Professional Documents
Culture Documents
A . SOÂNG:
1) Khaùi quaùt veà soâng:
* Khaùi nieäm:
- Soâng suoái laø nhöõng doøng nöôùc chaûy theo raõnh hay loøng maùng roõ raøng.
Soâng thì coù loàng maùng to roäng vaø coù chieàu daøi thaät quan troïng so vôùi suoái.
(Ñòa chaát cô sôû)
- Soâng laø doøng nöôùc löu löôïng lôùn thöôøng xuyeân chaûy, coù nguoàn cung chuû
yeáu laø töø caùc hoà nöôùc, töø caùc con suoái hay khe nuùi hay töø caùc con soâng
nhoû hôn ôû nôi coù ñoä cao hôn, caùc nguoàn nöôùc coù ñöôïc do nöôùc möa
(Wikipedia tieáng Vieät).
* Nguoàn goác hình thaønh:
- Khi möa rôi xuoáng maët ñaát hay tuyeát tan, moät phaàn ñöôïc thöïc vaät haáp thu roài
boác hôi vaøo khoâng khí, moät phaàn boác hôi tröïc tieáp töø maët ñaát , phaàn khaùc
thaám saâu xuoáng ñaát thaønh nöôùc ngaàm. Phaàn coøn laïi chaûy traøn treân maët
ñaát seõ gom vaøo caùc loàng maùng töï nhieân goïi chung laø nöôùc chaûy doøng taïo
ra soâng suoái.
1
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
- Löu vöïc laø toaøn theå moät vuøng maø nôi ñoù suoái vaø phuï löu ñaõ tieáp
nhaän ñöôïc moät löôïng nöôùc ñeå cung caáp cho soâng chính. Tuy nhieân, moãi
phuï löu vaø suoái ñeàu coù moät phuï löu rieâng reõ. Moãi doøng chaûy laø moät
nhaùnh nhoû nhaát cuûa moät phuï löu. Caùc phuï löu noái laïi taïo thaønh moät
löu vöïc roäng lôùn.
- Coù 5 kieåu löu vöïc chính:
Heä thoáng soâng coù daïng hình nhaùnh caây (thuï traïng) (dendritic
pattern): thöôøng gaëp ôû nhöõng vuøng ñaát ñaù coù khaùng söùc ñoàng
ñeàu.
Heä thoáng soâng coù daïng hình maïng löôùi (trellis pattern): ôû nhöõng
vuøng ñaát ñaù xeáp thaønh lôùp vaø bò uoán neáp nhö caùt keát (sa
thaïch) vaø dieäp thaïch, doøng nöôùc chaûy theo höôùng lôùp hay thaúng
goùc vôùi höôùng lôùp, taïo neân moät heä thoáng soâng vôùi daïng hình
maïng löôùi thaät ñaëc bieät.
Heä thoáng soâng coù daïng hình tia (radial pattern): ôû caùc ñænh nuùi
cao heä thoáng soâng phuï coù daïng hình tia ly taâm hay höôùng
taâm.Ñaây laø kieåu maïng soâng phaùt trieån treân söôøn moät nuùi löûa
môùi hình thaønh.
Heä thoáng soâng coù daïng hình goùc (rectangular pattern): kieåu löu
vöïc naøy phaùt trieån ôû neàn ñaù coù heä thoáng ñöôøng nöùt thaúng
goùc nhau.
Heä thoáng soâng coù daïng song song: trong khu vöïc neàn ñaù taïo moät
trieàn doác, caùc soâng nhaùnh coù daïng song song vôùi nhau.
2
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
Trung löu soâng: ñaây laø ñoaïn giöõa cuûa soâng, öùng vôùi giai ñoaïn
soâng tröôûng thaønh. Ôû giai ñoaïn naøy, ñoä doác cuûa loøng soâng
giaûm ñi nhieàu, nöôùc chaûy chaäm laïi, coù ít hay khoâng coù gheành
thaùc. Soâng khoâng khôi saâu loøng nöõa maø ñaøo hai beân bôø môû
roäng thung luõng soâng. Loøng soâng trôû neân uoán khuùc, doïc beân
bôø ñoàng boài baét ñaàu hình thaønh.
