Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

rung uc v hng cuc hin tranh it am,1950-1975

in in h n eneva 1953-1954

V M T B 1952
mt khu hu c l tng un i Nhn dn Vit Nam (QNDVN) tin
hnh cc cuc tn cng vo Lo. ng Ging 1953 Vi uc anh quay li Bc Kinh
bo co k hoch tin hnh chin dch ng Lo. V c vn Trung uc mun
gip Pathet Lo xy dng mt khu cn c pha bc Lo lin kt vi khu vc Ty
Bc ca Vit Nam. Ngy 5 thng Ba, Vi quay li Vit Nam gip ch o chin dch
ng Lo. Gia thng Ba v thng T 1953, Gip pht ng hai cuc tn cng:
mt l nhm vo th vng quc Luang Prabang, hai l nhm vo Cnh ng
Chum. ua , Gip e da s bc hu chim ly Cambodia v ph v qu trnh n
nh ti Nam Vit Nam. Nhng QNDVN gp phi khng c mnh m t qun
Php. n thng Nm, cc s on Vit Minh phi rt lui v kit sc, cn ngun tip t
cng nh ma ma bt u n. H ci li cc n v du kch v cn b chnh tr Lo
hng ng cc cuc tn cng tng lai cng nh cng c Cng sn Lo.

I PH VI K HOCH NAVARRE
n thng Nm, Tng Henri Navarre nhn lnh ch huy lc lng Php ti ng
Dng. xoay ngc cn cn lc lng cng nh cng c v th qun i Php
ng Dng, ng tho ra mt chin lc gm ba giai on: chim lnh khu vc
chu th sng Hng c tm chin lc ti trng trong ma thu v ma ng
1953-1954, bnh nh cc khu vc do cng sn chim gi min trung v nam Vit
Nam vo ma xun 1954, v pht ng mt cuc tng tn cng nhm truy ui v
tiu dit lc lng chnh qui ca QNDVN min bc. tin hnh k hoch ny,
Navarre yu cu chnh ph Php cp thm nhng n v mi v khuch trng
un i Vit Nam Cng ha (QVNCH) vi s tr gip ca Hoa K. n thng
Chn 1953, chnh ph Eisenhower ng cung cp thm cho Paris 385 triu M
kim vin tr qun s gip trin khai k hoch Navarre. (n khi Harry Truman ri
khi Nh Trng, Hoa K phi gnh hn 40 phn trm ph tn ca cuc chin.)[2]
K hoch Navarre to ra mt thch thc mi cho Vit Minh. Ngy 13 thng Tm
1953, ng Lao ng Vit Nam (LVN) gi mt in tn n ng Cng sn
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

1 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

Trung uc (CSTQ) yu cu gip trong vic xem xt tnh hnh v ch ra phng

hng cho cuc chin u sp n. Trong khi y, QNDVN hu b k hoch ban u
nhm tp trung vo Ty Bc v Lai Chu v thay vo xut tn cng ch ti khu
vc chu th sng Hng. Ngy 22 thng Tm La u Ba tham d cuc hp ca b
chnh tr LVN, trong Gip ni v cc chin dch ti nhng khu ng bng, b
qua Lai Chu v gim nh tm quan trng ca chin dch ng Lo. (Lc y Vi
uc anh quay v Trung uc.) La bo co cc tho lun v Bc Kinh. Ngy 27
v 29 thng Tm, lnh o CSTQ gi hai bc in cho La trong phn tch tnh
hnh Vit Nam k t ngy Navarre nhm chc v nhn mnh rng QNDVN phi gi
nguyn k hoch ban u l tp trung vo Ty Bc v Lo. ng cch tiu dit ch ti
khu vc ai hu, gii phng min bc v trung o, sau y m rng chin trng xung
min nam o v ambodia e da i n, bc in ngy 29 thng Tm ca
CSTQ vch r, LVN c th gim iu ngun cung cp binh lnh v tin bc cho
qun i b nhn, phn tn qun hppht trin , dn dn tch ring
lm suy yu v tiu dit k . Nu phng php ny c tip nhn, gii lnh o Bc
Kinh lp lun, Vit Minh s c th dnh lc lng sau ny cho vic chim c chu
th sng Hng v cui cng nh bi chnh ph thc dn Php ti ng Dng.
Trong thi im ny, gii lnh o Trung uc nhn mnh, Vit Minh nn chim gi
Ty Bc v thng Lo trc khi tin xung pha nam.[3]
Tng t, cc c vn Trung uc cng ngh QNDVN nn chn Ty Bc l
mt trn chnh vi mc tiu l chim lnh Lai Chu li ko v tiu dit qun Php
a th c li cho Vit Minh. Cc c vn Trung uc nhn mnh rng vng chu th
sng Hng ch l mt trn th yu, ni Vit Minh c th tin hnh cc cuc tn cng
du kch phi hp vi mt trn chnh v thit lp c s cho vic nh chim H
Ni v Hi Phng trong tng lai.[4] R rng cc c vn Trung uc thy rng chu
th sng Hng khng phi l a im l tng QNDVN tin hnh mt cuc
ng ln vi Php vo thi im ny. n thng Chn, b chnh tr LVN tho
lun k hoch chin tranh cho ma ng 1953-54. ng h quan im ca Trung uc,
H Ch Minh kt lun rng phng hng chin lc vn khng ay i, c th l, Vit
Minh s tp trung vo khu vc Ty Bc v thng Lo. ng ph quyt k hoch ca
Gip chuyn ch trng vo vng chu th sng Hng.
Ngy 10 thng Mi, Bc Kinh bo vi H rng h b nhim Vi uc anh
lm tng c vn qun s v La u Ba lm tng c vn chnh tr cho Vit Minh.[6] Sau
khi quay li Vit Nam, ngy 27 thng Mi Vi uc anh ti xc nhn xut ca
Bc Kinh v chin lc qun s ca Vit Minh, trao cho H Ch Minh mt bn sao ca
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

2 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

k hoch Navarre m Trung uc c c. Sau khi xem xt k hoch ca ngi Php, v

lnh t LVN bo rng xut ca lnh o CSTQ l ng n v nu Vit Minh
lm theo, h c th ph v k hoch Navarre.[7] Vic Bc Kinh trao cho H bn sao k
hoch Navarre cho thy mi hp tc cht ch trong vn chia s tin tc tnh bo gia
hai ng Cng sn trong cuc Chin tranh ng Dng ln I.
Vo gia thng Mi mt, S on 316 v mt phn ca S on 325 v S on
304 QNDVN hnh qun v hng Lai Chu. theo xut ca Trung uc l
tm cch xm nhp vo min Nam Vit Nam qua ng Lo, trong thi gian ny chnh
quyn H cng tho ra mt k hoch xy ng cho nm 1954. K hoch ny d tr
s xy mt s con ng sang Lo. Nhng Chu n Lai thy k hoch ny qu tham
vng. Trong mt bc in gi cho La u Ba vo ngy 22 thng Chp, Chu ch ra rng
s lng ng dn lao ng m k hoch yu cu qu cao v i hi qu ln v lao
ng s lm tng gnh nng qu ng ln ngi dn v lm nh hng trm trng n
nng sut. Chu ku gi LVN ct gim k hoch ca h bng cch ch nn ch
trng vo ba hng i quan trng nht, bao gm con ng i qua Sm Na.[8]
Sau khi nhn c tin tnh bo v hot ng ca Vit Minh hng v Lai Chu,
Tng Navarre quyt nh chim ng in Bin Ph, mt ngi lng nh trong thung
lng v pha cao nguyn ty bc ca Vit Nam, nm trn ng n Luang Prabang.
Khi tin tc v vic Php chim ng in Bin Ph n tai Vi uc anh, ng ang
trn ng v Ty Bc vi qun Vit Minh. Sau khi tho lun tnh hnh mi vi nhng
thnh vin trong on C vn un s Trung uc (CVQSTQ), Vi ngh vi
LVN mt chin dch bao vy v tiu dit qun Php ti in Bin Ph trong khi
vn tip tc k hoch ban u l tn cng Lai Chu. ng cng bo co k hoch ca
mnh ln Bc Kinh. Trong khi thng qua xut ca Vi, un u Trung ng CSTQ
cng nhn mnh rng chin dch in Bin Ph khng nhng mang tm quan trng v
qun s v chnh tr m cn dn n cc h qu mang tm quc t. Vi li ha s cung
cp mi th v kh m QNDVN yu cu, gii lnh o Trung uc ch th
CVQSTQ gip lnh o LVN i n quyt nh v h tr hng i ca chin
dch.[9]
R rng l trong u Mao ngh n vn ngoi giao quc t khi cn nhc vic
tng cng qun s ti Vit Nam. Vo thng Chn 1953, th gii Cng sn khi
ng mt xut ha bnh. Ngy 28 thng Chn, Lin X gi mt ngh n M,
Anh, v Php trong ku gi mt hi ngh gm nm cng quc trong c Trung
uc, xem xt cc phng cch lm gim thiu nhng cng thng quc t. Khong
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

