Dr in. arch.

Joanna Tymkiewicz
Katedra Strategii Projektowania
i Nowych Technologii w Architekturze
Wydzia Architektury Politechniki lskiej
joanna.tymkiewicz@polsl.pl

INTELIGENTNE FASADY ARCHITEKTURA INSPIROWANA

TECHNOLOGI

Celem artykuu jest wykazanie w jaki sposb technologia tworzy architektur i jak
architektura wspiera technologi w osiganiu priorytetowych celw wspczesnego wiata i
przyszoci: minimalizacj kosztw eksploatacji, oszczdno energii i komfort
uytkownikw. Poniewa zaawansowane technologie w architekturze zrwnowaonego
rozwoju powinny czerpa ze rde natury, na wybranych przykadach rozwiza fasadowych
omwione zostan zagadnienia korzystania z potencjau: soca, wiatru i wody oraz ochrony
przed niekorzystnym wpywem tyche czynnikw na budynek.
Zgodnie z zasadami zrwnowaonego rozwoju, ze wzgldu na konieczno zmniejszenia
zuycia energii, naleaoby dy do uzyskania maksymalnej jakoci za pomoc rodkw
architektonicznych (a nie urzdze technicznych), ale jak pisz R. Cole i Z. Brown1 cztery
kluczowe problemy wymagaj zwykle dodatkowej kontroli automatycznej lub ze strony
uytkownika, a mianowicie: owietleniowe, wentylacyjne, a take jakoci akustycznej i
prywatnoci. Sprawowanie kontroli zapewnia stosowanie fasad inteligentnych, ale nie kady
budynek inteligentny ma fasady inteligentne. Z kolei budynek z fasadami inteligentnymi nie
zawsze jest inteligentny
1. Soce
Soce to moliwo dowietlania wntrz wiatem naturalnym oraz kreowania dziennego
wizerunku obiektu w zalenoci od formy, artykulacji powierzchni fasad oraz uytych
materiaw. Jest to jednak take problem:

ochrony przeciwsonecznej powierzchni przeszklonych (w tym przegrzewania si

pomieszcze),

regulacji dostpu wiata sonecznego,

przeciwdziaania odblaskom uciliwym dla uytkownikw.

Cole R. J., Brown Z.: Reconciling human and automated intelligence in the provision of occupant comfort,
Intelligent Buildings International 1/2009, www.earthscanjournals.com.

Rozwizaniem powyszych problemw jest zastosowanie ruchomych oson

przeciwsonecznych2, ktrych dobr w bardzo istotny sposb wpywa na estetyk obiektu, a
w niektrych przypadkach moe by wrcz gwnym tworzywem architektury3. Tak dzieje
si w przypadku prostych w formie, przeszklonych obiektw, ktre dziki zastosowanej
koncepcji ochrony przeciwsonecznej mog przemieni si z anonimowego szklanego
pudeka, w oryginaln architektur. Moliwoci s ogromne: od oson wewntrznych (rolety,
veritcale, aluzje weneckie, kotary), ktre w dyskretny sposb nadaj kolorystyk
powierzchniom przeszklonym oraz zrnicowany rytm, zwizany z rnym poziomem
otwarcia/zamknicia, poprzez systemy oson umieszczanych w przestrzeni midzyfasadowej,
tworzcych jej technologiczn estetyk, po najbardziej wyraziste i najwydajniejsze przesony
zewntrzne (rolety, aluzje listewkowe, ceramiczne, markizy, markizolety, wielkogabarytowe
amacze wiata), ktre wyposaone w systemy sterowania czyni architektur zmienn w
czasie w zalenoci od warunkw pogodowych i potrzeb uytkownikw4.

