TRUNG QUN LUN

i S n Thun
TT. Thch Nguyn Chn dch Vit
Nh xut bn Tng hp Thnh Ph H Ch Minh 2008
---o0o--Ngun
http://thuvienhoasen.org
Chuyn sang ebook 28-7-2009
Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com
Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org
Mc Lc
Li Gii Thiu
TA
Chng Mt : NGHA KHNG CA TRUNG LUN
Chng Hai : LONG TH V NHNG B LUN CA NGI
TIT I : Lc Thuyt V Nhng B Lun
TIT II : Kho chng Trung lun l Thng lun ca A-hm
Chng Ba : DUYN KHI SANH DIT V BT SANH BT DIT
TIT I: V sanh cng chng v i tha bt cng
TIT II: Thng o ca Thanh vn v lun su xa ca i tha
TIT III : Ngang dc v ngi ca Ba php n.
TIT IV : Tnh xuyn sut ca Duyn khi
Chng Bn : PHNG PHP LUN V TRUNG O
TIT I : Trung Qun V Trung Lun
TIT II : Nhn Minh v Trung Qun.
TIT III: Vn lng T Lng hin lng
Chng Nm : LUN CN BN CA TRUNG QUN LUN
TIT I : Duyn khi
TIT II : T tnh
TIT III : Qun khng
TIT IV : Duyn khi t tnh khng
Chng Su : BT BT
TIT I : Bn i tm vic

TIT II : Bt
Chng By : HU THI KHNG NG
TIT I : Hu (Vt-Th-php)
TIT II : Thi gian
TIT III : khng gian
TIT IV : Hnh (Bin ng vn ng)
TIT V : B mt ca v ngn.
Chng Tm : LUN V THT TNG CA CC PHP THEO TRUNG QUN
TIT I : Tng qut
TIT II : Tnh Tng
TIT III : Th - Tc Lc
TIT IV : Nhn Duyn Qu - Bo.
Chng Chn : TRUNG O HIN TNG V THT TNH
TIT I : Thi Qu-Bt Cp-Trung o
TIT II : Tc ly Trung o
Chng Mi : LUN V NH
TIT I : Tng Qut
TIT II : S an lp nh
TIT III : S quyt trch Nh

---o0o--Li Gii Thiu

Khng v Hu l hai gio ngha c c Pht ni ra ph tr m chp
ca cc t. Chnh do tng c v i lp m ngi sau ng v mt
pha pht huy thnh hc thuyt v lp ra Hu tng hay Khng tng.
Tuy cng ngun khc nhau dng mi lc mt xa thnh ra ngi ta ch thy
ci ring m khng cn bit ci chung na.
May thay i S n Thun qua nhiu nm nghin cu tm hiu c yu
ngha su xa mt thit gia khng v Hu v trnh by trong nhng bi
thuyt ging ca mnh. Trung Qun Kim Lun l bi ging trnh by v s
c ca Ngi v Tnh khng hc ca lun Trung Qun.
i c Thch Nguyn Chn l mt hc vin lp Luyn dch Hn Nm u
tin Tu Vin Hu Quang. Sau khi hc xong Thy tip tc tm ti nghin
cu cc t tng cn bn Pht php qua cc sch v Trung Quc. Nhn thy
tc phm Trung Qun kim Lun c nhiu mi rt c ch cho nhng ngi
cn lc lng gia Khng v Hu trong rng Pht hc, Thy pht tm phin
dch tc phm ny ly tn l Ngha Khng ca Trung Lun.

Cng mc ch ph bin nhng iu mi l ca Pht php n mi ngi

hc Pht, nh sch Bin Tu pht tm gip cho vic in n c tt p di
s bo tr ca nh xut bn Tng hp Thnh Ph H Ch Minh. Tht l mt
c duyn th thng mi vic u thun li c mt quyn sch ny !
Xin chn thnh knh gii thiu n qu v c gi.
T kheo Thch Minh Cnh
---o0o--Li ngi dch
i S n Thun (1906-2005) l mt danh tng Trung Quc hin i. S
c nhng ng gp rt ln trong vic hong truyn gio php ca c Pht.
Nhng trc tc v bi ging trong mt i ca S rt nhiu, phn ln c
xp vo Diu Vn Tp 24 quyn, Hoa V Tp 5 quyn. Ngha Khng ca
Trung Lun l mt trong s .
Nguyn tc vn c tn Trung Qun Kim Lun, l mt bi ging ca S c
gom tp tnh sch. Nhng mun cho ngi c ch cn qua tn gi m tng
qut c ni dung, nn ngi dch mi ly li t ngha Khng ca Lun,
ng theo ti m S thuyt ging t cho tc phm ny.
y l mt tc phm chuyn v nghin cu, kho xt, lun bin, nng v
nhn thc lun. Trong , S dng diu ngha Duyn khi tnh khng
ca Trung Qun ph thin chp, dung thng i - Tiu, Khng - Hu,
Nam - Bc. hu gip cho ngi hc Pht c mt nhn thc nht qun v
gio l ca c Pht. Vi kin thc qung bc, t bin sc bn, dn chng
rng y , S ch cho chng ta thy c ngun gc ca Duyn khi
tnh khng v quan h mt thit ca thuyt ny vi A-hm. Cnh , i S
cng nu ra nhng kin gii mi, d bit vi nhng nhn thc xa nay ca
cc nh i tha, xin ngi hc Pht t duy k. Knh mong cc bc cao
minh xem c v ch dy cho.
Bn n tht kh bo, knh dng ln my cng c ny.
Nguyn Chn
---o0o---

TA
I. Trong tt c huynh , ti c xem l ngi chuyn nghin cu Tam
Lun hoc Khng tng. Nhng trong thin Lun v Tnh Khng ti c ni
rng : Ti khng thuc bt c hc phi no ca Khng tng, nhng rt
ng tnh vi yu ngha ca Tng ny.
Ti sm c duyn vi nhng lun im v Khng tng ca ngi Long Th.
l vo nm 1927, khi bt u hc kinh sch nh Pht, th Trung Lun l
b sch u tin ti xem n. Tuy khng nm vng ni dung ca lun ny,
nhng c mt s thch th khng th din t c manh nha trong tm,
khin ti hon ton xu hng v Pht gio v cui cng th xut gia. Sau
khi xut gia, ti lu tm n Duy Thc, nhng khng lu li tri v Khng
tng, tc l hc phi Tam Lun ca i S Gia Tng.
Khng chin bng n, ti n T Xuyn tip xc vi Khng tng c
truyn t Ty Tng. Lc by gi, s l gii Pht php trong ti c mt s
bin chuyn trng i, l khng tha mn vi nhng li m lun su xa,
m h m phi t nhng Thnh in Pht gio ca thi k u lnh hi
tinh thn ca Pht php. Do s bin i trng i ny m c mt nhn thc
mi m v Khng tng, khin ti cng thm knh ngng tng ny.
Nm 1942-1943, ti ging Trung Lun, c Din Bi ghi chp chnh l
thnh b Trung Lun Ging K. V Khng qun, trong cc Thnh in vo
thi k u ca Pht gio nh A-hm, T- m ti u c kho st, nghin
cu k lng. n ma thu nm 1944, ti li thuyt ging cho Diu Khm
Tc Minh vv nghe v c Diu Khm ghi chp thnh sch ly tn l
Tnh Khng Hc Thm Nguyn, ng mt tnh cht vi mt tc phm khc
ca ti l Duy Thc Hc Thm Nguyn. Qua ln nghin cu ny, l gii v
Tnh Khng tng tin v tin chc rng tnh khng l gio ngha cn bn
ca Pht php.
Ma xun nm 1946, ti ly ti Tnh Khng o Lun thuyt ging
vin Gio L Hn Tng. Ln ny ti nh phn lm ba thin, l: Lc s
pht trin tnh khng, phng php lun tnh khng v Thc tin tnh
khng. Nhng vi vng tr v ng, cho nn phn lc s pht trin Tnh
Khnh cha hon thnh, y l iu ng tic. Sang ma ng 1947, trong
lc bin son Thi H i S Ton Th cha Tuyt u, theo yu cu v
quy cch bn tho ca Hi Triu m X, ti quyt nh va ging ti

Trung Qun Kim Lun va cho bin chp n hnh. Nhng ch c Tc Minh
v Tinh Sm am hiu.
Ti mun vit (hoc ging) T Tng S Tnh Khng gm ba thin, by
chng:
Thin th nht gm hai chng:
- Ngha Khng trong A-hm
- Ngha Khng trong A-t-m.
Thin th hai gm hai chng :
- Ngha khng trong cc kinh i tha tnh khng.
- Ngha Khng ca lun Trung Qun
Thin th ba gm ba chng:
- Ngha Khng ca cc nh Chn Thng Duy Tm.
- Ngha Khng ca cc nh Duy Thc.
- Ngha Khng ca cc nh Trung Qun.
Tnh Khng Hc Thm Nguyn l mc chung ca thin th nht, khong
mi vn li, cn nm chng ca hai thin sau t hn phi n nm su
mi vn li.
Nhng sng trong thi i cc k lon ng ny, cc bng hu lun khuyn
ti nn lc ging yu ngha ca Trung Qun. V th, trc tin ti chn
phn ngha khng ca lun Trung Qun lm ti ging thuyt v t tn l
Trung Qun Kim Lun. Nhng v th ti khc nhau, cho nn khng trnh
khi nhiu ging lc. Kim lun chng i din cho mt chi phi no ca
Khng tng c, m ch dng Trung Lun lm chnh, Tr Lun ph tr v
thm vo thuyt ca cc nh lp thnh mt h thng hon chnh. Bn lun
ny hon thnh trong lc x hi ang ngy cng tr nn bin ng mnh.
Hm nay nh li nhn duyn i vi Trung Lun v nim vui php trong
hn hai mi nm qua, bt gic ti cm thy sung Sng v cng.
II. Nhng yu ngha ca hc thuyt Trung Qun ng c cp n,
khng ngoi i Tiu cng thng v Chn Tc v ngi. Long Th Lun
(lun Thch Ma-ha-din) cho rng: Sanh t ca loi hu tnh ly v minh
lm ngun, ly t tnh kin lm gc l lun. Bc Thnh tam tha cng qun
v ng v v ng s m t o, th ng php tnh khng tch, gii thot
sanh t. Tam php n tc l nht tht tng n, tam gii thot mn ng
duyn vi tht tng. T ngha khng chung cho c tam tha nh th, chng

ta s c mt li lun on hp l v s tranh lun xa nay gia Tiu tha v

i tha.
Tam tng ca Thanh vn v kinh in i tha xa nay l mt ti tranh
lun ni ting. Mt s hc gi Thanh vn cho rng cc b A-hm l do
Pht thuyt, cn bi xch kinh i tha chng do Pht thuyt, y l quan
im Pht gio ang lu hnh Tch Lan, Thi Lan, Ming in. Cn mt
s hc gi i tha th cho rng gio thuyt i tha chng chung vi Nh
tha, bi xch Thanh vn l Tiu tha, kinh A-hm l kinh Tiu tha, i
tha c ngun gc ring bit. Nh cc hc gi Duy Thc, ngoi thuyt i
phi i Duyn khi thuc i tha bt cng, cn cho rng php tnh khng,
s chng ca hng B-tt th hng Thanh vn khng th t n c. Cc
tng Thin Thai, Hin Th, Thin, Tnh Trung Quc th cho rng trong
i tha, tng phi mnh cn th thng hn Duy Thc mt bc, hun g l
Tiu tha? Nh th, do thin kin ca mi tng phi m vic i, Tiu ng
ngun khc dng, kh nm bt c mt cch chnh xc. Nay cn c theo
lun thuyt ca ngi Long Th m cho rng Tam tng phn ln ni v v
ng, nhng tnh cht ca v ng, khng v phi c g bt ng ?
i tha t ca khng m thm nhp, cho nn phn ln ni v bt sanh bt
dit, nhng k tht sanh dit v bt sanh bt dit ch l mt. Duyn khi l
chn ngha ca Pht php tnh khng, iu r rng nu ln c s
tht ca vic pht trin t tng Pht gio. c Thch Tton ni nhiu v
vo thng, v ng. Nu nng vo v thng, v ng ca Duyn khi
qun xt, lin th hi c Duyn khi khng tch. Do , Duyn khi rt
su xa, m tnh khng tch ca Duyn Khi cng su xa hn. T Duyn
khi c xem l php tnh, php tr, php gii.
C mt s hc gi xem trng s tng, thin chp sanh dit v thng v
ng, cng c mt s hc gi khc xem trng l tnh, pht huy tnh khng bt
sanh bt dit. iu ny to nn nhng mi nhn i lp khng th dung
hp ln nhau. C hai, tuy khc dng nhng ng mt ngun, l ra phi cng
chung mt ngun gio; nhng li c vic tnh i tng, bt tc bt ly, l do
mi bn thin chp m tr thnh i lp. Cc kinh in i tha vo thi k
u nh kinh Thp a.u cho rng vic ng v sanh php nhn ng
vi Nh tha. Kinh Bt-nh th cho rng v sanh php nhn thu nhip hng
Nh tha tr on; dng nhn, tn, c, gii ca ngoi o tin-ni (Senike)
chng minh hin qun ca i tha. Kinh Kim Cang th cng dng cu
nhc d sc ng ni v thn Pht. Tt c u xc nhn Thnh gi tam
tha c thnh lp trn mt l chng ng nht, l php tnh khng

tch, u c ch no ging nh nhng ngi chp Tiu, chp i ni ? V

th Trung Lun quyt trch ngha ca kinh A-hm. Lun Tr th dn
chng Pht thuyt php cho Phm ch Trng Tro; cc bi k ca kinh
Chng Ngha th ni v nht ngha . Tt c chng ni no bi xch
Thanh vn, khen ngi i tha, m l mt s vn ng dn dt ngi hc
tr v bn ngha ca c Thch Tn.
Ch c suy ngh nh th mi thy c nguyn do phn ha i, Tiu tha,
mi phn bc c mt s hc thuyt sai lm pht trin d dng, nh mt
bn ngha ca Pht-. Hc thuyt Trung Qun c th quyt trch chn
tng ca gio ngha Thch Tn, c th l gii c lch s pht trin ca
Pht gio. l iu ng c trn trng !
III. Nu c ngi cho rng Pht php trng l tnh, nghin v xut th, th
mt Pht t no cng c th ph nhn iu ny. Bi Pht php l chn tc v
ngi. Chn tc v ngi ngha l sanh t tc Nit-bn, th gian tc xut th
gian. C nhng ngi thch thin, thch n c hay thm ch khng thch cng
c, khng mun thuyt php, say ng trong Nit-bn t tnh k tm m
b qun mt vic t tha cng li lc, y chnh u trang nghim. i vi
nhng ngi ny th th gian v xut th gian c cch bit. Ni dung chnh
gic ca c Thch Tn b mt s ngi tu kh hnh chn ght thi th
xuyn tc, cho nn h b mt s hc gi ln ting ch trch, nu ln ngha
chnh ca chn tc v ngi. Chn tc v ngi c th gii thch t hai mt
gii v hnh. Gii l tc s v chn l, l tc tc m hng chn, chn m
khng ngi tc. Hnh l s hnh v l chng, tc nng vo cc vic phc
tr th gian m tin tu ng nhp chn tnh, ng nhp chn tnh m khng
ph b cc vic phc tr th gian.
Khng k l l lun hay thc hnh, tt c u phi xuyn sut chn tc m
khng ngi nhau. Cc nh Trung Qun cho rng : Php Duyn khi l php
nng nhau cng thnh tu m v t tnh, v t tnh m nhn qu rng.
V th nng vo Duyn khi hu tc khng m thnh lp s tng th
gian, cng nng vo Duyn khi khng tc hu hin th xut th gian.
t kin gii chn tc nng nhau nh th mi c th thnh tu chn tc v
ngi. V th B-tt nhp th li sanh, ni ni l ca gii thot. Php
Duyn khi l trung o, khng thin v s cng khng thin v l; d s
tng c mun ngn s bit, nhng khng ngi l tnh bnh ng, l tnh
nht nh v dung thng s tng sai bit. Trong php Duyn khi ng nht
thnh lp s tng v l tnh, nhng khng dng sai bit ni v l, khng
dng bnh ng ni s. Nh th mi c th kh hp s l, t n ci bit

nh tht. Mt s hc gi t cho chn tc v ngi, m chng bit trung o

(x trung). Mi khi h ni n tm n tnh, thng nghing v tng tc
hoc l l ng. Nhng ngi ny hoc xem nh hnh s, hoc chp l
b s, hoc lm mt i tnh cht sai bit ca s tng, tnh hn cuc ca thi
gian, khng gian, ri vo s bin ng hn lon th phi, thin c, nhn qu,
ph hoi s tng ca Duyn khi. H t cho l v ngi m khng bit
rng sm ri vo mt bn. Khng bit php Duyn khi th khng th t
trong Duyn khi m thu sut chn tc. Nh th cng kh trnh nghin v
s, hoc nghin v l.
Gn y, c mt s trit gia Trung Quc cn i cho rng : Php bin
chng ch hu dng i vi bn th lun. iu ny ch ni mt mt, nn
bit php Duyn khi gn vi php bin chng, nhng li x trung. Dung
hp v xuyn sut s l.
Qu trnh t chnh m phn m tng hp, l thun theo php Duyn khi th
tc gi danh trin khai ci i i sanh dit tng tc, ha hp. Hin by
tc phn m chnh m siu vit, l thun theo php Duyn khi thng ngha
tnh khng kh hp vi ci tuyt i v sanh, v ng, v thng.
Tng Duyn khi i i, c hai chng tc chng la, nng nhau cng
thnh tu m khng ot mt (trit tiu) nhau. mi tht s hin by c
s l v ngi. Nu nghin v s tng, hoc nghin v l tnh, hoc s l
ring bit th lm sao c th lnh hi c chn tng ca s l ? V vic
ny, Trung Qun quyt trch trung o ca Thch Tn n ch cng tt,
khin chng ta c th tin c iu ng l chnh gic ca bc Nht
Thit Tr.
IV. Tr tu v t bi l tn ch ca Pht php, cng c t trn nn tng
chnh php Duyn khi. Nhn v phng din tr hu (chn) th vn php
u l s tn ti Duyn khi, nng nhau xoay vn lu chuyn trong tng
st- na. l Duyn khi v sanh. V ng, tc ph nhn tnh thc ti cng
nhng tnh bt bin, tnh c tn. Vn vt trong v tr khng c s tn ti
nh th, v th ph nhn mt v thn sng to, chnh l ph nhn bt c mt
t th thc ti no thuc Hnh nhi thng c l tnh tuyt i hoc tinh thn
tuyt i.
Duy thn, duy ng, duy l, duy tm u bt ngun t s nhn thc lm ln.
Tc l s cu tng khng ng ca t tnh kin, m bn cht vn khng sai
bit. Trung Qun ca Duyn khi v ng (khng) cn trit ph nhn

nhng quan nim ny, mi ng c tt c u l php tn ti i i, bin

chuyn nng nhau thnh tu.
Tn ti i i (gi hu) l nhng tht ti m nhn loi c th bit n, n v
t tnh m r rng trc mt, d khng th tng tng c l g,
nhng cng khng th chi b tt c nhng thc ti ny.
Nhn t mt c hnh (thin) th Duyn khi l v ng . Nhn sanh l mt
dng tng tc m thn tm nng g tn ti, cng l s ha hp t tha y
tn. Pht php khng ph nhn mt c tnh tng i, nhng thng nhn
mnh rng nu cm nhn mt t ng tht ti bao hm bt bin, ch t c
tn, tc l thuyt t do ch ca cc nh Thn ng lun, l cn nguyn ca
lm ln, l gc ti ca t tng v hnh vi. Ph nh quan nim v ch t,
mt t ng trung tm nh th mong t c tnh ng th bnh ng, gn
gi vi loi hu tnh, trong tt c hnh vi, hoc l tiu cc th khng lm
hi, hoc l tch cc th cu h. Bn cht ring t ca cc nh Thn ng
lun khng c c hnh v ngi, tt c u v t k. Ch c v ng mi c
t bi; t chnh gic Duyn khi, thn tm nng nhau, t tha cng tn ti,
vt ng gip nhau, m sanh ra chn tng v ng. Chn tr tu v chn t bi,
tc l ni dung ca Duyn khi .
V. Duyn khi tnh khng vn ni sanh dit chng c chng khng, chng
thng chng on, chng mt chng khc, chng n chng i. Cc hnh
nhn qu sanh dit l Duyn khi ca tnh khng, l tnh khng ca Duyn
khi. iu ny, i vi loi hu tnh kh c th l gii mt cch chnh xc.
Mt s ngi li nhn rng t tnh tht c hoc t tht c m thnh gi c.
V th Pht ni tt c cc php u duyn sanh m hin hu, tt c php rt
ro u khng, th lin c mt s ngi t ra kinh ngc. Thm ch trong Pht
pht cn xut hin Hu tng i lp vi Khng tng, ch trch Khng tng
bt liu ngha, l c th khng. Hu tng v Khng tng ch c bt ng cn
bn v nhn thc. V th Kim Lun c bit nu ln cho chng ta bit
phng php nhn thc hai tng ny. Cc hc gi Pht gio Trung Quc xa
nay vn ch trng ha hp khng hu, nhng cn phi tri qua mt phen
kho st k cng v cn bn bt ng ny, ch khng th ha hp qua loa
i kha c. Nu qua loa i khi th tt c ta nh ha hp m tht chng
phi ha hp, rt cuc cng ung ph m thi. Ti l ngi ng tnh vi
Khng tng, nhng cng ch trng dung ha khng hu. Nhng khng
hu m ti ch trng dung ho y khng phi l Khng tng v hu
tng m chnh l t Trung Qun, tc khng m hu, tc hu m khng,
khin cho chn vng, s l, tnh tng, khng hu, bnh ng sai bit t

n ch dung thng, nng vo nhau m khng ngn ngi ln nhau. Nhng

chng cui cng ca Kim Lun u ch trng n vic ny.
Ti cm thy trch nhim ha hp khng hu ch c khng tng mi c kh
nng gnh vc c. Tc khng m hu, tc hu m khng, chnh l
dung thng v ngi. Trong kin gii c bn ny, nhng gio thuyt kh c,
kh l ca cc hc phi u c th xuyn sut. Nhng iu ny phi i s
n lc khng ngng ca cc nh Trung Qun.
n Thun
---o0o--Chng Mt : NGHA KHNG CA TRUNG LUN
(Ging ti cha Tuyt u T Minh vo ma ng nm 1947)
Li dn
Pht thuy Duyn khi khng
ng ngha vi trung o
Knh l c Thch T
Thng diu thay li ny.
Hi Trnh lun
Tt c s vt th gian u tn ti trong quan h tng y tng duyn. S
tn ti v sanh khi tng y tng duyn chnh l Duyn khi. l Duyn
khi th phi chu hn cuc v quyt nh trong nhiu quan h tng lin;
chu cc iu kin lin quan m quyt nh hnh thi v tc dng ca mnh,
nh th tc l v t tnh.
T tnh l tnh t c hoc t thnh, hoc c t th tn ti, hoc t th quy
nh cho t th. Nh cho rng tt c u l nhng tn ti trong quan h, l
nng vo Duyn sanh khi, iu ny tng phn vi ngha t tnh (Kim
Lut t bit s nu ln cho chng ta bit t thnh, t hu, t th tn ti). V
th, h l php Duyn khi tc v t tnh, v t tnh l khng. Duyn khi
tc khng l lun rt cn bn v trng yu ca i tha Trung Qun.
Chp t tnh l mt lm ln cn bn rt ph bin ca nhn loi; khng l
thot khi s lm ln v t tnh (tn ti t ng) ny m trc nhn chn tng

ca tt c. V th khng l tt cnh khng, l khng tch siu vit hu v, la

tt c cc h lun. Ngay c tng ca khng cng khng tn ti, chng
phi l khng i i vi bt khng m th gian thng nhn bit. Th th,
gi l khng th trn ngn thuyt ri vo i i, hoc gi danh an lp.
Khng la ngn ng, siu vit tt c phn bit h lun m ni chng tch
dit, iu ny ch c chng cnh gii tng ng, ch u c th dng ngn
thuyt c ? s d gi khng l v chng sanh, bt c d ngay ni
danh ngn vn c ca chng sanh m kho lo s dng, hu qut sch cc
chp trc m t n chnh gic sng sng c tn.
Tr Lun cng tng ni: V chng sanh m ni tt cnh khng. Lun S
Thanh Mc (Phn: Pingalanetra) ch thch Trung Lun c an: Khng
cng li khng, nhng v dn dt chng sanh nn dng ngn thuyt. Duyn
khi v t tnh m ni tc khng, cng nh ngn tay ch mt trng, ph tan
cc h lun phn bit c khng m t tch dit, v th khng tc trung
o.Trung o nng vo khng m hin by, khng nng vo Duyn khi
m thnh lp.V li, cn c vo Duyn khi v t tnh r khng, nn v
t tnh tc l Duyn khi, l kin gii chn chnh v Trung o Duyn
khi.V th Duyn khi, khng, trung o, nu nhn t phng tin kho lo
ca nh Pht, tuy c ba t ng khc nhau, nhng u nu ln bn tnh ca s
vt.
Trong Hi Trnh lun, Ngi Long Th ni v s ng nht ca ba t ny
rt r rng. Trung Lun cng ni: Cc php do duyn sanh, ta ni tc l
khng, cng gi l gi danh, cng l ngha trung o. (Phm Qun T ).
Duyn khi, khng, trung o ng ngha, l mt nhn thc chnh xc u
tin trong vic tin hiu Pht php. Hc thuyt Trung Qun trnh by nghim
mt v su xa gio l cn bn ny ca Pht-. Ngi Long Th nm vng
v iu ny, nhn sut thu c s chng ng ca Pht-, cho n vic ct
yu v chng sanh thuyt php. Ch c nh th, mi ng l gio thuyt rt
ro ca Pht php. Trong Trung Lun, ngi Long Th nu ra Bt Bt, l
thuyt Duyn khi tc khng, tc trung. chnh l :
Chng sanh cng chng dit,
Chng thng cng chng on,
Chng mt cng chng khc,
Chng n cng chng i.
Con ci u l Pht,

Ti thng trong th gian ?

Kho ni php nhn duyn,
Hay dit cc h lun.
(Phm Qun Nhn Duyn).
Cn c theo Duyn khi bt Bt, c th dit tr c tt c cc h lun th
gian m tr v ni tch dit, chnh l tm yu cng tt ca Pht php. Cn
s d ni: Con ci u l Pht, ti thng trong th gian? l Lun gi mun
t by lng cung knh tn ngng Pht-.
Hc thuyt ca Long Th, ng nhin l xing dng tt c u khng,
nhng lun in ca Ngi u dng Trung Lun, mt tc phm i biu ca
Ngi thuyt minh. V th ta chng gi l khng m gi l trung. Nh
vy c th bit c ngi Long Th xng Duyn khi, khng, trung o
ng nht, li ly trung o la nh bin lm tng yu. Trong Trung Lun,
mi phm u gi l Qun. Nh phm Qun nhn duyn cho n phm
Qun T Kin.Qun tc qun xt, qun xt mt cch chnh xc Duyn
khi, khng, trung o. T qun xt lun chng m t n hin qun th
chng. V th i sau u gi hc thuyt ca ngi Long Th l phi Trung
Qun, hoc tng Trung Qun, cc nh Trung Qun th gi l Trung Qun S.
Hc thuyt Trung Qun ca Ngi Long Th c php S Cu-ma-la-thp
truyn n Trung Quc vo u th k VI. Cc phi Pht gio vn c t
trc Trung Quc v nhng tro lu t tng thch ng thi gian quc ,
th t dng Trng Giang v Nam, c hai c mt s hong dng tng i
bng nhau. Trong tng Tam Lun c xem chnh thng ca Trung
Qun. Ngoi ra, tng Thin Thai cng y c vo yu ngha Duyn khi tc
khng, tc gi, tc trung m pht huy v xing dng Vin tng c o ca
mnh. Trung Qun h Long Th nh hng rt su sc v rng ri trong
gii Pht gio Trung Quc, khin cho nhng hc gi Pht gio khc phi
sng knh hoc nng theo tu tp. Do , khi truyn vo Nht Bn th c
truyn thuyt ca ngi Long Th l t ca tm tng (Bt tng cng t).
Ti Ty Tng, vo khong nm 800, Trung Qun cng c cc hc gi n
truyn n. Theo truyn thuyt th ngi Pht H, Nguyt Xng ca phi
ng Thnh v ngi Tnh Mng, Thanh Bin ca phi T Tc ca n
truyn vo. Khi truyn vo, tuy mi mi u c nhn duyn khc nhau,
nhng qua s hong dng th phi ng Thnh chim u th v tr thnh
h chnh thng ca Trung Qun. Cn v kinh in Trung Qun thuc Tng
truyn th gn y mi phin dch c mt phn sang Hn vn. ng thi

do Trung Lun bn Phn mi c pht hin, qua s kho chng vn ngha

ca cc hc gi ngi Nht, m c thm nhiu l gii mi m.
c cht ca Trung Qun, nu trong tng lai c s i chiu, kho
chng t cc bn Tng truyn, Hn truyn v Phn truyn t s c nhng
pht hin chnh xc v y hn.
---o0o--Chng Hai : LONG TH V NHNG B LUN CA NGI
TIT I : Lc Thuyt V Nhng B Lun
Trong khong gia nm t 100 n 250 sau Cng nguyn, ngi Long Th
xut hin trong gii Pht gio n . Ngi vn l mt hc gi min Nam
n c trng dng trong gio php i tha. Theo truyn k th sau
khi xut gia, Ngi tng n Tuyt Sn Bc n tu hc. Vi hon cnh
v iu kin tu hc c hai min, Ngi qun thng t tng Nam-Bc,
Khng-Hu ca Pht gio lc by gi v tr thnh mt nhn vt v i.
Vo thi k trc ngi Long Th, min Nam n thuc khu vc pht
trin ca i Chng b, cn min Bc l vng thnh hnh ca Thng Ta
b. Thng Ta b cu n bo th, b ch trch l Tiu tha. i Chng b
ci m v tin b, dn dn pht trin thnh i tha. Nam-Bc, Tiu-i tr
thnh hai mi i lp. Nam chp khng, Bc chp hu, mi phi xu hng
mt bn. Bc phng Pht gio lc by gi hon thnh b lun i Tb-sa mang ni dung Cc oan tht hu. Nam phng Pht gio ch
trng l tnh, cho nn xem nh s tng ca nhn qu Duyn khi. S pht
trin thin lch ny, tht chng phi l iu may mn cho Pht gio.
Khi Ngi Long Th xut hin, Pht gio bc sang c vn mi, c khuynh
hng t phn ha tr li giao lu v tng hp. Tc Pht gio tng hp
Nam-Bc, Khng-Hu, Tnh-Tng, i-Tiu kin lp Pht gio trung
o, nhng dng i tha tnh khng lm cn bn. Nhng b lun do Ngi
vit c dch sang tin Trung Quc v Ty Tng rt nhiu. Ch yu c
th lm hai loi :
- Thm qun lun : Gm cc b Trung Lun, Thp Nh Mn Lun. v ni
dung cc b lun ly vic tham cu tht tng ca cc php lm trung tm,
lm nhn t quyt nh cho vic m ng, nn gi l Thm Qun.

- Qung thnh lun: Nh cc b i Tr , Thp Tr T-b-sa, B- T

Lng. Ni dung cc b lun ny l dng qu hnh rng ln ca B-tt
lm ch ch.
V hai loi ny, c thuyt cho rng B-tt hnh bao hm cc php quy y, tr
gii v qu c t chng ha tha ca Pht-, ch yu dn php tn nguyn,
cho n tch tp t lng phc tr. Khi t lng y th tr thnh cn
c c kh nng gii thot, tc l ch trng thm qun hu thnh; tc trc
th dng t lng ca hnh rng ln lm c s, k qun st su xa, thm
nhp vo ch cu cnh chng ng. Nhng c thuyt li cho rng Bt-nh l
cha m ca Tam tha, nhng nh Tam tha u nng vo thm qun ny
m chng ng. Cn Qung i hnh mi l im c sc ca i tha bt
cng tiu tha. Tht ra Thanh vn, Duyn gic v trung o hnh ca B-tt
u ly chnh kin xut th lm ch o. Trc nng vo chnh kin ri
mi tu hnh n chng ng. Sau khi chng ng cng chng la s dn pht
ca chnh kin ny. Cho nn thm qun tuy chung cho c Tam tha, nhng
i vi i tha th c sut thy sut chung, l ch cu cnh ca ch Pht.
Lun ny ch yu lun v thm qun y.
Nhng b lun ca ngi Long Th ni v thm qun gm c: Lun V y
di mi vn bi tng do ngi Cu-ma-la-thp dch; Trung lun gm nm
trm bi cng c trch ra t lun ny. Ngoi vic dch b Trung Lun c
Thanh Mc gii thch, ngi La-thp cn to lun Thp Nh Mn l b sch
nhp mn ca Trung Lun. Lun ny dn chng lun Tht Thp Khng,
cng l mt b lun do ngi Long Th vit. Gn y ngi Php Tn dch
b lun ny t bn Tng v xc nhn iu kho chng nhng b lun
do Ty Tng truyn dch th c lun V y, nhng l bn ch gii ca
Trung Lun, gn ging vi bn ngi Thanh Mc gii thch c ngi Lathp dch. C ngi cho rng Trung Lun do ngi Long Th vit, cng c
ngi ph nhn, bi v trong Trung Lun c dn T Bch lun ca ngi b, l t ca ngi Long Th. Nhng ngi Long Th tui rt cao, nn rt
c kh nng dn dng nhng s vic trong lun ca -b. Nhng thuyt
ny khng ging vi thuyt xa c truyn vo Trung Quc khong th k
V cho rng Trung Lun c rt ra t lun V y. Do , bn lun V y
Tng truyn c l l bn Trung Lun V y Ch do ngi Thanh Mc hoc
mt lun S no tm lc ngha ca Lun V y m ch thch
Trung Lun, v phn ln Trung Lun y c theo lun V y, nn cng t tn
l V y, ging nh Tnh Danh Kinh Tp Gii Quan Trung S. Nhng y
cng l suy nghim m thi. C ngi cn c theo cu Trung Lun xut x
t , cho nn suy on lun V y l mt loi tng th, ging nh tnh

cht ca V Tng lun do ngi Chn truyn dch, iu ny cng khng

th xc nh c.
Nhng b lun thuc thm qun ca ngi Long Th Ty Tng c gi
chung l Ch Trung Lun. Bi v phm nhng tc phm quyt trch thng
ngha tnh khng u c th gi l Trung Lun. Trung Lun chng phi tn
ring ca mt b lun no. Trung Lun c lu hnh rng ri l Cn Bn
lun. Cn Bn lun v Chi Lun (nhng b lun ph thuc) c chia lm
nm Chnh l t l: cn Bn Trung lun, Hi Trnh lun, Tht Thp Khng
lun, Lc Thp Nh L lun v i Tha Thp Nh lun. Nm t lun ny
c cc s Trung Qun vo hu k y c, v u cho rng do ngi Long Th
vit.
Ti Trung Quc, Cn Bn Trung Lun c dch t cc bn ch thch nh
Thanh Mc Thch gm bn quyn do ngi La Thp dch, Bt-nh ng lun
15 quyn do ngi Thanh Bin ch thch c Ba-la-ph-mt-a-la dch vo
i ng, Trung Qun Thch lun 18 quyn do An Hu ch thch c
Duy Tnh vo i Tng. Nhng bn V y Ch ca Long Th, Trung Lun
Ch ca Pht H, Minh C lun ca ngi Nguyt Xng th ch c bn dch
Ty Tng m thi. Cn lun Tht Thp Khng th gn y mi c dch ra
Hn vn t Tng bn. Hi Trnh Lun do ngi T-mc-tr-tin dch vo i
Nguyn Ngy, lun Lc Thp Nh L v lun i Tha Nh Thp th do
ngi Thi H dch vo i Triu Tng. Nhng bn lun ca ngi Long Th do
Thi H dch th cc hc gi Trung Qun vo s k khng bit n, ni dung
mang khuynh hng Duy Thc. Nh hai bi tng cui trong lun i Tha
Thp Nh ghi:
T tt c duy tm
An lp tng huyn ha
Nu dit ni tm lun
Tc dit tt c php.
Bi tng 34 trong lun Lc Thp Nh L :
Ni tt c i chng
u thuc v cc thc
Lun i Tha Ph Hu do ngi Thi H dch :
Do tm ny lm nhn
Tc c thn hin sanh.

Pht gio n vo hu k, cc S Trung Qun thuc phi Du-gi Hnh,

c dn dng cc bi tng ca lun Lc Thp Nh L. iu ny s c gii
thch sau.
Hn v Ty Tng u nht tr mt truyn thuyt l ngi chnh thc truyn
tha h Trung Qun ca ngi Long Th l ngi -b, mt lut S ngi
Tch Lan. Tc phm ch yu ca -b l T Bch lun. Qung Bch lun
do ngi Huyn Trng dch l tm phm cui ca lun ny c ngi H
Php ch thch (Thch Lun), cn Bch Lun do ngi La-thp dch chnh l
Thch Lun ca khai s B-tu, cng l lc bn ca T Bch lun. Ngoi ra
cn c Bch T lun.
Ngi -b dng ch Bch t tn cho lun, khng nhng ch v s mc
trong lun m cn mang mt ngha hon b khc; v ngi xa gii thch
ch Bch l: Khng t chp no m khng ph, khng c chnh l no m
khng hin. Nh th, lun ca -b l lun ph t. Ngi Nguyt Xng
dng kin gii v ngn ng hc m gii thch ch Bch l ngn chn, phn
bit t chp. Sau ngi Thanh Mc gii thch bt Bt ca Trung Lun rng:
Php tuy v lng, lc ni c tm vic, tc ph tt c php. Thanh Mc
cho rng bt bt ca Trung Lun nghin v ph tt c php, u ny c l
chu nh hng lun thuyt ca -b. Trung Lun ca ngi Long Th hin
nhin l ngn chn v ph tr tt c h lun, nhng chnh chng phi ly
vic ph tt c lm ch yu, tri li l thanh lp tt c php hin th trung
o ca c Thch Tn.
---o0o--TIT II : Kho chng Trung lun l Thng lun ca A-hm
Tham cu ngha su xa v Q1, khng v trung o ca ngi Long Th tt
nhin l Trung Lun. Nhng v thuyt Trung o trong Trung Lun, tc l
nhng l lun v ngha su xa, rng ln ca i tha do B-tt Long Th
trc thut, ti cho rng u t Duyn khi tnh khng m khai pht chn
ngha ca kinh A-hm. Ngha l Duyn khi, khng, trung o chc chn l
nhng gio php c cc hc gi i tha hong dng. Nhng gio php
ny chng phi la kinh A-hm m c, v y l bn ca kinh A-hm. Ch
v mt s hc gi Tiu tha chp tng khng hiu c m thi. V th
Trung Lun l lun chung ca A-hm, l lun chung v t tng cn bn ca
kinh A-hm, l quyt trch bn ca kinh ny. Cch ni ny chng phi k
l g, ta c th gii thch theo ba cch sau :

1. nhng li Pht thuyt c dn trong Trung Lun u c rt ra t kinh

A-hm :
- Phm Qun Bn T ghi: i Thnh tuyn thuyt, bn t bt bt kh c.
Cu ny xut x t kinh Tp A- hm s 10 (kinh 266): sanh t v thy.
lun hi mi trong m di, chng bit bn t ca kh. Gio thuyt sanh t
t v thy, ngi Long Th u quy v ngha khng: v sao li h lun ni
c sanh, lo, t.
- Phm Qun Hnh ghi: Nh kinh Pht dy, h di vng chp tng,
ngha l cc hnh hu vi u l h di, do vng chp m thnh v cho Nitbn l chn tht. y l nhng iu m kinh A-hm cp n, nhng
ngi Long Th cho h vng tc l khng, v t tnh, v th ni : c Pht
dy nh vy, l mun ch ngha khng.
- Phm Qun Hu V Vi: Pht kho dit hu v, gio ha Ca-chin-din,
trong kinh tng dy, la c cng la khng. Bi tng ny c rt ra t
kinh Tp-a-hm, dn on trc. Trung o, Duyn khi la c la
khng l gio chng trng yu ca Trung Lun.
- Phm Qun T ghi: Th Tn bit php ny, tng su xa vi diu, hng
n cn chng bit, v th chng mun thuyt. V on ny kinh A-hm c
ghi: Php su xa m ta ni hm nay kh hiu v kh thu r, kh nhn
bit du ta c ni diu php th ngi cng chng tin nhn, chng th hnh
tr Ta nay nn im lng, h tt phi thuyt php. on ny cng c ghi
trong Qung Lut, trc phn Phm thin thnh c Th Tn thuyt php.
- Phm Qun T ghi: v th trong kinh dy: Nu thy php nhn duyn
th c th thy Pht, thy kh tp dit o. Cu thy c php nhn
duyn tc thy Pht xut x t vic ngi Tu-b- nghe gio thuyt ca
Pht ghi trong kinh Tng Nht A-hm 19. Cu Thy php Duyn khi tc
thy php bn th xut x t kinh Tng Tch D trong Tng Nht Ahm.
- Phm Qun Nit-bn ghi: Nh kinh Pht dy, on hu on phi hu.
V cu ny th kinh 249 trong Tp A-hm ghi: Tn, ly dc, dit, ngng
ngh, thi dt; nu c cng chng nn ni, khng cng chng nn ni, la cc
h di, c Bt Nit-bn, y l li Pht dy.
Bn ngha ca A-hm, hng Thanh vn khng th thu o c, ch chp
th danh tng. V th ngi Long Th lun bin cho h thy, ta h ct lc

bi xch h. Nhng u bit l Ngi v chn ngha ca A-hm, v t , tam

bo, v cc php th gian v xut th gian m thnh lp.
2. Nhn t ni dung ca Trung Lun cng c th thy c ca Trung Lun
dng gio ngha kinh A-hm lm i tng, tham kho c in A-t-m
ph b nhng lun thuyt ca mt s hc gi m hin by chn ngha
trung o Duyn khi ca C-m. Chng ta hy lc phn tch iu ny :
- Phm Qun Nhn Duyn qun bt sanh ca duyn sanh, phm Qun Kh
Lai qun cc hnh sanh khng t u n, dit chng i v u. Hai phm
ny qun chung Bt Bt t u n cui. Sau l qun ring t .
- Phm Qun Lc Tnh, phm Qun Ng m, phm Qun Lc Chng l
qun xt cc php th gian nh su x (su cn), nm un, su ci. Th t ba
phm ny da theo kinh Trung A-hm 34, cng ging nh X-li-pht A-tm, Php Un Tc Lun. Phm Qun Lc Tnh ghi : v kin, s kin u
khng, bn php nh thc cng khng, cc duyn nh bn thlm sao
m c c ?. T su cn bn trong v su trn bn ngoi dn sanh su
thc, su sc, su th, su i, tnc cng 36 php mn. K ni l ni v
bn th y l thuyt Duyn khi thng thy bi tng v su x trong
kinh Tp A-hm. Ba phm ny lun v trung o th gian.
- Phm Qun Nhim Nhim Gi lun v s tin ng ca phin no. Phm
Tam Tng ni v ba tng hu vi l sanh, tr, dit do phin no to tc. T
un, x, gii v sau l ni v ba tng ca tng ng hnh v bt tng ng
hnh, vn l th t sp xp trong cc b lun A-t-m nh A-t-m Tm
Lun. Phm Qun Tc Tc Gi, Phm Qun Bn Tr, phm Qun Nhin
Kh Nhin ni v ngi to nghip v ngi th nghip bt kh c. y l
lun cn bn trong kinh A-hm. Ba phm ny v hai phm trc ni v
chiu cm ca hu vi cng vi o l to nghip tc th qu.
- Phm Qun Bn T dn kinh vn thuyt minh v bn t ca sanh t bt
kh c. Phm Qun Kh ni v kh chng phi do t tc, tha tc, cng tc,
v nhn tc. Phm ny cn c theo chuyn A-chi-la Ca-dip tha hi
trong kinh 302, Tp A-hm 12 m to thnh. Ngoi ra, mn Qun Tc Gi
trong lun Thp Nh Mn cng cn c theo kinh trn m ni v ngha khng.
- Phm Qun Hnh ni v tnh khng ca cc hnh v thng, ri khng
cng bt kh c. Phm Qun Hp ni v v tnh ca tam ha hp xc.
Phm Qun Hu V th t phi hu ca Duyn khi m lun n phi v,
l cn c theo kinh Ha Ca-chin-din. Phm Qun Phc Gii thuyt minh

v vic sanh t lu chuyn n hon dit, t tri buc n gii thot. Phm
Qun Nghip l ni v ngha sanh t tng tc. T phm Qun Nhim
Nhim Gi n y l mi hai phm ni v trung o tp th gian. Phm
Qun Php ni v hin chng Bit php vo php, v ng, v ng s, l
qun mn c th thy c php tnh. chnh l yu ngha ca kinh Ahm. Kh nhp tht tng ca cc php, tc l php s chng chung cho c
Thanh vn v Bch chi Pht.
- Phm Qun T Ti, phm Qun Nhn Qu, phm Qun Thnh Hoi th
phn bit ni v nhn qu ba i v vic c, mt, thnh, hoi. y l lun
quan trng ca cc hc gi thi by gi, trong cn nu ln vn
trng yu trong qu trnh tu hnh nh cn tri qua bao lu, t nhn qu n
nhn qu nh th no, ri thnh tu cng c hoc thi tht.
- Phm Qun Nh Lai ni Nh Lai l bc Thnh, gic ng chnh php, siu
vit bn kin chp thng v thng, bn kin chp bin v bin, hu kin
v v kin. y l ngha mi bn bt kh k (mi bn cu gn hi ca
ngoi o m Nh Lai gt b khng tr li, y l x tr k p trong bn
loi k p ca Pht) trong kinh Tp A-hm.
- Phm Qun in o ni v in o b ph, ph nh tht tnh ca ba
c, nhim tnh, bn in o quy v Duyn khi han dit: nh th,
in o dit th v minh cng dit. Phm Qun T ni v l c
gic ng, ph bnh nhn lun gi Tht hu ph hoi t , tam bo, dn
chng kinh A-hm thnh lp t tng: Nu thy php nhn duyn th thy
c Pht, thy c kh, tp, dit, o.
- Phm Qun Nit-bn pht huy yu ngha tt c th (Th) la, i tn,
dc khng cn l tch dit Nit-bn ghi trong bi kinh s 293 kinh Tp Ahm, l chn ngha ca php v vi, thuyt minh Nit-bn v vi, v th.
Cc cu : sau khi Nh Lai dit, chng ni c v khng, vi tt c php u
khng, no c bin v bin mang ngha qut snh h lun mi bn
bt kh k. T phm Qun Php n y l lun cu v trung o tp dit
th gian.
- Phm Qun Thp Nh Nhn Duyn hon ton y c vo kinh A-hm. Phm
Qun T Kin ph t kin ng v th gian v bin, hin ng php u
khng. Hai phm ny lun v chnh php Duyn khi v xa la t kin, l
yu ngha Dit th gian.