Haï löu soâng: laø phaàn cuoái cuûa con soâng hay moät ñoaïn soâng giaø.
Ôû ñaây nöôùc chaäm laïi, soâng khoâng coøn söùc taøn phaù nöõa, maø
chæ laéng tuï caùc loaïi vaät lieäu ñaõ vaän chuyeån. Thung luõng soâng
trôû thaønh ñoàng baèng roäng lôùn. Loøng soâng uoán khuùc ngoaèn
ngoeøo vaø khi ra ñeán bieån, soâng laïi ñöôïc phaân chia thaønh nhieàu
nhaùnh thaùo nöôùc. Nöôùc soâng traûi roäng, gaàn nhö khoâng phaân
bieät ñöôïc vaùch soâng. Ñoàng boài thaønh laäp chuû yeáu trong khu
vöïc naøy.
- Traéc dieän doïc theo loøng soâng ñöôïc bieåu dieãn baèng moät ñöôøng cong,
vôùi ñoä doác thay ñoåi töø thöôïng löu ñeán haï löu soâng. Ban ñaàu, öùng vôùi
khu vöïc thöôïng löu, ñoä doác haï nhanh choùng vaø sau ñoù giaûm daàn cho
ñeán möïc thaáp nhaát, goïi laø möïc goác. Möïc goác cuûa moät con soâng töông
öùng vôùi möïc bieån hay möïc nöôùc hoà maø con soâng ñoù ñoå vaøo.
3
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
- Caáu truùc doøng chaûy hay ñoä khuùc khuyûu cuûa doøng chaûy (channel
pattern).
* Gradient:
- Gradient cuûa doøng chaûy laø khoaûng caùch thaúng ñöùng cuûa doøng chaûy
ñoå xuoáng trong moät khoaûng caùch coá ñònh so vôùi doøng chaûy naèm
ngang.
VD:
4
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
Thöôïng löu soâng Yaba (california – Myõ) khoaûng 20km, gradient trung
bình 42 m/km.
Thöôïng löu soâng Uncompahne (Colorado – Myõ) 6,5 km, gradient trung
bình 66 m/km.
- Söï giaûm gradient nôi haï nguoàn cuûa doøng soâng moät phaàn do giôùi haïn
cuûa möùc ñoä xaâm thöïc (limitations of base level).
5
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
Löu löôïng (m 3/s) = chieàu roäng loøng soâng (m) x chieàu saâu loøng soâng (m) x löu toác
(m/s).
- Löu löôïng thay ñoåi khoâng chæ ôû nhöõng doøng chaûy khaùc nhau maø coøn
thay ñoåi ngay trong moät doøng chaûy töø thôøi ñieåm naøy sang thôøi ñieåm
khaùc, töø nôi naøy ñeán nôi khaùc trong tieán trình chaûy cuûa noù.
- Löu löôïng coù xu höôùng gia taêng ôû cuoái doøng do coù nhieàu phuï löu caáp
theâm nöôùc vaøo doøng chính. Luõ muøa xuaân coù theå laøm doøng chaûy
taêng cao, hình thaønh doøng chaûy xieát döõ doäi.
6
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
maïch quaëng trong ñaù goác vaø hoøa tan theâm caùc vaät chaát treân
ñöôøng ñi cuûa noù. Cuoái cuøng, phaàn lôùn nöôùc naøy xuaát loä ôû
caùc möïc thaáp hôn.
+ Löôïng vaät chaát hoøa tan trong nöôùc tuøy thuoäc vaøo thôøi gian,
muøa vaø vò trí ñòa chaát. Vaät chaát hoøa tan ñöôïc ño baèng ñon vò
moät phaàn trieäu (ppm).
7
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
- Xaâm thöïc cô hoïc hay hieän töôïng baøo moøn laø do caùc loaïi vaät lieäu
cöùng ñöôïc doøng nöôùc vaän chuyeån va chaïm chaø xaùt laøm moøn nhaün
loøng soâng hay ñaù taûng ôû ñaùy soâng.
