Professional Documents
Culture Documents
w mitologii greckiej
Mit o powstaniu wiata
Od zarania dziejw Grecy zastanawiali si, jak powsta wiat, skd wzili si bogowie
i ludzie. Na pytania te udzielano wielu rnych odpowiedzi i badajc sprzeczne warianty mitw,
mona stwierdzi, e ju w najwczeniejszych rdach s zawarte dowody istnienia odmiennych
koncepcji powstania wiata i bogw, czyli kosmogonii i teogonii.
Okeanos - wielka rzeka opywajca cay wiat, uosobiony wieczny Czas i wreszcie Chaos,
tworzyy pierwotny stan, kiedy nad pomieszanymi elementami nie panowaa adna sia
porzdkujca.
Z Chaosu wyonia si najpierw Gaja (Ziemia) oraz Eros, bg mioci, pierwsza sia nadajca
wiatu uporzdkowan form. Ziemia zrodzia nastpnie Uranosa (Niebo). Ze zwizku tej pary - Gai
i Uranosa - powstali sturcy olbrzymi, cyklopi i sze par tytanw, ktrzy stali si pierwsz generacj
bogw. z pierwotnego Chaosu wyoniy si rwnie liczne istoty o abstrakcyjnym, bezosobowym
charakterze: najpierw Noc i Erebos uosabiajcy mrok i ciemnoci panujce pod ziemi, z ich za
zwizku powstay Dzie i Powietrze, a take inne personifikacje i bstwa abstrakcyjne (Nemezis,
Los, Staro, Niezgoda i wiele innych).
Dziemi Uranosa i Gai byo szeciu tytanw: Okeanos, Kojos, Krejos, Hyperion, Japetos
i Kronos oraz sze tytanid: Tetyda, Fojbe, Eurybia, Klimene, Teja i Rea (wrd nich wymienia si
niekiedy Azj). Uranos, ktrego mity przedstawiaj jako podejrzliwego tyrana, obawia si o sw
wadz i strci w znajdujce si pod ziemi czelucie Tartaru swych synw, gronych cyklopw
i sturkich olbrzymw. Oburzona tym postpkiem Gaja zwrcia si do tytanw, aby poskromili
Uranosa.
Najmodszy tytan, Kronos, zdecydowa si wystpi przeciw ojcu, odebra mu wadz
i pozbawi go mskoci (Ziemia skropiona krwi Uranosa wydaa wwczas na wiat trzy Erynie,
boginie zemsty). Kronos obj panowanie nad wiatem i okaza si wkrtce despot podobnym do
ojca. Cyklopw i sturkich, ktrych przejciowo uwolni, zamkn z powrotem w Tartarze. Gaja
przepowiedziaa Kronosowi, e zostanie pokonany przez wasnego syna. Usiujc zapobiec
spenieniu si przepowiedni, wszystkie dzieci, jakie wydaa na wiat jego siostra-maonka Rea,
poyka zaraz po urodzeniu. Losowi temu ulegli kolejno: Hades, Posejdon, Hestia, Demeter i Hera.
Rea, matka nieszczsnych potomkw, pewnego razu podaa mowi kamie zawinity w pieluszki,
w ktrych mia si znajdowa Zeus.
Wychowany w ukryciu Zeus pokona Kronosa, obj wadz i zmusi go, by ten zwrci ze
swego wntrza jego rodzestwo. Bogowie podzielili si wadz, za siedzib obrali Olimp i wiedli
boskie ycie, kcc si i kochajc oraz bacznie obserwujc ludzi.
Z mitem o Prometeuszu luno wie si opowie o czterech lub piciu wiekach (epokach)
w dziejach ludzkoci, ktre nazw sw wziy od uywanych wwczas metali:
Ludzie zotego wieku yli w czasach Kronosa. ywot ich by szczliwy, nie znali staroci
i chorb, nie musieli pracowa, poniewa ziemia rodzia wszystko, co potrzebne czowiekowi. Nikt
nie ba si mierci, podobnej raczej do snu. w tym szczliwym okresie ludzko ya w pokoju,
nieznane byy zbrodnie, panowaa powszechna sprawiedliwo.
