c

|


____________________________________
1.‘ ChuyӃn tàu trên sông Hӗng
2.‘ Vҫng trăng thơ ҩu
3.‘ Chҩp mӝt tay
4.‘ Ngưӡi cha và ngưӡi con
5.‘ Lên mưӡi
6.‘ Ngưӡi thҫy hӑc cũ
7.‘ Ngưӡi điên dưӟi chân sưӡn Tam Đҧo
8.‘ Nhӳng tҩm hình cӫa chӏ Thӡi
9.‘ Nhӳng vì sao thӭ nhҩt

Ê
ChuyӃn tàu
trên sông Hӗng

Hình dung thҩy mӝt cái bӃn tӍnh lҿ. Buәi chiӅu mùa đông. Nhӳng trө xi măng ưӟt
sương. Ánh đèn dҫu le lói hҳt ra tӯ nhӳng quán lá thҩp. Đám ngưӡi ngӗi chen vai
trên nhӳng hàng ghӃ nӕi liӅn, xây lưng ra mһt bӃn. Nhӳng đӭa con gái mһc quҫn
đen, áo cánh trҳng, ngoài khoác áo bông đӝt chӍ như bàn cӡ tưӟng, áo len xanh đӓ
đan hình quҧ trám, hình tә ong, hình dây thӯng, thoăn thoҳt múc đӗ ăn tӯ nhӳng
chұu sành da hươu vàng đұm ra nhӳng cái đĩa quҧ đào. Thӏt ba chӍ kho, nưӟc thӏt
nâu đұm nhӃch nhoáng, sao mӥ nәi dҫy trên mһt, đұu nhӗi lӕm đӕm nhӳng cuӝn
hành xanh non, món giҧ ba ba có ӕc ang chuӕi chát và giӅng mҿ quyӅn quyӋt lәn
nhәn, cá chép kho sҳt tӯng khoanh mӓng, mӛi khoanh còn nguyên mӝt thӓi trӭng
vàng. Mưa lҩt phҩt ngoài trӡi. Ngưӡi mҥi bҧn Trung Hoa cӣi trҫn ngӗi trong mӝt
túp lӅu dӵng ӣ đҫu cҫu đi xuӕng con tàu phì phà thӣ khói.

Và thҷng nhӓ đӭng đó. Nó đӝi mũ trҳng, quai mũ kéo căng xuӕng cҵm. Quҫn trúc
bâu sӝt soҥt. Cái áo an-ba-ga quá khә may dài đón tuәi thùng thình tӟi mҳt cá
chân, tay áo phҧi bӋn lên đӃn hai vòng, thҧ hӃt sӁ chùm kín ngón. Bӳa cơm đҫu ghӃ
trong nhӳng quán lá thҩp kia sao mà vui ҩm ӗn ào, sao mà ngon miӋng ngon mҳt
đӃn thӃ. Đӭa nhӓ muӕn vào ngӗi đó, gӑi đӗ ăn, cҫm đũa cҫm bát như ngưӡi lӟn.
Nhưng mҽ nó đã gói sҹn cho nó mӝt bӳa ăn đêm đӃn trên tàu rӗi. Mӝt gói muӕi
vӯng rang mһn, mҽ ngӗi xәm rang vӯng trên cái bӃp kiӅng ba chân, trong căn nhà
bӃp sát vách chuӗng trâu khói rơm kӃt đóng thành bӗ hóng phӫ kín như mӝt lӟp
rêu đen nhүy trên các đҫu kèo, mҽ giã vӯng trên cái nia tre nhӓ, rӗi gói vào lá
chuӕi tươi cùng vӟi khoanh cơm nҳm nhuyӉn như bӝt mҽ nҩu trong cái niêu đҩt
nhӓ bҵng gҥo tám thơm đӇ dành trong hũ sành đһt dưӟi gұm bàn thӡ, bҵng nưӟc
mưa mùa hè chҧy xuӕng cái bӇ rêu có ӕng máng cau dүn nưӟc tӯ đҫu trái xuӕng.
Và đӭa nhӓ ngoan ngoãn nuӕt nưӟc miӃng quay đi, nghĩ rҵng chuyӃn đi đҫu tiên
trong đӡi nó phҧi có cái bӳa ăn dӑc đưӡng thanh đҥm ҩy. Nó đi thҭn thơ chӡ giӡ
khӣi hành. Ra khӓi bӡ ao có bè rau muӕng thҧ dài dưӟi bóng cây sung, cây mít, có
?
luӕng khoai ngӭa lá to bҧn đӓ tía bӡ ao bên kia, có cá chuӕi dưӟi chân cҫu ao, cá
bӕng mít vươn cái bөng trҳng phau phau nhӳng buәi trưa nҳng êm ҧ điӇm tӯng
tiӃng đӝng lӝp bӝp cӫa trái rөng trong vưӡn, ra khӓi cái ngõ ruӕi nhӳng tinh sương
xanh, nó cҫm cái nӓ cao su gҥc әi chӡ rình con chim chào mào sáng nào cũng đӃn
đұu trên ngӑn cây soan, ra khӓi căn nhà lá ba gian hai chái có bàn thӡ ông bà ông
vҧi kê chính giӳa đҵng sau bӝ trưӡng kӹ trên đӇ mӝt khay chén tӕng chén quân và
mӝt bình trà Ninh Thái chӳ tҫu đӓ chói, buәi chiӅu tuәi nhӓ ҩy, đӭa nhӓ đã vưӧt
qua con đưӡng tàu chìm khuҩt dưӟi đám cӓ bӗng, đi qua vùng ngoҥi ô là xóm cô
đҫu ngày trưӟc, tӟi chân bӭc tưӡng thành cә ngұp ngөa lá sҩu lá bàng, rӗi là nhӳng
con đưӡng đҫy than và nhӳng chuyӃn xe goòng, rӗi là nhӳng ӕng khói cӫa nhà
máy dӋt sau nhӳng bӭc tưӡng màu xám cao ngҩt, và nó đã đӭng đó, chӡ đӧi
chuyӃn tàu thӭ nhҩt trong đӡi ngưӧc dòng chӣ nó vào cái thӃ giӟi hiӋn lên trong
tưӣng tưӧng ҩu thơ như mӝt chân trӡi cách trӣ nghìn trùng là Hà Nӝi.

Hình dung thҩy mӝt con tàu nҵm sát kӅ mһt bӃn. Cái ӕng khói đen chũi, lҫm lì thҧ
ra nhӳng đӧt khói trҳng vұt vӡ trên miӋng. Mӝt con tàu già nua, ӑp ҽp, nưӟc sông
rӍ rӅ lênh láng suӕt ba khoang hҫm tàu, bӑn phu cӣi trҫn đêm ngày thay phiên nhau
múc nưӟc đә òm ӑp ra sông, tát ra tӟi đâu nưӟc vào tӟi đó. Mӝt cái cҫu mong
mҧnh vҳt chênh vênh tӯ kè đá bӃn xuӕng cӱa khoang tàu ưӟt nhүy. Đӭa nhӓ hoàn
hӗn thӣ ra khi đi hӃt cái cҫu dұp dình nguy hiӇm, nó run chân, nó lҥnh ngưӡi, chӍ
sӧ bưӟc hөt lӝn nhào xuӕng lòng sông. Đám ngưӡi xuôi ngưӧc nҵm ngӗi ngәn
ngang giӳa đám hàng hóa chҩt đӕng. Muӕi bӇ đӵng trong bao tҧi ưӟt nhҽp, mһt bao
đánh dҩu tӯng tên cӫa hàng. Bao muӕi quұt mҥnh xuӕng sàn tàu vӥ toang, muӕi
nhӓ hҥt hӗng hӗng phù sa chҧy ӭa tӯng đӕng lӟn. Gҥo cám và ngô khoai toát ra
mùi ҭm mӕc ngai ngái. Trӭng vӏt trӭng gà xӃp đҫy trong nhӳng cái dành đһt ӣ
nhӳng xó góc riêng tránh xa nhӳng lӕi đi. Đòn gánh, quang thúng, vӍ buӗm, tay nҧi
thòi lòi tӯ nhӳng gұm ghӃ chҥy dài suӕt khҳp hai mҥn. Ánh đèn sáng trưng. Cái
ӕng khói vưӧt khӓi hҫm tàu chiӃm mӝt khoҧng rӝng chính giӳa con tàu thӣ phì
phà. Hơi nóng rӯng rӵc choáng váng phҧ lên tӯ cái lò than vĩ đҥi dưӟi hҫm. Đӭa
nhӓ lҫn bưӟc vӅ mũi tàu, chӑn đưӧc mӝt chӛ ngӗi trên đӕng hàng hóa, len lén ngӗi
xuӕng. Gió sông ném mưa vào mһt nó, làm tӍnh táo hҷn cái trҥng thái lҥc lõng kǤ
thú cӫa cuӝc phiêu lưu đҫu đӡi. Cһp mҳt con chim ra ràng mӣ thao láo, ngó
nghiêng nghiêng, đӵng đҫy hình ҧnh. Đӕng dây xích sҳt quҩt nhiӅu vòng quanh cái
trө bóng loáng. Nhӳng cabin đánh sӕ chiӃm mӝt khoҧng riêng, ngưӡi chӫ tàu ngұm
tҭu bӋ vӋ đi đi lҥi lҥi trên khoҧng hành lang cách ngăn bҵng mӝt cánh cӱa thҩp. Rӗi
mһt sông mà bóng tӕi đã phӫ xuӕng cùng mưa bay bӛng vang đӝng nhӳng tiӃng

²
còi hú dài lanh lҧnh. TiӃng lҥt sҥt cӫa cái cҫu gӛ đưӧc kéo lên. Dây thӯng, cây cҫu,
đưӧc kéo lên. Dây cáp rӡi trө buӝc trên bӃn buông thҧ lõm bõm xuӕng mһt nưӟc.
Bӕn ngưӡi phu cӣi trҫn gò mình chҥy quanh trөc neo, cái neo rút lên tӯ tӯ lҭn vào
mũi tàu. Đӭa nhӓ nghӇn cә nhìn lҥi. Mһt bӃn xa dҫn, hүng đi trong khoҧng cách
biӋt bҳt đҫu. Nhӳng ngӑn đèn vàng Ӌch. Nhӳng bóng ngưӡi nhá nhem chuyӇn dӏch
trên cái bӃn trӕng thoáng chӧt rӝng hҷn vì con tàu đã thôi án ngӳ. TiӃng nưӟc chҧy
ngưӧc gào réo hai mҥn. Nghiêng đҫu ngó ra mһt sông tӕi om thoang thoáng vӋt
nưӟc trҳng xóa. Con tàu ngưӧc dòng sông Hӗng, ra khӓi tӍnh và nhӳng bӡ bãi
hoang vu, nhӳng làng xóm im lìm bҳt đҫu.

Hình dung thҩy đӭa nhӓ ngӗi đó và nó nghĩ. Nghĩ đӃn cái thôn xóm hҿo lánh bên
đưӡng xe lӱa nó vӯa giã tӯ, đӃn cái tuәi nhӓ như mӝt bông hoa đӗng, mӝt ngӑn cӓ
nӝi nó vӯa bӓ lҥi. Nhӳng ngày mưa bão ӣ quê cũ, nưӟc dӅnh mһt ao, mҩp mé đҫu
thӅm, nó đҫu đӝi mưa bҳt cá lҥc, nhһt trái rөng, cái mһt tái mét, quҫn áo dán chһt
vào thân thӇ nhӧt nhҥt run rҭy nhưng tâm hӗn mӯng vui như mӣ hӝi. Đӭa nhӓ yêu
nhӳng ngày nưӟc lөt, nhӳng ngày mưa bão như thӃ. Ban đêm nó tӍnh dұy khi nhҥc
mưa rào rào trên mái, khi gió quұt đұp dӳ dӝi làm nhӳng kèo nhà cót két lay
chuyӇn, khi nhӳng hàng xóm nhӳng tiӃng í ӟi hò nhau chӕng nhà vang đӝng trong
mưa. Buәi sáng, nó nhҧy cүng xuӕng đҩt, chҥy vӝi ra đҫu chái nhìn lên. Mây hoang
hoang đҫy trӡi bão đӝng. Mҽ nó kéo lӃt vào bҳt mһc áo bҳt đi guӕc. Nó thoát khӓi
tay mҽ, chҥy ra lҩy thau đӗng hӭng nưӟc mưa tӯ đҫu gianh trút xuӕng, ngӗi thu lu.
Nưӟc chҧy tràn lan khҳp cùng ngõ trưӟc sâu sau. Nưӟc băng băng dӗn đә, đâu đâu
cũng là nưӟc, cái cҧnh tưӧng ngұp lөt cӫa tuәi nhӓ ҩy là sӵ mê thích sҧng khoái rҩt
tҥo vұt rҩt thiên nhiên mà đӭa nhӓ đang hӗi tưӣng tӯ mӝt chuyӃn tàu đang ngưӧc
dòng vӅ thành phӕ lӟn.

Hình dung thҩy con tàu đó trên con sông đó. Con sông Hӗng. Như dòng máu đӓ
tươi chҧy băng băng khҳp vùng trí nhӟ bâng khuâng. Con sông như mӝt đӡi sӕng
vĩ đҥi. Bên này bãi lӣ. Bên kia bãi bӗi. TiӃng sóng giӳa dòng trùng trùng ca hát.
TiӃng sóng dұp cái tiӃng dұp mênh mông đҫu ghӅnh nơi tҧ ngҥn bӏ hút xoáy mҧi
miӃt, nưӟc xôn xao róc rách đҭy lùi mãi nhӳng bãi dâu và nhӳng nương khoai vào
nhӳng chân tre cũ. Nơi tҧ ngҥn, ngӑn sóng hiӅn lành mùa lũ này qua mùa lũ khác.

S
Đӭa nhӓ trôi theo con tàu trên dòng trưӡng giang hùng vĩ chӧt nhӟ tӟi nhӳng con
sông làng thon mӅm dҧi lөa có trâu đҫm tӯng đàn dưӟi bóng đa nghiêng, có nhӳng
chiӃc cҫu đá dүn tӟi mӝt phiên chӧ sӟm đҫu đình, có nhӳng cҫu gҥch mӣ vào
nhӳng cái ngõ lang thang mҩt hút, có cӓ gà trên gò đӕng, cӓ ӕng trên mӗ mҧ, có
nhӳng cҫu tre tay vӏn chòng chành, đêm đêm có anh đom đóm lұp lòe, có ánh trăng
mưӟt chӣ tӟi nhӳng khoҧng sân gҥch Bát Tràng nӗng ҩm hương lúa đҫu mùa.
TiӃng quҥt thóc, tiӃng đұp thóc rào rào. Màu lúa vàng diӋp dưӟi ánh trăng nhӉ
nhҥi. TiӃng cưӡi tiӃng đùa ròn rã là âm thanh đҫm ҩm cӫa nhӳng năm tháng đưӧc
mùa thӓa thuê trong hҥnh phúc quê mùa và yên vui đơn giҧn. Đӭa nhӓ nhӟ mãi cái
cҧm giác lҥo xҥo dưӟi lòng chân khi nó dang tay đi rê rê, miӋng ngұm mӝt cӑng
rơm tươi giӳa đám thӧ gһt tӯ nhӳng phương trӡi khác đeo hái tӟi làng, lҥi đeo hái
lên đưӡng tӟi nhӳng cánh đӗng chưa gһt hái khác. Nó thҩy ngưӡi ta nói chuyӋn
tiӃu lâm, ngưӡi ta tӵ tình, ngưӡi ta yêu nhau. Và khi đám con trai lҥ bӓ làng đi, nó
cũng đӭng tҫn ngҫn dưӟi chân đê nhìn theo cái hàng mӝt dài tҳp kéo dài trong ánh
bình minh rӗi nhӓ dҫn, nhӓ dҫn như mӝt sӧi chӍ và mҩt hút. Nhӟ tiӃng trӕng làng
thùng thùng. TiӃng chuông chҫu buәi tӕi. TiӃng mõ niӋm buәi trưa. TiӃng gà gáy
sӟm. TiӃng chó sӫa đêm. Nhӟ nhӳng âm thanh mӝc mҥc nghìn đӡi cӫa đҩt cӫa
đӗng cӫa hoa cӫa cӓ. Nhӟ tiӃng Ӄch tiӃng nhái ão uӝp dưӟi ao bèo Nhұt Bҧn, tiӃng
ve ran ran, tiӃng sáo diӅu vi vu bҩt tұn trên nӅn trӡi rӝng, tiӃng đòn gánh kӁo kҽt
rұp rình, tiӃng chân đi nҵng nһng cӫa đám tuҫn vác mõ canh đêm, là nhӳng tiӃng
đӝng cũ kӻ, thuҫn túy cӫa xóm làng có ao sen đҫu đình giӃng đá đҫu quán, có
nhӳng chuyӃn xe buýt cà rӏch cà tang thӣ khói khét lҽt trên mһt đê cao. Đӭa nhӓ
sӕng trong thӭ thӡi gian rҩt thơ và rҩt xanh, cӫa bӕn mùa, thӭ không gian tình cӡ
cӫa mưa mưa nҳng nҳng, nó sӕng trong cái thӃ giӟi cӫa chuӗng trâu bӃp lӱa, cӫa
khói rҥ lưӧn lӡ trên mái tranh, cӫa hương hoàng lan thoang thoҧng trong cây, cӫa
hương bӗ kӃt cay cay trong tóc. Nó nhӟ lҥi tuәi nhӓ như mӝt con chuӗn chuӗn ngҩt
ngư trong biӇn nҳng, cái tuәi nhӓ như say rưӧu, cái tuәi nhӓ nҵm tròn thành mӝt
giӑt sương mai giӳa đҩt trӡi, cái tuәi nhӓ ru nó bҵng nhӏp võng đưa, cái tuәi nhӓ
thұt nhӓ, cũng thұt hiӅn, thұt non và cũng thұt xanh, cái tuәi nhӓ cӫa cái mũ trҳng
nó đang đӝi, cӫa cái quҫn trúc bâu sӝt soҥt nó đang mһc, cӫa tóc mӟi đâm cӭng
như rӉ tre, cӫa da mӟi vӥ đҫy vӃt lang ben, cӫa tiӃng nói khao khao như tiӃng gà
trӕng, cái tuәi nhӓ thұt là tuәi hӗng, cái tuәi nhӓ ӣ đӗng chưa tӯng biӃt thӃ nào là
ánh điӋn, là đưӡng nhӵa, là ngã tư, là phӕ phưӡng.

Hình dung thҩy chuyӃn đi đó, trên con tàu, trên Hӗng Hà. Đêm trên sông lӟn trҧi
khҳp bӕn hưӟng mênh mông. Đӭa nhӓ ríu mҳt gөc xuӕng cái mũ trҳng trên đҫu


gӕi, thiӃp đi. Bӛng nó bàng hoàng thӭc dұy. Con tàu ngưӧc dòng như lãng đãng
trưӡn đi trong khói sương và chiêm bao mơ hӗ. Rӗi là mӝt hӗi còi. Tӯ cái đӍnh ӕng
khói, tiӃng còi đưӧc ném lên vòm trӡi khӣi sӵ là mӝt thӭ âm thanh đһc quánh hơn
nưӟc, tiӃng còi vөt lên thұt cao, còi rùng mình rӗi phóng vӅ hai phía, vӁ lên, bҵng
cái âm thanh ngân ngân vang vang kǤ lҥ cӫa nó tҩt cҧ nhӳng bӡ bãi, nhӳng cuӕi
mӓm, nhӳng đҫu ghӅnh, nhӳng khúc quanh, nhӳng ngã ba nhҥt nhòa trong bóng
tӕi. TiӃng còi vang đӝng mӝt vùng làng xóm ngӫ thiӃp, lӑt vào nhӳng cánh cәng
đóng kín, lan tӟi nhӳng khoҧng sân vҳng, nhӳng cái bӃp tro than nguӝi lҥnh, nhӳng
bӡ ao kín đһc trong sương, tӵ lòng sông chuyӇn cҧ không gian mӏt mùng, chuyӇn
cҧ thӡi gian thăm thҷm, chuyӇn nhӳng vì sao lҥc, nhӳng ánh trăng suông, cái điӋp
điӋp trùng trùng cӫa trưӡng giang, cái mênh mông ngút mҳt cӫa bãi bӡ, cӫa cӱa
biӇn, cӫa khơi xa, cӫa núi rӯng vào nhӳng làng xóm, làng xóm trùm kín lҩy, và
lҳng đӑng bӗi hӗi mãi mãi. Con tàu đi vào mӝt khúc sông khác. Nhưng tiӃng còi
đêm còn lҥi, vĩnh viӉn, vӟi Hӗng Hà. Đӭa nhӓ nghe tiӃng còi và tiӃng còi bao
nhiêu tháng năm sau này, còn ám ҧnh thҫn trí nó, kӃt tinh thành cái âm thanh cӫa
tuәi nhӓ mҩt dҫn tӯ mӝt đêm bӓ làng ra phưӡng phӕ. Lӟn lên, đi qua mӝt con sông
nào, dӯng lҥi ӣ mӝt bӃn tàu nào, đӭng ngҳm mӝt dòng nưӟc nào, trong đҫu óc đӭa
nhӓ lҥi nәi dұy cái âm thanh não nùng lê thê cӫa tiӃng còi trên dòng sông Hӗng cӫa
mӝt chuyӃn đi tuәi nhӓ. Cúi đҫu xuӕng và nhҳm mҳt lҥi mà theo dõi cái âm thanh
không bao giӡ mҩt ҩy trong dòng hӗi tưӣng, nó lҥi như thҩy vӁ ra trưӟc mҳt con
tàu cũ, cái bӃn xưa, và tҩt cҧ nhӳng hình ҧnh cӫa mӝt tuәi nhӓ chӟi vӟi như mӝt
cánh bưӟm ma ҭn ҭn hiӋn hiӋn trong sương mù quá khӭ. Đó là đӧt gió lùa vào tiӅm
thӭc. TiӃng nӭc nӣ cӫa tuәi thơ. TiӃng thӣ dài cӫa quá khӭ khi hình hài và tâm hӗn
nó bây giӡ đã đәi khác. Đó là âm thanh khӣi đҫu cho mӝt trình tӵ hӗi tưӣng xa
thҷm, khi nó muӕn nhӓ lҥi như tuәi nào, đӇ đưӧc ngұm mӝt cӑng rơm tươi, chҥy
miӃt trên nhӳng con đưӡng đӗng dүn đưa vào thiên đưӡng cũ.

Hӗi tưӣng lҥi mӝt buәi sáng nhӧt nhҥt. Con tàu ghé bӃn Hà Nӝi rӗi. Phưӡng phӕ
lӟn chұp chùng. Đӭa nhӓ bàng hoàng đi lên. Và con sông Hӗng, và tiӃng còi và
chuyӃn tàu đã bӓ lҥi sau lưng cùng tuәi nhӓ.

Æ
Vҫng trăng
thơ ҩu
________________________________

Chu đi xuӕng mһt đưӡng, mӝt mình. Mӝt lҫn nӳa cuӝc đi chơi tay đôi đêm nay lҥi
không thành. HiӅn kêu mӋt, xin lӛi, nhưng Chu biӃt HiӅn nói dӕi. MӋt mӓi chӍ là
mӝt cӟ đӇ thoái thác cӫa ngưӡi đàn bà.

Buӗng riêng cӫa HiӅn ӣ tӯng lҫu thӭ ba, giӳa trung tâm thành phӕ. Cӱa sә trông
xuӕng đҥi lӝ. Căn nhà nhiӅu tӯng, vào bҵng hành lang riêng, có thang máy đưa lên,
cҧ mӝt tӯng dưӟi ngăn chia thành nhӳng khu cӱa hàng. Ban ngày màu sҳc lӝng lүy
trong nhӳng ô kính chҥy dӑc theo nhӳng hình đèn nêông. Ban đêm, bóng tӕi âm u
lӑt qua mҩy tҩm cӱa sҳt cӭ đúng sáu giӡ chiӅu là ngưӡi gác cӱa đã buông xuӕng.
Chu đӃn giӳa lúc tiӃng sҳt kêu trong im lһng. Ngưӡi gác cӱa mӣ cӱa ngó ra. Y mӋt
mӓi nhìn Chu đang trҧ tiӅn xe.

³Tôi muӕn lên thăm cô HiӅn´.

³Giӡ này cô ҩy làm gì có nhà´.

Chu đi ra ngoài hè đưӡng ngưӟc mҳt nhìn lên. Chàng mӍm cưӡi nói vӟi ngưӡi gác
già:

³Cӱa sә còn sáng đèn. Ông cӭ đӇ tôi lên´.

Gian buӗng nhӓ cӫa gia đình ngưӡi gác cӱa chìm thҩp hơn mһt đưӡng. ChiӃc bình
tích và nhӳng cái chén lăn lóc. Vӧ ngưӡi gác ngӗi tӵa lưng vào thành giưӡng, yên
lһng không biӃt thӭc hay ngӫ. Dưӟi nӅn đá hoa, mӝt đӭa trҿ ngӫ rҩt say trên chiӃc
chiӃu cũ. Chu mӍm cưӡi nhìn lҥi đӭa trҿ đoҥn đi vào hành lang tӕi. Manh chiӃu và
đӭa trҿ nhӓ vӯa gӧi lҥi cho chàng hình ҧnh mӝt đҫu mái hiên cӫa mӝt căn nhà cә,
ba gian hai chái. Ngày nhӓ, Chu nhӟ có mӝt đêm chàng đã đӭng lҥi rҩt lâu ӣ cái

~
đҫu mái hiên ҩy, ngҳm HiӅn ngӫ bҵn bһt dưӟi ánh trăng. Bây giӡ, cuӝc đӡi đәi thay
vӟi nhӳng khúc nhӳng nӃp rӕi rҳm, có rҩt nhiӅu khoҧng ngõ cөt đӭng chҳn lӕi trӣ
vӅ dĩ vãng, Chu chӍ nhӟ lҥi đưӧc vӓn vҽn có thӃ. Cái hành lang tӕi chàng đang đi
vào không gӧi nhӟ. Ngưӡi ta không nhӟ nhung nhiӅu, giӳa thành phӕ. Tình cҧm
chӭa nén trong giӟi hҥn nhҩt đӏnh cӫa nhӳng bӡ tưӡng nhӳng mái nhà, khô lҥi như
nhӳng bông hoa giҩy. Đoҥn đưӡng ngҳn dүn đӃn trưӟc thang máy không đӫ không
khí cҫn thiӃt cho nhӳng hình ҧnh cũ đưӧc trӣ vӅ. Hình như chúng ӣ đâu. Ngoài
ngoҥi ô. Trong ngày xưa. Nhưng chúng đӃn đưӧc ӣ đây. Chu bҩm nút điӋn mӣ cӱa
vào thang vӟi mӝt hình ҧnh duy nhҩt: HiӅn nҵm ngӫ êm đӅm dưӟi ánh trăng. Hình
ҧnh cô đơn trҧi đi, lênh đênh, giӕng như mӝt hòn đҧo hoang giӳa màu vàng rӡi rӧi
không bӡ bӃn. Tӵ nhiên Chu thҩy buӗn lҥ lùng. Chàng cúi đҫu xuӕng. Khung
thang hҽp như mӝt cái hӝp vùn vөt đưa chàng lên.

Buӗng HiӅn ӣ, Chu đi đi lҥi lҥi mҩy lҫn mӟi tìm thҩy sӕ. ĐӃn đây đã mӝt vài lҫn,
tuy vұy nhӳng căn buӗng giӕng nhau vүn làm chàng nhҫm lүn. Cӱa sơn màu trҳng
sӳa. Sӕ buӗng bҵng đӗng nәi. Chu đưa tay nҳn lҥi cái nút cà vҥt cũ.

Có tiӃng chân bên trong, rӗi HiӅn mӣ cӱa, hiӋn ra trên mӝt nӅn ánh sáng xanh dӏu.
Nàng nhìn Chu ngҥc nhiên:

³Kìa anh Chu, em lҥi tưӣng ai. Anh đi đâu thӃ?´

Còn đi đâu nӳa. Chu vӯa nghĩ thҫm vӯa đi vào. Tҩm gương lӟn ӣ phía tӫ áo hҳt trҧ
lҥi bóng Chu đӭng ngӥ ngàng trưӟc mӝt căn phòng trang trí cũng lӝng lүy như sҳc
đҽp cӫa ngưӡi thiӃu nӳ. Bӝ mһt thành phӕ chӍ thu nhӓ lҥi ӣ đây. Đҥi lӝ chói sáng.
Nhӳng đoàn xe nhiӅu màu trưӡn đi như nhӳng con rҳn. Nhӳng bông hoa lӟn bӑc
trên nhӳng thành ghӃ thҩp. Đưӡng lông mày cӫa HiӅn vӟi nhӳng cái đuôi kҿ nhӑn
và dài vút như mӝt lưӥi dao. Theo lӡi HiӅn mӡi, Chu ngӗi xuӕng mӝt thành ghӃ.
Chàng tӵ cҧm thҩy khó chӏu vì chӧt thҩy mҩt hҷn bình tĩnh. Vì cҫn phҧi có mӝt
phút đӏnh thҫn. Vұy mà ngưӡi đàn bà trưӟc mһt chӍ là HiӅn. ChӍ là ngưӡi bҥn thuӣ
nhӓ đã ngӫ thiӃp dưӟi ánh trăng thôn quê. Chu nhӟ đưӧc thêm: đêm ҩy chàng đã
đánh thӭc HiӅn dұy. Trăng sáng xanh cҳt vҥch trên mһt sân gҥch. Hai đӭa trҿ dҳt
tay nhau trӣ vӅ nhà Chu. Cũng lҥi mӝt khoҧng sân gҥch thұt rӝng nӳa. Nhӳng
ngưӡi tá điӅn đӭng quây vào nhau đұp lúa. Đêm mùa vui hơn ngày. Sӟm mai lҥi là
cánh đӗng ưӟt sương vӟi nhӳng thӱa ruӝng lúa chín mҭy hҥt, điӋu hò tiӃng hát cҩt
lên, bay đi, đұu xuӕng nhӳng thân lúa. TiӃng đұp thóc rào rào. ĐӃn lúc Chu đưa
HiӅn vӅ, trăng vүn sáng lҳm. Nhӳng ngưӡi tá điӅn vүn đұp lúa.

Chu nghĩ rҵng giӳa hai ngưӡi tuy vұy vүn chҷng có gì thay đәi và không ai cҩm
chàng có mӝt câu nói mӝt cӱ chӍ thân mұt như ngày trưӟc. Nhưng đӃn lúc chàng
ñ
quay trӣ lҥi nhìn HiӅn thì chàng lҥi biӃt ngay, hӃt sӭc rõ rӋt, là cӱ chӍ ҩy sӁ không
đưӧc biӇu tӓ, câu nói ҩy sӁ không đưӧc nói ra. Gһp lҥi nhau, cuӝc sӕng đã làm hӑ
thành nhӳng ngưӡi lӟn. Vӟi nhӳng vҩn đӅ nhӳng tâm trҥng cӫa ngưӡi lӟn. Hӑ
cùng ӣ giӳa thành phӕ. Nhà HiӅn gҫn đҥi lӝ quá.

Còn mһc quҫn ngҳn, nhưng HiӅn đã trang điӇm xong trưӟc khi Chu đӃn. Hai gò má
hӗng đӓ, cһp mҳt sâu hơn giӳa nhӳng lông mi đã đưӧc đánh thүm lҥi, Chu nhìn vào
đã thҩy thҩp thoáng cái bóng dáng tưng bӯng cӫa nhӳng buәi dҥ hӝi. Cuӝc sӕng ӣ
đây, khi đêm xuӕng. Bӳa tiӋc tiӃp đón mӝt nӳ tài tӱ điӋn ҧnh đӃn tӯ Hương Cҧng,
mӝt nӳ danh ca tӯ Phi Luұt Tân, tӯ Đông Kinh vӯa ghé xuӕng phi trưӡng thành
phӕ. Nhӳng dãy ghӃ kê thành hàng. Bӳa tiӋc ӗn ӗn ào ào vӟi nhӳng nghi lӉ phiӅn
toái nhӳng lӡi chúc tөng kênh kiӋu. Ánh lӱa lòa sáng rӗi lҥi mӡ tӕi cӫa mӝt tiӋm
khiêu vũ. Sàn nhҧy loang loáng, âm nhҥc líu ríu. Không khí ngà ngà mê mê. Chu
nghĩ đӃn tҩt cҧ nhӳng thӭ đó. Mӝt ánh trăng lҥnh đӑng lҥi trong óc. Chu đi lҥi vӅ
phía bàn phҩn chӕng tay nhìn xuӕng. Chàng bҳt đҫu thҩy hӕi hұn vӅ viӋc đã đӃn
tìm HiӅn mà nguyên nhân chӍ vì đêm nay thành phӕ có trăng thôi. Như thӃ mӝt lúc
lâu. Quay lҥi HiӅn vүn đӭng ӣ chӛ cũ. Giӑng nàng ngưӧng ngùng:

³Anh ngӗi chơi chӭ đӭng đây ư? Lҥ quá đi mҩt´.

³HiӅn bұn gì không?´

³Không anh ҥ. Anh đӏnh rӫ em đi đâu bây giӡ´.

³Không, Chu trҧ lӡi´.

Chàng thҩy mình không có gì hӃt. Không có mӝt tí gì hӃt. Đêm trăng trên kia vô
nghĩa và cách biӋt vӟi nơi này. Chàng đi ra cӱa sә nhìn xuӕng. Càng cҧm thҩy tҩt
cҧ sӵ vô nghĩa đó. Nhӳng mҧnh trăng mӡ mӡ gãy vӥ giӳa nhӳng bóng lá. Ánh
sáng vàng yӃu tҫm thưӡng cӫa nó chӍ có thӇ đoán thҩy mà không nhìn thҩy trên
mһt đưӡng. Bӕn phía xung quanh, ngang tӯng cao cӫa rӯng cӱa sә, nhӳng ánh đèn
trұp trùng xa xa gҫn gҫn làm cho đêm thành phӕ có chiӅu sâu và nhӳng tҫm cao
thҩp chӗng chҩt hӛn loҥn lên nhau. Chu khép cӱa quay trӣ vào:

³Lúc đӃn đây anh đӏnh rӫ HiӅn xuӕng phӕ đi bӝ mӝt lát. Nhưng thôi đӇ lúc khác
vұy. Chҳc em bұn, anh đi vӅ´.

Giӑng nói cӫa HiӅn vui mӯng không giҩu đưӧc:

³Bұn thì không bұn, nhưng em mӋt đang muӕn nҵm nghӍ mӝt lát thì anh đӃn´.
c

Chu gұt đҫu:

³Thôi anh vӅ´.

Nhӳng buәi dҥ hӝi sáng chói. Nhӳng bӳa tiӋc ӗn ào. Sàn nhҧy cӫa mӝt tiӋm khiêu
vũ sóng sánh âm nhҥc và nhӳng bưӟc chân ngưӡi đan chen quҩn quít phía sau
lưng:

³Ӣ ngoài trăng sáng lҳm phҧi không anh Chu?´

Bàn tay Chu nҵm nguyên trên thành cӱa đã mӣ hé´.

³Em mӣ cӱa sә mà xem´.

Sau đó chàng tӓ dҩu chào HiӅn rӗi đi khӓi. HiӅn vүn đӭng nguyên ӣ chӛ cũ. TiӃng
thang máy ҫm ҫm chuyӇn đӝng, khung thang đә xuӕng như lao rӗi đӭng sӳng lҥi
trưӟc hành lang. Mӝt lát sau Chu đã ӣ ngoài đưӡng, như lúc chàng vào, mӝt mình.

Chu bӓ đi khá lâu rӗi HiӅn vүn đӭng nguyên không cӱ đӝng. Căn buӗng rӝng hҷn
ra. Sӵ có mһt cӫa Chu dù chӍ là chӕc lát đã thay đәi cái không khí cӫa nó. Đôi mҳt
anh ҩy buӗn lҥ. HiӅn nghĩ thҫm như vұy và đi lҥi phía bàn phҩn. Nàng ngӗi xuӕng
im lһng, tӵ ngҳm mình mӝt lúc lâu. Tҩm gương hҳt trҧ mӝt đưӡng môi đӓ. HiӅn
khӁ nhӃch mép. VӃt son đӝng đұy, ánh ánh. HiӅn thoa phҩn lҥi mӝt lҫn nӳa, đӭng
dұy đi vӅ phía tӫ áo. ChiӃc áo nàng đã chӑn cho đêm nay, màu nó đӓ sүm vӟi
nhӳng bông hoa thұt lӟn. HiӅn mӣ sҳc tay lҩy ra tҩm danh thiӃp cӫa Đoàn gӣi đӃn
tӯ chiӅu, đӑc lҥi. Đoàn là mӝt ngưӡi bҥn mӟi, nhà giàu, đã sang Pháp nhưng chӍ đӇ
đӃn nhӳng hӝp đêm và phơi nҳng ӣ nhӳng miӅn duyên hҧi, năm này qua năm khác
tө hӝi nhӳng đoàn du lӏch đӃn nghӍ mát tӯ khҳp các ngҧ thành phӕ lӟn cӫa thӃ giӟi.
Đoàn vӅ nưӟc đưӧc sáu tháng. Danh thiӃp ghi mҩy hàng chӳ viӃt vӝi:

U

 



 !"#$%
!&'
( )*+,-
.
 
/012 3

Rӗi liӋu sau. Tҩt cҧ lӕi sӕng cӫa Đoàn, cӫa nhӳng ngưӡi bҥn mӟi HiӅn vүn gһp,
vүn đi chơi vӟi hӑ, cái lӕi sӕng tӵ hӫy hoҥi không suy nghĩ và chҷng có mӝt vҩn đӅ

cc
nào đһt ra là thӃ. Rӗi liӋu sau. HiӅn đã ngã vào, ngã thұt sâu vào lӕi sӕng đó. Rӗi
liӋu sau. Nghĩa là rӗi lҥi đӃn khách thính khác, đi xuӕng nhӳng sàn nhҧy, tӟi nhӳng
buәi dҥ hӝi nhӳng bӳa tiӋc, nhұp vào nhӳng cuӝc du lӏch, tҩt cҧ cuӝc sӕng vo tròn
lҥi, ném vào cái không khí ӗn ào nhӳng chuӛi cưӡi lӟn, lӝng lүy màu sҳc nhӭc mҳt.

Theo lӡi khuyên cӫa Đoàn, HiӅn đã bán căn nhà ӣ ngoҥi ô và thuê căn gác này ӣ
giӳa thành phӕ. Cũng đã đưӧc 4, 5 tháng. Cuӝc sӕng mӟi đҭy nàng đi xa nӃp sӕng
cũ cùng nhӳng kӹ niӋm vӟi nhӳng ngưӡi bҥn cũ. Trong sӕ nhӳng ngưӡi này có
Chu. Chưa mӝt lҫn nào Chu nói hoһc có nhӳng cӱ chӍ nói Chu yêu nàng. Nhưng
HiӅn đã cҧm thҩy, nhӡ linh khiӃu đһc biӋt cӫa ngưӡi đàn bà vӅ vҩn đӅ này, tình
cҧm Chu đӕi vӟi nàng không đӭng lҥi trong giӟi hҥn cũ nӳa. HiӅn cũng không hӓi.
Đúng hơn không muӕn hӓi. NӃp sӕng xa hoa thay đәi tâm tính, đӃn cҧ nhӳng nhұn
xét quan niӋm chung cӫa ngưӡi đàn bà vӅ tương lai và cuӝc đӡi. HiӅn sӧ tình yêu,
thӭ tình yêu trang nghiêm, đӭng đҳn cӫa Chu. Nàng tránh nghĩ đӃn bҩt cӭ nhӳng
cái gì bӅn chһt, có tính chҩt quyӃt đӏnh. Thҩy là mình đã trӣ nên tҫm thưӡng. Thích
có mӝt cái buӗng ngӫ thұt đҽp chҷng hҥn. Thích có mӝt cái tӫ đӵng tҩt cҧ các thӭ
hàng áo mӟi nhұp cҧng. Thích đưӧc sӕng lӝng lүy. Và thӵc hiӋn bҵng đưӧc tҩt cҧ
nhӳng ý thích đó. ĐiӅu này chính là mӝt trong rҩt nhiӅu nguyên nhân khiӃn HiӅn
tӵ ý xa Chu tuy thâm tâm vүn không xa hҷn. Nhӳng ngưӡi như Chu có thӇ khuҩt
bóng hàng năm, xa cách hàng nghìn cây sӕ, đi trên mӝt con đưӡng khác, nhưng
HiӅn vүn không quên đưӧc. Mӝt tâm trҥng trái ngưӧc mâu thuүn: nhiӅu khi thӱ so
sánh vӟi nhӳng ngưӡi bҥn mӟi, HiӅn thҩy Chu thua kém hӑ nhiӅu thӭ nhưng Chu
đӭng riêng mӝt phía. Không thӇ so sánh đưӧc Chu vӟi bҩt cӭ mӝt ngưӡi nào. Chu
đӭng mӝt mình, cái hình ҧnh cô đơn ҩy thұt lҥnh và thұt đҽp. Sӵ kiêu hãnh cӫa
HiӅn lҥi chính là nguyên nhân làm hә thҽn mӛi khi chӧt nghĩ đӃn Chu. Như bây
giӡ. Chu đi rӗi. Câu nói cuӕi cùng cӫa Chu vүn còn lҥi:

³HiӅn mӣ cӱa mà xem´.