3. Nhn t bi tng Quy Knh m u Trung Lun gii thch Duyn khi
l bt Bt trung o.
Trung Lun ly ch Trung lm tn, tc dng bt Bt hin th trung o.
Trung o chng thng chng on, trung o chng mt chng khc xut
x t kinh A-hm nh trn lc thuyt; trung o chng n chng i
xut x t kinh Nht Ngha ca Tp A-hm cng trnh by. Cn khi
lun v Duyn khi c nhn c qu m khng to tc, khng lnh th th
ni: Mt chng t u sanh th dit cng chng i v u. l trong sanh
dit ca Duyn khi m ch by trung o chng n chng i. Trung o
chng sanh chng dit, y c vo ngha ca kinh A-hm th php v vi l
php bt sanh, bt dit, bt tr, v vi, tc Nit-bn tch dit, l tnh tch dit
ca Duyn khi. Ngi Long Th dng Duyn khi bt Bt lm gio ngha
bc nht dit tt c cc h lun m tr v tch dit, Ngi ni:
i Thnh ch C-m
Thng xt ni php ny
Dit tr tt c kin
Con nay quy mng l.
Nh th l qui cng c ni C-m. iu ny c th ni Trung Lun rt
gn gi vi A-hm. Nhn t cc Thnh in dn chng, t ni dung ca
Trung Lun, t ch y c ca bt Bt ta c th d dng nhn ra th ca
Trung Lun. T tng ca ngi Long Th khng ch nh th Trung Lun
m lun i Tr cng vy. Ngi gii thch nht ngha tt n theo
bt bt l chung cho c Tam tha.Tr lun 1, ngoi bt bt ra, cn dn kinh
chng ngha (cn gi l kinh Ngha Tc) tc Ngha Phm xp trong Tiu B
kinh tng Pali. Nh phn khng mn trong tam mn, Tr Lun s 18 dn
chng kinh A-hm rt nhiu thnh lp ng php u khng. Tr Lun 37
cng dn d by kinh chng minh php khng ca Thanh Vn tng. V
th theo kin gii ca ngi Long Th th khng tng ng vi Duyn
khi, trung o. Do , tuy tr hu ca B-tt v Thanh vn khng ng,
khng ca Thanh vn nh l si lng, cn khng ca B-tt nh h khng
(Tr Lun 35), nhng l s sai bit v lng, cn v mt tch dit tnh
khng th u c g l bt ng. V th, Tr Lun 4 ghi : Thanh vn tha
phn nhiu ni chng sanh khng, Pht tha ni chng sanh khng v php
khng. Tr 26 ghi : Nu theo liu ngha th nn ni cc php khng,
nu theo phng tin th ni v ng. iu ny chng qua l do thin lch
bt ng m c s gii thch s lc hoc y m thi. Nh th Trung
Lun dng lp trng ca hc gi i tha xc nhn Duyn khi, khng,

trung o l ngha su xa cn bn ca Pht gio, t lun bin vi cc hc

gi Thanh vn, ch chng phi ph tr t , tam bo Tri li cn gip
cho cc php ny thnh tu, em chnh kin Pht php t vng vng trn
bn thch Duyn khi trung o.
---o0o--Chng Ba : DUYN KHI SANH DIT
V BT SANH BT DIT
TIT I: V sanh cng chng v i tha bt cng
Ngi Long Th y c vo ngha khng ni v trung o, tc bt bt Duyn
khi. Trong , tuy c s gii thch bt ng v Duyn khi bt thng, bt
on, bt nht, bt nh, bt lai, bt kh, nhng kinh A-hm dn gii minh
chng r rng, cho nn hng Thanh vn d dng tip nhn. Ch c Duyn
khi bt sanh bt dit th cn c ch tin hiu. T im ny m hnh thnh nt
c sc ca i tha khng cng chung vi hng Thanh vn.
V Duyn khi bt sanh bt dit th Tt-b-a b trong hng thanh vn
khng tha nhn. Cn kinh Lng b th tin b hn, tuy cng c thuyt
Duyn khi bt sanh bt dit, nhng h y c vo kin gii: ch c php
nhn qu mi tht khng tc dng thnh lp. chng phi bn ngha
Duyn khi bt sanh bt dit ca cc hc gi i tha. i Chng b cho
rng Duyn khi l v vi, v Duyn khi l: Pht xut th hoc chng xut
th th php tnh, php tr, php gii vn thng tr. H cho rng Duyn
khi thng tr, chng sanh chng dit m nhn Duyn khi t l tnh xa la
s tng. iu ny khng ging vi i tha, trong Bt nh ng lun ngi
Thanh Bin cng tng ni n. Theo cc nh Trung Qun, Duyn khi bt
sanh bt dit l ni Duyn khi tc bt sanh bt dit, tnh tch dit ca
Duyn khi ny l trung o. c Pht gic ng c Duyn khi m thnh
o, chnh l ch ny; Thanh vn chng nhp v vi v sanh cng ch ny.
Duyn khi bt sanh bt dit ny chnh l ngha su xa cn bn ca Pht
php, l s chng chung ca hng Tam tha. Nhng trong qu trnh trin
khai gio ngha ca Pht gio th Duyn khi ny tr thnh ngha su xa m
cc hc gi i tha c bit pht huy. V hnh thc n tr thnh gio
hc ring bit ca i tha. Mt s hc gi Thanh vn cho Duyn khi l
ngha v thng sinh dit. Kinh Duy-ma quyn thng ghi : Bt sanh bt
dit l ngha v thng. iu ny ta h nh mu thun v tr thnh
im tranh lun gia i tha v Thanh vn. Nhng cn c theo gio ngha
ca c Thch Tn th sanh dit v bt sanh bt dit xa nay vn mt.

Khi ni bt sanh bt dit th kinh A-hm mun ch vo Nit-bn, v vi Nitbn nht nh chng phi cht, cng chng phi sau khi cht mi t c.
Nit-bn, ngi Huyn Trng dch l vin tch, t ny trong ting Phn bao
hm ngha ph nh, dit tt, an lc t ti.
Nit-bn c Pht ni n l ch cho cnh gii vt ra khi nhng hn
lon, phin mun, tri buc t n an n, bnh ng, t ti gii thot. t
ti cnh gii ny l hon thnh chnh gic ca Pht gio, tc thot khi ngu
si l ngun gc sanh t, m t n tr hu l gc gii thot. Nit-bn cn gi
l v vi, v sanh (v tr, v dit). V c Pht gi tt c cc phpth gian l
hu vi, do hoc nghip chiu cm thnh. Tnh cht cht cn bn ca nhng
php ny l sanh dit, chuyn ng v tri buc, cho nn mt khi t ph
cc php hu vi sanh dit phin no, sai bit ny th trong cnh gii khng
th hnh dung, khng th t tn tm gi l Nit-bn v vi bt sanh bt
dit. l thnh qu ca trung o hnh. Nhng cn c theo qu php
chng ng th v vi tr thnh php cu Nit-bn. Chnh gic gii thot,
khng lun l B-tt hay Thanh vn, c hai u xem l mc ch cn phi
t n. Nhng hnh gi Thanh vn khi t n y lin cho l t n
cu cnh, vic ng lm xong khng cn iu g tu tp, thc hin
na. Cn hnh gi i tha khi t n Bt ng a, tng ng vi cnh
gii Nit-bn s tc d bin nu trn, ch gi l v sanh php nhn, ch
vn cha xem l cu cnh. Nh trong kinh Thp a khi ni v B-tt a, c
ghi: Khi B-tt chng c v sanh php nhn, tng chng Nit-bn, c
Pht lin dy h: Tnh ca cc php ny, Pht xut th hay khng xut th
vn thng tr chng khc. Ch Pht chng cho rng c php ny nn
gi l Nh Lai, tt c hng Nh tha cng c th t php v phn bit ny.
Php v sanh l php s chng chung cho hng Tam tha; ch Pht khng
ly php ny lm ch chng c rt ro, nn gi l Nh Lai. Nh th r rng
l hng i tha khng xem Nit-bn v vi l hon thnh, m phi bit
tin ln mt bc na, t i bi i nguyn m thc hin hnh nguyn li
tha rng ln. V im ny Lun Tr 75 ghi: t v sanh nhn, c th
k khng cn vic g khc, ch cn thanh tnh ci Pht, thnh tu chng
sanh. Cng theo ngha ny, Tr lun 5 ghi: V sanh nhn l mn tr
gip Pht o. T iu ny ta c th thy, v mt gii thot, tc trn lp
trng t li th i tha khng khc Thanh vn tha. Nhng mt s hnh
gi Thanh vn qu thit tha vi tm t li, cho nn va n cnh gii ny
l cho vin mn m khng th khi tm tinh tn thnh li tha. V th trong
kinh i tha thng qu trch nhng hng ngi ny. i tha cng
nng vo cnh gii Chnh gic, cc qu ca Thanh vn (Nit-bn) m t

v sanh php nhn, nhng cha xem l hon thnh, m cn tin xa hn l

thc hin hnh nguyn i bi v tn chng sanh.
---o0o--TIT II: Thng o ca Thanh vn v lun su xa ca i tha
Nh trn trnh by, v vi, bt sanh c xem l s chng chung cho bc
Thnh Tam tha. c Pht mun dn dt chng sanh t n php ny, nn
trong kinh A-hm, ngi thnh lp Tam php n: Cc hnh v thng, cc
php v ng, Nit-bn tch tnh. Ba php ny n nh php xut th ca c
Thch Tn, khai th chn l th gian v xut th gian. Ba php ny c th ty
thuc ni mt n hoc theo th t ni c ba n. Th t ba n php ny, u
tin l dng vic thng t l sanh dit s tht nhn qu lm im xut pht,
t y li thng qua s thc hin cc php v ng m t n Nit-bn chn
tht. Kinh 270 Tp A-hm ghi: T v thng tng c th kin lp v ng
tng, Thnh t tr ni v ng tng, tm la ng mn, ty thun chng
Nit-bn. Th t ng nhp ba php n c th xem l thng o ca php
Thanh vn. Nhng i vi i tha vn l hnh gi Pht gio y bi
nguyn li tha, t s th ng v sanh pht dng bn hoi ca c Thch
Tn m ty c ha khp chng sanh. Chng ng v sanh, chng nn cho
l s tc d bin m phi noi theo Pht- bc trn con ng hng
thng li lc qun sanh. Cn c vo cnh gii chng ng v sanh, v vi
ny chnh qun tt c php, tc thy c yu ngha lp gio ca c
Thch Tn, l im bt ng vi hng Thanh vn. V th im c sc
ca i tha l cc php vn v sanh y c vo Duyn khi bt sanh,
bt dit lm im xut pht.
Kinh Vn -th -S -li Tnh Lut ghi: Chng sanh quc kia thu r
ngha chn lin cho l nguyn th, m chng ly php Duyn khi lm
nht. Kinh ny ty tnh by phng thc lp gio gia hai quc khng
ging nhau, nhng s tht ni n h thng Pht gio vn c, tc l hc gi
Thanh vn ly nhn duyn, nhn qu, sanh dit lm im xut pht. Cn i
tha hc gi ng c, li sanh, th dng v vi tch dit (Duyn khi tnh) lm
im xut pht. Nhn t vic c Thch Tn chng ng thnh lp gio thuyt
th Ngi liu ng php tnh v sanh, vin chng c cc php khng
ngoi php tnh nh nh (v sanh). Ngi t tm chng ng m thuyt
gio, cng nh u tin t trn nh cao nhn xung tt c, sau mi thun
theo nhng chng sanh m m trong sn cc, tng bc dn dt ln n
nh. V sau, mt s hc gi Thanh vn trong qu trnh hng thng, b

nhng cnh sc bn ng m hoc m qun mt chn ca ngi dn

ng. Nhng hc gi i tha lin nu ln cnh trn cao nhn xung
khin cho h c ch hng n. V th i tha chng nhng khng tri vi
bn ca c Thch tn, m cn c th hin by c chn ngha gio php
ca Ngi, hn na khng cn cu n danh tng nh cc hc gi Thanh vn
phm phi. Trong kinh A-hm c Pht t sanh dit tng tc ca
duyn khi m ni cc hnh v thng, t nhn duyn ha hp ca Duyn
khi m ni cc php v ng, xa la chp ng ng s m ng nhp Nit-bn
v sanh v dit.
Phng tin kho lo ca c Thch Tn l khin cho chng sanh t trong
nhn qu tng tc sanh dit ha hp hin tht m thc s tu tp, la chp,
t n s th ng chnh gic. Tht ra, Nit-bn cng khng ngoi tt c
nhng hin tht, nhng v phng tin dn m khai ng m tm thi gi
l v vi, v sanh. Cc hc gi Thanh vn b m hoc bi danh tng, chng
c, lm ln hu vi sanh t vi chn ngha Nit-bn v vi. Nh Tt-b-a b
cho rng hu vi v v vi l cc php c tht th, cn bn khng ng tnh
cht. S d lm nhn nh th l v h khng th ng v vi v sanh, ch xoay
chuyn trn danh tng, dn n khng th chnh kin c chn ngha Ahm, khng l gii c v sao c Thch Tn y c vo Duyn khi kin
lp tt c cc php. Nit-bn tc nng vo php tc ca Duyn khi ci
ny khng cho nn ci kia khng, ci ny dit cho nn ci kia dit m hin
th, th lm sao c th la b Duyn khi m ch ra mt vt no khc ? cn
nh cc S Kinh b cho v vi l khng, hu vi mi c tht, nh th th Pht
gio dy chng sanh xa la chn tht m tr v vi h v tuyt i hay
sao ?
Nn bit rng sanh dit tng tc l v thng, un ha hp l v ng;
nng vo tng v thng, v ng m ni v lu chuyn mn; hng n
s th ng v ng, ng s, t c Nit-bn y dit nn kia dit, y
khng nn kia khng l hon dit mn. Tuy y l im c Thch Tn
ch dy, nhng chng qua Ngi cn c trn qu trnh dit tt c cc s tng
ca Duyn khi m thuyt minh thi. Tht ra v vi v dit l ph nh ca
sanh v hu, l nhng php c kin lp trn php hu vi th u c th ni
l Nit-bn, dit ? C nhn ni : Dit cn chng chn tht hung g tam
. C mt s hc gi i Chng b hiu lm ngha bt sanh bt dit, m
kin lp Duy Thc v vi. u l s tng xa la l tnh. V th chng nn
cho v vi v Nit-bn la s tng m c tht th, tc khng c g. Nht l
v sanh dit v thng b h gii hn ni s tng ca Duyn khi thuyt
minh, nh th chng thnh php n !

Cc hc gi i tha t trong s th ng v vi, v sanh m trc ng c

ni dung Chnh gic, tc Nit-bn v vi bt sanh bt dit. V th ni v
thng tc liu tri tnh thng bt kh c. y l ni trn lp trng
khng tng ng vi Duyn khi m thuyt minh, v th tt c php l tt
c bn tnh khng tch. T tnh thng bt kh c hin hin tng nhn
qu sanh dit tng tc, t s tng v thng m liu ng tnh thng
khng tch. Ng tnh bt kh c, tc hin tng nhn duyn ha hp v
ng, t tng ha hp v ng ny, m liu ng ng tnh khng tch. Tnh
sanh dit bt kh c, tc sanh chng phi tht sanh, dit chng phi tht
dit. V th tng Duyn khi y c nn kia c, y sanh nn kia sanh tt
nhin s tr v y dit nn kia dit, y khng nn kia khng; cng do s
tng y dit kia dit, y khng kia khng ny m th ng c sanh dit
khng tch.
Cc hnh gi i tha t s th ng tt c php vn chng sanh m hin by
hin by s tht v tt c php bn tnh vn khng tch, ch thng vo chn
tng chng ng ca Hin Thnh. Do , tam php n ca c Thch Tn,
trong khng tch nht qun th gi nht tht tng n. Nht tht tng n tc
Tam php n, chn l vn khng khc. Lun i Tr 22 ghi : Php hu
vi l v thng, v nim nim sanh dit, u thuc nhn duyn, khng t ti,
v khng t ti cho nn v ng. V thng, v ng, v tng cho nn tm
khng vng mc, v tng khng vng mc, cho nn c tch dit Nitbn. Lun cn ghi: Qun v thng tc qun nhn duyn khng. Nh
qun sc, nim nim v thng tc bit l khng khng tc v sanh v
dit. V sanh dit v sanh dit k tht l mt m ni c rng hp. cc php
sanh dit khng dng, nn v t tnh, v t tnh tc v sanh v dit. V theo
bn tnh ca sanh dit tc bt sanh bt dit, y l Duyn khi bt sanh bt
dit. Nh th, thng qua nhng hin tng sanh dit m nm chc c bn
tnh v Duyn khi ca sanh dit, c hai chng khc nhau. Y c vo y
hiu r c Tam php n tc khng tch, Tam php n l nht n.
V thngtc l ngha khng, vn l t tng cn bn ca kinh A-hm,
cc hc gi i tha khng thm iu g. Nh bi kinh 232 trong A-hm ghi
: Nhn v.v khng, php thng hng chng bin d khng, ng ng s
cng khng. V sao ? V tnh y vn nh th. Trong bi kinh 273 cng c
thuyt ny, nhng ch gi l cc hnh khng. Php thng hng chng bin
d khng, tc l v thng, v th v thng l tnh thng bt kh c.
Ng, ng s khng tc v ng, v th v ng tc ng bt kh c. V thng,
v ng l tn khc ca khng, Pht ni nh th no ? Cc hnh nh nhn
v.vl v thng, v ng, khng, v bn tnh vn nh th; chnh l ch

y c ca t tnh khng. Tt c php tnh khng, cho nn qun dc (ng) s

tng Duyn khi l v thng sanh dit. Qun ngang (tch) tc thy c
nhn duyn ha hp. T mt tng m qun ngay vo bn tnh ca tng
, tc thy c php v vi tch dit, v thng, v ng, v sanh, v dit,
bt t, bt tn. Do , v thng mi l v ng, v ng v ng s mi c th
chng c Nit-bn. y l ngha su xa ca kinh A-hm.
c Thch Tn vn xem trng s thc hnh chng ng php tnh khng
tch, nh trong kinh Tiu khng, c Pht dy: Ny A-nan ! Ta lun thc
hnh php khng. Lun Du gi 90 gii thch rng: vo thi qu kh, v c
Pht tu tp khng tr, nn mau chng c v thng B-. iu ny c
th thy c kin gii su xa ca c Pht, ty thun tri gii ca chng
sanh (tri gii th tc) m ni tng tc thuyt v thng, ni ha hp thuyt
v ng, gi l t tc thuyt chn. Bn hoi ca Thch Tn khng phi l
gii ch tng tc v ha hp m chnh l dng ngn tay ch mt trng.
Tc l t tng tng tc, tng ha hp ca cc php m khin cho chng
sanh thm nhp vo php tnh, tc tnh v thng, tnh v ng. V th ni l
c th chng Nit-bn. Tic rng cc hc gi Thanh vn khng hiu Thnh
gio ca c nh Lai, h ch bn lun sanh dit, ni nhn duyn ha hp
trn mi s tng, ch trng vic kin lp s tng, m khng th kh hp
tng v vi v sanh, thm nhp bn tnh khng tch. Tm li, nu chng
ngay ni Duyn khi m bit c khng, ngay ni sanh dit m bit bt
sanh dit th v thng v ng, Nit-bn, cng chng thnh php n c.
---o0o--TIT III : Ngang dc v ngi ca Ba php n.
Ni r rng hn, bt c n no trong ba php n u l php n trc nhp
chnh gic, u l php n cu cnh. Nhng v chng sanh nghe mt ngha
no m khng ng, nn mi gii thch, do mi c th t ba php n.
Trong lch s pht trin Pht gio, th s k xem trng v thng hnh.
Trung k xem trng khng v ng hnh, hu k xem trng v sanh hnh.
Cc hnh v thng, ngoi ngha khi dit tng tc ca s tng cn
hm ngha su xa hn, l ng ngha vi dit. Pht ni v thng, tc
ni cc php u tr v dit tn, cui cng tr v v thng, tr v dit, tr
v khng u khng c g sai bit. Y c vo thm ngha v thng ny m
liu tri cc php nh in chp trong khng, sanh dit khng dng trong
tng st na, cui cng u tr v bnh ng khng tch, tc cnh gii gi yn
sng lng. Sng tr v bnh lng th bn tnh ca nc s tr v bnh lng v

nh th rt cuc con ngi cng c th thc hin s bnh lng ny. Pht ni
v thng dit, khin cho chng sanh y c vo m ng nhp Nit-bn,
nn Ngi dy: Nu ngi sng trm tui khng liu php sanh dit, khng
bng ngi sng mt ngy m liu c php y. Ngi li ni: Cc hnh
v thng, l php sanh dit, sanh dit dit, tch dit an lc. Nh th,
khin cho con ngi t ni tt c php sanh tc dit m liu tri tnh thng
vn khng, nhp vo tch tnh khng sanh dit, nhp vo nht nh; ng
lon tr v yn lng, sanh dit tr v v thng tc php n cu cnh vin
mn, t n ny m ng nhp, tc y theo v nguyn gii thot mn m c
o.
Nhng i vi ngi nhm chn th tc, cu n s tng, khi nghe v
thng khng th hiu su c, nn ch c th ni v thng sanh dit
tng tc m khi tm nhm chn, ch khng th nhn ni tnh thng bt
kh c m thm nhp php tnh tch dit. i vi cn c ny cn phi ni
v ng. Do v ng la chp m liu tri tnh khng tch ca cc php, nh
m c gii thot. Theo Bt-nh v tng ch ca ngi Long Th th bn
tnh cc php vn khng tch tc bt sanh, bt sanh tc Nit-bn. Ngha
khng trong cu sc tc th khng ca Tm Kinh c gii thch l Nitbn v sanh. Khng tc bn tnh khng, khng cng bt kh c, tc v
sanh. Lun Tr 15 ghi: Cc php tnh thng khng, tm cng chng
chp khng, php nh th hay nhn, l s tng Pht o. l qun tt c
khng v v sanh nh nhau. Kinh Gii Thm Mt ghi: Gio Thuyt S k
ni v v thng khin xa la th gian, gio thuyt trung k l khng v t
tnh, bt sanh bt dit, xa nay tch tnh, t tnh Nit-bn. Trong ,
khng ng ngha vi v sanh. Nu t ny m c ng, tc l nng vo
khng gii thot mn m c o.
Nhng, nu chp trc khng th khng kh hp vi kinh Pht. V th ni:
i Thnh ni php khng, v la cc kin chp, nu li thy c khng, tc
chng phi Pht. C ch chp trc, tc chng th ng Nit-bn v s
trc, v sanh php nhn. Do , kinh cng ni khng l bt liu ngha m
cho bt sanh bt dit mi l cu cnh. Nu t bt sanh bt dit m chng
nhp, tc cn c vo v tng gii thot mn c o.
Khng v bt sanh, trong kinh i Phng Qung Bo Khip ghi: Nh
qung vng v vng. Ngi Long Th cng ni: Cha thnh tu l khng,
thnh tu l Bt-nh. V li, khng th ch trng ngha tht tin, m
v sanh php nhn dng thuyt minh php tnh tch dit. Nhng trong cc
b lun ca Trung Qun u ni khng, khng tc bt sanh, khng tc trung

o bt Bt Duyn khi. s tht, nu chp th v sanh cng l lm ln. V

th lun Tr khi gii thch v sanh, cho rng nm cu nh: V sanh, v
bt sanh u tr. Khng v v sanh u c g sai bit ?
Tm li, h tr thnh th lu b, hoc l dng kin gii th tc, hoc l
theo vn liu ngha th gio qun v thng s dn n s tiu cc v nhm
chn th gian. khng s tr thnh t kin, chp khng nhn qu, v sanh s
ng dng vi thn ng ngoi o. Nu nng vo gio qun v thng, v
ng, v sanh liu trit php tnh khng tch, th c ba u l php n, tc
nht tht tng n. V y c vo s gic ng bt ng ca chng sanh m c
ba mn sai bit, hoc l ni c th t, hoc l ni ni tc hin chn, hoc l
ni bao gm y kh hp chnh gic. T Duyn khi sanh dit liu
ng c Duyn khi bt sanh bt dit, tc l hin by c chn din mc
ca A-hm. T khng tng ng vi Duyn khi trc tip tham cu v
pht huy ngha su xa ca Pht php tr thnh im c sc duy nht ca
gio hc i tha i sau.
---o0o--TIT IV : Tnh xuyn sut ca Duyn khi
Thng o ca Thanh vn ly Duyn khi sanh dit lm ch, ngha su xa
ca i tha dng chn v sanh lm nht. Nh th, gio thuyt ca
Thanh vn cng gn vi s gii thch ca i tha. Nu nhn t A-hm l
cn nguyn ca Pht php, li dng trung o ca ngi Long th gii
thch th Duyn khi nh th l cch ni x trung. Cn c vo y bit r
v sanh dit, v cng th nhn c bt sanh bt dit. Vy Duyn khi l
gc ca Pht php, l php xuyn sut c sanh dit v bt sanh dit. Nh bi
kinh 293 trong A-hm dng Duyn khi i lun Nit-bn m cho rng c
hai u l ngha su xa. Kinh ghi: ch su xa ny c gi l Duyn khi.
Php su xa vi diu rt kh thy, xa la cc chp th, i tn v dc, tch dit
Nit-bn. Hai php ny gi l hu vi, v vi. Hu vi tc l sanh, tr, d, dit.
V vi l bt sanh, bt tr, bt dit. u ny thuyt minh rng, ngoi php
Duyn khi hu vi cn c mt php su xa kh nhn bit l Nit-bn tch
dit, xa la tt c h lun. Bi kinh 296 trong Tp A-hm cho rng Duyn
khi tc nng nhau, duyn nhau m sanh khi. Duyn sanh l b ng t
qu kh cch, c nh ngha l c sanh m sanh. V th ngi huyn
Trng gi l duyn d sanh php. Trong kinh vn, khi i lun v ni dung
gia Duyn khi v duyn sanh th thng ni n mi hai chi nhn duyn
y c nn kia c, y sanh nn kia sanh. iu ny tr thnh mt ti

nan gii. Trong cc b phi, Tt-b-a b ly Duyn khi lm ch, cho rng
duyn d sanh l nhng sai bit b ng. ng thi cho nhn l Duyn khi,
qu l duyn sanh; tc l t v minh duyn hnh, hnh duyn thc, cho n
sanh duyn lo, t. Nhn ca duyn nng khi gi l Duyn khi, qu ca
duyn s sanh gi l duyn sanh. Duyn khi, duyn sanh c gi l nhn
qu nng sanh, s sanh.
i Chng b th quan tm n c im ca Duyn khi c ni trong
kinh. Pht xut th hay khng xut th th php tnh, php tr, php gii
vn thng tr. V th cho rng mi mi s tht nhn qu u l duyn
sanh, l php c bit, l php sanh dit. L tt nhin, trong quan h nhn
qu l Duyn khi, l cng khp, l khng sanh dit.
Nay y c vo l trung o trong kinh A-hm do ngi Long Th khai th, ta
c th ni rng Duyn khi khng ch thuyt minh php tc cn bn ca
cc hin tng, m cn ni n ci gc Nit-bn tht tng na. C ngi
hi Pht: Ngi ni php g ? c Pht p: Ta ni Duyn khi. c Thch
Tn ly Duyn khi lm nguyn th php Duyn khi c th lun r v
tng ca duyn sanh, ng thi cng t m ng nhp Nit-bn. Cn c
vo php Duyn khi tng y, tng duyn (nng nhau, duyn nhau) m
qun xt n cc hin tng gii th Duyn sanh i lp vi Duyn khi,
Duyn khi gi c tnh c cht php tnh, php tr, php gii thng
tr. Cn c vo Duyn khi m qun xt tht tng gii xut th th Duyn
khi i lp vi Nit-bn, Duyn khi c tnh cht sanh dit.
Kinh A-hm ly Duyn khi lm gc ni ln hin tng v tht tng
ca cc php. Lun theo A-hm th s chnh gic ca Pht- l s gic ng
ca Duyn khi php tnh, php tr, php gii thng tr, tc ng th
gm thu c tnh Duyn khi khng tch. V th ni Duyn khi chnh
gic tht ra l i lun vi duyn sanh. Tri li, nu i lun vi nit-bn,
tc ni theo Duyn khi sanh dit, th gm thu s tng Duyn khi ca
nhn qu sanh dit. Duyn khi l tng y tng duyn m vn khng tch.
V th sanh dit cng l bt sanh bt dit. c Thch Tn t trng tm
ca s l m ng ny m kin lp Thnh gio, tht l kho lo vi diu !
Hng Thanh vn t Duyn khi v duyn sanh, Duyn khi v Nit-bn
vo hai mt hon ton i lp cho nn khng th kh chng c tht ngha.
Nh c th hiu c Duyn khi l Duyn khi tng ng vi khng th
mi ng nhp Duyn khi, tc ng nhp php tnh khng tch bt sanh bt
dit. ng thi bit rng tt c tng duyn sanh cng y c vo y thnh

lp. c cht ca i tha l pht huy ngha khng th cng t ngha

Duyn khi ny m trin khai.
Trong ba php n th v thng n, Nit-bn n c th y c vo v ng n,
tc Duyn khi tnh khng hp nht. i tha nm chc ngha Duyn
khi tc khng, cho nn thnh lp tt c php tng; ng thi v Duyn
khi tc khng, nn cng t y m thng t c tht tng khng
tng ng vi Duyn khi. Tht ra, l lun ch yu trong gio ngha
cn bn ca Pht php. Php Duyn khi bt sanh bt dit c din by
trong kinh A-hm tht l su sc v y , nay ch cn c vo lun i Tr
lc thuyt m thi.
---o0o--Chng Bn : PHNG PHP LUN V TRUNG O
TIT I : Trung Qun V Trung Lun
Phng php lun v ng nhp Duyn khi trung o, chnh l Trung Qun
v Trung Lun.
I. Trung Qun :
Qun tc l qun xt, gm ba ngha :
1. Ngi qun: Tc ch th nng qun, ni chung l hoi hu tnh, ni ring
l hu tm s tng ng vi tm s. T ng ch qun trong kinh pht tc l
nh tu, cho nn bit th ca qun tc l nh hu.
2. Dng ca qun: Dng qun st do qun hu sanh khi l qun. Dng v
th thng c s dng trong Pht php. Nh ni: T lng l tnh tng,
liu bit l tnh tng. Tnh tc th tnh, tng tc tng dng. Tc trong
tc dng t lng hoc liu cnh hin th c th tnh ca n, nay cng
theo cc tc dng ca quan st, t duy m hin th th tnh ca qun hu.
3. Hot ng c th ca qun st: Ni dung ca iu ny bao gm rt nhiu.
Ni v qun, tc theo i tng s qun m khi nng qun, dng nng
qun qun st s qun, m phng php qun st, qu trnh qun st u
l Duyn khi tng y tng duyn. iu ny kinh Bt-nh chia lm nm
loi :

Qun
Cnh qun
Ngi qun
Ni y c ca qun
Thi gian khi qun

Nu la nhng iu ny th khng th thnh lp c php qun. V th, cn

c theo php tc tng y tng i (nng nhau, i i) ca Duyn khi th
mi c c Trung Qun vi ni tm t duy v kho st.
---o0o--II. Trung Lun
Gm c hai loi :
1. Vn t ngn ng : Tc ngn ng m thanh dng lun thuyt.
2. Biu sc (vn t gin tip): Tc vn t, cu, chng, on dng lun
thuyt.
C hai iu gi l lun, u ni ln ch nhn thc ca ni tm truyn t
n ngi khc. Qun v Lun tuy u ghi chp s l, nhng qun l hot
ng t tng ca ni tm, khng ch ghi nhn chnh l m cn dng cc
phng php pht hin ch su xa ca s l. Lun l phng php, qu
trnh, kt lun ca hot ng t tng c biu hin bng nhng k hiu,
thanh sc truyn t n mi ngi v cho mai sau. Tuy mi mi u c c
im ring, nhng i tng ca n v i th vn ng nht. Do C c
ni: Gi gn ni tm l qun, th l ra ni ming l lun.
Trung Qun v Trung Lun u ly trung o lm i tng. Dng phng
php qun st qun st trung o l Trung Qun; dng phng php
lun l chng minh trung o l Trung Lun. Trung Qun v Trung Lun
u l phng php nghing cu sut thu trung o. Th th, khng lun
l phng php no, hoc l qun st, hoc l lun chng u khng c
la trung o y c vo tnh kin m thc hin. Cch quan st v lun chng
l trung o, tc chn l cng tt ca cc php, l trung o bn hu tc
php tnh, l ci tt nhin tc php tr, l ci cng khp tc php gii.
Chng ta chng qua thun theo php tc thng hng v cng khp ca
trung o, chn l ti cao m quan st tm cu pht kin chn l ca cc
php (trung o). V th phng php lun chng v quan st u l trung
o. Qun, Lun, trung o nng nhau, i i nhau m khng cch bit.

La trung o th khng c Trung Lun V Trung Qun. La Qun v Lun

cng khng c cch g thu r c trung o, th nghim trung o. V
iu ny, cc nh Trung Qun cn phi ghi nh k.
---o0o--TIT II : Nhn Minh v Trung Qun.
Trung Qun v Trung Lun l phng php qun xt v lun chng trung
o, c hai khng th thiu c th ng trung o tht tng. V th,
Trung Qun v Trung Lun l phng php lun trung o (chn l), thut
ng th gian gi l Lun l hc.
Lun l hc n , ting Phn gi l Ni-d i tha (nyaya),Trung Quc
dch l Chnh L (tc chn l). Mn l lun ny xut hin rt sm, sau
chuyn dng lm phng php lun cu, kho st chn l v tr thnh danh
t chuyn mn ca lun l hc n . Cng ging nh t ng logic ca Ty
phng do s bin ha cu thut ng logo m c. Hc phi Chnh L n
c thnh lp khong u k nguyn Dng lch, sau c nhng
hc gi Pht gio s dng c bit, php tng Duy thc pht trin mn
ny thnh nhn minh hc ni ting.
Phng php l lun ca hc phi Chnh L bao gm trong mi su cu.
Lun thc ca h l lun php nm chi (ng chi tc php), n thi k ngi
Th Thn v t l Trn-na th ci bin thnh ba chi. Nhn Minh l mt
thut ng c Pht gio s dng; v lun thc ba chi dng kho st chn
tng s l, ch yu l dng l do (chi nhn) chng minh Tn ngha, nn
Nhn rt quan trng, v ht gi l Nhn Minh. Nhng cng khng b t ng
Chnh l, nh thy tr Trn-na bin son Nhn Minh Chnh l lun, Nhn
Minh Nhp Chnh L Mn lun.
Trung lun tc l phng php lun, lun l hc v trung o, iu ny
khng ch v mt s tht nh th, m ngay ni danh xng cng nh th.
Nh chnh l v chn l, l mt danh t chuyn dng cho lun l hc c
t sm n . Bi vy m nm b lun ca ngi Long Th (Trung
Lun) c gi l Ng Chnh l t. Nh th c th thy c Trung
Lun. l mt mn hc dng phng php lun l tham cu chn l.
Nh B- o Th lun thng gi trung o qun st l Chnh l
qun st.

Nhn minh ca cc nh php tng Duy Thc v Trung Qun ca ngi Long
Th tuy cng l phng php l lun, nhng v Trung Qun vn l php
Duyn khi ca Pht-, cn nhn Minh hc ch l phng php ca hc
phi Chnh l (c th ni ch l tu chnh li phng php lun ca th
gian m thi). V phng php s dng khng ng nn i vi cu cnh
ca tht tng trung o cng khc. y cng ch bt ng ca hai tng
Khng-Hu, v th cn phi nu ln. Cc S C Tam Lun Trung Quc
cha s dng Nhn Minh, nhng n tng Tam Lun i ng, tc l phi
Tam Lun ca tam tng Nht Chiu, c ngi Hin Th tha k mi tham
kho v s dng Nhn Minh (nhng cng cho rng chng phi l cu
cnh). Nh trong Thp Nh Mn Lun Tng Gio Ngha k ni n. Hc
thuyt Trung Qun n , ngi Long Th khng tha nhn phng php
lun ca hc phi Chnh l. n ngi Thanh Bin, v tranh th s ng tnh
ca cc hc gi Duy Thc, cho nn mi hon ton s dng php lun l
Nhn Minh to lun Bt-nh ng v lun Chng Trn. iu ny
khng nhn thc ng n c ngha su xa ca Trung Qun, nn b ngi
Nguyt Xng bi bc. V bin bit v s bt ng ca phng php lun
l, nn phi thuyt minh t hai phng din:
1. Nhng hc gi C Tam Lun c hai phn dy ngi hc l s chng
ngha v trung gi ngha. S chng v nh ngi hc bi mt. Mun bit
Trung Qun, u tin phi hiu r s chng. Tc ph tr ngha ca ngi
khc lp ra, sau mi hc tp chnh ngha ca Trung Qun, tc Trung gi.
Ngi thng, ngoi o, Tiu tha hu c, i tha hu c u c mt
s lm nhn cn bn i vi cc php. Do s lm nhn ny m nh hng
n tt c hc thuyt t tng u b lm ln. nu chng ph tr lm ln cn
bn ny th khng th l gii chnh xc c Trung Qun m th ng trung
o. S chng l mt phng php lun chng cn bn m tt c u lm
nhn. Nay th lun sanh v dit : H cho rng c ci sanh sanh, c ci
dit dit. C ci sanh sanh, sanh chng phi do dit m sanh, c ci
dit dit, dit chng do sanh m dit. Sanh chng phi do dit, sanh
chng phi do dit m sanh; c ci dit dit, dit chng phi l ci sanh b
dit. Sanh chng phi do dit m sanh, tc t sanh; dit chng phi sanh b
dit, tc t dit. T sanh tc tht sanh, t dit tc t dit.
H (tha) tc l tt c nhng hc gi khng thuc Trung Qun. H cho rng
s tn ti ca mt s l no cng u c tnh tn ti ca n. Nh ni sanh
chng phi do ni dit, chng la dit m c sanh ny. V th h ni ci y
chng phi do dit m sanh, chng i dit, chng la dit m sanh. Nh th
tri ngc vi chn l Duyn khi tng y, tng i, tr thnh thuyt tht

hu phn Duyn khi. Tht sanh, tht dit c cc nh C Tam Lun ni

n l kin gii in o khng hp vi Pht php. Nh th, lun v s sanh
dit ca mt tht th, tc l ni n s sanh dit tri vi chn l, khng th
thnh lp c. Ngc li, chnh ngha ca Trung Qun tc l ngha trung
gi, phng php lun thuyt l : Nay ni khng sanh m sanh, khng dit
m dit. Khng sanh m sanh do dit m sanh; khng dit m dit do sanh
m dit, do dit nn c sanh th sanh l do dit m sanh; do sanh nn c dit
th dit l sanh dit. Dit m sanh tc chng phi sanh, sanh m dit tc
chng phi dit. Chng sanh chng dit tc chn o, cn sanh v dit u l
gi danh. Khng sanh m sanh, khng dit m dit, l cn c theo ngha tt
cnh khng ca Trung Qun, ph nh c mt t tnh sanh v dit, cng tc
l khng chp c mt tht tnh sanh dit, cng tc l khng chp c mt tht
tnh sanh dit. Do , sanh l do dit, i dit, chng la dit, l nng vo
php Duyn khi tng y, tng i m thnh lp. Tc sanh m dit, tc
dit m sanh, l ph nh tht tnh ca sanh dit kh nhp tnh khng
(trung o) bt sanh bt dit. Nhn m thnh lp sanh dit l nhn duyn
gi danh. Yu ngha ca s chng v trung gi nu ra s nhn thc bt
ng v cn bn i vi tt c php ca hc gi khc v cc nh Trung
Qun, t dn n s bt ng v phng php v kt lun. Nh sanh dit
nu trn, tng Trung Qun trit xc lp php Duyn khi l tc sanh
tc dit, l vn cn bn ca kinh A-hm (sanh cng l dit). Tnh
tng i v tnh mu thun ni ti l tnh cht cn bn ca Duyn khi.
nhng iu ny i vi cc hc gi khc tht kh l gii. Cc hc gi Pht
gio khc v mt s ngi c nhn thc rng : Sanh l sanh khi, dit l
tiu dit, sanh l sanh tc chng phi dit, dit l dit tc chng phi
sanh. Sanh v dit nh th qu tht l cch bit, khng quan h g. Vy c
Pht thuyt tc sanh tc dit, tht l kh hiu i vi h.
y l quan im lp lun rt ph bin ca th gian ging vi tam on lun
ca Ty phng. Nh ni sanh l sanh chng phi dit, dit l dit chng
phi sanh, th gn ging vi lut ng nht v lut mu thun ca l-gch
hc; khng chp nhn sanh m dit, dit m sanh, l lut bi trung. Nh th
h c mt nhn thc v phng php lun lm ln t cn bn. L-gch
hc ca Ty phng nh th, lun thc nm chi v ba chi ca n cng
nh th, chng qua u l nhng thin kin ca th tc m thi. Nu cn c
theo lun l ca Trung Qun th sanh l sanh, cng c th l dit, la dit
chng c sanh. Dit l dit cng l sanh, dit l do sanh, la sanh th chng
c dit. l t Duyn khi v t tnh m thuyt minh sanh dit nh huyn.
Phng php lun l ny gn vi lun l hc bin chng. S chng v

Trung gi ca cc nh C Tam Lun r rng nu ra hai nhn thc bt

ng, v th phng thc lun l v kt qu cng khng ging nhau.
Nhng hc gi ch trng c t tng, tuy cng c ni n nhn qu,
Duyn khi, nhng h khng c ci nhn nh tht v Duyn khi v y c
vo php Duyn khi, cho nn kt qu b ri vo an thng. Do , cn
phi nh tht th t Trung o. Nhng nhn thc v phng php lun tri
vi Duyn khi v trung o ny cn phi ph b trc mi c th dn n
tht ng trung o. Hai phng php nhn thc khc nhau ny l hai phng
php lun ca Khng tng v Hu tng, cng l hai im cn bn bt ng
ca hai tng ny. Chnh xc hn, sai bit ny l sai bit gia phm Thnh,
m ng. im then cht ca vic ph m hin ng, chuyn phm thnh
Thnh, l ch chng ta nhn thc s vt c chnh xc hay khng. Cn phi
i mi nhng nhn thc th tc (bao hm nhng thnh kin ph bin, tc
cu sanh php chp) v theo phng php lun ca Trung Qun m h th
cng phu.
y ta c th bn thm v cn nguyn bt ng gia Ha tng v Khng
tng. im ch yu tranh lun ca hai tng ny l lun php bt ng v
Khng. Khng tng cho rng v t tnh cc php l khng, cho nn tt c
php l Duyn khi, trong khng khng c sc m sc tc l khng. V th
khng v hu chng ngi nhau, tt c khng m c th thnh lp nhn qu,
ti phc, phm Thnh cho n lu chuyn han dit. V im ny cc hc
gi khc kh nhn bit. H cho khng l khng m chng phi l hu, hu l
hu m chng phi l khng. Khi nghe ni tt c khng, lin sanh khi c
kin cho l tt c hoi dit. Cho rng tt c nhn qu, ti phc, bt c g
cng khng tn ti, cho n vt cc nh cng khng mi ng. Nhng t
tng cn c vo nhn thc ny thnh lp khng ch ngoi o, Tiu tha
m ngay c i tha Hu tng v Duy Thc cng khng trnh khi. Do ,
ngha nht thit giai khng trong kinh lun chng phi l im cn bn
phn i h, m chnh l tu chnh nhng iu khng ng vi ngha
khng chng phi liu ngha. iu ny ch gii thch theo mt ngha no
thi. K tht, tt c u bt khng.
Tm li, h cn phi tm mt php bt khng lm c s, mi c v tr
quan v nhn sinh quan kin lp lu chuyn lun v hon dit lun. S d
Khng v Hu tranh lun mi khng thi u l do s bt ng v nhn thc
v phng thc l lun. V nh ni : Phng php l lun ca Trung Qun
u hp vi Nhn Minh ca cc nh Duy Thc, th ngi ny tht l chng
bit g c.

2. Trung Qun t n truyn vo Ty Tng cng c mt s khc bit.

iu ny ta cng c th thy c t s phn bc ca ngi Nguyt Xng,
khi ngi Thanh Bin ph bnh ngi Pht H, m chng minh cho s bt ng
gia cc nh Trung Qun vi cc hc gi khc. Ngi Nguyt Xng xng
hai danh t l t tc (t lp lng) v ng thnh (ty ng ph). Ngi Thanh
Bin ph bnh ngi Pht H : khng th ch chuyn ph ngi khc, m cn
phi dng phng thc l lun Nhn Minh kin lp t tng v Duyn
khi tnh khng. Nh Lun Chng Trn thnh lp : Chn tnh ca
hu vi l khng, v duyn sanh, nh huyn. V vi khng tht c, v khng
khi, nh hoa m trong h khng. Phng php t lp t lng ny, theo
ngi Nguyt Xng v cn bn khng hiu c ngha ca ngi pht H,
cng khng hiu c phng nhn thc ca cc nh Trung Qun vi cc
hc gi khc bt ng nh th no ? V ba chi t lng ca Nhn Minh c
mt nguyn tc c bn, l ngi lp lun v ngi vn nn phi c mt nhn
thc chung, tc hu php (ch ng) v nng bit (tn ng) phi cc thnh
(hai bn cng chp nhn). V d lp lun thc :
Tn : m thanh l v thng
Nhn : V c c tnh c to ra
D : Nh ci bnh...
Trong lun thc ny, m thanh l hu php, v thng l nng bit phi
c hai bn cng hiu r, mi c th dng iu kin hai bn cng chp
nhn m thnh lp t Tn hai bn khng chp nhn. Trong lun Minh C,
lc ph bnh ngi Thanh Bin dng Nhn Minh thnh lp t Tn, ngi
Nguyt Xng ch ra hu php v php cho n Nhn v D khng c
cc nh Trung Qun, Tiu tha v ngoi o chp nhn, (bt cc thnh),
nh th lm sao thnh lp c lun thc. V d nh lun thc. Chn tnh
hu vi khng, v duyn sanh nh huyn. Trong lun Chng Trn ca ngi
Thanh Bin, cc nh Duy Thc cn c theo m lp Tn : Khng chng
phi l chn tnh ca php hu vi, chn tnh ca hu vi l chng khng,
chng phi chng khng; Nhn V nhn duyn sanh, khng thnh lp
c khng ca Trung Qun, tri li thnh lp bt khng cho Duy
Thc. D nh huyn, cc nh Duy Thc cng khng chp nhn nh
huyn l khng. Nh vy c th thy c ngi Nguyt Xng ph bnh
T lp lng ca ngi Thanh bin rt chnh xc. i vi mt s hc gi khc
m lp T t lng th v cn bn khng th c, ch c th dng iu
ngi khc chp nhn lp Tha t lng m ph s mu thun bao hm
trong t thn ca h. gi l dng mu thun ph mu thun. Cho nn
ngi Nguyt Xng ch trng ty ng ph. iu ny tuy dng ph nh

T t lng ca ngi Thanh Bin, nhng tht ra nu ln ch bt ng cn

bn v nhn thc ca cc nh Trung Qun v cc hc gi khc. Ch bt ng
l Duyn khi nh huyn c cc nh Trung Qun tin hiu, ng nhp
khng ging vi s chp trc nhn qu tht c (hoc gi l Duyn khi)
ca cc nh. Cn nguyn ca s sai bit ny l do nhn thc bt ng dn
n phng php l lun cng chng nht tr.
Cc hnh thc l lun nh Nhn Minh... khng th lun chng ngha su xa
ca Trung Qun, khng th lm phng tin thng t chn l cu cnh.
im ny, cc nh Duy Thc cng u bit rng chn nh khng c ng
d. Nh cc kinh Lng -gi... tng ph bnh lun thc nm chi. l ni
v mt chn l cu cnh, Nhn Minh khng th nm bt c, nhng v mt
chn tht tng i vi th tc, n vn c tc dng nht nh. Nh da vo
a cu lm trung tm tnh ton o t thin tng, s c mt tnh chnh
xc trong phm vi ca n, nu quan st rng ln hn, th tnh chnh xc dn
dn b mt i, cn phi iu chnh li. Dng l lun Nhn Minh... thnh
lp s vt th tc th c, nhng khng th dng tham cu chn l rt
ro.Cng ging nh th, nu khnh y c theo cch l lun ca php Duyn
khi tc khng th khng th lun cu chn l, khng th ph t hin chnh.
Phm Qun Ng m trong Trung Qun ghi : Nu c ai hi, la khng
m tr li th cu p chng thnh, cng ng ngi nghi kia; nu ai mun
vn nn, la khng nn li ngi, cu vn nn chng thnh, cng ng ngi
nghi kia. Nu la php tnh bn khng th khng th l gii c Duyn
khi v tnh. Cn khi p tr hoc nn ph Tn ca ngi khc th s khng
c chnh xc. Mnh lp nh th no th ngi khc cng theo m thnh
lp, dng mt phng php no bi xch ngi th ngi cng c th
dng mt l do nh th phn vn. Nh vy khng c cch g thnh lp
c. Nhn thc ging nhau cho n phng php ging nhau th s gp
mng vn ging nhau. Nh t ca Pht dng v thng ph thng
ca ngoi o, th ngoi o cng dng thng ph v thng ca t
Pht. Nu dng nguyn nhn thnh lp v thng, th ngoi o cng c
l do thnh lp thng. Nh vy cui cng ai ng ? Li Tng vi quyt
nh trong Nhn Minh l hai lut tri nghch (bi phn) ca Khang-c
(kant) hon ton bc l khuyt im ca php lun l ny. V th, ch c th
liu t cc php l Duyn khi tc khng, cn c theo kin gii cc php
bn tnh khng tch trin khai phng php l lun Duyn khi mi c
th lun ph trit , lun p ng n, chn chnh ph tr sai lm ca
ngi khc, m chn chnh hin th chn l. Cho nn ni : V c ngha
khng, cho nn tt c php thnh tu. Vy i vi lp trng phng php

lun m thng t tht tng trung o, nu khng nng vo php Duyn

khi tc khng, th khng thnh tu.
---o0o--TIT III: Vn lng T Lng hin lng
Nh ni, trung o l tng nh tht ca cc php, l php v tc, v vi
xa nay vng lng, la vn t, la tm phan duyn. Ch la tt c nng s i
i ny l trung o tht tng, ch chng mi bit c, nh vy lm sao
dng vn t lun chng, dng qun hu qun st y ?
Phng php lun Nhn Minh khng th tham cu n thm ngha, cn
phng php lun ca trung o li c th qun xt n chn l chng ? Y
c theo vn t ng ngn v qun hu qun st tht tng ly ngn l mt
vn quan trng. By gi, ta hy cn c theo ba lng l hin lng, t
lng, ch gio t lng (thanh danh lng hoc vn lng) lun bn.
Tu hc Pht php hoc Trung Qun bc u cn phi thn cn thin hu,
nghe chnh php ri mi h th cng phu. Nghe (vn) tuy chng phi l tht
tng cc php, nhng ngn ng l phng tin quyn nghi ca pht v Btt t trong s th ng tht tng, thun theo kh nng hiu bit ca chng
sanh m kin lp. Nu y theo phng tin th chng ta c th dn dn tin
trin, cho n khi t c s chng ng ng vi Pht. Chnh php c
Pht ni ra gi l php gii ng lu. iu ny chng nhng c quan h
vi trung o tht tng (php gii) m cn l hnh tng gio ca trung
o. Nh ngn tay ch mt trng, ngn tay chng phi l mt trng, n ch c
tc dng lm mt tiu im ch mt trng m thi. Mun thy r c
php qun php gii ng lu th cn phi c tn tm thun nht, dng tn
tm ny m tip nhn s ch dy ca hin Thnh. Cn phi bit rng, khng
ch i vi vic tm cu chn l cn phi lng nghe (nghe ny khng ch l
tai nghe m cn bao hm vic nghin cu kinh in, hc tp thy bn. Nh
ni : Bt-nh c nghe t ba ni : T Pht, t t ca Pht v t kinh
in) m hc thc v k nng th tc cng cn phi lng nghe hc hi. Con
chu ly iu phi tri ca cha m lm iu phi tri ca mnh, hc sinh ly
s ch dy ca thy lm mu mc. Tc l nhng s hiu bit hay k nng t
c sau khi thnh nin, mt phn l do sng kin t kinh nghim ca t k,
do b sung, ci cch t kin ca cha m hay thy dy, cn phn ch yu l
c hun c t t tng cng ng x hi. Nh vy tri thc c c chn
phn mi l nhn t vic lng nghe hc tp. Tri thc chnh xc do nghe hc
c l vn lng. Cn trong Pht php, ch yu l cn nghe hc t tng

Pht gio c lu hnh x hi, cho n s truyn dy ca t Pht.

