin khng b nhim nng ch

0,03 mg/l.
Thuy ngn (Hg) rt c i vi ngi va thuy sinh. Nng cho phep
cua thuy ngn trong nc ung la 0,001 mg/l. Thuy ngn gy ri loan thn
kinh, giam tr nh, vim rng li, ri loan tiu hoa. i vi n gy ri loan
kinh nguyt, nu mang thai d b sy thai.
Asen (As) co trong ngun nc thai cng nghip khai thac qung mo,
san xut thuc tr su, thuc da va t qua trnh xoi mon t. As rt c, d
dang hp thu vao c th qua n ung, h hp, qua da. As co kha nng gy ung
th da, phi, xng va lam sai lch nhim sc th...
Ngoai cac kim loai nng k trn con co cac nguyn t khac co c tnh
rt cao nh Cadimi, Selen, Crm, Niken... la cac tac nhn gy hai cho ngi
va thuy sinh ngay nng thp.
4.3.3-

Cac cht rn :

Cac cht rn co trong nc t nhin la do qua trnh xoi mon, do nc

chay tran t ng rung, do nc thai sinh hoat va cng nghip. Cht rn co
th gy tr ngai cho vic nui trng thuy san, cp nc sinh hoat.
4.3.4Mau :
Mau nc trong t nhin va nc thai thng co ngun gc:
- Cac cht hu c d phn huy bi cac tac nhn vi sinh vt.
- S phat trin cua mt s loai thc vt nc: tao, rong ru.
- Co cha cac hp cht st, mangan dang keo.
- Co cha cac tac nhn gy mau: kim loai (Cr, Fe,...), cac hp cht
hu c tanin, lignin...
Mau thc cua nc la mau do cac cht hoa tan hoc cac cht dang
keo; mau bn ngoai (mau biu kin) do cac cht l lng cua nc tao nn.
4.3.5Mui :
Mui do cac nguyn nhn:
- Co cac cht hu c t cng ranh khu dn c, cac x nghip ch bin
thc phm.
- Co cac san phm t s phn huy cac xac cht ng vt.

= 81 =

Ky thut Mi trng

Nc thai cng nghip hoa cht, ch bin du m.

Bang 4.4: Mt s cht gy mui ph bin:

Cht co mui
Amoniac
Phn
Hydrosunfua
Sulfit hu c
Mercaptan
Amin
Diamin
Clo
Phenol

4.3.6-

Cng thc hoa hoc

NH3
C8H5NHCH3
H2S
(CH3)2S, CH3SSCH3
CH3SH, CH3(CH2)3SH
CH3NH2, (CH3)3N
NH2(CH2)4NH
Cl2
C6H5OH

Mui
Amoniac
Phn
Trng thi
Bp cai ra
Hi
Ca n
Tht thi
Nng
Hc

Cac cht dinh dng :

Vic s dung d tha cac cht dinh dng v c (phtphat, mui amn,
ur, nitrat, kali...) trong qua trnh s dung phn bon cho cy trng se gy nn
hin tng ph dng trong nc b mt. Hin tng ph dng la hin tng
d tha dinh dng trong nc gy nn s phat trin nhanh cua mt s loai
thc vt bc thp nh tao, rong, ru va cac thc vt thn mm trong nc, se
anh hng ti s cn bng sinh hoc trong nc. Cac thc vt phat trin do
hin tng ph dng sau khi cht i se phn huy trong nc tao ra mt lng
ln cac hp cht hu c. Cac cht hu c nay trong qua trnh xy hoa se tiu
thu mt lng ln xy hoa tan trong nc, gy nn hin tng thiu xy
nghim trong, gy cht sinh vt thuy sinh lam cho h bin thanh vung m
ly.
4.4 - CAC BIN PHAP KY THUT BAO V NGUN NC
4.4.1-

iu kin v sinh khi xa nc thai vao ngun nc :

Trong vic s dung ngun nc, mi mt muc ch s dung co mt yu

cu cht lng nc ring. Vic qui nh cac iu kin v sinh khi xa nc
thai ra ngun nhm muc ch han ch lng cht bn thai vao mi trng,
am bao an toan v mt v sinh cho vic s dung ngun nc.
Tiu chun cht lng ngun s dung thng c c trng bng nng
gii han cho phep (NGC) cua cac cht bn va c hai trong o. NGC c
hiu la nng ln nht cua cac cht bn va c hai trong mi trng, trong

= 82 =

Ky thut Mi trng

qua trnh tac ng lu dai khng gy anh hng xu n sc khoe con ngi
va pha huy h sinh thai ngun nc.
Hin nay trong quan ly nc th ngi ta chia ra hai loai ngun nc
theo muc ch s dung. Ngun loai I s dung cho muc ch cp nc cho
th, khu dn c hoc cac nha may cng nghip thc phm; ngun loai II s
dung cho muc ch sinh hoat vn hoa, ngh ngi, th thao va cac ngun nc
khac nm trong khu vc dn c. Mt s ngun nc s dung nui ca hoc
nui trng thuy san khac co yu cu cht lng ring cua mnh.
nc ta, b Y t co quyt nh s 505BYT/Q ngay 13-4-1992 qui
nh nng gii han cho phep cac cht c hai trong nc b mt. NGC cua
mt s cht c hai in hnh nu trong quyt nh nay xem bang 4-5. Mt
s a phng nh thanh ph H Ch Minh, tnh Hu Giang... cung co nhng
qui nh ring da trn cac iu kin cu th cua a phng: ch thuy vn
ngun nc, c im s dung nc, tnh hnh kh hu.
Bang 4-5: Nng gii han cho phep cua mt s cht c hai in hnh trong ngun nc
mt theo qui nh cua b Y t :
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9

Tn hoa cht
Amoniac
Anilin
Asen
Ch Tetraetyl
Crom
DDT
Phenol
Sunfua
Thuy ngn

Cng thc
NH3
C6H5NH2
As+
Pb(C2H5)4
Cr6+
C14H9Cl5
C6H5OH
SHg2+

Ch mc c hai
Theo ch v sinh
c cht

NGC,mg/l
2,0
0,1
0,05
khng c co
0,1
0,2
0,001
khng c co
0,005

i vi cac ngun nc mt th ngay 25 thang 3 nm 1972 uy ban

Kin thit c ban nha nc a ban hanh tiu chun thoat nc th TCXD
51-72 trong o qui nh nhng nguyn tc v sinh khi xa nc thai vao sng
h.
NGC cua tng cht xa vao sng h c xac nh theo tng biu thc
sau:
C1
C
C
+ 12 + ... + n 1
C1.CP C2.CP
Cn .CP

Trong o: C1, C2 ,...Cn la nng cht c hai cho phep trong nc

ngun theo tnh toan.

= 83 =

Ky thut Mi trng

C1.CP, C2.CP, ...Cn.CP la NGC cua cac cht c hai theo qui nh.
n la s cht c hai theo qui nh.
i vi ngun nc la sng sui phuc vu cho cac muc ch cp nc
ung va cho cac nhu cu sinh hoat, mc tnh toan kim tra t trc im
dung nc (theo chiu dong chay) 1 km.
Trong h, h cha nc va bin, chiu dong chay khng co y ngha ln
v chung lun lun thay i. Trong trng hp nay ngi ta thng thit lp
khu vc kim tra cht lng nc s dung theo tiu chun gii han qui nh
vi ban knh trn 1 km i vi h, h cha nc va trn 300m i vi bin.
Da vao cac iu kin v sinh khi xa nc thai vao ngun nc mt co
th xac nh c mc x ly nc thai cn thit, bin phap monitring cht
lng nc va cac bin phap bao v ngun nc khac.
4.4.2ngun:

T chc giam sat (monitoring) cht lng nc

Muc ch giam sat cht lng nc cac thuy vc la anh gia tnh
trang cht lng nc, d bao mc nhim ngun nc do s phat trin
kinh t xa hi va la c s xy dng cac bin phap bao v ngun nc co
hiu qua.
Cac ni dung c ban cua h thng giam sat cht lng nc trong
khun kh h thng giam sat mi trng toan cu GEMS la:
- anh gia cac tac ng do hoat ng cua con ngi i vi cht lng
nc va kha nng s dung nc cho cac muc ch khac nhau.
- Xac nh cht lng nc t nhin.
- Giam sat ngun gc va ng di chuyn cua cac cht bn va cht c
hai.
- Xac nh xu hng thay i cht lng nc pham vi v m.
thc hin tt cac ni dung nay, cn thit phai t chc h thng
monitoring cht lng nc bao gm cac tram giam sat c s, tram anh gia
tac ng va tram anh gia chung.
Tram giam sat c s t tai vung pha trc ngun gy nhim. Cac
tram nay dung xy dng s liu nn cht lng nc t nhin, ch b anh

= 84 =

Ky thut Mi trng

hng do cac yu t t nhin va yu t t kh quyn a ti. Cac tram nay

lun v tr c nh.
Tram anh gia tac ng c t tai vung nc b tac ng do cac hoat
ng sinh hoat va san xut cua con ngi. Da theo muc ch s dung ngi
ta chia cac tram anh gia tac ng lam 4 nhom:
- Cac tram giam sat cp nc cho sinh hoat t tai vung ly nc vao
nha may.
- Tram giam sat nc cho thuy li t tai khu vc tram bm hoc p
chn nc.
- Cac tram giam sat nc cho thuy san t tai vung sng h phuc vu
nui tm ca...
- Cac tram giam sat a nng t tai vung nc c s dung cho nhiu
muc ch khac nhau.
Cac tram anh gia chung c thanh lp anh gia xu hng thay i
cht lng nc vi qui m ln, nhiu luc mang tnh toan cu. V vy cac
tram nay cn ai din cho mt vung rng ln trong o co nhiu loai hoat ng
cua con ngi.
RUNG
THUY LI

KHU DU
LCH

KHU THUY
SAN

3
5
KHU CNG
NGHIP

THANH PH

BIN

Hnh 3.1: Cac tram giam sat ngun nc.

