You are on page 1of 14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

Volveratrs
Revistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventa(1)
SebastinHernaiz*
Megusta

/sedijoesto
ydellugarenquesedijo
estsacadoesto:nopuedoleer(...).
Laspalabrasenellibronosignificannada,
alleerlasestncargadasdeelectricidad,saltandelahoja
peronoquierendecirnada.Aestotratodesolucionarlo
tomandoalgo,ponindomegotasparalosojos,
queobnubilanlavista,
dejanlavisinacuosa
MartnGambarotta,Punctum,
(1996)
/todosecaeapedazosyaltigredepapel
talvezselocomaundestructordedocumentos
perohayhijosquenotuvequevolvernaelegirasusenemigos
yvolvernahacerlesdifcillavictoriafinal.
JuanaBignozzi,Interiorconpoeta,
LibrosdeTierraFirme,1994

1
En1995,enelprimernmerodelarevistaTeatroXXI,LilianaB.Lpezcomienzaunartculohablando
delatanmentadacrisisdelteatro,pero,sinembargo,continasealandoquelaactividad(teatral)
nosehadetenidolascartelerasserenuevanconstantementeylosproyectosproliferan(T.XXI,1,
1995)(2).Eneseprimernmero,tambin,EduardoRovnercomienzasuartculointentandoentendery
elsintagmaserepitelacrisisdelteatrocomounfenmenosocialmsamplio(T.XXI,1,1995).Enel
nmeroIIdelamismapublicacin,GriseldaGambaroreflexionatraslalecturadeldesgrabadodela
mesaredondadedirectoresquesepublicenTeatroXXI,nmeroI,ydice:desulecturasurgela
impresindequeelteatroargentinoestenunacrisisinsalvablequenodependetantodelascondiciones
culturalesdemarginacinsocioeconmicasino,principalmente,deunaestticaequivocada,dequenadie
reflexionalosuficientesobreelhechoesttico(T.XXI,2,1996).Aestocontraponesupercepcin:
Enningnlugardelmundoelteatroesennuestrapocaunaeclosindeobrasmagnficas.Esuncaldo
decultivodonde,algunavez,surgeungrandirector,ungranautor,ungranespectculo(T.XXI,2,
1996),apartirdelocualfomenta,entonces,comoformadehacercontrapesoalsealamientodelas
carencias,lapromocindelaadmiracindeesosgrandesautores,directoresyespectculosque,pesea
todo,inclusoennuestrapoca,aparecen.
EnelnmeroIII,tambindeTeatroXXI,enunacharlasobreellugardelautorteatral,Rafael
Spregelburdsealaalgointeresante:
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

1/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

Yomequedconlacomparacindehace25aos(...)mehablandeunosaosdondeparecequeel
teatroeraimportanteyunocreeporqueesgenteserialaquelodice(...)Perocreoquehoy,enmi
generacin,haymuchaconcienciadequelatortaesmuychicayentoncesparaqupelearseporella.Yo
creoquepertenezcoaunageneracinqueveconmuchaclaridadellugarenanodelteatroyporotrolado,
medioparadjicamente,muyentusiasta,conmuchaenerga.(T.XXI,2,1996)
Estamosen19951996yladiscusinentoncesparecepartirdelapremisadepercibirlacrisis,laprdida
deimportancia,ellugarenanodelteatro.Ydelaparadoja:laactividadest,asuvez,muyviva,surgen
muybuenascosas,setrabajademodoentusiasta,conmuchaenerga.
Meinteresabacomenzarconestasconsideracionesparapoderpasaraloqueelttuloprometa:ellugar
deloliterarioenlosnoventa.Porquelapercepcindelestadodelascosasdelsistemateatralcomparte
muchoyesunabuenasntesisdelmododepercibirelestadodelascosasdelsistemaliterarioenlosaos
noventa.
2
EnsuSociologadelpblicoargentino,de1956,AdolfoPrietoproponahacer
Unahistoriadelaliteraturaquenoseresigneasernadamsqueeso,peroqueloseacontodorigor,
unahistoriaqueinterpreteallibrocomoelproductosocialqueefectivamentees,peroquenotomeal
librodepretextoparailustraraspectosparcialesdelmediosocialenquenaci,unahistoriaqueserepita
paracadapocanoslolapreguntaacostumbradaquinesescriben?,sinoqueaprendaapreguntarse
tambin:paraquinseescribe?(Prieto,1956)
Porsuparte,haciamediadosdelosnoventa,NicolsRosasostuvoendistintasintervencioneslahiptesis
dequesepodrapensaralasrevistasliterariascomolaautobiografadelaliteraturaydelahistoriade
laliteratura(Rosa,1995).
Cuandosepracticaunalecturadelasdistintasrevistasquesepublicanenlosaosnoventamsomenos
relacionadasconlaliteratura(3)queescomoseautodefine,porejemplo,larevistaVdeVianaparece
comoineludibleretomartangencialmenteunadelaspreguntasdePrieto,ytrabajarlaenloqueacasosea
unpasoanterior:noyaversloparaquinefectivamenteseescribe,sinoverparaquinpiensanque
escribenlosqueescribenenlosnoventa.
Sientendemosalaliteraturacomopartedelprocesosocialgeneralqueescomolaentendemosse
imponelapreguntaporculesellugarsocialquepercibenparalaliteraturalosactoresdelcampo
literario.Entonces,antesquebuscarlasrespuestasparaesapreguntadePrietoparaquinseescribe,
loquenosllevaraaunaestrictasociologadelpblico,spodemoshacernosotrapregunta:paraquin
entiendenqueescribenlosqueescribenenlosnoventa,loquenosllevaraapensaresaposible
autobiografadelaquehablabaRosa,yquedeberaserunaherramientaprimariaparalaconstruccinde
aquellarigurosayambiciosahistoriaqueproyectabaPrieto.
3
EnunacolumnaenelsuplementoPrimerplanodeldiarioPgina/12del28deenerode1996,elentonces
SecretariodeCultura,MarioPachoODonnell,deca:Unadelascosasmsdifcilesquetenemosque
conseguirquienesestamosenestembitoesconvenceralagentedequelaculturatieneunvaloren
nuestrasociedad(PP,28deenerode1996).Quincedasantes,elmismosuplementollevabacomotema
detapaelttuloBuscomidestino.Elcopeteexplicaba:
Elescritorcomofiguraque,durantelosaossesenta,generabavisionesdelarealidadydelfuturose
fuediluyendodictadurasycadadeutopasmedianteenunaparenteobjetocomerciablealquenosele
exigencompromisospolticos.Primerplanopidilaopinindeseisescritoresrepresentativosde
distintasgeneracionesyperspectivasestticascomounaformadeabrirunnecesariodebatesobreel
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