Chng ta nhn thc Pht php v Trung Qun t phi t vic nghe hiu
chnh php m thc hnh. iu ny thuc v vn t Bt-nh. Nu khng
lng tin th khng th nghe gio in luyn tp tri thc, khng th hiu
su xa Pht php. La ch gio lng m lun bn t lng, hin lng th
khng th c. V tri thc chnh xc ca th ca th gian, tuy u hp vi
hin lng v t lng, nhng tt c tri thc ca chng ta c c chng
phi nht nht cn qua s chng minh ca hin lng v t lng. Nhng t
tng x hi C i truyn n nay v t tng x hi hin nay, i khi
chng nn d tin m tt c cn phi tri qua hin lng v t lng ca t k
chng minh, ri sau t c s trn s nng nhau, i i nhau, xm ot
nhau ca Duyn khi qun xt tt c. Nh th khng hon ton ging vi
lun php Nhn Minh. iu c bit l y c vo php Duyn khi nng
nhau, xm ot nhau ty thuc vo trung o thng ngha m c khuynh
hng v qun hu thng ngha tt c cc php hng n khng. Qun
hu tuy qun xt thng ngha trung o cha t n ly ngn (la ngn ng),
nhng y vo Duyn khi qun c th thm nhp vo bn tnh khng tch,
thm nhp php mn trung o bt nh. Trung o la tt c tng, nhng
li l c tnh thnh lp Duyn khi. Trung o tc trung o Duyn
khi, ngay ni Duyn khi sanh dit m hin th chn l khng tch. Nh
nc sng chy vo hang ng t phi xoy trn ni sng, nhng ri n
cng tr li m m chy v bin c. Khi nc xoy ni sng ln, tuy
cha ngh ti vic c th thy c mi v ca nc bin, nhng thun theo
dng t s c lc v n bin. T php Duyn khi qun xt trung o
cng nh th. Vn t tnh khng, tc tng gii thot, th nhp tht tng ly
ngn chng phi l dp b danh tng vn t.V th ni : Li chng phi l
ngha, nhng nh vo li m hin by nht ngha. C mt s ngi cho
rng chn l la ngn ng th ci g cng chng ng, qun xt th no cng
khng th t n trung o. n ch ny nn v vn, v hu, phi la tt c
lun php, qun php thm nhp trung o. Hiu bit nh th th chng
th no t chng trung o, m lc vo nh v tng m thi ! Ch c php
qun trung o ty thun Duyn khi tnh khng mi l phng php lun
Duyn khi tnh khng, cng l phng php lun ty thun thng ngha.
Trong lun Trung Qun Quang Minh, ngi Lin Hoa Gii ni : Th no
gi l liu ngha ? Ngha l c chnh lng, y c vo thng ngha tng
thng m din by thng ngha v sanh... ngha ny bao gm chung cho
hu c thnh tu t vn, t, tu. Tt c u gi l thng ngha, v khng c
tm in o. Trung Qun Trang Nghim Lun Thch Nn cng ghi : V
sao gi l tnh v t tnh ? Ngha l chn tht vy. Chn tht tc l tnh
chn tht ngha chng c do ty chuyn t lng. Gio php Trung Qun

l vn, t,tu hu, tuy chng la ngn ng, nhng c th theo dng nhp vo
trung o ly ngn. Y c vo y m thm nhp chnh qun trung o, sing
nng tu tp, dp b kin chp t tnh in o cn bn, chng c chn tht,
chnh l t chng hin lng v lu. Trong ba Bt-nh th l tht tng
Bt-nh. Dng tn qu gi nhn cng gi l Bt-nh, l Trung Qun. Mun
n cnh gii ny, cn phi cn c vo phng php lun ca Trung Qun.
Vn lng, t lng v hin lng i vi qu trnh chnh qun chn l c
c tnh ni lin v quan h nhau. Nu b qua im ny du cho l s vin
dung th cng s lc vo hai bn.
---o0o--Chng Nm : LUN CN BN
CA TRUNG QUN LUN
TIT I : Duyn khi
Lun Trung Qun ghi : php do nhn duyn sanh, ta ni l khng,
php do nhn duyn sanh, tnh thng t vng lng.
Lun Thp Nh Mn ghi : Php do nhn duyn sanh, tc l v t tnh. V
Duyn khi nn v t tnh, v t tnh cho nn khng, khng cho nn tch
dit. Duyn khi t tnh khng chnh l lun cn bn, l php qun cn
bn, l php tc cn bn ca Trung Qun. Nh vy, Duyn khi t tnh
khng c ngha g ?
Pht php ly vic sanh t tng tc v hon dit ca loi hu tnh lm trung
tm. V th trong kinh, mi khi bn n Duyn khi u ni : ci ny c
cho nn ci kia c, ci ny sanh cho nn ci kia sanh, ngha l v minh
duyn hnh.... cho n tt c u l nguyn nhn ca i kh t tp. Ci ny
khng cho nn ci kia khng, ci ny dit cho nn ci kia dit, ngha l v
minh dit th hnh dit... cho n tt c i kh t dit. Kinh A-hm lun
v Duyn khi, phn nhiu cn c vo s lu chuyn v hon dit ca hu
tnh. Nhng tht ra kh th gian cng l php Duyn khi. Trong lun A-tt-ma cng ni n bn loi Duyn khi, gm cho c hu tnh v kh th
gian. Lun thp Nh Mn th ni n ni Duyn khi v ngoi Duyn khi.
ni Duyn khi l mi hai chi nh v minh Duyn khi.... ngoi Duyn
khi th bao gm t st, vng dy, ngi th... to thnh ci bnh. Nh
th, php Duyn khi c tc dng chung cho c hu tnh v v tnh. Lun
Tr ghi : khng nhng cc php hu vi trong ngoi u l php Duyn
khi m php v vi i i vi hu vi cng l Duyn khi. Th th, h l

nhng nhn duyn, l s c tn ti u l s tn ti ca Duyn khi. La

Duyn khi th khng th thnh lp c mt php no !
Duyn khi l mt thut ng rt quan trng ca Pht php. T ngha sanh
dit, bt sanh bt dit c thng nht trong kinh in v cn c theo cc
thuyt khc nhau ca cc hc phi, nay tm nu ra ba im.
1. Tnh nhn i (i i vi nhn) tng quan : Khi tc sanh khi,
Duyn tc l qu php sanh khi s nhn i (Apeksya). Nu ni qu php
do duyn sanh khi, tc l Duyn sanh; nu ni theo nhn duyn ca qu
khi s nhn i (qu do i i vi nhn m sanh khi) tc l Duyn khi.
Tt-b-a b... ly Duyn khi lm nhn cng c kin gii ring ca h.
Nhng h gii thch v Duyn khi ch phn tch trn mt s tng, nhn
tng, qu tng ca v minh m qun tnh nhn i y c nn kia c,
y sanh nn kia sanh. Nh th khng trnh khi thin lch ! Ni mt cch
chnh xc hn, hai cu y c nn kia c, y sanh nn kia sanh l nh
ngha ch yu ca duyn sanh. V minh duyn hnh... l th t tt nhin ca
Duyn khi, cng l mt cch sp xp lun v ni dung ca Duyn khi.
Ch c t duyn sanh qu, nm chc tnh nhn i tng quan ca Duyn
khi th mi c th thm nhp Duyn khi, cho n ng nhp Duyn khi
php tnh khng tch. V th Duyn khi c ni theo tc dng sanh qu
ca nhn qu th ch ch trng n tnh Nhn i ca tt c nhng tn ti.
Nu ni theo cng thc tru tng th Duyn khi l v c y nn c kia.
y v kia tc l nhn v qu. Ci kia s d nh th cng chng phi l t n
nh th m do php ny nh th. Ci ny l tnh Nhn i ca ci kia s d
nh th, gia y v kia kt thnh quan h nhn qu. V nh suy cu lm
sao c xc (cm gic), th bit l nng ni su nhp, tc c cu sanh l
dn sanh tc dng tm l m c c xc. Su nhp i vi xc c quan h
tt nhin y c nn kia c, y khng nn kia t khng, l quan h
nhn qu. Nhng Duyn khi hm ngha rt rng, khng nhng t duyn
sanh khi m cn c ngha t duyn m dit. t y li phn lm hai im l
thun v nghch.
Nh do hoc to nghip, do nghip cm qu, l thun sanh. Cn nh suy
cu lm sao dit kh th bit phi on tr nhn duyn ca qu kh
(hoc), phi tu gii, inh, tu i tr. o i tr ny l nhn duyn on
hoc, y l nghch dit. Bi kinh 53 Tp A-hm ghi : C nhn c duyn l
th gian tp, c nhn c duyn l th gian dit. Th gian tp l do hoc
chiu cm kh qu, l thun sanh. Th gian dit, l do tu o on hoc, l
nghch dit. Cng sanh cng dit ny u nng ni php Duyn khi.

Tt c php s d c hu v sanh, trong php hu c th khng, php

sanh c th dit, khng ch do nhn duyn thun nghch bn ngoi m cn
do tnh c khng, sanh dit ca ni ti, tnh ny l Duyn khi. Bn thn
ca tn ti (php) tc hu v sanh, bao hm tnh tt nhin c sanh t dit, c
t tr v khng. V nh xc l do nng vo su nhp m sanh, th th xc
chng la su nhp, xc khng c tnh c tn. Mai kia nhn duyn to
thnh su nhp thay i hoc tan hoi th xc cng phi thay i v tan hoi
theo. Tc l, h nhng php theo duyn m khi th s sanh khi v tn ti
tt nhin phi tr v dit, khng. V th Pht ni Duyn khi, khng ch
ni s sanh khi y c nn kia c m cn ni hon dit y khng nn
kia khng. Nng vo mt php khc m c m sanh, th cng theo ci
m khng m dit. iu ny su sc ch ra c tnh ni ti ca Duyn
khi. Kinh A-hm ghi : ngi l do su i t, nc, gi, la, h khng v
thc hp thnh. Nhng su i c tnh nng khng ng, mt khi khng
cn qun bnh th s c hin tng bnh, cht. l thut minh c th l do
y sanh cng do y dit. Cho nn php Duyn khi c hai nh lut ln l
lut Lu chuyn tng y tng sanh v lut Lu chuyn tng y tng dit.
Nng vo Duyn khi ny m thnh lp php sanh t, cng y theo m
thnh lp php Nit-bn. Pht php tht kho lo bit bao !
2. Tnh th t tt nhin : Pht php vi Duyn khi, khng ch ni quan
h nhn qu v y nn kia m cn t nhn qu nu ra tnh th t tt
nhin ca nhn qu sanh dit; nu ng nhp mi hai nhn duyn, nht nh
khng ch t s tht nhn qu c bit n gin m cn t s tng nhn qu
v hn phc tp ca tt c chng sanh ch by ra th t tt nhin ca nhn
qu ny. Nh pht minh ra qu o vn hnh ca mt tri, mt trng, thy
c giai on pht trin tt nhin ca x hi. T xa cc hc gi i
chng b xem trng im ny, do h ni rng Duyn khi l quy lut
nhn qu bt bin. Pht ni : c Php tr tr, kinh ni : Php tr ni v
tr ca php, tng th gian thng tr. u l ni n tnh tt nhin ca
th t Duyn khi. Nhng ni theo ngha Trung Qun th tnh th t tt
nhin ca Duyn khi nht nh chng la s m ni l, trong tc dng
duyn sanh qu s hin ra l tt nhin ny. Sanh t tng tc ta h nh y
c vo l ny m pht trin. c Pht chng qua ch pht kin ra l ny t
trong s tng ca nhn qu m thi.
3. Tnh khng tch ca t tnh : T tc dng ca Duyn sanh qu m c
tnh Nhn i tng quan, c tnh tt nhin th t. Tnh Nhn i v tnh
Tt nhin ny khng ch sanh cng nh th m hon dit cng nh th. Nu
kho st thm mt tng na th tt c php sanh dit nh th, th t nh th,

u khng la cc duyn. Th th tt c php sanh dit, hu v ny khng c

t th, tc chng phi t c. l t th t sanh dit m ng nhp l y l
cc hnh tc khng, chng phi tht c tht khng, tht sanh tht dit. y
kia i i, trc sau tt nhin, nhn qu th gian nh li huyn, ta h
nh c du tch m t tnh khng tch. Nhn qu nh huyn, tc ng th
dt bt i i, rt cuc khng c du vt. V th ni : Duyn khi ging
nh c m rt ro khng, rt ro khng m nh c.
---o0o--TIT II : T tnh
Duyn khi l php v t tnh. Th no l t tnh ? Lun Nht Lun L-ca
ghi : Th, tnh, php, vt, s, hu ca cc php, tuy tn khc nhng ngha
ging nhau. V th, hoc l ni th, hoc l ni tnh, hoc ni php, vt,
s... u chng sai bit ? T tnh, ting Phn l Svabhva, Hn m l T-bb, dch ngha l t th, v php hu php, tnh v t tnh. Th, tnh, php,
vt, s u l tn khc ca hu. Nhng lun li ni :Svabhva, Hn dch l
th, php, tnh. Cn c theo ting Phn Bhva, Hn dch l hu, ngi Lathp dch l php hoc vt. Lun Bt-nh ng dch Bhva, l th. Bhva
(hu) thm tip u ng sva, dch l t tnh, t th, ngha l t k hu, t k
thnh tu, t k quy nh t k. H l php th u c hnh thi v tc dng
c th ca n. S d n c hnh thi v tc dng c th y, nu lun theo t
tnh th t n vn nh th. c tnh ring bit ny (Prakrti) ca t tnh, ngi
La-thp dch l tnh, ngha l tnh cht vn c. V th t tnh cng gi l t
k. Tnh ny ng ngha vi cc t tht ti, bn th, bn nguyn trong trit
hc.
Mun r c gha ca t t tnh xin thut li s gii thch ca Tt-b-a
b, lun i-t-b-sa 78 ghi : Nh ni t tnh th ni ng, vt, t th,
tng, phn, bn tnh cng u nh th. Cc hc gi Tt-a-b xem cc t
trn ng ngha. Trong phn l nguyn t nh nht ca s vt, tc l
im nh khng c g c th cha c bn trong n, khng th phn tch
na. Tt-b-a b cho rng tt c php khng ngoi hai loi l gi hu v
tht hu. Gi hu, theo lun Thun Chnh L 13 ghi : H c th tm cu t
tnh ca php gi hu ny c sao ?. Cn c vo nhng li ny th gi
hu t phi nng theo chn tht. Nng vo tht hu to thnh tng
trc sau tng tc, tng ng thi ha hp, ha hp v tng tc ny tc
l gi hu khng t tnh. Trong hin tng ha hp v tng tc ny, phn
tch n im khng cn phn tch c na, l t tnh tht hu. V nh

t s ha hp sc php, phn tch n cc vi ri tp hp nhng im cc vi

ny thnh mt tht cht c mt tng hin sc th. i vi tc dng tinh
thn, h cng phn tch tm, tm s n ch vi t nht, cho ch vi t y l t
tnh, cng gi l ng. Lun T-b-sa 9 ghi : Ngi kho thuyt php, ch
ni tht c ng php; tht c hu tnh, v thy nh tht vy !.
B-t-gi-la do nm un ha hp m c, l gi c. Ni y c ca gi l t
tnh tht hu, cho nn ni : Hu tnh tht c , v thy nh tht!. T tng
ny gi nh trong nhng s vt th gian, vn c mt t tnh cn bn tht
ti, t suy ra tt c vn vt. H dng phng php Tch gi kin tht,
tc phn tch vt, tm, phi tm, phi vt n ch khng th phn tch c
na lin c tht th ca s vt, cng chnh l t tnh, l bn nguyn ca
vn hu. Lun Thun Chnh l 13 ghi : Cha bit php no l ni y c ca
gi ? Chng th la y c gi m c gi php. Gi t nng vo tht (t tnh
hu) l kin gii rt cn bn ca h. Tt-b-a b ch trng c t tnh. i
vi li Pht dy cc hnh v thng, cc php v ng, h cho l truy tm
tht ti ca cc php, l truy tm t tnh, ch nng g ca tng tc v ha
hp gi, tc ba i thng nh, c t tnh, bt bin, c m chng th khng,
khng m chng th c, thm ch c th ni l php ng vy.
Thuyt gi hu v t tnh, kinh Lng b li pht trin rng ln hn, nhng
nguyn tc c bn ca t tnh vn cha tng thay i. Thuyt tt c php
tam th thng nh c t tnh th trong lun thuyt Hin ti tht hu ca
kinh Lng b li chuyn i thnh thuyt chng t tim n hin ti, hoc
Cu ty gii (cng l chng t). Chng t hoc Gii ny tuy tng tc to
thnh hin hnh, hin hnh li hun thnh chng t, nhng vn nh c
khng bin i. V im ny, cc nh Duy Thc gii thch rt r rng v gi
l t tnh Duyn khi, sc sanh sc, nhn sanh nhn, tham sanh tham, hu
lu sanh hu lu, v lu sanh v lu. Nhn duyn lun nh th, l t tnh
hu pht xut t thuyt Tch gi kin tht ca Thuyt nht Thit Hu b.
Lun thuyt ny chng qua cng ch l hin ti ha thuyt Tam th thng
nh m thi, vn hon ton hp vi nguyn tc ca t tnh hu. Cn kinh
Lng b th cho rng un, x l gi, mi tm gii l tht. Nhng hin
hnh tng tc ha hp u nng vo tnh gii chn tht. Lun Du-gi khi
ph bnh tnh khng, ni rng : V nh c cc un nh sc... mi c B-cgi-la gi lp, chng th khng c ci tht s m c B-t-gi-la gi lp.
Nh th cn phi c cc php tht hu duy s nh sc mi c gi sc ca cc
php hin hin; chng th khng c duy s m c gi php nh sc... Nu
ch c gi m khng c tht th gi cng khng c, v gi khng c ch y c.
Kinh Lng b v Du-gi tha hng y ngha gi t phi nng vo

tht, v th khng ni tt c v t tnh m phi ni t tnh hu. Tc c th

khng gi hu m chng th khng t tnh hu.
Kinh Gii Thm Mt cng ni : Th no l tng Bin k s chp ca cc
php ? l tt c gi danh an lp t t tnh hay sai bit cho n ngn
thuyt ty thun sanh khi. Th no l tnh Y tha khi ca cc php ? L t
tnh duyn sanh ca tt c cc php. Khi lun v c hay khng c t tnh,
kinh ny ni: l gi danh an lp lm tng, ch chng phi t t tng
an lp lm tng, cho nn gi l tnh v t tnh ca danh tng. y
phn lm gi danh an lp v t tng (t tnh) an lp. Gi danh an lp l v
t tnh, khng; t tnh an lp l c t tnh, hu. Suy tm cn nguyn trong
s vt cho l tht ti, ri y c vo y m thnh lp php th v xut th th
u thuc v t tnh lun.
Kinh Lng nghim ghi : Nh truy tm cn nguyn ca tt c cc php trn
th gian, cho n c, l, t, bng... chng u c th tnh; du cho h khng
cng c tn gi v tng trng, hung g l Thanh tnh diu tnh minh tm,
l tnh ca tt c tm li khng c t th sao ?. l mt s tht ca t
tnh lun. Trong vn hu, cui cng t phi c mt ci gi l t tnh chn
tht m khng phi gi, l ngha ca t tnh. Mt s tn gio v trit
hc u i trn con ng t tnh c xa ny.
Phm Qun hu V trong Trung Lun ghi : Trong cc duyn c php,
ngha ny chng nh th, tnh t cc duyn sanh, tc l php to tc, nu
tnh c to ra, lm sao c ngha ny ? Tnh tn l v tc, chng nng cc
php sanh. Trung Qun thuyt minh c th t tnh nh th. Pht php lun
v Duyn khi, ngoi cc oan ny, cn tt c u tha nhn, nhng u
cm thy rng t tnh hu ca cc php do quan h ha hp ca cc duyn
m hin hin. Nu nhn theo Trung Qun th t tnh v Duyn khi chng
ng thi tn ti. C t tnh tc khng c Duyn khi, c Duyn khi tc
chng th ni c t tnh. Bi php cn phi c cc duyn ha hp mi hin
hu, tc nng vo duyn m tn ti m sanh khi; tha nhn do duyn hin
khi, tc tha nhn l php c to tc. Ch tc trong cu s tc tnh
c (v c tnh c tao ra), ngha l lin tc lm mi m khng cho c.
Nu ch trng c t tnh, tc chng c th gi l s tc bi t tnh hu
tc l t c, t thnh, t k qui nh cho t k, nh th lm sao c th ni
php c to tc. Duyn khi l php c to ra u nng ta, ch i
mt php khc. C hai tng phn nhau, ni t tnh hu m cn ni
Duyn khi, tc khng ng vy. Pht ni v thng tc xc nh Duyn
khi l php to tc, ph nh t tnh phi to tc. Phm Duyn khi tc l

ha hp, nh B-c-gi-la nng vo nm un m gi lp, v th Pht ch

trng v ng, tc ph nh t tnh tnh khng nng vo php khc.
Duyn khi lun, v thng v ng hin by v t tnh ca cc php.
Nhng quan nim v t tnh biu hin trong h thng t tng ca cc hc
gi, theo Pht php u l t tnh chp phn bit. T tnh chp, cn bn
sanh t ca chng sanh, l m hoc chung ca chng sanh, l cu sanh t
tnh chp vn c. iu ny l th no ? Khng lun l qun xt trong ngoi,
tt c chng ta u c mt cm gic tht ti nguyn thy cn bn, n thun,
tuy bit khng ng nhng vn ngoan cng tn ti trong tm tr chng ta,
l ngun gc ca t tnh chp. Tt c tn ti khng la thi gian v khng
gian, v th khi nhn thc v tn ti, xa nay vn phi mang tnh thi gian
v khng gian. Chng qua cn v thc trong mt st-na trc qun nh th,
khng th thy c l s tn ti trong quan h thi khng, cng khng
th biu t c tnh Duyn khi tng tc v ha hp. Tnh trc cm tht
ti bn chc, su dy, to thnh ngun gc vng chp ca tt c chng
sanh. Tuy tri qua l tnh, tc thc kho st cng t nhiu nhn ra c
tnh Duyn khi ha hp, tng tc, nhng chu s hun tp ca vng chp
t tnh t v th n nay, nn cui cng cng tr v vi t tnh kin, m kt
lun s vt c tnh bt bin, tnh t thnh, tnh chn tht. V t tnh l cn
nguyn ca tt c lon tng lon thc, tuy c tn ti trong nhn thc ca tt
c chng sanh, nhng chng sanh khng th ph thnh kin sai lm ny
c, tri li cn cho rng t tnh (nguyn, duy, thn, ng) l chn l.
Tm li, ni t tnh tc dng tnh tht ti lm gc m bao hm tnh bt
bin, tnh t thnh. Cc hc gi Ty Tng c nh ngha v t tnh rng :
Chng t duyn sanh, khng bin dch, khng i nhng php khc.
Trong cc ngha ca t tnh th tnh t thnh khng i php khc l lun
theo chiu ngang (tc khng gian), tnh bt bin khng to tc l ni theo
chiu dc (tc thi gian); tnh tht ti, li ni thng vo php th (trc qun)
cn Duyn khi qun ca Pht php hon ton tng phn vi t tnh chp.
V th t tnh tc phi Duyn khi, Duyn khi tc v t tnh, c hai khng
ng thi tn ti. Trung Qun nhiu ln ni n iu ny.
---o0o--TIT III : Qun khng
Khng l php qun chung ca Pht gio, nhng php qun ca cc nh
Trung Qun khg ging vi cc phi khc. Lun i Tr 12 nu ra ba
loi khng l phn ph khng, qun khng v thp bt khng. Phn ph

khng tc l tch php khng m tng Thin Thai ni. Nh ly bng vi

lm v d, nu phn tch bng vi ny n cc vi gi l ln h. l lun
theo mt vt cht chim hu khng gian; cn t thi gian phn tch n stna, tc mt nim ngn nht, khng c tng trc sau, li phn tch n khi
khng cn mang t tnh ca thi gian na, th cng hin ra tng khng.
T phng php phn ph ny m phn tch n khng nhng tn (php)
trong khng gian v thi gian. Qun khng l ni t tc dng ca qun tm,
nh qun bng l xanh th thnh bng xanh, nu qun bng vng th thnh
mu vng... qun mi bin x chnh l trnh by c th phng php ny.
Do phng php qun khng m bit cnh s qun l khng. V d nh ch
mt ngi n m k on th thy th sn hn, tnh nhn th thy yu thch,
con thy th knh mn, chim th thy th s hi b chy. V th thng ght,
p xu u ty theo qun tm bt ng m thay i. V qun cnh khng
tht th, nn gi l qun khng. Trong mi tm khng th kinh Bt-nh
ch trng n t tnh khng. T tnh khng l bn th ca bt c mt php
no, bn th ny bt kh c m ng th tc khng. Lun i Tr tuy
c ni n ba loi khng qun, nhng cha phn bit trit v khng trit
. Cn c theo cc b lun ca ngi Long th, ba loi khng qun ny u
khin cho ngi thu t ngha khng. Tuy ch thu t su cn khng
ng, nhng cu cnh vn khng sai lch phng tin lm r ngha khng.
V th, lun i Tr gm thu tt c, ni c ba loi khng. Nu kho st
t m s gii thch cc php ca i, Tiu tha, th phn ph khng l
phng php thng dng ca cc lun S A-t-t-ma. Nh Hu b dng
qun hu phn tch su sc n ln h (tc ln h trn, l n v sc php
nh nht) vt khi ln h tc l khng. Nhng Hu b khng tha nhn tt
c php u khng, tri li tha nhn cc vi c t tnh. Nh phn tch m
bit nhng s vt no l gi hp c, nhng php no l nguyn t (cc vi sau
cng) cho gi hu nng ta. i vi tm php cng dng phng php ny
phn tch n mt nim st-na. Phng php ny khng th t n kt
qu tt c u khng, tri li tr thnh ch cn c cho t tnh tht hu. Nh
sau khi phn tch cc vi n ch cui cng l c ngn thuyt c phng
phn, c ngn thuyt khng c phng phn, hoc cng c ngn thuyt c
phng v nhng khng c phn. Nhng th no i na, cng l cc vi c
tnh thc ti. C nhn ni : Thanh g mt thc, mi ngy ct i mt phn
hai, mi mi cng khng bao gi ht. Php phn ph khng, vn l tn
khng ni trong kinh A-hm, tuy khng trit , nhng c th lm phng
tin, v th ngi Long Th cng dn dng.
Qun khng chnh l php qun m cc nh Duy Thc s dng. Phng
php ny cc nh Kinh b t xa ng dng rt ph bin. H ni mi x

(cn cnh) khng tht c, tc thnh lp cnh s qun chng tht. Sau ny
cc nh Duy Thc i tha s dng php qun khng ny mt cch cc
oan, nh ni : Qu, bng sanh, ngi, tri mi mi ty theo ch cm ng
m cnh hin khc, cnh ny khng chn tht. Nh c thy nc l nh, tri
thy nc l lu ly, qu thy nc l mu m, ngi thy l nc trong.
T iu ny c th ni nh hoc nc... chng tht, ch ty theo nghip bo
mi loi m c s nhn thc khng ging nhau. Kinh A-t-t-ma i tha,
cc S Du-gi u cn c vo php ny thuyt minh ngoi cnh khng
tht c, thnh lp thuyt phn bit tr, th chng t tnh ly ngn, iu ny c
th tham kho trong lun nhip i tha th r rng hn. Qun khng chng
ging phn ph khng. Phn ph khng nh phn tch gi tht m thnh lp
gi danh khng. Qun khng, trn quan im nhn thc lun, tc ni n
tnh v s hu ca cnh s qun. Qun khng cng khng t c n nht
thit php rt ro khng, v qun khng hn nh vic phi dng tm nng
qun qun ngoi cnh bt kh c, bn thn ca tm nng qun li khng
th dng qun khng nh th thnh lp n l khng. V th kt qu ng
dng qun khng, tt nhin s t n trng thi c tm khng c cnh. Cnh
khng m tm c, chc chn cng c th lm phng tin t n ngha
khng. Nhng lun theo mt ngha no th khng ch s khng (cnh)
khng trit m cn khng c ci chng nn khng. Hc gi phn ph
khng tha nhn cc vi, tm tm s c t tnh, nhng cc hin tng do
cc vi ha hp, hoc ng do cc vi ha hp, th u cho l gi. H qun i
tnh Duyn khi ca gi php, tc l h khng tha nhn tt c php l
Duyn khi. Do mt mt va khng th t n rt ro khng, mt khc
cng lm khng lun php Duyn khi, tc tr thnh tn gim chp. Cc
hc gi Duy Thc t php Duyn khi vo tm v tm s (y tha kh tnh).
Nn khng th t n tm v t tnh. i vi tnh Duyn khi ca lc trn
(cnh) th khng quan tm n, v th khng th kh hp trung o. B-tt
Long Th pht huy ngha khng, l xc lp ni t tnh khng, chng phi
ch phn ny l khng m phn kia chng phi khng; cng chng phi cnh
khng m tm chng khng.
Lun Tr 74 c nu ba loi khng lm Tam- mui (tm) khng, s duyn
(cnh) khng v t tnh khng. Tam mui khng khc vi qun khng trong
ba loi khng n trc, t khi tu khng qun (tam tam mui) th ni tm
nng qun hin tng khng. Nh thp bin x qun, khi qun mu xanh th
tt c php mu xanh, khi qun vng th tt c php u vng, xanh vng u
l cnh qun t tm. Nh th khng cng do qun tng khng m c.
Trong kinh thng ni cc php khng ch nng theo qun hu nng

qun m qun, khng chp trc ngoi cnh m la h lun, nn gi l

khng, tht ra cc php chng phi khng. iu ny nn ni rng khng l
do tm qun tng m thnh, ch chng phi l bn tng ca cc php.
Nh th, nu chp c ci bt khng, th khng th t n v cng s khng
tha nhn gio thuyt liu ngha nht thit khng. S duyn khng, tri
ngc vi Tam-mui khng. Tc khi cnh gii s duyn khng, by gi tm
nng qun g vo cnh s duyn khng m qun l khng. S duyn ny
khng, tt nhin nng qun chng th khng. Loi ny gn ging vi qun
khng trong ba loi khng ni trc. Nhng qun khng l lun theo cnh
ty tm qun m bin chuyn, cn s duyn khng l ni cnh s duyn
khng tht. Ngi Long Th tng bnh lun : C ngi ni : Tam tam
mui, v thng, v tc, tm s php l khng; v khng cho nn qun cc
php l khng. C ngi ni cc php s duyn nh sc... u khng. V s
duyn khng, cho gi l khng Tam-mui. i vi vic ny Pht ni :
Chng phi khng do Tam-mui m ni khng, cng chng phi do cc
php s duyn nh ngoi sc... m khng, la hai bn ny m ni trung o,
l ni cc php do nhn duyn ha hp m sanh. Cc php ha hp ny
khng nht nh, nn gi l khng. Ngi Long Th ni : Khng c php
nht nh, cho nn khng. Kinh Bt-nh ni tt c php do nhn duyn hp
m thnh, duyn hp tc khng, khng ny l tt cnh khng v t tnh. Do
y c th bit, ngha khng ca Trung Qun, nu theo nhn qu ca php
Duyn khi, th t Duyn khi m bit v t tnh, t v t tnh m bit tt
c php rt ro u khng. Nu thin chp Tam-mui khng, hoc s duyn
khng th ch trn mt nhn thc lun thi cng khng th t Duyn khi m
bit khng, dn n khng t c tt c php u khng.
T khng v tha khng l hai loi khng qun khc nhau. Nh qun hoa l
khng, nu lun theo t khng th ng th ca hoa l khng; theo tha
khng th hoa kia khng c mt ci g tht c, cho nn ni l khng. Nhng
chng phi ni bn thn hoa l khng. Phm Chn Tht Ngha trong lun
Du-gi ghi : Do php kia cho nn khng, php kia tht l khng. Do y m
kia khng, nn y tht l c. Do o l y, cho nn ni l khng. Ngha l
do php ny khng m b php kia; khng c php kia, nn ni l khng, ch
php ny l c. Cc nh Duy Thc ni khng, cho d gii thch kho lo nh
th no i na, vnh vin cng khng ra khi vng tha khng ny. Tha
khng lun ny, khng phi do cc nh Duy Thc sng lp, m do Tt-b-a
b khi xng. Lun S ni ting th Hu tng ni khng v v ng khng
ging nhau, v v ng l liu ngha rt ro. V nm un v ng, cho nn Pht
ni khng, nhng nm un sc, th... th chng th l khng. Nu ni cc
hnh l khng tc l ni trong cc hnh khng c ng v ng s, cho nn

khng, ch chng phi hnh ca cc hnh l khng. Cc nh Duy Thc k

tha t tng ny, cho nn ni : T Y tha khi xa la tng Bin k s chp
m gi l khng. Nhng Y tha khi l t tng hu, chng th ni l khng.
Tha khng lun ny sm kt hp chc chn vi t tnh hu. Ni xa hn,
t tng tha khng trong kinh Trung A-hm chnh l ni v Tha khng lun.
t tng ny c lin quan n t tng Ty Bc n . Tha khng trong
kinh Tiu Khng l tr b mt vi php ny lu gi mt vi php kia, vn l
php thin nh th t, gi l khng m chng th lp nht thit khng.
Kinh ny dng vd ging ng u khng,l ni trong ging ng khng
c nai, v th ni l khng, ch chng phi l ging ng trng khng,
cng chng phi trong ging ng khng c T-kheo, cng chng phi ni
khc khng c d nai, nh th mi gi l khng. y l php khng qun
n gin, kinh Lng nghim gi y l b b khng qu th thin, khng
nn s dng. Loi khng qun do kia nn khng, kia tht l khng, do ni
y m kia khng, nn y tht c c rt nhiu dng thc, nhng phng
php cn bn vn khng thay i. V th ngha khng ca cc nh Duy
Thc dng tha khng lun ca Pht gio Ty Bc n lm gc, tuy c tip
nhn thuyt nht thit php khng ca i tha, nhng vn cn cch bit.
T khng cng bt ngun t A-hm. Nh kinh Tp A-hm ghi : Thng l
khng... ng ng s l khng, v t tnh nh th. Ngha l ng th ca
thng, ng v ng s tc khng; chng phi ngoi khng c ring thng,
ng, ng s chng khng. Thng, ng, ng s s d l khng v t tnh ca
n l th. Nh kinh Thng Ngha Khng (9335) trong Tp A-hm ghi : V
ng, v ng s m c nghip bo nhn qu lu chuyn. Nhng chng phi
l trong Thng ngha c nhn qu nghip bo lu chuyn. V th ni :
Tc s php tc l y c nn kia c, y sanh nn kia sanh, ngha l v
minh duyn hnh... Tng tc hu ca Duyn khi nhn qu l th tc ,
trong thng ngha khng c ng v ng s, l khng. Kinh ny i khi
cng c nu ra th tc hu v thng ngha khng.
Tm li, t khng l ni ng th ca php m t c khng; tha khng
th t khng ca php ny m tr b php kia t khng. V th, th tc
gi danh khng v thng ngha tt cnh khng ca Trung Qun, cc nh Tha
khng lun khng tha nhn. H cn c theo kin ca chnh mnh m tu
chnh rng : Nht thit giai khng l bt liu ngha. iu ny tri vi lp
trng ca t tnh khng. Sau ny, cc hc gi Duy Thc khi lun v khng,
ch ni n vic tr b Bin k s chp. Nh th, khng ch khng ni
Duyn khi t khng hin by m chng th ngay xc nhn c cc
php u khng. V th t khng v tha khng cn bn bt ng.

Gi s dn dng lun Thnh Duy Thc : Nu chp Duy Thc l tht c,

cng l php chp, ri cho rng Duy Thc cng ni tm, tm s php ca
Duyn khi l khng, th khng trnh khi gn p, ti cm thy thuyt nht
thit giai khng ca cc nh Trung Qun ch yu c hin th t nhn qu
Duyn khi, cn tng Duy Thc th bn t nhn thc lun. Cc nh Duy
Thc cho rng t nhn qu Duyn khi lun v khng l chung vi Tiu
tha, khng trit . i tha cn phi t nhn thc m thuyt minh. Nh
lun Nhip i Tha ghi : T nhin t th khng, t tnh chng bn tr,
nh chng c chp th, nn ni v t tnh. V t tnh, chng phi l ni t
tnh hon ton khng c. Nh php v lai th sanh v lai, t phi i
duyn, nht nh khng th t nhin sanh. V th gi l v t tnh. Qu kh
dit l v th, tc l ni t th khng. Hin ti sanh dit khng dng l t
tnh khng bn tr. Tc theo s lu chuyn ca nhn qu m ni v t tnh.
Kinh A-hm cng ni nh th. Nhip lun cho l php chung vi Tiu
tha. Nh chng c chp th, nn ni v t tnh, y l lun theo Bin k,
theo t tnh, nu i vi tt c php m chp t tng, cng tng, ng
tng, php tng u l theo tn lp ngha, ngha lp tn, l gi danh lp
by, chng phi t tng hu. La phi t tng ca bin k ny tc l khng
v t tnh ca i tha. y l iu m Duy Thc cho rng chng chung
vi Tiu tha.
Nhng nu nghin cu k cu : Tng chp th chng c th kinh A-hm
cng thng ni n bt kh th, bt kh c. Cn ni : Nh chng c chp
th th cc hc gi Thanh vn cng c th t n vy. Kinh 926 trong Tp
A-hm ghi : Khi Ca-chin-din nhp vo chn tht thng ngha thin th
khng chp th tt c tng m nhp nh. Bn dch khc li ghi : Nhng
v gi nhn duyn ha hp m c danh, qun php khng tch ny khng
thy c php v phi php. Phm Chn Tht dn cu ny v cho l gio
chng ca php li ngn. Th th u th ni php Thanh vn khng c thuyt
ny ? Do c th bit, trn mt nhn thc khng chp th cc tng l
khng th cng cn l Cng Tiu tha. Y c vo php Duyn khi nhn qu
r v t tnh khng th chng ging vi 3 thuyt ca Nhip lun. Duyn
sanh tc v t tnh bt kh c l khng, v v t tnh khng, cho nn chp
c t tnh l in o, m chnh qun nh tht tc chng chp th cc
tng. Khi nhp thng ngha thin, chng chp th tt c tng, nhng
ng nhin s khng la nhn qu Duyn khi m an lp. Kinh Bt-nh ghi
: Nu tht c mt php th Pht v B-tt phi c ti. C chp trc tc l
php nhim , khng thanh tnh. iu ny kinh A-hm cng ni qua.

Y vp php Duyn khi nhn qu th tt c php khng l khng mn, chng

chp th tt c tng l v tng mn. Khng mn, v tng mn, v tc
mn, tuy phng tin c th khng ng, nhng mt khi ng th hon ton
ng. Tam gii thot mn cng duyn tht tng. Trung Qun dng khng
mn ca Duyn khi v t tnh lm gc, nhng cng cp n v tng
mn. Cn cc nh Duy Thc ch t khng qun m ni chng bng c s
th th khng th ngay ni nhn qu m t c khng. y l im bt
ng ca hai tng. Trn ni v Duyn khi v t tnh l ni n nh
ngha ca khng. iu m ngi Long Th ni n nhiu chnh l ch bt
ng ca cc hc phi khc. V th khng nn theo vn hiu ngha m thy
cc t Duyn khi, t tnh, khng ri vi cho l ng qui v mt mi.
---o0o--TIT IV : Duyn khi t tnh khng
Phn ny ti xin tng hp ngha ca Duyn khi, t tnh v khng ni
trn trnh by : Duyn khi v t tnh tuyt i tri ngc nhau, Duyn
khi tc phi t tnh, t tnh tc phi Duyn khi.
Thng thng, t ngoi o cho n cc tng phi Pht gio u ly t tnh
lm ngun gc xut pht. S d c Pht khng ging vi ngoi o, l do
Pht ni Duyn khi, lun nhn ni nhn. V th thuyt Trung Qun c th
ni l Duyn khi tng, cc phi khc l t tnh khng, y cng l ch sai
bit ca hai tng. Nu hp chung Duyn khi v khng th Duyn khi tc
khng, khng tc l Duyn khi, c hai chng qua l hai cch nhn c cng
mt ni dung. Hai cch ni ny cng nh ni :sc tc th khng, khng tc
th sc trong kinh Bt-nh.
Duyn khi v khng th thun nhau v Duyn khi l Duyn khi v t
tnh, Duyn khi t t n tt cnh khng. Nu c t tnh th khng ch
chng c khng , m cng khng thnh lp c Duyn khi. C ngi cho
rng khng l khng c g, nay ni Duyn khi l khng, tc lm cho rng
ci g cng khng. Do i vi h th Duyn khi c t tnh, Duyn khi
v khng tri ngc nhau. Cn cc nh Trung Qun th ni tt c php u
rt ro khng, cho nn php Duyn khi chng ngi sanh t lu chuyn hon
dit. Khng m Trung Qun cp n, chng phi l khng c g, ch l v
t tnh m thi. Nh bng trng trong nc, tuy tnh ca bng trng l
khng, nhng cng c th thy trng. V th khng v Duyn khi thun
nhau, nu la Duyn khi m ni khng, cho rng Duyn khi chng khng,
th l c th khng.

Ni n khng v t tnh,v phng din no th t tnh tc l khng, v

t tnh l do in o vng chp m c, khng c tht tnh, cho nn ni t
tnh l khng, nhng chng nn ni khng tc l t tnh; v khng l bn
tnh ca tt c php, cn t tnh chng qua l in o vng chp. Nhng t
ch rt ro m ni t tnh th khng l chn tht, l cu cnh v cng c th
ni khng tc t tnh; nh kinh Bt-nh : T tnh ca tt c php bt kh
c, t tnh bt kh c l t tnh ca tt c php. Nhng ni theo tt cnh
khng, th cng c th ni t tnh l tht tng, tht tnh, chn tht. Bi tm
cu tnh rt ro ca cc php tc l tt cnh khng, nay tr v ci khng
bn lai, khng tng khng gim, cng chng h di in o. Cho nn c th
ni chn, ni tht. Ta c th tng kt s lin quan gia Duyn khi khng v
t tnh nh sau :
- T tnh v Duyn khi tng phn tng on : T tnh th chng phi
Duyn khi, Duyn khi th chng phi t tnh.
- Duyn kh v khng tch tng thun tng thnh : V Duyn khi cho
nn khng tch, v khng tch cho nn Duyn khi.
- Khng tch v t tnh :
+ Tng thun v tng phn : T tnh tc khng tch, khng tch chng
phi t tnh.
+ Tng phn m tng thnh : V t tnh cho nn khng, v khng cho nn
tc t tnh.
---o0o--Chng Su : BT BT
TIT I : Bn i tm vic
Cn bn Trung Lun ca ngi Long Th u tin dng bt Bt Duyn khi
l bt sanh bt dit, bt thng bt on, bt nht bt d, bt lai bt xut
ni trung o. Th no l bt Bt ?
Mun hiu c bt Bt, u tin cn phi bit tm vic c bt ny.
Tm vic gm bn i v theo tng i i i nhau, l sanh dit, an
thng, nht d, lai xut.