= 85 =

Ky thut Mi trng

4.4.3-

Cac bin phap ky thut x ly nc thai :

X ly nc thai la mt trong nhng vic lam u tin bao v ngun

nc, nhm loai bo hoc han ch nhng thanh phn gy nhim co trong
nc thai, khi xa ra sng h nc thai khng lam nhim bn ngun nc.
Do nc c s dung vao nhiu muc ch khac nhau nn yu cu v
cht lng mc va bin phap x ly cung khac nhau. Vic la chon phng
phap x ly con phu thuc vao lu lng, thanh phn tnh cht nc thai, v tr
xa nc thai so vi im dung nc ha lu, kha nng t lam sach cua sng h
tip nhn nc thai, iu kin t nhin cua khu vc...
V nc thai co thanh phn a dang, phc tap, kha nng t lam sach cua
cac loai ngun nc khac nhau nn cung co nhiu bin phap x ly nc thai
khac nhau. Hin nay theo yu cu x ly nc thai ngi ta chia ra cac mc: x
ly s b, x ly tp trung va x ly trit . Theo ban cht qua trnh lam sach,
ngi ta chia ra cac phng phap x ly c hoc, phng phap x ly hoa ly va
phng phap x ly sinh hoc...
a/ X ly nc thai bng phng phap c hoc:
Phng phap c hoc thng dung loai ra khoi nc thai cac cht
khng hoa tan va mt phn hn hp keo kch thc ln. Phng phap c hoc
thng x ly khng trit , no thng la giai oan u cua qua trnh lam sach
bng sinh hoc va hoa ly.
Cac cng trnh c hoc nh song chn, li chn, b lng cat, cac loai b
lng, b suc kh, tao bot, b loc...
Song chn rac: thu vt rac va cac tap cht rn ln.
B lng cat: Tach cac tap cht v c ln nh cat, x, tao iu kin
cho cac cng trnh x ly tip theo va x ly bun cn lam vic n nh.
B lng: tach cac tap cht khng hoa tan (phn ln la cn hu c),
am bao cho cac qua trnh sinh hoc pha sau (trong cac cng trnh x ly sinh
hoc hoc trong ngun nc) din ra n nh.
b/ X ly nc thai bng phng phap sinh hoc:
Phng phap sinh hoc da trn hoat tnh cua cac loai sinh vt co trong
nc thai oxy hoa cac cht hu c hoa tan va khng hoa tan trong nc thai

= 86 =

Ky thut Mi trng

nh o ma nc thai c lam sach khoi cac cht bn hu c. Tuy theo loai vi

sinh vt c s dung ngi ta co th chia thanh 3 nhom: hiu kh, ky kh va
tuy nghi. Tuy theo tnh cht, lu lng nc thai, kh hu, a hnh... ma co
th s dung 1 trong 3 phng phap trn.
Cac cng trnh x ly nc thai bng phng phap sinh hoc co th thc
hin trong iu kin t nhin nh canh ng ti, canh ng loc, h n nh
hoc trong cac cng trnh nhn tao nh b thi kh, b loc sinh hoc, cac h n
nh, aeroten, biophin,...
Canh ng ti canh ng loc: ban cht cua qua trnh nay la da
vao kha nng t lam sach cua t, nc thai c loc qua cac lp t, cac cht
l lng, keo tu c gi lai trn b mt va trong cac ng mao dn, tao thanh
nhng mang vi sinh vt co kha nng hp thu trn b mt cua no cac cht bn
hoa tan trong nc thai. Cac vi khun hiu kh s dung oxy cua khng kh
phn huy cac cht hu c tao thanh cac hp cht v c.
Ao h n nh: oxy hoa hoan toan cht hu c va kh nit,
phtpho trong nc thai nh qua trnh quang hp, nitrat hoa va kh nitrat.
y la phng phap x ly sinh hoc n gian nht. Nc thai c cho
vao cac h cha trong nhiu ngay phu thuc vao nhit . Cac loai vi sinh vt
hiu kh, ky kh hoc tuy nghi s dung oxy cua khng kh hoc cua rong tao
trong ao h qua qua trnh hoat ng t nhin cua chung oxy hoa cac cht
hu c.
Gio
CO2, O2

TAO
NC THAI

CO2, NH3+, PO43-

O2
VSV
Hiu kh

Bun lng

Nc ra a x
ly + T bao
Tao, vi khun

T bao mi

T bao cht
VSV k kh

Cht hu c
(2CH2O)

Axit hu c
(CH3COOH)

= 87 =

CH4, CO2, NH3

Ky thut Mi trng

- H hiu kh thng can t 0,4-0,6m anh sang Mt Tri xm nhp

vao nhiu nht, khng kh thng t mt n ay h. Oxy cn thit sinh vt
oxy hoa hiu kh cac cht hu c do rong tao tao ra trong qua trnh quang hp
va oxy trong khng kh khuch tan theo mt nc; con rong tao lai s dung
CO2, photphat, nit amn do vi khun hiu kh tao ra trong qua trnh oxy hoa
cac hp cht hu c.
- H ky kh thng su t 2-5 m, khng cn oxy hoa tan cho cac hoat
ng vi sinh. Cac loai vi khun ky kh dung oxy t cac hp cht nh nitrat,
sunfat oxy hoa cac cht hu c thanh kh CH4 va kh CO2.
- H tuy nghi c s dung nhiu hn ca, h thng su t 0,9-1,8 m.
Trong h tuy tin din ra 2 qua trnh song song, oxy hoa cac cht bn hu c
hoa tan b mt, con lp bun di ay se b phn huy ky kh tao ra m tan va
cac hp cht b kh khac.
c im cua h nay xet theo chiu su chia lam 3 vung: vung trn
cung la vung hiu kh, vung gia la vung trung gian, con vung di la vung ky
kh.
B loc sinh vt : c s dung rng rai x ly nc thai trong iu
kin hiu kh. o la 1 b hnh vung, hnh ch nht hoc hnh tron trn mt
bng. Trong b co cha vt liu loc bng a dm, gach v, soi a hoc bng
cht deo.
Trong b loc sinh vt, khi nc thai chay qua trn mt cac hat vt liu
loc se hnh thanh cac vi sinh vt goi la mang vi sinh vt. Khi nc chay qua
mang vi sinh vt cac cht hu c se b kh.
B loc sinh vt la cng trnh lam sach hiu kh va a s cac loai vi sinh
vt u cn thit oxy nhng thc cht b vi sinh vt la h tuy tin v bt u
th vi sinh vt gm h hiu kh nhng khi mang vi sinh vt a hnh thanh th
se tao ra lp ym kh nm gia b mt hat vt liu loc va lp hiu kh hoat
tnh nm ngoai mang sinh vt.
B aeroten : la b co hnh ch nht trn mt bng, nc thai chay
vao b c hoa trn vi bun hoat tnh tun hoan. Bun hoat tnh trong aeroten
tn tai di dang bng xp, tp hp chu yu cac qun th vi sinh vt khoang
hoa co kha nng hp thu va oxy hoa cht bn hu c nh oxy co trong nc
thai.

= 88 =

Ky thut Mi trng

am bao co oxy thng xuyn va trn u nc thai vi bun hoat

tnh ngi ta cp kh cho aeroten bng cac h thng khuy trn c kh, h
thng cp kh nen hoc kt hp ca hai loai nay.
c/ X ly nc thai bng phng phap hoa ly:
X ly nc thai bng phng phap hoa ly at hiu qua cao khi x ly
nc thai cng nghip co cha cac cht v c c hai (kim loai nng, acid,
baz) hoc cac cht hu c bn vng, kh mau, kh mui va kh trung...
Cac phng phap hoa ly thng dung trong x ly nc thai:
Phng phap keo tu va lng: s dung phen nhm, phen st, natri
aluminat... loai bo cac cht l lng co trong nc thai.
Phng phap trung hoa: trung hoa cac loai nc thai co tnh acid
hoc kim am bao pH yu cu.
Phng phap hp phu: s dung than hoat tnh, than bun kh mau,
cac kim loai nng, cac cht c hai hoa tan trong nc thai.
Phng phap oxy hoa: oxy hoa cac mui kim loai nng chuyn
chung t dang c thanh khng c hoc lng cn.
Phng phap tuyn ni: tach cac cht l lng, cht hoat tnh b mt,
du m... trong nc thai bng bot kh ni.
Phng phap clo hoa: clo c s dung dit trung, tao va kh
mui trong nc sau khi x ly nc thai bng phng phap c hoc hoc sinh
hoc trc khi thai vao sng h. Co th dung clo long, clorua vi co clo
hoat ng 25-35 %, cac hypoclorit....
Phng phap trch ly cc chit la phng phap ph bin x ly
nc thai cha phnol va cac loai acid beo. Thc cht cua qua trnh la s dung
mt dung mi nao o cho vao nc thai, dung mi nay se li keo cac cht bn
t nc thai va sau o tach dung mi va nc thai ra khoi nc.

= 89 =

Ky thut Mi trng

d/ S dy chuyn cng ngh tram x ly nc thai thanh ph :

NC THAI

NGN TIP NHN

B LNG CAT

SN PHI CAT

Cat kh

Rac nghin

SONG CHN RAC

Cn (s cp)

B LNG I

Kh nen

B
MTAN

B AEROTEN
Bun hoat tnh

B LNG II

B NEN BUN

SN PHI
BUN

Bun d

PHN
BON
MANG TRN +
B TIP XUC

Cht kh trung

Hnh 3.3: S x ly nc thai bng phng phap sinh hoc.

4.5 - S DUNG HP LY NGUN NC

4.5.1Cp nc tun hoan va s dung lai nc thai trong
cac x nghip cng nghip :
Mt trong nhng bin phap bao v mi trng co hiu qua la han ch
xa nc thai t cac x nghip, nha may vao mi trng, ap dung cac cng
ngh tin tin trong san xut nh cng ngh sach, khng co kh thai va nc
thai hoc thu hi cht thai trong nha may.

= 90 =

Ky thut Mi trng

Khi thit k thoat nc trong cac x nghip, trc ht phai xem xet kha
nng tn dung nc thai (toan b hoc mt phn) va thu hi cht qu trong o.
Da vao thanh phn, s lng nc thai va iu kin a phng co th chon
mt trong cac phng phap sau y:
a/ Dung lai nc thai sau khi x ly trong h thng cp nc tun hoan cua nha may.
Vi nc b nong ln ma khng nhim bn trong san xut th ch cn
cho qua cng trnh lam ngui. Vi nc thai b nhim bn ma khng nong ln
(nc lam giau qung chng han) th ch cn cho qua cac cng trnh x ly
(lng). Vi nc va b nong ln va b nhim bn cung co th cho qua x ly
ri lam ngui dn tr v dung lai trong san xut.
b/ Dung lai nc cho qua trnh sau :
Trong mt s trng hp, nc thai co th dung lai cho qua trnh sau
ma khng cn x ly s b nu yu cu cht lng nc cua qua trnh sau thp
hn. Nu cn phai x ly trc khi dung lai th mc x ly xac nh theo yu
cu cng ngh. Khi dung nc ni tip hiu qua kinh t se cao. V du cac nha
may ch bin du theo kiu chng trc tip, nc thai sau bnh chng du co
nhit 35C se lam ngui may co nhit 50C t thp hn.
c/ Dung nc thai va cn phuc vu nng nghip :
Mt s loai nc thai, nht la nc thai cac nha may cng nghip thc
phm cha nhiu cht hu c va cac dinh dng nh nit, phtpho, kali... co
th s dung nui ca va ti rung.
Tiu chun nc nui ca va ti cy phu thuc vao nhiu yu t (nng
nc thai, iu kin kh hu, c tnh t, loai ca nui, loai cy trng...).
Nh s dung nc thai nha may ru Ha Ni nng sut ca cua hp tac xa
Thanh Lit (Thanh Tr, Ha Ni) tng ln 3-4 tn ca/ha.nm.
Nc thai cha cac cht v c khng th dung ti rung va nui ca
c v khng co hoc co t cht dinh dng. Mt khac mt s cht v c co
trong nc thai co th pha huy cu truc t va c hai i vi h vi sinh vt
t.

