VÖ DANH

NGÖ THÏË OANH

Vö danh... Vö danh... Vö danh... Vö danh

1959... 1968... 1973... 1975...

Caát mïnh möng. Nhûäng vaåt coã khö cùçn

Gioá thöíi ngûúåc vïì têy. Chiïìu nùæng muöån

Nhûäng tïn tuöíi. Nhûäng cuöåc àúâi khaát voång

Giúâ chó coân àún giaãn: Vö danh...

Caánh rûâng naâo hun huát Trûúâng Sún

Baån àaä hiïën thanh xuên quyá baáu

Trêån àaánh naâo phaãi múã con àûúâng maáu

Baån ngaä trïn chöët chùån cuöëi cuâng

Àïm töëi naâo têåp kñch vaâo cûá àiïím

Baån hy sinh khöng maãnh vaãi quêën thên

Baån tûâng biïët gaánh nùång cuãa kñ ûác

Khöng möåt ai san seã cuâng ta àûúåc

Vaâ chiïën tranh vêîn laâ chiïën tranh

Naâo ai mong nhêån caái chïët cho mònh

Töi tûå nhuã vúái niïìm an uãi

Sûå söëng soát khöng hïì coá löîi

Nhûng vò sao kyá ûác vêîn nhoái lïn

Vaâ têm höìn day dûát maäi khöng yïn

Thú töi viïët giúâ in trong saách vúã

Ngûúâi ta àoåc. Coá thïí ngûúâi ta nhúá

Nhûng vò sao bia möå caác anh nùçm

Vêîn àúâi àúâi ghi lùång leä: Vö danh...
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

Taåp chñ xuêët baãn 02 kyâ/thaáng

Kyâ chñnh ra ngaây 25 haâng thaáng
Kyâ chuyïn àïì Vùn hoáa - Kinh tïë ra ngaây 10 haâng thaáng
Giêëy pheáp hoaåt àöång baáo chñ söë 397/GP-BVHTT
vaâ söë 41/GP-SÀBS

Toaâ soaån - Trõ sûå

48 Hûúng Viïn - quêån Hai Baâ Trûng - Haâ Nöåi
ÀT&Fax: 04.38210904
Website: vanhien.net
Email: vanhienvietnam@yahoo.com
Vùn phoâng Ban chuyïn àïì
Söë 6 - lö 12 B Trung Yïn - Trung Hoâa - Haâ Nöåi
ÀT/Fax: 04.37831962
Cú quan àaåi diïån taåi TP.HCM
288B, An Dûúng Vûúng, Quêån 5, TP.HCM
ÀT: 08.8353878
Cú quan àaåi diïån taåi miïìn Trung vaâ Têy Nguyïn
Têìng 5 Khaách saån Eiffel, 117 Lï Àöå, Àaâ Nùéng 4.Thaác Dêîng - Têm àiïím vïì nguöìn úã 38. Nguyïîn Tiïën Chung - Hoaå sô cuãa
ÀT: 0511. 647529 Viïåt Bùæc höìn quï
Fax: 0511. 811972 TRÕNH TÖË LONG HOAÂNG ÀÒNH TAÂI
Chuã nhiïåm 8. Chiïëu vùn úã Ngoä Vùn 42. Thu naây ai ru hoa sen
GS Hoaâng Chûúng CAO NGOÅC THÙÆNG LÏ TRIÏÍN

Töíng biïn têåp 14. Haäy traã lõch sûã laåi cho lõch sûã 44. Àinh Quang Thaânh - Laäng du...
TS Phaåm Viïåt Long TRÊÌN QUÖËC THÕNH tòm àeåp
Phoá Töíng Biïn têåp Thûúâng trûåc 16. Öi! Nhûäng haâng quaâ xûa VUÄ HAÂ
NB Nguyïîn Thïë Khoa VÙN NGOÅC 46. Myä Linh - Chaát cuâng giao hûúãng
Phoá Töíng Biïn têåp 20. Höìn cöí nhaåc trong tranh Viïåt Nam
TS Nguyïîn Minh San NGUYÏÎN XUÊN DIÏÅN TRÊÌN THÕ TRÛÚÂNG
NB Trêìn Àûác Trung 22. Höåi thïì Trung Hiïëu - neát àeåp vùn 48. Sa Huyânh - Möåt thïë kyã phaát hiïån
Trûúãng ban Trõ sûå hoaá Viïåt Nam vaâ nghiïn cûáu
NB Nguyïîn Hoaâng Mai HAÂ ÀÒNH ÀÛÁC NGOÅC ANH

Giaám àöëc cú quan àaåi diïån taåi TP.HCM 25. Möåt ngûúâi Minh Tên taâi ba 50. Mõch Quang - Hoåc, hiïíu vaâ khaám
NB Voä Thaânh Tên NGUYÏÎN HÖÌNG GIANG phaá úã tuöíi 93
Phoá Giaám àöëc cú quan àaåi diïån taåi TP.HCM 28. Chayam - nghïå thuêåt muáa tröëng PHÛÚNG THAÃO
NB Tõnh Haãi cuãa ngûúâi Khmer 54.Thùæp saáng cuöåc àúâi bùçng traái tim
Thû kyá toâa soaån THU HÖÌNG nhên hêåu
NB Tûâ My Sún 30.Traã laåi khöng gian cho thaânh NGOÅC ANH
NB Thu Hiïìn Àiïån Haãi 56. Nhûäng vêìn thú niïåm cêìu
Höåi àöìng Biïn têåp THAÂNH NAM TRÊÌN VÙN TROÅNG
Thûúång tûúáng Nguyïîn Nam Khaánh - GS Vuä 32. Rúám lïå Tïë Hanh 58. Nöîi niïìm laâng cöí Cûå Àaâ
Khiïu - GS.NSND Trêìn Baãng - GSTS Trêìn Vùn NGUYÏÎN TROÅNG TAÅO NGUYÏÎN VÙN HOÅC
Khï - GS Trûúâng Lûu - GSVS Höì Sô Võnh - NS
Vuä Maäo - GSTS Thaái Kim Lan - NSND. TS 36. Cuöåc tranh luêån xûa vaâ caái kïët coá 64.Thñ duå S’Pore
Phaåm Thõ Thaânh - NSND Àùång Nhêåt Minh - TS hêåu nay (Chuyïån chiïën lûúåc vùn hoaá)
Àoaân Thõ Tònh - GSTS Nguyïîn Thuyïët Phong NGUYÏÎN HUY THÙÆNG NGUYÏÎN BÓNH QUÊN

Trònh baây
Tûâ My Sún - Trõnh Tiïën Huâng
Bòa 1:
Xuên xûa
AÃnh: Àinh Quang Thaânh
Taâi trúå phaát haânh
Doanh nghiïåp saách Thaânh Nghôa
TP. Höì Chñ Minh
In taåi
Cöng ty Cöí phêìn in Sao Viïåt, Haâ Nöåi
Giaá: 22.000à
4.Dang cascade - the centre of 38.Nguyen Tien Chung - The country
returning back to Viet Bac painter
TRINH TO LONG HOANG DINH TAI
8.Conversing literature seats in the 42.Who lull the lotus this auturm?
literature alley LE TRIEN
CAO NGOC THANG 44.Dinh Quang Thanh - to wander to
14.To restore history to history itself find the beauty
TRAN QUOC THINH VU HA
16.Oh! The last snack-bar 46.My Linh - Chat with Vietnamese
VAN NGOC symphony
20.Loyal asscociation - the fine TRAN THI TRUONG
Vietnamese culture 48.Sa Huynh - His own life to discover
HA MINH DUC and reseach
25. A talented man of Minh Tan people NGOC ANH
NGUYEN HONG GIANG 50.Mich Quang - Stuty, understand
28.Chayam - art of drum dance of and discover at the age of 93
Khmer people PHUONG THAO
THU HONG 54.To light the life with kind-heart
30.To give back the space to Dien Hai NGOC ANH
citadel 56.Praying verse
THANH NAM TRAN VAN TRONG
32.Ooze tear to poet Te Hanh 58.Sentiments of Cu Da old village
NGUYEN TRONG TAO NGUYEN VAN HOC
36.Last debate and president 64.Example for S’Pore
conclusion (Story of the strategy of culture)
NGUYEN HUY THANG NGUYEN BINH QUAN
SÛÅ KIÏÅN BÒNH LUÊÅN

THAÁC DÊÎNG
TÊM ÀIÏÍM VÏÌ NGUÖÌN ÚÃ VIÏåT BÙÆC
TRÕNH TÖË LONG

Chuã tõch Höì Chñ Minh chuã toåa phiïn hoåp HÀCP taåi höåi trûúâng Thaác Dêîng. AÃnh: Nguyïîn Hûäu Vùn

Tûâ trûúác àïën nay coá rêët ñt thöng tin vïì àõa danh naây laâ búãi vò cöng viïåc phuåc höìi, tön taåo di tñch úã àêy chûa àûúåc triïín khai
theo Quyïët àõnh söë 32/2000/QÀ-BVHTT ngaây 04/12/2000 cuãa Böå VHTT cöng nhêån: Di tñch lõch sûã Chuã tõch phuã - Thuã tûúáng
phuã thúâi kyâ 1947 - 1954 xaä Bònh Yïn huyïån Sún Dûúng Tuyïn Quang.
Bònh Yïn coá 3 thön: Lêåp Binh, Khêu Lêëu vaâ Àöìng Mun. Khu rûâng àaåi ngaân trïn nuái dûúái söng, àõa hònh hiïím trúã, phong caãnh
thú möång mang tïn Thaác Dêîng thuöåc àõa phêån thön Lêåp Binh laâ núi àoáng Àaåi baãn doanh lêu daâi, öín àõnh cuãa Chñnh phuã khaáng
chiïën.

VÙN HIÏËN
4 VIÏÅT NAM
C
hñnh taåi àêy, chiïìu
15/8/2005, Thuã tûúáng
Nguyïîn Têën Duäng (àûúng
chûác Phoá Thuã tûúáng Thûúâng trûåc)
àaä chuã trò lïî khúãi cöng phuåc höìi,
tön taåo khu di tñch Chuã tõch phuã -
Thuã tûúáng phuã khaáng chiïën chöëng
thûåc dên Phaáp tûâ nùm 1947 àïën
1954. (Baáo Nhên dên ngaây
16/8/2005).
Hiïån nay, cöng trònh di tñch
quan troång nhêët àaä cùn baãn hoaân
thaânh nhû nhaâ laâm viïåc cuãa Baác
Höì, cuãa Phoá Thuã tûúáng Phaåm Vùn
Àöìng, khu vùn phoâng Chñnh phuã,
Höåi trûúâng lúán, Nhaâ khaách quöëc
tïë. Toaân cöng trûúâng àang cöë gùæng
döëc sûác hoaân thiïån tiïëp caác phêìn
viïåc coân laåi àïí kõp chuêín bõ àoán Laán Hang Böìng, núi Chuã tõch Höì Chñ Minh laâm viïåc trong nhûäng nùm khaáng chiïën chöëng Phaáp
mûâng caác ngaây àaåi lïî cuãa dên töåc
sang nùm 2010.
Khi baáo tin vui quan troång àaä
mong àúåi tûâ nhiïìu nùm nay taåi
cuöåc hoåp mùåt caán böå nhên viïn
Ban kiïím tra 12, mêåt danh vùn
phoâng Chuã tõch phuã - Thuã tûúáng
phuã nhên dõp sinh nhêåt 19/5 nùm
nay cuãa Baác Höì, öng Taå Quang
Chiïën, ngûúâi kïë nhiïåm Böå trûúãng
cöë Chaánh vùn phoâng Phan Myä laâm
Trûúãng ban liïn laåc, àaä nhêën maånh
àïën têìm quan troång àùåc biïåt cuãa
viïåc tön taåo vaâ phaát huy di tñch
Thaác Dêîng. Öng cho biïët, àêy
khöng phaãi laâ cöng viïåc riïng cuãa
àõa phûúng nïn Thuã tûúáng
Nguyïîn Têën Duäng rêët quan têm, Nhaâ khaách quöëc tïë cuãa Chñnh phuã khaáng chiïën taåi Khu di tñch Thaác Dêîng, Tuyïn Quang

àaä àöi lêìn nhùæc, hoãi vïì tiïën àöå

triïín khai viïåc tön taåo, vaâ khi àaä
hoaåt àöång thò viïåc phaát huy di tñch
caâng quan troång àöëi vúái caã trong
nûúác vaâ quöëc tïë, caã viïåc tuyïn
truyïìn, giúái thiïåu, giaáo duåc vïì lõch
sûã, vùn hoaá, kïët húåp vúái phaát triïín
du lõch sinh thaái vaâ xêy dûång kinh
tïë vuâng miïìn coá thïë maånh...
LINH HÖÌN KHAÁNG CHIÏËN
Bònh Yïn, maâ têm àiïím laâ Thaác
Dêîng, vúái 5 xaä giaáp ranh: Tên
Traâo, Minh Thanh, Tûá Thõnh, Húåp
Thaânh, Lûúng Thiïån nhòn baãn àöì
vñ nhû möåt ngöi sao nùm caánh -
caánh trïn laâ Tên Traâo àûúåc caán böå
nhên dên vinh danh laâ Thuã àö khu
giaãi phoáng (trûúác caách maång thaáng
8/1945 Baác Höì tûâ Cao Bùçng qua
Bùæc Kaån vïì thùèng Sún Dûúng
khöng qua Thaái Nguyïn), vaâ goác
giao àiïím hai caánh dûúái laåi laâ laâng
Saão Húåp Thaânh ngaây 2/4/1947
Baác Höì trúã laåi chiïën khu tûâ àêy
(chûá khöng úã núi naâo khaác).
Lêëy Thaác Dêîng hûúáng têm,
cuåm caác cú quan Trung ûúng trong
baán kñnh mûúi cêy söë coá Ban
thûúâng trûåc Quöëc höåi - caách 1 cêy
söë, úã xoám Toa, xaä Minh Thanh,
cuäng laâ àõa danh àoáng truå súã cuãa
nhiïìu böå, ngaânh, cú quan cêëp
Trung ûúng. Ta nhúá thúâi àoá Chñnh
phuã coá 15 Böå, chó duy nhêët Böå
Quöëc phoâng àoáng öín àõnh taåi xaä
Baão Biïn, Àõnh Hoaá. Vùn phoâng
Töíng Bñ thû Trûúâng Chinh úã xaä
Thanh Àõnh, túái thaáng 9/1953
cuäng ruát vïì khu hêìm ngêìm Kim
Quan àïí chuêín bõ àaánh lúán Àöng
Xuên 1953 - 1954 vaâ trêån quyïët
àõnh Àiïån Biïn Phuã.
Taåi Thaác Dêîng, ngöi nhaâ saân
“chuöìng chim” laâ núi Baác Höì úã,
laâm viïåc hoùåc lûu laåi nghó trûa khi
Ngûúâi sú taán ra Khêu Lêëu, Luäng
Têíu, Hang Boâng caách àoá vaâi ba
trùm meát àûúâng chim bay hoùåc trúã
vïì tûâ caác chuyïën ài xa. Nhû hún
nûãa thaáng Ngûúâi trûåc tiïëp ài thõ
saát, chó àaåo chiïën dõch giaãi phoáng

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

5
SÛÅ KIÏÅN BÒNH LUÊÅN

Biïn giúái thaáng 10/1950, ài Trung

Quöëc, Liïn Xö khai thöng quan hïå
quöëc tïë 3 thaáng àêìu nùm 1950, lïn
Chiïm Hoaá chuêín bõ vaâ àiïìu khiïín
Àaåi höåi II cuãa Àaãng ra cöng khai,
àöíi tïn Àaãng Lao àöång Viïåt Nam
thaáng 2/1951...
Nhaâ khaách Chñnh phuã úã cuåm
Thaác Dêîng, duâ Baác Höì “sú taán” núi
àêu cuäng vïì àêy àoán bêìu baån tòm
àïën. Khaách miïìn Nam ruöåt thõt,
àïën tûâ Paris, Moskva, tûâ nuái rûâng
khaáng chiïën cuãa anh em Laâo -
Campuchia... Núi úã cuãa chuyïn gia
Trung Quöëc, öng trûúãng àoaân sau
laâ Àaåi sûá La Quyá Ba úã thön Àöìng
Àon, Minh Thanh. Nhaâ laänh àaåo
caách maång Laâo Hoaâng thên
Xuphanuvöng úã laâng Ngoâi cêìn xa,
“kñn àaáo” hún...
Vïì thúâi gian Baác Höì úã cuåm Àaåi
baãn doanh Thaác Dêîng, theo thöëng
kï chi tiïët tûâ nhiïìu nguöìn tû liïåu:
Nhêåt kyá cuãa caác öng Vuä Kyâ (1921 -
2005), Taå Quang Chiïën, tûâ Àïì aán
töíng thïí Phuåc höìi, tön taåo vaâ phaát
huy khu di tñch lõch sûã caách maång
vaâ khaáng chiïën chiïën khu Viïåt Bùæc
(giai àoaån 1941 - 1954) cuãa Böå
VHTT êën haânh thaáng 3/1998... thò
ngaây êëy mang mêåt hiïåu CQ 41
hoùåc CQ B laâ khoaãng 4 nùm 3
thaáng trong töíng söë 5 nùm 10 Chuã tõch Höì Chñ Minh trïn àûúâng ài cöng taác, Tuyïn Quang (1951)
thaáng 25 ngaây Ngûúâi úã, laâm viïåc
taåi Tuyïn Quang (úã Cao Bùçng, Bùæc
Song Haâo àang úã Kim Quan 2. An toaân khu liïn hoaân. ATK
Kaån, Thaái Nguyïn 1 nùm 7 thaáng;
Thûúång. Tûâ caác àïì xuêët àûa ra, Viïåt Bùæc àûúåc àöng àaão dû luêån
Phuá Thoå 1 thaáng; Haâ Têy 3 thaáng 5
Ngûúâi choån Tên Traâo àïí chúáp thúâi àöìng tònh göìm 3 tónh Tuyïn
ngaây - trong töíng söë 7 nùm 10
cú Duâ coá phaãi àöët chaáy caã daäy Quang, Thaái Nguyïn, Bùæc Kaån vúái
thaáng, kïí tûâ ngaây ruát khoãi Haâ
Trûúâng Sún cuäng phaãi giaânh cho 8 huyïån, nhiïìu xaä. Nhûng öín àõnh
Nöåi). Vúái gêìn 40 lêìn di chuyïín goån
àûúåc Àöåc lêåp. lêu daâi chó coá Sún Dûúng - Chêu
nheå, khöng “sú taán” theo vùn
Thïë nhûng, trúã laåi Sún Dûúng Tûå Do caã trûúác thaáng 8/1945 vaâ
phoâng. (Theo Taå Quang Chiïën, tû
lêìn sau thaáng 4/1947 vúái chuã Àõnh Hoa sau àoá. Daäy nuái Höìng
liïåu: Höì Chñ Minh. Nhûäng àõa
trûúng khaáng chiïën trûúâng kyâ, huâng vô chia ranh giúái hai huyïån,
danh vaâ sûå kiïån cêìn ghi nhúá (thúâi
Ngûúâi laåi yïu cêìu hai öng Nguyïîn qua laåi Àeâo De vaâ Àeâo Muöìng (núi
kyâ 1945 - 1954).
Lûúng Bùçng, Trêìn Àùng Ninh tòm TNXP chuáng töi vaâ caác lûåc lûúång
BAÂI HOÅC TÛÂ THAÁC DÊÎNG nhiïìu àõa àiïím doåc triïìn söng Phoá khaác àang múã laåi àûúâng chiïën
1. Cùn cûá àõa lêu daâi. Àêìu Àaáy: ...Trïn coá nuái, dûúái coá lûúåc Chúå Chu - Huâng Lúåi, Yïn
thaáng 5/1945, Baác höì úã Pùæc Boá vúái söng/coá àêët gieo tröìng, coá baäi vui Sún, ngûúâi Phaáp boã dúã nùm 1934
têìm nhòn bao quaát trûúác mùæt cêìn chúi. Thaác Dêîng laâ têm àiïím lyá thò Hiïåp nghõ Geneva àûúåc kyá kïët,
lêåp cùn cûá úã vuâng rûâng nuái “tiïën tûúãng nhû vêåy, nhûng chó öín àõnh 7/1954).
khaã dô cöng, thoaát khaã dô thuã” lêu daâi vúái Vùn phoâng Chuã tõch Àõnh Hoaá “coá àûúâng thöng vúái
nhûng phaãi gêìn àöìng bùçng, Haâ phuã, coân CQ 41 vêîn luön di thõ xaä Thaái Nguyïn dïî bõ uy hiïëp...
Nöåi, Ngûúâi chó thõ öng Voä Nguyïn chuyïín, nhêët laâ trûúác hai muâa Thu coân Chêu Sún Dûúng àõa thïë hiïím
Giaáp vïì Tuyïn Quang gùåp öng Àöng möîi nùm. trúã hún, ngùn caách tónh lyå Tuyïn

VÙN HIÏËN
6 VIÏÅT NAM
Quang búãi con söng Lö, tiïån baão
vïå...” (Voä Nguyïn Giaáp: Xûa vaâ
Nay. Söë 105 - 12/2001. Trang 6).
Vêåy laâ Àaåi baãn doanh cuãa Chñnh
phuã khaáng chiïën lêëy têm àiïím laâ
Thaác Dêîng úã bïn naây nuái Höìng,
bïn kia coá lûåc lûúång quên àöåi aán
ngûä hoùåc tiïëp cûáu. Hai tïn xêm
lûúåc Phaáp Nhêåt mêëy lêìn haânh
quên vaâo Chêu Tûå Do àaä thêët baåi
Chuã tõch Höì Chñ Minh trïn àûúâng ài cöng taác tûâ Àeâo Khïë, Thaái Nguyïn sang Tuyïn Quang (1947)
nùång nïì taåi Àeâo Khïë, Àeâo Chùæn -
thaáng 5/1945, vaâ caác trêån thùæng
lúán múái diïîn ra thaáng 10/1947.
3. Nùæm saát tònh hònh cêëp dûúái.
Laâ ngûúâi àûáng àêìu Àaãng, Nhaâ
nûúác, Chñnh phuã, nhûng Baác
khöng àúåi vùn baãn hoùåc triïåu têåp
Töíng Bñ thû, Böå trûúãng Quöëc
phoâng vïì baáo caáo trûåc tiïëp taåi vùn
phoâng cuãa mònh maâ haâng thaáng
(trong höìi kyá cuãa mûúi chiïën sô cêån
vïå thay phiïn àûúåc theo Ngûúâi ài
cöng taác àïìu viïët) thûúâng Ngûúâi
vêîn gêìn thò ài böå hoùåc duâng ngûåa
nïëu àûúâng xa dùm bêíy cêy söë qua
Àeâo De. Vò vêåy múái thaânh cêu:
...Tiïån àûúâng sang Böå
Töíng/Thuêån löëi túái Trung ûúng.
(Chó vùn phoâng Töíng Bñ thû. Coân
caác Ban haâng àêìu: Töí chûác, Tuyïn
huêën, Dên chñnh, Thanh vêån, Phuå
vêån, Kinh tïë... àïìu àoáng quanh
cuåm Thaác Dêîng). Hiïån nay, têët caã
caác cú quan: Quöëc höåi, 14 Böå, Mùåt
trêån, caác ban ngaânh Trung ûúng
àïìu àaä cùæm bia quy hoaåch, nhiïìu
di tñch àaä tön taåo khang trang nhû
Ngoaåi giao, Cöng an, Cöng
thûúng..v..v.. nhiïìu nhêët taåi xaä
Minh Thanh.
4. Gêìn dên, khöng gêìn àûúâng.
Cêu cûãa miïång naây theo yá Baác anh
em luön nhùæc nhau möîi khi ài tòm
àõa àiïím di chuyïín múái. Xa àûúâng
àïí giûä bñ mêåt. Gêìn dên àïí dên che
chúã. Thön Lêåp Binh coá trïn chuåc
noác nhaâ àöìng baâo Dao úã raãi raác
ven àöìi Thaác Dêîng. Anh chõ em
trong cú quan àûúåc phên cöng ài
dên vêån, daåy bònh dên hoåc vuå, daåy
muáa haát cho thiïëu nhi, diïîn kõch...
Àuáng laâ ài dên nhúá, úã dên thûúng.
Duâ phaãi thûåc hiïån triïåt àïí “3
khöng”: Khöng nghe, khöng biïët,
khöng thêëy, cú quan tïn laâ Ban
kiïím tra 12, êëy thïë nhûng nay “caác
em thiïëu nhi” ngaây naâo àaä laâ öng
baâ 60 - 70 tuöíi múái noái thûåc: Baác
Höì àïën, Baác Höì ài, àöìng baâo àïìu
tûå hiïíu, khöng ai noái vúái ai àïí baão
vïå bñ mêåt cú quan, baão vïå Baác Höì.
Vêåy laâ têëm loâng cao caã cuãa dên,
cöng àûác cao daây cuãa laänh tuå hun
àuác nïn hai chûä “nhên àûác” cuãa
dên töåc múái laâ yïëu töë quyïët àõnh
àûa túái thùæng lúåi cuöëi cuâng trong
moåi cuöåc khaáng chiïën chöëng ngoaåi
xêm nhû àuác kïët cuãa nhaâ vùn hoaá
Nguyïîn Vùn Siïu:
Giùåc tan àêët nûúác thanh bònh
Phaãi àêu àêët hiïím, búãi mònh
coá Nhên
Dõp ngaây sinh Baác nùm nay,
nhiïìu baâ con caác dên töåc núi quï
hûúng Ban kiïím tra 12 gûãi thû, goåi
àiïån, vïì Haâ Nöåi phêën khúãi baáo tin
vui: àiïím àïën cöåi nguöìn söë Möåt vïì
Baác Höì úã ATK Viïåt Bùæc sau mûúi
nùm mong chúâ sùæp àûúåc àoán
khaách. Mêëy öng baâ úã Lêåp Binh-caác
“em thiïëu nhi” xûa rûng rûng
nûúác mùæt dùån: “...cöë lïn dûå nùm
nay àêëy, sang nùm chùæc gò coân gùåp
àûúåc nhau...”.
Nhûng, àiïìu baâ con mong moãi
nhêët laâ Di tñch söë Möåt vïì Baác Höì úã
ATK khöng chó àûúåc phaát huy Di
saãn vö giaá vïì Ngûúâi, maâ coân tin
tûúãng chúâ àúåi úã àúâi söëng vùn hoaá
tinh thêìn, vêåt chêët seä nhanh choáng
àûúåc nêng cao nhúâ úã möåt quy
hoaåch töíng thïí phaát triïín kinh tïë
du lõch möi trûúâng sûác khoeã cuãa caã
vuâng miïìn phña Bùæc - Têy Bùæc cuãa
Töí quöëc.
Möåt tin vui nûäa xin thöng tin
vúái àöìng baâo, bêìu baån gêìn xa: Vùn
phoâng Chñnh phuã vûâa êën haânh böå
saách quyá Lõch sûã Vùn phoâng
Chñnh phuã (1945 - 2005). ÚÃ trang
àêìu “Thay lúâi Giúái thiïåu”, Böå
trûúãng nguyïn chuã nhiïåm Vùn
phoâng Chñnh phuã Àoaân Maånh
Giao viïët: Trong nhûäng ngaây laâm
viïåc úã An toaân khu, Vùn phoâng
Chuã tõch Chñnh phuã àoáng taåi thön
Lêåp Bònh xaä Binh Yïn, huyïån Sún
Dûúng, tónh Tuyïn Quang - “Àaåi
baãn doanh” cuãa Chñnh phuã khaáng
chiïën, àõa àiïím ngaây nay àaä àûúåc
Nhaâ nûúác cöng nhêån laâ Di tñch lõch
sûã caách maång.
Àoá chñnh laâ àõa danh Thaác
Dêîng - têm àiïím vïì nguöìn söë möåt
cuãa caã vuâng ATK Viïåt Bùæc.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
7
DIÏÎN ÀAÂN VÙN HIÏËN
C
êåu beá Cön khöng chõu nöíi
caái caãnh vùæng lùång keáo daâi.
Cön cûá ngêëp ngheá úã cûãa
buöìng nhòn mùåt quan thûúång thû.
Cön nghe meå noái thò thêìm vúái hai
anh em luác quan thûúång thû Àaâo
Têën vûâa múái àïën nhaâ mònh: “Möåt
võ quan àûáng àêìu möåt böå trong
triïìu àïën nhaâ möåt hoåc troâ ngheâo
maâ khöng coá lñnh cêån vïå, khöng
ngûúâi hêìu traáp ài theo laâ hiïëm coá úã
àúâi àoá, caác con aå”. Cön vûâa ngêîm
nghô àiïìu meå nhêån xeát vûâa quan
saát diïån maåo quan thûúång thû Böå
Binh Àaâo Têën. Cön caãm thêëy cha
mònh vúái thûúång thû Àaâo Têën
khaác nhau vïì tuöíi, giöëng nhau vïì
cöët caách. Quan chó mùåc coá chiïëc aáo
daâi xuyïën, quêìn bùçng vaãi caát baá,
chñt khùn lûúåt, ài giaây haå (giaây da
laáng, muäi nhaái, húã goát), giöëng nhû
cha luác àïën trûúâng Quöëc Tûã Giaám.
Hai ngûúâi ngöìi vûâa bònh vùn vûâa
nhêëm nhaáp võ “rûúåu tiïën” cuãa
quan Àaâo Têën àûa àïën. Nghe
àûúåc àiïìu gò cuãa cha noái, cuãa quan
Àaâo Têën noái, khöng hiïíu thêëu,
Cön àïën hoãi meå. Nhûng Cön
khöng thoaã maän vïì nhûäng lúâi meå
dêîn giaãi. Cön laåi tûåa lûng vaâo
thaânh giûúâng cuãa meå, nghe cha troâ
chuyïån vúái quan Àaâo Têën.
VÙN HIÏËN
8 VIÏÅT NAM
ÀÏM KINH THAÂNH
SÚN TUÂNG
Tûâ ban chiïìu, gioá trúã hûúáng xe mêy vïì phña cûãa söng. Kinh thaânh tônh lùång vaâ lùæng sêu
vaâo bao la. Nhûäng cêy àeân kñnh höåp àûáng tûâng daäy daâi quanh àûúâng thaânh vaâo àaåi nöåi àaä
àûúåc thùæp saáng. Ngoaâi Cöìn Hïën, nhûäng aánh lûãa thêëp thoaáng nhû sao sa vaâ aánh àeân li ti cuãa
caác con thuyïìn neo trïn söng böìng baâ böìng bïình, mùåt nûúác tûâ phña kinh thaânh lïn têån Kim
Long saáng maâu ngoåc.
Nguyïîn Sinh Sùæc ngöìi xïëp bùçng trïn phaãn, cuâng uöëng rûúåu vúái quan thûúång thû Böå
Binh Àaâo Têën. Ba meå con chõ cûã Sùæc ùn cúm úã gian nhaâ dûúái, khöng daám àuång maånh àuäa
baát, khöng daám ho hay dùång hùæng möåt tiïëng. Sûå yïn lùång cuãa àïm kinh thaânh nhû lùæng àoång
vaâo gia àònh ngûúâi hoåc troâ xûá Nghïå naây.
- Thûa cuå Thûúång, keã haân sô söëng trïn àêët Nghïå, töi múái coá
naây tröåm nghô: Quan ài àöi vúái thïm hiïíu biïët àïí sûãa chûäa vúã
quyïìn. Quyïìn sinh quyïìn saát. Vò tuöìng Sún Hêåu, nêng tònh baån
thïë múái coá cêu: “Nhêët tûå caách giûäa Àöíng Kim Lên vúái Khûúng
truâng”. Nhûng, caã xûá Nghïå chuáng Linh Taá vûúåt lïn khoãi quy tùæc cuãa
töi, ai ai cuäng àïìu lûu laåi trong têm tuöìng cuä.
trñ caái àûác saáng cuãa quan töíng àöëc - Àöi cêu àöëi cuãa cuå Thûúång
Àaâo Têën. ghi úã ngay cûãa Tiïìn thaânh Vinh àaä
- Nhûäng nùm ngöìi trïn ghïë khiïën cho haâng nghòn con mùæt tinh
töíng àöëc úã xûá Nghïå laâ thúâi gian coá àúâi cuãa dên xûá Nghïå thaán phuåc.
ñch nhêët trong àúâi laâm quan cuãa Quan Àaâo Têën nhêëp rûúåu, möi
töi. Búãi vò, ngûúâi xûá Nghïå rêët coi heá núã tûúi, àöi löng maây daâi quaá
troång lïî, nghôa, liïm, só. Àuáng nhû
ngûúâi xûa àaä luêån giaãi: Lïî - nghôa
- liïm - só laâ böën caái rûúâng cöåt àïí
giûä vûäng quöëc gia. Nïëu ngûúâi
trong nûúác maâ vö lïî, vö nghôa, vö
liïm, vö só thò quöëc gia êëy ùæt suåp
àöí vaâ coá thïí bõ diïåt vong.
Nguyïîn Sinh Sùæc veã thaânh
kñnh:
- Nhûäng bêåc tai mùæt úã Nghïå
Tônh àïìu cho rùçng, nhûäng võ
thûúång quan tûâ núi khaác àïën chùn
dên xûá Nghïå, chó coá cuå Thûúång laâ
bêåc tuác nho hún caã.
- Xin àa taå vïì lúâi khen cao giaá
êëy. Thûåc tònh, töi àïën ngöìi ghïë
töíng àöëc An Tônh chùèng khaác naâo
ngûúâi phaãi lônh troång traách àïën
“àaánh tröëng úã cûãa nhaâ sêëm”. Vaâ
cuäng nhúâ coá àûúåc nhûäng nùm
mùæt chuyïín àöång. Öng noái:
- Àoá laâ möåt têëc loâng cuãa keã
cöng böåc cho dên xûá Nghïå.
- Thûa... khöng daám, thûa quan
thûúång thû - Anh cûã Sùæc xuyát xoa
vïì cêu noái khiïm nhûúâng cuãa
quan thûúång thû Àaâo Têën.
Quan Àaâo Têën vêîn möåt gioång
nhuán nhûúâng:
- Laâm quan laâ laâm ngûúâi àêìy túá
cuãa dên chuáng. Àoá laâ àiïìu töi hoåc
ngûúâi xûa. Ngaây nay keã laâm quan
moác tuái cuãa dên maâ khöng biïët àoã
mùåt nhiïìu vö kïí. Nhûng dên
khöng daám àuöíi cöí quan ài laâ búãi
quan nhiïìu quyïìn, dên khöng coá
thïë lûåc. Thiïët tûúãng duâ dên khöng
laâm gò nöíi thò keã laâm quan àuåc
khoeát cuãa dên vêîn lûu úã trïn àúâi
möåt tiïëng xêëu: “Nhên bêët khaã vö
só...”.
- Thûa quan Thûúång: “Haânh kyã
hûäu só”. Ngûúâi xûa àaä noái vïì
nhûäng àiïìu töët àeåp êëy laâ rêët quyá,
rêët hiïëm. Caái quyá hún, hiïëm coá
hún laâ quan Thûúång àaä laâm àûúåc
nhûäng viïåc töët àeåp trïn bûúác hoaån
löå cuãa mònh. Vò vêåy maâ nhûäng hoåc
giaã xûá Nghïå àaä nhêån ra àûúåc caái
chên têm cuãa quan Thûúång maâ
quan àùåt vaâo àöi cêu àöëi taåi cûãa
Tiïìn thaânh Vinh.
Quan Àaâo Têën húi sûãng söët,
nhòn cûã nhên Nguyïîn Sinh Sùæc,
nêng ly rûúåu lïn trûúác têìm mùæt
cuãa hai ngûúâi:
- Quan Cûã laâ ngûúâi thûá hai, sau
quan Phoá baãng Àùång Nguyïn Cêín,
àaä àoåc ra caái àiïìu sêu kñn nhêët
trong àaáy loâng cuãa “Keã úã êín taåi
triïìu” naây... Xin caån vúái nhau ly
rûúåu vïì sûå tri nhên, tri diïån, tri
têm vaâ - neát buöìn böîng phuã lïn
gûúng mùåt nhên tûâ cuãa quan Àaâo
Têën - töi xin baáo möåt tin buöìn vúái
quan Cûã laâ: Quan Ngûå sûã Phan
Àònh Phuâng àaä... tûâ trêìn trïn nuái
Quaåt.
- Öi! - Anh cûã Sùæc àaánh àöí ly
rûúåu xuöëng chiïëu - Quan Ngûå sûã
múái böën mûúi... chñn tuöíi!
- Tin baáo vïì triïìu - quan Àaâo
Têën gioång run run - laâ Nguyïîn
Thên àaä cho binh lñnh tòm àûúåc
möå quan Ngûå sûã vaâ àaâo lïn, thiïu
thi haâi thaânh tro röìi nhöìi vúái thuöëc
suáng bùæn xuöëng doâng söng La!
- Quan Ngûå sûã vaâ Nguyïîn
Thên àïìu àûúåc lõch sûã lûu laåi.
Nhûng danh thúm thuöåc vïì quan
ngûå sûã, tiïëng nhuåc cuãa Nguyïîn
Thên duâ rûãa caån nûúác söng Traâ
Khuác cuäng khöng saåch.
- Töi vûâa laâm xong cêu àöëi àiïëu
quan Ngûå sûã, xin àoåc àïí quyá quan
bònh cho.
Gioång quan Àaâo Têën luác trêìm
lùæng xoát xa, luác söi nöíi, giêån dûä.
Qua tûâng chûä, tûâng cêu trong àöi
cêu àöëi, anh Sùæc hiïíu àûúåc nhûäng
suy tû cao caã, sêu kñn trong têm
höìn öng. Anh caâng caãm thöng vaâ
kñnh phuåc quan Àaâo Têën, möåt võ
vùn quan àûúng taåi triïìu naây. Anh
xuác àöång lau nûúác mùæt. Ngoåc àeân
toaå àùng run rêíy. Gioá laånh traân
qua maái tranh àïí laåi caái reát buöët
trong nhaâ ngûúâi hoåc troâ xûá Nghïå.
Cön maãi nghe chuyïån quïn caã
buöìn nguã. Luác cha tiïîn quan
thûúång thû Àaâo Têën ra têån haâng
àeân ngoaâi àûúâng thaânh, Cön múái
nùçm xuöëng öm lêëy anh Khiïm cho
êëm. Nhûng Cön coân hoãi vúái sang
meå àang ngöìi dïåt vaãi:
- Öng Phan Àònh Phuâng chïët laâ
hïët ngûúâi àaánh Têy, haã mïå?
- Nguã ài con. Ngaây con khön
lúán con múái hiïíu caái viïåc hïå troång
êëy.
Cön nhùæm mùæt: hònh aãnh chaâng
Thaåch Sanh hiïån àïën. Cön laåi múã
mùæt vaâ vêîn caãm thêëy ngûáa ngaáy
trong lûúäi, noái:
- Nghe mïå kïí chuyïån Thaåch
Sanh, ûúác chi con cuäng coá pheáp
thêìn thöng, coá cêy àaân thêìn thò con
cuäng seä gêíy àaân cho giùåc Têy nguã
haâng loaåt, thu hïët suáng öëng vïì, röìi
nêëu cho chuáng möåt niïu cúm ùn
maäi khöng hïët, traãi chiïëu hoa trïn
àûúâng, töëng tiïîn chuáng vïì Têy.
Chõ cûã Sùæc móm cûúâi giuåc con:
- Àaä biïíu nguã ài. Cha mi vö kia
röìi. Nguã ài con, khuya lùæm röìi.
(Trñch “Buáp sen xanh”, NXB Kim
Àöìng, 2007. Minh hoåa cuãa nhaåc sô Vùn
Cao)
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
9
DIÏÎN ÀAÂN VÙN HIÏËN

ôû ngoõ
CAO NGOÅC THÙÆNG

1
Xuên Quyá Sûãu (1973).
Cuöåc höåi ngöå cuãa nhaåc sô Vùn Cao, caác
nhaâ thú Tên Traâ, Àùång Àònh Hûng vaâ Minh
Giang taåi “tuáp lïìu” ngoä 146 phöë Thuåy
Khuï, núi vúå chöìng nhaâ vùn Sún Tuâng taá
tuác, àûúåc xem laâ ngaây Chiïëu Vùn ra àúâi.
Àoá laâ luác Haâ Nöåi vûâa traãi qua 12 ngaây
àïm thaáng Chaåp nùm 1972 àaánh thùæng
cuöåc têåp kñch bùçng B52 cuãa khöng lûåc Myä,
gêy chêën àöång thïë giúái.