3 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

mi ngy sau, tng Trung uc Chu n Lai a ra mt tuyn b ng h

ngh ca Lin X. Ngy 26 thng Chn, H Ch Minh ni vi bo Expressen ca y
in rng ng sn sng thng thuyt vi ngi Php v vn ng Dng. Mao
mun c mt chin thng ti in Bin Ph tng cng v th ca phe Cng sn
trong bn m phn. Chp nhn xut ca CVQSTQ, cc lnh o QNDVN
vch ra mt k hoch tc chin cho chin dch in Bin Ph, va c b chnh tr
LVN thng qua vo ngy 6 thng Mi hai. Sau y, B Ch huy Chin dch in
Bin Ph c thnh lp vi V Nguyn Gip gi chc Tng T lnh v Vi uc
anh l tng c vn. H Ch Minh ku gi ton ng ton dn Vit Nam ng gp
ht sc mnh bo m chin dch ng li.[10]
Nhn li, cuc hp thng Chn 1953 ca b chnh tr LVN l im chuyn bin
quan trng ca cuc Chin tranh ng Dng ln I. Vi thc t ca vic Navarre iu
qun n in Bin Ph vo thng Mi mt nm y l phn ng trc tip i vi vic
Vit Minh ang tn cng vo Lai Chu v thng Lo, s kin H Ch Minh bc b k
hoch ca V Nguyn Gip nhm tp trung vo chu th sng Hng th v cng quan
trng. Nu ng trin khai chin lc ca Gip th khng c cuc i u gia Php
v Vit Minh ti in Bin Ph.

BAO VY IN BIN PH
Vo cui thng Mi mt 1953, s on 308 ca Vit Minh tin ln pha bc hng
v in Bin Ph. Sau khi chim c Lai Chu vo ngy 13 thng Mi hai, s on
316 hng v pha nam hon ton bao vy in Bin Ph. Vo u thng Ging
1954, CVQSTQ quyt nh pht ng mt cuc tn cng chp nhong vo in
Bin Ph trc khi qun Php n nh v tr chc chc. Di s hi thc ca cc c vn
Trung uc, Gip tung ra mt cuc tn cng bin ngi vo qun Php. Nhng
QNDVN phi chu ng tn tht nng n, phn v Vit Minh khng chuyn
c pho vo cc a im chung quanh in Bin Ph ng lc, phn v Php
chuyn qun nhanh chng hn d tnh tng cng lc lng.[11]
Trong cc bc in gi cho Vi uc anh ngy 24 v 27 thng Ging, un u
Trung ng CSTQ ch th cho ng khng c tn cng ch in Bin Ph t
mi hng mt lc m phi s dng chin lc chia nh bao vy ch v tiu dit chng
tng phn mt. ng ch phi phn u tiu dit tng tiu on mt, ch th ca Bc
Kinh tip tc. n khi ng ch c dit t bn n nm tiu on, qun ch ti

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

4 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

in in h c mt tinh n. chng s rt lui v hng nam hoc i qun

tip vin. ai bc i ny u c li cho chng .
c hin xut ca Bc Kinh, CVQSTQ v QNDVN hu b k hoch tm
gii php nhanh chng v i theo phng n tin chc bng cch tiu dit tng cht
tin phng mt v lm qun ch mt mi bng cch lm hao kit sinh lc h.[12]
ph v u th trn khng ca Php v lm t lit sn bay in Bin Ph, Trung
uc cung cp cho QNDVN cc khu pho phng khng. Bn tiu on Vit
Minh tng c o to ti Trung uc c iu v mt trn in Bin Ph v
c trang b pho cao x 37mm. Ti in Bin Ph, Trung uc p dng kinh
nghim c th v bn ta m h c c Triu Tin. H dy lnh QNDVN cch
bn ta lm gin on hot ng ca qun Php v suy gim tinh thn ch. Mt
chc chuyn gia cng binh Trung uc tng tham chin ti Triu Tin c iu
n in Bin Ph gip vic xy dng chin ho. Vic thit lp mt mng li giao
thng ho di hng trm dm gip cc n v tc chin Vit Minh tip cn c cc
c im ngoi vi ca qun Php m khng b nh hng bi ha lc ca h. Trung
uc cng cung cp mt lng ln n dc cho QNDVN chin u.[13]
Trong khi Vit Minh ang xit cht vng vy in Bin Ph th quc t cng ang
chun b cho m phn ha bnh c d tnh khai mc ti Geneva vo u thng
Nm. Nhng ngi tham d s l cc nh ngoi giao t Anh, Php, Trung uc, Lin
X, cng nh Vit Nam Dn ch Cng ha (VNDCCH) v cc nc trong Lin bang
ng Dng: Vit Nam, Lo, v Cambodia.[14]
Trong khi ch tm theo di nhng s kin quc t, Mao cng quan st k lng tin
trnh ca chin dch in Bin Ph. ng nhn thc rt r rng cc chin thng ca
Vit Minh trn chin trng s tng cng sc mnh thng thuyt cho phe Cng sn
rt nhiu trong hi ngh ha bnh sp n. ng nn nng mun thc y tin ca
Vit Minh trong mt trn qun s. Trong mt thng ip ngy 3 thng T gi cho
Bnh c Hoi, ph ch tch un u Trung ng CSTQ, Mao ni rng
VNDCCH nn thnh lp hai s on pho binh (bao gm bn trung on) v hai
trung on cng binh; nhng n v ny cn hon tt hun luyn v c trang b kh
ti trong vng su thng. Nu h khng c pho, Trung uc phi chuyn cc khu
pho t qun i ca mnh sang trang b cho cc n v Vit Nam. Nhng s on
pho binh mi nn c iu qun t cc s on b binh Vit Minh thay v t nhng
ton tn binh. Cc hun luyn vin v c vn ca cc n v ny cn phi c tuyn t
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

5 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

nhng binh lnh Trung uc tng tham chin ti Triu Tin, v cn phi bao gm cc
cn b cp s on v tp on qun. a im hun luyn l tng cho cc n v Vit
Minh mi ny l Vit Nam, nhng nu ti Qung Ty cng c. Mao yu cu Bnh
tho lun vn ny vi Tng am mu v T lnh Pho binh Trung uc a ra
k hoch. Vi hai s on pho binh mi ny, Mao tip tc, cng vi mt s on pho
binh thnh lp trc v nm s on b binh, QNDVN c th tn cng H
Ni v Hi Phng. Mao ra lnh cho Bnh phi lp tc chun b y n dc v
qun c cho hai s on pho mi ny v tng cng cung cp sng phng khng cho
Vit Minh. V mt trn in Bin Ph, Mao nhn mnh rng pho i ny cn kin
quyt chim cho bng c v nu iu kin sn sng, Vit Minh c th pht ng
mt cuc tng tn cng cng sm cng tt.[15]
Mao cng a ra nhng xut lin quan n cc hot ng ca Vit Minh sau
in Bin Ph. b p cho vic thit hi qun s ti in Bin Ph, ng ngh
Vit Minh nn lp tc huy ng t nht l nm n tm nghn tn binh v o to h
trong ba thng. Sau khi chin dch in Bin Ph kt thc, QNDVN cn ngh ngi
trong mt thng ri, nhiu nht l hai thng, v sau s tn cng Luang Prabang v
cc mc tiu khc. u khng c nhng tr ngi kh vt qua, Mao khng nh, vic
nh chim nhng a im ny cn c hon tt trong ma h hoc ma thu. Sau ,
Vit Minh nn tn cng H Ni vo ma ng hoc t nht l vo u ma xun nm
sau. Ngay c nu hi ngh ha bnh Geneva t c tha thun, Mao kt lun, k
hoch o to cc s on pho binh mi ca ng vn khng thay i.[16] ng ip
ca Mao rt quan trng v n cho thy rng ng nn nng khng ch chim lnh
in Bin Ph m cn pht huy chin thng ca H qua vic gii phng H Ni.
Ging nh cch ng iu hnh cuc Chin tranh Triu Tin, y mt ln na Mao
chng t thi quen chuyn ch tm khng ch vo tng quan chin lc m cn trong
c cc tiu tit chin thut khi iu khin cc hot ng qun s.[17]
Trong mt thng ip gi ngy 17 thng T cho Hong Khc nh v Tc D, hai
ph tham mu, Mao cn ra lnh thm: i kh nng ngng bn c xy ra ti it
am, vic o to cc s on pho binh khng nn c tin hnh ti rung uc, v cc
khu pho cn c gi sang it am cng sm cng tt.[18] R rng thng ip ca
Mao cho thy ng theo di cn k tin trnh quc t trong khi cn nhc tnh hnh chin
s Vit Nam. Tnh nhy cm ca ng v kha cnh chnh tr ca chin tranh bt
ngun t nhng kinh nghim ng c c t cuc u tranh v trang ca CSTQ
sng cn v ginh quyn lc trong sut ba thp nin trc .