2/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

lugarsocialdelaactividadliterariaenlaArgentina.(PP,14deenerode1996)
Lasseisopinionessolicitadas(4)difierenenvariospuntos,comoserelfestejoolamelancolaporlos
cambiosenlamisindelescritor,enlaalgarabaoelataquefrentealmercadoyenladefensaocrticaa
laideadelanarracindehistorias(5).Sinembargo,enalgocoincidentodos:enacatarlapertinenciade
laconceptualizacincomparativaentrelossesentaylosnoventaqueestablecedesdeelvamosla
preguntayenelsealamientodelaprdidadellugarsocial,delacapacidadderesonanciadelaliteratura
enlasociedad.Saccomanno,porejemplo,escribeque(antes)seescribasobrelarealidad.Laliteratura
tenaunautilidad()Literaturayrealidadenestosnoventapasanporotrolado,aligualquelaatencin
deloslectores.Porsulado,intentandoescaparalamelancolaporelabandonodelcompromisopoltico
delescritorcuyoreemplazoporelcompromisoconlanarracinfesteja,RodrigoFresndacuenta
tambindelpocoecosocialquetienelaliteratura:Esunaverdaderalstimaqueacasinadieleimporte
demasiado.JuanFornloacompaaenlaapreciacin:megustaraqueexistieraungradomayorde
atencinaltrabajodelosescritoresvaliosos.Finalmente,enftico,elmayor(enedad)delosescritores
consultados,AbelardoCastillo,entiendeque
Hoyelartenoocupaningnlugar()Enlossesentapodahablarsedelamisindelescritor,desu
destino.Sehablabadelaliteraturacomounarma,comounaespeciedeartefactoestticodestinadoa
influirsobrelagenteoacambiarelmundo.Noimportaqueesasrespuestasfueranfalsas,incluso
estpidas,podanpensarsey,sobretodo,permitanescribir.Creoqueningnescritorsepreguntahoy
paraqusirvelaliteratura,pormiedoalarespuesta.Anadielegustaradescubrirqueloquehacecarece
deimportancia()Hoyesdifcil,siendoescritor,sentirqueseocupaalgnlugar.
Lapreguntaporelparaquescribirylapreguntaporelparaquinescribir,aquellaqueretombamos
tangencialmentedePrieto,parecenreformularseensusrespuestas:nadiequerrahacerseesapregunta,
mejornohacrsela,contestaraCastillo(6).Sinembargo,Castilloestabaequivocado,oslodeberaser
tomadofigurativamente,porquelapreguntaserepetaentoncessincesar.
Distintosescritoresquepublicansusobrasyrevistasenlosnoventasehacenesapreguntacon
insistencia,compartiendotambin,engranparte,elpresupuestosobreellugardelaliteraturaenlos
noventaencomparacinconlossesenta.Lapercepcindequelaliteraturanoimportaentrminosde
valoracionessocialesylaconceptualizacindeestocomounaprdidarespectoaunpasadodistintose
repite.
EnunaentrevistaconPabloChacnyJorgeFonderbrider,antelapreguntaQuesthoydapasando,
ensuopinin,enelmundodelacultura?,ElvioGandolforeflexionaba:Pasa,creoyo,quevari
espantosamenteelsitioqueocupaeneltejidosocial(Chacn,1998).Enotraentrevistarealizadaporlos
mismosautoresaMartnCaparrs,stelosintetizabaeficazmente:
hoylaliteraturanotieneunacirculacinsocialquedealgunamanerasirvacomobaseparauna
articulacincrticaacercadelaliteratura.Laliteraturanossiparasuerteodesgracianoeshoyun
espacioenelquesejueguencontradiccionessocialesdefinitivas.Perdieselugar.(Chacn,1998)
Lapreguntaquenucleaelparaqu,elcmoyelparaquinescribir,lapreguntaporellugarsocialdel
escritorydelaliteratura,serunejeconstitutivodelasrevistasliterariasdelosaosnoventa,yes
alrededordeestapreguntaquegranpartedelasrevistasdesplieganlaprimerainstanciadesusprogramas
yestrategiasdeposicionamientoylegitimacin,deorganizacindetradicionesyafinidadeselectivas(7).
Ellugardelaescrituraliteraria,ydelescritor,correlativamente,aparecepuestoenprimerplano
constantemente.EnlarevistaVdeVian,enunodelosnmerosespecialesqueeditanenformade
antologadejvenesnarradores,sehaceresponderuncuestionariodepresentacinaClaudioZeiger,
entoncesasiduocolaboradordelarevistaaltiempoqueperiodistaculturalenotrosmedios.All,antela
preguntaporsusproyectosliterarios,Zeigercontestaplanteandodudas:
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

3/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

Noestoymuysegurodepoderdedicarmedellenoalaliteratura,ynisiquieradesivalelapena.A
vecespiensoques,svale.Creoqueeslgicoquecualquieradenosotrosqueescribimosenmediode
estascircunstanciasselopregunte.Peseatodo,laliterariasiguesiendounaformadereflexinsobrela
experienciaquemeseduce.(VdeV,especial3,1993)
Noestslo,parece,ensusdudas.Enesemismoao,elcolectivodelarevistaporteaLaGiralda,que
slolograsacarunniconmero,entrevistabaalapoetaMaradelCarmenColombo.Decaellaah:
Nos,ammedalaimpresindequeunotienequeescribirenlosmedios.Porqueloslibrosnose
venden.Yomepregunto:paraquincarajoescribeuno,ademsdeparauno?Esunapreguntaqueen
algnmomentotehacs.(LG,1,1994)
Paraquescribir?Valelapenaescribirenestascircunstancias?Lapercepcindeprdidadellugar
socialdelaliteraturaenlosnoventapareceserlacondicindeposibilidaddelarepeticindelapregunta.
LapresentacindeldossiersobrenarradoresargentinosquepublicalarevistaLaGiraldaeneseprimer
nmeroparecetenerunaformaderespuesta,altiempoquereafirmalapregunta:Enlaliteraturadeeste
findesiglolosmovimientoshanderivadoendispersinylasvanguardiasparecenhaberretrocedido,
dejandolugaralosreciclajescosmticosdelaposmodernidad.Sinembargo,apesardetodo,sesigue
escribiendoysesigueleyendo(LG,1,1994).
EnfuertesintonaconelloapareceelmodoenquesepresentaenMagaznliterario,laversinlocaldela
prestigiosarevistafrancesaMagazinelittraire(8),alosjvenesescritoresseleccionadosenlos
certmenesliterariosdeBuenosAiresNoDuermedeeseao:Escriben,escriben,escriben.Sonpoetasy
cuentistasyporalgunarazn,escriben(...)Aqupublicamosunaseleccin,apenasunmuestrariodelo
quepodrallegaraserlaliteraturadelfuturo,unaescrituraquenoserinde(ML,2,1997).
Estapercepcindeloliterarioenlaquehastaparecellamativooefectodeunaobstinacindesubicada
quepoetasycuentistassedediquenaeseextraooficioterrestrequeesescribir,estapercepcindelo
literario,decamos,obliga,entonces,alasdistintaspublicacionesaorganizarestrategiasdeescrituray
legitimacin,yelperfildecadarevistasedeberengranpartealmodoenquetrabajeesaestrategiayla
explicacinqueencuentreparaelestadodelascosas.Enjuliode1997,porejemplo,Magaznliterario
editabasuprimernmero.Ensunotaeditorial,leemos:Confiamos,hacefaltaaclararlo?,enlas
potenciasdellibro(ML,1,1997).YcomosiloscamellostuvieranqueestarenelCorn,comosila
necesidaddeesapreguntanofuerayaunamarcaquesealelaprdidadellugarsocialdellibro,entanto
objetoquereenvametonmicamentealaliteratura,continanluegoeneseeditorialpreguntndose:
Tienefuturolacultura?Valelapena,todava,sostenerunamiradacrticasobrelasdiferentesreasde
laculturaenrelacinconlascualesalgntipodeverdadpodraconstruirse?Creemosques.Porms
quelasrealidadeslatinoamericanasseenrarezcanycuantomsasfixiantesresultenlascondiciones
polticasyeconmicasquegobiernanesasrealidades,laculturapermanece.(ML,1,1997)
Laparadjicapercepcindelautilidadsocialdelactodeeditarunarevista,almismotiempoquesela
intentaconjurar,organizalaenunciacindecadapublicacin.Eneltextocolectivoquecierraelprimer
nmerodelarevistaMercadoNegro,yquebienpuedeserentendidocomouneditorial,leemos:
Parecementiraqueesteintentoaisladoyasimplevistacaprichososehayaconvertidoenrealidad.
Nacicomounjuegoysefueconvirtiendoenunaespeciedegritoineludible,unnecesariomanotazode
ahogadoenestostiemposdeconviccionesflacas.Ahoramsquenunca,tenemoslacertezadeque
arrojamosalgohaciaalgunaparte.Tenemoslaseguridaddequehemoscumplidoconalgntipodetarea
asignada,noporcreerquelarevistaseaimportanteparalasociedadenquevivimosnimuchomenos,
sinoporquecreemoshabercumplidoconnuestrasconciencias.(MN,1,1995)
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