Vuä Lûúng, Mai Höìng Niïn, Àùång Àònh Hûng, Vùn Cao, Sún Tuâng trong möåt buöíi höåi ngöå

Ngaây 16 thaáng 12 nùm 1972,
Sún Tuâng trúã vïì tûâ bïånh viïån Nam
Sún Khï - Trung Quöëc, vúái thûúng
têåt vônh viïîn do àaån M79 gêy ra taåi
chiïën trûúâng Miïìn Àöng Nam Böå
nùm 1971, kõp chûáng kiïën “Trêån Àiïån
Biïn Phuã trïn khöng” lõch sûã cuãa Haâ
Nöåi. Tûâ chêët liïåu cuãa 12 ngaây àïm
haâo huâng vaâ bi thûúng, öng viïët
truyïån kyá “Ba neát tònh ngûúâi” àùng
trïn baáo Nhên dên (sau naây àûúåc
chuyïín thïí thaânh böå phim nöíi tiïëng
“Em beá Haâ Nöåi”).
Ngaây höåi ngöå, “nhaâ thú böën cêu”,
baån beâ goåi nhaâ thú Tên Traâ nhû vêåy,
àoåc hai baâi thú:
HÖÅI TRÚÂI
Boá àuöëc khöíng löì trùm dùåm saáng
B52 chaáy - Viïåt Nam cûúâi
Ngûúâi xûa! Hûúng khoái xin múâi dûå
Lõch sûã ngaân nùm múã höåi trúâi
B52 RÚI XUÖËNG NGOÅC HAÂ
Tiïëng àöång nöí gêìn, hûúng toãa xa
Bay theo ngoån àoã lûãa quï nhaâ
Ruång rúi vaâo xûá trùm maâu sùæc
Àuång phaãi nhaânh hoa, theáp vuån ra
Nhaâ thú Tên Traâ khiïm nhûúâng
trong sûå taán thûúãng cuãa caác baån vùn:
- Têm tûúãng töi cuäng tûâ nhaåc sô
Vùn Cao, tûâ baâi haát “Tiïën vïì Haâ Nöåi”:
“Chuáng ta ûúm laåi hoa. Sùæc hûúng
phai ngaây xa. Öi phöë phûúâng Haâ Nöåi

Chiïëu Vùn trong ngaây ra mùæt tiïíu thuyïët “Loäm” Tûâ phaãi sang: Phaåm Thanh Haão, Sún Tuâng, cö
nhaâ vùn cuãa Sún Tuâng Keát, chaáu Anna, Linda, chaáu Lan vaâ anh Àavit Chiïëu vùn kyã niïåm sinh nhêåt Baác, 19/5/1995

VÙN HIÏËN
10 VIÏÅT NAM

Chiïëu Vùn thùm Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp
Nhaâ vùn Sún Tuâng, NNC Àùång Thai Mai, nhaåc sô Vùn Cao trao àöíi vïì tiïíu thuyïët “Loäm” cuãa Sún Tuâng
xûa yïu dêëu”.
Nhaâ thú Minh Giang, ngaây êëy
àang laâ biïn têåp viïn vùn hoåc cuãa
Nhaâ xuêët baãn Quên àöåi Nhên dên,
vêîn chûa “tan” xuác àöång, böåc baåch:
- Anh Tên Traâ coá taâi saáng taác taåi
chöî kõp thúâi.
Lùång trong giêy laát, Minh Giang
àoåc baâi thú “Vêìng traán vaâ bêìu trúâi”
vûâa saáng taác trong trêån “Haâ Nöåi Àiïån
Biïn Phuã trïn khöng”:
Khi ta êín dûúái hêìm
Trïn àêìu ta tiïëng rñt gêìm man rúå
Thaânh phöë rung lïn trong
tiïëng nöí êìm êìm
Ta vêîn tin bêìu trúâi khöng suåp àöí
Khi ta ngöìi trïn mêm phaáo
Trong tû thïë ngêíng àêìu
Àônh àaåc vñt quên thuâ xuöëng àêët
Vêìng traán ta
nêng bêìu trúâi lïn cao
Qua chiïën àêëu mûúâi nùm
Ta àaä roä
vêìng traán cao túái àêu
bêìu trúâi cao túái àoá.
Tay vêîn êëp miïång cheán rûúåu àêìy,
nhaåc sô Vùn Cao thuã thó:
- Theo töi, àêy laâ möåt baâi thú
“thêìn tri thi lêm”, vaâo haâng hay nhêët
trong rûâng thú khaáng chiïën Viïåt
Nam.
Tûâ naäy àïën giúâ, Àùång Àònh Hûng
múái lïn tiïëng:
- Nghe thú cuãa hai anh, biïët mònh
chûa àûúåc laâ nhaâ thú...
Nhaåc sô Vùn Cao àúä lúâi:
- Öng quaá khiïm nhûúâng. Nhûäng
cêu sau àêy chùèng àaä khùèng àõnh
thú Àùång Àònh Hûng múái thûåc laâ thú
hay sao?
múái möåt ra ài
ba böën heån hoâ
múái möåt chia li
ba böën àúåi chúâ
maâ! Anh
múái saáu tiïëng giúâ
em àaä tòm anh
qua sûúng...
dûúái àeân cûãa söí
Àêy röìi nheá! Em ngûúâi thêåt vïì.
2
Muâa àöng nùm 1975.
Nhaâ vùn Sún Tuâng vûâa trúã vïì Haâ
Nöåi tûâ miïìn Nam sau chuyïën ài daâi
ngaây. Möåt chuyïën ài àùåc biïåt.
Ngay sau ngaây miïìn Nam giaãi
phoáng, àêët nûúác thu vïì möåt möëi, nhaâ
vùn Sún Tuâng caãm nhêån àêy laâ dõp
töët nhêët àïí tòm hiïíu nhûäng tû liïåu quyá
giaá vïì cuöåc àúâi cuãa Baác Höì trûúác luác
Ngûúâi lïn taâu vûúåt àaåi dûúng. Trïn
thên thïí, trong voã naäo Sún Tuâng coân
gùm àêìy maãnh àaån M79 cuãa Myä,
chên têåp tïînh, tay co quùæp, nhûng
öng àaä thu xïëp lïn àûúâng vúái sûå trúå
giuáp têån tònh cuãa ngûúâi vúå - baâ Höìng
Mai. Hai öng baâ ài khùæp phûúng
Nam, lêìn tòm túái nhûäng àõa chó, gùåp
gúä nhûäng ngûúâi coân lûu giûä nhûäng kyá
ûác vïì cuå Phoá baãng Nguyïîn Sinh
Sùæc, baâ Nguyïîn Thõ Thanh, öng
Nguyïîn Sinh Khiïm vaâ cêåu Nguyïîn
Têët Thaânh. Àõa àiïím cuöëi cuãa cuöåc
haânh trònh laâ Cao Laänh, núi cuå Phoá
baãng Nguyïîn Sinh Sùæc êín cû laâm
nghïì thuöëc nhûäng thaáng nùm cuöëi
àúâi.
Kïí tûâ nùm 1948, khi 20 tuöíi, Sún
Tuâng àaä bùæt àêìu cöng viïåc tòm hiïíu
vïì laänh tuå Höì Chñ Minh, àûúåc trûåc
tiïëp nghe baâ Nguyïîn Thõ Thanh vaâ
öng Nguyïîn Sinh Khiïm (chõ gaái vaâ
anh trai Baác Höì) kïí vïì gia àònh vaâ
tuöíi niïn thiïëu cuãa Ngûúâi, sau hai
mûúi baãy nùm, nhaâ vùn Sún Tuâng
múái coá cú höåi thûåc hiïån cuöåc haânh
trònh theo dêëu chên Baác.
Sún Tuâng kïí vúái Vùn Cao vïì viïåc
tiïëp cêån nhûäng tû liïåu quan troång tûâ
kho taâng trûä cuãa chñnh quyïìn Saâi
Goân cuä: höì sú cuãa mêåt thaám vïì cuå
Phoá baãng Nguyïîn Sinh Sùæc, baâ
Nguyïîn Thõ Thanh vaâ öng Nguyïîn
Sinh Khiïm, vïì cuöåc Khúãi nghôa
Nam Kyâ, trong àoá coá höì sú nhûäng
laänh tuå Xûá uãy Nam Kyâ bõ chuáng xûã
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
11
DIÏÎN ÀAÂN VÙN HIÏËN
bùæn, maâ caái tïn Nguyïîn Hûäu Tiïën,
tûác Hai Bùæc Kyâ, ngûúâi àaä veä cúâ Töí
quöëc. Chuyïån gùåp dûúåc sô Höì Tûúâng
Vên, con gaái cuå Höì Taá Bang, tûâ àoá
gùåp àûúåc öng Àaâo Nhêåt Vinh vaâ baâ
Lï Thõ Huïå. Öng Àaâo Nhêåt Vinh laâ
thuãy thuã àaä tûâng cuâng Vùn Ba, tûác
Nguyïîn Têët Thaânh, lïnh àïnh khùæp
caác àaåi dûúng túái khùæp caác caãng lúán
nhoã nùm chêu. Baâ Lï Thõ Huïå -
ngûúâi baån thên thiïët thuúã thiïëu thúâi,
ngûúâi tiïîn Nguyïîn Têët Thaânh lïn taâu
tòm phûúng cûáu nûúác vaâ cêët giûä bïn
mònh chiïëc lûúåc kyã vêåt maâ Nguyïîn
Têët Thaânh trao gûãi. Cuöåc gùåp gúä vúái
baâ Lï Thõ Huïå khiïën Sún Tuâng nhúá
Chiïëu Vùn chuåp aãnh kyã niïåm vúái Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp
túái nhûäng ngaây úã Maát-xcú-va àûúåc
nghe baâ Vï-ra - ngûúâi baån, ngûúâi
àöìng chñ thên thiïët cuãa Nguyïîn AÁi
Quöëc khi Ngûúâi sang Liïn Xö, nhên
chuyïën öng ài dûå Àaåi höåi Liïn hoan
Thanh niïn Sinh viïn thïë giúái lêìn thûá
V töí chûác taåi Vaác-sa-va, thuã àö Ba
Lan nùm 1955.
- Sau chuyïën ài vûâa röìi, nhaåc sô
Vùn Cao noái vúái nhaâ vùn, chùæc Sún
Tuâng seä bùæt tay vaâo laâm nhûäng taác
phêím vïì Baác Höì.
Sún Tuâng àiïìm àaåm:
- Cêìn thïm thúâi gian anh aå.
Tiïët cuöëi àöng aáp Tïët Nguyïn
Àaán giaá buöët, bêët giaác Vùn Cao thuã
thó:
- Àöng sùæp qua röìi, Sún Tuâng úi!
Muâa xuên túái laâ muâa xuên àêìu tiïn
Töí quöëc thöëng nhêët sau ba mûúi
VÙN HIÏËN
12 VIÏÅT NAM
nùm nhaâ nûúác Dên chuã nhên dên ra
àúâi, nïìn Cöång hoâa àûúåc thiïët lêåp.
Nhaâ vùn Sún Tuâng tiïëp lúâi sau
nhûäng phuát suy tû:
- Anh Vùn aå! Töi àang viïët möåt
truyïån ngùæn, lêëy tïn laâ “Caánh eán muâa
xuên” nhên muâa xuên àêìu tiïn àêët
nûúác thöëng nhêët.
Röìi nhaâ vùn toám tùæt nöåi dung cöët
truyïån vúái nhaåc sô. Trong têm höìn
ngûúâi nghïå sô Vùn Cao bêåt thaânh tûá
thú vaâ yá nhaåc tröîi dêåy. Öng xuác àöång
cêët thaânh lúâi: “Öi giúâ phuát yïu quï
hûúng laâm sao trong xuên vui àêìu
tiïn... trong tay anh àêìu tiïn möåt
cuöåc àúâi ïm êëm...”.
Vaâ, úã lêìn gùåp sau, nhaåc sô Vùn
Cao vaâ nhaâ vùn Sún Tuâng àaä gûãi
gùæm cho nhau caác taác phêím coân tûúi
maâu mûåc. Sún Tuâng vûâa viïët xong
truyïån kyá “Caánh eán muâa xuên”. Vùn
Cao cuäng hoaân thaânh ca khuác “Muâa
xuên àêìu tiïn”:
Röìi dùåt dòu muâa xuên theo eán vïì
Ngûúâi meå nhòn àaân con nay
àaä vïì
Muâa xuên mú ûúác êëy àang àïën
àêìu tiïn
Nûúác mùæt trïn vai anh,
gioåt sûúãi êëm àöi vai anh
Niïìm vui phuát giêy nhû àang
long lanh.
...
Tûâ àêy ngûúâi biïët quï ngûúâi
Tûâ àêy ngûúâi biïët thûúng ngûúâi
Tûâ àêy ngûúâi biïët yïu ngûúâi...
Cuäng nhûäng ngaây àúåi möåt muâa
xuên múái vïì, hai nhaåc sô Vùn Cao vaâ
Àùång Àònh Hûng vûâa nghe xong ca
khuác “Gûãi em chiïëc noán baâi thú” qua
laân soáng Àaâi Tiïëng noái Viïåt Nam, lêåp
tûác àûa tin vui àïën vúái nhaâ vùn Sún
Tuâng. Múái dûâng chên úã ngûúäng cûãa,
Vùn Cao àaä lïn tiïëng:
- Sún Tuâng úi!, “Gûãi em chiïëc
noán baâi thú” phöí nhaåc àûúåc lùæm!
Àùång Àònh Hûng tiïëp lúâi:
- Ca tûâ àeåp. Giai àiïåu mûúåt maâ,
àùçm thùæm.
Hai ngûúâi baån an toåa vaâ hiïíu
rùçng baån mònh chûa hïì biïët chuyïån.
Sún Tuâng böåc baåch:
- Hai mûúi nùm troân, baâi thú àûúåc
söëng laåi àuáng vaâo thúâi àiïím thiïng
liïng - Töí quöëc thöëng nhêët, caã dên
töåc àaä thûåc hiïån àûúåc khaát voång möåt
àúâi cuãa Baác kñnh yïu...
Sún Tuâng lùång ài chöëc laát... Röìi
nhûäng vêìn thú ra àúâi giûäa Maát-xcú-
va tûâ hònh aãnh ngûúâi con gaái Viïåt
Nam mùåc aáo daâi thûúát tha nghiïng
vaânh noán baâi thú nöíi bêåt giûäa doâng
ngûúâi nhiïìu sùæc töåc trïn Quaãng
trûúâng Àoã nùm 1955, trong sêu thùèm
kyá ûác hiïån vïì àêìy rung àöång:
Anh gûãi noán baâi thú quï meå
Gûãi cho em caã doâng söng cûãa bïí
Caã vêìng trùng vaâ caã trúâi xanh.
Tin tûúãng em úi, miïìn Bùæc
quï anh
Cêy vûúân àang xanh caânh
ngoåt quaã
Miïìn Nam quï em maáu lûãa
Haåt gieo röìi em seä haái hoa.
Tin tûúãng em úi ngaây êëy
khöng xa
Em àöåi noán baâi thú ài àoán
ngaây höåi múái
Nûúác non liïìn möåt daãi
Veån troân nhû chiïëc noán baâi thú
Anh cuâng em chung möåt baâi ca:
Nûúác dûúái söng khi àêìy khi caån
Trùng trïn trúâi khi saáng khi lu
Loâng dên ta àöëi vúái Baác Höì
Vêîn troân veån nhû noán baâi thú em
àöåi àêìu.
3
Nùm 1982. Tiïíu thuyïët “Buáp Sen
xanh” cuãa Sún Tuâng ra àúâi. Saách
phaát haânh khùæp caã nûúác vúái söë lûúång
lúán. Baån àoåc nhiïåt liïåt àoán nhêån cuöën
tiïíu thuyïët àêìu tiïn viïët vïì tuöíi niïn
thiïëu cuãa Baác Höì kñnh yïu. Taác giaã
àûúåc nhêån giaãi àùåc biïåt. Sau àoá,
chñnh taác giaã laåi bõ möåt söë baâi baáo chó
trñch. Mùåc duâ vêåy, baån àoåc tiïëp tuåc
tòm mua vaâ khaát khao àoåc saách. “Buáp
Sen xanh” àaä àûúåc in túái hún hai
mûúi lêìn, khöng kïí nhûäng lêìn “nöëi
baãn”, vúái söë lûúång lïn àïën haâng trùm
ngaân baãn. “Buáp sen xanh” àûúåc
nhûäng ngûúâi yïu thñch “nhên baãn”
thaânh nhûäng diïîn ca daâi tûâ mêëy trùm
àïën haâng nghòn cêu. Coá leä àêy laâ
möåt trong söë ñt tiïíu thuyïët àûúåc àöng
àaão ngûúâi àoåc nhiïìu lûáa tuöíi, nhiïìu
têìng lúáp àoán nhêån nöìng nhiïåt vaâ lûu
truyïìn giûäa caác thïë hïå trong nhiïìu
gia àònh.
Sau “Buáp Sen xanh”, Sún Tuâng
liïn tiïëp cho xuêët baãn nhûäng tiïíu
thuyïët “Traái tim - Quaã àêët”, “Böng
Sen vaâng”, “Loäm”, nhûäng têåp truyïån
kyá “Baác vïì”, “Hoa dêm buåt”, “Saáng
aánh têm àùng Höì Chñ Minh”, “Baác úã
núi àêy”, “Nguyïîn AÁi Quöëc qua höìi
ûác cuãa baâ meå Nga”... Nhûäng taác
phêím cuãa nhaâ vùn thûúng binh tiïëp
tuåc thu huát sûå chuá yá cuãa baån àoåc, búãi
úã möîi taác phêím taác giaã laåi cung cêëp
nhûäng tû liïåu múái meã, àêìy sûác hêëp
dêîn gùæn liïìn vúái cuöåc àúâi vaâ sûå
nghiïåp cuãa Chuã tõch Höì Chñ Minh.
Phim truyïån “Heån gùåp laåi Saâi Goân”
do nhaâ vùn Sún Tuâng viïët kõch baãn
vaâ àaåo diïîn Long Vên daân dûång laâ
taác phêím àiïån aãnh coá quy mö lúán vïì
laänh tuå Höì Chñ Minh trûúác khi Ngûúâi
ra ài tòm àûúâng cûáu nûúác.
Ngoä Vùn, tûác Ngoä Vùn Chûúng,
nùçm trong khu phöë Khêm Thiïn xûa
nöíi tiïëng laâ núi “haát cö àêìu”, goåi tùæt laâ
K.T. Trong trêån têåp kñch B52 cuãa Myä
thaáng Chaåp nùm 1972, àïm 26, àïë
quöëc Myä àaä neám bom gieo rùæc tang
toác cho bao gia àònh úã àêy.
Tûâ nhûäng nùm cuöëi cuãa thêåp niïn
1970, cùn phoâng trïn gaác hai nhaâ A1
khu têåp thïí Vùn Chûúng, núi gia àònh
nhaâ vùn Sún Tuâng cû truá, àaä hònh
thaânh nïn möåt àõa chó mang tïn
“Chiïëu Vùn”.
Chiïëu Vùn úã Ngoä Vùn Chûúng
thûåc sûå laâ möåt “tao àaân”.
Vúái loâng kñnh troång vaâ quyá mïën
nhaâ vùn Sún Tuâng, caâng ngaây Chiïëu
Vùn caâng thu huát bêìu baån khùæp núi.
Chiïëu Vùn trúã thaânh núi sinh hoaåt
thûúâng kyâ, cuâng nhau baân luêån
nhûäng vêën àïì hoåc thuêåt, laâm àiïím
tûåa vûäng chaäi cho tûâng caá nhên saáng
taåo, cuâng nhau phaát hiïån àïì taâi saáng
taác, laâm àêìy lïn nhûäng yá tûúãng cuäng
nhû àa daång hònh thûác biïíu hiïån phuâ
húåp vúái nöåi dung, húåp vúái taång cuãa
möîi ngûúâi.
Àùång Àònh Hûng liïn tiïëp trònh
“laâng” hai têåp thú: “Bïën laå” (1991) vaâ
“Ö mai” (1993), àûúåc àaánh giaá laâ möåt
gûúng-mùåt-thú múái khaá àùåc biïåt
trong nïìn thú àûúng àaåi Viïåt Nam.
Ngay tûâ muâa thu nùm 1977, nghe
Mai Höìng Niïn àoåc thú, nhûäng vêìn
thú vïì Huïë:
Em biïët Huïë - doâng Hûúng Giang
Cö gaái êëy chúã trùng taân vïì àêu?
Ai tûâng qua Phuá Vùn Lêu
Caãnh tònh xûa thêëm nöîi àau
àïën giúâ
Huïë trêìm mùåc vaâ Huïë thú
Uy quyïìn thïë laâm àïën Vua
coân buöìn
Vùn Cao àöìng àiïåu ngay vúái yá
Àùång Àònh Hûng: “Thú Mai Höìng
Niïn coá moâi...moâi to”, vaâ sau naây, khi
Mai Höìng Niïn ra têåp thú riïng
“Nhûäng con soáng” (1988), cuäng vaâo
chiïìu thu, thò Vùn Cao thöët lïn:
- Coá möåt Mai Höìng Niïn thi sô!
Viïët vïì Chiïëu Vùn vaâ nùång loâng
nhúá Vùn Cao, Mai Höìng Niïn ngêåm
nguâi:
Giúâ Chiïëu Ngoä Vùn ngaây êëy vùæng
bao ngûúâi?
Chiïëu vêîn thïë nhûng quaá nhiïìu
àêìu baåc
Giûä àuáng heån, thaáng mêëy lêìn
gùåp mùåt
Laåi chuyïån àúâi, chuyïån baån cûá
nöm na
Anh àaä ài xa
Àïí laåi möåt thiïn taâi khöng dïî
Baâi haát xanh, cêu thú xanh
Chiïëc “Laá”
Anh coá thûâa têët caã
...Tònh Yïu...
Quaã nhû vêåy, Chiïëu Vùn laác àaác
vúi dêìn nhûäng ngûúâi baån cöë tri.
Anh em Chiïëu Vùn rêët nhúá cuå
Nguyïîn Troång Phêën, ngûúâi tûâng laâm
viïåc úã Viïîn Àöng Baác Cöí thúâi Phaáp,
cuå nhû möåt pho tûå àiïín söëng. Ngaây
êëy cuå àaä trïn taám mûúi tuöíi, nhûng trñ
nhúá vêîn thêåt tuyïåt vúâi. Vïì vúái Chiïëu
Vùn, cuå cung cêëp nhiïìu thöng tin böí
ñch cho moåi ngûúâi. Ai àoá cêìn truy tòm
taâi liïåu göëc hay tòm hiïíu caác sûå kiïån,
nhên vêåt lõch sûã thò cûá hoãi cuå ùæt àûúåc
thoãa maän. Möåt thúâi, tûâ thuã àö Pa-ri,
Giaáo sû Hoaâng Xuên Haän vêîn
thûúâng xuyïn gûãi tiïìn vïì biïëu cuå, vò
hai cuå ngheâo lùæm. Cuå ra ài, anh em
Chiïëu Vùn ngêåm nguâi àûa cuå vïì núi
an nghó giêëc ngaân thu.
“Nhaâ thú böën cêu” Tên Traâ böîng
nhiïn bõ tai biïën maåch maáu naäo.
Ngûúâi vúå thên yïu chùm soác öng
roâng raä mêëy nùm trúâi thò baâ cuäng ngaä
bïånh nùçm liïåt giûúâng, àïën lûúåt Tên
Traâ gûúång dêåy chùm vúå vaâ kiïåt sûác.
Sau ngaây öng mêët ñt lêu, nhaâ vùn
Sún Tuâng vaâ baån Chiïëu Vùn têåp húåp
nhûäng baâi thú cuãa Tên Traâ thaânh têåp
baãn thaão, cuâng nhau goáp tiïìn xuêët
baãn têåp thú “Mùæt biïín” àïí tûúãng nhúá
nhaâ thú.
Nhaâ nghiïn cûáu Àaâo Phan, tûâng
bõ thûåc dên Phaáp bùæt giam taåi Hoãa
Loâ, àaây ài Sún La, Cön Àaão, nguyïn
Bñ thû Huïë, Bñ thû Haâ Nöåi, Chuã nhiïåm
baáo Quên du kñch (tiïìn thên baáo
Quên àöåi Nhên dên), taác giaã saách
“Àiïín hònh dên quên”. Tûâ Chiïëu Vùn,
öng viïët taác phêím “Höì Chñ Minh -
Danh nhên vùn hoáa”, àûúåc Ban töí
chûác Höåi thaão quöëc tïë kyã niïåm 100
nùm ngaây sinh Chuã tõch Höì Chñ Minh
tùång caác àaåi biïíu trong nûúác vaâ quöëc
tïë khi taác phêím coân úã daång in rö-nï-
ö; sau naây Nhaâ xuêët baãn Vùn hoáa
Thöng tin êën haânh. Hai taác phêím tiïëp
theo “Àaåo Khöíng trong vùn Baác Höì”
vaâ “Suy tûúãng trûúác Ba Àònh”, cuäng
do Nhaâ xuêët baãn naây thûåc hiïån sau
khi öng mêët (Àaâo Phan coân möåt têåp
baãn thaão nûäa chûa in coá tïn “Àaám
tang caác vô nhên”). Tiïîn biïåt öng,
Chiïëu Vùn phuáng öng ba chûä: “Nhêët
Phiïën Têm”
Göëc Haâ Nöåi, Maåc Phi lïn cöng
taác miïìn Têy Bùæc heo huát, gioá nuái
mêy ngaân. Ngûúâi trai Haâ Nöåi viïët nïn
tiïíu thuyïët “Rûâng àöång” nöíi tiïëng
trûúác khi vïì vúái Chiïëu Vùn. Trong
thúâi gian sinh hoaåt úã Chiïëu Vùn, Maåc
Phi àaä viïët hai tiïíu thuyïët múái:
“Söëng”, “Anh vúái giêëc mú” vaâ trûúâng
ca dõch tûâ tiïëng Thaái “Tiïîn dùån ngûúâi
yïu” (Xöëng chuå xon xao). Moåi ngûúâi
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
13
DIÏÎN ÀAÂN VÙN HIÏËN
àïìu nhúá veã giaãn di, chêët phaác, noái ñt
nhûng lêåp luêån khuác chiïët, chùæc
chùæn cuâng nuå cûúâi hiïìn tûâ, àön hêåu
cuãa öng.
Kyä sû Trêìn Xuên Thaão, chaáu nöåi
Trêìn Xuên Soaån - möåt trong nhûäng
yïëu nhên Khúãi nghôa Ba Àònh (Nga
Sún, Thanh Hoáa) chöëng giùåc Lang
Sa. Trêìn Xuên Thaão laâ kyä sû thuãy lúåi
tûâ thúâi thuöåc Phaáp. Öng coá daáng
ngûúâi cao, maãnh deã, tñnh tònh nhaä
nhùån. Öng àïën sinh hoaåt Chiïëu Vùn
rêët àïìu àùån. Sau khoaãng mûúâi nùm
nghiïn cûáu, Trêìn Xuên Thaão hoaân
thaânh nhûäng têåp baãn thaão têm huyïët
vïì öng nöåi mònh cuâng danh tûúáng
Àinh Cöng Traáng, trong àoá coá têåp
“Chiïën luäy Ba Àònh” daây ngoát nghòn
trang.
Ngaây nghïå sô thiïn taâi Vùn Cao
ra ài, Chiïëu Vùn nhû mêët möåt ngûúâi
nhaåc trûúãng. Vùn Cao àùåc biïåt quyá
troång, yïu thûúng nhaâ vùn Sún
Tuâng. Vùn Cao veä bòa cho nhiïìu taác
phêím cuãa Sún Tuâng: “Vûúân nùæng”,
“Nhúá nguöìn”, “Con ngûúâi vaâ con
àûúâng”, “Nguyïîn Hûäu Tiïën”, “Anh
hoåa sô muâ”, àùc biïåt laâ tiïíu thuyïët
“Buáp Sen xanh”, Vùn Cao khöng chó
veä bòa maâ veä hùèn möåt xï-ri minh hoåa
àùåc sùæc. Vùn Cao cuäng veä bòa saách
cho taác phêím cuãa nhaâ vùn Minh
Giang.
Möåt lêìn, taåi 108 Yïët Kiïu, chó coá
hai baác chaáu, Vùn Cao àaä daânh mêëy
buöíi kïí cho töi nghe cuöåc àúâi öng,
nhûäng suy nghô cuãa öng vïì thú
khöng vêìn vaâ sûå caách tên thú, quan
hïå thú-nhaåc-hoåa. Töi lùæng nghe öng
àoåc baâi thú “Thúâi gian” maâ nhû thêëy
gioåt thúâi gian hiïån hûäu boáng hònh vaâ
tiïëng cûåa quêåy tan vaâo bêìu trúâi xanh
ngùæt:
Thúâi gian qua keä tay
Laâm khö nhûäng chiïëc laá
Kyã niïåm trong töi
Rúi
nhû tiïëng soãi
trong loâng giïëng caån
Riïng nhûäng cêu thú
coân xanh
Riïng nhûäng baâi haát
coân xanh
Vaâ àöi mùæt em
nhû hai giïëng nûúác
Vúái nhaâ vùn Siïu Haãi, nhaåc sô
Vùn Cao cuäng coá nhiïìu kyã niïåm sêu
VÙN HIÏËN
14 VIÏÅT NAM
sùæc. Àoá laâ vaâo cuöëi nùm 1947, ngay
sau Chiïën dõch Söng Lö, öng cuâng
Siïu Haãi, luác bêëy giúâ laâ Trung àöåi
trûúãng phaáo binh chó huy trêån àaánh
àêìu tiïn thùæng lúåi roân raä taåi Khoan
Böå, bùæn chòm hai taâu chiïën Phaáp, ài
doåc triïìn söng Lö, ngûúåc tûâ bïën
Then lïn, àïí àûúåc chûáng kiïën quang
caãnh bi huâng; vaâ, Vùn Cao àaä saáng
taåo nïn baãn Trûúâng ca Söng Lö bêët
huã. Coân Siïu Haãi trúã thaânh taác giaã
“Voi ài” nöíi tiïëng tûâ Chiïën dõch Biïn
giúái. Hoâa bònh lêåp laåi, Siïu Haãi trúã vïì
Haâ Nöåi quï hûúng, bùæt tay vaâo viïët
tiïíu thuyïët “Àiïån Biïn Phuã” vaâ tiïíu
thuyïët “Söng Lö”. Nhòn chöìng baãn
thaão “Söng Lö” Siïu Haãi àem àïën
nhúâ öng àoåc giuâm, Vùn Cao chên
thaânh noái vúái Siïu Haãi:
- Loaåi naây (tiïíu thuyïët) mònh
khöng raânh. Phaãi nhúâ Sún Tuâng.
Sau nhiïìu thaáng cêåt lûåc laâm viïåc
vúái thaái àöå trên troång vaâ àêìy tònh
caãm, nhaâ vùn Sún Tuâng àaä “nhoã gioåt
nûúác àêìy ly” vaâ baãn thaão tiïíu thuyïët
“Söng Lö” sau khi àûúåc “nhuêån sùæc”
àaä àûúåc àûa àïën Nhaâ xuêët baãn
Thanh niïn.
Khi “Söng Lö” àûa in, chñnh Vùn
Cao àaä “mùåc aáo” cho noá.
Tûâ Chiïëu Vùn, nhaâ vùn Siïu Haãi
tiïëp tuåc saáng taác vaâ cho xuêët baãn böå
ba tiïíu thuyïët: “Maãnh trùng Tö Lõch”
(1991), “Boáng chiïìu Thùng Long”
(1995) vaâ “Nùæng Kinh thaânh” (1997).
Thúâi gian sau naây mùåc duâ mùæt keám,
Siïu Haãi vêîn viïët caác têåp kyá vïì
Thùng Long-Haâ Nöåi, têåp kyá ûác “Ngoån
buát trong sûúng” (2006) vïì ngûúâi cha
cuãa öng laâ nhaâ baáo-dõch giaã Nguyïîn
Khùæc Hanh nöíi tiïëng höìi àêìu thïë kyã
XX (cuâng Buâi Kyã vaâ Phan Voä), têåp
truyïån “Trùm nùm truyïån Thùng
Long-Haâ Nöåi” vaâ têåp kyá ûác “Ngûúâi
lñnh - nhaâ vùn” (2008)...
Nhaâ thú Minh Giang, “trònh”
Chiïëu Vùn àêìu tiïn laâ tiïíu thuyïët
“Cao nguyïn xanh” (1979), tiïëp àïën
laâ caác tiïíu thuyïët: “Tiïëng àaân tranh”
(1982), “Àöi mùæt Huïë” (1987), “Cuöåc
thùng trêìm” 2 têåp - “Bi kõch Lïå Chi
Viïn” (1989) vaâ “Ngûúâi àeåp trong
cung” (1994), “Baåch Vên cû sô”
(1997), “Mêy nuái Höìng” (2002), “Gioá
cuöën” (2004) vaâ múái àêy laâ têåp thú
àêìu tiïn “Möåt ngaây thu” (2007).
Nhaâ sûã hoåc Thanh Àaåm, tûác
Hoaâng Nhêåt Tên, dõch giaã caác taác
phêím “Baân vïì Khïë ûúác xaä höåi” cuãa
J.Ruát-xö vaâ “Baân vïì Tinh thêìn Phaáp
luêåt” cuãa Möng-teác-xki-ú, khi sinh
hoaåt úã Chiïëu Vùn àaä tiïëp tuåc cho
xuêët baãn caác saách: “Nguyïîn Trûúâng
Töå” (tiïíu thuyïët), “Nguyïîn AÁi Quöëc
trïn àûúâng vïì nûúác”, “Chñ sô Höì Hoåc
Laäm”.
Cao Ngoåc Thùæng cuäng dêìn daâ
goáp vaâo “tuã saách” Chiïëu Vùn hai
truyïån kyá “Thúâi gian caách biïåt”
(1996), “Àûúâng túái muâa xuên” (2003)
vaâ hai taác phêím nghiïn cûáu tû tûúãng
Höì Chñ Minh “Höì Chñ Minh - nhaâ baáo
caách maång” (2001), “Tû duy kinh tïë
Höì Chñ Minh” (2008) vaâ têåp thú àêìu
tay “Beã gioá” (2009).
4
Coá nhûäng ngûúâi àïën Chiïëu Vùn
röìi múái bùæt àêìu saáng taác vaâ lêìn lûúåt
xuêët baãn saách.
Höì Sô Giaâng ra mùæt têåp thú “Caái
diïìu” khi öng àaä hûu trñ. Khöng dûâng
úã àoá, öng chuyïn têm nghiïn cûáu vïì
laâng “àaåi khoa” quï hûúng (Quyânh
Àöi, Quyânh Lûu, Nghïå An) vaâ xuêët
baãn caác cuöën: “Tûâ Thöí Àöi trang àïën
laâng Quyânh Àöi”, “Quyânh Àöi - àõa
àêìu xûá Nghïå” vaâ “Hoå Höì trong cöång
àöìng caác dên töåc Viïåt Nam”.
Möåt taác giaã khaác cuäng hoå Höì laâng
Quyânh Àöi laâ Höì Sô Bùçng. Öng
nguyïn laâ chuyïn viïn cuãa Viïån
Nghiïn cûáu Maác-Lïnin, àaä tûâng laâm
àaåi diïån cuãa Àaãng Cöång saãn Viïåt
Nam taåi Taåp chñ “Hoâa bònh vaâ
CNXH”. Öng thûúâng sûu têìm ca dao
hiïån àaåi vaâ àaä biïn soaån caác cuöën
“Baác Höì vúái Quyânh Àöi”, “Taác gia
Quyânh Àöi”.
Hoaâng Kñnh - chuyïn gia ngaânh
cöng nghiïåp nheå trûúác àêy, àaä tûâng
tham gia quên tònh nguyïån Laâo. Àïën
vúái Chiïëu Vùn, nhûäng kyá ûác vïì con
ngûúâi vaâ maãnh àêët Laâo anh em, öng
àaä viïët thaânh cöng têåp truyïån “Tiïëng
khoác trong rûâng sêu” àûúåc Giaãi B
trong cuöåc vêån àöång viïët vïì Laâo, sau
àoá öng cho xuêët baãn tiïëp têåp truyïån
“Nhûäng bûác thû gûãi cho em”. Hiïån
Hoaâng Kñnh coân hai baãn thaão “Möëi
tònh àêìu úã xûá Laång” vaâ “Nhûäng ngaây
thaáng êëy”.
Cuå Phñ Vùn Baái, möåt nhaâ baáo laäo
thaânh, tûâng laâm viïåc taåi toâa soaån baáo
“Àúâi múái” tûâ nùm 1935 do Trêìn Huy
Liïåu laâm chuã nhiïåm vaâ chuã buát, viïët
cho caác baáo “Tin tûác”, “Àúâi nay”...,
ngûúâi nuöi giêëu àöìng chñ Hoaâng Vùn
Thuå, ngûúâi kïët naåp Àaãng àöìng chñ Lï
Troång Têën, ngûúâi àûa taác giaã “Tiïën
quên ca” túái nhaâ in bñ mêåt úã laâng Baát
Traâng àïí in nhaåc phêím lïn baáo Àöåc
Lêåp nùm 1944. Nhaåc sô Vùn Cao àaä
giúái thiïåu Phñ Vùn Baái vúái Chiïëu Vùn,
vaâ khi àaä bûúác sang tuöíi baát tuêìn cuå
bùæt àêìu viïët saách. Taác phêím àêìu tiïn
cuãa Phñ Vùn Baái laâ cuöën “Höìi ûác
thaáng nùm” cuå viïët khi àaä úã tuöíi 88
(2001); bûúác sang tuöíi 91 cuå viïët
(cuâng vúái cuå Höì Àûác Thaânh, caán böå
caách maång tiïìn khúãi nghôa) “Tûâ baâi
thú Chiïu höìn nûúác” (2004), sau àoá
laâ cuöën höìi kyá “Miïìn kyá ûác” (2008) úã
tuöíi 94.
ÚÃ Chiïëu Vùn thûúâng kñnh troång
nhùæc àïën nhûäng caái tïn, tuy khöng
thûúâng xuyïn àïën Chiïëu Vùn nhûng
taác phêím cuãa caác cuå luön hûúáng vïì
“àaåo Höì Chñ Minh”, hûúáng vïì cöåi
nguöìn vùn hoáa dên töåc. Àoá laâ cuå Vuä
Àònh Hoâe (cûåu Böå trûúãng Giaáo duåc,
Böå trûúãng Tû phaáp trong Chñnh phuã
àêìu tiïn cuãa nûúác Viïåt Nam Dên
Chuã Cöång hoâa) vúái caác taác phêím
ngoát ngheát nghòn trang in möîi cuöën:
“Thanh Nghõ höìi kyá”, “Phaáp quyïìn
nhên nghôa Höì Chñ Minh” vaâ àang
hoaân têët cuöën thûá ba khi tuöíi xêëp xó
100. Àoá laâ Giaáo sû Phan Ngoåc,
ngûúâi am tûúâng àïën mûúâi bêíy ngoaåi
ngûä, àûúåc tùång Giaãi thûúãng Nhaâ
nûúác vïì 2 taác phêím: “Tòm hiïíu
phong caách Nguyïîn Du qua Truyïån
Kiïìu” vaâ “Baãn sùæc vùn hoáa Viïåt Nam
- möåt caách tiïëp cêån múái”; nay àaä ngoát
90 tuöíi nhûng vêîn say sûa nghiïn
cûáu nhiïìu àïì taâi, trong àoá coá nhûäng
chuyïn luêån vïì tû tûúãng Höì Chñ
Minh.
Tûâ nhûäng phûúng trúâi caách xa Töí
quöëc, nhûäng ngûúâi nùång loâng vúái vùn
hoáa truyïìn thöëng cuãa dên töåc, kñnh
yïu Baác Höì, àau àaáu vïì con àûúâng
phaát triïín bïìn vûäng cuãa àêët nûúác,
vêîn liïn laåc vúái anh em Chiïëu Vùn
qua nhaâ vùn Sún Tuâng, nhû Kiïën
truác sû Voä Thaânh Nghôa (nay àaä
mêët), caác Giaáo sû Hy Àaâm, Nguyïîn
Maånh Quang, Trêìn Trung Ngoåc...
Nhiïìu nhaâ nghiïn cûáu khoa hoåc
trong nûúác cuäng thi thoaãng àïën
Chiïëu Vùn trao àöíi, tòm hiïíu tû liïåu
vïì Baác Höì cho nhûäng cöng trònh
nghiïn cûáu cuãa mònh, hoùåc giaãn dõ laâ
thùm sûác khoãe anh em Chiïëu Vùn
nhû Giaáo sû Trêìn Vùn Haâ, Giaáo sû
Vùn Nhû Cûúng, cûåu Böå trûúãng
Ngoaåi giao Nguyïîn Di Niïn.
Coân caác nghïå sô, nhaâ vùn, nhaâ
baáo, cao tuöíi coá, thanh niïn coá, úã Haâ
Nöåi hay úã caác tónh thaânh trong caã
nûúác quy tuå vïì Chiïëu Vùn rêët àöng.
Lúáp treã tuöíi àïën vúái Chiïëu Vùn cuäng
nùng nöí vaâ say sûa. Nöíi bêåt coá Thiïn
Sún vúái nhûäng taác phêím nhû têåp thú
“Ngoån lûãa àêìu tiïn” (1999), caác tiïíu
thuyïët: “Maâu xanh kyá ûác” (2000),
“Ngûúâi bïn lïì” (2001), “Höìn àêët”
(2004), “Bêåt rïî” (2005) vaâ têåp truyïån
“Tiïëng voång tuöíi thú” (2006), têåp thú
“Laá thay muâa” (2008). Thiïn Sún cho
thêëy möåt tiïìm nùng saáng taåo döìi daâo.
Àùåc biïåt coá möåt chaâng thanh
niïn Saán Dòu, quï hûúng nguå dûúái
chên daäy Tam Àaão, sinh viïn àaåi hoåc
àêìu tiïn cuãa dên töåc naây, àaä sûu têìm
vaâ chuyïín ngûä tûâ tiïëng meå àeã sang
tiïëng Viïåt, nùm 2002 cho xuêët baãn
saách “Kinh saách daåy con” vaâ hai nùm
sau in tiïëp têåp thú “Baân Cöí Vûúng”.
Àoá laâ cûåu sinh viïn vùn khoa Trûúâng
Àaåi hoåc Xaä höåi vaâ Nhên vùn Ön Thaái
Trêìn. Hiïån giúâ chaâng trai Saán Dòu
vêîn êm thêìm tiïëp tuåc cöng viïåc giúái
thiïåu nïìn vùn hoáa cuãa dên töåc mònh.
6 nùm múái töi àoåc laåi baâi thú viïët tùång
Chiïìu xuên thaáng Giïng. Trúâi êëm
dêìn lïn. Cêu chuyïån giûäa nhaâ vùn
Sún Tuâng vaâ töi keáo daâi àaä lêu maâ
tûúãng chûâng vêîn chûa thïí dûâng...
Trong têm tûúãng nhaâ vùn-thûúng
binh vêîn tröi vïì coäi xa xùm tûúãng
nhúá. Öng thûúâng nhùæc túái nhûäng
ngûúâi anh, ngûúâi baån àaä khuêët boáng.
Öng àau àaáu vïì nhûäng dûå àõnh àïën
giúâ chûa thïí thïí hiïån ra trang giêëy...
Maåch nguöìn trong öng coân rêët döìi
daâo, phong phuá. Àoá laâ nhûäng öm êëp
vïì biïín quï nhaâ Hoa Luäy, vïì bêåc àaåi
thi haâo Nguyïîn Du, vïì daãi Trûúâng
Sún huâng vô maâ öng àaä treâo àeâo löåi
suöëi suöët saáu thaáng trúâi roâng raä, vaâ
vïì Baác Höì maâ nhûäng gò öng àaä viïët
ra chûa thêëm vúái nguöìn tû liïåu àaä thu
thêåp trong caã cuöåc àúâi...
- Thêëm thoùæt Chiïëu Vùn àaä ba
mûúi nhùm nùm röìi - Gioång nhaâ vùn
Sún Tuâng trêìm lùæng - Hún möåt trùm
taác phêím àaä ra àúâi tûâ Chiïëu Vùn.
Thêåt laâ cuöåc vêåt löån vúái thúâi gian.
Thïë múái biïët, sûác lao àöång saáng taåo
cuãa anh em àaáng trên troång biïët
nhûúâng naâo...
Hún möåt trùm taác phêím. Thú coá,
vùn coá vaâ caã nhûäng chuyïn luêån
khoa hoåc... Thêåt phong phuá vaâ àa
daång vïì thïí loaåi, àïì taâi, vïì phong
caách. Vaâ, têët caã hún möåt trùm àêìu
saách êëy àïìu quy vïì möåt möëi, têët caã
àïìu nhêët quaán vúái muåc tiïu saáng taác,
àoá laâ tñnh dên töåc vaâ tû tûúãng Höì Chñ
Minh.
Möåt lêìn lïn chuác thoå Àaåi tûúáng
Voä Nguyïn Giaáp, töi nhúá Baác Vùn
têm sûå:
- Töi vêîn thûúâng xuyïn doäi theo
hoaåt àöång saáng taác cuãa anh em. Töi
àaä àoåc nhiïìu taác phêím cuãa anh em
Chiïëu Vùn. Riïng vúái caác taác phêím
cuãa Sún Tuâng, töi àoåc hïët, àoåc kyä.
Anh em coá mùåt àïìu xuác àöång
trûúác tònh caãm nöìng êëm cuãa Anh
Vùn, Baác Vùn àöëi vúái Chiïëu Vùn noái
chung vaâ vúái nhaâ vùn Sún Tuâng noái
riïng. Moåi ngûúâi àïìu tûå haâo coá àûúåc
nhûäng giúâ phuát êëm aáp úã bïn caånh
Àaåi tûúáng Töíng Tû lïånh - “Ngûúâi Anh
caã cuãa caác lûåc lûúång vuä trang Viïåt
Nam”, danh hiïåu Baác Höì tùång cho
Àaåi tûúáng Voä Nguyïn Giaáp.
Trong khöng khñ ngaây xuên àêìu
nhaâ vùn Sún Tuâng nhên kyã niïåm 59
nùm ngaây Baác Höì kyá sùæc lïånh vïì
Thûúng binh, liïåt sô àïí toã loâng kñnh
troång möåt nhên caách, möåt têm höìn
“taân nhûng khöng phïë”. Baâi thú
“Doâng söng Anh” kïët nhû sau:
Bïn doâng söng Anh
Nhûäng con suöëi
Baån beâ
Àöìng àöåi
Ngûúâi thên
Luön hoâa nhêåp
Tiïëp sûác
Àïí àoán nhêån
Sûå höìi sinh
CAÁCH TÊM
Cho cuöåc àúâi
NHÊÅT-NGUYÏåT
Trong ngêìn.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
15
DIÏÎN ÀAÂN VÙN HIÏËN