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

6 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

Tuy nhin, n thng T, trong giai on cui ca chin dch, quyt tm chin
thng in Bin Ph ca mt s s quan QNDVN b lung lay, mt phn l v binh
lnh ca h b kit sc v ma ma ang n, mt phn v M e da can thip bng
ng khng qua li ca c Arthur Radford, Tng am mu trng Hoa
K[19]. Cn khng hong ti in Bin Ph khin Php phi tuyt vng cu vin
Hoa K. Trong chuyn thm Washington vo cui thng Ba, Tng Paul Ely, Tng
am mu trng Php, yu cu chuyn thm cc my bay Hoa K Php tn cng
cc v tr ca Vit Minh chung quanh in Bin Ph. Radford lm cho Ely c n
tng rng chnh ph Eisenhower s thng qua k hoch do cc s quan Php v M ti
Si Gn tho ra, trong ngh mt can thip bng my bay B-29 ca M vi kh
nng s dng n bom ht nhn chin lc gim bt sc phong ta chung quanh
in Bin Ph. Trn thc t, k hoch ny nhn c rt t hng ng
Washington.[20]
CVQSTQ v cp ch huy QNDVN cm thy lo lng trc tnh trng nht ch
ca binh lnh Vit Minh. Sau khi phn tch tnh hnh, Vi uc anh v cc lnh o
Vit Minh nhn thy rng mc ch tht s t mi e da ca Washington l buc
Vit Minh phi rt ra khi in Bin Ph. Nu Vit Minh lm th, h lp lun, chc
chn Php s nm ly c hi phn cng, iu ny s dn n nhng h qu nghim
trng. V h ng rng mt khi qun i Vit Minh sn sng cho trn tn cng cui
cng ti in Bin Ph, h khng c t b n lc ny pht cui. Ngy 19 thng
T, b chnh tr LVN t chc cuc hp tho lun v vn mt tinh thn ca binh
lnh. Ch ra nhng iu kin thun li do nhng chin dch trc y to ra cho trn
chin cui cng ca in Bin Ph, gii lnh o LVN ku gi binh lnh gi nim
tin vo s tt thng i vi qun Php. ng quyt nh khi ng cuc tng tn cng
trc khi ma ma n.[21]
Vin cnh cn k ca hi ngh ha bnh ti Geneva khin cho mt chin thng
quyt nh ca Vit Minh ti in Bin Ph tr nn cp bch hn na. Trn thc t,
n gia thng T, phng n nh chc, tin chc tr nn hu hiu. N lm tng
s t vong ca qun Php v t lit sn bay in Bin Ph, khin cho Php phi th
hng tip t bng my bay v bin khu n tr ca 12 nghn qun thnh mt a im
c lp v mong manh.[22] to iu kin cho cuc tng tn cng ca Vit Minh,
Trung uc cng tng cng h tr hu cn. Hai tiu on Vit Minh c trang b
pho khng git 75mm v cc dn ha tin yha c a n in Bin Ph
m trc ngy tng tn cng. un u Trung ng CSTQ ch o cho
CVQSTQ khng cha mt qu pho no ginh c ng li hon ton.[23]
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

7 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

Ngy 1 thng Nm, QNDVN pht ng cuc tn cng cui cng, v su ngy sau,
ngy 7 thng Nm, c im cui cng ca Php ti in Bin Ph u hng. Sau khi
trn chin in Bin Ph kt thc, lp tc c th gii lin ch tm v Geneva, ni m
ngy hm sau hi ngh ny s bt u tho lun n lch trnh v ng Dng.

CHU N LAI V HI NGH GENEVA

Khi Mao thnh lp Cng ha Nhn dn Trung uc (CHNDTQ) vo nm 1949,
ng d nh hon tt mt s mc tiu mang tnh cch mng v dn tc: thng nht
cc lnh th ca Trung uc bao gm c i Loan, v bin nc ny thnh mt quc
gia x hi ch ngha pht trin ton din v kinh t, chnh tr v x hi. Nhng ri
Chin tranh Triu Tin lm gin on cc k hoch ca ng. Cuc chin em li
mt chn ng mnh m n v lnh t Trung uc, ng rt ra rng bt k phng
php bo lc no nhm thay i cn cn quyn lc trn th gii s gp phi khng c
cng rn t Hoa K v cc ng minh. Cuc chin tranh lm qun i Trung uc
tn tht trm trng v bc l s yu km r rt v k thut v t chc qun i ca h.
Sau khi chin tranh Triu Tin kt thc vo thng By 1953, Mao nng lng mun
gim bt cng thng chu tp trung vo K hoch 5 Nm Ln th Nht trong
nc. Lch trnh y cp bch trong nc cng vi vic bng tnh trc sc mnh ca
Hoa K bt Mao phi chp nhn mt mi trng quc t ha bnh. V th, chnh
ph Trung uc tch cc hng ng ngh ngy 28 thng Chn 1953 ca Lin X,
trong ku gi mt hi ngh quc t gii quyt nhng tranh chp trn th gii.[24]
Trung uc nh gi rt cao tm quan trng ca Hi ngh Geneva. Trong khun
kh gim thiu cng thng ti chu qua tham kho v m phn ca Mao, Chu n
Lai dc ht nng khiu ngoi giao ca mnh ra. Di s ch o v gim st ca ng,
vo ngy 2 thng Ba 1954, B Ngoi giao Trung uc son tho n bn b v
ton v hun b cho i ngh eneva, trong cho rng Trung uc nn tn
dng nhng d bit gia Hoa K, Php, v Anh trong vn ng Dng tm cch
t c mt tha thun chung, cho d ch l tm thi. Sau khi nhn ra rng vic thit
lp ha bnh ng Dng c th phi cn n mt cuc u tranh lu di, bn ti
liu cho rng Trung uc nn tm cch trnh khi mt hi ngh khng hiu qu. Mt
tnh hung m phn trong hon cnh bt ng, bn ti liu kt lun, s khin Php c
thm kh khn trong nc v tng cng mi mu thun Php-M, qua to thun
li cho tin trnh u tranh gii phng ca nhn dn ng Dng. Cp lnh o
CSTQ thng qua bn ti liu ny.[25]

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

8 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

Chu n Lai thnh lp phi on Trung uc trong bao gm hu ht cc nh

ngoi giao cao cp k cu ca CSTQ. ng giao ph cho L Khc Nng, th trng
b ngoi giao, v Vng Bnh Nam, Chnh vn phng B Ngoi giao lo vic chn
la thnh vin v son tho cc ch trng, iu l, v cc bo co tnh hnh chung cho
on. Trong khi sp xp cc cn b nghin cu v lch s v chnh tr ca Triu Tin v
ng Dng cng nh cc chnh sch ca Hoa K, Php, v Anh, vo u thng Ba
Chu cn triu tp Kiu un Hoa v Hong Hoa t phi on thng tho ca Trung
uc t Bn Mn im (Triu TinND) v li Bc Kinh ng gp kin thc v
kinh nghim m phn quc t cho phi on Geneva. bo m Hong c th i
ph vi nhng cu hi hc ba chc chn s a ra ti hi ngh, mt cuc hp bo gi
c t chc th xem cc cu tr li ca ng c t hay khng.[26]
Vi bi hc chin tranh Triu Tin trong u, u thng Ba Chu n Lai gi mt
bc in n CVQSTQ yu cu h pht ng v thng vi trn chin cc on i
biu Cng sn ti Hi ngh Geneva c th nm ch ng v ngoi giao.[27] n
gia thng Ba, Chu cng in cho H Ch Minh hi thc ng bt u chun b
tham gia hi ngh v cn nhc vn ng phn gii trong trng hp xy ra ngng
bn. nh hnh quc t hin ti v tin b qun s it am, Chu nhn nh,
un li cho tin hnh cuc u tranh ngoi giao. ho d kt qu t i ngh
eneva ra sao i na, chng cng phi am gia mt cch tch cc. V vn ng
phn gii, v th tng Trung uc nhn nh rng nu t c mt a un
ngng bn, tt hn nn c mt ng phn gii tng i c nh c gi
c mt khu vc tng i trn vn. Khu vc phn chia ranh gii, Chu tip tc, s
c quyt nh bi hai yu t: li th ca n i vi VNDCCH v i phng c th
chp nhn n hay khng. ng su v pha nam cng tt, Chu bo. tuyn mi su
c c xem l mt kh nng la chn. Chu kt thc bc in bng cch mi H
sang Bc Kinh tham vn vo cui thng Ba hoc u thng T v i Moscow trao
i quan im vi lnh o Lin X.[28]
Trong thng Ba, b chnh tr LVN t chc ba cuc hp tho lun cc ch
trng v chnh sch s c thng qua ti Hi ngh Geneva. Cc cuc hp kt lun
rng s c li nu chia Vit Nam thnh hai min nam v bc. Vi chin thng in Bin
Ph, gii lnh o ng kt lun rng a im k vch phn gii s da vo tin
ca tnh hnh qun s v rng vch phn gii cng xa v pha nam cng tt. Cuc hp
quyt nh rng Phm Vn ng s dn u phi on VNDCCH tham gia hi
ngh.[29]