HiӅn mӣ cӱa. Đêm xuӕng lâu, nhӳng đӧt lҥnh dҫn dҫn dâng lên trong không khí.
Trăng đұu thұt xa, phía bên kia, trên mӝt ngӑn cây. Khuôn trăng thành phӕ tròn và
phúc hұu tӯ khuôn mһt cӫa ngưӡi nhà quê mӟi ra tӍnh. HiӅn mӍm cưӡi vӅ sӵ so
sánh ngӝ nghĩnh. Nàng nghĩ lҥi giӑng nói khuôn mһt Chu ban nãy lúc Chu trang
nghiêm bӓ đi.

Nhưng rӗi nghĩ đӃn mình, buӗn lҥi đӃn. Nhӳng đêm thұt lӝng lүy vұy mà mҩy
mươi thӭ ánh sáng cӝng lҥi vүn không sáng hӃt đưӧc tâm hӗn. Hoang tӕi nhiӅu
khoҧng vүn còn như nhӳng ngҧ phӕ vҳng không có ai đi qua. Trưӟc đây mҩy năm,
nhӟ là thӡi kǤ cuӕi cùng hai ngưӡi vүn gһp nhau. Chu vүn nói thành thұt, Chu bao
giӡ cũng thành thұt trong lӡi nói ± tâm hӗn HiӅn sáng như mӝt đêm trăng sáng. Tӵ
cÊ
soi ngҳm lҥi, nhұn xét ҩy không còn đúng nӳa. Nó đã đәi khác. Tâm hӗn chӍ còn
sáng cái ánh sáng lúc vөt tҳt cӫa mӝt ngӑn điӋn treo ngang cӝt đèn. Chao đèn
hưӟng ánh sáng xuӕng nhӳng khoҧng thҩp ӣ dưӟi. Chҷng có gì đáng nhìn. HiӅn
ngưӟc mҳt. Cái nhìn đi tӯ nhӳng ngӑn cây lên cao hơn, tӟi nhӳng đám mây màu
trҳng và sau cùng nó bҳt gһp mӝt vҫng trăng thұt tròn. Vүn vҫng trăng ban nãy, cӫa
chiӅu hôm trưӟc, nhưng HiӅn đã thҩy nó khác hҷn. Giӕng như khuôn mһt ngưӡi đi
đưӡng nhìn thӡ ơ không chú ý đӃn lúc ngó kӻ lҥi mӟi chӧt nhұn ra mӝt ngưӡi thân.
Ánh trăng Chu đӃn vӟi nàng tӯ trên ҩy, vүn tӯ trên ҩy. Nhưng HiӅn đã không lên
đưӧc tӟi đó, không lên đưӧc tӟi đó.

Đoàn vào mà HiӅn vүn không biӃt. Đoàn đӇ tay lên vai làm HiӅn giұt mình quay
lҥi.

³Cô bé áo đӓ´.

Đoàn cưӡi rӗi lùi lҥi châm thuӕc lá hút. Đoàn nói kiӇu cách:

³Anh nghĩ rҵng LiӉu đã làm mӝt viӋc rҩt dҥi dӝt khi nhҳc anh chiӅu nay thӃ nào
cũng phҧi đưa em tӟi. Chҳc LiӉu sӁ hӕi hұn, nhưng bӑn đàn ông thì bҵng lòng. Anh
không biӃt anh có nên đưa HiӅn đӃn cái chӛ có trăm mҳt đә dӗn vào đó không.
Chҳc anh sӁ phҧi chӕng đӥ trên hàng trăm mһt trұn mӝt lúc.

³Em không đi đâu´.

Đoàn mӣ to mҳt rӗi cưӡi phá lên.

³Nói đùa đҩy, thôi đi. ĐӃn giӡ rӗi. Chúng mình không nên làm cho thiên hҥ đӧi.

TiӃng HiӅn nhҳc lҥi:

³Anh Đoàn, em không đi thұt mà´.

Bҩy giӡ Đoàn mӟi ngҥc nhiên thұt. ĐiӃu thuӕc lá đưa gҫn tӟi môi, sӵ ngҥc nhiên
làm Đoàn quên là phҧi hút hoһc phҧi hҥ tay xuӕng.

HiӅn thong thҧ đi lҥi trưӟc mһt Đoàn.

c?
³Anh xin lӛi chӏ LiӉu và các anh ҩy hӝ em. Và nói hӝ đӇ hôm khác em sӁ đӃn cùng
vӟi anh´.

³Tҥi sao như vұy´, Đoàn hӓi bӵc tӭc. ³ĐӃn phút cuӕi cùng mӟi thay đәi ý kiӃn,
đàn bà các em lҥ thұt´.

HiӅn buӗn cưӡi:

³Đàn bà chҷng có gì lҥ lùng cҧ đâu, anh cũng đӯng hӓi em tҥi sao. Chính em cũng
không hiӇu. Có lӁ tҥi trong em vүn còn mӝt ngưӡi con gái quê mùa. Ngưӡi con gái
quê mùa ҩy anh không nên biӃt thì hơn. Anh vүn tӕt vӟi em lҳm xin anh đӯng hӓi
gì nӳa và đi đi kҿo muӝn. Em ӣ nhà mӝt mình đưӧc rӗi. Anh xem em đã mһc áo
hoa đӓ này vì biӃt trưӟc sӁ rҩt nәi bên cҥnh màu tím cӫa anh. Em vүn đӏnh đi vӟi
anh đҩy chӭ. Tӵ nhiên không muӕn đi nӳa, có thӃ thôi anh Đoàn ҥ´.

Ngưӡi đàn ông nhún vai lҳc đҫu đi ra phía trưӟc.

³Anh Đoàn´.

Y quay trӣ lҥi. Giӑng HiӅn mơ màng. HiӅn nói mӝt câu mà Đoàn không hiӇu đưӧc
riêng chӍ có nàng hiӇu:

³Đӯng giұn em nhé, đӇ hôm khác em sӁ lҥi đi chơi vӟi anh. Nhưng anh đӯng đӃn
đón vào nhӳng đêm có trăng. Anh nhӟ đӯng đӃn đón vào nhӳng đêm có trăng´.

TiӃng cӱa sұp mҥnh, ngưӡi đàn ông bӓ đi rӗi, HiӅn quay trӣ lҥi phía trưӟc tӫ áo
yên lһng ngҳm bóng mình trong gương. Rӗi nàng tӯ tӯ tháo hӃt hàng khuy áo, tháo
khӓi tay chiӃc áo màu đӓ chói đӇ mһc nó rӟt xuӕng mһt đҩt. Nàng vӟi tay mӣ tӫ.
Dãy áo nhiӅu màu xӃp sát nhau trong khoang tӫ rӝng hiӋn ra. HiӅn vӟi tay chӑn
mӝt chiӃc áo khác. Mҳt nhìn mơ màng. Cuӕi cùng nàng chӑn tҩm áo lөa trơn màu
xanh nhҥt tӯ tӯ mһc vào. Trӣ lҥi bàn phҩn, lҩy khăn lau hӃt sáp môi, cҩt cái sҳc tay
vào ngăn kéo. HiӅn đi tay không ra cӱa, tҳt đèn, đóng cӱa lҥi, đi vӅ phía thang
máy. Thang máy đưa nàng xuӕng tӯng dưӟi. HiӅn lҫn theo hành lang tӕi đi ra phía
cӱa. Ngưӡi gác già còn thӭc. Y vӯa hҥ cái lưӟi sҳt xuӕng.

c²
³Kìa cô HiӅn. Ông Đoàn vӯa đӃn đón, cô không đi vӟi ông ҩy sao? Ông ҩy vӯa ӣ
đây ra thôi´.

HiӅn mӍm cưӡi trưӟc đôi mҳt ngҥc nhiên cӫa ngưӡi gác già. Nàng nói dӏu dàng:

³Không, tôi không đi vӟi ông Đoàn. Nhưng bây giӡ nhӡ ông mӣ hӝ cӱa cho tôi ra
ngoài´.

Tҩm lưӟi sҳt lҥi kéo lên.

³ThӃ cô có vӅ ngay không đӇ tôi chӡ, ngưӡi gác hӓi´.

HiӅn nhìn ra ngoài. Đã khuya lҳm nhưng trăng đêm nay sӁ sáng trӑn đêm. Nàng lҳc
đҫu:

³Ông cӭ đi ngӫ. Chưa biӃt lúc nào tôi vӅ, có lӁ còn lâu lҳm. Tôi vӅ tôi sӁ gӑi ông
dұy, không sao đâu´.

Ra đӃn ngoài đưӡng, HiӅn đӭng lҥi nhìn lên. Đôi mҳt nhìn trăng không phҧi đӇ tìm
mӝt ánh sáng đҽp, còn như muӕn dò hӓi mӝt lӕi đi. Đoҥn nàng tiӃn bưӟc. Vӯa đi
HiӅn vӯa nghĩ: Phҧi rӗi anh ҩy chӍ có thӇ ӣ nhӳng nơi đó. Thành phӕ cҧ thҧy có
bӕn vưӡn hoa. Bӕn khoҧng rӝng vӟi nhӳng chiӃc ghӃ đá nhӳng con đưӡng lát sӓi
tráng, ánh trăng đang chiӃu xuӕng đó, mênh mông và đҫy. HiӅn bưӟc nhanh nhưng
cũng không thҩy vӝi vã lҳm. Trăng sáng bây giӡ trên thành phӕ, nó tròn nó cao thӃ
kia, nó còn đұu ӣ đӍnh trӡi thұt lâu. Đi trên bӡ hè dưӟi bóng cây nhӳng mái hiên,
mà HiӅn có cҧm tưӣng như đang đi vӅ mӝt khoҧng sân gҥch nào, tӟi mӝt đҫu thӅm
mӝt ngôi nhà cә nào. Chӛ nҵm ngӫ cũ. Khoҧng sân rӝng, trҳng xóa. TiӃng đұp lúa
đêm đҫu mùa. Bóng nhӳng ngưӡi tá điӅn đә xuӕng. Trăng trҧi chan hòa trên nhӳng
bӡ vai bӡ lưng, nhӳng cánh tay đӇ trҫn.

Tҩm áo lөa cӫa HiӅn mӓng nhҽ mӝt vҥt dài bay múa trên đưӡng khuya. HiӅn bҳt
đҫu đi vӅ lӕi vưӡn hoa thӭ nhҩt. Chҳc Chu đang nҵm ngӱa trên mӝt tҩm ghӃ đá,
nhìn lên. HiӅn sӁ đӭng lҥi ӣ đҫu lӕi vào vưӡn hoa. Nàng sӁ đi thong thҧ lҥi bên
Chu. Gҫn chàng, như hӗi nhӓ. Nàng sӁ nói vӟi chàng dӏu dàng:

³Anh Chu, anh ngӗi dұy. Em sӁ nҵm gӕi đҫu lên cánh tay anh và em sӁ ngӫ thiӃp
đi như ngày nào dưӟi ánh trăng kia cho anh xem´.

cS
Chҩp mӝt tay
..........................................................................




Bҩy giӡ tôi còn ӣ đưӡng Ký Con gҫn khu Cҫu Ông Lãnh. Cҥnh nhà tôi ӣ là mӝt cái
ngõ hҿm. Trong đáy cùng cӫa cái ngõ bҭn thӍu mӑc lên như mӝt cây nҩm dҥi tiӅu
tөy, hèn mӑn, ӣ ngoài vùng tráng lӋ cӫa thành phӕ, có mӝt túp lӅu. Túp lӅu ҩy chӍ
vӯa đӫ chӛ cho mӝt cái ghӃ bӕ gãy chân nҵm chӓng chơ.

Trong túp lӅu có mӝt ngưӡi đàn bà tàn tұt: chӏ Năm Chӯng. Và chӏ Năm Chӯng có
mӝt đӭa con trai trên là thҵng Tám Cөc Đҩt.

Chӏ Năm Chӯng trưӟc kia làm phө ӣ mӝt xưӣng máy bên vùng Khánh Hӝi. Mӝt
buәi, chӏ Năm đӭng lӟ ngӟ thӃ nào đӇ cho máy tiӋn cán đӭt lìa mӝt cánh tay. Tӯ
đó, thҩt nghiӋp, rơi ngã xuӕng đӃn tұn đáy cӫa khӕn cùng, chӏ Năm Chӯng chӍ còn
là mӝt thӭ ngưӡi-vұt, nӱa sӕng nӱa chӃt trong cái ngõ hҿm hҵng đêm chӍ có lũ chó
mèo hoang lai vãng.

Ngày tôi dӑn đӃn Ký Con, chӏ Năm Chӯng dҳt thҵng nhӓ đen nhҿm, trán dӗ như
bưӟu, mҳt thao láo, sang nhà tôi ngӓ ý xin cho chӏ quét dӑn nhà cӱa mӛi buәi sáng
sau khi tôi thӭc dұy. Nhӟ buәi sáng hôm đó, nhìn thҵng nhӓ dĩnh ngӝ, cái dĩnh ngӝ
dӳ dҵn và ngӛ ngưӧc cӫa bҫy trҿ lҩy hè đưӡng, cӕng rãnh và nhӳng gӕc cây làm
thӃ giӟi tuәi nhӓ, tôi xoa đҫu Tám Cөc Đҩt và hӓi nó:

³Mày thích gì, Tám?´

Nó lùi bұt vӅ đҵng sau, đӭng dҥng hai chân chҳc nӏch, hai bàn tay chһt thành hai
trái phұt thӫ khuǤnh khuǤnh, đáp như dao chém đá:

³Đánh nhau´.

Chӏ Năm Chӯng cau mһt nhìn con, cưӡi hiӅn hòa:

³Cháu nó hư lҳm ҥ! Đánh nhau tӕi ngày´.

c
Tôi mӍm cưӡi nhìn Tám, nghĩ đӃn cái luұt yӃu mҥnh tàn nhүn cӫa lӅ đưӡng, và cho
rҵng Tám Cөc Đҩt đánh nhau chӍ là đӇ biӇu tӓ sӵ có mһt cӫa nó và dành mӝt chӛ
đӭng dưӟi mһt trӡi. Tôi vүn yêu nhӳng đӭa nhӓ ngӛ ngưӧc. Uӕn nҳn chúng cho
khéo, dӉ trӣ thành nhӳng ngưӡi lӟn khá lҳm đҩy nhé!

ThӃ là tӯ đó, chӏ Năm Chӯng sáng sáng cҫm chәi, mӝt mҧnh bao bӕ, theo sau là
Tám Cөc Đҩt lӉ mӉ bưng mӝt thùng nưӟc, hai mҽ con lúi húi lau chùi nӅn đá hoa
căn buӗng ngӫ cӫa tôi cho đӃn khi nhҹn như gương.

Tôi rҩt có cҧm tình vӟi Tám Cөc Đҩt. Nó giúp mҽ nó như mӝt ngưӡi lӟn vұy. Đôi
khi lҥi còn ra cái điӅu dҥy mҽ, khiӃn chӏ Năm Chӯng lҥi cau mһt nhìn tôi cưӡi và
nói: ³Cháu nó hư lҳm!´. Nhưng tôi biӃt Tám Cөc Đҩt thương mҽ nó lҥ thưӡng. Nó
thương cái lӕi thương đһc biӋt cӫa nó. Trӧn mҳt lên. Lҫm lҫm lì lì chҷng thưa
chҷng gӱi. Nhưng mà thương.

Tӯ ngày gһp nhau, chӏ Năm đau yӃu luôn. Chӏ ho thúng thҳng, đҫu tóc lúc nào
cũng trùm kín dưӟi mӝt tҩm khăn bông lӟn. Mҩy tháng đҫu, sáng nào cũng đӫ mһt
hai mҽ con. Rӗi mҩy tháng sau, tôi mӣ cӱa không thҩy chӏ Năm bưӟc vào nӳa, mà
chӍ còn mӝt mình Tám Cөc Đҩt sang làm thay cho mҽ.

Càng ngày, biӃt nó rõ hơn, tôi càng thҩy phát hiӋn ӣ Tám Cөc Đҩt mӝt đӭc tính
quý và hiӃm như vàng trong cái xã hӝi nghèo khә đҫu đưӡng xó chӧ. Đó là sӵ thұt
thà. TiӅn tôi đӇ trên mһt bàn viӃt, trong túi quҫn vҳt trên thành ghӃ, nhӳng lúc mӣ
cӱa cho Tám vào rӗi bӓ nhà sang ngã tư bên kia đưӡng ăn sáng, trӣ vӅ tiӅn đӇ đâu
vүn còn nguyên đó, không mҩt mӝt đӗng nào.

Tám đã không ăn cҳp, tôi còn nhӡ Tám không đӃn nӛi bӏ mҩt cҳp mӝt mҿ lӟn nӳa.
Chҧ là mӝt đêm đi chơi uӕng rưӧu say vӅ quên khóa cӱa, tôi ngã vұt xuӕng giưӡng
ngӫ thiӃp đi, nӱa đêm bӛng giұt mình thӭc dұy vì mӝt tiӃng kêu vӥ tai, tiӃng kêu
cӫa Tám Cөc Đҩt ӣ ngoài đưӡng:

³Ăn cҳp! Ông ơi! Nó ăn cҳp cӫa ông´.

Bóng đen chҥy tӯ giưӡng tôi chҥy vөt ra, hӕt hoҧng ném trҧ lҥi cái quҫn. Trong túi
quҫn, có hai chөc ngàn đӗng buәi chiӅu tôi vӯa lҩy ӣ nhà phát hành Thӕng Nhҩt
vӅ. May quá, Tám vӯa đi qua cӱa đúng lúc nó nhìn thҩy thҵng trӝm lҿn vào. Trӝm
chҥy rӗi, Tám còn rưӧt theo như mӝt mũi tên, vӯa đuәi vӅ la đӃn tұn đҫu phӕ. Sáng
hôm sau, tôi gӑi Tám sang cám ơn nó và thưӣng cho nó năm trăm. Nó nhұn nhưng
không tiêu mӝt đӗng nào mà đưa hӃt cho mҽ. Cӱ chӍ đó cӫa trҿ con tưӣng ngưӡi
lӟn nào cũng phҧi ngҥc nhiên và mӃn phөc.
cÆ
Tám Cөc Đҩt chӍ có mӝt cái tӝi: nó hiӃu chiӃn vô tҧ. Tôi không trông thҩy nó gây
sӵ vӟi mӝt đӭa nhӓ nào bao giӡ, nhưng lҥ thay, Tám đӃn đâu là có võ đài lӝ thiên
dӵng ngay tҥi đó. Đӭa nào trêu, nó đánh liӅn không oong đơ gì. Máu nóng, máu
anh hùng tӭ chiӃng chҧy thao thao và chҧy thұt đҫy trong cái thân thӇ chuӝt nhҳt và
đen cháy cӫa Tám Cөc Đҩt.

Tôi chính mҳt thҩy nó sáp trұn nhiӅu lҫn. Nhanh như cҳt vұy. Và đã lao vào kҿ thù
là lao vào bҵng nhӳng đòn chí tӱ. Cho nên lҫn nào nó cũng đánh thҳng.

Kҿ thù nguy hiӇm và ghê gӟm nhҩt cӫa Tám là bӑn ba anh em thҵng Tàu lai ӣ cuӕi
phӕ. Ba anh em này, đӭa nhӓ nhҩt thҩp hơn Tam mӝt đҫu, đӭa lӟn nhҩt lҥi cao hơn
Tám cũng đúng mӝt đҫu. Cuӝc tӹ thí chӯng đã diӉn ra nhiӅu lҫn lҳm. Đánh vӟi
tӯng đӭa mӝt, Tám thҳng dӉ dàng không khó nhӑc. Nó chӍ cҫn bình tĩnh vung mӝt
quҧ đҩm thôi sơn tay phҧi cӫa nó là kҿ thù đã lăn cù ra. Nhưng phҧi xem Tám Cөc
Đҩt đơn thương đӝc mã đҩu vӟi cҧ ba như mӝt chàng TriӋu Tӱ Long tí hon, mӟi
thұt sưӟng mҳt. Mӟi thҩy sӵ gan dҥ liӅu lĩnh cӫa nó, so vӟi nhӳng đӭa nhӓ cùng
tuәi, ghê gӟm đӃn thӃ nào. Có phҧi dân tay chơi gӑi đó là đòn ҩt giáp, thӭ đòn hӝi
chӧ phҧi không? Sáp trұn, khi phҧi đương đҫu vӟi ba anh em kҿ thù hӧp lҥi thành
mӝt thӃ tam giác gưӡm gưӡm, tôi nhұn thҩy, lҫn nào cũng vұy, Tám gan dҥ xông
pha vút ngang vào giӳa. Nó tҧ xung hӳu đӝt, tay này thoi, chân kia đá, quay tròn
như cơn lӕc, quyӅn cưӟc phát ra liên chӍ hӗi điӋp, và chӍ mӝt loáng mҳt ba anh em
kҿ thù kia đã sӳng sӡ thҩt kinh và kéo nhau chҥy tan tác vӅ nhiӅu ngҧ phӕ.

Mӝt buәi sáng, chӡ cho Tám Cөc Đҩt lau nhà xong, tôi giӳ nó lҥi:

³Cháu đánh nhau như thӃ không sӧ mҽ buӗn ư?´

³Chúng nó trêu tӭc cháu. Chúng nó gӑi mҽ cháu là con mҽ què´.

³Nhӏn đi có đưӧc không?´

Tám Cөc Đҩt mӣ lӟn đôi mҳt thao láo nhìn tôi, hình như cái đҫu óc trҿ thơ cӫa nó
tӯ phút ra đӡi không hӅ hiӇu chӳ ³nhӏn´ là cái lý cӕ gì. Nó đӭng lên, lҷng lһng
xách thùng ra đi, không thèm nói chuyӋn vӟi tôi nӳa.

Bӛng mӝt hôm, tôi xem xinê vӅ đӃn xӃ cӱa, lúc đó đêm đã khuya lҳm, hè đưӡng
yên tĩnh và tôi lҥi trông thҩy bӕn cái bóng nhӓ thó huǤnh huӷch quҫn thҧo dưӟi
mӝt gӕc cây. Tám Cөc Đҩt lҥi phҧi đương đҫu vӟi ba anh em kҿ thù cӫa nó. Nhưng
lҫn này, mӝt điӅu chưa tӯng xҧy ra bao giӡ cho Tám đã xҧy ra khiӃn tôi giұt mình:
c~
Tám thua. Nó trúng đòn như mưa vào mһt mũi, ngã vұt xuӕng mӝt bӡ tưӡng.

Tôi thҩy Tám vùng đӭng dұy, lҥi loҥng choҥng lao vào vòng chiӃn đӇ liӅn đó lҥi bӏ
đánh văng vào mӝt gӕc cây. Lҫn ngã này xem chӯng nһng lҳm. Tám nҵm lìm
không ngóc đưӧc đҫu dұy nӳa. Khi tôi chҥy đӃn và cúi xuӕng đӥ nó lên cho tӵa
lưng vào thân cây, nӛi ngҥc nhiên cӫa tôi vӅ sӵ bҥi trұn khó hiӇu cӫa Tám Cөc Đҩt
mӟi đưӧc cҳt nghĩa: cánh tay trái cӫa Tam buӝc chһt vào quҫn bҵng mӝt sӧi dây.
Thì ra nó chӍ sӱ dөng có đӝc mӝt nҳm đҩm tay phҧi mà thôi. Nó đã chҩp kҿ thù
mӝt tay và cӝt chһt cái tay đó lҥi.

Tôi nhăn mһt kêu lên:

³Sao cháu dҥi thӃ. Mӝt đánh ba còn chҩp mӝt tay´.

Khuôn mһt Tám sưng húp. Nó mím môi nhìn đi chӛ khác, nín thinh. Tôi phҧi gһng
hӓi mãi, nó mӟi chӏu nói, tiӃng nói còn hәn hӇn vì đau đӟn:

³Chúng nó nói tӭc, cháu chҩp chúng nó´.

³Nói tӭc mà chҩp liӅn? ChӃt thұt. Lҫn sau thôi nhé!´

Tám nhә mӝt đӕng nưӟc miӃng có lүn máu xuӕng đҩt, rӗi ngưӟc nhìn lên cao, nó
lҳc đҫu.

³Cháu đã hӭa chҩp chúng nó, chӍ đánh bҵng mӝt tay, cho đӃn khi nào đưӧc, chúng
nó phҧi thôi không dám gӑi mҽ cháu là con mҽ què nӳa´.

Tôi ngao ngán lҳc đҫu thӣ dài, biӃt nó đã đӏnh là làm, nó anh hùng như thӃ đó và
trӡi cũng không thay đәi đưӧc.

Mҩy tuҫn sau, ngày nào Tám Cөc Đҩt cũng giao chiӃn vӟi nhӳng kҿ thù làm nhөc
mҽ bҵng cách trói lҥi mӝt cánh tay. Cӕ nhiên lҫn nào nó cũng thua. Tôi không đưӧc
chӭng kiӃn nhưng cӭ nhìn thҩy nó, buәi sáng sang lau nhà, môi vӅu lên, mҳt sưng
húp là đӫ đӇ đoán đưӧc rҵng Tám lҥi thҧm bҥi. Tôi khuyên nhӫ thӃ nào nó cũng
khăng khăng không chӏu nghe theo. Khӕi óc trҿ thơ mà dũng cҧm như Tám Cөc
Đҩt nӃu đã không chӏu hiӇu nghĩa chӳ ³nhӏn´ là gì, giӡ tôi còn biӃt thêm là không
chӏu hiӇu nghĩa chӳ ³lùi´ là gì nӳa.

Tám còn chҩp mӝt tay thì còn thua nӳa, thua mãi. Làm thӃ nào? Tôi cӕ moi óc tìm
cách giúp nó, như giúp anh chàng tiӇu Vô Kӷ liӅu lĩnh và bưӟng bӍnh cӫa cái hҥt
cñ
ngӑc nơi trang trӑng là truyӋn ,4&015
 vұy. Nhưng nghĩ mãi mà diӋu kӃ
không chӏu nҭy ra.

Mãi đӃn mӝt hôm, đi ngang qua rҥp chӟp bóng Casino, nhìn lên mӝt tҩm áp phích
có tên tài tӱ cao bӗi Randoph Scott, mӝt tia sáng vөt lóe trong đҫu tôi. Phҧi rӗi,
diӋu kӃ đã tìm thҩy bӣi tôi vӯa nhӟ lҥi mӝt bӝ phim cӫa cӫa Scott. Đó là mӝt phim
đҩm đá và trҧ thù rҩt dã man. Trong lúc ngҩt đi, Scott bӏ kҿ thù kéo lӃt đӃn mӝt bӡ
suӕi, đһt tay lên mӝt tҧng đá và dùng giҫy đinh giүm nát.

Nhưng rӗi, tӍnh dұy Scott đã đánh ngã gөc kҿ thù sau đó. Không bҵng tay vì hai
bàn tay đã nát nhӯ. Mà bҵng cách liӅu lĩnh lao đҫu như mӝt con tê giác điên cuӗng
xung phong vào đӕi thӫ.

VӅ đӃn nhà, tôi liӅn gӑi Tám Cөc Đҩt sang và mách cho nó cái thӃ đánh chí mҥng
cӫa Scott.

Tôi cҳt nghĩa cho nó vӅ cái tác dөng tâm lý cӫa cú đánh chí mҥng:

³Cháu trói mӝt tay lҥi, nhưng vүn phҧi đánh bҵng tay kia nên vүn chưa đӫ làm
chúng khiӃp sӧ. Cháu thӱ liӅu chҩp chúng hơn nӳa, bҵng cách cho chúng trói cҧ
hai tay xem sao. Húc bҵng đҫu. Húc mӝt cái thôi. Và chӑn húc chính thҵng lӟn
nhҩt´.

Tám Cөc Đҩt nhìn tôi đăm đăm. Nó ngүm nghĩ, nín thinh không nói gì và bӓ đi.

Sáng hôm sau, nó xách thùng nưӟc sang lau nhà. Tôi vùng dұy.

³Sao Tám?´

Nó mӍm miӋng cưӡi gұt đҫu, hai tay thu cҧ vӅ sau lưng làm hiӋu như bӏ trói. Đoҥn
nó cúi xuӕng thҧn nhiên lau nhà. Tám đã nghe lӡi tôi và nó đã thҳng. Tӯ hôm đó,
tôi không còn thҩy ba anh em thҵng Tàu lai lҧng vҧng đӃn con phӕ này cӫa Tám
Cөc Đҩt nӳa. Tám đã sӱ dөng cái đòn chí mҥng cӫa Randolph Scott. Và nó đã làm
khiӃp vía kҿ thù, không còn đӭa trҿ nào dám riӉu mҽ nó là con mө què nӳa.

Tӯ hӗi tôi bӓ Ký Con đi ӣ phӕ khác đӃn nay đã ba năm. Năm ngoái đi qua phӕ cũ
chơi, nhӟ đӃn mҽ con Tám Cөc Đҩt, tôi vào thăm chӏ Năm Chӯng. Ngưӡi trong
ngõ cho biӃt chӏ Năm đã chӃt ӣ nhà thương thí, và Tám Cөc Đҩt cũng đã bӓ khu
Cҫu Ông Lãnh đi đâu mҩt tích.

Ê

Tôi nghĩ: Tám Cөc Đҩt chӍ còn mӝt thân mӝt mình, nhưng nó ӣ đâu đó chӭ không
mҩt tích đâu. Nó có mһt ӣ trong đӡi sӕng gai lӱa, nhưng ӣ đâu thì nó cũng không
sӧ, nó cũng san bҵng trӣ lӵc và đánh thҳng kҿ thù. Đánh thҳng, vì lòng ngay thҷng
và sӵ dũng cҧm cӫa nó, mà tôi đã nhìn thҩy nhӳng bҵng chӭng chói lòa, ngay tӯ
tuәi thơ.

Êc
Ngưӡi cha
và ngưӡi con

_____________________________________________________________________________

Tӯng đӭa mӝt ± cҧ thҧy năm đӭa ± tӯ buӗng ngӫ nӕi đuôi nhau lӯ đӯ tiӃn sang
phòng khách. Tôi đang đӑc báo. Tӟi giӳa phòng, chúng tҧn ra. Thҵng lӟn đeo lӫng
lҷng ӣ vӃ đùi mӝt khҭu súng lөc gӛ, báng súng bӑc giҩy kim tuyӃn vàng óng ánh,
ngӵc nó, ӣ phía tay trái, đính mӝt ngôi sao năm cánh lӟn, bҵng giҩy bҥc. Thҵng
nhӓ nhҩt cũng vұy. Dáng đi, điӋu bӝ chúng, như nhӳng đӗ trang bӏ trên ngưӡi
chúng, cũng giӕng nhau như đúc. Nhìn nhӳng khuôn mһt non choҽt ҩy thoҳt sҳc
lҥnh lҥi, nhӳng đôi mҳt gưӡm gưӡm, sáng quҳc, tóe lӱa ± nhӳng đôi mҳt khi đã
đoán thҩy sӵ hiӋn hӳu cӫa kҿ thù ± nhìn nhӳng thân hình chuӝt nhҳt ҩy di đӝng
chұm chҥp, thұn trӑng trên nӅn đá hoa, trong nhӳng bưӟc chân khuǤnh khuǤnh,
dӋnh dҥng, trong cái phong thái ngang tàng cӫa nhӳng đҩng anh hùng tí hon bҳn
nhanh và bҳn giӓi nhҩt thӃ giӟi, nhӳng đҩng anh hùng đó đang nín thӣ, chӡ rình,
nghe ngóng, rón rén, rӗi bҩt thình lình quay vөt lҥi, bàn tay lăm lăm trên báng súng
sҹn sàng nhҧ đҥn, nӱa mình tҥ rҥp xuӕng, đôi mҳt trӯng trӯng xuyên thӫng cái màn
đҫy đһc bóng tӕi cӫa mӝt xó góc tưӣng tưӧng ± khi kҿ thù đã xuҩt hiӋn, đã đӕi điӋn
± tôi không thӇ nhӏn cưӡi đưӧc trưӟc cái cҧnh tưӧng ngӝ nghĩnh, nhưng tôi không
dám cưӡi. Đi thұt sâu thұt xa vào cái thӃ giӟi thiên đưӡng ҧo tưӣng thҫn thánh,
nhӳng thưӧng đӃ nhӓ thó là nhӳng đӭa cháu tôi đang sӕng rҩt thӵc, rҩt mê đҳm cái
trò chơi kǤ thú cӫa chúng, căn phòng khách hiӅn lành đã biӃn thành mӝt vùng đҩt
đӏch núi non trùng điӋp, mӝt thӭ thung lũng cӫa tӱ thҫn, bàn ghӃ, đӗ đҥc đã hóa
thân thành con ngӵa, quҫy rưӧu, mái nhà, tҧng đá, chúng nó đang truy nã, đang
thanh toán kҿ thù, tiӃng cưӡi giӉu cӧt lúc này là mӝt tӝi ác, tôi biӃt thӃ, tôi không
dám cưӡi. Mӝt tiӃng thét lҥnh giá: ³Giơ tay lên´. Tôi giұt mình trưӟc mӝt nòng
súng đen ngòm chĩa thҷng vào mһt. Thҵng nhӓ nhҩt đã tìm thҩy kҿ thù, kҿ thù đó
ÊÊ
chính là tôi, tôi đành buông tӡ báo giơ cҧ hai tay lên. Nhưng kҿ giӃt ngưӡi phҧi đӅn
tӝi. Pàm, pàm. Tôi ngã xuӕng, tôi chӃt rӗi và bӓ mһc cái tӱ thi kҿ thù khӕn kiӃp
nҵm đó, nhӳng đӭa cháu tôi lҥi đăm chiêu, lӯ đӯ, khuǤnh khuǤnh, dӋnh dҥng,
thҷng lӟn dүn đҫu, thҵng nhӓ tұp hұu, vưӧt biên giӟi trӣ lҥi phòng ngӫ.

Trò chơi đó tái diӉn đã hơn mӝt tuҫn nay, ngày nào cũng dăm bҧy bұn và tôi bӏ bҳn
chӃt đã hàng trăm lҫn, kӇ tӯ cái buәi sáng chӫ nhұt tôi đưa chúng nó đi xem xinê
cuӕn phim 9/&
6#!7-
&#8
 cӫa Henry Fonda. Chúng nó mê Henry
Fonda và cái biӋt thӵ nhӓ, yên tĩnh cӫa anh tôi, dưӟi bӃp, ngoài hành lang, trong
buӗng khách, buӗng ngӫ, ngoài vưӡn, trong buӗng chӭa đӗ, đã xuҩt hiӋn đҫy chұt
nhӳng Henry Fonda vӟi khҭu súng bá vàng và ngôi sao bҥc cӫa ngưӡi tráng sĩ mã
thưӧng dũng cҧm. Trò chơi đó tҥo thành mӝt thích thú vô song và toàn thӇ ӣ nhӳng
đӭa cháu con ngưӡi anh ruӝt tôi, không trӯ mӝt đӭa nào, trò chơi không hӅ mӝt lҫn
± tuy nó cũng đi xem phim ± có mһt Khôi, Khôi không hӅ mӝt lҫn nhұp cuӝc, Khôi
không hӅ mӝt lҫn tham dӵ.

Nó ngӗi đó, thұt sâu, trong lòng ghӃ, hai cánh tay bө bүm duӛi thҷng song song
trên đùi gӕi, mái tóc húi ngҳn lӣm chӣm trên vӯng trán rӝng, đôi mҳt nhìn thҷng
dӱng dưng, cái miӋng mím chһt, khuôn mһt trang nghiêm, lӳng lӡ, bҩt đӝng và im
lһng như mӝt pho tưӧng. Không mӝt thái đӝ, mӝt phҧn ӭng. Nhһt tӡ báo lên, tôi
cúi xuӕng hӓi nó:

³Cháu không chơi vӟi các em sao?´

Nó nhìn tôi, đoҥn lҥi nhìn thҷng trưӟc mһt, không lҳc cũng không gұt đҫu. Phút đó,
tôi có cҧm tưӣng câu hӓi cӫa tôi như tiӃng gõ cӱa mӝt căn nhà đóng kín, nó đã thu
mình vào mӝt thӃ thӫ như con ӕc cuӝn tròn trong vӓ, bao bӑc toàn khҳp cái thân
thӇ và cái tâm hӗn thơ trҿ cӫa nó bҵng mӝt tҩm giáp sҳt. Tôi rút túi lҩy năm đӗng
chìa cho nó: ³Cho cháu´. Nó thò tay cҫm lҩy nhưng vүn ngӗi yên. Tôi vӛ vai nó,
thân mұt: ³Ra ngã tư tìm hàng bò viên, mau lên´. Lúc đó Khôi mӟi rӡi khӓi lòng
ghӃ, khuôn mһt trang nghiêm lӳng lӡ vүn không biӇu lӝ mӝt trҥng thái mӯng vui
nào, nó tӯ tӯ đӭng dұy và mӣ cӱa đi ra.

Mӝt buәi sáng, tôi nhӟ cách đây đã sáu tháng, Đưӡng, anh cҧ tôi, nhұn đưӧc lá thư
cӫa mӝt ngưӡi cô ngoҥi tӯ Biên Hòa gӱi vӅ. Đӑc thư xong, Đưӡng ngүm nghĩ mӝt
lát, rӗi ngӱng lên hӓi tôi:

Ê?
³Chú bұn gì không?´

Tôi ngҥc nhiên trҧ lӡi:

³Không´.

Đưӡng gõ gõ ngón tay xuӕng lá thư:

³Đây là thư cô Linh viӃt nói vӅ anh Quҧng. Và thҵng Khôi, đӭa con cӫa Quҧng.
Tôi muӕn nhӡ chú đi đón nó vӅ đây cho ăn hӑc cùng vӟi các cháu. Chú còn nhӟ
anh Quҧng không?´

³Quҧng con cô Cҧ?´ Tôi hӓi.

³Đúng, Quҧng con cô Cҧ´. Đưӡng cau mһt nói tiӃp: ³Lҥ thұt, cô Linh nói nó là đӭa
con đӝc nhҩt cӫa Quҧng, Quҧng đã đӃn nӛi nào mà phҧi nhӡ cô Linh nói vӟi chúng
mình nuôi dưӥng hӝ? Thôi đưӧc, hãy cӭ đón nó vӅ đây đã. Chú đi ngay hӝ tôi bây
giӡ mӟi kӏp trӣ vӅ chiӅu nay. Đưӡng đӭng dұy trao lá thư cho tôi: ³Quҧng hiӋn ӣ
Trҧng Bom, đӏa chӍ cӫa Quҧng đây´.

Trên chuyӃn xe hàng cũ kӻ lăn ӑc ҥch trên con quӕc lӝ sӕ Mӝt, cuӝc hành trình,
nhìn sang nhӳng cánh rӯng cao su bát ngát, hàng nghìn gӕc cây kéo hút tҫm mҳt
vào nhӳng đưӡng dài thҷng tҳp, vӟi nhӳng khung ánh sáng hiӋn lên thұt xa dưӟi
vòm lá xanh đһc tӕi thҷm như nhӳng cӱa hҫm, tôi đã nghĩ đӃn Quҧng, nhӟ lҥi
Quҧng.

Quҧng là con đҫu lòng cӫa mӝt ngưӡi cô ± cô Cҧ Đoàn ± chӏ ruӝt cha tôi. Trong sӕ
nhӳng cô, thím, dì, mӧ, nӝi, ngoҥi, xa gҫn cӫa chúng tôi, có thӇ nói cô Cҧ là ngưӡi
đàn bà xҩu sӕ, hҭm phұn, bҩt hҥnh và đáng thương nhҩt cӫa cái thành phҫn mà mҽ
tôi thưӡng có thói quen gӑi chung là nhӳng con gái cӫa dòng hӑ NguyӉn. Mҽ tôi
nói: ³Con gái hӑ NguyӉn vҩt vҧ, nhưng không ai vҩt vҧ bҵng cô Cҧ Đoàn´. Và điӅu
đó thұt đúng. Nói vӅ cô Cҧ, mҽ tôi thӣ dài: ³Cô Cҧ Đoàn thì vҩt vҧ cҧ đӡi´. Cô Cҧ
vҩt vҧ thұt và sӵ vҩt vҧ đó hiӋn hình ra bӅ ngoài, tӯ cái tiӃng nói lúc nào cũng vӝi
vàng, tӯ cái dáng đi lúc nào cũng hҩp tҩp, nӱa thân trên đâm chúi vӅ đҵng trưӟc,
như chҥy. Cái hình ҧnh mà mҽ tôi thưӡng dùng đӇ diӉn tҧ cái thân phұn cӫa nhӳng

ʲ
ngưӡi đàn bà vӅ làm dâu hӑ NguyӉn, cũng như nhӳng ngưӡi đàn bà hӑ NguyӉn
xuҩt giá ± như trưӡng hӧp cô Cҧ ± là cái hình ҧnh rҩt tөc ngӳ đó cӫa mӝt hҥt mưa
sa. Hҥt vào ruӝng móc. Hҥt ra vưӡn đào. Đó là hình ҧnh mӝt đӏnh mӋnh tùy thuӝc
vào may rӫi, vào hӗng phúc, vào thiên sӕ. Cӫa mӝt đӡi sӕng thiӃu vҳng hoàn toàn
mӑi điӅu kiӋn chӫ đӝng. Và cô Cҧ tôi đã là cái hҥt mưa xҩu sӕ rơi vào ruӝng móc
đó là cái hoàn cҧnh, cái đӡi sӕng tӕi tăm cùng khә cӫa ngưӡi chӗng cô, đӡi sӕng
tӕi tăm cùng khә cӫa nhӳng ngưӡi đàn ông sinh trưӣng, lӟn lên và chӃt đi trên
nhӳng thưӟc đҩt cҵn cӛi cӫa mӝt xóm nghèo, mà mӑi đәi thay tӕt đҽp chӍ có thӇ
thӵc hiӋn bҵng bӓ đi, bҵng xuҩt ngoҥi, bҵng ly hương, bҵng lұp nghiӋp ӣ nhӳng đӏa
phương khác, dưӟi nhӳng vùng trӡi khác.

