I.

C¬ së lý thuyÕt
1. C¸c c«ng thøc. M N
+ NÕu gi¶ sö: i = I0sinωt A R C B
th× hiÖu ®iÖn thÕ hai ®Çu m¹ch ®iÖn UAB = Uosin(ωt + ϕ)
+ C¶m kh¸ng: ZL = ωL
1
+ Dung kh¸ng: ZC =
ωC

+ Tæng trë Z = R 2 + ( Z L − Z C )2

U U
+ §Þnh luËt ¤m: I = ⇔ I0 = 0
Z Z
ZL − ZC
+ §é lÖch pha gi÷a u vµ i: tgϕ =
R
+ C«ng suÊt to¶ nhiÖt: P = UIcosϕ = I2R
P R
HÖ sè c«ng suÊt: K = cosϕ = =
UI Z
2. Gi¶n ®å vÐc t¬
* C¬ së:
+ V× dßng ®iÖn lan truyÒn víi vËn tèc cì 3.108m/s nªn trªn mét ®o¹n m¹ch ®iÖn kh«ng ph©n
nh¸nh t¹i mçi thêi ®iÓm ta coi ®é lín vµ pha cña cêng ®é dßng ®iÖn lµ nh nhau t¹i mäi ®iÓm.
+ HiÖu ®iÖn thÕ tøc thêi ë hai ®Çu ®o¹n m¹ch
uAB = uR + uL + uC
Ta biÓu diÔn:
+ § Æt t¹i O

u R ↔ u R + Cïng h−íng I
+ § é lín U
 R

+ § Æt t¹i O
 π

u L ↔ u L + Sím pha so I 1 gãc
 2
+ § é lín : U L (theo cïng tû lÖ víi U R )

1
 + § Æt t¹i O
 π

u C ↔ u C + Muén pha so i 1 gãc
 2
+ § é lín : U C UL

* C¸ch vÏ gi¶n ®å vÐc t¬

UL+UC +
V× i kh«ng ®æi nªn ta chän trôc UAB
cêng ®é dßng ®iÖn lµm trôc gèc, gèc O i
UR
t¹i ®iÓm O, chiÒu d¬ng lµ chiÒu quay
lîng gi¸c.
UC
3. C¸ch vÏ gi¶n ®å vÐc t¬ trît N
Bíc 1: Chän trôc n»m ngang lµ
UC
trôc dßng ®iÖn, ®iÓm ®Çu m¹ch lµm UL
N
UA

gèc (®ã lµ ®iÓm A). B

Bíc 2: BiÓu diÔn lÇn lît hiÖu U AB +

®iÖn thÕ qua mçi phÇn b»ng c¸c vÐc t¬ A M i

UR
AM ; MN ; NB nèi ®u«i nhau theo nguyªn t¾c: R - ®i ngang; L - ®i lªn; C - ®i xuèng.

Bíc 3: Nèi A víi B th× vÐc t¬ AB chÝnh lµ biÓu diÔn uAB

NhËn xÐt:
+ C¸c hiÖu ®iÖn thÕ trªn c¸c phÇn tö ®îc biÓu diÔn bëi c¸c vÐc t¬ mµ ®é lín cña c¸c vÐc t¬ tû lÖ
víi hiÖu ®iÖn thÕ dông cña nã.
+ §é lÖch pha gi÷a c¸c hiÖu ®iÖn thÕ lµ gãc hîp bëi gi÷a c¸c vÐc t¬ t¬ng øng biÓu diÔn chóng.
+ §é lÖch pha gi÷a hiÖu ®iÖn thÕ vµ cêng ®é dßng ®iÖn lµ gãc hîp bëi vÐc t¬ biÓu diÔn nã víi
trôc i.
+ ViÖc gi¶i bµi to¸n lµ nh»m x¸c ®Þnh ®é lín c¸c c¹nh vµ gãc cña tam gi¸c dùa vµo c¸c ®Þnh lý
hµm sè sin, hµm sè cosin vµ c¸c c«ng thøc to¸n häc.

A
Trong to¸n häc mét tam gi¸c sÏ
gi¶i ®îc nÕu biÕt tríc ba (hai c¹nh 1 b c
gãc, hai gãc mét c¹nh, ba c¹nh) trong
C a B