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

9 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

n cui thng Ba, H Ch Minh v Phm Vn ng n Bc Kinh tho lun

vi cp lnh o CSTQ. Sau khi phn tch tnh hnh quc t hin ti v xem xt din
bin qun s ti Vit Nam, Mao, Lu iu K v Chu n Lai thc dc cc v khch
Vit Nam phi lm ht sc mnh t c kt qu ti Geneva[30]. Ngy 31 thng
Ba, b chnh tr CSTQ t chc mt hi ngh m rng nghe bo co ca Chu v
qu trnh chun b ca Trung uc cho Hi ngh Geneva. ng qua bn bo co, hi
ngh ra ch th cho Chu sang Moscow tho lun vi lnh o Lin X v cc vn
lin quan n hi ngh.[31]
Chu n Lai n thm Moscow ba ln trong thng T. Ngy 1 thng T, Chu,
cng vi H Ch Minh v Phm Vn ng bay n Moscow tho lun vi Nikita
Khrushchev v b trng ngoi giao Lin X Vyacheslav Molotov. Lin X ch quan
tm chng mc n ng Dng v ch yu l ang ch trng vo vic ku gi Php
khng tha nhn t chc Cng ng Phng v chu u. i vi gii lnh o Lin X,
c hi ph hoi k hoch ti v trang cho c th quan trng hn l s tip din ca
chin tranh cch mng ng Nam . Trong khi Lin X v Trung uc u c
chung mc tiu l chm dt chin tranh ti ng Dng, h li c nhng k vng khc
nhau v Hi ngh Geneva. C v bi quan hn, Khruschev cho rng mi ngi khng
nn t qu nhiu hi vng vo hi ngh v c th n s khng gii quyt c bt k vn
no v kh c th trng ch c kt qu t hi ngh. Chu cho rng bn thn vic
Trung uc, Cng ha Dn ch Nhn dn Triu Tin, v Vit Nam Dn ch Cng
ha tham gia vo hi ngh quc t l mt vn cc k trng i. c d chng
khng nn qu k ng vo hi ngh, v th tng Trung uc tip tc, chng phi
phn u t c mt s kt qu. iu ny c lm c. y khng phi l mt
o tng. hng phi y rng cc nc quc ang tri qua giai on kh khn.
Chu bo cc lnh o Lin X rng Trung uc mun gi mi lin lc cht ch vi
Lin X, bao gm vic trao i quan im, chia s tin tnh bo, v phi hp chnh sch,
v Geneva l mt hi ngh quc t u tin ca CHNDTQ, v th h khng c kin
thc v kinh nghim v chnh tr quc t. ng cng yu cu B Ngoi giao Lin X gii
thch c th ngun gc ca Hi ngh Geneva. Lin X tha mn yu cu ca
Chu.[32]
Sau khi hon tt chuyn ving thm u tin n Lin X, Chu quay li Bc Kinh
bo co vi lnh o Trung uc v chuyn i ca mnh. Vi ngy sau, ng li i
Moscow ln na tho lun thm vi cc quan chc X Vit v chin thut ti hi
ngh cng nh thnh phn thnh vin trong phi on Trung uc v Lin X.
Molotov cho Chu bit Lin X la chn thnh vin ca mnh ra sao, trong bao
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

10 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

gm cc chuyn gia t cc lnh vc khc nhau. V on Trung uc cng bao gm

nhng thnh vin vi nhng kinh nghim khc nhau.[33] Chu cn a theo hai
chuyn gia nu n ng c th t chc yn tic vi mn n Trung uc kt
bn.[34]
Ngy 19 thng T, danh sch on Trung uc c cng b, vi Chu n Lai l
trng on v cc trng B Ngoi giao Trng Vn in, Vng Gia Tng, v
L Khc Nng l i din. Lnh o CSTQ ch th cho on nh sau: trc tin,
thc hnh ng li ngoi giao ch ng ti Geneva ph hng chnh sch c lp v
cm vn ca M i vi Trung uc v gim bt cng thng quc t; v th hai, tm
cch t c cc tha thun to ra mt tin cho vic gii quyt cc vn quc
t bng cch i thoi gia cc cng quc.[35] Trong bi ni chuyn vi on i biu
Trung uc cng ngy, Chu n Lai nhn mnh tm quan trng ca tinh thn k lut
v hp tc ti Geneva. ng s dng php so snh gia hai v kch nghip d v chnh
thc din t s khc bit v kinh nghim thng lng ca CSTQ trong qu kh
vi hi ngh Geneva sp ti. ng lin h cc cuc thng lng ca ng trc y vi
Tng Gii ch v ngi M th ging nh l mt v kch khng chuyn, mt
din lu khng c trnh by trn mt sn khu chuyn nghip. Hi ngh Geneva,
tri li, l mt cuc hp quc t chnh thc. hng s c a ln sn khu quc t,
Chu nhn mnh. Trung uc phi to dng c mt din vn minh, mt din
chuyn nghip c trnh by trn sn khu.[36] Vic Chu s dng hnh tng ca cc
v din nghip d v chuyn nghip phn nh am m ban u ca ng i vi ca kch
khi ng cn l hc sinh ti Trng Trung hc Nam Khai in Tn.
Chu n Moscow ln th ba vo ngy 21 thng T, khi ng dn u phi on
Trung uc trn ng i Geneva. lm quen vi cc th tc trong mt hi ngh
quc t, Molotov yu cu Andrei Gromyko, th trng ngoi giao Lin X, trao i
vi phi on Trung uc v kinh nghim ca Lin X trong cc hi ngh quc t, bao
gm k thut phng chng i phng nghe ln khi tr chuyn. H Ch Minh v
Phm Vn ng, lc y cng ang Moscow, tham gia vo cc tho lun ca on
Lin X v Trung uc. Sau cc hi tho, hai on Lin X v Trung uc ri
Moscow n Geneva ring r. Vic Chu t chn n phi trng Geneva vo ngy 24
thng T l mt hin tng nng bng ca gii truyn thng.[37]
Phin hp v Triu Tin ti Hi ngh Geneva khng em li mt tha thun no,
phn ln v hai cc bn tranh chp c quan im khc nhau v vai tr ca Lin Hip
uc trong gii php chnh tr cho vic tranh chp ny. Pha Nam Hn, vi hu thun
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

11 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

ca Hoa K, nhn mnh vic s dng t chc quc t gim st bu c sau chin
tranh ti Triu Tin. Trung uc bc b quyn hnh ca Lin Hip uc i vi vn
an ninh chung ti Triu Tin, i hi vai tr quc t ca cc quc gia trung lp. i
vi Trung uc, Lin Hip uc khng phi l mt lc lng trung lp v n c
Hoa K s dng ln n Trung uc l k xm lc Triu Tin.[38]
Ch n khi ti phin hp v ng Dng th Chu n Lai mi c c nhiu c
hi chng minh mnh l mt nh ngoi giao ti nng. Mc tiu c bn ca Trung
uc l ngn cn vic quc t ha mu thun ng Dng, nh tng xy ra ti
Triu Tin. C c cc l do trong nc v ngoi nc i vi quan im ny. Trong
nc, Trung uc cn tp trung vo k hoch phc hi kinh t, qu trnh ny b
gin on v nh ch v Chin tranh Triu Tin. eo Khrushchev, trc Hi ngh
Geneva Chu n Lai ni vi ng ti Moscow rng Trung uc khng th tha mn
yu cu gi thm qun Trung uc sang Vit Nam ca H Ch Minh. V th tng
Trung uc tuyn b: hng ti mt qu nhiu qun riu inchng ti tr
gi t cho cuc chin y. hng ti khng cn kh nng dnh lu n mt cuc chin
khc vo lc ny.[39]
V bnh din quc t, lnh o Trung uc ang lo s v kh nng Hoa K s can
thip vo ng Dng. H tin rng Washington, v mun ph hoi Hi ngh Geneva,
ang tm c hi nhy vo ng Nam .[40] Mi lo lng ca Trung uc v nh
ca ngi M c bc l r rt trong cuc tr chuyn gia Chu n Lai v i s n
ti Trung uc vo ngy 19 thng T 1954. V th tng Trung uc cho rng
mc tiu ch yu ca Washington l cn tr tha thun ngng bn ti ng Dng v
nu ha bnh c lp li y th Hoa K s mt i mt nguyn c gy chin tranh
ti chu . Vo lc ny, Chu ni tip, ngi M ang gy p lc Php khng t tha
thun v ng Dng. Sau khi ln n xut hnh ng on kt ca b trng
ngoi giao Hoa K John Foer Dulles, Chu bo v i s n nn lu n tuyn b ca
ph tng thng Hoa K Richard Nixon rng nu qun Php rt khi ng Dng,
qun M s vo thay. Chu khng nh rng Hoa K mun to ra mt ch thuc a
gm ng Nam , vng Trung v Cn ng, cng nh vng Vin ng.[41] Chu
mun ni n bi pht biu ca Nixon ti mi hi ngh cc tng bin tp bo ch ti
Washington ngy 16 thng T. Nixon cho rng gn gi ng Dng l vic ti trng v
nu cn thit phi gi lnh M, Washington phi i din i tnh hnh v iu ng
qun i. [42] R rng l Chu nh gi nghim tc nhng e da n o ca Dulles
v Nixon.