* Sanh v dit : Sanh dit l mt thut ng quan trng trong Pht php, cc
hnh v thng trong tam php n, l cn c theo sanh dit thuyt minh.
Sanh v dit ny c th ni l sanh v dit trong bn tng hu vi (sanh, tr,
d, dit). Xa khng nay c gi l sanh, c m ni tip gi l tr, lun bin
ha gi l d, c ri tr v khng gi l dit. Nh ngi thnh thai l sanh, t
thnh thai cho n khn ln khe mnh gi l tr, mi ngy mt gi suy gi
l d, cht l dit. Hoc sanh dit l ba tng hu vi sanh, d, dit (tr bao
hm trong dit). V tt c php u lun lun bin i khng dng tr,
khng c tnh yn nh tuyt i, chng qua c sanh m cha kp dit, th
gi s yn nh tng i ny l tr. S an tr ny tc l bin ha khng
khng nht nh, v th hoc c th gi l tr d hoc c th gi l sanh dit.
Nu nhn theo s tng tc ca s vt, c th c tng tr d trong lc ang
sanh dit. Nu t nhng hot ng ca tm thc m th nghim th tc sanh
tc dit, khng c mt st-na an nh, m ch l sanh dit. Tuy c bn lai,
ba loi, hai loai, nhng nguyn tc c bn u ni ln qu trnh ca cc php
t sanh n dit v sanh t tr v dit, v th nn t tng sanh dit c bn
ny lun v v thng.
i vi s sanh dit v thng ca cc php, nu nghing cu k th gm ba
loi
1. Nht k sanh dit : iu ny rt hin thc, mi ngi u c th t qun
st m bit c. Nh con ngi t khi vo thai cho n khi cht, phi tri
qua mt thi k di, nh phn lun v bn tng ni. Theo kh th gii
th l thnh v hoi hoc thnh, tr, hoi.
2. Nht nim (st- na) sanh dit : Khng lun hu tnh hay v tnh, u c
tng sanh dit, tc l tn ti t tr v dit tt, tm cu n ci s d sanh t
phi c dit , tc pht hin c s bin hoi ca n chng phi l t
nhin, m lng l di i tng gi tng khc. tc l xt n mt st-na ca
s vt cng c s bin ha sanh dit. Pht dy : Mt ln thy s khng thy
na, v trong khong nhy mt thy ta h nh ging nhau, nhng n
sm bin dng ri. Trang t ni : va bt tay l mt ri. Chnh l ngha
ny, nhng trit gia nghing cu su xa cng c th suy lun n. Cc nh
khoa hc gn y chng minh s tht rng thn th con ngi khng
ngng thay i. Nhng pht php li ni n mt s sanh dit khc, l i
k sanh dit.
3. i k sanh dit : S sanh t lu chuyn ca chng sanh l sanh ri li
dit, dit ri li sanh. T v thy n nay, sanh dit, dit sanh, to thnh mt

chui di sanh tn khng dt. Chng ta bit mt nim sanh dit (st-na sanh
dit) chng phi khng cn g, m li tip tc sanh dit, dit sanh hnh
thnh mt chu k sanh dit kc. T y c th bit tng chu k sanh t, t
sanh ri hnh thnh mt chu k sanh mng, sanh sanh khng cng gi
l sanh. n khi gii thot sanh t th gi l dit. chnh l php Duyn
khi y sanh nn kia sanh l sanh (lu chuyn) ca sanh t, y dit nn
kia dit l dit (hon dit) ca sanh t. St-na sanh dit rt vi t, i k
sanh dit li cng vi t v su xa hn, con ngi chng th bit c.
* Hu v c quan h n sanh dit : Hu v v ni theo thut ng hin i l
tn ti v bt tn ti. Hu v v sanh dit ni cho cng th ch c mt ngha.
Nh php Duyn khi ni : y c nn kia c, y dit nn kia dit. Nh
th c th bit hu v sanh ng ngha v v dit ng ngha. Ngoi o v
mt s ngi thng cho rng hu tc tht hu, v tc tht v, tht l mt
kin gii nng cn, ph hoi tng nhn qu (ha hp v tng tc). Pht
php phn i kin gii ny v gi l hu kin, v kin. Pht php dng
sanh dit ph nh v thay th. S d tt c php c v khng chng qua
u l do nhn duyn ha hp v ly tn m thi. Tn ti v khng tn ti
cng chng ngoi hin tng cc php duyn sanh duyn dit. Tt c php
u ch l cc hnh hu vi lun lun i mi, lu chuyn khng dng; nu
t sanh dit v thng chng dt m khi qun th on tr c kin gii
tht hu tht v, hoc t kin c th chng khng, khng th chng c. Mt
s hc gi th gian, dng phng php t duy tru tng cho rng cc tn
ti cn bn ca v tr l c, ci chng tn ti l khng. T c n khng t
khng n c m tr thnh sanh dit chuyn ha. Tc cho rng trc c
khng ri sau sanh dit.
Theo pht php, h l c, t phi sanh, la nhn duyn ha hp th chng
th c. Do thuyt c C m cha sanh ca cc lun S ch trng trong
nhn c qu b Pht php bi bc.
Phm Qun Hu V ghi : Hu, nu chng thnh th v lm sao m thnh ?
V c php hu, hu hoi th gi l v. Ngha l theo s bin ha ca
php hu m n ch dit, dit tc v. La s bin ha ca hu tc khng c
dit, la dit tc khng c v. Nu dit l dit cc tn ti (php) m chng
phi l duyn ca tn ti tan r m dit, th v cng khng bit t u m c.
V th phm Qun Lc Tnh ghi : V nh khng c hu, lm sao s c v.
Nh th hu v sanh, dit v v ng mt ngha. Sanh khi tc l hu,
dit mt tc v. Mt s ngi thng cho rng hu v v l ni theo th
tnh, cn sanh v dit l ni theo tc dng. Tht ra, th dng lm sao c th

phn chia ? Nhm vo im ny, Pht php cho sanh dit l hu v. Nh

phm Qun Tam Tng ni. Cc nh Trung Qun nghing cu su sc
sanh dit n st-na sanh dit, cho nn pht huy c sanh dit tc hu v,
m xc nh c v tr quan ng. Nhng t nim nim sanh dit m qun
Duyn khi tng tc th hu v, sanh dit, cng c th ni c tnh trc
sau i i. Nhng mi hai chi Duyn khi : th duyn hu, hu duyn
sanh... tc hu c trc, sanh c sau. Hu l tim tng, sanh tc hin thc.
Dit ri tr v v, cng nh dit trc, v sau. Nhng l lun theo
ngha Duyn khi gi danh tng tc, nu khng th s ln ln vi thuyt
ca ngoi o. Sanh v dit ny bao hm cc vn tn ti v khng tn ti,
pht sanh v tiu dit ca cc trit gia.
* on thng : Pht php bi xch hu v ca ngoi o, phn nhiu dng
t ng sanh dit. Nhng on thng, nht d, xut lai li l tiu im l
lun ca ngoi o ng thi, v th cng dng nhiu phng php ph
h. i vi ngoi o vo thi i c Pht Thch Ca th thng l ni
theo tnh vnh hng trong s bin d ca thi gian. on, l trung an, tc
khng cn tip tc v sau. V nh ngoi o chp c thn ng thng tr, v
th t tin sanh n hu sanh, t ci ngi n ci tri u cho rng thn
trc tc thn sau, loi ny ri vo thng kin. Ngoi o Thun Th
khng tin c i trc i sau, hin ti tuy c ng, cht ri th han ton
khng, loi ny ri vo on kin. Pht php nht nh chng phi nh th
m cn bn l t Duyn khi sanh dit pht trin, dng v thng ph
thng; nhng v thng l ph nh ca thng m chng phi on dit.
Pht php thng ni sanh dit v tng tc, cn thng v on rt t c
dn dng lm ngha chnh. Nhng ngha v sanh dit tng tc chng
thng chng on rt su xa vi diu. Mt s hc gi ni v sanh dit tng
tc m ri vo thng on. Nh Tt-b-a b ch trng ba thi tht c,
th ca tt c cc php vnh vin nh th (php Thnh thng nh), t v lai
v hin ti, t hin ti v qu kh, ni sanh dit tng tc chng qua l ni
trn mt tc dng m thi. Tuy h cng ni cc hnh v thng, nhng nhn
t Trung Qun, h s ri vo thng kin. Nh cc S Kinh b dng chng
t v hin hnh ni v nhn qu. Nhng nhn t kin gii v i k sanh
t th : Nu cho Nit-bn l dit tng tc, tc ri vo on dit (Phm
Qun Thnh Hoi). Nu nhn t kin gii st-na sanh dit th : nu php c
nh tnh, chng phi v th l thng. Xa c m nay khng, tc ri vo
on dit (phm Qun hu V). Nu chng ri vo thng kin th cng ri
vo on kin ! Ch cn chp l t tnh hu th kh trnh sai lm on
thng, v th ni : Nu c php th, th ri vo on thng (phm
Qun Thnh Hoi). Nu chp php tht c, hin ti nh th, th v lai cng s

nh th, t ri vo thng kin. Nu cho rng trc c sau khng th ri vo

on kin. Phm Qun Hu V v Qun Thnh Hoi ch ra t tng lm
ln ny. Lun Thp Lc Nh L cng ghi : Nu cho rng cc php Duyn
khi m tht c, tc ri vo on thng. Cho nn on thng c ni
y su rng v cng. Thm ch chp chng c phin no on, tc on
kin; thy c Nit-bn thng tr, tc thng kin. Nhng Nit-bn l chng
on cng chng thng. Tm li , nu khng thy c chn ngha ca
Duyn khi th thng hng v bin ha kia s ri vo thng kin v on
kin.
* Nht v d cng rt trng yu, su mi hai kin chp ca ngoi o n
ly y lm cn bn. Nht tc ng nht, d tc sai bit, c hai cch nhn.
1. Nh ton th bnh tr l nht (kinh Kim Cang gi l nht hp tng), trn
bnh c np, ming bnh, quai cm... l d. Tan th con ngi l nht, tai
mt mi li l d... hoc gi nht d ny l hu phn v phn. Phn tc mt
b phn, hu phn gm nhiu phn, ni cch khc tc l ton th v b
phn. Ton th tc nht, tng b phn trong ton th l d. Nhng phn tch
b phn n khi khng th phn tch c, tc l phn nh nht, khng c g
dung cha trong , th n li gm nhip vo ton th ca hu phn.
2. T mt c th ny m qun xt n th gii bn ngoi nh nh ca, chim
th, cy c... th c th l nht, cn cc loi kia l d, v th d c dch
l chng loi khc nhau. Cc chng loi ny hoc thng nhip vo nht, th
gi l ci ln nht khng c g bao trm bn ngoi, ngoi ra nhn t tnh
ng loi th ng, ti, anh u l ngi, l ng nht; nhng ti l Trng,
anh l L cho n tr ngu, khe yu, mi mi bt ng, l d. Trong y
kia, t tha, c tnh ng loi, l nht, mi mi c tnh cht bt ng,
l d. M trong nht c d, trong d c nht. Thng Lun S lp ng d tnh
trong lc c ngha, tc dng nht d lm nguyn l m cho vn hu l nht
d. Lun thuyt ny b Trung Lun phn bc. Nht v d c rt nhiu ngha.
Nh kinh hoa Ngim ni v lc tng l tng bit, ng d, thnh hoi.
Trong tng bit v ng d tng ng vi nht d. Huyn tng Duyn
khi ta mt, ta khc m con ngi hoc chp mt, hoc chp khc, hoc
chp c, nguun l nht d xa la s tht. Tm li, l hai khi nim m th
gian xem trng.
* Kh lai (n i) : Kh cn gi l xut. T y n kia gi l kh, t kia li
y gi l lai. Nh anh Gip cho rng t Gip n t l kh, nhng t li
cho rng t Gip n t l lai. n i tc vn ng, vn l mt vic, chng

qua l nhn theo mt phng no m c khc. Nhng tt c php th gian,

ng v php u c s bin ng, khng th khng ni c ni n i.
V sao ngi Long Th ch ni n bn i i i ? V sao li sp xp th t
nh th ? Trong kinh A-hm, c Nh Lai ri rc ni n Duyn khi bt
thng bt on. Ngi Long Th tng gom li thnh bt Bt. Cn c vo
kinh A-hm th c th thay th bt sanh bt dit bng bt hu bt v. Duyn
khi lun ca kinh A-hm l thun th tc, dng chnh qun sanh dit m
tr kh hu v, thng on, nht di, lai kh. Nhng do hc gi no
cha th kh nhp tht tnh, thin cn phn bit danh tng, nn khng th
nh tht chnh qun Duyn khi, m ni sanh ni dit th vn ri vo hang
hu v. V th, ngi thm nhp bn tnh Duyn khi, ni Duyn khi bt
sanh bt dit, tr kh vng chp sanh dit (hu v), xing minh chn ngha
ca thch tn. Bt Bt Duyn khi ca i tha ph hp vi thm ngha ca
Pht, nu ni theo phng tin lp by gio tng th l tinh thn mi,
giu kh nng i tr.
Bn i i i ny thuyt minh bn tng ca cc php. Khng lun l nh
n cc vi, ln n php gii u c y bn tng ny. Bn tng ny
l nhng khi nim rt thng thng m cng rt quan trng. Chng ta cn
phi nh rng, bn tng ny thuyt th c th t, l th khng c trc sau.
Nu thun theo th gian th cn phi ni theo th t. Pht ni : Cc hc gi
th gian, chng chp hu th cng chp v. Tt c u ly hu lm khi
nim cn bn. Hu (Bahva) ny l kin gii vng chp t tnh hu, tc
php, th, vt. N va tru tng m cng rt hin thc. Nu chng phi
hu th l v, hu v v l nhng khi nim rt ph bin, nu phn tch mt
cch tru tng, th n khng c mt tnh cht no khc. Nh a hu v v
ny vo thi gian quan st th tt nhin s thnh thng kin hoc on
kin. Nh c m chng th khng l thng, trc c m sau khng l on.
Thng on l khi nim ca hu v theo tnh thi gian. Kinh 96 trong Tp
A-hm ghi : Nu trc c ng, l thng kin, sau on dit, tc an
kin . Nu a hu v, thng on vo khng gian quan st, khi kho
st quan h y kia ng thi, tc chuyn lm nht kin v d kin. Nhn
lai c cc hot ng tinh thn v vt cht. Ngoi o chp c thn ng
thng tr, tc chp thn (sc tm) v mng (thn ng) khc nhau. Nu cho
thn v mng l mt, tc l chp ng on dit. Nht d ny l cn bn ca
cc kin chp, phm vi ca n rng hn hu v v on thng. N thng c
hu v tc php th, v on thng tc thi gian, li thng c khng gian.
Nhng n li nghing v dng tr. Php th hin hnh ni thi gian khng
gian m thnh n i : Hoc l di ng trc sau theo thi gian, hoc l bin

ha v tr theo khng gian. Hot ng c th ca php th tc l n i, so

vi ba i ni trn li c ni dung chn tht hn, kh v lai ny, ni
y l hnh v ch, tc ng v tnh ni trong phm Qun Kh Lai ca
Trung Lun. Trong kinh A-hm ni ngoi o chp i v chng i. V th,
nu ni theo th t ca cc hc gi th gian, tc theo biu sau.
Nh trn trnh by, cc nh Trung Qun cho rng bn tng ny u c
y trong tt c php, nht nh khng c th t trc sau. Gio thuyt
ca c Pht dng sanh dit lm tin cho tam php n. Sanh, d, dit l
ba tng hu vi ca php hu vi, tc l tng chung php hu vi s d
c gi l hu vi. Kry vn c ngha l lc dng hoc tc dng. Krt,
ngha l c to thnh. Pht thuyt hu vi v hnh, u dng ngha tc
dng lm ng cn. Nh hnh (samskra) l danh t nng ng, ngha l hay
to thnh hoc hay sanh thnh, m nguyn ng ca t hu vi l samskrt,
ngha l c to thnh. Hu vi c to thnh ny ly sanh dit lam
tng. V th sanh dit l tnh cht chung ca cc hnh nhn qu (hu vi).
Cc hnh nhn qu tt nhin l lun lun sanh dit, i mi v lu chuyn
trong qu trnh pht sinh, an tr, bin d v hoi dit. Duyn khi qun ca
c Thch-ca dng sanh dit qun ny ph nh hu kin, v kin. Nhng
c Pht dng sanh dit ny lm tnh chung cho cc hnh hu vi. Tc t
trong lu chuyn v m hu, t hu tr v v chnh qun tt c, m cng
chng cho l hin tng hoc tc dng, ri tng tng sanh dit ny tri
ngc vi tht th. Nhng cc hc gi chp c t tnh, chp c sanh dit l
ng o vi nhng ngi chp hu kin v kin. V th, cc nh Trung
Qun, t thm qun Duyn khi tnh khng, dng sanh dit thay th hu v
m ph nh h (tr chp trc m khng ph php). Nu t Duyn khi v
t tnh m qun bn tng ny th sanh dit ngha l cc php sc tm lun
bin i, nh huyn nh ha, tc l nhng hot ng khng la thi gian,
khng gian. T kin gii c bit r rng phn tch th tng thi gian ca
php sanh dit l tng tng tc, bt on bt thng. Cn tng khng
gian ca php sanh dit l tng tng y tng duyn, bt d bt nht.
Tng vn ng ca sanh dit, tc l tng sanh dit trong thi gian v
khng gian, sanh khng t u n, dit chng i v u. Lun theo Duyn
khi v t tnh nh huyn th tm thi trnh by bng biu
---o0o---

TIT II : Bt
Bn i i gm tm vic c Bt trong bt Bt l c tnh chung, rt ph
bin ca tt c php. Ngi Long Th nu ln tm vic v thm vo ch Bt
ph nh chng. Tuy ch Bt tm vic, tht ra l Bt tt c php. Bn i
gm tm vic l tnh chung c bn ca tt c php. Tm vic bt kh c
th tt c php cng bt kh c. T c th thng t c tht tng tt
cnh khng ca tt c php. Ngi Thanh Mc ni : Lun ch dng hai cu
k Bt sanh cng bt dit, bt thng cng bt on tn Pht, tc ni
nht ngha . nht ngha l cnh gii chng ng ca bc Thnh, l
chn tng, bn tnh ca tt c php. Li ni : Php tuy c v lng, ch
lun n tm vic, l ph tt c php. V ph tt c php hin th nht
ngha, nn c s gii thch bt Bt ny. Nhng ngi Thanh Mc gii thch
bt Bt li chia lm hai on.
1. Ph tm chp trc sanh dit, thng on, nht d, lai kh hin nht
ngha. l ni theo l. Cn ni v nh tht sanh ca tt c php bt kh
c, th dit cng bt kh c, vy v sanh th ch no li c dit ? Sanh
dit bt kh c th thng on, nht d, lai kh cng bt kh c.
2. Dng v d thuyt minh bt Bt : nh la, nu khng c ging la xa
kia th khng c la hm nay, cho nn ni bt sanh, m la t v thy n
nay li l hin tht, cho nn ni bt dit. Tuy la bt sanh bt dit, nhng v
tip tc mi v sau, cho nn bt thng; hng nm u tip tc c la nn
ni bt on; do la ny mm, ra l, tr bng, kt ht tc l bt nht; nhng
mm, l, bng, ht u l ca la m khng phi ging khc, cho nn ni
bt d. La chng t ni khc n, cng chng t t th m xut hin, nn
ni bt lai, bt kh. iu ny c th ni v d bt Bt ca ngi Thanh Mc l
t tc m hin chn. Cc S Tam Lun xa thng dn dng hai on vn
ca ngi Thanh Mc, on trc thuyt minh theo l, on sau cn c vo
s. V bt Bt khng phi l tru tng m trn mi s u c hin bt Bt,
cho nn ngi Thanh Mc nu la lm d hin th. l mt th d hay,
cn c vo th tc m ni r nht ngha . Cc nh C Tam Lun cho
rng nh u ni bt sanh bt dit, ... v sao ngi Thanh Mc li dng bt
sanh... ni v nht ngha ? Cc nh C Tam Lun cho rng :
nht ngha do ngi Thanh Mc ni l ch cho trung o nht ngha ,
nhng ngha ny tht kh hiu !
Trong thuyt ca ngi Thanh Bin cng chia lm hai :

1. Nh ni khi dit, nht d th trong nht ngha bt kh c, ni on

thng th trong th tc bt kh c, lai kh th trong c hai u bt kh
c. Ngha l sanh dit v nht d l cn c theo nht ngha ni bt,
on thng th cn c th tc m ni bt, kh lai tc cn c vo nh
ni bt. Thuyt ny cng c ngha tng i. V c Pht ni php Duyn
khi bt thng, bt on l cn c theo th tc m an lp.
2. Hoc ni : Nh th, trong nht ngha tt c u bt kh c. iu ny
cho thy rng, bt Bt u lun theo kin gii nht ngha , bi v trong
nht ngha khng th sanh dit, on thng, nht d, lai kh u bt kh
c. Thanh Bin Thch tng dn dng cch bin lun ca hai nh ny, thuyt
th hai ging vi thuyt ca ngi Thanh Mc.
Theo nht ngha thuyt minh bt Bt ng nhin l chnh xc,
nhng iu ny khng th thu hiu trn vn c bt Bt. Cc nh C Tam
Lun Trung Quc khng chp nhn thuyt ny c th thy c bn ngha
ca ngi Long Th, nhng cho rng nht ngha ny l ni theo trung o
nht ngha. Thuyt ny ca C Tam Lun xem trng trung o, tc lp
trng chn tc tng tc chng la. Nhng lp trng ny cng cn c
vo im c sc ca nht ngha m thnh lp. Nh dng tr tu Bt-nh
chng ng cc php tt cnh khng, v t tnh, l chn nht
ngha. T vic th hi tnh khng m thng t tt c php nh huyn, nh
ha, bt sanh, bt dit l th tc nht ngha. Nu cng qun nh , tc l
trung o nht ngha. l t nht ngha khng m thng t,l tht
tng s l t t tnh bt kh c m hin by. Nng vo t tnh bt kh
c ca cc php m liu tri c cc php l duyn sanh nh huyn. V li
cng cn nng vo php duyn sanh nh huyn mi c th thng t t
tnh bt kh c. Ngi nguyt Xng cng ni : Nh ni khng, ch l
tm cu t tnh,chng nn ni t tnh khng m ph php Duyn khi.
Nhng php Duyn khi chng th ni khng. Duyn khi tc Duyn khi
v t tnh, v th cng l khng. Nu ni tnh khng l khng m Duyn
khi chng khng l cha hiu c tnh bt sanh bt dit... cho nn Duyn
khi bt Bt c th ni tng qut rng : dng thng ngha t tnh khng lm
cn bn, tc dng nht ngha m ni thng ngha bt Bt khng xa la tt
c php th tc, t tt c php m hin by. V th thng t c chn tc
u l php bt sanh bt dit, mi l ngha vin mn rt ro ca bt Bt.
Cc nh C Tam Lun nh i S Gia Tng, khi gii thch bt Bt, tng
ra ba loi phng ngn, tc dng ba phng thc thuyt minh hin th bt
Bt.

1. Th ph tnh, chn ph gi : trong th tc , gi sanh tc chng

sanh, gi dit tc chng dit. Th tc v thng ngha u ni nh th, nhng
hm ngha khc nhau. Th tc ph t tnh sanh dit ca ngoi o, thng
ngha ph gi sanh gi dit. Thuyt ny gn vi t tng khng gi danh.
2. Th ph tnh, chn bt gi : th ni bt sanh l ph t tnh sanh.
Phng ngn th nht ph gi, theo thuyt ny th nhn duyn gi php lm
sao ph? Ni ph gi, chng qua l v ngi chp gi ny l tht c, chp gi
thnh bnh, cho nn mi gi rng ph, tht ra gi chng phi l ci ph.
Th th trong thng ngha , gi sanh tc chng sanh, gi dit tc chng
dit; tc l ni tt c php gi danh gi dit m tch dit v tng, ch chng
ni khng c nhn qu sanh dit. Nu chp th kin gii ny th l t
tng ca cc S Bt Khng gi danh, tng ng vi thuyt Bt tng
chng tnh.
3. Th dng gi ph tnh, chn tc gi m chn. Nh ni trong th tc
, chng phi t tnh sanh, chng phi t tnh dit m thnh gi sanh gi
dit. Trong thng ngha khng c t tnh sanh dit m ch c gi sanh
dit, l nht ngha bt sanh bt dit, tc hin th gi sanh gi dit l t
t tnh sanh dit bt kh c, v t tnh sanh dit bt kh c, cho nn gi
sanh gi dit. Ni gi sanh gi dit ca th , l bt sanh bt dit nht
ngha, ch chng phi la gi sanh gi dit m c bt sanh bt dit no khc.
V v t tnh nn gi sanh gi dit, l thng ngha bt sanh bt dit. Phng
ngn th ba ny c th xuyn sut v siu vit hai phng ngn trc, l
ngha chnh ca gi danh khng. Nhng phi dng phng ngn mt v hai
mi hiu c phng ngn th ba. Hai loi trc tuy khng trit , nhng
cng l phng tin cn yu. Phng ngn th nht l ph tnh ph gi,
phng ngn th hai l ph tnh bt gi, phng ngn th ba tc gi m
nh, l phng php thit yu thuyt minh Bt Bt.
4. Tm li, ngi xa gii thch bt Bt, c ngi ch lun theo nht
ngha , c ngi lun theo hai . iu ny, ta nn xc nh rng thuyt
nht ngha l cn bn, ni hai l cu cnh. Ni mt cch n gin, nu
y bn ngha ca Pht php th Duyn khi sanh dit l cn c vo th m
an lp, dng khng dt tr vng chp on thng, nht d, kh lai, l
thng ngha tt cnh khng. l thuyt m Pht dng i lun vi ngoi
o, ph nh on thng, nht d, kh lai ca h, hin th Pht php siu
vit hn. iu m ngoi o chp trc l 14 bt kh k (14 cu hi ca
ngoi o c Pht khng tr li) thng c ni trong Pht php, l
chp on, chp thng, chp nht, chp d... Pht ni Duyn khi t tnh

sanh dit, tc ty tr cc vng chp ny m hin th Duyn khi sanh dit,

ty thun ngha khng m kh nhp nit-bn bt sanh bt dit. Cn c theo
hu vi h vng, ph tr vng chp, kh chng v vi, ng vi nhng iu
m cc nh Trung Qun ni, nhng chng phi l bt Bt ca Trung
Qun. Trung Lun cng c gi li xa ny, nh phm Qun Php ghi :
Nu php t duyn sanh, chng tc chng khc nhn, cho nn gi tht
tng, chng on cng chng thng. Cc php t nhn duyn sanh,
chng phi khng c nhn sanh, do m ph tr cc li on thng, nht
d gi l tht tng. Lun cn ghi : Bt nht cng bt d, bt thng cng
bt on, nn ni cc Th Tn, ban cho v cam l. Diu v cam l ca Th
Tn c th ph tr vng chp on thng... ca chng sanh, ph tnh chp
ca ngoi o, kh hp vi ngha su xa (kinh A-hm ni Duyn khi l
thm thm), cc hc gi chp tng khng th no bit c. t Pht cn
c vo s th nghim ca mnh m nhn ra c ngha Duyn khi su xa
cn bn ca Th Tn v nhng thin chp thch ng thi i, cho nn ni
rng php khng. Nay ngi Long Th tng hp thnh bt Bt hin r
ngha su xa Pht php.
Ni y c ca bt l nng vo Duyn khi m thng t t tnh bt kh
c. V sanh dit, trong phm Qun Thnh Hoi ghi : Nu ni v hin kin,
m c php sanh dit, l do suy vng, m thy c sanh dit. Hin kin,
khng ch l mt thy ca th tc m cn l trc gic c c t nh tm
ca ngoi o, nu cho rng trong nh t chng c php c sanh dit,
chng phi l tht ng tri li l ngu si vng chp. V t tnh ca cc php
bt kh c, sao li c th ni rng php c sanh c dit ? Nh phm Qun
Nghip ghi : Cc nghip vn chng sanh v khng c nh tnh, cc nghip
cng khng dit, v n vn chng sanh. Vy bit rng cc php bt sanh bt
dit l v cc php vn v t tnh. Lun Thch Ma-ha-din ca ngi Long
Th rt ch trng v vic ph sanh. Sanh b ph tt nhin dit khng th
thnh lp c. Ngi Long Th ph sanh l ph t hai phng din :
1. Suy tm php v sao m sanh ?
2. Pht n php sanh, cc hc gi khng hiu cho rng php l mt vt, li
c tn ring l sanh, ri cho sanh c th sanh php khc. l tht php
sanh dit bt tng ng hnh ca Tt-b-a b, iu ny b ph trong
phm Qun Tam Tng ca Trung Lun.
Suy tm php sanh khi nh th no, khng ngai hai im l c nhn v
khng c nhn. Trung lun ghi : Cc php chng t sanh, chng t ni khc

sanh, cng chng do cng sanh, chng phi khng c nhn, cho nn bit v
sanh. T sanh, Tha sanh, cng sanh l chp c nhn sanh; v sanh l chp
khng c nhn sanh. Mt s hc gi cng cho rng hoc c tnh tt nhin
hoc c tnh ngu nhin. Tnh tt nhin l do s quan h ca mt s iu
kin no , tt nhin s sanh ra qu no . Bn nguyn nhn sanh php
ny, nh ni v nhn thc sanh, nu chp t sanh th cho rng nhn thc vn
t c, sanh tc l hin khi ca nhn thc vn c. Nu chp t ni khc sanh
th cho rng nhn thc nng cc duyn cn cnh, nh sng m sanh. Chp
cng sanh th cho rng nhn thc vn c, ri cng vi cc cnh hp nhau,
sau mi sanh khi. l u chp c nhn sanh khi. Li c ngi chp
khng c nhn sanh. Bn loi ny c th tng qut tt c nhng lun im t
tnh t sanh, v cn bn l lun khng khng thng sut, v t tc chng
sanh, sanh tc chng phi t, v nh ni t m sanh, chng phi l mu thun
sao? Tha sanh, nh nhn thc sanh l t cn sanh, l t cnh sanh, hay l t
nh sng sanh ? Nu cn chng th sanh, cnh chng th sanh, nh sng
chng th sanh th u c th ni l t ci khc sanh ? T, tha... chng th
sanh th t tha hp li cng chng th sanh c. Khng c nhn sanh th
khng ph hp vi s tht, nh tt c l ngu nhin th th gian s khng c
quy lut nhn qu. Bn nguyn nhn u chng phi, th th rt cuc l do
ci g sanh ? Pht php gi l nhn duyn sanh.
C mt s hc gi cho rng nhn duyn sanh u khc g tha sanh v cng
sanh, h khng hiu c chn ngha ca duyn sanh. Pht ni duyn
sanh chng phi bn sanh. V bn loi sanh trn u l chp c t tnh sanh,
cn duyn sanh th ph nh t tnh sanh. Phm chp c t tnh tc lc vo
bn sanh kia, duyn sanh tc nh huyn, chng ri vo bn sanh. V th
kinh ni : Nu c duyn sanh tc v sanh, trong khng c t tnh sanh.
Khng chp c t tnh, tc khng phm li bn loi sanh m thnh tu
chnh ngha duyn sanh. Tt-b-a b vv.. .. cho rng nhn thc l mt t
tnh hu php. Ch sanh trong nhn thc sanh l mt t tnh ca hu
php, mi mi u c t tnh. Sanh ny c tc dng sanh khi nhn thc.
Ngoi nhn thc c mt sanh ny sanh ra nhn thc. Cc nh T Tnh
Lun trong kin gii v st-na sanh dit, chp php hu vi c ba tng sanh,
tr, dt, ngi Long Th dng t tn ph h. T l chp sanh, tr, dt
ng thi tn ti. Tn l chp sanh, tr, dit c th t trc sau. Khng lun
l chp t hay chp tn, trn mt l lun u khng thng t. V nh thi
gian ngn nht khng qu mt st-na, cc nh Kinh b v Thng Ta b
ch trng sanh dit khng ng thi, s sanh trc dit sau khng ng
thi ny l ni theo mt st-na tm. Nu khi sanh v dit khng ng thi,
m ng ti mt st-na tm th mt st na tm ny c th phn ra trc

sau, nh th khng th thnh lp st-na l thi gian ngn nht c. V li,

tt c cc hnh nhn qu trong s thay i, bin dit khng ny, nht nh
khng c vic sanh (hoc tr) m khng dit. Nh phm qun Tam
Tng ghi : Tt c cc php, u l tng gi cht (d dit), rt cuc chng
thy php no la gi cht m c tr. V th trong thi gian ngn nht cc
nh Kinh b v Thng Ta b chng th thnh lp ba tng hu vi sanh tr
dit, cng khng th ngay ni ng th ca php, liu tri c chnh l
Duyn khi tc sanh tc dit, m ch c th trn tng tng tc lun bn c
sanh dit.
Tt-b-a b ch trng sanh dit ng thi. Ni cch khc l khi c sanh
tc c tr v cng c dit. Nhng i vi cc nh t tnh th cho rng c
sanh tc ng thi c tr v dit. Vy php ny rt ro l sanh, l tr hay l
dit ? l mt vn kh gii thch. y, Tt-b-a b gii thch rng :
Th ng thi, dng th c trc sau. H ni khi sanh khi tc dng, tuy
c th ca tr v dit m khng c dng ca tr v dit. Nh th, khi tr
hin khi tr dng, th sanh v dit ng thi tn ti, m tc dng ca sanh
dng, tc dng ca dit cha n. i n khi dit khi tc dng, cng
ging nh th, th ca sanh tr vn cn tn ti m tc dng dng. Nh
vy ni sanh, tr, dit ng thi m li ni tc dng ca n khng ng thi,
ta h trnh c li mu thun v tc dng li c th thnh lp ng thi c
ba tng hu vi. Nhng theo cc nh Trung Qun th khng c vic th th
ng thi, dng c trc sau, ni tc dng ca sanh, tr, dit c trc
sau, vy v sao li khng th cho rng th ca n c trc sau ? Chia th
dng lm hai phn ring bit th trn s tht, th la dng, dng la th
ri sao ? Nh th phm vo li nu trong phm Qun Thnh Hoi ca
Trung Lun : Nu ni sanh dit l ng thi, th cc ni cc m dit, lin c
cc m sanh.
Tm li, ch trng ng thi v khng ng thi ca cc b phi b
chng ngi t thuyt chp c t tnh sanh, tr, dit. Chp c t tnh th ci
ny phi nh th ny m chng th l ci kia, ci kia tc l th kia m chng
th l th ny. Nh th khng th gii thch c chnh l Duyn khi tc
sanh, tc dit ca Nh Lai. Tri li, khng chp c t tnh th liu tri c
tt c php t tnh khng v c th thnh lp c Duyn khi tc sanh tc
dit.
Thng v on l kin chp c bit ca ngoi o. Chp trc sau v thi
gian l ng nht, tc thng; chp trc sau khng ng nht l on.
Thng an, trong Trung Lun khng bn n, v on v thng tri vi

s tht ca Duyn khi nhn qu. Trong Pht php, i hay Tiu tha u
ch trng chng on chng thng. Nhng trn kin gii t tnh hu, tuy
cc b phi Pht gio khng tha nhn l thng v on m rt cuc li ri
thng v on. Nh nhng ngi chp ba thi tht c, cho rng php th l
t tnh hng nh, bn lai nh th, t v lai v hin ti, t hin ti v qu kh
c nhn qu qua thi lu chuyn, cho nn chng thng; v nhn qu ni
tip, cho nn chng on. Th th khng phm li on dt gia chng, vy
t th ca php ba thi hng hu ny lm sao khng ri vo thng kin
c ? Cn nhng ngi ch trng thuyt Hin ti tht hu cho rng qu
kh, v lai khng tht c, vnh vin ch l st-na hin ti sanh dit m thi.
St-na ca qu kh dit nn qu kh khng tht, m tht chuyn ha n
hin ti, hin ti chng phi l qu kh. T hin ti tht hu c th n v lai
gi l v lai, m tht v lai cha sanh, tc khng tht th. Nh th li ba thi
thng hng c th trnh c, nhng ch trong mt nim ny thi, cn nhn
qu trc sau ni tip khng ngng th khng th trnh c. Nhng loi
ny u cn c vo php qun khc nhau m c. Theo cc nh i tha Duy
Thc th nhng thuyt ny ri vo an hoc thng. Cc nh Duy Thc
ch trng qu kh, v lai v th, v th khng phm thng kin. Nhng
th no khng ri vo on ? H cho rng nim trc va dit, nim sau
lin sanh, cht ci ngi sanh ln ci tri, khng cn c mt s tip ni,
khng c ci trung on lm ch nng, th mi bo m khng ri vo
on. Tt c php u v thng sanh dit dit sanh, nhng c mt php no
dit m c th khng sanh mt thi im no . Cho nn phi c
mt php lm ch y c cho php sanh sanh dit dit m khng thng hng
sanh khi ny, nu khng th tt c nhn qu khng th thnh lp c. Php
y tc thc A-li-da. Tt c php bt thng bt on, do tnh hng thi lu
chuyn ca A-li-da m an lp nhn qu bt on. Thuyt th hun tr chng
(hun tp v gi gn chng t) ca A-li-da thc thuc v lp trng tht
hu lun (qu kh, v lai v th) ch c hin ti, nhng tm ni c qu kh,
v lai. Nh php hin hnh hin ti l do chng t trong A-li-da thc sanh
ra, m chng t ny c hun tp t trc, cho nn ni c qu kh, t
nhn qu kh m c qu hin ti. Hin hnh li hun tp chng t vo A-lida, khi chng t ny thnh thc li sanh qu v lai. V th m ni c qu v
lai, v hin ti l nhn sanh qu v lai. T qu kh m chun ha n hin
ti, hin ti tn ti m dn pht n v lai.Qu kh, v lai u ly hin ti lm
bn v thuyt minh. l ni theo hin hnh. Nu ni theo chng hin
tng sanh (chng sanh hin, hin hun chng) ca A-li -da th gi l nhn
qu ba i bt on. Th th nh v hng v chuyn ca A-li-da, tht c th
thnh lp c nhn qu bt on chng ? Cc nh Duy Thc li ni dng
hng v chuyn ca A-li-da lm ch nhip tr m thnh lp thuyt ba php

nhn qu ng thi. Nh chng t nhn thc sanh dit, dit sanh tng tc
lu chuuyn, khi khi hin hnh nhn thc th chng t nng sanh v hin
hnh s sanh l ng thi. Li trong st-na hin hnh nhn thc, ng thi
t hun tp li thnh chng t nhn thc. Nh vy, nng hun v s hun
cng ng thi. T chng t gc th nht sanh hin hnh th hai, nng vo
hin hnh th hai, li sanh chng t mi th ba. Nh ni khi nng hun t
chng t sanh ra, lin lm nhn hun thnh chng t, ba php xoay
chuyn, nhn qu ng thi. Ba php ng thi nh th l thuyt Nhn
duyn ca cc nh Duy Thc, h hy vng t y c th kin lp nhn qu
bt on. H mun dng thuyt nhn qu ng thi thnh lp thuyt nhn
qu trc sau ni tip. Chng t gc t trc m c, ngha l chp nhn
kh nng nhn qu kh, qu hin ti. Chng t tn hun li c th sanh sanh
mi v sau, tc chp nhn kh nng nhn hin ti, qu v lai. Nhng trong
nhn qu ng thi, ch c th thnh lp nhn qu tng y ng thi, vy
y c th thnh lp c nhn qu tng sanh trc sau chng ? Ba php
ng thi, mun trnh li trung on, rt cuc li trit tiu tnh trc sau
ni tip ca nhn qu ! Tng quan vi thuyt ba php ng thi ny. Duy
Thc li c thuyt sanh dit ng thi. Nh ni : Nhn trc va dit, qu
sau lin sanh, nh n cn hai u bng nhau, nhn qu ni tip nh dng
nc chy, u c nh vo n i mi thnh an. Nh vy rt cuc c ni
theo ba php ng thi chng ? Hay ni theo chng t trc, chng t sau
ni tip ? Nu lun theo ba php ng thi, th nhn (chng t trc) dit,
qu (hin hnh) sanh ng thi, nh vy, r rng ba php khng ng thi
ri.
Nu ni theo chng t trc, chng t sau ni tip th khi chng t trc
dit cng l lc chng t sau sanh. Vy khi dit l dit, hay l sp dit m
cha dit ? Gi s sp dit m cha dit, vy ng thi c hai chng t. Nh
dit th ly g sanh chng t sau. Cc nh Duy Thc nn bit rng la
dit m cha dit th khng tn ti thi gian dit. V th, du c thc A-lida lm ch g nng cho tt c i na th suy cho cng, thuyt nhn qu
chng t sanh hin hnh hn s ri vo on dit.
Trung lun c rt nhiu phng php ph on thng, nn y khng cn
phi ging gii nhiu. Tm li, nhnng ngi chp T tnh hu lun ri vo
kin chp on thng. Cn xa la t tnh kin mi nhn thc ng nh tht
php Duyn khi, xc lp nhn qu tng tc bt on bt thng.
Cn i vi nhng ngi chp nht chp d, Trung Qun cng ph tr.
Thng thng Pht php ph chp nht ca ngoi o, v ngoi o lp duy

nht, cho rng ci ln ca nht ny khng c g ln hn, nh i phm,

Thn ng... Cn Pht ni cc do Duyn khi sanh dit khng cng, khin
cho con ngi bit r c cc php v ng. Lp nm un, mi hai x,
mi tm gii, mi hai chi Duyn khi ch yu l ph nht. V sau, cc
hc gi Tiu tha khng hiu s kho lo ca Pht php, nn dng nm
un... tm cu ng tnh bt kh c m cc php un... chng khng, cho
nn thng ri vo a nguyn tht ti lun.
Hng Thanh vn phn nhiu chp cc php sai bit l tht, cho nn Trung
Lun li ph d. Trong Thanh Mc Thch ph bnh cc hc gi khng bit
Pht, cho nn chp nm un, mi hai x, mi tm gii c t tng, chp
c t tng, tc t nhin ri vo chp d. Php Duyn khi vn c v lng
sai bit, nhng sai bit m chng phi t tnh sai bit. Trung Lun v kin
lp Trung o Duyn khi cho nn ni : Do d mi c d, la d khng c d.
Nu php t nhn sanh, php ny khng c nhn d (phm Qun Hp). D
tc l sai bit, nhng sai bit khng phi l t thnh, t c sai bit. Nh n
du i vi n in m c sai khc, vy s sai bit ca n du l do n
in m c. La n in th khng c tng sai bit ca n du. Cho nn
tng sai bit ca n du chng phi t c, chng th la s quan h vi n
in m c; chng th la n in th khng th ni l tuyt i khc vi
n in, ch l s sai bit tng thi ! V th tng sai bit ca cc php
khng la s i i ca cc php. Php tng i i m hin th sai bit
ca cc php, th nht nh khng c s sai bit (d tng) c tn. Nu ni
la sai bit s qun m c s sai bit ny, th la i i khng c tng d,
nu c mt tng la i i m c th chng phi l Duyn khi, chng phi
hin thc. Trong php Duyn khi, thu r t tnh kin khng, khng chp
t tng, mi c th ni nht d l bt nht bt d c.
n i l ni v mt vn ng ca php, nu chp vo tng n i th s b
ph nh ni trong phm Qun kh Lai ca Trung Lun. Tng vn ng,
nu suy cu k, tht chng d hiu. Nu cn c theo v tr khng gian t ni
ny n ni kia, t ni ny ni l i, ti ni kia ni l n. Nhng nu chp
c t tnh th tnh cht vn ng trong khang cch t y n kia, t mt,
tt, phn cho n mt im khng gian s b tiu mt. Ti y ch l ti y,
ti kia ch l ti kia, ti im khng gian ny chng th ni l c tng
ng, tch t v lng im khng gian cng khng c tng ng. V th
cc nh t tnh lun thng xem mi mi php l dng tr, ging nh in
nh. Phim nha vn l mt tm giy nha trn c ghi li hnh nh bt
ng, nhng qua dng in th ta h nh c vn ng, bn thn ca phim
tuy khng vn ng, nhng ngi xem li thy hnh nh trn phim c hot

ng. Cc nh Trung Qun cn c vo y ph phn, khin h cm nhn

c n i bt kh c. Khng ch ng bt kh c m dng tr cng bt
kh c. iu ny s c cp n chng sau.
Bt Bt c ni trn, ch yu l ph tr kin chp c t tnh. T tnh cc
php vn khng, s sanh dit, on thng, nht d, kh lai u khng c t
tnh; cho nn Trung Lun cn c theo ngha t tnh bt kh c ph tt
c nhng thuyt chp trc t tnh sanh dit. Th gian, ngoi o, Thanh
vn v B-tt chp c s c, khng th nhn c tt c php khng, u l
do chp php c tnh tht ti. T tht ti thng nhn bit cho n tht ti
ca Hnh nhi thng u khng th vt khi vng kin t tnh. T tnh
kin ny, nu nhn theo thi gian tnh tc c thng kin on kin, nu
nhn t khng gian tnh th c nht kin, d kin. Trn mt vn ng ca thi
khng, th c kin chp n i, t ng th ca php th chp sanh dit. K
tht ngun gc ca bt Bt, u l t tnh chp. Nh thng kin, on kin
xem ra ta h nh bt ng, tht ra cn nguyn ca vng chp l mt. Nh
chp trc sau ging nhau l chp thng, chp trc sau sai bit l chp
on. Chp thng, chp on u dng tnh bt bin lm cn nguyn. Vy
trc chp l trc sau chp l sau, trc sau mt i s quan h, nht d
cng nh th. Chp php ny l t tnh hu, chng nng vo ci khc m
c, l chp mt. Chp php t l t tnh hu, chp php khc (tha) cng
l t tnh hu, t v tha khng c lin quan, l chp d; nh vy chp
nht hay chp d u c cng mt phn ln. V th Trung Lun thng dng
nguyn l ng nht ph hai chp i i. Nh ni php ny (php nht)
th khng d php khc (d) cng khng d, nh tr chng phi gi, gi cng
chng phi tr. V th, bit cc php chng phi mt, cng chnh l bit cc
php chng phi khc; bit cc php bt thng cng l bit cc php bt
on; bt sanh, bt dit, bt kh, bt lai u do y m thng t. Ngun gc
l lun v sanh dit, on thng, nht d, kh lai cng nh th. T tnh, tc
l ni tnh thc hu m hin l tnh t hu, tnh bt bin, tnh khng i
i. Nu t tnh ny bt kh c th tt c h lun u b dit.
---o0o--Chng By : HU THI KHNG NG
TIT I : Hu (Vt-Th-php)
Trong chng Phng Php Lun Trung o, ti tng cp n vic
cc nh Trung Qun v nhng hc gi khc c cnh nhn bt ng v hu.
Cc hc gi khc cho rng hu tc t tnh hu, hoc t th hu do chng

sanh t v th n nay vng chp t tnh m c. Cc nh Trung Qun cho

rng hu chng phi l t tnh hu v v t tnh cng chng phi l u
khng, m v t tnh chng ngn ngi hu. L ny, lun S Nguyt Xng
cng tng ni nh th, tc bin minh s sai bit gia hu v hu tnh, v v
v tnh. S l tn ti, c th ni l hu, nhng khng ging vi t tnh hu,
v tnh, c th l v, nhng khc vi v trong cu tt c php u v .
Hu v hu tnh, v v v tnh, ngi mi hc Trung Qun cn phi phn
bit r. Nhng tht ra trong kinh in khng nht nh phn hoch nh th.
Cc nh Trung Qun ni hu l hu ca v t tnh, t tnh tc l t tnh bt
kh c. M cc hc gi khc li cho rng hu tc t tnh, t tnh hu ny
l tht, c th t c. Trung Qun ni v l v ca d dit, v tnh tc t
tnh v, cc hc gi khc cho rng v tnh tc l v, ngha l ci g cng
khng c. Cc hc gi khc v cc nh Trung Qun, tuy cng s dng mt
t ng, nhng nhn thc bt ng. Ngi Nguyt Xng chng qua v nhng
ngi khng hiu Trung Qun mi tm thi phn bit gii thch hu v hu
tnh, v v v tnh.
Hu c trnh by y l vt c mi ngi ni n. Hu ny bt
lun l l hay s, ngi ta thng cho l tht hu. Trung Quc gi hu l
vt, vt i biu cho tt c tn ti hoc tn ti. Kinh Dch ghi : Phng d
loi t, vt d qun phn, (mun s, dng phm loi tng ng t tp;
mun vt, dng qun th khc nhau phn bit) ngha l phn bit ngay
trong qun t ha hp; c th sai bit (t tng), y kia khc nhau, gi l
vt; l vt m mi ngi nhn nhn. Trung Dung ghi : Chng thnh th
khng c vt hoc ni : Thnh tc l t thnh vy. Thnh tc l t tnh
t thnh tu, thnh ri sau mi c vt. Thnh l t th ca vt, t c, nu bt
thnh tc khng c thc th t hu t thnh, vt tc chng thnh vt. T
tng ny tc l t tnh lun m cc nh Trung Qun trit ph nhn.
Tm li, nhng hiu bit thng thng v s nhn thc ca cc hc gi bao
hm trc gic thn b khng thuc v tnh tr, u mong cu mt ci t c, t
thnh. Khng ni l tht ti lun n gin hay thc ti lun ca Hnh nhi
thng, tt c u chp cc php t c, t thnh. on trc nu ra hu
l mt khi nim ph bin c tnh thc ti mn m, l mt nhn thc cn
bn ca loi ngi vn minh ngy nay, du cho con ngi hoang d thi s
khai hay a tr, tt c u chng th bit c th no l gi hu (chng
phi gi hu ca Trung qun, cng chng phi gi hu chnh xc). Phm
nhng i tng h chm hoc tip xc n, u cho l chn tht tn ti.
a b khng bit ngi hin ti trong gng l gi, nn a gin v dng
tay nm bt. Ngi hoang d thi s khai khng bit mng l h vng, nn