4/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

EnlapresentacindeeseprimernmerodeMercadoNegropodamosleerelintentodeexistiren
oposicinalosgrandesmediosdecomunicacin:
Estarevistallevaelttuloquellevaporqueesnuestroobjetivodifundircosasquenoestndiariamente
alalcancedelossentidosyquegeneralmentelosmediosdedifusinoignoranoesconden,ambascosas
deliberadamente.(MN,1,1995)
ElmismointentopracticalarevistaManiticotextual.Ensuprimereditorial(enelnmerocero)leemos:
decidimosabriresteespacioparadecirlonuestro(...)yparacomentaryanalizarlosaportesdeaquellos,
quehabiendoconseguidosulugarenlaslibreras,sufrenlaindiferenciadelosmediosmasivos(MT,0,
1989)
InclusolarevistaLaBiblioteca,unproyectoqueentremezclaaccinestatalyfinanciamientoprivado,
fuertementeatravesadaporeldiscursomenemista(9),repitetambinensuprimereditoriallapercepcin
generalizadacomomododelegitimarsulugardeenunciacin:
Parecieraquelacultura,quedeestosetrata,esunadelasactividadesconelmayorndicedemuerte
prematura.Losmodernosmediosdecomunicacin(...)sepultaronparasiemprelaserenaactitudque
reclamanlameditacinyelregustodelaobracreada(LB,1,1993)
Losmediosdecomunicacinmasiva,entonces,lasociedaddelespectculoylahegemonadelhomo
videns,seconjugancomounadelasrazonesquealgunasrevistasencuentranparaexplicarellugarsocial
queocupalaliteraturaenlosnoventayfrentealcualdesplegarsuintervencincultural.
Lasargumentacionesenestalneaserepitenenesosaosenmuchasintervencionesdecrticosyrevistas.
LafilsofaEstherDaz,porejemplo,sinttica,escribesobreeltema:laTVesunacompetenciafuerte
paralaliteraturatradicional(Daz,1993).Delmismomodo,enunanotapublicadasinfirmaenla
RevistaGua(publicacindelaFundacinElLibroquefuncionacomodifusinyagendadelaXXFeria
dellibro)sobretelevisin,librosyeducacin,lapreguntadelaqueseparteesCmoseposicionala
literaturainfantilyjuvenilfrenteaunageneracindelectoresquealgunosempiezanallamar,envezde
homosapiens,homovidens?(RG,1,1994).Losejemplosserepitenincansables,pero,sinembargo,as
comootrasdelaspercepcionesqueserepitenenesosaos,elargumentonoesespecficodelosnoventa.
Sinirmslejos,eneltextodeAdolfoPrietoqueyacitramos,escritoen1956,podamosleertambin:
EnlaArgentina,comoentodoslospasesdelmundo,ellibrosoportaelasediodefuertesrivales:el
diarioylarevistaentresusallegadosmsprximos,elcine,laradioyltimamentelatelevisin,rivales
imprevistos.Entretodoshantrabadoeldesarrollodelpblicoliterarioyhancontribuidoaladeflacin
delprestigioylainfluenciadelaliteratura.
Enelnmero3delarevistamarplatenseParednydespus(mejorhablardeciertascosas),ydeun
modoqueorganizarunatendenciageneraldelarevista,GustavoBombiniincurratambinenla
asociacindeliteraturaytelevisincomopuntodepartidaparapensarellugardelaliteraturaensu
presente,peroensayabaunarespuestadiferente.Ensutexto,comoenlasintervencionesdelosescritores
quecomenzamosreseandodelsuplementoPrimerPlano,lsepreguntaporesehechosocialqueesla
literaturacotejndoloconlaimagendeliteraturaquesearrastradelosaossesenta:culesla
especificidadsepreguntaBombinideunobjetoculturaldenominadoliteraturayculsuvalor
especficoennuestrasociedad(cuando)elconsumodellibrohaperdidoelalcancedelosdoradosaos
sesenta(Paredn,3,1994).Bombinidacuentaensuartculodeunretraimientodellugarqueocupala
literatura,retraimientoalquebuscarexplicacionesindagandoenlasrespuestasquedanlosactores
institucionalesqueregulanloliterario.Bombinipartedediscutirlalgicaescolar(Paredn,3,1994)
quesuponequehaydostiposdeobjetosculturalesqueseestarandisputandounpblico(loque)
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