HAÄY TRAÃ LÕCH SÛÃ LAÅI CHO LÕCH SÛÃ

TRÊÌN QUÖËC THÕNH

öi hoåc vúä loâng lõch sûã Viïåt

T Nam, àaä laâ: “Tuåc truyïìn rùçng

hoå Höìng Baâng laâm vua nûúác ta
àêìu tiïn. Tûúng truyïìn Àïë Minh laâ
con vua Thêìn Nöng, goåi vua Phuåc Hy
laâ baác, chaáu nöåi Toaåi Nhên, chùæt böën
àúâi öng Baân Cöí.
Àïë Minh àaä coá vúå vaâ sinh ra Àïë
Nghi, song khi ài tuêìn thuá miïìn Nguä
Lônh laåi lêëy cöng chuáa Vuå Tiïn maâ
sinh ra Löåc Tuåc. Lúán lïn, Àïë Nghi
laâm vua phûúng Bùæc, Löåc Tuåc laâm
vua phûúng Nam.
Löåc Tuåc thaânh lêåp böå töåc Dêu,
àoáng lyå súã úã Liïn Lêu, àùåt quöëc hiïåu
laâ Viïåt Thûúâng, xûng laâ Kinh Dûúng
vûúng.
Kinh Dûúng vûúng lêëy Long Nûä laâ
con gaái Àöång Àònh quên maâ sinh ra
Suâng Laäm.
Àïìn Huâng
Àïë Lai, con vua Àïë Nghi àem con
gaái laâ Êu Cú xuöëng thùm phûúng
cöng dûång nûúác, Baác chaáu ta phaãi chiïën tranh, ta “quyïët tûã cho Töí quöëc
Nam, Suâng Laäm vaâ Êu Cú gùåp nhau,
cuâng nhau giûä lêëy nûúác”. quyïët sinh”.
yá húåp têm àêìu, nïn duyïn cêìm sùæt.
Baác khöng baão vua Huâng laâ quöëc Nïëu ta goåi coá yá tön vinh nhû Baác
Kinh Dûúng vûúng àöíi quöëc hiïåu
töí cuäng khöng baão Phuá Thoå laâ àêët töí. Höì laâ “Cha giaâ dên töåc”, baâ Trêìn Thõ
ra Xñch Quyã röìi mêët, Suâng Laäm nöëi
Goåi vua Huâng laâ quöëc töí, ta àaä vö Dung àûúåc Trêìn Caãnh phong laâ “Linh
ngöi vua xûng laâ Laåc Long quên.
hònh chung ruát ngùæn lõch sûã Viïåt Nam Tûâ quöëc mêîu”... thò phaãi tön Kinh
Laåc Long quên vaâ Êu Cú sinh ra laåi, búãi vò trïn vua Huâng coân coá vûúng Dûúng vûúng múái àuáng. Võ vua àêìu
boåc trùm trûáng, trùm trûáng êëy núã ra phuå laâ Laåc Long quên, trïn Laåc Long tiïn cuãa hoå Höìng Baâng laâm vua nûúác
möåt trùm ngûúâi con trai. quên coân coá Vûúng phuå laâ Kinh ta àaä coá quöëc hiïåu, vûúng súã, vûúng
Laåc Long quên baão Êu Cú rùçng: Dûúng. Kinh Dûúng vûúng coân laâ con hiïåu chûá khöng coân laâ möåt tuâ trûúãng,
- Ta laâ giöëng Röìng, naâng laâ giöëng rïí Àöång Àònh quên, Àöång Àònh quên vua Huâng laâ võ vua thûá ba thúâi dûång
Tiïn, thuyã hoaã tûúng khùæc khöng thïí laâ ngûúâi nûúác Viïåt, Kinh Dûúng nûúác.
úã àûúåc vúái nhau, chi cho bùçng chia vûúng khöng thïí àeã ra Àöång Àònh Vaâ, nïn goåi Kinh Dûúng vûúng laâ
àöi söë con, naâng mang 50 con lïn quên. vûúng thuyã töí (võ vua àêìu tiïn), Laåc
rûâng, ta mang 49 con xuöëng biïín, àïí Kinh Dûúng vûúng duâ laâ öng nöåi Long quên laâ vûúng thïë töí (võ vua kïë
laåi con caã laâm vua, lêëy hiïåu laâ Huâng vua Huâng cuäng khöng thïí laâ quöëc töí tiïëp).
Vûúng (vua maånh). maâ chó coá thïí goåi laâ vûúng töí. Búãi khi Vïì àêët töí, coá phaãi dên töåc thiïíu
Lúán lïn, Huâng Vûúng thêëy àêët Ngûúâi lêåp böå töåc Dêu, thò úã vuâng Dêu söë àêu maâ lêåp quöëc úã miïìn nuái?
Luy Lêu tröëng traãi, thùæng thò coá chöî àaä coá ngûúâi Viïåt röìi, àêu phaãi do Ngûúâi Viïåt lêåp quöëc ngûúâi ta choån
xöng lïn nhûng thua khöng coá chöî luâi Ngûúâi sinh ra, cho nïn àïën nay ta vuâng àêët ven söng Höìng phuâ sa maâu
laåi, múái dúâi lïn miïìn nuái Nghôa Lônh laâ vêîn khöng biïët ai àaä àeã ra giöëng múä, Kinh Dûúng vûúng lêåp quöëc úã
àêët cuãa cuå ngoaåi, coá thïë yã döëc dûång ngûúâi Viïåt. phña nam söng Àuöëng - bùæc söng
àö, àöíi quöëc hiïåu laâ Vùn Lang, chia Vaã laåi tûâ xûa àïën nay, ta khöng coá Höìng, maäi khi Êu Cú àem 50 ngûúâi
nûúác laâm 15 böå, böå quï nhaâ goåi laâ böå tûâ quöëc töí maâ chó coá tûâ töí quöëc. Töí con lïn rûâng, Laåc Long quên àem 49
Vuä Ninh vaâ àûúåc truyïìn 18 àúâi…”. quöëc laâ tûâ trûâu tûúång nhûng thiïng ngûúâi con xuöëng biïín, miïìn nuái, miïìn
Ngaây 19 thaáng 09 nùm 1954, àaåi liïng, noá biïíu thõ haâo khñ non söng, biïín múái àûúåc múã mang.
àoaân Quên Tiïn Phong cuãa àaåi taá linh höìn dên töåc, vùn hoaá têm linh, tñn Traãi àúâi vua cha, qua àúâi vua con
Vûúng Thûâa Vuä têåp trung úã cûãa àïìn ngûúäng cuãa toaân dên, coá cöng viïåc gò àïën àúâi vua chaáu múái lïn Phong
Huâng chuêín bõ vaâo tiïëp quaãn Thuã àö. ta baây baân thúâ Töí quöëc vaâ viïët böën Chêu, lùng Kinh Dûúng vûúng úã
Baác Höì noái: “Caác vua Huâng coá chûä lúán: “Töí quöëc trïn hïët”. Khi coá àöìng, miïëu thúâ Êu Cú úã trong laâng bõ

VÙN HIÏËN
16 VIÏÅT NAM
Phaáp phaá nùm 1950 nhûng bûác àaåi
tûå “Àaåi Nam töí miïëu” dên àem treo úã
àònh laâng AÁ Lûä xaä Àaåi Àöìng Thaânh,
àïìn thúâ Laåc Long quên úã laâng Bònh
Ngö, xaä An Bònh, huyïån Thuêån
Thaânh tónh Bùæc Ninh hiïån nay vêîn
coân.
Vêåy àêët töí Viïåt Nam úã Thuêån
Thaânh tónh Bùæc Ninh chûá khöng phaãi
úã Phong Chêu tónh Phuá Thoå.
Cuáng giöî vua Huâng chuáng ta tri
ên võ vua töí thûá ba cuãa ngûúâi Viïåt thúâi
dûång nûúác, coá cöng saáng lêåp nûúác
Vùn Lang truyïìn 18 àúâi vua (tuy coá
thuyïët cho rùçng 18 võ vua Huâng cuâng
töìn taåi trïn 18 khoaãng àêët cuãa Töí
quöëc) vaâ kyã niïåm lúâi noái nöíi tiïëng,
mang tñnh giaáo duåc truyïìn thöëng
maänh liïåt “Caác vua Huâng àaä coá cöng
dûång nûúác...” cuãa Baác Höì.
Cêu ca dao phûúng ngûä Phuá Thoå:
Duâ ai buön baán ngûúåc xuöi/ Nhúá
ngaây giöî töí muâng mûúâi thaáng ba
Coá leä laâ cêu ca xuêët phaát tûâ
nhûäng chi töåc trûåc hïå cuãa Huâng Hiïìn
vûúng (Huâng Vûúng thûá nhêët), coân di
duïå cuãa 99 ngûúâi em vua Huâng nûäa
thò àêu phaãi vua Huâng àeã ra? Ngûúâi
laâ “baác töí” múái phaãi chûá?
Cuáng giöî vua Huâng úã Phuá Thoå
xong, leä ra chuáng ta phaãi töí chûác
haânh hûúng vïì laâng AÁ Lûä, xaä Àaåi
Àöìng Thaânh lïî vûúng thuyã töí Kinh
Dûúng vaâ quöëc mêîu Êu Cú, vïì laâng
Bònh Ngö, xaä An Bònh lïî vûúng thïë töí
Laåc Long quên úã huyïån Thuêån
Thaânh tónh Bùæc Ninh, tri ên ngûúâi vaâ
núi sinh ra Huâng Vûúng, àöìng thúâi laâ
núi cùæt röën chön nhau cuãa Ngûúâi.
Thïë múái goåi “quï hûúng laâ chuâm khïë
ngoåt”, thïë múái phaãi àaåo lyá “uöëng nûúác
nhúá nguöìn” (êím haâ tû nguyïn) cuãa
ngûúâi Viïåt Nam.
Laâ sinh viïn vùn chûá khöng phaãi
sinh viïn sûã, song trûúác sûå ngöå nhêån
Phuá Thoå laâ àêët töí, Huâng Vûúng laâ
quöëc töí, töi laâm saách “Danh nhên lõch
sûã Kinh Bùæc” àïí khùèng àõnh rùçng,
mùåc duâ laâ truyïìn thuyïët, song ngûúâi
xûa àaä kïí rùçng, Kinh Dûúng vûúng,
Laåc Long quên, Êu Cú àïìu laâ ngûúâi
Bùæc Ninh, Huâng Vûúng cuäng xuêët xûá
tûâ Bùæc Ninh.
Saách töi cöng böë nùm trûúác thò
nùm sau laänh àaåo Phuá Thoå coá xuöëng
cuâng laänh àaåo Bùæc Ninh thùæp hûúng
lùng Kinh Dûúng vûúng möåt lêìn röìi
thöi.
Nùm laâm saách töi vïì chuåp aãnh thò
lùng Kinh Dûúng vûúng àûáng chú vú
giûäa àöìng laâng AÁ Lûä, sau sûå viïåc
trïn, töi vïì thò thêëy coá àïìn thúâ vaâ thuã
nhang, töi hoãi thò kinh phñ do dên laâng
súã taåi àoáng goáp, chûá khöng phaãi
“Chaáu xêy dûång quï hûúng múái, laâm
ùn khêëm khaá vïì xêy nhaâ cho öng”.
Giöî vua Huâng nùm Mêåu Tyá 2008
töi nghe àaâi noái “Nhên dên thaânh phöë
Höì Chñ Minh àem ra cuáng töí möåt
chiïëc baánh chûng möåt têën vaâ möåt
chiïëc baánh dêìy cuäng möåt têën”.
Mêëy ngaây sau töi nghe buöíi phaát
thanh thúâi sûå noái baánh chûng thiu,
chaãy àûát laåt vaâ baánh dêìy àöån xöëp...
àaâi yïu cêìu cú quan coá vêåt phêím êëy
laâ Cöng ty Vùn hoaá Àêìm Sen phaãi xin
löîi nhên dên caã nûúác, vaâ nhên danh
nhên dên thaânh phöë Höì Chñ Minh
phaãi xin löîi nhên dên thaânh phöë Höì
Chñ Minh nûäa.
Töi theo doäi, mêëy ngaây sau, giaám
àöëc Cöng ty Àêìm Sen xin löîi qua loa
vïì kyä thuêåt “moåi nùm chuáng töi thaânh
cöng, nùm nay khöng thaânh cöng” àoá
laâ baánh chûng thiu, coân khöng noái gò
vïì baánh dêìy àöån xöëp caã.
Töi liïìn àem ba cuöën saách cuãa
töi: Danh nhên lõch sûã Kinh Bùæc 828
trang (NXB Lao àöång 2004), Vùn hoaá
êím thûåc Kinh Bùæc 716 trang (NXB
Vùn hoaá - Thöng tin 2004) vaâ Cheâo
cöí truyïìn laâng Thêët Gian 792 trang
(NXB Vùn hoaá - Thöng tin 2007), ba
taâi liïåu naây àïìu goáp phêìn chûáng minh
Bùæc Ninh laâ caái nöi vùn minh luáa nûúác
cuãa àöìng bùçng Bùæc Böå vaâ laâ núi lêåp
quöëc cuãa ngûúâi Viïåt cöí, gùåp öng
giaám àöëc buöíi phaát thanh thúâi sûå cuãa
Àaâi tiïëng noái Viïåt Nam. Töi noái:
- Cú súã àaä laâm ra caái baánh dêìy
möåt têën thò ngûúâi ta khöng thiïëu gaåo
maâ àöån xöëp, ta thûã xem mùåt traái cuãa
noá laâ gò?
Nhûng öng Àaâo Nguyïn tûâ chöëi
moåi àaâm luêån vúái lyá do “töi cuäng sùæp
hûu röìi”.
Cho àïën giöî vua Huâng nùm nay
(Kyã Sûãu 2009) thò thêëy Phuá Thoå xêy
àïìn vaâ àuác tûúång Laåc Long quên vaâ
cuäng goåi ngaâi laâ quöëc töí (thïë laâ hai
quöëc töí) vaâ àïìn Êu Cú, àuác tûúång Êu
Cú goåi laâ quöëc mêîu (may quaá khöng
thêëy noái àïën vúå vua Huâng).
Cöng böë Laåc Long quên vaâ Êu Cú
àeã boåc úã nuái Nghôa Lônh! Trong nghi
lïî coá 100 thanh niïn mùåc quêìn aáo
trùæng cêìm cúâ biïíu tûúång cho 100 con
trai Laåc Long quên àûúåc sinh ra úã
Phuá Thoå. Sau khi tûúâng thuêåt àaåi lïî
taåi chöî, caác cú quan thöng tin àaåi
chuáng àûa tin caác núi nhû Àaâ Laåt,
Kiïn Giang, thaânh phöë Höì Chñ Minh
töí chûác cuáng giöî, röìi noái caã àïën Chûã
Àöìng Tûã vaâ Tiïn Dung úã Hûng Yïn,
Taãn Viïn Sún Thaánh vaâ Myå Nûúng...
maâ tuyïåt nhiïn khöng àaã àöång gò àïën
Kinh Dûúng vûúng vaâ Bùæc Ninh caã.
Vïì viïåc naây töi xin phaát biïíu nhû
sau:
Nïëu noái Laåc Long quên laâ quöëc töí
thò phaãi goåi Huâng Vûúng laâ quöëc tön,
chûá sao con quöëc töí böë cuäng quöëc
töí? Baâ Lyá Chiïu Hoaâng khi nhûúâng
ngöi cho Trêìn Caãnh, baâ cuäng noái:
“Nhaâ Lyá traãi nhêët töí luåc tön”.
Nùm ngoaái, nhúâ löåc Huâng Vûúng,
Phuá Thoå xêy àïìn àuác tûúång quöëc töí
Laåc Long quên, nùm nay löåc nhiïìu
nïëu laåi xêy àïìn vaâ àuác tûúång Kinh
Dûúng vûúng nûäa thò laåi goåi quöëc töí
nûäa hay sao?
Giaá nhû caác núi xêy àïìn àuác
tûúång thúâ voång khöng noái laâm gò,
àùçng naây dên cuãa con xêy àïìn àuác
tûúång böë meå àïí thúâ maâ khöng vïì quï
göëc xin baâi võ, tïn heâm, sao sùæc.
Nghôa laâ “töi coá tiïìn töi cûá xêy àïìn,
àuác tûúång töi thúâ”, chùèng cêìn biïët
trûúác àoá caác ngaâi úã àêu, baâi võ thïë
naâo, sùæc phong caác triïìu ra sao, theo
phong tuåc Viïåt Nam thêåt laâ thêët àïî.
Chûa kïí phaãi rûúác baâi võ tûâ àïìn phaát
tñch ài!
Viïåc saáng taåo huyïìn thoaåi “Êu Cú
àeã möåt boåc trùm trûáng úã nuái Nghôa
Lônh” thò quaã laå ngöå. Vò àeã úã Thuêån
Thaânh (Bùæc Ninh) thò Laåc Long quên
múái baão “Naâng mang 50 con lïn
rûâng” chûá àeã úã nuái Nghôa Lônh thò
rûâng àêëy röìi coân lïn gò nûäa.
Ai àoá laåi saáng taác ra caái tûâ “quöëc
giöî”? Trong Haán Viïåt khöng coá tûâ
quöëc giöî maâ chó coá tûâ quöëc lïî, ngaây
giöî goåi laâ kyå nhêåt hay huyá nhêåt.
Nghe noái võ Chuã tõch UBND tónh
Phuá Thoå yïu cêìu caác tónh tûâ sang
nùm phaãi goáp giöî. Caác tónh töi khöng
noái chûá Bùæc Ninh ai laåi dên con cuãa
öng nöåi vaâ böë meå úã quï sinh laåi lïn
goáp giöî núi cû truá àïí cuáng con vaâ
chaáu, coân quï göëc vaâ giöî öng, giöî böë
meå con chaáu úã quï múái khöng goáp vïì
cuáng caác cuå thêåt laâ phi àaåo lyá.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
17
TÛÂ TRONG DI SAÃN

OÂi!
nhöõng
haøng
quaø
xöa
VÙN NGOÅC

Ngûúâi gaánh haâng rong àöåi noán

thuáng. Tranh Lï Vùn Àïå

Möîi lêìn nhúá laåi nhûäng haâng quaâ ngaây xûa úã Haâ Nöåi, laâ töi laåi nhúá laåi caã möåt quaäng àúâi thú êëu. Nhúá laåi nhûäng tiïëng rao, tiïëng àöång
phöë phûúâng, múái ngaây naâo coân gêìn guäi... Nhûäng tiïëng xe cöå luác súám mai trïn àûúâng phöë, nhûäng tiïëng rao quaâ trong trûa nùæng,
nhûäng tiïëng haát cuãa ngûúâi xêím loaâ luác phöë xaá lïn àeân, têët caã nhûäng êm thanh àoá, nhûäng hònh aãnh àoá, àaä ghi khùæc vaâo têm höìn töi.
Öi, nhûäng haâng quaâ xûa, kyã niïåm ïm àïìm cuãa möåt thúâi xa vùæng.