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

12 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

Qian Jiadong, mt vin chc trong Phng Chu thuc B Ngoi giao v thnh
vin trong on i biu Trung uc ti Hi ngh Geneva sau ny k li rng quan tm
ch yu ca Trung uc vo nm 1954 l sau khi nh ui hp i, oa
s nhy vo. tt hn l nn tm dng chin tranh v ngh ngi trong vi nm
trc khi hon nh qu trnh ng nht.[43]
Trong sut thi gian hi ngh, truyn thng Trung uc lin tc ln n m mu
ca nhm nh lp mt khi qun s ng am dng ngi nh
ngi . Bi x lun ngy 20 thng Nm trn t gii Kin thc cho rng tp
on ng tr ang tin hnh chnh sch it lp chnh quyn uc a ti chu
thay th nhng cu quc nh Anh, Php, v H Lan. Hai tun sau mt bi
bnh lun khc cng trn tp ch y khng nh rng k hoch thnh lp mt lin minh
qun s ng Nam l mt phn ca chnh sch chung ca Washington nhm xy
dng mt ch thuc a mi, tng t nh hi nh vng hung i ng
m Nht tng c xy trong thi k Chin tranh gii th II.[44]
Cui cng l mt chnh sch n ha ti ng Dng ph hp vi ng li i
ngoi ca Bc Kinh chuyn nhn mnh vic chung sng ha bnh. Ln u tin Chu
n Lai cp n m guyn tc hung sng a bnh l ti mt cuc hp vi
on i din n vo ngy 31 thng Mi hai 1953: Tn trng s ton vn lnh th
v ch quyn ca nhau, khng tn cng nhau, khng can thip vo cng vic ni b ca
nhau, bnh ng v hai bn cng c li, v chung sng ho bnh.[45] Gii lnh o
Trung uc cho rng Nm Nguyn tc ny khng ch c p dng trong quan h
Trung-n m cn c th dng trong cc vn quc t ni chung. Hi ngh Geneva
to cho Trung uc mt c hi nng cao t cch quc t cng nh nh hng ca
mnh i vi cc quc gia trung lp chu bng cch ng vai nhn vt dn xp ha
bnh. Bc Kinh lin tc tuyn b rng h ang ni h cho c chu . Trong thi gian
tm ngh gia cc phin hp ti Hi ngh Geneva, Chu n Lai n thm New Delhi
v Rangoon vo thng Su, v trong cc hip c Trung-n v Trung-Min sau ny,
m guyn tc hung sng a bnh cng c nhc n.[46]
Vi chin lc trnh ko di thm cuc chin ng Dng v tc b Hoa K c
hi can thip, Chu n Lai s dng mt ng li ngoi giao ch ng, by t tnh
linh ng khng ng. Phng php ca ng l ly lng a s nhng thnh vin tham d
k c Php v cch ly Hoa K. Nhim v ca ng tr nn d dng hn nh chin thng
ca Vit Minh ti in Bin Ph, khin cho ngi Php cng nng lng mun t b
ng Dng. eo hi tng ca Vng Bnh Nam sau ny, khi c tin in Bin
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

13 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

Ph, chng ti bo cho nhau bit. hng ti tr nn phn khi v cm y t tin hn

trong vic gii quyt vn ng ng.[47]
i ph vi ci m Trung uc xem nh chin lc dng ngi chu nh
ngi chu ca Hoa K, Chu n Lai s dng m guyn tc hung sng a
bnh ca ng. Ti cuc hp ton th ln ba v ng Dng ngy 12 thng Nm, Chu
tuyn b:
c nc chu phi tn trng c lp v ch quyn v khng can ip vo chuyn
ni b ca nhau; h phi gii quyt cc mu un ca mnh bng phng php ng
lng ch khng bng vic e da v v lc qun s; h phi it lp nhng quan h kinh
t v vn ha bnh ng da trn nn tng bnh ng v cng c li v khng cho php
k v gii hn. h bng cch ny cc nc chu mi c trnh c s bc lt
ca ch ngha c dn mi qua mi i ha ngi nh ngi cha tng c v
t c ha bnh v an ninh.[48]
Nh s hc King Chen tm lc ba ng gp ca Chu vo kt qu ca Hi ngh
Geneva: th nht, ng thuyt phc VNDCCH rt qun ra khi Lo v Cambodia;
th hai, ng t c s u nhim ca H Ch Minh tin hnh k hoch ho bnh
chung ti Geneva; v th ba, ng gii quyt c vn v thnh phn ca U ban
Gim st uc t.[49] Nhng ti liu va c Trung uc cng b ri mt ngun
sng mi vo vai tr ca Chu trong vic dn xp cc vn ca Lo v Cambodia v
thuyt phc Bc Vit chp nhn v tuyn 17 l ng phn gii.
Trc khi n Geneva, cc quan chc Trung uc hiu bit rt t v tnh hnh
Lo v Cambodia, h hon ton khng c quan h no vi cc chnh quyn hong gia
Vientiane v Phnom Penh. Bc Kinh ch c quan h vi VNDCCH. Khi hi ngh bt
u, cc i biu Trung uc b sc v kh chu khi Phoui Sananikone v Tep Phan,
hai i din ca cc phi on hong gia Lo v Cambodia, t co Trung uc ang
p dng ch ngha quc v s dng VNDCCH tin hnh xm ln quc gia
h.[50] Sau Chu n Lai ch th cho S Trit v Vng Bnh Nam tip xc vi cc
phi on Lo v Cambodia tm hiu tnh hnh t nc h. Vi ngun kin thc
mi, Chu lp tc chn chnh ngay chnh sch ca Trung uc i vi Lo v
Cambodia.[51] Trong mt cuc hp ni b ca phi on Trung uc ngy 12 thng
By, Chu ch ra rng ba nc ng Dng u c ng bin gii quc gia r rt. Lo
v Cambodia, Chu ni tip, th khc vi Vit Nam. Trong khi VNDCCH l mt nh
nc cch mng vi ng Cng sn lnh o u tranh, th Lo v Cambodia c bn l
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

14 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

nc theo ch ngha quc gia, trong cc chnh quyn hong gia vn c uy tn v

c vi chc nc trn th gii cng nhn. Cc phong tro chng Php Lo v
Cambodia ch yu l do Vit Minh pht ng, v cc lc lng cch mng th nh b
v chim rt t lnh th.[52] R rng, Chu sn sng xem Lo v Cambodia l hai
quc gia ring r v c lp vi Vit Nam. C th l v ng khng an tm trc vin
cnh Vit Nam tha hng hon ton quyn lc t quc Php. Vo gia thng Su,
Hi ngh Geneva gp b tc trc vic gii quyt vn ca Lo v Cambodia v cc
phi on phng Ty kin quyt i Vit Minh rt qun ra khi hai nc ny trong
khi i din ca VNDCCH bc b vic qun ca h c mt y. n thi im y,
Chu n Lai nhy vo gii quyt tr ngi. ngn cn ngi M can thip, ng
sn sng tha hip trong vn Lo v Cambodia. Ngy 15 thng Su, cc on Trung
uc, VNDCCH, v Lin X t chc mt cuc hp chung. Sau khi ch ra cu hi
then cht trong giai on hin ti ca cuc m phn l liu VNDCCH c chu tha
nhn qun mnh c mt ti Lo v Cambodia hay khng, Chu lp lun: u chng
khng a nhn c t ny, s khng c cch no tip tc o lun v cc vn
ca o v ambodia, qua s lm nh hng n vic ng lng v it am.
chng phi cng nhn l tng c qun in nguyn it am chin u o
v ambodia. Li th ca vic tha nhn ny, Chu chc chn, l sau ny VNDCCH c
th i hi mt bi thng t Php khi ngh trnh thng lng bc n giai on v
ng phn gii ti Vit Nam. Molotov ng vi phn tch ca Chu. Sau khi suy ngh
cn thn, Phm Vn ng cng chp nhn kin ca Chu.[53] Vi Chu, cm t in
nguyn l mt uyn ng m ch binh lnh.
Trong mt cuc hp vi b trng ngoi giao Anh Anthony Eden vo sng hm
sau, Chu ni rng VNDCCH s tn trng c lp v ch quyn ca Lo v Cambodia,
v Trung uc c th cng nhn cc chnh quyn ca vng quc Lo v Cambodia.
Trong qu kh, v th tng Trung uc tha nhn, cc thin nguyn qun Vit Nam
tng tin hnh cc hot ng qun s trn hai nc ny. Mt s trong h c rt
v, Chu ni tip. Nu vn cn qun thin nguyn ngi Vit ti Lo v Cambodia, th
phng php vn chuyn ton b nhn vin qun s nc ngoi c th p dng vi
h.[54] Hi lng vi gii thch ca Chu, sau ny Eden vit rng ng c mt n tng
mnh m rng hu mun t c mt a un.[55]
Trong phin hp gii hn vo tra hm y, Chu a ra mt ngh chnh thc cho
vic rt qun Vit Minh khi Lo v Cambodia.[56] Cc thnh vin t cc nc khc
hoan nghnh xut ca Chu. Walter Bedell Smith, ngi ng u phi on Hoa
K, cho rng ngh ca Trung uc ng c nghin cu. Gii truyn thng
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