2
s¸u yÕu tè (3 gãc vµ 3 c¹nh).
§Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã ta sö dông ®Þnh lý hµm sè sin hoÆc Cosin.
a b a
+ = =
Sin ¢ SinB SinC
+ a2 = b2 + c2 - 2bccosA
b2 = a2 + c2 - 2accosB
c2 = a2 + b2 - 2abcosC
4. VÒ mÆt ph¬ng ph¸p gi¶i
§Ó gi¶i mét bµi to¸n vÒ hép kÝn ta thêng sö dông hai ph¬ng ph¸p sau:
a. Ph¬ng ph¸p ®¹i sè
B1: C¨n cø ®Çu vµo cña bai to¸n ®Ó ®Æt ra c¸c gi¶ thiÕt cã thÓ x¶y ra.
B2: C¨n cø ®Çu ra cña bµi to¸n ®Ó lo¹i bá c¸c gi¶ thiÕt kh«ng phï hîp.
B3: Gi¶ thiÕt ®îc chän lµ gi¶ thiÕt phï hîp víi tÊt c¶ c¸c d÷ kiÖn ®Çu vµo vµ ®Çu ra cña bµi
to¸n.
b. Ph¬ng ph¸p sö dông gi¶n ®å vÐc t¬ trît.
B1: VÏ gi¶n ®å vÐc t¬ (trît) cho phÇn ®· biÕt cña ®o¹n m¹ch.
B2: C¨n cø vµo d÷ kiÖn bµi to¸n ®Ó vÏ phÇn cßn l¹i cña gi¶n ®å.
B3: Dùa vµo gi¶n ®å vÐc t¬ ®Ó tÝnh c¸c ®¹i lîng cha biÕt, tõ ®ã lµm s¸ng to¶ hép kÝn.
* Trong mét sè tµi liÖu cã viÕt vÒ c¸c bµi to¸n hép kÝn thêng sö dông ph¬ng ph¸p ®¹i sè, nhng
theo t«i ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬ (trît) cho lêi gi¶i ng¾n gän h¬n, logic h¬n, dÔ hiÓu h¬n.
II. Híng dÉn häc sinh sö dông ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬ ®Ó gi¶i bµi
to¸n vÒ hép kÝn.
VÒ mÆt h×nh thøc, ta cã thÓ chia bµi to¸n vÒ hép kÝn ra lµm ba lo¹i:
+ Bµi to¸n trong m¹ch ®iÖn cã chøa mét hép kÝn.
+ Bµi to¸n trong m¹ch ®iÖn cã chøa hai hép kÝn.
+ Bµi to¸n trong m¹ch ®iÖn cã chøa ba hép kÝn.
1. Bµi to¸n trong m¹ch ®iÖn cã chøa mét hép kÝn.
VÝ dô 1: Cho m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ:
UAB = 200sin100πt(V) C
X
ZC = 100Ω ; ZL = 200Ω A M N B

3
 I = 2 2 (A) ; cosϕ = 1; X lµ ®o¹n m¹ch gåm hai trong ba phÇn tö (R0, L0 (thuÇn), C0) m¾c nèi
tiÕp. Hái X chøa nh÷ng linh kiÖn g× ? X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c linh kiÖn ®ã.
Gi¶i
C¸ch 1: Dïng ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬ trît.
Híng dÉn Lêi gi¶i
B1: VÏ gi¶n ®å vÐc t¬ cho ®o¹n m¹ch * Theo bµi ra cosϕ = 1 ⇒ uAB vµ i
®· biÕt cïng pha.
+ Chän trôc cêng ®é dßng ®iÖn lµm UAM = UC = 200 2 (V)
trôc gèc, A lµ ®iÓm gèc.
UMN = UL = 400 2 (V)
+ BiÓu diÔn c¸c hiÖu ®iÖn thÕ uAB; uAM;
UAB = 100 2 (V)
uMN b»ng c¸c vÐc t¬ t¬ng øng.
* Gi¶n ®å vÐc t¬ trît
+ Gèc t¹i A
 N UR0
U AB + Cïng pha i

+ U AB = 100 2 ( v ) UMN U C0
+ Gèc t¹i A A i

 π UAB B
U AM + TrÔ pha so i
 2 UAM
+ § é lín : U AM = 200 2 ( v )
M
+ Gèc t¹i M V× UAB cïng pha so víi i nªn trªn NB

 π (hép X) ph¶i chøa ®iÖn trë Ro vµ tô
U MN + Sím pha so i
 2 ®iÖn Co.
+ U MN = 400 2 ( v )

B2: C¨n cø vµo d÷ kiÖn cña bµi to¸n + U = U ↔ IR = 100 2

Ro AB o

⇒ U NB xiªn gãc vµ trÔ pha so víi i 100 2

→ Ro = = 50(Ω)
nªn X ph¶i chøa Ro vµ Co 2 2
B3: Dùa vµo gi¶n ®å ⇒ URo vµ UCo tõ + UCo = UL - UC
®ã tÝnh Ro; Co → I . ZCo = 200 2
200 2
→ ZCo = = 100(Ω)
2 2