VÙN HIÏËN
18 VIÏÅT NAM
H
aâ Nöåi ngaây xûa, nhêët laâ úã caác
phöë buön baán trong khu phöë
cöí, ngûúâi ta coá thoái quen ùn
quaâ tûâ saáng àïën töëi, vaâ luác naâo cuäng
coá haâng quaâ! Boån treã chuáng töi - vaâ
ngay caã ngûúâi lúán - chó biïët thûúãng
thûác caác moán quaâ àoá möåt caách ngon
laânh, vaâ vö tû, coân tòm hiïíu taåi sao laåi
coá caái truyïìn thöëng “ùn quaâ” êëy, taåi
sao Haâ Nöåi laåi coá nhûäng moán ùn ngon
êëy, thò dûúâng nhû chùèng ai nghô túái!
Ngay caã khi lúán khön lïn, nghô laåi,
töi cuäng vêîn thêëy khoá lyá giaãi àûúåc
caác hiïån tûúång naây, kïí caã caái thõ
hiïëu, noái chung, cuãa ngûúâi Haâ Nöåi, tûâ
sûå choån caác moán ùn, cho àïën sûå lûåa
choån caác haâng quaâ!
Ngûúâi ta thûúâng baão ngûúâi Haâ
Nöåi ùn uöëng caãnh veã, keán choån. Höìi
nhoã, meå töi noái thïë, vaâ töi nghe cuäng
chó biïët vêåy, nhûng chùæc hùèn àiïìu àoá
phaãi coá möåt phêìn àuáng. Ngûúâi úã àêët
cöë àö naâo maâ chùèng thïë? Thêåt ra, ùn
uöëng “kiïíu caách”, “àaâi caác” thûåc sûå,
thò coá leä phaãi noái àïën ngûúâi Huïë, nhêët
laâ trong caác gia àònh khaá giaã, quyïìn
quñ! Nhûng àêëy laâ chó noái vïì caách ùn
uöëng vaâ caác moán ùn trong caác bûäa
cúm thöi, coân quaâ thò coá leä khöng
àêu phong phuá vaâ “thanh lõch” nhû úã
Haâ Nöåi. Cuâng moán phúã, cuâng moán
buán chaã àêëy, nhûng chó cêìn ài vïì
möåt àõa phûúng naâo àoá, laâ àaä thêëy
khaác röìi!
Sau naây, caâng lúán lïn töi laåi caâng
nghô rùçng, nïëu cûá thaã cûãa ra thò ngûúâi
Haâ Nöåi cuäng thñch ùn uöëng xö böì,
cuäng ûa “nhêåu nheåt” nhû ai thöi! Búãi
möåt leä àún giaãn laâ ngûúâi Haâ Nöåi,
ngay tûâ xûa vöën vêîn laâ dên tûá chiïëng
(tûá trêën: Kinh Bùæc, Sún Têy, Haãi
Àöng, Sún Nam), tûâ caác vuâng quï
Bùæc Ninh, Sún Têy, Haâ Àöng, Haãi
Dûúng, Hûng Yïn, Haâ Nam, Phuã Lyá,
Nam Àõnh, Thaái Bònh... keáo nhau lïn
Keã Chúå laâm ùn, röìi àõnh cû úã àêy. Coá
Tranh
Mai Thûá
gia àònh àaä àõnh cû tûâ lêu lùæm röìi,
song coá leä ñt ai göëc gaác Keã Chúå tûâ
quaá nùm, saáu àúâi nay!
Tuy nhiïn, khi caái voâng luêín
quêín kheáp laåi, thò nhûäng gia àònh vöën
chó laâ dên buön baán, göëc gaác “tûá
chiïëng”, tûâ nöng thön lïn kia, laåi
muöën duy trò möåt thûá nïì nïëp naâo àoá
- maâ thêåt ra hoå khöng coá - nhû möåt
kiïíu “hoåc laâm sang”, möåt caách laâm
cho “phaãi àaåo”! Hoå cuäng daåy con caái
“ùn noái” sao cho dõu daâng, lïî pheáp,
vaâ cuäng chñnh hoå múái laâ nhûäng ngûúâi
quan têm àïën truyïìn thöëng êím thûåc
nhêët, vaâ biïët... ùn quaâ nhêët!
Têìng lúáp thûúng gia, tiïíu thûúng,
thuã cöng nghïå, vêîn luön luön àoáng
möåt vai troâ tñch cûåc trong àúâi söëng àö
thõ. Coân nhûäng gia àònh thêåt sûå laâ cöí
úã Haâ Nöåi, thò trûúác hïët laâ rêët hiïëm,
sau nûäa, laâ vò àaä laâ nhaâ gia giaáo, öng
baâ cha meå coá chuát ñt Nho hoåc, thò
giaáo duåc úã trong nhaâ cuäng nghiïm
khùæc hún, ùn uöëng cuäng thanh àaåm
hún, con caái coá khi khöng àûúåc ra túái
ngoaâi àûúâng àïí ùn quaâ nûäa!
Haâ Nöåi luön luön coá nhûäng cû
dên múái àïën nhêåp cû, tûâ trong
Thanh, trong Nghïå, Quaãng Nam,
Quaãng Ngaäi, thêåm chñ coá caã nhûäng
ngûúâi têåp kïët tûâ trong Nam ra röìi úã
hùèn laåi ngoaâi naây. Àêëy laâ chûa kïí
nhûäng àúåt di dên öì aåt tûâ nöng thön ra
thaânh thõ tûâ nhûäng nùm 54 - 55 trúã ài,
àaä du nhêåp àïën àêy nhiïìu têåp quaán
lai taåp, xö böì, tûâ trong caách ùn noái,
caách phaát êm, cho àïën phong caách
ùn, mùåc. Bêy giúâ “lúâi ùn tiïëng noái”
cuãa ngûúâi Haâ Nöåi cuäng khöng coân
nhû xûa nûäa!
Noái chung, tûâ ngaây àêët nûúác
thöëng nhêët, vùn hoaá êím thûåc cuäng
àaä thûâa dõp giao lûu tûå do, thoaãi maái!
Chùèng thïë maâ tûâ nhiïìu nùm nay, úã
caác “chúå vóa heâ” Haâ Nöåi, thêëy coá àêìy
nhûäng haâng baán trûáng võt löån, ngûúâi
Tranh
Lï Phöí
ngöìi ùn xò xuåp, àiïìu maâ trûúác kia
khöng bao giúâ coá! Cuäng nhû nhûäng
haâng “cúm buåi”, trûúác kia àêu coá? Coá
chùng laâ nhûäng haâng “cúm bònh dên”
daânh cho ngûúâi lao àöång, thûúâng
cuäng laâ nhûäng haâng quaán kñn àaáo,
chûá khöng khi naâo laåi lêën ra vóa heâ!
Coá leä truyïìn thöëng “cúm buåi” àaä àûúåc
nhêåp trûåc tiïëp tûâ nöng thön, rêåp theo
khuön mêîu caác haâng quaán úã “chúå
quï” chùng?
Coá phaãi vò Thùng Long laâ chöën
àïë àö cuä, laâ àêët “ngaân nùm vùn vêåt”,
maâ ngûúâi Haâ Nöåi xûa coá têåp quaán ùn
uöëng “caãnh veã” vaâ “keán choån”
khöng? Àiïìu naây coá thïí laâ àuáng, ñt ra
vïì mùåt caãnh veã, “thanh lõch”, coân ùn
uöëng “keán choån” laåi laâ möåt chuyïån
khaác nûäa, vaâ coá nhûäng lyá do khaác.
Keã Chúå vöën laâ núi têåp trung nhiïìu
truyïìn thöëng êím thûåc tûâ nhiïìu àõa
phûúng àem àïën, cho nïn ngûúâi Haâ
Nöåi coá caái thuêån lúåi laâ coá àûúåc möåt sûå
choån lûåa röång raäi. Nhûäng gò khöng
ngon àïìu bõ loaåi ài ngay, coân nhûäng
gò múái meã, àöåc àaáo cuäng phaãi traãi qua
möåt cuöåc thûã nghiïåm khe khùæt röìi múái
àûúåc sûå àöìng thuêån cuãa moåi ngûúâi!
Töi khöng tin rùçng caái gu êím thûåc
cuãa ngûúâi dên Keã Chúå trûúác kia àaä
chõu möåt aãnh hûúãng àaáng kïí naâo cuãa
caác triïìu àaåi vua chuáa àaä tûâng ngûå trõ
úã àêy! Coá chùng, thò caái aãnh hûúãng
àoá cuäng khöng phaãi chó möåt chiïìu.
Coá nhûäng quaâ “tiïën” vua, nhû nhaän
löìng Hûng Yïn, vaãi thiïìu Thanh Haâ
(nghe noái vaãi thiïìu cuãa ta àaä àûúåc
“cöëng” cho vûúng triïìu nhaâ Àûúâng
(618 - 906), dûúái thúâi Dûúng Quñ
Phi). Nhûäng thûác ngon, vêåt laå naây
thûåc ra cuäng chó laâ nhûäng saãn phêím
do nhên dên saãn xuêët ra, tiïëng àöìn
lan truyïìn, röìi àïën möåt luác naâo àoá trúã
thaânh quaâ tiïën vua. Song, chùæc hùèn
caái sûå keán choån cuãa caác têìng lúáp quñ
töåc àaä aãnh hûúãng trúã laåi lïn caái gu
cuãa quêìn chuáng.
Hai baâ haâng quaâ
Tranh Mai Thûá
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
19
TÛÂ TRONG DI SAÃN
Ngûúåc laåi, caái gu dên daä cuãa “thõ
dên”, do khöng bõ raâng buöåc búãi
nhûäng ûúác lïå goâ boá, nïn àïën möåt
trònh àöå phaát triïín naâo àoá, laåi hêëp
dêîn, chinh phuåc àûúåc thõ hiïëu cuãa
caác vua chuáa: Nghe noái, ngay tûâ thúâi
Trêìn, thónh thoaãng àïm höm vua vêîn
caãi trang ài chúi ra ngoaâi hoaâng
thaânh, vaâo chúi nhûäng khu dên úã;
thúâi vua Lï chuáa Trõnh, caác chuáa àïìu
xêy cung àiïån ngay úã trong khu cuãa
dên (àiïìu naây thú cuä chûáng tñch hùèn
hoi). Khöng biïët thúâi àoá àaä coá caác
haâng quaâ chûa? Àùåc biïåt laâ àaä coá
phúã chûa? Vaâ caác vua chuáa caãi trang
ài töëi, coá daám dûâng laåi ùn quaâ úã
ngoaâi phöë khöng? Àoá cuäng laâ nhûäng
àiïìu bñ êín, maâ ngaây nay ta chó coá thïí
phoãng àoaán, chûá khöng thïí naâo
khùèng àõnh àûúåc!
Song, cûá nhòn vaâo kinh nghiïåm
lõch sûã cuãa caác nûúác khaác maâ suy
xeát, thò àiïìu àoá chùæc hùèn àaä phaãi coá.
ÚÃ Nhêåt, khi thaânh phöë Edo trúã thaânh
kinh àö múái (thïë kyã XVI), khi têìng lúáp
phuá thûúng, nhûäng “nhaâ giaâu múái”
ruãng rónh tiïìn baåc, coá àöi chuát uy
quyïìn, laåi muöën “hoåc laâm sang”, thò
caái gu úã àêy cuäng xuêët phaát tûâ têìng
lúáp thõ dên múái naây, chûá khöng phaãi
tûâ têìng lúáp quñ töåc nûäa: Luác àoá tranh
khùæc göî “phuâ thïë” (Ukiyo-E) àûúåc tön
vinh, laâm lu múâ hùèn nhûäng bûác tranh
cöí àiïín, löîi thúâi vaâ buöìn teã, treo trong
caác cung àiïån cuãa vua chuáa.
Cuäng nhû khu thanh lêu
Yoshiwara nöíi tiïëng cuãa kinh thaânh
Edo thúâi àoá cuäng àaä hêëp dêîn khöng
biïët bao nhiïu laâ caác vûúng hêìu,
khanh tûúáng! Cuäng vêåy, úã Trung
Cêåu beá baán keåo
Tranh Mai Thûá
VÙN HIÏËN
20 VIÏÅT NAM
Quöëc, khi vua Caân Long nhaâ Thanh
caãi trang du haânh möåt mònh túái Giang
Nam, thò nhaâ vua cuäng àaä coá dõp
quan saát, hoåc hoãi àûúåc khöng biïët
bao nhiïu àiïìu kyâ thuá trong àúâi söëng
thûúâng ngaây cuãa nhên dên.
Möåt thñ duå cuå thïí khaác, àïí thêëy
rùçng caái gu êím thûåc cuãa ngûúâi Haâ
Nöåi luön luön àûúåc nuöi nêëng, böí
sung búãi caái gu dên daä cuãa caác
“vuâng quï göëc” cuãa mònh. Chiïëc
baánh chûng maâ ngûúâi dên Haâ Nöåi
thûúâng ùn, thûúâng goái vaâ luöåc vaâo töëi
giao thûâa, chó àûúåc caái thanh caãnh,
coân thò khöng phaãi laâ thûá baánh chûng
ngon nhêët. ÚÃ Thaái Haâ êëp, nhaâ baâ
ngoaåi töi ngaây xûa, töi àaä tûâng àûúåc
ùn möåt thûá baánh chûng goái theo
truyïìn thöëng cuãa laâng Böng, Hûng
Yïn, baánh goái deåp, to gêëp àöi, gêëp
ba baánh chûng thûúâng, vaâ ngon hún
nhiïìu, nhêët laâ baánh chûng àûúâng!
Mêëy thñ duå nïu trïn cöët chó àïí
minh chûáng rùçng caái gu dên daä cuãa
quêìn chuáng, dêîu laâ dên “tûá chiïëng”,
àöi khi cuäng coá möåt aãnh hûúãng quyïët
àõnh lïn caái gu cuãa thõ dên, noái chung.
Trúã laåi cêu hoãi: Taåi sao Haâ Nöåi laåi
coá nhiïìu haâng quaâ, vaâ caái truyïìn
thöëng haâng quaâ naây àaä coá tûâ bao giúâ?
Ai cuäng biïët, caái tïn Haâ Nöåi múái
chó coá tûâ thúâi vua Minh Maång (1830).
Trûúác kia, ngûúâi ta thûúâng goåi núi
naây laâ Keã Chúå, tïn chûä Thùng Long
chó àïí duâng trong caác vùn tûå haânh
chñnh, hoùåc trong vùn chûúng, tûâ thúâi
nhaâ Lyá trúã ài (1010).
Caái tïn Keã Chúå nöm na, quï
muâa, thoaåt nghe húi laâ laå, nhûng xeát
cho cuâng, laåi thêëy rêët chñnh xaác!
Haâng laåc rang
Tranh Lï Vùn Àïå
Haâ Nöåi khöng biïët tûâ bao àúâi nay
vêîn laâ möåt núi trao àöíi buön baán giûäa
thaânh thõ vaâ nöng thön, núi haâng
hoaá, vêåt duång, thûác ùn, thûác uöëng,
hoa quaã, vaâ haâng quaâ (nhêët laâ haâng
quaâ!), àöí vïì tûâ moåi miïìn àêët nûúác.
Phêìn lúán caác mùåt haâng laâ àïí phuåc vuå
cho ngûúâi dên thaânh phöë, song cuäng
coá nhûäng mùåt haâng daânh cho khaách
tûâ nöng thön lïn mua. Búãi thïë cho
nïn, àïí baão àaãm chûác nùng êëy, Keã
Chúå khöng chó göìm coá caác phûúâng
nghïì, caác chúå, maâ coân coá caã möåt hïå
thöëng caác haâng rong nûäa.
Caác phûúâng sau naây trúã thaânh
phöë buön baán, vúái caác cûãa hiïåu
chuyïn vïì tûâng thûá mùåt haâng möåt,
nhû: Haâng Gaåo, Haâng Khoai, Haâng
Àêåu, Haâng Buán, Haâng Àûúâng, Haâng
Böåt, Haâng Caá, Haâng Mùæm, Haâng
Muöëi, Haâng Gioâ, Haâng Cau (Haâng
Beâ), Haâng Cên, Haâng Böì, Haâng Baát,
Haâng Khay, Haâng Than... Àêëy laâ ta
chó noái àïën caác phöë coá liïn quan àïën
vêën àïì êím thûåc.
Caác chúå, thûúâng àûúåc böë trñ úã
nhûäng núi giao thöng thuêån tiïån, nhû
chúå Gaåo úã búâ söng Caái, chúå Bùæc
Qua, chúå Baåch Maä úã búâ söng Tö
Lõch, trûúác kia trïn bïën dûúái thuyïìn
têëp nêåp. Caác chúå khaác, nhû chúå
Àöìng Xuên, chúå Cûãa Nam, chúå
Haâng Da, chúå Höm, chúå Múái Mú, chúå
Bûúãi... àïìu nùçm doåc theo caác àûúâng
taâu àiïån nöëi liïìn trung têm thaânh phöë
vúái caác cûãa ngoä thöng ra ngoaåi ö.
Möåt söë haâng rong, haâng quaâ
àûúåc saãn xuêët úã ngay taåi caác phûúâng
phöë cöí, hoùåc úã caác laâng nghïì ngoaåi
thaânh, chùèng haån nhû: Baánh gai
Haâng Beâ, baánh gioâ Àúâ Mùng (Phuâng
Hûng), baánh cöëm Haâng Than, phúã,
baánh töm, baánh cuöën nhên thõt, buán
chaã, xûåc tùæc, xöi luáa, xöi xeáo, xöi laåc,
xöi dûâa, xöi àöî àen, xöi laåp xûúâng,
gioâ, chaã, baánh dêìy, baánh gioâ, baánh
têy pa-tï, keåo vûâng, keåo böåt, keåo laåc,
keåo höìng, keåo maåch nha, ö mai, laåc
rang (phaá xang), taâu phúá, thaåch àen,
thaåch trùæng, cheâ chên chêu glaceá,
sêëu dêìm, kem que, xïì cúá, luåc taâu xaá,
chñ maâ phuâ, baát baão lûúâng xaâ, baánh
boâ chï, thõt boâ khö, löëc bïíu... Nhûng
möåt söë saãn phêím khaác laåi àûúåc àem
àïën tûâ nhûäng vuâng nöng thön xa,
nhû: Baánh dêìy Quaán Gaánh (Bêìn Yïn
Nhên), baánh cuöën Thanh Trò (Haâ
Àöng), cöëm Voâng, baánh àêåu Haãi
Dûúng, nhaän Hûng Yïn, vaãi Thiïìu
(Thanh Haâ, Haãi Hûng), cam Böë Haå
(Phuá Thoå), àaâo Sa Pa, höìng, mêån
Laång Sún, bûúãi Nghïå, Biïn Hoaâ,
xoaâi Cao Laänh (Tiïìn Giang)... Möåt söë
haâng quaâ quen thuöåc khaác úã Haâ Nöåi
maâ töi khöng coân nhúá núi xuêët xûá,
nhû: Baánh tröi, baánh chay, baánh mêåt,
baánh do, baánh gai, baánh khuác, baánh
àa, kï, boãng, baánh àuác nöåm, riïu
cua, buán bung, buán öëc, v.v. chùæc
cuäng tûâ caác vuâng ngoaåi ö àem vaâo.
Quï cuãa àeã giaâ töi úã laâng Coái, bïn
Bùæc Ninh, coá mêëy nhaâ laâm boãng, keåo
xòu, keåo laåc, gaánh lïn Haâ Nöåi baán,
nhûng chùæc coân nhiïìu núi khaác
chuyïn vïì laâm boãng hún.
Haâng quaâ, haâng baánh truyïìn
thöëng úã Haâ Nöåi tuy nhiïìu thïë, nhûng
ngûúâi Haâ Nöåi cuäng àaä àïí loåt khöng
“nïëm” hïët àûúåc têët caã caác moán quaâ
ngon cuãa caác vuâng quï xung quanh,
leä ra cuäng húåp vúái khêíu võ cuãa hoå,
nhû moán baánh àuác noáng haânh múä,
chùèng haån: Nùm 1944, khi trûúâng töi
doån xuöëng Tûúng Mai, àïí traánh bom
Myä - Nhêåt, töi àaä àûúåc nïëm möåt moán
baánh àuác noáng haânh múä ngon tuyïåt
vúâi úã àêy. Chûa bao giúâ töi àûúåc ùn
möåt moán quaâ saáng ngon nhû thïë!
Baánh àuác noáng àûúåc àöí vaâo möåt
chiïëc baát àaân rêët nöng, miïång xoâe ra,
vaâ àûúåc rûúái haânh múä noáng lïn trïn!
Tröng thò àún giaãn, nhûng nïëu gaánh
ài baán úã trïn àûúâng phöë Haâ Nöåi, thò
khöng biïët phaãi sûãa soaån trûúác ra
sao, vaâ röìi baây baán thïë naâo? Coá leä vò
quaá diïåu vúåi vaâ chùèng boä cöng gaánh
göìng, cho nïn ngûúâi ta múái khöng
àem caái moán quaâ rêët dên daä, nhûng
laåi rêët ngon naây lïn tónh baán!
Noái vïì caác haâng quaâ úã Haâ Nöåi,
àïí cho dïî phên biïåt, coá thïí chia ra
laâm: Quaâ saáng, quaâ trûa vaâ quaâ töëi.
Tuy nhiïn, coá nhûäng moán quaâ ùn
suöët ngaây àûúåc, nhû: Phúã, baánh
cuöën, xöi... nhûng thöng thûúâng,
àûáng vïì mùåt haâng quaâ, thò buöíi saáng
thûúâng coá: Phúã, baánh töm, baánh têy
cùåp patï, xuác xñch, baánh têy thõt boâ
nêëu ragu (möåt phaát minh vaâo nhûäng
nùm 40), baánh têy cùåp baánh töm rûúái
nûúác mùæm dêëm (cuäng laâ möåt phaát
minh cuãa àaám hoåc troâ vaâo nhûäng
nùm 40), baánh cuöën Thanh Trò, xöi
xeáo, xöi luáa, xöi laåc, laåp xûúâng löì maái
phaân (xöi laåp xûúâng); buöíi trûa coá:
Buán chaã, buán riïu, buán öëc, buán
thang, xûåc tùæc, chaáo lûún, baánh àa
kï, baánh xeâo, baánh àuác nöåm, baánh
dêìy àêåu, baánh tröi, baánh chay, baánh
gai, baánh mêåt, baánh gio, baánh dêìy
gioâ chaã, baánh raán, baánh quïë, thõt boâ
khö, boãng, keåo (keåo böåt, keåo vûâng,
keåo xòu, keåo laåc, keåo keáo, keåo höìng,
keåo maåch nha); muâa nûåc coá caác thûá
kem que, thaåch, cheâ; töëi àïën coá: phúã,
chaáo gaâ, baánh dêìy baánh gioâ, luáa
rang, haåt deã, chïë maâ phuâ (cheâ vûâng
àen), luåc taâu xaá (cheâ àêåu àaäi), cheâ
haåt sen, baát baão lûúâng xaâ, muâa nûåc
coá moán xïì cúá (möåt thûá sorbet au cit-
ron), caác loaåi kem que, thaåch, cheâ
chên chêu glaceá...
Àêëy laâ coân chûa kïí caác moán quaâ
àùåc biïåt, àïën muâa múái coá, hoùåc chó
möîi nùm coá möåt lêìn vaâo dõp lïî, tïët,
nhû: Cöëm voâng, rûúåu nïëp, cheâ lam...
Cuäng nhû chûa kïí caác thûá hoa quaã
coá vaâo tûâng muâa khaác nhau, nhû: Na,
öíi, nhaän, vaãi, mñt, dûáa, khïë, höìng,
àaâo, xoaâi, mú, mêån, doi, lûåu, cam,
quñt, sêëu, chaám, dêu da, höìng bò, dûa
búã, dûa hêëu...; caác thûá cuã, nhû: cuã
àêåu, cuã böåt, cuã sùæn, cuã dong, cuã êëu,
khoai lang, khoai soå, khoai mön...
Nhaâ töi nùçm ngay giûäa möåt phöë
buön baán khöng quaá àöng àuác vaâ öìn
aâo nhû caác phöë Haâng Ngang, Haâng
Àaâo, nïn dïî quan saát àûúåc caác haâng
rong, haâng quaâ ài ngang qua, vaâ dïî
nhêån biïët àûúåc nhûäng tiïëng rao cuãa
hoå trïn àûúâng phöë.
Coá nhûäng haâng quaâ khöng cêìn
phaãi rao, maâ ngûúâi ta vêîn phaãi tòm
àïën mua úã nhûäng àõa àiïím cöë àõnh,
núi caác haâng naây coá chöî àïí àùåt gaánh
möîi ngaây. Àoá laâ nhûäng haâng phúã, buán
chaã, baánh töm, baánh cuöën, baánh raán,
xöi xeáo xöi luáa, buán riïu, buán öëc...
Do àoá, khöng phaãi úã phöë naâo
cuäng coá thïí coá haâng quaâ àûúåc.
Chùèng haån nhû muöën àùåt gaánh phúã,
cuäng phaãi coá chöî tûúng àöëi thoaáng
àaäng, thûúâng laâ úã möåt àêìu phöë, chöî
ngaä ba, ngaä tû; àùåt haâng buán chaã,
quaåt khoái um, àûúng nhiïn cuäng phaãi
tòm möåt chöî tröëng giûäa hai cûãa haâng
vaâ phaãi àûúåc sûå àöìng yá cuãa caác cûãa
haâng naây. Ngoaâi ra, caác baâ haâng quaâ
cuäng ûa àùåt gaánh haâng cuãa mònh úã
nhûäng phöë tûúng àöëi yïn tônh nhûng
cuäng phaãi coá nhiïìu khaách qua laåi vaâ
coá heâ àûúâng tûúng àöëi röång raäi, coá
hiïn che maát meã.
Ngûúåc laåi, coá nhûäng haâng quaâ
khaác thò laåi luön luön coá tiïëng rao,
nhû: laåp xûúâng löì maái phaân, baánh
dêìy baánh gioâ, baánh tröi baánh chay,
phaá xang (laåc rang), keåo vûâng keåo
böåt, taâu phúã, luåc taâu xaá, chñ maâ phuâ,
kem que, xïì cúá, luáa rang haåt deã.
Haâng “xûåc tùæc” àùåt gaánh úã möåt
phöë naâo àoá khöng xa quaá, röìi cho
ngûúâi ài khua moä rao khùæp caác phöë
xung quanh bùçng hai khuác tre cêåt
ngùæn, goä vaâo nhau phaát ra hai thanh
êm khaác nhau nghe nhû “tuåc tùæc, tuåc
tùæc”. Moán “xûåc tùæc”, khöng biïët coá
nguöìn göëc xuêët xûá tûâ àêu, chùæc cuäng
laåi laâ cuãa ngûúâi Taâu, röìi ngûúâi mònh
chïë biïën thïm, laâm cho ngon thïm.
Moán naây coá leä laâ möåt trong nhûäng
moán quaâ sang vaâ ngon vaâo haång
nhêët úã Haâ Nöåi, àûúng nhiïn ngon
möåt caách khaác vúái phúã, hoùåc huã tiïëu,
hay vùçn thùæn. Khöng biïët sau naây coá
ai coân tiïëp tuåc laâm moán naây baán nûäa
khöng, vò noá cuäng khaá cêìu kyâ, laåi cêìn
nhiïìu vêåt liïåu phûác taåp?
Trong caác tiïëng rao haâng quaâ, coá
leä khöng coá tiïëng rao naâo ngên daâi
vaâ giaâu êm àiïåu bùçng tiïëng rao cuãa
haâng “laåp xûúâng löì maái phaân”.
Tiïëng rao vïì àïm êm thêìm vaâ
buöìn baä nhêët laâ tiïëng rao “dêìy... gioâ”.
Töi coân nhúá, coá möåt àôa haát cuãa
nhaâ Thiïn Nhiïn (úã àêìu phöë Haâng
Böì) höìi àoá, bùæt àêìu bùçng nhûäng tiïëng
rao naây, röìi laåi coá caã tiïëng choá suãa cûá
xa dêìn, xa dêìn, trûúác khi baâi haát bùæt
àêìu, nghe rêët ngöå, boån treã chuáng töi
trong nhaâ, cûá möîi lêìn coá dõp àûúåc lïn
gaác sên thûúång nghe keân haát cuâng
vúái caác anh chõ lúán, laâ àoâi cho àûúåc
nghe laåi àôa haát naây, vaâ lêìn naâo cuäng
lêëy laâm thñch thuá lùæm, khöng hiïíu taåi
sao?
(Theo Tia saáng)
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
21
TÛÂ TRONG DI SAÃN
HÖÌN CÖÍ NHAÅC TRONG TRANH
T
rong baâi Giai nhên nan taái
àùæc (Ngûúâi àeåp khoá gùåp lêìn
hai) cuãa Cao Baá Quaát coá cêu:
Phong lûu cöng tûã àa xuên tûá/
Trûúâng àoaån tiïu nûúng nhêët chó
thû (Chaâng cöng tûã phong lûu
loâng traân ngêåp yá xuên, coá thïí laâm
àûát ruöåt ngûúâi con gaái àeåp chó vò
möåt bûác thû tònh). Ngûúâi àeåp khoá
gùåp lêìn hai, coá phaãi vêåy nïn àoá úã
bïn nhau röìi, khöng muöën rúâi
nhau möåt bûúác? Coá phaãi vêåy nïn
muöën daânh cho nhau hïët nhûäng
nöìng naân? Caái thuá vui nghe haát coá
leä khöng phaãi cuãa riïng ai, vaâ möîi
ngûúâi laåi say tiïëng tú nhõp phaách
theo möåt caách riïng cuãa mònh. Vaâ
ngûúâi nghïå sô cêìm coå àoá àûúåc trúâi
phuá cho möåt “nghïì riïng” laâ cheáp
laåi nhûäng caãm xuác àoá thaânh
nhûäng hònh haâi trïn tranh. Nhûäng
cung cêìm, tiïëng haát dòu dùåt àûúåc
biïën hoáa trong maâu, trong sùæc àïí
ghi laåi nhûäng cuöåc tao ngöå àêìy xuác
caãm. Nhûäng bûác tranh vïì àïì taâi
àaâo nûúng, ca truâ àoá ra àúâi trong
nhûäng khoaãnh khùæc nhû vêåy.
Nùm 1943, àïí minh hoåa cho têåp
VÙN HIÏËN
22 VIÏÅT NAM
Giai phêím cuãa Nhaâ xuêët baãn Àúâi
Nay, hoåa sô Nguyïîn Gia Trñ cuäng
àaä kyá hoåa möåt caãnh haát aã àaâo. Ca
nûä vúái khuön mùåt àeåp vaâ buái toác
vêën khùn nhû àang chuêín bõ daåo
àêìu cho möåt khuác haát. Vêån möåt
chiïëc aáo daâi may bùçng luåa cuãa
ngûúâi con gaái Haâ thaânh trûúác nùm
1945, àún giaãn nhûng úã cö laåi toaát
nïn àûúåc möåt neát àeåp quñ phaái.
Caái moãng manh mïìm maåi cuãa luåa,
caái àoan trang cuãa neát mùåt ca nûä,
nhû àöëi laåi vúái maãng àêåm, maãng
chòm cuãa höåp àaân, nhû thïí nhêën
nha thïí hiïån têm tònh cuãa lúâi haát
luác thùng trêìm diïåu vúåi.
Khöng chó laâ nhûäng kyá hoåa àïí
nùæm bùæt nhûäng giêy phuát xuêët
thêìn cuãa caác àïm haát, khöng ñt caác
taác giaã cuäng dûång nhûäng chêët liïåu
rêët àa daång àïí mö taã caái sêu lùæng
cuãa nghïå thuêåt ca truâ. Hoåa sô Chu
Maånh Chêën (Haâ Têy) cuäng coá möåt
bûác tranh sún maâi vö cuâng sinh
àöång vïì àïì taâi naây. Trong möåt
phoâng khaách êëm cuáng cuãa möåt ca
quaán phong lûu, vúái bûác tranh tûá
bònh trïn vaách, caác cêu àöëi vaâ bûác
NGUYÏÎN XUÊN DIÏÅN
trung àûúâng treo trang troång,
gioång ca cuãa cö àaâo cêët lïn nhû
vêën vñt caã khöng gian. Möåt chêåu
cêy caãnh àûúåc kï giûäa nhaâ nhû
àiïím thïm cho caái thuá chúi tao nhaä
cuãa nhûäng tay saânh àiïåu. Möåt
quan viïn cêìm chêìu nhû àang
lùæng nghe tûâng nhõp phaách, cung
àaân àïí khen, àïí thûúãng. Tiïëng haát
cêët lïn trêìm böíng, tiïëng phaách reo
nhû tön nhû nhêën cho tûâng cêu
chûä, àïën nöîi cö àaâo rûúåu phaãi
kheáp neáp sau têëm reâm cûãa àúåi cho
troån khuác haát múái daám bûúác vaâo.
Caái thùèm sêu, trong veo cuãa chêët
liïåu sún maâi, caái oáng aánh cuãa neát
vaâng neát baåc, khiïën cho thêìn thaái
cuãa àïm haát nhû caâng khùæc sêu
vaâo têm khaãm cuãa ngûúâi xem. Cho
duâ ngûúâi ta khöng nghe thêëy tiïëng
haát cêët lïn trûåc tiïëp tûâ bûác tranh
nhûng dûúâng nhû caái khöng gian
naây laåi gúåi nhúá da diïët caái khöng
gian vùn hoáa cöí xûa khi ca truâ trúã
thaânh möåt nïëp sinh hoaåt khöng
thïí thiïëu trong xaä höåi cöí truyïìn.
Ca truâ xûa khöng chó laâ möåt
thuá vui cuãa caác gia àònh phong
lûu, maâ noá cuäng laâ möåt sinh hoaåt
mang tñnh chêët lïî nghi úã caác àònh
laâng. Hoåa sô Phaåm Vùn Àön àaä mö
taã caãnh naây trong möåt bûác tranh
sún maâi khaác Lïî höåi ca truâ. Trûúác
ban thúâ töí úã möåt àònh laâng, caãnh
haát ca truâ àûúåc diïîn ra long troång.
Quan viïn, keáp àaân vaâ àaâo nûúng
nhû àang say sûa dêng tiïëng haát
cuãa mònh lïn àêëng linh thiïng.
Ngûúâi ta nhû nghe thêëy àêu àêy
êm vang cuãa nhûäng khuác tiïn nhaåc
dòu dùåt.
Veä nhiïìu vaâ gêìn nhû trúã thaânh
möåt niïìm àam mï khöng dûát vúái
àïì taâi naây phaãi kïí àïën hoåa sô Phaåm
Cöng Thaânh. Öng laâ möåt giaáo sû
danh tiïëng cuãa Àaåi hoåc Myä thuêåt
Haâ Nöåi. Caác taác phêím sún maâi cuãa
öng vïì Ca truâ ñt nhiïìu mang
nhûäng sùæc thaái vaâ giaá trõ àûúng àaåi
àöëi vúái caác vêën àïì cuãa böå mön
nghïå thuêåt naây, maâ taác phêím úã
Triïín laäm Myä thuêåt toaân quöëc nùm
2005 laâ möåt vñ duå. Öng cho biïët duâ
veä khöng coá mêîu, chó thuêìn tuáy laâ
veä trong tûúãng tûúång, nhûng öng
vêîn nhúá nhû in neát mùåt cuãa cuå
Quaách Thõ Höì. Ngûúâi maâ ta coá thïí
nhêån thêëy lêîn trong àaám àöng, baâ
àang ngöìi nghe nhûäng tiïëng
phaách tiïëng àaân cuãa thïë hïå con
chaáu mònh. ÚÃ taác phêím naây öng
muöën àùåc biïåt chuá troång àïën
nhûäng ngûúâi thûúãng thûác ca truâ,
nhûäng cöng nhên, cöng chûác, hoåc
sinh vaâ caã nhûäng “phoá thûúâng
dên” trong xaä höåi. Àoá cuäng laâ ûúác
voång cuãa ngûúâi têm huyïët vúái böå
mön nghïå thuêåt ca truâ àang coá
nguy cú mai möåt. Öng mong rùçng
nghïå thuêåt ca truâ coá ngaây seä trúã
thaânh taâi saãn cuãa têët caã caác têìng
lúáp trong xaä höåi, vaâ sûác hêëp dêîn
cuãa noá laâ vûúåt ra khoãi biïn giúái cuãa
tuöíi taác, nghïì nghiïåp, àïën vúái têët
caã moåi ngûúâi. Noá seä maäi töìn taåi
trong xaä höåi àûúng àaåi, giöëng nhû
àoá tûâng ghi möåt dêëu êën khöng
phai trong quaá khûá.
Noái vïì ca truâ, khöng ai laâ
khöng nhùæc àïën Nghïå sô nhên dên
Quaách Thõ Höì. Say tiïëng ca cuãa baâ,
hoåa sô Nguyïîn Möång Bñch àoá veä
möåt bûác tranh luåa Chên dung
Nghïå sô Quaách Thõ Höì. Taác phêím
naây àaä nhêån àûúåc giaãi thûúãng úã
Triïín laäm Myä thuêåt toaân quöëc nùm
1995. Khuön mùåt baâ vûâa toaát lïn
veã thanh thaãn, nhûng cuäng chûáa
chêët trong loâng khöng ñt nöîi ûu tû
vúái nuå cûúâi nuå chuám chñm rêët àùåc
trûng cuãa cuå trïn möi. Baâ àûúåc
khùæc hoåa ngöìi bïn möåt trong söë
böën bûác tranh tûá bònh cuãa tranh
Haâng Tröëng. Caái uy danh lûâng lêîy
cuãa möåt con ngûúâi nhû àûúåc hiïån
ra, nhûng caái cö àöåc, cûåc nhoåc cuãa
möåt nghïå nhên luöëng tuöíi cuäng àaä
àûúåc toaát lïn.
Veä vïì àïì taâi ca truâ, khöng chó
caác thïë hïå cao niïn tûâng àûúåc
tham dûå vaâ thûúãng ngoaån ca truâ
trong caác àònh, taåi caác tû gia,
khöng ñt caác hoåa sô treã nghe êm
hûúãng ca truâ cuäng àaä say loâng. Àöëi
vúái hoå, ca truâ khöng chó laâ sûå miïu
taã möåt caãnh haát, maâ coân laâ êm
vang cuãa höìn àaân, höìn phaách. Do
àoá ngoaâi möåt khöng gian hiïån
thûåc, caái khöng gian aão ñt nhiïìu àoá
àûúåc chuá troång. Vñ duå úã bûác tranh
khùæc thaåch cao cuãa Nguyïîn Anh
Tuêën caái khöng gian cuãa cuöåc haát
dûúái möåt àïm trùng nhû múâ, nhû
toã, ñt nhiïìu coá tñnh trûâu tûúång, laâm
lay àöång caã têm can con ngûúâi.
Khöng ñt caác taác giaã choån caách veä
coá tñnh àûúng àaåi hún laâ caách kïí
möåt cêu chuyïån thuêìn tuáy. Êm
hûúãng cuãa ca truâ àûúåc biïën hoáa ra
thaânh nhûäng khöng gian trûâu
tûúång vö hònh.
Höåi hoåa coá caách hûúãng thuå vaâ
traãi nghiïåm vùn hoáa riïng cuãa
mònh. Vaâ ca truâ cuäng nhúâ àoá maâ
àûúåc lûu giûä hònh haâi cho muön
àúâi sau, nhû ngaây nay chuáng ta
cuäng biïët àïën ca truâ qua nhiïìu bûác
chaåm úã àònh laâng. Höm nay nhûäng
thanh êm voång tûâ muön xûa laåi
hiïån lïn trong sùæc maâu trïn toan,
trïn voác, trïn luåa lûu giûä laåi cho
caác thïë hïå sau möåt chuát höìn Viïåt.
Cêu thêìn laåi mûúån buát hoa veä vúâi.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
23
TÛÂ TRONG DI SAÃN
Tröëng àöìng trong àïìn Àöìng Cöí Ban thúâ trong àïìn Àöìng Cöí
HÖÅI THÏÌ TRUNG HIÏËU
NEÁT ÀEÅP VÙN HOÁA VIÏåT NAM
PGS HAÂ ÀÒNH ÀÛÁC
T
röëng Àöìng laâ di vêåt àiïín
hònh nhêët cuãa nïìn vùn hoaá
Àöng Sún, biïíu trûng cho
linh höìn dên töåc, phaãn aánh àúâi
söëng vêåt chêët cuäng nhû sûác maånh
tinh thêìn cuãa dên töåc ta trong lõch
sûã dûång nûúác vaâ giûä nûúác. Theo
Lônh nam trñch quaái, vua Huâng ài
deåp loaån Höì Tön úã phûúng Nam,
khi ngang qua vuâng Àan Nï caånh
bïën àoâ cöí Traâng Chêu bïn doâng
söng Maä (nay laâ xaä Yïn Thoå,
huyïån Yïn Àõnh, Thanh Hoaá)
dûâng quên nghó bïn chên nuái Khaã
Lao (Tam Thai), thêìn Àöìng Cöí
hiïån lïn baáo möång, giuáp sûác.
Thùæng trêån trúã vïì nhaâ vua àaä cho
àuác Tröëng Àöìng vaâ phong laâ
"Àöìng Cöí àaåi vûúng", xêy miïëu
thúâ àïí cuáng tïë. Trong ngöi miïëu cöí
coá caái tröëng àöìng, tuåc truyïìn coá tûâ
thúâi Huâng Vûúng vaâ àöi ngûåa thúâ
bùçng àöìng. Mùåt tröëng troân, àûúâng
kñnh 1,5 thûúác (khoaãng 60 cm), cao
2 thûúác (khoaãng 80 cm); giûäa tröëng
röîng, khöng coá àaáy. Lûng tröëng
thùæt laåi, röën tröëng nöíi hùèn lïn. Bïn
VÙN HIÏËN
24 VIÏÅT NAM
caånh chaåm hònh con ruâa; böën bïn
laâm àûúâng triïån, nöíi hònh chûä vaån.
Nhûäng vên chaåm hònh vùn tûå khoa
àêíu ngaây xûa. Trong miïëu treo àöi
cêu àöëi:
Cöë quöëc anh minh sún hûäu chuã
Traâng Chêu hiïín möång thuyã
vö ba.
Tröëng Àöìng àûúåc tön vinh laâ
Thêìn Àöìng Cöí vúái têëm loâng tön
kñnh thiïng liïng. Thêìn Tröëng
Àöìng àûúåc thúâ trong ngöi miïëu
Àöìng Cöí ngay dûúái chên nuái Khaã
Lao vaâ coân goåi laâ nuái Àöìng Cöí.
Nuái Àöìng Cöí göìm ba ngoån: nuái
Xuên coá àöång Tiïn quaán Triïìu
Thiïn (thúâ thêìn Nuái vaâ thêìn Söng);
nuái Nghïî coá hang Trung Vên
(hang mêy) vaâ nuái Àöíng nïn coân
goåi laâ nuái Tam Thai. Xûa kia caác Cöíng vaâo àïìn Àöìng Cöí
vua, quan vaâ binh sô möîi lêìn ài
deåp giùåc phûúng Nam thûúâng phûúng Nam, khi àïën söng Baâ
dûâng chên nghó bïn chên nuái Khaã Hoaâ, Tônh Gia gùåp mûa to, gioá lúán
Lao, àûúåc Thêìn Àöìng Cöí nhiïìu thuyïìn beâ khöng ài àûúåc. Thêìn
lêìn hiïín linh tiïëp ûáng. Àöìng Cöí hiïån lïn baáo möång vaâ
Vaâo nùm 956 Thêåp Àaåo tûúáng giuáp sûác, Lï Hoaân chùæp tay tïë laåy,
quên Lï Hoaân ài deåp giùåc Chaâm úã trúâi liïìn quang mêy, gioá liïìn
Àïìn Àöìng Cöí
ngûng thöíi. Àoaân thuyïìn tiïëp tuåc
Nam tiïën, thùæng trêån trúã vïì. Sau
khi lïn laâm vua, Lï Hoaân àaä àïën
àïìn taå lïî vaâ àïì thú:
Long Àònh tñch hiïín Tam
Thai lônh
Maä thuyã Thanh lai Baán
nguyïåt höì.
Theo Viïåt àiïån u linh thïë kyã 11,
Lyá Phêåt Maä vêng lïånh vua cha Lyá
Thaái Töí àem quên ài deåp giùåc
phûúng Nam, àïën Traâng Chêu
dûúái chên nuái Khaã Lao nghó laåi
àoáng quên bïn ngöi miïëu cöí. Àïm
höm àoá, vaâo luác canh ba Thaái tûã
chúåt thêëy möåt dõ nhên cao 8,7
thûúác (khoaãng 3,5 m), maây rêu sùæc
nhoån, mùåc aáo triïìu baâo, tay cêìm
binh khñ àûáng ngay trûúác mùåt têu
rùçng: "Ta laâ thêìn nuái Àöìng Cöí,
nghe tin Thaái tûã ài deåp giùåc, xin
àûúåc ài theo giuáp sûác". Quaã nhiïn
trêån àaánh thùæng lúåi. Khi khaãi hoaân
trúã vïì qua Traâng Chêu, Thaái tûã àaä
cho lêåp hûúng aán laâm lïî taå thêìn vaâ
xin àûúåc rûúác baâi võ cuãa thêìn vïì
thúâ úã Thùng Long àïí giûä nûúác höå
dên. Thaái tûã cho xêy möåt ngöi àïìn
bïn hûäu àaåi thaânh, núi húåp lûu
giûäa söng Thiïn Phuâ vaâ söng Tö
Lõch àïí tiïån viïåc cuáng tïë. Àoá chñnh
laâ àïìn Àöìng Cöí Haâ Nöåi ngaây nay
thuöåc quêån Ba Àònh Haâ Nöåi.
Nùm Mêåu Thòn (1028) Lyá Thaái
Töí mêët, Lyá Phêåt Maä lïn ngöi (Lyá
Thaái Töng). Möåt höm nhaâ vua nùçm
möång thêëy thêìn Àöìng Cöí hiïån lïn
baáo coá 3 ngûúâi em àang coá mûu
toan laâm phaãn. Quaã nhiïn sau àoá
xaãy ra loaån tam vûúng. Deåp loaån
xong, vua cho laâm lïî taå ún thêìn vaâ
phong laâ:"Thiïn haå minh chuã".
Nhaâ Lyá lêëy ngaây 25 thaáng Ba
(Êm lõch ) haâng nùm laâm ngaây höåi
thïì Trung Hiïëu. Vïì sau vò thaáng 3
coá quöëc tang nhaâ Lyá, nïn àöíi laåi
vaâo ngaây möìng 4 thaáng Tû (Êm
lõch). Nöåi dung lúâi thïì trong lïî höåi:
Laâm töi phaãi Trung
Laâm con phaãi Hiïëu
Laâm quan phaãi Thanh Liïm
Nïëu traái, trúâi chu àêët diïåt!
Àïën àúâi Lï Trung hûng (1533),
quên nhaâ Maåc theo cûãa biïín Thêìn
Phuâ, tiïën àaánh doåc theo söng Àaåi
Laåi (söng Leân), chiïëm caác böå An
Ninh, An Àõnh. Quên thuyïìn cuãa
vua Lï àoáng úã thûúång lûu söng
Maä. Àïën àïm quên Maåc nghe 3 höìi
tröëng rung, khaác tiïëng tröëng da, xa
xa laåi nghe tiïëng ngûúâi ngûåa,
gûúm giaáo vang dêåy möåt goác trúâi,
àaä phaãi ruát quên vïì nuái Kim Sún.
Höm sau vua Lï cho quên àuöíi
àaánh, quên Maåc thua chaåy. Sau
khi thùæng giùåc, nhaâ vua phaái viïn
chuã tûúáng ài doâ xeát múái biïët tiïëng
tröëng àïm höm trûúác laâ tûâ Tröëng
Àöìng trong ngöi miïëu cöí úã chên
nuái Khaã Lao phaát ra.
Tröëng Àöìng gùæn liïìn vúái cuöåc
söëng cöång àöìng cuãa dên töåc. Trïn
bïì mùåt Tröëng Àöìng thûúâng trang
trñ hònh chim Laåc laâ vêåt töí cuãa öng
cha xûa vúái niïìm tin hy voång vaâo
cuöåc söëng tûå do. Trïn bïì mùåt tröëng
coá khi laâ hònh tûúång 4 con coác ngöìi.
Theo truyïìn thuyïët dên gian con
coác cêåu öng trúâi, möîi gùåp haån haán
coác cêët tiïëng kïu laâ trúâi àöí mûa. Vò
vêåy trong thúâi bònh, khi lïî höåi
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
25
TÛÂ TRONG DI SAÃN
Tröëng Àöìng vang lïn cêìu mong
cho mûa thuêån, gioá hoaâ, cêy cöëi
àêm chöìi nêíy löåc, muâa maâng tûúi
töët, vaån vêåt sinh söi. Tröëng Àöìng
lûu giûä úã Baão taâng Thanh Hoaá coá 2
chiïëc trïn mùåt coá hònh con ruâa.
Ruâa laâ möåt trong böå tûá linh: Long,
Ly, Quy, Phûúång. Ruâa vaâng chñnh
laâ thêìn Kim Quy, ên nhên cuãa dên
töåc ta trong quaá trònh dûång nûúác
vaâ giûä nûúác. Hai lêìn thêìn Kim Quy
xuêët hiïån àïìu liïn quan àïën vêån
mïånh àêët nûúác. Lêìn thûá nhêët, thêìn
Kim Quy giuáp An Dûúng Vûúng
diïåt Gaâ Tinh Trùæng dûång àûúåc
thaânh Cöí Loa vaâ lêëy moáng cuãa
mònh giuáp nhaâ vua laâm lêîy Noã
Thêìn àaánh tan quên xêm lûúåc
Triïåu Àaâ. Lêìn thûá hai, thêìn Kim
PGS Haâ Àònh Àûác
VÙN HIÏËN
26 VIÏÅT NAM
Quy laâ sûá giaã cuãa Àûác Long Quên
phaái àïën höì Luåc Thuyã trïn kinh
thaânh Thùng Long àïí àoán nhêån laåi
thanh Baão Kiïëm maâ thêìn àaä cho
vua Lï mûúån tûâ ngaây dûång cúâ
khúãi nghôa àïí àaánh àuöíi quên
xêm lûúåc nhaâ Minh. Möîi khi nûúác
nhaâ lêm nguy, tiïëng Tröëng Àöìng
vang thöi thuác quên sô xöng lïn
tiïu diïåt quên thuâ. Vaâo nùm Kyã Tyå
(1329) khi nghe tiïëng Tröëng Àöìng,
Trêìn Phu viïn sûá giaã Nguyïn
Möng phaãi khiïëp súå àïën toaát möì
höi, y phaãi thöët lïn:
Boáng loeâ gûúm sùæc loâng
thïm àùæng
Tiïëng röån Tröëng Àöìng toác
àöëm hoa.
Höåi thïì Trung Hiïëu taåi àïìn
Àöìng Cöí àûúåc duy trò àïën thúâi
Trêìn. Vaâo ngaây lïî, caác quan vùn,
voä vaâo hêìu tûâ saáng súám. Vua ngûå
úã àiïån Àaåi Minh, caác quan vaâo laåy
hai laåy röìi daân nghi trûúång ài ra löëi
cûãa Têy túái àïìn Àöìng Cöí laâm lïî
uöëng maáu ùn thïì. Quan Trung thû
kiïëm chñnh quyâ àoåc lúâi thïì:
Laâm töi hïët loâng trung
Laâm quan giûä trong saåch
Nïëu sai lúâi thïì naây, thêìn minh
giïët chïët!
Àoåc xong quan Tïí tûúáng àiïím
muåc caác quan, ai vùæng phaåt 5 neán
baåc.
Höåi thïì Trung Hiïëu taåi àïìn
Àöìng Cöí töìn taåi trïn 300 nùm suöët
hai thúâi Lyá - Trêìn. Qua thúâi Lï -
Nguyïîn coá nhiïìu tao loaån nïn höåi
thïì Trung Hiïëu khöng àûúåc duy
trò. Àïìn Àöìng Cöí chó coân laâ núi
nhên dên àïën hûúng khoái cêìu
phuác, cêìu löåc. Nhûng uy danh cuãa
Tröëng Àöìng vêîn àûúåc nhên dên
tön kñnh nhû laâ linh vêåt. Nhên
ngaây Quöëc lïî àêìu tiïn giöî töí vua
Huâng nùm 2000 trong baâi Chuác
vùn (do Giaáo sû Vuä Khiïu soaån) coá
àoaån:
Tröëng Àöìng döåi túái,
Nuái söng dêåy sêëm anh huâng!
Tröëng Àöìng vang lïn,
Trúâi Àêët nguát ngaân linh khñ
Höåi thïì Trung Hiïëu tuy laâ quöëc
lïî cuãa caác triïìu àaåi phong kiïën.
Nhûng àêy laâ möåt nghi thûác vùn
hoaá truyïìn thöëng töët àeåp cuãa töí
tiïn, rêët àaáng àûúåc tön vinh vaâ
trên troång gòn giûä. Nöåi dung lúâi
thïì àoá vêîn giûä nguyïn giaá trõ àñch
thûåc cuãa noá. Nghiïn cûáu vaâ töí
chûác laåi höåi thïì Trung Hiïëu haâng
nùm taåi àïìn Àöìng Cöí laâ viïåc laâm
hïët sûác coá yá nghôa. Laâm dên phaãi
trung thaânh vúái àêët nûúác, laâm
quan phaãi giûä liïm khiïët, trong
saåch khöng tham nhuäng. Giûä àuáng
lúâi thïì àoá nûúác ta seä maäi trûúâng
töìn vûäng bûúác ài lïn con àûúâng
cöng nghiïåp hoaá, hiïån àaåi hoaá xêy
dûång möåt àêët nûúác: dên giaâu,
nûúác maånh, xaä höåi cöng bùçng, dên
chuã vaâ vùn minh nhû trong nghõ
quyïët cuãa Àaãng.
Haâ Nöåi, ngaây 25 thaáng 6 nùm 2009
MÖÅT NGÛÚÂI MINH TÊN TAÂI BA
NGUYÏÎN HÖÌNG GIANG

Nhûäng nùm àêìu thïë kyã 20, taåi miïìn Nam coá möåt phong traâo àêëu tranh söi nöíi goåi laâ
phong traâo Minh Tên. Võ chuã soaái cuãa phong traâo naây tïn laâ Trêìn Chaánh Chiïëu. Coá thïí
noái, võ naây laâ möåt tïn tuöíi lúán àöëi vúái lõch sûã trong giai àoaån xaä höåi coá nhiïìu biïën
thiïn khi Phaáp xêm chiïëm nûúác ta.

L
õch sûã ghi cöng Gilbert Trêìn
Chaánh Chiïëu "Võ àöëc phuã coá
quöëc tõch Phaáp nhûng
khöng baán nûúác baán dên" trïn caã
hai àõa haåt: chñnh trõ vaâ vùn hoáa.
Thuúã àêìu, khi coân úã Kiïn Giang,
öng àaä nöíi tiïëng laâ möåt ngûúâi giaâu
coá vúái haâng ngaân mêîu àêët, nhiïìu
taá àiïìn vaâ bêët àöång saãn... laåi coá
Phaáp tõch, têët caã àaãm baão cho möåt
tûúng lai saáng laån phña trûúác.
Nhûng Trêìn Chaánh Chiïëu khöng
dûâng bûúác úã àoá, öng dêën thên gêìy
dûång phong traâo Minh Tên laâm cú
súã kinh taâi cho phong traâo Àöng
Du vaâ àem laåi cho àêët nûúác nhiïìu
hûúáng àöíi múái tñch cûåc trïn mùåt
trêån vùn hoáa.
Nhúâ vaâo nhûäng nöî lûåc, oác nhòn
xa tröng röång, võ soaái phuã Minh
Tên àaä giuáp cho Nam Böå tûâ chöî tûå
ti trong caånh tranh thûúng maäi vúái
Trung Quöëc, Phaáp, trúã nïn vûún
vai àûáng dêåy. Haâng loaåt caác cöng
ty, cú súã, haäng xûúãng khai sinh vaâ
ài vaâo hoaåt àöång. Coá thïí kïí àïën
nhûäng cú súã kinh taâi cuãa cöng cuöåc
Minh tên nhû sau: Nam Trung
khaách saån, Minh Tên khaách saån,
Nam kyâ minh tên cöng nghïå,
Minh tên mïî tuác töíng cuöåc ; cuâng
haâng loaåt nhûäng tiïåm buön lúán
nhoã khaác: Tên hoáa thûúng höåi, Y
dûúåc cöng ty, Höåi tûúng trúå cuãa
giaáo viïn, Minh tên thûúng cuöåc,
Haäng cho vay Saâi Goân - Chúå Lúán,
Nam kyâ thûúng cuöåc, Ûúác lêåp hoãa
thuyïìn, Chiïu Nam Lêìu, Chúå Lúán
Nam Chêën Thaânh thûúng xaä...
Trong àoá, hoaåt àöång nöíi tröåi
nhêët, taáo baåo nhêët cuãa öng trong
lônh vûåc naây laâ viïåc thaânh lêåp cöng
ty Nam Kyâ Minh Tên cöng nghïå úã
Myä Tho. Hònh thûác hoaåt àöång cuãa
cöng ty theo daång cöí phêìn, kïu goåi
moåi ngûúâi huân haåp laâm ùn. Vúái sûå
ra àúâi cuãa Nam Kyâ Minh Tên cöng
nghïå, ngûúâi tiïu duâng àûúåc hûúãng