W nastpnym okresie, zwanym wiekiem srebrnym, ludzie umieli ju wypieka chleb, nie byli
wic cakowicie zdani na natur, musieli ju jednak pracowa. Epoka ta staa znacznie niej pod
wzgldem moralnym ni wiek zoty; stopniowo zaczy si ujawnia wady rodzaju ludzkiego.
Z chwil zniknicia ludzi wieku srebrnego nastpi dalszy gwatowny upadek obyczajw.
Nasta wiek spiowy. Byy to ju czasy panowania Zeusa. w epoce tej pojawiy si wojny, gwat,
wszelka podo i niesprawiedliwo. Ludzie wieku spiowego swym postpowaniem cignli na
siebie zagad - zginli wszyscy w czasie potopu.
Po potopie nasta wiek herosw, wywodzcych si czsto od bogw olimpijskich. Okres ten
by bardziej pomylny od poprzedniego, bowiem herosw greckich cechowao wiele piknych
i szlachetnych rysw charakteru. Okres heroiczny zakoczy si wkrtce po najsawniejszej ze
wszystkich opisywanych w mitach wojen - wojnie trojaskiej.
Ostatnia epoka to wiek elaza, odpowiadajcy czasom historycznym. Wedug cytowanej
pesymistycznej opowieci o stopniowym upadku ludzkoci ludzie bd si stawa coraz gorsi, a
wreszcie doprowadz swj gatunek do zupenego rozprzenia i upadku moralnego, przez co
cign na siebie zemst bogw. Wiek elazny zakoczy si cakowit zagad czowieka.
Mit o Syzyfie
Syzyf by wadc piknego i bogatego miasta Korynt. Bardzo lubili go bogowie, bywa wic
czsto zapraszany na ich uczty. Pozwalali mu nawet prbowa ambrozji, boskiego poywienia
zapewniajcego czowiekowi dugie ycie, zdrowie.
Syzyf nie by dyskretny, lubi plotkowa o rnych sprawach bogw. Gdy pewnego dnia
zdradzi wan tajemnic, Zeus wysa do niego Tanatosa - boga mierci. Sprytny Syzyf zapa
wysannika i przyku do ciany w piwnicy. Podczas nieobecnoci Tanatosa ludzie przestali umiera,
wyludnio si Krlestwo Zmarych. Zatem bogowie wysali Aresa, by uwolni Tanatosa. Teraz ju
Syzyf musia poegna si z yciem. Wczeniej jednak zakaza onie pochowania swych zwok. Jego
dusza nie moga wej do Krlestwa Zmarych, bkaa si nad Styksem, podziemn rzek
oddzielajc ywych od umarych, skarya na z kobiet. w kocu bg Pluton pozwoli Syzyfowi
wrci na ziemi, by ukara on. Syzyf, wydostawszy si z podziemi, nie mia zamiaru tam wraca.
y w swym miecie, stara si, by bogowie go nie zauwayli. Dopiero po latach Tanatos
przypomnia sobie o nim. Zabra wadc Koryntu do pieka.
Bogowie kazali mu wtoczy na szczyt gry ogromny gaz. Gdy Syzyf by ju niemal
u wierzchoka, kamie stoczy si w d. i tak dziao si za kadym razem. Jego kara nie miaa koca
pomimo ogromnego trudu.
Syzyfowa praca to bezowocna praca, ogromny i bezskuteczny wysiek, trwajcy bez koca.
Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl i zosta opracowany na potrzeby forum Rocznik95.pl
Mit o Heraklesie
Herakles - najsawniejszy z herosw greckich, syn Zeusa i Alkmeny. Ju jako niemowl udusi
dwa we nasane przez nienawidzc go Her, dowodzc swego boskiego pochodzenia.
w modoci otrzyma bardzo staranne wyksztacenie: Amfitrion nauczy go powozi rydwanem,
sawny piewak Linos zapozna go z muzyk i literatur, Eurytos nauczy go strzela z uku, a Kastor
wada bia broni.
Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl i zosta opracowany na potrzeby forum Rocznik95.pl
Pierwszym czynem dorosego Heraklesa byo zabicie na Kitajronie olbrzymiego lwa, ktry
sia spustoszenie wrd stad Amfitriona i krla Tespiosa; w nagrod pidziesit crek Tespiosa
obdarzyo herosa swymi wdzikami. w drodze powrotnej z Kitajronu pokona krla Orchomenos
Erginosa, ktry wymusza wielk danin od Tebaczykw. Krl Teb Kreon, odda mu z wdzicznoci
rk swej crki Megary. Herakles pod wpywem szalestwa zesanego na przez Her wymordowa
swe wasne dzieci zrodzone z Megary, odzyskawszy zmysy, opuci j, podda si oczyszczeniu przez
Tespiosa, a pniej za rad Pytii uda si na sub do swego krewnego Eurysteusza, aby
odpokutowa zbrodnie; Eurysteusz narzuci mu wykonanie dwunastu prac. w cigu dwunastu lat
suby Herakles dokona nastpujcych czynw:
zabi ogromnego lwa nemejskiego, z jego gowy zrobi sobie hem, a ze skry strj i tarcz
zabi hydr lernejsk, potwora o wielu gowach, ktre si cigle odradzay - bohater odci je
wszystkie, zakopa w ziemi i przywali ogromn ska
schwyta i przynis do Myken ogromnego dzika, ktry grasowa w Erymancie, w Arkadii
po nocnym pocigu pojma i ywcem sprowadzi do Eurysteusza olbrzymi ani kerynejsk
sposzy i pozabija strzaami aroczne ptaki zamieszkujce las nad jeziorem Stymfalos w Arkadii
oczyci stajnie Augiasza, krla Elidy na Peloponezie, kierujc na nie nurt dwch rzek
schwyta i przywid do Grecji byka z Krety, ktry pustoszy tamtejsze zasiewy
spta i sprowadzi ywice si ludzkim misem klacze Diomedesa
zdoby pas krlowej Amazonek, Hippolity
sprowadzi olbrzymie stado bykw nalece do potwornego Geryona, ktrego pokona i zabi
uprowadzi z Hadesu trjgowego psa, Cerbera; po drodze uwolni z Podziemia Tezeusza
zdoby zote jabka z ogrodu Hesperyd.
Po zakoczeniu swej suby u Eurysteusza Herakles powrci do Teb, odda rk swej
pierwszej ony Megary, sam za polubi Dejanir, zwyciywszy w zapasach boga rzeki Acheloos.
Wzi udzia w pierwszej czci wyprawy Argonautw i sprowadzi z Podziemia Alkestis.
Zakocha si w Iole, crce Eurytosa; oburzony, e jej ojciec i bracia nie chcieli mu jej odda,
zabi jednego z braci - Ifitosa, i musia za to, z polecenia wyroczni delfickiej, przez rok lub przez trzy
lata przebywa w niewoli u krlowej lidyjskiej Omfale, ktra nieustannie go poniaa, kac mu
wykonywa kobiece prace.
Skoczywszy t sub, wyprawi si do Troi przeciw krlowi Laomedontowi, ktry niegdy
odmwi mu wspaniaych koni jako obiecanej zapaty za zabicie morskiego potwora; zdoby Troj
na czele swej armii, zabi Laomedonta, a jego crk Hezjon da za on Telamonowi. Wreszcie
zdoby Ojchali, zabi krla Eurytosa, jego synw i uprowadzi Iole. Wwczas Dejanira, bojc si
utraci jego mio, nasczya uszyt dla Heraklesa szat zatrut krwi centaura Nessosa. Kiedy
trucizna zacza pali ciao herosa, przyprawiajc go o straszne cierpienia, uda si na gr Ojta,
przekaza swoj ostatni wol wezwanemu synowi Hyllosowi i wznios dla siebie stos, na ktrym
poleci si spali Pojasowi, ojcu Filokteta, dajc mu w nagrod swj uk i strzay.