Đưӧc may mҳn vào gia đình mӝt ngưӡi đàn ông hӑ NguyӉn đӫ can đҧm xuҩt ngoҥi
và tҥo dӵng đưӧc mӝt đӏa vӏ, mӝt cơ nghiӋp ± là cha tôi ± nhӳng kҿ xa làng là
chúng tôi chӍ hӑa hoҵn, thưӡng là vào mӛi mùa xuân, mӟi trӣ vӅ quê cũ mӝt lҫn.
Nhưng nhӳng lҫn hӗi hương hiӃm hoi cũng đӫ đӇ tôi không thӇ nào xóa bӓ đưӧc
trong trí tưӣng, ҩn tưӧng vӅ đӡi sӕng trҫn trөi, nӃp sinh hoҥt cùng cӵc cӫa cái thôn
xóm nҵm dưӟi chân đê Hӗng Hà kia.

Nhӳng vũng nưӟc tù, nhӳng ao bèo, nhӳng con đưӡng sӕng trâu lҫy lөa, nhӳng
mái tranh xiêu đә, nhӳng bөi tre xơ xác gió lӝng, và nhӳng bóng ngưӡi lҫm than,
lӫi thӫi, vҩt vưӣng, lay lӭt trên cái bӕi cҧnh tӕi xám đӃn đӝ choáng váng. Ngưӡi
làng không có ruӝng đҩt, cũng không có mӝt nghӅ nghiӋp đáng kӇ, đӫ đӇ trӣ thành
mӝt sinh kӃ nuôi thân. Lӧi tӭc đӝc nhҩt hàng năm trông hoàn toàn vào sӕ lưӧng
ngô bҳp ít ӓi mong manh cӫa mҩy thưӟc bãi nәi bên kia bӡ đê, lӧi tӭc đó chӍ cҫn
mӝt đêm nưӟc lӟn dâng lên phӫ kín khҳp bãi là tiêu tán. Và mҩt mùa, và đói, thì
ngưӡi làng, tӯ cө tiên chӍ đӃn thҵng mõ, lҥi quay vào cái nghӅ thӫ công lӛi thӡi và
cùng khә nhҩt: làm vàng. Chӗng cô tôi chính là mӝt điӇn hình cӫa nhӳng bóng
ngưӡi lӫi thӫi lҫm than đó vì thiӃu điӅu kiӋn, thiӃu tham vӑng, bҥc nhưӧc, an phұn,
nên đã sӕng rҩt già và chӃt rҩt trҿ bên đӕng vàng giҩy rҿ tiӅn. Cho tӟi Quҧng,
Quҧng cũng lӟn lên và cũng sӕng cái tuәi ҩu thơ cӫa Quҧng trong cái cҧnh ngӝ tӕi
tăm, kín đһc, không mӝt lӕi thoát này. Quҧng hơn tôi mưӡi hai tuәi. Hình ҧnh mà
tôi giӳ đưӧc cӫa Quҧng ӣ nhӳng ngày tháng trҿ dҥi cӫa mình, cái vóc dáng xanh
yӃu, khuôn mһt nhүn nhөc cӫa mӝt ngưӡi anh hӑ ngӗi xәm bên nhӳng chӗng nӭa
chҿ nhӓ, nhӳng thӃp giҩy bӗi, chұu hӗ bӝt nӃp, lúng túng ngưӧng thҽn đӭng dұy
khi chúng tôi ҫm ĩ kéo tӟi, và cái ngưӟc mҳt buӗn rҫu chӭa đҫy cӫa Quҧng buәi
chiӅu tӯ cәng làng nhìn lên mһt đê cao, khi chúng tôi lên xe trӣ lҥi vӟi ánh sáng và
đӡi sӕng rӵc rӥ cӫa thành phӕ.

Cha tôi thҩy Quҧng thông minh, khuyên cô tôi cӕ gҳng cho Quҧng ăn hӑc đӃn nơi
đӃn chӕn, điӅu mà cô tôi nghe theo. Nhưng tӟi đưӧc ban Thành Chung, Quҧng
ÊS
cũng phҧi bӓ hӑc. Ít lâu sau đó, Quҧng đã hai mươi tuәi ± trong ý đӏnh chia sҿ mӝt
gánh nһng gia đình chӗng chҩt đã quá lâu trên đôi vai gҫy yӃu và đơn đӝc cӫa
ngưӡi chӏ xҩu sӕ, cha tôi đã vӅ tұn làng đón Quҧng xuӕng ӣ cùng vӟi gia đình tôi,
trҧ lương tháng cho Quҧng đӇ gӱi vӅ giúp cô tôi, bҵng cách giao cho Quҧng trông
nom sә sách kӃ toán, và buәi tӕi, kèm thêm chúng tôi hӑc. Sӕng dưӟi mái gia đình
tôi, Quҧng đã làm mӑi công viӋc đưӧc giao phó mӝt cách chu đáo và có lương tâm,
điӅu khiӃn cho cha tôi rҩt đӛi hài lòng, và đã khiӃn mҽ tôi ± lúc nào cũng nhìn đӡi
như ³đũa có đôi´ ± tính đӃn chuyӋn thay quyӅn cô tôi gây dӵng cho Quҧng. Đã
trưӣng thành, nhưng bҧn chҩt không đәi thay, giӳa chúng tôi, Quҧng vүn là kҿ xa
lҥ đó, lҫm lì, tư lưӡng, ít nói, nhӳng xúc đӝng và ý tưӣng thҫm kín bӏ đánh chìm
xuӕng tұn đáy cùng mӝt nӝi giӟi u uҭn, sӵ biӇu tӓ ra bӅ ngoài, chӍ là sӵ cách biӋt
và cái thái đӝ im lһng, cái thái đӝ hư vô, mơ màng nhӳng phút Quҧng cúi đҫu đi đi
lҥi lҥi hàng giӡ ӣ khoҧng sân vҳng sau nhà, nhӳng đêm tôi chӧt thӭc giҩc, nhìn
thҩy bóng Quҧng trên khung cӱa sә nhìn đăm đăm trên nӅn trӡi sao, nhӳng buәi
chiӅu Quҧng mӝt mình đi qua chiӃc cҫu nhӓ sang con đê bên kia sông, cái bóng nәi
lên vòm trӡi như mӝt tháp chuông cô đӝc.

Tuy vұy, ӣ cái con ngưӡi lҫm lì trҫm mһc đó, đôi khi đã bҩt chӧt nәi dұy nhӳng
phút cáu kӍnh, nhӳng cơn giұn dӳ khӫng khiӃp. Và khi giұn dӳ, Quҧng biӃn đәi
hoàn toàn đӃn đӝ mҩt tӵ chӫ. Đôi mҳt Quҧng đӓ ngҫu. Tay chân Quҧng run bҳn,
miӋng Quҧng sùi bӑt mép, mһt Quҧng tái nhӧt. Như mӝt ngưӡi điên.

Đó là nhӳng lúc mà, đang đҳm chìm ngây ngҩt trong cái thӃ giӟi ҧo tưӣng cӫa
mình, Quҧng bӏ chúng tôi tӟi phá quҩy, làm rӝn, hoһc chӃ giӉu, Quҧng ưa mơ
mӝng và có thói quen vӯa mơ mӝng vӯa đi đi lҥi lҥi. Nhӳng lúc đó Quҧng ӣ trên
mây, khuôn mһt đӡ đүn như bӏ mê hoһc bӣi chính sӵ mơ mӝng cӫa mình, nhӳng
lúc đó, Quҧng hoһc vӯa đi đi lҥi lҥi, hoһc vӯa khe khӁ ngâm thơ. Và chӍ cҫn chҥy
đӃn ôm chҫm lҩy Quҧng, hoһc đùa nghӏch ҫm ĩ quanh ngưӡi Quҧng, làm thӭc tӍnh
Quҧng khӓi dòng mơ mӝng triӅn miên liên tөc cӫa Quҧng, là đӫ đӇ Quҧng cáu lên
như mӝt ngưӡi điên, và chҳc chҳn là kҿ đó sӁ ăn nhӳng cái tát nên thân. Mӝt trong
nhӳng câu thơ tôi nhӟ Quҧng thưӡng ngâm ngӧi là câu này, mà chӍ rҩt lâu vӅ sau
tôi mӟi biӃt là thơ cӫa Lưu Trӑng Lư:

z.9
:
584



Tôi nhӟ có mӝt lҫn đã hӓi Quҧng vӅ câu thơ đó: ³Ngoài muôn bӃn là cái gì, anh
Quҧng?´, ³Ngoài muôn bӃn là là« hӯm, hӯm«´. Quҧng có vҿ muӕn cҳt nghĩa
cho tôi hiӇu, nhưng liӅn đó Quҧng đã cau mһt gҳt lӟn mҳng tôi là trҿ con biӃt gì mà
hӓi và đuәi tôi đi hӑc bài. Bây giӡ, nghĩ lҥi vӅ Quҧng, tôi mӟi biӃt cái hình ҧnh
³ngoài muôn bӃn´ cӫa câu thơ cũ chính là hình ҧnh nӛi mơ ưӟc trӯu tưӧng, niӅm
ʁ
ám ҧnh siêu hình cӫa Quҧng, và câu thơ đã cҳt nghĩa ӣ mӝt khía cҥnh nào đó cho
cái quyӃt đӏnh lìa bӓ gia đình tôi cӫa Quҧng, lúc bҩy giӡ.

Sӕng vӟi chúng tôi đưӧc ngót hai năm, bӛng nhiên mӝt hôm Quҧng xin cha tôi cho
phép đưӧc nghӍ viӋc, lҩy cӟ là vӅ làng thăm mҽ và lũ em nhӓ. Cha tôi bҵng lòng
nhưng dһn Quҧng phҧi trӣ lҥi. Nhҩt là mҽ tôi, mҽ tôi bҳt Quҧng hӭa phҧi trӣ lҥi,
bӣi đã dҩm sҹn đưӧc mӝt chӛ cho Quҧng và muӕn hӓi cái ³chӛ ҩy´ cho Quҧng.
Quҧng vâng dҥ. Nhưng Quҧng vӅ mà không trӣ lҥi. Cô tôi mӃu máo, khóc lóc báo
tin cho cha mҽ tôi biӃt, Quҧng đã xuӕng mӝt chiӃc tàu biӇn, đi theo đoàn mӝ phu
đӗn điӅn cao su vào Nam kǤ.

ChiӃc xe hàng tҳt máy đұu lҥi trưӟc mӝt túp lӅu dӵng sát mһt lӝ, đҫu mӝt lӕi đi
vào. Mӝt dãy nhà lá lөp xөp gӕi lên nhau chҥy dӑc theo lӕi đó, đӕi diӋn vӟi cánh
rӯng cao su phía nhà máy bên kia vӟi nhӳng mái ngói đӓ chói nәi bұt trên nӅn lá
xanh đұm. Bà cө hàng nưӟc bҧo tôi ³thҫy Quҧng´ ӣ căn nhà cuӕi dãy. Tôi đi vào,
nhӳng chiӃc xe ben vӯa chӣ gӛ qua đây, nhӳng vӃt bánh chӣ nһng lún xuӕng còn
in hҵn trên mһt đҩt ҭm ưӟt. Suӕt lӕi đi, nhӳng đӭa trҿ con trҫn truӗng ngӗi chҫu
hүu trên nhӳng chiӃc vӓ xe cũ vҩt ngәn ngang tӯng đӕng lӟn. Nҳng bùng dӳ dӝi.
Không khí chұp chӡn choáng váng. ĐӃn trưӟc mӝt tҩm phên nӭa mà nưӟc mưa đã
làm thành nhӳng tҧng rêu loang lә khҳp bӕn góc, tôi đӭng lҥi. Tôi cҩt tiӃng gӑi lӟn:
³Anh Quҧng, anh Quҧng´. TiӃng chân ngưӡi lӋt xӋt kéo lӃt trên nӅn đҩt bên trong,
mӝt bàn tay thò ra đҭy tҩm phên, tҩm phên nhích đi đӇ lӝ mӝt khoҧng trӕng hҽp,
khoҧng trӕng hҽp đó đã đӫ cho tôi nhìn thҩy ngưӡi đӭng trưӟc mһt là Quҧng.

Tôi còn nhӟ, mãi mãi, cái cҧm giác cӫa tôi lúc bây giӡ, là mӝt nhói buӕt kinh
hoàng ӣ ngӵc, sӵ nhói buӕt đau đӟn đâm suӕt vào tim như mӝt chiӃc gai. Qua bao
nhiêu năm, tôi vүn nhұn đưӧc Quҧng, nhұn đưӧc ngay, tӭc khҳc, sӵ đәi thay lҥ
lùng cӫa Quҧng, nó hiӋn hình ӣ khuôn mһt Quҧng. Chưa tӯng ӣ mӝt ngưӡi nào,
chưa bao giӡ, tôi lҥi nhìn thҩy, lҥi có mӝt bҵng chӭng cө thӇ vӅ sӭc tàn phá hӫy
hoҥi ghê gӟm, khӫng khiӃp cӫa cái mà ngưӡi ta vүn gӑi tuәi tác và thӡi gian,
nhưng không phҧi, không phҧi vұy, không phҧi tuәi tác và thӡi gian. Mà chính là
sӭc tàn phá hӫy hoҥi cӫa chính sӵ sӕng, khi sӵ sӕng không còn là mӝt nguӗn nuôi
dưӥng, khi sӵ sӕng chӍ còn là mӝt sӭc tàn phá dã man, mӑi rӧ, cái sӭc tàn phá cӫa
con rҳn đӝc mә mãi, mә mãi không thôi vào mҳt vào mũi, cӫa nhӳng giӑt cưӡng
toan cháy sèo, cháy sèo, mãi mãi, không thôi vào trán vào miӋng và bây giӡ là sӭc
tàn phá đó đã đӇ lҥi đҫy đһc kín khҳp nhӳng vӃt thҽo kinh khӫng.

ÊÆ
Trong ý tưӣng gһp lҥi mӝt ngưӡi đӭng tuәi tôi đã đӭng trưӟc mһt mӝt ông già. Và
sӵ già nua này cũng khác thưӡng, rùng rӧn. Nó tҥo cho tôi cái cҧm giác lҥnh ӟn, tôi
đã xem mӝt cuӕn phim quái đҧn nào đó, cӫa mӝt khuôn mһt trưӟc mӝt phút thanh
niên, trҿ trung, mӝt phút sau đã biӃn hình, tҩt cҧ nhӳng nӃp nhăn nhҩt loҥt hiӋn ra,
tҩt cҧ nhӳng đưӡng máu đưӡng gân đӗng loҥt rút mҩt, cӫa mӝt trái xanh thoҳt chӧt
méo mó, nhăn nhúm, thӕi rӳa và rөng xuӕng. Quҧng mang trên mһt Quҧng cái
khuôn mһt đó, cái khuôn mһt cӫa mӝt sӵ già nua thê thҧm hiӋn hình, cái khuôn mһt
hãi hùng cӫa cái chӃt thê thҧm hiӋn hình, cái khuôn mһt hãi hùng cӫa cái chӃt phơi
bày toàn vҽn nhҩt, đҫy đӫ nhҩt, kinh dӏ nhҩt trên khuôn mһt cӫa mӝt kҿ còn sӕng.

Tôi không gһp Quҧng đã ba mươi năm. Nhưng điӅu đó chҷng chӭng tӓ gì hӃt. Giá
có là ba trăm năm sau, tôi vүn không thӇ nào ngӡ Quҧng có thӇ đәi khác đӃn như
vұy.

Cӕ gҳng lҳm, tôi mӟi tҥo đưӧc mӝt nө cưӡi và hӓi Quҧng:

³Anh Quҧng còn nhӟ tôi không nào?´

Đôi mҳt đөc đӓ cӫa khuôn mһt tàn phá nhìn tôi trong cái nhìn đӡ đүn, mӋt nhӑc,
Quҧng lҳc đҫu: ³Không´, Quҧng nói, giӑng khàn khàn, rӗi Quҧng cúi gұp xuӕng
trong cơn ho rũ rưӧi. Tôi đành phҧi nói tên tôi và vүn chưa đӫ, phҧi nhҳc đӃn tên
thҫy tôi, lúc đó Quҧng mӟi biӃt. Quҧng à à mҩy tiӃng, đoҥn né sang mӝt bên cho
tôi bưӟc vào. Căn buӗng tӕi mӡ mӡ, hơi lҥnh tӯ mһt đҩt toát lên. Mӝt cái tӫ áo mҩt
cҧ hai cánh, quҫn áo ném ngәn ngang trên nhӳng ngăn trӕng. Mӝt chiӃc chõng tre
thҩp và mӝt chiӃc giưӡng còn buông màn kín mít, tҩm mùng tӕi bҭn như căn buӗng
thiӃu ánh sáng. Mӝt cái bàn gӛ, hai cái ghӃ, trên mһt bàn đӇ mӝt ҩm bình tích nưӟc,
mҩy cái chén lәng chәng, mӝt ngӑn đèn dҫu, ánh lӱa trҳng bӋch.

Chúng tôi ngӗi xuӕng chiӃc chõng tre. Dӑc đưӡng, nhӟ lҥi câu thơ mà Quҧng vүn
ưa thích, Uz.9
:
584

3, tôi đã đӏnh bөng gһp lҥi Quҧng sӁ
nhҳc lҥi đӇ trêu Quҧng, nhưng tôi không còn can đҧm nӳa. Ngưӡi anh hӑ mơ mӝng
ngày trưӟc đã lùi rҩt xa rҩt khuҩt sau cái ông già, kҿ lҥ mһt đang ngӗi trưӟc mһt tôi,
và thú thӵc, phút này, tôi đã muӕn đӭng dұy ra ngoài, tôi đã muӕn bӓ đi thұt mau,
đӇ may ra còn giӳ đưӧc mӝt phҫn nào cái ҩn tưӧng muӕn giӳ vӅ Quҧng nӃu không
là muӝn quá.

Tôi hӓi Quҧng:

³Anh vүn mҥnh?´

Ê~
³Dҥ, tôi vүn mҥnh´. Quҧng trҧ lӡi và lҥi im lһng ngó xuӕng bàn tay, bàn tay mà tôi
đã nhìn thҩy nhӳng ngón gҫy quҳt, run run cӫa ngưӡi mҳc chӭng đӝng kinh. Đó là
nhӳng ngón tay lҭy bҭy cӫa kҿ nghiӋn rưӧu đӃn cái đӝ rưӧu đã hành hҥ đã hӫy hoҥi
mãnh liӋt cơ thӇ. Không muӕn kéo dài sӵ im lһng bҳt đҫu trӣ nên nһng nӅ, tôi vào
thҷng câu chuyӋn:

³Chúng tôi vӯa nhұn đưӧc thư cô Linh«´

³Chú nói lӟn mӝt chút´. Quҧng đã ngҳt lӡi tôi, và lҩy tay chӍ vào tai: ³Chú nói nhӓ
tôi nghe không thҩu chú à!´

Tôi ngҭn ngưӡi. Thҧm thұt. Quҧng già, Quҧng còn điӃc nӳa. Tôi đành ngӗi xích
lҥi, và đҵng hҳng lҩy giӑng, tôi nói lӟn vào tai Quҧng là chúng tôi đã nhұn đưӧc
thư cô Linh, và Đưӡng cho tôi lên đây đón thҵng Khôi vӅ cho ăn hӑc cùng vӟi lũ
con Đưӡng. Lúc đó, Quҧng mӟi nghe rõ. ³À, vâng, thҵng Khôi´. Nhìn ra mҧnh
vưӡn cao su lúc đó đã im sӳng trong nҳng đӭng bóng như tìm kiӃm, Quҧng lҭm
bҭm: ³Quái, nó lҥi chҥy đâu mҩt rӗi´. Và quay lҥi tôi: ³Vâng vâng, chính thӃ,
chính thӃ, tôi muӕn phiӅn các chú trông nom giúp tôi thҵng cháu. Tôi muӕn phiӅn
các chú« tôi muӕn phiӅn các chú«´

Thân hình Quҧng cúi gұp lҥi như có mӝt sӭc nһng vô hình đè xuӕng và Quҧng cӭ
lҳp bҳp nhҳc đi nhҳc lҥi: ³Tôi muӕn phiӅn các chú, tôi muӕn phiӅn các chú«´ cho
đӃn khi Quҧng ngӱng lên, đôi mҳt đөc đӓ cӫa Quҧng đã giàn giөa. Trên nhӳng
khóe mҳt mӋt nhӑc, dòng lӋ dӅnh lên, tràn đҫy, ӭa ra, lăn chҧy tӯ tӯ thành vӋt
xuӕng khuôn mһt tàn phá. Quҧng khóc, và ngӗi nhìn Quҧng khóc, tôi thҩy hiӋn lên
dҫn dҫn như mӝt sӵ đәi thay ӣ Quҧng. Tôi thҩy tôi lҫm. Sӭc hӫy hoҥi đӡi sӕng ghê
khiӃp thұt, nhưng không toàn thӇ, tұn cùng như tôi đã tưӣng. Trên nhӳng nhà cӱa
đә nát tan tành dưӟi trұn giông bão cuӗng nӝ, tôi vӯa nhìn thҩy ӣ cuӕi đáy cái góc
vưӡn tâm hӗn cӫa Quҧng, mӝt nhánh cây non, nhánh cây đó vүn sӕng, rҩt khӓe, và
rҩt xanh. Nhánh cây đó, mӑc dҫn theo dòng lӋ chҧy, đang làm tươi mát lҥi ± như
mӝt trұn mưa đҫu mùa ± cái khuôn mһt sa mҥc héo hon cӫa ngưӡi anh hӑ tôi.

Nhҳc đӃn thҵng Khôi, đӃn đӭa con đӝc nhҩt, Quҧng đã chҥm tӟi cái phím đàn
chùng cuӕi cùng trong hӋ thӕng nhӳng đưӡng tơ cҧm xúc đã tê liӋt đã yên nghӍ cӫa
Quҧng, thҳp lên cái ngӑn nӃn cuӕi cùng còn cháy sáng leo lét trong cái tâm linh,
đen đһc cӫa Quҧng. Trưӟc đӕi tưӧng cӫa mӝt niӅm ăn năn, hӕi hұn và thҧm sҫu vô
cùng tұn, ngưӡi cha trong Quҧng đã sӕng lҥi. Sӵ sӕng là mӝt hӗi sinh đau đӟn.
Nhưng Quҧng đã sӕng trӣ lҥi, vӟi nó.

Êñ
Chҳc đã lâu lҳm, Quҧng mӟi đưӧc khóc như vұy. Tôi nghĩ, tӕt hơn là đӇ mһc cho
Quҧng khóc. Nhӳng giӑt nưӟc mҳt ҩy tӕt và cҫn cho Quҧng. Nghĩ vұy, tôi đӭng
dұy đi ra cӱa, nhìn ra ngoài. Cánh rӯng cao su trưӟc mһt ngút ngàn chҥy dài, ánh
nҳng đӭng lҥi trên nhӳng tàn lá dҫy như môt cái mái chói lòa lҩp lánh, không lӑt
đưӧc xuӕng dưӟi, thҧm cӓ xanh nõn trҧi qua nhӳng gӕc cây cách quãng đӅu đһn.
Cәng vào nhà máy vҳng tanh. Mӝt toán phu ngӗi quây quҫn ăn cơm trưa trên mӝt
khoҧng đҩt trӕng. Nhӳng cánh bưӟm bay lưӧn chұp chӡn cuӕi lӕi đi mӣ vào cánh
rӯng già. Yên lһng, bát ngát, buәi trưa lӟn ngӫ thiӃp.

Tôi đҧo mҳt nhìn toàn thӇ khu đӗn điӅn thâm tâm chӧt nәi lên sӵ so sánh đӡi sӕng
thoi thóp tàn lөi trong cái nҳng chói chang thiêu hӫy dҫn dҫn vӟi sӵ thoi thóp tàn
lөi cӫa đӡi Quҧng. Như mӝt chôn vùi, mӝt lãng quên nghҽn ngào. Còn thuyӅn ưӟc
muӕn đưӧc ³đұu ngoài muôn bӃn´ đã bӓ dӣ cuӝc hành trình mӝng tưӣng ӣ chӕn
này, nhӳng khoang thuyӅn mөc nát đã nҵm gӕi đҫu mà chӃt trên bãi khô cӫa hòn
đҧo hoang vu, và nhӳng phiӃn gӛ thoi thóp thӣ dài thì vүn không thôi nhӟ thương
nhӳng đҥi dương và nhӳng vùng trӡi sao không bao giӡ biӃt đӃn.

Tôi còn đang bâng khuâng vӟi cái ý nghĩ buӗn rҫu đó vӅ đӡi Quҧng, bӛng hiӋn ra ӣ
đҫu đưӡng mӝt đӭa nhӓ. Nó tӯ phía quán nưӟc chҥy vӅ, vӯa chҥy tӟi vӯa thӣ. Thҩy
tôi, nó đӭng sӳng lҥi. Đҫu nó đӝi mӝt cái mũ cӕi to vành đã rách, tay nó cҫm mӝt
chai rưӧu và mӝt gói lá chuӕi. Tôi tránh ra cho Khôi ± bӣi chính là nó ± bưӟc vào.
³Cháu Khôi đҩy´. TiӃng Quҧng nói sau lưng tôi. Tôi lҥi gҫn mӍm cưӡi xoa đҫu nó,
³Khôi bӓ mũ xuӕng. Chҥy đâu mà dӳ vұy?´. Trong cái không khí nhӧt nhҥt, tiӅu
tөy cӫa căn nhà, sӵ có mһt cӫa đӭa nhӓ như mӝt vӃt sáng rӵc rӥ chiӃu vào và làm
sáng lên. Trán nó lҩm tҩm mӗ hôi. Khuôn mһt tròn hoay rám nҳng đen cháy. Tay
chân mұp mҥp trông thұt thích mҳt. ³Chào chú đi thҵng này´, Quҧng nói. Khôi
nhìn bӕ, rӗi nhìn tôi trân trân, nhưng không chào. Nó đһt chai rưӧu xuӕng, đi lҥi
phía cái rә ӣ góc nhà lҩy hai cái đĩa mang đӇ lên mһt bàn, đoҥn tháo dây lҥt buӝc
gói lá chuӕi, nó đә nhӳng miӃng thӏt lӧn ba chӍ thái mӓng lên chiӃc đĩa lӟn. Xong
đâu đó, nó đi lҥi đҫu giưӡng. Cúi mӑp xuӕng, nó lôi ӣ gҫm giưӡng ra mӝt cái hũ
sành. Bưng cái hũ lҥi bàn, nó nâng hũ lên ngang tҫm ngӵc, đә mӝt ít lҥc rang lên
cái đĩa nhӓ, đoҥn đұy hũ lҥi và lҥi mang đӇ vào chӛ cũ.

Trong suӕt thӡi gian dӑn bӳa rưӧu hàng ngày cho bӕ, Khôi không nói mӝt tiӃng,
cũng không hӅ nhìn tôi. Dӑn xong, nó lҥi ngӗi xuӕng ӣ mӝt góc phҧn. Tôi nghĩ
thҫm: ³Thұt con nào bӕ nҩy´, và mӍm cưӡi bҧo Quҧng: ³Thҵng cháu lҫm lì tӋ´.
Quҧng nhӃch mép, ngó con: ³Tính nó vүn thӃ đó´. Tôi hӓi nó: ³Cháu đã ăn cơm
chưa?´. Nó nhìn tôi nhưng vүn không hé răng khiӃn Quҧng phҧi đӥ lӡi con: ³Chú
mһc cháu, Nó ăn rӗi. Thôi ra ngoài chơi đӇ thҫy và chú uӕng rưӧu´.

?

Khôi bӓ đi rӗi, tôi ngӗi vào bàn vӟi Quҧng. Quҧng nhҳc chai rưӧu, nhӳng ngón tay
Quҧng run lұt bұt khiӃn tôi phҧi đӥ vӝi lҩy. Mҫu rưӧu trҳng đөc lӡ lӡ trong chiӃc ly
cáu bҭn. ³Mӡi chú dùng tҥm´. Quҧng nói như xin lӛi và đưa ly lên môi. Tôi hӓi:
³Anh uӕng nhiӅu lҳm nhӍ?´. Quҧng gұt, và lҥi uӕng tiӃp. Có rưӧu Quҧng như sӕng
lҥi, đôi mҳt đӓ sӑng nhӳng tia máu ngang dӑc. ³Chú không uӕng?´. Tôi lҳc đҫu.
Mӝt lát, Quҧng đã ngà ngà:

³Tôi bӏ
´ ± Quҧng chӍ vào chai rưӧu ± ³đã mưӡi mҩy năm nay, bây giӡ giá có
muӕn bӓ cũng không đưӧc nӳa. Đӡi tôi sӟm muӝn rӗi cũng chӃt rөi ӣ cái xó rӯng
này, bӓ làm gì. Quҧng như thì thҫm vӟi chính mình. Còn thҵng nhӓ, còn thҵng
nhӓ«´ Quҧng ngӱng lên nhìn tôi, mái tóc rũ rưӧi trên khuôn mһt mà men rưӧu
càng làm nәi bұt nhӳng dҩu tích tàn phá thê thҧm, Quҧng nói tiӃp như khóc:

³Nó cӭ sӕng mãi vӟi tôi rӗi đӡi nó cũng đӃn đӕn mҥt như đӡi tôi mҩt thôi. Tӝi
nghiӋp cho nó. Mҽ mҩt sӟm, bӕ thì rưӧu chè bê tha thӃ này. Nhӡ các chú làm ơn
trông nom, nuôi dưӥng cho nó thành ngưӡi, tôi đӝi ơn các chú. Nó cӭng đҫu cӭng
cә lҳm. Các chú phҧi dҥy bҧo nghiêm khҳc sau này nó mӟi khá đưӧc´.

Tôi chӍ còn biӃt tìm lӡi an ӫi Quҧng. Ngưӡi anh hӑ tôi, mà mӝt điӇm sáng le lói
cuӕi cùng cӫa lương tâm vӯa chiӃu sáng trong mӝt thӭc tӍnh ngҳn ngӫi đau đӟn,
như nhӳng chiӃc phao vӯa dӅnh lên đã lҥi đҳm chìm tӭc khҳc dưӟi mһt biӇn giông
bão. Quҧng gөc đҫu xuӕng, và men rưӧu nӗng nһc, choáng váng lҥi lӏm dҫn, tӯng
mҧnh mӝt, nhӳng mҧnh vӥ vөn cӫa mӝt đӡi sӕng tàn tҥ.

Mӝt lát sau, Khôi trӣ vӅ. TiӃng đӝng làm Quҧng ngӱng lên. Quҧng gӑi con lҥi gҫn.
³Con thu xӃp quҫn áo vӅ Sài Gòn vӟi chú´. Tôi lo lҳng nhìn thҵng nhӓ, chӡ đӧi sӵ
kinh ngҥc và sӵ giүy giөa khóc lóc cӫa nó. Nhưng không. Khôi yên lһng đi nhһt
nhҥnh quҫn áo xӃp vào mӝt chiӃc bӏ cói. Thái đӝ nó bình tĩnh như mӝt ngưӡi lӟn.
Tôi đoán Quҧng đã bҧo cho con biӃt tӯ trưӟc. Không muӕn kéo dài nhӳng giây
phút đӕi vӟi Quҧng khә sӣ như mӝt cӵc hình, thҵng nhӓ vӯa xӃp xong quҫn áo là
tôi đӭng dұy, xin phép Quҧng đưӧc ra xe ngay. Quҧng đӭng tӵa lưng vào tҩm
phên, nhìn chúng tôi đi. Tôi bҳt tay Quҧng và nҳm lҩy tay Khôi: ³Đi cháu´. Nó đi
theo tôi nhưng giҵng tay ra. Cái mũ cói đӝi lӋch trên đҫu, Khôi đi giұt lùi. Nó vӯa
đi giұt lùi, vӯa đăm đăm nhìn lҥi bӕ nó như thӃ, mҳt ráo hoҧnh, cho đӃn khi ra đӃn
đưӡng lӟn. Suӕt dӑc đưӡng, tôi thӱ gӧi chuyӋn vài lҫn nhưng vô hiӋu. Nó ngӗi
thҷng, hai tay ôm chһt lҩy chiӃc bӏ đӇ trên đùi, mһt quay nghiêng, nó yên lһng ngó
ra ngoài và giӳ mãi dáng điӋu đó cho tӟi khi chúng tôi vӅ tӟi thành phӕ.

?c
Khôi không vӅ đã hai ngày. Buәi sáng thӭ hai, ăn điӇm tâm xong, nó lҩy cһp, đӝi
mũ đi hӑc, vӟi lũ con Đưӡng như thưӡng lӋ, nhưng đӃn trưa, ngӗi vào bàn ăn,
chúng tôi nhұn thҩy ngay sӵ vҳng mһt cӫa nó. Hӓi, thҵng con lӟn cӫa Đưӡng nói
nó thҩy Khôi lҫn cuӕi cùng ӣ cәng trưӡng, trưӟc khi vào lӟp ± hai đӭa hӑc khác
lӟp nhau ± lúc tan hӑc nó có ý chӡ Khôi cùng vӅ nhưng không thҩy, lҥi tưӣng Khôi
đã vӅ nhà tӯ trưӟc. ĐӃn ba giӡ trưa thì chúng tôi bҳt đҫu cҧm thҩy lo ngҥi thұt sӵ.
Tôi vӝi vàng mһc quҫn áo tӟi trưӡng, ӣ đây tôi đưӧc ngưӡi thҫy hӑc Khôi cho biӃt
nó không hӅ tӟi lӟp tӯ buәi sáng, ông lҥi tưӣng nó đau và nghӍ hӑc. Tӯ trưӡng đi
ra, tôi thuê xe đӃn thҷng nhà mҩy ngưӡi cô và chú hӑ chúng tôi, nhӳng nơi tôi và
Đưӡng thưӡng hàng tuҫn lui tӟi và đã có mӝt vài lҫn đem Khôi đi theo. Nhưng ӣ
nơi nào mӑi ngưӡi cũng đӅu lҳc đҫu nói không trông thҩy bóng dáng thҵng nhӓ.

Tôi nghĩ đi nghĩ lҥi, chӍ còn thҩy có già Lâm, già Lâm là thân sinh ngưӡi mҽ xҩu sӕ
cӫa Khôi, (sau này tôi mӟi biӃt mҽ Khôi đã chӃt vì mӝt tai nҥn khӫng khiӃp ӣ đӗn
điӅn cao su), và xuӕng đó. Nhưng ông lão miӅn Nam hiӅn lành chҩt phác này cũng
không đem lҥi mӝt tia sáng mӟi nào. Cái hy vӑng cuӕi cùng tan biӃn, tôi đành trӣ
vӅ nhà thuұt lҥi đҫu đuôi cho Đưӡng vӅ nhӳng kiӃm tìm vô hiӋu quҧ trong suӕt mӝt
ngày ròng rã. Và đӃn buәi tӕi, thì lo lҳng nhìn nhau dưӟi ánh đèn, chúng tôi chӍ còn
có thӇ đi đӃn mӝt kӃt luұn: Khôi đã đi lҥc, hoһc nó đã gһp phҧi mӝt tai nҥn lưu
thông nào đó.

HӃt ngày hôm đó, sang buәi sáng và buәi chiӅu hôm sau, tôi dành tҩt cҧ thӡi giӡ
vào viӋc đӃn hӓi thăm tin tӭc vӅ nhӳng ngưӡi mӟi bӏ thương đưӧc chӣ đӃn các
bӋnh viӋn, các trҥm cҩp cӭu công cӝng ӣ đô thành và các miӅn phө cұn, mӝt mһt
khác, gһp ai quen biӃt tôi cũng lưu ý kiӃm tìm giùm.

Nhưng rӗi lҥi thêm mӝt ngày nӳa qua đi trong hoài công. Khôi vүn biӋt vô tăm
tích.

ĐӃn chín giӡ tӕi, cҧm thҩy mӋt mӓi, chán nҧn và bҩt lӵc hoàn toàn trưӟc sӵ mҩt
tích cӫa đӭa nhӓ, tôi nghĩ không có cách nào hơn là đӃn thҷng quұn cҧnh sát.

Sau khi đã cҳm cúi ghi nhӳng đһc điӇm vӅ vóc dáng, mһt mũi, phөc sӭc lên mӝt
mҧnh giҩy nhӓ, ngưӡi cҧnh sát đһt bút ngҭng lên hӓi tôi:

³Ông nghĩ thҵng nhӓ có thӇ đӃn mӝt đӏa chӍ nào đó không? Mӝt ngưӡi bà con, mӝt
ngưӡi bҥn nó chҷng hҥn?´

?Ê
Tôi lҳc đҫu và vҳn tҳt thuұt lҥi hai ngày kiӃm tìm vô hiӋu quҧ cӫa mình.

³Thҵng nhӓ là con mӝt ngưӡi anh hӑ ӣ xa gӱi vӅ nhӡ các ông nuôi giùm?´

Tôi gұt đҫu. Y nhìn tôi gұt gù:

³Hӯ, nuôi giùm. Ông cho tôi biӃt sӵ thұt: nó có bӏ bҥc đãi hҳt hӫi bao giӡ không?´

Đang mӋt mӓi, bӵc bӝi, ý nghĩa cӫa câu hӓi làm tôi nәi nóng. Tôi quҳc mҳt:

³Ông nghĩ vӅ gia đình tôi thӃ nào mà cho rҵng nó bӏ bҥc đãi hҳt hӫi´.

Thҩy tôi nәi đóa, ngưӡi cҧnh sát mӍm cưӡi đӭng dұy:

³Câu hӓi này chӍ có tính cách nghӅ nghiӋp, ông đӯng vӝi hiӇu lҫm. Thôi đưӧc, ông
cӭ vӅ. Chúng tôi sӁ loan báo cho các quұn. Có tin tӭc gì mӟi lҥ, sӁ liên lҥc vӟi gia
đình ông ngay´.

Ӣ quұn cҧnh sát đi ra, tôi nhìn đӗng hӗ: đã mưӡi giӡ đêm. Tôi châm mӝt điӃu
thuӕc và cái đҫu chұm chҥp bưӟc đi trên hè đưӡng. Qua nhӳng rҥp chӟp bóng,
nhӳng tiӋm giҧi khát, nhӳng ngã tư nhӝn nhӏp xe cӝ, nhìn nhӳng bҫy trҿ nhӓ hӟn
hӣ ngӗi giӳa bӕ mҽ chúng, trưӟc nhӳng cӕc kem nhiӅu màu có ngӑn, nhìn nhӳng
gót chân lүm chүm băng qua đưӡng trong sӵ dүn dҳt cӫa nhӳng bàn tay ngưӡi lӟn,
tôi nghĩ đӃn nó. ĐӃn cái câu hӓi đҫy mӍa mai cӫa ngưӡi cҧnh sát. ĐӃn sӵ có mһt
cӫa Khôi trong gia đình tôi nhӳng ngày tháng vӯa qua. ĐӃn cái trách nhiӋm cӫa tôi
đӕi vӟi Đưӡng. ĐӃn cái trách nhiӋm lӟn lao cӫa ngưӡi lӟn đӕi vӟi đӡi sӕng và tâm
hӗn nhӳng đӭa nhӓ.