Estetyka cian zewntrznych w zalenoci od doboru oson przeciwsonecznych (fot. J. Tymkiewicz)

Ciekawym przykadem jest Kiefer Technic Showroom w Bad Gleichenberg, projektu

Ernst Giselbrecht + Partners Architects. Budynek jest salonem wystawowym
szpitalnego sprztu Kiefer Technic. Jest on cakowitym zaprzeczeniem tradycyjnych poj
transparentnego okna lub fasady przeszklonej oraz ciany penej. Kady ruchomy
panel na elewacji budynku nie tylko peni funkcj osony przeciwsonecznej, ale
wspuczestniczy
w
kreowaniu
zmiennego
w
czasie
wygldu
elewacji.
Fasada jest rodzajem dynamicznej rzeby - zmienia si kadego dnia, kadej godziny dziki
inwencji uytkownikw, mogcych kontrolowa przesony w zalenoci od indywidualnych
2

W projekcie architektonicznym naley zawsze uwzgldni system ochrony przeciwsonecznej z moliwoci

regulacji przeson. Jeli zignoruje si ten problem, uytkownicy sami sobie poradz, zaklejajc okna
czymkolwiek, nawet ze szkod dla wizerunku budynku (wicej na ten temat w: . Tymkiewicz J.: Systemy
oson przeciwsonecznych wady i zalety rnych rozwiza. Czasopismo Techniczne, zeszyt 11, 2-A/2/2011,
Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Krakw 2011.
3
Moliwe jest take zastosowanie szka o specjalnych waciwociach (fotochromatyczne,termotropowe, itd), co
jednak nie wpywa tak znaczco na architektur i dlatego to zagadnienie nie bdzie rozwijane w tym artykule.
4
Wicej w: Tymkiewicz J.: Funkcje cian zewntrznych w aspektach bada jakociowych. Wpyw rozwiza
architektonicznych elewacji na ksztatowanie jakoci budynku. Monografia, Wydawnictwo Politechniki lskiej
(w druku)

potrzeb. Moliwe jest take automatyczne zoptymalizowanie ustawie, podczas nieobecnoci

uytkownikw5.
Soce to take moliwo pozyskiwania energii, dziki fasadom. Najnowsze rozwizania
to systemy zintegrowane z architektur budynku, tzw. BIPV (Building-integrated
Photovoltaics). Daj one architektom moliwo tworzenia oryginalnych rozwiza oraz
eksperymentowania z now technologi6. Moe to by jedynie zastpowanie materiaw
elewacyjnych ogniwami PV, albo te kreowanie architektury podporzdkowanej koncepcji
fotovoltaiki, z gwnym naciskiem pooonym na wydajno systemu, a co za tym idzie
tworzenie formy o odpowiednio zorientowanych i nachylonych pod optymalnym ktem
paszczyznach cian zewntrznych z wyeksponowanymi systemami paneli PV, informujcymi
o wiadomoci ekologicznej inwestorw7. Zupenie inne podejcie do koncepcji integracji
formy architektury z ogniwami PV reprezentuje nowatorskie rozwizanie tzw. Solar Ivy, czyli
system paneli soneczny bluszcz (koncepcja grupa SMIT-Sustainable Minded Interactive
Technology). S to liciopodobne elementy, ktre mog oplata fasady i koysa si na
wietrze. System stanowi alternatyw dla tradycyjnych, zgeometryzowanych, paskich paneli
PV i moliwy jest do zastosowania na przykad w budynkach zabytkowych8.
BIPV moe by take zintegrowane z koncepcj fasady medialnej. Przykadem takiego
rozwizania jest ciana kurtynowa GreenPix Zero Energy Media Wall w Pekinie, projektu
biura S. Giostry. W cigu dnia czone warstwowo ze szkem ogniwa fotowoltaiczne,
gromadz energi soneczn. Dziki temu w nocy, moliwe jest tworzenia medialnego
spektaklu, z wykorzystaniem technologii diod LED9.
2. Wiatr
Odnawialnym rdem energii jest take wiatr. Pierwszym wieowcem na

wiecie

integrujcym projekt bryy, elewacji i konstrukcji budynku z koncepcj pozyskiwania energii