= 91 =

Ky thut Mi trng

d/ Thu hi cht qu :
Nc thai cua nhiu nha may, x nghip co cha nhiu cht qu (du,
m, crm...). Nhng cht o phai c thu hi va a tr lai phuc vu san xut.
Trong mt s x nghip, nng cac cht qu trong nc thai cac phn
xng rt khac nhau. Do o nhng tram thu hi cht thai se la mt khu cng
ngh trong tng phn xng. Vic thu hi cht qu se giam nng cht bn
co trong nc thai, tao iu kin d dang cho vic x ly sau o.

= 92 =

Ky thut Mi trng

NHIM T - CHT THAI RN

& CAC LOAI NHIM KHAC
============================================================

5.1-

5.5.1-

NHIM T & CHT THAI RN

NHIM T:

nhim t la qua trnh lam bin i hoc thai vao t cac cht
nhim lam thay i tnh cht va cu truc cua no theo chiu hng khng
co li, mt kha nng ap ng cho cac nhu cu sng cua con ngi.
a/ Nguyn nhn cua s nhim t va tac hai cua no:
- Cac cht thai t cac ng khoi, t cac khu cng nghip, giao
thng,... a vao khng kh di dang bui kh va hi sau o lng xung
t theo trong lc hoc do hi m hay ma, chung se lam thay i tnh
cht cua t. Ma keo theo cac cht nhim nay thng co tnh axt cao
(pH rt nho, co khi xung n 2,8), luc nay no se lam cho t b chua, i
khi no con tac dung vi cac vt cht khac trong t tao thanh cac mui
khoang lam cho t b mn khng con kha nng canh tac.
Trong san xut cng nghip con d tha nhiu cht thai rn, long
co cha nhiu tac nhn nhim khng co li cho t, khi thai vao t se
gy nhim t va ngun nc ngm. Cac hoat ng xy dng cng
nghip nh xy dng bn bai, ng xa, nha may,... se pha huy tham thc
vt va canh quan th, lam thay i a hnh, anh hng ti dong chay,
tao iu kin xoi mon t.
- Trong nng nghip con tn tai nhiu h thng ti tiu khng hp
ly gy nn hin tng thoai hoa mi trng tao nn vung t phen, kho
Nguyn nh Hun

= 96 =

Ky thut Mi trng

canh tac, giam nng sut cy trng. S dung ngun nc ti tiu khng
phu hp d dn n s nhim t bi cac tac nhn c hai, cac cht nay
co th thm nhp vao ngun nc, ng vt nc hoc cy lng thc ri
n vi con ngi theo dy chuyn thc n gy nguy hai rt ln cho sc
khoe cua con ngi.
Bn canh o, vic s dung phn hoa hoc khng ung qui cach cung
nh vic s dung thuc tr su, dit co a gy nhim t, can tr qua
trnh hoat ng cua cac vi sinh vt trong t, gy d tha cac cht co
ngun gc ng thc vt. Cac loai thuc bao v thc vt thng co thi
gian tn tai lu trong mi trng nn mc c hai cang tng ln theo
thi gian, do vy cn nghin cu san xut cac loai thuc bao v thc vt
chit sut t thao mc co thi gian phn huy nhanh theo tng mua vu.
Ch canh tac khng hp ly cung la nguyn nhn gy nhim
t, c bit la cac vung cao, vi phng thc t rng lam nng ry,
trng cy lng thc va cng nghip ngn ngay theo phng thc lac hu
trn vung t dc a gy khng t tai hai cho vic tan pha t ai, khi ma
se gy lu lut, xoi mon cun tri phu sa cua mt din tch ln vung i nui.
t co th bin i tnh nng hnh thanh nn qua trnh a ong hoa, sa mac
hoa, mt kha nng canh tac.
- Trong sinh hoat cua con ngi a tao ra rt nhiu rac thai ma t
la ch tip nhn chung. Trong rac, phn va cht thai sinh hoat th ham
lng cht hu c ln, m cao; o la mi trng cho cac vi khun, c
bit la vi khun gy bnh phat trin manh (trc khun ly, thng han, ky
sinh trung,...).
b/ Bin phap bao v mi trng t:
- X ly cht thai rn trc khi vao t: Cn phai co bin phap
thu gom, vn chuyn, tp trung va x ly ch bin rac va cht thai rn,
tranh s tn tai lan tran cua chung trn b mt t. Cn phai kh cac vi
trung gy bnh trong cht thai rn, chuyn hoa cac cht hu c d phn
huy thanh dang khng gy hi thi, cn co bin phap ch bin cht thai
rn thanh dang phn bon cho nng nghip hoc nguyn liu th cp cho
cng nghip.

Nguyn nh Hun

= 97 =

Ky thut Mi trng

- Cac cht thai c cua cng nghip nh thuy ngn, xianua, crm,
ch ... cn c x ly hoc kh c trong cac cng trnh thit b c bit,
tp trung thanh cac polygon chn hoc oxy hoa cht thai c hai.
- Trong nng nghip cn phai co bin phap canh tac ti tiu hp
ly. Cn tng cng lp thc vt che phu va giam dc b mt t canh
tac, tranh s xoi mon t do gio thi hoc ma lu. Vit nam, xoi mon
chu yu xay ra do nc v lng ma rt ln (nhiu vung nui lng ma
trn 3000mm/nm), rng i b pha nhiu va rt dc, hang nm trn
nhng vung i troc b xoi mon mt 200 tn/ha (trong o co 6 tn mun).
Bin phap chu yu chng xoi mon t hin nay la lam giam dc va
chiu dai sn dc va trng lai cy, phuc hi rng.
- Han ch vic s dung phn bon hoa hoc tng thm vai tro vi
sinh vt phn huy cht hu c trong t. Giam ti a vic s dung cac
cht bao v thc vt gy anh hng n h sinh thai thuy sinh. Cn co
bin phap bu p cht dinh dng cho t theo phng thc phu hp vi
qui lut phat trin cua h sinh thai.

5.1.2-

NHIM CHT THAI RN:

a/ Ngun gc phat sinh rac thai:

Hin nay hu ht cac hoat ng cua con ngi u san sinh ra rac
thai. Tnh bnh qun cac thanh ph, lng cht thai ra khoang 0,6-0,8
kg/ngi.ngay. Cht thai c xut hin nhiu trong sinh hoat, cngthng nghip, nng nghip, xy dng, bnh vin,... Co th phn thanh
mt s loai c ban nh sau:
- Rac d phn huy: Sinh ra nhiu cac khu dn c va nha may
ch bin thc phm, khu gia nh. Gm cac thc n, hoa qua tha trong
qua trnh ch bin thc n. Loai nay co c im la phn huy nhanh trong
iu kin thi tit nong m, qua trnh phn huy thng gy mui kho chu,
la mi trng tt cho cac vi trung gy bnh phat trin.
- Rac d chay: Bao gm cac cht thai cac h gia nh, cng s,
hoat ng cng thng mai... Cac cht thai chay nh giy, ba, platic, da,
g, cui, rm ra,...

Nguyn nh Hun

= 98 =

Ky thut Mi trng

- Rac kho chay: Cht thai khng chay nh thuy tinh, vo hp kim
loai, nhm, cht thai xy dng do cac nha v, sa cha nha ca nh
gach, t a, vi va. Cht thai t cac h thng x ly nc, cng ranh, nha
may x ly cht thai cng nghip ,...
- Cht thai nguy him: cac kim loai c, cht thai hoa cht, sinh
hoc d chay, d n hoc mang tnh phong xa theo thi gian co anh hng
n i sng con ngi, ng thc vt. Nhng cht thai nguy him nu
trn thng xut hin dang kh va th rn. i vi cht thai nay th
vic thu gom va chn vui phai ht sc cn thn.
- Rac co kch thc ln: thng xut hin cac nc phat trin.
o la xac t, xe may, tu lanh, va cac thit b may moc khac.
Bang 5.1: T l cac thanh phn trong cht thai rn 3 thanh ph:

TT
1
2
3
4
5
6

THANH PHN
Giy vun, vai, cac tng
La cy, rac hu c
Ni lng, nha, cao su
Kim loai, vo hp
Thuy tinh, sanh, s
t cat va cht khac

HA NI
4,2
50,1
5,5
2,5
1,8
35,9

TPHCM
24,83
41,25
8,78
1,55
5,59
18

A NNG
6,8
31,5
22,5
1,4
1,8
36

b/ Tac hai cua rac thai:

- Rac thai khi phat tan trong mi trng se gy mt my quan
th, nhim mi trng khng kh, nc va t. Trong qua trnh phn huy
se gy ra nhiu mui hi thi, anh hng n cht lng mi trng sng
cua con ngi.
- Ni tp trung rac se tao nn mi trng sng ly tng cho chut
bo va cac cn trung, vi trung gy bnh phat trin manh, la nguyn nhn
gy ra cac bnh truyn nhim cho con ngi (bnh nhim trung, dch au
mt, bnh ng rut va ung th). c bit la cac loai rac thai c hai se
anh hng n sc khoe con ngi qua h hp, nc ung va dy chuyn
thc n ma qua trnh kim soat rt kho khn.
- Cht thai rn khi tran xung cac cng ranh, ao h, knh rach se
gy ach tc h thng thoat nc th, la ngun nhim mi trng nc
mt va nc ngm. Khi co ma ln se gy nhim trn din rng i vi
cac ng ph b ngp.
Nguyn nh Hun

= 99 =

Ky thut Mi trng

- Vic thai rac ra mi trng se lang ph mt lng ln ngun tai

nguyn thin nhin. ang le co mt s loai rac se quay tr lai lam u vao
cho mt lnh vc san xut nhng lai thai ra mi trng, tng thm chi ph
thu gom va x ly cht thai rn.
nhim KK
Cht thai cngthng nghip

Thai vao t
Suy thoai t

THAI

Cht thai xy dng

Thai vao bin

nhim bin

Thai vao sng,

h,...

nhim nc ngot

Cht thai sinh hoat

X
Cht thai nng
nghip

CHN LP

LY

PHN BON

TAI S DUNG

KHAC...

c/ Thu gom rac:

Nhim vu trc tin la phai co bin phap thu gom trit cac loai
rac thai, tranh s ly lan cua chung trong mi trng se gy nhim mi
trng va giam cht lng mi trng sng cua con ngi.
Hin nay co nhiu hnh thc thu gom nhng co th thng k lai
thanh cac cng oan thu gom c ban nh sau:
Tui rac
gia nh