Tôi nghĩ lҥi, có mӝt điӅu chҳc chҳn là Khôi không bao giӡ bӏ bҥc đãi, hҳt hӫi. Vұy
cái nguyên nhân nào đã khiӃn nó bӓ đi? Và đi đâu? Tôi loay hoay tӵ hӓi vӟi mình
như thӃ và tӵ hӓi, tôi đã dҫn dҫn trӣ lҥi trong tâm trí cái thái đӝ kǤ lҥ cӫa nó, cái
thái đӝ ҩy đã có tӯ lúc nó đi giұt lùi khӓi nhà, tӯ lúc nó lên xe, hôm tôi lên Trҧng
Bom đón nó vӅ, thái đӝ ҩy, trong cái không khí đҫm ҩm yên vui cӫa gia đình
Đưӡng vүn không thay đәi, vүn nguyên vҽn, mà chӍ đӃn bây giӡ tôi mӟi chӧt khám
phá thҩy. Đó là cái thái đӝ rӱng rưng cách biӋt, ӣ ngoài, cӫa mӝt kҿ lҥ mһt. Cӭ mӝt
điӋu ngӗi thu mình bҩt đӝng. Cӫa mӝt đôi mҳt mӣ lӟn ngó thҷng nhưng không hӅ
ánh lên cái ánh lӱa ham thích mӯng rӥ trưӟc bҩt cӭ mӝt điӅu gì. Tóm lҥi, cӫa mӝt
cái thҧn nhiên, im lһng, lӳng lӡ, đi qua, không phҧn ӭng, không gia nhұp.

Phҧi rӗi, Khôi đã đӃn vӟi thành phӕ, vӟi ngưӡi khác, vӟi gia đình chúng tôi như thӃ
??
đó. Trong cái thái đӝ cӫa mӝt kҿ, bӣi không có quyӅn lӵa chӑn và tӵ đӏnh đoҥt, nên
không thӇ phҧn đӕi. Nhưng không phҧn đӕi không có nghĩa là nó đã chҩp thuұn,
hoһc nӃu có đi nӳa, thì cũng chӍ là chҩp thuұn trong mӝt hoàn cҧnh, mӝt giây phút,
mӝt thӡi kǤ nào đó mà thôi. Chӭng cӟ là sau đó, là bây giӡ, nó đã lһng lӁ bӓ đi.
Thu nhһt dҫn trong tâm tưӣng tӯng cӱ chӍ, tӯng nét mһt, đӇ thҩy tәng hӧp thành tӯ
nhӳng cái đó, cái tư thái đĩnh đҥc, chӫ đӝng, đҽp mӝt vҿ đҽp vӯa thư thái vӯa trҫm
tĩnh cӫa đӭa nhӓ, điӅu khiӃn tôi kinh ngҥc là cái tư thái đó đã có thӇ có đưӧc ӣ mӝt
tuәi nhӓ như nó, cái thân hình bé bӓng ҩy đã mang mӝt tâm trí, mӝt kích thưӟc ít
thҩy ӣ cҧ nhӳng ngưӡi lӟn, mӝt sӵ trưӣng thành không đӧi tuәi, mӝt ý thӭc vưӧt
bӵc. Và sӵ trưӣng thành và ý thӭc ҩy đã soi sáng, đã điӅu đӝng, đã tҥo cho nó mӝt
con đưӡng, mӝt thӃ giӟi, mӝt chӫ đӏnh không đәi rӡi, không lay chuyӇn. Không,
Khôi không gһp phҧi tai nҥn nào đâu, nó cũng không lҥc đưӡng, không mҩt tích.
Nó chӍ trӣ vӅ, như mӝt con chim, mӝt loài cây vӟi cái vòm trӡi, cái mҧnh đҩt cӫa
nó. Nó chӍ trӣ vӅ vӟi cái điӇm xuҩt phát, vӟi cái bҧn thӇ, vӟi cái tiӃng réo gӑi cӫa
chính nó.

Và tôi đã đoán đưӧc, không, tôi đã biӃt chҳc đưӧc Khôi hiӋn ӣ đâu. Tôi yên tâm trӣ
vӅ nhà.

ChiӃc xe hàng, vүn chiӃc xe hàng ӑc ҥch, cũ kӻ, chӣ tôi tӟi đӏa phұn Trҧng Bom và
đұu lҥi ӣ đҫu lӕi đi vào con đưӡng nhӓ, đúng chӛ tôi đã bưӟc xuӕng sáu tháng
trưӟc đây. Cái quán lá dӵng sát mһt con lӝ, bà lão già móm mém, cánh rӯng cao su
ngút ngàn thiêm thiӃp trong nҳng lӟn vүn còn đó. Tôi bưӟc vào quán, tôi ngӗi
xuӕng chiӃc chõng tre, tôi gӑi mӝt ly nưӟc trà đưӡng, và chӍ tay vӅ phía cuӕi con
đưӡng nhӓ, tôi hӓi bà bán hàng:

³Thҫy Quҧng vүn ӣ trong kia?´

³Dҥ, phҧi´. Bà lão nhìn tôi và đáp.

³Đӭa con giai cӫa thҫy Quҧng đã vӅ đây rӗi chӭ cө?´

Chӯng như lúc đó bà lão đã nhұn ra tôi:

³Thҫy là ngưӡi mҩy tháng trưӟc đây lên đón nó vӅ Sài Gòn đҩy phӓng?´

?²
Tôi gұt và bà lão cũng gұt theo:

³Thҵng nhӓ đã vӅ đây đưӧc hơn mӝt tuҫn rӗi. Bӝ thҫy lҥi muӕn lên kiӃm nó vӅ nӳa
sao?´

Tôi mӍm cưӡi lҳc đҫu trong khi bà cө chép miӋng:

³Con nít có khác, dҥi nghӃch. Ӣ đây khә chӃt chӭ sung sưӟng gì. Chҳc nó trӕn vӅ
không cho thҫy biӃt phҧi không?´

Tôi lҥi mӍm cưӡi lҳc đҫu và tôi trҧ lӡi bà lão là Khôi không trӕn, Khôi không trӕn
ai hӃt. Sau đó, bà lão thuұt lҥi cho tôi nghe, hôm Khôi vӅ, xe chưa kӏp ngӯng nó đã
nhҧy xuӕng và chҥy bay vào con đưӡng nhӓ. ĐӃn buәi chiӅu thì mӑi ngưӡi thҩy
Quҧng và con đi ra. Ngưӡi cha vӯa cưӡi vӯa khóc, còn thҵng nhӓ thì nghiêm trang
dҳt tay bӕ nó như mӝt ngưӡi lӟn, rӗi hai bӕ con dìu nhau đi dҥo khҳp khu vưӡn cao
su.

Cũng tӯ hôm đó, theo lӡi bà lão, đã có mӝt đәi thay lӟn lao không ngӡ đӃn cuӝc
đӡi tưӣng như đã vĩnh viӉn tàn lөi cӫa Quҧng ± Quҧng ôm lҩy con, Quҧng thӅ đӝc
sӁ bӓ rưӧu, Quҧng đã bӓ đưӧc rưӧu và Quҧng đã xin đưӧc làm viӋc trӣ lҥi trong
nhà máy cao su cӫa đӗn điӅn.

Tôi tӯ biӋt bà lão và trưӟc khi lên xe trӣ vӅ, tôi đӭng ӣ đҫu con đưӡng nhӓ nhìn
vào. Con đưӡng chҥy dài dưӟi ánh nҳng đӭng bóng, bên nhӳng hàng cây ngút ngàn
thҷng tҳp như mӝt đӡi sӕng, mӝt trҥng thái bình yên. Con đưӡng đó như gҳn liên
vӟi bóng nҳng ҩy, nhӳng hàng cây ҩy, như mӝt toàn thӇ hòa đӕi không thӇ tách lìa,
không thӇ đәi khác. Con đưӡng phút đó như có hҷn mӝt đӡi sӕng, mӝt chӫ đӏnh,
mӝt thái đӝ. Nó đҽp mӝt vҿ đҽp bҩt khҧ xâm phҥm. Tôi quay gót lҥi, và tôi nghĩ,
tôi nghĩ đӃn mӝt ngưӡi cha, tôi nghĩ đӃn mӝt ngưӡi con. Nghĩ rҵng trên cái trang
sách lӟn cӫa đӡi sӕng tôi đã nhұn đưӧc rҩt nhiӅu bài hӑc quý giá, nhưng đây là lҫn
đҫu tiên, cái con ngưӡi lӟn ӣ tôi đã nhұn đưӧc mӝt bài hӑc thұt quý giá viӃt bҵng
nhӳng ngón tay cӫa mӝt đӭa trҿ nhӓ.

?S
Lên mưӡi
______________________________________________________________________________

Vӯa ra khӓi nhà, TuyӃn đã cҳm đҫu chҥy. Mҽ trong nhà có thӇ đang cau mһt nhìn
theo, cha trong nhà có thӇ lӟn tiӃng gӑi lҥi ± cha mҽ dҥy TuyӃn đi đӭng phҧi chӳng
chҥc khoan thai ngay tӯ tuәi nhӓ, chҥy nhҧy chӍ có lũ mөc đӗng ± nhưng mӝt sӭc
mҥnh vô hình đã xô đҭy TuyӃn tӯ sau lưng. Và ngay tӯ bưӟc đҫu, TuyӃn đã muӕn
hóa thân thành gió. Phҧi cho Hұu biӃt ngay cái tin dӳ. Cái tin dӳ bàng hoàng,
khӫng khiӃp. Tӭc khҳc. Và TuyӃn chҥy. TuyӃn chҥy lao thành mӝt mũi tên bay.

Con đưӡng lӟn, lát gҥch đӓ chói, vòng vӅ phía sau ngôi nhà hai tҫng cӫa gia đình
TuyӃn thì thu nhӓ hҷn lҥi, thân mұt và mát đҵm dưӟi cái bóng mát lao xao cӫa
hàng nghìn lá tre thon nhӓ như nhӳng ngón tay ngưӡi. Mҫu đҩt nâu đұm, vӁ thành
mӝt đưӡng chӍ lưӧn giӳa hai bӡ cӓ. Cái đưӡng chӍ nâu ҩy đang chҥy theo TuyӃn.
Nó chҥy bҵng lùi ngưӧc chóng mһt dưӟi đôi chân ra ràng cӫa TuyӃn bay đi.

Buәi sáng vӯa dұy. Cha mҽ mӟi dұy đây thôi. Trâu vӯa ra khӓi chuӗng. Trên
nhӳng đҫu cӓ, sương ban mai còn chөp lên tӯng ngӑn mӝt cái mũ ngӑc óng ánh.
Chân trӡi bên kia đӇ đã cháy hӗng. Nhưng bên này đê, trên cái chiӃu lá xanh lam,
làng xóm mӟi thӭc còn là mӝt vùng hiӅn hòa yên tĩnh vây bӑc lҩy cái bóng thoang
thoáng cӫa đӭa nhӓ chҥy miӃt. TuyӃn nghe thoáng thҩy mӝt tiӃng chim kêu trên
đҫu. Và sӵ va chҥm lҥt sҥt cӫa cӓ đưӡng vào hai ӕng quҫn phҫn phұt đұp gió. Mӝt
con lҥch thình lình chҳn lӕi. TuyӃn mím môi, lҩy đà, nhҧy băng qua. Mӝt gò đҩt
bҩt ngӡ hiӇn hiӋn. TuyӃn vҩp, chúi vӅ phía trưӟc. Cái gò đҩt khӕn nҥn làm TuyӃn
ngã sóng soài. Nhưng TuyӃn không còn biӃt đau là gì. Đӭng phҳt lên, quҫn áo lҩm
lem, nhӉ nhҥi mӗ hôi, TuyӃn nhӏn thӣ, lҥi bӕc đi thành gió.

HӃt con đưӡng nhӓ, ra khӓi cái um tùm cӫa lũy tre cũ, TuyӃn đӭng khӵng lҥi trưӟc

?
mӝt cây cҫu gӛ. Cây cҫu làm bҵng hai phiӃn lim đen bóng, vҳt qua mӝt dòng sông
con. Mһt nưӟc phía dưӟi hiӅn lành, trong vҳt. Bên kia cây cҫu, là ngôi trưӡng tiӇu
hӑc cӫa làng. Đã tháng Chín rӗi. Đang giӳa mùa hè rӵc rӥ. Nhưng ngày nhұp hӑc
chưa tӟi. Và ngôi trưӡng vӟi nhӳng phiӃn ngói đã ngҧ màu trên mái cũ, vӟi hành
lang vҳng lһng và nhӳng cánh cӱa sә đóng kín, nҵm đó, im lһng, trong cҧnh trí
thiêm thiӃp cӫa mӝt ngưng đӑng lăn lóc kéo dài. Mӝt mùa thi đҫy nhӳng lo âu hӗi
hӝp đã qua đi. Nhӳng đêm khuya, trong giҩc ngӫ chӳ còn nhҧy nhót. Nhӳng ngày
hӑc gҩp, ngӗi cҧ hai buәi sáng chiӅu trưӟc bҧng, nhìn đi đâu cũng mӝt màu bҧng
đen. Bây giӡ TuyӃn đã mưӡi tuәi. TuyӃn đӭng đó, rưng rưng ngó nhìn ngôi trưӡng
sҳp thành cũ cӫa mình.

Vuӕt lҥi mái tóc, nét mһt trang nghiêm, xúc đӝng, TuyӃn thӣ ra mӝt hơi dài, bưӟc
lên cây cҫu. Ngày khác, TuyӃn đã nghiêng cái bóng hӑc trò xuӕng dòng nưӟc bҥn.
Dùng nó làm gương. Mây trên trӡi phҧn chiӃu, soi đӡi ҩu thơ. Sáng nay khác. Trҫm
trӑng và căng thҷng. TuyӃn thұn trӑng lҫn bưӟc trên gӛ, đi vào cái đӏa hҥt tӏch mӏch
không mӝt tiӃng đӝng. Khoҧng sân đҩt ngұp đҫy lá rөng. Mһt đҩt nhҵng nhӏt nhӳng
ô vuông ô tròn là nhӳng đưӡng vӁ cӫa nhӳng bàn bi bàn đáo. HӃt đánh đáo rӗi. Bi
không lăn nӳa. Đҫu TuyӃn còn nhӓ, chҩt sao hӃt đưӧc nhӳng kӹ niӋm trái núi. Trí
nhӟ TuyӃn yӃu, mӝt bài sӱ ký còn không nhӟ nәi, nhӟ hӃt làm sao đây nhӳng
muôn vàn kia là hình ҧnh tuәi hӗng. Thăm trưӡng cũ mӝt lҫn cuӕi cùng đây. Sáng
mai, trên mһt con đê cao, mӝt chuyӃn xe đò sӁ chӡ đӧi TuyӃn. Bӕn cái bánh khӫng
khiӃp hung dӳ cӫa xe sӁ lăn thay đưӡng lăn hiӅn cӫa nhӳng hòn bi. Xe lăn thұt xa,
đưa TuyӃn xa trưӡng. Xe lăn thұt xa. Tӯ làng ra tӍnh. Và TuyӃn muӕn khóc. Khóc
thұt lӟn. Vӟi Hұu.

TuyӃn nҳm tay Hұu, kéo bҥn ngӗi xuӕng. Chung quanh, cӓ cao hơn tҫm đҫu. Chӛ
ngӗi này, ӣ phía sau căn nhà lá cӫa ông già Tám, mõ trưӡng là cha đҿ cӫa Hұu, là
nơi ҭn náu kín khuҩt nhҩt cӫa cҧ khu vӵc nhà trưӡng chҥy dài tӯ bӡ sông tӟi hàng
rào xương rӗng nhà ông trưӣng xóm. TuyӃn khám phá ra nó trưӟc Hұu, mӝt buәi
sáng cuӕi năm hӑc, khi đôi bҥn luӗn cӓ đi tìm nhӳng con giun đҩt làm mӗi cho mӝt
buәi câu nhӳng con cá rô đen nháy quүy nҧy ӗn ào ngӛ ngưӧc dưӟi chân cҫu. Cái
diӋn tích bé nhӓ giӳ cӓ bӗng vây bӑc tӯ đó là cӫa riêng TuyӃn. Sӣ hӳu này TuyӃn
chia cho Hұu, bҧo làm cӫa chung, thӭ cӫa chung tuәi thơ quý báu muôn vàn chӍ có
thӇ chia cho ngưӡi bҥn lòng thân thiӃt nhҩt. Ngưӡi bҥn thân thiӃt nhҩt cӫa TuyӃn là
Hұu đó. Tuәi nhӓ khác ngưӡi lӟn. Cái thӃ giӟi tuәi hӗng cӫa TuyӃn và Hұu chưa
có nhӳng phân biӋt khӕn nҥn như ӣ ngưӡi lӟn. Thành ra cái sӧi dây nӕi kӃt đҵm

?Æ
thҳm nhҩt đã có đưӧc giӳa cұu con trai ông chӫ đҩt giàu có nhҩt làng vӟi đӭa con
gái hèn mӑn cӫa ông già mõ trưӡng. Gһp cha TuyӃn, ông già Tám cúi gұp đҫu
xuӕng. Tránh sang mӝt bên. Sӧ hãi và kính cҭn. TuyӃn nhìn chҷng thҩy hơn Hұu ӣ
điӇm nào. Chúng mình bҵng nhau. Như cao bҵng đҫu. Như cùng mӝt tuәi. Như
chung mӝt lӟp. Như cùng nҳm tay. Phҧi không Hұu? TuyӃn đã hӓi. Hұu đã gұt.
Như thӃ, đôi bҥn đi song song tӯ đӗng ҩu tӟi sơ đҷng, sánh vai nhau hӃt mӝt tuәi
vàng. Bây giӡ, cái tin ghê gӟm ҩy vӯa nhұn đưӧc. Như sét đánh. Và cái lӁ tӵ nhiên
là TuyӃn phҧi cho ngưӡi bҥn cӫa TuyӃn biӃt nó trưӟc nhҩt.

Yên lһng mӝt lát. Nҳng đã dҩy lên, làm nóng dҫn nhӳng thân cӓ lҥnh. Mӝt đàn
chim sҿ tӯ đâu ào tӟi, hҥ cánh xuӕng mái trưӡng. Màu nâu cӫa sҿ lүn vào màu nâu
cӫa ngói cũ. Sân trưӡng vҳng tanh, không mӝt bóng ngưӡi qua.

³Quҫn áo mày lҩm hӃt rӗi´ - Hұu nói.

TuyӃn gұt, bҩy giӡ mӟi nhìn xuӕng nhӳng vӃt đҩt loang lә trên nӅn vҧi trҳng:

³Tao ngã´.

³Sao ngã đưӧc?´

³Tao chҥy´.

³Ngã chӛ nào?´

³Quãng cái gò đҩt trưӟc nhà thҵng DuyӋt´.

³Trӡi mưa chӛ đó trơn ghê à! Tao cũng ngã mӝt lҫn ӣ đó´.

Trong im lһng khuҩt lánh, câu chuyӋn giӳa đôi bҥn nhӓ xem chӯng vҭn vơ, không
đâu. TuyӃn và Hұu không biӃt nói chuyӋn. Như ngưӡi lӟn. KӇ cҧ trong nhӳng giӡ
phút trưӟc khi chia tay buӗn rҫu này, mà đáng lӁ, chúng có hàng nghìn lӡi phҧi nói
vӟi nhau. Mà vӟi nhau, tӯ đҫu, đâu cҫn phҧi nói. Mày, tao, đã yêu. Nҳm tay, đã
bҥn. Nhưӡng nhau mӝt trái cam, chia nhau mӝt miӃng bánh, đã hơn anh em, gҩp
nghìn ruӝt thӏt. Lӡi nói đưӧc thay thӃ bӣi mӝt hòa nhұp tӵ nhiên mà thҫn thánh.
Trên mӑi thӭ tình yêu ngưӡi lӟn. Duy có cái tình yêu tinh khiӃt cӫa tuәi thơ không
cҫn phҧi tӓ tình. TuyӃn và Hұu đã thӃ. Tҩt cҧ, như chӛ ngӗi trong cӓ, đã là chung.
Cùng nín thӣ khi bò tӟi mӝt tә chim, cùng hӗi hӝp khi cái phao cҫn câu chӧt đӝng,
lúc đӓ gay mһt đuәi theo mӝt cánh chuӗn trên nhӳng đҫu rҥ nҳng, khi sҳn quҫn leo
cây hái mӝt trái chín trên cành, hòa nhұp đã tұn cùng bҵng ngũ quan măng non treo
?~
căng trên hai đҫu rung đӝng. Riêng lҫn này, cái tin sét đánh phҧi nói ra. TuyӃn nói
nó ra, đӝt ngӝt, thҧng thӕt, ngҳn cӝc:

³Mai tao ra tӍnh´.

Cái tin TuyӃn đӛ xong bҵng tiӇu hӑc, hӃt hè này đưӧc cha mҽ cho ra tӍnh hӑc, Hұu
đã biӃt. Lҫn trưӟc, TuyӃn đã nói. Đôi bҥn đã bàng hoàng vӟi nhau. Nhưng nghӍ hè
chưa hӃt và tӵu trưӡng chưa đӃn mà. Còn nhӳng nӱa tháng rong chơi. ĐӇ bҳt bưӟm
trong vưӡn. Hái hoa ngoài nӝi. Còn mҩy cái tә chim sҿ trên mái chưa thăm. Vӯa
mӟi vót xong hai cái cҫn câu mӟi. NghӍ hè vui thành nҳng. Dҧi nҳng ҩy còn dài.
Mai là thӃ nào? Cһp mҳt đen láy cӫa Hұu tròn xoe kinh ngҥc.

Nhưng đúng là TuyӃn phҧi lên đưӡng sӟm mai rӗi. Ngưӡi chú hӑ, chӫ trӑ mӟi cӫa
TuyӃn, đã tӯ thành phӕ xuӕng tӟi ҩp tӯ chiӅu hôm qua. ĐӅ nghӏ là nên cho TuyӃn
đi sӟm vào tuҫn trưӟc tӵu trưӡng, gӑi là cho quen dҫn vӟi cái không khí thành phӕ.
Cha mҽ TuyӃn đӗng ý. ThӃ là mai TuyӃn đi. ThӃ là bӳa nay là buәi chia tay.

Đôi bҥn ra khӓi nhӳng thân cӓ trùm đҫu. Nҳng đã lên cao và bҫy chim sҿ đã bay
qua sông, bay vào trong xóm. Khoҧng sân đҩt vҳng tanh không mӝt bóng ngưӡi.
Tuәi nhӓ không biӃt dһn dò. Chҷng biӃt thӃ nào. Trӡi đҩt xa rӝng quá. Con đê đã là
chân trӡi. Cây cҫu đã là biên cương. Ngoài làng là thӃ giӟi. Thành phӕ nghìn dһm.
Tӵu trưӡng sӁ cưӟp mҩt TuyӃn đi. Gһp lҥi Hұu khó. TuyӃn chӍ biӃt thӃ. ChӍ biӃt
nҳm tay Hұu thұt chһt. Đôi bҥn đi lӳng thӳng. Hai cái bóng nhӓ thó đә dài trên mһt
sân chơi. Này là cái vҥch vuông cӫa bàn đáo hòm. Tһng lҥi cho Hұu. Này là cái
vҥch thҷng cӫa đưӡng bi lăn, này là khoҧng mòn cӫa chӛ nhҧy dây, này là gӕc cây,
nơi đӇ cһp sách, tһng lҥi, tһng lҥi cho ngưӡi thân thiӃt nhҩt. TuyӃn còn muӕn tһng
nӳa. Nhӳng cái chung cho hӃt không gӱi. Nhӳng cái gӱi cho luôn không đòi. ThӃ
giӟi tuәi vàng cӫa TuyӃn, tһng hӃt cho Hұu tӯ đây. Hұu thân thiӃt, Hұu con ông mõ
trưӡng, Hұu hay khóc, cưӡi lúm đӗng tiӅn, mҳt tròn đen láy, hãy giӳ lҩy, hãy giӳ
lҩy cái thiên đưӡng tuәi nhӓ. Nơi chân cҫu đá cá rô tӯng đàn quүy nhҧy, mái hiên
trưӡng chim thưӡng làm tә, cái bãi hoang sau lò gҥch đҫy nhӳng cӓ gà, cây khӃ
ngӑt nhà ông trưӣng xóm, bҧng đen đӗng ҩu, phҩn trҳng nhi đӗng, lӟp hӑc ngày
mưa vang tiӃng mưa rơi, cái trӕng cái thùng thùng điӇm giӡ vào lӟp, nhӳng tұp vӣ
vӥ lòng chi chít hình vӁ, con bưӟm ưӟp vào trang sách, nhӳng đӗ chơi giҩu trong
cһp da, và cái chӛ ҭn nҩp kín khuҩt trong cӓ, cho hӃt Hұu đó.

Con nhà giàu mӟi ra tӍnh đưӧc. Con ông mõ trưӡng, đұu xong cái bҵng tiӇu hӑc là
thôi hӑc ӣ nhà, sáng sáng dӑn lӟp, quét sân thay bӕ. TuyӃn và Hұu đӅu còn nhӓ
quá. Nhưng đôi bҥn đӅu mang máng cҧm thҩy mӝt đӭt ruӝt lӟn lao, mӝt mҩt mát
khӫng khiӃp. Mai ra tӍnh rӗi. Trưӡng làng bӓ lҥi. Nhӳng ngӑn cӓ và cô bҥn nhӓ.
?ñ
Và TuyӃn muӕn khóc òa.

Buәi sáng hôm sau đӭa con gái lên chín chҥy như bay trên đúng đoҥn đưӡng nhӓ
mà thҵng bҥn lên mưӡi cӫa nó đã chҥy như lao buәi sáng ngày hôm trưӟc. Vүn
buәi sáng như mӑi buәi sáng thôn dã hiӅn hұu. Vүn trên đҫu nhӳng lá tre như
nhӳng ngón tay ngưӡi. Vүn đҩt dưӟi chân, nâu đұm và đҵm đҵm bóng mát. Nhưng
đӭa con gái chҥy đӃn nӱa đưӡng thì đӭng lҥi. Tӯ mӝt bӡ đê cao, phía mһt trӡi lên,
vӑng tӟi chӛ dӯng đӭng bàng hoàng cӫa đӭa nhӓ, mӝt tiӃng còi xe. TiӃng còi lanh
lҧnh vang vang rӗi nhӓ dҫn, mҩt dҫn vӅ mӝt hưӟng thành phӕ hung dӳ.

²

Ngưӡi thҫy hӑc cũ

Y gһp lҥi ngưӡi thҫy hӑc cũ mӝt ngày mưa lӟn. Con đê chҥy dӑc hӳu ngҥn sông
Đáy chӛ đó là giӳa quãng Ba Thá, Vân Đình. Đưӡng lҫy. Kҿ đi ngưӧc, ngưӡi vӅ
xuôi. Cuӝc kháng chiӃn gian khә thu lҥi trong giây phút gһp gӥ bҩt thình lình mӝt
nӛi tӫi mӯng rưng rưng và cái hình ҧnh buӕt lҥnh cӫa con đưӡng dài thҷm, trùng
điӋp hҫm hӕ dưӟi mưa bөi trҳng xóa. Xa xa dҩu vӃt nhӳng làng xóm tiêu hӫy còn
lҥi.

Hai thҫy trò nҳm chһt tay nhau, mưa vүn đә lӟn ± cùng chҥy đӃn trú dưӟi mӝt gӕc
cây. NhiӅu năm tháng qua đi tӯ ngày bӓ trưӡng lăn mình vào cuӝc đӡi, bây giӡ Y
đã lӟn, đӭng cҥnh thҫy cao hơn thҫy hҷn mӝt cái đҫu. Thҫy thì tuәi già đã làm cho
thân hình nhӓ lҥi. Nhưng giӳa hai ngưӡi vүn không có sӵ thay đәi. Ngưӡi thҫy vүn
vӳng chãi và tӵ tin hơn. Thái đӝ gương mүu và che chӣ bên trong cӱa lӟp ngày nào
Y vүn nhұn đưӧc.

³Thҫy ӣ đâu xuӕng?´

³Tôi ӣ Ba Thá xuӕng´.

³Thҫy vүn dҥy hӑc´.

Ngưӡi thҫy hӑc cưӡi hiӅn lành:

³Phҧi, tôi vүn dҥy hӑc nhưng trưӡng làng vӯa bӏ bom đӕt cháy chiӅu hôm qua.
Hôm nay tôi phҧi vӅ Ty báo cáo. Ty ӣ dưӟi Vân Đình. Tôi mҩt hӃt, chӍ chҥy đưӧc
nhӳng cái này.

Nhӳng cái này: mӝt cái bӏ cói, mҩy bӝ quҫn áo nâu và mӝt cái gұy trúc.

²c
Y nhìn cái cơ nghiӋp nhӓ nhoi vô nghĩa, nhӳng đӗ tùy thân cuӕi cùng còn sót lҥi
cӫa mӝt cuӝc đӡi đҥo đӭc và liên tưӣng tӟi hai hình ҧnh: vӏ chân tu cӫa mӝt thӡi
đҥi nào đi truyӅn bá trong khә hҥnh nhӳng tư tưӣng đҽp cho nhân loҥi và hình ҧnh
mӝt con đưӡng mưa bay, buәi chiӅu xuӕng trên liên khu rӝng lӟn, ngưӡi thҫy hӑc
cũ lҥi mӝt mình bưӟc đi trên con đưӡng đó mang trên mӟ tóc bҥc cái nghӅ đҥm bҥc
cao quý, mang nһng nó trong đêm tӕi và mưa bão.

Mưa vүn đә lӟn. Hai thҫy trò đӭng sát vào nhau hơn. Thҫy nhìn trò, gұt đҫu:

³Các anh đәi thay nhiӅu lҳm. Trưӣng thành cҧ rӗi. Nhưng mà ӣ đâu và bao giӡ các
anh vүn nhұn ra tôi, tôi vүn nhұn ra các anh. Anh thì vүn còn nguyên vҽn cái nhìn
lơ đãng ra ngoài cӱa lӟp nhӳng buәi trưa mùa hҥ´.

Y trҧ lӡi:

³Vâng, con vүn thӃ. Con vүn nhӟ con như thӃ´.

Giӑng thҫy trҫm trҫm trong tiӃng mưa đә rào rào:

³Chúng ta vүn thӃ´.

Đôi mҳt sâu cӫa thҫy nhìn xuôi theo con đưӡng dài, qua màn mưa vӅ tұn cuӕi
đưӡng, xa hơn cái xa cӫa cuӕi đưӡng:

³ChiӃn tranh đәi thay hình thӇ nhӳng ngҧ đưӡng trên đó chúng ta đi. Tҩt cҧ trӣ nên
khó khăn cӵc nhӑc và chua xót hơn cũ. Nhӳng ө đҩt. Nhӳng hҫm hӕ. Nhӳng chiӃc
cҫu đә. Hình như mưa bão cũng nhiӅu hơn´.

Và thҫy thӣ dài:

³Chúng ta là nhӳng con ngưӡi cũ đang tұp đi trên nhӳng con đưӡng mӟi´.

Rӗi thҫy quay lҥi hӓi:

³Còn anh, bây giӡ anh làm gì?´

³Thưa thҫy con đi buôn´.

³Đi buôn?´

²Ê
³Con bӓ hӑc tӯ sau Cách mҥng tháng Tám. ThuyӅn hàng cӫa con chҳc bây giӡ
đang ngưӧc dòng đi lên ӣ giӳa khoҧng Rót Rét. Con sӁ đón thuyӅn ӣ vùng Bương
Cҩn và nӃu đêm nay ngӟt mưa sӁ đi thҷng tӟi Phú Thӑ´.

Ngưӡi thҫy ³ThӃ à´ mӝt tiӃng nhӓ rӗi không nói gì nӳa. Tính thҫy vүn ít nói. Mưa
ào ào trên đҫu. Trưӟc mҳt hӑ dòng sông Đáy đөc đӓ chҧy đi hung dӳ. Bãi xa mӏt
mùng bên kia. Ngưӡi hӑc trò đӭng lùi lҥi phía sau và nhìn thҩy sát tҫm mҳt, nhӳng
sӧi tóc bҥc gió thәi lay tҥt trên khuôn mһt mà trông nghiêng vүn đӵng đҫy cái vҿ
trҫm lһng cũ, nhӳng ngày xưa nhìn xuӕng Y trên mӝt nӅn bҧng đen. Nhӳng kӹ
niӋm nhӳng hình ҧnh cӫa mӝt lӟp hӑc vӯa trӣ vӅ lưӟt thưӟt và buӕt lҥnh trên
khoҧng đưӡng này. Nhӳng chùm hoa mùa hҥ đӓ chói chang trên góc cӱa sә, sӵ hé
mӣ cӫa nhӳng giҩc mӝng ban đҫu nӣ tӯ nhӳng chùm hoa rӵc rӥ ҩy, nhӏp bӗng
bӅnh đҭy đưa cӫa tâm hӗn chҥy đӃn nhӳng chân trӡi nhӳng thӃ giӟi hoang vu.
Cánh bưӟm mӓng cӫa niӅm rung đӝng mӟi. Nhӳng tҩm kính sáng trong. TiӃng
giҧng bài trҫm trҫm đi giӳa hàng ghӃ. Tà áo thâm và cái đӍnh mũ trҳng. Nhӳng bӵc
gҥch mưa làm mòn cҥnh đi lên tӯng cӱa lӟp. Lӕi kiӃn trúc cә kính cӫa mӝt mái
trưӡng xây cҩt trên nӃp thành đә nát cũ lưӧn vòng giӳa nhӳng hàng cây và nhӳng
ao đҫm. Thành phӕ ӣ dưӟi vӟi tiӃng hú dài cӫa mӝt tiӃng còi tàu kéo theo nhӳng
vӋt khói còn treo lâu trên nӅn trӡi. Ý niӋm thӭ nhҩt vӅ không gian trong chuyӃn đi
tưӣng tưӧng. Vө hè sҳp tӟi thҩp thoáng hình ҧnh con đưӡng mҩt hút dưӟi nҳng.

Y nhӟ thҫy đã vӅ sau mӝt buәi tӵu trưӡng có nhiӅu thuyên chuyӇn. Cũng mӝt buәi
sáng mưa lӟn. Có tiӃng giày tӯ ngoài hành lang đi tӟi. Thҫy vào, đӭng lҥi mӝt giây
nhìn mӑi ngưӡi, nói: ³Chào các anh´, đoҥn đi thҷng lên bөc cao. Giӡ hӑc thӭ nhҩt
đưӧc dành cho sӵ làm quen nhau. Ngưӡi thҫy bày tӓ nӛi vui riêng sau mưӡi mҩy
năm ӣ rӯng đưӧc đәi vӅ mӝt trưӡng thành phӕ.

Thҫy nói: ³Trưӡng cũ ӣ sát biên giӟi Hoa - ViӋt, hӑc trò nӱa Kinh nӱa thiӇu sӕ.
Trên ҩy đêm rӯng dài và buәi sáng nào cũng dҫy đһc sương trong lӟp hӑc vӯa mӣ
cӱa. Rӯng thì trùng điӋp ӣ chung quanh. Sân trưӡng đôi khi còn in nhӳng dҩu chân
thú dӳ. Và rét thì rét ghê rét gӟm. Các hӑc trò chân tay cũng cóng buӕt và mһt mũi
xám tái lҥi. Phҧi đóng kín cӱa cho hơi nóng truyӅn đi mӝt lúc sau mӟi làm viӋc
đưӧc´.

Hình ҧnh cӫa mӝt lӟp hӑc biên giӟi đưӧc gӧi lên bҵng giӑng nói đһc biӋt trҫm
trҫm. Cái lӕi kӇ chuyӋn cӫa thҫy cũng khác. Và ngay lұp tӭc, trong sӕ bӕn mươi

²?
lăm hӑc trò chăm chú lҳng nghe, tӯ mӝt chӛ ngӗi tұn đáy lӟp nhìn lên, Y cҧm thҩy
mӃn yêu ngay ngưӡi thҫy hӑc mӟi. Mӝt nӛi mӃn yêu đһc biӋt chưa tӯng có. Tưӣng
như mӝt khám phá, mӝt đәi thay lӟn.

Trong mӝt cuӝc đӡi hӑc trò, tӯng năm hӑc đi lên, mӛi năm lҥi gһp mӝt ngưӡi thҫy,
nhưng trong tҩt cҧ nhӳng ngưӡi thҫy đó, thưӡng vүn chӍ có mӝt ngưӡi mà vӅ sau
lúc đã giã tӯ cӱa lӟp, ӣ mãi chӛ sâu xa cách biӋt trong cuӝc đӡi, mӛi lҫn nhӟ lҥi là
ngưӡi hӑc trò lҥi nhӟ trưӟc nhӟ ngay đӃn ngưӡi thҫy ҩy. Tҥi sao? Có thӇ vì mӝt nét
mһt, mӝt giӑng nói, đưӧc khҳc sâu hơn vào dĩ vãng. Có thӇ vì mӝt sӵ bҳt buӝc nào
đó, trӯu tưӧng và siêu hình, khiӃn cho tương quan tình cҧm vưӧt khӓi mӭc bình
thưӡng, chӭa đӵng mӝt ý nghĩa rӝng lӟn hơn.

Bài luұn đҫu tiên cӫa Y đưӧc nhiӅu điӇm nhҩt lӟp. Mӝt sӵ lҥ. Ba hôm sau khi thҫy
trҧ bài, gӑi đӃn tên, ngӧi khen và mӍm cưӡi bҧo Y hãy đӑc cho cҧ lӟp nghe mӝt
đoҥn văn hay, Y đӭng dұy, tӡ giҩy trên tay run run và giây phút đó đã là cҧ mӝt
dҩu son rӵc rӥ trong cái lӏch sӱ hӑc trò cӫa Y tӯ trưӟc đӃn nay vӕn rҩt tҫm thưӡng
tăm tӕi.

Y lưӡi và lơ đãng. Trên tҩt cҧ các môn hӑc, điӇm sӕ bao giӡ cũng ӣ dưӟi cùng.
Mӝt sӵ đӝi sә toàn diӋn. Suӕt đӡi Y nhӟ mãi cái giӡ hӑc lӏch sӱ ҩy cӫa mӝt tên hӑc
trò đӝi sә ngӗi tӕi tăm ӣ cuӕi lӟp, lҫn đҫu đӭng lên ngưӧng nghӏu, hӗi hӝp đӑc cho
cҧ mӝt lӟp im sӳng thán phөc cái thành công thӭ nhҩt cӫa đӡi mình. Ngӗi xuӕng
còn cҧm đӝng.

Cҧ lӟp không tìm hiӇu đưӧc nguyên nhân sӵ đәi thay đӝt ngӝt này. Chính Y cũng
không hiӇu. Y đã viӃt bài luұn ҩy cho 

 xem, nó là cái biӇu tӓ cө thӇ cӫa
mӝt tình cҧm chân thұt và tӕt đҽp gӱi đӃn cho mӝt ngưӡi thҫy đã tҧ đưӧc mӝt cái
trưӡng hӑc biên giӟi bҵng ³nhӳng dҩu chân thú dӳ´ và ³sương trҳng dҫy đһc cӱa
lӟp buәi sӟm´.

Mưa vүn đә lӟn.

Buәi chiӅu như đã muӕn đӃn tӯ bãi sông bên kia. Trӡi thҩp và xám. Con thuyӅn
đҫy hàng ngưӧc dòng ӣ giӳa khoҧng Rót Rét bӗng bӅnh trong ưӟt lҥnh còn là điӇm
vui ҩm bé nhӓ so vӟi tâm sӵ cӫa ngưӡi thҫy mҩt trưӡng, không biӃt sӁ vӅ mӝt nơi
nào trong mưa bay.

²²
Hai ngưӡi cùng cúi đҫu suy nghĩ. Thҫy nói:

³Anh vӯa nói hiӋn anh đi buôn đҩy nhӍ?´

³Dҥ´.

³Các anh làm thұt nhiӅu nghӅ. Mӛi ngưӡi mӝt đưӡng. Cuӕi tháng trưӟc tôi có gһp
mӝt anh không rõ đã hӑc tôi năm nào, làm khҭn hoang ӣ mӝt đӗn điӅn Nho Quan.
Vùng ҩy lam chưӟng, nưӟc đӝc, rҩt có hҥi cho sӭc khӓe. Trông anh ta xanh yӃu
đáng ngҥi. Cӭ như anh đi đây đi đó trên mӝt con thuyӅn, có lӁ lҥi hay hơn´.

³KӇ thì mҩy năm nay, tӯ ngày ra trưӡng con chưa tӯng có dӏp đưӧc đi nhiӅu, thҩy
nhiӅu như bây giӡ. Nhưng nghӅ buôn không phҧi là mӝt chí hưӟng thích hӧp.
NhiӅu lúc con vүn cҧm thҩy đang làm mӝt viӋc vô ích´.

Ngưӡi thҫy đáp:

³Tôi biӃt. Nhưng chúng ta bây giӡ thưӡng vүn phҧi làm ngay cái viӋc nhìn thҩy
trong tҫm tay vӟi mà không có quyӅn tӯ chӕi, lӵa chӑn. ThӃ hӋ các anh biӃt bao
nhiêu ngưӡi hiӋn đang đӭng lҥc vӏ trí, băn khoăn tìm đưӡng. Ӣ tuәi các anh thұt
đau đӟn. Chúng tôi thì không nói làm gì. NhiӅu lúc cӵc nhӑc vҩt vҧ, tôi vүn thҫm
cҧm ơn trӡi còn cho mình đưӧc cҫm cái thưӟc kҿ giҧng bài. Tôi làm gì khác đưӧc
nӃu thôi dҥy hӑc?´

Thҫy cưӡi khӁ:

³Thói quen cӫa nghӅ nghiӋp đҩy: Thҩy các anh là hӓi vӅ dӵ đӏnh vào đӡi. Không
thích đi buôn, anh muӕn làm gì?´

³Có mӝt lҫn trong giӡ luұn, thҫy nói đùa con có thӇ trӣ thành nhà văn, con vүn ao
ưӟc thӵc hiӋn đưӧc câu nói đùa ҩy´.