z turbin wiatrowych jest Bahrain World Trade Center w Manamie, Krlestwo Bahrajnu (proj.
Atkis, oddany do uytku w 2008 roku). Dwie 240 metrowe wiee o ksztacie agli zostay
poczone trzema pomostami, do ktrych przytwierdzono turbiny wiatrowe. Testowana w
tunelu aerodynamicznym oba forma wie ukierunkowuje wiatr w stron szczeliny z
turbinami tworzcej ksztat litry S, Testy wykazay, e wiatr wiejcy w zakresie kta 45 0 po
obu stronach centralnej osi, tworzy strumie prostopady do turbin, co zwiksza ich potencja
generowania energii. Pionowe rozrzebienia bryy wpywaj na stopniowe zmniejszenie

http://www.e-architect.co.uk/austria/kiefer_technic_showroom.htm
Pietruszko S.M., Systemy fotowoltaiczne (cz. 1). Energia i Budynek 03/2010, s. 22.
7
Ibidem., s. 29.
8
Hodys A.: Wyrosn nam ywe domy, Newsweek Nauka 2011; http://ekoblogia.pl/solar-ivy-system-solarnyimitujacy-liscie-bluszczu
9
Dbrowska A.: Na marginesie architektury. Architektura-murator 10/2008, s. 17; www. sgp-architects.com
6

cinienia, aby wyrwnywa prdko wiatru w pobliu kadej z turbin10. W przeszoci

problemem by wysoki koszt samych turbin, ktre mogy stanowi nawet 30% kosztw
budowy. Bahrain World Trade Center stworzy precedens: dziki temu budynkowi
udowodniono, e moliwa jest integracja turbin wiatrowych z architektur. Od tego czasu
powstaj coraz mielsze projekty, jak na przykad projekt konkursowy Wind Tower
(Envision Green Hotel) - luksusowy hotel o jajowatej formie, ktry ma by struktur niemal
cakowicie samowystarczaln, niezalen od zewntrznych rde energii, dziaajc jak
ywy organizm (proj. Richard Moreta Architecture)11.
Wiatr to ruch powietrza atmosferycznego. Samo powietrze i sposb jego dostarczania
do budynku, ma rwnie wpyw na architektur. Zaawansowane programy do projektowania
pozwalaj optymalizowa form architektury, ze wzgldu na koncepcj obiegu powietrza
wok i wewntrz budynku. Dziki temu moliwe jest wprowadzanie naturalnej wentylacji
take w obiektach wysokich. Przykadem s:

Manara Masiniaga, Salangar Malezja, proj. Hamzah&Yeang, 1992 r.,

Commerzbank Frankfurt, proj. Norman Foster, 1997 r.,

Swiss Re Tower, Londyn, proj. Norman Foster 2004 r.,

EDITT Tower (Ecological Design In The Tropics), Singapur , proj. TR Hamzah

&Yeang (niezrealizowany projekt),

Z bada wasnych przeprowadzonych przez autork m. in. w budynkach

klimatyzowanych, take inteligentnych wynika, e uytkownicy chc mie kontakt z
powietrzem dochodzcym z zewntrz uwaajc je za wiee, Bardzo dotkliwie odczuwaj
brak moliwoci otwierania okien, co uznaj za prosty, dostpny sposb poradzenia sobie z
odczuciem dyskomfortu termicznego12.
Otwierane okno uznawane jest za rodzaj zaworu bezpieczestwa, a sam akt jego
otwarcia, jest wany ze wzgldu na psychiczny komfort uytkownikw i ma wpyw na
poczucie skutecznoci wentylacji13. Rozwizaniem s fasady podwjne, ktre z zaoenia
maj uczestniczy w procesie wentylacji budynku, oraz optymalizowa jego gospodark
termiczn. Pod wzgldem estetycznym posiadaj ogromny potencja kreowania architektury o
bardzo nowoczesnym wizerunku, jednak same rozwizania s cile zwizane z technologi,
narzucajc uwzgldnianie takich elementw jak: podziay przestrzeni wewntrzfasadowej,
odpowiednio rozmieszczane otwory wlotu i wylotu powietrza oraz systemy zabezpiecze
przeciwsonecznych14. Mog wystpowa jako:

10

http://www.designbuild-network.com/Projects/bahrain-world-trade-centre
http://www.ecofriend.com/entry/eco-architecture-wind-tower-self-sufficient-green-habitat-for-the-future/
12
Wicej na temat przeprowadzonych bada m. in. w: Tymkiewicz J.: Budynek tradycyjny i inteligentny w
ocenach uytkownikw. Czasopismo Techniczne 8-A/2010, Politechnika Krakowska, Krakw 2009.
13
Cohen R., Ruyssevelt P., Standeven M., Bordass W., Leaman A.: Building Intelligence in Use: Lessons from
the Probe Project. Usable Buildings 1999,UK, podano za: Cole R. J., Brown Z.: Reconciling human, op. cit.
14
Zielonko Jung K.: Elewacje podwjne jako nowa warto estetyczna w architekturze. Architekt 4/2002, s.
34-42.
11

zdwojone okno (czyli dodatkowe szklenie pojedynczego otworu okiennego, umieszczone

w licu ciany lub przed ni),

szklany ekran (dodatkowe szklenie dooone do caej ciany obiektu, lub duego jej
fragmentu),

paszczyzna otaczajca (warstwa zewntrzna, jako przesona umieszczona na caym

obwodzie budynku lub jego czci),

szklana obudowa-klosz (warstwa zewntrzna, jak klosz przykrywa budynek, lub nawet
cay kompleks obiektw)15.
Nie jest to jednak rozwizanie idealne. Poniewa s to skomplikowane ukady fizyczne,
podlegajce dziaaniu zmiennych czynnikw atmosferycznych, moe okaza si, e z
zaoenia sprzyjajce energooszczdnoci, mog sta si bardziej energochonne ni
rozwizania tradycyjne16.
Ciekawe rozwizanie tego problemu to budynek KFW Westerkade we Frankfurcie,
(projektu Sauerbruch Hutton Architekten, realiz. 2006-2010). Biurowiec ten, w konstrukcji
elbetowej o obej formie 14 pitrowej wiey wyrastajcej z 4 pitrowej podstawy budynku
gwnego, posiada dwuwarstwow fasad typu wind pressurised17, z inteligentnym
systemem kontroli cinienia w przestrzeni fasady. Jest to jeden ze sposobw zapewnienia
uytkownikom moliwoci otwierania okien, przy jednoczesnym zachowaniu duej
wydajnoci energetycznej budynku. Warstwa wewntrzna posiada otwierane okna, natomiast
zewntrzna, wyposaona jest w pionowe, niezalenie sterowane panele (klapy wentylacyjne),
pozwalajce uzyska dodatni piercie cinieniowy wok budynku. Pod wzgldem estetyki kolorystyka paneli elewacyjnych odzwierciedla kolory otaczajcego miasta i parku18. W
budynku tym zaawansowany system kontroli wykorzystuje informacje dostarczane ze stacji
meteorologicznej na dachu oraz z czujnikw rozmieszczonych wewntrz budynku mierzcych
temperatur, cinienie, oraz nasonecznienie. Uytkownicy dziki diodom LED
zainstalowanym przy oknach otrzymuj informacj, ktre z nich mog by w danym czasie
otwarte19.
Uytkownicy jednak nie zawsze chc i potrafi korzysta z udogodnie, ktre zapewnia
im technika. D. M. Utzinger opisuje przypadek budynku (The Urban Ecology Center w
Wisconsin, US, 2004 r.), w ktrym tylko niektrzy pracownicy potrafili skorzysta z opcji
wyboru naturalnej wentylacji, lub klimatyzacji. W upalny dzie, gdy system na starcie
ustawiony by na wentylacj naturaln, trzeba byo zamkn wszystkie okna i korzystajc ze

15

Zielonko Jung K.: Elewacje podwjne, op. cit. s. 36.