W chwili mierci Zeus zabra go na Olimp, obdarzy niemiertelnoci i da za on bogini
modoci Hebe. Wszedszy do grona niebian, Herakles pojedna si z Her. Herakles by uwaany
przez Grekw za posta symbolizujc si, energi i heroizm; widziano w nim boga, a jednoczenie
czowieka gotowego do pomocy innym, walczcego z bezwzgldn odwag przeciw
niesprawiedliwoci, karzcego zo i okruciestwo; jego sia, wytrzymao, a take apetyt byy
przysowiowe.
Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl i zosta opracowany na potrzeby forum Rocznik95.pl
Prawdopodobny jest jednak rwnie inny pogld, zgodnie z ktrym nie chodzi tu o agodn
w Grecji zim, ale o lato, kiedy to promienie soca wypalaj rolinno i hamuj jej rozwj.
Zgodnie z t teori Kora zstpowaa do Hadesu na miesice letnie, po przypadajcych na pn
wiosn niwach.
Wojna Trojaska
Troja bya potnym miastem na zachodnim wybrzeu Azji Mniejszej. Zaoyli j uchodcy z
Krety lub Attyki. Jako bezporedniego zaoyciela miasta wymienia si najczciej Ilosa, od ktrego
imienia pochodzi druga nazwa Troi - Ilion. Wnukiem Ilosa by Priam, najmodszy syn Laomedona,
jedyny ocalay z masakry rodziny dokonanej przez Heraklesa. Herakles odda Priamowi tron
ojcowski i pozwoli mu odbudowa zniszczone miasto. Priam ze sw on Hekabe i z innymi
kobietami mia pidziesiciu synw i dwanacie crek. Najstarszym i najdzielniejszym synem
Priama by Hektor. Jego siostra Kasandra, otrzymaa od Apollina dar wieszczenia, bg sprawi
jednak, e nikt nie dawa wiary jej proroctwom.
Jednym z najmodszych synw Priama i Hekabe by Parys. Hekabe przynio si tu przed
jego urodzeniem, e powia ponc pochodni. Uznano to za zy znak i postanowiono zgadzi
nowo narodzone dziecko. Parys unikn jednak mierci, poniewa pasterz, ktry mia go zabi,
porzuci niemowl w grach, gdzie wykarmia je niedwiedzica. Parys wychowa si wrd pasterzy
i wyrs na piknego modzieca. Pas on zwykle trzody na stokach gry Ida. Modziecowi temu
powierzy Zeus funkcj arbitra w sporze midzy boginiami. Pocztkiem sporu stao si wesele
Peleusa i Tetydy, w czasie ktrego bogini niezgody Eris, rzucia jabko z napisem "dla
Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl i zosta opracowany na potrzeby forum Rocznik95.pl
zapalczywy) i Diomedes.
Zgodnie z relacj Homera przeciwny wiatr dugo zatrzymywa flot greck w porcie.
Wieszczek Kalchas ogosi, e przyczyn tego jest gniew Artemidy, ktr mona uagodzi tylko w
jeden sposb, a mianowicie skadajc w ofierze bogini crk Agamemnona, Ifigeni. Agamemnon
postanowi powici crk i poleci swej onie Klitajmestrze, aby przysaa dziewczyn do Aulidy,
pod pretekstem, e postanowi wyda Ifigeni za m za Achillesa. W ostatniej chwili, gdy Ifigenia
miaa ju otrzyma miertelny cios przy otarzu, cakowicie ju przejednana Artemida okrya
dziewczyn chmur i uniosa j do swej wityni na Taurydzie (dzisiejszy Krym). Skoro tylko wiatry
zmieniy kierunek, flota wyruszya z Aulidy i przybia do brzegw trojaskich, gdzie oczekiwali ju
obrocy.