³ThӃ ư! Tôi không nhӟ nӳa, nhưng nӃu có nói thì nói thӵc đâu phҧi đùa. Phҧi rӗi,
ViӋt văn là môn hӑc xưa kia anh ham thích nhҩt´.

Giӑng thҫy trӣ nên ân cҫn:

³Cӕ gҳng đi. BiӃt đâu chҷng mӝt ngày tôi đưӧc đӑc văn cӫa mӝt ngưӡi hӑc trò cũ
là anh. NiӅm an ӫi lӟn nhҩt cӫa mӝt ngưӡi thҫy vүn là đưӧc thҩy ngưӡi hӑc trò cũ
²S
cӫa mình đi vào tương lai trên lӕi đi đã đưӧc phác đӏnh tӯ trong cӱa lӟp´.

Mưa bӛng ngӟt đi, tiӃng đә ào ҥt dӯng lҥi. Mé sông bên kia, bӡ bãi mӏt mùng ban
nãy nәi lên dҫn dҫn. Nhưng vòm trӡi thì vүn thҩp nһng và nghi ngút hơi nưӟc. Trұn
mưa lӟn vӯa ngӟt chӍ đӇ sӱa soҥn cho mӝt trұn mưa lӟn khác sҳp đә xuӕng.

Hai ngưӡi ra khӓi gӕc cây. Ngưӡi thҫy nhìn lên trӡi:

³Đã có thӇ đi đưӧc rӗi. Tôi phҧi đi xuӕng Ty bây giӡ cho kӏp´.

Thҫy quay lҥi, cánh tay gҫy yӃu đһt lên vai ngưӡi hӑc trò cũ:

³Lâu lҳm mӟi gһp nhau tôi cám ơn các anh còn nhӟ đӃn tôi. Các anh bây giӡ đã
khôn lӟn cҧ, đã tӵ trưӣng thành trong nhӳng kinh nghiӋm, tôi cũng không có điӅu
gì phҧi khuyên bҧo nӳa. Thôi anh ӣ lҥi´.

Giây phút giã tӯ này thұt là cҧm đӝng.

³Con ân hұn không đưӧc gһp thҫy lâu. Con theo thuyӅn đӝ nӱa tháng bán hàng
xong rӗi sӁ trӣ lҥi vùng này. Xin thҫy đӏa chӍ đӇ con đưӧc lҥi thăm trưӡng mӟi´.

Ngưӡi thҫy gҥt đi:

³Chính tôi hiӋn giӡ cũng không biӃt rӗi sӁ đưӧc thuyên chuyӇn đi đâu. Liên khu
trong, mӝt trưӡng mӟi mӣ trong núi hay là nghӍ dҥy vĩnh viӉn không chӯng. Chҳc
khó gһp lҥi, anh còn nhӟ đӃn tôi là đӫ và đӯng băn khoăn vӅ vҩn đӅ tìm thăm tôi´.

Ngưӡi thҫy bưӟc đi, cái bӏ cói nҵm trên bӡ vai gҫy, gұy trúc chӕng xuӕng đưӡng
lҫy. Y chҥy theo thҫy:

³Con đi buôn cũng không đӃn nӛi túng thiӃu lҳm. Thұt tình không dám nghĩ đӃn
chuyӋn trҧ ơn, nhưng con có giúp thҫy đưӧc điӅu gì không?´

Ngưӡi thҫy lҳc đҫu mӍm cưӡi:

³Tôi mӝt thân mӝt mình cũng không cҫn gì. Cám ơn anh. Thôi anh trӣ lҥi´.

Y đӭng sӳng giӳa con đê nhìn theo bóng dáng cә kính cӫa ngưӡi thҫy. Cái bӏ cói,
cái gұy trúc, nhӳng sӧi tóc bҥc cӭ nhӓ dҫn mãi. Rӗi nhӳng cái điӇm bé nhӓ ҩy nhòa
đi sau màn mưa.
²
Y gһp lҥi ngưӡi thҫy hӑc cũ cӫa Y lҫn ҩy là lҫn cuӕi cùng. Bán xong chuyӃn hàng,
Y lên bӝ vӅ thҷng Vân Đình. Hӓi thăm Ty Hӑc chính ӣ đó, Y đưӧc biӃt ngưӡi ta đã
nói vӟi thҫy là các trưӡng bӏ phá hӫy gҫn hӃt, phҧi đӧi mӝt thӡi gian đӇ lұp trưӡng
mӟi và ngưӡi thҫy đã bӓ đi không đӇ lҥi đӏa chӍ.

ĐӃn nay đã mưӡi tám năm.

ViӃt văn, tôi thӵc hiӋn đưӧc cái ưӟc vӑng duy nhҩt cӫa thuӣ nhӓ. Trong sӕ nhӳng
nguyên nhân thҫm kín thúc đҭy tôi, tôi ghi nhұn lӡi thҫy khuyên nhӫ cӕ gҳng ngày
nào trên quãng đưӡng lҫy.

Sӵ đәi thay quyӃt đӏnh mӝt đӡi ngưӡi thưӡng vì nhӳng nguyên nhân nhӓ. Ӣ đây có
thӇ vì lӡi khuyên cӫa mӝt ngưӡi tôi kính yêu.

Tӯ đó tôi không gһp lҥi thҫy, cũng không trӣ lҥi mӝt cӱa lӟp nào nӳa. Nhưng kӹ
niӋm còn giӳ đưӧc cӫa buәi hӑc ҩy, nӛi cҧm đӝng đӭng giӳa hàng ghӃ đӑc bài luұn
ҩy cho cҧ lӟp nghe ± nhӟ lҥi ± vүn đưa tôi trӣ vӅ đưӧc vӟi cái thӃ giӟi hӑc trò. Nó
nҵm trong chu vi mӝt lӟp hӑc, nhưng rӝng và riêng biӋt đúng như mӝt thӃ giӟi.
Chùm hoa phưӧng, nhӳng phiӃn kính sáng trong, cái đӍnh mũ trҳng, nhӳng ngày hè
chói nҳng. Câu văn đҫu tay vөng dҥi, bӥ ngӥ. Trên tҩt cҧ, khuôn mһt trҫm lһng cӫa
thҫy ngó xuӕng như mӝt nӛi bình yên.

Bây giӡ đôi khi ngӯng tay trên mӝt trang bҧn thҧo, lúng túng trưӟc mӝt danh tӯ,
mӝt ý tưӣng diӉn đҥt khó khăn, tôi lҥi thҩy nhӳng hàng chӳ dұp dұp xóa xóa trưӟc
mҳt bӛng phҧng phҩt giӕng vӟi trang giҩy nháp cӫa bài luұn cũ. Hình ҧnh ngưӡi
thҫy lúc đó lҥi hiӋn lên. Tôi muӕn đưӧc gһp lҥi, đӇ nói, ít nhҩt cũng mӝt lҫn, vӟi
thҫy:

³Nhӳng trang giҩy này có đưӧc mӝt phҫn lӟn nhӡ thҫy´.

Nhưng mà nhӳng dòng chӳ tôi viӃt bây giӡ chҳc không bao giӡ đưӧc biӃt tӟi
nhӳng dòng mӵc đӓ phê điӇm ҩy nӳa. Buәi gһp mһt cuӕi cùng. Con đưӡng xa hút
dưӟi mưa trҳng. Sӕ tuәi chҩt nһng lên cuӝc đӡi đã xӃ chiӅu. Giӑng nói trҫm trҫm
ҩy đã chìm lһng, tôi linh cҧm như vұy. Cái gұy trúc ҩy chҳc đã rӡi khӓi cánh tay
gҫy yӃu, rơi xuӕng mӝt nơi nào đó, ӣ ngoài kia.

²Æ
Ngưӡi điên
dưӟi chân sưӡn Tam Đҧo

ThӃ là, giӳa mӝt buәi sáng Sài Gòn rӵc rӥ, tin dӳ mà gia đình tôi chӡ đӧi thҩp
thӓm suӕt mưӡi năm ӣ bên này vĩ tuyӃn, đã tӯ bên kia vĩ tuyӃn mưӡi bҧy bay sang.
Bà ngoҥi tôi, ngưӡi cuӕi cùng cӫa dòng hӑ NguyӉn còn ӣ lҥi miӅn Bҳc đã tҥ thӃ.

Hung tin thu gom trong mҩy dòng bưu thiӃp lӡi lӁ mơ hӗ, ngày giӡ và chi tiӃt cái
chӃt nghìn trùng cách trӣ không đưӧc nói đӃn tưӡng tұn, nhưng tôi, tôi biӃt bà
ngoҥi đã nҵm xuӕng ӣ đâu, cһp mҳt nhân hұu mӝt đӡi nhӓ lӋ xót thương kҿ khác ҩy
đã khép lҥi dưӟi vòm trӡi nào, thưӟc đҩt nào đã đưӧc bà lӵa chӑn gӱi nҳm xương
tàn cӫa mӝt tuәi già cô đӝc.

Thӱa ruӝng nhӓ nҵm dưӟi chân mӝt sưӡn đӗi trӑc. Đҩt đӓ rӡ rӥ màu máu. Thӱa
ruӝng có mӝt thân cây lӟn nghiêng bóng, kӃ liӅn vӟi mӝt con đưӡng sӓi đá và cӓ
bӗng hoang vu, trên đҫu là nhӳng đám mây trung du và đám mây cӫa mӝt vòm trӡi
trung du trҳng xӕp như bông nõn ҩy nәi chìm ӣ bên này và bên kia mӝt vùng rұm rì
xanh đһc là hai sưӡn Tam Đҧo.

Tӯ đӍnh núi, đә xuӕng mӝt ngӑn thác trҳng phau nhìn xa như mӝt sӧi chӍ bҥc. Tӯ
cuӕi con đưӡng hoang, vang lên tiӃng vó ngӵa lӝc cӝc vӅ chiӅu. Tӯ nhӳng xóm xa
lӑt vӑng vào thӏ xã tiӃng chҫy giã gҥo ba trăng. Tӵ miӅn cao phҧ vӅ cái hơi thӣ âm
u cӫa núi rӯng ViӋt Bҳc. Tӵ miӅn dưӟi thәi lên cái hương thơm đҫm ҩm cӫa lúa
mҥ đӗng bҵng. Ngưӡi ta khiêng quan tài bà tӯ căn nhà rêu phong cә cũ đi ra, cách
hàng nghìn cây sӕ tôi cũng hình dung thҩy rõ ràng như vұy, đám táng kéo dài trên
con đưӡng lҧ lay cӓ bӗng, chiӃc quan tài in lên nӅn trӡi Tam Đҧo, và nó đưӧc hҥ
huyӋt trong thӱa ruӝng đó, không thӇ trên mӝt thӭc đҩt nghĩa đӏa nào khác. Bӣi vì
bà tôi, nӃu đã ӣ lҥi, nӃu đã chӕi tӯ vưӧt tuyӃn cũng chӍ đӇ đưӧc nҵm xuӕng bên
²~
cҥnh đӭa con xҩu sӕ cӫa bà là bác Cҧ Đoàn. Bác Cҧ đưӧc chôn ӣ thӱa ruӝng ҩy,
mҩy giӡ sau khi bác chӃt, cái thân thӇ trҫn truӗng lӛ chӛ vӯa đúng 17 vӃt đҥn liên
thanh.

Câu chuyӋn xҧy ra cách đây đã mưӡi lăm năm. Nhưng thҧm kӏch cӫa ngưӡi bác
điên loҥn, còn xҧy ra lâu hơn nӳa vӅ trưӟc, tӯ khi tôi còn nhӓ dҥi. Tôi kӇ lҥi dưӟi
đây. Vì cái chӃt cӫa ngưӡi bác điên rӗ là mӝt trong nhӳng hiӋn tưӧng lҥ lùng
không bao giӡ tôi giҧi thích đưӧc.

Mãi mãi tôi còn nhӟ tӟi nhӳng chuyӃn vӅ thăm quê ngoҥi đó, chuyӃn xe hàng cũ
kӻ nә máy tӯ tӕi đҩt nơi chân sóng rì rào cӫa mӝt xóm đҥo vùng biӇn Ǥ ҥch chuyӇn
mình trên nhӳng con đưӡng liên tӍnh trҧi đá xanh hun hút. Nhӳng dӕc đò rӗi nhӳng
bӃn phà. Dưӟi vành trӡi hҳt hiu cӫa mùa đông miӅn Bҳc, chiӃc xe cũ kiên nhүn
nuӕt dҫn tӯng cây sӕ trҳng, thҧ lùi nhӳng xóm làng chài lưӟi vӅ sau, tiӃn dҫn vào
mӝt vùng rӯng núi cҵn cӛi. Ngӑn Tam Đҧo hiӋn ra trong sương chiӅu, đӍnh núi
chìm nhòe trong lӟp mây xám loãng như mӝt chiӃc khăn choàng đánh đai lҩy nó.
Rӗi là niӅm vui náo nӭc tràn trӅ trong gió rӯng đә xuӕng khi chiӃc xe trưӡn vào thӏ
xã Vĩnh Yên le lói ánh đèn. ChiӃc xe kéo thҧ mҽ con tôi xuӕng mӝt căn nhà cuӕi
tӍnh lӷ.

Cha tôi đánh điӋn tín tӯ hôm trưӟc. Và bà tôi ngӗi đó, trưӟc thӅm cӱa, chӡ đón
chúng tôi. Bà chít khăn mӓ quҥ, mһc áo bông ngҳn. Mӛi năm bà mӛi già, nhưng
ánh vui mӯng cҧm đӝng cӫa đôi mҳt vүn ngӡi lên, lҩp lánh, khi tôi tӵ xe nhҧy cүng
xuӕng, và mһc mҽ tôi quát mҳng không đưӧc lôi bà như thӃ, tôi kéo bà sӅnh sӋch
vào nhà. Bӳa cơm, tôi ngӗi chӗm chӛm trên lòng bà, vòi quҩy đӫ thӭ. Bà nҩu chè
và làm mӭt dӯa ngon vô cùng. Chè bà cӕt, màu mұt đһc quánh, mùi gӯng thơm cay
phҧng phҩt trong mùi hương gҥo nӃp bùi ngұy. Dӯa mұt Vĩnh Yên nәi tiӃng miӅn
Bҳc, bà nҩu thành mӝt thӭ mӭt dҿo quyӋn, trong suӕt, đӓ thҳm, đӵng đҫy trong
mӝt vò thӫy tinh lӟn. Nhӳng ngày vӅ thăm bà ngoҥi, dҥ dày tôi căng phình, đuôi
mép lúc nào cũng nhuӃch nhoáng màu đưӡng màu mұt. Vui thú không bút nào tҧ
xiӃt. Thӭc dұy sau mӝt đêm ngӫ vùi vì chuyӃn đi mӋt nhӑc, buәi sáng tôi chҥy ra
đҫu nhà, và cһp mҳt cӫa đӭa nhӓ chӍ quen nhìn bãi cát và sóng biӇn trong tôi đã
ngó nhìn đӃn đӝ bàng hoàng ngây ngҩt ngӑn Tam Đҧo hiӋn hình chҩt ngҩt trong
buәi sáng trung du yên tĩnh, ngӑn núi đӭng đó, sӯng sӳng trưӟc mҳt như mӝt hình
ҧnh thҫn linh hoang đưӡng, vӟi cҧ mӝt thӃ giӟi kǤ lҥ, bí mұt cӫa nó ҭn kín ӣ sưӡn

²ñ
núi bên kia.

Chính là mӝt trong nhӳng chuyӃn vӅ Vĩnh Yên thăm ông bà ngoҥi mà tôi biӃt đӃn
sӵ hiӋn hӳu cӫa bác Cҧ Đoàn. Lҫn thӭ nhҩt ngó thҩy bác, tôi đӭng đӡ ngưӡi, mһt
tái nhӧt vì khiӃp hãi. Đang nhҧy nhót chung quanh cái bӇ non bӝ ӣ khoҧng sân sau,
tiӃng gõ loong coong làm nhӏp cho mӝt giӑng hát ê a lҥ tai ӣ căn buӗng sát hông
nhà bӃp làm tôi ngӯng nhҧy, tò mò tiӃn lҥi.

Qua khung cӱa khép hӡ, tôi nhìn thҩy mӝt ngưӡi đàn ông. Râu ria và đҫu tóc ngưӡi
ҩy xӗm xoàm như mӝt con thú. Ngưӡi ҩy khoác mӝt tҩm bao bӕ trên vai, đóng khӕ
ngӗi khoanh chân trên nӅn đҩt nhӟp nhúa cӫa căn buӗng không có đӗ đҥc gì ngoài
mӝt tҩm phҧn mӝc. Hai chân ngưӡi ҩy bӏ xích chһt. Cái xích quҩn nhiӅu vòng
chung quanh mҳt cá, đҫu xích cӝt chһt vào mӝt cái cӑc gӛ chôn nghiêng.

Cҧnh tưӧng ngưӡi đàn ông gҫn như lõa thӇ bӏ cùm xích đӝt ngӝt hiӋn ra làm tôi rӧn
ngưӡi, nín thӣ, trái tim đұm thình thình trong lӗng ngӵc. Ngưӡi đàn ông chưa nhìn
thҩy tôi. Hҳn vүn ngӗi nguyên trong dáng điӋu cũ, mҳt nhҳm nghiӅn, hai tay cҫm
hai mҧnh que nhӓ loong coong lên đít mӝt cái ӕng bơ sӳa bò lұt úp, miӋng ê a như
mӝt thҫy bùa đang tөng niӋm.

Hҳn cӭ ê a và cӭ nhҳm nghiӅn mҳt mà gõ loong coong không ngӯng trên nҳp ӕng
bơ như thӃ mӝt hӗi lâu, thҫn trí như đҳm chìm hoàn toàn vào mӝt thӃ giӟi mơ hӗ
nào đó. Tôi tròn xoe mҳt, nhìn ngҳm không chӟp. Tôi không biӃt ngưӡi đàn ông
cӣi trҫn bӏ xích chân và đang ê a hát nhҧm ҩy là ai. Tҥi sao hҳn ӣ trong nhà bà
ngoҥi tôi? Tҥi sao hҳn bӏ cùm xích như thӃ? Ông tôi, bà tôi, mҽ tôi, không mӝt ai
nói chuyӋn cho tôi vӅ hҳn, vӅ sӵ hiӋn hӳu cӫa hҳn trong căn nhà này, dù chӍ mӝt
lҫn.

Bӛng dưng, mӝt tiӃng đӝng làm ngưӡi đàn ông bӯng tӍnh. Hҳn mӣ choàng mҳt,
ngӯng hát ngӯng gõ. Thҩy tôi đӭng đó, hҳn trӧn mҳt nhìn rӗi thình lình hҳn chӍ
thҷng chiӃc que vào mһt tôi, và cưӡi nhe hàm răng trҳng ӣn. Tôi chӍ kӏp rú lên
khiӃp hãi rӗi quay đҫu, cҳm cә chҥy bay lên nhà trên.

Tôi còn nhӟ khi tôi vӯa thӣ vӯa kӇ chuyӋn cho bà tôi vӅ ngưӡi đàn ông nhìn thҩy
dưӟi căn buӗng hông bӃp, bà tôi và mҽ tôi đã đưa mҳt nhìn nhau, cái nhìn trao đәi
ҩy cӵc kǤ buӗn rҫu và chua xót.

S

Tôi níu áo bà, hӓi dӗn:

³Ai thӃ, bà ngoҥi?´

Mҽ tôi trӯng mҳt mҳng át:

³Trҿ con biӃt gì mà hӓi. Cҩm mày không đưӧc xuӕng đó nӳa, nghe không?´

Thҩy tôi phөng phӏu sҳp khóc, bà ngoҥi kéo tôi vào lòng, vuӕt tóc. Bà nói, giӑng
nghҽn ngào nưӟc mҳt lưng tròng:

³Cháu nó biӃt gì mà mҳng nó! Bác Cҧ Đoàn đҩy cháu ҥ! Mҽ bҧo cháu phҧi nghe,
cháu đӯng lҧng vҧng xuӕng gҫn chӛ bác Cҧ nӳa nhé!´

³Tҥi sao thӃ bà ngoҥi?´

Bà tôi ngұp ngӯng nói:

³Vì bác ҩy điên´.

Mãi mҩy năm vӅ sau, khi lӟn khôn hơn, tôi mӟi đưӧc mҽ tôi nói chuyӋn vӅ bác Cҧ
Đoàn. Bác là con trưӣng và là ngưӡi con trai đӝc nhҩt cӫa ông bà tôi. Theo lӡi mҽ
tôi thuұt lҥi, bác thông minh và hiӅn tӯ vô cùng. Ông bà tôi cho bác ra Hà Nӝi hӑc,
đӃn khi đӛ bҵng cao đҷng tiӇu hӑc, bác Cҧ ӣ luôn ngoài Hà Nӝi, làm thư ký cho
mӝt hãng buôn lӟn, thӍnh thoҧng mӟi vӅ Vĩnh Yên thăm ông bà tôi, thưӡng thưӡng
là vào cuӕi mùa gһt đӇ làm giúp ông tôi sә sách vӅ thóc lúa thu hoҥch đưӧc. Gia
sҧn cӫa ông tôi ưӟc chӯng vài ba chөc mүu ruӝng ӣ các miӅn kӃ cұn thӏ xã, nhӳng
thӱa ruӝng nҵm rҧi rác trong nhӳng thung lũng, nhӳng chân đӗi trưӟc mһt ngӑn
Tam Đҧo. Đưӡng sá miӅn trung du gұp ghӅnh núi đӗi cheo leo, đó chӍ là mӝt hӋ
thӕng thiên nhiên cӫa nhӳng lӕi mòn đә xuӕng thung này vҳt qua lũng khác, xe cӝ
không thӇ đi tӟi, nên mӛi lҫn đi thăm ruӝng ông tôi vүn phҧi dùng ngӵa. Ông tôi có
mӝt con ngӵa hӗng, khi nào không cưӥi vүn thҧ rông cho ăn cӓ ӣ khoҧng đӗi thҩp
sau nhà.

Năm đó ± năm xҧy ra bҩt hҥnh ± bác Cҧ tӯ Hà Nӝi vӅ giӳa lúc ông tôi bӏ đau nһng.
ThӃ là bác Cҧ sáng sáng cưӥi ngӵa đi thăm ruӝng thay cha. Buәi sáng hôm đó, bác
cũng cưӥi ngӵa phóng nưӟc kiӋu ra khӓi nhà đi thăm mҩy thӱa ruӝng gһt dӣ trong
thung như thưӡng lӋ.

Sc
ĐӃn nơi, bác thҧ ngӵa cho ăn cӓ ӣ mӝt bóng cây, chҥy xuӕng chuyӋn trò vui vҿ vӟi
đám thӧ gһt. Sӵ tình cӡ tai hҥi là thӱa ruӝng ҩy sát liӅn vӟi thӱa ruӝng cӫa mӝt
điӅn chӫ khác, ngưӡi này hôm ҩy cũng cưӥi ngӵa đӃn thăm ruӝng mình và cũng
thҧ ngӵa cho ăn cӓ dưӟi cùng mӝt bóng cây. Mӝt lát sau, nhӳng tiӃng hí vang lên.
TiӃng móng đұp loҥn xҥ. Hai con ngӵa đá nhau dӳ dӝi. Hoһc là bác Cҧ không biӃt
khi hai con ngӵa đá nhau như thӃ là cӵc kǤ nguy hiӇm, hoһc là bác sӧ con ngӵa
cӫa ông bӏ thương ± không biӃt ± chӍ biӃt bác chҥy lao tӟi, kéo con ngӵa cӫa ông
tôi ra, và liӅn bӏ nó đá hұu mӝt đá trúng giӳa khoҧng bөng dưӟi. Bác thét lên mӝt
tiӃng đau đӟn rӗi ngã vұt xuӕng, ngҩt đi.

Khi đám thӧ gһt khiêng bác vӅ nhà, ai cũng tưӣng bác bӏ ngӵa đá chӃt. Rӡ tim, còn
đұp thoi thóp, nhưng bác vүn mê man không hӗi tӍnh lҥi đưӧc. Bà ngoҥi tôi cuӕng
cuӗng, kêu thóc thҧm thiӃt. Phương kӃ nào cũng không làm bác tӍnh lҥi. Cho đӃn
khi mӝt ngưӡi hàng xóm mách bà tôi cho bác uӕng mұt gҩu. Chҩt mұt gҩu có mӝt
tác dөng kích thích cӵc kǤ mãnh liӋt. ChӍ mưӡi lăm phút sau, bác Cҧ cӵa mình và
mӣ mҳt.

Có điӅu là thương con quá đӝ, muӕn cӭu con mau chóng, bà tôi đã đә vào miӋng
bác quá nhiӅu mұt gҩu. Sau tai nҥn, bác khӓe mҥnh như ngưӡi thưӡng. Nhưng mӝt
năm sau, chҩt mұt gҩu bҳt đҫu phá phách cơ thӇ và thҫn trí: bác Cҧ Đoàn phát điên.
Bà tôi đau đӟn ra tұn Hà Nӝi đón đӭa con điên loҥi vӅ Vĩnh Yên, nhҩt đӏnh không
chӏu đӇ ngưӡi ta đưa bác vào nhà thương Vôi, là nhà thương ngưӡi điên ӣ miӅn
Bҳc thӡi bҩy giӡ.

Sӵ buӗn thҧm như mӝt đám mây đen tӕi đә dӗn vào mái nhà êm ҩm, biӃn nó thành
đӏa ngөc và nhà mӗ. Ông tôi giӃt con ngӵa phҧn chӫ, suӕt ngày ngӗi lһng lӁ trên
góc phҧn, khuôn mһt u uҩt rҳn lҥnh như chưa thôi đau đӟn trưӟc mӝt thҩt đӭc tiӅn
kiӃp nào đó, bây giӡ hiӋn thân thành trӯng phҥt mà ngưӡi phҧi gánh chӏu qua
chӭng điên loҥn cӫa ngưӡi con. Bà tôi thì cҧ ngày vұt vã khóc lóc. Nhà có ngưӡi
điên nên bҥn bè thân thuӝc cũng xa lánh dҫn dҫn. Sӵ thұt là ông tôi đóng kín cӱa
không chӏu tiӃp ai, trong nӛi đau âm thҫm có pha lүn mӝt niӅm tӫi hә mà sӕng
ngưӡi đӇ bөng, chӃt ngưӡi mang theo, vĩnh viӉn không bao giӡ xóa bӓ đưӧc.

Căn nhà chӭa lúa dưӟi hông bӃp không dùng làm gì nӳa ± ông tôi đã bán rҿ hӃt
ruӝng đҩt sau tai hӑa ± biӃn thành cái thӃ giӟi lưu đҫy bé nhӓ cho bác Cҧ sӕng vӟi
nhӳng hình ҧnh quái dӏ nhҧy múa trưӟc mҳt, nơi sӵ tӍnh táo sáng suӕt chӍ còn là
nhӳng vùng thư thái thu hҽp như nhӳng giӑt nҳng thoi thóp cuӕi cùng cӫa mӝt vòm
trӡi bão giông. Căn bӋnh không thuyên giҧm, ngày mӝt trҫm trӑng thêm mãi cho
đӃn khi mӑi phương sách cӭu chӳa tuyӋt vӑng đӅu uәng công.

SÊ
Mҩy tháng đҫu, cơn điên chұp chӡn trong mӝt trҥng thái mҩt trí hiӅn lành. Bác Cҧ
cưӡi khóc rӗi lăn ra ngӫ. Bác ngӫ suӕt ngày suӕt đêm, đҫu ghӃch lên mӝt góc
tưӡng, tay chân co quҳp, như mӝt con chó ӕm. Sau, chӭng bӋnh nһng dҫn. Cái thӃ
giӟi bӋnh hoҥn ngӝt ngҥt nung nҩu biӃn con vұt hiӅn lành thiêm thiӃp thành mӝt
con thú dӳ tӧn, mӛi lҫn nәi cơn là mӝt lҫn đұp phá gào thét khӫng khiӃp. Tóc bҥc
mӑc dài ra, râu ria xӗm xoàm. Rӟt rãi sùi trҳng hai bên mép. Con mҳt trӧn trӯng đӓ
rӵc màu máu. Đêm đêm tiӃng gҫm rú cӫa ngưӡi điên vang đӝng khҳp khu phӕ, như
lan xa tӟi vách Tam Đҧo và vang trӣ lҥi, gӧi trong nó cái âm thanh rùng rӧn cӫa
mӝt con hә vҵn tӱ thương tru rӕng tӯ mӝt đáy rӯng sương.

Mӝt buәi chiӅu nóng nӵc, bác Cҧ phát cơn điên đã chҥy lên nhà đұp phá loҥn xҥ.
Rӗi vӟ đưӧc mӝt gióng cӱa gӛ lim, bác thҷng cánh quҩt xuӕng đҫu ông tôi máu
chҧy lênh láng. Tӯ đó, mһc dù bà tôi phҧn đӕi, ông tôi cho xích bác lҥi. Ngưӡi điên
khӓe lҥ lùng. Cái dây xích lӟn thӃ, cái cӑc đóng sâu vào nӅn đҩt như thӃ mà nhiӅu
lҫn bác thét rӗi vươn tay nhә phăng cӑc, cӭ trҫn truӗng ôm xích mà chҥy túa ra
đưӡng. Bác vӯa chҥy vӯa hò hét, cӭ nhҳm hưӟng Tam Đҧo tiӃn vào. Phҧi hàng
chөc ngưӡi trai tráng trong phӕ mӟi chӃ ngӵ đưӧc bác sau mӝt cuӝc vұt lӝn dӳ dӝi.

Ngưӡi đӝc nhҩt mà bác còn nӇ sӧ là bà tôi. Đang gào thét, chӱi rӫa, đұp phá, chӍ
cҫn bà tôi đӃn ngó bác bҵng cái nhìn đүm lӋ và dӏu dàng nói: ³Cҧ, làm gì thӃ con?´
là bác im ngay, bác tӯ tӯ ngӗi xuӕng, cái nhìn nem nép cúi gҵm như mӝt đӭa nhӓ
phҥm tӝi. Tình thương đó cӫa bà tôi là dòng ánh sáng duy nhҩt còn chiӃu soi đưӧc
vào vùng tӕi đһc mê mҭn, là trұn mưa duy nhҩt còn đә xuӕng và thҩm lҳng đưӧc
vào thҫn trí bác như mӝt vùng đҩt đai khô cҵn, làm nӣ lên nhӳng bông hoa. Nhưng
tình thương đó chӍ là mӝt liӅu thuӕc an thҫn chӕc lát. Căn buӗng chӭa thóc ngày
trưӟc ӣ hông bӃp là mӝt đӏa ngөc vĩnh viӉn giam cҫm bác Cҧ tôi trong cái thӃ giӟi
cô đӝc cӫa kҿ mҩt trí, cái thӃ giӟi rùng rӧn cӫa ngưӡi điên.

Tӯ ngày biӃt rõ chuyӋn bác Cҧ như thӃ, tôi vүn đưӧc mҽ tôi hҵng năm cho vӅ thăm
bà ngoҥi. Tôi sӧ, nên chӍ quanh quҭn trên nhà, đôi khi lҧng vҧng xuӕng khoҧng sân
sau cũng chӍ dám đӭng ngó bác thҩp thoáng trong căn buӗng mӡ tӕi tӯ xa. Cho đӃn
khi cuӝc chiӃn tranh đӝt ngӝt bùng nә, cҳt đӭt đưӡng vӅ thăm quê ngoҥi. Hai năm
trôi qua như thӃ, rӗi là mӝt tin buӗn tӯ ngӑn Tam Đҧo vưӧt qua nghìn trùng cách
trӣ xuӕng vӟi gia đình tôi ӣ dưӟi biӇn: ông ngoҥi tôi tҥ thӃ. Mҽ tôi khóc ngҩt,
thương cha chӃt mӝt phҫn, thương ngưӡi mҽ già mӝt thân mӝt mình lӫi thӫi kéo lê
cái tuәi già buӗn thҧm dưӟi bóng núi xa đӃn mưӡi phҫn.

S?
Tôi còn nhӟ năm đó là mӝt mùa đông cӵc kǤ buӕt lҥnh. Sau mӝt đêm bàn bҥc, cha
tôi bҵng lòng đӇ mҽ tôi tìm đưӡng lên Vĩnh Yên đón bà ngoҥi xuӕng ӣ vӟi gia đình
tôi. Mӑi đưӡng giao thông trên bӝ đã bӏ gián đoҥn hӃt, phҧi chuyӇn vұn bҵng
thuyӅn. Vì chuyӃn đi nguy hiӇm gian lao, tôi phҧi năn nӍ vòi vĩnh mãi mӟi đưӧc
mҽ tôi cho phép đi theo. Ngày đi đêm nghӍ, chiӃc thuyӅn nan ngưӧc dòng, vưӧt
nhánh sông này tӟi nhánh sông khác, len lӓi qua các mһt trұn, tránh xa nhӳng vùng
súng đҥn, ròng rã đúng vào nӱa tháng mӟi tӟi đưӧc cái bӃn đá hҿo lánh dưӟi chân
ngӑn Tam Đҧo.

Bҩy giӡ, tӯ mҥn cҫu Đuӕng tràn ngưӧc lên qua Hương Canh, Phúc Yên, cánh quân
mӣ đưӡng cӫa Pháp đã tiӃn dҫn đӃn thӏ xã. Chúng tôi đһt chân vào căn nhà rêu
phong cә cũ đúng ngày bà ngoҥi tôi đang sӱa soҥn tҧn cư vào núi. Đӭa trҿ đã lӟn,
đã biӃt nhұn xét ӣ tôi, chuyӃn cuӕi cùng vӅ thăm quê ngoҥi đó, thu vào tҫm mҳt nó
nhӳng hình ҧnh cӵc kǤ buӗn thҧm. Bà tôi đã già, già lҳm. Bà vүn đӝi cái khăn mӓ
quҥ, mһc cái áo bông ngҳn như cũ, nhưng ánh lӱa nhân hұu sưӣi ҩm nhӳng tháng
ngày thơ dҥi cӫa tôi đã tҳt trong cһp mҳt nhòe mӡ, khuôn mһt tươi cưӡi thuӣ nào
chӍ còn là mӝt vùng héo hon đҫy nhӳng nӃp nhăn, in hҵn nhӳng đưӡng rãnh nưӟc
mҳt không thôi chҧy ròng tӯ ngày đӭa con trai đӝc nhҩt bӏ ngӵa đá thành điên.
Cùng vӟi tiӃng súng cӫa mӝt thӡi loҥn lҥc ҫm ĩ dӝi tӟi tӯ đҫu thӏ xã, buәi tӕi mùa
đông dҫy đһc khí núi thәi lùa tӯng đӧt lҥnh căm căm vào căn nhà le lói ánh đèn,
nơi mҽ tôi và bà tôi ngӗi thao thӭc bên đӕng hành lý gói buӝc sҹn sàng trong đêm
dài kinh hoàng, chӡ buәi sáng tӟi đӇ chҥy ҭn vào hang núi. Nhӳng tiӃng thӣ dài
não nuӝt phát ra tӯ hai cái bóng âm thҫm. Bӛng mҽ tôi hӓi:

³Còn bác Cҧ´.

³Mҽ cũng chưa biӃt tính sao đây, bà ngoҥi vӯa khóc vӯa nói. Nó điên loҥn như thӃ
cùm xích bao nhiêu năm rӗi, bây giӡ tháo xích đưa nó đi theo, biӃt nó chӏu đi
không? Nó nәi cơn lên thì làm thӃ nào chӭ! Mà đӇ nó ӣ lҥi thì thà mҽ ӣ lҥi đây cho
lính Tây nó bҳn chӃt còn hơn´.

³Hӗi này bӋnh tình anh con ra sao? Mҽ tôi hӓi´.

Bà tôi gҥt nưӟc mҳt nhìn xuӕng phía nhà bӃp:

³Mӛi ngày mӝt nһng thêm. Trưӟc nó còn chӏu nghe mҽ, bây giӡ mê loҥn hoàn toàn
rӗi, bҧo gì cũng không chӏu nghe nӳa´.

Tôi cӭ nҵm nghe tiӃng đҥi bác ҫm ì và tiӃng nói chuyӋn rì rҫm như thӃ rӗi ngӫ đi
S²
trên gӕi bà lúc nào không hay. Khi mҽ tôi lay vai đánh thӭc dұy, trӡi đã tҧng sáng.
TiӃng súng lӟn vӑng tӟi trong đêm giӡ đã biӃn thành tiӃng liên thanh tһc tһc réo
réo tӯng hӗi, thұt gҫn, rõ mӗn mӝt, tưӣng như đã nghe thҩy tiӃng giҫy đinh, tiӃng sì
sӗ cӫa quân Pháp ӣ ngay đҫu phӕ.

Mҽ tôi và bà đeo khăn gói lên vai hҩp tҩp đi xuӕng căn buӗng bên hông nhà bӃp.
Phút quyӃt liӋt đã tӟi. Bà tôi mӣ cánh cӱa gӛ, mҽ tôi rón rén đi theo, cùng tiӃn vào
chӛ bác Cҧ Đoàn nҵm. Tôi nín thӣ, đӭng nép sau lưng bà. Cái bao bӕ rách tơi tҧ
phӫ lên mӝt thân hình gҫy đét đӃn xương, bác Cҧ nҵm nghiêng, quay mһt vào
tưӡng, sӧi dây xích đen nhҧy căng thҷng tӯ cә chân bác tӟi đҫu cӑc. Mùi cӭt đái
xông lên nӗng nһc khiӃn tôi nôn ӑe bӏt vӝi mũi lҥi. Cái ӕng bơ và hai thanh tre, thú
tiêu khiӇn và cũng là bҥn bè đӝc nhҩt suӕt mӝt đӡi cӫa ngưӡi điên ± tôi nhìn thҩy ӣ
nguyên chӛ cũ, dưӟi chân bác. Bác nҵm, nhưng không ngӫ. TiӃng nôn ӑe cӫa tôi
làm bác bҩt thҫn quay ra và ngӗi vөt dұy. Tôi hoҧng hӕt không giӳ đưӧc tiӃng thét
sӧ hãi. Mӑi ngưӡi chӡ đӧi nhӳng tràng dài quát tháo nguyӅn rӫa nәi lên. Nhưng
không, bác lùi vӝi lҥi mӝt bưӟc như con thú dӳ thu mình, tròn xoe mҳt, nhìn bà tôi
không chӟp. Mҽ tôi gҥt nưӟc mҳt đӭng yên. Bà tôi ngӗi xuӕng. Bҵng mӝt giӑng
nói hӃt sӭc dӏu dàng, rành rӑt tӯng tiӃng mӝt, bà tôi cҳt nghĩa cho bác là quân Pháp
đã tràn vào thӏ xã, chúng tôi phҧi bӓ nhà tҧn cư vào núi và xuӕng đây đem bác đi
theo.

³Con bҵng lòng đi theo mҽ không?´

Bác Cҧ nín thinh, rӗi cái nhìn vөt chuyӇn thҷng tӯ bà tôi tӟi tôi khiӃn tôi thҩt thҫn
lҥnh toát ngưӡi đi.

³Con giai em con đó, mҽ con nó lһn lӝi tӯ dưӟi bӇ lên thăm con đó´.

Bà ngoҥi quay lҥi tôi:

³Cháu chào bác Cҧ đi. Bác yêu cháu lҳm. Cháu chào bác đi´.

Tôi nhӧt ngưӡi, ҩp úng mãi mӟi nói đưӧc vӟi ngưӡi điên:

³Lҥy bác ҥ!´

Bác vүn nín thinh trong dáng điӋu thӫ thӃ cũ. Bà tôi ngӗi xích lҥi gҫn bác, nghҽn
ngào:

³Con thӃ này, sӕng cũng như chӃt rӗi, mҽ chҷng muӕn đưa con ra khӓi chӛ này
SS
làm gì, nhưng Tây nó đӃn, mҽ bӓ con lҥi không đành, con nghe lӡi mҽ, con đӯng
giұn dӳ, con đi theo mҽ nhé!´

Bác vүn nín thinh và nhìn ngó trӯng trӯng. Bà tôi ngӑt ngào dӛ:

³Bây giӡ mҽ cӣi xích cho con´.

MiӋng nói bà tôi thò tay vào chân bác. Bác Cҧ rút phҳt chân lҥi. Dây xích căng
thҷng, tiӃng kêu loҧng xoҧng trong căn buӗng tӕi nhӡ nhӡ. Nhưng tình thӃ nguy
ngұp không thӇ chùng chình đưӧc nӳa.