Chúå Bïën Thaânh

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

27
TÛÂ TRONG DI SAÃN
Àûúâng phöë Saâi Goân xûa
lúåi tûâ sûå caånh tranh, phaá thïë àöåc
quyïìn cuãa caác haäng nûúác ngoaâi.
Àïí caånh tranh, giúái Hoa kiïìu phaãi
haå giaá thaânh saãn phêím xuöëng,
haäng laåi tiïëp tuåc haå giaá baán tiïëp
khiïën cho caác öng chuã nûúác ngoaâi
khöng khoãi lao àao. Àêy laâ minh
chûáng àêìu tiïn cho thêëy ngûúâi
Annam vêîn coá thïí caånh tranh
thûúng maäi vúái caác haäng nûúác
ngoaâi nïëu biïët tñnh toaán, laâm ùn
quy cuã, coá uy tñn.
Coân Nam Trung khaách saån,
Minh Tên khaách saån vûâa laâ cú súã
kinh taâi vûâa laâ núi höåi hoåp, liïn laåc,
tuyïn truyïìn taâi liïåu, nhêët laâ saách
baáo cuãa Phan Böåi Chêu gûãi tûâ
nûúác ngoaâi vïì...
Taåi caác núi nhû truå súã baáo Luåc
Tónh Tên Vùn, Minh Tên khaách
saån, Chiïu Nam lêìu, caác võ Minh
Tên coân tû vêën miïîn phñ vïì phaáp
lyá kinh doanh, kïë toaán, thuïë... giuáp
nhûäng ai coá yá àõnh kinh doanh maâ
chûa hiïíu luêåt lïå. Khöng chó vêåy,
Gilbert Chiïëu laåi lêåp ra Haäng cho
vay Saâi Goân - Chúå Lúán, möåt töí
chûác kinh doanh taâi chñnh nhû
ngên haâng tñn duång ngaây nay khi
cú súã kinh doanh ngaây caâng maånh
vaâ phaát triïín.
Hònh aãnh möåt vuâng àêët Nam
Böå söi nöíi, traân trïì sinh khñ, maånh
meä vûún lïn nhû vêåy thêåt laâ möåt
àiïìu kò diïåu. Vò thïë maâ trong höìi
kyá Möåt thaáng úã Nam kyâ (1926),
hoåc giaã Phaåm Quyânh phaãi trêìm tröì
VÙN HIÏËN
28 VIÏÅT NAM
thaán phuåc caách töí chûác kinh tïë têåp
thïí cuãa caác doanh nhên Myä Tho.
“Noái toám laåi, caái hònh thûác cuãa
thaânh phöë Saâi Goân saánh vúái thaânh
phöë Haâ Nöåi coân hún nhiïìu. Tûâ
caách àùåt àûúâng phöë cho àïën caách
dûång cûãa nhaâ, tûâ caách thùæp àeân
àiïån cho àïën caách àùåt maáy nûúác úã
caác nhaâ, cho àïën caách tuêìn phoâng
vïå sinh trong phöë xaá, nhêët nhêët
àïìu coá tiïën böå hún Haâ Thaânh ta caã.
úã Saâi Goân thêåt laâ coá caái caãm giaác
möåt núi àö höåi múái, nghôa laâ möåt
núi àö höåi theo löëi Têy (...). Baáo
giúái trong Nam Kyâ thaånh lùæm,
phaát àaåt hún ngoaâi Bùæc nhiïìu”.-
Möåt thaáng úã Nam Kyâ, Haâ Nöåi,
thaáng 4 nùm 1918, Phêìn 2, Phaåm
Quyânh
Cuäng vúái Trêìn Chaánh Chiïëu,
nhûäng thoái xêëu cuãa ngûúâi Viïåt
Nam trong laâm ùn, trong àöëi nhên
xûã thïë cuäng àûúåc nïu ra. Öng tòm
ra nhûäng nguyïn nhên laâm giaâu
cuãa ngûúâi Taâu ngûúâi Têy phöí biïën
cho moåi ngûúâi biïët, chó roä ra
nhûäng nhûúåc àiïím khiïën ngûúâi
Annam khöng laâm ùn lúán àûúåc:
“Ngûúâi Taâu, ngûúâi Têy khöng
phaãi töët hïët, coá ngûúâi vêìy coá keã
khaác, coá töët coá xêëu. Song ngûúâi
nûúác khaác hay biïët phêån sûå cuãa
mònh, lo lùæng cho nïn viïåc àùång
chung nhau cöång hûúãng. Noái giaác
thïí nhû möåt ngûúâi chïåc kia laänh
cuãa ngûúâi ta ra ài buön, laänh röìi
thò lo laâm ra cho teá lúâi cho nhiïìu,
coá gian lêån thò lêëy trong caái tiïìn lúâi
êëy, chúá khöng hïì khi naâo àuång túái
tiïìn vöën bao giúâ. Hoå tñnh nhû möåt
1$00 maâ laâm lúåi ra àûúåc 0$30, dêìu
coá gian, chuã coá hay cuäng daám
nhùæm con mùæt ra cho maâ gian” -
Chuã buát. (Trêìn Chaánh Chiïëu)
LTTV söë 04 ngaây 05 Deácembre
1907. Cö chûúãng nan ninh (tt).
Trang 51.
Öng thêëy àûúåc “ngûúâi Annam
xêëu xñ” úã nhûäng àiïím naâo. Àoá laâ
thaái àöå duå dûå, bêët quyïët:
“Nhûng ngûúâi mònh coá taánh laå
quaá. Hïî ai baây ra àiïìu chi khi múái
nghe thò mau mau gûãi giêëy boã thñ,
hoùåc xin höåi cho huân, chûâng àïën
ngaây goáp tiïìn, hoùåc thêu baåc, thò
duå dûå bêët quyïët laâm ra haåi viïåc
ài.” - Chuã buát (Trêìn Chaánh Chiïëu).
LTTV söë 02 ngaây 21 Novembre
1907. Cö chûúãng nan ninh. - trang
3-19.
Öng kïu goåi nhên dên xoáa boã
cúâ baåc, thuöëc phiïån; giaãm caác nghi
thûác cûúái xin, ma chay... gêy ra
möåt laân soáng àöíi múái maånh meä
trong xaä höåi thúâi bêëy giúâ.
Öng coân laâ têëm gûúng vïì khñ
tiïët vïì tinh thêìn yïu nûúác bêët
khuêët. Viïåc laâm baáo úã caác túâ Nöng
Cöí Mñn àaâm, Luåc tónh tên vùn laâ
àïí giuáp cho öng thûåc hiïån hoaâi
baäo cuãa mònh. Ngay trong lúâi nhêån
laâm chuã buát cho Luåc Tónh Tên Vùn
vaâo thaáng 9/2007, ngûúâi ta àaä
nhêån thêëy öng chuã buát Trêìn Nhûåt
Thùng thiïët tha vúái cöng cuöåc giuáp
ñch cho dên Annam trïn con
àûúâng tranh thûúng vúái nûúác
ngoaâi:
“Vò vêåy töi múái ra laänh laâm
Chuã buát àùång maâ khuyïën khñch
ngûúâi Annam ta lo viïåc thûúng
maäi kô nghïå, laâm cho baån àöìng baâo
mau mau têën böå maâ so saánh viïåc
vùn minh cuâng chû quöëc” - LTTV
söë ngaây 29 Octobre 1907. Chuã buát
kñnh caáo. Trêìn Nhûåt Thùng. Chuã
buát: Trêìn Nhûåt Thùng. Biïåt hiïåu:
Àöng sú. Trang 1
Àoá cuäng chñnh laâ tinh thêìn cuãa
cuöåc Minh Tên: Töí chûác vaâ cöí
àöång cho ngûúâi Viïåt tranh thûúng
vúái ngûúâi Phaáp, Hoa, ÊËn bùçng
caách àûáng ra buön baán, huân vöën
múã mang kyä nghïå àïí traánh nûúác
ngoaâi khöëng chïë kinh tïë nûúác ta;
chöëng laåi caác tïå naån, huã tuåc nhùçm
khai dên trñ; àaã kñch sûå cai trõ cuãa
Phaáp. Àùåt mònh vaâo võ thïë thúâi àoá
múái biïët caái quyïët têm cuãa öng lúán
maånh nhû thïë naâo, búãi leä öng
khöng hoaåt àöång ngêìm maâ lïn
tiïëng cöng khai. Coá nhûäng khi viïët
baáo noái boáng gioá xa xöi nhûng têët
thaãy àïìu nhùçm vaâo möåt muåc àñch:
lêëy caái höìn dên töåc laâ chñnh vaâ hêëp
thu caái múái cuãa ngûúâi Têy phûúng
àïí "quêåt ngaä" laåi ngûúâi Têy
phûúng.
Lõch sûã coân nhúá àïën Gilbert
Chiïëu trong vai troâ cuãa ngûúâi cêìm
buát. Öng chñnh laâ möåt trong nhûäng
nhaâ vùn tiïn phong cho phong
traâo vùn hoåc chûä quöëc ngûä úã Nam
Böå.
Khi phong traâo dõch thuêåt tiïíu
thuyïët nûúác ngoaâi phaát triïín maånh
meä taåi Nam Böå thò ngûúâi dõch möåt
thïí loaåi tiïíu thuyïët Phaáp sang
àuáng thïí loaåi tiïíu thuyïët àêìu tiïn
phaãi kïí àïën Trêìn Chaánh Chiïëu.
Öng dõch böå tiïíu thuyïët Phaáp Tiïìn
cùn baáo hêåu tûâ cuöën tiïíu thuyïët
cuãa Alexandre Dumas, Le Comte
de Monte-Cristo (1846), àùng trïn
baáo Luåc tónh tên vùn nùm 1907 vúái
buát hiïåu Kyâ Lên Caác, nhaâ in
Imprimerie de l'Union, Saigon, êën
haânh laåi vaâo nùm 1914. Cuäng trong
nùm naây, Trêìn Chaánh Chiïëu
phoãng dõch böå tiïíu thuyïët Ba ngûúâi
lñnh ngûå lêm phaáo thuã (Les trios
mousquetaires cuãa A. Dumas)
àùng trïn Luåc tónh tên vùn.
Ngûúâi àêìu tiïn khúãi xûúáng
phong traâo viïët tiïíu thuyïët theo löëi
múái cuäng laâ Trêìn Chaánh Chiïëu.
Trïn túâ Nöng Cöí Mñn Àaâm, öng
cho múã cuöåc thi viïët “Quöëc êm thñ
cuöåc” giuáp àõnh hònh cho vùn
chûúng möåt traâo lûu saáng taác múái
khi vùn chûúng cöí àiïín khöng coân
húåp thúâi nûäa. Cuöåc thi múã ra vaâo
thaáng 10 nùm 1906, mang tïn laâ
Quöëc êm thñ cuöåc vúái giaãi thñch
nhû sau:
“Trong luåc tónh caâng ngaây
nhún dên boã lêu chûä nho, àêu àêu
àïìu duâng chûä quöëc ngûä maâ thöi.
Phaãi nhúâ coá chûä nho thò tiïëng noái
An nam múái thöng, cho nïn phêìn
àöng haäy coân nhiïìu tiïëng xaái, trêåt.
Vêåy muön cho lï thûá göåi nhuêìn ún
giaáo hoáa cuãa chû nho coân laåi trong
luåc chêu, thò nhaâ Nöng cöí mñn
àaâm khöng tiïëc cöng, chùèng tiïëc
cuãa, möåt xin chû nho gia cöng dû
maâ trúå lûåc thò coá leã Hoáa dên thaânh
tuåc mau àûúåc (...) Nay böín quaán
xin ra àïì: TIÏÌN CÙN BAÁO HÊÅU -
Vïì viïåc tònh. (Ngûúâi Lang sa goåi
Roman nghôa laâ lêëy trñ riïng mònh
maâ àùåt ra möåt truyïån tuây theo
nhún vêåt, phong tuåc trong xûá,
dûúâng nhû truyïån coá thiïåt vêåy)”.-
NCMÀ Söë 262 ngaây 23 Octobre
1906. Quöëc êm thñ cuöåc, Gilbert
Chiïëu.,
Riïng baãn thên, Trêìn Chaánh
Chiïëu cuäng bùæt tay viïët caác taác
phêím: Hoaâng Töë Anh haâm oan,
Lêm Kim Liïn... Cuâng vúái caác
truyïån, Truyïån Thêìy Lazarö Phiïìn
(1887), Phan Yïn ngoaåi sûã - Tiïët
phuå gian truên (1910) thò Hoaâng
Töë Anh haâm oan (1910) so vúái vúái
tiïíu thuyïët Töë Têm (1925) cuãa
Hoaâng Ngoåc Phaách úã miïìn Bùæc laâ
möåt chùång àûúâng rêët daâi, rêët xa,
hún caã möåt thêåp kyã. Àêy cuäng laâ
möåt phong traâo rêët coá yá nghôa, àaä
cho ra àúâi möåt nïìn vùn chûúng
Nam Böå quyá giaá vúái nhûäng tiïíu
thuyïët gia truyïìn thöëng miïìn
Nam, möåt thûá vùn “roâng miïìn
Nam”, vuâng àêët khai sinh ra
nhûäng quyïín tiïíu thuyïët quöëc ngûä
àêìu tiïn.
Vúái nhûäng gò chuáng ta thêëy
àûúåc tûâ nhûäng àöíi múái vïì kinh tïë,
vùn hoáa, vùn hoåc àïën ûúác mú chaáy
boãng thoaát khoãi ngoaåi xêm cuãa
Trêìn Chaánh Chiïëu àïìu laâ têm
huyïët cuãa möåt nhên sô coá yá tûúãng
taáo baåo, daám nghô, daám laâm. Coá
thïí noái, nhûäng bûúác ài khúãi àêìu
cuãa öng àaä gieo vaâo loâng ngûúâi
nhûäng niïìm tin tûúãng, nhûäng
hûáng khúãi cuäng nhû vun böìi caác yá
tûúãng coân chûa àûúåc khai triïín úã
möîi ngûúâi con àêët Viïåt. Àaáng quyá
lùæm thay!
Àaáng tiïëc laâ khi Trêìn Chaánh
Chiïëu bõ nhaâ cêìm quyïìn Phaáp bùæt,
thò phong traâo Minh Tên àang khi
söi nöíi böîng chöëc nhû “rùæn khöng
àêìu”, röìi chùèng coân àïí laåi tiïëng
tùm gò vïì sau. Baáo chñ thúâi àoá àûa
tin “Chuã buát Luåc tónh tên vùn àaä bõ
giam cêìm vò töåi àaåi aác”:
“Nhaâ nûúác cuäng coá cho böín
quaán biïët rùçng, nhaâ nûúác chùèng
chuát naâo tin daå trung nghôa Gilbert
Chiïëu cho nïn àaä coá lõnh kiïìm
thuác thaám saát quaá àöíi nhùåt
nghiïm.
Thò chuã nhún böín quaán cuäng coá
toã tònh cho Gilbert Chiïëu hay biïët,
maâ vêîn cûá nùçng nùçng quyïët möåt laâ
viïåc caáo gian, laåi quaã àoaán laâ keã
àaåi kõ àöí viïåc lêåp höåi huân hiïåp chöí
naây núi noå kiïëm chûúác traã oaán àoá
maâ thöi.
Vaã chùng Gilbert Chiïëu, laâ
ngûúâi thuöåc böå dên Àaåi phaáp cho
nïn Chuã nhún chùèng leã naâo tin
àùång rùçng coá daå böåi phaãn quï
hûúng, laâ Luåc tónh Nam kyâ, cuâng
nhaâ nûúác Àaåi phaáp laâ nghôa àöìng
quên phuå...” LTTV söë 50 ngaây 29
Octobre 1908. Hñ mùåc. Chuã nhún.
(Chuã nhún cuãa túâ baáo luác naây laâ
möåt ngûúâi Phaáp).
Cho àïën bêy giúâ viïåc têåp húåp
taâi liïåu vïì öng quaã thêåt gùåp rêët
nhiïìu khoá khùn. Nhûäng saáng taác
cuãa nhaâ vùn, nhaâ baáo Trêìn Chaánh
Chiïëu gêìn nhû bõ chön vuâi theo
thúâi gian. Coá tòm àûúåc chùng laâ
nhúâ vaâo têm huyïët vaâ duyïn may
maâ thöi. Laåi thïm tòm kiïëm thên
nhên cuãa võ chuã soaái Minh Tên naây
dûúâng nhû laâ "nhiïåm vuå bêët khaã
thi". Àêy laâ viïåc cêìn laâm àïí tön
vinh möåt tïn tuöíi àaáng troång cho
lõch sûã Viïåt Nam vaâ lõch sûã vùn hoåc
Nam Böå noái riïng, vùn hoåc Viïåt
Nam noái chung. Nhûäng ai coá têm
huyïët vaâ biïët tin vïì thên nhên cuãa
Trêìn Chaánh Chiïëu, xin nhanh
choáng gûãi thöng tin vïì: Nguyïîn
Höìng Giang, Email:
bonmat177@gmail.com hoùåc
honggiang19812003@yahoo.com.
Rêët mong tin tûâ caác neão gêìn xa
àïí cuå Trêìn Chaánh Chiïëu khöng
phaãi tuãi thên núi àêët laånh maâ doâng
hoå Trêìn cuäng àûúåc vinh danh.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
29
TÛÂ TRONG DI SAÃN

Chayam
NGHÏå THUÊÅT MUÁA TRÖËNG CUÃA NGÛÚÂI KHMER
THU HÖÌNG

Thiïëu nhi Khmer Soác Trùng muáa tröëng Chayam. AÃnh: Thu Höìng
Chayam laâ loaåi hònh nghïå thuêåt muáa coá tûâ thúâi vùn
minh cöí xûa cuãa dên töåc Khmer, khúãi nguöìn tûâ thúâi
cöång àöìng ngûúâi Khmer àêìu tiïn úã vuâng àêët naây vaâ
töìn taåi cho àïën bêy giúâ. Ngaây nay muáa Chayam
àûúåc böí sung thïm möåt söë nhaåc cuå (tröëng lúán, caác
mùåt naå...) thaânh möåt loaåi hònh vùn hoáa nghïå thuêåt
hoaân thiïån, laâ moán ùn tinh thêìn khöng thïí thiïëu cuãa
àöìng baâo Khmer Nam böå.

VÙN HIÏËN
30 VIÏÅT NAM

Muáa Chayam luác diïîu haânh àoán Chû thiïn nùm múái vaâo dõp Chöl Chnam Thmêy 2009 cuãa phêåt tûã
chuâa Êng (Traâ Vinh). AÃnh: Thu Höìng
Q
uaá trònh phaát triïín vùn
hoáa cuãa ngûúâi Khmer
Nam böå àaä àïí laåi möåt kho
taâng nghïå thuêåt dên töåc phong
phuá vaâ àöåc àaáo, nhûäng loaåi hònh
di saãn vùn hoáa êëy àûúåc saãn sinh ra
tûâ nhûäng con ngûúâi coá nùng khiïëu
vaâ biïët yïu nghïå thuêåt. Do nhu cêìu
àûúåc vui trong cuöåc söëng, ngûúâi
Khmer àaä nhên caách hoáa nghïå
thuêåt bùçng nhûäng cûã chó sinh hoaåt
haâng ngaây. Muáa tröëng Chayam
mang àêåm neát dên gian möåc maåc
nhû: Nhaãy nhoát, cûúâi noái, vui tûúi,
ruâng mònh, súå sïåt, nhuát nhaát... theo
nïìn taãng cuãa hònh thaái xaä höåi phaát
triïín. Àiïåu muáa Chayam coá tñnh
böåt phaát hún laâ baâi baãn theo möåt
loaåi hònh nghïå thuêåt cöí àiïín
truyïìn thöëng. Hònh thaái xaä höåi
phaát triïín, theo thúâi gian ngûúâi
Khmer hoaân thiïån dêìn loaåi hònh
nghïå thuêåt muáa naây cho àïën ngaây
höm nay. Chñnh vò vêåy, nghïå thuêåt
muáa Chayam àaä ài vaâo loâng
ngûúâi, cuâng àöìng haânh trong cuöåc
söëng àöìng baâo Khmer Nam böå
hún hai thiïn niïn kyã búãi nhûäng
àùåc àiïím sau:
Trûúác nhêët laâ àiïåu muáa vui
nhöån, nhaãy nhoát, chêët nhaåc khúi
àûúåc nguöìn caãm xuác nöåi têm con
ngûúâi. Àiïåu muáa giaãn dõ, lúâi haát dñ
doãm vaâ êm thanh röån raâng, moåi
ngûúâi caãm thêëy phêën chêën vui tûúi
hún. Nhòn chung, muáa tröëng
Chayam vui nhöån nhõp nhaâng vaâ
luön vang tiïëng cûúâi nïn dïî thu
huát ngûúâi xem.
Thûá hai laâ caác nhaåc cuå àún giaãn,
khöng töën keám nhiïìu nïn phuâ húåp
vúái moåi hoaân caãnh trong cuöåc
söëng. Caác loaåi nhaåc cuå daânh riïng
loaåi hònh nghïå thuêåt naây laâ krab,
cheay vaâ tröëng. Nhaåc cuå Krab (cùåp
phaách goä) àûúåc laâm tûâ hai thanh
göî loäi daây 2cm, daâi 17 cm, ngang
5cm àaä baâo nhùén. Diïîn viïn cêìm
möîi tay möåt thanh, goä vaâo nhau
theo nhõp àiïåu luác diïîn. Cheay
(chêåp chaã) àûúåc laâm bùçng kim loaåi,
ngûúâi diïîn cuäng cêìm möîi tay möåt
caái röìi chêåp vaâo nhau theo nhõp
àiïåu muáa. Rua keng (Kuang Mön)
cuäng àûúåc àuác bùçng kim loaåi àöìng
pha thau, hònh troân úã giûäa coá mö
nhö lïn nhû nuám vuá giöëng nhû
chiïëc cöìng nhoã. Diïîn viïn soã möåt
súåi dêy treo lïn baân tay, duâng duâi
göî goä vaâo caái nuám theo êm àiïåu
tiïëng tröëng. Caái Tröëng àûúåc laâm tûâ
khuác göî troân àuåc röîng ruöåt, àûúâng
kñnh 30cm, daâi gêìn 1m, möåt àêìu bõt
da trêu coân phêìn àuöi daång hoa núã
àïí tröëng. Thên tröëng àûúåc veä hoa
vùn, trang trñ vaâi maãnh vaãi maâu sùåc
súä, hai àêìu buöåt chùåt bùçng möåt súåi
dêy chùæc àïí àeo lïn vai. Tröëng vûâa
laâ nhaåc cuå àïåm, vûâa laâ àaåo cuå muáa
khi biïíu diïîn. Nghïå thuêåt muáa
Chayam àiïu luyïån laâ biïët kheáo leáo
kïët húåp haâi hoâa êm thanh tiïët têëu
cuãa tröëng caã àöåi, vúái àöång taác muáa
cú thïí cuãa tûâng diïîn viïn.
Caác diïîn viïn phaãi mùåc y phuåc
kiïíu truyïìn thöëng dên töåc Khmer.
AÁo cöí troân ba khuy vaâ quêën saâ
rong, maâu cuãa y phuåc thò khöng
quy àõnh. Ngûúâi diïîn krab thûúâng
veä mùåt hoùåc àeo mùåt naå hònh àêìu
khó, àêìu chùçn... àïí tùng sûå thu huát
cuãa ngûúâi xem àoaân diïîn. Coá ba
hònh thûác muáa tröëng Chayam:
Diïîn trïn sên khêëu thò caác diïîn
viïn xïëp thaânh haâng nûãa voâng
troân quay mùåt vïì khaán giaã; diïîn
ngoaâi trúâi thò xïëp thaânh hònh voâng
cung úã giûäa daânh chöî cho diïîn
viïn muáa, ngûúâi xem thò àûáng
xung quanh; muáa trong luác diïîu
haânh lïî höåi thò diïîn viïn ài trûúác
àoaân ngûúâi àûa rûúác trong buöíi lïî.
Muáa Chayam khöng chuá troång caác
êm àiïåu ïm tai maâ thiïn vïì nhaåc
àiïåu vui nhöån, nhaãy nhoát, nhaâo
löån taåo bêìu khöng khñ sinh àöång
söi nöîi. Àêìu tiïn laâ ngûúâi cêìm krab
ra giûäa voâng troân laâm mùåt nhùn
nhoá (hoùåc àeo mùåt naå daång gêy
cûúâi) ài àiïåu daång tiïëu lêm theo
nhõp tröëng vang lïn. Tay cêìm vêåt
gò thò ngûúâi diïîn cuäng bûúác nhõp
nhaâng theo tiïëng tröëng cuãa àöåi
muáa. Coá khi trong àöåi ngûúâi àeo
mùåt naå diïîn nïn khöng cêìn ngûúâi
cêìm krab muáa thay. Böën tay tröëng
biïíu diïîn tûâng cùåp thaânh àöi theo
nhõp àiïåu, luác àaánh tröëng bùçng hai
tay àan cheáo, luác bùçng cuâi choã, luác
bùçng àêìu göëi, luác bùçng goát chên
hay àaánh bùçng àêìu, coá khi àêìu
ngûúác lïn duâng haâm rùng cùæn
tröëng coân tay chên nhõp nhaâng
theo àiïåu muáa, àöi luác laåi nhaâo löån
möåt voâng röìi àûáng lïn àaánh tröëng
tiïëp, ngûúâi xem phaãi thaán phuåc taâi
nghïå biïíu diïîn cuãa caác tay muáa
tröëng Chayam.
Ngaây nay vêîn coân nhûäng àöåi
chuyïn muáa tröëng Chayam trong
caác ngaây lïî höåi cuãa àöìng baâo
Khmer. Nghïå thuêåt muáa truyïìn
thöëng naây àang xêm nhêåp vaâo giúái
nam thiïëu nhi Khmer úã caác tónh,
thaânh miïìn Têy Nam böå. Tuy kyä
thuêåt muáa cuãa caác em chûa àiïu
luyïån, nhûng cuäng àïí laåi cho ngûúâi
xem caái khöng khñ söi àöång dñ doãm
cuãa nghïå thuêåt muáa tröëng Chayam.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
31
TÛÂ TRONG DI SAÃN

TRAÃ LAÅI KHÖNG GIAN

CHO THAÂNH ÀIÏÅN HAÃI?
Baâi, aãnh: THAÂNH NAM

À
öìn Àiïån Haãi àûúåc xêy dûång lêìn àêìu vaâo nùm Gia
Long thûá 12 (1813) laâ möåt tiïìn Àöìn nùçm bïn taã
ngaån söng Haân, àöëi diïån vúái Taã ngaån laâ Àöìn An
Haãi laâm núi kiïím soaát taâu Thuyïìn ra vaâo. Àïën nùm Minh
Maång thûá 4 (1823) Àöìn àûúåc chuyïín àïën võ trñ hiïån nay.
Nùm Minh Maång thûá 15 (1834) thò àûúåc xêy àùæp, múã röång
laâm Thaânh chu vi coá 139 trûúång, bao quanh laâ Haâo sêu 7
thûúác, tûúâng Thaânh cao 1 trûúång 2 thûúác, Thaânh coá hònh
vuöng vúái 4 goác löìi, 2 cûãa ngoä, cûãa chñnh phña Àöng, cûãa
phuå phña Nam, àûúåc böë phoâng 30 Àaåi baác cúä lúán.
Nùm 1847, Vua Thiïåu Trõ chuã trûúng cho xêy Thaânh
Àiïån Haãi, trúã thaânh möåt cûá àiïím phoâng ngûå, coá Haânh
cung, Kyâ àaâi, trong Thaânh coá caác kho chûáa quên lûúng,
Thaânh Àiïån Haãi
àaån dûúåc, vuä khñ vaâ cho chiïu möå haâng ngaân binh lñnh,
nghôa syä nhùçm trêën giûä cûãa Biïín Àaâ Nùéng trûúác sûå nhoâm tûâ 3-4 m, muöën vaâo Thaânh phaãi qua 2 cûãa ngoä phña Àöng
ngoá cuãa thûåc dên Phaáp. vaâ phña Nam bùçng nhûäng cêy cêìu kiïn cöë bùçng gaåch xêy
GIAN KHÖÍ - MAÁU XÛÚNG XÊY ÀÙÆP LUÄY CAO- coá hònh daáng uöën lûúån àeåp mùæt.
HAÂO SÊU Bïn taã cûãa ngoä phña Àöng hûúáng ra cûãa Haân coá möåt
Àïí xêy dûång tuyïën phoâng thuã chiïën lûúåc chöëng thûåc thaáp canh cao vuát hònh choáp noán. Taåi àêy àaä xaãy ra nhiïìu
dên Phaáp, öng baâ ta thúâi àoá àaä àöí bao möì höi xûúng maáu trêån chiïën àêëu giûäa Nghôa quên do thöëng Tûúáng Nguyïîn
gaánh tûâng gaánh àêët xêy Thaânh, vaác tûâng viïn gaåch àùæp Tri Phûúng chó huy, Thaânh Àiïån Haãi theo lõch sûã cheáp laåi,
Luäy, xêy Haâo. Di tñch Thaânh Àiïån Haãi laâ biïíu hiïån cuãa loâng àaä tûâng àêíy luâi 3 trêån àaánh aác liïåt cuãa Liïn quên Phaáp -
quyïët têm, yá chñ quêåt cûúâng chöëng giùåc ngoaåi xêm, thïí Têy Ban Nha khi chuáng tiïën cöng vaâo Àaâ Nùéng. Tûâng viïn
hiïån tònh àoaân kïët keo sún, loâng yïu nûúác vaâ cùm thuâ giùåc gaåch núi àêy cuäng àaä thêëm maáu àaâo cuãa haâng ngaân
cuãa con ngûúâi xûá Quaãng. Nghôa Binh yïu nûúác àïën tûâ caác tónh: Quaãng Nam, Quaãng
Sau khi xêy dûång laåi xung quanh Thaânh Àiïån Haãi àûúåc Ngaäi, Bònh Àõnh, Phuá Yïn, trong àoá àùåc biïåt coá sûå hy sinh
bao boåc búãi möåt daäy tûúâng Thaânh bùçng gaåch nung cao cuãa Thùæng Cöng Nam Lï Àònh Lyá vaâ nhiïìu chiïën syä yïu
hún 5 meát, caách tûúâng Thaânh chûâng 30 meát coá Haâo sêu nûúác khaác.

Cûãa ngoä phña Àöng àang xêy cao öëc 36 têìng Thu heåp khoaãn caách haâo thaânh àïí têån duång àêët vaâng

VÙN HIÏËN
32 VIÏÅT NAM
 BÖËN NÙM SAU NGAÂY "CÚÂ TRÖËNG TÛNG BÛÂNG"
Nùm 2000 trong caác sûå kiïån lúán cuãa Thaânh Phöë àoán
chaâo Thiïn niïn Kyã múái, Thaânh uãy, UBND TP Àaâ Nùéng àaä
long troång töí chûác gùæn Bia Di tñch Vùn Hoáa Lõch Sûã (Theo
Quyïët àõnh söë 1288/VH/QÀ do Böå Vùn Hoáa kyá ngaây
16/11/1988) vaâ kyã niïåm 142 nùm ngaây taâu chiïën liïn quên
Phaáp - Têy Ban Nha nöí phaát suáng àêìu tiïn têën cöng vaâo
Àaâ Nùéng - múã maân cuöåc viïîn chinh cuãa Thûåc dên Phaáp
xêm lûúåc nûúác ta.
Nhûng hiïån nay, Di tñch LSQG Thaânh Àiïån Haãi àang
bõ xêm lêën nghiïm troång, khoaãng caách vaâo thaânh àaä àûúåc
ruát ngùæn àaáng kïí, caác cöng trònh kiïën truác moåc lïn saát
Thaânh, aán ngûä caác cûãa ngoä phña Nam laâ cao öëc SOFT-
ECH cao 15 têìng, cûãa ngoä phña Àöng tröng ra "Cûãa Haân"
àang dêìn che khuêët búãi cöng trònh toâa nhaâ Haânh Chñnh
Thaânh Phöë cao 36 têìng (coá 2 têìng hêìm) àang àûúåc gêëp
ruát thi cöng, tûúâng Thaânh phña Têy àang bõ che phuã búãi
daäy tol cuã che chùæn nhaâ dên. Theo öng Trêìn Quang
Thanh - Phoá Giaám àöëc súã VH-TT-DL TP Àaâ Nùéng: "Caách
àêy chûâng 5 nùm laänh àaåo súã cuäng àaä coá phaát biïíu chñnh
thûác vúái Ban chó àaåo qui hoaåch Thaânh phöë vïì vêën àïì naây,
nhûng nay àaä trúã thaânh vêën àïì nhaåy caãm, chó coá thïí khùæc
phuåc bùçng caách núái röång khöng gian phña Têy, tön taåo
àûúâng Haâo àïí coá thïm khöng gian cho Di tñch, nhûng
àang vûúáng phaãi kinh phñ àïìn buâ, giaãi toãa cho nhiïìu höå
dên quaá lúán...".
GOÁC NHÒN CUÃA NGÛÚÂI QUAÃN LYÁ VÙN HOÁA
Tiïëp xuác vúái chuáng töi öng Höì Vùn Tuêën - trûúãng
phoâng QLVH thuöåc Súã VH-TT-DL TP Àaâ Nùéng cho biïët:
"Theo 4 goác löìi caã tûúâng Thaânh múã röång giaáp àûúâng Baåch
Àùçng thaânh möåt truåc khöng gian, coá vûúân hoa, tûúång
Tûúáng quên Nguyïîn Tri Phûúng kïët nöëi vúái phöë ài böå
Baåch Àùçng chaåy daâi àïën Cöí Viïån Chaâm thò nhòn Àaâ Nùéng
vö cuâng àeåp vúái möåt khöng gian röång hûúáng vïì Di tñch".
Theo ûúác tñnh bùçng mùæt thûúâng cuäng dïî nhêån thêëy khi
toâa nhaâ 36 têìng xêy xong toaân caãnh khu Di tñch seã bõ àêíy
vaâo trong möåt ngoä heåp, chó coân laåi möåt goác nhoã bïn phaãi
mùåt tiïìn vïì phña Àöng Nam nhûng cöng trònh toâa nhaâ
SOFTECH cao 15 têìng aán ngûä ngûúâi qua àûúâng khöng
Cöåt möëc vaâ cöëi xïëp löån xöån trong thaânh Àiïån Haãi
Phña Têy Di tñch àang che chùæn Cûãa ngoä phña Nam àang bõ aán ngûä
bùçng tol cuã búãi toâa nhaâ Softech 15 Têìng
thïí nhòn thêëy tûúâng thaânh Di tñch. Öng Höì Àùæc Trai - Phoá
Giaám àöëc Baão taâng Àaâ Nùéng cho biïët: "Theo chó àaåo cuãa
trïn, baão taâng Lõch sûã cuäng àang thu xïëp àïí chuyïín vïì
àêy, têët caã hiïån vêåt lõch sûã qua caác thúâi kyâ seä àûúåc trûng
baây taåi toâa nhaâ múái xêy naây". Nhû thïë Thaânh Àiïån Haãi seã
trúã thaânh möåt baão taâng lõch sûã töíng húåp trong nay mai...
röìi seä trúã thaânh caái gò nûäa khi noá àang dêìn chòm khuêët sau
nhûäng toâa cao öëc.
Nhòn nhûäng khêíu Àaåi baác chôa noâng vaâo nhûäng cöng
trònh cao têìng, ngûúâi àïën tham quan khöng khoãi chaånh
loâng, tûå hoãi khöng biïët öng cha ta ngaây xûa coá tiïn àoaán
nöíi rùçng 200 nùm sau "möåt phaáo àaâi seä chòm khuêët sau
haâng bï töng cöët theáp", trïn phaáo àaâi coá maáy bay trûåc
thùng, xe tùng, aáo giaáp Myä... Nhûäng ngûúâi dên söëng gêìn
khu Di tñch nhû öng Trêìn cöng Huâng, bûác xuác: "Chuáng töi
sùén saâng hy sinh nhûäng lúåi ñch riïng cuãa mònh vò sûå phaát
triïín cuãa thaânh phöë, nhûng àöëi vúái Di tñch Vùn hoáa Lõch sûã
thò cêìn phaãi coá möåt khöng gian caách ly yïn tônh, trang
troång, khöng thïí àïí Thaânh Àiïån Haãi nùçm "loåt thoãm" giûäa
nhûäng cao öëc àang xêy ngaây caâng cao nhû thïë àûúåc"
Öng Höì Vùn Tuêën - Trûúãng phoâng QLVH Súã VH-TT-
DL TP Àaâ Nùéng têm sûå: "Bêy giúâ gêìn nhû gaåo àaä thaânh
cúm röìi..." thiïët nghô nhûäng ngûúâi, nhûäng cú quan coá traách
nhiïåm trûúác lõch sûã haâo huâng cuãa cha öng, nïn “chïë biïën”
thïë naâo cho haåt cúm êëy mang àûúåm hûúng thúm truyïìn
thöëng yïu nûúác, haâo khñ cha öng cuãa möåt thúâi àaánh Têy,
núi lûu giûä truyïìn thöëng quñ baáu êëy phaãi laâ thaânh trò "Bêët
khaã xêm haåi" phaãi àûúåc con chaáu muön àúâi giûä gòn, tön
taåo khöng vò muåc tiïu xêy dûång möåt Àö thõ hiïån àaåi maâ lêën
aát khöng gian linh thiïng cuãa khu Di tñch. Haäy chung tay
khêín trûúng khöi phuåc laåi khöng gian ïm àïìm maâ thiïng
liïng, trêìm mùåc maâ haâo huâng cuãa Di tñch LSQG Thaânh
Àiïån Haãi.
Maáy bay Myä trong thaânh Àiïån Haãi
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
33
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
Nhaâ thú Tïë Hanh (1921 - 2009). AÃnh: Nguyïîn Àònh Toaán
RÚÁM LÏå TÏË HANH
NGUYÏÎN TROÅNG TAÅO
V
êng, 10 nùm cuöëi àúâi sau möåt cún tai biïën maåch
maáu naäo trong àïm thú kyã niïåm 40 nùm àûúâng
Trûúâng Sún lõch sûã (1999), öng àaä phaãi nùçm im
lùång trïn giûúâng bïånh cho àïën luác truát húi thúã cuöëi
cuâng. 10 nùm thêåt chêåm chaåp vúái öng nhû möåt chuyïën
ài “khöng àuã sûác ài mau”. Taåi sao vêåy? Khoá maâ giaãi
thñch. Nhûng töi vêîn nghô rùçng, nhaâ thú Tïë Hanh vêîn
coân nùång núå vúái àúâi.
VÙN HIÏËN
34 VIÏÅT NAM
Töi vûâa àïën Caát Baâ thò nhêån àûúåc àiïån
cuãa Thên baáo nhaâ thú Tïë Hanh vûâa mêët
trûa nay, 16/7/2009. Möåt caái tin thêåt
àún giaãn, nhûng àaä laâm töi lùång ngûúâi.
Búãi khöng chó möåt con ngûúâi ra ài, maâ
con ngûúâi êëy laåi laâ möåt nhaâ thú, möåt nhaâ
thú mang tïn Tïë Hanh.
Töi chúåt nhúá cêu thú thêåt thên phêån cuãa
öng thuúã hoa niïn, cêu thú hay vaâ laå nhû
vêån vaâo chñnh öng nhûäng nùm thaáng cuöëi
àúâi:
“Töi thêëy töi thûúng
nhûäng chuyïën taâu
Ngaân àúâi khöng àuã sûác
ài mau”
Mûúâi lùm nùm trûúác, töi hoãi öng coá coân laâm nhiïìu
thú khöng, öng liïìn àoåc cho töi nghe baâi thú 2 cêu:
“Ngûúâi ta hoãi töi laâm gò?
- Töi laâm thinh”
Laâm thinh vúái öng cuäng laâ möåt haânh àöång?
10 nùm “laâm thinh” trïn giûúâng bïånh, trong bïånh
viïån hay trong cùn phoâng trïn gaác nhoã phöë Nguyïîn
Thûúång Hiïìn, Haâ Nöåi, öng àaä nghô gò? Khöng ai biïët.
Vúå chöìng nhaâ thú Tïë Hanh. AÃnh: Nguyïîn Àònh Toaán
Nhûng nhûäng cêu thú cuãa öng vêîn laâm lay àöång bao
thïë hïå Viïåt caã trong vaâ ngoaâi nûúác. Nùm ngoaái, khi töi
àïën Canada, möåt anh baån nghe baâi haát Khuác haát söng
quï cuãa töi phöí thú Lï Huy Mêåu, liïìn nhùæc túái baâi thú
Nhúá con söng quï hûúng cuãa Tïë Hanh vaâ anh àoåc
thuöåc khöng sai möåt chûä. Tïë Hanh lùång leä söëng bùçng
nhûäng baâi thú cuãa mònh nhû thïë trong loâng baån àoåc.
“Chùèng biïët nûúác coá nhúá ngaây nhúá thaáng
Nhúá bao nhiïu kyã niïåm giûäa doâng tröi?”
Höìi töi laâm baáo Thú (2003-2004) cuãa Höåi Nhaâ vùn,
töi àïì nghõ nhaâ thú Tïë Hanh tûå choån trang thú têm àùæc
cuãa öng, vaâ öng chó gêåt gêåt baâi naâo öng àöìng yá khi àûa
ra danh muåc töi choån trûúác, nhûng röìi öng cûá chûa
yïn, hoáa ra thiïëu baâi “Nhúá con söng quï hûúng”. Quaã
laâ vúái Tïë Hanh, khöng thïí thiïëu con söng quï hûúng
àûúåc. Öng cuäng coá möåt cêu thú maâ chó nöíi tiïëng khi
Trêìn Àùng Khoa àaä lùåp laåi cuãa öng àïí trúã thaânh möåt
baâi haát cuãa nhaåc sô Nguyïîn Thaânh: Biïín möåt bïn vaâ em
möåt bïn. Cêu thú göëc cuãa öng khöng coá chûä “vaâ”.
Coá leä trong 4 nhaâ thú tûâng àûúåc bònh choån trong
möåt cuöåc trûng cêìu baån yïu thú trïn taåp chñ Taác Phêím
Múái sau 1975, cuâng vúái Huy Cêån, Xuên Diïåu, Chïë Lan
Viïn... Tïë Hanh laåi àûúåc khaá nhiïìu baån àoåc yïu thñch,
laâ nhúâ caái àiïåu thú chên thaânh àöi khi àïën “ngêín ngú
thi sô” cuãa öng.
“Nöng trûúâng ta röång mïnh möng
Trùng lïn trùng lùån vêîn khöng ra ngoaâi”
“Trúâi vêîn xanh möåt maâu xanh Quaãng Trõ
Têån chên trúâi mêy nuái coá chia àêu”...
Nhûäng cêu thú nhû ai cuäng coá thïí laâm àûúåc, nhûng
phaãi àïën Tïë Hanh múái coá nhûäng cêu thú hay nhû
khöng thïí hay hún nhû thïë. Nhûäng cêu thú khiïën töi
liïn tûúãng túái thi sô àöìng quï tuyïåt diïåu cuãa nûúác Nga
- Xergay Esenin.
Tïë Hanh cuäng àaä tûâng dõch thaânh cöng nhiïìu baâi
thú cuãa caác nhaâ thú lúán thïë giúái vaâ cuãa Esenin, coá möåt
cêu thú theo töi khöng thïí naâo dõch khaác Tïë Hanh:
“Nïëu khöng thaânh nhaâ thú/Con àaä thaânh tröåm cûúáp”.
Àoá chñnh laâ baâi thú Esenin têm sûå vúái meå.
Tïë Hanh cuäng àaä hún möåt lêìn noái vïì meå trong thú,
nhûng chûa lêìn naâo laâm töi xuác àöång nhû baâi thú Bïn
möì meå. Baâi thú chó mêëy khöí ngùæn, öng viïët khi nûúác
nhaâ thöëng nhêët, trúã laåi quï nhaâ Quaãng Ngaäi sau mêëy
chuåc nùm xa caách. Öng cuäng nhû bao ngûúâi thùæp
hûúng bïn möì meå, nhûng cuäng chó Tïë Hanh múái coá caái
têm traång chên thêåt àïën àau buöët naây:
“Quï meå khöng coân meå
Bao giúâ con laåi vïì”
Bêy giúâ, nhaâ thú thûúng quï thûúng meå êëy àaä ra ài.
Öng vônh viïîn tûâ biïåt cuöåc àúâi naây, nhûng thú öng thò
dûúâng nhû cûá baãng laãng bïn caånh nhûäng ngûúâi coân
söëng. Àoá cuäng laâ con ngûúâi öng, caách söëng öng, höìn
thú öng - möåt rúám lïå Tïë Hanh.
Caát Baâ, 16.7.2009
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
35
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY

thô CHIÏËC RÖÍ MAY

Thuúã beá nhiïìu höm töi boã chúi,
Caãm thûúng àûáng ngoá meå töi ngöìi
Vaâ bïn chiïëc röí muâi thúm cuä
NHÚÁ CON SÖNG QUÏ HÛÚNG Nhû têëm loâng thúm cuãa meå töi.

Quï hûúng töi coá con söng xanh biïëc Lú thú chó röëi súåi con con
Nûúác gûúng trong soi toác nhûäng haâng tre Nhûäng caái kim hû, höåt nuát moân
Têm höìn töi laâ möåt buöíi trûa heâ Tiïån tùån àïí daânh trong loå nhoã :
Toaã nùæng xuöëng doâng söng êëm aáp Vaãi laâng goái gheám mêëy khoanh troân.

Chùèng biïët nûúác coá giûä ngaây giûä thaáng Lùång leä baân tay lùång leä àûa
Giûä bao nhiïu kyã niïåm giûäa doâng tröi Àùæp tûâng miïëng vaá êëm con thú:
Húäi con söng àaä tùæm caã àúâi töi Nhûäng mong àúâi meå, àúâi con maäi.
Töi giûä maäi möëi tònh múái meã Gêìn guäi nhau cuâng möëi chó thûa...

Söng cuãa quï hûúng, söng cuãa tuöíi treã Meå úi! Chiïëc aáo con àaä raách.
Söng cuãa miïìn Nam nûúác Viïåt thên yïu Con biïët laâm sao trúã laåi nhaâ
Khi búâ tre rñu rñt tiïëng chim kïu Àïí meå vaá giuâm? Con thêëy laånh
Khi mùåt nûúác chêåp chúân con caá nhaãy. Gioá luâa nöîi nhúá thêëm vaâo da.

Baån beâ töi tuám nùm tuåm baãy

Bêìy chim non bay lûúån trïn söng BAÄO
Töi dang tay öm nûúác vaâo loâng
Söng múã nûúác öm töi vaâo daå. Cún baäo nghiïng àïm
Cêy gêîy caânh bay laá
Chuáng töi lúán lïn möîi ngûúâi möåt ngaã Ta nùæm tay em
Keã súám khuya chaâi lûúái bïn söng Cuâng qua àûúâng cho khoãi ngaä
Keã cuöëc caây mûa nùæng ngoaâi àöìng Cún baäo taånh lêu röìi
Töi cêìm suáng xa nhaâ ài khaáng chiïën. Haâng cêy xanh thùæm laåi
Nhûng em àaä xa xöi
Nhûng loâng töi nhû mûa nguöìn gioá biïín Vaâ cún baäo loâng ta thöíi maäi.
Vêîn trúã vïì lûu luyïën bïn söng...
Töi höm nay söëng trong loâng miïìn Bùæc
Súâ lïn ngûåc nghe traái tim thêìm nhùæc.

Hai tiïëng thiïng liïng hai tiïëng miïìn Nam

Töi nhúá khöng nguöi aánh nùæng maâu vaâng HAÂ NÖÅI VÙÆNG EM
Töi quïn sao àûúåc sùæc trúâi xanh biïëc
Töi nhúá caã nhûäng ngûúâi khöng quen biïët. Thïë laâ Haâ Nöåi vùæng em
Anh theo caác phöë ài tòm ngaây qua
Coá nhûäng trûa töi àûáng dûúái haâng cêy
Böîng nghe dêng caã möåt nöîi traân àêìy Phöë naây bïn caånh vûúân hoa
Hònh aãnh con söng quï maát rûúåi Nhúá khi àoán gioá, quen maâ chûa thên
Lai laáng chaãy loâng töi nhû suöëi tûúái.
Phöë naây àïm êëy coá trùng
Quï hûúng úi, loâng töi cuäng nhû söng Cuâng ài möåt quaäng noái bùçng lùång im
Tònh Bùæc Nam chung chaãy möåt doâng
Khöng ghïình thaác naâo ngùn caãn àûúåc Phöë naây anh àïën tòm em
Töi seä àïën núi töi hùçng mong ûúác. Ngûúâi qua laåi tûúãng anh tòm boáng cêy

Töi seä vïì söng nûúác cuãa quï hûúng Anh theo caác phöë àoá àêy
Töi seä vïì söng nûúác cuãa tònh thûúng. Thïm yïu Haâ Nöåi vùæng àêìy caã em.