5/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

podraresumirseenlarepetidaprofesorilafirmacin:`Losadolescentesnoleenporquemirantelevisin
(Paredn,II,3:8).Elautor,encambio,sostienequelospblicoslectoresnopreexistensinoquese
creanatravsdepolticasculturales(Paredn,3,1994),porloqueconcluye:
seraingenuoreducirestefenmenodelaprdidadelactodelalectura(especialistasdixit)alefecto
exclusivodelostelevisoresyotrosmedios:serasoslayarlosdatosmssignificativosdeestaArgentina
postproceso(mejorquedemocrtica)fuertementecastigadaporpolticasderecesiny
empobrecimientoqueestnalcanzandosuspicoshistricosmsaltosenlaactualgestindegobierno.(
Paredn,3,1994)
ConestocoincidelarevistaEldesierto,queexplicaelcontextoenelqueeditsuprimernmero:Todos
coincidimos:cadavezpasamenos.Elpanoramaculturalesaplastante.Nadaescapaalascruelesreglas
delajusteeconmico(ED,5,1999).
Otraexplicacindadaenlosnoventaparaentenderlacrisisdelaliteratura,hemossealadoya,eran
lasdictadurasylacadadelasutopas.Otra:lapocaatencindeloslectores.Yotra,laorientacindel
gustodelpblicolector,quetambinseverificaenlaRevistaliterariaUtopas,unarevistaquese
pensabaasmismadesdeunaconcepcinbarrialdedifusinmsquedeintervencinsobreelcampo
literario,perocuyapercepcindelestadodelascosasessintomtica.Enestarevista,porejemplo,sedeja
leercomopresentacindeunaentrevistaalaperiodistaysocilogaSylvinaWalger:
Cuandosehabladelibrosnosloserefierealonarrativo.Enlaactualidad,loslibrosperiodsticosson
msoigualrequeridosporloslectores.EselcasodeSylvinaWalger,autoradePizzaconchampan,una
autoraquerepresentaeltipodeliteraturaqueatraealpblicolectorenestosmomentos,elperiodismode
investigacin,ellibrodenuncia(RU,7,1997)(10)
Lasexplicacionessemultiplicanenlaspginasdecadarevista,ycadarevistaorganiza,enesaformade
explicar,sulugardeintervencinenelcampoliterarioycultural.Comomododesuplireseachicamiento
delespaciodeloliterarioenlasociedad,cadapublicacindiagnosticaelpresenteyorganizaestrategias
quelepermitanhaceraudiblesupropuesta.
EnsulibroMarxismoyliteratura,RaymondWilliamshapropuestorepensardesdelatradicinmarxista
uncriterioengeneraldejadodelado:latradicin.Williamsproponepensarentradicionesselectivas:
unaversinintencionalmenteselectivadeunpasadoconfigurativoydeunpresentepreconfigurado,que
resultaentoncespoderosamenteoperativodentrodelprocesodedefinicineidentificacinculturaly
social,elementoqueseraconstituyenteactivodelprocesodehegemona.Entendiendoalprocesosocial
generalyalahegemonacomoprocesosactivos,Williamsterminaporconcluirque(la)luchapory
contralastradicionesselectivasconstituyecomprensiblementeunapartefundamentaldetodala
actividadculturalcontempornea.
Enesesentido,eltrabajoderecorteyarmadodeunatradicinenlaqueinscribirlaoperacinesttica
queproponecadarevistaserunadelasestrategiasdeposicionamientocentralesyestaratravesadapor
estapercepcindelestadodelascosas.As,larevista(Con)VdeVian(BuenosAires,19901999),por
ejemplo,organizasupostura,enunprincipio,enunacrticaquehomologaalasrevistasBabelyPunto
devistaconlaFacultaddeFilosofayLetrasdelaUBA,alaqueseoponecomomododeconstitucin
identitaria.Aesecontinuumloresponsabilizadehaberhechodelaliteraturaunanotaalpiedelasclases
delaFacultad.Yfrenteaeso,quesecaracterizacomolaraznparaquelaliteraturanoseleafuerade
losclaustrosuniversitarios,VdeVianproponelainclusindeescriturasnoespecializadasquecuenten
unahistoriaydematerialesheterogneosquevandesdelopolifacticodeBorisVianalfetichedelo
claseBentonadosegnlartmicadelperiodismoculturalcool&cult.VdeViantrabajaconstituyendo
unpblicomedianteestrategiasdellamadodelaatencinquevandesdefotosdedesnudosfemeninos
(11)queilustrantodaslastapashastalainclusindechismesdelentrenosliterario:academia,
periodismoyeditorialesyenmediodeloque,comohasintetizadoconeficaciaelpropioSergioOlgun,
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

6/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

exdirectordelapublicacin,contrabandebamosnuestraliteraturaylaliteraturaquenosgustaba
(Olgun,2004).Enestesentido,comohasealadoSylviaSatta,latradicinorganizadaporloseditores
yparticipantesdelarevista(Con)VdeVianestabacompuestade
losescritoresargentinosmsamericanizados:silosreferentesdeBabelsolanserescritoreseuropeos
comoporejemplo,ThomasBernhardparaAlanPaulsySergioChefjec,JohnCheever,Raymond
Carver,TobiasWolfflofueronparaestegruposusnarracionesapelaronalminimalismonorteamericano
yalestilodirectodelcine,ypresentaronpersonajesdeslidaconstruccinpsicolgica.Adiferenciadel
exotismodeBabel,losrelatosestnsaturadosdemarcasdepoca,desdelaropaqueusanlospersonajes
hastalamsicaqueescuchanoloslugaresenloscualesserenen
Porotrolado,acasocomocontraparte,esinteresantepensarlarevistaLaGiralda(BuenosAires,1995),
dirigidaporMarcosHerrera,yquecontabaconcrticosyescritorescomoMartnKohan,Jorge
Consiglio,DavidOubia,LeandroAraujoyGustavoGeneraniensuconsejoderedaccin.Estarevista
encuentra,enelniconmeroquepublica,unapropuestaqueescifradeunareaccinposiblefrenteal
estadodelascosas:enlapresentacindeldossierdecrticadeliteraturacontemporneaquepublican,
planteaquesesigueescribiendoysesigueleyendo,peroqueestosedaapesardetodo(LG,1,
1995).
EnelcontextoquedescribamosconCaparrs,yalqueLaGiraldaleagrega,insistentemente,la
preguntaporcmoescribiralgonuevocuandolasvanguardiasnoslohanfracasadosinoquesehan
convertidoenpuromrketing(LG,1,1995),laprcticadelacrticasobreuncorpusarmadopor
eleccionespersonalesarbitrarias(LG,1,1995)necesariamentedebeplantearsecomoacontracorriente:
seescribeapesardetodo.LatradicinenlaquebuscainscribirseLaGiraldaesclaramenteladelas
vanguardiashistricas:lohacenexplcitoenalgunosdelospargrafosocopetesdepresentacindelas
notas,aparecencomoelmovimientofrentealcualpiensanlasprcticasestticasdelpresente,yse
corroboraesaafinidadelectivaconlapublicacinensunmero1bajoelrtulodepolmicadeuna
charlaregistradaen1928entreungrupodesurrealistasfrancesesAndrBretn,AntoninArtaud,
JacquesPrvert,RaymondQueneauyMarcelDuhamel,entreotrosquedialogansobresexualidad.Pero
siesaeslatradicinconlaquebuscadialogar,lohaceconlafuerteconcienciadeloimposibledetal
proyecto.Enunmomentoenelquecomohemoscitadoyalosmovimientoshanderivadoen
dispersinylasvanguardiasparecenhaberretrocedido,dejandolugaralosreciclajescosmticosdela
posmodernidad(LG,1,1995),slosepuedeescribirsegnsedejaleerenLaGiraldadesdela
necesariapremisadeasumirsufracasoapriori(LG,1,1995).
Meinteresadetenerme,paracerrarelpanoramadeopcionesquerealizanlaspublicacionesliterariasen
losaosnoventafrentealestadodecosasquepercibencomocaractersticodelcampocultural,enunade
lasrevistascomentadas,larevistaParednydespus(mejorhablardeciertascosas)(MardelPlata,
19931998Paredn,enadelante),que,tambinenelcontextodelosaosnoventayarticulndose
alrededordeldiagnsticodelretraimientodellugarsocialdelaliteratura,postularsuprograma:un
programaquerearticulaunaposibletradicinenfrontaldiscusinconlosagentesinstitucionalesque
participaneneltensocampodeluchaporladefinicindeloliterario.
Sealbamosantesque,enelnmero3delarevista,GustavoBombinipublicaunartculosobrela
enseanzadeliteraturaenlaescuelamediaquefuncionacomolasntesisdelmovimientogeneralquese
leeenParedn.Elcopeteconelqueespresentadoeseartculoypensemos,paraleerrevistasen
general,yenparticularporcmofuncionanenParedn,aloscopetescomounmododediseminacinde
lavozeditorialquetiealosartculossegnelmododepresentarlos,elcopete,decamos,anunciaba:
Laliteraturacomoobjetodesprestigiadooprestigiosoquineselasesino?,losadolescentes,la
televisin,laescuela,launiversidad?Algunaspuntasdeesteproblema,quesirvenparadesandarel
sentidocomnsobrelalectura,sonpuestasenescenaporGustavoBombini,enelintentodereconstruir
unatramamuycomplejaquetienequeverconmodosdecirculacinylegitimacin,yconlaaparicin
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