³Mҽ cӭ cӣi xích cho con rӗi con có giӃt chӃt mҽ, giӃt chӃt em, giӃt chӃt ngay lұp
tӭc, mҽ cũng đành, nhưng mҽ không thӇ bӓ con ӣ lҥi mӝt mình đưӧc, mҽ phҧi cӭu
con, mҽ phҧi đưa con đi, mҽ con ta sӕng chӃt phҧi có nhau´.

Bà tôi vӯa khóc sưӟt mưӟt, vӯa mӃu máo tra cái chìa vào ә khóa. Rӗi mҽ tôi và tôi
cũng ôm mһt khóc theo. TiӃng khóc vang đҫy căn buӗng hòa lүn vӟi tiӃng đҥn liên
thanh tһc tһc nәi dұy, mӛi phút mӝt gҫn thêm mãi. Vòng xích cuӕi cùng đã tháo
hӃt, bác Cҧ như mӝt con thú dӳ bӏ gông cùm bao nhiêu năm qua vӯa đưӧc thҧ lӓng.
Giây phút cӵc kǤ căng thҷng. Chúng tôi cӭng ngưӡi, chӡ bác chӗm dұy, thét lӟn,
vung xích quұt xuӕng.

Nhưng lҥ lùng, nhưng kinh ngҥc xiӃt bao! Bác Cҧ tӯ tӯ đӭng dұy. Và trong mӝt
dáng điӋu hӃt sӭc tӯ tӕn, đĩnh đҥc, bác tiӃn lҥi trưӟc mҽ tôi, giơ cánh tay trҫn
khҷng khiu đһt lên vai mҽ tôi, cӱ chӍ thân mұt âu yӃm cӫa mӝt ngưӡi anh đӕi vӟi
ngưӡi em gái lâu ngày mӟi gһp:

³Cô Hai đҩy ư? Bây giӡ cô chú xuӕng làm ăn dưӟi biӇn ư? Chú ҩy vүn mҥnh đҩy
chӭ?´

Sӵ kinh ngҥc làm mҽ tôi mãi mãi mӟi trҧ lӡi đưӧc hai tiӃng ngҳn cӝc:

³Vâng ҥ´.

Mà không riêng gì ngưӡi, bà tôi và tôi đӅu cùng sӳng sӡ trong kinh ngҥc tӝt điӇm.
Bao nhiêu năm điên loҥn, thӕt nhiên, trong giây phút thұp tӱ nhҩt sinh này, bác Cҧ
đã tӍnh dұy, như tӍnh dұy sau mӝt giҩc ngӫ bҵn bһt, như sӕng lҥi sau mӝt cái chӃt
dài.

³Ông mҩt rӗi, tôi bӋnh hoҥn như thӃ này, bà già yӃu không còn ai nương tӵa, chӍ
S
còn mình cô chú. Cô chú thay tôi chăm sóc bà nhé!´

Mҽ tôi giàn giөa nưӟc mҳt gұt đҫu.

Bác Cҧ quay lҥi, mӍm cưӡi tiӃn đӃn trưӟc mһt tôi, cái bao bӕ kéo lӋt xӋt trên nӅn
đҩt.

³Tên cháu là gì?´

Phút đó tôi vүn khiӃp hãi, nhưng sӵ khiӃp hãi không còn như trưӟc nӳa. Tôi nhìn
cái khuôn mһt râu ria xӗm xoàm, nhӟp nhúa, tiӅu tөy nhưng đҫy nhӳng nét đҽp cân
đӕi, tôi nhìn cái thân hình giơ xương, cái mái tóc màu tro phӫ xuӕng kín gáy, rӗi
tôi nuӕt nưӟc bӑt, cӕ gҳng chӃ ngӵ sӵ hӗi hӝp, dõng dҥc trҧ lӡi bác:

³Thưa bác, tên cháu là Đăng´.

Bác Cҧ nhoҿn miӋng cưӡi, xoa đҫu tôi, nhҳc đi nhҳc lҥi:

³Tӕt lҳm, tӕt lҳm, tӕt lҳm´.

Cuӕi cùng, bác quay sang bà ngoҥi mà nӛi mӯng vui xúc đӝng mãnh liӋt vӯa bұt
thành tiӃng khóc nӭc nӣ.

³Con không điên nӳa đâu. Bây giӡ con không điên đâu. Mҽ đӯng sӧ, mҽ đӯng
khóc nӳa´.

Qua khung cӱa, trӡi bұt sáng rõ. Cùng vӟi ngày vӯa lên, tiӃng giҫy đinh rҫm rұp,
tiӃng xì xӗ quát tháo lҥ tai cӫa toán lính Pháp hung dӳ nhҩt tӅ nәi lên ӣ đҫu phӕ.

Bác Cҧ lҳng tai nghe ngóng. Mҳt bác sáng quҳc. Bác nhҧy vӑt mӝt bưӟc ra sân, vơ
lҩy cái gióng cӱa dӵng ӣ bên thành bӇ non bӝ, cái gұy mà trong mӝt cơn điên ngày
nào bác đã đánh ông tôi chӃt ngҩt. Theo tiӃng gӑi cӫa bác chúng tôi líu ríu ra khӓi
nhà, lӃch thӃch chҥy ngưӧc vӅ phía chân núi. Ngӑn Tam Đҧo mӡ mӡ trong sương
sӟm. Ra đӃn đҫu tӍnh chúng tôi đһt chân vào con đưӡng dүn lên đӗi còn ưӟt đүm
sương. Chúng tôi vӯa chҥy vӯa thӣ hәn hӇn, chân cҷng run bҳn muӕn ríu lҥi, muӕn
té quӷ, vì ӣ phía sau lưng nhӳng tiӃng đҥn, tiӃng giҫy, tiӃng xì xӗ vүn đuәi theo rҩt
gҩp. Nhӳng đám ngưӡi chҥy cùng vӟi chúng tôi khi nhìn thҩy bác Cҧ, mình đeo
khӕ tҧi, tay cҫm gұy lӟn, đӅu kêu lên thҩt thanh: ³Ngưӡi điên! Ngưӡi điên!´ và
chҥy tán loҥn vӅ phía khác. Tôi chҥy tưӣng chӯng sҳp muӕn đӭt hơi. Bà tôi mҩy
lҫn lҧo đҧo chӍ muӕn ngã sҩp xuӕng. Bác Cҧ đi tұp hұu, cӭ kéo lӃt bӃt cái bao tҧi
SÆ
như thӃ, vӯa chҥy vӯa ngoái cә lҥi. Trên con đưӡng vҳng tanh, lӣm chӣm, chӍ còn
bӕn bà cháu chúng tôi cuӕng cuӗng, lӃch thӃch trưӟc nhӳng tràng đҥn đuәi theo
veo véo trên đҫu.

Bӛng tiӃng bác Cҧ cҩt lên:

³Chúng nó! Chúng nó!´

Chúng tôi rú lên, cùng ngoái cә nhìn lҥi. Thҩp thoáng ӣ xa xa, đҫu con đưӡng đҫu
tӍnh, nhӳng đҫu lưӥi lê nhҩp nhәm, sáng loáng. Cùng lúc đó, bà tôi kiӋt sӭc, ngã
vұt xuӕng. Bác Cҧ chҥy đӃn, xӕc bà ngoҥi dұy. Bà tôi vӯa khóc vӯa thӣ:

³Thôi đành là mҽ con ta chӃt ӣ đây. Mҽ không chҥy nәi nӳa, con ơi!´

Tôi thҩy bác Cҧ đҭy bà ngoҥi cho mҽ tôi đӥ lҩy, bác nghӇn cә nhìn tӭ phía, rӗi bác
chӍ tay cho mҽ tôi nhìn thҩy mӝt con đưӡng nhӓ chҥy tҳt xuӕng thung lũng um
tùm.

³Cô đưa bà và cháu chҥy xuӕng dưӟi kia´.

Mҽ tôi còn ngơ ngác do dӵ bác đã giөc hӕi hҧ:

³Mau lên. Chҥy xuӕng ҭn dưӟi đó đi´.

³Còn bác?´

Bác Cҧ lҫn lưӧt nhìn cҧ ba chúng tôi bҵng mӝt cái nhìn lҥ lùng, mӝt cái nhìn chӭa
chan, nӗng nàn, như gӱi vào đó tҩt cҧ nhӳng thương yêu mӝt đӡi, rӗi bác mӍm cưӡi
nói:

³Tôi chҥy theo sau mà. Mau lên, trӡi ơi, mau lên´.

Mҽ tôi quҷng vӝi khăn gói, mӝt tay dìu bà, mӝt tay dҳt con, cҳm đҫu chҥy xuӕng
con đưӡng nhӓ. Đҥn nә đinh tai nhӭc óc. Chҥy tӟi mӝt vùng cӓ dҥi cao ngang tҫm
ngưӡi, mҽ tôi vҩp kéo theo bà tôi và tôi cùng ngã xuӕng.

Nhìn lên, mҽ tôi kêu lên mӝt tiӃng sӧ hãi. Thì ra bác Cҧ không chҥy theo chúng tôi,
mà tӯ con đưӡng cao, bác chҥy sang phía bên kia, bác chҥy thҷng lên đӍnh đӗi.

Suӕt đӡi, tôi còn nhӟ thân đӃn cái cҧnh tưӧng lҥ lùng, kinh dӏ đó. Thân hình bác Cҧ
S~
nәi lên nӅn núi xanh thҩp thoáng nҳng sӟm, cái khә tҧi lҩt phҩt như mӝt cánh
bưӟm, như không phҧi là bác đang chҥy mà đang là là bay. ĐiӅu kǤ dӏ là bác chҥy
dӅnh dàng, chuӋnh choҥng, chân nam đá chân xiêu, như ngưӡi sau rưӧu. ĐiӅu kǤ dӏ
nӳa là bác vӯa chҥy như thӃ, vӯa vung tít cái gұy trên đҫu, vӯa ngoái cә lҥi, gұt gù
như vүy như gӑi bӑn lính đuәi theo, miӋng thì ca hát ê a, tiӃng ca hát ê a tôi đã
tӯng nghe thҩy trong nhӳng cơn điên cӫa bác.

Bà tôi và mҽ tôi cùng thét lên:

³Trӡi ơi! Lҥi nәi cơn điên rӗi´.

Nhưng không phҧi thӃ đâu. Bác Cҧ không điên. Bác Cҧ chӍ đang cӭu chúng tôi
thoát khӓi ba cái chӃt thҧm khӕc. Sau này, càng nghĩ càng nhӟ đӃn cái nhìn cuӕi
cùng cӫa bác, cái nhìn chan chӭa yêu thương không nói, tôi càng tin là đúng, là chӍ
có thӇ như thӃ, là lҫn duy nhҩt trong đӡi, điên đã tӍnh rӗi, đã giҧ bӝ múa hát điên
điên dҥi dҥi, đӇ dө quân Pháp vӅ mӝt hưӟng khác, đánh lҥc đưӡng chúng đuәi theo
chúng tôi.

Và bác đã thành công, toán lính đuәi tӟi chӛ bà tôi ngã, đӭng khӵng lҥi trưӟc cҧnh
tưӧng kǤ quái đang diӉn ra trưӟc mҳt chúng trên ngӑn đӗi trӑc. Tӟi đӍnh đӗi, bác
Cҧ quay lҥi, hoa chân múa tay, miӋng vүn hò hát, như thách thӭc đám lính đuәi
theo. Mӝt tràng đҥn xé tan không khí. Tӯ đám cӓ hӗng, tôi thҩy bác Cҧ lҧo đҧo, cái
gұy trong tay bác hҥ xuӕng, bác loҥng choҥng đi trӣ xuӕng, tay ôm ngӵc. Mӝt
tràng đҥn thӭ hai nәi lên. Bác Cҧ ngã vұt xuӕng. Quân Pháp chөm đҫu bàn tán, ý
chӯng còn thҧng thӕt trưӟc sӵ xuҩt hiӋn quái đҧn cӫa ngưӡi khùng. Rӗi chúng
quay trӣ lҥi, kéo nhau vӅ thӏ xã.

Chúng tôi thoát chӃt.

Khi bà tôi lên tӟi đӍnh đӗi và nӭc nӣ quǤ xuӕng, bác Cҧ đã tҳt thӣ tӯ lâu. Con mҳt
mӝt nӱa đӡi ngưӡi vҭn đөc màu máu điên loҥn chӍ còn là mӝt khӕi đӗng tӱ bҩt
đӝng. Cái bao tҧi phӫ ngang thân thӇ bác như mӝt màn vҧi liӋm. ChiӃc gұy lӟn vүn
cҫm lăm lăm trong tay. Bác Cҧ nҵm nghiêng nghiêng, nét mһt hiӅn hòa, cái nhìn
ngưӟc lên như hưӟng tӟi đӍnh núi Tam Đҧo cao ngҩt bây giӡ đã rӵc rӥ dưӟi nҳng.

Bà tôi vuӕt mҳt cho bác. Buәi trưa hôm đó bà tôi xõa tóc, đi theo xác con đӃn tұn
bӡ huyӋt đào ngay trong thӱa ruӝng chân đӗi, dưӟi bóng cây, nơi khi xưa, bác Cҧ
Đoàn đã bӏ con ngӵa hӗng cӫa ông tôi đá mӝt phát vào bөng dưӟi thành điên.

***
Sñ
Trӣ vӅ căn nhà rêu phong cũ, bà tôi quét dӑn lҥi căn buӗng chӭa lúa ngang hông
nhà bӃp, dӑn giưӡng chiӃu xuӕng đó, sӕng nhӳng ngày già yӃu cuӕi cùng cӫa đӡi
bà ngay trên thưӟc đҩt nơi bác Cҧ bӏ xiӅng xích ngày trưӟc. ChӍ còn mӝt thân mӝt
mình nhưng bà tôi nhҩt đӏnh ӣ lҥi nơi này, trong căn buӗng cӫa ngưӡi con điên, và
bӓ luôn ý đӏnh xuӕng miӅn biӇn, sӕng vӟi gia đình chúng tôi, mҽ tôi năn nӍ thӃ nào,
khóc xin đӃn mҩy cũng không lay chuyӇn đưӧc. Ngày sҳp di cư vào Nam, cҧ thҫy
mҽ tôi cùng lên Vĩnh Yên, đón bà cùng đi. Nhưng bà tôi không chӏu. Và bà đã ӣ
lҥi. Bà bҧo mҽ tôi:

³Mҽ già rӗi, không đi đâu nӳa. Mҽ ӣ lҥi chӡ chӃt trong căn buӗng này là nơi thҵng
Cҧ nó đã sӕng, đêm đêm mҽ vүn mơ thҩy nó hiӋn hӗn vӅ´.

Trên cái bàn thӡ nhӓ cӫa bác Cҧ Đoàn đưӧc thiӃt lұp ӣ mӝt góc buӗng, bà tôi dӵng
cái gұy bác Cҧ còn cҫm ӣ trong tay cho đӃn lúc chӃt. Và trên bàn thӡ, dưӟi ánh
khói hương, là cái ӕng bơ sҳt cũ và đôi gұy tre là nhӳng dҩu tích cuӕi cùng cӫa mӝt
cuӝc đӡi điên loҥn.

Bây giӡ bà tôi đã chӃt. Tҩm bưu thiӃp ngҳn ngӫi tӯ bên kia vĩ tuyӃn không nói rõ
bà tôi nҵm xuӕng ӣ đâu, trút hơi thӣ cuӕi cùng trên thưӟc đҩt nào. Nhưng tôi, tôi
nhìn thҩy rõ ràng cái chӃt nghìn trùng cách trӣ ҩy. Ngưӡi bà ngoҥi nhân hұu vì quá
thương con, cho con uӕng quá nhiӅu mұt gҩu đӃn nӛi thành điên, đã khép mҳt
trong căn buӗng ҩy, nơi mãi mãi phҧng phҩt tiӃng ê a lҥ tai và tiӃng đũa gõ loong
coong đêm ngày trên nҳp cái ӕng bơ lұt úp cӫa ngưӡi điên đã chӃt cho nhӳng
ngưӡi thân yêu đưӧc sӕng. Phҧi, bà ngoҥi tôi chӍ có thӇ chӃt trong căn buӗng ҩy.
Không thӇ chӛ khác. Và ngưӡi ta cũng chӍ có thӇ chôn cҩt bà ӣ chӛ ҩy, cho ngưӡi
mҽ già đưӧc ngӫ giҩc ngӫ nghìn đӡi vӟi ngưӡi con điên trong thӱa ruӝng dưӟi
chân đӗi nhìn lên mӝt sưӡn Tam Đҧo. Không thӇ ӣ chӛ khác.

Có mӝt điӅu là: sau bao nhiêu năm, tôi vүn ngҥc nhiên và vүn tӵ hӓi vӅ cái hiӋn
tưӧng lҥ lùng là sӵ thӭc tӍnh sáng suӕt cuӕi cùng và đӝt ngӝt cӫa bác Cҧ Đoàn.
TiӃng súng đҥn đinh tai nhӭc óc đã làm bác chӧt tӍnh cơn điên loҥn triӅn miên?
Hay là vì nhӳng giӑt nưӟc mҳt hãi hùng cӫa chúng tôi trong buәi sáng thұp tӱ nhҩt
sinh đó? Hay vì tôi, vì cái khuôn mһt thơ dҥi cӫa đӭa cháu vô tӝi? Không biӃt. Có
thӇ là vì nhӳng nguyên nhân huyӅn bí, siêu hình nào đó đã cҩu tҥo thành linh hӗn
và sӵ thұt dӏ thưӡng không khám phá nәi, niӅm bí mұt nghìn đӡi ҭn giҩu cӫa thӃ



giӟi ngưӡi điên.

ChӍ biӃt rҵng, buәi sáng hôm đó, trưӟc cái chӃt đӃn gҫn, bác Cҧ Đoàn đã tӍnh dұy.
Và nhӡ sӵ sáng suӕt đӝc nhҩt, chӕc lát, cӫa cuӝc đӡi điên loҥn ҩy mà tôi còn đưӧc
sӕng đӃn ngày nay.

c
Nhӳng tҩm hình
cӫa chӏ Thӡi
_______________________________

TiӃng chuông vang lên, âm thanh mang hình ҧnh mӝt đưӡng chӍ thҷng vút truyӅn
đi, thұt sâu và thұt xa vào mӝt phía bên trong thăm thҷm, ӣ đó là mӝt sӵ im lһng
nҵm giӳa mӝt lҳng đӑng đҫy. TiӃng chuông vang lên, chìm dҫn rӗi mҩt hҷn.
Chuông ӣ quá cao trên thành cӱa. Nhӏ phҧi kiӉng chân, đӭng riêng trên ngón, căng
rưӟn cái Thân thӇ chuӝt nhҳt cӫa Nhӏ lên, mӟi chҥm đưӧc tӟi cái nút bҩm bҵng mӝt
đҫu ngón tay. Cánh cӱa vүn đóng kín. Bên trong lһng tӡ, không mӝt tiӃng đӝng. Sӵ
im lһng kéo dài. Và ӣ Nhӏn, là khӣi sӵ mӝt trҥng thái bӕi bӕi lúng túng. Không biӃt
làm gì hơn là đӧi chӡ, Nhӏ đһt cái va ly xuӕng bӵc thӅm căn nhà đóng kín, quay
lҥi, nhìn con phӕ xa lҥ mӟi đӃn, mӟi nhìn thҩy lҫn thӭ nhҩt trong đӡi.

Buәi chiӅu. Trӡi tháng Chín thҩp và xám. Nhӳng ngày nghӍ hè đã chҩm dӭt.
Nhӳng chùm phưӧng vĩ chói chang đã nӣ, đã kӃt thành mӝt cái mái thiên nhiên rӵc
rӥ cho nhӳng ngày làm mӝt cánh bưӟm đӗng, rong chơi thӓa thích trong thӃ giӟi
tuәi vàng, và mӝt chuyӃn xe đò đã chӣ Nhӏ xa dҫn nhӳng bóng tre nhӳng con
đưӡng ҩu thơ, đһc sương mù, Nhӏn bӓ lҥi mӝt chân trӡi, xӃp vào đáy cһp nhӳng kӹ
niӋm hӗng, rӗi mӝt chiӃc xe kéo ӑc ҥch, long gãy đã chӣ Nhӏ tӟi giӳa lòng con phӕ
này, thҧ Nhӏ xuӕng trưӟc căn nhà xa lҥ thù nghӏch. Con phӕ thұt cũ kӻ thұt khuҩt
tӏch, đҫy đһc nhӳng ә gà, nhӳng khoҧng trũng. Trưӟc mҳt Nhӏ, mӝt dãy nhà chҥy
dài mӝt tҫng. Đó là nhӳng căn nhà bà già, kӅ vai lên nhӳng ngôi nhà ông lão.
Nhӳng bӡ tưӡng ӑp ҽp, xiêu đә, nghiêng nghiêng, nâng đӝi nһng nhӑc lһc lè trên
đҫu trên cә chúng nhӳng hàng mái cong trũng. Trĩu nһng trên nhӳng hàng mái sҫu
thҧm cúi đҫu ҩy là nhӳng viên ngói rêu xanh phӫ kín, viên nào viên đó như sҹn
sàng rӟt xuӕng, tan vӥ thành muôn nghìn mҧnh nhӓ xuӕng mһt đưӡng. Buәi chiӅu
nhá nhem phӫ kín lên cái cҧnh tưӧng hҳt hiu mӝt lӟp khói chұp chӡn loãng nhҥt.
Mùa thu bén tӟi rӗi. Nhӏ rùng mình. Trong không khí, là nhӳng luӗng hơi lҥnh tràn
chiӃm dҫn cùng bóng tӕi.

Ê
³Ai đó?´

TiӃng hӓi bҩt chӧt nәi lên ӣ phía sau lưng làm Nhӏ giұt bҳn ngưӡi quay lҥi. Bҵng
mӝt phҧn ӭng thҧng thӕt, mҩt tӵ nhiên, Nhӏ cҫm vӝi lҩy chiӃc va ly. Đӭa nhӓ quê
mùa, mӟi ra tӍnh lҫn đҫu mím miӋng, nín thӣ. Trái tim nhӓ bé đұp mҥnh như muӕn
vӥ tan lӗng ngӵc.

Ngưӡi vӯa mӣ cӱa nhìn ra, vӯa lên tiӃng hӓi là mӝt ngưӡi đàn bà.

Tròng mҳt thӓ non cӫa Nhӏ là thӭ tròng mҳt chưa biӃt phân đӏnh nhӳng tuәi ngưӡi.
Mӝt trái na mӟi mӣ mҳt trong vưӡn sau mӝt trұn mưa đêm, vӟi mӝt trái na ӫ nóng
đã chín mӅm trong mӝt áo lá khoai, mӝt con chim già mӓ đã nhӑn hoҳt, mӝt đài
hoa mӟi hàm tiӃu mӣn mӣn và mӝt đài hoa đã rӵc rӥ mãn khai, Nhӏ phân biӋt
đưӧc. Phát triӇn đưӧc cái già cӫa mӝt ngӑn cӓ. Cái non cӫa mӝt búp lá. Nhưng
ngưӡi, Nhӏ chӏu. ChӍ biӃt cái khuôn mһt vӯa hiӋn hình sau khung cӱa mӣ hé là mӝt
khuôn mһt đàn bà. Thӵc ra đó chӍ là mӝt thiӃu nӳ. Cô tên là Châm. Cô lӟn hơn Nhӏ
nhiӅu. Nhưng hӑ hàng có nhӳng thӭ bұc trên dưӟi kǤ cөc ngӝ nghĩnh. Châm phҧi
gӑi Nhӏ bҵng chú. Xưng cháu. Nhӏ đâu biӃt thӃ. Mһt đӓ gay, lưӟi líu ríu, Nhӏ lҳp
bҳp:

³Thưa bà«´

Chӯng như ngưӡi con gái đưa tay lên che miӋng cưӡi. Nhӏ đã lúng túng, càng lúng
túng thêm. Cuӕi cùng Nhӏ cũng nói đưӧc:

³Đây có phҧi là bà phán Tuyên không ҥ!´

Ngưӡi con gái nhìn Nhӏ đăm đăm. Chӧt nàng hӓi:

³Chú phҧi là chú Nhӏ không?´

Nhӏ sӳng ngưӡi. Dân thành phӕ thҫn thánh thұt. BiӃt ngay Nhӏ là Nhӏ, mһc dù chưa
hӅ gһp. Nhӏ tròn mҳt, gұt. Ngưӡi con gái cưӡi thành tiӃng, bưӟc ra, xách lҩy va ly,
rҩt thân mұt và tӵ nhiên kéo thӕc Nhӏ vào trong nhà, đӇ Nhӏ đӭng đó. Rӗi vӯa chҥy
vào trong nhà trong vӯa la lӟn:

³Mҽ ơi! Chú Nhӏ đã lên. Chú Nhӏ đã tӟi´.

Phía bên trong ngôi nhà tӕi thҷm đã lãng đãng bóng tӕi và sương mù cӫa buәi
chiӅu tӍnh lҿ, mӝt tiӃng dép lҽp kҽp bưӟc xuӕng tӯ mӝt cҫu thang khuҩt. Nhӏ đӭng
?
chӡ mҩt chӯng vài phút nӳa. Rӗi bà phán Tuyên tӯ nhà trong lӳng thӳng đi ra. Bà
phán Tuyên thì Nhӏ đã thҩy mһt. Còn nhӟ. Bà đã xuӕng chơi dưӟi ҩp vӟi cha mҽ
nhiӅu lҫn, mӛi lҫn xuӕng ҩp, bà đem theo biӃu cha mҽ nhӳng thӭ đӗ ăn chӍ có trên
thành phӕ. Như chuӕi ngӵ, cӕm Vòng, bánh trái. NhiӅu lҫn vào mùa hè, bà còn khӋ
nӋ đem theo cҧ mҩy ký nưӟc đá lҥnh buӕt ӫ trong mҥt cưa cho khӓi tan. Bà ӣ chơi
dưӟi ҩp mӝt vài ngày, khi vӅ, mҽ làm quà cho bà nhӳng thӭ thӏt cá, rau cӓ tươi tӕt
mà bà nói vӟi mҽ là không thӇ có đưӧc ngon lành và tươi, mӟi như thӃ ӣ nhӳng
chӧ búa phưӡng phӕ.

Chính mӝt phҫn vì bà phán Tuyên mà cha mҽ cho Nhӏ lên tӍnh trӑ hӑc sӟm hơn
mӝt năm. Cha mҽ đӏnh thӃ nào cũng cho Nhӏ giã tӯ nhӳng chân tre cũ, nhӳng
nhánh lúa vàng, nhӳng con đưӡng đҩt cӓ non xanh ngҳt hai bӡ mùa xuân, đӇ ra
tӍnh hӑc. Nhưng là năm sau kia. Sӧ Nhӏ còn nhӓ quá. Năm đó Nhӏ mӟi mưӡi mӝt
tuәi mà. Đi đâu xa còn nҳm chһt lҩy tà áo mҽ. Nhưng bà phán đã thuyӃt phөc đưӧc
cha mҽ cho Nhӏ lên đưӡng sӟm hơn đúng mӝt năm hӑc. Nhà con cũng là nhà ông
bà. Con sӁ xin chăm sóc chú Nhӏ cҭn thұn. Thҵng Chuҭn thҵng Tài nhà con cũng
bҵng trҥc tuәi chú ҩy. Mҩy chú cháu chơi vӟi nhau, đi hӑc cùng mӝt trưӡng, tiӋn
lҳm. Trҿ con bây giӡ cũng phҧi cho xa nhà dҫn đi thì vӯa. Cho nó bҥo dҥn mӟi
đưӧc. Đҥi khái bà phán đã nói như thӃ. Cuӕi cùng cha mҽ Nhӏ đã nghe theo. Và
buәi chiӅu tháng Chín năm đó, vӟi Nhӏ, đã khӣi sӵ nhӳng tháng ngày trӑ hӑc.

So vӟi lҫn gһp trưӟc ӣ dưӟi ҩp, lҫn gһp tuy đã nhҥt nhòa, nhưng hình ҧnh ngưӡi chӏ
hӑ còn phҧng phҩt trong trí nhӟ, bà phán Tuyên đã thay đәi nhiӅu. Mӝt thay đәi
héo hҳt. Làm bҵng lo âu, bӋnh tұt và phiӅn muӝn. Bà không cưӡi nӳa. Trán đҫy
nhӳng nӃp nhăn. Mái tóc, Nhӏ nhӟ chҧi chuӕt và đen nhánh trong vành khăn nhung
đã điӇm nhӳng sӧi bҥc. Mӟi tháng Chín, heo may đҫu mùa chӍ mӟi thҧ vào không
khí mӝt thoáng lҥnh dӏu dàng mà bà phán đã mһc mӝt chiӃc áo len dҫy, hàng khuy
cài hӃt tӟi cә. Cһp mҳt bà mӓi mӋt. Cái nhìn đҫy đau buӗn. Bà còn thúng thҳng ho.
Cái nhìn đҫy đau buӗn. Bà xoa đҫu Nhӏ: ³Chú đã lên đó à! Tӕt lҳm. Ӣ đây ăn hӑc
vӟi các cháu´. Bà chӍ tay giӟi thiӋu: ³Đây là Châm. Nó là cháu cӫa chú đҩy´. Bà
cho Nhӏ biӃt là cha mҽ dưӟi ҩp đã đánh điӋn tín lên báo tin Nhӏ tӟi tӯ chiӅu hôm
trưӟc. Bà bҧo Nhӏ đi rӱa mһt, thay áo, chӡ ông phán đi làm ӣ sӣ vӅ rӗi ăn cơm.
Đoҥn, bӓ Nhӏ đӭng lҥi dưӟi nhà, bà ôm ngӵc, ho mҩy tiӃng rũ rưӧi, mӋt nhӑc quay
gót đi lên cҫu thang.

Không bao giӡ Nhӏ quên đưӧc buәi chiӅu đҫu tiên ra tӍnh và xa nhà ҩy. Cái thân

²
thӇ chuӝt nhҳt, cái tâm hӗn trong vҳt như mӝt dòng suӕi, mӓng manh như mӝt đài
hoa, cái tuәi mưӡi mӝt ӣ đӗng ӣ nӝi như nҵm trên cái nôi êm ái nhҩt cӫa mӝt ҩu
thӡi bҵng ngӑc, chiӅu phưӡng phӕ thӭ nhҩt ҩy, thҧy đã bӥ ngӥ, đã ngҭn ngơ vӟi
mӝt trҥng thái rӡi dӭt bàng hoàng rӝng lӟn. Ngưӡi lӟn đã nhҩc bәng Nhӏ tӯ mӝt thӃ
giӟi, ném Nhӏ lҥc lõng sӳng sӡ vào mӝt thӃ giӟi khác, hoàn toàn xa lҥ, hoàn toàn
chưa quen. Ngôi nhà dưӟi ҩp thênh thang gió thәi tràn đҫy Nhӏ không nhìn thҩy
nӳa. Đã xa, nhӳng bӡ mái buәi sáng, mһt trӡi óng ánh trên tӯng phiӃn ngói. Chim
sҿ nâu tӯng đàn bay lưӧn nhҧy múa dưӟi nҳng, hoa hoàng lan dӏu dàng tinh khiӃt
tӓa hương trên nhӳng đҫu cành, lá tre nghìn ngón tay phҩt phҩt trên con đưӡng nhӓ
tӟi trưӡng, và dòng sông nhӓ hiӅn như mӝt dҧi lөa, là tҩm gương trong vҳt và an
lành nhҩt phҧn chiӃu nhӳng ҧnh hình đôn hұu cӫa vòm trӡi ҩu thơ. Đã mҩt cái âm
thanh quen thuӝc bҥn hӳu cӫa gà vӏt nhӳng ban mai thôn dã lìa chuӗng, Nhӏ chҥy
vòng giӳa chúng, ném thóc ăn thành mӝt trұn mưa hoa. Đã khuҩt bӡ đê ҩy là
hưӟng mһt trӡi lên, cây cҫu ҩy là hưӟng lһn mһt trӡi, cái ngõ ruӕi đҫy đһc bóng
mát sau ngôi chùa mái cә cong vút là nơi Nhӏ thưӡng tìm đӃn nhӳng buәi trưa hè.
Không còn nӳa, cái ánh trăng rҵm trên sân gҥch thênh thang, cái ánh trăng đuәi
theo bóng Nhӏ chҥy, tӟi giҩc ngӫ còn đұu xuӕng hiӅn hòa trên mái tóc. Suӕt dӑc
đưӡng, Nhӏ đã nhӟ. ChiӃc xe đò càng đưa Nhӏ xa nhà bao nhiêu muôn nghìn nӛi
nhӟ, bҩy nhiêu, càng lӟn. Thҵng Ҩu, thҵng Thóc, thҵng Phiên, con Phưӧng đang
làm gì? Nhӏ nhӟ chúng. Nhӏ xa lũ bҥn đӇ chӓm và Nhӏ nhӟ bҥn, ghê gӟm, trên tӯng
sӕ đưӡng. Nhà thҵng Ҩu có mӝt cây khӃ. Thұt ngӑt. Cҧ làng chҧ có nhà ai có đưӧc
mӝt cây khӃ ngӑt như thӃ. Cҳn mӝt miӃng, nưӟc khӃ ӭa ra, đҫy lưӥi, đҫy miӋng, vӏ
khӃ ngӑt như đưӡng phèn. Thҵng Ҩu là bҥn thân nhҩt cӫa Nhӏ. Tӯ đӗng ҩu tӟi dӵ
bӏ. Tӯ dӵ bӏ tӟi sơ đҷng. Đi đâu cũng là Nhӏ, Ҩu khoác tay, kӅ vai, cһp chân thӓ
non song song vӟi cһp chân chim sҿ. Cây khӃ nhà Ҩu, mùa nào Nhӏ cũng đưӧc ăn
ít nhҩt là hàng chөc trái. Hôm đưӧc tin Nhӏ ra tӍnh hӑc, Ҩu thӫ hai trái khӃ chín
vàng trong vҥt áo, luӗn qua ba thӱa vưӡn, chҥy hӃt mӝt lӕi xóm, đem tһng cho Nhӏ.
Ҩu đen nhҿm. Ngӛ nghӏch. Mҳt trҳng dã như mҳt rҳn ráo. Ngưӡi làng đӗn cha Ҩu
ngày xưa đi ăn cưӟp bӏ ông quan huyӋn đeo bài ngà đem lính tӯ trên huyӋn vӅ bҳt
đưӧc. Cha Ҩu phá rào, băng qua ao trӕn. Nhưng lính bҳn theo trúng chân, ngã quӷ.
Rӗi bӏ cùm tay, giҧi đi. Và chӃt trong nhà ngөc. Cha nào con ҩy. Ҩu rҳn đҫu, trán
gӗ thành bưӟu, nәi tiӃng gan lì nhҩt lӟp. Thҫy Chӱ dӳ đòn là thӃ, mӝt buәi gӑi Ҩu
là con thҵng tưӟng cưӟp, bҳt Ҩu nҵm sҩp, đánh đӫ mưӡi roi mây tóe máu. Ҩu quҵn
ngưӡi như con giun mà chӏu đòn anh hùng, không bұt mӝt tiӃng kêu mӝt tiӃng
khóc nào. Nhӏ chӭng kiӃn trұn đòn, mӛi lҫn nhӟ lҥi còn xám xanh mһt mũi. Cha
tưӟng cưӟp chҷng thҩy đâu, chӍ thҩy con chí hiӃu. Ҩu thương mҽ lҥ thưӡng là
thương. Mҽ Ҩu ӣ mӝt túp lӅu nhӓ, bán hàng ӣ cái quán nưӟc lӝ thiên gҫn cây đa
đҫu làng. Sáng sáng, Ҩu đӝi hàng ra quán cho mҽ rӗi mӟi đӃn trưӡng. Mӛi lҫn làm
gì không nên không phҧi, mҽ mҳng, Ҩu khoanh tay trưӟc ngӵc, cúi đҫu, đӭng im
phăng phҳc. Ҩu khӓe như trâu lăn, đánh lӝn mӝt cây, mình mҭy thâm tím, thân thӇ
S
đau nhӯ cũng chӍ nghiӃn răng, chӭ không bao giӡ khóc. Vұy mà hôm tiӉn Nhӏ và
tһng bҥn hai trái khӃ cuӕi cùng chҩm dӭt cho mӝt tuәi hӗng đoàn viên, Ҩu đã chҧy
nưӟc mҳt.

Riêng vӟi Ҩu, Nhӏ đã có không biӃt bao nhiêu là kӹ niӋm. Ngăn ký ӭc nào đӵng
cho đӫ. Cһp hӑc trò nào chҩt cho vӯa. Còn thҵng Thóc nӳa. Cho nó thân thӭ nhì đi.
Thân sau Ҩu thân thiӃt nhҩt. Thóc hӑc giӓi quá thӇ. Óc nó chӭa đӵng đҫy chӳ. Chӳ
vào trong đҫu Thóc, chӳ ӣ lҥi, hóa thành nhӳng bài hӑc thuӝc lòng đӑc băng băng
mӝt hơi, thành nhӳng bài toán làm không bao giӡ sai mӝt con sӕ nhӓ, thành nhӳng
lҫn lên bҧng, cái giӑng Thóc sang sҧng, thưӟc kҿ trên tay, giӡ đӏa dư vӯa nói vӯa
chӍ bҧn đӗ, không sai tên mӝt dòng sông, không lҫm tên mӝt triӅn núi. Bӧm và
thánh thұt chӭ. Không bӧm sao Thóc đӭng dҫu lӟp ba năm tiӇu hӑc liӅn. Không
thánh sao thҫy cũng phҧi chӏu. Thҫy bҳt mӑi ngưӡi bҳt chưӟc Thóc, cũng phҧi hӑc
giӓi như Thóc. Nhӏ muӕn mà không đưӧc. Theo kӏp Thóc là cái chuyӋn đӭt hơi.
Hӑc như Thóc, mӝt hơi thôi, đã hoa mҳt chóng mһt. Trưӟc ngày Nhӏ lên đưӡng,
Thóc rӫ Nhӏ ra chӧ. Đãi Nhӏ mӝt bӳa bún riêu no căng bөng. Thóc bҧo: ³Mày
muӕn lҩy gì tao cho´. Thóc có nhiӅu cái Nhӏ thích lҳm. Thóc có con chim vành
khuyên nhӕt trong mӝt cái lӗng sơn son, cái hӝp bút chì đӫ mưӡi hai màu, mӝt
cuӕn sách đóng gáy da đҫy nhӳng con bưӟm ép đӫ kiӇu đӫ cӥ, mӝt cuӕn truyӋn
thҫn tiên là phҫn thưӣng nhҩt lӟp cӫa Thóc, Nhӏ nhӟ đâu như chӍ mưӧn xem qua
đưӧc có mӝt lҫn.

Lҥi còn thҵng PhiӋt nӳa. Nó chҷng thân lҳm nhưng nhiӅu buәi sáng Chӫ nhұt,
chính Nhӏ đã phҧi làm thân vӟi PhiӋt. Chҧ là Nhӏ mê đi câu cá mà nhà PhiӋt lҥi có
mӝt cái ao nhiӅu cá nhҩt làng. Cái ao cá nhà PhiӋt là nӛi mê đҳm tұn cùng và lӟn
nhҩt cӫa Nhӏ đó. Nghĩ đӃn đã đành, đêm còn mơ thҩy mһt ao vӟi nhӳng bҫy cá đҫy
đһc quүy nhҧy hoa mҳt cùng khҳp cõi mӝng. Cái ao ӣ phía sau nhà ba phía là bөi
tre um tùm vây bӑc. ChӍ có mӝt phía vào đưӧc thì ông Xã, cha PhiӋt, đã ngӗi đó, ӣ
mӝt đҫu thӅm, suӕt ngày suӕt buәi.

Mӝt lҫn, Nhӏ đánh bҥo vác cҫn câu đi vào, nhưng không thoát. Ông Xã thӫng thҷng
hӓi: ³Cұu Nhӏ đi đâu đҩy´. Nhӏ đáp: ³Cháu vào tìm PhiӋt´. Trҿ con không đánh lӯa
nәi ngưӡi già. Ông lão quái ác, vүn cái giӑng thӫng thҷng tiӃng mӝt: ³Tìm ai thì
tìm, tha hӗ, nhưng không có đưӧc tìm bҳt cá cӫa tôi đâu đҩy nhá´. Ông lão giӳ cá
thұt còn cҭn mұt hơn ông thҫn tóc đӓ giӳ cӫa, Nhӏ đã xem trong mӝt truyӋn thҫn
tiên. Lҫn đó, Nhӏ cөt hӭng đành vác cҫn câu lӫi thӫi đi trӣ ra. Kҿ mách Nhӏ câu
trӝm đưӧc nhӳng con cái nghìn vàng cӫa ông Xã lҥi chính là PhiӋt. Thҩy Nhӏ mê
quá, PhiӋt mách nưӟc cho Nhӏ đánh lӯa bӕ. Mày làm mӝt cái cҫn câu ngҳn thôi,
giҩu vào trong vҥt áo. Bӕ tao có hӓi, khai là vào vưӡn sau tìm cӓ gà. Tӟi ao, hãy
giӣ cҫn câu ra. Ngӗi câu ӣ gӕc cây sung ҩy. Chӛ ҩy um tùm, kín khuҩt, thҫy tao

không thҩy đưӧc. Câu đưӧc cá cӭ đӇ ӣ gӕc sung, tao lҩy tao mang ra cәng cho.
Suӕt mӝt vө hè, Nhӏ đã làm theo kӃ hoҥch cӫa PhiӋt. Và quҧ nhiên tuҫn nào cũng
câu trӝm đưӧc hàng chөc con cá chép cӫa ông Xã. Bây giӡ thì hӃt rӗi. HӃt nhӳng
con tép, con giun làm mӗi. HӃt nhӳng con bӕng trӭng vàng phình bөng, nhӳng con
rô đen nhүy, nhӳng con rói mҳt đӓ, nhӳng con trê trơn nhүy, nhӳng con chép nһng
trĩu làm cong vút cái cҫn câu nhӓ, hӃt chӛ ҭn náu um tùm kín khuҩt sau gӕc sung
vươn mình ra mһt nưӟc ao kia.