4
 1 10 −4
⇒ Co = = (F )
100 π.100 π
C¸ch 2: Dïng ph¬ng ph¸p ®¹i sè
Híng dÉn Lêi gi¶i
B1: C¨n cø §Çu vµo cña bµi to¸n 100 2
* Theo bµi ZAB = = 50(Ω)
®Ó ®Æt c¸c gi¶ thiÕt cã thÓ x¶y ra. 2 2
→ Trong X cã chøa Ro vµ Lo hoÆc Ro R
cos ϕ = =1
vµ Co Z

B2: C¨n cø §Çu ra ®Ó lo¹i bá c¸c V× trªn AN chØ cã C vµ L nªn NB

gi¶ thiÕt kh«ng phï hîp v× ZL > ZC (trong X) ph¶i chøa Ro, mÆt kh¸c:
nªn X ph¶i chøa C . Ro=Z → ZL(tæng) = ZC(tæng) nªn ZL =
o

B3: Ta thÊy X chøa Ro vµ Co phï hîp ZC+ZCo

víi gi¶ thiÕt ®Æt ra.
VËy X cã chøa Ro vµ Co
R 0 = Z AB = 50(Ω)

Z C = Z L − Z C = 200 − 100 = 100(Ω)
o

10 −4
⇒ Co = (F )
π
NhËn xÐt: Trªn ®©y lµ mét bµi tËp cßn kh¸ ®¬n gi¶n vÒ hép kÝn, trong bµi nµy ®· cho biÕt ϕ vµ
I, chÝnh v× vËy mµ gi¶i theo ph¬ng ph¸p ®¹i sè cã phÇn dÔ dµng. §èi víi nh÷ng bµi to¸n vÒ hép kÝn
cha biÕt ϕ vµ I th× gi¶i theo ph¬ng ph¸p ®¹i sè sÏ gÆp khã kh¨n, nÕu gi¶i theo ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc
t¬ trît sÏ thuËn lîi h¬n rÊt nhiÒu. VÝ dô 2 sau ®©y lµ mét bµi to¸n ®iÓn h×nh.
VÝ dô 2: Cho m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ
C R
UAB = 120(V); ZC = 10 3 (Ω) X
A M N B
R = 10(Ω); uAN = 60 6 sin 100 πt ( v )
UAB = 60(v)
a. ViÕt biÓu thøc uAB(t)
b. X¸c ®Þnh X. BiÕt X lµ ®o¹n m¹ch gåm hai trong ba phÇn tö (Ro, Lo (thuÇn), Co) m¾c nèi tiÕp
Gi¶i:
a. VÏ gi¶n ®å vÐc t¬ cho ®o¹n m¹ch ®· biÕt A

5
 PhÇn cßn l¹i cha biÕt hép kÝn chøa g× v× vËy ta gi¶ sö nã lµ mét vÐc t¬ bÊt kú tiÕn theo chiÒu
dßng ®iÖn sao cho: NB = 60V, AB = 120V, AN = 60 3V
+ XÐt tham gi¸c ANB, ta nhËn thÊy A i
AB2 = AN2 + NB2, vËy ®ã lµ tam gi¸c
U AB
vu«ng t¹i N UA
NB 60 1
N B
tgα = = = UC
B
AN 60 3 3 U
N
Ul0
π M π D
⇒ α= ⇒ UAB sím pha so víi UAN 1 gãc UR N UR0
6 6
 π
→ BiÓu thøc uAB(t): uAB= 120 2 sin 100πt +  (V)
 6
b. X¸c ®Þnh X
Tõ gi¶n ®å ta nhËn thÊy NB chÐo lªn mµ trong X chØ chøa 2 trong 3 phÇn tö nªn X ph¶i chøa Ro
vµ Lo. Do ®ã ta vÏ thªm ®îc U R vµ U L nh h×nh vÏ.
0 0

UR R 1 π
+ XÐt tam gi¸c vu«ng AMN: tgβ = U = Z = ⇒β=
6
C C 3
+ XÐt tam gi¸c vu«ng NDB
3
U R = U NB cos β = 60. = 30 3 (V )
O
2
1
U L = U NB sin β = 60. = 30(V )
O
2
1
MÆt kh¸c: UR = UANsinβ = 60 3. = 30 3 ( v )
2
30 3
⇒I= = 3 3 (A)
10
 UR 30 3
R
 O = = O
= 10(Ω)
 I 3 3
⇒
Z = U L = 30 = 10 (Ω) ⇒ L = 10 = 0,1 (H )
O

 L O
I 3 3 3
O
100π 3 3π

* NhËn xÐt: §©y lµ bµi to¸n cha biÕt tríc pha vµ cêng ®é dßng ®iÖn nªn gi¶i theo ph¬ng ph¸p
®¹i sè sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n (ph¶i xÐt nhiÒu trêng hîp, sè lîng ph¬ng tr×nh lín → gi¶i rÊt phøc