15 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

phng Ty c nhn nh tch cc v xut ca Chu v xem n l mt tin ca hi

ngh. Sau nc c ca Chu, ln u tin Phm Vn ng cng nhn cc chnh
quyn hong gia Lo v Cambodia v t b yu cu trc y ca mnh l hai chnh
quyn khng chin Khmer v Pathet Lo phi c gh trong hi ngh. Trong phin hp
gii hn vo ngy hm sau, v trng on Vit Nam tha nhn rng qun i in
nguyn ca Vit Minh tng chin u ti Lo v Cambodia nhng cam oan rng
h c rt v. Tuy nhin ng ni thm rng nu vn cn mt s lnh ang y, h
cng s c rt v. Ngy 19 thng By, mt tha thun ngng bn cho Lo v
Cambodia c k kt.[57] Ti ngoi giao kho lo ca Chu gip cc thng
lng ti Geneva t c tin . t c mc tiu ch yu l khng cho Hoa K
bt k l do no thit lp cc cn c ti Lo v Cambodia, Chu sn sng mc c
bng ci gi ca t chc Cng sn a phng do Vit Minh hu thun trn cc nc
ny.
Vi b tc v cc vn Lo v Cambodia c gii quyt, Chu li tp trung vo
vn Vit Nam. ay i va qua ca chnh ph Php ti Paris to ra hi vng cho
tin trnh m phn. Ngy 16 thng Su, Pierre Mends-France c bu lm th tng
Php. Trong thi gian vn ng ng c ng ha hn rng n ngy 20 thng By, ng
s tm c mt gii php cho vn ng Dng, nu khng ng s t chc. Trong
mt bc in gi cho Mao v Lu iu K ngy 19 thng Su, Chu ni: u chng
a ra c mt ngh hp l v chi tit trong m phn qun s, chng c phn
u dn xp vn i hp mt cch mau chng v c c a un ngng bn.
ng cch ny, chng c khuyn khch chnh ph mi ca hp t chi s can ip
ca v lm chm tr vn it lp i qun chu u [m ch ng ng hng
v chu u]. iu ny s gip ch cho c pha ng ln y. Chu ngh trao i
trc tip vi lnh o LVN ti min nam Trung uc trnh by quan im ca
mnh sau chuyn thm n .[58] Bc Kinh thng qua xut ca Chu.[59]
eo S Trit, thot u Trung uc khng chc my v nh ca MendsFrance
i vi ng Dng, v Chu quyt nh n gp ng. Ngy 23 thng Su, hai v
nguyn th gp nhau ti Berne, y S. ua ln tho lun ny, Chu bit c rng
Php qu mt mi v cuc chin ng Dng v tm l phn chin trong nc ln
cao. Chnh quyn Php ang nn nng rt qun khi ng Dng, nhng vn mun
lm sao gi din. Bng cch ny, MendsFrance hi vng s cng c c quyn
lc trong nc.[60] eo cc ti liu ca M, Chu lm ch cuc tho lun trong
cuc gp g vi MendsFrance. Pha Php cm nhn c mt tin b ng k so i
quan im trc y ca hu. Vi vic tha nhn s hin din ca hai chnh ph trn
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

16 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

lnh th Vit Nam, ln u tin v th tng Trung uc cng nhn gi tr hin

hu ca chnh ph Vit Nam Cng Ho. MendsFrance ni vi Chu rng m phn
vi VNDCCH c s dm chn ti ch trong ng mt tun n mi ngy qua v
ng mun v lnh o Trung uc ni chuyn vi ngi ng u phi on
VNDCCH mi vic tin trin hn. Chu ng s can thip vi Vit Minh v bo
h xc tin qu trnh m phn.[61] Khi tr chuyn ring vi cc quan chc Trung
uc v n tng ca ng i vi MendsFrance, Chu nhn nh rng v lnh t
Php thng tnh v c th xem nh bn. V th tng Trung uc tin tng rng ha
bnh ti ng Dng s thnh s tht qua tay ca MendsFrance.[62]
Chu n Lai tm c mt c hi trong cn khng hong ca Php t c
tha thun ti Geneva. Sau cuc gp g vi th tng Php, Chu trao i nhn nh
ca mnh v tnh hnh ca Php vi Phm Vn ng, yu cu ng khng c k ko
v vn v tuyn th 17. To iu kin MendsFrance gi th din l ci gi rt
nh ng ta rt qun v nc. Chu ni tip, au khi hp rt qun, ton b it
am s l ca ng.[63] R rng l Chu xem vic tha nhn v tuyn 17 ch l mt chin
thut thi lui tm thi ca phe Vit Minh. uan im ca ng l khi qun Php khng
cn Vit Nam, VNDCCH s c th thng nht t nc.
Chu c cc bui hp vi H Ch Minh v V Nguyn Gip ti Liu Chu, mt
thnh ph min nam Trung uc, t 3 n 5 thng By. Gip khi u tho lun
bng vic bo co tnh hnh chin s ti ng Dng. Khi Chu hi, u oa
khng can ip v hp tip tc cuc chin bng cch tng cng qun, chng s cn
bao lu ng hon ton ng ng?, v t lnh QNDVN tr li rng cn t hai
n ba nm. H b xung rng nu Hoa K khng can thip, phi cn t ba n nm
nm nh bi Php.[64]
Sau tho lun ban u v tnh hnh qun s, tip n Chu phn tch nhng h qu
v chnh tr v quc t t chin tranh v ha bnh ti ng Dng, c bit l nh
hng ca chng i vi ng Nam , vi quan h ca Hoa K v cc ng minh, v
vi chnh ph Bo i. Trc tin Chu th nhn l khng hiu bit g v tnh hnh
Lo v Cambodia: ng ng bao gm ba nc. hng trong qu kh chng ti c
ng l ch c mt nc rn c t c ba u l cc quc gia i dn tc khc nhau.
hng gi nguyn nh trong my nghn nm nay. hng ti khng bit iu ny
mi cho khi n eneva. Sau ng khng nh rng Lo v Cambodia c th lin kt
bng ha bnh v chin tranh s y chng sang pha Hoa K. iu ny cng ng vi
cc khu vc ng Nam , Nam , v ty i Bnh Dng, Chu tip tc. Nhn mnh
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