Giã tӯ. Tӯ giã. Lên đưӡng. Bӓ lҥi. Con Phưӧng, mҳt tròn như hòn bi, đen láy, cưӡi
đҩy, rӗi khóc đҩy, hay đòi Nhӏ cho đi theo nhӳng cuӝc phiêu lưu sҧng khoái mê
ngҩt qua nhӳng bӡ bөi, nó cùng luӗn nhӳng hàng rào, cũng lách qua nhӳng chân
tre, cũng nhҧy qua nhӳng lòng rҥch, vӯa đi theo Nhӏ vӯa sӧ, nhưng sӧ mà đòi đi,
lҫn nào Nhӏ không chӏu, cô bҥn Nhӏ giұm chân bành bҥch, dӑa khóc, dӑa hét, Nhӏ
muӕn kêu trӡi nhưng rӗi lҥi nҳm lҩy cái cә tay bө bүm có ngҩn cӫa Phưӧng, dҳt
bҥn chҥy lao và giӳa cái xanh lam đҫy đһc bóng mát thênh thang vui thú tràn đҫy
cӫa cái thiên đưӡng bao giӡ cùng dành cho Nhӏ nhӳng khám phá kǤ thú. Con
Phưӧng phút này làm gì? Tao xa rӗi, Phưӧng! Ai đưa mày đi bҳt nhӳng con bưӟm
buәi trưa say nҳng, nhӳng ngӑn cӓ gà, nhӳng con chuӗn kim, và đêm tӕi, nhӳng
con đom đóm lұp lòe, và ngày mưa, ai nӳa, cùng ngưӡi bҥn nhӓ, vui thú thҧ theo
con lҥch tràn bӡ nhӳng con thuyӅn giҩy? Giã tӯ. Tӯ giã. Bӓ lҥi. Chia tay. Xa bҥn.
Lên đưӡng. Nhӳng hình ҧnh sӕ đưӡng. Và bây giӡ là mӝt đưӡng phӕ xa lҥ, chҷng
có bưӟm vàng chҷng có bҥn cũ. Nhӳng chùm hoa phưӧng đӓ chói cӫa tuәi nhӓ
bông hoa đã nӣ. Đã rөng. Mӝt năm hӑc mӟi bҳt đҫu. Mӝt năm hӑc phưӡng phӕ đҫy
vҿ xa lҥ thù nghӏch. Thù nghӏch ngay tӯ căn phӕ Nhӏ vӯa đһt chân tӟi. Thù nghӏch
ngay tӯ ngôi nhà ӣ đó nhӳng ngày trӑ hӑc cӫa Nhӏ đã bҳt đҫu vӟi Nhӏ bҵng cái cҧm
giác rùng rӧn cӫa mӝt kiӃp lưu đày.

Đó là mӝt ngôi nhà kiӇu cә. Như tҩt cҧ nhӳng ngôi nhà cùng mӝt kiӇu, nҵm thiӇu
não thành mӝt hàng dài xiêu đә, tӕi tăm trong lòng con phӕ khuҩt tӏch. Mãi vӅ sau,
mҽ kӇ chuyӋn, Nhӏ mӟi biӃt là tӟi kǤ Nhӏ đӃn trӑ hӑc, ngưӡi chӏ hӑ ± bà phán
Tuyên ± gһp phҧi mӝt bҩt hҥnh lӟn. Gia đình bà phán trưӟc đó sӕng sung túc,
phong lưu. Căn nhà sáng chiӅu vang đӝng tiӃng cưӡi tiӃng nói. Ông phán đi làm.
Ba phán buôn bán thêm. Công viӋc làm ăn phát đҥt, thì đӝt nhiên bà phán bӏ mӝt
ngưӡi bҥn lӯa đҧo. Ngưӡi bҥn gái phҧn phúc lá mһt lá trái đã dө dӛ ngon ngӑt thӃ
nào không biӃt, chӍ biӃt bà phán đã đưa hӃt tiӅn bҥc dҩn vӕn cho ҧ, và mӝt buәi, ҧ
đã bӓ đi mҩt tích. ThӃ là mӝt phút trҳng tay. ĐӇ trӯng phҥt vӧ vӅ cái tӝi nhҽ dҥ tin

Æ
ngưӡi, ông phán bҳt bà phán ӣ nhà. Mӝt cuӝc sӕng khҳc khә bҳt đҫu tӯ đó. TiӅn
lương trích ra mӝt nӱa đӇ trҧ nӧ, mӝt nӱa giao cho chӏ Châm, ngưӡi con gái lӟn.
Khoҧn tiӅn quá ít, tҵn tiӋn thӃ nào cũng không đӫ chi tiêu. Căn nhà tӯ bҩt hҥnh đӝt
ngӝt, đҳm chìm trong mӝt bҫu không khí u uҩt. Bà phán đau buӗn, sinh bӋnh, nҵm
suӕt ngày trên gác tӕi. Nhӳng tiӃng cưӡi mҩt biӃn trên nhӳng khuôn mһt trҫm tư,
khép kín. ChӍ còn nhӳng cһp mҳt ngó xuӕng, và nhӳng giӑt lӋ thҫm và nhӳng tiӃng
thӣ dài.

Ngay tӯ buәi chiӅu mӟi đӃn, cái không khí lҥnh buӕt, thiêm thiӃp cӫa ngôi nhà
không hҥnh phúc đã là mӝt dӝi đұp bàng hoàng vào trí óc non nӟt cӫa Nhӏ. Tӕi
xuӕng. Bұt đèn lên. Ánh đèn cũng vàng vӑt, cũng buӗn rҫu. Ông phán tӯ sӣ vӅ.
MӋt nhӑc, cau có. Ông hӓi thăm Nhӏ mӝt vài câu qua loa. Mҩy thҵng nhӓ con ông
tӯ bên kia bàn ăn ném cho Nhӏ nhӳng cái nhìn gӡm gӡm thiӃu thiӋn cҧm. Chӏ
Châm xem chӯng có cҧm tình vӟi Nhӏ hơn. Nhưng ngưӡi con gái lӟn cӫa cái ngoài
sa sút không thӇ là mӝt thiӃu nӳ tươi tҳn, mà đã sӟm nhӳng lo buӗn không tên,
nhӳng ưu tư nhiӅu mһt. Bӳa cơm thӭ nhҩt đánh dҩu cho chuӛi ngày tháng trӑ hӑc,
Nhӏ nhӟ chҷng vui gì. Mӑi ngưӡi cҳm đҫu ăn. Rӗi đèn tҳt đi. Tҩt cҧ cùng lên lҫu.

Nhӏ ra ngӗi mӝt mình ӣ ngoài thêm cӱa. Tҫng dưӟi cӫa căn nhà tӕi om sau lưng.
Trưӟc mҳt Nhӏ, con phӕ nhӓ nҵm dài dưӟi nhӳng ánh điӋn đưӡng nhӧt nhҥt. Mӝt
vài bóng ngưӡi di đӝng, lһng lӁ, dưӟi nhӳng mái hiên thҩp. ThӍnh thoҧng, ánh đèn
lҳc lư cӫa mӝt xe hàng rong chұm chҥp lăn qua. TiӃng rao hàng cҩt lên, khàn khàn,
mӓi mӋt. Nhӳng âm thành rӡi rҥc ҩy mҩt hút vào im lһng vӟi ánh lӱa lay tҥt nhӓ
dҫn vӅ mӝt cuӕi phӕ. Đêm tháng Chín lҥnh. TiӃng hanh nӓ cӫa mӝt phiӃn lá rөng
trên mӝt lòng mái cong trũng. Lòng phӕ ưӟt át dҫn. Sương chұp chӡn, xanh biӃc.
Nhӏ chӕng tay dưӟi cҵm, nhìn con phӕ xa lҥ, lҥi nhӟ đӃn nhӳng đêm trăng sáng ӣ
làng. Nhà Nhӏ ӣ sát gҫn mӝt bӡ sông. Đêm trăng, mӑi ngưӡi tӯ trong làng ra tҳm
giһt thұt khuya trên nhӳng bӃn đá. Nhӳng bҫy trҿ nhӓ cùng tuәi Nhӏ bơi lӝi, vùng
vүy trên mһt nưӟc óng ánh nhӳng gӧn vàng. Giã tӯ ánh trăng cũ. Trăng ҩu thơ ơi,
tӯ biӋt tӯ đây. Nhӏ chìm đҳm trong mӝt dòng hӗi tưӣng miên man như thӃ, cho đӃn
khi Nhӏ nhìn thҩy ӣ mӝt căn nhà đӕi diӋn, mӝt cánh cӱa mӣ ra, mӝt ánh đèn bұt
sáng và mӝt bóng ngưӡi vưӧt đưӡng đi sang.

Cái bóng nhҵm đúng chӛ Nhӏ ngӗi đi thҷng tӟi. Nhӏ hoang mang chưa biӃt nên
ngӗi im đó hay đӭng lên, cái bóng đã sát tӟi gҫn, và đӭng lҥi trưӟc mһt. Mӝt tiӃng
nói dӏu dàng, dӏu dàng và êm ái lҥ thưӡng:

³Tài đҩy hҧ?´

Nhӏ ngơ ngác:

~
³Tài nào ҥ?´

Cái bóng cúi xuӕng nhìn soi vào mһt Nhӏ. Và Nhӏ nhìn thҩy khuôn mһt ngưӡi đàn
bà cӫa ngôi nhà đӕi diӋn. Cùng mӝt tҫm thưӟc vӟi chӏ Châm nhưng ngưӡi đàn bà
mҧnh khҧnh hơn. Trên khuôn mһt trái xoan cӫa nàng, mӝt đôi mҳt sâu thҷm đen
láy. Khuôn mһt đó, mà sau này, lúc nào Nhӏ cũng như cҧm thҩy phҧng phҩt mӝt
nӛi buӗn ҭn giҩu, đҽp lҥ thưӡng. Cũng đҽp dӏu dàng, và hiӅn hұu như cái tiӃng nói
ngӑt ngào Nhӏ vӯa nghe thҩy. Mӝt tiӃng cưӡi khúc khích:

³ChӃt! Lҫm rӗi. Chӏ lҥi tưӣng cұu Tài, em chӏ Châm. Chӏ Châm đâu?´

³Ӣ trong nhà ҥ!´

³Em là ai?´

Không chӡ Nhӏ trҧ lӡi, ngưӡi đàn bà đһt bàn tay nàng lên mái tóc Nhӏ, mӝt bàn tay
mӅm mҥi và ҩm áp:

³Em là cұu hӑc trò ӣ dưӟi ҩp mӟi lên trӑ hӑc đҩy hҧ?´

³Dҥ!´

³Buәi sáng chӏ Châm có sang nhà nói chuyӋn. Ngӗi ӣ đây làm gì mӝt mình thӃ?´

³Em xem phӕ´.

Lҥi tiӃng cưӡi thân mұt, khúc khích:

³Xem phӕ? Cái con phӕ này xҩu và cә nhҩt. Có gì đáng xem đâu. Sương xuӕng rӗi
đҩy. Đӯng ngӗi ӣ thӅm cӱa này nӳa. Lҥnh lҳm. Sáng mai tha hӗ xem. Nhà chӏ ӣ
bên kia đưӡng. Chӛ khung cӱa có đèn sáng ҩy, em nhìn thҩy không?´

Nhӏ gұt đҫu. Ngưӡi đàn bà xoa đҫu Nhӏ, đӭng thҷng ngưӡi lên:

³Mà tên em là gì?´

³Nhӏ, Nhӏ ҥ!´

³Nhӏ? Đưӧc lҳm. Ӣ đây đi hӑc rӗi lúc nào buӗn, Chӫ nhұt ngày nghӍ chҷng hҥn,
ñ
sang chơi vӟi chӏ nhé. Chӏ mӡi em ăn bánh. Thích ăn bánh, cӭ sang, tha hӗ ăn.
Thôi đӭng lên. Vào tìm chӏ Châm bҧo hӝ chӏ là chӏ Thӡi cҫn gһp´.

Bao nhiêu năm vӅ sau, mӛi lҫn hoa phưӧng nӣ, mӛi năm tháng Chín vӅ cho tӵu
trưӡng tӟi, cұu hӑc trò nhà quê đã quen lҳm vӟi nhӳng ánh điӋn đưӡng thành phӕ,
lҥi đӃn vӟi nhӳng cӱa trưӡng khác, lҥi có nhӳng ngưӡi bҥn mӟi, lҥi xa thêm mãi
ngôi nhà trӑ và lòng phӕ cũ, nhӳng vòm trӡi tӍnh lҿ lҩy dүu đã nhҥt nhòa trong trí
nhӟ vүn đҵm thҳm mӝt hình ҧnh mӝt khuôn mһt. Đó là cái hình ҧnh dӏu dàng, cái
khuôn mһt đôn hұu cӫa chӏ Thӡi. Giӑng nói ngӑt ngào cӫa chӏ. Ánh mҳt nhân tӯ,
bàn tay ҩm áp cӫa chӏ. Giӳa chú nhӓ và ngưӡi con gái lӟn tuәi, mӝt sӧi dây bҵng
hӳu đã đưӧc nӕi kӃt, sӧi dây ҩy đã không đӭt rӡi mà còn buӝc, thұt chһt, nhӳng kӹ
niӋm cӫa Nhӏ vӅ chӏ Thӡi thành mӝt khӕi tình cҧm trân trӑng, cái khӕi tình cҧm đó
nguyên vҽn trong hӗi tưӣng Nhӏ, là cái phҫn gìn giӳ cҧm đӝng và trau chuӕt nhҩt
cӫa nhӳng ngày trӑ hӑc đҫu tiên.

Nhӏ đang nhӟ lҥi chӏ Thӡi đây. Nhӟ lҥi cái thӃ giӟi thu nhӓ cӫa chӏ, lһng lӁ như
mӝt dòng sông trong đӗng chҧy âm thҫm giӳa nhӳng đӡi cӓ hèn mӑn. ĐӃn cái
dáng đi cӫa chӏ, bóng hình, không tiӃng đӝng, trong ngôi nhà cũ, ӣ đó, cho mӝt
cuӝc đӡi thiӃu nӳ, nhӳng xuân hӗng đã biӋt tích, đã đi qua. ĐӃn cái khoҧng sân
sau, cái khoҧng sân rêu phong lӫi thӫi giӳa bӕn vì tưӡng cao vút, ӣ đó như chuӛi
ngày tháng mưa phùn cӫa chӏ Thӡi, không mӝt tia nҳng chiӃu tӟi và lӑt xuӕng, cho
dù là vào nhӳng buәi sáng mùa hҥ rҩt đҽp trӡi. ĐӃn khuôn mһt chӏ, hiӅn hұu, buӗn
rҫu, che giҩu mӝt tâm sӵ riêng tây không tӓ lӝ. ĐӃn ánh mҳt chӏ u uҭn. Và nhӳng
tiӃng thӣ dài nhҽ như mӝt hơi gió thoҧng, đôi khi Nhӏ bҳt gһp, nhưng bây giӡ Nhӏ
còn nhӓ quá, chưa hiӇu đưӧc nguyên nhân.

Nhӳng ngày trӑ hӑc đҫu tiên lҥc lõng và bӥ ngӥ trôi qua. Con phӕ khuҩt tӏch cӫa
tӍnh lҿ không bao giӡ có đưӧc cái sáng hӗng, cái nhҧy nhót, cái tươi vui phơi phӟi
cӫa mӝt con đưӡng đӗng dưӟi ҩp. Nhưng Nhӏ cũng quen dҫn vӟi nó. Không thӇ
làm khác. Có điӅu là cái gia đình tҳm đүm trong bҫu không khí phiӅn muӝn cӫa
ngưӡi chӏ hӑ sa sút thì Nhӏ không tài nào tìm đưӧc mӝt hòa nhұp tӕt đҽp. Bà phán
vүn nҵm trên căn gác tӕi thҷm. Vӟi chiӃc áo len khuy cài tӟi cә, tròng mҳt trũng và

Æ

nhӳng tiӃng ho thúng thҳng mӛi khi trӡi trӣ lҥnh. Ông phán, chiӅu chiӅu tӯ sӣ vӅ,
vүn cái điӋu mӋt mӓi, cau có. Nhà không nuôi ngưӡi ӣ, chӏ Châm đҫu tҳt mһt tӕi
suӕt ngày dưӟi bӃp. Và thҵng Chuҭn, thҵng Tài thì không phҧi là thҵng Ҩu, thҵng
Thóc. Chúng không chӏu kӃt bҥn vӟi Nhӏ. NhiӅu lҫn, chӏ Châm mҳng: ³Sao chúng
mày không chӏu chơi vӟi chú Nhӏ?´. Hai thҷng oҳt đưa mҳt nhìn nhau, tiӃp tөc
nhӳng cuӝc chơi riêng. Chúng chê Nhӏ ngӕ nghӃ. Cưӡi Nhӏ nhà quê. ChӃ giӉu Nhӏ
đӫ điӅu. Chú mà phҧi làm thân vӟi cháu mӟi ngһt chӭ. Vұy mà mӑi đӅ nghӏ giao
hҧo và sӕng chung hòa bình nào cӫa nhӏ cũng bӏ hai cái đӕi phương chuӝt nhҳt
đӗng tuәi tӯ chӕi. Mӝt tӯ chӕi quyӃt liӋt, tàn nhүn. Mӝt lҫn bà phán cho tiӅn ba chú
cháu dҳt nhau đi coi chiӃu bóng. Phim { 8

;1<&5(. Phim có đánh
kiӃm như chӟp, phi ngӵa như bay, Nhӏ mê quá thӇ là mê. ThӃ mà vӯa chҥy vào nhà
trong lҩy cái mũ trҳng chҥy ra, hai tên pháo thӫ khӕn nҥn đã lҿn đi mҩt hút, và
pháo thӫ Nhӏ đành ӣ nhà. ChiӅu vӅ, hai thҵng cháu cô hӗn kӇ chuyӋn đҩu kiӃm bô
bô, Nhӏ tӭc đӃn muӕn phát khóc. Nhưng chúng khӓe hơn, lҥi bênh nhau chҫm
chұp, Nhӏ không làm gì chúng đưӧc. Cái quyӇn sách đҫy nhӳng con bưӟm ép, tһng
vұt cӫa Thóc ngày đôi bҥn chia tay và Nhӏ lên đưӡng, chúng cũng ăn cҳp mҩt. Đòi,
chúng bҧo thích lҩy, chán chơi, xé, đӕt đi rӗi. Ngang ngưӧc, láo lӃu, và mҩt dҥy
đӃn thӃ là cùng. Thành ra tiӃng là sӕng chung dưӟi mӝt mái nhà, hӑc cùng mӝt lӟp,
vӅ chung mӝt lӕi, mà giӳa mҩy thҵng cháu và ông chú nhӓ thó, không hӅ có cái
tình bҵng hӳu tưӣng là tӵ nhiên và dӉ dàng phҧi có, là cái tình bҵng hӳu cӫa tuәi
nhӓ.

Mà Nhӏ cũng cóc cҫn. Nhӏ đã có mӝt ngưӡi bҥn mӟi. Thân thiӃt. Đôn hұu. Tӱ tӃ.
Ngưӡi đó là chӏ Thӡi. Ngày nào Nhӏ cũng sang chơi bên nhà chӏ. Ít nhҩt là mӝt lҫn.
ChiӅu thӭ Bҧy, ӣ cҧ buәi. Chӫ nhұt, ӣ cҧ ngày. Hӗi đҫu Nhӏ còn sӧ bà phán không
bҵng lòng. Chӏ Thӡi bҧo cӭ yên tâm, đӇ chӏ nói vӟi bà phán. Và chӏ nói. Và bà
phán cũng chӍ phҧn đӕi lҩy lӋ. Lâu dҫn, gҫn như là Nhӏ chuyӇn dҫn đӡi sӕng cӫa
Nhӏ sang nhà chӏ, thӵc hiӋn mӝt cuӝc di cư ngҳn sang qua mӝt lòng đưӡng.

Nhà chӏ Thӡi cũng là mӝt ngôi nhà kiӇu cә vӟi nhӳng hàng cӝt lӟn, nhӳng bӡ mái
cong trũng, nhӳng bӭc tưӡng rêu phong như nhӳng căn nhà cùng phӕ. Nhưng nó
lӟn rӝng mênh mông. Và thұt sҥch sӁ, thұt yên tĩnh. Chӏ Thӡi có hai ngưӡi anh trai.
Hӑ đã lӟn, lҩy vӧ, cùng đi lұp nghiӋp ӣ phương xa, thӍnh thoҧng lҳm mӟi trӣ vӅ
vào nhӳng ngày giӛ tӃt. Ngôi nhà thênh thang chӍ có chӏ Thӡi sӕng vӟi ngưӡi mҽ
già. Bà lão đã bҧy mươi. Mái tóc bҥc trҳng. Phong cách thoát tөc. Bà cũng hiӅn
hұu, cũng dӏu dàng như ngưӡi con gái. Đôi khi đi qua căn buӗng nhӓ kӃ liӅn
khoҧng sân trong, Nhӏ ngó vào, thҩy bà lão ngӗi đó, trưӟc mӝt bàn thӡ Phұt. Chuӛi
tràng hҥt lҫn chұm tӯng hҥt trên nhӳng ngón tay gҫy. Ánh nӃn lung linh. Hương
trҫm thơm ngát. Bà lão ngӗi tөng kinh hàng giӡ, tiӃng mõ làm nhӏp cho nhӳng lӡi
tөng niӋm trҫm tiӃng. Ngoҥi trӯ căn buӗng nhӓ ҩy, tҩt cҧ ngôi nhà trӣ thành cái thӃ
Æc
giӟi riêng cӫa Nhӏ. Chӏ Trҫm mӃn Nhӏ, khen Nhӏ hiӅn lành, ngoan ngoãn, đӇ cho
Nhӏ hoàn toàn tӵ do. Trưa, bên này mát hơn bên nhà bà phán, Nhӏ sang đây mà
ngӫ. ChiӅu đi hӑc vӅ, chӏ mӟi làm xong mҿ bánh quӃ đó, nhӟ sang mà ăn. ChӍ còn
bҧo quҫn áo Nhӏ có đӭt khuy, mang sang, chӏ khâu vá lҥi cho. Và nhӳng bài toán
khó, cҫm vӣ sang, chӏ giҧi nghĩa cho cách tìm đáp sӕ. Nhӏ yêu nhҩt nhӳng buәi
trưa mùa hè nҵm ngӫ thiӃp đi trên cái ghӃ ngӵa gӛ lim mát lҥnh như da ngưӡi dưӟi
mái nhà đҵm đҹm bóng mát cӫa ngưӡi chӏ nhân hұu. Ngôi nhà như đưӧc che phӫ
dưӟi nhӳng tàn lá đҫy đһc. Không khí ngưng đӑng. Phҧng phҩt ӣ nhӳng xóc góc,
mӝt thӭ bóng tӕi thân mұt. Và trên mӝt nӅn đá hoa sҥch bóng như gương, tròng
mҳt ngà ngà sҳp rơi chìm vào giҩc ngӫ thơ ngây cӫa Nhӏ chұp chӡn cái hình bóng
di đӝng uyӇn chuyӇn đó cӫa chӏ Thӡi, cái hình bóng bao nhiêu buәi trưa hè xưa đã
làm cho Nhӏ yên tâm và sung sưӟng.

Sau này, nhӟ lҥi, Nhӏ mӟi nhұn thӭc đưӧc chӏ Thӡi đúng là mӝt điӇn hình tӕt đҽp
nhҩt cӫa ngưӡi con gái công dung ngôn hҥnh, cái khuôn mһt diӉm lӋ cӫa tâm hӗn
và đӭc tính tәng hӧp này, bây giӡ, Nhӏ chӍ mӟi thҩy đưӧc ngӧi ca mơ hӗ trong
nhӳng bài luân lý. Chӏ Thӡi giӓi thұt. Như Thóc cӫa ba năm tiӇu hӑc đӭng đҫu cҧ
lӟp, chӏ Thӡi trên mӑi mһt cӫa gia chánh và nӝi trӧ đӅu vưӧt rҩt xa, chӏ Châm, chӏ
HiӅn, chӏ Thҧo là mҩy ngưӡi bҥn gái cùng phӕ. Thêu thùa, làm bӃp, may vá, ӣ chӏ
Thӡi thҧy đӅu là mӝt nghӋ thuұt tinh diӋu. Bây giӡ, Nhӏ đâu có biӃt. ChӍ nghe thҩy
chӏ Châm, chӏ HiӅn, mӑi ngưӡi đӅu tҩm tҳc như thӃ. Ngưӡi ta còn nói khác nӳa. VӅ
chӏ. Là khéo léo, nӃt na, công dung thӃ kia, ngôn hҥnh nhưӡng ҩy, mà chӏ Thӡi,
không hiӇu bӣi mӝt trӟ trêu quái gì nào cӫa cҧnh ngӝ và đӏnh mӋnh lҥi không có
đưӧc cho đӡi chӏ mӝt xuân hӗng.

Nhӳng ngưӡi thiӃu nӳ cùng tuәi lҫn lưӧt lên xe hoa vӅ nhà chӗng, riêng chӏ Thӡi
vүn ӣ lҥi vӟi cái thӃ giӟi lһng lӡ. HӃt mӝt mùa mưa. Qua mӝt mùa nҳng. HӃt mӝt
năm này sang mӝt năm khác. Hӗi Nhӏ mӟi đӃn ӣ khu phӕ, ngôi nhà chӏ Thӡi mӛi
buәi sáng Chӫ nhұt là nơi hӑp mһt cӫa nhӳng ngưӡi bҥn chӏ. Đám bҥn gái làm
bánh, thêu thùa, đùa cӧt vӟi nhau. Căn nhà vang đӝng tiӃng cưӡi tiӃng nói. Rӗi Nhӏ
thҩy nhӳng khuôn mһt bҵng hӳu ҩy thưa vҳng dҫn. Vào mӛi mùa xuân lҥi có
nhӳng đoàn ngưӡi đҫu đӝi quҧ song, thҳt khăn lưng đӓ đi vào trong phӕ. Hӑ đi,
nghiêm chӍnh, thành mӝt hàng dài. Hӑ khiêng nhӳng mâm đӗng, chҩt cao có ngӑn
nhӳng chӗng bánh bӑc giҩy kim tuyӃn, bӑc giҩy hӗng điӅu đӓ chói. Trҿ con hàng
phӕ đә ra xem, vӛ tay reo hò: đám cưӟi, đám cưӟi. Ít ngày sau, mӝt đoàn xe hòm
sơn đen vào theo, cũng nӕi hàng như đoàn ngưӡi. Trong khói pháo khét lҽt, trong
tiӃng pháo ném sӵ kinh đӝng bàng hoàng vào lòng phӕ tĩnh mӏch là nhӳng khuôn
mһt hân hoan. Và sau nhӳng ngày vui đó, lҥi mҩt đi mӝt chӏ HiӅn, chӏ Lөa. Nhӏ ӣ
trӑ nhà bà phán cҧ thҧy bӕn năm. Nhӳng ngưӡi bҥn cӫa chӏ Thӡi lҫn lưӧt lên xe
hoa. ĐӃn năm thӭ tư, bà phán cũng gҧ chӗng cho chӏ Châm. TiӋc cưӟi linh đình có
ÆÊ
đưӧc nhӡ ӣ bàn tay nӝi trӧ tuyӋt vӡi cӫa chӏ Thӡi mӝt phҫn lӟn. Chӏ sang làm giúp
gҫn hӃt mӑi viӋc. Phút chia tay vӟi bҥn, chӏ Thӡi tӯ chӕi không chӏu làm phù dâu ±
đôi bҥn ôm lҩy nhau khóc. Đám cưӟi là vui mà, ngưӡi lӟn bҧo thӃ, sao hai chӏ lҥi
khóc, Nhӏ không tài nào hiӇu đưӧc. Buәi chiӅu, lòng con phӕ cә trӣ lҥi quҥnh hiu
như cũ. Ngôi nhà bà phán vҳng tanh buӗn rҫu. Nhӏ lҥi chҥy sang nhà chӏ Thӡi. Chӏ
không thҩy Nhӏ tӟi. Chӏ ngӗi đó, bóng tӕi cӫa buәi chiӅu phӫ dҫn trên mái tóc, cúi
đҫu xuӕng, bҩt đӝng, đҳm chìm, lҥi lòng tay đưa lên, bưng lҩy mһt. Chưa bao giӡ
Nhӏ thҩy chӏ Thӡi buӗn như buәi chiӅu hôm ҩy.

Chӏ kéo Nhӏ lҥi gҫn:

³Chӏ Châm xa chӏ em chúng mình rӗi´.

Nhӏ nói, ngӟ ngҭn:

³Lҩy chӗng thì phҧi xa´.

³Em nói đúng lҳm´.

Nhӏ nghiêng đҫu ngүm nghĩ rӗi hӓi chӏ đӝt ngӝt:

³Còn chӏ, sao chӏ không đi lҩy chӗng?´

Mӝt nө cưӡi buӗn rҫu:

³Không ai lҩy chӏ hӃt´.

Nhӏ không chӏu tin như thӃ. Lҥi thơ ngây hӓi:

³Sao ngưӡi ta lҩy các chӏ ҩy?´

³Các chӏ ҩy may mҳn hơn chӏ nhiӅu´.

Rӗi như không muӕn kéo dài câu chuyӋn, không muӕn đӅ cұp tӟi chút nào, chӏ
Thӡi ngăn lҥi, chӏ bҧo Nhӏ còn nhӓ, không nên biӃt đӃn chuyӋn ngưӡi lӟn. Và đӭng
lên lҩy bánh cho Nhӏ ăn. ĐiӅu khác thưӡng là buәi chiӅu hôm đó, chӏ Thӡi còn cho
Nhӏ vào thăm căn buӗng riêng cӫa chӏ. Đó là mӝt căn buӗng nhӓ, cũng giӕng như
căn buӗng cӫa chӏ Châm. Nhưng đèn vӯa bұt sáng, Nhӏ thoҥt bưӟc vào, đã đӭng
ngҭn ngưӡi ra. Căn buӗng có sӵ lҥ lùng này là trên nhӳng vì tưӡng cӫa nó, đӅu có
nhӳng tҩm hình treo kín khҳp. Phҧi, nhӳng tҩm hình. ĐiӅu làm cho Nhӏ ngҥc nhiên
Æ?
hơn, là nhӳng tҩm hình đó không phҧi là hình chӏ Châm, chӏ Lөa, mà là nhӳng tҩm
hình tài tӱ. Nhӳng tҩm hình tài tӱ màn bҥc. Nhӳng tҩm hình tài tӱ chiӃu bóng.
Chúng thұt nhiӅu. Hàng mҩy chөc cái, lӟn nhӓ đӫ cӥ, tҩm nào tҩm nҩy đӅu đưӧc
trang trӑng lӗng kính, và treo đính ngay ngҳn lên trưӡng bҵng nhӳng cái khung da
thұt đҽp. Và điӅu ngҥc nhiên cuӕi cùng cho cái khӕi óc ngây thơ cӫa Nhӏ: nhӳng
tҩm hình tài tӱ đó toàn là nhӳng tҩm hình đàn ông, chӭ tuyӋt nhiên không có hình
cӫa mӝt nӳ tài tӱ nào.

Trӑ hӑc ӣ tӍnh tӟi năm thӭ tư là năm đó, Nhӏ đã biӃt đӃn cái thú màn bҥc. Mê xi nê.
Mê lҳm. Mê như điӃu đә vұy. Nhưng mӝt cái vé xi nê ³đi tuҫn´ bҩy giӡ vӟi Nhӏ đã
là mӝt chi khoҧn thұt lӟn so vӟi nӅn tài chính eo hҽp cӫa mӝt cұu hӑc trò trӑ hӑc.
Cha cho có mӝt đӗng. Phҧi tiêu đӫ mӝt tháng. ThӃ đã là nhiӅu lҳm. NhiӅu thӃ
chҷng thҩm gì. Thҵng bò khô, thҵng bánh tôm, anh kҽo kéo vӟi cái vòng quay sӕ
có cҳm mӝt lá cӡ nhӓ xíu ӣ giӳa, chú Tҫu sӵc tҳc vӟi hai thanh tre va đұp lách
tách, ông lão sê cҩu vӟi nhӳng móng tay cáu ghét và cái đèn bão rұp rình ánh lӱa,
đã chia nhau gҫn hӃt đӗng bҥc cӫa Nhӏ. Lҥi còn nhӳng hòn bi ve. Lҥi còn nhӳng
con cù sӯng nӳa. Chưa giӳa tháng, Nhӏ đã là chú hӑc trò vô sҧn chính cӕng. May
mà có chӏ Thӡi. Chӏ cho tiӅn Nhӏ đi xem xi nê ít nhҩt mӝt tuҫn cũng đưӧc mӝt lҫn.

Nhìn thҩy nhӳng tҩm hình tài tӱ treo kín khҳp ba vì tưӡng phòng ngӫ cӫa chӏ, Nhӏ
sáng mҳt ra, như bҳt đưӧc cӫa. Nhұn diӋn đưӧc tӭc thì đám tài tӱ là ai. Kia là
Robert Taylor, tóc đen như mun, mái tóc lưӧn sóng. Kia là Tyronne Power, mһc
như kiӇu hiӋp sĩ thӃ kӹ mưӡi chín, mҳt sáng gương, hàm răng trҳng bóng, nө cưӡi
mê hoһc. Kìa nӳa là Clark Gable, vӟi đưӡng ria chҧi chuӕt. Kia nӳa là Franchot
Tone, kia nӳa là Douglas Fairbank Jr. Có thӇ nói là tҩt cҧ nhӳng ngôi sao, nhӳng
thҫn tưӧng, nhӳng khuôn mһt mà sau này Nhӏ đưӧc nghe nói như nhӳng ưӟc mơ
mӝt thӡi đҵm thҳm nhҩt cӫa đàn bà, điӅu có mһt trong căn buӗng riêng cӫa chӏ
Thӡi. Sưu tұp vӅ nhӳng tҩm hình tài tӱ này, vӟi Nhӏ hӗi đó, và sau này lӟn khôn
cũng vұy. Ngoài nhӳng tҩm hình treo trên tưӡng, chӏ Thӡi còn có hàng chөc tұp
album nӳa chӭ. Riêng Robert Taylor thôi, con sӕ hình đã tӟi hàng trăm. Nhӳng tұp
album dán hình tài tӱ cӫa chӏ Thӡi cũng là nhӳng tұp album tuyӋt đҽp. Chӳ mҥ
vàng và bìa thì bӑc gҩm hӃt. Gҩm màu huyӃt dө. Gҩm màu vàng diӋp. Gҩm màu
xanh nưӟc biӇn. Và gҩm màu bҥc, đài các, óng ánh.

Thұt là mӝt khám phá. Mӝt khám phá kinh ngҥc. Cái điӅu cuӕi cùng làm Nhӏ ngҥc
nhiên hơn nӳa là chӏ Thӡi rҩt ít có khi đi xem chӟp bóng. Đâu như mӝt năm chӍ
mӝt vài lҫn. Vào nhӳng dӏp lӉ tӃt. Và phҧi là mӝt phim đһc biӋt lҳm. ThӃ thì chӏ có
hàng mҩy trăm tҩm hình tài tӱ treo đính kín khҳp trưӟc tҫm mҳt, đҫy đһc trong căn
buӗng riêng cӫa chӏ như thӃ đӇ làm gì? Nhӏ hӓi:

Ʋ
³Chӏ thích xi nê lҳm hҧ?´

³Vӯa thôi´.

Thích vӯa thôi. ChӍ thích, chӍ mê nhӳng tҩm hình. Lҥi là mӝt bí mұt ӣ ngoài tҫm
hiӇu biӃt thơ dҥi cӫa Nhӏ.

³Thích đӇ làm gì?´

³Chҷng đӇ làm gì hӃt´.

Và chӏ Thӡi xoa đҫu Nhӏ, giӑng chӏ bҩt chӧt trang nghiêm, mơ màng, như nói vӟi
mӝt ngưӡi lӟn:

³Mӝt ngưӡi đàn bà như chӏ chӍ còn nhӳng tҩm hình này´.

³Em không hiӇu´.

³Lӟn lên, rӗi em sӁ hiӇu. Thôi đi ra´.

Giã tӯ lòng phӕ cũ, nhӳng bӡ mái cong trũng mang cái linh hӗn hҳt hiu phai tàn
cӫa nhiӅu mùa lá rөng, giã tӯ vòm trӡi tӍnh nhӓ khuҩt lùi sau nhӳng mưa phùn và
sương mù quá khӭ, sóng đӡi tӯng lӟp dӗn đҭy chú nhӓ đӃn nhӳng bӃn bӡ khác,
sáng tươi hơn. Không bao giӡ Nhӏ còn có dӏp trӣ lҥi nơi chӕn đánh dҩu cho bӕn
năm bӥ ngӥ dưӟi nhӳng ánh điӋn đưӡng phưӡng phӕ. Châm đi lҩy chӗng. Ông
phán phҧi đәi lên mҥn ngưӧc, mang theo gia đình theo. Mӝt cuӕi năm nào đó, giӳa
chiӃn tranh kín trùm, Nhӏ đưӧc tin bà phán tҥ thӃ. Con phӕ cũ, cái thӃ giӟi lһng lӡ
khuҩt tӏch, vòm trӡi tӍnh lҿ buӗn rҫu, vӟi Nhӏ là đã chһt đӭt mӑi liên lҥc. Lҳm lúc
muӕn tưӣng nhӟ lҥi, Nhӏ cũng chӍ còn thҩy thҩp thoáng hiӋn lên trong mӝt hӗi
tưӣng trùng, nhòa, ít nhiӅu ҧnh hình lãng đãng. Nhưng chӏ Thӡi thì Nhӏ không
quên đưӧc. Ngưӡi thiӃu nӳ xҩu sӕ vì lӥ hӃt mӑi chuyӃn xe hoa chҥy qua cái ga sҫu
không bao giӡ đưӧc thҩy đӓ chói mӝt trұn mưa hoa là cái màu hӗng pháo cưӟi lҥi
chính là mӝt mһt trӡi cӫa kӹ niӋm, đóa mһt trӡi dӏu dàng ҩy còn sáng chói mãi mãi
trong trí nhӟ. Nhӏ vүn ưӟc mong đưӧc gһp lҥi chӏ Thӡi, ít nhҩt cũng mӝt lҫn.
Nhưng ngưӡi ta nói gia đình chӏ cũng không còn ӣ đӏa chӍ cũ. Cái sӕ chӏ Thӡi lұn
đұn, trôi dҥt. Nhӟ đӃn chӏ Thӡi, Nhӏ lҥi nhӟ đӃn ngôi nhà ngày xưa. Khoҧng sân

ÆS
sau rêu phong. Cái bӇ non bӝ và nhӳng chұu cây cҧnh. Ngưӡi mҽ già, bàn thӡ Phұt.
Hương trҫm thơm và ánh nӃn lung linh. Nhӳng buәi trưa mùa hè, bóng tӕi làm
thành bóng mát, khuôn mһt dӏu dàng cӫa chӏ Thӡi ӣ đó, nghiêng xuӕng giҩc ngӫ
thơ ngây cӫa đӭa nhӓ xa nhà. Và tiӃng nói cӫa chӏ, êm ái. Và nhӳng tҩm hình cӫa
chӏ. ³Chӏ chӍ còn nhӳng tҩm hình ҩy. ĐӇ sӕng. Lӟn lên, sau này em sӁ hiӇu´. Nhӏ
đã lӟn. Nhӏ đã hiӇu. Nhӳng tҩm hình tài tӱ ҩy là tәng hӧp cho mӝt khuôn mһt đàn
ông mơ tưӣng không bao giӡ trӣ thành sӵ thұt cho đӡi chӏ. Nàng công chúa buӗn
vүn ӣ trên cái tháp lҥnh và cô đơn cӫa tòa lâu đài kia. Nhӳng mùa xuân đã tӟi. Rӗi
qua. Hoa nӣ trong nӝi. Bưӟm bay trên đӗng. Nhӳng chiӃc xe hoa. Màu hӗng cӫa
pháo cưӟi. Nhưng vӟi chӏ Thӡi, không mӝt chàng hiӋp sĩ nào tӟi trưӟc cӱa lâu đài
vӟi con ngӵa trҳng. Và nàng công chúa phiӅn muӝn vүn sӕng vӟi giҩc mơ không
bao giӡ thành tӵu cӫa mình. Rӗi nhӳng tҩm hình cũng phҧi úa mӝt ngày. Chӏ Thӡi
ӣ đâu bây giӡ? Dҥt tӟi mӝt bӃn bӡ nào? Nhӏ hӓi thăm chӏ đó. Chúc chӏ may mҳn.
Chúc chӏ sung sưӟng. Chúc chӏ thӃ nào rӗi cũng có mӝt mùa xuân, dүu chӍ là mӝt
mùa xuân thұt muӝn.