7/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

deotrosobjetosculturalescomoelgraffiti,elrockolahistorieta.(PyD,3,1994lascursivasson
nuestras)
LapreguntaquesehaceBombiniparacerrarsutextoesporlasimgenessocialesdelaliteraturaquehan
devenir,yarriesgacomorespuesta,bajoelsubttuloEsosrarosobjetosnuevos:
larelacindelosadolescentesconloescritosesolidificafuertementeatravsdeotrossoportes:una
letraderock,unguindehistorietadominicalolasingeniosassentenciasdelosgraffittiscallejeros(12)
(...)Lasposibilidadesdecirculacinyconsumodeloescritoseamplan,sediversifican,alargansus
dominios(...)Nuevosobjetosculturalesquegolpeanlapuertadelaescuelamostrandolaprdidade
exclusividaddelaculturaletrada(...)Nuevosobjetosportadoresdetextos,desentidosydeseducciones.
(PyD,3,1994lascursivassonnuestras)
Anteelretraimientodellugarsocialdelaliteratura,lapropuestadelarevistaser,entonces,la
ampliacindelamiradalectoraaotrossoportes,anuevosobjetosparalamiradacrtica:antela
imposibilidaddeunaarticulacincrticaacercadelaliteratura,cuyovalorespecficoyanoeseldelos
quesevencomodoradosaossesenta,segnpercibeBombini,oquehadejadodeserunespacioen
quesejueguencontradiccionessocialesdefinitivas,comodecaCaparrs,larevistaproponenoun
abandonodelaliteratura,sinounensanchamientodelolegiblecomoliterario.
Yaensuprimereditorialseanunciaba:Parednydespuspretende,conlaambicindelquenotiene
nada,darlugaravariadosdiscursosquecreemosnoestntanlejosdelaliteraturao,porlomenos,no
tienenporqunorelacionarseconella(PyD,1,1993).YsienVdeViansealbamoslaaperturaalo
eclcticodesdeunaprosaqueampliaba(13)suregistrohaciaelperiodismocultural,ysienLaGiralda
escuchbamosunecodelaambicindelquenotienenadaenlapropuestadeescribirasumiendoa
priorilaideadefracaso,enParednloquesepropondrsertambinabordarotrosdiscursos,pero
sosteniendolasherramientasdeunsistemadelecturaliterario,acasoacercndosealoqueenesosaos
seiralegitimandobajoelrtulodelosestudiosculturales(14).Seespecificalaapuestaeneleditorial
delnmerodos,dondesepresentannuevasseccionesparalarevista:Lamalqueridaeselespaciodelos
gneros/discursos/deciresqueporalgunaextraaraznnotienencabidaenlaAcademia(PyD,2,
1994).Lamalquerida,entonces,serelespacioquesedlarevistaparaponercomointerlocutor
explcitoalaAcademia,lainstitucinque,almenosimaginariamente,ejercepordefinicinlos
protocolosdelacrticaliterariainstitucinsobrelaqueya,implcitamente,seoperaademsaltomarsus
herramientasdelecturayorientarlashaciaotrosobjetossignificantes.
PerolaAcademianoentraenParedncomoenVdeVian,queorganizabasuficcinidentitaria
mediantelaprcticadeundiscursorepetidasvecesdeclaradoantiacademicista,msligadosalatradicin
delescritormalditoycontestatario,sinoqueingresacomouninterlocutoramodificarmediantelapuesta
enprcticadelprogramadelarevista.Noesraro,sabiendoestaconfiguracindeldilogo,encontraren
lasnotasbiogrficasquegranpartedeloseditoresycolaboradorestienenparticipacincrecientetambin
endistintosmbitosacadmicos:AnaPorra,FabiolaAldana,OsvaldoAguirre,FabinIriarteyMiguel
Dalmaronisonsloalgunosdelosnombresquereaparecen.
LaAcademiacomointerlocutorseregistraatravesandolostextosyadesdeelcomienzodelarevista.En
unensayosobrelanarrativadeAiraqueDalmaronipublicaenelprimernmero,seincluyeun
significativoparntesis:
(AqunoestdemsrepetirqueenAirayenalgnotronarradordeestosaoslalistaesmagrase
justificandesobraalgunasteoraspost,acasonuncamejorcanibalizadas,adiferenciadelarecitacin
ritualconqueselashonrasupremoynarcotizadocultodeltedioenalgnclaustrouniversitario,pory
paralagilada)(PyD,1,1993)
Enesemismoprimernmero,AnaPorraeslabonaenunclidotextounanlisisdellibroGelman:
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

8/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

antologapersonal,endondeconcluye:
JuanGelmanpropone,apartirdesusantologasunalecturaretrospectivadelapoticaargentinadel60
queseraalgobastantedistintoaloquelacrticagenerhacetiempoyanhoycirculacomosentido
comnsobrelaproduccindeladcada.(PyD,1,1993elresaltadoesdelaautora,cursivasresaltadas,
nuestras)
Comolaenseanzamedia,elclaustrouniversitarioylacrticasernintelocutoresdelarevistaensu
voluntaddedefinirsurelacinconlatradicin,laliteraturaylosmodosdeleerla.Ysilaenseanza
media,elclaustrouniversitarioylacrticasonlosinterlocutorespropuestosdesdesuprimernmero,esto
serporserstasinstitucionesorganizadorasdeloslmitesdeloliterario:utilizandosusmodosde
lecturaenunrecortedeobjetosdiferentes,loquelarevistaproponeypracticareselensanchamientode
esoslmites.
Tambinenesemismonmero1,AdrianaBocchinoreseaba(15)Laimaginacintcnica,deBeatriz
Sarlo(1992),ycomentabasobreeselibro:aparecenlecturassobreimpresasquetienenqueverconla
literaturaperotambinconotrascosas.Sinduda,seponenenjuegolasmanerasdetrabajarlos
materialesllamadosliterarios,peroseapuntasobreotrosdiscursos.(PyD,1,1993).As,enlaspalabras
deBocchinopodemostambinleersintetizadoelmodelocrticodelensanchamientodelosobjetosaser
ledosqueseanunciabaenlaeditorialdelnmerounoycontinahastaelfinal:manerasdetrabajar
reorientadas.
EnlatapadelprimernmeroseleaJuanGelman,Reseas:Lamborghini,Sarlo,Moreno,Gonzlez
PoesaCuentoReportajeaMarioLevreroMansillaySarmientoenAira.Enloquevaalatapadel
nmero2seevidenciayconsolidaelgiroquesecontinuarhastaelltimonmero.Seleeenesa
segundatapa:LashistorietasdePrattReportajeaPerlaMiguel(16)CineyliteraturaPoesaGay
InglesayNorteamericanaRock:FitoPezPoesa.Enlossiguientesnmerosseincluirn
indiferentemente(indiferenciaenundoblesentido:porlaalternanciayporquenosediferencianlas
herramientasdelecturarequeridas)anlisisdeprogramasdeTVjuntoaundossiersobreJuanaBignozzi,
lecturasdeLosSimpsonsjuntoalecturasdeAndrsRivera,convivirnbajolamismamiradacrticael
esoterismoylaculturaredondita,lasletrasdeManalylaliteraturadeCopi:Oesterheld,laescuela
secundaria,ElvioGandolfoylacrticaliterariaseleerndesdeelmismolugar.Denuevo:anteel
diagnsticodelretraimientodelvalorespecficodelaliteraturaenlasociedad,seproponeun
ensanchamientodeloqueleenlasinstitucionesliterarias.
Enelnmero4,OsvaldoAguirreanalizadesdeunaperspectivanarratolgicaalapopularseriede
dibujosanimadosLosSimpsons.Seleeall:lascaractersticasdelospersonajesaparecenmostradas,no
dichas,locualdefine,alavez,lascaractersticasformalesdelaserie(...)Lejosdelasfrmulas
tradicionales,enLosSimpsonslapluralidaddepersonajesesunrecursoparalanarracin(PyD,4,
1995).Elprocedimientocontinaentodoeltexto:seleeundibujoanimadoconlascategorasdela
crticaliteraria.Enelnmerosiguiente,Aguirreexplicitalaoperacin.Enundossierdedicadoalacrtica
literaria,espeta:
Lapreguntaporelserdelaliteraturapuedesermotivodeunseminariosinqueseobtenganrespuestas
concluyentes.Peroalahoraderedactarunprograma,sesabequesliteraturaysobretodoqutextosno
sonliteratura.LacrticaacadmicaignoraqueHctorOesterheldyCarlosSampayosondosdelos
grandesnarradoresdeestesiglo,ynopodradecirqusignificelcineenlaobradeHoracioQuiroga
(PyD,5,1995)
Larevistaabreloslmitesdecanonytradicinliterariaparapoderleerlosdiversosobjetosensanchando
loliterariamentelegible.Ejemplificando:AnaPorrapracticaestaoperacinalanalizarlasmarcasde
estiloqueimponeelgneroavisoclasificadocomorelacinentreunescritoryunlectorenlas
revistasdecontactosntimos(PyD,4,1995).MaradelCarmenDeLucalohacecuandoproponepensar
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