17 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

rng vn ng Dng c th nh hng n Min in, i Lan, M Lai,

Indonesia, Pakian, n , c, New Zealand, Sri Lanka, v Philippine, Chu trch li
Mao rng nu khng gii quyt cn thn, vn ny c th nh hng n mi quc
gia i tng cng 600 triu dn. Nu Vit Minh gi quan h hu ngh vi Lo,
Cambodia, v nhng nc khc trong vng ng Nam , Chu gii thch, cc quc gia
nh n , Min in, v Indonesia s khng phn i vic chnh quyn VNDCCH
kim sot ton b Vit Nam, v cc iu kin s chn mi thng nht Vit Nam qua
bu c. cp n ch ca Hoa K ti ng Dng, Chu khng nh rng
Washington c th s nh chim Vit Nam thay v Trung uc. V th, tt hn l
ginh c Vit Nam qua ng ha bnh. Trn chin in Bin Ph v tnh hnh th
gii khin Vit Minh nm gi vng chu th sng Hng d dng hn.[65]
V nhng nh hng ca chin tranh v ha bnh i vi quan h ca Hoa K v cc
nc ng minh, Chu lp lun rng ha bnh c th lm gia tng mu thun gia Hoa
K vi Php v gia Hoa K vi Anh, v chin tranh c th khin chnh ph Mends
France sp v y Washington v London li gn nhau thnh lp T chc Hip
c ng Nam (SEATO). V nh hng ca chin tranh v ha bnh i vi chnh
quyn Si Gn, Chu qu quyt rng ha bnh c th gy chia r gia Hong Bo i
v i th ca ng l Ng nh Dim bng cch khin Bo i phi min cng ng
v pha Hoa K v thc y ng trut ph Dim, trong khi chin tranh c th khng t
c mc tiu loi b Bo i v Dim. Chu nhn mnh rng ha bnh c li cho mi
pha v gip c lp Hoa K. Xoay sang nhng xut c th chm dt chin tranh, v
th tng Trung uc ni rng v tuyn 16 c th l ng phn gii, nhng nu
khng th chp nhn c, th ng uc a s 9 (RC9), vn nm gn v tuyn 17,
c th c dng cho vch phn gii.[66]
H Ch Minh ng vi pht biu ca Chu: hng phi gip endsrance
ng khng t chc. iu ny c ch cho chng . hng phi c nhng trao i
tch cc i hp t c ha bnh trc ma bu c ng i mt oa v
oa cn ang lng l v vic can ip. au ng i mt, chng khng bit
chc quan im ca ho s ra sao. it am ang ng ti ng t ng gia chin tranh
v ha bnh. ng li chnh ca chng l ginh ly ha bnh v chun b cho chin
tranh. V lnh t VNDCCH tha nhn tnh tiu cc ca nn ha bnh b chia ct ti
Vit Nam v nhn mnh rng lnh o ng cn phi ay i quan im ca cc cn
b cao cp. D on nhng kh khn ca vic ti chim H Ni v Hi Phng trong
tng lai, H nhc rng ng cn chun b tinh thn cho cc cn b. Trong vn ny,
ng cng nh Trung uc tr gip.[67] Cc nhn nh ca H rt quan trng v chng
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

18 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

cho thy ng cng c cng ni lo lng nh Trung uc v vic ngi M can thip vo
Vit Nam.
B chnh tr LVN bo cho Phm Vn ng cc quyt nh ti cuc hp Liu
Chu vi mt ch th mang tiu i liu 5 ng y. Ti liu ny ch o cho ng
phi ginh th ch ng trong m phn bng cch ngh: (1) chm dt chin tranh
v dng v tuyn 16 lm vch phn gii nu c th; nhng vi thc t l n lc ny
Php vn khng nhng b v ng 9 pha bc v tuyn 16 l mt li thng ra bin
y quan yu ca Lo, nn chun b sa i cc chnh sch lin quan n vch phn
gii; (2) ch nh hai tnh Sam Neua v Phong Saly ca Lo nm gn Trung uc v
Vit Nam l a im tp kt ca Pathet Lo; v (3) t c mt gii php chnh tr
cho Cambodia.[68]
Ngy 6 thng By, Chu quay li Bc Kinh v pht biu trc hi ngh m rng
ca b chnh tr vo ngy hm sau v cc thng lng ti Geneva cng nh nhng
cuc tho lun ca ng vi cc lnh o LVN ti Liu Chu. hng nguyn tc
m chng eo ui ti eneva, Chu khng nh, l lin kt i hp, nh, cc
nc ng am v ba nc ng ngngha l lin kt i mi nh phn
quc t no c lin kt c c lp oa v gii hn v ph k hoch b
quyn gii ca . n en cht l t c ha bnh ti ng ng. Sau
khi bo co tin ti hi ngh trong hai thng qua, Chu cho rng nhng thng li ny
gip gim bt nhng cng thng trn th gii v ngn chn k hoch bnh trng
ng lnh gii ca oa . ng d on rng c kh nng tm c gii php
ngng bn ti ng Dng v t c tha thun Geneva l rt ln. Mao tuyn
dng n lc ca Chu ti Genenva.[69]
Trn ng quay li Geneva vo ngy 10 thng By, Chu dng li Moscow hi
m vi Georgi Malenkov, ch tch Hi ng B trng v cc lnh o X Vit khc.
H cng ng quan im vi Trung uc rng n lc phi tm ra mt tha thun
ti Geneva khi Mends-France vn cn ti chc. Lin X cho rng Hoa K ang gy p
lc ln v lnh t Php; nu Vit Minh c khng khng bt MendsFrance chp nhn
nhng i hi khng chp nhn c, ngi M s li dng iu ny, thnh phn
thin chin tranh ca Php s t li th, v chnh ph MendsFrance s sp . iu
ny s gy bt li cho gii php i vi cuc chin ng Dng cng nh s an ton
ca VNDCCH.[70]
n Geneva ngy 12 thng By, Chu triu tp mt cuc hp vi phi on Trung
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

19 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

uc. L Khc Nng bo co cc m phn ti Geneva trong thi gian Chu i vng, v
Trng Vn in ni rng Phm Vn ng min cng thi hnh ch th ca
LVN trong i liu 5 ng y, mt mc i ng phn gii nm ti v tuyn
14 hoc 15. Sau khi khen ngi cng lao ca L v Trng, Chu ni rng Hoa K ang
b c lp trong vn ng Dng v mun thc hin chin lc ngn chn h ngha
ng sn trn ton cu ca h bng cch m rng cuc chin ng Dng. Sua khi lu
vic Washington ang gy sc p ln MedsFrance khng c nhng b ti
Geneva, Chu nhn mnh rng phe Cng sn nn gip v th tng Php cng li Hoa
K.[71]
V vic Phm Vn ng khng mun tha hip trong bn m phn, Chu bo rng
c t c ng li bng cch tip tc chin tranh nhng iu ny cn mt cuc
chin u lu di v kh khn. n na chng cn chun b i ph i vic oa
m rng chin tranh. , ha bnh s c ch hn v chng c c hi cng c v pht
trin lc lng tin trin hn v sau. Sau Chu xoay sang ch trch ng v ng
h m hnh in bang ng ng, ng ni r y l mt vi phm nghim trng n
c lp v ch quyn ca Lo v Cambodia. iu kin cch mng ti hai nc ny cha
chn mi, Chu kt lun, v khng xut khu cch mng. Nhn mnh rng tnh
trung lp ca Lo v Cambodia cn c khuyn khch, Chu quyt nh rng cn
thuyt phc ng thm na.[72]
R rng l cc nh ngoi giao Trung uc lo s nhng ch nh ca Vit Nam
nhm to ra mt khi qun s cho c ba quc gia ng Dng sau khi ngi Php rt
khi khu vc. H bt bnh trc vic Vit Nam tm cch t quyn li ca Lo v
Cambodia sau quyn li ca VNDCCH. Mc d CS ng Dng gii th vo
nm 1951 v cc ng Cng sn ring r c thnh lp ti Lo v Cambodia, quan
im chin lc ca Vit Nam vn khng thay i. Khi son tho cc k hoch chin
lc, ngi Vit vn tip tc xem ng Dng l mt a phn quan yu duy nht.
i quen t duy ny bt r t ngi Php. Trong giai on thc dn Php cn cai tr,
Paris xem khu vc ny nh l mt n v chin lc chung, lun lun lin h Lo v
Cambodia vo vic bo v Vit Nam. Vic Php kim sot Cambodia vo nm 1963
ch yu l nhm bo v thuc a ca h ti Nam K, v vic Paris chim ng Lo t
1893 n 1907 tng t l bo v nhng khu vc bo h ca h ti Bc K v Trung
K.[73]
Sau khi hp mt vi on Trung uc, Chu n Lai bo vi Molotov k hoch ni
chuyn vi Phm Vn ng ca ng. ng hi vng s thuyt phc v lnh t
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