Thung rac
khu ph

Xe ch
rac

Bai rac
tp trung

Ch bin,
x ly

Nu cac khu ph co xe rac nh ky n thu rac thng xuyn th

cac h gia nh co th rac trc tip ln xe ma khng cn thung gom rac
cua khu ph. i vi rac trn ng ph th c cac nhn vin cng ty
mi trng quet thu don vao xe thung va y bng tay a v ni tp
trung qui nh sau o se c xe ch rac n tip nhn a v tram ch
bin va x ly.
i vi nha cao tng co th thit k ng ng vn chuyn rac t
trn xung di tp trung rac v thung cha rac tng trt. Phng an
Nguyn nh Hun

= 100 =

Ky thut Mi trng

nay se giam c cng sc cua cac h gia nh hang ngay phai mang rac
t tng cao xung di, c cac h chung c rt hng ng.
d/ Ch bin va x ly rac:
Thai rac khng qua x ly (trc y):
Trc y, cac quc gia thng rac xung bin. ai dng
mnh mng, dn s t, lng rac thai khng nhiu nn phng an nay a
tng mt thi chp nhn. Nhng lng rac thai ngay mt gia tng, bin b
nhim nng, nhiu ng vt bin b tiu dit bi cht thai cua con ngi,
giam nng sut thuy san, giam a dang sinh hoc, tng s nhim mi
trng nc. Do vy, hin nay phng an nay khng c chp nhn ma
cac quc gia phai thai rac vao cac khu vc trn t lin.
Phng phap thai rac khng qua x ly c chi ph phn loai va
x ly nhng khi lng rac thai ln, ni cha rac thng gy nhiu mui
hi, vi trung gy bnh phat trin manh, d phat tan va gy nhim mi
trng khng kh, ni cha rac se gy nhim t va ngun nc ngm.
Do vy, phng phap nay ch ap dung i vi cac loai rac t gy nhim
nh gach, t, va,... t cac cng trnh xy dng hoc nhng cht thai rn
d tha t qua trnh san sut. Hin nay bai cha rac cua cac quc gia
thng la nhng vung t hoang trng, t co tim nng s dung, xa khu
dn c, cui hng gio. tranh s nhim mi trng ngi ta thng
phu t ln cac lp rac theo nh ky. i vi cac nc phat trin th
thng chi tin mt s loai rac kho phn huy sang cac nc chm
phat trin.
U rac, chn lp hp v sinh:
i vi cac th, khi co din tch t trng gn thanh ph co th
dung bin phap u hiu kh tai bai tp trung rac. Thi gian u co th keo dai
vai thang hoc dai hn. Tai y rac va ph thai rn c x ly tp trung
cung vi bun cn nc thai thanh ph. Thng vun p rac thai va bun
cn thanh lung d cp kh. Sau khi u, ngi ta nghin sy bun cn
a i s dung. Nhit u thng 3040oC, m sau khi x ly la
4550%.
Ngoai ra cung co th s dung phng phap u ym kh. Polygon tp
trung va u rac phai cach khu nha trn 500m, t nn polygon khng
Nguyn nh Hun

= 101 =

Ky thut Mi trng

c thm nc, mc nc ngm trong khu vc cach mt t trn 2m

tranh gy nhim ngun nc ngm.
3

Hnh 5.1: S mt ct polygon u rac va ph thai.

1- Dai cy xanh cach ly.
2- Rac thai.
3- Lp phn cach trung gian.
4- Lp co boc bn ngoai.
5- Lp cach nc.

Loai nay co thi gian u t 1520 nm.

Hin nay, tai cac khu dn c ngi ta thng xy cac b u rac nhn
tao tao kh t (b m tan), phng phap nay rt kinh t va tao ra c
ngun nhin liu sach.
Thiu t:
Nhm giam th tch rac mt cach ti a ngi ta dung phng
phap t rac. Phng phap nay cha phai la ti u v trong qua trnh t
se gy nhim mi trng khng kh bi khoi bui va cac kh nhim
khac. Th du, plastic khi t nhit 1200oC b bin i thanh dioxin,
tac nhn gy quai thai con ngi va ng vt. Song trong iu kin
khng co din tch xy dng polygon hoc khng vn chuyn c cht
thai th phng phap nay la mt phng phap hp ly.
Nhit trong lo t thng t 8001000oC. kh ht cac mui
hi va c hai, nhit trong lo co th nng trn 1000oC. Khi t chung
cac loai cht thai vi nhau cn phai tnh toan lng nhit n v giai
phong, tro, kha nng gy n. Nhit bt la, nong chay... cua tng
loai cht thai. Manh vun kim loai tach khoi tro bng cac thit b t tnh.
Tro bui sau khi t co th dung lam phn bon, nhng cn phai tach x
than x ly theo cach khac.
Tai ch, s dung rac cho cac muc ch khac:
Nguyn nh Hun

= 102 =

Ky thut Mi trng

Khi phn loai rac thac ta co th thu gom c mt s cht co th

em tai ch tr lai phuc vu cho mt s muc ch khac. Phng phap
nay tuy tn nhn cng phn loai nhng tit kim c ngun tai nguyn
thin nhin, giam c lng rac thai ra mi trng.
Mt s loai rac thai co gia tr nh la mt ngun nguyn liu cho
cng nghip. V du giy loai, rm, ba ma co th dung cho cng nghip
giy; tui nilng, cac vt dung bng nha co th dung cho cng nghip ch
bin nha ( chi, ng ng, dep nha,...); st thep va kim loai noi
chung cp cho nha may luyn kim,...
Cac loai rac d phn huy hoc rac t phn cac chung trai co th
lam phn bon cho nng nghip. Hin nay Vit nam a xut hin mt s
nha may ch bin rac thai thanh phn bon compost, nhng hiu sut hoat
ng cha cao.
Mt s rac thai kho phn huy va cac loai rac thai noi chung khac co
th em san lam nn ng, nn xy dng. Cng ngh cua mt s nc a
dung phng phap ep rac thanh cac khi c co ty trong ln sau o em
i lat nn rt hu hiu, em lai hiu qua kinh t cao.

5.25.2.1-

CAC LOAI NHIM KHAC:

NHIM NHIT :

a/ Nguyn nhn cua s nhim nhit :

Hin nay, tnh hnh nhit trung bnh cua Trai t ngay cang
tng, thin tai xut hin manh k ca tn sut va mc khc lit, anh
hng rt ln n cuc sng cua con ngi, tai nguyn va h sinh thai.
Nguyn nhn cua s nhim nhit o co th k ra nh sau:
Thin nhin: Ai cung bit rng Trai t nong ln la do s nung
nong cua Mt Tri, bn canh o nui la phun trao, chay rng t nhin... la
nhng ngun sinh ra khi lng nhit ln hn nhiu so vi s t nhin
liu cua con ngi, nhng cac ngun nay a t cn bng nhit cho mi
trng, nu con ngi tham gia thai nhit vao mi trng, gy hiu ng
nha knh th o mi chnh la nguyn nhn lam mt cn bng nhit, lam

Nguyn nh Hun

= 103 =

Ky thut Mi trng

vt qua kha nng thch nghi cua cac c th sng, lam ao ln cac chu
trnh trong t nhin.
Cac hoat ng t nhin liu cua con ngi : Trong sinh hoat,
cng nghip, giao thng va nhiu hoat ng khac con ngi a s dung
rt nhiu dang nhin liu khac nhau nh than, cui, xng, du va kh t.
Trong qua trnh t se nung nong trc tip bu kh quyn ni con ngi
ang sinh sng. Ngi ta c tnh rng, nu qui tt ca cac loai nhin liu
v than th mi nm con ngi t khoang 10 t tn than, thai ra khoang
4.1016 Kcalo nhit. Hu ht qua trnh t chay nhin liu u sinh ra oxit
cacbon (CO, CO2), kh thai CO2 la tac nhn chnh sinh ra hin tng hiu
ng nha knh, tao ra mt man chn s phan xa nhit cua Trai t ra khng
gian bn ngoai, lam tng nhit trung bnh cua bu kh quyn gy
nhim nhit.
nhim nhit khng ch nung nong trc tip bu kh quyn ma
trong cng nghip do s dung mt lng nc kha ln lam mat may
moc a gy nhim nhit ngun nc, khi thai ra sng h a gy anh
hng rt ln n h sinh thai thuy sinh.
Qua trnh th hoa: Tc th hoa ngay cang tng nhanh
moi ni trn th gii, ng thi vi qua trnh nay la s giam din tch
cy xanh va sng h, thay vao o la nhng toa nha cao tng, mang li
giao thng chng cht, khu cng nghip vi nhng ng khoi choc tri; tt
ca cac cng trnh o la nhng b mt bng b tng, xi mng,... gy bc xa
Mt Tri rt ln, tao khng kh rt oi bc cho nhng ngay he, cht lng
mi trng sng b suy giam ang k.
i vi cac cng trnh nha : Do thit k kin truc cha hp ly,
nhiu cng trnh khng co kha nng thai nhit do qua trnh san xut tao
nn ra ngoai mi trng, lam tng nhit trong phn xng san xut,
gy anh hng rt ln n cac cng nhn lam vic trong o. Cac cng
trnh nha ca cha co bin phap thng thoang hp ly, khng hng c
lung gio tt cho cng trnh, trong san xut con s dung nhiu cng ngh
sinh nhit (lo nung, lo uc, nhit luyn, can thep,...) nn lng nhit thai
ra trc tip ngay tai ni con ngi sinh hoat va lam vic, vt qua nhiu
ln trang thai cn bng nhit cua c th vi mi trng.

Nguyn nh Hun

= 104 =

Ky thut Mi trng

b/ Anh hng cua nhim nhit i vi mi trng va con ngi:

S nong ln cua nhit Trai t noi chung se lam mt trang thai
cn bng nhit cua nhiu h sinh thai trn Trai t, giam kha nng sinh
trng cua h sinh thai, lam cho h sinh thai mt cn bng. Nhit tng
cao, bng cac cc se tan ra, khi ra bin se lam dng cao mc nc
bin, ln chim cac vung t lin ven b, thu hep din tch luc a; trong
luc dn s ngay cang tng, nhu cu t s dung ngay cang nhiu. Bn
canh o, nhit tng cao se lam tng chu trnh han han, lut li nhiu
ni vi mc ngay cang khc lit hn. Co nhng quc gia phai ng
u vi nan thiu nc trm trong, ch lo u nc cho s sng cua con
ngi ma khng lo ni nc ung cho gia suc va nc cho nhu cu san
xut; nhng co nhng quc gia lai phai ng u vi nhng cn hng
thuy, cun tri ht nha ca, cua cai, gia suc, gia cm,... gy thit hai rt
ln. o la thc t ma th gii hin nay ang phai ng u.
Trong qua trnh hoat ng san xut, nu nhit tng cao se anh
hng nhiu n nng sut va cht lng san phm, s lng ph phm
hang hoa tng cao, tui tho cua cac cng trnh va san phm giam xung,
chi ph phuc hi bao dng tng cao, anh hng rt ln n nn kinh t
cua nhiu nc.
i vi cac cng trnh nha ca, nu ch nhit khng thch hp
se anh hng rt ln n sc khoe cua con ngi, lam giam nng sut lao
ng mt cach ang k. Khi nhit tng th s tun hoan mau trong c
th tng, tn sut h hp tng va m hi chay ra; theo ng m hi c
th se mt nc cung vi mui NaCl, vitamin B1, vitamin C, cac axit
amin,... do o lam tng m cua mau. Khi nong qua, con ngi co cam
giac nong bong da, kho th, anh trng ngc, khat nc, kh c, nhc
u va chong mt. Nhiu kt qua nghin cu khoa hoc a chng minh,
nhit trong nha may c tng ln 1oC th nng sut lao ng cua cng
nhn giam t 12,5% so vi luc cng nhn lam vic trong iu kin kh
hu phu hp.
Trong nhiu nha may (chng han: dt, in, dung cu quang hoc, thit
b tinh vi, dung cu o lng,...) qua trnh san xut oi hoi phai bao am
ch nhit m nht nh, nu iu kin vi kh hu vt qua pham vi cho