- Söï baøo moøn coøn taïo ra ôû ñaùy soâng nhöõng hoá saâu (noài khoång loà).
Caùc hoá naøy hình thaønh laø do ñaát ñaù caáu taïo ôû ñaùy soâng khoâng coù
khaùng söùc ñoàng ñeàu, nôi naøo meàm thì bò doøng nöôùc khoeùt truõng
xuoáng nhanh, saïn soûi do doøng nöôùc vaän chuyeån rôi vaøo trong ñoù, khi
nöôùc chaûy nhanh ñaït ñeán löu toác 10 m/s trôû leân, saïn soûi naøy seõ bò
xoay troøn ôû ñaùy truõng, baøo moøn bôø vaùch, laàn hoài taïo thaønh caùc hoá
saâu coù daïng töông töï nhö nhöõng chieác noài to.
- Noài khoång loà coù theå do caùc xoaùy nöôùc ôû treân maët ñaøo khoeùt ñaùy
soâng taïo thaønh.
- Ngoaøi caùc truõng saâu ôû ñaùy soâng coøn coù caùc truõng saâu taïo thaønh
do nöôùc töø treân trieàn cao ñoå xuoáng, xoaùy maïnh vaøo neàn ñaù taïo
thaønh. Loaïi truõng naøy thöôøng thaáy ôû chaân caùc gheành thaùc.
8
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
* Gheành (rapid):
- Gioáng nhö thaùc, gheành ñöôïc hình thaønh khi coù söï gia taêng ñoät ngoät
veà ñoä doác cuûa loøng soâng, nhöng ôû gheành thì nöôùc khoâng ñoå maïnh
xuoáng nhö thaùc. Ñoâi khi gheành ñöôïc phaùt trieån tröïc tieáp töø caùc thaùc
coù tröôùc ñoù.
5.2/ Caùc caûnh quan hình thaønh ôû khu vöïc trung löu vaø haï löu soâng:
* Khuùc uoán soâng (meander):
- Vieäc hình thaønh khuùc uoán bao goàm caû hai quaù trình xaâm thöïc vaø tích
tuï. Tröôùc heát, vaøi vaät caûn ñaõ höôùng doøng chaûy voøng moät beân bôø
vaø doøng chaûy seõ ñoå maïnh vaøo bôø ñoái dieän, nôi coù doøng chaûy roái
maïnh nhaát. Caùc vaät lieäu do soâng xaâm thöïc bôø ñöôïc mang veà phía haï
löu, sau ñoù laéng ñoïng trong ñôùi chaûy roái giaûm ôû giöõa doøng soâng vaø
vaøo phía trong cuûa khuùc uoán keá ñoù. Khi doøng soâng chaûy löôïng töø bôø
naøy sang bôø kia, caùc khuùc uoán tieáp tuïc phaùt trieån baèng caùch xaâm
thöïc ôû phía ngoaøi khuùc uoán vaø traàm tích ôû phía trong khuùc uoán.
- ÔÛ khuùc uoán, soâng xaâm thöïc ngang vaø xaâm thöïc saâu laøm bôø di
chuyeån ngang vaø xuoâi veà phía haï löu. Trong moät doøng chaûy uoán khuùc
nhöõng nôi gaáp khuùc maïnh, doøng soâng seõ hình thaønh caùc ñoaïn soâng
boû (cutoff), daáu veát khuùc uoán (meander scar) vaø hoà söøng traâu.
9
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
10
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
- Ôû khu vöïc tam giaùc chaâu soâng Mississippi, ñeâ thieân nhieân cao hôn ñaàm
laày cuõ khoaûng töø 5 – 6 m.
- Caùc ñeâ thieân nhieân cuõng coù moät yù nghóa nhaát ñònh trong vieäc ngaên
hieän töôïng luõ.
* Baõi boài:
- Haàu heát caùc doøng soâng ñeàu coù baõi boài vieàn beân ngoaøi. Caùc baõi
boài coù theå raát heïp (roäng chöøng vaøi m) cho ñeán raát roäng (haøng traêm
km) nhö baõi boài soâng Mississippi. Baõi boài coù daïng raát phaúng, ñaëc bieät
khi so vôùi ñoä doác cuûa hai vaùch thung luõng. Nhöng trong baõi boài coù
nhieàu ñòa hình cheânh nhau chöøng vaøi m nhö caùc ñeâ thieân nhieân, daáu
veát khuùc uoán vaø hoà söøng traâu.