Zielonko Jung K.: Wielowarstwowe elewacje przeszklone a koncepcja przegrody interaktywnej, www.swiatszkla.pl/content/view/5380/lang,pl/
17
http://www.sauerbruchhutton.de/
18
http://www.wernersobek.de/index.php?page=437&modaction=detail&modid=491
19
Karlik
L.:
Kontrolowana
elektronicznie
fasada
chroni
przed
przecigami,
http://technologie.gazeta.pl/internet/1,104530,8337329,Kontrolowana_elektronicznie_fasada_chroni_przed_prze
ciagami.html
16

strony internetowej przestawia tryb pracy. Pod nieobecno tyche (trzech) pracownikw,
pozostali byli bezradni, gdy nie posiadali wiedzy, jak naley postpi20.
3. Woda
Wykorzystanie potencjau wody w projekcie cian zewntrznych i elewacji przybiera
rne formy. W sensie dosownym elewacj w postaci wodnej kurtyny zastosowano w Digital
Water Pavillion - obiekcie o funkcji biura turystycznego i punktu informacyjnego wystawy
EXPO 2008 w Saragossie (proj. biuro Carlo Ratti Associatti we wsppracy z naukowcami z
Massachusetts Institute of Technology). ciany zewntrzne zostay wykreowana z paszczyzn
wody, wypywajcych ze sterowanych komputerowo dysz, dajc efekt zmiennej w czasie,
wraliwej na interakcj z uytkownikami kurtyny21.
Z kolei w sposb niewidoczny, ale istotny ze wzgldu na ekologi i energooszczdno
wykorzystano wod w budynku Zollverein School of Management and Design w Essen (proj.
Sanaa). Zastosowano tam system ogrzewania wykorzystujcy wod z pobliskiej nieczynnej
kopalni (o redniej temperaturze 290C). Rozprowadzana jest ona przez system rurek
wtopionych w struktur betonowych cian (i podogi). Dziki temu rodzajowi aktywnej
izolacji moliwe byo zastosowanie cienkich monolitycznych cian o gruboci 30 cm. Wad
jest to, e system traci ok. 80% ciepa przez ciany, ale ze wzgldu na to, i jest to darmowe
rdo energii, nie ma to a takiego znaczenia22.
Sytuacja odwrotna nie zuycie, ale odzyskiwanie wody dziki rozwizaniom
elewacyjnym zostao zastosowane w przypadku stadionu w Melbourne (Melbourne
Rectangular Stadium, proj. Cox Architects, Arup Sport, oddany do uytku w 2010 r.) o
kopulastej strukturze zoonej z trjktnych szklanych lub aluminiowych paneli. Pomidzy
nimi umieszczono rynny zbierajce i odprowadzajce wod deszczow do zbiornika
umieszczonego po ziemi. Jest ona poddawana uzdatnianiu w celu uzyskania wody pitnej.
4. Wnioski
Wspczenie dziki zaawansowanym technologiom zwizanym z budynkiem
inteligentnym wysok jako estetyczn architektury uzyskuje si wykorzystujc potencja
wiata, wody i powierza. Budynek, czsto o prostej, geometrycznej formie staje si
maszyn wyposaon w odpowiednie oprzyrzdowanie.
Ze wiatem zwizane s takie elementy wizerunku zewntrznego obiektu jak: osony
przeciwsoneczne oraz ogniwa fotowoltaiczne. W fasadach inteligentnych do kreacji
20

Utzinger D. M.: Hybrid Ventilation Systems and High Performance Buildings, Plea2009 - 26th Conference on
Passive and Low Energy Quebec City, Canada, 22-24 june 2009.
21
http://www.carloratti.com/projects/index.htm
22
http://moreaedesign.wordpress.com/2010/09/13/zollverein-school-of-management-and-design-essen-germany/