Nguyn nh Hun

= 105 =

Ky thut Mi trng

phep th cht lng san phm cua nha may se giam xung va s ph phm
se tng ln.
iu kin vi kh hu trong cac chung trai chn nui co anh hng
ang k n s sinh trng cua gia suc. San lng chn nui phu thuc
vao:
- Noi ging :
- Thc n :
- Vi kh hu :

40%.
40%.
20%.

i vi lng nc lam mat may moc trong cac nha may cng
nghip khi thai ra sng h se gy nhim nhit ngun nc se anh hng
trc tip n i sng cua cac loai ca sng di nc. V du:
- Nhit nc 40oC lam cht ca hi o.
- Nhit tng thm 16 17oC lam cht ca gai trong vong 35
giy, cht ca hi trong vong 10 giy.
Nhit nc tng se lam tng cac phan ng hoa hoc trong nc,
tng ty l mui hoa tan vao nc, lam kim loai b han r manh hn. Bn
canh o, cac loai vi khun, vi trung, mm gy bnh phat trin rt nhanh.
c/ Bin phap khc phuc nhim nhit :
tranh s nong ln cua Trai t cn phai tranh hin tng hiu
ng nha knh xay ra, ma bin phap chu yu la giam lng kh thai CO2
vao kh quyn, co ngha la cn han ch s dung cac nhin liu t thai
nhiu kh CO2 va phai co h thng x ly kh thai trc khi thai ra mi
trng, cn thay th cac nhin liu co cha cacbon bng cac dang nng
lng sach khac nh nng lng Mt Tri, nng lng gio, nng lng
dong chay,...
Bn canh o cn phai co bin phap trng cy xanh, bao v rng v
no co tac dung nh mt may iu hoa kh hu cho Trai t (hp thu nhit
va kh CO2, cp kh O2 cho mi trng).
Trong cac khu th va dn c cn tng din tch ao h, v khi
nhit tng cao se chuyn thanh nhit hoa hi nc lam mat mi trng
khng kh (1 kg nc bc hi co kha nng hp thu c lng nhit
khoang 600Kcal).

Nguyn nh Hun

= 106 =

Ky thut Mi trng

i vi cac cng trnh nha va san xut cn phai co bin phap

thng thoang hp ly, chon c hng gio tt hoc phai co bin phap lam
mat nhn tao cho cng trnh. Cac may moc thit b trong cac nha may
phai c cai tin, tu b sa cha hoc s dung cac cng ngh tin tin
hin ai lng nhit thai ra mi trng la t nht.
Lng nhit thai ra trong qua trnh san xut cn phai co bin phap
kh nhit trc khi thai hoc thu hi tn dung nhit phuc vu cho cac muc
ch khac (sy kh cac san phm, un nc nong,...).
Bin phap lam mat khng kh nong la cho no tip xuc vi nc
(c phun di dang sng mu) nhit chuyn thanh nhit hoa hi.
Con i vi nc nong cua qua trnh lam mat may moc th ngi ta
thng dung cac thap lam mat.

Thap lam mat t nhin

5.2.2-

Thap lam mat cng bc

NHIM TING N :

a/ Khai nim c ban v m thanh va ting n:

m thanh la dao ng c hoc, c dao ng di hnh thc song
trong mi trng an hi va c thnh giac cua ngi tip thu. Trong
khng kh tc m thanh la 343 m/s, con trong nc la 1450 m/s.
Tn s cua m thanh c o bng Hz, la s dao ng trong 1
giy.
Tai ngi co th cam nhn c tn s t 16Hz n 20.000Hz.
Di 16 Hz goi la ha m.
Tai ngi khng nghe c.
Trn 20.000 Hz goi la siu m.
Mc tn s nghe chun nht la t 1.000Hz n 5.000Hz.

Nguyn nh Hun

= 107 =

Ky thut Mi trng

n v o cua m thanh la dB: la thang o logarit, con goi la

mc cng m, goi tt la mc m.

L = 10 lg

I
Io

, [dB].

I : Cng m, [W/m2].
Io : Cng m ngng nghe, Io = 10-12 [W/m2].
Ting n la tp hp nhng m thanh co cng va tn s khac
nhau, sp xp khng co trt t, gy cam giac kho chu cho ngi nghe,
anh hng n qua trnh lam vic va ngh ngi cua con ngi. Hay la
nhng m thanh phat ra khng ung luc, khng ung ni, m thanh phat
ra vi cng qua ln, vt qua mc chu ng cua con ngi.
Nh vy, ting n la mt khai nim tng i, tuy thuc tng ngi
ma co cam nhn ting n khac nhau, mc anh hng cung se khac nhau.
b/ Cac ngun gy nhim ting n:
Ting n giao thng:
Hin nay phng tin giao thng c gii rt ph bin, mi xe khi
vn chuyn trn ng ph se gy ra ting n do ng c hoat ng, ting
coi, ng xa, ting rt phanh va s rung ng cua cac b phn trn xe gy
nn. Bang 5.2 minh hoa ting n do mt s phng tin giao thng gy
nn:
Bang 5.2: Mc n cua mt s phng tin giao thng:
LOAI PHNG TIN
MC N
PHNG TIN
Xe nho
77dB
Ting coi tau
Xe khach nho
79 dB
Ting may bay
Xe khach va
84 dB
Xe qun s
Xe th thao
91 dB
Xe ch rac

MC N
75105 dB
85 90 dB
120 135 dB
82 88 dB

Ting n giao thng hin nay chu yu la do mt xe trn ng

ph ln, tp hp nhiu xe se gy ra hn hp ting n vi nhiu tn s
khac nhau. Ring i vi nc ta, con tn tai nhiu phng tin lac hu,
kem cht lng gy ra ting n ln.
Trong giao thng con phai k n ting n do may bay, ting n
nay khng thng xuyn nhng gy ra rt ln cho khu vc dn c gn sn
bay, c bit la luc may bay ct canh va ha canh. Hin nay vic giai quyt

Nguyn nh Hun

= 108 =

Ky thut Mi trng

vn ting n do may bay gy nn rt phc tap, tam thi sn bay thng

a ra xa khu dn c mi giam bt c ting n do no gy nn.
Ting n trong xy dng:
Vic s dung phng tin c gii ngay cang ph bin, khi co mt
cng trnh xy dng c thc thi th ting n cua cac phng tin nay
gy ra cho con ngi cung rt ang k. Co th minh hoa mt s phng
tin gy n (o khoang cach 15m):
Bang 5.3 : Mc n cua mt s may moc trong xy dng:
LOAI PHNG TIN
MC N
PHNG TIN
May trn b tng
75 dB
May khoan
May ui
93 dB
May nghin xi mng
May bua 1,5 tn
80 dB
May bua hi

MC N
87 114 dB
100 dB
100 110 dB

Ting n cng nhip va san xut :

Cng nghip s dung rt nhiu may moc, khi hoat ng se gy ra
ting n ang k. y con xut hin nhiu cng ngh gy ra ting n
ln va la ni thng xuyn co s va cham gia cac vt th rn vi nhau,
s chuyn ng hn loan gia cac dong kh va hi.Bang 5.4 la mt s
minh hoa mc n (o khoang cach 15m):
Bang 5.4: Mc n cua mt s cng ngh san xut trong cng nghip:
LOAI PHNG TIN
MC N
PHNG TIN
Xng dt
110 dB
Xng ren
Xng go
113114 dB
Xng uc
May ca
8285 dB
May p

MC N
100120 dB
112 dB
85 dB

Ting n trong sinh hoat:

Trong sinh hoat thng s dung nhiu thit b thu phat m thanh
(tivi, cassette, radio, karaoke,...), ngoai ra ni tp trung ng ngi cung
gy ra ting n ang k (hi he, am ci, sn th thao, hi ch,...).
Nhng loai ting n k trn thng c lan truyn theo khng kh ri
n vi con ngi, bn canh o nhng ting n do cac hoat ng sa
cha nha ca th co th lan truyn trong vt th rn nh san, trn, tng,...
Tt ca nhng loai ting n nay phu thuc chu yu vao y thc cua con
ngi.

Nguyn nh Hun

= 109 =

Ky thut Mi trng
Bang 5.4: Mc n trong sinh hoat cua con ngi:

Ting noi nho

Ting noi chuyn bnh thng
Ting noi to
Ting khoc cua tre
Ting hat to
Ting ca cot ket

30 dBA
60 dBA
80 dBA
80 dBA
110 dBA
78 dBA

c/ Tac hai cua ting n:

Hin nay ng thi vi qua trnh cng nghip hoa, th hoa, vn
ting n cang tr nn nan giai, ting n a vt qua mc cho phep, anh
hng trc tip n sc khoe va cuc sng hang ngay cua con ngi:
Ting n 50dB : lam suy giam hiu sut lam vic, nht la i vi
lao ng tr oc.
Ting n 70dB : lam tng nhp th va nhp p cua tim, tng nhit
c th va tng huyt ap, anh hng n hoat ng cua da day va giam
hng thu lao ng.
Ting n 90dB : gy mt moi, mt ngu, tn thng chc nng thnh
giac, mt thng bng c th va suy nhc thn kinh.
Co th lit k ra nhng tac hai chnh cua ting n nh sau:
Ting n anh hng n gic ngu: Gic ngu thng b anh thc
khi co ting n bt ng gy nn, con ngi se khng co gic ngu ngon khi
co ngun n thng xuyn quy nhiu bn canh, luc nay se anh hng rt
ln n sc khoe va nng cng vic cua ngay hm sau, con ngi se cam
thy u oai, mt moi, khng tnh tao sn sang cho cng vic cua mt
ngay mi. Theo thng k cua nganh Y t cho thy lng thuc an thn,
thuc ngu c s dung tnh trn u ngi khu vc gn sn bay va cac
ng giao thng ln gp 2-3 ln so vi khu vc khng b nhim ting
n.
Ting n anh hng n sc khoe: Nu tip xuc nhiu vi ting
n se tao ra tm sinh ly rt nng n cho c th con ngi, anh hng trc
tip n thnh giac, gy ra bnh lang tai, ic ngh nghip; gy ra chng
nhc u dai dng, ri loan sinh ly, bnh ly va suy nhc thn kinh, tim
mach, ni tit,... Luc nay con ngi thng mt moi, sinh cau knh, giam