cho l tht. Loi nhn thc thuc t tnh cm rt ph bin ny t ngi

nguyn thy, tr em, cc nh tn gio cho n cc nh trit hc thn b, tt
c u ging nhau. Theo Pht php th khng ch tr con, ngi hoang d
ng c loi thc ti (t tnh cm) ny m ngay c trng, c, chim, th, cho
n cc loi ng vt nh nht, h khi cm nhn n iu g m c tc dng
tinh thn th u c mt loi trc cm thc ti ging nhau. ng nhin, nu
khng c s minh trit v thc ca nhn loi, th s khng c nhng nh
tht ti lun, hnh nhi thng lun bn su xa nh th !
Nhn loi do s pht trin v tri thc, t u th n thnh nhn, t hoang s
n vn minh, trong kinh nghim sng hng ngy, dn dn suy xt, nhn bit
c tt c khng nht nh l thc ti. Nh bnh c th lm cho ht i,
nhng bnh v th d cho p sng ng nh th no i na cng khng c
tc dng ny. Trong mng thy ngi v vt, bit l cnh khng tht; u
ny, i vi nhn thc con ngi, chnh l khi nim v gi hu v tht hu.
Nh Tt-b-a b ni rng php c gi hu v tht hu. Tht hu, tc cm
thy c ni dung chn tht, thm ch cn ngh l tht ti hnh nhi thng.
Nhng tht hu ny khng th nng ta. C ngi sau khi tri qua kinh
nghim phong ph v tri thc su rng, lin bit nhng iu nhn thc l
tht hu trc kia khng ht nh l tht hu, nh cc mu xanh, vng... ta
nh tht. Nhng qua s nghin cu ca cc nh khoa hc, bit rng l s
gi hin ca nh sng mt tri. Cn c vo kinh nghim hiu bit t cn n
su, tc l t tht hu m dn dn t n gi hu. Ging nh trc kia, tt
c u cho rng cn nguyn ca vt cht l mt tht th chng th phn tch,
by gi mi dn dn bit c, du cho in t, cng l mt thi dng h
thc m chng phi n thc. Nhng con ngi b vng kin tht hu t v
th n nay m hoc, cho nn d lun hiu c tht ti tr thnh gi tng
m rt cuc tht hu c cm nhn t ni ti li th thnh ci thin chp
gi tng v tht cht, hin tng v bn th. Con ngi thng cho rng
nhng iu nhn bit c t tr thc thng thng chng qua l hin tng,
hin tng nht nh khng phi l t th tht hu; nhng mt tri hoc ni
ti ca hin tng t phi c bn th tht ti. Du ni bn th l ci chng
th bit th cng khng nh c tht th t ti ny, t tht ti ca nhn thc
tm thng n gin, cho n tht ti bn th ca Hnh nhi thng, vnh
vin vn ri vo c kin tht ti, tht hu.
Ni theo thi gian, v nh truy tm ngun gc ca tht ti ny, tc l bn
nguyn ca s vt th lm sao c th t bn nguyn ny m pht hin ra vn
hu ? Nh thuyt t tnh ca hc phi S Lun (Pht Trin Lun), ni theo
khng gian, phn tch n nguyn t bt kh phn, ri cho rng tt c nhng

ha hp tng tc ca th gian u do nguyn t tht hu ny to thnh, nh

thuyt Lc c (Lc c ngha) ca hc phi thng lun. Du chng t thi
gian, khng gian kho st th trn mt nhn thc trc tip cc php, cng
cm thy trong hin tng cng c mt bn th tn ti. Ni cho cng u do
chp t tnh (tht hu) v do tnh tht ti trc cm ca hin tng di vo ni
ti m c. Trc cm tht ti ny, vn l tnh thiu khuyt ca ngun gc
nhn thc, l thnh kin khng th ph ca chng sanh. Tuy nh kinh
nghim nhn thc suy ngh so snh m dn dn hiu c, nhng rt cuc
khng th p v, vn khng gic ng, m ngh rng gi tt phi nng vo
tht, ri t nhn thc hin tng m trc nhp ni ti chn tht. V th,
bt tt phi tm cu thi gian thy chung, hay phn bit khng gian trong
ngoi mi c th trc cm c ni ti tht hu. Ch c Pht gio, tm cu
t tnh bt kh c, thu trit tt c ch l gi danh, tt c rt ro khng,
qut sch tt c cn bnh chung ca hu tnh l vng chp t tnh, th chng
c tht tng ca tt c php l trung o v t tnh m Duyn khi hu,
Duyn khi hu m v t tnh.
---o0o--TIT II : Thi gian
Thi gian thng thng c cho l mt khi nim rt r rng, ging nh
dng Trng Giang tri mi. Nhng nu suy xt k, th cc trit gia cng
phi lao tm mt tr, cng phi sng st kinh ngc, cho l lun kh gii
p. Khi Pht cn ti th, ngoi o hi rng : Ng v th gian thng
chng ? Ng v th gian v thng chng ? Ng v th gian cng thng
cng v thng chng ? Ng v th gian chng thng chng v thng
chng ? Trong ng v th gian tc nhn sinh v v tr. Ngoi o t
quan nim thi gian nhn nhn sanh v v tr; v khng l gii c thi
gian, cho nn chp thng tr hoc v thng. c Pht khng tr li
nhng l lun vng chp ny. T xa, n c ngoi o Thi Lun,
trong c mt phi ly thi gian lm nguyn nhn cn bn cho s sanh dit
cc php, lm bn th ca tt c php. Trong lc c ngha ca phi Thng
Lun th tht c c tht php thi gian ny, h xem l nhn t tht ti
lp thnh th gian. Nghin cu Pht in th thy Pht thng ni n thi
qu kh, v lai, hin ti; nhng thi gian l g th khng ni thng. Cc nh
Th D Lun, Phn Bit Lun xem thi gian l tht ti thng tr. Nhng
quyn 76, 135 ca lun B-sa ghi : Nh cc lun S Th D v Phn Bit
ni rng : Th gian l thng, cc hnh l v thng; hnh (php) khi hin
hnh th gian, nh qu cha trong bnh, t bnh ny chuyn sanh mt bnh

khc. H xem th ca thi gian thng hng bt bin, tr thnh cc php

(ngoi cc hnh) bin chuyn. Tt c php t sanh n tr, t tr n dit,
u lu chuyn trong mt phng thc thi gian thng hng c nh. Cch
ni ny, ging nh thuyt thi gian tuyt i tn ti khch quan ca cc trit
gia Ty Phng. H tht th ha thi gian v xem l cn nguyn cho mi
hot ng ca cc php, nh t ci bnh ny chuyn sanh bnh khc, th th
sai lc Pht.
Nhn t kin gii ca cc nh Trung Qun, thi gian khng la tn ti (php)
m c, la tn ti c th m cho l c mt tht th thi gian thng tr bt
bin th chng ng. Phm Qun Thi trong Trung Lun ghi : Nh vo vt
m c thi gian, la vt u th c thi gian. Cho nn bit thi gian chng
qua l mt hnh thi huyn hin nng vo s bin ng lu chuyn ca
nhn qu m c. C php nhn qu lu chuyn, tc c hin tng thi gian.
c tnh ca thi gian l huyn, t nh c tng trc sau. Tt c php
khng th ra khi nhn qu. Php s d hin hu, t phi c nhn, do nhn
sanh khi, th lc ca n t phi nh hng n v lai. Cho nn bt c mt
php no cng u c tnh cht nng vo ci trc m sanh khi ci sau, t
qu kh dn pht n v lai. Ngha l nhn qu ca cc php lu chuyn, m
hin thnh tng thi gian trc sau tng tc. Nu la cc php tn ti, m
tng tng c mt php thi gian chn tht thng tr th ch l tng
tng m thi, tht khng th c. V li, c tnh ca thi gian l bin ng,
tt c php u vn hnh lin tc khng ngng, tc trong s hot ng lu
chuyn khng dng ny l hin ra c trng thi gian. Phm Qun Kh Lai
ghi : Nu la php kh, th thi gian kh s khng c. Kh (i) chnh l
mt tng vn ng, la kh vn ng th khng c thi gian kh. on
trc c ni : Nh vo tn ti (php th) m hin hnh tng thi gian.
Nay nh vo s vn ng m hin th tng thi gian, iu ny chng qua l
phn bit kho st, ch php th v php dng khng la nhau (cng
chng tng tc), cng chnh l nng vo s vn ng ca tn ti kia
m c thi gian.
Khng la s vn ng ca tn ti m c tng thi gian, cho nn nng vo
th dng c mun ngn sai bit ca php th tng thi gian cng chng phi
l nht th. Nh ta ni c mt ngy, mt thng, mt nm... u l cn c
vo s vn ng ca mt tn ti (php) na m ni. Cn c theo a cu
quay chung quanh mt tri mt vng m ni l mt nm, mt trng quay
chung quanh a cu mt vng m ni l mt thng, a cu t quay mt
vng l mt ngy m. Thi gian ny l cn c vo hnh tng vn ng ca
mt tn ti m hnh thnh, c th ni l t nhin. Thi gian do nhn loi tm

nh ra ny, c th ty thi ty x, phong tc tp qun m khng ging

nhau. Nh hin nay mt ngy l hai mi bn gi. Nhng Trung Quc thi
xa ch ni mi hai thi, cn n xa ni c su thi. Thi gian ty vo
s vn ng ca mt tn ti c y c m thnh lp. Cho nn trong cng
mt s y ( a cu xoay quanh mt tri) th c cng mt tnh cht. Nhng th
gian thng cn c vo phng tin tp qun m ci bin, nh mt thng
th gian c ba mi ngy, mt nm c ba trm su mi ngy. Thi gian
trong pht php nh i kip, tung kip, tiu kip, tc l cn c vo kip nn
v s hnh thnh ca th gii m lp ra. Thi gian ngn nht, nu ni theo s
bin ng ca tm hnh th l mt st-na.
Nng vo s bin ng ca tn ti (php) m c tng thi gian, nng
vo t tm m suy lun n cc im bin ng ca tn ti m ni l st-na,
nhng khng c lng st-na nh nht. Ch c cc nh T tnh lun mi
ngh rng thi gian lin tc do y c vo s tch ly ca nhiu st-na m
thnh. S bin ng ca tn ti c chng ta bit n l bit phn bit
nhanh hoc chm. V d trong mt gi chng ta bit tc chy ca thc
nc ln hn tc chy ca dng sng phng lng bao nhiu ln. Cn c
vo s vn ng m c thi gian, th th thi gian ca dng thc t l di,
thi gian ca dng nc phng lng v ngn hn. May m dng thc v
dng nc phng lng khng t bit, nu khng th n s ni : Dng nc
phng lng va tri by ngy th dng thc chy qua ngn ngy ri. Thi
gian nng vo s vn ng tn ti m hin hin, cho nn y cho l di
th kia li cho l ngn. Pht php dy : Mt nim v v lng kip tng
nhip tng nhp.
V thi gian nng vo s bin ng ca cc php m hin hin, cho nn ni
thi gian sai bit. Nhng tt c php l s tn ti Duyn khi lun lun
nng nhau, quan h nhau, v vy th gian thng nng vo mt hnh
tng vn ng nht nh nh mt tri, a cu nh ra thi gian. Do
m c th tnh tan lp ra mt thi gian tiu chun chung. Cho nn, d thi
gian mi mi bt ng, nhng vn c th so snh m bit c di ngn,
nhanh chm. C thi gian tiu chun chung ny th i vi th tc khng
nn vng cho l di ngn, nu khng s ph hoi tng th gian. Ngay c
c Pht, Ngi cng phi ty thun th gian din thuyt, nhng tt c l
Duyn khi. php Duyn khi chng th khng c ch y c, i i. Cho
nn, tuy ni khi qut l tt c tt c, nhng rt cuc cng khng c mt ci
hon ho, tc khng th kin lp mt tiu chun thi gian tuyt i. Ch c
cc nh T Tnh lun cn chp gi huyn tng m thi.

Trong Pht php, cc nh chp hin ti tht hu ni rng qu kh, v lai l

nng vo tn ti m an lp. h cho rng ngay mt st-na hin ti l tht
hu, nng vo nhn qu hin ti lu chuyn, i vi c m ni kim, i vi
kim m ni c, i hin ti ni qu kh, v lai. La hin ti tc khng cqu
kh, v lai. i vi thuyt ny, cng c ngha tng i ca n nh cc
nh kho c, do hin ti c vt t lng t, theo c th kho cu bit
c nin i ca vt ri suy ra trc th no, th no ? Nu nh
khng c vt ny, hn khng th ni c g v qu kh. Cho nn la hin
ti, khng th gii l c qu kh v cng chng c qu kh chn tht.
Cc nh ch trng ba i tht c nh Tt-b-a b, chia thi gian lm ba
thi r rng. Qu kh l mt php tn ti, chng phi hin ti, v lai; v lai
cng l mt php tn ti chng phi qu kh, hin ti. Cc nh Duy thc cho
rng hin ti tht hu, v th ch bit qun st hin ti ni qu kh, v lai,
m khng bit qun st qu kh, v lai ni hin ti. Phm Qun Kh Lai
ca Trung Lun ghi: la nhng php qua, hoc cha qua th thi gian
qua cng khng c. Khi qua, tc hin ti ang tri, la qua hoc cha
qua, th chng th c hin ti, y l ch bt ng gia Trung Qun v Duy
Thc. Cc nh Trung Qun ni : Qu kh, v lai l do qun st hin ti m
c, ng thi hin ti l do qun st qu kh v lai m c. Nay th hi mt
ngi bnh thng rng : Th no l hin ti ?. E rng rt kh c cu gii
p chnh xc. Nh ni hin ti l chn gi sng; hoc ni hin ti l lc cn
hc, th hin ti ny c th l mi hai nm; nu ni hin ti l th k XX,
th hin ti ny bao gm rt nhiu nm ri ! Cho nn nu khng c qu kh,
v lai th khng c hin ti. V th thi gian chng phi l hin ti tht hu,
qu kh v lai gi hu. La hin ti cng khng th ni g v qu kh v v
lai. V th thi gian cng chng phi ba thi tht c.
Chng ta cm bit c tng thi gian trc sau ni tip, ngay ni hin ti m
thy c trc sau, tc tng trc sau ny m ni l hin ti. Do cc php
lu chuyn bin hin khng dng lm cho con ngi lm nhn thi gian c
ba thi. Ngay ni y l hin by php Duyn khi su xa. Phm tt c tn
ti ca th gian, u huyn hin c tng trc sau. Nu cho rng tng
trc sau ni tip l chn tht, c t tnh, th th trc l ra li c trc na,
trc trc li trc trc, vnh vin khng tm c gii hn u tin, du
cho tm c b m u tin, th cng khng phi l tng thi gian.
Thi gian tt nhin phi hin hin lm tng trc sau, nay l nguyn
thy m li khng c tng trc, th th chng thnh thi gian, tt nhin
cng khng c ci tn ti. nh th trc m khng c trc, vy th sau rt
cuc cng khng c sau.

Do , c Pht ni chng sanh lu chuyn sanh t, bn t bt kh c. Bn

t tc l m thi gian u tin, ch ny bt kh c. Nu c bn t ny th
ng vi s tiu dit ca thi gian. Mt s tn gio, trit gia cm thy rt
kh khn khi l lun n ch ny, do h cho rng thng sng to vn
vt, Thng l nhn sanh khi vn php, nh vy kh khn lin c th
gii quyt c. Nhng truy tm n Thng , th Thng tr thnh v
th v v chung ! Ni Thng sng to vn vt, m Thng li khng
do ci khc to nn. V t tnh, cc nh S Lun n gi l minh tnh,
ri cho rng trong ch m m mt mt, khng c hnh trng g, li c thng
tnh sanh ra tt c. Cu m m mt mt trong c tinh, mt mt m m
trong c vt ca Lo T cng l ny. Nh cc hc gi cn i cho rng
tt c do s tin ha m c. Vy cn c theo thuyt do t xa xa tin ha
sanh ra, truy tm cn nguyn ca vt cht t u m c, li khng th gii
p c. ng trn lp trng ca khoa hc, tt nht khng nn tr li, nu
bit tt c php t hin ra tng ni tip ca thi gian, m t tnh bt kh
c, th ch c th t th tc qun st tnh nng nhau, i i nhau
thng t m thi. Tm cnh tng ng nhau nh hp nh th np nh, hp
ln th np ln, nhn thc n u, th ch y l Nht thit. Qun st trc
sau n u, th l thy chung, php Duyn khi cn c trn danh ngn
m thnh lp, nhng chng phi do m ri vo Duy tm. Chng mun b
t tnh kin lm ngi, th cn phi la khi tng thy chung ca thi gian.
Khng lun l chp trc c ch u tin, hay tm cu khng n ch u
tin ri chp trc v thy, tt c u l t kin. Pht php ch l ngay ni
hin tht nhn bit nh vy m thi. H l tn ti ca Duyn khi t phi c
tng thi gian, c tng thi gian mi l tn ti Duyn khi. Thi gian l
Duyn khi, l nh huyn, l th tc hu, nhng nu chp c tht tnh ri
tm cu thy chung, th tht han tan lm ln.
Php tn ti nh huyn, ch v n huyn hin tng tht ti. Cho nn thng
b con ngi tng n t tnh chn tht ni ti ca n l bn th. Nhng
huyn tng ca thi gian li bt ng, thi gian l do hng n hai u
trin khai, tc l trc sau tng tc. Tuy nhin trc cng c xem l sau,
sau cng c xem l trc, thng b ln ln nh th. Nhng i vi nhn
thc ca mt ngi, th tng trc sau tng tc rt r rng khng lm ln.
Do , khng lun xem thi gian l mt ng thng, ng gy hoc
ng xon c, cng u y c vo dng thc hot ng ca php m tng
tng ra. Nhng cng do tng ni tip hin l c trc sau, nn c s mu
thun ca thi gian. Pht liu ng c Duyn khi h vng khng tht,
l vng xch khng c u mi, nhng nhn t hai mt u c tng trc
sau, m rt cuc th thy chung bt kh c.

T huyn tng trc sau ca thi gian m qun xt th sanh, tr, dit ca
cc php; sanh, lo; t ca loi hu tnh; thnh, tr, hoi, ca kh th gian,
u c tng trc sau, tt c u mt chu k nh th, m tr li t u
vi v hn din bin, khng ni l hnh xon m phi ni l mt vng xch;
vn l ch ta h nh c thy chung m thy chung bt kh c, cng
chng phi ni ci khi sau l ti hin ca ci trc, cc hnh v tng tuy
tt c khng mt, nhng tt c u bin i mi m khng dng, m cng
chng phi l s sng li ca qu kh. Nu nhn t bt c mt im no trn
vng xch khng u mi, cng u c tng trc sau ni tip, thnh, tr,
hoi khng,lo, t, sanh tr, d, dit cho n c kip tng thi i tin b,
kip gim thi i suy i, chng qua u l s bin i trc sau khng
dng ca cc php trong mt vng trn khng u cui. Th gian di lu,
i ngi ngn ngi, huyn tng u vi, khin chng ta khng th bit, khng
th hiu ng v thch ng nh lng ca n, do m sinh ra nhng kin
gii in o.
---o0o--TIT III : khng gian
Nhn bit c khng gian, cng kh khn khng km g thi gian. Ngoi
o n xem khng gian cng c tht th, h hp khng vi a, thy,
ha, phong thnh nm i v cho rng y l nhng nguyn t cn bn to
thnh v tr vn hu. Pht php t c loi kin gii ny. c t b, Thng
ta b chp php tht c cng chng cho h khng l tht th. Kinh Pht
thng ni n h khng, nhng h khng ny ch l i tng ca mt,
cng l cnh xc ca thn. c tnh ca h khng mt thy thn chm ny
khng chng ngi. Tt-b-a-b chia h khng lm hai:
- H khng hu vi hu lu, tc h khng ca mt thy, thn xc chm
trong thuyt ca Thng ta b.
- H khng v vi l php khng sanh dit. Nh ni: H khng ch ly v
ngi lm tnh, v v ngi, cho nn sc hin hnh trong khng (Lun Cu
s 1) . Tt c sc php (vt cht) khi dit u nng vo h khng v vi,
tnh khng chng ngi ca h khng v vi bao trm tt c sc php; sc
php do tnh v ngi ca h khng mi c th khi dit. Nh th, h khng
c tnh v ngi cng khp m thng hng bt bin.
Tt-b-a b l lun nh th, l cn c vo h khng hin thc ca mt thy
thn chm, m tru tng ha, l tnh ha n. K tht la mt thy, thn

chm th s khng c mt khi nim v h khng. Thi gian huyn hin

tng ni tip m thnh t v lai n hin ti, t hin ti v qu kh, hoc t
qu kh n hin ti, hin ti n v lai, lu chuyn khng dng. H khng
th chng th, huyn tng ca h khng ta h nh bao trm tt c, nh
mt vt dng cha tt c, tt s vt u hot ng trong vt khng v cng
rng ln ny. V th, hoc ly h khng lm t d m gi l h khng tng,
h khng kh. Phm Qun Lc Thy ca Trung Lun khng chp nhn h
khng nh th vi nhng im sau :
- Khng chp nhn c mt h khng la sc php tn ti. H khng y sc
tng m hin khi (tm v sc cng Duyn khi vi nhau, tng h khng
cng c quan h vi tm), v th ni: V c sc cho nn c v sc x, v sc
x l tng h khng. Ngha l tng khng chng th la tn ti (sc) m
c th huyn hin. Nu c vt , th i n khi vt ny hoi dit m tr
v khng, tng khng lin hin. V li, vt v vt i i nhau m bit c
khang cch h khng. Nh thn th (sc) vn ng cm bit c h
khng chng c sc ngn ngi. V th la sc m c h khng v tng tuyt
i trm khp th tht khng c.
- Khng chp nhn nh khng l khng c g: H khng l do Duyn khi
huyn hin, c c tnh dung cha v ngi.
- Khng chp nhn h khng l mt php thuc v s nhn bit ca tm
thc: Cc trit gia Ty phng xem khng gian c trc. Nhng theo cch
gii ca Trung Qun: V nh khng c hu, lm sao c v ? Hu v v
ri, ngi bit hu l ai ?. Ngha l h khng khng th ri sc php m c
tht th ring bit; chng la sc tng, li cng chng phi l khng ng
th tht hu tht v u chng ng. Cng khng th ni h khng thuc v
ci bit m bit c h khng l c l khng. Bt lun l c hay khng, th
trong cnh tng cng khng c my may ngha ny. Vy ai (tm) bit
c l h khng ? Do m bit, h khng v tng v ngi, nng
vo php tn ti hu tng hu ngi m huyn hin. Trung Lun cng ni
rng: Khng tc v tng, v tng chng th la tng, la tng tc phi
hu. Lun i Tr cng tng ni: H khng c t tn. H khng lm
sao c t tn ? Nh mt bc tng, ph tng th khng cn ngn ngi, c
thng sut, tng h khng hin, tc h khng t tp. Nu xy tng ngn
bt th tng h khng chng hin, l h khng tn. H khng nng ni
hu tng tn ti m huyn hin, c t c tn, v th h khng l Duyn
khi, chng nn chng cho l tuyt i bt bin.

Sc php v h khng chng khc bit cng chng phi mt th, chng th
c tng hu m khng c tng v; cng khng c tng v m la tng
hu. Hu tng vt v hu tng h khng u l huyn hin ca Duyn
khi tng y. Hu tnh, c Pht cho l tt c s phu trong su ci, l Duyn
khi ca vt, khng v tm thc. Chng ta cho rng thn th l cht bt,
khng c khe trng, k tht khp ni u c khe trng, cc tng khng ca
mt, tai, da ch l nhng tng th m thi, nh nh in t, vi t nht trong
vt cht cng c y nhng khe trng. Tri li, h khng m chng ta nhn
thy, c rt nhiu vt vi t. V th, c tng l c ngi v khng tng th
khng ngi, hai mt nng nhau, thnh tu v chng la nhau, cng n cng
hin m bt tc. Trc kh nng nhn thc bt ng ca chng ta (nh thin
nhn v nhc nhn) th hoc huyn hin l vt tng, hoc huyn hin l h
khng. Nh th, chng th la sc php hu tng hu ngi m c h khng
v tng v ngi (vt dung cha sc php). Nhng khng tng chng phi
l sc tng. V sc php c tng phn chia, m mun cho rng h
khng cng l mt vt c dung lng nh th phn khng gian thnh ch
ny ni kia th nht nh l khng c. Nu li cho h khng l mt chnh
th v hn hoc bt kh phn, th cng l chp t tnh, khng liu t c
Duyn khi huyn tng.
Ngoi o chp ng v th gian l hu bin, ng v th gian l v bin, ng
v th gian cng hu bin cng v bin. Ngha l h nhn v tr v nhn
sinh t quan nim khng gian suy lun l hu hn hay v hn, tc lc vo
h lun, nn c Pht khng p. y nu nhn t mt khng gian bao
hm sc v sc chim hu khng gian, th sc php l mt hnh lp th c ba
chiu, phm vt c th tch u c ba chiu ngang, dc v thng ng. Theo
Pht php th khng gian c su phng, khng ng nh thi gian, thi
gian th hin tng ni tip trc sau, cn khng gian th hin tng
khuych tn rng ra su phng. V nhn nhn phin din, nn thng tng
l h khng phn b thnh mt phng. Phm c ba chiu hoc su phng,
tc c b m. B m gii hn ca sc php ny nng vo tng h khng
m hin by, h khng ny v tng, tc b m bt kh c. Vy sc php
c tng c ngi l c b m; b m ca sc php tc l b b v tng bt
kh c. Nu chp h khng v tng v ngi l v bin th tr thnh h
lun. v tng th c g l bin vi v bin ! Kinh ni h khng v bin
ging nh v th, nu khng th hu bin v bin u l t kin. Ngi ta
thng cn c vo sc tng ngh bn v khng tng, cho khng tng
c t th, v ni rng cy bt trn bn, bn trn t, t trn h khng,
ri tht th ha h khng, vy xin hi: H khng ti u ? Cho nn, h l tn
ti c tng huyn hin l do h khng v tng, la s vt hu bin hu

tng, tc khng c h khng, cho nn khng l mt c tng ca php

tn ti. Khng ch h khng nh th m sc php cng nh th, mi mt c
th l hu tng hu bin t ni khc t tp n, ri ly lm trung tm
pht trin n nhng ni khc, th hu bin li tr thnh v bin. Nh nhn
thc gii dn dn rng ln, th s tn ti trong khng gian cng khng
ngng lan rng ra mi phng. Tt c php, nh t ng Thin h m ngi
xa ni, th hin nay ch l mt phn nh, mt phn rt nh trong th gii
ny m thi. Tng huyn hin su phng ca sc php Duyn khi l h
di t hin, chng th lm ni y c chn tht. Nu cho l chn tht m mun
tm cu cu cnh, th hu hn v v hn y u chng th c. Gii hn
quy nh, nh gii hn ca mt quc gia t ph i vi mt quc gia khc
mi c. Ln nht khng c g bao trm bn ngoi, chng qua l mt tn khc
ca Thn V th, nh cho l gii hn cng cc th gii hn ny chng
thnh. Tri li, nh cho rng th gii v tn, m nhn t sc php hnh thnh
c th, th sc php chng th ni l v tn. Nhng khi nim hu hn v v
hn th gian ang m hoc chng ta !
Cc tn ti trong khng gian hin thnh su phng, c th phn tch c,
nhng n cui cng nu cho l chn tht, ri hi vng phn tch nguyn t
tm ra mt nguyn t cui cng c tng v ngi khng th phn tch
c na, th lm ln ! Cho nn cc nh Cc Vi lun n y th b li. Nu
ln h trn bt kh phn, m vn c th phn tch c th chng phi l cc
vi; nu chng th phn tch th mt i tnh phng phn m khng thnh vt
cht. Tn ti nh huyn nh ha, hin thnh khng gian v tng, ta h
nh khng gian dung cha tt c v tt c chim hu khng gian tn ti.
Nhng nu nhn t s pht trin ra bn ngoi th th gii chng phi hu
bin, chng phi v bin. Nu nh t vic phn tch ni hm th c phn tch
v khng th phn tch u chng th c. V chng sanh c hu kin su
nng, tt c u c vng kin, t tnh kin suy lng, nu chng cho rng c
mt nguyn t nh nht th cng cho rng c mt ton th ln nht. Nu
khng th khuych rng mi n v bin, phn tch mi vn c phn, t s
vnh vin ri vo kin chp nht d.
---o0o--TIT IV : Hnh (Bin ng vn ng)
Pht php khi ni n vn ng, u dng ch Hnh biu din. Hnh l
s vn ng hoc bin ng ca cc php. n i l hnh tng ca vn
ng. Nhng ni c n i, thng b Pht bi xch. Ngoi o hi Pht:

Sau khi cht c i, sau khi cht khng i, sau khi cht cng c i cng
khng i hay sau khi cht chng c i cng chng khng i. Pht u
khng p. Kinh Thng Ngha Khng ghi: Nhn, sanh khng t u n,
dit cng khng i v u. Bi v mt s ngi ni n i th cho rng c
mt ci g t y n kia, hoc t trc n sau. Quan nim ny tht l
lm ln, khng bit ng nh tht s dn pht, lu hnh ca php Duyn
khi. S d c Pht khng p ngoi o v vn sau khi cht c i hay
khng i l v thn ng cn chng c, hung g i vi chng i, vy u cn
g phi ni ? Nhng Pht php cng c ni n tnh chng n chng i ca
php, nh kinh Thng Man ghi. Nhng Pht php chng phi khng
cp ti n i, nh ni: T v th sanh t n nay hoc n thnh Vng
X. Nhng chng phi ngha n i ca cc nh T Tnh Kin chp trc,
m chnh l tng chng n m n, chng i m i. c pht dng sanh
dit ni v s lu hnh, bin ng. Nh khi qun sanh dit v thng.
c Pht dy: Qun cc php nh dng nc chy, nh ngn n. Dng
nc chy hoc ngn n lun lun bin ng, st-na khng dng tr, l
cc hnh v thng.
u tin t n i th, cng l t n i th tc qun xt. C ngi
cho rng phm Qun Kh Lai trong Trung Qun l ph n i. Trung qun
ch trng tt c php bt ng. Quan nim ny tht l lm ln ! Nh cc
ng tc n i, ra vo, co dui, c ng, nhng my, trng mt ca con
ngi u l mt loi bin ng. Tt-b-a b cho y l biu sc, l hnh
thi vt cht c th biu hin ni tm ca con ngi. Hc gi Chnh Lng
b cho l ng. Tng Duy Thc tng bi xch rng: Va sanh tc dit,
v khng c ngha ng. Bi v ng tc l t y n kia, t trc n sau.
Nhng n ch cc im ca thi gian v khng gian th chng th thnh
ngha ng. V th tng Duy Thc cho rng s vn ng ca sc tng l
tng ta biu hin trong ni tm, ngha l s bin ng tng tc ca tm
trong tng st-na ta nh c tng t y n kia, nn gi l ng, tht ra
l s bin hin ca thc. Mt s hc gi cho rng trn mt cm tnh ca con
ngi th tt c u ng, nh nhng i tng tai nghe, mt thy c.
Nhng trn mt t duy so snh v l tnh th chng ng. Nh vy, ngi
xem trng cm tnh th cho ng l ng, cn bt ng chng qua l tri thc
tru tng, v mt l tnh l lm ln. Nhng ngi xem trng l tnh th cho
rng bn th ca tt c nht nh u khng ng, cn bin ng l mt cm
gic lm ln. Pht php khng ng quan im ca h. Tt c php nng
vo Duyn khi ha hp m huyn hin lan tng ca t tnh. Nhn thc
tc l t tnh chp ca v thy nhn thc duyn vi lon tng ca t tnh,
lc by gi nng s giao nhau m thnh lm ln.

Cn thc khng th l gii Duyn khi nh huyn m ch chp tng t tnh

tht hu. Do , thc t duy so snh, tuy bit l ng, nhng do t tnh
kin lm ln, nn kt qu kin suy lun ri vo lm ln bt ng. V c t
tnh vng kin, nn i vi vic n i vng ng, m phn chia khng gian
thnh tng im cc vi. Nh th, chng th thnh lp c tng n i ca
vn ng. Cn trn mt thi gian th phn tch thnh tng st-na. St-na
trc chng phi l st-na sau, trc sau mi mi u c t tnh ring, nh
th cng khng bit t u kin lp s vn ng ! Cc vi v phng ca
khng gian, st-na v phn ca thi gian chng qua u l sn vt ca t
tnh vng kin. V th, c ngi cho rng trn mi mt im ca thi gian
v khng gian khng c tng vn ng, l sai lm in o. Chng bit
rng khng th c khng gian tn ti m khng c tng ti y ti kia, y
kia tc l tng phng phn. Khng c khng gian tn ti m khng c
tng trc sau (tc tng tng tc). Dng Duyn khi nh huyn m
qun s vn ng trong tt c thi gian, l vic khng th khng thnh lp
c. C thuyt ni rng: s vn ng t A n C trc phi i qua B gia
A v C. Khang gia t A n B li phi qua A....Nh th khong t A n
C li c v s im. Vy t A n C vnh vin chng th t n, tt c vn
ng bt thnh, V th bn th l bt ng. ng cng qua l hin tng lm
ln. y qu l mt s lm ln cc oan ! H b t tnh kin lm ngu si,
qun mt s vn ng t A n C chng phi l tru tng m chnh l s
hot ng ca khng gian, l tng phng phn c th tch, l s hot
ng ca thi gian c tng trc sau ni tip. S vn ng t A n C,
bn thn n chim hu thi gian v khng gian, bn thn n cng c v
hn im th t. Nh th, v hn im t A n C cng vi v hn im s
ca ngi i, theo th t i nhau m trit tiu, tc khng, nh th ta lin
t n di c hn lng. Nh chng ta ang ng trn con ng rng
ln, nhn xa con ng trc mt ging nh hp li, n khi dng thc o
vn bng nhau. ng nhn cng xa cng nh, nu dng thc t ti ri
li ng cch xa m nhn, th ta h cng c hp li. Nhng dng thc hp
o l hp, cng c th dng thc ln o ng rng ln. ng c sai
lm th thc cng c sai lm, dng sai lm o ci sai lm th iu t
c l php tc chung ca tng sai lm li khng sai lm. Thi v
khng tn ti huyn hin to thnh v hn v tr c th t, ti ni y ti ni
kia m b qun i tnh thi khng v tnh v hn v tr c th t ca vt
nng ng, nn mi suy lun l bt nng ng.
C ngi cho rng chng n chng i ca trung qun dng thnh lp
cc php bt ng, tht l iu sai lm. Phm Qan Phc Gii ca Trung
Lun ghi: Cc hnh n i, nu thng th chng th chng n i, v

thng cng chng n i, chng sanh cng nh th. n i y l lu

chuyn lun hi. Ngoi o chp c ng lun hi trong cc ng, hoc chp
c php tht lun hi. Trung Qun ch rng cc hnh khng c n i,
nhng khng phi cc nh Trung Qun khng ni n s lu chuyn ca
Duyn khi ng php. Cc ngi chp c t tnh, dng t tnh kin qun st
s n i vn ng ca tt c php th khng th c. Nu cho ng v php
l thng, thng th vnh vin phi nh th, chng th thnh lp lun hi.
Nu cho l v thng th u hiu rng v thng l tnh thng bt kh
c. Nu cho v thng l tht sanh tht dit, th th sanh chng phi dit,
dit li chng phi sanh, gia trc sanh v sau dit c gin on, lun hi
cng khng thnh. Phm Qun Kh Lai thng dng n i (kh lai) lm d
nghin cu tng cn ng, khng ch ni v i, m cng tng tho lun
n tr, i l tng ng, tr l bt ng (tnh). Tnh v ng l hai tng
i i ca vn ng. Qun bn vic cn phi ph ca tng i, l: i,
ngi i, thi gian i v ni chn i. i v ngi i th Trung Lun dng
php nht d nghin cu. i khc ngi i hoc i tc ngi i, xem
ngi i tn ti v i vn ng l mt th hoc khc nhau, u khng th
thnh lp c s vn ng. Nu cho i v ngi i khc nhau th la ngi
i s mt tng i ring. Nu cho i v ngi i l mt, tc ph mt
tng sai bit i i ca th v dng. Ngai nht d, nu khng ng nht
th cng l sai bit, iu ny khng cn phi ni.
Theo thi gian i kho st tng i, ngoi vic dng php nht d ra, cn
ni: i khng c i, cha i cng khng c i, la i th cha i, khi
ang i cng khng c i. Tt c thi gian i ca i, cha i, ang i
u khng th thnh lp c s vn ng ca t tnh. Ngoi o chuyn
sang chp c pht, pht tc khi u ca ng, tc l bt u t tnh n
ng. Nhng c pht th lc vo tng thi gian, ba thi cn pht cng
chng th c. Theo ngi i, thi gian i tm tng i chng c,
th theo ni chn i tm cu i cng khng th c. Bn php qun i
vn l huyn tng ca php Duyn khi chng la, chng tc. Ngoi o
i vi bn php ny khi t tnh qun, tt nhin s lc vo iu khng th
c c ca tng vn ng. Ngi Long Th li ph bnh quan nim ca
ngoi o cho tr l tng dng ngh t ng n tnh rng: i hay cha i
cng tr, khi i cng v tr. iu ny cng ni rng c php tr, u ng
ngha vi i. C th dng phng php qun i qun tr. i hay cha i
cng tr, khi i cng v tr. u ny cng ni rng c php tr, u ng
ngha vi i. C th dng phng php qun qun tr. i v tr, theo
ngha ca Trung Qun l la i khng c tr, la tr khng c i, tc la ng
khng c tnh, la tnh cng khng c ng. Tr v ch l hnh tng phi

n v khuynh hng i i ca vn ng, ng thi lm tin ca vn

ng. Php Duyn khi tng phn tng thnh, tng thnh li tng
phn.
Trn l cn c theo tng th ca vn ng thuyt minh, cn nh dng
sanh dit ph n i hin th tng ng ca cc hnh, li cng kh hiu,
kh gii thch. Cn c vo php Duyn khi hin th tng ng ca cc
hnh th im cn bn nht l st-na sanh dit. St-na l thi gian ngn nht.
St-na l tc sanh tc dit. Tc sanh tc dit l hnh, l tng hu vi, l
tng ng. y l ni n thi gian ngn nht cng c tng vn ng.
ng, du cho cc vi v tm gi i na, cng c thi gian hin hu, khng
c tng st-na duy nht, st-na l tng thi gian tc sanh tc dit l tng
ng ca st-na. php Duyn khi l php nh tht sanh m lin dit trong
t st-na. Nh cc nh T tnh kin th khng d g hiu c. Tt c u
cho rng st-na l chng phi sanh m lin dit. Nh c sanh c dit th
chng phi l st-na. Nhng Pht ni cc hnh tc sanh tc dit, h khng
dm phn i, nn mi cho rng th th ng thi, dng th c trc sau. Th
th trong mt st-na m c hai thi. H chng bit rng st-na tc sanh tc
dit, l hun tng ca Duyn khi. Huyn tng lm in o ngi nh
th ! Ngay ni Duyn khi m qun t tnh th tng sanh dit bt kh c,
Duyn khi tc khng, nhng Duyn khi nh huyn m lu chuyn tc
sanh tc dit. Cho nn Pht php qun st v tr vn tng l ng, l ch
hnh hu vi, sanh l Duyn khi hin hin sanh, chng phi c mt vt g
tht ti c th sanh; l t tnh chng sanh th huyn tng dit, cng
chng phi c mt vt tht dit. Nu nhn t tht hu sanh dit th li ri vo
on thng.
Trong kinh ni huyn tng sanh dit khng dng tr, d nh dng nc
chy v ngn n, l cn c theo s tng tc hin th ni ti sanh dit
khng ngng. Li d nh in chp biu th s bin chuyn rt nhanh
chng. Nh vy c hai vn cn phi tho lun:
- Cc php sanh dit trong tng st-na, vy ti sao nhng hnh nghip t qu
kh n nay tri qua hng trm ngn kip m khng mt ? C ngi cho dit
l v, v th lm sao c th cm qu ? Nhn , c ngi cho rng sau khi
dit th li c, nhng c v sao li cho l dit, cc hnh mi sanh lin dit,
vy rt cuc v sao nghip chng mt ? Cn phi hiu r, chng c v lai no
ri qu kh v hin ti m thnh lp c. Sanh l hin khi tng hu, dit
l tr li tng v, hu v v ny chng phi l tht hu, tht v ca ngoi
o v phm phu chp trc. V l do nng vo hu m huyn hin, hu

ny l huyn tng c tnh mu thun vi tn ti (hu). Nh khng c tn

ti (hu) th cng khng th ni n v. V th: V nh khng c hu lm
sao li c v. La hu th khng c v, La sanh tc khng c dit, dit
chng phi l dit tn ton v. Nu chng hiu ngha ny, chp v thng c
sanh c dit th thnh t kin. Lun Tr 1 ghi: Nu tt c tht tnh v
thng th khng c nghip bo, v sao ? V v thng th tng sanh dit
mt. Nh th th khng c hnh nghip, nn cc php chng phi l tnh v
thng. Nhng cc php th tc u do nhn m c qu bo, r rng l c.
Cho nn, tng v thng sanh m tc dit, c m li khng, ch l php th
tc thi. Kinh dng sanh dit hin th tng v thng. Tc y c vo
lun rng tnh thng khng th hin th c tch dit v chng th c
tht dit ca v thng. Dit v v l huyn tng ca Duyn khi. Chng
phi tt c u on dit khng. Nhng dit v khng, u chng phi khng
c. Nh ni hin ti khng c chin tranh, vy nht nh l khng c. Nh
ni chin tranh qua ri, ht ri, tc trong lch s tng c cuc chin tranh
ny v nh hng ca n vn cn. V th tc sanh tc dit m tr v khng,
khng ging vi on dit khng. Tuy nim nim sanh dit, st-na khng
dng tr nh in chp, hnh nghip qu kh qua, nhng khng mt m
to sc tc dng cho v lai. Lun S Nguyt Xng ni: Dit chng phi l
khng c php. Cho nn nghip tuy dit m vn cn sanh t, chng cn Ali-da gi gn chng t (ph nh c A-li-da) tc l ngha ny. C m li
khng, va sanh tc dit; l tan b tng trng trong lu chuyn bin
ng ca duyn khi nh huyn. V v dit, chng phi khng c, l
nhng im bt ng vi cc nh T tnh lun; nhng nht nh chng phi
l s tn ti ca t tnh qu kh. Dit ny l ch cho v thng dit, khng
ging vi tnh khng tch dit, tc ni dit tc cc php tr v ni bn tnh
khng tch, cng l ni sanh l t bn th tch dit m khi tc dng. y
u l nhng kin gii in o!
Cc nh Trung Lun dng v thng dit lm Duyn khi huyn dit, huyn
dit chng phi l tt c u khng (v kin), nn khng mt i hnh nghip.
Nh th, t quan im bt sanh bt dit th cc php trit ng, trit
tnh. Nhn t sanh v hu l ng, nhn t dit v v l tnh. Tc sanh tc
dit, tc hu tc v, cc ng m cc tnh, lun i mi khng dng tr m
php chng mt. l qun st cc hnh, qun st bin ng (ng th tc
tnh) ca Pht php. Trong chng Vt Bt Thin, ngi Tng Triu theo
ba thi qun tt c, tc ng m tnh, lu chuyn khng dng l ng,
ng m chng mt l tnh, thng v v thng ch l cch nhn khc i
vi cc ng nht. V hin ti khng n v lai, nn chng thng; qu kh
tr qu kh, chng n hin ti v v lai, h chng phi l thng sao ? T

ng Pha tng n: T ch bin ng ca cc php m qun th vn vt

khng dng tr trong mt nhy mt; t mt bt bin m qun th vt v ng
u v tn, chnh l ny vy. Nhng ni thng, m ngh l php tnh
thng th lc vo li t th khi dng. V li, nu khng cn c theo ngha
Duyn khi gi danh i i ni v sanh dit th s ln ln vi ngha t
tnh ba thi mi mi dng tr ca Hu b. Nhng ngi y vn hiu ngha
tu chng cho rng thy chim m khng thy bay l kin o, l hiu
lm qun Duyn khi nh huyn tc ng m tnh, cho thn chng php
tnh tch dit. Y c vo Pht php th kin o l th hi c php php
tch dit v t tnh. Nh th mi l khng thy bay (ng) m thy chim. T
Bt-nh tr khi phng tin tr, l ra phi liu t cc hnh nh huyn v t
tnh (tc sanh tc dit), phi t ni php chng mt m thy chim bay
(ng) mi ng. Cho nn, thy chim khng thy bay, chng qua l trc gic
thn b huyn khi t t tnh vng kin m thi, nn gi l thy thn th
ng hn.
- Nh ni st-na sanh dit, v sao n v lai li c th sanh dit i mi
khng dng, tng t, tng tc ? Vn ny s c gii thch chng
sau.
---o0o--TIT V : B mt ca v ngn.
Ngoi o hi Pht tt c mi bn vic: Ng v th gian l thng hay ng
v th gian l v thng; ng v th gian cng thng cng v thng; ng
v th gian khng thng, chng khng thng...c Pht u khng p.
Bi v khng ch thn ng chng c, m cng khng cn thit phi tr li.
Ngoi o cng hi v php nh hi v th gian... v sao Pht cng chng
p ? Pht im lng, c mt ngha rt su xa ! C ngi cho rng Pht l
mt nh Tn gio rt tht t, khng mun bn lun sung, cho nn khng
p. Ni th cng c ch ng, nhng ch cn bn ca vic Pht khng
p l do ngi hi c tm vng chp phn bit, t khi d kin, d chp, d
tng, d gii m khng t c Duyn khi ng php nh huyn cho nn
khng cn phi tr li. Nu p, h cng khng tin nhn cng thm bi
bng. c Pht ng c thuyt php. ngha Duyn khi tnh khng rt su
xa, ngi hi chp t tnh kin su nng, c p cng khng th lm cho h
lnh ng. Khng p, tri li c th lm h tnh m t thy s kin ca mnh

khng ng. c Pht im lng khng p, tc l ni v ngn m hin by

ch su xa ca Duyn khi tnh khng.
Tt c php l Duyn khi nh huyn, Duyn khi l v t tnh, nng
nhau, i i nhau m huyn hin ra c tnh t nh mu thun. Hu,
khng, thi, hnh c ni chng ny u c tnh chung ca Duyn
khi. Nh s tn ti ca tt c php, hin khi hnh dng ging nh rt chn
tht, chng sanh lin chp c tnh tht ti, du thy h gi, cng s t ni ti
ca h gi m cu tht ti. Nhng tnh tht ti l bt kh c, bt kh c tc
tht ti. Tn ti (hu) chng qua l gi danh hu ca Duyn khi nh huyn.
Thi gian l tng trc sau do php Duyn khi huyn hin, l nng vo
kin chp t tnh ca chng sanh m c trc sau, nhng c bt u hay
khng bt u u chng ng. V t tnh klin m chp c tht tnh st-na,
c tht tnh st-na th cng mt i hnh tng (trc sau) ca thi gian. iu
c th thy c tng thi gian tnh khng, v qun i i m c ba
thi, ta nh c u, cui v gia, nhng tht ra l h di.
Khng gian l tng bao trm su phng do Duyn khi huyn hin. Cc
nh t tnh kin khng th bit c tng khng gian do Duyn khi
huyn hin ny, nn mi y theo tng bao trm khuych trng ra su
phng ny, ri hoc l chp hu bin, hoc chp v bin, hu v u
khng ng. Chp c t tnh m suy tng c mt im cc vi chim hu
khng gian, khng bit tht tnh (bt kh phn) ca cc vi, tc mt i c
tnh chim hu khng gian ca n. Gia hoc mt bn ca Duyn khi
huyn tng, chnh l tng h di ca khng v s hu. Hnh l tng
bin ng khi dit, n i, do ci tn ti trong thi gian v khng gian hin
hin, nu chp c t tnh th tng vn ng ny chng thnh lp c.
Hu, thi, khng, hnh l khi nim c bn rt ph bin v tt c php, la
iu ny th khng th t duy c g, khng th lun thuyt vic g. Nhng
y cng c lon tng t tnh h di m cc nh t tnh kin khng th
hiu c. iu kh khn c bn l ng ngun vi Duyn khi tng y
tng i, nhng c c tnh ni ti mu thun. Xa nay, chng sanh b t
tnh kin che lp, chng nhng khng liu t c tnh tch dit ca duyn
khi m cn khng thng t c Duyn khi huyn hin. c Pht dy
A-nan rng Duyn khi rt su xa. Vy lm sao c th gii thch cho ngoi
o c vng chp t tnh hiu c ? Ngoi o hi c Pht bn cu: Kh
to ra chng ? ... Pht khng p. Ngi Long Th gii thch: l nh Lai
ni v ngha khng, t ngha cc php do nhn duyn sanh m ni ngha
khng (mn Qun Tc Gi, Lun Thp Nh Mn). ngha Nh Lai im lng
khng p nh th, hng hc gi i, Tiu tha chp c s c nn bit r.