- Baõi boài ñöôïc hình thaønh do vaät lieäu cuûa soâng mang ñeán. Coù 2 loaïi
traàm tích hình thaønh baõi boài: moät laø traàm tích boät, seùt vaø caùt do luõ
luït traøn bôø mang vaøo laéng ñoïng ôû baõi boài. Loaïi naøy goïi laø traàm tích
traøn bôø. Loaïi thöù hai laø traàm tích thoâ goàm cuoäi vaø caùt coù lieân quan
tröïc tieáp ñeán loøng soâng. Caùc traàm tích naøy laø vaät lieäu laéng ñoïng ôû
11
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
phía trong cuûa khuùc cong hay khuùc uoán cuûa soâng trong giai ñoaïn nöôùc
kieät taïo thaønh caùc doi soâng caáu taïo baèng caùt vaø cuoäi, soûi.
- Chuùng ta coù theå xem baõi boài laø moät yeáu toá traàm tích khoâng oån
ñònh. Trong muøa luõ, doøng soâng taïo baõi boài ôû nhieàu nôi vaø cuõng ñoàng
thôøi phaù huûy nhöõng baõi boài ôû nhöõng nôi khaùc. Nhö vaäy, baõi boài trôû
thaønh choã toàn tröõ taïm thôøi cuûa vaät lieäu traàm tích.
12
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
- Trong thôøi gian luõ luït, doøng chaûy ñoå traøn vaøo nôi thaáp hôn, dôøi
ñöôøng ñi vaø seõ baét ñaàu söï laéng ñoïng. Söï rieáp dieãn cuûa quaù trình naøy
laøm cho quaït boài tích lôùn daàn.
13
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
- Theàm soâng duø laø theàm ñôn hay theàm ñoâi ñeàu coù theå caét vaøo ñaù
goác. Do vaäy, ngöôøi ta thöôøng gaëp ôû ñaùy theàm, treân ñaù goác moät lôùp
caùt vaø cuoäi moûng.
6) Taùc ñoäng cuûa soâng ñoái vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi:
6.1/ Taùc ñoäng tích cöïc:
- Ñoái vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi, caùc doøng soâng ñöôïc xem laø moät trong
nhöõng nhaân toá hình thaønh neân neàn vaên minh nhaân loaïi, laø caùi noâi
cuûa neàn vaên minh nhaân loaïi. Haàu heát caùc neàn vaên minh lôùn ñeàu phaùt
trieån doïc theo caùc con soâng lôùn.
VD:
Neàn vaên minh Löôõng Haø.
Neàn vaên minh Ai Caäp: hình thaønh ôû khu vöïc soâng Nile.
Neàn vaên minh luùa nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ: hình thaønh ôû khu vöïc
soâng Mekong.
Neàn vaên minh Trung Hoa: hình thaønh ôû khu vöïc 2 soâng Tröôøng Giang vaø
Hoaøng Haø.
Neàn vaên minh Aán Ñoä: hình thaønh ôû khu vöïc 2 soâng AÁn vaø soâng
Haèng.
- Caùc soâng laø moät trong nhöõng nguoàn cung caáp nöôùc ngoït (freshwater)
chính cho hoaït ñoäng soáng vaø saûn xuaát cuûa con ngöôøi. Ngoaøi ra, caùc
soâng coøn laø nguoàn cung caáp thöïc phaåm cho con ngöôøi (caùc loaøi thuûy
saûn…).
- Hoaït ñoäng boài tuï cuûa caùc doøng soâng taïo neân nhöõng ñoàng baèng
chaâu thoå maøu môõ phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp.
- Caùc soâng coøn laø nôi sinh soáng cuûa nhieàu loaøi sinh vaät, taïo thaønh
nhieàu heä sinh thaùi ña daïng vaø ñaëc saéc.