9/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

lossubtituladosdelaspelculascomolasescriturasdelapartebajadelapantalla(PyD,5,1995).
FabiolaAldana,alleerlosmecanismosdeficcionalizacindelojudicialenlosinformativos(PyD,6,
1996).YelconsejodeedicinlopracticaalescandirindiferenciadamenteundossiersobreTValrededor
depoemasyfragmentosdeRaymondCarver,HeribertoMuraro,EnriqueLihn,BeatrizSarlo,Luca
ProdanyJuanaBignozzi(PyD,7,1997yPyD,8,1998).Comocoherentecierre,sepracticaestaforma
delalecturaenelltimonmerodelarevista,dedicadototalmentealaobracompletadeH.G.
Oesterheld,queespresentadacomoeltrabajodeunescritorquedomincomopocoselartedela
narracin(PyD,9,1999)
EnsutextoMarginalesenlanoche,de1997,JorgePanesi,pensandoprincipalmenteenEscenasdela
vidaposmoderna,deBeatrizSarlo,escribe:
enotrolugarhehabladodeunvolverseliteraturadeunapartedelasociologaargentina,paralelaaun
desliterarizarsedelacrticaliterariaque,alternativamente,obiensehavueltohaciaelarchivo,
convertidaenarchivera,obien,encandiladaporlapretendidaeficaciaculturaldelosmassmedia,
usufructaladistanciaquelaseparadetaleficacia.Sepropondra,enesteltimocaso,unprogramade
ensanchamientodelcampodelosobjetosposiblesparalacrticaliteraria.Sinquealaliteraturale
importedemasiado,serlacrtica,porcadaobjetoquelea,laquedefinaenelinteriordesupropio
discursoellugarqueleasignealoliterario.(17)
En1994,eneseotrolugar(18)quemenciona,habadicho:
Sienlosaossesentaysetentalacrticaliterariatambinhacacrticacultural(losobjetos,lamoda,el
develamientodelaideologa,lossemiticoscartelesPanzanideBarthes)queraparecerseala
lingstica,aququiereparecersehoy?Respondemos:aunacrticadelascostumbres,aunahistoriade
lasmaneras.
LainterpretacindePanesisobreelensanchamientodelobjetodelacrticaliterariaparecierasemejante
alaquerecortbamosenelreseadeBocchinosobreSarlocomoclavedelecturadelprogramade
Paredn:seponenenjuegolasmanerasdetrabajarlosmaterialesllamadosliterarios,peroseapunta
sobreotrosdiscursos(PyD,1,1993).PeroPanesi,sinembargo,notomaencuentaelcontexto
especficoenelqueestaoperacinseinscribe,loqueesllamativoporqueslohace,encambio,cuando
analizaelvolverseliteraturadeciertasociologaalsealarqueelmovimientoseinscribeenelgirodela
historiografa,queharescatadolaliterariedad,laretoricidadliterariaylaficcindelrelatohistrico
(Panesi,2000).Yestoesunproblemacentralporquelapropuestadeensanchamientodelosmateriales
sobrelosqueoperalacrticaliterarianosepretendepracticableenlasrevistassinquealaliteraturale
importedemasiadocomosealaPanesi,sinoquesepractica,comohemosrepuesto,pensandoenlas
imgenessocialesdelaliteraturaquehandevenir:laquepuedanconstruirlosadolescentesdehoy,
sobrequelementosresidualesdelantiguomanualdeLoprete(PyD,3,1994).Porquelaoperacinque
postulaParednnosedefineenrelacinalacrticaculturalquelacrticaliterariapudopracticarenlos
60y70,comoproponePanesi,sinoque,partcipeactivadesupresente,comoautobiografadela
literatura,larevistanosdejaleerensusfechadaspginaslasmarcasdelapercepcindeunimportante
retraimientodellugarsocialdeloliterarioylacorrelativadificultadcomosealbamosalprincipiocon
Caparrsdearticularunacrticasobreeseespacioenelquedejarondeestarcomprometidaslas
contradiccionessocialesbsicas.Es,entonces,enesecontextoquedebemosbuscarelhorizontede
significacindelapropuestadelensanchamientocomounaformadeconstruirlaposibilidaddela
continuidaddelacrticaliteraria.
Igualmente,enlasmismaspginasdeParednpodemosleerunareflexinquepodraserpensadacomo
unaautocrticadelprogramaquelarevistadespliega.
Enelnmerocincodelarevista,MiguelDalmaronipublicaunfuriosotexto,comopartedeldossier
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