Nguyn nh Hun

= 110 =

Ky thut Mi trng

tr nh, run mi mt va phan xa xng khp giam. Ting n cang manh (t

120dB tr ln) co th gy choi tai, au tai, thm ch thung mang nh.
Ting n anh hng n nng sut va hiu qua cng vic: Nu
lam vic trong mi trng ting n se lam giam mt cach ang k kha
nng tp trung cua ngi lao ng, chnh xac cua cng vic se giam,
sai sot trong cng vic va san sut tng cao, phat sinh hoc tng cac tai
nan lao ng. Thc t nng sut lao ng se giam t 2040%.
Ting n anh hng n trao i thng tin: Thng tin thng b
ting n gy nhiu, che lp, lam cho vic tip nhn thng tin se kho khn
hn, chnh xac cua thng tin nhn c se khng cao, anh hng n
cuc sng san xut sinh hoat cua con ngi; do vy trong trao i thng
tin cn phai qui nh gii han ting n cho phep tranh cac anh hng
do ting n gy ra.
d/ Cac bin phap khc phuc ting n:
Qui hoach kin truc hp ly: Hin nay ting n trong th
thng lan truyn trong khng gian, do vy cn phai co bin phap qui
hoach kin truc hp ly nhm giam ting n n ni con ngi sinh
sng. Gia ngun gy n va khu dn c cn phai co lp m, co giai cy
xanh cach ly (trng cy 2 bn ng va xung quanh khu cng nghip) va
phai co khoang cach thch hp gia ngun gy n vi ni sinh hoat cua
con ngi, ting n se giam i 6dB khi tng khoang cach ln gp i.
Cng m tai mt im cach ngun mt khoang r (m) c xac
nh nh sau:
L1 = Lw - 10.logF - 20.logr - 10.log

[dB].

Lw : mc m do ngun gy nn, [dB].

: goc v tr cua ngun m trong khng gian:
= 4 : ngun m t trong khng gian.
= 2 : ngun m t trong mt phng.
= : ngun m t trong canh goc nh din.
= /2 : ngun m t trong canh goc tam din.

Pr2
F : h s co hng : F = 2
Ptb
Nguyn nh Hun

= 111 =

Ky thut Mi trng

Pr : ap sut m khoang cach r tnh cho mt hng nht nh.

Ptb : ap sut m trung bnh khoang cach r tnh cho moi hng.
Ring i vi cy xanh, song m khi truyn qua se b phan xa i,
phan xa lai nhiu ln lam giam nng lng m mt cach ang k. Cac dai
cy xanh rng t 1015m co th giam ting n t 1518dB. Kha nng
giam ting n cua cy xanh khng nhng phu thuc loai cy ma con phu
thuc vao cach b tr cy, phi hp cac loai cy co tan, co lum, cac khom
cy, bui cy.
Khi qui hoach nha may cn sp xp hng gio chnh thi t khu
nha ti khu nha may. Khu cng nghip thng phai khoanh vung tp
trung t cui hng gio tin cho vic giai quyt ting n va vn
mi trng.
Giam ting n va chn ng ngay tai ngun: Thng cng nhn
lam vic trong nha may phai chu ng mc n rt cao, do vy cn phai
co bin phap khc phuc ting n ngay tai ngun, phng phap nay khng
nhng giam c tac hai cua ting n n cng nhn lam vic trong nha
may ma con giam c ting n phat tan ra mi trng xung quanh. V
th cn phai chu trong lam tt ngay t khu thit k, ch tao, lp t cho
n khu vn hanh va s dung, bao dng cac may moc thit b. Cu th,
cn s dung cac phng tin thit b hin ai gy t ting n, hin ai hoa
qua trnh cng ngh va thit b, giam bt s lng cng nhn lam vic
trong mi trng n, giam thi gian lu lai lam vic trong o.
giam ting n do chn ng gy nn i vi may moc thit b
cn s dung cac gi b may co lo xo, hoc cao su co tnh an hi cao.
S dung cac thit b tiu m, cach m: thit b tiu m la cac
hp rng ng xp, x da,... no se bin nng lng m thanh nng lng
nhit, nng lng c hoc dang nng lng khac.
Kha nng hut m cua vt liu va kt cu anh gia bng h s hut
m:

Eh
Et

Eh : s nng lng m b lp vt liu hp thu.

Et : s nng lng m i ti lp vt liu.

Nguyn nh Hun

= 112 =

Ky thut Mi trng

Kha nng hut m cua vt liu chu yu phu thuc vao tnh xp cua
vt liu, vt liu cang xt th hut m cang tt. Do vy trong cng nghip,
giam ting n phat tan ra bn ngoai ngi ta thng treo cac thit b
tiu m ngay tai ngun gy n.
Phng phap thng tin giao duc con ngi: Dung cac phng
tin thng tin ai chung moi ngi bit c cac tac hai cua ting n
va phai co trach nhim trong vn ting n do mnh gy nn, tng thm
y thc t giac, y thc tn trong ngi khac, am bao trt t yn tnh trong
moi luc moi ni nhm tng hiu qua cng vic, am bao sc khoe va cht
lng mi trng sng.

5.2.3-

NHIM PHONG XA :

Hin nay cht phong xa c ng dung trong rt nhiu lnh vc

(chn oan va cha bnh trong y hoc, san xut in nguyn t, kim
nghim va nghin cu phat trin kinh t,...).
a/ Cac loai bc xa: :
Bc xa khng ion hoa: la bc xa co bc song cc ngn nhng
nng lng cao, co kha nng lam anh hng n i sng sinh vt v no
tac ng ln t bao c th sinh vt.
Bc xa ion hoa: la loai bc xa co kha nng ion hoa vt cht. V
du:
H2O H+ + OH- Bc xa : phong ra t hat nhn vi vn tc 107 m/s. i c
quang ng 8cm. Khng xuyn qua ni tm thuy tinh mong.
- Bc xa : c phong ra vi vn tc tng ng vn tc
anh sang. Loai nay ion hoa yu hn bc xa ; co tm bay khoang hang
trm met.
- Bc xa : co bc song cc ngn (<0,001nm); co nng
lng cao va co kha nng m xuyn ln, co th i qua lp ch day
hang trm deximet.

Nguyn nh Hun

= 113 =

Ky thut Mi trng

- Tia X : Co bc song cc ngn (10-12 10-8m); co kha nng

m xuyn manh.
b/ Cac ngun phong xa:
Ngun t nhin:
+ Cac nguyn t phong xa t nhin: Ra226, U238 , Th232 , K40 ,... S
lng nhiu hay t phu thuc vao ban cht cua t va khoang cach n mo
qung.
+ Bc xa vu tru: la nhng tia phn t tch in co nng lng cao.
No co kha nng bc xa nng lng khac do s va cham hat nhn Oxi va
Nit trong kh quyn.
Gm cac ng v : H3,C14,Be7,S35,...
Ngun nhn tao:
+ Cac thit b y t: trong y hoc ngi ta thng s dung tia X
chn oan va iu tr bnh.
+ Bc xa t tivi, may tnh: thng co lng bc xa khng ln
nhng con ngi thng xuyn tip xuc va c ly tip cn gn nn s anh
hng cung se rt ang k. Nu tip xuc lu th co kha nng lam bin i
gen, gia tng bnh tt.
+ Cac nha may in hat nhn nguyn t, phong th nghim: nu s
dung cn thn th co th xem la dang nng lng sach, nhng co th gy
tac hai rt ln khi co s c xay ra.
+ Phong xa t vu kh hat nhn: khi th vu kh hat nhn se xut hin
bui trn vung th 1 ngay, sau o lan tran trong tng i lu khoang 1
thang; cac san phm phn ra c tach ra trong tng bnh lu va lu ong
o trong vai nm na.
c/ Hu qua va tac hai cua nhim phong xa:
Tuy theo mc phong xa va thi gian tip xuc ma se anh hng
n con ngi nh sau:
Anh hng cp tnh: (sau vai gi hoc vai giy)

Nguyn nh Hun

= 114 =

Ky thut Mi trng

- Gy ri loan h thn kinh trung ng, c bit la nao; nhc

u, chong mt, bun nn, hi hp, cau knh, kho ngu, ken n, mt
moi.
- ch tia phong xa chiu qua da se b bong hoc ty o.
- Anh hng ti c quan tao mau, gy thiu mau, lam giam
kha nng chng bnh nhim trung.
- C th gy yu, sut cn, dn dn suy nhc toan b c th
hoc b nhim trung nng ri cht.
Dang phong xa cp tnh thng xay ra trong nhng vu n vu kh
hat nhn, tai nan s c cac lo phan ng nguyn t.
Anh hng man tnh: (anh hng mun, sau mt s nm)
- Gy suy nhc thn kinh, suy nhc c th, ri loan c quan
tao mau.
- Co th dn n hin tng uc nhn mt, ung th da, ung th
xng,...
- Xay ra cac bnh ngu bin di truyn, cac bnh bm sinh cho
th h mai sau.
d/ Bin phap phong nga phong xa:
- Cm san xut s dung va th vu kh hat nhn.
- Han ch khai thac qung phong xa. Phai mang cac thit b
phong h khi tip xuc vi ngun phong xa.
- Han ch thi gian tip xuc vi cac ngun gy phong xa.
- Ch s dung tia X quang trong y hoc khi thc s cn thit.
Cm chiu tia phong xa cho nhng phu n ang mang thai.
- Phai co khoang cach thch hp gia ngun gy phong xa i
vi ni con ngi sinh sng, bi v mc phong xa se giam ty l vi
bnh phng khoang cach.
- Dung ch bao boc va bao quan cht phong xa.

Nguyn nh Hun

= 115 =

Mi trng

MI TRNG & PHAT TRIN

BN VNG
=============================================================

6.1 - KHAI NIM V MI TRNG & PHAT TRIN BN VNG

Pht trin bn vng l s pht trin lu di ph hp vi yu cu ca th
h hm nay m khng gy ra nhng kh nng nguy hi n cc th h mai sau
trong vic tho mn nhu cu ring v trong vic la chn ngng sng ca h.
Hon cnh sng ca th h hm nay v mai sau ph thuc vo trng thi ca
mi trng t nhin v mi trng nhn to ca n. X hi c ngha v ngn
chn nhng tc ng gy nguy hi n cc th h mai sau. Pht trin bn vng
c miu t nh mt s bin i su sc, trong vic s dng cc ngun ti
nguyn thin nhin, vic chn c cu u t, chn cc loi hnh tin b k
thut p dng v chn c cu hnh chnh ph hp vi cc nhu cu hin ti
v tng lai.
6.2 - TNH CP BACH CUA VN PHAT TRIN BN VNG:
Cuc sng hin ti c s phn cc ln v mc sng, li sng v sn
xut. Dn s ngy cng tng v mc tiu dng cng tng theo k c s lng,
cht lng v chng loi; cch thc sn xut ngy cng a dng nn gy nh
hng n mi trng, lm cho mi trng ngy cng bin i su sc theo
chiu hng khng c li, tc ng xu n h sinh thi. Ti nguyn ngy
cng cn kit nhanh cng vi phng tin khai thc hin i nn gy ra
nguy c khng hong v ti nguyn thin nhin cho th h mai sau. Do vy
c cuc sng lu di cn c bin php hn ch gia tng dn s, gim thiu vn
nhim mi trng, to ra li sng tch cc hn nhm gim phn cc mc
sng gia cc quc gia, chm lo vn bo v mi trng sng ca chng ta.
6.2.1 -

c im c ban cua cuc sng hin tai:

tm ra gii php hng ti s pht trin bn vng th cn phi nghin

cu k c im tnh hnh ca cuc sng hin ti cc quc gia trn th gii
nhm a ra s iu chnh hp l nht.