- Caùc quaù trình soâng ñaõ taïo neân caùc caûnh quan voâ cuøng ñaëc saéc coù
yù nghóa quan troïng trong hoaït ñoäng du lòch vaø nghieân cöùu.
- Caùc doøng soâng coøn laø caùc tuyeán ñöôøng giao thoâng, bieân giôùi quoác
gia…
- Caùc doøng soâng coøn giöõ vai troø ñieàu hoøa thôøi tieát (nhieät ñoä, ñoä aåm
, löôïng möa…) trong moät phaïm vi giôùi haïn nhaát ñònh.
14
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
- Hoaït ñoäng xaâm thöïc cuûa soâng gaây neân hieän töôïng saït lôû ven bôø
soâng, laøm hö haïi caùc coâng trình xaây döïng, ñe doïa ñeán tính maïng cuûa
ngöôøi daân.
- Hoaït ñoäng boài tuï khoâng ñuùng choã cuûa soâng ñoâi khi cuõng gaây neân
trôû ngaïi cho vieäc giao thoâng ñöôøng soâng.
- Gaây luõ luït phaù huûy muøa maøng, coâng trình xaây döïng, gaây thieät haïi
veà nhaân maïng.
B . LUÕ :
1) Khaùi nieäm veà luõ:
- Luõ laø hieän töôïng nöôùc soâng daâng cao trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh,
sau ñoù giaûm daàn. Trong muøa möa luõ, nhöõng traän möa töøng ñôït lieân tieáp treân
löu vöïc soâng, laøm cho nöôùc soâng töøng ñôït noái tieáp nhau daâng cao, taïo ra
nhöõng traän luõ trong soâng, suoái.
- Vaøo caùc thaùng muøa möa coù caùc traän möa lôùn, cöôøng ñoä maïnh, nöôùc möa
tích luyõ nhanh, neáu ñaát taïi choã ñaõ no nöôùc thì nöôùc möa ñoå caû vaøo doøng
chaûy, deã gaây ra luõ. Khi luõ lôùn, nöôùc luõ traøn qua bôø soâng (ñeâ), chaûy vaøo
nhöõng choã truõng vaø gaây ra ngaäp luït treân moät dieän roäng.
- Luõ lôùn vaø ñaëc bieät lôùn nhieàu khi gaây ra nhöõng thieät haïi to lôùn veà ngöôøi
vaø cuûa caûi.
- Cha oâng ta ñaõ xeáp luõ, luït laø moät trong nhöõng loaïi thieân tai nguy hieåm nhaát.
- Moät daïng khaùc cuûa luõ laø do hieän töôïng vôõ ñeâ, hay ñaäp chöùa nöôùc hình
thaønh luõ.
15
Báo cáo Địa Chất Môi Trường Nhóm 9
* Ñòa hình: ñòa hình coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tyû leä cuûa löôïng nöôùc beà
maët. Khi trieàn coù ñoä doác cao nöôùc chaûy traøn treân beà maët gia taêng vaø chæ
coù moät löôïng nöôùc thaät nhoû ngaám xuoáng. Do yeáu toá ñòa hình, ta thaáy luõ ôû
khu vöïc thöôïng löu vaø haï löu soâng cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau:
16
* Thaûm thöïc vaät cuõng laø moät trong caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán luõ:
- Caây coû taïo ra raøo caûn ñoái vôùi nöôùc chaûy traøn laøm chaäm söï di chuyeån
cuûa nöôùc, laøm giaûm tyû leä nöôùc ñoå vaøo soâng suoái.
- Reã caây laøm cho ñaát tôi xoáp, gia taêng ñoä thaám laøm tyû leä nöôùc thaám loïc
taêng leân, töø ñoù laøm giaûm tyû leä nöôùc beà maët.
- Caây coû cuõng haáp thu moät löôïng nöôùc lôùn caàn cho söï taêng tröôûng. Ñoù
cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá laøm giaûm löôïng nöôùc ñaùng keå ñoå vaøo
soâng suoái sau traän möa to.
* Vieäc khai phaù ñoàng luõ vaø quaù trình ñoâ thò hoùa.