6
t¹p). Nhng khi sö dông gi¶n ®å vÐc t¬ trît sÏ cho kÕt qu¶ nhanh chãng, ng¾n gän, ... Tuy nhiªn c¸i
khã cña häc sinh lµ ë chç rÊt khã nhËn biÕt ®îc tÝnh chÊt U AB = U AN + U NB . §Ó cã sù nhËn biÕt tèt,
2 2 2

theo t«i häc sinh ph¶i rÌn luyÖn nhiÒu bµi tËp ®Ó cã kÜ n¨ng gi¶i.
C R
VÝ dô 3: Cho m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ: X
A M N B
 π
UAB = cost; uAN = 180 2 sin  100 πt − (V)
 2

ZC = 90(Ω); R = 90(Ω); uAB = 60 2 sin 100πt (V)

a. ViÕt biÓu thøc uAB(t)

b. X¸c ®Þnh X. BiÕt X lµ ®o¹n m¹ch gåm hai trong ba phÇn tö (RO, Lo (thuÇn), CO) m¾c nèi
tiÕp.
Ph©n tÝch bµi to¸n: Trong vÝ dô 3 nµy ta cha biÕt cêng ®é dßng ®iÖn còng nh ®é lÖch pha cña
c¸c hiÖu ®iÖn thÕ so víi cêng ®é dßng ®iÖn nªn gi¶i theo ph¬ng ph¸p ®¹i sè sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n.
VÝ dô 3 nµy còng kh¸c vÝ dô 2 ë chç cha biÕt tríc UAB cã nghÜa lµ tÝnh chÊt ®Æc biÖt trong vÝ dô 2
kh«ng sö dông ®îc. Tuy nhiªn ta l¹i biÕt ®é lÖch pha gi÷a uAN vµ uNB, cã thÓ nãi ®©y lµ mÊu chèt ®Ó
gi¶i to¸n.
Gi¶i
a. VÏ gi¶n ®å vÐc t¬ cho ®o¹n m¹ch ®· biÕt AN. PhÇn cßn l¹i cha biÕt hép kÝn chøa g×, v× vËy
π
ta gi¶ sö nã lµ mét vÐc t¬ bÊt kú tiÕn theo chiÒu dßng ®iÖn sao cho uNB sím pha so víi uAN
A i 2
+ XÐt tam gi¸c vu«ng ANB
U AB
NB U NB 60 1 UA
* tgα = AN = U = 180 = 3 N B
AN
UC
B
N
⇒ α ≈ 800 = 0,1π(rad) U Uc0
⇒ uAB sím pha so víi uAN mét gãc 0,1π M UR N U R0 D

* U AB = U AN + U NB = 1802 + 602 ≈ 1900 ⇒ UAb = 190(V)

2 2 2

 π 
→ biÓu thøc uAB(t): uAB = 190 2 sin 100 πt − + 0,1π 
 2 

7
 = 190 2 sin (100 πt − 0,4 π )(V)
b. Tõ gi¶n ®å ta nhËn thÊy NB chÐo lªn mµ trong X chØ chøa hai trong 3 phÇn tö trªn X ph¶i
chøa RO vµ LO. Do ®ã ta vÏ thªm ®îc U R vµ U L nh h×nh vÏ.
O O