10/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

sobrecrticaliteraria.All,discutiendoconlasposicionestericassostenidasenquetodoesverbal,nada
esreal(PyD,5,1995),sepreguntaporlasimplicanciasylasposibilidadesdeunacrticacomoprctica
ligadaalasideasdeverdadymoralquepuedadecirporquunlibroounaprcticasonbuenosomalos,
cmoundiscursoounaprcticaseliganconlaverdaddelorealyconelpresente,conlacoaccinycon
lasresistencias(PyD,5,1995).
Dalmaronicerrarsutextosealandonuevamenteelmovimientoderetraimientodelaliteraturaquela
revista(omejordicho:quelasrevistasdelosnoventa)insisteensealar,ydandocuentadelcorrelativo
ensanchamientodelosmaterialesquelacrticaquesepromuevedesdelarevistapuedebuscarleer.Pero
elsealamiento,enestecaso,incluyeunmomentodeinsatisfaccinanteestarespuestaalestadodelas
cosas:
paraentendernos:sielotroproblemadelacrticaesqueyanotieneobjetoporquelasletrasmismasy
suincidenciaenlaculturafinisecularasistenasutalvezirremediableocaso,jugartodaslasfichasala
ampliacindisciplinaria,loqueprobablementenoestdeltodomalyesinevitable,es,lisayllanamente,
pifiarelblancoprincipalycreerqueganaremoslapartidaconslocomerpeonesohacergambeta
(PyD,5,1996resaltadoeneloriginal)
Eltonodeaullidodesutexto,lasintaxiscrispadaylaspropuestasqueapuntanalaconfrontacindirecta,
parecenserlamodalidadnecesariaparadecirloquedice:porunlado,unacrticaradicalaladoxa
tericaqueserecluyeenunalimitadainutilidadinstitucionalizada,y,porotrolado,elsealamientodela
validezaltiempoquedeloslmitesdelmovimientodeensanchamientocomoestrategiaderesistencia.
EneltextodeDalmaroni,ensuspropiaspginas,larevistaParednydespusencuentrasuautocrtica
mspotente,porquerecaeenunodelosejescentralesdesuprograma:unprogramaquepermiteleerel
repetidosealamientosobreelestadoderetraimientodeloliterarioylainvencindelasposibilidadesy
deloslmitesdelacrticaliterariaenlosaos90.
4
EnunviejoartculodeRicardoPiglia,stepropona:
Lahistoriadelaliteraturaquizsnosealahistoriadelasobras,sinomsbienlahistoriadeunafuncin
diferencial,lahistoriadeunaciertarelacinentrelaprcticaestticaysuscondicionesdeproduccin
quesonalmismotiempoelespaciodesudesciframiento(Piglia,1974)
Latelevisin,olosmediosaudiovisualesengeneral,elmercado,ladificultadparapublicarenlas
editorialesgrandes,elquiebrequesignificaladictaduradel76entrminospolticos,sociales,
econmicosyculturales,losajusteseconmicosdelneoliberalismo,laapatadeloslectoresolaescritura
queabandonaloqueastoslesinteresaraleersondistintasrespuestasqueescritoresocolectivos
editoresdedistintasrevistasdanparajustificarloquepercibencomounaprdidadellugarsocialdela
literaturaenlosnoventa.Noseradifcildemostrarlasaristasdeverdadnideineficaciaexplicativade
cadaunodeesosfactores.Peronoesloqueinteresaactomarpartidoporunauotraexplicacin,sino
sealarqueesainsistentepercepcindellugardeloliterario,yespecficamenteconcebidocomoprdida
enlaconstantecomparacinconellugarqueseentiendequeloliterarioocupabaenlosaossesentay
setenta,inclusomsalldesiesverdaderaono,estapercepcin,deca,esunejecentraldela
constitucindelcampoliterarioalrededordelacualcadapublicacinycadaprcticaliterariadebe
posicionarseparaconstituirsulugarenelcampo.
Estapercepcindellugarsocialdelaliteraturaespartedelascondicionesdeproduccindelaliteratura
argentinadelosnoventayesunelementocrticoquenodeberaserdesdeadoalahoradepensarel
espaciodedesciframientodelaliteraturadeesadcada,ascomotambinalahoradepensarlasfuertes
diferenciasespecficasqueladefinenfrentealademocrticaydesencantadoradcadadelochentayal
perodoqueseinicialuegodel2001.
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

11/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

Notas
Arriba
(1)EstetrabajoeselltimocaptulodellibroRodolfoWalshnoescribiOperacnmasacre)yotros
ensayos)quepubliclaeditorial17grises
(2)[Citamoslasrevistassegn(sigla,nmerodelarevista,aodeedicin)]
(3)Tomolaexpresindeunadelasrevistas(Editorial,1,1990)queatraviesaladcadadelosnoventa
casiensutotalidad,larevista(Con)VdeVian,quesaleentre1990y1999.Paraunanlisis
pormenorizadodeestapublicacin,verRomn,Claudia(1997)Satta,Sylvia(2004ay2005)
(4)LosescritoresinvitadosaopinarsonGuillermoSaccomanno,CharlieE.Feiling,AbelardoCastillo,
RodrigoFresn,JuanSasturainyJuanForn.Lostextosrespondentodosatrespreguntassolapadas:Qu
diferenciasexistenentreellugarsocialqueocupabaelescritordelosaossesentaysetentayelque
ocupaeldelosnoventa?siexisteenlaactualidadesesitioosilaideafuertedelmercadohizo
desaparecerlanotanfuertedelcompromiso?yanalizarculseraelespacioidealparaelnarradorde
estefindesiglo?
(5)Laspolmicassobrelanarracindehistoriasylarelacinconelmercadoorganizaeldebateexistente
sobrefinalesdelosochentayprincipiosdelosnoventaentrelosgruposdenominadosbablicosy
planetarios.ComosealaClaudioBenzecry,estapolarizacinencuentraalgunospuntosde
enfrentamientoincrescendoparaluegodiluirseenlacortesanaconvivenciaamediadosdelosnoventa.
Cf:Benzecry,Claudio(1998)Conunaayuditademisamigos:apunteshacialacomprensindela
sociabilidadenlaspresentacionesdelibros,RevistaApuntesysobreladisputaestticaentre
ambosgrupos,Berg,E.H.(1998),Lajovennarrativaargentinadelos90:Nuevaonovedad?EnRIB
(ONU,EEUU),n2vol.XLVIII.
(6)Alaosiguiente,Castilloreproduce,bajoelttuloLugardelescritor,eltextoqueenelsuplemento
PrimerPlanohabatituladoLacrisisuniversaldelsentido.Cfr.Castillo,Abelardo(1997):Serescritor,
BuenosAires,PerfilLibros
(7)Hemosconversadoconloseditoresdealgunasdeestasrevistassobrelasestrategias,conscienteo
inconscientementedesarrolladasdesdelaespecificidaddecadapublicacin,eneldossierdedicadoala
literaturayculturadurantelosaosnoventaenlarevistaelinterpretador.net,Revistasliterariasdelos
90,nmero32,diciembrede2007(entrevistasaAnaPorra,OsvaldoAguirre,SergioOlgun,Marcos
Herrera,DanielLinkyRalBrasca)
(8)Larevistasepostulacomoinscriptaenlatradicindelarevistafrancesa,delaquecompranlos
derechosdepublicacinparatodaLatinoamrica.Sinembargo,desdeelprimernmero(comoya
anticipabanensunmero0),amplanelobjetodelarevista:silaedicinfrancesaesespecficamente
literaria,laedicinlocalrequiereabarcarotraszonasdelaculturaparapensarsecomounproyectoviable
yagregancomosubttulomapamensualdelacultura.Paraunanlisisdetalladodeestarevistaver:
Cousido,Diego:MagazinLiterario:unepisodiodelmalestardelacultura(ponenciapresentadaenel
IVEncuentroNacionaldeEstudiantesdeLetras,20al22denoviembrede2008,UniversidadNacional
delNoreste,FacultaddeHumanidades)yCousido,DiegoyHernaiz,Sebastin(2007):Entrevistaa
DanielLink,enRevistaelinterpretador.net,Nmero32,Diciembrede2007
(9)DiceEnriquePavnPereyra,elDirectordelaBibliotecaNacionalentonces,enunapginatitulada
Augurios:AtrseseadisalacasonadelacalleMxicoiniciamosunabsquedadelnuevoestiloque
coincideconelairerenovadordelaRepblica.Paraempezarauspiciamosunaprosapiarenovadorade
mediosdecomunicacin,grcilyalmismotiempoamena,conellanzamientodeBIBLIOTECA,
rganodeestecampamentodeletrasydesueosasentadoentreAgeroyLasHeras.(...)Pocasvecesla
proyeccininternacionaldelpashasidotanbrillante,tancuajada.Porotrolado,nosmovemoscon
absolutalibertaddeprensa.Elcomerciodelasideasnotieneotrolmiteniantdotoquedarmslibertad
(...)elgobiernodeldoctorMenemlogrqueserealizaralaesperadaaperturaypuestaenfuncionamiento
delaBibliotecaNacionaldelaArgentina(...)Ahorapondremosalasalaimaginacinyladotaremos,en
elquinquenioprximo,derecursostcnicosmodernsimos(...)LaBibliotecaNacionaldespiertadesu
sueodefrustracin.(LB,1,1993).Elstaffdelarevistaestabaintegrado,entreotros,porArturoPea
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