Dziewi lat wojny upyno na walkach podjazdowych i upieczych wyprawach
wymierzonych przeciw ssiadom i sojusznikom Troi. Ekspedycjami tymi dowodzi zwykle Achilles,
najlepszy i najdzielniejszy wojownik w obozie greckim. W czasie jednej z tych wypraw pojmano
crk kapana Apollina Chryzejd. Rozgniewany Apollo zesa zaraz na obz grecki. Agamemnon
musia odda brank, ktra jemu wanie przypada jako udzia w upach, ale jako rekompensaty
zada Bryzejdy, branki Achillesa. Po ktni Achilles odda Bryzejd, ale odmwi dalszego udziau
w walkach. Zamkn si w namiocie i za porednictwem Tetydy poprosi Zeusa, aby ukara
Agamemnona i pozwoli Trojanom odnie znaczne sukcesy w walce. Agamemnon przygotowa
walny atak przeciw obrocom Troi. Bitw poprzedzi pojedynek wojownikw bezporednio
zainteresowanych w sporze o Helen - Parysa i Menelaosa. Parys zosta pokonany, lecz uratowaa
go Afrodyta. Zgodnie z ukadem Helena bya stawk pojedynku, jednak Trojanie nie chcieli jej
wyda, co wicej, ucznik trojaski Pandar zrani podstpnie Menelaosa, amic w ten sposb
zaprzysiony rozejm.
Wojna rozgorzaa na nowo. Pod nieobecno Achillesa cudw walecznoci dokaza
Diomedes, ktry zabi wielu obrocw miasta i zrani wspomagajcych ich bogw: Aresa i Afrodyt.
Losy bitwy zmieniy si, gdy do boju przystpi Hektor. Obrocom Ilionu zaczo sprzyja szczcie.
Agamemnon na prno usiowa pogodzi si z Achillesem, ktrego wyranie brakowao w
szeregach achajskich. Po nocnych utarczkach (Trojanie po raz pierwszy spdzili noc poza murami)
bitwa rozgorzaa na nowo. Trojanie uzyskali chwilow przewag, ale Hera, ktra sprzyjaa Grekom,
upia Zeusa, a Posejdon na czele oddziaw achajskich odpar atak, bitwa pozostaa jednak
nierozstrzygnita. Po przebudzeniu si Zeus wyjawi Herze, e na razie pozwoli zwycia Trojanom,
aby da satysfakcj Achillesowi, pniej jednak Hektor polegnie, a Troja zostanie zdobyta. Zgodnie z
wol Zeusa Trojanie uzyskali tak powan przewag, e okrtom greckim grozio spalenie.
Achilles mimo klsk swych ziomkw nie przystpi do bitwy, pozwoli jedynie wyruszy
swemu przyjacielowi Patroklesowi, ktremu poyczy swoj zbroj. Patrokles pocztkowo odnis
wiele zwycistw, a dotar przed bramy miasta, gdzie zabi go Hektor wspomagany przez Apollina.
Na wie o mierci przyjaciela Achilles wpad w rozpacz, nastpnie zapaa dz zemsty. Na prob
Tetydy Hefajstos wykona dla niego now, wspaniale zdobion zbroj. Szczeglnie pikna bya
tarcza, na ktrej wyryto wiele scen ukazujcych codzienne ycie ludzi. Achilles, zanim wyruszy do
boju, pogodzi si z Agamemnonem, ktry odda mu Bryzejd.
Zanim zacza si walka herosw, odbyy si utarczki midzy bogami podzielonymi na dwa
obozy, ktre popieray strony walczce w wojnie trojaskiej.
Mitologia rzymska
Mit o powstaniu Rzymu
Romulus i Remus byli dziemi westalki o imieniu Rea Sylwia i boga wojny Marsa. Ojciec ich
matki, Numitor, krl dynastycznego miasta Alba Longa, zosta strcony z tronu, przez uzurpatora a
zarazem wasnego brata Amuliusa. Nowo koronowany wadca starannie zadba o to, aby stary krl
nie doczeka si ju potomkw. Zamkn on Re Sylwi w wityni bogini Westy i przymusi do
suby jako westalka, tym samym do zoenia lubu czystoci (zachowania dziewictwa). Jednake
wbrew wszelkim przypuszczeniom dziewczyna staa si po pewnym czasie brzemienn. Rea Sylwia
wskazaa za sprawc jej stanu boga wojny Marsa. Inne wersje mitu gosz, e Mars uwid j
podczas snu, jeszcze inne natomiast e w witym gaju - dokd wybraa si po wod.