* Caùc yeáu toá caân baèng khaùc: luõ luït to ôû moät soá khu vöïc tuøy theo muøa hay
laø haäu quaû cuûa söï thay ñoåi thôøi tieát.
3) Aûnh höôûng cuûa caù hoaït ñoäng nhaân sinh ñoái vôùi luõ:
3.1/ Vieäc khai thaùc ñoàng luõ:
* Nguyeân nhaân laøm bieán ñoåi ñoàng luõ:
- Ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, daân soá taêng nhanh neân caàn coù nhieàu
ñaát ñeå troàng troït, ñaùp öùng nhu caàu löông thöïc cho ngöôøi daân. Ñaát
ñoàng luõ laïi raát phì nhieâu vì haèng naêm luõ luït ñem phuø sa veà boài ñaép.
Hôn nöõa ôû ñoàng luõ coù beà maët roäng lôùn neân caùc coâng trình xaây
döïng nhaø ôû, kho taøng, ñöôøng xaù thuaän lôïi vaø raát reû tieàn. Chính vì theá
neân chaúng maáy choác nhieàu thaønh phoá, trang traïi moïc leân khaép nôi ôû
khu vöïc ñoàng luõ, laøm cho noù maát ñi vai troø ñieàu hoøa löôïng nöôùc dö
thöøa trong muøa möa. Nhaát laø nhöõng naêm coù möa nhieàu seõ taïo ra luõ
luït nghieâm troïng, laøm maát ñi taøi saûn vaø sinh maïng cuûa nhieàu ngöôøi.
( N 1)
R
M
(Vôùi R: chu kyø luõ; N laø soá naêm cuûa soá lieäu; M laø cöôøng ñoä.)
- Trong quaù trình quy hoaïch vaø thieát keá caàu ñöôøng, caùc coâng trình xaây
döïng, ngöôøi thieát keá caàn xem xeùt khaû naêng xaûy ra luõ trong quaù trình
thieát keá.
- Khi thieát keá hay quy hoaïch, khoâng ñöôïc vì tieát kieäm chi phí xaây döïng
ban ñaàu maø chæ xem xeùt aûnh höôûng cuûa luõ ñeán coâng trình moät caùch
lyù töôûng.
4.2/ Thöïc hieän caùc bieän phaùp nhaèm traùnh khoâng laøm thay ñoåi khaû
naêng ñieàu tieát nöôùc cuûa ñoàng luõ:
- Tieán haønh di dôøi caùc coâng trình, nhaø ôû ra khoûi khu vöïc naøy.
- Leân keá hoaïch höôùng doøng luõ theo moät höôùng khaùc ít thieät haïi hôn,
toå chöùc phoøng choáng khu vöïc caàn ñöôïc baûo veä.
* Mieàn Trung:
Do độ dốc lớn sông ở miền Trung ngắn, đồng bằng thấp, cửa tiêu
thoát hẹp hoặc không thuận.
Các tuyến đường sắt, đường bộ cắt ngang qua hướng chảy tạo
nên những đường ngăn lũ kết hợp với mưa lớn từng đợt nên lũ tập
trung nhanh, có mưa là có lũ.
Lũ lên nhanh nhưng rút chậm do ảnh hưởng thuỷ triều và các
đường ngăn lũ nên ngập lụt rất sâu ở các vùng đồng bằng hẹp đông
dân cư.
* Mieàn Nam:
- ĐBSCL là một vùng bằng phẳng, có thể phân thành 4 vùng.
Dải đất cao ven biển đông (Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu):
độ cao trung bình 2-3m có nhiều sông chạy qua nhưng không bị
ngập lụt do lũ sông.
Vùng trũng đồng Tháp Mười (Phía tả sông Tiền từ Bắc Tiền Giang
đến biên giới Việt Nam-Campuchia): độ cao mặt đất trên 2m nơi thấp
0.5m xung quanh được bao bọc bởi bờ biển Gò Công, bờ sông Tiền
và thềm đất cũ đông nam bộ nên thường xuyên bị ngập lụt.