= 141 =

Mi trng

1. C s phn cc v mc sng gia cc quc gia v gia cc tng lp

dn c trong tng quc gia.
Hin nay cc quc gia c s chnh lch kh ln v mc sng. Theo s
liu 2001, GDP theo u ngi ca nc giu nht l Luxembourg vi 44.589
USD/ngi.nm, th 2 l M vi 35.819 USD/ngi.nm; nc ngho nht th
gii l Ethiopia ch c 96 USD/ngi.nm.
Nhng nc giu th xy ra hin tng " nhim do tha thi": phung
ph ti nguyn thin nhin, lng ph trong li sng, tng nhanh cht thi nguy
him...
Nhng nc ngho th xy ra tnh trng " nhim do ngho i": khng
quan tm n vn bo v mi trng, khng c tin chi ph cho y t v sc
kho cng ng.
Giu v ngho l hai khi nim tng i, tu iu kin kinh t x hi
v tng giai on lch s ca mi nc m c tiu chun ring nh gi ph
hp. Tuy nhin c s so snh gia cc nc, ngn hng th gii v mt s
nc trong khu vc thng chn mc thu nhp ti thiu bnh qun theo u
ngi mt thng phi m bo mua c lng thc, thc phm tng ng
vi khu phn n ca mt ngi / ngy l 2100 2300 calo. Di mc 2100
calo/ngy l thuc din ngho i.
2. Cn tn ti cuc sng ngho i v suy dinh dng:
Hin nay c nhiu khu vc trn th gii cn c mc sng ngho kh v
cn chim t l suy dinh dng kh cao. Khong 25% trn th gii v ch yu
l Chu , Chu Phi, Chu M La Tinh sng di mc ngho kh, trong
c khong 150 triu tr em suy dinh dng nng (1995). Thiu lng thc,
nh , nc ung, thuc men, ngho i, m ch... l ngun gc c bn ca
nhng vn v mi trng ang din ra mt cch nghim trng cc nc
ang pht trin.
3. Lng ph trong sinh hot v sn xut kinh doanh:
Phn ln cc quc gia ch chm lo v pht trin kinh t nng cao
mc sng nn rt phung ph ngun nhin liu v sc lao ng, khng c bin
php ci to s dng hp l ti nguyn thin nhin ang c nguy c cn kit.
Vic ny to ra s thiu bn vng trong pht trin kinh t x hi. Vit
Nam c khong 50% qu t dnh cho nng v lm nghip, t l t trng i
ni trc chim n 1/3 din tch t trn ton quc.
4. Tnh trng nhim v suy thoi mi trng:
Hu ht cc qu trnh pht trin kinh t trc y u rt t quan tm
n vn bo v mi trng nn c nhiu khu vc mi trng xung cp
mt cch trm trng, kh c kh nng phc hi. Cht lng mi trng ngy

= 142 =

Mi trng

cng gim, thin tai ngy cng nhiu, n khng ch nh hng n kinh t
trong nc m cn nh hng n nhiu quc gia khc trn th gii.
6.2.2 -

S cp thit cua vn phat trin bn vng:

Hin nay trn th gii c s phn cc ngy cng ln gia cc nc

v mc sng, li sng v phng thc sn xut. Nhu cu v mc tiu dng
ngy cng tng c v s lng v chng loi. Cch sn xut cng rt a dng
v ngy cng kh kim sot. iu gy nn nhng tc ng xu n mi
trng, lm cho mi trng ngy cng bin i su sc, rng ln v b
nhim nghim trng e do s sng cn ca hnh tinh chng ta. V vy vn
mi trng v pht trin tr thnh vn ht sc cp bch ca chng ta
hin nay, i hi cc nc phi ngi li vi nhau xem xt v ra nhng
quy nh, cng c chung v mi trng v pht trin cho ton th gii v
tng quc gia.
Tuyn b Stockholm v mi trng v con ngi (Thu in 1972) vi s c mt ca 113 quc gia, s xung cp ca mi trng ton cu
c tha nhn. Cng vi s pht trin, chnh bn thn loi ngi, v nhng
nhu cu v vt cht v tinh thn ca mnh, to ra mt nguy c tim n, e
do s trng tn ca Tri t. Hi ngh xem xt nhu cu cn c mt quan
im chung v nhng nguyn tc chung to ra tnh cm v hng mi dn tc
trn th gii trong qu trnh gn gi v lm tt p hn mi trng ca con
ngi.
Tuyn b Rio v mi trng v pht trin (Brazil - 1992) vi s c
mt ca 178 quc gia, khng nh li tuyn b ca Hi ngh Lin Hip Quc
v Mi trng con ngi, c thng qua ti Stockholm - 1972, v tm cch
pht huy tuyn b y. Nhm thit lp mt s chung sc ton cu mi v bnh
ng thng qua vic to dng nhng cp hp tc mi gia cc quc gia,
nhng thnh phn chnh trong cc x hi v nhn dn. Hnh ng t c
nhng hip nh quc t tn trng quyn li ca mi ngi v bo v s ton
vn ca h thng mi trng v pht trin ton cu. Cng nhn bn cht ton
b v ph thuc ln nhau ca Tri t, ngi nh chng ta.
S c mt ca ng o cc nh lnh o cao cp nht th gii th hin
n lc tp th cao qu nht nhm hng ti mc tiu chung l pht trin. Hi
ngh a ra 4 vn kin quan trng:
- Tuyn ngn Rio gm 27 nguyn tc v vn mi trng v pht
trin. Theo tuyn ngn ny cc quc gia c quyn khai thc ti
nguyn ca mnh ph hp vi chnh sch mi trng v pht trin
ca mnh, c quyn c pht trin v xo b ngho nn, c bit l
nhng nhu cu ca nhng nc ang pht trin. Tuyn ngn cng
nu ln nhng nguyn tc v php lut mi trng cng nh vic

= 143 =

Mi trng

xo b v gim thiu nhng hnh thc khng th chp nhn c

trong sn xut v tiu th.
- Chng trnh hnh ng 21, bao gm 11 chng trnh cho mi
trng th gii th ba v ku gi cc nc cng nghip pht trin
tng thm vin tr cho nc ngoi vo nhng nm ti.
- Cng c v bo v tnh a dng sinh hc, tc bo v phong ph v
ngun gen, v ging, loi sinh vt v h sinh thi trong t nhin.
Cng c ny cn mt vi nc khng chu k, trong c M. H
cho rng vn kin ny khng ph hp vi li ch kinh t ca nc
h.
- Hip nh v nhng nguyn tc bo v ti nguyn rng.
Tuyn b Johannesberg v pht trin bn vng (Nam Phi - 2002),
vi s c mt ca 196 quc gia, khng nh li v pht trin bn vng. Cam
kt xy dng trn quy m ton cu mt x hi nhn bn, bnh ng, tn trng
ln nhau v thu hiu v nhu cu phm gi cn cho tt c mi ngi. Quyt
tm n lc p ng mt cch tch cc nhu cu v vic cn c mt k hoch r
rng v kh thi xo b ngho kh v pht trin con ngi.
Nh vy, mi trng v pht trin bn vng l hai vn lin quan cht
ch vi nhau. Cng ng th gii nhn thc c r tnh cp bch v thi
i ca vn mi trng v pht trin bn vng qua cc cuc hi ngh
thng nh cc nc lin tip trong my nm qua. Ch c bo v c mi
trng mi c th pht trin bn vng c. Nhn loi cn tip tc u tranh
bo v mi trng v pht trin bn vng.

6.3 - YU CU C BAN GIA MI TRNG & PHAT TRIN BN VNG:

tin ti mt cuc sng bn vng cn phi thay i li sn xut v li
sng hin nay:
Thay i li sn xut: sn xut s dng t nng lng, nguyn,
nhin, vt liu v to ra cht ph thi t hn.
Xy dng li sng tit kim, lnh mnh hn v mi trng: tnh
theo u ngi th mi ngi dn cc nc pht trin tiu xi nhiu hn v
cng gy nhim nhiu hn cc nc ang pht trin.
i vi cht thi, cc nc pht trin cng sn sinh ra mt lng cht
thi rt ln. Cn cc nc ang pht trin phi ci thin i sng kinh t x
hi gn lin vi vic gim gia tng dn s. chnh l to ra li sng lnh
mnh cho mi trng, ng thi to ra thc bo v mi trng sng cc
nc ny.

= 144 =

Mi trng

6.4 - NGUYN TC CUA S PHAT TRIN BN VNG & CAC CH

TIU ANH GIA
6.4.1. Nguyn tc cua s phat trin bn vng:
Pht trin bn vng l sn phm ca mt x hi loi ngi bn vng.
Mt dn tc ch c mt cuc sng bn vng khi dn tc ho hp vi
cc dn tc khc trn th gii v vi thin nhin. Nhn loi ch c th khai
thc c nhng g c trong thin nhin, trong phm vi cung cp ca thin
nhin. Nu thin nhin mt kh nng cung cp th nhn loi khng th tn ti
c. iu c ngha l phi tin hnh hnh ng pht trin trong phm vi
thin nhin cho php, trong khun kh t phc hi ca thin nhin. K thut
khai thc cng hin i th thin nhin cng b tn ph nng n. Con ngi cn
phi bit t ch ng bn nng ca mnh bng cch ch hng th nhng phc
li do k thut hin i mang li trong khun kh bo ton thin nhin.
x hi pht trin bn vng cn thc hin cc nguyn tc sau:
-

Bo v s sng v tnh a dng ca Tri t.

Hn ch n mc thp nht vic lm suy gim ti nguyn ti to

v khng ti to c.
-

Gi vng trong kh nng chu ng caTri t.

Tn trng v quan tm n cuc sng ca cng ng.

Ci thin cht lng cuc sng ca con ngi.

Xy dng thi mi, thay i thi quen ca mi ngi i vi

thin nhin.
trng.

Cho php cc cng ng t qun ly mi trng ca mnh.