UR R 90
+ XÐt tam gi¸c vu«ng AMN: tgβ = U = Z = 90 = 1
C C

⇒ β = 450
2 U 90 2
⇒ UC = UAN.cosβ = 180. = 90 2 ⇒ I = C = = 2 (A)
2 ZC 90
+ XÐt tam gi¸c vu«ng NDB
2 30 2
U R = U NB cos β = 60. = 30 2 (V) ⇒ R 0 = = 30(Ω)
O
2 2
β = 450 ⇒ ULo = URo= 30 2 (V) → ZLo = 30(Ω)
30 0,3
⇒ LO = = (H)
100 π π
NhËn xÐt: Qua ba thÝ dô trªn ta ®· hiÓu ®îc phÇn nµo vÒ ph¬ng ph¸p gi¶i bµi to¸n hép kÝn b»ng
gi¶n ®å vÐc t¬ trît, còng nh nhËn ra ®îc u thÕ cña ph¬ng ph¸p nµy. C¸c bµi tËp tiÕp theo t«i sÏ ®Ò cËp
®Õn bµi to¸n cã chøa 2 hoÆc 3 hép kÝn, ta sÏ thÊy râ h¬n n÷a u thÕ vît tréi cña ph¬ng ph¸p nµy.
2. Bµi to¸n trong m¹ch ®iÖn cã chøa hai hép kÝn
VÝ dô 1: Mét m¹ch ®iÖn xoay chiÒu cã s¬ ®å nh h×nh vÏ.
Trong hép X vµ Y chØ cã mét linh
kiÖn hoÆc ®iÖn trë, hoÆc cuén c¶m, hoÆc lµ a X Y
A M B
tô ®iÖn. Ampe kÕ nhiÖt (a) chØ 1A; UAM =
UMB = 10V
UAB = 10 3V . C«ng suÊt tiªu thô cña ®o¹n m¹ch AB lµ P = 5 6 W. H·y x¸c ®Þnh linh kiÖn
trong X vµ Y vµ ®é lín cña c¸c ®¹i lîng ®Æc trng cho c¸c linh kiÖn ®ã. Cho biÕt tÇn sè dßng ®iÖn
xoay chiÒu lµ f = 50Hz.
* Ph©n tÝch bµi to¸n: Trong bµi to¸n nµy ta cã thÓ biÕt ®îc gãc lÖch ϕ (BiÕt U, I, P → ϕ) nhng
®o¹n m¹ch chØ chøa hai hép kÝn. Do ®ã nÕu ta gi¶i theo ph¬ng ph¸p ®¹i sè th× ph¶i xÐt rÊt nhiÒu trêng
hîp, mét trêng hîp ph¶i gi¶i víi sè lîng rÊt nhiÒu c¸c ph¬ng tr×nh, nãi chung lµ viÖc gi¶i gÆp khã
kh¨n. Nhng nÕu gi¶i theo ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬ trît sÏ tr¸nh ®îc nh÷ng khã kh¨n ®ã. Bµi to¸n

8
nµy mét lÇn n÷a l¹i sö dông tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña tam gi¸c ®ã lµ: U = UMB; UAB = 10 3V = 3U AM
→ tam gi¸c AMB lµ ∆ c©n cã 1 gãc b»ng 300.
Gi¶i:
P
HÖ sè c«ng suÊt: cos ϕ =
UI
5 6 2 π B
⇒ cos ϕ = = ⇒ϕ=±
1.10 3 2 4 UL Y

UY
B
* Trêng hîp 1: uAB sím pha so víi i UA
4 M UR0
Y

0
30 K
⇒ gi¶n ®å vÐc t¬ 45
15 U
U0L X i
A H
UR
U AM = U MB
X

V×: 
U AB = 3U AM
U AB 10 3
⇒ ∆AMB lµ ∆ c©n vµ UAB = 2UAMcosα ⇒ cosα = =
2 U AM 2.10

3
⇒ cosα = ⇒ α = 30 0
2
a. uAB sím pha h¬n uAM mét gãc 300
⇒ UAM sím pha h¬n so víi i 1 gãc ϕX = 450 - 300 = 150
⇒ X ph¶i lµ 1 cuén c¶m cã tæng trë ZX gåm ®iÖn trë thuËn RX vµ ®é tù c¶m LX
U AM 10
Ta cã: Z X = = = 10(Ω)
I 1
XÐt tam gi¸c AHM:

+ U R = U X cos 15 ⇒ R X = Z X cos 15
0 0
X

⇒ RX = 10.cos150 = 9,66(Ω)

+ U L = U X sin 15 ⇒ Z L = Z X sin 15 = 10 sin 15 = 2,59(Ω)

0 0 0
X X

2,59
⇒ LX = = 8,24(mH )
100 π
XÐt tam gi¸c vu«ng MKB: MBK = 150 (v× ®èi xøng)
⇒ UMB sím pha so víi i mét gãc ϕY = 900 - 150 = 750

9
 ⇒ Y lµ mét cuén c¶m cã ®iÖn trë RY vµ ®é tù c¶m LY

+ RY = Z L (v× UAM = UMB) ⇒ RY = 2,59(Ω)

X

+ Z L = R X = 9,66(Ω) ⇒ LY = 30,7m(H)
Y

K UR Y
B
b. uAB trÔ pha h¬n uAM mét gãc 300 UL
H Y

M U
Y
T¬ng tù ta cã:
UR X

+ X lµ cuén c¶m cã tæng trë

UX
B

UL
0
UA
30
U AM 10
ZX = = = 10(Ω)
I 1 45
0
i
A
Cuén c¶m X cã ®iÖn trë thuÇn RX vµ ®é tù c¶m LX víi RX = 2,59(Ω); RY=9,66(Ω)