Duyn khi su xa, bn tnh tch dit li cng su xa hn, v th hiu c

bn tnh khng tch, th hi c Duyn khi nh huyn tht khng d !
Vy khi lng nghe, suy ngh, hc tp, cn phi nm chc ngha t tnh
khng tch bt kh c m huyn hin Duyn khi i i, mi c th nng
vo m thm nhp, khng nh mt trung o.
---o0o--Chng Tm : LUN V THT TNG
CA CC PHP THEO TRUNG QUN
TIT I : Tng qut
Php tng tc tng trng, ngha tng v th tng ca cc php. Mun
t c s thy bit nh tht i vi cc php, cn phi qun st thu trit
php tng. A-t-m Tm lun c ghi: Bc liu tri c t tng v cng
tng c cc php l Pht. V th Pht c hai tr l tng tng tr, tr bit
tng chung ca cc php; bit tng tr l tr bit ring cc php. t
pht theo Ngi tu hc, thc hin qun xt su rng v s l cc php, sau
ghi chp thnh Tng lun. Cho nn ni A-t-t-ma (Lun Tng) khng
tri php tng m thun vi php tng, v th rt su rng. Cc hc gi
xa nay kho st cc php, ch yu l da vo t tng, cng tng. Ngoi
ra, cc php tng ng, bt tng ng, tng nhip, bt tng nhip, nhn
tng, duyn tng, qu tng, hoc thm vo thnh tu, bt thnh tu ca
cc php tt c u l php tng. Kinh Php Hoa ghi : Ch c Pht vi
Pht mi c th thu sut tht tng ca cc php, tnh nh vy, tng nh
vy, nhn vy, duyn vy, qu nh vy, bo nh vy, u cui rt ro nh
vy. Ngha l ch c Pht mi bit nh tht mi php tng ca cc php
l tnh, tng, nhn, qu... mi loi ny, trong Php Hoa Kinh Lun ca
ngi Th Thn, kinh Chnh Php hoa bn Cu dch, ch nu ln su loi, cn
bn ca ngi La-thp c . Lun i Tr 32 ghi: mi mt php u c
chn tng. Chn tng y l tnh, php (tng), th, lc, nhn, duyn,
qu, hn ngi, khai thng phng tin. Quyn 33 li ni by tng l
nghip, lc, s tc, nhn, duyn, qu, bo. Quyn 27 ni tm loi: Tnh,
tng, lc, nhn, duyn, qu bo, c, tht. T y ta c th so snh bit
c kinh php Hoa nu ra mi loi, tht c cn c. n , vic qun
xt cc php tng cng c t nhiu sai bit. y ta c th phn lm ba loi
:

- Tnh, tng.
- Th, lc, tc.
- Nhn, duyn, qu, bo.
- Ngoi ba loi ny, kinh Php Hoa cn ln bn mt cu cnh, ngha l cng
ngun tn gc. Lun Tr nu ln hn ngi v khai thng phng tin th
gn ging vi thng tc trong mi php thnh tu ca tng Thin Thai.
Quyn 27 li ni c tht. Nhng khng lun l ni tnh, mi tng cho n
nhn qu, cng u phi cn c theo mi mi php m qun xt. Nu la s
tht tn ti th nhng tng ny khng th thnh lp c. Cc S A-t-m
c i rt ch trng vic qun xt mi mi tng trn mi mi php, nhng
chn tng hoc mi tng, s d c qun xt nh th, v l tng
chung ca cc php; tc nhng php tn ti trong khng gian v thi gian
bin ng khng dng, tt nhin phi y nhng tng ny. Do nhng
loi ny tr thnh php tc chung ca cc php. By gi chng ta s t
nhng php tc chung ny lun bn, ng nhin nhng iu c Pht
bit, khng ch l nhng php tc ny m thi !
---o0o--TIT II : Tnh Tng
Tnh v tng l nhng t ng thng c s dng trong Pht php. Tnh
c th c gi l tng, tng cng c th c gi l tnh. Nh Lun Tr
31 cho rng tnh c tng tnh v bit tnh. Tng cng c tng tng v
bit tng. Tuy ni tnh ni tng m ni dung li ging nhau. Kinh Gii
Thm Mt ni ba tng l Bin k s chp tng, Y tha khi tng, Vin
thnh tht tng; on khc li ni l Bin k s chp tnh, Y tha khi
tnh, Vin thnh tht tnh. Cho nn tnh tng c th dng ln ln nhau.
Lun Tr 31 ghi: Tnh tng c g sai bit ? p: c ngi ni rng
ngha khng khc, nhng tn c sai bit. Nhng khi tnh tng c hp
chung v ni cng mt ch th mi mi li c ngha khc nhau, v th lun
li ghi: C ngi ni tnh tng c t sai bit, tnh l ni v th, tng l
ni v tng trng. Vy tnh l ch cho th tnh ca php, tng l ch cho
hnh dng ca php. Nh th c th ni: Th tnh thuc ni ti, tng mo
thuc ngoi hnh; tnh l ci c t lu xa, cui cng; tng l ci mi c,
mi hin. Tnh v tng c rt nhiu ngha, nay lc nu bn :
1. T s v hu (vin cn) lun tnh tng. Lun Tr 67 ghi: Tng
ny tch tp thnh tnh, nh ngi nhiu sn hn, lu ngy tch tp thnh
tnh c. T tng hnh vi ca chng ta, lc u hoc thin hoc c, hoc

tham hoc sn, u ch l tng. Nu lc mi sanh khi m khng on tr,

lu ngy s tch tp thnh tnh. n lc cho l bn tnh nh th. Pht ni
chng sanh, c ngi tnh tham, c ngi tnh sn, tnh si... u do tch
tp lu ngy m thnh, ch chng phi c bn tnh thin c nht nh. Lun
Tr 31 ghi: Nh ngi a lm c, nn gi l c tnh c; ngi thch lm
vic thin nn gi l c tnh thin, nh trong kinh Thp Phng ni:
Pht dng cc loi gii (tnh) tr lc, m bit chng sanh c cn tnh bt
ng. Tc ng c cu: Ni sng d di i, bn tnh tht kh tr.
chng qua l ni do thi quen lu ngy thnh tnh, kh bin ci m thi !
Con ngi sanh ra, c cha m nui dng, thy bn dy d v chu nh
hng bt ng ca x hi, m mi ngi c tnh khc nhau, tt c u do
dn dn tch tp m thnh, khng ch con ngi nh th, m tt c php cng
nh th. V tt c php u hin hin trong thi gian. Theo huyn m ni c
tng thi gian huyn hin, tc c tnh ni tip trc sau. Ci trc nh
hng n ci sau, tc c s hun tp. Tng tuy chng tc l tnh, nhng
do khng ngng khi tc dng, nn tch tp tng thnh tnh. T vi t n
th, t nh n ln, u c ngha t tng thnh tnh ny. V th khng c
nh, chng phi bn nhin nh th. Lun Trung Qun ghi: S lu chuyn
trong su ng ca chng sanh u do thin c hun tp m quyt nh s
ln xung. Phm phu nh th, pht, B-tt, Hin Thnh cng nh th, u
do dn dn tch tp m thnh.
C thuyt cho rng : Mi ngi u c Pht tnh. Li c ngi cn c vo
chng t v lu m ni nhng ngi ny c pht tnh, nhng ngi kia
khng c Pht tnh, l thuc nhn trung hu qu lun. Cn Trung Qun
ni: Chng sanh nht nh thnh Pht, v chng sanh khng c tnh c
nh. l ni sanh ci tri hay ci ngi u khng c tnh c nh, ch
do hnh nghip, ch do hnh nghip hun tp lu ngy, khi thnh mt th lc
tt nhin ri th gi l tnh, nhng khng phi l tnh bn lai nh th. V
vy gp thin tch thin, t sanh vo ci tri, gp c tch c t a a ngc,
cho n gp Pht nghe php, tch tp hun tu thnh Pht. Phm Qun T
trong Trung Lun gh: Tuy tinh tn sing nng tu tp o B-, nhng nu
khng c Pht tnh th khng th thnh Pht. Ngha l, nu chp cc php
tht hu th phm phu tnh v Thnh tnh khng linquan. Th th chng
sanh u l phm phu tnh (d sanh tnh) chng phi l Thnh tnh, khng
c Pht tnh, du tinh tn tu hnh cng khng c kh nng thnh Pht ! tht
ra chng phi nh th, chng sanh tuy l phm phu, nhng v khng phi l
nh tnh phm phu, nn gp duyn lnh th tu thin pht tm B-, tu hnh
B-, lu ngy c th thnh Pht. Kinh Php Hoa ghi: Cc php thng v
tnh, mm Pht t duyn sanh, cho nn ni nht tha, tc l ngha ny.

Ngi xa b gio thuyt Pht tnh vn c m hoc, gii thch sai lm nn

cho ngi Long Th cng ch trng Pht tnh vn c mi c th thnh Pht.
Ti sm nghi ng iu ny. V sau xem bn Tng dch ti T Xuyn mi
bit l ngi xa hiu lm ca ngi Long Th ch yu l phn bc kin
chp Tnh tht hu ca Tt-b-a b. Tnh thin, tnh c u do tch tp
thnh, khng c Di-lc tri sanh, cng khng c Thch-ca t nhin. Tnh
chng qua l mt thi quen, t trong php Duyn khi tch tp lu ngy dn
dn tr thnh mt tc dng c sc mnh n ni khng c n th khng
c. Ngi ta bnh thng khng bit n Duyn khi, chp t tnh hu, v
th cho ci tch tp thnh tnh l bn tnh, hoc ngoi bn tnh lp thnh
mt bn tnh ring. Tnh tuy c ngha l t nh th v bt bin, nhng
ch l tng i, khi cha gp tnh hung c bit v cha c mt ci tch
tp thnh tnh khc, th n duy tr tnh cht tt nhin v khuynh hng ca
n.
- Cn c trong ngoi (ni ngoi) m lun v tnh tng: Lun Tr ghi:
Tng th bt nh, t bn thn m hin, tnh l ch chn tht ca tng.
Tng t ni ti m hin ra bn ngoi, khng nht nh phi ph hp vi ni
ti, tnh mi l ci tht t. c Pht thng ni: hoc c loi sng m ta
nh chn, hoc c loi chn m ta nh sng. Ngha l tnh chn tht ni
ti, khng nht nh phi tng ng vi hnh thc bn ngoi, i khi cn
tri ngc na. Lun Tr 31 nu th d: Nh thy mu vng, l tng
ca vng, nhng bn trong l ng.... nh ngi lc cng dng, ta nh
ngi tt, l tng, n khi c vic th chi ra mng nhic, sn hn bc
pht l tnh. Cu chuyn y trong lun k nh sau : c mt n ch gia
thng cung knh cng dng, c mi ngi khen l c tnh tt, a t
gi mun th nghim xem c ch tht c tnh tt hay khng, cho nn sng
hm sau gi v ng qun, c ch nh thc cng khng dy, n khi dy th
khng chu l vic, n khi n cm c ch phi mi, li ch cm v thc n
khng ngon. n y th c ch khng cn nhn c na, lin ni trn li
nh, mng chi khng cng. Tnh c by gi bc l hon ton. Do
c th bit, hin ra tng tt, c th l biu th tng tt bn trong, ng l
Thnh (tht) n bn trong, hnh hin bn ngoi, trong ngoi nht nh, tng
tng khng khc. Nhng cng c ngi gi trang lm iu thin v ngc
li. Nh lc c Pht mng -b-t-a, bn ngoi tuy hin tng phn n
nhng bn trong c lng t bi. Tnh bn trong v tng bn ngoi c th
khng ng nht. Nu khng kho xt k th khng bit c. Pht c cc
loi tr lc mi thy r c ni tnh ca chng sanh m gio ha h, nh
vic ng-qut-ma-la.

- Theo thng bit (chung ring) ni v tnh tng: Trong pht php
thng ni t tng, cng tng. Lun Tr gi l tng tng, bit tng,
tng tnh, bit tnh. V tng v bit, Tr Lun 67 gi l tng v tnh, tng
tc l tnh chung ca cc php, tnh l ci ring bit ca mi php.
Lun Tr 31 ghi: Tng tng, nh v thng...bit tng ngha l cc
php tuy v thng, nhng mi mi u c tng ring, nh t c tnh
cng, la c tng nng. Vy v thng l tng chung ca cc php,
tng cng chc ca t, tng nng ca la, cho n tng lu chuyn
ngn ngi ca sc, tng lnh nhn ca th...u l t tng. t ly cng
lm tng, l kt qu t c do cc lun S phn tch gi hu. Nh
phn tch bit sc php do t... ha hp m thnh. t l sc cc vi, d
phn tch th no i na cng khng mt c tnh cng ca n. c tnh
cng ny ch thuc v t m khng thuc v vt khc, v th gi l t tng
ca t. Nh mt ly thy lm tnh, ci c c tnh thy th bit l mt.
Mt ly thy lm tnh, tnh ny cc php khc khng c, cho nn gi l
t tnh ca mt. Loi t tng hay c tnh ny c xem l t tnh hu.
Tht ra t cc tiu n cc i, cc php Duyn khi mi mi u c tnh
cht hoc tnh nng c th ca n. Nhng y ch l t php Duyn khi
m hin by c trng ch yu ca php, ch chng phi l ngoi tnh ny
ra li khng c c tnh khc, cng khng phi c tnh ny l c tnh c
lp tn ti. Lun Trung Qun ghi: mt ly thy lm tnh. Nhng nu ni
thy l t tng ca mt th Trung Qun khng chp nhn. Lun Tr 31
bnh rng: Tnh thiu t ca la v nng lc chiu sng ca to sc ha
hp gi l la, v sao ch gi nng l tnh ca la ? V li tnh nng t
duyn sanh. y, ni php Duyn khi khng ch c mt tnh, nh la
khng ch c tnh thiu chy vt m cn c tnh pht ra nh sng. Chiu
sng v thiu t vt u c th ni l c tnh ca la ? Nu bit php
Duyn khi do nng vo s quan h cc duyn m tn ti, duyn ny ha
hp ta h nh mt, nhng ni dung li rt phc tp. Nhng v phn bit
lm tiu chun, cho nn trong nhiu tnh cht quan h chn ra mt im c
trng r rng ch yu no , ty thun th tc t tn cho t tnh ca php
y, y c th cho l t tnh tn ti. Trung Lun khi ph lun thuyt Mt
ly thy l t tnh c ghi rng: Nu khi mt cha thy th khng gi l thy
m ni l thy th khng ng. S d mt c th thy l nng vo i
tng, nh sng, khng gian, thc... mi thnh vic thy, nn khng nht
nh ni thy l tnh ca mt khng quan h vi cc duyn. Nh mt nht
nh phi ly thy lm tnh th khi nhm mt sao khng thy; iu ny chng
phi l ly khng thy l tnh sao ? Do , c th bit thy chng phi l t
tnh ca mt, chng phi l t tnh c tn. Nhng cc nh Trung Qun, i

vi th tc tha nhn c mt c tnh tng i nh khi cn, trn, thc

hp li th c thy, thiu mt th khng thnh, thy l tc dng ca Duyn
khi. Nhng nhn t quan im ch yu th nng lc phn bit sau khi thy
l t tnh ca thc, k tht phn bit cng l Duyn khi. Ni sng, ngi
vt c thy, c phn bit c th ni l do t tnh ca i tng. Kh
nng thy sc v kh nng dn n s phn bit l t tnh ca mt, t tnh
tng i ny l duyn khi, l v t tnh. T tnh l ch tnh ring ca mi
mi php, cng tng ch l tnh chung ca mi mi php. Nh ni v
thng th khng ch ci n ny l v thng m tt c php hu vi u v
thng, tc ng vi cc hnh sanh dit. V thng nh th, v ng cng
th.
Cc lun S A-t-m gii thch rng: tnh c th ca mi mi php c
xem l t tng, v gi l t tnh. Khi qun xt, c th ng dng thch
hp bin thng n tt c php (hoc mt phn) v t tn l cng tng.
Nh kh nng kin bt kh kin, hu i v i, hu lu v lu, hu vi v vi
u l cng tng. Trong phm Thin Vn ca Phm Loi Tc lun c nu
ra hai mi lun , mi lun c nu ra nm mi cu hi p v qun
xt cng tng. Cc mn phn bit ca Trung Lun cng l cng tng
qun. Trong nhiu cng tng, nh cng tng v thng ca cc hnh,
cng tng v thng ca cc php rt c cc t Pht xem trng, v
qun cc cng tng ny mi c gii thot. Cng tng, Ty phng
thng c hai cch ni: mt th cho rng cng tng khng phi tng
chung ca vt m ch l mt khi nim tru tng trn mt thc. Hai li
cho rng cng tng l khun mu v l ca cc php, rt c th xc tht, c
th tc y c vo khung mu ny m hin tht. Theo Pht dy, cng tng,
nu ni theo s bin thng n tt c php th l tt c php, cng c th
ni l t tnh. Cng tng n ch cng tt, trm khp, ch cn mt v th
cng tng l khng tng, khng tc l php php nh th m bnh ng
cng khp, khng cuc hn mt php no.
t Pht, nu ni mt php m ng nhp bnh ng tnh khng ny, th c
th khng t tt c php, v khng hai khng khc. Tnh khng tc tht
tng ca cc php, tc chn l cng tt ca cc php, cng chng phi la
s sai bit ca cc php m c nht th cng khp. Khng hai khng khc
m khng ngi vi v hn sai bit, cho nn khng ngi khi ni l t tnh ca
sc, t tnh ca m thanh. Nh h khng bin cng khp tt c, nhng trong
hp vung th thy h khng vung, bnh trn th thy h khng trn, chng
th la vung trn m c h khng, h khng khng ngi, khng khc, m
cng chng phi l vung trn. Cn c vo y qun cng tng, tc bit

cng tng chng la t tnh, m chng phi l t tnh. T lp trng php

tng th qun xt cng thc, php tc ca cng tng l Duyn
khi. Khng th ni mt, cng khng th ni khc. Khng ch khng phi l
mt khi nim tru tng ca thc m cng khng phi l mt ci g b n
np sau php, hay siu vit cc php.
- Theo danh (tng) v tht lun v tnh tng.
Lun Tr 51 ghi: Tnh ny rt su xa vi diu lm sao c th bit c ?
V c sc tng.... nn c th bit. Ngha l nh vo tng bit tnh,
tng l nguyn do c th bit c A l A, nh thy cch ha trang ca
mt vai m bit l ai. T tnh l t th ca tt c php, vn la danh, tuyt
tng, ngn ng vn t hay tng khng th biu t m n vn nh th.
Nhng s d bit c php tnh, l nh ngn ng vn t v cc tng trng
hin by. iu ny l nhng nhn thc c lin quan l mt trong nhng lun
m pht gio quan tm. y li chia lm hai lp thuyt minh:
- Tng v kh tng, t tng bit tnh th s s vt vt s d c xc
nh l c, v vt c mt tng trng no m chng ta bit. Tng
c tc dng biu th t tnh ca php ny, l nng tng, tnh tc kh
tng. Chng ta nh vo s biu th ca tng ny m bit c php ny
c, chng ging php khc. V th, h l tn ti th khng th khng c
tng. Trung Lun ghi: Php v tng ny, tt c php khc u khng
c.
Trong t tnh vng kin ca con ngi, t ni tng v kh tng chng th
hiu c Duyn khi, do c ngi chp l mt, c ngi chp l khc.
Chp l mt th cho rng tng v kh tng ng th, chp l khc th cho
rng th tnh v hnh tng mi mi u c t tnh. Nh Thng Lun S
chp Tht l th, c l tng b Pht php ph phn rt nhiu. Phm
Qun Lc Chng ca Trung Lun v Phn Qun Hu Tng V Tng
Mn, Phm Qun D Mn ca Thp Nh Lun cng u bnh ph. Xa nay,
cc php la tng th khng c kh tng, la kh tng th khng c tng.
Nh c v hai sng l tng ca con tru, chng ta t hai tng, ny m
bit c tru. La cc tng ny khng c tru no khc. C tru nht nh
phi c cc tng ny; v th chp mi mi c t tnh ring bit, l tru
tng, l phn bit. Nhng tng chng phi l kh tng, v kh tng l
tnh hp nht ca tn ti do Duyn khi huyn hin, m tng l cc loi sai
bit c Duyn khi ha hp to ra. Nhn thc v cm gic ca chng ta
l do nng ni cn m phn bit r rng. Nh mt thy sc tng, hnh

thi; thn xc chm mm cng nng lnh; tai nghe m thanh... l trc
kin hin tin, ch thy c s sai bit bn ngoi, cn trong thc mi c
th t n s nhn thc hon chnh l con tru, y u c g gi l tng
v kh tng. Khng lun l trn nhn thc hay trn i tng, con ngi
khng th thng t c Duyn khi, nn khng th xem l mt th, m
phn bit c tng v kh tng ! Nh vo tng bit tnh (kh tng),
tc cn c theo tn ti v tng trng lun. Trong Pht php cn c th t
tiu tng m bit tnh, nhng phi y c vo so snh t lng mi bit quan
h gia tng v kh tng rt ri rm. Nh thy bng hiu bit qun ru,
nhng cng c qun ru khng treo bng hiu. Nh thy khi bit c la,
khi l tng ca la, nhng khng c khi cng c th c la. V th lun
Tr 67 ghi: Nh thy khi bit c la, c tng la m chng phi la.
cho nn theo tng i phn bit, nu dng tng cng ch tnh ca
t, c th lp gi thuyt rng cng l t; ly khi lm tng ca la nhng
khi chng phi l la. Trong s bt nht bt d ca tng v kh tng li
c hai tng l t nht v t d.
- S tng l tnh: Lun Tr 46 ghi: Php tnh hu vi, php tnh v vi,
chng phi do Thanh vn, Bch-chi to ra, chng phi do Pht, cng chng
phi do bt c ai to. Php tnh hu vi tc tnh v thng, tt c php hu
vi l t nhin nh th, php tnh v vi l tnh tch dit. Php tnh hu vi, v
vi ny cng c th cho l nh vo tng m bit c. Phm php hu vi
phi c ba tng l sanh, tr, dit. Ba tng ny trm khp cc tng.
Chng sanh thy hin tng sanh dit ny, lin bit tt c tnh ca hu vi
(hnh), tc l nh vo tng sanh dit hin thy m bit c tnh v
thng, nh vo tnh bt sanh bt dit m bit tnh tch dit. Nu cn c
theo php Duyn khi tng y tng i m bit v t tnh, th t s tng
bin hin bn ngoi khc nhau m ng gii c l tnh cng khp, php nh
su xa. l ngha dng tng bit tnh. Nh Tr Lun 31 ghi: Ba
tng ca hu vi l sanh, tr, dit. V php tnh v vi, lun t bn tnh tch
dit th tng v tnh tc hin tng v khng tnh. Tr Lun 51 ghi: Ch
Pht qun sc tng rt ro thanh tnh khng... v t tnh nh th. Pht
qun tt c php l tt cnh khng, tc l t hin tng ca Duyn khi m
thng t. Tnh khng chng ng, chng phi qun chiu khin cho
khng, m t xa n nay php vn nh th. iu m c Pht thuyt l
php tnh khng tch, chng phi l Bn th lun huyn hc, m chnh l t
s tng hin thc thm qun kh hp. S d tnh l khng, bi do tnh
Duyn khi ca tng, ch c Duyn khi mi hin th tnh khng tch,
l t s tng sai bit thy c php tnh ca s l, t tt c hin hu

m t n tt cnh tnh khng, so vi tng v kh tng th li cng su

xa hn !
y c mt lun ln, l: Tnh ny su xa vi diu, v c tng nn
mi bit. C hai phi bt ng nhau v vn ny.
- Cc nh Tht Ti lun nh Tt-b-a b cho rng tm thc c tc dng lm
r i tng, h ci c th nhn bit c, tc l tn ti. Trn mt liu cnh
ca thc th tng danh v tng tng, tc khi nim loi danh v ngha,
tuy chng phi l i tng (tnh) ca t thn, nhng cho nng thuyn, nng
hin ny m liu ng c php tnh chnh qun. Danh ngn (danh, c,
vn), tm thc c tc dng ch ra i tng v hiu r i tng. H cho
rng, phm l vt c bit u l c, nu chng c th chng thnh vt c
bit.... Pht ni su thc t phi do cn, cnh duyn nhau m sanh. Khng c
cnh th khng th thnh nhn thc. Tt-b-a b cho rng qu kh, v lai
u tht hu, nu hi lm sao bit th h p: V c th bit, v c mi thnh
ci kh tri (c th bit). Khng ch c ci thng thng mi kh tri, n nh
cnh trong mng, cng cho l c. chng qua l lm ln m thi !
Cc nh Duy Tm lun cho rng: H l c t phi nng ni tm thc m
tn ti, tt c chng qua l do tm huyn hin, do tm hm nhip, l khch
quan ha (vt ha), biu tng ca t tm. iu chng ta bit c, u
khng ngai danh ngn ca tm thc. l liu tng ca tm thc m bit
tnh, tt c u khng tn ti ngoi tm. V th : Nu ngi bit t tm, i
a khng tc t.
Cc nh Trung Qun theo lp trng Duyn khi qun, nn khng lun nh
th. C ngi dn lun Tr 15: Nu cc php tht c, khng nn dng
tm thc m bit c, nu nh tm thc m bit c, th tht chng c. Ri
cho rng lun thuyt ca Khng tng v kin gii ca Duy Thc ging nhau.
H khng bit rng nguyn vn tip theo nh sau : Tng cng chc ca
t l do dng cn thn v thc thn m bit c. Ngi Long Th khng ch
cho rng nh tm thc bit c m cng cho rng nh vo cn nn bit c.
Du ni rng nng vo tm nn bit c th cng ch l qun khng trong ba
khng, cha phi chnh tng ca t tnh khng, nn bit rng nng vo
tm thc nn bit c, chng phi tht c. iu ny tht chnh xc, nhng
chng phi l Duy Thc. V cc nh Trung Qun hin th s tn ti ca cc
php l t h thng nhn qu, tc l cn c vo nhn qu, Duyn khi
thuyt minh l c, cng l nng vo nhn qu Duyn khi thuyt minh
t tnh khng. H nng s (quan h nng duyn s duyn) cng l mt ni

dung ca Duyn khi (s duyn duyn), nhng khi cc nh Trung Qun lun
n nhn duyn cc php, khng nht nh phi bao hm h nng s. iu
ny ta c th d dng kho st cc b Trung Lun hin cn. Cho nn
khng c quan h nng s, n cng c th tn ti, v ngoi tm thc ra, v s
quan h khc cha b tiu dit. y c mt ngha trng yu : H c t
phi bit, nhng khng bit cng chng phi l khng c, tr phi vnh vin
khng th bit. trn th gian c rt nhiu vt vi t, ngi xa khng bit,
ngi bnh thng cng khng bit, nhng nh knh hin vi m bit c;
iu ny chng th ni l nh bit ri sau mi c. Nh ngi sao qu xa mt
thng khng th nhn thy, phi nh vo knh vin vng mi bit.
T nhin l s vn hnh tng y tng quan khng dng, nht nh khng
phi do s nhn bit ca tm thc m c. Tt c u l s tn ti ca Duyn
khi nng nhau trong li huyn nhn qu. Quan h nng y, s y l mt
vng trong quan h nhn qu y, quan h nhn qu khng hn cuc ni tm
cnh, v th khi cc php khng c quan h nng s pht sinh nhn thc,
tuy trong quan h nhn qu khng bit tn ti nh th no, nhng chng th
ni l khng c. n khi tm ty cnh khi, cnh ty tm sanh, to thnh tri
thc c quan h nng s, th tm cnh huyn hin, mi bit c n nh th
no. V li ni ngay tng c nhn bit ny m xc nh n c tnh (tn
ti). S tn ti thuc quan h nng s, khng ging cc nh Tht Ti lun
cho rng: S tn ti ch l quan h nhn qu hin ra th no th tn ti do
quan h nng s hin ra nh th y. V th, th tc ca Trung Qun lp
cc php l c, chng phi c ca khch quan tht ti tnh, ci c ny quan
h rt ln vi tm thc v cn thn, nht l chng th la danh ngn thc
m tn ti. Nu la danh ngn thc, th s khng bit n c nh th, nh
th. Nhng cn c vo tm thc th khng phi l tm thc ch quan, cho
nn khng ng vi kin gii ca Duy Thc. Ci c nhn bit ch l
huyn tng ca quan h nhn qu tng y tng quan; la nng s, la nhn
qu s khng bit c mt ci tn ti v t tnh m Duyn khi (nhn qu v
nng s an dt nhau) nh th. Cnh tng nng vo h nng s (gm c
h nhn qu), cnh tng ny chng phi l Duyn khi php tnh v s
tng ca h nhn qu, cng khng phi l Duyn khi php tnh, m ch l
huyn tng Duyn khi. V th kinh dy Tht tng cc php khng v
c, khng nh th, c nh th, ngi ngu khng bit c, gi l v minh.
Chp php tnh c nh th ch l t tnh vng chp m thi. Lun theo s
tng Duyn khi huyn hin th tt c ch l tng i, khng phi l cu
cnh chn tht (tnh). iu ny c th nu ra hai ngha :

- Tnh tng i ty cc loi nhn bit khc nhau t nghip qu huyn hin.
Nh s nhn thc gia con ngi v loi bng sanh t khng ging nhau, v
chng sanh nghip lc bt ng, qu bo chiu cm cng bt ng, m hnh
thnh nhiu loi chng sanh. Mi loi theo nghip cm t su cn m pht ra
thc, th php tng huyn hin bit c cng bt ng. Trong mi mt
loi c th lp thnh mi mi chn tht, nhng nu lun chung s kin ca
chng sanh th ch l chn tht tng i.
- Tnh tng i ty tr tu nhn bit khc nhau bi tm cnh huyn hin:
Du ng l ngi, do cn thc i th tng ng, nn ta h u thy
c ch chn tht ca cc php, nhng a b v ngi ln ch thy khng
ging nhau, s nhn bit v th gii ca con ngi nguyn thy khc vi
con ngi hin nay. Do tr lc tin b, khng ngng bin ci, tu chnh, o
su, khuych i, nn qu khc chn tht chng b ph b, m c ci bin
thch hp. Cho nn bit, iu g cng chng phi l chn tht tuyt i.
Ri vo t tnh kin th khng th thay i, cng khng nhn bit c php
tnh mt cch rt ro. Ch c t vn, t, tu mi ty tr c vng chp. Ch
c bc Thnh mi th trn mi mt tng i i nhau m th hin c
tnh khng rt ro tuyt i ca cc php. c bit, ch Pht mi t
c tht tng ca cc php. V th, trc khi chng chn nh th khng
th t c tnh chn tht, m ch l l gii mt s hin tht tng i,
chn l tng i m thi. Nht nh phi t v lu Bt-nh, chng tnh nh
tht ca php, mi kh hp vi ch Pht, bnh ng khng hai khng khc,
rt ro. T qu trnh tu hc c th ni nh Duyn khi huyn tng ng
nhp php tnh. Nhng y l qun Nh trong gia hnh qun, t th tc
vo thng ngha, chn tht t c tht tnh ca cc php. By gi khng
nng s, khng nhn qu, tc tt c nhn qu nng s m la tng nhn qu
nng s. V th kinh Kim Cang ni: H c tng u l h vng, nu ng
c cc tng chng phi tng, tc thy nh Lai. l ngha Nh ca
cc php.
---o0o--TIT III : Th - Tc Lc
Th i li vi dng. th v tnh, cc hc gi Trung Quc xa nay xem l
mt, nhng trong Pht php khng hn nh th. Th v tnh cng c ch bt
ng. Nh lun Cu-x ghi: Th ca php hng hu, m tnh th v
thng. Tnh c th gi l tnh cht, nh ni tnh v thng, tnh v ng...
khc vi th. Th v tnh cng c ch ng nht nh Tt-b-a b ni cc

php mi mi tr ni t tnh. T th l tn khc ca tnh. Nhng t tnh ca

Tt-b-a b l ch cho nguyn t cui cng ca mi php, khc vi tht th
ca ton v tr. Tm li, Pht php ni th l ch cho t th ca mi mt
php, chng phi ni chn nh php tnh. Trong mi hai tn ca chn nh,
khng c t ng t th. Trong b lun Thch Ma-ha-din ca ngi Long Th
hin cn cng khng ly th lm bn th, bn tnh. ng thi tng hp th,
tc, lc thuyt minh th cng cha tng thy qua. Nhng trong phm
Qun Tc Tc Gi li c mt cu i khi cng ging nh th, l: Hin
c tc, c tc gii, c php s tc. Trong tc, tc l yt-ma (karma), l
nghip m Pht gio thng dng. Tc gi (kraha: ngi to tc) tc gi
ng hoc l php nng khi tc dng. Nh ngoi o cho rng tt c cc tc
nghip ca th gian u do thn, thn l tc gi hoc cho t ng l tc gi.
Pht php tuy cng c ni tc gi, nhng ch l thun theo tc m tm gi
nh th, chng phi l tc gi chn tht. Nh ni mt c th nhn thy, thy
l dng ca mt, tm gi mt l kin gi (tc gi). Cho nn y ni tc gi
l tng ng vi ngha ca th. Lun Thun Chnh l 3 c ghi hai nh
gii thch v tc gi:
Mt l lun theo t tnh (php tnh) ca mi mi php, hai l lun theo gi
danh nhn duyn ha hp tng tc. Theo Trung Qun, la cc duyn ha
hp th khng c tc gi, cng khng c tc dng no khc. Tc gi v tc
dng chng qua u l gi hu nng vo nhn duyn ha hp m khi.
Kinh Hoa Nghim ghi: Cc php khng tc dng, cng khng c th tnh.
Do , th, (tc gi) v tc dng l ni theo Duyn khi gi danh. T ng tc
php trong Trung Lun, ngi La-thp thng t mt ch s, nh hu s tc.
Nguyn ng ca tc php l kiya ngha l c tc dng hoc c lc dng. Tc
tc vn ng, v th hoc dch l lc, dng, tc dng. Nay phi hp tc
(nghip), tc gi, tc php vi th, tc, dng th th tc tc gi, tc tc
nghip, lc tc tc dng. Nu gp chung tc v tc php l dng th thnh
th v dng.
Th, dng khc vi tnh, tng. Tng l hnh dung ci khc hin by ci
ny, nh ni mu trng, trng tc khng phi l en, t mt tng c bit
khng ging vi php khc, m bit php ny l ci g. H php c nhn
bit, t phi c mt hnh thc c bit, khng ging vi nhng php khc,
cn c vo im bt ng vi php khc m bit php ny chng phi l
php kia, tc do tng ny m bit th tnh ca php no . Th v dng
li khc hn, dng (dng ny khng ging vi dng kia, cng c th gi l
tng, tng th rng m dng th hp) l ch cho hot ng ca php th, c
quan h vi php khc, khng ng vi tng, l dng hnh thi c th

hin t php. Dng l t php ny c th lm nh hng n php khc, do

nh hng n php khc m hin l c tc dng ca php ny. V th
tng l trng thi tnh, dng l trng thi ng, dng c quan h vi nhn
qu: hin c tc, c tc gi, c php s tc; ba vic ha hp cho nn c qu
bo. Nh th c th bit y vo tc dng ca php m bit c nhn qu.
V tc dng th lun Thun Chnh L 52 c hai cch gii thch: mt l cn
c theo hin ti m gi l tc dng, hai l theo qu kh v v lai m gi l
cng nng. Th v dng khng la nhau, nhng cng khng phi l mt,
quan h tc gi v tc nghip l quan h th v dng. Phm Qun Nghip
ghi: Nh nghip nn c tc gi, nh tc gi nn mi c nghip, ngha
nghip nh th khng c ngha no khc. ng tc ca tc gi tc s
nghip. Ngi ta thng lm ln cho rng c ring mt php gi l nghip,
tc gi l tc gi, nghip l nghip. Trung Lun ph quan nim cho tc gi
chng phi nghip, nghip khc tc gi, t tc gi m tc nghip, cho nn tc
gi khng la tc nghip. Nghip c ngha rng v ngha hp. Hp, nh con
ngi to nghip thin, c nghip. Rng, nh mt thy, tai nghe, chim bay,
hoa rng u l nghip. Phm l tc gi t c nghip, c nghip t c tc
gi, tc gi v nghip chng mt chng khc. Tc v lc tuy c th gi
chung l dng, nhng nu ni ring th chng c ngha g: Ni theo tc
dng hin ti ca php th c hai khng sai bit. Bi v php t c dng,
dng tc l lc, cng l hot ng, m hot ng tc l nghip. Nhng tc
dng ch ni theo ng tc hin tin. Nghip l mt ng t c danh t
ha, tc khng n qu kh, v lai. Nh thy ca mt thy l mt ng tc,
nhng thy cng c th gi l l s vic. Nh ni ngi to nghip thin c,
l cn c theo hot ng thn tm m hiu l nghip tng; nghip y
tc l ng tc. Nhng cn c theo ng tc m gi l nghip th khi nghip
to, trong st-na li dit, dit ri l ra li khng, nhng php php vn
khng mt, sc dng vn cn. St-na dit ri, tr v qu kh, khng ging
vi hot ng hin ti m ng tc tim n, tc qu kh ha trn mt
danh ngn, tc l danh t ha mt ng t. V th cn c theo ngha ca ch
tc dng v nghip gii thch th ch nghip ca s nghip v ch dng
ca tc dng c th xt nh sau: i vi php th hin tin th gi l dng
hoc tc dng, cng c th gi l nghip; cn i vi php (tc gi) sau mt
st-na dit th ch gi l nghip. Lun Thun Chnh L phn bit dng v
cng nng i khi cng nh th. Th, dng, nghip u nh huyn, nhng
ni theo danh ngn th tc th 3 t ny c nhng sai bit tng i nh th.
---o0o---

TIT IV : Nhn Duyn Qu - Bo.

Nhn v duyn, trong ting Phn tuy l hai ch ring bit, nhng kinh Ahm thng dng chung v hu nh khng c g bt ng. Nh ni hai
nhn hai duyn, pht sanh chnh kin. Hai nhn hai duyn, tc l nghe
nhiu hun tp v nh l t duy. Nh th th nhn v duyn khng nht nh
sai bit. Nhng t phng din tp qun s dng vn t kho st, cng c
th ni hai t ny c mt t sai bit. Nh ni nhn qu m khng ni l
duyn qu. Nh ch thy cc t Duyn khi php, duyn sanh php, m cha
tngd thy cc t nhn khi php, nhn sanh php. Do c th gii thch:
Duyn l gi theo lc dng ca php, ngi xa gii thch l c lc nng
sanh, ngha l php ny c tc dng n php kia. Cn nhn l ni theo
tnh cht ca php, nh th gian c cc loi sai bit, mi mi u c quan h
tng sanh tng y khng ging nhau, to thnh quan h nhn qu sai bit.
V th, nhn hin th tnh cht ca php th, cn duyn l gi theo lc dng.
Ngoi ra, cn c bn Phn ca Trung Lun kho xt, th ngi La-thp
dch nhn duyn gm c ba ngha bt ng : Mt l Duyn khi, hai l nhn
duyn trong bn duyn v ba l nhn v duyn. T kt hp nhn v duyn,
ting Phn c mt t bt ng. Trong ting Phn c t mt m, hai m v
nhiu m. Ch nhn phn nhiu cc dng mt m, biu th n s,
ch duyn c dng vi nhiu m, biu th phc s. Nh vy c th thy
duyn th nhiu loi v thng thng, nhn th ch mt v ch yu. Mt php
c thnh lp t phi c rt nhiu duyn. Trong cc duyn ny ci ch yu
nht gi l nhn, cn nhng ci th yu gi chung l duyn. Nh th, nhn
v duyn c th phn bit :
- Nhn hin th th tnh, duyn by tc dng.
- Nhn l iu kin ch yu, cn duyn l nhng iu kin th yu.
Lun theo qu v bo, l i vi nhn m ni qu, nhn no th sanh qu
. Bo cng l qu, qu c bit trong cc qu. Nguyn ng ca t ny
trong ting Phn l Vipka, ngi Huyn Trang dch l d thc, xa dch l
bo. D thc l khc loi m thnh thc, nhn qu tuy khc nhau, nhng do
nhn m c qu thnh thc (chn). Nh nhn c thin c m chiu cm qu
li v k, i Chng b cho rng nu nhn thin cm qu thin, nhn c cm
qu c th khng c ngha d thc. V th, d thc ngha l khc thi m
thnh thc, tc nghip nhn qu kh, cm qu thin c hm nay. Bo l
ch cho tnh thin c trong qu, khng ging vi nhn qu thng thng.
Pht php ni nhn qu rt thng v sng t. Cn c theo qu c o c v

khng o c m gi l bo. Nhn v duyn, qu v bo, tuy sai bit,

nhng c th gi chung l nhn qu.
Thuyt nhn qu ca tng Duy Thc, ch trng t tnh Duyn khi ca cc
php. Cn c theo nggha ca tng Duy Thc th s sanh khi ca nhn
thc l do chng t ca nhn thc, chng t ca nhn thc i vi nhn thc
th gi l nhn, cn nh sng, h khng gi l duyn. Loi Nhn qu lun
thuc t tnh Duyn khi ny, ch cn c ch yu l ch Gii. Gii v ng
cn Dhr ca ch Php ng c ngha l gi gn (tr), tc gi gn t tnh,
chng mt, chng bin i. V th mi tm gii xa dch l mi tm
tr. ngha ca tr l bo tr c tnh, c tnh cht nht nh nh th. S sai
bit ca tt c php u phn bit trn c tnh nhn nh ny. Theo kinh Ahm, gii c ngha l chng loi, mi loi ca php tc l mi gii. Chng
loi c th t hai mt, nh nhn gii, phm nhng ci c c tnh ca nhn
th u thuc nhn gii. Do ngha ny m c th bao qut tt c nhn. Li
nhn gii khc bit vi nh gii...nn hin th s c th ca nhn gii. V
th ngha ca gii l ch lai tnh (tnh chung) v hin th bit tnh (tnh
ring). Theo ngha ny, kinh A-hm ni c v lng v bin gii, nh tam
gii, t gii, lc gii, thp bt gii...suy cu tht k ngha ca ch gii,
tc l mi loi mi loi c ch ng.
Nhn t th gii hin tng, th th gii c th phn chia thnh v lng v
bin gii. Nht Thit Hu b Ty Bc n ch trng ngha ny (A-tt-ma ly phm Gii lm u) tc ri vo a Nguyn Tht Ti lun. H
cho rng phn tch vt cht n mt nguyn t bt kh phn, nguyn t bt
kh phn chnh l t tnh ca php y, tc l gii; mi mt vt u c
nguyn t cc vi nh th. Cho nn xem tt c php, mi mi u an tr ni
t tnh, chng bao gi mt t tnh. Tuy h cng ni n nhn duyn sanh,
nhng cm thy t tnh ca php sm tn ti, sanh khi, khin cho n
hin by n hin ti. Kinh b v Duy Thc khng ng lun thuyt ba
thi tht c, nhng i t tnh ca mi php thnh t chng t (tim nng)
ca mi php tn tr trong tm thc hoc A-li-da. Php sanh khi, tc l t
t chng t tim tng m hin hnh. Cc nh kinh b th cho rng chng t
tc l gii, ngi Th Thn gii thch l chng loi v chng tc (nng sanh).
Kinh c Xoa T c cu: Chng sanh t v thy n nay c chng chng
gii. Cc nh Chng t lun lin gii thch l chng sanh t v thy n
nay c v s chng t, nn ni: Gii t v thy n nay l ch nng ca
cc php. Gii vn c ngha l chng loi, gm ng loi v bit loi; do
suy on t tnh khng mt l cc tn ti tht hu xa nay hin hnh nn
dn sanh ra ngha nhn. V th ni gii ngha l chng tc, thnh ra chp t

tnh Duyn khi nhn t nhn sanh, nh t nh sanh. Theo thuyt ca nh

Trung Qun, ngha chng mt t tnh ch l ngha tng i th php php
u l nhng tn ti ca nhn duyn, la cc nhn duyn th khng c php,
nht nh khng phi l mt php c th m l tim nhn vi t i duyn
hin hin m thi. Nu xem mi php t c chng t ring bit th phi ni
c v lng v bin chng t, sanh v lng v bin hin hnh, vy i vi
tinh thn ca thuyt Nhn duyn th khng kh hp lm. V sao c Pht cn
phi ni nhn duyn sanh cc php ? V php t nhn duyn sanh, th
khng c php no c nh, cho nn c th bin c thnh thin, ngy tin
cng bc trn con ng chn chnh. Nu cho l t tnh tn ti, vn c th
u c th ci c thnh thin, m chng qua l tiu dit mt s c nghip m
thi. Thuyt nhn qu ca Duy thc rt tinh t, nhng khng thot c s
nh hng ca Nguyn Tht Ti lun.
Thuyt php gii Duyn khi ca tng Hoa Nghim th cho tng thng
duyn dn n s sanh khi cho mt php, cn nhng php khc u lm
duyn cho php ny. V th mt php ly tt c php lm duyn, tt c php
cng ly php ny lm duyn. Gii ca tng Duy Thc ch trng cn bn
cng tt m li cc tiu. Cc nh Hoa Nghim ni gii rt bao la rng ln,
xng vin dung, dng mt php lm duyn cho tt c php, mt php
ny y tt c php, tt c u lm cha trong mt php. Nhng c Pht
ni nhn duyn u c rng ln khng b m nh th ! ngha ch yu ca
thuyt Nhn duyn l ch ra nhn duyn gn gi v quan trng nht, khin
cho ngi nm chc nguyn nhn tn ti ca s vt m ci thin. Nu khng,
tt c l v lng v bin, dng tt c tt c lm duyn, nh th th con
ngi bit t ch no m h th cng phu thc hnh ? Cho nn Nhn duyn
lun, bt tt phi ni cao xa huyn diu nh th ! Ngoi mt s nhn duyn
ch yu, cn tt c cc vic khc tuy c gin tip quan h, nhng trong mt
khng gian, thi gian c nh m php y tn ti th tt c tt c chng c
quan h tt nhin vi php ny, ng thi cng c mt s dt khat khng
quan h. Mt s hc gi khen thuyt Vin dung, tht l ch t bt phn, thn
s chng thy, cho n khng cch g thuyt minh c nhim tnh, m ng,
t chnh.
Cho nn nhn duyn lun t phi bit u l nhn chnh sanh php, u l
duyn ph sanh php r php nhn duyn.
Cc nh Trung Qun khng ng quan im vi thuyt Duyn khi cc tiu,
php php u c t tnh, c t chng t; cng khng ng vi thuyt
Duyn khi cc i, tt c php y trong mt php, mt php dung cha

tt c php, m cho rng ch c bit c bn ngha ca nhn qu Duyn

khi, mi t php nhn duyn sanh m h th hu ci thin nhn qu. V
nhn, duyn, qu, bo th kinh Tng nht A-hm ni n bn duyn, cachin-din-ni-t lp su nhn. V nhn, th Tt-b-a b ni c su nhn,
X-li-pht T-m v lun Du-gi ni mi nhn, lun Thnh Tht lp ba
nhn, kinh Lng-gi lp su nhn. V duyn cng th, thng thng c
thuyt bn duyn, thuyt mi duyn trong X-li-pht T-m, thuyt hai
mi bn duyn ca cc b lun Nam truyn, tt c u l do nhn thc
khc nhau v phng thc nhn qu m lp cc tn gi. Nhn qu rt rng
ln, phm c quan h nng nhau tn ti, th l quan h nhn qu. V nh
m con, th m l nhn, con l qu. Sau khi con ra khi thai c th ri khi
thn th ca m, thm ch khng cn pht sinh quan h. Cn nh quan h
nhn qu gia t v tm vi th khng ging nh quan h nhn qu gia m
v con. T c dt thnh tm vi, tm vi l qu, tm vi chng th la t.
Khi thy tm vi l thy t, nh nc l do hidr v xy ha hp m thnh,
nhng khi thnh nc th khng cn thy hnh thi v tnh cht ca hai loi
kh ny na. Nhn qu c cc hnh thi bt ng nh th.
Hnh thi ca nhn qu rt phc tp, nhng c th lc chia ra hai lai :
- Nhn qu trc sau: Nh tu hc Pht php, dn dn t n Pht qu,
nhng nhn thnh Pht th hin ti, m Pht qu th phi i n mt thi
gian lu xa v sau mi hin thnh. n khi qu hin thnh th nhn tr v
qu kh. Loi trc sau xa cch ny, v sao li kt hnh quan h nhn qu ?
Lun Tr 4 ghi: S pht (tm) hi hng lm nhn duyn cho Pht
tm, m khi s pht hi hng cha c Pht tm, trong Pht tm khng c
s hi hng tm. Tuy khng, nhng c th lm nhn duyn. Hoc cho
rng nhn qu chng phi ng thi hin ti th chng thnh nhn qu. Tm
hi hng v Pht tm, trc sau xa ri ngn cch lm sao c th thnh nhn
qu ? Ngi Long Th cn c theo hai ngha gii p: Theo nht ngha
: Tm hin ti, tm v lai u v t tnh. Tm tuy c tng Duyn khi
hin ti, v lai, nhng bn tnh vn khng, nn trong cnh rt ro khng
tch, tm tm v ngi, khng sai bit. Do , hin tng tuy c trc sau sai
khc, nhng vn khng ngi cho vic thnh lp nhn qu. Theo th tc ,
lun Tr 75 ghi: S tm chng n hu tm, hu tm chng n s tm,
v sao li tng trng thin cn m thnh o v thng ? Pht dng d t
n p, n chng phi do nh la th nht m chy, chng phi do nh
la th hai, th ba m chy, cng chng phi la nh la th nht, th hai,
th ba... m chy, nhng n vn ang chy sng. Tu hnh chng qu cng
nh th, nng vo nhn duyn trc sau xoay vn tng trng nn c th