architektonicznej wczono sekwencj czasu. Ruchome fasady ami utrwalony w historii

podzia na pen cian i transparentn powierzchni przeszklon.
Z wiatrem i powietrzem w budynku zwizane s wane dla uytkownikw problemy
wentylacji i odczuwanego komfortu rodowiska wewntrznego. Istotne s rozwizania
wspierajce obieg powietrza w budynku i jego naturaln wentylacj. To take moliwo
pozyskiwania energii dziki turbinom wiatrowym zintegrowanym z bry i fasadami budynku.
Potencja wody wykorzystywany jest do ogrzewania budynku w sposb
niekonwencjonalny (rda geotermalne). Dziki rozwizaniom fasadowym mona te
odzyskiwa wod deszczow. W celach estetycznych woda w integracji z elewacjami jest
rzadko wykorzystywana, chocia, jak pokazuje to przykad Digital Water Pavilion w
Saragossie, czy garau w Houston jest take moliwa, stanowic na pewno atrakcj dla
przechodniw mogcych uczestniczy w niecodziennych pokazach.
Bibliografia

Cohen R., Ruyssevelt P., Standeven M., Bordass W., Leaman A.: Building Intelligence in
Use: Lessons from the Probe Project. Usable Buildings 1999,UK, podano za: Cole R. J.,
Brown Z.: Reconciling human, op. cit.
Cole R. J., Brown Z.: Reconciling human and automated intelligence in the provision of
occupant
comfort,
Intelligent
Buildings
International
1/2009,
www.earthscanjournals.com.
Dbrowska A.: Na marginesie architektury. Architektura-murator 10/2008, s. 17;
Hodys A.: Wyrosn nam ywe domy, Newsweek Nauka 2011
Karlik L.: Kontrolowana elektronicznie fasada chroni przed przecigami,
http://technologie.gazeta.pl/internet/1,104530,8337329,Kontrolowana_elektronicznie_fasa
da_chroni_przed_przeciagami.html
Narowski P. i Panek A.: wiadectwo energetyczne budynku z trigeneracj energii
Berlaymont
Commission
europenne,
www.menos.zam.pl/pdf/certyfikat_berlaymont.pdf
Pietruszko S.M., Systemy fotowoltaiczne (cz. 1). Energia i Budynek 03/2010.
Tymkiewicz J.: Funkcje cian zewntrznych w aspektach bada jakociowych. Wpyw
rozwiza architektonicznych elewacji na ksztatowanie jakoci budynku. Monografia,
Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 2012 (w druku).
Tymkiewicz J.: Budynek tradycyjny i inteligentny w ocenach uytkownikw. Czasopismo
Techniczne 8-A/2010, Politechnika Krakowska, Krakw 2009.
Tymkiewicz J.: Rola elewacji budynkw uytecznoci publicznej w ksztatowaniu
architektury zrwnowaonego rozwoju. Energia i budynek, 01/2011.
Tymkiewicz J.: Systemy oson przeciwsonecznych wady i zalety rnych rozwiza.
Czasopismo Techniczne, zeszyt 11, 2-A/2/2011, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej,
Krakw 2011.
Utzinger D. M.: Hybrid Ventilation Systems and High Performance Buildings, Plea2009 26th Conference on Passive and Low Energy Quebec City, Canada, 22-24 june 2009.
Zielonko Jung K.: Elewacje podwjne jako nowa warto estetyczna w architekturze.
Architekt 4/2002.
Zielonko Jung K.: Wielowarstwowe elewacje przeszklone a koncepcja przegrody
interaktywnej, www.swiat-szkla.pl/content/view/5380/lang,pl/
7

ekoblogia.pl/solar-ivy-system-solarny-imitujacy-liscie-bluszczu
moreaedesign.wordpress.com/2010/09/13/zollverein-school-of-management-and-designessen-germany/
www. sgp-architects.com
www.carloratti.com/projects/index.htm
www.designbuild-network.com/Projects/bahrain-world-trade-centre
www.e-architect.co.uk/austria/kiefer_technic_showroom.htm
www.ecofriend.com/entry/eco-architecture-wind-tower-self-sufficient-green-habitat-forthe-future/
www.sauerbruchhutton.de/
www.wernersobek.de/index.php?page=437&modaction=detail&modid=491