π A i
* Trêng hîp 2: uAB trÔ pha so 450
4 300 M
víi i, khi ®ã uAM vµ uMB còng trÔ pha
h¬n i (gãc 150 vµ 750). Nh vËy mçi
hép ph¶i chøa tô ®iÖn cã tæng trë ZX, M’
B
ZX gåm ®iÖn trë thuÇn RX, RY vµ
dung kh¸ng CX, CY. Trêng hîp nµy kh«ng thÓ tho¶ m·n v× tô ®iÖn kh«ng cã ®iÖn trë.
NhËn xÐt: §Õn bµi to¸n nµy häc sinh ®· b¾t ®Çu c¶m thÊy khã kh¨n v× nã ®ßi hái häc sinh ph¶i
cã ãc ph¸n ®o¸n tèt, cã kiÕn thøc tæng hîp vÒ m¹ch ®iÖn xoay chiÒu kh¸ s©u s¾c. §Ó kh¾c phôc khã
kh¨n, häc sinh ph¶i «n tËp lý thuyÕt thËt kÜ vµ cã kÜ n¨ng tèt trong bé m«n h×nh häc.
VÝ dô 2: Cho hai hép kÝn X, Y chØ
chøa 2 trong ba phÇn tö: R, L (thuÇn), C a M
X Y
A B
m¾c nèi tiÕp. Khi m¾c hai ®iÓm A, M
v1 v2
vµo hai cùc cña mét nguån ®iÖn mét
chiÒu th× Ia = 2(A), UV1 = 60(V).
Khi m¾c hai ®iÓm A, B vµo hai cùc cña mét nguån ®iÖn xoay chiÒu tÇn sè 50Hz th× Ia = 1(A), Uv1 =
60v; UV2 = 80V,UAM lÖch pha so víi UMB mét gãc 1200, x¸c ®Þnh X, Y vµ c¸c gi¸ trÞ cña chóng.
* Ph©n tÝch bµi to¸n: §©y lµ mét bµi to¸n cã sö dông ®Õn tÝnh chÊt cña dßng ®iÖn 1 chiÒu ®èi
víi cuén c¶m vµ tô ®iÖn. Khi gi¶i ph¶i lu ý ®Õn víi dßng ®iÖn 1 chiÒu th× ω = 0 ⇒ ZL = 0 vµ

1
 1
ZC = = ∞ . Còng gièng nh ph©n tÝch trong vÝ dô 1 bµi to¸n nµy ph¶i gi¶i theo ph¬ng ph¸p gi¶n ®å
ωC
vÐc t¬ (trît).

Gi¶i
* V× X cho dßng ®iÖn mét chiÒu ®i qua nªn X kh«ng chøa tô ®iÖn. Theo ®Ò bµi th× X chøa 2
trong ba phÇn tö nªn X ph¶i chøa ®iÖn trë thuÇn (RX) vµ cuén d©y thuÇn c¶m (LX). Cuén d©y thuÇn
c¶m kh«ng cã t¸c dông víi dßng ®iÖn mét chiÒu nªn:
U V 60
RX = = = 30(Ω) 1

I 2
* Khi m¾c A, B vµo nguån ®iÖn xoay chiÒu
U V 60
ZAM = = = 60(Ω) = R 2X + Z 2L
1

I 1 X

⇒ Z L = 60 2 − 30 2 = 3.30 2 ⇒ Z L = 30 3 (Ω)
X X

ZL
tgϕAM=
X
= 3 ⇒ ϕ AM = 60 0
RX M
* VÏ gi¶n ®å vÐc t¬ cho ®o¹n AM. M Ulx
UA
§o¹n m¹ch MB tuy cha biÕt nhng
AM

ch¾c ch¾n trªn gi¶n ®å nã lµ mét vÐc A i

Urx
t¬ tiÕn theo chiÒu dßng ®iÖn, cã ®é dµi = U V = 80V vµ hîp víi vÐc t¬ AB mét gãc 1200 ⇒ ta vÏ ®îc
2

gi¶n ®å vÐc t¬ cho toµn m¹ch.

M Ury D
120 0
Tõ gi¶n ®å vÐc t¬ ta thÊy MB 30 0
0
30
buéc ph¶i chÐo xuèng th× míi tiÕn
M
UA

UM

Ulx Ucy
theo chiÒu dßng ®iÖn, do ®ã Y ph¶i
B

0
60 0
i
chøa ®iÖn trë thuÇn (RY) vµ tô ®iÖn CY. Urx 30
A
+ XÐt tam gi¸c vu«ng MDB UAB
B
1
UR = U MB sin 30 = 80. = 40(V)
0
Y
2
UR 40
⇒ RY = Y
= = 40(Ω)
I 1