Zaniepokojony Amulius zakopa kobiet ywcem za zamanie przysigi, a urodzone przez ni
blinita kaza w koszu wiklinowym puci nurtem Tybru.
Kosz z noworodkami zatrzymaa szczliwie ga drzewa figowego. Tam znalaza chopcw
wilczyca. Miaa ona mode, wic rwnie chopcw nakarmia wasn piersi. Przybranej matce
pomaga te dzicio. Ich pomoc miaa potwierdzi zatem twierdzenia Rei Sylwii dotyczce ojcostwa
Marsa - bg jakoby czuwa nad dziemi. Pewnego dnia spostrzeg to pasterz Faustulus i zabra
blinita do domu. Razem z on wychowa ich na tgich i piknych modziecw.
Pewnego razu po bjce midzy pastuchami Numitora i Amuliusa Romulus i Remus znaleli
si u Numitora, ktry rozpozna w nich swych wnukw. W trzech obmylili plan obalenia Amuliusa.
Bliniacy zabili go i osadzili na tronie dziadka Numitora. Sami chcieli zaoy swoje miasto w miejscu
gdzie ich Faustulus znalaz. Ale zaczli kci si, kto nada mu nazw, postanowili wic wybada
wol bogw. Zasiedli noc do czuwania. Remus zobaczy spw jako pierwszy. Byo ich 6, a
Romulus ujrza je poniej ale byo ich dwanacie. Wszyscy uznali wic, e Romulus ma zaoy
miasto. Zgodnie z legend Romulus zaoy Rzym w 21 IV roku 753 p.n.e., od ktrego Rzymianie
liczyli lata. Zaora on pewn przestrze ziemi, na ktrej miao stan miasto. Remus nie mg si
pogodzi z tym e to Romulus zaoy miasto, poniewa on zobaczy spy jako pierwszy, wic Remus
z pogard powiedzia do Romulusa Silne miasto budujesz, przeskoczy przez wiet bruzd i zosta
zabity przez brata.
Romulus sprowadzi do swego miasta zodziei i przestpcw bdcych pierwszymi
osadnikami. Dla nich zbudowa gaj - asylum, w ktrym kady mg znale schronienie, bez wzgldu
na swoje winy. Z ich pomoc zabudowa Rzym i otoczy go murem. W nowym miecie nie byo
jednak jeszcze adnych kobiet. Romulus wybra co pikniejszych mczyzn i poszed do pobliskich
miast prosi, eby kobiety zamieszkay z nimi w Rzymie. Ale nigdzie ich nie przyjmowano, poniewa
byli zbjcami. Romulus czeka, nie pozwala na adne przestpstwa. Gdy si uspokoio urzdzi
wielkie uroczystoci i zaprosi na nie mczyzn z pobliskich miast. Kiedy zabawa si rozpocza
kady Rzymianin porwa kobiet przy, ktrej sta. Romulus porwa Sabin Marsyli. Gocie wrcili
do domw bez on i crek. Pniej poszkodowane miasta z Titusem, krlem Sabinw na czele
ruszyy zbrojnie na Rzym. Tymczasem kobiety przywizay si ju do nowych mw. Probami i
paczem namwiy braci, ojcw, mw do zaprzestania wojny. Rzym poczy si z Sabinami.
Pewnego razu Romulus zosta zakryty mg i sta si bogiem pod imieniem Kwirinus. Hersilia
pakaa po mu, a aby przy nim by te staa si bogini pod imieniem Hora. Potem w Rzymie
rzdzio szeciu krlw, a zaprowadzono tam republik.
Tekst pochodzi z portalu Gazeta.pl i zosta opracowany na potrzeby forum Rocznik95.pl