20 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

VNDCCH a ra mt xut mi ti cuc m phn nhm gip Mends-France

v ngn cn chnh sch ph hoi Hi ngh Geneva ca b trng ngoi giao Hoa K
John Foer Dulles. V b trng ngoi giao Lin X hon ton ng h sng kin ca
Chu. Trong cuc tho lun vi ng ti 12 thng By, Chu lp li nhng kt lun t
hi ngh Liu Chu, dng cuc chin tranh Triu Tin lm v d cnh bo ngi
trng on m phn VNDCCH v nhng h qu ca vic ngi M can thip.
thuyt phc c ng t b nhng khu vc ca Vit Minh ti min nam Vit Nam,
Chu dn ra nhng kinh nghim m CSTQ tri qua trong cuc khng chin
chng Nht v cuc ni chin Trung uc nu bt mi quan h bin chng gia
tin cng v trit thoi.[74] Nhn ra rng ng vn cn hoi nghi v cc m phn ti
Geneva, ngy 15 thng By H Ch Minh nh in cho ng, ku gi ng phi lm
theo ch th trong i liu 5 ng y.[75] B Chu v H p lc, cui cng ng
t b quan im cng nhc ca mnh.
Hip nh Geneva 1954 phn nh nh hng n ha ca cc phi on Trung
uc v Lin X. Vit Nam s b tm chia hai dc theo v tuyn 17 to iu kin cho
lc lng qun s hai pha ti t chc. uc gia s c trung lp ho, v c hai pha
khng c tham gia vo bt k lin minh qun s no. Tng tuyn c s c tin
hnh vo thng By 1956 di s gim st ca mt u ban quc t bao gm cc i din
ca Canada, n , v Ba Lan. Hip c cng gii quyt vn ngng bn ti Lo v
Cambodia. Vit Minh phi rt qun khi Lo v Cambodia v Php phi rt qun
khi c ba nc. un Pathet Lo s tp kt ti Sam Nuea v Phong Saly. Lo v
Cambodia khng c tham gia vo bt k lin minh qun s no hoc cho php nc
ngoi t cn c qun s trn t mnh ngoi tr khi an ninh quc gia h b e da r
rt.[76]
Pha Vit Minh min cng chp nhn hip nh. Vng Bnh Nam nhn nhn:
t s trong hi ng ng nht hn it am.[77] H Ch Minh
hn phi nhn ra rng nu khng c Trung uc v Lin X gip , ng chng th no
nh bi c Php v t c v th hin ti. ng khng th no chng li p lc t
hai ng minh Cng sn ca mnh. Mt khc, gii lnh o LVN v c Chu n Lai
ln Molotov, u hon ton tin rng ch trong hai nm, c Vit Nam s vo tay ng.
Trc s ngc nhin v tht vng ca c ba quc gia Cng sn, Dim cng c
chnh quyn mnh ti Nam Vit Nam vi gip ca Hoa K. n ngy bu c ton
quc v thng nht quc gia theo Hip nh Geneva, Si Gn t chi tham gia trn
l do l khng th c t do bu c Bc Vit. Hn na, Dim cho rng chnh ph ng
Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

21 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

khng b rng buc bi Hip nh Geneva v n khng tham gia k kt.

Chc chn l p lc ca Chu n Lai ti Geneva lm Phm Vn ng v cc i
din khc trong on Vit Nam mt thin cm v c th lm sng li mi nghi ng
lu i ca ngi Vit l Trung uc ang p tham vng ring i vi ng Dng.
i vi nhng ngi Cng sn Vit Nam, Hi ngh Geneva l mt bi hc v bn cht
v gii hn ca tinh thn quc t Cng sn. Lc ny h tm nn ni bt bnh gi
quan h cht ch vi ng minh, nhng mm mng ca nhng mu thun tng lai
c gieo trng ti Geneva.[78]

NH GI VAI TR CA TRUNG UC TRONG CUC

CHIN TRANH NG DNG LN I
Ti sao Vit Minh li thng c Php trong cuc chin ng Dng ln I? Mt s
s gia nhm vo nhng li lm v ngu xun ca ngi Phps min cng trong vic
cung cp quyn t tr cho cc t chc chnh tr n ho, trong vic hiu c bn cht
ca qu trnh chuyn ho chnh tr v x hi trong mt t nc vi truyn thng vn
ha nng thn ang chuyn mnh, v trong vic h tr y cho cc ch huy qun s
Php trn chin trng.[79] Nhng hc gi khc li ch ra tm quan trng t s ng h
ca ngi dn Vit Nam i vi H Ch Minh.[80] Tuy nhin mt s khc li cho rng
y l nh vo sc mnh ca chnh sch khng b v kh nng t chc ti tnh ca
ng.[81] Trong khi vic Bc Kinh hu thun ng ca H tng c tha nhn
trong qu kh, nhng n vn khng da trn bng chng c ghi chp y , ch yu
l v thiu vng ngun ti liu t Trung uc. Cu chuyn a ra y cho n nay
chng t c rng Trung uc ng vai tr quan trng trong vic Vit Minh chin
thng Php. T nm 1950 n 1954, Bc Kinh gi mt s trong nhng tng lnh
ti nng nht sang Vit Nam lm c vn qun s hoc chnh tr; h gip
VNDCCH chuyn nghip ha v chnh tr ha qun i, ti t chc c cu hnh
chnh, thit lp mt chnh sch ti chnh hiu qu, v vn ng qun chng. t ra cc
c vn qun s Trung uc tho k hoch v thng xuyn gip iu hnh cc chin
dch ca Vit Minh, v c mt qui trnh truyn ti chin lc v chin thut trc
tip t Trung uc sang Vit Nam. CVQSTQ ng gp rt ln vo thnh cng
ca cc trn nh Bin gii, Ty Bc, v in Bin Ph. Ti lnh o ca Trn Canh
ng vai tr rt cn thit trong chin thng ca H, c bit l trong chin dch bin
gii vo nm 1950, khi t chc ca qun Vit Minh vn cn yu km v cc ch huy cn
thiu kinh nghim.

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

22 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

R rng l CVQSTQ cng tng mc sai lm trong vic c vn cho QNDVN.

Trong u nm 1951, h tng khuyn khch Gip tn cng nhng c im kin c
ca Php trong vng chu th sng Hng, dn n thit hi nng n cho qun Vit
Minh. Trong giai on u ca chin dch in Bin Ph, cc c vn Trung uc
thiu phn on khi ngh Vit Minh pht ng mt cuc tng tn cng vo qun
Php. H sai lm khi lng on sc mnh ca ch. Bt chp nhng sai st thnh
thong trn, chin lc v chin thut ca Trung uc ni chung thnh cng ti
Vit Nam. Mt so snh gia Chin tranh ng Dng ca Php vi Chin tranh M
Lai ca Anh gip minh ha r rt hn tm quan trng ca s gip t Trung uc.
C cuc u tranh ca H ln cuc chin ti M Lai u l nhng cuc ni dy ca
Cng sn, c pht ng tiu dit ch ngha thc dn v thc hnh ch ngha x
hi. C hai u b vng vo trong cuc Chin tranh Lnh va nhm n. Trong khi
ngi Anh ln ngi Php u dng nhng phng php tng t n p phe
khng chin, London thnh cng hn trong vic dp tt qun ni lon M Lai. Mt
nguyn nhn ct yu i vi thnh cng ca ngi Anh l phin qun M Lai b c lp
v khng nhn c ngun vin tr khng l t Trung uc nh Vit Minh.[82]
ng l ngi Vit thng cuc Chin tranh ng Dng ln I v, nh mt ngi
Php sng st t in Bin Ph sau ny tha nhn, h chin u cho mt l tng.[83]
H chin u v mt mc ch chnh ng: c lp quc gia. Nhng cng ng l
nu khng c s gip t Trung uc, ngi Vit khng th nh bi c qun
Php sm nh th. Bt chp mi hp tc v on kt ton din gia CSTQ v Vit
Minh t 1950 n 1954, vn c nhng tr ngi gia hai ng ny. uan h gia cc c
vn Trung uc v qun Vit Minh khng phi lun c xem l nng m v tin cy.
Trong nht k ca mnh, Trn Canh miu t Gip l ngi ln lo v khng ngay
ng v t lm. eo Trn, Gip tng than phin vi Trn v vic La u Ba ph
bnh ng ta, nhng khi c mt La, Gip li lun t v gn gi v thn thin. huyt
im ln nht ca nhng ngi ng sn it am, Trn vit, l h s b ngi khc
bit c yu im ca h. iu tinh n t ph n ch. Trn thy Gip l v
d ni bt ca iu ny. Trn ni ng ch thng iu ny vi Gip v nhng ng ch
Vit Minh khc nhng khng nhn c mt phn hi no.[84] Trong khi y Gip
cng khng tin tng hon ton vo nhng ngi Trung uc, mt s c vn Trung
uc t v ngo mn v khinh mit i vi ngi Vit. Trong nht k ca mnh, Trn
ghi li rng ng tng ph bnh Wang Yanquan, mt thnh vin ca CVQSTQ
v t v min cng cng tc ti Vit Nam v v xem thng qun i Vit
Minh.[85] Nhng va chm gia cc c vn Trung uc v binh lnh ca H c th bt
ngun t thi cm ght ch ngha b quyn ca ngi Hn trong truyn thng ca

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

23 of 24

Trch Cng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh...

ngi Vit. Cng c th n vn l bn cht ca mi quan h c vn. Mi chia r ln

nht trong quan h Vit MinhTrung uc chc chn l t kt qu ca Hi ngh
Geneva. Di p lc ca Bc Kinh v Moscow, Vit Minh phi t b n lc thng
nht ton b Vit Nam. Trong trng hp ny, nhng quyn li quc gia ring ca
Trung uc v Lin X c t cao hn ngha v ca thc h nhm h tr cuc
u tranh ca mt ng Cng sn anh em.

Din V chuyn ng

Trung uc v Nhng cuc Chin tranh Vit Nam, 1950 -1975

24 of 24