1
 3
U L = U MB cos 30 0 = 80. = 40 3 (V) ⇒ Z L = 40 3 (Ω)
Y
2 Y

40 3 0,4 3
⇒ LY = = (H)
100π π
3. Bµi to¸n nµy trong m¹ch ®iÖn cã chøa ba hép kÝn
VÝ dô: Cho m¹ch ®iÖn M N
a X * Y * Z
chøa ba linh kiÖn ghÐp nèi tiÕp: A B
R, L (thuÇn) vµ C. Mçi linh kiÖn chøa trong mét hép kÝn X, Y, Z §Æt vµo hai ®Çu A, B cña

m¹ch ®iÖn mét hiÖu ®iÖn thÕ xoay chiÒu u = 8 2 sin 2πft (V )
Khi f = 50Hz, dïng mét v«n kÕ ®o lÇn lît ®îc UAM = UMN = 5V
UNB = 4V; UMB = 3V. Dïng o¸t kÕ ®o c«ng suÊt m¹ch ®îc P = 1,6W
Khi f ≠ 50Hz th× sè chØ cña ampe kÕ gi¶m. BiÕt RA ≈ O; RV ≈ ∞
a. Mçi hép kÝn X, Y, Z chøa linh kiÖn g× ?
b. T×m gi¸ trÞ cña c¸c linh kiÖn.
* Ph©n tÝch bµi to¸n: Bµi to¸n nµy sö dông tíi ba hép kÝn, cha biÕt I vµ ϕ nªn kh«ng thÓ gi¶i
theo ph¬ng ph¸p ®¹i sè, ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬ trît lµ tèi u cho bµi nµy. Bªn c¹nh ®ã häc sinh
ph¶i ph¸t hiÖn ra khi f = 50Hz cã hiÖn tîng céng hëng ®iÖn vµ mét lÇn n÷a bµi to¸n l¹i sö dông ®Õn
tÝnh chÊt a2 = b2 + c2 trong mét tam gi¸c vu«ng.
Gi¶i
8 2
Theo ®Çu bµi: U AB = = 8(V )
2
Khi f = 50Hz
UAM = UMN = 5V; UNB = 4V; UMB = 3V
NhËn thÊy:
+ UAB = UAM + UMB (8 = 5 + 3) ⇒ ba ®iÓm A, M vµ B th¼ng hµng
+ U MN = U NB + U MB (52 = 42 + 32) ⇒ Ba ®iÓm M, N, B t¹o thµnh tam gi¸c vu«ng t¹i B.
2 2 2

⇒ Gi¶n ®å vÐc t¬ cña ®o¹n m¹ch cã d¹ng nh h×nh vÏ. N

Trong ®o¹n m¹ch ®iÖn kh«ng ph©n

nh¸nh RLC ta cã U C ⊥ U R vµ U C N UMN

UM
muén pha h¬n U R ⇒ U AM biÓu diÔn MN

A UAM M UMB B

1
hiÖu ®iÖn thÕ hai ®Çu ®iÖn trë R (X chøa R) vµ U NB biÓu diÔn hiÖu ®iÖn thÕ hai ®Çu tô ®iÖn (Z chøa
π
C). MÆt kh¸c U MN sím pha so víi U AM mét gãc ϕMN < chøng tá cuén c¶m L cã ®iÖn trë thuÇn r,
2
U MB biÓu diÔn U r vµ Y chøa cuén c¶m cã ®é tù c¶m L vµ ®iÖn trë thuÇn r.
b. f ≠ 50Hz th× sè chØ cña (a) gi¶m khi f = 50Hz th× trong m¹ch cã céng hëng ®iÖn.
 P
cos ϕ = 1 cos ϕ = 1 ⇒ P = I.U AB → I =
U AB
⇒
Z = Z 1,6
 L C ⇒I= = 0,2(A)
8
UA 5
+R= = = 25(Ω)
I 0,2
 20 0,2
 L= = (H)
U NB 3  100 π π
⇒ + ZL = ZC = = = 15(Ω) ⇒ 
I 0,2 C = 1 10 −3
 = (F )
20.100 π 2 π
U U 3
+ r = r = MB = = 15(Ω)
I I 0,2
NhËn xÐt: Qua s¸u vÝ dô tr×nh bµy qua ba d¹ng bµi tËp tr×nh bµy ë trªn ta thÊy ®©y lµ lo¹i bµi
tËp ®ßi hái kiÕn thøc tæng hîp, ®a d¹ng trong c¸ch gi¶i nhng cã thÓ nãi ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬ tr-
ît lµ c¸ch gi¶i tèi u cho lo¹i bµi tËp nµy. Ph¬ng ph¸p nµy cã thÓ gi¶i ®îc tõ bµi tËp dÔ (cã thÓ gi¶i
b»ng ph¬ng ph¸p ®¹i sè) cho ®Õn nh÷ng bµi tËp khã chØ gi¶i ®îc b»ng ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬.
Ngay c¶ khi gi¶i b»ng ph¬ng ph¸p gi¶n ®å vÐc t¬ th× vÏ theo gi¶n ®å vÐc t¬ trît còng sÏ cho gi¶n ®å
®¬n gi¶n vµ dùa vµo gi¶n ®å vÐc t¬ biÖn luËn bµi to¸n ®îc dÔ dµng h¬n.
Bµi tËp tham kh¶o

Bµi 1: Cho m¹ch ®iÖn cã s¬ ®å nh h×nh vÏ

L0 M C0
uAB = u = 200 2 sin100πt(V) a X
A N B
LO lµ mét cuén d©y thuÇn c¶m cã c¶m kh¸ng Z L = 30Ω ; CO lµ tô ®iÖn cã dung kh¸ng Z C =
O O

50Ω.