dn dn thnh Pht qu, tt c nhng quan h trong khang trc sau, u

khng tc, cng khng la; nim nim tm dit trong st-na, m sc cng
dng ca nim nim khng mt. Tuy ging vi thuyt hun tp ca Duy
Thc, nhng li khng phi l thuyt chng t tn ti ca Duy Thc, m l
nghip dng trc sau nng nhau xoay vn tng trng khng bao gi mt.
Nh th, Pht php ging nhn qu l ni lc dng trc sau xoay vn tng
trng, khng bao g b xt mt im nh thin c hin ti, v n tch tp
lu ngy, lc dng ln mnh m t kt thnh qu.
- Nhn qu ha hp; y l im m cc hc phi u bit. Nh phng c l
do ngi, gch, g, , nhn cng.... ha hp m thnh. Phng c l qu, gch
gi... l nhn. Trong cc vt dng to thnh phng c, bt c mt vt no
cng khng c hnh dng v cng dng ca phng c, nu sp xp thnh
ng cng khng c c hnh dng v cng dng ca ngi nh. Nhng qua
s phi hp thch ng ca cc vt liu ny, ngi nh c hin thnh. Cho
nn gch, ngi... i vi quan h nhn qu ca phng c l chng tc, chng
la. Lun Tr 74: Nh dng t st lm bnh, chng th la t st m c
bnh, cng khng c ni l khng c bnh, tc l ngha ny. Phm Qun
T Kin trong Trung Lun: Nay ng chng la th (th m), cng chng
phi l th, chng phi khng c th; Chng phi khng l ngha quyt
nh.
Trong kinh u ni v ng cn ng m chng sanh chp trc, chng qua l
gi tng do nm un ha hp m thi. Nhng c ngi lm cho ng l do
nm un tht c hp thnh, ng l khng, cn nm un tht c. Lun Trung
Qun ni nm un ha hp, tuy khng c tht ng (t tnh), nhng c gi
ng nh huyn. Gi chng phi ci g cng u khng m c tc dng khi
dit. Nhng nng vo nm un thnh lp, nm un bin ha, ng cng
theo bin ha. Gi ng chng tc nm un, cng chng la nm un. Vn
tng ghi: Chng phi khng l ngha quyt nh. Trong php Duyn khi
nhn qu ca Pht php th ng v php, tuy khng c tht tnh, nhng
chng phi khng th thnh lp tng nhn qu, nhn qu l php nht nh
nh th. Nhn duyn ha hp sanh qu, khng ging vi hai s cng nhau
trong ton hc, mt cng mt thnh hai; hai ng vi mt cng mt. Nhng
trn mt s tht ca nhn qu th khng phi nh th, nm un ha hp
thnh gi ng, nhng gi ng khng th xem l s tng hp ca nm un m
thi. Gi ng ny tuy khng c tht th, nhng cng dng ca n chc chn
c im bt ng vi nm un. Nh my ng thng ring l chng qua l
nhng ng thng m thi, nhng nu hp li thnh mt hnh tam gic,
hoc hnh vung th mi mi u c c tnh v tc dng ring khc, khng

th ni hnh tam gic hoc hnh vung l nhng ng thng kia, nhng
cng khng th la nhng ng thng kia m c hnh y. Nhn duyn sanh
qu ca Pht php cng nh th. Qu chng phi tc nhn duyn, cng
chng la nhn duyn, y l ngha c bit v nhn qu ca Trung Qun.
Chng la nhn duyn, nn ngay ni nhn duyn tm cu khng th c, la
nhn duyn tm cu cng khng th c. T tnh ca qu nht nh chng
c. Chng phi tc nhn duyn, cho nn s qu nh huyn m dng tng r
rng, thm ch c th cn c theo c sc ca Dng tng, gi danh ca i
i lm t tnh.
Nhn qu c t tnh trc sau l lun theo nhn qu d thi, nhn qu c
tnh ha hp l lun theo nhn qu ng thi. Tt-b-a b th ni l nhn
qu ng thi, nhn qu d thi, kinh b th ch ni l d tin dn hu (nhn
trc dn sanh qu sau) m khng ni nhn qu ng thi. Trung Qun cn
c theo th tc ging rng: H tn ti m gi l nhn qu th phi c
ngha nng sanh s sanh, nng khi s khi, phi c tnh trc sau. Nu
ng thi nh tru c hai sng th khng th thnh lp nhn qu. Tri li,
gi l nhn qu th nhn qu t phi c c tnh nng nhau v quan h
nhau, i qu gi l nhn, i nhn gi l qu, v th t phi c tnh ng
thi ha hp. Nu khng th ch c nhn trc m khng c qu sau c qu
sau m khng c nhn trc, y kia khng c nhau, cng khng th thnh
lp c ngha nhn qu. V th lun theo nhn qu nh huyn th nhn qu
vn khng th phn ct thnh d thi, ng thi. Thi gian t phi hng n
trc sau m trc sau khng la nhau. y phn bit ng thi nhn qu
v d thi nhn qu, chng qua cng ch l t hnh thi hin l i i nhau
m phn bit thi. Kho st mi hai nhn duyn do c Pht thuyt, th
l do tng hp d thi v ng thi nhn qu m c. Nh v minh duyn
hnh cho n duyn sanh lo t, khng lun l nhn qu ba thi hoc hai
thi, tt c cng u c tnh trc sau. Nh thc duyn danh sc, danh sc
duyn thc, tc xoay vn lm duyn, ging nh dng nh, nng ta nhau
m ng vng, l nhn qu ng thi c tnh ha hp. Tt-b-a b ni
mi hai Duyn khi, mi chi u c nm un, l mt ha hp t (nhm ha
hp), chng qua l cn c theo c thng hin hin, m ni y l hnh,
y l thc.
Pht php ni l nhn qu rt su xa, nh Tt-b-a b phn tch vt cht
n nguyn t cc vi, m ni l nhn qu ng thi, d thi. Nh nm un
ha hp l ng, cho l gi php, chng phi nhn qu chn tht, Duy Thc
cng ni gi php chng phi nhn qu chn tht. Lun im ny r rng
khng ging vi ngha nhn qu ca Trung Qun. Cc nh Trung Qun th

nh c gi php mi c th thnh lp c nhn qu, v l php do nhn

duyn sanh th u l gi php, gi php tc v t tnh, v t tnh mi c
th thnh lp nhn qu huyn tng. Ngha nhn qu c tht tnh, theo cch
nhn ca Trung Qun th nht nh l khng ng, nh phm Qun Nhn
Duyn ca Trung Lun ni. Phm Tam Gi, kinh Bt-nh c ni n ba
loi gi, cn c vo ba loi gi ny c th nu ra ba loi quan h nhn qu
bt ng:
- Gi danh: Danh tc danh xng (tn gi), tt c nhng khi nim m con
ngi bit c u l gi danh, gi danh ny l ni theo quan h nhn thc.
Bi v tng trng hin khi trong tm thc c gi ra thnh tn, tuy mi
ngi c th cn c vo y m bit c i tng. Nhng l y c theo
danh ngn i i m gi lp, th tnh ca danh xng v php chng phi l
mt. Nh ni la, th chng phi l la tht, v th khng th t chy ming
cho nn gi l gi; nhng nu bo em la n th ngi bit khng em
nc n, cho nn danh t la cng c s thng dng th tc.
- Th gi: Th, nu dch t nguyn ngha ca ting Phn l ra l th, gi
ngha l lp by. T gi danh trong cu cng gi l gi danh ca Trung
Qun, tc l th thi thit ny. Th tc nm gi m kt hp li, nh phng
x l do cy, ngi hp thnh, phng x ny l th gi. Ha hp gi m ta
thng ni tc ng ngha vi th gi ny. Theo B-tt Long Th th th gi
c th phn lm nhiu lp. n ngay xng da... cng do nhn duyn to
thnh, cng l th gi. Cho nn, th gi t th n t c bit bao nhiu l
tng lp. Tm li, ci m do nhiu cht liu ha hp to thnh th u l th
gi.
- Php gi: Ngha l php lp by, php y tc l cc php c t tnh do
Tt-b-a b lp, h cho rng phn tch mt php n cui cng th c thc
ti ti hu ca php y, v nhn rng tht ti ti hu y l tht ha m cho
ha hp hu l gi hu. Theo kinh Bt-nh th tht php ny tc l php lp
by. cng l gi tng do nhn duyn hin ra v khng la nhn duyn
tn ti. Th gi, nh bnh, qun o, rng, nhn ng... l nhng hnh th phc
tp m ta thng bit, phm phu chp tht c. Php gi, ging nh tht cht
khng th phn tch c na ca cc nh khoa hc xa, s t cc nh Tiu
tha cng chp y l tht hu. Cc nh Trung Qun bit l gi php, gn
ging nh s hiu bit ca cc nh khoa hc ngy nay, nh bit in t cng
l mt vt cht phc tp do nhiu nguyn t to thnh. Theo kin gii ca
cc nh Trung Qun th khng c mt vt no m nh n khng c g
bn trong n (t tnh nht), v th c s ca php Duyn khi nht nh

chng phi l s tp hp ca mt s tht cht no. Nhng theo hin ti m

phn tch c tnh tng i ca n th lun Tr nu ra nm php l
t, nc, la, gi v thc. Ch khc, theo phng din vt cht, Pht ni
bn i l nng to, sc l s to, cn v tinh thn th gi chung l thc, cc
tm s tc l tc dng s hu ca tm thc. Vy nm php tinh thn v vt
cht ny c th lm c s cho vn hu, nhng nm php cng l gi lp, tc
gi php. Lun Tr ni tam gi l hin by th lp tu hnh t danh gi
n th gi, ph th gi t php gi, ph php gi m t n tt cnh
khng. Cn c vo ngha nhn qu gi hu ny m c s an lp bt ng t
th n t, cho nn nhn qu cng c hnh thi bt ng.
Chng trc tng cp n ngha tt c php st-na dit, v sao ni l mt
chu k (thi hn) ni tip, nh i a kip tr, ngi sng trm tui ? Tuy
bit rng trong mi mt st-na, php bin i khng dng, nhng rt cuc
li thnh mt chu k ni tip. iu ny cn phi gii thch thm rng: S tn
ti hay tiu dit ca mt php u do nhn duyn, nht nh l y c nn
kia c, y khng nn kia khng. Nhng nhn duyn v qu c thn s khc
nhau. Ngha l s tn ti v sanh khi ca mt php rt phc tp, thm ch
ni tt c php do nhn duyn sanh, nhng trong nhn duyn rt phc tp
ny li c nhn chnh v duyn ph. Nhn chnh (cng chng phi duy nht)
hn nh c tng ca php y, cc duyn ph dng tr gip hon thnh.
Nh dn nghip v mn nghip vy. S tn ti ca mt php no l do
nhn chnh v duyn ph gi hu ha hp. Ch cn nhn chnh v duyn ph
gi hu ha hp. Ch cn nhn duyn (tht ra nhn chnh) khng c bin
ng ln, d duyn ph c t bin ng, hoc c hoc khng th s tn ti
ca php c th ko di v sau. S tn ti ca nhn chnh v duyn ph
ny, bn thn n cng do nhn duyn quyt nh, cng ch cn nhn chnh
khng bin ng, du cho duyn ph c t bin i i na th vn lun php
ny vn ni tip. Trong li nhn qu trng trng cho d duyn bin ng,
nhn cng bin ng, nhng nhn chnh cng c th pht trin, qu tng
cng c th tip tc v sau. Nhng nu nhn chnh ca nhn chnh b bin
ng, hoc duyn ph b bin ng qu ln th s nh hng n tn ti ca
nhn chnh, do nhn chnh t bin th qu tng y mi khng th lin tc
ko di hnh thi vn c m bc sang con ng dit vong. S ni tip
khng bin i l s an nh tng i, tht ra n bin ng trong tng stna. Cn phi bit, huyn tng ca qu l nng vo nhn duyn, nhn
duyn l v thng, nng vo nhn duyn m c, d ko di i na th s
tht vn bin ng trong t st-na. Nhn v duyn du c th duy tr c
hnh thi vn c, nhng nhn chnh cng vi nhn m duyn ph nng g
v duyn ph, nu xt k hn phi c t bin ng. V nh php y dng

nhn Gip v cc duyn t Bnh. Nhn gip ny li dng inh Mu lm

nhn v K Canh lm duyn, duyn t li ly Tn l nhn, Nhm Qu lm
duyn, nhng Bnh li ly T Su lm nhn, Dn Mo Thn lm duyn. Gi
s st-na th hai, nhn Gip vn dng inh Mu l nhn v K T lm
duyn. By gi nhn Gip, tuy nhn chnh khng i m duy tr c hnh
thi vn c, nhng tht ra duyn ph dn bin i ri. V nh nhn chnh
ca duyn t bin ha, nhn chnh ca nhn Bnh cha bin, th th duyn
ph ca php y l duyn Bnh c v duyn Ng Mi mi khi. Php
st-na th hai ny nhn Gip cha bin, nhng tht ra khng hon ton,
v duyn t mt. Duyn Bnh li thm vo duyn Ng Mi. Lc by gi
tuy nhn Gip v i th cha i, php y c th ko di c hnh thi vn
c, nhng cn c vo gi tng do nhn Gip v duyn Bnh Ng hin ra,
trong mt st-na khng ging vi nim trc ri. Gn y ngi ta
thng ni cht bin v lng bin gn ging vi nhn bin v duyn bin.
Nhng trong php qun st-na sanh dit nh huyn, nhn bt bin hoc c
cht bt bin do nhn chnh hnh thnh, chng qua cng ch l tng i m
thi, tht ra nhn hoc c cht ny cng cha tng dng tr. Do s bin i
khng dng ca nhn chnh v duyn ph, khng la nhn duyn m c qu,
cho nn qu tng cng phi bin i trong tng st-na. Do qu tng bt
tc nhn duyn, cho nn di s an nh tng i ca nhn chnh m qu
tng c mt chu k ni tip. Vy ngha st-na dit v ni tip lu di
khng mu thun. Tm li c th ni: Tuyt v t tnh, cho nn ni st-na
dit, chng tc nhn duyn m huyn tng r rng, cho nn ni ni tip
---o0o--Chng Chn : TRUNG O HIN TNG V THT TNH
TIT I : Thi Qu-Bt Cp-Trung o
Duyn khi ch trng n hin tng, tnh khng ch trng n tht tng,
bn tnh. Nhn t Pht php th hin tng v bn tnh rt su xa. Pht php
ni n tht tng cc php, thng dng hai mn i i nhau l Duyn
khi v tnh khng lm phng tin. T Duyn khi r tnh khng,
nng vo tnh khng r Duyn khi, nu chng hp n ch Nh, th
hoc l thi qu hoc l bt cp. Xa nay, cc tng phi Pht gio, i vi
khng hu u t cho rng t c ngha trung o. Nhng nhn t
Trung Qun st nh ngha trung o khng hu th trung o ca cc tng
phi cha cng tt, t nhiu li nghing v bn ny hoc nghing v bn kia,
nu chng thi qu th cng bt cp.

I. Ba nh thuc h Bt-nh Hn truyn: theo s truyn dch ca Trung Hoa,

nh khng hu c thuyt Tam Tng do i S Tr Lm v n s Chu
Ngung i T xng. T tng ca Tam Tng xut hin rt sm, nh
trong th ca Tr Lm gi Chu Ngung c on vit: Thu nh nghe cc
bc lo tc ti trng An ni Quan Trung danh thng t xa c thuyt
ny. Khi i S La-thp n Quan Trung th ni y c thuyt Tam
Tng ri. Nhng truyn thuyt n Giang ng th b tr ngi, chm pht
trin. Trong , mt s cho gio ny l cu cnh, mt s cho l c im sai
bit, thuc v gio bt liu ngha trong Pht php. Thuyt Tam Tng ca
Chu Ngung cho rng :
- Dng khng gi danh ph bt khng gi danh.
- Dng bt khng gi danh ph khng gi danh.
- Dng gi danh khng ph c hai.
l ngha trung o. V sau, tng Tam Lun thng ni n ba tng ch
ny.
1. Bt khng gi danh :
i Tha Huyn Lun ghi: Bt khng gi danh, ngha l khng c tht tnh
nhng c gi th , chng phi ton l khng, nh thc la b chut n.
Ngha l cc php t Duyn khi, Duyn khi khng tht tnh v th gi l
khng, nhng tm gi chng khng. Duyn khi v t tnh gi l khng tc
chn , gi danh chng khng l tc . Tng bt khng gi danh ny ngi
xa d nh la b chut n, tuy bit tnh khng khng tht, nhng vn cn
c gi danh bt khng, nh la b chut n, nhn bn trong mt nhng v
bn ngoi vn cn. V ngi ta cho rng trn mt hin tng gii, khng
phi ci g cng khng, nu tt c u khng th ri vo on kin. L ny
vn rt ng, nhng nu cho rng c tc l chng khng, th chng thnh tu
khng v v ngi vi khng, cho nn khng thch hp. V th, ch trng
gi danh bt khng th ngha khng cha tn, tc thuc v phi Bt cp
khng gi danh.
2. Khng gi danh :
Tng Bt khng gi danh cha t n khng th tng Khng gi danh ny
li thi qu. Tng ny cho rng: T ngha gi hu ca php Duyn khi m
quan st nhn qu s tng l thuc v th tc ; dng chn tr quan st
th php Duyn khi u l khng, tc chn . i tha Huyn Lun ghi:
th hai l Khng gi danh, tc ton th th ny bt kh c, nu thc

hin gi hu qun, th ton th l th , nh dm qu da vo nc. Chng

ta dng tay dm qu da vo nc, th qu da theo tay m chm xung, nu
nhc tay th qu da li ni ln. Khng gi danh ny cho rng ngay c gi
danh cng cn phi khng, khng l ph gi hu m bt kh c.Vy
Khng ny ph lun nhn duyn gi hu, tc l khng thi qu; cho
nn khng th t c trung o khng hu. Tuy h tha nhn tt c php
khng, nhng khng th ngay ni khng m lp by hu, thnh ra c y
mt kia, c kia mt y, hai chng dnh dng, cho nn thuc phi thi
qu.
3. Gi danh khng :
Chnh ngha ca tng Tam Lun l gi danh, gi tc l gi khng. Duyn
khi l php gi hu, gi hu tc chng chn tht, chng phi tht hu tc
khng. Gi danh hin by r rng m v t tnh tc khng, chng phi l
khng Duyn khi m gi danh nn chng ging vi khng gi danh. Khng
tc gi danh chng phi la gi danh m c qun khng, tc gi danh chng
phi tht hu, cho nn gi l khng, v th chng ging vi bt khng gi
danh. i tha Huyn Lun ghi: Gi khng, ngha l tuy khng m khng
hu chng ngi, nh th mi c th gi l trung o, cc nh C Tam Lun
ly y l ngha chnh. Ngha ny gn ging vi ngha tc hu, tc khng
ca Thin Thai. B- o Th Qung lun cho rng: Theo truyn
thuyt ca Ty Tng, hc thuyt ca ngi Long Th, v Thng ngha c
hai tng l Cc v s tr v hin khng nh huyn. Qung lun c th
khng tha nhn c hai tng ny, nhng khng th ph nhn hai tng ny t
n truyn vo Ty Tng. Tc hin tc khng, tc khng tc hin, hin
khng v ngi, chc chn l bt ngun t hc thuyt ca ngi Long th.
Tng Tam Lun ca Trung Quc gn vi hai tng trn. T tng ny cn
c theo lun Bt Chn Khng ca ngi Tng Triu m thnh, l: Mun
ni php y c th chng phi tht sanh, mun ni php y khng th s
tng c hnh. Hnh tng tc chng khng, nhng chng khng khng
tht c. Th th ngha Bt chn khng hin by y vy ! Cho nn kinh
Phng Quang Bt-nh tng ni: Cc php gi danh chng tht, v nh ngi
huyn ha, chng phi khng c ngi huyn ha, nhng ngi huyn ha
khng phi l ngi tht. Tng Tam Lun dn ngha ny lm gi danh
khng, cho rng tt c php khng, nn chng phi bt cp, tuy khng m
gi hu chng mt, nn chng thi qu v th t c trung o gia hin
tng v tht tnh.

II. Ba nh Trung Qun thuc Tng truyn: B- o th Qung lun

chn kin gii ca Trung Qun, trc ph tr hai phi Bt cp v Thi qu,
sau xc lp chnh kin t tng.
1. Phi thi qu: ch trng tt c u khng, khng ny ph tt c php, t
sc cho n Nit-bn, B-. y l iu m ngi Tng khch-ba khng
chp nhn, ph hoi php Duyn khi, tc xa b hin tng, nh vy l
khng chnh xc. Nhng s d chp khng, ph tr tt c php l v bn l
do sau:
Tt c php chng ngoi t sanh, tha sanh, cng sanh v v nhn sanh. Bn
loi sanh ny bt kh c, tc tt c php chng th sanh.
Tt c php khng ngai bn cu hu v. B-tt Long Th ph b bn cu,
bn cu u bt kh c, v th tt c php rt ro bt h c v h khng
hiu c nh tht ngha khng ca cc php m dn n hai kin gii sai
lm ny. Khng l vn khng t tnh. Ph bn loi sanh v bn cu, l ni
gi s cc php c t tnh, th th cc php chng phi t sanh tc l tha
sanh, chng phi hu th v... Nhng Trung Lun ca ngi Long Th ph
bn loi sanh (t, tha, cng, v nhn) hin th gi danh duyn sanh; v duyn
sanh l v t tnh, cho nn khng ph bn loi sanh thuc t tnh sanh.
Khi qun php khng, c th qun xt c tt c php chng ? Di s
qun khng tt c php th mt php cng khng, v th c th ph tt c
php.
Nu cho rng c nhng php khng th ph, th tt c php khng th ph
ny u chng phi l do lng thnh lp sao ? Lng tc l nhn thc
chnh xc. iu t c t s nhn thc thch hp nht ny l do lng m
thnh, c th cho l c. Nhng trong kinh dy: Nhn, nh....chng phi
lng. Phi lng tc chng phi nhn thc chnh xc, tc tt c php m
su thc nhn bit u chng phi do lng thnh lp. Hai l do ny u ni
theo nhn thc lun. Trung Qun Trung Quc xa nay t xng ngha
ny. Pht gio n vo thi k cui, nhn thc lun rt pht trin v c
nh Trung Qun xem trng. Khi qun tt c php khng, khng cn thy tt
c php, lin cho rng c th ph tt c php, y l lm gii ca phi Thi
qu. Tt c php khng l do qun t tnh chng c, do t tnh chng c m
ni l khng. Chng phi ph gi danh u khng. Cn phi bit rng qun
xt n v ph chng khc nhau. Nh dng Gip lm c, m qun xt Gip
chng c, th s qun xt chng th c ny l ph cc hu (c). Nu chng

qun Gip m qun t, khi qun t, tuy chng thy Gip, nhng khng th
ni l khng c Gip, chng th ni l php Gip. V th, qun t tnh bt
kh c m ni tt c php khng, chng thy Duyn khi gi danh l c,
chng nn do y m ni qun tt c php khng, tc c th ph Duyn khi
gi danh. Qun khng thuc v hu thng ngha, kin lp Duyn khi thuc
v thc danh ngn. Ni theo thng ngha tr th nhn.... l phi lng. Nhng
tt c php ca Duyn khi gi danh th tc cn c vo danh ngn lng ca
th tc m gi lp, li c th cn c vo tm thc lng hu lu m thnh
lp, nhng chng nn nhn m ni khng th thnh lp tt c php. Dng
php khng ph tt c php, l kin gii thi qu, hiu lm ngha trung
Qun theo t tng ca Qung Lun. Nh t s sai bit gia t tnh v
Duyn khi, gia thng ngha v th tc m lp lun th khng ng, hoc s
lc vo bt khng gi danh.
2. phi Bt cp :
Qung Lun tng dn thuyt ca phi ny. Phi ny cho rng t tnh ca v
t tnh khng, tc l t tnh b ph, gm ba ngha :
Chng phi do nhn duyn sanh
Thi gian v v tr khng bin i.
Chng i php khc thnh lp.
Qun t tnh ca tt c php bt kh c, tc l ph tr t tnh kin, cho
rng tt c php c ba loi lm ln. Cn c vo y m qun xt, c th ng
thng ngha tnh khng m c gii thot. Ngi tng-khch-ba cho rng
nhng ngi ny thuc phi Bt cp, tc khng ph tr trit c t tnh
kin vi t. Trong Pht php, khng lun l i, Tiu tha cng u tha
nhn rng cc php do duyn sanh. Nu qun tt c php do nhn duyn
sanh tc c th ph b t tnh, th th cc b phi Tiu tha l ra nn ph tr
t tnh ! V sao cac nh Trung Qun li ph Tiu tha m ch by v t
tnh? C th bit, h quan st nhn duyn sanh, tht cha ph tr trit t
tnh kin m t n gii thot. Ni chng i php khc thnh lp, tc l
khng i nhn duyn sanh, cng l lp thuyt chung ca cc phi Tiu
tha. Khng i php khc, tc c tnh c lp; thi gian v v tr khng
thay i, tc tnh thng tr. Thng tr, c lp, tuy hm ngha t tnh,
nhng ph tr thng tr, c lp th s khng thng t c cc php tnh
khng, cng nh ph thng ng ca ngoi o, v phng cc vi ca Tiu
tha th khng th chng ng php khng. Ngha l tuy vng chp phn bit
tr, nhng cn bn sanh t (t tnh kin cu sanh) li cha ph tr. Ngi

Tng-khnh-ba cho l kin gii bt cp. Ba ngha v t tnh ca tng ny

i khi tng ng vi ba ngha t tnh l tht hu, bt kin, c tn ni
trn.
Cn bn ca t tnh kin l mt tht hu cm trc nhn, c sanh khi t
mt nhn thc thng thng, do s hn cuc ca cn thc, nn khi trc qun
thc ti s vt, khng th bit c tnh ta tng tc (qu kh v v lai)
trc sau ca thi gian, tnh ly hp ca khng gian. Do m sanh ra
nhng cm nhn thng tr v c tn. Tuy c qua suy l ca thc m c
mt s hiu bit tng ng, nhng thng do thc ti cm vt s sanh
khi m suy lun l c tn tnh, bt bin tnh (phn bit chp). V th, tuy
ph c chp trc phn bit ny, nhng cha hn ph c t tnh kin.
Nu mun liu t c Duyn khi v t tnh th trong vic qun xt ca
thc vn cn phi theo ba phng din. Nh qun xt n cn nguyn ca t
tnh (cu sanh t tnh kin) th chng nn la ba phng din trn. y cn
phi suy xt, c t tnh th chng phi l nhn duyn sanh, v nhn duyn
sanh tc l v t tnh. Trong lun Thch-ma-ha-din ca ngi Long Th c
ni n vic dng Duyn khi lm l do duy nht ph tr t tnh kin.
Nay phi ny ni t tnh chng phi l nhn duyn sanh, nn ngi Tngkhnh-ba cho l Bt cp, r rng l khng ng ! Duyn khi. Nh Hu
b....tuy cng hiu c nhn duyn sanh, nhng cha trit , cho nn vn
chp cc php c t tnh. Nht nh khng th ni qun xt Duyn khi
khng th ph tr t tnh. Ngha chng phi nhn duyn sanh. Khng
hm nhip tan th t tnh. c Pht thuyt php, khng ch c danh
ngn m cn c ngha na. Cc b phi Tiu tha khng nm c yu
ngha ca php nhn duyn sanh, cho nn d nu ln danh t duyn sanh,
nhng vn chp c t tnh, khng th chnh xc ph tr t tnh nh lng
ca n. iu ny ch c th ni l h l gii Duyn khi cha t, ch khng
nn ni l Duyn khi khng th ph tr t tnh kin. Ph tr t tnh ch c
nh tht liu ng duyn sanh. Chng phi nhn duyn sanh, l ngha tht ti,
c tn, bt bin. Cu sanh, phn bit, php chp, ng chp...tuy c nhiu
loi, nhng u chng phi nhn duyn sanh. Nu cho y l bt cp, mt s
hc gi ni tnh khng m khng th hiu ht chn ngha tnh khng, tnh
khng l no khng ph c kin chp ? Nh mt hc gi no t cho
mnh l phi ng Thnh m khng th hiu ht ngha ca ngi Nguyt
Xng, th th cha phi l phi ng Thnh ! Pht ni ngha nhn duyn sanh
l nhn duy nht thng t v t tnh. Ba ngha ca tng ny v sao ngi
Tng-khch ba phn xt l bt cp ? Theo ti, nu ni bt cp, th phi T
Tc li c kh nng hn. Nh lun S Thanh Bin cho rng thuyt thng
ngha th tt c php u khng, cn trong th tc li c t tng, tc

l gn ging vi Bt khng gi danh tha nhn php do nhn duyn sanh c

t tng, tc th hiu rt ro c ngha khng v t tnh, cn phi thu t
thm mt bc na.
Qun lun sau khi ph Thi qu v Bt cp, lin xng chnh kin ca t
tng, tc t tng ca ngi Nguyt Xng, cng l phi ng Thnh. Phi ny
cho rng php Duyn khi tc l khng, khng nhng chng ph hoi
Duyn khi. Tha nhn tt c php u khng, tc khng tha nhn php
gi hu c t tng, khng ging vi ch trng ca phi T Tc cp cp.
Tuy tha nhn tt c php khng m khng chp nhn ph hoi Duyn khi,
cho nn khng ging vi phi Thi qu.
III. Ba nh i tha h n truyn.
Ph b thi qu v bt cp hin by trung o th c rt nhiu cch ging
gii, nhng y ch lc nu ln ba nh i tha h n truyn. i S
Thi H phn h i tha lm ba phi :
- Php tng Duy thc hc.
- Php tnh Khng hu hc.
- Php gii Vin gic hc.
Ring ti, trong tc phm Pht gio n gi ba phi ny l: H vng Duy
thc h, Tnh khng Duy danh h v Chn thng Duy tm h. Ba h i
tha ny c th phn bit theo quan h khng hu.
Cc nh tnh khng ch trng tt c php tt cnh khng, trong tt cnh
khng c th thnh lp Duyn khi hu, l im c sc ca Trung Qun.
Tc l v c ngha khng, cho nn tt c php c thnh tu. Cc phi
khc cho rng nu tt c u khng, h chng phi ph hoi Duyn khi sao
? Cho nn mi lp ra hu. V Duyn khi hu, cho nn mi tt cnh khng.
Nu chn tht liu t Duyn khi hu, t s thng t tt cnh khng, v
ngc li tt c php u khng, th khng th no thnh lp c php th
gian v php xut th gian. H ch trng nn cn c vo tht m lp gi,
ly tt c php khng lm gio liu ngha, cho rng tt c php Duyn khi
do y tha m c, l t tng an lp. Cho nn php do nhn duyn sanh chng
khng. Php y tha khi chng khng. C t tng th php th gian v php
xut th gian mi c y c kin lp, l kin gi cn bn ca nh Bt
khng gi danh.

Cc nh Chn Thng cho rng chnh khng cng phi vt qua. H tha
nhn Duyn khi tt cnh khng, nhng sau khi khng ri li chuyn xut ra
mt ci chng khng, l Chn thng lun. H cho rng khng l ng
vi Tiu tha, c mt s ngi dng qun khng, ri cho khng l cu
cnh, nh th l cha vin mn. Cc nh i tha n cn li tr t khng
m thu thot, c th thy c bt khng (diu hu). Cc kinh Lng gi,
Thng Man, LUN KHI TN... u tha nhn php v t tnh, nhng u
lp ring bt khng diu hu lm trung o. Cn bt khng ca h th c
lun trn mt chn nh php tnh, l Bn th lun Hnh nhi thng, l Tht
ti lun thn b. Cc nh Duy Thc ni hu l ch trng vo hin tng
kinh nghip qua, v th tranh lun vi Trung Qun v Y tha chng khng.
Bt khng (diu hu) c chng ng t khng ny, khc vi Duyn khi
ca cc nh Trung Qun. Trung qun an lp gi danh hu, l t php Duyn
khi m lp by. Bt khng diu hu, v bn cht n ph hoi php Duyn
khi, v h kin lp tt c php trn bn th Hnh nhi thng. M chn th
khi vng, bt bin m ty duyn, ph thng hin tnh u l lun
thuyt ca tng ny. V th ngi mun i con ng ny phi tha nhn
php Duyn khi khng, khng ging vi nh Duy Thc lp Duyn khi bt
khng. H cho rng khng l ph tt c, nn cng khng ging cc nh
Trung Qun ngay ni Duyn khi tc khng m thnh lp nh huyn hu.
Nhng s tht th h cn phi kin lp hu, nn cho rng sau khi vt
qua khng th t php tnh chn nh diu hu thnh lp tt c php, xoay
thn tr li, t diu hu an thn lp mng, cho nn cng vn nh c l chn
tht t tnh bt khng.
Trong ba nh i tha, Php tng Duy Thc bt ngun t phi Bt cp,
khng t n ch rt ro ca php tnh khng, mt khng tc mt hu, v
th thuc v t tng hu. Chn thng Duy tm th bt ngun t phi Thi
qu, ph hoi php Duyn khi m tm mt li ra khc, h khng hiu rt
ro Duyn khi hu, cho nn kt qu mt hu cng mt c khng, hai phi
ny thuc t tng nng tht lp gi, d php l khng, d php chng
khng. Ch c cc nh Trung Qun y c vo Duyn khi hin th tnh
khng, tc khng m chng hoi Duyn khi hu, th mi l trung o thin
xo. Tng Thin Thai Trung Quc, cng pht xut t t tng ca ngi
Long Th, nhng chu nh hng ca nhng tro lu t tng thi i, nn
t nhiu cng c mu sc ca diu hu bt khng. Nhng vi yu ngha php
php tt cnh khng, php php r rng c, so vi tng khc vn gn vi
ngha ca Trung Qun hn.
---o0o---

TIT II : Tc ly Trung o
Thi qu v bt cp u ch trng vic t Duyn khi lun v khng,
by gi tng qut hai mt hin tng v bn tnh trnh by. S quan h
ca hin tng v bn tnh rt rng. Nh cc thuyt v bn th v hin
tng, tht ti v gi tng ca ngoi o v mt s phi trit hc u c
lin quan n lun ny. i vi v tr v nhn sanh, cn phi nm chc
tht tng cu cnh ca n. Khng lun l ging thuyt hay tht chng,
cng phi phn bit r rng iu , nhng khng th chia ct thnh hai
phn. T sai bit i i thuyt minh th hin tng v bn th l Duyn
khi v tnh khng, vy s quan h ca hai mt ny nh th no ? Vn
ny, Pht gio, Thn gio v cc trit gia c nhng kin gii bt ng.
Cc nh Trung Qun i vi hin tng v bn tnh, pht huy ngha
trung o bt tc bt ly. Khi c Pht cn ti th, B-la-mn l ngoi o
chnh. T tng ch yu ca ngoi o ny l Bn th lun, Nht nguyn
lun. Cho v tr v nhn sinh l s biu hin ca bn th duy nht, l
phm hoc Ng chn tht, thng tr, bt bin, an lc. Pht php mun ph
tr t tng ny, cho nn ch trng n phn tch ph nh, nh ni nm
un, mi hai nhp, mi tm gii... l phn tch; ni v thng, v ng, v
sanh... l ph nh. l nt c sc ca Pht gio, dng s phn tch sai
bit ph mt (nht). Dng v ng ... l ph nh ph chp tht. V sau
cc hc gi Pht gio, c ngi khng hiu Pht, chp c s tng sai bit,
nn i vi cc php th gian, xut th gian, sanh t, Nit-bn u ch sai
bit tm cu mt tng nht nh. n thi k Pht gio i tha, c
im c sc hn, tc l t nht d bnh ng ca bn tnh m ph bnh,
phn bc t tng ca Tiu tha cho rng php php u c t tnh sai bit,
ch r chn nh php tnh cng khp bnh ng. Do , i tha Pht php
rt d b hiu lm m chuyn qua chp Bn th lun, Duy nht tht ti lun.
K tht Thanh vn ph tr thng, nht, ng, tht ti m cn chng ng
khng lc vo cc sai bit. Cn i tha Pht php pht huy tnh khng,
bnh ng cng khp, ng nhp php mn bt nh. Tc ph hai chng chp
mt, cng chng lc vo kin gii in o duy nht, bn th. Hai phi ny
trn mt ging thuyt th Tiu tha ch trng sai bit (d), i tha ch trng
bn tnh (nht). Chnh xc hn, ni sai bit ch l phng tin thuyt
minh hin tng chng bn th, nn chng phi la mt; ni bnh ng mt v
ch l phng tin thuyt minh hin tng chng la bn th, nn chng
phi khc. Nu c th nm chc c tht ngha ca Pht php th bit Pht
php ch dng gi danh thuyt lm phng tin thuyt minh tht tng, do
khng nn thin chp. Trong kinh ni sc, lun khng, chng nn khi

kin chp sai bit, ni sc tc khng khng tc sc, cng chng nn khi
kin chp nht th. Duyn khi v bn tnh l trung o chng vng mc
ni tng tc tng ly. l l gii cn bn cn phi c ca ngi hc
Pht, nu khng s b ngn t tri buc, ging vi thi quen ni tc ni ly
ca cc hc gi th gian.
V tc ly ca hin tng v bn th, cc hc gi Thin Thai ni rt r rng.
Tng ny phn lp bn gio: Tng, Thng, Bit, Vin. Bn gio vi vic
thuyt minh th tc tng v thng ngha tnh c tc ly bt ng. Tam tng
gio (ch yu l cc hc gi Tiu tha) ch trng hin tng bn th, sanh
t v Nit-bn, th tc v thng ngha c sai bit. Thng gio ch trng sc
tc m khng, tc sanh t l Nit-bn, Duyn khi v bn tnh tng tc.
Bit gio pht trin hn nn ni tam l tc , chn v trung o sai
bit. Vin gio th tc tc, tc chn, tc trung, tam vin dung. Do m
xt, Pht php ni Duyn khi v bn tnh chng phi tc th bit, chng
phi bit th tc. Phng tin ging gii nh thin lch, nhng tht ra khng
chp tc hay chp bit. l ni theo s an lp ngn gio, cn theo s th
ng tu hnh th ch c hai iu: Mt l ng chn , hai l ng trung .
- Ng chn : Khi th ng nht ngha th tt c hin tng sai bit u
khng cn hin by, ch c l bnh ng nht d, l n khng thin chn.
- Ng trung : Ng c l bnh ng nht nh, ngay l hin tng sai
bit r rng, hin tng sai bit r rng m ngay l bnh ng tch dit.
Chn l ni theo s th chng ca tr hu, th khng ngai ng thin chn v
vin trung. Trung, tc bao gm tt c php, li tc gi, tc khng m tc
trung. S gii thch ca tng Thin Thai khng ging vi tng phi khc,
nhng tht c ngha ca n. Ng thin chn th hin tng v tnh khng
tng tc, ng vin trung th gi v khng li tng tc. Nhng l tm
thi ni theo chnh gii chng ng, n khi nh tht chng ng th quyt
chng chp th l tc l ly. Lun theo s an lp ngn gio, vic kin lp
Duyn khi v tnh khng ca cc tng phi c kho lo hay khng, d lm
ngi lc vo nh bin hay khng th cn phi bn lun. By gi xin ly Pht
php i tha th d :
Theo nguyn tc, h l Pht php i tha th u lun n nh , cho nh
l bt tc, bt ly. Duy Thc, Trung Qun, Thin Thai, Hin Th u ni
nh th. Nu i su vo ngn gio ca cc tng phi an lp, c th bit
cc tng phi c thin lch. Duy thc thin v sai bit, nh Duy Thc Quyt

Trch m ca u Dng Cnh V ni rng: Duy thc phn bit nh

r th tc, phn bit nh tr r hu c. Thin lch l iu kh d, nhng
v thin lch trong th tc tr v hu c tr, cho nn trn mt din by nht
nh s nghing v sai bit, to ra l lun cho s sai bit. Nh ni Vin thnh
tht v Y tha khi bt nht bt nh, m Y tha khi c sanh c dit, Vin
thnh tht khng sanh dit, Y tha khi c th ni l chng t sanh hin hnh,
hin hnh hun chng t; cn Vin thnh tht th khng th ni. Khi an lp
cc php nhim tnh th nghing v Y tha khi, cn Vin thnh tht nh
khng c quan h g n hin tng gii ca Y tha. Do , mt s hc gi
khng tha mn vi cch gii thch ca Duy Thc, Y tha v thng, Vin
thnh l thng; Y tha c sai bit, sanh dit, Vin thnh khng sai bit,
khng sanh dit. Cc nh Duy Thc ni Y tha v Vin thnh chng la nhau,
ct l mun khin cho ngi cm thy Y tha v Vin thnh chng la nhau,
ch tht ra l sai bit. T Y tha khi m xa la Bin k, liu ng Vin
thnh, Y tha v Vin thnh c th ni l chng la nhau. Nhng nu xoay li,
t Vin thnh t n Y tha th li khng nhn ra bt c mt quan h no, v
th c ngi cm thy Duy Thc khng dung v tc.
Theo kin o chng chn th tng Duy Thc nng v thin chn; trn mt
an lp ngn gio, th nghing v php tng th tc. V th, cui cng khng
trnh khi sai bit. C ngi ph bnh h nghing v qun sai bit ca hin
tng, din by hin tng v bn th.
Tng Hin Th, lun Khi Tn cng ch trng bt tc, bt ly. Nhng h li
nghing v l bnh ng nht nh v sai bit, cho nn ni ton vng tc
chn, tan s tc l, tt c nhng hin tng hoc s tng h vng u l
bn lai tch dit. Nu xoay li, t chn khi vng, ton l tc s, cho tt c l
s hin khi ca chn nh. T bn tnh hin khi tt c hin tng, tc php
mn tnh khi, y l iu m Duy Thc khng ni n. Lc t Thin tng
cng tng ni: No ng t tnh hay sanh vn php. Ngha l bn tnh v
hin tng bt kh phn, hin tng l do bn tnh hin hin sanh khi.
Cch ni ny cng rt thng dng i vi mt s trit gia. Cc nh Hin
th. Ch trng v chn nh bnh ng, cho nn lp thuyt khng ch chn
tc tng tc, m s tng trong tc cng tng tc. Tc tc m chn,
tc chn m tc, chng qua l l s v ngi m chng phi l nh cao t
tng dung tc. Cu cnh ca l s v ngi khng ch l s l tng tc m
cc s tng cng tng tc. Nh php mn Tnh c ca tng Thin Thai
cho rng mi php gii, mi mi li c mi php gii. Nh th mt
php dung nhip tt c php, tt c php li nhip nhp trong mt php, ng
vi nhn lun v Bin nhn lun. Cc nh Hin Th tuy ni vin dung chng

ngi hng b, hng b chng ngi vin dung, k tht nghing v tng tc,
c ngi ni: Thuyt ny thin v v sai bit qun l tnh, dng thuyt
minh nh m thi. Dng kin gii Trung Qun ph bnh th Duy Thc
ch trng sai bit s tng, phn nhiu ni v tc . Thin Thai, Hin Th
ch trng v bn tnh bnh ng, phn nhiu thuyt minh chn . L lun
ca Duy thc, Thin Thai v Hin Th rt cao su rng ln, ng nhin
khng th xem l hoang ng v cn c. Nhng Pht ni nh , chng
phi tc cng chng phi ly, m cn phi kho lo hon mn vin dung nh
, khng th c mt my may thin lch. Nu c th chnh kin trung o
nh v ngi, mi c kh nng liu t chnh xc Duyn khi v tnh
khng. Lm th no t c nh bt tc, bt ly n ch thch hp
hon mn nht ? Chng trng sai bit cng chng nghing v bnh ng,
cng l ch c bit cn lu ca cc hc gi Trung Qun.
Nh trung o qun ca cc nh Trung Qun l Duyn khi tc tnh
khng. V cc php khng v t tnh, nn php Duyn khi ny cn phi do
cc duyn mi hin tin. iu ny khc vi cc nh Duy Thc. Cc nh Duy
Thc khng th t Vin thnh tnh khng m ch ra c tnh khng v Y
tha c quan h g; Trung Qun th ni v t tnh v Duyn khi tng tc
tng thnh, y kia c quan h mt thit. V c ngha khng, cho nn tt
c php thnh tu, cc php bn tnh khng, chnh l nguyn nhn hin
tng c th thnh hin tng. Nhng hin tng s d c v hn sai bit,
chng phi l ly tnh khng ny lm tinh thn hay vt cht ri sau thnh
hin tng sai bit. Cc php do cc duyn nng nhau ha hp m thnh,
th hin tng sai bit ch c trn cc php nhn duyn m thi, nht nh
khng lun bn trn tnh. iu ny khc vi t tng t tnh nng sanh
mun php, nht chn php gii hin khi tt c. Nh ti khang t trng
mi c th xy phng c, cng nh php tnh xa nay vn khng tch, cho
nn c th sanh khi hin tng. Nhng ch c t trng th cng khng th
to phng c m cn phi c , gch, g, cng nhn mi thnh mt
phng c tht s. V th ni v c ngha khng, tt c php c thnh tu,
l t bn tng Duyn khi ni v nguyn do thnh tu cc hin tng;
s d thnh hin tng nh th, chng phi dng khng lm nng lc v vt
liu, m l ly khng lm cn nguyn hin ra tt c vn tng. Tnh khng
v Duyn khi nh gng sng v nh tng, gng khng sng th nh
khng hin. Nhng khng th ni trong sng tc c tt c nh tng, cn
phi c cc nhn duyn ngi, cy ci, hoa lNi gng trong sng c th
hin tt c nh tng, c th ni nh tng chnh l trong sng, trc khi
nh tng hin cng cha tng khng c trong sng. T mt trong sng m
lun th l bnh ng nht nh, c nh tng cng nh th, khng c nh

tng cng nh th. Nhng nh tng hin khi, t phi nh c trong sng,
nhng chng phi ch do trong sng m khng cn cc nhn duyn ngi v
vt, cng nht nh chng phi do trong sng bnh ng ca gng, m cc
nh tng hin ra li khng sai bit. Cc hnh nh ngi, vt, hoa, l nh th
no u l do quan h nhn duyn ca ngi, vt, hoa l quyt nh. Nh
th, Duyn khi v tnh khng, nu nhn t tnh khng th bnh ng, cc
hin tng sai bit khng la bnh ng ny. Nhng tng sai bit vn khng
mt, cng chng phi do tnh khng bnh ng m cc php li khng sai
bit, ng thi cng chng phi do cc php sai bit m tnh khng sai bit.
Trung Qun phn bit Duyn khi v tnh chng ging vi Duy Thc ch
V c ngha khng, cho nn tt c php thnh tu. Cn ch bt ng vi
Thin Thai v Hin Th l: Tt c l php Duyn khi, do nhn duyn
sanh, chng phi l tnh khng sanh, vn y tt c. Nhng y
u quan trng mun ch ra l tnh khng tc bn tng ca Duyn khi,
ch chng nn xem l tht th Hnh nhi thng, cng chng nn xem l
nguyn l m cc php y c; v l nhng ngh tng ca cc nh chp
Hnh nhi thng, Hnh nhi h hoc l s sai bit m chng phi l tht tng
ca Duyn khi tnh khng.
Tnh khng v Duyn khi ca Pht php khng ging vi cc tn gio v
cc hc thuyt khc. Lp trng ca Pht php l Duyn khi lun, dng
nhn qu Duyn khi an lp tt c php th gian v xut th gian. Theo
th Thanh vn tha ni cc php nhn qu Duyn khi sc tm l ng,
nhng h khng ni nh khng lm bn th m c tt c cc hin tng.
Trung Qun v Duy Thc li c th gi gn l lun ny. Cc nh Duy Thc
ni: Cn c vo A-li-da chng hin hun sanh. L ni t mt hin tng.
Cc nh Trung Qun ni: V c ngha khng, cho nn tt c php thnh
tu, l din by l do Duyn khi c th sanh khi, nu mun ni hin
tng sai bit th phi ni trn mt nhn duyn ca cc php sc tm. Pht
php cng khng ging Huyn hc v Thn hc im cn bn l hin
tng v kinh nghim. V sau cc hc gi ch trng bnh ng v phn bit,
ly bn tnh lm bn th chn tht ca cc php, cho rng cc php l do bn
tnh hin hin sanh khi. n y th ln ln vi thuyt Bn th sanh hin
tng ca cc nh Thn hc v Huyn hc m dn dn tri ngc vi Duyn
khi trung o ca Pht php.
i tha ni Duyn khi chng tc chng ly. Trung Qun v Duy Thc u
khng chp nhn bn tnhc th sanh Duyn khi hoc chuyn bin lm
Duyn khi. Bn tnh chng phi l mt bn th hoc mt nng lc thc ti
g. Pht php ni tt c php nh sc bn tnh tch dit, khin cho ngi

ngay ni tc m hin c chn. Chn nh tch dit cng chng phi l mt

tht th thn b chng th ngh bn. V th xa nay chng ni t th khi
dng. Nu chng nm chc c im ny, th Pht php t s cng mt
dng vi Nho o ca Trung Hoa, B-la-mn gio ca n , Bn th lun,
Duy tm lun ca Ty phng.
Tn Duy Thc Lun ca Hng Thp Lc ph bnh Pht php: Pht php ni
tt c php l khng khng tch tch, m chng ni khng khng tch tch
tc tt c php. H Hng ni th l cho Pht php chng ni t bn th
khng tch m hin by tt c php, cho l mt khuyt im ca Pht
php. Tht ra Pht php u tng chng ni, hay chng bit ni iu y, m
c l cng ni khng tch tc tt c php, nhng ngha th chng ging
nhau, tc khng chp nhn t th khng tch m hin ra tt c. Xa nay
Thn gio v Huyn hc, khi ni v v tr nhn sinh, th c mt gi nh rt
c bn l cc hin tng sai bit t phi hin ra t mt bn th thc ti. Cc
tn gio khc nh B-la-mn.u ch trng c mt thng to ra
nhng hin tng. T tng ny con ngi rt d tip nhn. Bi v xem cu
cnh tt c php thnh tht ti tnh, m Tht ti tnh l tnh bn nguyn ca
tt c php. Th nn, thuyt nhn cch ha Thng sng to ra vn hu
cn c vo m pht sinh. Cc nh Huyn hc sau ny, tuy khng ni
Thng l cn nguyn ca v tr m cho rng c mt nguyn l hoc bn
th tht ti sanh ra tt c hin tng, hin ra tt c hin tng. ng c cn
bn ca h, l cn phi tm c mt bn th bn ngoi tt c cc hin
tng, su xa hn hoc cao hn tt c hin tng. Lun thuyt c bn ca h
l: Bn th v sao li c th sanh ra hin tng, bn th v hin tng c
quan h g ? Mt s nh Huyn hc no cm thy rng bn th khng th
la hin tng m tn ti, nn tng tng ra mt bn th c tnh nng nh
mt Thng , ri cho rng t bn th ny sanh ra tt c hin tng m bn
th li trong tt c php, thuyt ny tr thnh phim thn lun, Huyn hc,
Tht ti lun. Hng Thp Lc cng ni: Tan th tc dng, ton dng tc
th. Tht ra, nu tr b gi nh cn bn, vng tng cn bn v bn th
sanh hin tng th tt nhin s l tc hin tc khng, tc khng tc hin,
ni ni hin hin, php php r rng, h tt phi nht nh l t bn th sanh
ra hin tng ? Nh tng nc v tnh t, tc t tc nc, u cn g
phi ni l t tnh t m pht hin ra tng nc ? Cc nh Huyn hc
ngi trong hm v minh, m mng ni t bn th sanh hin tng, li cho
Pht php thin lch (khng tch m chng sanh ha), chng tc, chng
phi l tc ci lm sao ? Pht chng phi l Huyn hc tm cu bn nguyn
ca vn ha thuyt minh vn hu v sao c sanh khi. Pht php ch ni
th gian hin tht kinh nghim ny m th ng c bn tnh khng tch, xa

la m vong. Tnh khng, chn nh u chng c tht th ring, l ng

th, chn tng ca hin tng. V con ngi lm nhn, cho nn cm thy
cc php c tht tnh, thm ch tng tng c mt bn th cn bn sanh ra
cc php. Nu cc nh hc Pht cng tng tng th bn th sanh hin
tng tc l ng loi vi cc nh Thn gio, Huyn hc, khng th hin l
c im c sc ca Pht php vi ngoi o.
Th gian cng c ngi khng tha nhn bn th Hnh nhi thng, l
phi kinh nghim hoc phi tht ti. Cc phi ny cho rng bn th ca Thn
gio hoc ca Huyn hc l mt sn vt huyn tng, l dng s suy lun
ca chnh mnh lm ch y c kin lp, h khng chng kin c bn th
l ci g ? Suy lun ny rt c l, nhng li thin lch ! Theo ngha cn bn
ca Trung Qun: Chn tng, bn tnh ca tt c php, cn phi nm chc
ng lng ca n, khng b nhn thc sai lm in o che lp. Ci m
xa la in o lm ln, chn chnh nhn bit c l bn tnh, tht tnh ca
cc php, ch khng phi c mt bn tnh, tht tng no khc. iu ny
khc vi ci hin tht nghing lch lm ln, hng ngoi tm cu ca nhng
ngi thin v kinh nghim lun hoc hin tng lun. Nhng bn tnh cng
chng phi l bn th ca mt s ngi tng tng, cho nn khng ging
vi Bn th lun ca cc nh Thn gio v Huyn hc.
Tm li, theo Pht php th h u nghing v mt mt, hoc l ch trng v
sai bit, cho nn bn tnh cng theo m sai bit, thm ch ph nhn bn
tnh; hoc l ch trng bn tnh bnh ng, thm ch ph b hin tng.
Nhng phi ny u khng th chnh kin trung o, nu h khng chp s
b l, cng chp l b s, ch c y c vo chnh ngha Trung Qun m xc
lp trung o qun Duyn khi v bn tnh th mi c th i trn trung o
m t n cu cnh.
---o0o---