To ra c cu quc gia thng nht thun li cho vic bo v mi

Xy dng mt c cu lin minh ton cu, khng mt quc gia

no c li hay thit ring mnh khi ton cu c mt mi trng trong lnh
hay nhim.
S pht trin nhanh chng ca khoa hc k thut ngy cng lm cho
con ngi hiu bit rt nhiu v tng i y cc mi quan h gia mi
trng v pht trin bn vng. iu , trc ht l do hin trng mi trng
ton cu v khu vc ang b nhim nghim trng, e do trc tip n chnh
cuc sng ca con ngi. Con ngi cn c gio dc nhn thc chung v
nhim mi trng, s dng tin b ca khoa hc k thut ngn chn tnh
trng suy thoi mi trng, xy dng mt x hi pht trin bn vng.

= 145 =

Mi trng

6.4.2. Cac ch tiu anh gia s phat trin bn vng:

Lm th no nh gi s pht trin l bn vng? C th nh lng
c khng? Mc chp nhn s nh lng ra sao?
y l vn rt phc tp m con ngi phi vt qua rt nhiu kh
khn chp nhn v thc hin. X hi loi ngi gm nhiu dn tc khc
nhau v vn ho, lch s, tn ngng, chnh tr, gio dc truyn thng, h cng
khc nhau v mc phn vinh, v cht lng cuc sng v iu kin mi
trng m s nhn thc v s khc bit cng rt khc nhau. Hn na s
cch bit li thng xuyn thay i khi tng, khi gim. Bi vy nh gi
th no l s pht trin bn vng mang tnh tu thuc rt ln.
Tuy nhin xc nh s pht trin con ngi hay cht lng cuc sng
ca con ngi, UNDP a ra ba h thng ch s sau y:
a) Ch s v s pht trin con ngi:
S trng th- c tnh bng tui th trung bnh ca ngi dn. Tui
th cao lm cho con ngi c nhiu c hi t n mc ch la chn ca
mnh v pht trin c kh nng ca con ngi. Tui th l kt qu s kt
hp sc kho v mc y dinh dng, chm sc y t v cht lng mi
trng sng.
Tr thc: l s gio dc y c xc nh bng trnh hc vn
tui trng thnh. Trnh hc vn gip cho con ngi thc hin c kh
nng tim n ca mnh v s dng mt cch c li nht nhng li th ca c
hi, nh m con ngi ngy cng pht trin nhanh hn.
Thu nhp bnh qun theo u ngi: GDP c tnh y tt c mi
thu nhp, cn c vo sc mua thc t tng nc ch khng theo t gi hi oi
chnh thc, c bit phi lng ho c nhng phn phc li x hi.
b) Ch s v s t do ca con ngi:
Ch tiu ny c t quc gia cng nhn v cha ng nhiu yu t
chnh tr. Nhn quyn v s t do khng th p t, khng th em p dng t
ni ny sang ni khc. Mi dn tc c nhng c im khc bit nhau, c
truyn thng pht trin lch s khc nhau, c phong tc tp qun v nn vn
ho khc nhau nn c nhng t duy khc nhau v s t do ca con ngi.
c) Ch s mc tiu th nng lng tnh theo u ngi so vi t l
tng dn s:
Ch s ny rt c ngha v sn xut nng lng l nguyn nhn gy
nhim mi trng v t l tng dn s cng gy suy thoi mi trng, ngha l
c hai u c nh hng n cht lng cuc sng hm nay v th h mai sau.

= 146 =

Mi trng

6.5 - CAC VN MI TRNG CP BACH VIT NAM

Ti hi ngh Rio-92, chnh ph Vit Nam nu ln 8 vn v mi
trng cp bch ca Vit Nam. Gii quyt c nhng vn bc bch nht
v mi trng l cha kho m ra tng lai pht trin bn vng cho Vit
Nam.
1. Nguy c mt rng v cn kit ti nguyn xy ra nhiu vng v e
do c nc. Vit nam : 1943-1990, din tch rng nc ta gim khong 5,4
triu ha. T nm 90 n nay chiu hng rng vn tnh trng suy thoi. Din
tch rng gia va rng trng cha n tui thanh thuc a b xm pham. Mc du
che phu cua rng trong nhng nm qua co chiu hng tng ln: nm 1998
la 28,8%, nm 2000 la 33,2%, nm 2002 la 35,8% nhng chu yu la rng
ngheo va rng tha. Kt qua rng mi cha th bu p c mc pha rng
hin tai. Muc tiu ra n 2010 che phu cua rng rng at 43% din tch
t nhin cua ca nc cung kho co th at c. Nguyn nhn mt rng la do
s kt hp cua cac ban nganh vi a phng cha ng b; hin tng lm
tc hoanh hanh cht pha rng; s quan ly nh hng khng chnh xac, cu th
cua cac a phng; y thc cua ngi dn cha cao gy ra nhng vu chay rng
tac ng rt xu n mi trng. Din tch rng nguyn sinh ngay cang suy
giam, tc tai sinh rng chm, rng trng khng kp b sung dn n t
rng b xoi mon, i nui troc ngay cang nhiu, mt cn bng sinh thai nng
n, sinh ra nhng h qua nh cng lu lut tht thng vi cng manh,
han han keo dai, thin tai cang lam cho rng, t rng b anh hng, can kit.
2. S suy gim nhanh ca cht lng t v din tch t canh tc theo
u ngi, vic s dng lng ph ti nguyn t ang tip din. Vi trn 33
triu ha t t nhin, Vit Nam li l nc c din tch t nng nghip tnh
theo u ngi vo loi thp nht th gii. Vit Nam thuc nhng quc gia
ngho v t ai. Xu th ny tip tc tng theo mc pht trin cn qu cao
ca dn s.
3. Ti nguyn bin, c bit l ti nguyn sinh vt bin b suy gim, mi
trng bin bt u b nhim, trc ht l du m. t nc ta c gn mt
triu km2 hi phn, c coi l kho tng thu sn v tn, c th khai thc n
nh t 1,6-2 triu tn thu sn/ nm. Tuy nhin, bin Vit Nam ang cn dn
ngun ti nguyn do vic qun l v khai thc khng cht ch, do ti nguyn
b cp ot bi cc i tu nh bt nc ngoi, do cc phng tin nh bt
ca ta cn th s v lut bo v sinh vt bin khng c tun th.
Cht thi cng nghip trc tip ra sng, ra bin gy nhim vng
ca sng v ven bin. Theo ti liu ca chi cc bo v ngun li thu sn

= 147 =

Mi trng

trung ng 3, nng du trong nc bin hin nay ln ti 16 mg/m3 (so vi

quy nh l 0,005 mg/m3) ln gp 3200 ln, c bit cc vng bin Vng
Tu, Minh Hi, Kin Giang.
4. Ti nguyn khang sn, ti nguyn nc, ti nguyn sinh vt, cc h
sinh thi ang s dng khng hp l dn n s cn kit v ngho i ca ti
nguyn thin nhin. Vit Nam c hng trm m khong sn ang c khai
thc nhng u rt lng ph tt c cc khu. Trong nhiu nm qua mc tn
tht khai thc than trung bnh t 12-15 % i vi than l thin v t 42-54%
i vi than hm l. Trong hn 20 nm khai thc, lng tn tht qung apatit
loi I v loi II bng 2 ln lng qung ly c, vng sa khong, qu
him... ang b khai thc mt cch ba bi khng c thng k kim sot
5. Vic nhim mi trng v trc ht l mi trng nc, khng kh
v t xut hin nhiu ni, nhiu lc n lc trm trng, c bit cc
thnh ph ln nh: H Ni, TP H Ch Minh, Hi Phng, Nng...
Nhiu vn v sinh phc tp pht sinh cc khu vc thnh th v
nng thn.
6. Tc hi ca chin tranh, c bit l cc ho cht c v ang gy
nhng hu qu nghim trng v mt mi trng i vi thin nhin v con
ngi Vit Nam. Theo thng k ca M, gn 50% din tch rng v t canh
tc min Nam Vit Nam b ri cht c ho hc t 1 ln tr ln. M s
dng 72 triu galon cht dit c v lm tri l cy, trong cht c mu da
cam c cha ixin chim 60%, cht trng chim 15% v cht xanh chim
27% hu dit hng triu ha rng v t trng trt, nhim c ngun nc
gy tc hi nghim trng v s lng v chng loi sinh vt, c bit gy hu
qu lu di n sc kho con ngi. c tnh thi gian khi phc cc khu
rng b ri cht c ha hc phi mt 1 th k.
7. Vic gia tng dn s c nc, vic phn b khng ng u v khng
hp l lc lng lao ng gia cc vng v cc ngnh khai thc ti nguyn l
nhng vn phc tp nht trong quan h dn s - mi trng. Dn s Vit
Nam tng qu nhanh: t nm 1955 n 1977 tng gp i v n 1989
t trn 65 triu; nm 2003 trn 82 triu ngi. Dn s tng nhanh nhng
lng thc tnh theo u ngi tng khng ng k nn dn n nhiu vn
gay gt m nn kinh t phi i ph nh cc vn v n, , y t, gio dc
...
8. Vit Nam ang thiu nhiu c s vt cht, k thut, cn b lut
php gii quyt cc vn v mi trng trong khi nhu cu v mi
trng v ti nguyn khng ngng tng cao, yu cu v ci thin mi trng
v chng nhim mi trng ngy mt ln v phc tp. y l vn chung
m cc nc ang pht trin gp phi. Tuy nhin, i vi Vit Nam th thiu
thn ht sc to ln so vi yu cu thc t nn cha c th thc hin c
nhng pht trin to ln nhm bo v khc phc mi trng sng ca

= 148 =

Mi trng

mnh. Vic gii quyt vn mi trng Vit Nam ang l vn gp rt

trong lc i hi mi trng sng ngy cng cao, yu cu ci thin mi trng
ngy cng ln.
LUT MI TRNG VIT NAM
Tuyn truyn n mi ngi dn bit v hiu lut bo v mi trng.
Gm 7 chng 55 iu c quc hi thng qua vo ngy 27/12/1993 v c
ch tch nc k ngy 10/01/1994.
Chng 1: Ni v nhng quy nh chung gm 9 iu: trch nhim ca
mi cng dn.
Chng 2: gm 19 iu, quy nh trch nhim ca Nh nc ca cc t
chc c nhn v phng chng suy thoi mi trng, nhim mi trng, s c
mi trng.
Chng 3: gm 7 iu, quy nh v trch nhim ca Nh nc, t chc
v c nhn v khc phc s c mi trng, nhim mi trng, suy thoi mi
trng.
Chng 4: gm 8 iu, ni v vic qun l Nh nc trong vn bo
v mi trng, trch nhim ca cc t chc Nh nc v chc nng quyn hn
v vn bo v mi trng.
Chng 5: gm 4 iu, ni v quan h quc t v vn bo v mi
trng.
Chng 6 v 7: Ni v khen thng k lut cng nh ni v cc iu
khon thi hnh cc lut khc.

= 149 =