1
 X lµ ®o¹n m¹ch cã chøa hai trong ba phÇn tö R, L (thuÇn), C m¾c nèi tiÕp nhau. Ampe kÕ nhiÖt
chØ I = 0,8(A); hÖ sè c«ng suÊt cña ®o¹n m¹ch AB lµ K = 0,6.
a. X¸c ®Þnh c¸c phÇn tö cña X vµ ®é lín cña chóng.
b. ViÕt biÓu thøc cña UNB = UX
§¸p sè:
2,2
a. TH1: X chøa R vµ L: R = 150(Ω); L = (H)
π
10 −3
TH2: X chøa R vµ C: R = 150(Ω); C = (F )
18π

b. TH1: UX = 213 2 sin (100πt + 0,045)(V))

TH2: UX = 187 2 sin (100 πt + 0,051)(V))

Bµi 2: Cho m¹ch ®iÖn cã s¬ ®å nh h×nh vÏ: L,r M
X
uAB = 100 2 sin 100 πt (V) A B
K
π
1. Khi K ®ãng: I = 2(A), UAB lÖch pha so víi i lµ . X¸c ®Þnh L, r
6
π
2. a) Khi K më: I = 1(A), uAM lÖch pha so víi uMB lµ
2
X¸c ®Þnh c«ng suÊt to¶ nhiÖt trªn hép kÝn X
b. BiÕt X gåm hai trong ba phÇn tö (R, L (thuÇn), C) m¾c nèi tiÕp. X¸c ®Þnh X vµ trÞ sè cña
chóng.
1
§¸p sè: 1. r = 25 3 (Ω); L = (H)
4π

2. a) PX = 25 3 ( W)

b) X gåm R nèi tiÕp C: R = 25 3 (Ω)

10 −3
C= (F )
7,5π
Bµi 3: Cho ®o¹n m¹ch AB nh
h×nh vÏ. X vµ Y lµ hai hép, mçi hép a X X
A B
chØ chøa hai trong ba phÇn tö: R, L v2 v2

1
(thuÇn) vµ C m¾c nèi tiÕp.
C¸c v«n kÕ V1, V2 vµ ampe kÕ ®o ®îc c¶ dßng xoay chiÒu vµ mét chiÒu. §iÖn trë c¸c v«n kÕ rÊt lín,
®iÖn trë ampe kÕ kh«ng ®¸ng kÓ.
Khi m¾c vµo hai ®iÓm A vµ M vµo hai cùc cña nguån ®iÖn mét chiÒu, ampe kÕ chØ 2(A), V1 chØ
60(V)
Khi m¾c A vµ B vµo nguån ®iÖn xoay chiÒu h×nh sin, tÇn sè 50(Hz) th× ampe kÕ chØ 1(A), c¸c
π
v«n kÕ chØ cïng gi¸ trÞ 60(V) nhng UAM vµ UMB lÖch pha nhau .
2
Hép X vµ Y chøa nh÷ng phÇn tö nµo ? TÝnh gi¸ trÞ cña chóng (®¸p sè d¹ng thËp ph©n). (§Ò thi
tuyÓn sinh §¹i häc GTVT - 2000)
§¸p sè: X chøa RX vµ LX: RX = 30(Ω); LX = 0,165(H)

Y chøa RY vµ CY: RY = 30 3 (Ω); CY = 106(MF)

Bµi 4: Cho m¹ch ®iÖn xoay chiÒu gåm 3 phÇn tö nèi tiÕp nhau vµ kh¸c nhau.
§Æt vµo hai ®Çu AB mét hiÖu ®iÖn
X Y Z
thÕ xoay chiÒu u = 200sin100πt(V) A B
th× cêng ®é dßng ®iÖn trong m¹ch cã gi¸ trÞ hiÖu dông 1(A) vµ trÔ pha so víi hiÖu ®iÖn thÕ mét gãc
π 10 −4
. BiÕt r»ng mét trong ba phÇn tö lµ tô ®iÖn cã ®iÖn dung C = (F ) . Hái hai phÇn tö cßn l¹i chøa
4 π
g× ? T×m c¸c ®¹i lîng ®Æc trng cho c¸c phÇn tö Êy.