VÙN HIÏËN
36 VIÏÅT NAM
REÁT NAÂNG BÊN
Khi em àan aáo êëm cho anh
Gioá coân thöíi qua baân tay laånh
Nhûäng àöi chim tòm nhau uã caánh
Mêy àêìy trúâi, rúi rúát nùæng mong manh
Em vöåi dïåt thúâi gian qua súåi thùæm
Nhûäng giúâ trûa khöng nghó nhûäng àïm thêu
Súåi len mõn so súåi loâng röëi rùæm
AÁo àan röìi, muâa laånh hïët coân àêu!
Em gûãi aáo lo anh giêån döîi
Nhêån aáo em anh laåi ngaåi em phiïìn
Àúâi caán böå ñt giúâ nhaân röîi
Vò viïåc chung àöi luác nheå niïìm riïng
Hoa bùæt àêìu thûa thúát cuöëi àûúâng xuên
Caânh cêy àaä sum suï laá àêåm
Thaáng ba àïën vúái nhûäng ngaây nùæng êëm
Böîng muâa àöng trúã laåi! Reát naâng Bên
Naâng Bên xûa may aáo êëm cho chöìng
AÁo may xong khöng coân muâa laånh nûäa
Naâng Bên khoác, àêët trúâi thûúng lïå ûáa
Cho reát vïì àaáp laåi nöîi chúâ mong
Anh mùåc aáo cuãa em vaâ caãm thêëy
Baân tay yïu nhên êëm gêëp hai lêìn
Thúâi gian hiïíu loâng ta biïët mêëy:
Coá tònh ngûúâi nïn coá reát naâng Bên.
NHÛÄNG NGAÂY NGHÓ HOÅC
Nhûäng ngaây nghó hoåc töi hay túái
Àoán chuyïën taâu ài àïën nhûäng ga
Töi àûáng bú vú xem tiïîn biïåt
Loâng buöìn àau xoát nöîi chia xa.
Töi thêëy loâng thûúng nhûäng chiïëc têìu
Ngaân àúâi khöng àuã sûác ài mau
Coá chi vûúng vñu trong húi maáy.
Mêëy chiïëc toa àêìy nùång khöí àau .
Baánh nghiïën lùn lùn quaá nùång nïì!
Khoái phò nhû ngheån nöîi àau tï;
Lêu lêu coâi ruác nghe rïìn rô ;
Loâng cuãa ngûúâi ài reáo keã vïì.
Keã vïì khöng noái bûúác vûúng vûúng...
Thûúng nhúá lan xa mêëy dùåm trûúâng,
Leäo àeäo töi vïì theo bûúác hoå
Têm höìn ngú ngêín nhúá muön phûúng.
BAÂI THÚ TÒNH ÚÃ HAÂNG CHÊU
Anh xa nûúác nïn yïu thïm nûúác
Anh xa em caâng nhúá thïm em
Trùng Têy Höì vúâi vúåi thêu àïm
Trúâi Haâng Chêu böën bïì ïm aái
Muâa thu àaä ài qua coân gûãi laåi
Möåt ñt vaâng trong nùæng trong cêy
Möåt ñt buöìn trong gioá trong mêy
Möåt ñt vui trïn möi ngûúâi thiïëu nûä...
Anh àaä àïën nhûäng núi lõch sûã
Àûúâng Tö Àöng Pha laâm phuá
Àûúâng Baåch Cû Dõ àïì thú
Höìn ngûúâi xûa vûúng vêën tûå bao giúâ
Coân thao thûác trïn caânh àaâo ngoån liïîu
Phong caãnh àeåp nhûng loâng anh thêëy thiïëu
Bûác tranh kia anh muöën àiïím thïm maâu
Coá hai ta cuâng tûåa bïn cêìu
Cho mùåt nûúác Têy - Höì trong saáng nûäa
Laá phong àoã nhû möëi tònh àûúåm lûãa
Hoa cuác vaâng nhû nöîi nhúá dêy dûa
Laân nûúác qua aánh mùæt ai àûa
Cún gioá àïën baân tay em vêîy
Chuáng mònh àaä yïu nhau tûâ àöå êëy
Coá nuái söng vaâ coá trùng sao
Coá giêån húân vaâ coá chiïm bao
Cay àùæng ngoåt buâi cuöåc àúâi khaáng chiïën
Noái sao hïët em úi bao kó niïåm...
Nhûäng ngaây buöìn nghô àïën thêëy vui vui
Nhûäng ngaây vui sao laåi thêëy buâi nguâi
Anh khöng muöën hoãi nhiïìu quaá khûá
Ngaây àeåp nhêët laâ ngaây röìi gùåp gúä
Rúâi Têy Höì trùng xuöëng Bùæc Cao Phong
Chó mònh anh vúái im lùång trong phoâng
Anh ngûúác nhòn bûác thïu trïn vaách:
Hai boáng ngûúâi ài möåt haâng tuâng baách
Baân tay naâo àaä dïåt nöîi loâng anh?
Tiïëng muâa xuên àem soáng vöî bïn mònh
Vú vêín tònh chùn chêåp chúân möång göëi
Anh mú thêëy Haâng Chêu thaânh Haâ Nöåi
Nûúác Têy Höì Böîng hoaá nûúác Höì Têy
Hai chuáng mònh cuâng bûúác dûúái haâng cêy
1956
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
37
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY

Nùm nay vûâa troân 100 nùm ngaây sinh nhaâ vùn, nhaâ phï bònh vùn hoåc Hoaâi Thanh
(1909 - 1982), taác giaã Thi nhên Viïåt Nam, ngûúâi tûâng àûúåc coi laâ chuã soaái cuãa phaái
“Nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt”(?). Nùm nay cuäng vûâa troân 70 nùm ngaây kheáp laåi cuöåc
tranh luêån “Nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt” vaâ “Nghïå thuêåt võ nhên sinh” (1935 - 1939),
möåt trong nhûäng cuöåc tranh luêån vïì vùn hoåc nghïå thuêåt nöíi tiïëng nhêët trong lõch sûã
vùn hoáa nûúác nhaâ. Nhên dõp naây, VHVN trên troång giúái thiïåu túái baån àoåc baâi viïët cuãa
taác giaã Nguyïîn Huy Thùæng noái laåi vïì sûå kiïån naây, nhû möåt neán nhang tûúãng nhúá nhaâ
vùn, nhaâ phï bònh vùn hoåc löîi laåc Hoaâi Thanh.

CUÖÅC TRANH LUÊÅN XÛA

VAÂ CAÁI KÏËT COÁ HÊÅU NAY
NGUYÏÎN HUY THÙÆNG

N
ùm 1935, trïn Tiïíu thuyïët
thûá bêíy xuêët hiïån baâi viïët Hai
caái quan niïåm vùn hoåc vaâ
nghïå thuêåt vúái àúâi ngûúâi cuãa Thiïëu
Sún. Lêåp tûác, coá baâi cuãa Haãi Triïìu
phaãn baác laåi quan niïåm cuãa taác giaã
naây. Tiïëp àïën, Haãi Triïìu laåi tranh
luêån vúái Thiïëu Sún quanh viïåc phï
bònh taác phêím Keáp Tû Bïìn cuãa
Nguyïîn Cöng Hoan. Haãi Triïìu laâ nhaâ
lyá luêån vaâ phï bònh vùn nghïå theo
quan àiïím maác-xñt rêët nhiïåt thaânh.
Trûúác àoá, nùm 1933, trïn baáo Àöng
phûúng öng àaä coá cuöåc buát chiïën vúái
Phan Khöi, àaã phaá quan àiïím cuãa
öng naây maâ öng goåi laâ duy têm, gêy
nïn cuöåc tranh luêån “duy têm hay
duy vêåt” khaá söi nöíi.
Têåp truyïån ngùæn Keáp Tû Bïìn cuãa
Nguyïîn Cöng Hoan ra àúâi nùm 1935
laâ möåt sûå kiïån àûúåc baån àoåc hoan
nghïnh vaâ thu huát àûúåc sûå quan têm
cuãa caác nhaâ phï bònh. Haãi Triïìu thêëy
úã àoá möåt taác phêím thuöåc vïì caái traâo
lûu “nghïå thuêåt võ nhên sinh” úã nûúác
ta, búãi vò àoåc noá, àöåc giaã “seä thêëy
trong xaä höåi möåt söë àöng ngûúâi phaãi
baán thên nuöi miïång, seä thêëy nhûäng
àûáa beá cuâng khöën quaá, quyïët ùn
lûúâng àïí chõu àêëm, hoùåc möåt giai
cêëp àuã ùn, àuã mùåc chûåc mua caái cûúâi
vui bïn caái sêìu caái khöí cuãa keã ngheâo
khoá”. Vúái caách nhòn nhêån àoá, öng
cho nhûäng quan niïåm cuãa Thiïëu Sún
laâ “Nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt”, vaâ öng
xûúáng lïn hùèn möåt hoåc thuyïët “Nghïå
thuêåt võ nhên sinh” àïí chöëng laåi. Möåt
àöåi nguä nhûäng ngûúâi theo hoåc thuyïët
naây cuäng àûúåc têåp húåp xung quanh
öng, vúái nhûäng tïn tuöíi nhû Haãi
Thanh, Haãi Khaách, Höì Xanh, Lêm
Mêåu Quang, Phan Vùn Dêåt, Phan
Vùn Huâm, Buâi Cöng Trûâng, Cao Vùn
Chaánh... Àïën ngaây 13-8-1935, trïn
baáo Traâng An xuêët baãn úã Huïë coá baâi
cuãa Hoaâi Thanh noái laåi vïì taác phêím
Keáp Tû Bïìn cuãa Nguyïîn Cöng
Hoan. Öng thêëy sûác hêëp dêîn cuãa
cuöën saách úã chöî khaác: “Cöng chuáng
thñch têåp truyïån ngùæn Keáp Tû Bïìn
khöng phaãi thñch xem nhûäng chuyïån
hoå vöën thûâa biïët tûâ bao giúâ maâ thñch
nhûäng cêu vùn ngöå nghônh, coá yá maâ
Nguyïîn Cöng Hoan àaä kheáo lùæp vaâo
trong nhûäng cöët truyïån khöng coá gò.
Ngûúâi ta xem möåt quyïín truyïån chûá
coá phaãi möåt thiïn phoáng sûå àêu?”
Hoaâi Thanh àùåt tiïu àïì cho baâi viïët
naây cuãa mònh laâ Vùn chûúng laâ vùn
chûúng, nhû àïí noái thùèng caái quan
niïåm vùn chûúng cuãa mònh, vaâ cuäng
àïí toã roä sûå thaânh thûåc cuãa mònh trûúác
baâi viïët rêët thùèng thùæn cuãa Haãi Triïìu.
Phe “Nghïå thuêåt võ nhên sinh” liïìn
kïët thaânh möåt chiïën tuyïën chôa muäi
nhoån cöng kñch Hoaâi Thanh, nêng
öng lïn thaânh chuã soaái cuãa caái goåi laâ
“Nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt” àïí phï
phaán möåt caách nùång nïì. Hoaâi Thanh
möåt mònh chöëng àúä, trong khi Thiïëu
Sún, ngûúâi vö tònh àaä chêm ngoâi cho
cuöåc tranh luêån naây, lùång leä ruát lui.
Sau, vúái sûå goáp sûác cuãa Lûu Troång
Lû vaâ Lï Traâng Kiïìu, ba öng lêåp
thaânh vùn phaái Phûúng Àöng àïí àöëi
phoá laåi, song hoå kiïn quyïët phaãn àöëi
viïåc bõ gaán cho laâ chuã trûúng thuyïët
“Nghïå thuêåt võ nghïå thuêåt”. Hoaâi
Thanh, chùèng haån, ngay tûâ àêìu àaä
phaát biïíu rùçng: “Noái cho cuâng, nghïå
thuêåt naâo maâ chùèng võ nhên sinh,

VÙN HIÏËN
38 VIÏÅT NAM
khöng vò caái sinh hoaåt vêåt chêët thò
cuäng vò caái sinh hoaåt tinh thêìn cuãa
ngûúâi ta” (Traâng An, 1-10-1935).
Cuöåc tranh luêån diïîn ra söi nöíi
trong hai nùm 1935-1936 vaâ seä coân
keáo daâi àïën nùm 1939, nghôa laâ suöët
thúâi gian diïîn ra phong traâo Mùåt trêån
Dên chuã Àöng Dûúng. Qua cuöåc
tranh luêån, Haãi Triïìu, cêy buát truå cöåt
cuãa phaái “Nghïå thuêåt võ nhên sinh”
àaä nïu lïn nhûäng vêën àïì quan troång
cuãa lyá luêån vùn nghïå maác-xñt: nguöìn
göëc xaä höåi, tñnh giai cêëp cuãa vùn hoåc
nghïå thuêåt, vùn hoåc nghïå thuêåt phaãi
laâ vuä khñ àêëu tranh caãi taåo xaä höåi, vêën
àïì traách nhiïåm cuãa vùn nghïå sô chên
chñnh... Àöìng thúâi, öng cuäng kiïn trò
cöí vuä cho khuynh hûúáng vùn hoåc
hiïån thûåc, ca ngúåi Keáp Tû Bïìn nhû
trïn àaä noái, ca ngúåi tiïíu thuyïët Lêìm
than cuãa Lan Khai, möåt taác phêím
“bïnh vûåc cho giai cêëp thúå thuyïìn”...
ÚÃ möåt trong nhûäng baâi cuöëi cuâng cuãa
mònh trong cuöåc tranh luêån, Thïë naâo
laâ nöåi dung vaâ hònh thûác möåt taác
phêím vùn chûúng (Tao Àaân, söë
6/1939), Hoaâi Thanh cuäng nhêån thêëy
rùçng coá nhûäng àïì taâi cêìn chuá yá hún
trong vùn chûúng àûúng thúâi:
“Hûúáng vïì bònh dên àïí chöëng laåi xu
hûúáng quyá phaái, xu hûúáng phaãn tûå
nhiïn tûâ trûúác àïën nay. Hûúáng vïì
bònh dên laâ hûúáng vïì möåt thïë giúái
múái meã, möåt kho taâi liïåu vö têån cho
vùn chûúng maâ vùn chûúng chûa
duâng àïën”...
Cuöåc tranh luêån “Nghïå thuêåt võ
nghïå thuêåt” vaâ “Nghïå thuêåt võ nhên
sinh”, coá thïí noái, laâ möåt cuöåc tranh
luêån thuá võ vaâ quan troång nhêët thúâi
bêëy giúâ, noá àaä chaåm àïën nhûäng vêën
àïì cú baãn cuãa lyá luêån vùn hoåc, àöìng
thúâi khùèng àõnh cho xu hûúáng têët yïëu
vùn hoåc phuåc vuå nhên dên, phuåc vuå
dên töåc. Tuy nhiïn, vúái trònh àöå vaâ
phûúng phaáp lyá luêån luác bêëy giúâ, àùåc
biïåt laâ vúái thaái àöå phï phaán coá phêìn
thaái quaá, cuöåc tranh luêån cuäng coá
nhûäng haån chïë, mang tñnh phuã àõnh
hún laâ dung naåp. Thûåc tïë, phaãi àïën
thúâi kyâ àöíi múái, nghôa laâ sau nûãa thïë
kyã (túái nay laâ vûâa àuáng 70 nùm),
ngûúâi ta múái coá àiïìu kiïån nhòn nhêån
möåt caách thêëu àaáo, khaách quan vaâ
cuäng cöng bùçng hún luêån àiïím cuãa
möîi bïn (khöng phaãi caái tïn, nhêët laâ
caái tïn bõ aáp àùåt “võ nghïå thuêåt”!) Hoáa
ra, caã Haãi Triïìu vaâ Hoaâi Thanh cuâng
coá nhiïìu àiïím àöìng nhêët vúái nhau.
Nïëu nhû Haãi Triïìu nïu roä khêíu hiïåu
“Nghïå thuêåt võ nhên sinh”, thò Hoaâi
Thanh cuäng tûâng noái: “Nhaâ vùn laâ
möåt ngûúâi söëng giûäa xaä höåi, cöë nhiïn
phaãi tuây sûác mònh laâm hïët phêån sûå
àöëi vúái xaä höåi, töi muöën noái nhaâ vùn
coá luác phaãi biïët bïnh vûåc keã yïëu,
chöëng laåi caái sûác maånh cuãa tiïìn taâi,
cuãa suáng àaån”, nhûng àöìng thúâi öng
cuäng caãnh baáo: “Ta nïn nhúá rùçng
cêìm buát chûa phaãi laâ viïët vùn. Vùn
chûúng laâ vêåt quyá coá àêu àûúåc nhiïìu
thïë”. Nghôa laâ, bïn caånh viïåc khùèng
àõnh sûá mïånh phuåc vuå dên sinh cuãa
nhaâ vùn, öng coân, bùçng sûå mêîn caãm
cuãa mònh, nïu lïn möåt luêån àiïím:
Vùn chûúng muöën gò thò gò, trûúác hïët
noá phaãi laâ noá àaä. Vùn chûúng maâ bêët
thaânh vùn chûúng thò coá khoaác cho
noá bao nhiïu sûá mïånh, nhiïåm vuå
cuäng thaânh vö ñch!
Haãi Triïìu àaä àuáng khi àûa ra caác
yá kiïën tranh luêån theo quan àiïím
“Nghïå thuêåt võ nhên sinh”, nhûng coá
leä do yïu cêìu cuãa hoaân caãnh lõch sûã
luác bêëy giúâ, do sûå hùng haái àêëu tranh
àaä trúã nïn cûåc àoan vaâ vö tònh àêíy
“àöìng minh” sang bïn kia chiïën
tuyïën. Khi quy cho Hoaâi Thanh laâ
ngûúâi chuã xûúáng thuyïët “Nghïå thuêåt
võ nghïå thuêåt”, öng vö tònh àaä àïí
ngûúâi ta hiïíu rùçng Hoaâi Thanh laâm
thïë laâ àïí phuåc vuå giai cêëp giaâu sang!
Möåt caái tiïëng maâ Hoaâi Thanh àaä phaãi
mang suöët möåt thúâi gian daâi, cho àïën
thúâi kyâ Àöíi Múái.
Cuöåc tranh luêån “Nghïå thuêåt võ
nghïå thuêåt” vaâ “Nghïå thuêåt võ nhên
sinh” àaä ài vaâo lõch sûã vùn nghïå vaâ
hoåc thuêåt nûúác nhaâ nhû möåt trong
nhûäng cuöåc tranh luêån coá tiïëng vang
nhêët, vaâ cuäng àïí laåi nhiïìu baâi hoåc
nhêët. Caã hai võ chuã soaái - duâ tûå yá thûác
hay bêët àùæc dô - giúâ àêy àïìu laâ nhûäng
tïn tuöíi àaáng kñnh cuãa nïìn vùn hoåc
Viïåt Nam. Hai öng cuâng àûúåc Giaãi
thûúãng Höì Chñ Minh trao cho nhûäng
cöng trònh chuã yïëu cuãa mònh. Nùm
2009 naây vûâa chùén 70 nùm ngaây
kheáp laåi cuöåc tranh luêån, àöìng thúâi
cuäng laâ troân möåt trùm nùm sinh nhaâ
phï bònh vùn hoåc Hoaâi Thanh. Thêåt
mûâng laâ trûúác nhûäng cöåt möëc quan
troång naây, sûå nghiïåp vaâ taác phêím
cuãa öng àaä àûúåc nhòn nhêån laåi vúái sûå
Vúå chöìng Hoaâi Thanh
trên troång, vaâ quan troång hún, àûúåc
sûå àoán nhêån nöìng hêåu cuãa cöng
chuáng. Caách àêy ñt nùm, cuöën Vùn
chûúng vaâ haânh àöång cuãa Hoaâi
Thanh (cuâng àûáng tïn vúái Lûu Troång
Lû vaâ Lï Traâng Kiïìu) lêìn àêìu tiïn
àûúåc ra mùæt baån àoåc. Cuöën saách têåp
húåp möåt söë baâi viïët cuãa caác öng (maâ
chuã yïëu do Hoaâi Thanh chêëp buát)
trong cuöåc tranh luêån, tûâng àûúåc
xuêët baãn nùm 1936 nhûng vûâa ra àúâi
àaä bõ chñnh quyïìn baão höå thu höìi, do
chuáng khoá coá thïí chêëp nhêån gioång
àiïåu àaã phaá cuãa taác giaã. Nùm 1999,
nhúâ sûå nöî lûåc cuãa nhaâ nghiïn cûáu
Nguyïîn Ngoåc Thiïån, cuöën saách àaä
àûúåc tòm ra vaâ xuêët baãn sau 63 nùm
tûúãng àaä mêët tñch. Coân cuöën Thi
nhên Viïåt Nam cuãa öng (àûáng tïn
chung vúái ngûúâi em Hoaâi Chên) thò
khoãi cêìn noái thïm bêët cûá lúâi cöí xuáy
naâo. Laâ taác phêím toã roä nhêët luêån
àiïím “vùn chûúng trûúác hïët phaãi laâ
vùn chûúng” cuãa taác giaã, cuöën saách
cuäng suöët möåt thúâi gian daâi khöng
àûúåc taái baãn, phöí biïën, hoùåc coá
chùng chó àûúåc trñch dêîn möåt söë baâi
vïì möåt söë nhaâ thú dïî àûúåc chêëp
nhêån hún. Nhûng àïën nay, Thi nhên
Viïåt Nam khöng chó laâ möåt trong
nhûäng cuöën saách vùn hoåc baán chaåy
nhêët, maâ coân trúã thaânh möåt trong
nhûäng taác phêím ûu tuá nhêët cuãa nïìn
phï bònh vùn hoåc nghïå thuêåt Viïåt
Nam hiïån àaåi, duâ caác “thi nhên” àûúåc
öng baân àïën thuöåc trûúâng phaái, traâo
lûu, quan àiïím nghïå thuêåt naâo, miïîn
laâ coá thú hay theo àuáng nghôa cao
àeåp cuãa tûâ naây.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
39
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY

NGUYEÃN TIEÁN CHUNG

hoïa só cuûa hoàn queâ
HOAÂNG ÀÒNH TAÂI

“Chùn trêu”, sún dêìu

Ngûúâi ta baão hoaå sô Nguyïîn Tiïën Chung veä nöng dên nhû veä ngûúâi thên trong nhaâ, öng thuöåc laâu nhûäng khuön mùåt baâ giaâ, em beá,
thön nûä túái caãnh àöìng quï, goác sên, vûåa luáa, caãnh chùn trêu, cêëy caây, gùåt haái... Tònh yïu thûúng laâng quï lêëp laánh trong ngoån buát
thêìn tònh cuãa öng.

VÙN HIÏËN
40 VIÏÅT NAM
Hoåa sô Nguyïîn Tiïën Chung “Choåi trêu”, mûåc nho

H
oaå sô Nguyïîn Tiïën Chung,
sinh nùm 1914, laâ taâi danh
xuêët sùæc cuãa höåi hoaå hiïån
àaåi Viïåt Nam thïë kyã XX. Öng töët
nghiïåp trûúâng Myä thuêåt Àöng
Dûúng khoaá XI (1935 - 1940) luác 26
tuöíi. Cuâng bao thanh niïn nghïå sô
taâi hoa bay böíng nhû Nguyïîn Gia
Trñ, Tö Ngoåc Vên, Trêìn Vùn Cêín,
Nguyïîn Tûúâng Lên... thúâi tiïìn
chiïën laäng maån “höìn bûúám mú
tiïn”, thaânh cöng úã nhûäng bûác veä
thiïëu nûä thõ thaânh, yïíu àiïåu, xinh
tûúi, taâ aáo daâi bay lûúån trïn caánh
àöìng vaâng rûåc, caãnh thêìn tiïn
möång aão hoa laá, mêy chim, nhûäng
ngöi chuâa cö tõch, hoaâi voång vïì
möåt quaá khûá xa xöi trong cöí tñch
thúâi trûúác caách maång.
Nhûäng têëm sún maâi rûåc rúä
vaâng son, long lanh trai öëc, voã
trûáng. Nguyïîn Tiïën Chung laâ taâi
nùng thaânh danh súám. Nhûng trïn “Sinh tûã III”
caã laâ möåt têm höìn yïu thûúng bïìn
bó. “Höìn quï” lùång leä chaãy ngêìm
sô Nguyïîn Phan Chaánh rêët thaânh hoåc chûä. Hoaå sô Nguyïîn Saáng veä
tûâ trong taác phêím àêìu tiïn êëy túái
cöng vúái bûác luåa “Chúi ö ùn quan” ngûúâi nöng dên mùåc aáo lñnh lêîm
suöët cuöåc àúâi...
Nöng dên laâ chuã àïì lúán lao cuãa troâ chúi cuãa em beá nhaâ ngheâo trïn liïåt giûäa chiïën haâo lûãa maáu. Chuã
höåi hoaå hiïån àaåi. Van Göëc (hoaå sô nïìn àêët. Cö thön nûä rûãa rau cêìu ao àïì nöng dên laâ nguöìn caãm hûáng
Haâ Lan) veä nhûäng ngûúâi nöng dên höìn hêåu dõu daâng. Nguyïîn Tû vö têån cho nhiïìu thïë hïå hoaå sô taâi
cuâng khöí àang ùn khoai, àang Nghiïm veä àoaân ngûúâi àoái khöí nùng, can àaãm tûâ trong quaá khûá
gieo haåt. Hoaå sô Phaáp Milï nöíi gaâo theát bïn àöìn giùåc hay niïìm vui túái tûúng lai.
tiïëng vúái hoâa sùæc nêu àoã, maâu àêët laâng quï giaãi phoáng àoán con ngheá Ngûúâi ta baão hoaå sô Nguyïîn
àai cuãa ngûúâi dên vêët vaã, lêìm luäi ra àúâi. Lûu Cöng Nhên veä nöng Tiïën Chung veä nöng dên nhû veä
trïn caánh àöìng. ÚÃ Viïåt Nam, hoaå dên àang caây ngoaâi àöìng, àang ngûúâi thên trong nhaâ, öng thuöåc

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

41
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
laâu nhûäng khuön mùåt baâ giaâ, em
beá, thön nûä túái caãnh àöìng quï, goác
sên, vûåa luáa, caãnh chùn trêu, cêëy
caây, gùåt haái... Tònh yïu thûúng
laâng quï lêëp laánh trong ngoån buát
thêìn tònh cuãa öng.
Laâ hoaå sô àa taâi, veä nhiïìu chêët
liïåu tûâ böåt maâu, mûåc nho túái sún
dêìu, sún maâi, luåa, khùæc göî, tranh
cöí àöång chñnh trõ, minh hoaå saách
baáo, thïí loaåi naâo cuäng thaânh cöng.
Khaã nùng kyâ diïåu cuãa caác danh
nhên vïì taâi nùng chñnh laâ sûå àöåc
àaáo, phên biïåt hoå vúái àaám àöng,
Nguyïîn Tiïën Chung àöåc àaáo tûâ
chûä kyá, phûúng phaáp taåo hònh
hiïån àaåi, dên gian dñ doãm theo
caách nhòn rêët riïng. Húi buát bay ài
phoáng tuáng, laäng tûã nhû bêåc thêìy
phûúng Àöng cöí xûa. Maâu sùæc tûâ
tinh vi, tinh tïë túái nhûäng va àêåp dûä
dùçn, taáo baåo nhûäng maâu nguyïn
sùæc laåi cûá haâi hoaâ, dõu ngoåt. Sûå
nghiïåp öng phong phuá, àa daång.
Thên hònh àêåm chùæc, lûåc lûúäng cuãa
ngûúâi nöng dên trong taác phêím
cuãa öng phúi phúái laåc quan, höìn
hêåu yïu àúâi. Tûâ bûác sún maâi àêìu
tiïn thiïëu nûä thõ thaânh maãnh mai,
“Thiïëu nûä chúi xuên”, sún maâi
àaâi caác túái bûác sún maâi veä ngûúâi
dên quï möåc maåc, bònh dõ, öng tiïën
xa vïì taåo hònh hiïån àaåi. Höåi hoaå
cuãa öng thêëm àêîm cöët caách dên
töåc tûâ chuã àïì lúán lao, toaân thïí túái
thuã phaáp biïíu hiïån coá maåch ngêìm
kïët nöëi nghòn nùm vúái tranh dên
gian Àöng Höì - Haâng Tröëng, coá
biïën hònh lêåp thïí, daä thuá, siïu thûåc
cuãa chuã nghôa hiïån àaåi chêu Êu.
Vaâ, àêëy laâ àoáng goáp quyá baáu cho
VÙN HIÏËN
42 VIÏÅT NAM
myä thuêåt hiïån àaåi Viïåt Nam.
Söëng hïët mònh vúái ngûúâi dên
cêìn lao, húi thúã cuãa sûå söëng cûá
phêåp phöìng trong nhûäng taác
phêím cuãa öng. Nguyïîn Tiïën
Chung túái àûúåc àiïìu maâ bêët kyâ
hoaå sô naâo cuäng ao ûúác: dên töåc vaâ
hiïån àaåi, sûå nhuêìn nhuyïîn giûäa
truyïìn thöëng vaâ caái múái. Bùçng taâi
“Ngaây chuã nhêåt”, khùæc göî maâu
nùng vaâ trñ thöng minh, öng coân
cao siïu àaåt túái sûå giaãn dõ, sêu sùæc,
dêëu êën cuãa möåt danh hoaå.
Töi laâ hoaå sô may mùæn gùåp öng
tûâ thuúã thanh niïn. Nùm 1973, tûâ
Trûúâng Sún vïì dûå traåi saáng taác cuãa
Höåi Myä thuêåt Viïåt Nam taåi thön
Triïìu Khuác (ngoaåi thaânh Haâ Nöåi)
maâ öng phuå traách, chñnh öng àaä
giú caánh tay thang võn cho nhûäng
bûúác ài nghïå thuêåt àêìu tiïn cuãa
töi. Töi biïët öng tûâng daåy úã trûúâng
Myä thuêåt 10 nùm, nhiïìu hoaå sô taâi
nùng laâ hoåc troâ cuãa öng. Gêìn öng 3
thaáng bïn bûác tranh sún dêìu cuå
thïí, töi hiïíu àûúåc caái hay, caái dúã
cuãa mònh. Lúâi öng ên cêìn maâ sêu
lùæng. Nhûäng caái öng phaát hiïån úã
töi, töi gòn giûä suöët àúâi. Àoá laâ têm
can cuãa möåt taâi nùng lúán luác àoá àaä
60 nùm söëng vaâ laâm nghïå thuêåt.
Nhûäng bûác tranh phong caãnh laâng
quï cuãa hoaå sô Nguyïîn Tiïën
Chung laâ böåt maâu, khùæc göî hay
sún dêìu, sún maâi, khöng gian
trong tranh öng bao giúâ cuäng
trong laânh, tinh khiïët. Ngûúâi nöng
dên lao àöång têåp thïí höìn hêåu, vui
tûúi, nhûäng rùång dûâa, àöìng luáa
nguyïn veån, con trêu, con gaâ chùm
chó, mùåt ngûúâi tûúi tùæn, tin yïu vúái
nhûäng ûúác voång thanh bònh tûâ
trong baãn thïí àaä in àêåm dêëu êën
trong töi.
Gêìn nûãa thïë kyã àaä qua röìi,
ngaây thanh bònh höm nay cuäng
khaác. Nhûäng bon chen xö lêën thõ
dên, khoái buåi cùng thùèng vaâ nhoåc
nhùçn... giûäa nhûäng giúâ laâm viïåc
mïåt moãi, moåi ngûúâi laåi tòm vïì
nhûäng bûác tranh cuãa öng àïí thêëy
sûå an uãi, giaãi toaã, tòm laåi yïn tônh
vaâ niïìm vui.
Hoaå sô Nguyïîn Tiïën Chung
mêët nùm 1976 do bïånh hiïím
ngheâo. Öng söëng 62 nùm trong
cuöåc àúâi khöng bònh yïn, coá nùm
thaáng tûúi vui haånh phuác, nhûäng
gian khöí thiïëu thöën trong chiïën
tranh vïå quöëc, niïìm vui saáng taåo
nhû ngoån lûãa khöng bao giúâ tùæt
trong traái tim àam mï, nhên hêåu.
Nghïå thuêåt cuãa öng laâ mùåt höì
trong treão soi boáng “Höìn quï”
Viïåt Nam vúái hònh aãnh ngûúâi nöng
dên chêët phaác cêìn cuâ yïu lao àöång
vaâ hoaâ bònh, cuâng caánh coâ nghòn
àúâi bay maäi trïn luyä tre xanh vaâ
quï hûúng àêët Viïåt...
Cuoán theo kòch tröôøng
TÊM HUYÏËT CUÃA MÖÅT NHAÂ BAÁO SÊN KHÊËU
BUÂI PHÛÚNG THAÃO
35 nùm àeo àuöíi sûå nghiïåp sên
khêëu truyïìn thanh Àaâi TNVN, tûâ ngaây
bûúác chên vïì 58 Quaán Sûá àêìu nùm
1970 cho túái khi nghó hûu nùm 2005,
Vuä Haâ chuyïn traách cöng taác biïn
kõch vaâ àaåo diïîn kõch truyïìn thanh
cho laân soáng àaâi quöëc gia.Cuäng àùçng
àùéng 35 nùm êëy öng coân laâ bònh luêån
viïn nghïå thuêåt, thûúâng xuyïn coá
nhûäng baâi viïët cho chûúng trònh vùn
nghïå cuãa àaâi vaâ baáo chñ TW vaâ Haâ
Nöåi. Nhûäng baâi viïët mang àêåm baãn
sùæc chñnh luêån àïì cêåp túái àúâi söëng
sên khêëu hún ba thêåp kyã qua àaä laâm
nïn “thûúng hiïåu” Vuä Haâ, àûúåc àöng
àaão baån nghïì vaâ thñnh giaã, àöåc giaã ghi
nhêån.
Do chuyïn traách maãng sên khêëu
cuãa àaâi nïn Vuä Haâ àaä coá àiïìu kiïån
thûúâng xuyïn theo doäi moåi hoaåt àöång
kõch trûoâng trong phaåm vi toaân quöëc.
Möåt vúã kõch múái trònh laâng, möåt phong
traâo múái phaát àöång, möåt traåi saáng taác
vûâa múã, möåt sûå kiïån sên khêëu gêy dû
luêån, möåt höåi diïîn toaân quöëc àûúåc
tiïën haânh...dûoâng nhû Vuä Haâ àïìu coá
mùåt.Àùæm mònh trong khöng khñ kõch
nghïå, say sûa àïën mï maãi nhûng öng
vêîn tónh taáo trong caách nhòn nhêån,
àaánh giaá tûâng sûå kiïån, coá chñnh kiïën
riïng, coá tiïëng noái riïng. 35 nùm coá
túái haâng mêëy trùm baâi viïët daây dùån,
nay Vuä Haâ choån lûåa 60 baâi coá chêët
lûúång nhêët in trong têåp tiïíu luêån, phï
bònh “ Cuöën theo kõch trûúâng” NXB
sên khêëu múái êën haânh vaâo thaáng
6/2009 naây.
Têåp saách chia laâm ba phêìn. Phêìn
I “Khaát voång sên khêëu” chiïëm tyã lïå
nhiïìu hún caã. Phêìn II daânh riïng cho
chuyïn luêån “Phaát thanh-Truyïìn
hònh”, phêìn III laâ nhhûäng baâi viïët vïì
taác giaã “Àöìng nghiïåp vúái töi”.
Phêìn I coá gioång àiïåu cuãa möåt cêy
buát phï bònh, thêëu àaáo vaâ nghiïm
nhùåt. Nhûäng baâi nhû: Sên khêëu nhòn
tûâ khaán giaã; Sên khêëu hêëp dêîn laâm
gò? Hêëp dêîn vúái ai?; Xaä höåi hoaá sên
khêëu-möåt vêën àïì bûác xuác; Kõch thú coá
nïn höìi sinh; Sên khêëu thõ trûúâng vaâ
Kitsch; Kõch noái noái gò vúái höm nay...
mùåc duâ noái túái hiïån tònh sên khêëu möåt
thúâi chûa xa nhûng vêîn mang àêåm
tñnh thúâi sûå, khiïën ngûúâi trong nghïì
vaâ khaán giaã yïu sên khêëu phaãi quan
têm. Trong phêìn naây Vuä Haâ cuäng
àiïím nhûäng dêëu möëc quan troång cuãa
tûâng kõch chuãng, nhû tuöìng, cheâo, caãi
lûúng, kõch noái, xiïëc, muáa àûúng àaåi...
àïí àöåc giaã coá thïí hònh dung bûúác ài
cuãa sên khêëu mêëy chuåc nùm qua.
Caách viïët cuãa Vuä Haâ hêëp dêîn ngûúâi
àoåc búãi öng khöng sa àaâ vaâo rûâng lyá
luêån, ngöìn ngöån hiïån thûåc kõch
trûúâng, nhûäng vêën àïì noáng boãng
àûúåc biïån dêîn qua nhûäng taác phêím,
taác giaã, àaåo diïîn cuå thïí, möåt phong
traâo, möåt höåi diïîn cuå thïí. Khöng neá
traánh, khöng ngaåi àöång chaåm nhûng
khuác triïët, chên tònh. Caái tònh cuãa
ngûúâi trong cuöåc, caái tònh nghïå sô.
Nhûäng thaânh cöng, thaânh tûåu öng
khöng deâ dùåt tön vinh, ngúåi ca. Ngûúåc
laåi cuäng chó ra nhûäng caái khiïëm
khuyïët cêìn chónh sûãa. Àoåc nhûäng baâi
nhû: Chó àaåo nghïå thuêåt-anh laâ ai;
Àaåo diïîn kõch noái-nhòn laåi vaâ suy nghô;
Sên khêëu khöng söi àöång khöng coá
àêët cho lyá luêån phï bònh; Kõch Saâi
Goân àang cêìn nûúác mùæt; Taâi nùng treã
vúái sên khêëu-sên khêëu vúái taâi nùng
treã...caâng thêëy caái tònh thên mïën cuãa
nhuäng ngûúâi laâm nghïì vúái nhau, coá
roáng riïët nhûng khöng chò chiïët, xoái
moác, maâ gêìn guäi, trên troång.
Phêìn II Vuä Haâ daânh cho “caái
nghiïåp” kõch truyïìn thanh öng tûâng
gùæn boá mêëy chuåc nùm trong àúâi mònh.
Khaác vúái phêìn I, trong phêìn II naây
gioång vùn cuãa Vuä Haâ dûúâng nhû nöìng
nhiïåt hún, thao thiïët hún. Àoåc nhûäng
baâi viïët nhû: Haâng triïåu ngûúâi àang
nghe baån diïîn; Sên khêëu truyïìn
thanh 40 nùm trong loâng ngûúâi nghe
àaâi; Nghïå sô trong phoâng baá êm; Àïën
vúái Liïn hoan kõch truyïìn thanh
Matxcúva... thêëy roä loâng yïu nghïì,
say nghïì cuãa möåt nghïå sô phaát thanh.
Khöng àún thuêìn laâ kïí laåi, laâ phaãn
aánh, qua tûâng tiïíu luêån thêëy roä niïìm
àam mï àïën caãm àöång cuãa möåt ngûúâi
nhiïìu nùm gùæn boá vúái thïí loaåi sên
khêëu vö hònh maâ tûâ 1975 trúã vïì trûúác
àaä tûâng laâm say loâng baån nghe àaâi.
Vaâ nhûäng trùn trúã höm nay, khi Sên
khêëu truyïìn thanh khöng coân laâ kïnh
nghïå thuêåt hêëp dêîn nhû “möåt thúâi
vang boáng”. Trong phêìn naây coá
nhûäng chuyïn luêån vïì kõch truyïìn
thanh nhû vïì àaåo diïîn , diïîn xuêët , vïì
tiïëng cûúâi ...trïn soáng phaát thanh, rêët
àïí caác baån quan têm túái böå mön naây
nghiïn cûáu.
Àoåc phêìn III: Àöìng nghiïåp vúái töi
göìm taám baâi viïët vïì Vuä Haâ àaä àùng
taãi trïn baáo chñ, caâng thïm hiïíu vïì
öng, con ngûúâi, cöng viïåc, nhên caách
vaâ niïìm àam mï. Hiïíu thïm vò sao
öng trúã thaânh möåt nhaâ baáo coá uy tñn
trïn kõch trûúâng, möåt Nghïå sô ûu tuá
cuãa laân soáng phaát thanh quöëc gia.
Gêëp laåi hún 400 trang saách, khöng chó
hiïíu thïm àúâi söëng sên khêëu hún ba
thêåp kyã vûâa qua, maâ lùæng àoång trong
töi têm huyïët cuãa möåt nhaâ baáo vúái
nghïì, vúái nghiïåp, vúái cuöåc söëng höm
nay-Nhaâ baáo-NSÛT Vuä Haâ.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
43
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
thu naøy
ai
Senru h oa
S
au nhûäng ngaây nùæng noáng, cún mûa cuäng àaä àïën
laâm dõu maát trúâi Haâ Nöåi. Nhûäng àoaá sen höìng,
trùæng àûúåc baây baán khùæp núi trong cûãa haâng hoa,
trïn heâ phöë. Buöíi saáng trïn àûúâng àïën lúáp saáng taác
khoaá III, Trung têm böìi dûúäng viïët vùn Nguyïîn Du,
chúåt thêëy boá hoa sen trùæng trïn gioã xe möåt thiïëu nûä laâm
töi nhúá túái kyã niïåm vúái ngûúâi baån rêët yïu hoa sen. Trêìn
Hoaâ Bònh àaä ru hoa trong baâi thú "Baâi haát ru hoa sen".
Anh àaä ra ài vïì coäi vônh hùçng vûâa troân möåt nùm.
Ngaây êëy caách àêy hún 30 nùm, töi vaâ Trêìn Hoaâ Bònh
töët nghiïåp Àaåi hoåc Sû phaåm Haâ Nöåi àûúåc phên cöng vïì
giaãng daåy úã Trûúâng Àaåi hoåc Sû phaåm Haâ Nöåi 2 - Xuên
Hoaâ. Mùåc duâ khöng cuâng khoa nhûng chuáng töi úã gêìn
nhau cuâng cêìu thang, cuâng têìng. Luác naây gia àònh töi
àaä coá 2 con trai, nhûäng khi caã hai vúå chöìng töi àïìu coá
giúâ lïn lúáp, hai chaáu phaãi nhúâ chuá Bònh vaâ caác chuá
phoâng bïn tröng giuáp. Cuöåc söëng luác àoá thûåc sûå khoá
khùn nhûng vui, vö tû, àêìy tònh yïu thûúng, chia seã.
Trêìn Hoâa Bònh vaâ Lï Vùn Triïín
VÙN HIÏËN
44 VIÏÅT NAM
Töi daåy Khoa Sinh hoåc nhûng phuå traách cöng taác
vùn nghïå cuãa àoaân thanh niïn nhaâ trûúâng vaâ yïu thñch
saáng taác thú, nïn töi vaâ Bònh thûúâng gùåp nhau trong
caác buöíi giao lûu cuãa trûúâng vaâ vúái caác nhaâ thú cuãa
tuêìn baáo Vùn nghïå Höåi Nhaâ vùn.
Mêëy nùm sau, Bònh xêy dûång gia àònh vaâ vïì úã têåp
thïí Àaåi hoåc Sû phaåm Haâ Nöåi, coá giúâ giaãng múái lïn.
Töi cuäng khöng úã cùn höå têåp thïí xuöëng úã khu nhaâ
riïng coá vûúân gêìn giaãng àûúâng. Nhûäng ngaây lïn giaãng
daåy thónh thoaãng Bònh cuâng möåt söë anh em coá gheá
thùm töi, haân huyïn vúái ly rûúåu nhaåt.
Röìi bùéng ài möåt thúâi gian khöng gùåp nhau laâ luác
Bònh chuyïín vïì giaãng daåy úã Khoa Baáo, Phên viïån Baáo
chñ Tuyïn truyïìn Haâ Nöåi, cuäng trong thúâi gian naây töi
ài laâm nghiïn cûáu sinh.
Khi nghe tin chuyïån riïng cuãa bònh raån nûát vaâ tan
vúä töi thêåt sûå bêët ngúâ vaâ buöìn. Sau khi baão vïå thaânh
cöng luêån aán töi cuäng chuyïín cöng taác vïì möåt Viïån
nghiïn cûáu úã Haâ Nöåi. Coá lêìn vaâo Trûúâng Àaåi hoåc Sû
phaåm cöng taác khi vïì qua Phên viïån Baáo chñ vaâ Tuyïn TRÊÌN HOÂA BÒNH
truyïìn nhòn thêëy hai böë con Bònh dùæt nhau qua àûúâng
sang quaán cúm (luác àoá chaáu Haâ Trang coân nhoã), töi vïì
nhaâ ngöìi thêìn ra... Coá leä àêy laâ nhûäng nùm thaáng gian KHAU VAI
nan nhêët trong cuöåc àúâi Bònh theo têët caã caác nghôa. Thêåt
may mùæn cho Bònh coá gia àònh ngûúâi thên, coá àöìng
nghiïåp, coá nhiïìu baån beâ vaâ hoåc troâ töët àaä àöång viïn Coá nhûäng con àûúâng khöng thïí túái thaânh Rome
chia seã. Àöång lûåc lúán nhêët àïí Bònh vûúåt qua khoá khùn Nhûng Khau Vai thò túái...
coá leä laâ tònh yïu thûúng vaâ traách nhiïåm vúái con gaái beá
boãng. Röìi nöîi buöìn cuäng qua ài, cuöåc söëng cuãa Bònh öín Möåt ngûúâi ài tòm möåt ngûúâi
àõnh hún, töët àeåp hún... Bao nhiïu ngûúâi ài tòm bao nhiïu ngûúâi?
Noái àïën Trêìn Hoaâ Bònh, têët caã nhûäng ai biïët anh Khau Vai buöìn nhû àaá
àïìu coá chung nhêån xeát, anh laâ ngûúâi thöng minh hoåc Nûúác mùæt ngûúâi giaâ maâi trïn maá
gioãi, thi àaåi hoåc àaåt àiïím rêët cao, mön vùn trïn àiïím Àêu röìi thúâi rung reng voâng baåc lùæc àöìng?
10, xong àaåi hoåc àûúåc giûä laåi laâm caán böå giaãng daåy àaåi
hoåc. Bònh laâ ngûúâi àa taâi, taâi hoa vaâ caã àaâo hoa nûäa. Em kòa, nhûäng cêy sa möåc lùång leä trong thung
Anh chõu hoåc nhiïìu, àoåc nhiïìu, biïët sêu vaâ röång. Chuáng àang nghô gò?
Niïìm vui cuãa Bònh laâ àûúåc laâm viïåc, laâm vúái têët caã Em àang nghô gò?
niïìm say mï vaâ traách nhiïåm. Bònh tham gia laâm nhiïìu
lônh vûåc trong vai troâ cuãa nhaâ giaáo, nhaâ baáo, nhaâ thú. Nïëu möåt mai mònh khöng lêëy àûúåc nhau
Lônh vûåc naâo Bònh cuäng àïí laåi dêëu êën àêåm khoá quïn. Em coá ài tòm anh
Anh yïu nghïì giaáo vaâ thûåc sûå say mï. Nhên caách nhaâ Qua àiïåp truâng àaá sùæc
giaáo tûâ ngûúâi cha àaä aãnh hûúãng rêët sêu sùæc trong anh. Nhûäng Khau Vai bêìm dêåp dêëu chên ngûúâi?
Vöën kiïën thûác sêu, röång, phong phuá, phong caách giaãng
tûå nhiïn, hêëp dêîn àaä löi cuöën sinh viïn caác thïë hïå cuãa Trúâi úi Khau Vai
Phên viïån Baáo chñ vaâ Tuyïn truyïìn Haâ Nöåi (nay laâ Hoåc Khau Vai nhòn qua nûúác mùæt
viïån Baáo chñ). Bao bong boáng vïì trúâi
Trêìn Hoaâ Bònh luön tön troång, yïu quñ, thûúng vaâ Thûúng buöìn gûãi laåi...
caãm thöng vúái sinh viïn. Anh thûúâng giuáp àúä sinh viïn Nhûäng cuöåc tònh vuång daåi
ngheâo, khoá khùn... Nhûäng cuöåc tònh khön ngoan
Trêìn Hoaâ Bònh àaä goáp phêìn àaâo taåo nhiïìu thïë hïå Àaä söëng vaâ àaä chïët úã núi naây
àöåi nguä nhaâ baáo. Nhiïìu ngûúâi àûúåc anh dòu dùæt àaä Khöng khön ngoan khöng vuång daåi
trûúãng thaânh. Anh trûåc tiïëp viïët baáo, laâm baáo vaâ àaä gùåt Chó lùång chòm nhû àaá
haái nhiïìu thaânh cöng. Vïì thú, Trêìn Hoaâ Bònh àaä àïí laåi Chó búâi búâi nhû mêy
cho àúâi, cho ngûúâi yïu thú nhûäng baâi thú hay, nhûäng
cêu thú taâi hoa. Khöng chó coá "Thïm möåt" maâ coân "Mai Chuáng ta sa möåc chiïìu nay
em vïì nhaâ chöìng" "Sún Têy möåt phña" "Baâi haát ru hoa Em hai mûúi thoùæt thaânh ngaân tuöíi
sen", "Khau vai"... Em coá anh xa xoát thïë naây sao?
Noái àïën Trêìn Hoaâ Bònh laâ noái àïën möåt laäng tûã àïí laåi
nhiïìu dang dúã. Bònh àang chuêín bõ hoaân thaânh luêån aán Quyâ trûúác nuái maâ tin thöi em aå
Tiïën sô, sau nhiïìu nùm nghiïn cûáu. Nhiïìu luác têm sûå Ai trong àúâi cuäng coá möåt Khau Vai
vúái töi Bònh baão anh ra têåp thú trûúác ài em cuäng seä in. Nhoån sùæc àaá tai meâo
Cuöëi 2007 àêìu 2008, Bònh àaä tòm ngûúâi thiïët kïë nhaâ àïí Cûáa vaâo thûúng nhúá
xêy thay cùn höå cêëp 4 oåp eåp àang úã. Vaâ nûäa, sau “vuå” Haäy nhòn nhau nhòn nhau trûúác gioá
hön nhên khöng suön seã, Bònh cuäng bùæt àêìu nghô àïën Em seä thêëy möåt Khau Vai trong söë phêån chuáng mònh.
chuyïån tòm baån àúâi múái cho cuöåc söëng cuãa mònh. Khau Vai 2007 - Luåc Nam 2008