Vùng Tứ Giác Long Xuyên (nằm phía hữu sông Hậu phía trên rạch
Cái Sắn): có độ cao mặt đất thấp và dốc nghiêng từ bờ sông Hậu
sang vịnh Kiên Giang nên thường xuyên ngập lụt.
Vùng đất thấp và chua mặn U Minh – Cà Mau: có độ cao thấp xong
do sát mặt biển nên bởi ngập lụt bởi nước sông và chỉ bị ngập mặn.
5) Luõ queùt:
- Luõ queùt laø moät hieän töôïng thieân tai coù tính chaát vaø ñaëc ñieåm khaùc bieät
laø luõ dieãn bieán nhanh, mang tính baát thaàn vaø khoác lieät, moãi traän xaûy ra treân
moät dieän heïp vaø phaïm vi taùc ñoäng cuõng heïp hôn luõ soâng.
- Neáu möa lôùn, nöôùc möa laïi bò tích luyõ bôûi caùc tröôùng ngaïi vaät nhö ñaát ñaù,
caây coái cho ñeán khi löôïng nöôùc vöôït quaù söùc chòu ñöïng cuûa vaät chaén, phaù
vôõ vaät chaén, aøo xuoáng caáp taäp (raát nhanh), cuoán theo ñaát ñaù, caây coái vaø
queùt ñi moïi vaät coù theå queùt theo doøng chaûy thì ñöôïc goïi laø luõ queùt (hay luõ
oáng), thöôøng dieãn ra raát nhanh, khoaûng 3-6 giôø.
- Luõ queùt xaûy ra baát ngôø, nhanh, coù söùc taøn phaù lôùn ôû caùc löu vöïc nhoû.
Tieáng Anh luõ laø flood, luõ queùt laø flash flood (flash laø vuït hieän roài taét), tieáng
Trung Quoác luõ laø "hoàng thuyû", nghóa laø "nöôùc lôùn".
- Trong moät soá tröôøng hôïp noù coù söùc taøn phaù khuûng khieáp vaø trôû thaønh
thaûm hoaï töï nhieân, nhö traän luõ queùt naêm 1998 ôû thò xaõ Lai chaâu (cuõ) ñaõ
xoaù soå caû baûn Möôøng Lay vaø khu vöïc thò xaõ. Luõ thöôøng xaûy ra ôû vuøng
nuùi, nôi coù ñòa hình ñoài nuùi cao xen keõ vôùi thung luõng vaø soâng suoái thaáp.
- Luõ queùt taïm thôøi coù theå phaân chia laøm 3 loaïi:
+ Luõ gaây ra do möa ñòa phöông, taäp trung lôùn ôû caùc löu vöïc töï nhieân (haàu nhö
chöa coù taùc ñoäng cuûa con ngöôøi);
+ Luõ gaây ra do möa lôùn treân caùc löu vöïc ñaõ chòu taùc ñoäng maïnh cuûa caùc
hoaït ñoäng kinh teá cuûa con ngöôøi laøm maát oån ñònh hay phaù vôõ caân baèng sinh
thaùi löu vöïc (thay ñoåi lôùp phuû, cheá ñoä doøng chaûy, löôïng tröõ hay caùc ñaëc
tính löu vöïc…);
+ Luõ gaây ra do thaùo, vôõ thình lình moät löôïng nöôùc tích do vôõ ñaäp chaén hay
caùc ñaäp giöõ nöôùc, caùc ñaäp baêng...
- Luõ queùt thöôøng gaây hoaï cho caùc soâng nhoû vaø vöøa nhöng ít ñoái vôùi soâng
lôùn. Ôû caùc löu vöïc soâng suoái nhoû mieàn nuùi, nôùi coù ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå
hình thaønh luõ queùt nhö: ñòa hình chia caét, ñoä doác löu vöïc vaø ñoä doác long
soâng/suoái lôùn, ñoä oån ñònh cuûa lôùp ñaát treân beà maët löu vöïc yeáu do quaù
trình phong hoùa maïnh, lôùp phuû thöïc vaät bò taøn phaù… ôû nhöõng nôi naøy, khi
möa lôùn, taäp trung trong moät thôøi gian ngaén thì xaûy ra luõ queùt.