12/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

LilloenelcargodeDirectordelarevistayAlbertoLaiseca,comoSecretarioderedaccin.
(10)Comosealamosrespectoalargumentodelarelacinentrelatelevisinyellugarsocialdela
literatura,respectoalgustodeloslectores,queseorientamsalconsumodeperiodismoquede
literatura,hayquesealarquenoestampocounapercepcinespecficadeesosaos.Basterecordaren
esesentidolaOcurrenciadeOscarWildequeBorgestraduceenelnmero47delaRevistaMulticolor
del30dejuniode1934:Qudiferenciahayentrelaliteraturayelperiodismo?Elperiodismoes
ilegible,ylaliteraturanoesleda.(Borges,1995)
(11)ClaudiaRomn(1997)leeinteligentementeenestegestounaoperacinsobrelamirada,
operacinquenohaceotracosaquesealarlanecesidaddeunplusparaqueunarevistaliteraria
generaraalgunaresonancia.Ladificultadparagenerarresonanciasarticulatambinlaposicindel
psicoanalistaGermnGarcaalhacerunraccontodelcampointelectualdesdeelretornodela
democraciahastalaestabilizacinestatalkirchnerista,enConversacinsobreintelectuales,polticay
democracia,enlarevistaConfines(N14,Juniode2004).(12)Propiodeotrotipodetrabajopodraser
verificarcmoescontinuadaestapropuestaconeltiempoporelhoytitulardeDidcticaEspecialparala
carreradeLetrasdelaUBA.Encualquiercaso,enlosnoventaBombiniesbozabayalasmismas
hiptesisenBombini,Gustavo(1991):Habraquepensarenleerestostextos(losgraffitis)enlaescuela
secundaria.SimilarideasostienetambinEduardoRocenzvaig(1998)analizandolaliteraturadentrode
laculturadelosnoventa:laliteraturadeestetiempoeselpunkbarrial,elvideoclipylosvideogames.
(13)Ladiferenciaessutil,peroradical,yadesdesusprimeroseditoriales.Mientrasqueporunlado
(Con)VdeVianproponeunarevistamsomenosrelacionadaconlaliteratura(VdeV,1,1990),con
loquedebeampliarsuregistroparaentenderaunmundoqueincluyealaliteraturayquevayvienede
lasseriesnorteamericanasdelos60o70alaliteraturadeElvioGandolfoporotrolado,Paredny
despusproponenocambiarderegistroparaabarcarmsqueliteratura,sinoensancharlosobjetosquese
puedenprestaralamiradaliteraria.Parednplanteatrabajardiscursosquecreemosnoestntanlejosde
laliteratura,acercndolos,alleerlosconlosmodosdeleerliteratura,mientrasqueVdeViantrabaja
ampliandosuregistroysusmodosdeleerparapoderabarcarnosloliteratura,sinodiscursosmso
menosrelacionadosconella.Enlaeleccintomadadesdesusprimeroseditorialesyenlamodalidadque
seestableceenlossiguientesnmerosalrededordeestadivergencia,ParednseseparadeVdeVian.
(14)Sobreelcambioqueenlalegitimidadacadmicaeintelectualocupanestetipodeestudiosresulta
unabuenasntesisdelapercepcindepocaelprlogoalareedicindeLaeradelossentimientosde
BeatrizSarlo.Laprimeraedicindellibroesde1985.Lasegundaesdel2000.Enelprlogodeesta
ltima,escribelaautora:En1985casinoseescuchabaenningunapartelafrmulaestudiosculturales.
Siestelibrosalierahoyporprimeravez,casitodoelmundolollamaraunestudiocultural(Sarlo,2000)
(15)Noenvanodebemossealarqueenelsemestresiguiente,elprimerode1994,enelAo3,Nmero
3delaRevistadelCentrodeLetrasHispanoamericanasdelaUniversidaddeMardelPlata,Adriana
BocchinopublicaBeatrizSarlo:entrabajosobreladcadadel20,dondeexpandeeltextopublicado
enParedn(1,1993).DiceBocchinoall:Loquemeinteresaahoramarcar,reconstruirsisequiere,los
objetosqueestacrticatrabajaenesaredefinicin(delavanguardia),lasoperacionesqueproduce,el
recortequerealiza,ellugarqueelsujetocrtico,finalmente,seproponepara,een,esaredefinicin.Ello
implica(...)unamaneradehacercrticadiferentedeloinstitucionalmenteentendidocomocrtica
literaria.LostextosdeSarlo,sinembargo,hablandeliteratura,perolohacenacontrapelo,oblicuamente.
Poresomismo,entonces,hablandelacrticaydesusoperaciones.
LadobleinclusinenlarevistaParednyalaosiguenteenlarevistaacadmicadelaUniversidadde
MardelPlatadeltrajocrticodeBocchinoaparececomofuertesealamientodeunodelosespaciosde
dilogoydiscusinqueatraviesaaParedn,yelmodoenqueseorientandesdeallestosdilogosy
discusiones.
(16)PerlaMiguelesunagitanadeMardelPlataqueescribeunahistoriadelosgitanosenMardelPlata.
Escribien1991VidaycostumbresdelosgitanosenlaRepblicaArgentina,(FundacinOsvaldoM.
Zarini,Tandil,1991,libroporelcualAnaPorrayJosA.Romnlerealizanunaentrevista
(17)(OriginalmentepublicadoenBoletndelaEscueladeLetras,Rosario,1998)(18)Serefiereal
http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

13/14

19/6/2015

NoRetornableRevistasliterariasylugarsocialdelaliteraturaenlosaosnoventaSebastinHernaiz

artculoPolticayficcinoacercadelvolverseliteraturadeciertasociologaargentina,originalmente
publicadoenBoletndelaEscueladeLetras,Rosario,1995.
Referenciadelasrevistascomentadas
Arriba
(VdeV)(Con)VdeVian
(ED)ElDesierto
(LG)LaGiralda
(ML)MagaznLiterario
(MT)Maniticotextual
(MN)MercadoNegro
(PyD)Parednydespus,mejorhablardeciertascosas
(RG)RevistaGua
(LB)RevistaLaBiblioteca
(RU)RevistaLiterariaUtopas
(PP)SuplementoPrimerPlano,(14deenerode1996)
(PP)SuplementoPrimerPlano,(28deenerode1996)
(TXXI)TeatroXXI
Autor
Arriba
SebastinHernaiz(BuenosAires,1981),Escritor,investigadorydocente.Dictacursosdeliteraturay
escrituraenlaUBA,elIUNA,laUdeSAyelECuNHi.Espartedelgrupoeditordelarevistade
literatura,arteypensamientoelinterpretador.Enel2012publicelensayoRodolfoWalshnoescribi
OperacinMasacre).
20052012CopyrightNoRetornable.com.arTodoslosderechosreservados.

http://www.noretornable.com.ar/v12/teatro/hernaiz.html

14/14

You might also like