Chng Mi : LUN V NH
TIT I : Tng Qut
Nh l mt lun rt cn bn trong Pht php. Mc ch ca Pht php
l dn dt chng sanh chuyn m khi ng, m phng php dn o l ly
nh lm gc, cho nn cn phi hiu Nh mt cch xc thc. Chng
Nh do cc i S Gia Tng, Khuy C son, cc tng phi khc cng rt
xem trng. Trung lun ghi : Ch Pht cn c vo Nh thuyt php
chng sanh, l th tc v nht ngha . Nu ngi khng bit phn

bit Nh th s khng nhn c ngha chn tht ca Pht php. Lun

theo gio ngha th c Pht dng phng thc nh thuyt php
chng sanh, cho nn nu khng bit Nh mt cch xc tht th khng th
hiu r Pht php. Lun Thp Nh Mn ghi: Nu khng bit Nh th s
khng bit li mnh, li ngi v cng li. Ngi tu hc Pht php khng
ngoi mc ch li mnh, li ngi v cng li. Cho nn c th thy vic tu
hc Pht php cn phi l gii rt ro Nh .
Nh l th tc v nht ngha hay tc v chn . Pht y c vo
Nh thuyt php, m ch yu nht trong Nh l phm Thnh Nh
hoc c th gi l tnh tr nh , hu khng nh . Phm phu do m tnh
vng chp khng ng chn l; cnh gii ca phm tnh l th gii thng
bit, l th tc hu, th tc . Th, ngha l i di; tc l gi di khng
tht. Theo Phn ng th th tc l che y, chng ngi; ngha l phm tnh
b tm h vng khng chn tht chng ngi chn tng. Thng ngha l
tri kin bc Thnh th ng bn tng cc php, s nhn thc bnh thng
khng th bit c. l cnh gii chn tr th thng, l thng ngha, tc
nht ngha . Pht php gio ha chng sanh, khin cho h t m m
c ng, t phm vo Thnh, ch yu dng Nh ny lm phng thc
cn bn lp gio. C nhiu dng thc gii thch Nh , nhng ch yu l
lm th no chng sanh t cnh gii m chp m vo c cnh gii ca
Thnh gio. Chng sanh do v minh vng chp, cho tt c php l tht c,
do m dn n lu chuyn sanh t. Mun ngi c gii thot, iu tt
yu l phi khai th cho h ng c cc php chng phi tht c, ng c
php tnh bn khng l thng ngha . V th Trung Lun Thch ca ngi
Thanh Mc c ni: Th tc ngha l tt c php tnh khng, v in o,
nn sanh ra h vng, th gian cho l tht c. Cc Hin Thnh bit c tnh
in o, bit tt c php u khng, v tnh, cho nn i vi Thnh nhn
l nht ngha , l chn tht.
l khng in o m xc tht. Vy th tc l gi di khng tht; v sao
gi l ? Th tc tuy h vng in o, nhng trn mt nhn thc chung
cng chp nhn, th n vn c tnh xc tht, tha ng tng i. Tt c
php th tc, nhn t lp trng th gian, cng c th phn bit c lm v
khng lm. Th tc l s chn tht ca th gian, cn cu cnh l chn tht
ng nhin l bt nh. Nhng v cnh gii ca phm phu v bc Thnh
khc nhau, cho nn Pht ty theo s sai bit ny m ni c hai loi chn tht.
Nu nhn t lp trng ca phm tnh th ni cc php sc l chn tht, cn
tnh khng l l tng, khng hin thc. i vi tnh khng th nhn thc
ca phm tnh khng th t n, ngi bnh thng khng th l gii c,

do m gi l nht ngha. Nhng chng nn v phm tnh khng l gii

c m ph nh n. V iu ny bc Thnh cng phi chn tht thy bit,
v y l cnh chng ng chung, khng sai bit ca bc Thnh.
Tht ra, nhng iu thng thng c ngi ta nhn thc nh th nh th,
th cc nh khoa hc chng chp nhn nh th. Tri li c rt nhiu iu m
khoa hc chng minh th nht nh kh c th ph nhn. Nh xc nh
mt tri l mt nh tinh (hng tinh) bt ng, a cu l mt hnh tinh xay
chung quanh mt tri. iu ny r rng khng ng vi s nhn thy ca
con ngi. V con ngi nhn thy mt tri va c mc va c ln, th nn
ni mt tri xoay chung quanh qu t li c ngi thy ci gh l chc
chn, chng bin ng, nhng cc nh khoa hc cho rng trong c s
xung t ca cc in t, tuy khng ngng bin ng, nhng li c kh nng
duy tr s qun bnh vn c, cho nn mt s ngi lm cho rng chc tht,
bt ng. ng nhin lun chng khoa hc ch l nhn thc thng thng
c thm s chn lc nghin cu k, m chng phi l nht ngha ca
Pht php. Nhng cng c th nh vo bit cnh phm th chng phi
l cu cnh chn tht. Tr tu c su cn, nn c th gii quan bt ng. S
kin ny, mi loi u c tnh chnh xc tng ng vi loi ca mnh. V
th, khng th dng th tc chn tht lm cu cnh, nn bit thng ngha
chng th dng kin gii phm tnh m lun bn chng minh. Vy lm sao
hin th c chn thng ngha ? Lm sao thng t c thng ngha
m khng tri ngc vi th tc ? y l nhng vn rt quan trng ca
Pht php. Th tc c mt ngha rt trng yu i vi cnh gii th tc,
nh mu sc p lm cm ng lng ngi, pht sinh tnh cm. Cho d
cc nh khoa hc c ni ch l nhng ln sng di ngn, nhng con ngi
vn dng nhng tnh cm phong ph tip nhn n. Nh thin v c,cho
d khoa hc vt cht khng th pht hin c, nhng khng mt i ngha
quan trng ca n th gian. Cn c theo Pht php th th tc v thng
ngha tuy c s bt ng, nhng nht nh khng phi l hai mt mu thun
xung t. Y c vo th tc m ng thng ngha, thng ngha li chng ngi
th tc. Thnh lp nhn sinh quan tnh tr hi ha, chn tc thnh tu, l
lp trng c bn ca Pht php. Phm Thnh nh (hu khng nh ) l
mt phng thc i th, c bn. Nhng Nh vn l ch thng t ca
bc Thnh, tc trong tm cnh ca bc Thnh cng c th hai . Cn phm
phu tnh chp ch bit c th tc m chng bit thng ngha, bc Thnh th
thng t thng ngha m kho lo ty thun th tc. V th, t cnh gii bc
Thnh m lun th nh , t s chng ng su cn th c cc nh khc
nhau:

Tht hu chn khng nh : y chng phi lun n vic chp th tc tht

c ng thng ngha chn khng, m chnh l mun ni trong hng hc gi
Thanh vn, nhng v c tm chn ght th gian chng qun php php tnh
khng, ch trng t li, mun mau chng ng nhp v ng, v ng s. Khi
ng nhp ng tnh khng, la chp, t chng ng, cho l thng ngha . n
khi t khng hin ra c, khi tm th tc, th i vi tt c cc cnh gii, u
c tnh tht ti hin tin nh c, l th tc . Tuy nhng hc gi Thanh
vn chn ng, nht nh chng phi do m c chp tt c php tht hu.
Nhng trong tm cnh th tc ca h, c tng t tnh hin tin, khng
khc vi tng hin ni tm phm phu bao nhiu, nhng h khng chp
trc tht c m thi.
Huyn tng chn khng nh : Nh ny l ch chng ng ca hng
Thanh vn li cn v B-tt, khi h ng nhp tnh khng, do qun php
Duyn khi m bit php rt ro khng, l thng ngha . T thng
ngha khng, khi hu c tr v lu (phng tin tr), bit tt c php hin
khi l gi danh v t tnh, nh huyn nh ha. Nhng y ch l sc d
ca thng ngha khng nh, lc by gi chng th thn chng c php
tnh khng tch. l cnh gii kin o ca cc nh i tha. Khng ch
hng B-tt nh th, m hng Nh tha li cn cng c th c nh th.
Nh ny khc vi Nh tht hu chn khng ni trn, v y l do hu
c phng tin tr m thng t c cc php gi danh nh huyn nh
ha. Nh ny c th gi l s l Nh , trong L tr thng t tnh
khng l thng ngha, s tr phn bit huyn hu l th tc.
Nh diu hu chn khng (tm gi nh th): Nh ny khng c danh
xng c nh, l Thnh cnh php php khng tch, nh huyn, nht nim
vin dung m Pht, B-tt ng nhp. Song qun Nh tc tc tc chn l
ch thng t ca tr nh tht. Khng th hn cuc y l thng ngha, kia l
th tc. Nhng ni mt nim n ng rt ro khng m ngay ni l nh
huyn hu, t y m tm lp th tc. Nh huyn hu m rt ro khng, t
y m tm lp thng ngha. Trong v sai bit m ni sai bit, khng ging
vi Nh huyn hu chn khng l thy khng chng thy c, thy c
chng thy khng. Tng Tam Lun v Vin gio ca Thin Thai Trung
Quc u t lp trng ny lp Nh . Diu hu tc c ni y l
thng t rt ro m li duyn khi huyn hu. L ny khng ging vi s
thng t ca hu tr khi qun ring Nh . Duyn khi huyn hu tc
khng ny gi l diu hu, chng ging vi diu hu ca cc nh Bt khng
lun ph nh Duyn khi m nu ln chn tht bt khng.

Ba loi c nu trn, loi th ba l thuyt ca Tam Lun v Thin Thai,

loi th hai l tng ngha ca Duy Thc. B-tt Long Th cng c ngha
ny; loi th nht l thuyt ca Thanh vn tha. Ba loi ny cn c theo s
chng ng su cn m lun bn, nhng trong chnh kin Duyn khi v tnh
khng v ngi, th c ba dung thng v ngi.
Pht php an lp Nh , vn dn dt chng sanh t ln Thnh, chuyn
m thnh ng, cho nn phi t c s Nh phm Thnh, ri t tng lp
tng tng m thm nhp, hu t n cnh gii vin mn. Nu khng, ch
m lun vin vng m b qun hin tht, ging nh nhng k thch huyn
m m khng cn thc t.
---o0o--TIT II : S an lp nh
Nh phm Thnh lm gc, dn dn thm nhp, rt d gii ng, nhng cn
phi dng nh trung o lm cu cnh, dung thng xuyn sut hai nh
trc. Nu chp gi nh th nht, tc chp th tc hu t tnh bt
khng; nu chp nh th hai th khng th dung thng nh . Hng thanh
vn c th liu ng c rt ro nh v ngi, nhng hng B-tt cn phi
chng ng mi c. V th cc loi hc gi i tha u cho rng t c
trung o l thnh Pht. Pht s d gi l Pht, v Pht dung thng khng
hu, c trung o, thu sut c nh bt cng Thanh vn (khng cng
chung vi Thanh vn).
Kinh Bt-nh ghi: Khi B-tt ngi o trng qun mi hai Duyn khi
nh h khng v tn, l diu qun trung o Bt cng ca B-tt Duyn
khi rt ro khng, nhng rt ro khng, tch dit m khng ngi Duyn
khi hu. B-tt chng b hu vi, chng tr v vi, ng c l ny tc c
th thnh pht. Ngi hc pht ly iu chng ng ca pht lm cu
cnh, th phi ly nh ny lm ch suy xt ti cao dung thng, quyt
trch vi hai loi nh trc.
u tin ni v ngha th tc . Lun theo nh phm Thnh: V v minh
che lp cho nn gi l th tc. chng sanh t v th n nay do v minh,
nn chp tt c php u c t tnh chn tht. Do , th tc hu ni phm
phu chp tht m gi l . Bc Thnh thng t c cc php l gi danh
nh huyn nn gi l th tc. V s tng th tc u h vng in o, nn
khnng th gi l . Th tc ny c th ging vi t tng tht hu chn
khng, nhng ngha chn tht ca khng nht nh nh th. Kinh A-hm

ni l nh tht khng in o. Nu v nh tht m gi l th th tc

hu ca huyn hu chn khng v diu hu chn khng vn c xem l .
Cho nn theo s c chp ca phm tnh th tht chp v minh l ; nu ni
theo nh tht tr ca th tc th bc Thnh th gian cng c th gi l .
Ni theo nh phm Thnh, ca th tc l chng la huyn hin. T
nhng quan im sai bit, tuy c th ni th tc l nh huyn hin, nhng v
phm phu ngu si, nn chp l tht hu, tht chp ny khc vi huyn
hin. T cnh gii ca phm phu, l t chng la huyn hin m tn
ti. Hin tng v tht tng, trong tm cnh ca phm phu khng th
phn chia mt cch my mc cho l huyn hin, y l tht hu. Trn
mt nhn thc trc cm ca phm phu tc c tht tng hin tin. Tt c
Duyn khi huyn hu, i vi phm phu thnh ra tht hu; cng nhn ,
khi qun tht tng ca phm phu bt kh c th hin tng nh huyn
chng khi, nn khng th thy. Cc nh duy thc tuy ch trng s sai bit
ca Y tha khi v Bin k chp, nhng cng c ngha ny. Nhim Y tha ca
phm phu v l Bin k s chp tnh, chng th ka hin tng m an lp.
Tri li, la tnh khng ca tht tng cng phi t hin tng qun xt.
Nh sc tnh khng, tt c php tnh khng, chng th la hin tng m ni
khng (hng li cn kin o c th tc khng m hu). tht tnh vng
hin ca phm tnh khng la hin tng. Nhng bc Thnh ng nhp tt
cnh khng, sau c tr cnh, nn khng chp tht hu, liu tri c tt c
php nh huyn hu m chng phi tht tnh, mi l hin tng ch
chng phi tng. T , tnh sai bit ca v hin mi biu t r
rng. Trong phm phu v, chng nn qun xt hin tng v tng qu
cch bit.
Cc nh duy thc ni ba tnh, nhng nghing v Bin k, do dn n
thin chp khng chp nhn Y tha tnh khng. Trung Qun ni Nh
nghing v th tc, do chng sanh m thnh , cho nn ph tr th tc
dn phm vo Thnh. Nhng nhng hng ngi khng hiu th thng ri
vo c th khng, lm cho rng khng c th ph tt c php. Kt qu,
hoc ging nh o nhn Phng Qung bc khng tt c, hoc tr thnh tn
ca Tht ti hnh nhi thng.
S nhn thc ca th tc, thng thng c th chia lm hai loi l chn tht
v phi chn tht. Nh thy sng nng tng l nc, bit l nc gi,
thy nc trong mt tng l tht c. Loi trc, s nhn thc thng thng
cng c th bit khng tht, nhng loi sau th con ngi u cho l tht. S
phn bit tht gi ny cng ging vi s phn bit ca mt s hc gi. Nh

Nh ca Hu b, theo gi hu v t tnh v tht hu t tnh m kin lp,

h cho rng mu xanh, vng c t th tht ti, l thng ngha hu, cn hin
tng tng tc ha hp gi hu, l th tc hu. Nhng nhn theo lp trng
ca Trung Qun th iu m cho l khng tht , chng phi hon ton l s
tht. Nh con ng cng nhn xa cng thy hp, nhng con ng u c
nh th. Nhn thc con ng cng xa cng hp trn l lm ln, nhng
chng phi l lm ln ch quan, v l quan h nhn duyn m ra, nu
dng my nh chp, cng s thy con ng nh th. V d nhng cy
bt vo trong ly nc thy cy bt hin ra tng gp gy; cy bt ny c
tng gy, nht nh khng ch l do nhn thc lm ln. Cc hin tng loi
ng nh huyn ha, nh sng nng, l gi hu, cng l khng; nhng
chng phi l khng c g c, chng qua khng phi l tng tht, m l
huyn hin m thi. Ngi Long Th ni: Php c huyn tng nh th tuy
khng, nhng c th nghe thy. Ni lon ng, nh huyn, khng v tht
tnh, chng phi l khng c g c. Khng tng lp khng m chng ngi
huyn hu, tc cn c vo y m lp lun. Ngc li, iu m ngi
thng thy l xc tht, cng chng phi l hon ton hin c, nh Tt-b-a
b cho rng vng, xanh, , trng l tht c t tnh. Nhng theo khoa hc,
l do nhng lun nh sng mnh yu thay i, th thy mu sc cng
khc. C ngi cho rng th tch tht hu; tht ra cc vi khng th phn tch,
khng th dung cha l bt kh c, tc khng c tht tnh ca th tch.
Dung tch co gin n, thu hp cng chng c tht th c nh.
Nh th, iu m ngi cho l chc chn chn tht th chng thy c hin
tht, nhng iu con ngi cho l h gi cng chng phi hon ton h gi.
Th gian thng ly hai loi ny chia lm gi tht, thc t khng th c.
V hai loi ny, cc nh Trung Qun u cho l gi hu nh huyn, l vng
hin, l loi ng. Nu cn ly mt vt no lm tht hu, th cng cha
th hiu c chn ngha ca Duyn khi v tnh. Tht ra cnh th tc m
nhn loi thng nhn bit c th chia lm hai loi l trng thi thng v
trng thi bin ng. Trng thi thng, tc tnh ng loi v cn thn ca
chng sanh do nghip chiu cm, nhn thc do cn thn (sanh l)xc cm
m sanh khi c tnh cng ng v tnh tt nhin. Nhng trong s nhn
thc ny c hai loi.
Mt, nh mu xanh, vng i vi cp mt v nhn thc bnh thng, cng
vi mt nh sng nht nh, mi ngi n nhn bit ging nhau. Nh th l
c hin hu tht tnh, ngi thng kh liu tri y l h vng huyn
hin, gi l chnh th tc. Nh trng trong nc, sng nng, ting vang
trong hang, my bay thy trng chuyn ni trn, chng phi l do

thn bnh m thnh, cng chng phi do nhn thc in o dn n. l

tng gi di ca cnh bin hin ra, cng l hin tng m mi ngi cng
thy cng nghe. Nhng qua s kho st ca th tc, cng c th bit l h
vng, ch c a b cha c thc mi cho l tht.
Huyn ha, sng nng, bng trng trong nc, ting vang trong hangnhn
loi u thy nghe, rt d nhn ra l h vng v t tnh, gi l d gii
khng (khng d hiu). Trong kinh thng dng nhng hin tng ny d
cho nan gii khng (khng kh hiu) v un, x, gii.
Trng thi bin ng hoc l s bin d ca cn thn nh mt b bnh nhm,
thn c gh nga, hoc cng c ngi do ung thuc m thay i. Nu nhn
thc sanh khi t thn cn c bin d nh th th thy nh th no ? H ci
thy vo trng thi bnh, th s mt i tnh cng ng v tt nhin. V
vic ny, ngi thng cng bit l lm ln. Hoc thc bin d, hoc trc
b nhng iu t ngy hun tp, hoc hin ti do x hi, thy bn, tng
phi o luyn, hoc xut pht t kt lun ca nhng ngi suy l sai lm,
hoc tm khng chuyn ch m sanh khi n tng l m khng r rng,
cho n thy y tng rn, thy tr lm ngi u c th dng tri thc
chn chnh un nn, sa cha, ph b nhn thc sai lm kia. S gi di
ca cnh, s bin d ca thn cn, s lm nhn ca tm thc, tuy l th tc,
nhng chng phi l tht, trong th tc c th dng th tr hiu l h
vng. u thuc v th tc in o, tuy c chnh th tc v o th tc,
nhng tri qua s nhn xt nh tht th chnh th tc cng dn dn hin ra
tng huyn, tc khng c tnh c nh, do duyn m ta nh c hin. Ta
nh c tng thi gian m chng c trc sau; ta nh c tng khng gian,
m chng c trong ngoi; ta nh c tng sanh dit m chng c n i;
ngay ni m bit l h vng loi ng. l dng d gii khng d cho
nan gii khng. Nh huyn ha, nh tng l khng d hiu (d gii khng)
cng c th thy nghe, hin hu r rng, c mt quy lun nht nh ni tm
v cnh. C ngi cho rng tht hu cng l h vng, l tnh khng,
nhng khng ngi huyn hu Duyn khi, khng ngi vic thnh lp php
tc nhn qu.
S phn bit chnh th tc v o th tc l phn bit trn lp trng thng
thng ca nhn loi. Bin d v cn th c th dng thuc tr liu; sai lm
v thc, nh thy dy tng rn, chp th gii do thng to ra (th gic,
huyn gic), c th dng tri thc chnh xc th gian sa sai, ph b. V
nhng h di thuc v cnh tng, a b cng cho l tht c, nhng v sau
do tri thc pht trin, nn cng d bit c l gi khng tht. Cn chnh

th tc nh sc. ngi thng cng thy chn tht, nn kh bit l gi,

cn phi qua s qun xt ca thng ngha mi c th ng c l h vng
khng t tnh. T bc Thnh nhn xung phm phu cng nh ngi ln nhn
c b. Hai loi ny ch l ni theo tri thc su cn, tc l s ng gii bt
ng gia th tc thc v thng ngha tr. T cc v t tnh m ni hin c
lon tng, l nht tr. V th c th dng huyn ha Duyn khi d cho
Thanh sc Duyn khi. V iu ny hn cng c ngi nghi rng :
L gii cc php tnh khng, nh thy mt trng trong nc, nh trong
gng l khng tht, h vng, l ra phi thng t o l Duyn khi tnh
khng, Duyn khi tnh khng chng phi l i vi mt php no, m php
php u nh th. Vy cc hc gi Tiu tha v hc gi th gian cng c
ngi bit c bng trng trong nc, hoc nh trong gng l gi, v sao
h khng thng t c chn l Duyn khi tnh khng ? Nn bit rng,
nhng ngi ny tuy cng bit nhng hin tng khng tht, nhng
khng t c chnh kin tnh khng, v h khng thu trit c ngha
gi hu, ngha tnh khng ca Trung Qun. Tuy h cho l khng tht,
nhng ng thi vn chp c mt t tnh chn tht khc tn ti, nh mt
trng tht trn h khng. Tt c u cho rng c tht gi i lp nhau, c ci
tht kia, cho nn c ci gi ny. chng phi l s hiu bit chn chnh v
ngha gi hu ca Trung Qun, nn khng th thng t c chnh ngha
Duyn khi, khng th liu ng c tnh khng m t n gii thot. Khi
thng t c cc php Duyn khi nh huyn ca Trung Qun, nht nh
chng an lp mt ci g chn tht na, m qun tt c php u l gi lp,
nng nhau thnh tu v khi va thng t c mt php th lin thng t
tt c php. V th, khi liu gii c cc php Duyn khi tnh khng, th
bit rng chng phi do c mt trng tht trn tri m c bng trng trong
nc. Cn phi t c tt c nh huyn, hiu c cn, cnh, thc khng
tht tnh, phn qun m t c gii thot. V th y tht lp gi, l do t
vng chp t tnh m ra, chng ngi Trung o khng hu v ngi.
Thng ngha l cnh gii t ng t tr hu bt-nh ca bc Thnh, gm c
hai ngha l rng v hp. Ngha hp l ch cho tnh khng. Chng sanh chp
tt c hin tng u tht c, bc Thnh bit l khng v t tnh. Kinh
dy : Sc khng, th tng hnh thc cng khng. l nh vo php
hin ti ph nh tht tnh m hin th ngha khng, chng nn la php
hin ti m qun tng khng. Trong s th nghim ca bc Thnh, cc
Ngi bit bn tnh ca cc php u khng tch, bit tt c php l Duyn
khi nh huyn. Trong cnh gii ca bc Thnh (thng ngha) c bao hm
tnh khng v hin hu. Ging nh Vin thnh tht ca cc nh Duy Thc

bao hm bn loi thanh tnh. Nhng trong cnh gii ca phm phu th ni
ni u chp tht hu, hin ra cc kin chp in o. Bc thnh dng thng
ngha hu ph tr vng chp tht hu ca phm phu, thng t c tnh
khng bnh ng mt v, l thng ngha. Thng ngha bao hm ngha nh
tht v chn tht, v th thng ngha cng gi l chn ngha . Chng
sanh in o, v t tnh m chp c t tnh, bc Thnh thy c cc php
v t tnh, rt ro u khng, khng c nhng lon tng h vng in o,
cho nn tnh khng gi l nh tht, chn tht. Tt c vn khng, nay c th
thu sut php tnh khng tch, h chng phi nh tht sao ? Ni theo ngha
ny, tnh khng gi l Thng ngha , ch chng phi l ni c mt tht th
no gi l thng ngha . Cc S Kinh b cho chn tht hu l thng
ngha, v th khng chp nhn v vi l thng ngha. Nhng hc gi ny ni:
l thng ngha, tc phi diu hu chn khng, khng th chng nn ni l
thng ngha . Do h chng hiu c chn ca danh t thng ngha.
Thng ngha v th tc ch l tm thi lp ra, c tnh i i. Th tc
c ngha l bin dit i thay, nhng c hm n chn tht. Thng ngha
l bn tnh khng tch, la tt c tng h lun lo ng; i i vi th tc
nn gi l thng ngha. Thng ngha c hai ngha rt ro m tt nhin nh
th, xa nay vn nh th, cng khp tt c. Cho nn trong kinh gi l
php tnh, php tr, php gii. Khng nn tng tng thng ngha l
mt bn th tht ti g, hoc l mt tht ti vi diu chng th ngh bn. D l
cnh gii gic ng ca bc Thnh, cng c th gi chung l thng ngha;
nhng Pht php lp Nh ch ch trng tt c php khng tch.
---o0o--TIT III : S quyt trch Nh
- V T tha (tc Trung Qun v cc tng phi khc) :
Lun Thp Nh Mn ni rng: Cc ng nghe th cho l nht ngha
, l li Lun ch ph thin chp tht hu ca Tt-b-a b. Pht
thuyt tt c php nh sc l cn c vo danh ngha ca th tc m gi
lp, nn phi bit l th tc, m khng nn chp l chn ngha. Tt-b-a
b cho l thng ngha hu c t tnh chn tht, cho nn chp cc vi c t
tnh. y l ni php th tc m chng bit l th tc, li cho l thng
ngha, tht l lm ln ln. C ngi cng ni: Cho iu m mnh chp nhn
l thng ngha, cho iu m ngi khc chp nhn l th tc. Cu ni ny
khng c hon ton. Trung Qun nht nh khng cho rng: Thng ngha
hu ca cc tng phi l th tc hu ca Trung Qun, Trung Qun c ring

mt thng ngha cao hn. Pht ni cc php nh sc l th tc, tc cn c

vo th tc lp tt c php. Bit cc php nh sc u l gi danh an
lp, Duyn khi nh huyn, tc l nh th tc m bit l th tc. c
Pht ni tt c l th tc hu, Hu b chp l thng ngha, chp tht c t
tnh, ng thi phn bc ch trng cho rng thng ngha hu ca mnh l
th tc hu. Cho nn Trung Qun ni th tc l v ngi vng chp thng
ngha. Nhng thng ngha ca cc nh Trung Qun, c mt s hc gi khng
th xc nh c tinh ngha ca Duyn khi v tnh, khng th ni khng
m lp tt c php, cho rng Trung Qun t thng ngha m ni khng, cho
rng thng ngha ca tng khc l th tc ca t tng. Nn bit tng ngha
ca Trung Qun vc cc php khc khng ng mt lun im v thng
ngha v th tc. Trung Qun lp th tc l khng tha nhn t tnh hu,
khc vi thng ngha ca cc tng phi khc.
- V hu khng :
Cc nh Trung Qun thng ni th tc l gi hu, thng ngha l tnh
khng. Nhng lun Tr 1 li ni: Nhn bi th tc cho nn c, v
nht ngha cho nn khng. Php tnh nh nh, ni th gii l khng, ni
nht ngha l c. T y, c ngi cho rng ngi Long Th khng nht nh
ni thng ngha khng. Thng ngha khng do Ngi ni ra l cn c vo ng
php ca th tc h vng. Ng php th tc l c, cn trong nht ngha
l khng. Nhng chn nh php tnh, tuy khng c trong th tc (chng
phi cnh th gian), nhng trong thng ngha li c. V th, chn nh php
tnh do hnh tam tha chng c l diu hu, chng khng. l li cht
vn rt c sc mnh i vi thng ngha khng ca Trung Qun. T tng
ny c trong Pht php i tha, nhng chng phi ca Trung Qun.
Cc nh Duy Thc ni rng: Nht thit php khng trong kinh Bt-nh l
lun theo Bin k s chp hoc tam v tnh, cn Y tha v Vin thnh l tht
c th trong kinh khng ni r. Cc nh Chn thng Duy tm lun v phi
Gic-nng-ba ca Ty Tng cho rng nht thit php khng trong kinh Btnh l ni theo vic ph tr tnh chp th tc ca chng sanh, cn chn nh
php tnh hoc l chn ng th chng th ni l khng, m l diu hu. Ngi
Long Th dn dng vn ny, rt cuc phi gii thch nh th no ? Nn bit
rng th ti ca lun i Tr l vin dn nhiu thuyt m t c ch
cng cc ca tng ngha. Ngi Tng Du ni v Lun Tr rng: Lc
mi lp, vin dn cc thuyt gom gp ht ci hay ci p; khi hon thnh,
lp v c t c ch ti thin. Ngi Hng Hong Lng cng ni:

Bao qut tt c nhng ci diu, nu by ci hay ci p ca cc nh, khin

cho cc d chp u vnh vin tiu dit, ng qui v mt mi.
Lun Tr r rng vin dn nhiu ngha, hoc l chp nhn hoc l bc
ph, ly ch o diu tr v tt cnh khng lm tng ch. Kinh Bt-nh
ghi: V ngi s hc nn ni sai bit; V ngi s hc m ni sanh dit
nh huyn ha, bt sanh dit chng nh hun ha; v ngi cu hc m ni
tt c sanh dit v bt sanh dit nh huyn ha. Ngha l v ngi s hc
m ni cc php nh sanh dit, Nit-bn, h gi, chn tht u c sai bit,
l gio phng tin, bt liu ngha. Ni theo ngha cu cnh, ni theo nh
tht liu ngha th tt c sanh dit v chng sanh dit u l huyn ha, l
tnh khng. V nhn theo gi hu v tnh th tt c u l gi danh nh
huyn ha, nhn t v t tnh gi hu th tt c l rt ro khng. Tt c php
hng n hu, tt c php hng n khng, nhn nh chng c s phn
chia lm hai hng ring bit, mt c mt khng. V th Lun Tr khi ni
n ng.. v php tnh, th ni y c kia khng, y khng kia c. l
phng tin tm lp hai loi chn hu v vng hu dn dt chng sanh b
m v ng. Nu quyt trch rt ro Nh th tt c l tc hu chn khng.
Khng ch Trung Qun mi ni nh vy m lun Thnh Tht cng ni rng :
nht trng nh , ng php u khng, Nit-bn l c. nh trng nh
th ngay n Nit-bn cng l th tc gi lp, rt ro tnh khng.
C Tam Lun, t thi ngi Nhip Sn v sau c xut hin hai cu: C th
khng, khng th c. l gii thch tng qut thng, lc, ng, tnh trong
kinh Nit-bn. Ngha l h c s c th khng, khng c s c l c. C v
s c l c s th ng la chp, tc l diu hu thng c cp n.
Nhng nu cn c theo tng ngha ca Trung Qun th chng phi khng th
ni hu, cng chng phi ni h chng c tnh khng tc khng chp nhn
tt c sanh t, Nit-bn. Trong cnh gii bc Thnh, cng c th ni khng
c php sanh t m vng, m c php B- Nit-bn chnh gic. Nu cn
c theo qui lut chnh xc ca ngn gio, h c gi l hu, l th tc hu
th u phi cn c theo danh ngn an lp. Nu theo thng ngha, qun t
tnh ca tt c php khng th c th thng ngha l tt cnh khng. i
vi cc d thuyt v Nh khng hu, c th cn c vo y m quyt inh.
- Ngang, dc, n, phc :
Lun v ngang dc : Cc hc gi C Tam Lun thng ni n ngang v
dc. Ngang l c i i tc nng y m c kia, nng kia m c y.
Th (dc) l tuyt i, siu vit v dt bt ht thy. c Pht thuyt th tc

hu m li l thng ngha khng. Gi l khng, khng l gi danh th tc.

l i vi hu m lp khng vy. Nhng Pht ni bn ngha ca Khng
gio l khin cho chng sanh ni th tc m la tt c vng chp, dt bt h
lun, nh vo s la chp m th chng nh nh, dt bt ht thy. V
ngha ny th liu ngha v bt liu ngha khng th quyt trch c. B-tt
Long Th ni: Ch Pht ni php khng, v la cc kin. La tt c
vng kin l mun ngi hc cn phi dt bt tt c, ngay c tng khng
cng chng nn m trc. Nu c tng khng hin tin, lin cho c tng
khng gi ly th chng phi l bn ngha ca khng m c Pht ch dy.
Bi v chp tng khng l lc vo i i, ngi cho tch dit. Pht ni chn
ngha khng tch l gio liu ngha, nhng ni vi nhng cn c chp khng,
chng hiu ngha khng th khng ny tr thnh bt liu ngha. V th Ngi
Long Th cng c lc ph khng nh: Nu cn thy khng th chng phi
l iu Pht dy. Ngi Long Th ph khng, c ngi cho rng c ci
khng khng, chp khng l tht th, hoc chp khng ngi hu u
khng. Tt c u chng phi l bn ngha ca c Pht. V th ngi Thanh
Mc ni: Khng cng li khng, nhng v dn dt chng sanh, cho nn tm
lp danh khng. Nu lc vo i i, chp khng th khng ny ging vi
khng trong c khng vy. V th, ngi Long Th ni: Trong rt ro
khng, hu v u vng bt. Pht ni khng l la tt c kin chp, siu vit
tt c vng chp h lun. Nu ni t mt la tt c vng chp m khng lc
vo i i th tt c bt kh c, l ngh khng. Nh th, bn ngha ca
khng chnh l nng vo gi danh m th siu vit, tc l dc. Nu ri
vo i i, y theo li m chp tng th thng ngha khng chng thnh
thng ngha, vy khng y tc l ngang vy. Gio th ch by Nh , ch
th th qui v nht tht, tc l cn c vo ngn thuyt lm r nh , m
Pht th dng tc nhp chn, chng nn chp chn lm tc. S d i vi
khng c phn bit ngang dc ny l do s lnh ng bt ng ca cc
ngi hc.
Lun v n phc: Nu cn c theo Nh th n phc c lin quan n
ngang dc. Th tc hu v thng ngha khng l Nh . C ngi khng
hiu c thng ngha khng, nn khng th hiu c khng. Tri li, do
khng m sanh bnh, quan nim ny khng ging vi gio thuyt. Nh ni
hu v khng u l th tc, phi hu phi khng mi l thng ngha, l
phc nh . Ch phi trong phi hu phi khng l dt bt, siu vit l chnh
ngha ca khng. iu ny chng qua cng cho khng l khng ca khng,
l i i vi hu; tuyt i i tc khng ri vo hu khng (phi hu phi
khng). Cch ni tuy khc nhau, nhng tht t vn khng ra khi ngha
bao hm trong Nh . C thuyt cho rng ngoi khng hu c mt ci phi

khng phi hu khc khng th l gii c. Tc hu khng m siu vit v

dt bt vng chp l vn gii thch theo chiu ngang. Cho nn mi tin thm
mt bc m ni rng: Hu khng v phi hu phi khng u l th tc; phi
hu, phi khng, phi phi hu, phi phi khng, mi l thng ngha, l phc
trong phc. Tht ra, thuyt ny vi thng ngha khng ca Nh khng hu
chng c g khc nhau. V th cc nh Tam Lun ni: Phm c ngn ng
din t, do tm hnh Duyn khi u l th tc, ch c tm hnh, ngn ng
on dt mi l thng ngha. Nh th tng Tam Lun lp t trng nh ,
tht ra ch l nht trng nh m thi, v ty theo cn tnh ca chng sanh
bt ng m c sai bit.
Thuyt ngang dc ca tng Tam Lun c ch tng ng vi bin chng
php. Theo bin chng th hu l khng nh (chnh), khng l ph nh
(phn), cng hu cng khng l tng hp (hp). Hp ny, l chnh bc
cao hn. Qu trnh bin chng chnh, phn, hp u thun theo danh ngn
th tc m lp. Ni cch khc, ch c ngang m khng c dc. Bi v hp li
tr v chnh, chng qua hp l hon mn cho chnh m thi. Cn ngang
dc, n phc ca Tam Lun u thun theo thng ngha m an lp. Nh ni
hu l chnh, khng l phn, ngha khng tuy bao hm hai tnh cht l ph
nh (chp tng lm ln) v khng ngi (gi dnh Duyn khi), nhng
khng chng ngi hu v khng ph nh h lun li l qu trnh ph nh
ca khng qun m chng phi l cu cnh. Ch c la chp, ng c rt
ro khng tch,mi l chn ca khng.
Pht php dn dt chng sanh ng nhp thng ngha, cho nn qu trnh lun
bin, tuy c gn vi bin chng, nhng ni khng hay ni phi chng dnh
mc ni khng hu. Cn tnh ca chng sanh thun theo th tc, hu ht l
thun theo chnh hoc tng hp chnh. Nh c Pht thuyt tc hu v
chn khng, khng c cho dc l siu vit, nhng chng sanh t ch thy
i i qun st, m cho rng khng l thin v mt bn, tng hp cng
c cng khng mi tht vin mn. Nhng l thun theo th tc, cn
nh trng nh ca Tam Lun, u tin ph nh iu ny m ni phi
hu phi khng, c khng hoc cng c cng khng ca th gian u l th
tc , nn dng phi hu phi khng ph nh. Ph nh cng c cng
khng, tuy khng ngi cng c cng khng, nhng ngha l tc hu khng
m dt bt hu khng. Phi hu phi khng chng phi l n trung, nhng
chc chn chng phi l ngha khng vin mn, cn phi ni song gi (phi
hu phi khng), song chiu (diu hu diu khng) ng thi. Nh ni song
gi, song chiu ng thi th vn thun theo th tc, l cu hu trong hai
cu v cu song dit trong bn cu, vnh vin ri vo trong i i ca th

tc. Dc (th) l mt th on hng thng m ngoi li. y, tng

Tam Lun l siu tuyt lun m chng phi ri vo vin dung lun, l s
bin hin y v im c sc ca thng ngha khng tng. Bnh thng
ni bn cu, y ngn hoc ly ngn cng c th t n l gii chnh xc. V
gi, cc S C Tam Lun tng xut danh t Nh v gio nh .
Vy th l gio nh ? C th phn lm hai ngha:
- Lun theo Pht v B-tt an lp ngn gio th trung o bt nh c Pht
tr th ng l ch y c ca gio Nh , nng vo Nh m c ngn gio
tc l gio nh . Trung lun ni: Ch Pht y c vo Nh m thuyt
php cho chng sanh ? S y tc Nh , v chng sanh thuyt php tc l
gio nh .
- Lun theo s tu hc ca chng sanh, nhng iu Pht ni l gio nh ,
gio ny y c vo danh ngn lp. Theo danh ngn an lp l tng i,
chng ta cn phi t tng i v t tnh m th ng ch tuyt i ly ngn
kia. V th trong gio nh , Pht ni hu l khin cho chng sanh liu ng
l phi hu (hu chng phi tht hu), ni khng l khin cho chng sanh liu
ng phi khng (khng chng phi chn khng). T danh ngn gi lp, ni
hu ni khng m ng gii c tht tng la ngn ng, chng c chng
khng (ly ngn phi hu phi khng). Nh th, dng gi danh ngn gio nh
(hu v) m ng c trung o chng c chng khng (phi hu phi
khng).
Khi Tam Lun truyn n Giang ng li ch trng n nh trng Nh ,
cho Nh l gi danh, trung o l tht tng. Mt s ngi chng bit
khng hu l gi danh, phm phu nghe hu lin chp l tht hu, Thanh vn
nghe khng lin tr ti n khng. Hu ny, i vi phm phu tr thnh tc
; khng ny, i vi Tiu tha thnh chn , ng c ly tng m
chng c n khng. gi l Nh m khng hon ton hp vi ngha
Nh ca Pht. Pht ni Nh l mun cho chng sanh ng c trung
o bt nh, chng phi lm cho chng sanh nghe hu chp hu, nghe khng
kt vo khng. Tng Tam Lun cho tt cnh khng l i dng m tng
ngha l vin trung. V th ni Tiu tha chng n khng th ng vi
phm phu, chng ng vi trung o ca ch Pht, B-tt. Ngi hc Pht
cn phi bit rng ni tc hu chn khng m chng chp hu khng, ch
nng vo th nhp trung o.
Vy chnh ngha ca tng Tam Lun l ngha trung gi, nhng nht nh
khng chp gi trung gi. Nu c ngi khng kho lo tu tp tng ngha,

m chp trung, chp gi th nhng ngi ny c cc lun S Tam Lun

chnh thng gi l Trung gi S; h c nh tnh kin vi trung gi, nht
nh gi phi hu phi khng l trung o, dic hu dic khng l gi danh.
Nhng ngi ny khng hiu chn ngha trung gi, v th i S Gia Tng
bi xch l: Cc S Trung Gi ti nng, vnh vin khng thy Pht. Cn
phi bit rng ni phi hu phi khng l trung o. Nu nhn t ngn gio i
i th phi hu phi khng u chng phi l gi danh ? Nu ng c tc
hu m khng th ni hu khng trit ng c tht tng. Vy hu khng
u chng phi l trung o ? Do , i S Gia Tng cn c theo th
dng m ni rng: Khi ni trung o th phi hu phi khng l th trung, tc
hu m khng l dng trung. Khi ni gi danh th phi hu phi khng l th
gi, tc hu m khng l dng gi, nhng v dn ngi hc m ni nh th.
Nu khng nh chp trc phi hu phi khng l th, tc hu m khng l
dng, th sai vi bn ca Tam Lun.
Tm li, thng ngha ca Tam Lun tc tc m chn, siu vit, xa la tt c
kin chp, cng chnh l trng tm ca vic chng ng Pht php.
TT. Thch Nguyn Chn dch Vit
(Tu Vin Hu Quang)
---o0o--HT