Ɓ
Nhӳng vì sao
thӭ nhҩt
_________________________________

Năm mưӡi bҧy tuәi, tôi đã sӕng rҩt nhiӅu vӟi nhӳng vì sao. Tôi đã gӑi chúng là
nhӳng vì sao cӫa DiӋu. Tҥi sao và tҥi sao bây giӡ tôi nhҳc lҥi nhӳng vì sao cũ, tôi
sӁ nói ӣ dưӟi. Dҥo ҩy, chúng tôi ӣ phӕ HiӃn. Căn nhà lá cӫa cө lý Bҵn ± ngưӡi chӫ
trӑ ± khoҧng vưӡn nhӓ cҥnh bӡ ao biӃn thành mӝt đài thiên văn nhӓ, đêm nào
chúng tôi cũng ra ngӗi ӣ đó, tâm hӗn thơ dҥi mӣ nhӳng lӕi đi lên nhӳng đӍnh trӡi.
Tұp thơ đҫu tiên cӫa tôi vӟi bài đӅ tӵa cӫa DiӋu ± không bao giӡ đưӧc in ra ± lҩy
tên là '
=
> 5. Nhӳng vҫn thơ thӭ nhҩt viӃt vào nhӳng giӡ phút thao thӭc dưӟi
ngӑn đèn nhӓ, trong đêm tӍnh lҿ không cùng, trang giҩy trҳng muӕt là mӝt khoҧng
không gian rӝng bҵng thӃ giӟi cӫa nhӳng vì sao. Thưӡng thưӡng tұn khuya chúng
tôi mӟi tӯ ngoài vưӡn trӣ vào nhà. Đêm lҥnh buӕt. LiӃp mӓng. Hoa lá ngoài vưӡn
thơm mӝt hương thơm quái đҧn. Nhӳng ngӑn cӓ tӕi chân bӡ ao thân mұt gҫn gũi
như nhӳng linh hӗn ngưӡi. Không khí liêu trai xuҩt ra tӯ nhӳng gӕc rêu đҩt ҭm
lҥnh. Nhӳng vì sao tưӣng như còn đi xuӕng nói chuyӋn vũ trө và đӡi hành tinh
lҥnh lùng vӟi nhӳng khoҧng tuyӃt băng ngӡi ngӡi trên cao.

Tuәi mê sao, coi trăng là bҥn và đưӡng đi là con sông Ngân Hà lҩp lánh, ánh sáng
mơ màng choán ngұp tâm tưӣng tôi, trên nhӳng trang sách tôi, vào tұn giҩc ngӫ.
Trưӡng chúng tôi ӣ Hà Nӝi dӑn vӅ sau mҩy trұn oanh tҥc kho đҥn Nhұt Bҧn ӣ Gia
Lâm, bҩy giӡ là vào khoҧng cuӕi năm 1944. Nên trӡi đã thүm màu cӫa mӝt thӡi
chiӃn đã bén lӱa có bóng nhӳng chiӃc pháo đài bay hai thân tӯ duyên hҧi tiӃn vào
không phұn thành phӕ phòng thӫ. Trái bom dӳ dӝi làm phát hӓa cҧ mӝt góc cәng
thành Cӱa Bҳc. Hai hôm sau chúng tôi đóng cӱa trưӡng ra bӃn Phà Đen.

Tôi gһp DiӋu lҫn đҫu tiên trên chuyӃn tàu đêm dӡi Hà Nӝi lúc hai giӡ sáng. NӃu
DiӋu còn sӕng, tôi cũng vүn nhӟ đưӧc trӑn đӡi chuyӃn tàu đêm ҩy. Nưӟc chҧy
bӗng bӅnh. Bóng tӕi dăng dăng. TiӃng còi dӡi bӃn nӭc nӣ. DiӋu chӃt, chuyӃn tàu,
tiӃng còi, bóng tӕi sӕng lҥi trong tôi thành nhӳng hình ҧnh vĩnh cӱu cӫa tuәi mưӡi

ÆÆ
bҧy. Đêm nay tưӣng nhӟ lҥi nhӳng vì sao cũ tôi đi lҥi trong tưӣng tưӧng mӝt
chuyӃn tàu trong đêm Hӗng Hà. Tôi đã mҩt DiӋu, xa Hӗng Hà và nhӳng vì sao cũ.

Vұy là buәi chiӅu ҩy, mӝt chuyӃn tàu đã dӡi Hà Nӝi. Còi hú dài đұp vào nhӳng bãi
vҳng không nhìn thҩy. TiӃng nӭc nӣ là nhӳng âm thanh vĩnh biӋt. Nhӏp đҭy đưa
bӗng bӅnh cӫa nưӟc chҧy dưӟi gҫm cҫu. Nưӟc chҧy xuôi, bánh lái chân vӏt quay
trӣ lҥi. Tôi đón nhұn ҩn tưӧng thӭ nhҩt vӅ thӡi gian trong chuyӃn đi lҫn đҫu. Tôi
nhӟ lҥi tӯng chi tiӃt. Tàu đi đã lâu. Nhӳng ánh nӃn đưӧc đӗng loҥt đӕt lên. Chúng
tôi là bӕn trăm ngưӡi không ngӫ. TiӃng nói chuyӋn thì thҫm tӯ đҫu đӃn cuӕi mũi
tàu. Đêm mùa đông vҧi bҥt phӫ kín tӭ phía. Tӯ buӗng máy hơi than lӱa bӕc lên
ngӝt ngҥt. Tôi không ngӫ đưӧc cũng không xem đưӧc cuӕn tiӇu thuyӃt mang theo
và cũng không góp chuyӋn đưӧc vӟi lũ bҥn hӳu. Sau cùng tôi đӭng dұy lách khӓi
đám thân thӇ nҵm ngәn ngang vén bҥt đi ra, lҫn vӅ phía mũi tàu.

Tôi trông thҩy DiӋu lҫn thӭ nhҩt. Anh ngӗi quay lưng lҥi trên đӕng dây sҳt. Lúc đó
tôi chưa biӃt DiӋu là ai nhưng mӝt cҧm giác thân thuӝc đã vөt đӃn. Sӵ gҫn gũi cӫa
hai ngưӡi cùng có mӝt cái gì giӕng nhau trong mӝt giӡ phút đһc biӋt vì nӃu không
có DiӋu ngӗi đó tôi cũng sӁ đӃn ngӗi trên đӕng dây xích sҳt và cũng quay lưng trӣ
lҥi. Tôi đӭng lҥi, không đӝng, tay vӏn vào thành sҳt vây quanh đai tàu. VӅ sau, có
mӝt lҫn tôi cũng trông thҩy mӝt ngưӡi ngӗi như thӃ, trong mӝt sân ga nhӓ đêm
mưa phùn, chӡ mӝt chuyӃn tàu chưa đӃn, như mӝt cái bóng mӝt pho tưӧng đҳm
chìm trong im lһng. Tôi yêu nhӳng con ngưӡi vӟi nhӳng bóng hình thành tưӧng
như vұy. Sӵ suy nghĩ triӅn miӅn lúc đó như đҭy ra khӓi hiӋn tҥi có giӟi hҥn đӃn
mӝt thӃ giӟi nào chӍ có mình vӟi mình không mӝt liên lҥc mӝt vưӟng bұn vӟi
chung quanh. Rodin lúc nһn tưӧng ngưӡi suy tưӣng chҳc cũng có nhӳng phút tách
rӡi như thӃ đӇ sáng tҥo trong nhӳng hình nét điêu khҳc thҫn kǤ mӝt con ngưӡi đӕi
diӋn vӟi thӃ giӟi nӝi tâm cӫa mình. Phút ҩy tôi chҳc DiӋu cũng chưa lҳng đưӧc hҷn
vào suy tưӣng. Bӡ vai bӡ lưng kia còn như bӏ đè nһng dưӟi mӝt tâm sӵ: Hà Nӝi.
Tôi cӭ đӭng yên lһng mà nhìn DiӋu, thҩy rҵng mӝt tiӃng đӝng nhӓ lúc đó cũng
không thӇ tha thӭ. Bóng DiӋu in lên mһt sông đêm khuya thoáng gӧn nhӳng bӑt
nưӟc trҳng như nhӳng sӧi chӍ đӭt. Tôi nghĩ đӃn mӝt cái gì tương phҧn. Bên trong,
bӕn trăm gã hӑc trò tҧn cư chөm đҫu trên nhӳng trang tiӇu thuyӃt, thì thҫm nói
chuyӋn hoһc đã ngӫ say sưa mê mӋt. Và bên ngoài, mӝt ngưӡi ngӗi nhìn đêm, nhìn
thӡi gian, ngӗi trong mӝt thӃ giӟi. Tôi thҩy DiӋu lҥ lҳm. Lúc đó tôi không còn nghĩ
DiӋu là mӝt gã hӑc trò nӳa. Tôi vӯa ngҥc nhiên vӯa kính trӑng. Sau cùng, tôi tiӃn
lҥi gҫn. Bưӟc chân tôi vưӟng vào mӝt cái gì, làm thành tiӃng đӝng và DiӋu quay
lҥi. Anh nhìn tôi thҧn nhiên, nhưng hai con mҳt sáng lên như hai vì sao nhӓ. Tôi
lһng lӁ ngӗi xuӕng bên cҥnh, trên đӕng dây xích sҳt đã lҥnh buӕt. Còn tàu vүn
chuyӇn đi. Mӝt lát sau tôi đoán vào lúc tàu vӅ qua vùng Bát Tràng, Gӕm gì đó thì
tôi đã đưӧc biӃt ít nhiӅu vӅ DiӋu. Tên anh, quê ӣ Sơn Tây và mӟi xin nhұp hӑc
Æ~
đưӧc nӱa tháng thì trưӡng phҧi thuyên chuyӇn. Thҧo nào cùng trưӡng mà chúng tôi
chưa quen nhau. Tôi hӓi DiӋu:

³Ngӗi ngoài này lҥnh lҳm. Anh không buӗn ngӫ sao´.

³Không, DiӋu cưӡi. Ngày nhӓ đi thuyӅn trên sông Đáy tôi vүn thӭc suӕt đêm cho
đӃn lúc ghé bӃn. Tôi thích nhìn sao´.

Yên lһng mӝt lúc, DiӋu nói tiӃp:

³Không gì đҽp bҵng nhӳng vì sao´.

Câu chuyӋn giӳa chúng tôi thӍnh thoҧng lҥi bӏ cҳt đӭt bҵng nhӳng im lһng dài.
Chúng tôi cùng nhìn xuӕng khoҧng tӕi cӫa sông dưӟi mũi tàu. Mӝt lát, nhìn lên, tôi
bҳt đҫu thҩy nhӳng vì sao là đҽp. Nhìn sang DiӋu, tinh tú đӵng trong mҳt anh và tôi
không biӃt anh đang nghĩ đӃn điӅu gì. Ngưӡi anh gҫy, nhӓ. Anh mһc mӝt chiӃc áo
dài đen rӝng lùng thùng. Thôi nhìn sao, DiӋu lҥi kӇ chuyӋn Sơn Tây cho tôi nghe.
Thành đá cә cũ hoang vҳng, hào sâu cӓ lҩp kín, buәi trưa tӍnh lҿ nҳng mӋt mӓi ngӫ
giӳa nhӳng bóng bàng cao vút, tiӃng bánh xe ngӵa lăn vòng quanh cӱa TiӅn cӱa
Hұu và buәi chiӅu gió sông Hӗng thәi vào thành phӕ vӟi nhӳng chuyӃn xe hàng
nһng nӅ tӯ mҥn Trung Hà vào đӛ trong bӃn. Tôi hơi buӗn cưӡi vӅ lӕi thuұt chuyӋn
cӫa DiӋu lúc đó. Sau này tôi mӟi khám phá thҩy nhӳng tiӃng xe cӱa TiӅn cӱa Hұu
ҩy, nhӳng rãnh hào cӓ hoang ҩy là nhӳng trang tiӇu thuyӃt đҽp nhҩt tôi đã đӑc
đưӧc ӣ DiӋu.

Đêm theo trưӡng vӅ phӕ HiӃn sao cũng sáng và cũng nhiӅu lҥ lùng. Sông Ngân Hà
vҳt qua chҥm vào lòng sông cҳt thành mӝt ngã tư hào quang. Con tàu đi lâu vүn
không hӃt ngã tư ánh sáng. Mӝt lúc nào đó DiӋu chӍ tay bҧo tôi:

³Chӛ kia sao xúm xít dӉ đӃn hàng triӋu´.

Quҧ thұt chưa bao giӡ tôi lҥi có cҧm tưӣng sao nhiӅu đӃn như thӃ. VӅ sau, đêm nào
tôi cũng gһp nhӳng vì sao nhưng tôi chӍ gҫn chúng nhҩt, thҩy chúng đҽp nhҩt riêng
trong đêm đi tàu và gһp DiӋu. NӅn trӡi đen thүm ӣ trên, con sông ӣ dưӟi sâu hút,
tàu chuyӇn mình giӳa hai màn sao, mӝt cӫa trӡi và mӝt cӫa nưӟc. Chúng tôi ngӗi ӣ
giӳa. Sương xuӕng càng nhiӅu, đêm càng lҥnh, sao càng sáng rӵc rӥ. Vҿ đҽp cӫa
tinh tú đêm ҩy nҵm trong tâm tưӣng ngưӡi. Nhìn lên, vӁ nhӳng con đưӡng tưӣng
tưӧng đӃn mӝt hành tinh xa lҥ hoһc là dҥo nhӳng bưӟc chân tưӣng tưӧng giӳa hai
bӡ sông Ngân, cҧm xúc tôi đêm đó không phҧi thuӝc vӅ mӝt ý niӋm khoa hӑc. Vũ
trө chӍ là mӝt cҧnh tưӧng đҽp lãng mҥn, tôi không phân tích nәi vӟi nhӳng vì sao
Æñ
bí mұt quyӃn rũ. Con tàu vүn đi. Tôi đã thӭc vӟi DiӋu như thӃ, nói chuyӋn thì ít
ngҳm sao thì nhiӅu, cho đӃn khi tҫu cұp bӃn Hưng Yên. Ánh sáng cӫa lӱa bӃn khác
hҷn, đөc, buӗn và tҫm thưӡng. Rӗi con đưӡng lên thành phӕ hiӋn ra tăm tӕi qua
nhӳng bãi ngô. Đҩt bӗi ven sông rӝng mênh mông. Đoàn hӑc trò kéo dài. DiӋu lùi
xuӕng cuӕi đoàn đi bên cҥnh tôi và câu chuyӋn vӅ nhӳng vì sao vүn chưa dӭt. Tôi
gӧi chuyӋn. DiӋu lҥi kӇ cho tôi nghe nhӳng đêm ӣ Sơn Tây, anh đӭng ngҳm sao
hiӋn lên trên cәng thành. Anh nhӟ có mӝt vì sao lӟn đêm nào cũng mӑc rҩt muӝn ӣ
góc thành cӱa Hұu, anh đã chӡ đón như chӡ mӝt ngưӡi bҥn, ӣ mӝt chӛ nhҩt đӏnh.
Mҩy năm sau anh không nhìn thҩy vì sao ӣ chӛ cũ và khoҧng trӡi thiӃu vҳng mӝt
điӇm sáng như mӝt sӵ thương nhӟ đen. Tôi nghe chuyӋn càng thҩy DiӋu kǤ lҥ.

Trӡi sáng mӡ mӡ khi chúng tôi đһt chân vào phӕ HiӃn. NӅn trӡi hӗng hӗng không
còn mӝt vì sao nhưng mà nhӳng vì sao đêm qua đã làm chúng tôi thân nhau. Tình
bҵng hӳu giӳa tôi và DiӋu sau này vүn có cái ánh sáng lҥnh và hình ҧnh thương
nhӟ cӫa nhӳng vì sao đêm thӭ nhҩt.

Nӛi buӗn cӫa DiӋu thưӡng trӵc. Trong suӕt mưӡi bӕn tháng ± thӡi gian lưu trú ӣ
phӕ HiӃn ± không bao giӡ tôi thҩy DiӋu vui. Trưӡng hӑc mӟi rҩt thích hӧp vӟi
DiӋu. Đó là mӝt tu viӋn ba tҫng màu xám đӭng sӯng sӳng giӳa mӝt bãi cӓ rӝng sau
chӧ cách xa thӏ xã bҵng mӝt con đưӡng đҩt đӓ lúc nào cũng lҫy lӝi. Phía sau
trưӡng, thұt xa, mӝt con đê chҥy dài, bóng nhӳng cây nhãn cao đӅu nhau kéo đi vӟi
nhӳng khoҧng cách đӅu đһn. Tôi không quên đưӧc nhӳng đêm sao ӣ phӕ HiӃn,
cũng không quên đưӧc nhӳng bӡ đê phӕ HiӃn. Cӓ xanh mưӟt, lúc nào cũng tươi
nõn, tӯ mһt đê thoai thoҧi đә xuӕng chân đê, chӛ nҵm lý tưӣng cho chúng tôi
nhӳng buәi trưa đӃn đó chia nhau mӛi ngưӡi mӝt gӕc nhãn, nҵm nhìn bҫu trӡi biӃc
giӳa nhӳng khoҧng lá trӕng đӝng nҳng. Thұt là nhӳng cánh lá thon mình thuyӅn
cӫa Huy Cұn. Chúng đi vào tâm hӗn DiӋu u ҭn hoang vu mà tôi đã muӕn so sánh
vӟi mӝt tháp Chàm cӫa ChӃ Lan Viên khi tâm hӗn tôi mӟi chӍ có đưӧc cái thơ dҥi
bӥ ngӥ cӫa mӝt vҫn thơ NguyӉn Nhưӧc Pháp. Trong lãng mҥn cӫa tuәi thơ đã có
tưӧng trưng cӫa hӗn. Tác dөng tӯ con ngưӡi tӯ nӃp sӕng cӫa DiӋu gӱi tӟi chúng
tôi, sҳc thái sâu đұm nhҩt là bao giӡ ӣ DiӋu cũng như mӣ ra mӝt cӱa ngõ cӫa suy
tưӣng chúng tôi theo đó đi vào nhӳng thӃ giӟi ҧo tưӣng vӯa đҽp và vӯa buӗn. Đҽp
vì nhiӅu ánh sáng. Buӗn vì ít tiӃng đӝng. Ánh sáng cӫa nhӳng vì sao, trong sӵ im
lһng cӫa đêm cӫa vũ trө. NhiӅu khi nҵm ӣ chân đê ± chӑn nhӳng góc khuҩt vҳng,
tôi đã mҩt hҷn ý niӋm vӅ thӡi gian, đӃn lúc rũ áo ngӗi đây, buәi chiӅu đã xuӕng tӯ
bao giӡ mà không hay biӃt. Nҳng xӃ thoi thóp trên mái tu viӋn. Nhӳng bӡ ruӝng
kéo dài và trӡi sâu hơn. Mӝt buәi chiӅu, DiӋu đã chӍ cho tôi mӝt dҧi nҳng sҳp tàn
trên mһt cӓ. Và nói:

³Mӝt đӡi đưӧc nhìn nҳng đҽp vài lҫn thӃ này cũng đӫ´.
~

Tôi không hiӇu chӳ ³cũng đӫ´ cӫa DiӋu. Có lӁ bӣi mӝt linh tính nào đã báo trưӟc
cho DiӋu, anh nҵm xuӕng sӟm, đӇ nhӳng dҧi nҳng chiӅu trӣ nên quý báu vì vĩnh
viӉn con ngưӡi anh không nhìn thҩy nӳa, không lâu gì. Bҩy giӡ tôi mӟi thҩy DiӋu
có lý và hiӇu thҩu đáo ý nghĩa hai chӳ cũng đӫ cӫa anh. Hàng nghìn hàng vҥn con
ngưӡi sӕng lâu gҩp ba bӕn lҫn cuӝc đӡi ngҳn ngӫi cӫa DiӋu, chưa tӯng bao giӡ ý
thӭc và xúc cҧm đưӧc vӅ cái đҽp cӫa mӝt dҧi nҳng, mӝt vì sao. Hӑ chӍ biӃt là có
nҳng đҩy có sao đҩy, nhưng không biӃt thӃ nào là đҽp, và bӣi vұy trӡi đҩt thiên
nhiên chӍ là nhӳng đӕi tưӧng thӡ ơ cӫa mӝt cái nhìn khách quan, vô nghĩa và ӣ
ngoài. ĐiӅu càng làm cho tôi quý mӃn DiӋu lúc sӕng, và sau cái chӃt cӫa DiӋu,
thương xót anh mãi mãi, là bҧn chҩt buӗn, nhưng sӭc sӕng cӫa DiӋu thұt mãnh liӋt.
ChӍ như mӝt cái bóng đi vào và ra khӓi rҩt thoáng rҩt mau giӳa cuӝc đӡi như là
mӝt cái bóng đӵng mӝt lưӧng sӕng chan hòa phát triӇn. Ӣ chӛ: DiӋu chҷng nhӳng
đã thao thӭc tìm kiӃm mӝt lӕi đi vào sâu trong sӵ vұt, anh còn gӱi cho sӵ vұt lòng
yêu mӃn chân thành. Thái đӝ này gҳn DiӋu vào vӟi sӵ vұt làm mӝt. Nhӳng vì sao
vӟi anh là mӝt. Dҧi nҳng chiӅu bӡ cӓ xanh vӟi anh là mӝt. Lúc anh là mӝt thân cây.
Lúc anh là mӝt vì sao.

Sӕng vӟi DiӋu mӝt thӡi gian, tôi đã viӃt nhӳng vҫn thơ thӭ nhҩt. Tӵ nhiên, dӉ dàng
như gã hӑc trò làm bài giӳa trӡi đҩt. Cái gì thúc đҭy tôi? Có phҧi là trong lӟp hӑc
thiên nhiên tôi ngӗi chung ghӃ vӟi DiӋu? Tұp thơ Phương Sao không bao giӡ đưӧc
in ra ± tôi coi như là mӝt phúng viӃng gӱi cho ngưӡi bҥn đã khuҩt ± tôi đã đánh rơi
xuӕng dòng sông Mã trưӟc bӃn đò Lèn mӝt buәi chiӅu có phi cơ oanh tҥc vөt đӃn.
Nhӳng dòng thơ mơ hӗ không nhӟ đưӧc nӳa, nhưng mà nhӳng xúc cҧm ghi nhұn
trong đó tôi nhӟ chính là sӵ tiӃp xúc đҫu tiên cӫa tôi vӟi giҩy mӵc vӟi thiên nhiên
qua con ngưӡi DiӋu. Ví như nhӳng âm thanh tôi nghe đưӧc qua hӗn DiӋu là tiӃng
vang núi. Bây giӡ thì nhӳng xúc cҧm tôi đã có thӇ tiӃp nhұn thҷng ӣ sӵ vұt nhưng
DiӋu vүn cӭ còn nguyên vҽn là mӝt sӵ thiӃu vҳng nhӳng lúc tôi chӧt đӭng sӳng
mӝt mình giӳa mӝt cҧnh tưӧng đҽp làm mình ngây ngҩt. DiӋu mang hình ҧnh mӝt
ý niӋm tәng hӧp. NӃu mà ngưӡi đàn bà thӭ nhҩt vүn gӱi lҥi cҧm xúc qua nhӳng
ngưӡi đàn bà khác tôi gһp nhiӅu vӅ sau, thì DiӋu cũng là cái đҽp đҫu tiên ҩn tưӧng
tôi vүn luôn luôn gһp lҥi trong nhӳng cái đҽp tôi đón nhұn đưӧc bây giӡ và mai
sau. Trên nӅn trӡi cӫa riêng tôi, nhӳng vì sao vүn thay phiên nhau mӑc lên trong
ánh sáng tinh tú muôn vҥn. Nhưng DiӋu thì vүn là vì sao thӭ nhҩt.

DiӋu chӃt năm 19 tuәi. Không phҧi ӣ Sơn Tây, cũng không phҧi ӣ phӕ HiӃn mà
trong cái ngõ hҿm sӕ 5 cuӕi đưӡng Khâm Thiên ngoài Hà Nӝi. Cách mҥng tháng
Tám bùng nә. Chúng tôi bӓ trưӡng, ngưӡi vӅ Hà Nӝi ngưӡi vӅ quê. Bҹng đi khá
lâu tôi không gһp DiӋu. ĐӃn lúc lên Hà Nӝi mӟi biӃt tin DiӋu đã mҩt. Tôi hӓi thăm
và tìm đӃn chӛ DiӋu ӣ. Lúc bây giӡ vào buәi trưa. Qua mӝt phӕ lӟn, ngõ hҽp mҩt
~c
hút giӳa hai bӡ tưӡng xám. Tôi đã đӭng lҥi rҩt lâu giӳa lòng ngõ, nhìn lên khoҧng
trӡi cao. Mӝt khoҧng trӡi thành phӕ bé nhӓ lҥ lùng. Tôi nghĩ đӃn nhӳng ngày cuӕi
cùng cӫa DiӋu, ӣ ngõ hҿm, vӟi mӝt vài vì sao hiӃm hoi hӑa hoҵn mӟi hiӋn ra giӳa
hai chiӅu tưӡng. Tôi gõ vào mӝt tҩm cӱa đóng kín. Mӝt bà cө già ra mӣ cӱa. Bà
ngó tôi chăm chú. Sau khi tôi tӵ giӟi thiӋu, bà gұt đҫu nói:

³Phҧi, cháu nó mҩt đã hai tháng. Bӏ bӋnh đau phәi đҩy ông ҥ! Theo lӡi cháu dһn tôi
chôn cҩt cháu ӣ mӝt nghĩa đӏa ngoҥi ô. Cháu có gӱi tôi mӝt lá thư dһn giao lҥi cho
ông´.

Tôi nghĩ thҫm: Mӝt vì sao đã tҳt ӣ đây. Tôi theo bà cө vào nhà. Căn buӗng tӕi mӡ
mӡ. Tưӡng mái long lӣ cũ kӻ. Mҩy chiӃc bàn ghӃ đӭng im lһng trên nӅn đҩt tӕi và
lҥnh. Tôi đӭng rҩt lâu, cҧ ngưӡi tê đi trong sӵ đӧi chӡ tiӃp nhұn lҥi mӝt cái gì. Mӝt
cái gì cӫa DiӋu, mӝt hình ҧnh, mӝt màu sҳc quen thuӝc. Cҧm giác đau đӟn rӭc buӕt
nәi lên trong tôi. Căn phòng không đӇ lҥi mӝt dҩu tích nhӓ bé nào có thӇ chӭng
minh vӟi tôi DiӋu đã vӅ sӕng và đã chӃt ӣ đây. Có thӇ nào đưӧc không? NӃu đӇ tìm
đӃn cái chӃt DiӋu có thӇ vӅ đây đӇ chӃt, nhưng chӛ này anh không thӇ sӕng đưӧc, ӣ
đây chҷng khác gì mӝt tu viӋn bưng bít như mӝt hҫm kín. Căn nhà lҥnh thiӃu ánh
sáng, bóng tӕi đӑng lҥi trong mҳt. Tôi nhӟ cùng mӝt lúc đӃn nhӳng đêm sao lҩp
lánh muôn triӋu nhӳng bӡ đê cӓ mưӟt nhӳng phiӃn da trӡi xanh trên đӍnh cây cái
thӃ giӟi tâm hӗn cӫa DiӋu ӣ ngoài kia, bên ngoài thành phӕ bên ngoài ngoҥi ô, bên
trên mһt đưӡng bên trên mái nhà, chӛ nhӳng khoҧng rӝng mà tҫm mҳt không bӏ thu
hút, cái nhìn không bӏ giӟi hҥn, ӣ đó con ngưӡi thҩy mình nhӓ như mӝt hҥt cát và
cũng lӟn như vũ trө, bӣi sӕng và ý thӭc đưӧc đҫy đӫ thӃ nào là cái đҽp cӫa khoҧng
cao rӝng, bên trong và bên ngoài mình.

Bà cө mӣ mӝt ngăn tӫ trao cho tôi lá thư. Trang giҩy ngҳn cũng không có gì quan
trӑng. DiӋu chӍ vҳn tҳt viӃt cho tôi, anh biӃt anh sҳp mҩt và hy vӑng tôi sӁ ra thăm
chӛ anh nҵm ӣ ngoài trӡi, mӝt mình. Tôi gұp thư lҥi. Hӓi chuyӋn bà lão già vӅ
nhӳng phút cuӕi cùng cӫa DiӋu, bà cho biӃt DiӋu thao thӭc ít ngӫ. Và trong tuҫn lӉ
sau cùng, luôn luôn đòi ra nҵm gҫn cӱa sә. DiӋu muӕn thu vào trong đôi mҳt hҩp
hӕi nhӳng vì sao mӝt đӡi? Nhưng ngõ thì hҽp tưӡng thì cao anh chӍ thӇ đoán thҩy
mà không nhìn thҩy. Tôi nghĩ vұy. NӃu đưӧc lӵa chӑn, chҳc DiӋu đã muӕn đưӧc
nhҳm mҳt ӣ mӝt mũi tàu trong chuyӃn đi đêm trên sông, hoһc trên mӝt bӡ đê cao,
giӳa nhӳng khoҧng rӝng. Trong mӝt đêm rҩt nhiӅu sao sáng.

~Ê
NhiӅu năm qua đi. Phӕ HiӃn cә cũ, Sơn Tây đҽp buӗn, nhӳng bӡ đê cӓ mưӟt,
không có bưӟc chân tôi trӣ lҥi thăm viӃng, vì xa cách và thiӃu cơ hӝi. Tôi cũng đi
nӳa nhӳng chuyӃn tàu đêm trên Hӗng Hà. Nhưng trưӟc khi dӡi Hà Nӝi vào Nam,
tôi có đӃn thăm mӝ DiӋu. Chia tay vӟi ngưӡi chӃt vұy mà cũng rưng rưng đau đӟn
như vӟi ngưӡi còn sӕng. Bà cө già đã làm theo ý muӕn cuӕi cùng cӫa đӭa cháu
ngoҥi mҩt sӟm. Mӝ DiӋu đһt trên mӝt thӱa ruӝng cao. Trưӟc mӝ là đҩt trҧi đi mênh
mông, và trӡi xanh không vưӟng khuҩt. ChiӅu đӃn thăm mӝ bҥn, tôi đã ngӗi xuӕng
bên cҥnh nҩm đҩt. Cӓ úa màu nҳng chiӅu. Tôi quay lưng vӟi DiӋu trӣ lҥi thành
phӕ. Cuӝc sӕng cӫa ngưӡi ӣ đây ngҳn ngӫi vөt đi như mӝt hành tinh lҥc đưӡng.
Nhưng đҽp và trӑn vҽn. Bây giӡ DiӋu, có thӇ hoàn toàn theo dõi nhӳng vì sao cӫa
anh. NӃu cõi chӃt là hình ҧnh cӫa đêm thì nhӳng vì sao đã thuӝc cӫa riêng anh. Tôi
trӣ lҥi thành phӕ trên nhӳng con đưӡng đã chҥng vҥng bóng tӕi. Đҫu óc tôi váng
vҩt mӝt nhӏp đҭy đưa bӗng bӅnh. Thӡi gian. Bánh xe lăn. Đôi cánh trҳng muӕt. Ý
nghĩa trưӡng tӗn cӫa mӝt cái gì không vĩnh cӱu. Và ngưӡi bҥn, như mӝt vì sao,
còn sáng mãi trong tôi.

Tôi sӁ không bao giӡ nói trӣ lҥi nhӳng vì sao cӫa DiӋu ± có nhӳng cái đҽp, đҽp đӃn
nӛi ngưӡi ta chӍ muӕn giӳ mӝt mình và không muӕn nhҳc nhӣ tӟi ± nӃu tôi không
tình cӡ đӑc mӝt đoҥn văn cӫa mӝt ngưӡi bҥn trong cuӕn sách anh vӯa tһng tôi
chiӅu nay. Đoҥn văn nói rҵng thái đӝ trӣ vӅ vӟi dĩ vãng là mӝt triӋu chӭng tâm hӗn
yӃu đuӕi. Nhưng mà dĩ vãng nào? Đoҥn văn không làm tôi đӇ ý nӃu ngưӡi viӃt
không đҧ đӝng tӟi nhӳng vì sao: ³Nhӳng vì sao đã tҳt đêm qua như nhӳng sӵ gөc
ngã tӕi tăm. Con ngưӡi phҧi đi trên đưӡng đi cӫa mһt trӡi´. Tôi lҩy bút chì gҥch
dưӟi câu văn. Tӵ nhiên tôi nhӟ đӃn DiӋu, đӃn nhӳng vì sao cũ. Tôi mһc áo ra khӓi
nhà. Qua nhӳng dãy phӕ chұt hҽp, chӗng xӃp lên nhau ӣ trung tâm thành phӕ, tôi
đi dҫn ra mҥn bӡ sông. Phӕ thưa dҫn. Mái nhà bӡ tưӡng cái nӑ cách xa cái kia hơn.
Nhӳng hàng cây nhӳng bóng điӋn thҩp xuӕng. Rӗi thì là sӵ hiӇn hiӋn cao vút đӝt
ngӝt cӫa vòm trӡi. Vүn là mӝt vòm trӡi thành phӕ nhưng mӝt cҧm giác rӝng rãi đã
trҧi ra trưӟc mҳt tôi nhìn lên. Tôi dӯng bưӟc trưӟc bӡ sông. Tôi ngӗi trên mӝt chiӃc
ghӃ đá. Đã lâu lҳm, qua rҩt nhiӅu năm nhiӅu tháng ngày, nhӳng vì sao mӟi lҥi trӣ
vӅ qua ҩn tưӧng thӭ nhҩt. Chúng đang đi xuӕng tôi. Nhҩp nháy, linh đӝng như
nhӳng tiӃng nhҳc nhӣ thҫm. Tôi sӕng lҥi vӟi DiӋu. Tuәi mưӡi bҧy tұp Phương Sao
vӟi nhӳng vҫn thơ không bao giӡ đưӧc in ra. Giá trӏ cӫa nhӳng sӵ kiӋn đã tàn hӫy
nhӳng ý nghĩa còn tӗn tҥi. Cái đҽp khӣi tӯ nguӗn gӕc cũ vүn như mӝt dòng ánh
sáng thiӃt yӃu cho đӡi ngưӡi hôm nay. Tôi sӕng hôm nay, cũng không tách biӋt
đưӧc vӟi nhӳng cái gì đã chӃt nhӳng ngưӡi đã chӃt, vӟi lӏch sӱ vӟi tâm hӗn ngưӡi
đӡi đӡi. Nhát dao chһt đӭt mình mҭy quá khӭ thì thi thӇ cӫa hiӋn tҥi cũng rách nát

~?
đau đӟn. Ba phҫn thӡi gian chӍ là mӝt. Tôi nghĩ miên man như vұy. Chung quanh
tôi là thành phӕ, dòng nưӟc chҧy, nhӳng hàng cây, nhӳng mái nhà, vòm trӡi cao,
đáy nưӟc sao. Chúng tәng hӧp lҥi thành mӝt thӵc thӇ tәng hӧp. Tôi không thҩy
mӝt khӣi điӇm riêng lҿ nào. Nhӳng vҫn thơ tôi sӁ viӃt và sӁ đưӧc in ra sӁ còn cái
hơi thӣ cӫa tұp thơ buәi đҫu. Làm cái viӋc ôn lҥi đӡi mình qua nhӳng điӅu chҳt gҥn
ӣ cuӝc sӕng mӝt ngưӡi đã khuҩt, tôi muӕn tӵ đһt cho mình mӝt thái đӝ. Con ngưӡi
phҧi đi trên đưӡng mһt trӡi hưӟng vào tương lai. Nhưng quá khӭ đã làm tôi lӟn
lên. Tôi tưӣng rҵng nӃu tôi có hàng ngàn năm đӇ làm cái viӋc thu lưӧm nhӳng cái
đҽp, nhӳng vì sao tӯ quá khӭ gӱi tӟi thì cái viӋc thu lưӧm đó sӁ không bao giӡ hӃt.
Và tôi đi đӃn mӝt kӃt luұn: Cái đҽp nào cũng chӭa đӵng mӝt hình ҧnh cӫa quá khӭ.

Cho tӟi lúc tôi dӡi bӓ chiӃc ghӃ đá theo đưӡng cũ trӣ vӅ nhà thì đêm đã khuya. Gió
mát rưӧi thәi qua thành phӕ ngӫ yên. Trӡi đҩt bây giӡ như đã hòa mình hҷn vào
vӟi nhӳng lòng đưӡng. Bóng lá bóng nưӟc. Nhӳng vì sao ӣ cùng vӟi nhӳng hàng
cây, nhӳng bӡ tưӡng, nhӳng biӇn sӕ trong mӝt khung cҧnh gҫn gũi thân mұt. Tôi đi
giӳa sӵ gҫn gũi thân mұt này. Tôi tӵ bҵng lòng tôi. Tôi thҩy tôi bӟt lҿ loi. Chӧt
nghĩ đӃn mӝt cuӕn phim xem đã lâu. ChuyӋn thuұt lҥi nhӳng ngày trӣ vӅ buӗn rҫu
cӫa mӝt ngưӡi quân nhân sau trұn đánh nhau lӟn, nhӳng đӧt trӑng pháo sҩm sét dӳ
dӝi đã làm y mҩt trí nhӟ. Y không nhұn đưӧc gì nӳa. Y không biӃt mình là ai, ӣ
đâu. Ngưӡi vӧ chưa cưӟi ngày xưa chӍ là mӝt trong muôn nghìn ngưӡi đàn bà xa
lҥ. Gian phòng cũ, chӛ ngӗi cҥnh lò sưӣi buәi chiӅu, chӛ ngӗi buәi sáng ӣ ngoài
vưӡn, nhӳng hàng cây nhӳng bӡ thӅm, tҩt cҧ nhӳng nhӳng hình ҧnh quen thuӝc ҩy
đӅu không giúp y nhұn lҥi đưӧc nhà cӱa quê hương, nhӳng ngưӡi yêu dҩu, mһc dù
ӣ đó y đã sӕng nhӳng ngày thҫn tiên và thơ mӝng. Y như giӕng ngưӡi đӃn tӯ mӝt
hành tinh khác. Y đã mҩt quá khӭ, như mӝt thân cây mҩt rӉ. Nhӳng ngày tháng vӅ
trưӟc đã nhҥt nhòa dҩu tích, ҩn tưӧng xa xưa chӍ là mӝt vӵc đen sâu không cùng. Y
sӕng cũng như chӃt. Y chӃt giӳa cuӝc sӕng. Tôi không muӕn làm ngưӡi quân nhân
trӣ vӅ sau cơn mê hoҧng ҩy, mҩt quá khӭ, khiӃn cho hiӋn tҥi chӍ còn là mӝt nghĩa
đӏa mӝt sa mҥc và đӡi sӕng là mӝt cӵc hình. Tôi muӕn nhӟ lҥi, luôn luôn đưӧc nhӟ
lҥi. Tôi nghĩ đӃn mӝt thành phӕ hӫy phá. Nhà đә cây sұp. Gҥch đá ngәn ngang. Tôi
trông thҩy cái cҧnh tưӧng hoang tàn đó nhӳng bҫy thӧ thuyӅn đang xây dӵng lҥi
nhà ӣ và đưӡng đi. Tôi cũng trông thҩy nhӳng đoàn ngưӡi lang thang lҫn mò tӯ
đӕng gҥch này sang đӕng gҥch khác trong mӝt thái đӝ lҫm lì đҫy ý nghĩa, tìm kiӃm
lҥi nhӳng dҩu tích cũ. Mӝt tҩm ҧnh. Mӝt chiӃc khăn quàng. Mӝt chiӃc giày cũ. Hӑ
muӕn nhӟ lҥi. Hӑ không muӕn mҩt quá khӭ. Vì hӑ còn muӕn sӕng. Vì hӑ biӃt rҵng
nhӳng bông hoa rӵc rӥ nhҩt cӫa sӵ sӕng không thӇ nӣ đưӧc, không bao giӡ nӣ

~²
đưӧc, trên khoҧng đҩt héo hon và giá buӕt là sӵ lҥnh lùng thҧn nhiên và sӵ lãng
quên nhau.

É

Mai Thҧo.
,9
8/"
4
0
.
Tuәi Ngӑc xuҩt bҧn, 1969. Bìa cӫa hoҥ sĩ Duy Thanh.

{ 
 


~S