Trong nhûäng nùm gêìn àêy Trêìn Hoaâ Bònh cuâng töi vaâ
Nguyïîn Anh Tuêën, Vùn Giaá ài Haâ Giang, Cao Bùçng,
lïn Têy Bùæc "ài tòm hoa Ban" vaâ coân hûáa vúái nhau lïn
Möåc Chêu dûå ngaây höåi ngûúâi Möng. Bêët ngúâ Bònh àaä
ra ài, êu cuäng laâ söë phêån. Vêîn biïët cuöåc àúâi laâ sinh tûã,
nhûng anh àaä ài àöåt ngöåt khi cuöåc àúâi anh coân nhiïìu
dang dúã. Möåt nùm Bònh vïì úã coäi vônh hùçng sao nhanh
àïën vêåy, àïí laåi muâa sen múái núã àêìy trïn phöë...

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

45
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
ÀINH QUANG THAÂNH
Laõng du... tìm ñeïp
VUÄ HAÂ
“Ra khúi”
NHÛÄNG DÊËU ÊËN MAÄI XANH TÛÚI
Nùm 1958, sau möåt khoaá tu nghiïåp baáo chñ daâi haån
do caác nhaâ baáo nöíi tiïëng höìi àoá, nhû Hoaâng Tuâng, Lûu
Quyá Kyâ, Àaâo Duy Tuâng, caác nhiïëp aãnh gia Vùn Phuá,
Àinh Àùng Àõnh trûåc tiïëp giaãng daåy, Àinh Quang
Thaânh chñnh thûác trúã thaânh phoáng viïnThöng Têën Xaä
Viïåt Nam (TTXVN), chuyïn theo doäi maãng thúâi sûå
chñnh trõ, thûúâng àûúåc phên cöng ài theo phoá Thuã
tûúáng Lï Thanh Nghõ ài àoá ài àêy, trong nûúác, ngoaâi
nûúác. Chiïën tranh phaá hoaåi cuãa giùåc Myä trïn miïìn Bùæc,
chaâng phoáng viïn treã àûúåc phên cöng thûúâng truá úã àõa
baân tónh Haâ Nam Ninh, baám truå núi aác liïåt nhêët laâ
thaânh phöë Dïåt, röìi tiïëp tuåc cêìm maáy, cêìm buát trïn
nhûäng tuyïën àûúâng giao thöng vêån taãi àêìy lûãa reáo
bom rúi...
Möåt bûúác ngoùåt trong cuöåc àúâi laâm baáo cuãa Àinh
Quang Thaânh, àoá laâ àêìu xuên ÊËt Maäo, àang ngaây
àïm baám biïín Haãi Phoâng, ghi nhûäng hònh aãnh quên
dên ta chöëng choåi ngoan cûúâng chiïën dõch thuyã löi cuãa
VÙN HIÏËN
46 VIÏÅT NAM
Cûá ngúä laâ “danh gia voång töåc” gia truyïìn nghïì aãnh, hoãi ra múái
biïët, cha öng laâ chuã möåt xûúãng may úã Kiïu Kyå, ngoaåi thaânh Haâ
Nöåi, möåt laâng nghïì nöíi tiïëng daát vaâng, chuyïn may aáo quêìn cho
nhaâ thúâ vaâ àöìng phuåc hoåc sinh caác trûúâng hoåc. Nhaâ coá 7 anh chõ
em, Thaânh laâ con trai uát. Khöng biïët phêån söë cêåu uát seä ra sao
nïëu khöng coá ngûúâi anh caã laâ Àinh Àùng Àõnh súám bûúác vaâo àúâi
bùçng nghïì chuåp aãnh, ngûúâi coá aãnh hûúãng àïën cuöåc àúâi vaâ sûå
nghiïåp cuãa öng - möåt nghïå sô nöíi tiïëng sau naây.
Nghïå sô nhiïëp aãnh Àinh Quang Thaânh
giùåc Myä vaâ cuöåc àaánh phaá dûä döåi cuãa khöng lûåc Hoa
Kyâ trïn bêìu trúâi thaânh phöë Caãng, öng àûúåc lïånh gêëp
ruát vïì Haâ Nöåi, chuêín bõ vaâo chiïën trûúâng miïìn Nam.
Thïë laâ taåm biïåt Thuã àö, ngûúâi vúå thên yïu, tay buát, tay
maáy, khêíu suáng luåc bïn höng, àêìu àöåi muä tai beâo
trong böå àöì chiïën sô giaãi phoáng quên hùm húã ra chiïën
trûúâng. Xeã doåc Trûúâng Sún ài cûáu nûúác/Maâ loâng phúi
phúái dêåy tûúng lai... Ài doåc àûúâng 1, chûáng kiïën cuöåc
Töíng tiïën cöng nöíi dêåy suöët tûâ Huïë, túái Saâi Goân, tham
dûå chiïën dõch Höì Chñ Minh lõch sûã. Bûác aãnh quên ta aâo
aâo têën cöng sên bay Tên Sún Nhêët, khoái lûãa nguát trúâi
àaä àûúåc ghi vaâo maáy aãnh. Theo chên caác chiïën sô sû
àoaân 304, lûä àoaân tùng 203 tiïën àaánh Dinh Àöåc Lêåp.
Chñnh giêy phuát lõch sûã àêìu tiïn khi quên ta cùæm laá cúâ
chiïën thùæng trûa ngaây 30 thaáng 4 nùm 1975, nhûäng cöî
xe tùng vûún noâng lïn bêìu trúâi bïn nhûäng nuå cûúâi
raång rúä cuãa àoaân quên giaãi phoáng àaä kõp thúâi gûãi ra
Bùæc, àùng taãi trïn baáo chñ trong nûúác vaâ quöëc tïë, thöng
baáo toaân cêìu chiïën thùæng vô àaåi cuãa dên töåc Viïåt Nam...
Chao öi, coân haånh phuác lúán lao naâo hún nhûäng khoaãnh
khùæc choái ngúâi sùæc lûãa êëy...
Nùm 1982 Àinh Quang Thaânh àûúåc cûã sang Liïn
Xö àïí phaãn aánh möåt sûå kiïån àùåc biïåt, ngûúâi Viïåt Nam
àêìu tiïn bay vaâo vuä truå. Öng àaä ghi vaâo maáy nhiïìu
hònh aãnh, nhûng coá hai khuön hònh thêåt àùåc biïåt, àoá laâ
phuát giêy anh huâng Phaåm Tuên vaâ phi haânh gia Go-
rö-baát-cö vêîy tay chaâo moåi ngûúâi bûúác vaâo con taâu
kiïu haänh phoáng lïn vuä truå bao la.., vaâ khi hai ngûúâi
tûâ vuä truå trúã vïì mùåt àêët vúái nuå cûúâi raång rúä. Höìi àoá
mùåc duâ laâ phoáng viïn TTXVN nhûng maáy moác trang
bõ àêu coá hiïån àaåi vaâ àêìy àuã nhû bêy giúâ, chó coá maáy
aãnh nhoã bònh thûúâng cuãa Nhêåt, chùèng coá öëng kñnh tï-
lï gò caã. Chaåy trïn sa maåc àêìy gai àïën tûáa maáu, öng àaä
phaãi trònh baây hoaân caãnh vúái haâng trùm nhaâ baáo múái
coá thïí len vaâo gêìn chuåp cêån caãnh hai nhaâ du haânh vuä
truå saát vai nhau kyá tïn kyã niïåm vaâo voã con taâu, biïíu
tûúång tuyïåt vúâi cuãa tònh hûäu nghõ vô àaåi Viïåt- Xö. Hai
bûác aãnh naây hiïån vêîn àûúåc treo úã võ trñ trang troång
trong baão taâng Khöng quên Viïåt Nam...
TA LANG THANG GIÛÄA ÀÚÂI... ÖËI A
Àinh Quang Thaânh chùèng bao giúâ haát cêu haát êëy,
nhûng gêìn hai thêåp kyã nay taách khoãi moåi sûå raâng buöåc,
laäng du khùæp moåi miïìn àêët nûúác, thùèm sêu trong loâng
ngûúâi nghïå sô êëy vêîn êm thêìm ngên nga giai àiïåu laäng
maån àoá. Khöng coá gò gaâng quaãi, nhûng dûúâng nhû
trong öng vêîn cöång hûúãng “hai trong möåt”. Tû duy sùæc “Xuên xûa”

saão cuãa nhaâ baáo thúâi sûå, chñnh trõ vaâ caãm rung maånh
meä cuãa ngûúâi nghïå sô àaä laâm nïn nhûäng bûác aãnh höi
höíi sûác söëng cuäng laâ möåt taác phêím nghïå thuêåt vúái sùæc
maâu, àûúâng neát, böë cuåc hoaân myä. Möåt lêìn ài vúái töi vaâo
nöng trûúâng Söng Hêåu tónh Cêìn Thú, xe 12 chöî àang
bon bon böîng öng hö àûâng laåi. Chûa kõp hiïíu chuyïån
gò xaãy ra öng àaä nhaãy toát xuöëng, ngaã ngûúâi xuöëng nïåm
coã bïn àûúâng giûúng öëng kñnh, nhaáy nhaáy, vöåi vaä bûúác
lïn xe cûúâi höìn nhiïn, àeåp quaá, àeåp quaá. Chùèng biïët caái
gò àeåp, sau naây múái khoe têëm aãnh cö gaái vuâng söng
nûúác Hêåu Giang àang maãi miïët maái cheâo con thuyïìn “Ruöång bêåc thanh úã Muâ Cang Chaãi”
àöåc möåc giûäa hoaâng hön... Kyä nùng tuyïåt haão cuãa tay
maáy laäo luyïån nïëu khöng coá töë chêët nghïå sô tûå thên sao thïí phai múâ qua thaáng nùm thúâi gian... Haâng trùm bûác
coá thïí sùn tòm Caái Àeåp giûäa cuöåc àúâi nhoåc nhùçn giöng aãnh ghi dêëu biïët bao vuâng quï, tûâ àöìng bùçng àêìy nùæng
baäo naây. Caái àeåp, theo öng, tûâ chñnh cuöåc söëng cuãa àêët túái vuâng cao nguát ngaân mêy...
nûúác mònh, nhên dên mònh chûá àêu xa. Suöët 50 nùm cêìm maáy, Àinh Quang Thaânh àaä ghi
Vaâ trûúác hïët laâ tûâ cöåi nguöìn vùn hoaá dên töåc. Möåt laåi haâng ngaân, haâng vaån khoaãnh khùæc kyâ diïåu cuãa àêët
mònh möåt maáy, öng àaä ghi vaâo öëng kñnh nhûäng khuön nûúác, con nguúâi. Maãi miïët sùn tòm caái àeåp, tön vinh caái
hònh laâng quï Viïåt Nam trong nhûäng cuöåc àiïìn daä nïn àeåp àïí maäi cho àúâi sau. Coân gò cao caã hún, haånh phuác
thú. Cêy àa, búâ ao, giïëng nûúác, bïën söng quï vúái con hún, quyá giaá hún.
àoâ trong chiïìu vùæng, treã muåc àöìng ngêët ngûúãng trïn Nhùæc túái möåt söë danh hiïåu, nhû thaânh viïn Liïn
lûng trêu khi hoaâng hön vïì, àaân chim di truá maãi miïët àoaân nhiïëp aãnh nghïå thuêåt quöëc tïë (FIAP), Nghïå sô
phña trúâi xa... Àêy nûäa, thuâng thuâng tröëng höåi laâng àoán nhiïëp aãnh xuêët sùæc Höåi Nghïå sô Nhiïëp aãnh Viïåt Nam
xuên, ngûúâi dên quï möåc maåc quêìn chuâng aáo daâi, caác (E. VAPA) vaâ nhiïìu tûúác hiïåu cao quuyá khaác, Àinh
cö gaái aáo tûá thên, múá baãy múá ba, luä lûúåt rûúác kiïåu thêìn Quang Thaânh móm cûúâi yá nhõ. Têët caã seä qua, chó nhûäng
hoaâng laâng... Baãn sùæc vùn hoaá dên töåc àêîm àùåc trong bûác aãnh laâ coân laåi, nhûäng taác phêím maáu thõt àïí àúâi,
tûâng khuön hònh rûåc rúä, nhû möåt chûáng thûåc khöng cho con ngûúâi caâng yïu àúâi hún, yïu ngûúâi hún...

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

47
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
"CHATCUÂNG
GIAO HÛÚÃNG VIÏÅT NAM
TRÊÌN THÕ TRÛÚÂNG
K
höng chó khaán phoâng Nhaâ haát
lúán Haâ Nöåi maâ hêìu hïët caác
sên khêëu luön àöng chêåt
khaán giaã khi coá Myä Linh biïíu diïîn.
Lêìn naây, Myä Linh "chat" cuâng Daân
nhaåc Giao hûúãng Viïåt Nam, trong
chuöîi chûúng trònh xuyïn Viïåt úã 5
thaânh phöë lúán. Maáy laånh chaåy hïët
cöng suêët maâ nhiïåt àöå phoâng vêîn rêët
cao. Nhaåc trûúãng Tetsuiji Honna
àêîm möì höi, caác nhaåc cöng möîi khi
ngûâng àaân, chuyïín tiïët muåc cuäng
phaãi ruát khùn lau mùåt. Vúái thúâi tiïët
trïn 38 àöå nhû vêåy, phaãi hêm möå,
mï àùæm lùæm ngûúâi ta múái rúâi khoãi
àûúåc caác khu nghó maát, caác cùn
phoâng maáy laånh àïí ài nghe nhaåc.
Hêm möå, daânh cho Daân nhaåc Giao
VÙN HIÏËN
48 VIÏÅT NAM
hûúãng Viïåt Nam (VNSO), Daân nhaåc
troân nûãa thïë kyã thaânh lêåp, vúái àöåi nguä
nhaåc cöng 100% töët nghiïåp àaåi hoåc
vaâ trïn àaåi hoåc, tûâng coá nhiïìu lêìn lûu
diïîn nûúác ngoaâi vaâ möîi nùm coá túái
60 chûúng trònh hoâa têëu trong nûúác.
Dô nhiïn. Nhûng hêm möå coân daânh
cho sûå xuêët hiïån cuãa "Diva Myä Linh",
möåt trong nhûäng gioång ca haâng àêìu
Viïåt Nam, ca sô doâng nhaåc nheå,
nhûng höm nay seä Chat vúái Daân
nhaåc giao hûúãng qua nhûäng taác
phêím êm nhaåc viïët cho caác böå phim
nöíi tiïëng cuãa Viïåt Nam.
ÚÃ phêìn I, khaán góa àaä vö cuâng
thñch thuá vúái khaã nùng hoâa têëu cuãa
VNSO vaâ daânh nhûäng traâng vöî tay
sau möîi taác phêím êm nhaåc cuãa phim
"Titanic", cuãa phim "Böë giaâ", phim "Cuöën
theo chiïìu gioá"... Nhûng àïën phêìn 2, khi
Myä Linh xuêët hiïån trong trang phuåc sang
troång àêìy chêët thñnh phoâng thò khaán giaã
muöën nñn thúã. Vêîn toác ngùæn àêëy nhûng coá
loån uöën mïìm, khöng tóa toát möåt caách "hêìm
höë", laâm nïn möåt gûúng mùåt "tûúng thñch"
vúái nhûäng baâi chõ seä haát vúái húi hûúáng êm
nhaåc cöí àiïín. Nïëu ai àaä tûâng nghe Myä
Linh haát "Nhûäng giêëc mú daâi" cuãa Huy
Tuêën vaâ "Chõ töi" (cuãa Troång Àaâi) trûúác
àêy thò thêëy lêìn naây laâ möåt àiïìu khaác, löi
cuöën vaâ tinh tïë hún hùèn. Àónh àiïím êën
tûúång laâ "Àúâi goåi em biïët bao lêìn" (Trõnh
Cöng Sún - viïët cho phim "Töåi löîi cuöëi
cuâng") Myä Linh khiïën khaán giaã muöën rúi
nûúác mùæt. Bùæt vaâo húåp êm àêìu tiïn cuãa
nhaåc phêím, gioång Myä Linh nheå nhû húi
thúã, dõu daâng, thiïët tha. Röìi saáng dêìn lïn,
röìi nhû giöng baäo. Döåi túái maái voâm nhûäng
thanh êm tuyïåt vúâi cuãa gioång ngûúâi, hoâa
quyïån vúái gioång àaân. Coá caãm giaác nhaâ haát
nhû núã ra hoâa tan vaâo khöng gian bao la.
Khi Myä Linh dûâng laåi, cuäng laâ luác tiïëng vöî
tay vang dêåy. Maäi khöng dûát. Nhaåc trûúãng
Tetsuiji Honna nhòn nghïå sô thanh nhaåc
caái nhòn tròu mïën, thaán phuåc. Khaán phoâng
muöën lûu chõ úã laåi maäi trïn sên khêëu. Myä
Linh raång rúä àeåp hún moåi thúâi khùæc maâ töi
àaä nhòn thêëy chõ.
Töi biïët Myä Linh tûâ khi chõ vûâa àûúåc
trao Giaãi Nhò cuâng Giaãi ca sô treã nhêët taåi
LH Nhaåc nheå toaân quöëc 1993. Sau Giaãi
nhêët gioång haát hay Haâ Nöåi, Huy chûúng
vaâng Höåi diïîn chuyïn nghiïåp toaân quöëc
1995 Myä Linh vaâ töi thûúâng coá dõp ài cuâng
nhau trong caách chuyïën lûu diïîn cuãa ca sô
Ngoåc Tên. Ngoåc Tên (gioång ca haâng àêìu
cuãa doâng nhaåc thñnh phoâng Viïåt Nam) khi
coân sinh thúâi vêîn noái rùçng, Myä Linh laâ möåt
trong nhûäng gûúng mùåt saáng giaá nhêët cuãa Chûúng trònh hoâa nhaåc Toyota
nhaåc nheå Viïåt Nam. Khöng nhûäng thïë,
laâ chûúng trònh àûúåc töí chûác
anh coân àùåt loâng tin úã Myä Linh, nïëu àaä
nhêån lúâi ài diïîn thò khöng bao giúâ vùæng haâng nùm, ghi nhiïìu êën tûúång
mùåt.. Ngaây àoá, bïn caånh nhûäng tiïët muåc àeåp vaâ àûúåc giúái yïu nhaåc cöí
do Ngoåc Tên diïîn, baâi "Thò thêìm muâa àiïín taåi Viïåt Nam chaâo àoán
xuên" (cuãa Ngoåc Chêu) vaâ "Haâ Nöåi àïm
trúã gioá" (cuãa Troång Àaâi) do Myä Linh haát àaä
nöìng nhiïåt. Kïí tûâ nùm 2005,
laâm nïn möåt cún söët veá chûa tûâng thêëy taåi chûúng trònh hoâa nhaåc Toyota
nhiïìu thaânh phöë: Haâ Nöåi, Haãi Phoâng, Àaâ chñnh thûác laâ möåt trong 2 sûå
Nùéng, TP Höì Chñ Minh.
kiïån êm nhaåc lúán nhêët Viïåt
Luác àoá, vaâ cho àïën bêy giúâ töi thêëy Myä
Linh khöng mêëy khaác úã sûå àön hêåu, tûúi Nam. Bùæt àêìu tûâ nùm 2007,
treã. Nhûng rêët khaác úã khaã nùng ûáng xûã, vúái mong muöën phöí biïën röång
qua nhûäng lêìn troâ chuyïån riïng cuäng nhû raäi nhaåc cöí àiïín àïën vúái cöng
traã lúâi phoãng vêën baáo chñ. Khöng quaá
khön kheáo túái mûác xaåo, cuäng khöng quaá
chuáng caã nûúác chûúng trònh
höìn nhiïn ngúâ nghïåch, baãn nùng Myä Linh àûúåc quyïët àõnh tiïën haânh
taåo möåt caãm giaác sûå chên thaânh trong trïn phaåm vi sêu röång hún vaâ
cuöåc àöëi diïån. Vaâ caái khaác cùn baãn nûäa laâ
àûúåc àöíi tïn thaânh chûúng
úã chiïìu sêu nhaåc caãm. Gioång haát hïët sûác
quyïën ruä. Treã trung, hiïån àaåi vaâ àùçm trònh hoâa nhaåc Toyota xuyïn
thùæm. Coá leä àoá laâ chêët laâm nïn thaânh Viïåt vúái caác chuyïën lûu diïîn
cöng cuãa "Chat vúái Mozart" , "Àïí tònh yïu taåi 5 thaânh phöë lúán trïn caã 3
haát" vaâ "Myä Linh tour 06.06".
Sinh ra trong möåt gia àònh nhû moåi gia miïìn Bùæc - Trung - Nam. Nùm
àònh cöng nhên bònh dõ úã Haâ Nöåi, Myä Linh nay, laâ lêìn àêìu tiïn Myä Linh
coá nùng khiïëu êm nhaåc, tûâng laâ quaãn ca nhêån lúâi tham gia chûúng
trong caác lúáp tiïíu hoåc, trung hoåc. Vaâo
trònh naây. Àêy thûåc sûå laâ
nùm 1993, chõ àöî thuã khoa vaâo khoa
thanh nhaåc Nhaåc viïån Haâ Nöåi. Hoåc úã niïìm vinh dûå lúán àöëi vúái Myä
trûúâng, tûå hoåc úã nhaâ, hoåc úã àöìng nghiïåp Linh. Chûúng trònh àaä diïîn ra
sûå hoåc chûáng toã Myä Linh "biïët ngûúâi biïët
vaâo 20h ngaây 9/6 taåi nhaâ haát
mònh" vaâ biïët khöng coá hoåc thò khöng ài
àûúåc xa trïn bêët cûá con àûúâng sûå nghiïåp lúán Haâ Nöåi; 20h - 11/6 taåi
naâo. Hön nhên vúái nhaåc sô Anh Quên coá nhaâ haát thaânh phöë Haãi Phoâng;
leä vûâa laâ tònh yïu do caái duyïn trúâi àõnh taåi nhaâ haát Trûng Vûúng Àaâ
vûâa laâ möåt kïët húåp may mùæn do söë phêån
àem laåi giûäa möåt ca sô coá àùèng cêëp vúái
Nùéng laâ 15/6; tiïëp theo laâ
möåt nhaåc sô saáng taác. Nhiïìu ngûúâi vêîn Cêìn Thú 19/6 vaâ kïët thuác taåi
cho rùçng, cuöåc söëng nghïå sô laâ gùæn vúái nhaâ haát Tp HCM vaâo ngaây
bêëp bïnh, gùæn vúái nhûäng thay àöíi bêët thêìn
21/6/2009.
nïn hön nhên cuãa hoå thûúâng hay àöí vúä.
Nhûng coá leä nhúâ caái àön hêåu bêím sinh maâ
Myä Linh dïî daâng trong vai troâ laâm vúå, laâm
meå song song vúái hoaåt àöång nghïì nghiïåp.
Myä Linh khöng nhûäng àûúåc khaán giaã mïën
möå maâ coân àûúåc nhiïìu nhaåc sô mïën troång
búãi thaái àöå laâm viïåc nghiïm tuác, sûác caãm
thuå phong phuá...
Àïm diïîn àêìu tiïn trong chûúng trònh
"Xuyïn viïåt cuãa Toyota" taåi Haâ Nöåi àaä
dûâng laåi, ngoaâi thïìm Nhaâ haát lúán, trong
caái noáng 36 àöå cuãa àïm nhûng khaán giaã
vêîn coân nhiïìu lûu luyïën, cêu chuyïån vïì
Myä Linh, hònh aãnh vaâ gioång haát cuãa cö vêîn
àang àûúåc nhùæc àïën rêët nhiïìu.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
49
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
Bònh göëm
MÖÅT THÏË KYÃ PHAÁT HIÏÅN VAÂ NGHIÏN CÛÁU
NGOÅC ANH
V
ùn hoaá Sa Huyânh laâ möåt
nïìn vùn hoaá thuöåc thúâi àaåi
sùæt súám, caách ngaây nay
khoaãng 2.500 - 2.000 nùm, coá
nguöìn göëc baãn àõa, vúái àõa baân
phên böë röång, têåp trung chuã yïëu úã
miïìn Trung Viïåt Nam, coá möëi
quan hïå giao lûu vúái caác nïìn vùn
hoaá àöìng thúâi, nöíi tiïëng úã Viïåt
Nam vaâ Àöng Nam AÁ.
Kïí tûâ phaát hiïån àêìu tiïn taåi
àêìm muöëi Sa Huyânh, huyïån Àûác
Phöí (Quaãng Ngaäi) cuãa M.Vinet
(1909) àïën nay, vùn hoaá Sa Huyânh
àaä coá lõch sûã phaát hiïån vaâ nghiïn
cûáu troân möåt thïë kyã. Ngay taåi thúâi
àiïím naây, nhûäng phaát hiïån múái coá
liïn quan túái vùn hoaá Sa Huyânh
vêîn tiïëp tuåc àûúåc cöng böë, àiïìu àoá
caâng khùèng àõnh sûå phong phuá vaâ
hêëp dêîn cuãa nïìn vùn hoaá naây.
VÙN HIÏËN
50 VIÏÅT NAM
Bònh göëm múái khai quêåt taåi di chó Baäi Coåi
(Nghi Xuên, Haâ Tônh)
SA HUYÂNH
Kyã niïåm 100 nùm vùn hoaá Sa
Huyânh, Baão taâng Lõch sûã Viïåt
Nam cuâng Viïån Khaão cöí hoåc, Baão
taâng Nhên hoåc àaä phöëi húåp töí
chûác trûng baây: “Sa Huyânh - 100
nùm phaát hiïån vaâ nghiïn cûáu”.
Vúái nhûäng tû liïåu, hiïån vêåt choån
loåc, àùåc biïåt laâ nhûäng sûu têåp hiïån
vêåt múái phaát hiïån, phoâng trûng
baây giúái thiïåu möåt phêìn di saãn cuãa
nïìn vùn hoaá nöíi tiïëng naây túái àöng
àaão cöng chuáng trong nûúác vaâ
quöëc tïë.
Àïën nay, àaä coá khoaãng 80 di
tñch thuöåc vùn hoaá Sa Huyânh àûúåc
phaát hiïån, trong àoá haâng chuåc àõa
àiïím àûúåc nghiïn cûáu khai quêåt.
Tiïu biïíu laâ caác di chó taåi Tam Myä,
Lai Nghi (Quaãng Nam); di chó Baâu
Traám, Bònh Chêu (Quaãng Ngaäi), di
chó Baäi Coåi (Haâ Tônh), di chó Àöång
Bònh göëm coá tö chò
Cûúâm (Bònh Àõnh), di chó Suöëi
Chöìn (Àöìng Nai). Àùåc trûng phên
böë cuãa nïìn vùn hoaá khaão cöí naây
rêët röång, trïn nhiïìu àõa hònh khaác
nhau vaâ caác nghiïn cûáu cho thêëy
phêìn lúán nùçm trïn cöìn caát caånh
caác doâng chaãy lúán, nhoã úã miïìn
Trung (traãi daâi tûâ phña Bùæc tónh
Quaãng Bònh àïën caác tónh Nam Böå).
Àaä coá 3 höåi thaão quöëc gia vïì vùn
hoaá Sa Huyânh àûúåc töí chûác vaâ
cuöëi thaáng 7/2009, möåt höåi thaão
quöëc tïë vïì vùn hoaá Sa Huyânh seä
àûúåc töí chûác úã Quaãng Ngaäi.
Hún 100 hiïån vêåt trûng baây taåi
Baão taâng Lõch sûã Viïåt Nam àaä thïí
hiïån roä àùåc trûng nöíi tröåi nhêët cuãa
vùn hoaá Sa Huyânh laâ möå chum vúái
nhiïìu kñch thûúác vaâ hònh daång
khaác nhau, chuã yïëu laâ chum hònh
truå, hònh trûáng, coá nùæp hònh noán
cuåt. Têåp tuåc àöåc àaáo cuãa cû dên Sa
Huyânh chñnh laâ têåp tuåc chön ngûúâi
quaá cöë trong caác chum lúán, coá
nhûäng chiïëc chum cao àïën 1,2 m.
Chum àûúåc laâm tûâ vêåt liïåu àêët àen
hay àêët coá maâu àoã vaâ àûúåc nung
khaá töët. Ngûúâi chïët àûúåc taáng
trong chum vúái tû thïë ngöìi boá göëi
- nhû möåt hiïån tûúång àûúåc söëng
tiïëp vúái thïë giúái coäi êm. Möå chum
àûúåc chön thaânh cuåm, thûúâng úã
cöìn cao ven biïín, ven söng, vúái
nhûäng hònh thûác mai taáng: hoaã
taáng, hung taáng treã em, caãi taáng vaâ
möå tûúång trûng. Àöì tuây taáng chön
theo ngûúâi chïët tuây thuöåc vaâo sûå
giaâu coá hay ngheâo khoá cuãa ngûúâi
chïët maâ coá nhiïìu hay ñt hiïån vêåt
àûúåc chön theo.
Àöì sùæt cuäng laâ möåt àùåc trûng
cuãa vùn hoaá Sa Huyânh: Kiïëm,
giaáo, lao, ròu, thuöíng... àûúåc chïë
taác khaá cöng phu vaâ coân àûúåc laâm
haâng hoaá trao àöíi buön baán vúái cû
dên khaác trong khu vûåc. Dên cû cöí
thuöåc vùn hoáa Sa Huyânh thuöåc
nguöìn göëc vùn minh luáa nûúác
Àöng Nam AÁ àaä àõnh cû chuã yïëu
doåc hai bïn vuâng àêët thêëp thuöåc
caác con söng doåc búâ biïín miïìn
Trung Viïåt Nam vaâ hoå sûã duång
duång cuå bùçng sùæt nhû cuöëc, dao,
kiïëm, lao, àuåc, xaâ beng... àïí tröìng
troåt sinh söëng.
Ngûúâi Sa Huyânh cöí rêët kheáo
tay vaâ coá myä caãm tuyïåt vúâi. Caác àöì
göëm gia duång àïìu àûúåc taåo daáng
thanh nhaä, cên àöëi, hoa vùn phong
phuá, sinh àöång thïí hiïån möåt têm
höìn tinh tïë vaâ giaâu xuác caãm. Trong
Nöìi göëm coá tö chò
göëm Sa Huyânh, caác àöì àûång nhû
baát, bònh coá chên àïë, coá thên gaäy úã
vai hay àaáy, chiïëm tyã lïå lúán. Mêîu
göëm thûúâng gùåp laâ vaâng àoã, nhiïìu
khi coá vïåt àen boáng, coá hoa vùn
chûä S coá àïåm tam giaác, nhûäng
àûúâng chêëm hay àûúâng in dêëu
rùng voã soâ. Nhûäng àöì göëm duâng
àïí àûång caác vêåt duång vaâ saãn phêím
nöng nghiïåp, àaánh caá vaâ caã mai
taáng ngûúâi chïët. Àöì göëm àûúåc tòm
thêëy taåi di chó khaão cöí hoåc Baäi Coåi,
xaä Xuên Viïn, huyïån Nghi Xuên
(Haâ Tônh) àûúåc Baão taâng Lõch sûã
Viïåt Nam khai quêåt cuöëi nùm 2008
àêìu nùm 2009 vúái nhûäng hiïån vêåt
trang trñ hoa vùn khùæc vaåch kïët
húåp in chêëm, àöì trang sûác coá
khuyïn tai ba mêëu bùçng àêët nung
àaä thïí hiïån sûå giao thoa vùn hoaá
giûäa vùn hoaá Sa Huyânh vaâ vùn hoaá
Àöng Sún.
Àöì trang sûác cuãa nïìn vùn hoaá
Sa Huyânh chuã yïëu laâ àûúåc laâm
bùçng àaá, thuãy tinh, söë ñt laâ kim
loaåi, maä naäo... Caác nhaâ khaão cöí àaä
tòm thêëy, úã nhûäng khu möå taáng
cuãa vùn hoáa Sa Huyânh, caác böå haåt
chuöîi giaá trõ úã Lai Nghi (Quaãng
Nam). Thuãy tinh nhên taåo laâ möåt
thaânh tûåu rûåc rúä cuãa vùn hoáa Sa
Huyânh. Àêy laâ möåt trong nhûäng
núi laâm ra thuãy tinh nhên taåo súám
trïn thïë giúái. Chuáng khöng nhûäng
àa daång vïì kiïíu daáng maâ coân
phong phuá vïì maâu sùæc nhû xanh
lú, xanh àen, xanh laá maå, xaám, tñm,
àoã vaâ nêu. Nöíi bêåt trong nhûäng
vêåt trang sûác cuãa ngûúâi Sa Huyânh
laâ khuyïn tai ba mêëu daânh cho
Ròu sùæt
phuå nûä vaâ khuyïn tai hai àêìu thuá
cuãa nam giúái. Nïëu khuyïn tai ba
mêëu dõu daâng, tinh tïë vaâ khaá
duyïn daáng thò khuyïn tai hai àêìu
thuá laåi thïí hiïån chêët duäng maänh,
kiïu haänh vaâ cûúâng traáng cuãa nam
giúái. Nhûäng vêåt trang sûác chïë taác
tûâ àaá, maä naäo vaâ thuãy tinh coá thïí
noái laâ nhûäng tinh hoa àùåc sùæc nhêët
maâ nïìn vùn minh naây saáng taåo ra
vaâ àûúåc phöí biïën khùæp vuâng Àöng
Nam AÁ. Trong caác di chó möå taáng,
phöí biïën laâ möå chum, trong chum
chûáa nhiïìu àöì trang sûác bùçng
àöìng, àaá quyá, thuãy tinh, àùåc biïåt laâ
loaåi khuyïn tai ba mêëu nhoån vaâ
khuyïn tai hai àêìu thuá, voâng àeo
tay, haåt chuöîi... Caác àùåc trûng àoá
cuãa vùn hoáa Sa Huyânh cuäng àûúåc
tòm thêëy úã caác di chó trong lûu vûåc
söng Àöìng Nai. Coá núi coân coá
nhûäng àùåc trûng xûa hún, maâ
khaão cöí hoåc goåi laâ vùn hoáa thúâi
tiïìn Sa Huyânh.
Nïìn vùn hoáa Sa Huyânh (miïìn
Trung) laâ möåt trong ba caái nöi cöí
xûa vïì vùn minh trïn laänh thöí Viïåt
Nam, cuâng vúái vùn hoáa Àöng Sún
(miïìn Bùæc), vùn hoáa OÁc Eo (miïìn
Nam), taåo thaânh tam giaác vùn hoáa
cuãa Viïåt Nam. Sûå phong phuá vêåt
chêët vaâ àa daång cuãa loaåi hònh di
vêåt cuãa ba nïìn vùn hoaá àaä àïí cho
chuáng ta ngaây nay möåt khöëi lûúång
di saãn àöì söå vaâ kyâ thuá. Trong quaá
trònh xêy àùæp nïìn vùn hoaá truyïìn
thöëng, ba nïìn vùn hoaá nöíi tiïëng
àuúåc caã thïë giúái biïët naây àaä trúã
thaânh biïíu tûúång vaâ laâ niïìm tûå haâo
cuãa möîi ngûúâi dên Viïåt.
Khuyïn tai 3 mêëu,
thuãy tinh
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
51
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY

Mòch Quang

Hoïc, hieåu vaø khaùm phaù

ôû tuoåi 93
PHÛÚNG THAÃO

“Hoåc, hiïíu vaâ khaám phaá” laâ tïn cuöën saách nhaâ nghiïn cûáu Mõch Quang vûâa hoaân thaânh
úã tuöíi 93 theo àùåt haâng cuãa Nhaâ xuêët baãn Chñnh trõ Quöëc gia. Cuâng nhaâ vùn Sún Tuâng
àïën thùm võ “laäo tûúáng” cuãa nghïå thuêåt dên töåc (chûä duâng cuãa GS.NSND Trêìn Baãng)
vaâo nhûäng ngaây thaáng 5/2009 vûâa qua taåi nhaâ riïng cuãa con gaái öng úã khu àö thõ Myä
Àònh, àûúåc Mõch Quang àûa xem têåp baãn thaão cuöën saách múái nhêët àoá cuãa öng, chuáng
töi rûng rûng xuác àöång. Mùæt àaä múâ, chên yïëu, phaãi ngöìi xe lùn, nghe vaâ noái àaä rêët
khoá khùn nhûng têm trñ Mõch Quang vêîn coân minh mêîn lùæm vaâ khao khaát “hoåc, hiïíu,
khaám phaá” dûúâng nhû chûa bao giúâ vúi caån trong öng…

Nhaâ nghiïn cûáu Mõch Quang

Nhaâ Vùn Sún Tuâng thùm Nhaâ nghiïn cûáu Mõch Quang

VÙN HIÏËN
52 VIÏÅT NAM
C
oân nhúá trong baâi thú khai
buát xuên Tên Tyå, nùm öng
85 tuöíi, Mõch Quang tûâng
viïët:
Taám mûúi lùm tuöíi tûå ta phong
Haâm laäo hoåc sinh coá
àûúåc khöng?
Hoåc maäi, hoåc hoaâi coân thêëy döët
Viïët röìi, viïët nûäa vêîn
chûa xong...
Sinh ra trong möåt gia àònh nho
giaáo trïn quï hûúng Àaâo Têën, tûâ
nhoã Mõch Quang àaä laâ möåt cêåu beá
hiïëu hoåc. Chó töët nghiïåp sú yïëu
tiïíu hoåc thúâi Phaáp. Vaâ cuöåc àúâi
öng laâ cuöåc àúâi phêën àêëu tûå hoåc,
tûå hoåc khöng ngûâng. Trong khaáng
chiïën chöëng Phaáp, ngûúâi ta rêët laå
luâng khi thêëy Mõch Quang laâ möåt
gioång ca tên nhaåc rêët àûúåc yïu
thñch úã vuâng khaáng chiïën Bònh
Àõnh laåi vûâa laâ möåt tay àaân kòm
nhaåc cöí thaânh thaåo. Têåp kïët ra Bùæc,
laâm biïn têåp viïn vöën cöí vùn hoåc
cuãa Àaâi Tiïëng noái Viïåt Nam,
nhûng Mõch Quang laåi coá thïí trao
àöíi, hûúáng dêîn caác nghïå sô Quaách
Thõ Höì, Trêìn Thõ Tuyïët vïì ngêm
thú, nhêët laâ caách ngêm thú àùåc sùæc
cuãa miïìn Trung. Say mï Tuöìng,
laâm nghiïn cûáu Tuöìng nhiïìu nùm,
NNC Mõch Quang vaâ GS.TS Trêìn Vùn Khï
coá vöën hiïíu biïët sêu röång vïì tuöìng
àaä àaânh, Mõch Quang coân laâm
nhûäng ngûúâi hoaåt àöång úã nhiïìu böå
mön nghïå thuêåt khaác mïën phuåc vò
nhûäng hiïíu biïët, phaát hiïån múái
meã, bêët ngúâ cuãa öng khi noái àïën böå
mön nghïå thuêåt cuãa hoå.
Tûâ giûäa nhûäng nùm 1960, Mõch
Quang khöng nhûäng theo hoåc
Kinh dõch hïët sûác nghiïm tuác vúái
thêìy Cao Xuên Huy maâ coân tòm
àoåc nhiïìu saách vïì toaán hoåc, àiïìu
khiïín hoåc, sinh hoåc hiïån àaåi. Baån
beâ àaâm àaåo têm àùæc cuãa öng höìi
àoá, coá nhiïìu ngûúâi laâ nhûäng nhaâ
khoa hoåc tûå nhiïn. Àoá laâ khi öng
nhêån thêëy nhiïuâ vêën àïì cuãa nghïå
thuêåt cêìn phaãi vaâ coá thïí àûúåc soi
saáng búãi nhûäng hiïíu biïët vïì triïët
hoåc, vïì khoa hoåc tûå nhiïn.
Kïí tûâ ngaây rúâi Àaâi Tiïëng noái
Viïåt Nam chuyïín vïì Ban Nghiïn
cûáu Tuöìng, Nhaâ haát Tuöìng VN,
Trûúâng Lyá luêån Nghiïåp vuå (nay laâ
Àaåi hoåc Vùn hoaá) úã Haâ Nöåi röìi Súã
VHTT Phuá Khaánh, gêìn 50 nùm
qua, cuöåc àúâi cuãa Mõch Quang coá
möåt caái àñch rêët roä: phaát hiïån
khaám phaá ra caái hay, caái àeåp cuãa
nghïå thuêåt dên töåc, bùæt àêìu tûâ
Tuöìng. Mõch Quang thûúâng nhùæc
cêu noái cuãa Baác Höì, khi Baác àïën
thùm khu vùn cöng Cêìu Giêëy àêìu
nhûäng nùm 60: "Nghïå thuêåt Viïåt
Nam hay lùæm. Caác chaáu raán
nghiïn cûáu... Àûâng àïí nhûäng tiïu
chuêín naây noå cuãa nghïå thuêåt
Phûúng Têy troái buöåc khiïën ta
khöng thêëy hïët caái hay, caái àeåp cuãa
nghïå thuêåt dên töåc ta". Tûâ lúâi dùån
cuãa Baác, Mõch Quang hiïíu rùçng
Ngûúâi àaä khñch lïå öng vaâ caác àöìng
nghiïåp phêën àêëu cho möåt sûå
nghiïåp giaãi phoáng khaác trong
nghïå thuêåt: giaãi phoáng khoãi xñch
xiïìng nö lïå cuãa tû tûúãng nghïå
thuêåt phûúng Têy. Tûâ àoá, Mõch
Quang àaä nöî lûåc khöng mïåt moãi
àïí laâm theo lúâi dùån cuãa Baác. Àaä coá
luác Mõch Quang nöíi tiïëng laâ "baão
thuã", "cûåc àoan", "dên töåc heåp hoâi"
trong giúái nghïå thuêåt hoåc vò sûå àêëu
tranh maånh meä triïåt àïí khöng
khoan nhûúång àïí bïnh vûåc nghïå
thuêåt truyïìn thöëng, chó trñch
nhûäng hiïån tûúång xu thúâi, lai cùng,
mêët göëc. Nhûng röìi cuâng vúái thúâi
gian, ngûúâi ta hiïíu ra hêìu hïët
nhûäng yá kiïën, thùèng thùæn cûúng
trûåc cuãa öng laâ rêët coá lyá, coá tònh vaâ
àùåc biïåt laâ rêët cêìn thiïët. GSTS Trêìn
Vùn Khï, GSTS Nguyïîn Thuyïët
Phong laâ nhûäng ngûúâi têm àùæc vúái
nhiïìu töíng kïët, phaát hiïån hoåc
thuêåt cuãa Mõch Quang. Nguyïîn
Thuyïët Phong goåi Mõch Quang laâ
“triïët gia cuãa nghïå thuêåt dên töåc
VN”. Coân theo àaánh giaá cuãaTrêìn
Vùn Khï thò Mõch Quang laâ “ngûúâi
duy nhêët úã VN phên tñch êm nhaåc
VN khöng bõ lyá thuyïët phûúng
Têy goâ boá”. Trêìn Vùn Khï tûâng
gûãi tùång Mõch Quang nhûäng cêu
thú traân àêìy thêëu hiïíu, chia seã:
Taå tònh tri kyã baån vùn chûúng
Nghiïn cûáu hai ta choån
àuáng àûúâng
Voång ngoaåi mònh chï nhiïìu
keã gheát
Vöën nhaâ ta giûä lùæm
ngûúâi thûúng...
Mõch Quang bùæt àêìu cuöåc àúâi
hoaåt àöång vùn nghïå bùçng nhûäng
baâi thú, tuyâ buát, truyïån ngùæn. Öng
coá nhiïìu àoáng goáp seä àûúåc lõch sûã
sên khêëu caách maång ghi nhêån vúái
tû caách möåt taác giaã vúái haâng chuåc
vúã diïîn trong àoá coá nhûäng vúã nöíi
bêåt nhû: Maá Taám, AÁo vaãi cúâ àaâo,
Phêët cúâ nûúng tûã, Thanh gûúm haát
böåi, Vua Huâng keán rïí... trïn sên
khêëu nhiïìu àún võ nghïå thuêåt sên
khêëu trong nûúác. Nhûng àoáng goáp
lúán nhêët cuãa öng laâ vúái tû caách möåt
nhaâ nghïå thuêåt hoåc. Öng laâ taác giaã
cuãa haâng trùm phï bònh, tiïíu luêån
àaä àùng trïn baáo chñ caã nûúác suöët
mêëy chuåc nùm qua, cuãa haâng chuåc
cöng trònh nghiïn cûáu nghïå thuêåt
dên töåc àûúåc àaánh giaá cao, àaáng
chuá yá nhêët laâ caác quyïín saách àaä
xuêët baãn: "Àaâo Têën-nhaâ thú, nhaâ
soaån tuöìng kiïåt xuêët", "Tòm hiïíu
nghïå thuêåt Tuöìng", "Àùåc trûng
nghïå thuêåt Tuöìng", "Êm nhaåc vaâ
kõch haát truyïìn thöëng", "Kinh dõch
vaâ nghïå thuêåt dên töåc"...
Àoåc caác taác phêím nghiïn cûáu
lyá luêån cuãa Mõch Quang, GS.
NSND Trêìn Baãng nhêån xeát:
"Ngûúâi ta laåi thêëy tñnh caách quen
thuöåc cuãa nhaâ nghiïn cûáu, möåt
àêìu oác àöåc lêåp luön phaát hiïån caái
múái möîi khi àïì cêåp àïën möåt vêën
àïì” vaâ “Khöng khoãi bêët ngúâ trûúác
möåt söë lyá giaãi riïng biïåt vaâ múái laå
cuãa taác giaã vïì kinh àiïín" GSVS Höì
Sô Võnh thò xïëp Mõch Quang thuöåc
nhoám caác nhaâ khoa hoåc "lêëy
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
53
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
phûúng phaáp biïån chûáng laâm cöng
cuå nghiïn cûáu, baám chùæc vaâo thûåc
tiïîn àúâi söëng, thûåc tiïîn vùn hoaá
dên töåc, vûún túái àúâi söëng vùn hoaá
nghïå thuêåt caác nûúác àïí khaão saát,
so saánh, quy chiïëu. Cöng trònh cuãa
hoå úã daång bïì sêu nhiïìu vêën àïì lyá
luêån àûúåc àïì xuêët, nhiïìu töíng kïët
coá giaá trõ, nhiïìu luêån àiïím coá thïí
tranh caäi, nhûng laâ sûå tranh caäi thuá
võ, "àïm höm trûúác" cuãa chên lyá
khoa hoåc". GSTS Terry Miller, nhaâ
dên töåc nhaåc hoåc ngûúâi Myä, goåi
caác baâi viïët cuãa Mõch Quang laâ
nhûäng baâi viïët "rêët khai phoáng trñ
tuïå"...
Caái laâm nïn sûå chinh phuåc
trong caác cöng trònh khoa hoåc cuãa
Mõch Quang, bïn caånh nhiïåt huyïët
daâo daåt, sûå uyïn baác vïì kiïën thûác,
chñnh laâ sûå giaâu coá nhûäng phaát
hiïån bêët ngúâ, lyá thuá vaâ nhûäng àïì
xuêët, töíng kïët tûå tin, taáo baåo. Möåt
söë töíng kïët bûúác àêìu cuãa Mõch
Quang vïì phûúng phaáp nghïå
thuêåt dên töåc, nhû chñnh öng noái,
duâ múái chó laâ nhûäng dûå caãm khoa
hoåc, cêìn àûúåc sûå tham gia möí xeã
phên tñch chûáng minh cuãa nhiïìu
ngûúâi, àaä àûúåc giúái nghïå thuêåt hoåc
trong vaâ ngoaâi nûúác thûâa nhêån, sûã
duång trong cöng taác giaãng daåy vaâ
VÙN HIÏËN
54 VIÏÅT NAM
nghiïn cûáu nhû caác khaái niïåm vïì
“mö hònh”, “phûúng phaáp hiïån
thûåc taã yá”, “myä hoåc haâi hoaâ
àöång”... Àùåc biïåt, lyá thuyïët vïì
“Cêëu truác Àöång - Múã trong êm
nhaåc truyïìn thöëng Viïåt Nam” àaä
àûúåc GSTS Nguyïîn Thuyïët Phong
vaâ caác àöìng nghiïåp Myä àûa vaâo
giaãng daåy taåi Viïån Àaåi hoåc Kent
(Bang Ohio - Myä) vaâ nhiïìu trûúâng
àaåi hoåc trïn thïë giúái. Àiïìu àaáng
noái laâ caác taác phêím àûúåc àaánh giaá
cao nhêët cuãa Mõch Quang àïìu laâ
caác cöng trònh àûúåc hoaân thaânh
khi öng àaä vïì hûu, trong nhûäng
nùm tûâ 70 àïën 90 tuöíi. Thaânh quaã
lao àöång saáng taåo khöng mïåt moãi
cuãa Mõch quang àaä àûúåc tûúãng
thûúãng bùçng huên chûúng Lao
àöång haång Nhêët (1999) vaâ Giaãi
thûúãng Nhaâ nûúác vïì Vùn hoåc
Nghïå thuêåt (2001).
Vöën àaä gêìy yïëu bïånh têåt tûâ
nhoã, laåi traãi qua nhiïìu nùm thaáng
khoá khùn chêåt vêåt vò gaánh nùång
möåt gia àònh cöng chûác ngheâo
àöng con, vúái Mõch Quang, söëng
àûúåc àïën tuöíi 90 àaä laâ möåt chuyïån
thêìn kyâ. Nhûng thêìn kyâ hún laâ
viïåc öng vêîn khöng ngûâng caác
hoaåt àöång nghiïn cûáu saáng taåo khi
sûác khoeã caån kiïåt, bïånh têåt liïn tuåc
haânh haå. Vaâi nùm trûúác, öng hoaân
thaânh cuöën saách “Khúi nguöìn myä
hoåc dên töåc” (Nhaâ xuêët baãn Chñnh
trõ Quöëc gia, 2004), vúã tuöìng “Baâ
meå laâng Sen” noái vïì thúâi thú êëu
cuãa Baác Höì (Nhaâ haát tuöìng Khaánh
Hoaâ daân dûång, 2004), vúã kõch noái
thïí nghiïåm “Tïn saát nhên vaâ nhaâ
tu haânh” (2005) vaâ têåp höìi kyá “Àúâi
töi vaâ nghïå thuêåt” (Súã VHTT Bònh
Àõnh xuêët baãn 2006)). Nùm ngoaái,
giûäa nhûäng cún thêåp tûã nhêët sinh,
öng viïët xong cuöën “Nghïå thuêåt
viïët tuöìng” nhùçm trao àöíi kinh
nghiïåm viïët tuöìng cho thïë hïå treã
vaâ sûäa chûäa nêng cao vúã tuöìng
“Thanh gûúm Haát Böåi” vïì danh
nhên Àaâo Têën cho Nhaâ haát Nghïå
thuêåt Truyïìn thöëng Khaánh Hoaâ
phuåc dûång tham gia Liïn hoan
nghïå thuêåt tuöìng truyïìn thöëng
toaân quöëc nùm 2008 taåi TP Quy
Nhún. Vaâ bêy giúâ laâ têåp baãn thaão
“Hoåc, hiïíu vaâ khaám phaá” vúái 4
quyïín vúã hoåc sinh daây àùåc chûä
viïët, maâ möîi chûä möîi cêu chûáa
àûång biïët bao têm huyïët cuãa nhaâ
nghïå thuêåt hoåc laäo thaânh. Àêy laâ
têåp saách Mõch Quang têm tònh vúái
chuáng ta vïì quaá trònh hoåc, hiïíu vaâ
khaám phaá cuãa öng thûåc hiïån lúâi
dùån cuãa Baác Höì “Àûâng àïí nhûäng
tiïu chuêín naây noå cuãa nghïå thuêåt
phûúng Têy troái buöåt khiïën ta
khöng thêëy hïët caái hay caái àeåp cuãa
nghïå thuêåt dên töåc ta” vaâ “Tuöìng,
cheâo laâ nhûäng vöën quyá, nhûng
cuäng phaãi caãi tiïën khöng nïn dêîm
chên taåi chöî, song chúá coá gieo
vûâng ra ngö”. Xuyïn suöët têåp saách
laâ khaát voång hoåc, hiïíu, khaám phaá
àïí “hiïíu ta àïën núi àïën chöën”, “tûâ
ta maâ múái”, khöng “cuä ngûúâi múái
ta”, traánh “gieo vûâng ra ngö” maâ
Mõch Quang muöën truyïìn laåi cho
lúáp ngûúâi kïë tiïëp.
Chuáng töi tin rùçng têm huyïët
chaáy boãng vaâ baâi hoåc kinh nghiïåm
quyá baáu cuãa con ngûúâi troån àúâi têån
tuåy vúái nghïå thuêåt truyïìn thöëng
dên töåc, nhaâ nghiïn cûáu Mõch
Quang, seä àûúåc caác thïë hïå höm
nay vaâ mai sau trên troång tiïëp
nhêån.
NGÛÚÂI CHÙÆP GIOÁ
THAÂNH LÚÂI YÏU
Baâi, aãnh: LÏ BAÁ LIÏÎU
À
oá laâ öng Vi Àònh Cöng, nùm
nay 72 tuöíi, dên töåc Thaái
hiïån úã baãn Piïng Chùæn xaä
Thaåch Giaám huyïån Tûúng Dûúng
(Nghïå An) - ngûúâi àûúåc dên baãn goåi
bùçng caái tïn “Ngûúâi chùæp gioá thaânh
lúâi yïu” tûâ nhûäng nhaåc cuå dên gian
dên töåc Thaái do chñnh öng laâm bùçng
kyä thuêåt truyïìn thöëng nhùçm gòn giûä
vaâ phaát huy nhûäng giaá trõ vùn hoaá
cuãa dên töåc mònh.
Nhûäng nùm chiïën tranh chöëng
Myä, öng Vi Àònh Cöng gia nhêåp lûåc
lûúång TNXP tham gia phuåc vuå chiïën
àêëu trïn àûúâng Höì Chñ Minh. Vöën laâ
möåt chaâng trai dên töåc Thaái coá nùng
khiïëu vaâ sûã duång rêët thaânh thaåo hêìu
nhû têët caã caác loaåi nhaåc cuå cuãa dên
töåc Thaái nhû Kheân beâ, põ Nhuön, põ
Xuöëi (saáo Nhuön, saáo Xuöëi)... Nhûäng
luác im tiïëng bom àaån, hay trong sinh
hoaåt cuãa àún võ, öng Vi Àònh Cöng
thûúâng goáp vui cho moåi ngûúâi bùçng
nhûäng tiïët muåc laâ nhûäng àiïåu dên ca
Thaái thïí hiïån qua nhûäng nhaåc cuå do
chñnh tay mònh chïë taác trong.
Kïët thuác chiïën tranh, öng trúã vïì
quï vaâ lêåp gia àònh úã baãn Piïng
Chùæn. Tuy cuäng àang khoá khùn
trong àúâi söëng, nhûng öng Vi Àònh
Cöng vêîn tñch cûåc tham gia caác hoaåt
àöång vùn hoaá vùn nghïå úã àõa
phûúng. Àûúåc giao nhiïåm vuå Àöåi
trûúãng Àöåi vùn nghïå quêìn chuáng cuãa
huyïån, öng vaâ caác àöåi viïn àaä khöng
ñt lêìn ài phuåc vuå àöìng baâo caác dên
töåc khöng chó trong huyïån maâ coân úã
caác huyïån baån nhû Con Cuöng, Kyâ
Sún... Trûúác thûåc tïë hiïån taåi khöng
chó úã quï hûúng öng, maâ coân úã nhiïìu
miïìn quï khaác , nhûäng loaåi nhaåc cuå
dên gian truyïìn thöëng mang àêåm
baãn sùæc vùn hoaá nhû Kheân beâ, caác
loaåi põ... àang coá nguy cú mai möåt.
Coá baãn chó coân möåt vaâi chiïëc kheân
treo trïn vaách maång nhïån chùng
àêìy, coá nhiïìu baãn chùèng coân giûä
àûúåc loaåi nhaåc cuå naâo. Thanh niïn
hêìu hïët khöng coân biïët chúi kheân,
haát xuöëi, haát nhuön. Vúái khaã nùng
cuãa mònh öng lùång leä haâng ngaây tòm
kiïëm caác loaåi vêåt liïåu àïí tûå mònh chïë
taác nhûäng chiïëc kheân beâ, nhûäng
chiïëc põ maâ ngay tûâ höìi coân treã öng
àaä àûúåc hoåc nghïì trûåc tiïëp tûâ giaâ Vi
Vùn Têëu trong baãn- ngûúâi thöíi kheân
hay nhêët vaâ cuäng laâ ngûúâi laâm kheân
gioãi nhêët daåy cho.
Thaânh thaåo nhûäng kyä thuêåt chïë
taác kheân Thaái, trong nhûäng dõp tiïëp
xuác vúái àöìng baâo caác dên töåc baån
trong khu vûåc, öng Cöng coân àïí têm
nghiïn cûáu vaâ hoåc hoãi nhûäng kyä
thuêåt chïë taác caác loaåi nhaåc cuå dên
gian caác dên töåc Khú Muá, H’Möng, Ú
Àu... Àïën nay öng àaä trúã thaânh möåt
nghïå nhên xuêët sùæc trong viïåc chïë
taác caác loaåi nhaåc cuå dên töåc bùçng
phûúng phaáp thuã cöng. Viïåc chïë taác
nhûäng nhaåc cuå, nhêët laâ vúái chiïëc
Kheân cuäng khöng àún giaãn. Öng
Cöng cho biïët: Àïí laâm àûúåc möåt cêy
Kheân phaãi cûåc kò cöng phu! Göî kim
giao laâm àïë thên kheân, dêy rûâng
buöåc cheát phaãi ài tñt trïn nuái cao
hiïím trúã múái coá. Lêëy xong vïì sú chïë
kô caâng röìi gaác trïn bïëp sêëy khö.
Truác cuäng phaãi choån truác giaâ vaâng
oáng, giao loáng duâng laâm àïë so húi
cuäng traãi qua quaá trònh sú chïë êëy àïí
khöng bao giúâ bõ möëi moåt, chõu àûång
àûúåc têët caã moåi thúâi tiïët. Khi khoeát
gioáng phaãi àûa thên kheân khñt traánh
loåt gioá nhû vêåy tiïëng kheân múái hay
àûúåc. Laâm xong, nhûäng ai thñch öng
laåi àem tùång vaâ hûúáng dêîn caách muáa
kheân, thöíi kheân. Ban àêìu cuäng
chùèng mêëy ngûúâi hùng haái nhêån vaâ
Vúå chöìng nghïå Nhên Vi Àònh Cöng
hoåc caách sûã duång . Nhûng vúái têëm
loâng cuãa mònh trûúác viïåc giûä gòn vöën
vùn hoaá truyïìn thöëng, vaâ hún hïët àoá
laâ chñnh tiïëng kheân cuãa öng àaä keáo
àûúåc luä treã con, thanh niïn trai gaái
haâng àïm tuå têåp úã nhaâ öng àïí àûúåc
nghe, àûúåc hoåc nhûäng kyä nùng sûã
duång kheân, àaân möi, põ Nhuön, põ
Xuöëi vaâ caã kyä thuêåt chïë taác caác loaåi
nhaåc cuå êëy.
Trûúác têëm loâng têm huyïët cuãa
ngûúâi nghïå nhên Vi Àònh Cöng, trûúác
nhûäng giaá trõ baãn sùæc vùn hoáa dên
töåc àang coá nguy cú mai möåt, ngaânh
vùn hoáa huyïån Tûúng Dûúng àaä múã
caác lúáp chïë taác nhaåc cuå dên töåc, daåy
caác àiïåu dên ca dên vuä Thaái, Khú
Muá, H’Möng... Vúå chöìng öng Vi Àònh
Cöng àûúåc xem nhû laâ “baão taâng êm
nhaåc söëng” búãi öng gioãi chïë taác vaâ sûã
duång rêët thaânh thaåo rêët nhiïìu loaåi
nhaåc cuå cuãa caác dên töåc thiïíu söë,
coân vúå öng - baâ Lö Thõ Khoanh laåi
thuöåc hêìu hïët nhûäng laân àiïåu dên ca
Thaái nhû Khùæp, Lùm, Nhuön, Xuöëi...
caã hai öng baâ àïìu àûúåc ngaânh vùn
hoáa múâi laâm giaãng viïn trong nhûäng
kyâ múã lúáp. Khöng quaãn tuöíi taác, vúái
têët caã têm huyïët cuãa mònh, vúå chöìng
öng vêîn treâo àeâo löåi suöëi truyïìn nghïì
cho thïë hïå treã. Khöng phuå loâng,
nhûäng hoåc viïn treã tiïëp thu rêët nhanh
nhûäng kiïën thûác öng baâ truyïìn daåy.
Öng Cöng phêën khúãi: “Luä treã hoåc
nhanh lùæm, mònh thêåt sûúáng caái buång
vò khöng coân lo vöën vùn hoaá cha öng
bõ thêët truyïìn”. Vúái nhûäng cöëng hiïën
cuãa mònh, caã hai vúå chöìng öng Vi
Àònh Cöng - baâ Lö Thõ Khoanh àaä
àûúåc nhaâ nûúác phong tùång danh
hiïåu “Nghïå nhên dên gian”, huy hiïåu
“Vò sûå nghiïåp vùn nghïå dên gian Viïåt
Nam” vaâ huy hiïåu “Vò sûå nghiïåp vùn
hoáa quêìn chuáng”.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
55
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY

THÙÆP SAÁNG CUÖÅC ÀÚÂI

BÙÇNG TRAÁI TIM NHÊN HÊÅU
NGOÅC ANH

Raång ngaây 05/07/2009, cêy àaåi thuå caãi lûúng Viïåt Nam, NSND Phuâng Haá àaä truát húi
thúã cuöëi cuâng taåi Saâi Goân úã tuöíi 99 àïí laåi nöîi ngêåm nguâi thûúng tiïëc cuãa nhiïìu khaán
giaã tri êm caãi lûúng tûâ trong nûúác cho àïën haãi ngoaåi. Caã möåt àúâi têån tuåy vúái nghïå
thuêåt, cuöåc àúâi NSND Phuâng Haá gêìn nhû ài cuâng vúái lõch sûã gêìn 100 nùm hònh
thaânh vaâ phaát triïín böå mön nghïå thuêåt Caãi lûúng Viïåt Nam. Khi têëm maân nhung kheáp
laåi, Baâ laåi daânh têët caã thúâi gian cuãa mònh àïí hoaåt àöång tûâ thiïån giuáp ñch cho àúâi.

N
ghïå sô Phuâng Haá tïn thêåt
laâ Trûúng Phuång Haão,
sinh nùm 1911 taåi laâng
Àiïìu Hoâa, huyïån Chêu Thaânh,
tónh Myä Tho. Thên phuå cuãa baâ laâ
ngûúâi Quaãng Àöng (Trung
Quöëc), meå laâ ngûúâi Viïåt Nam.
Xuêët thên trong möåt gia àònh
giaâu coá, nhûng tûâ khi böë mêët,
kinh tïë suy suåp, cuöåc söëng cuãa baâ
àaä trúã nïn cú cûåc. Tûâ möåt “xêím
lai ca caãi lûúng”, laâm thuï úã loâ
gaåch kiïëm tiïìn nuöi meå, baâ àaä
dêìn vuåt saáng trïn sên khêëu caãi
lûúng Nam Böå, cuâng lúáp nghïå sô
tiïìn phong: Nùm Chêu, Ba Du,
Nùm Phó...
Haát àaâo chaánh tûâ nùm 14 tuöíi
vúái rêët nhiïìu vai tûâ bi, haâi, vùn,
voä vaâ caã keáp voä (giaã trai)..., Nghïå
sô Phuâng Haá khöng chó àïí laåi êën
tûúång tuyïåt vúâi khi hoáa thên vaâo
thên phêån ngûúâi phuå nûä àêìy bêët
haånh nhû Tö AÁnh Nguyïåt (Tö
AÁnh Nguyïåt), nhû Lûåu (Àúâi Cö
Lûåu), maâ coân rêët xuêët sùæc úã
nhûäng vai tuöìng àoâi hoãi nhiïìu
trònh thûác vuä àaåo sên khêëu nhû
Maånh Lïå Quên, nhû Vûúng nûä
trong vúã “Àïm trùng trong vûúân
thûúång uyïín” (hay coân goåi laâ
“Möång Hoa Vûúng - soaån giaã
Trêìn Hûäu Trang), nhû Dûúng
Quyá Phi (Tònh sûã Dûúng Quyá
Phi), Vûúng Thuáy Kiïìu (Kim Vên
Kiïìu), Kiïìu Nguyïåt Nga (Kiïìu
Nguyïåt Nga). Khöng nhûäng thïë,
úã nhûäng daång vai giaã trai laâm
keáp, cö Baãy Phuâng Haá hoaân toaân
chinh phuåc giúái kyá giaã kõch
trûúâng vaâ khaán giaã möå àiïåu vúái
caác vai diïîn nhû Lûä Böë, Phaåm
Laäi, An Löåc Sún. Trong caác vai
àoá, vai giaã trai Lûä Böë cuãa baâ àûúåc
khaán giaã nhúá maäi, trúã thaânh
khuön mêîu kinh àiïín cho caác thïë
hïå nghïå sô kïë cêån.
Gêìn möåt thïë kyã gùæn liïìn vúái
nghïå thuêåt caãi lûúng, baâ tham gia
rêët nhiïìu gaánh haát tûâ Taái Àöìng
Ban àïën Trêìn Àùæc, Huyânh Kyâ,
Phuång Haão, Phûúác Cûúng, Thêìy
Nùm Tuá, Viïåt Kõch Nùm Chêu...
Khaán giaã truyïìn hònh Viïåt Nam
sau 1975 vêîn khöng thïí naâo quïn
möåt cö Lûåu - Phuâng Haá vúái daáng
ài chêåm trôu nùång têm sûå vaâ tiïëng
khoác xeá loâng khi gùåp laåi chöìng vaâ
con. Cuäng qua maân aãnh TV trùæng
àen luác êëy, haâng triïåu khaán giaã
àaä say mï theo caái liïëc mùæt àa
tònh hïët chöî chï cuâng vúái vuä àaåo
àeåp mùæt, oai phong vaâ àêìy nghïå
thuêåt cuãa Lûä Böë - Phuâng Haá bïn
caånh naâng Àiïu Thuyïìn - Thanh
Nga vö cuâng duyïn daáng vaâ
quyïën ruä.
Khöng chó gioãi nghïì, NSND
Phuâng Haá coân coá nhiïìu àoáng goáp
rêët lúán trong sûå nghiïåp àaâo taåo
nhûäng thïë hïå nghïå sô caãi lûúng
Viïåt Nam. Tûâ nùm 1963, baâ tham
giaãng daåy taåi Trûúâng Quöëc gia
Êm nhaåc vaâ Kõch nghïå Saâi Goân,
trong àoá coá nhiïìu hoåc troâ thaânh
danh nhû cöë NSÛT Thanh Nga,
NSÛT Baåch Tuyïët, NSÛT Thanh
Sang... Sau giaãi phoáng miïìn Nam,
baâ laâm cöë vêën cho Nhaâ haát Caãi
lûúng Trêìn Hûäu Trang, àöìng thúâi
àaä taåo nïn nhiïìu lúáp nghïå sô rêët
ûu tuá nhû Vuä Linh, Thanh Thanh
Têm, Kim Tûã Long, Thoaåi Myä,
Têën Giao... Kñnh troång vaâ thûúng

VÙN HIÏËN
56 VIÏÅT NAM
quyá, nhiïìu nghïå sô àaä êu yïëm goåi
baâ laâ “maá Baãy” àïí tri ên.
NSND Phuâng Haá cuäng laâ
ngûúâi saáng lêåp nïn Viïån Dûúäng
laäo Nghïå sô úã quêån 8, TP.HCM -
núi nuöi dûúäng vaâ chùm soác caác
nghïå sô giaâ yïëu, neo àún, khöng
núi nûúng tûåa. Ngoaâi ra, NSND
Phuâng Haá coân àoáng goáp, saáng lêåp
nïn chuâa Nghïå sô vaâ nghôa trang
Nghïå Sô taåi Goâ Vêëp, TP.HCM.
Trong nhûäng nùm cuöëi àúâi, NSND
Phuâng Haá àaä vïì nguå taåi chuâa
Nghïå Sô, cuâng vúái caác maånh
thûúâng quên khaác töí chûác àoáng
goáp rêët nhiïìu cho cöng taác tûâ
thiïån. Mêëy chuåc nùm vïì trûúác, giúái
möå àiïåu caãi lûúng àaä coá möåt àaâo
chaánh Phuâng Haá vûâa ngoåt ngaâo
vûâa sùæc saão, vûâa uyïín chuyïín laåi
vûâa maånh meä. Vaâ mêëy mûúi nùm
sau khi têëm maân nhung kheáp laåi
vúái baâ, xaä höåi laåi coá möåt baâ Baãy
Phuâng Haá luön hïët loâng vò nhûäng
maãnh àúâi khöën khoá. Khöng chó
trong giúái nghïå sô, nhiïìu baâ con
ngheâo úã caác tónh vêîn nhúá maäi hònh
aãnh möåt baâ laäo gêìy goâ nhûng daáng
veã toaát lïn sûå thanh thoaát trong
nhûäng chuyïën cûáu trúå tûâ thiïån.
Nhûäng moán quaâ do baâ vêån àöång
mang tùång ngûúâi ngheâo chó vaâi
chuåc ngaân àöìng, vaâi kyá gaåo, quêìn
aáo cuä..., nhûng úã àoá laâ caã möåt ngoån
lûãa nhên tûâ, êëm aáp maâ caã cuöåc àúâi
baâ àaä gom nhùåt vaâ lan truyïìn.
Laâ àaâo chaánh, danh voång lêîy
lûâng, àûúåc khöëi ngûúâi aái möå àiïn
àaão, nhûng nghïå sô Phuâng Haá laåi
chùèng coá möëi tònh naâo troån veån. Ba
lêìn laâm vúå, nhûng khöng haånh
phuác, röìi nhûäng ngûúâi con àïìu lêìn
lûúåt qua àúâi. Nöîi niïìm riïng
mang, baâ söëng thanh baåch trong
chñnh ngöi chuâa Nghïå Sô maâ mònh
àaä gêìy dûång nïn vaâ àïm 04/07,
raång ngaây 05/07/2009, baâ àaä
thanh thaãn ra ài trong niïìm tiïëc
thûúng cuãa àöìng nghiïåp, hêåu böëi,
kyá giaã vaâ ngûúâi möå àiïåu. Vúái caái
têm cao àeåp cuãa möåt nghïå sô lúán
àaä cöëng hiïën caã cuöåc àúâi mònh daâi
bùçng caã möåt thïë kyã cho sên khêëu
caãi lûúng, höm linh cûäu cuãa NSND
Phuâng Haá àûúåc quaân taåi nhaâ tang
lïî thaânh phöë Höì Chñ Minh trûúác
khi laâm lïî truy àiïåu taåi Chuâa Nghïå
Sô, rêët nhiïìu hoåc troâ thên thûúng
àaä tuác trûåc bïn caånh baâ. Hoå coá mùåt
nhû nhûäng ngûúâi con ruöåt thõt vò
hoå àaä àûúåc baâ truyïìn nghïì bùçng
têët caã têëm loâng vaâ thùæp cho hoå lûãa
yïu nghïì, giûä gòn cho hoå caái “têm”
trong saáng cuãa ngûúâi nghïå sô.
Nghïå sô Nam Huâng, Tö Kim Höìng,
Thanh Thanh Têm, Kim Cûúng,
Baåch Tuyïët, Thanh Sang, Minh
Vûúng, Lïå Thuãy... àaä úã bïn linh
cûäu baâ trong nhûäng ngaây vûâa qua.
Àöng àaão nghïå sô, ngûúâi thên vaâ
khaán giaã àaä àïën viïëng baâ, mùæt
àêîm ûúátâ sûå kñnh thûúng vö haån.
Cêån kïì bïn NSND Phuâng Haá
suöët quaäng thúâi gian luác baâ bïånh
nùång, trong giúâ phuát böëi röëi vúái
bao têm sûå vaâ thûúng nhúá, TS-
NSÛT Baåch Tuyïët àaä kïí laåi nhûäng
kó niïåm gùæn boá cuâng NSND Phuâng
Haá: Nhûäng dõp hiïëm hoi, khi töi
gaác laåi moåi cöng viïåc àoán baâ qua
nhaâ hoùåc chaåy lïn chuâa Nghïå sô,
hai thêìy troâ cûúâi àuâa röìi sùæm vai
nhûäng tuöìng xûa vúã cuä. Thêìy laâ
Lûä Böë uy duäng, troâ laâ Àiïu Thuyïìn
laã lûúát; thêìy laâ Voä Minh Thaânh, troâ
laâ cö Lûåu... caã hai tung tung hûáng
hûáng. Baâ àiïåu nghïå vaâ lõch laäm laå
thûúâng, khöng chó trong àiïåu böå,
daáng veã maâ caã aánh mùæt, búâ vai. Coá
nhûäng baâi hoåc vúä loâng gêìn nûãa thïë
kyã trûúác maâ hoåc caã àúâi, töi vêîn
khöng sao thêëu hiïíu. Baâ baão: “Con
laâm àaâo thûúng, chó möîi àöång taác
àûa caánh tay ra thöi thò cuäng phaãi
hoåc àïí laâm sao khaán giaã ngöìi xem
maâ muöën chaåy àïën àïí nêng niu
lêëy noá. Diïîn xuêët têm traång bi
thûúng, gûúng mùåt con chó múái
thoaáng buöìn thò khaán giaã àaä khoác
chûá khöng phaãi con khoác àêìm àòa
röìi maâ khaán giaã vêîn... raáo hoaãnh
tónh bú thò xem nhû vïì kiïëm nghïì
khaác”. Trong cuöën söí lûu niïåm taåi
nhaâ tang lïî, TS.NSÛT Baåch Tuyïët
àaä viïët: “Baâ laâ Töí, laâ meå, laâ tri êm
tri kyã. Baâ àaä hy sinh caã cuöåc àúâi
riïng, haånh phuác riïng àïí söëng
àêìy àuã vúái àúâi bùçng tònh thûúng
vaâ traách nhiïåm cuãa möåt nghïå sô
dên töåc. Töi khöng chó àûúåc hoåc
Phuâng Haá trong vai An Löåc Sún
nghïì do baâ truyïìn daåy maâ coân hoåc
nhiïìu hún úã caách söëng cuãa baâ. Baâ
thûúng tûâ em beá cho àïën ngûúâi giaâ
nua, heân keám. Khöng ai túái gùåp maâ
baâ àïí hoå luãi thuãi ài vïì khöng.
Loâng khoan dung nhên tûâ àoá úã baâ
bao la nhû trúâi biïín maâ töi ñt thêëy
ai coá àûúåc.
Ngûúâi nhû chim àaä vuát bay
Phuång hoaâng saäi caánh
chêu mêy nûúác trúâi
Ngûúâi nhû haåt ngoåc saáng ngúâi
Möåt àúâi thiïn sûá vaån lúâi ngúåi ca
Tònh thûúng traãi röång bao la
Tin laânh mang àïën moåi nhaâ
bònh an
Nghiïng mònh kñnh cêín
nghiïm trang
Ún ngûúâi, ún nûúác roä raâng
töí töng
Nguyïån xin tön kñnh
troån loâng...”.
Chñn mûúi nùm trûúác, tiïëng haát
cuãa baâ vûúåt khoãi caái loâ gaåch ngheâo
khoá, àïí khi àaä àaåt àïën moåi àónh
cao cuãa danh voång, baâ laåi choån löëi
vïì giûäa khöng gian u tõch. Tiïëng
chuöng chuâa voång laåi, höìn phaách
hûúáng vïì têm linh ngûúâi tri kyã,
baån nghïì, hoåc troâ... àaä gûãi laåi möåt
goác núi nghôa trang chuâa Nghïå sô.
Thaânh kñnh thùæp neán nhang loâng
kñnh cêín tiïîn baâ vïì coäi vônh hùçng.
Vônh biïåt möåt taâi nùng kiïåt xuêët
cuãa sên khêëu. Vônh biïåt möåt traái
tim nhên hêåu àaä thùæp saáng cuöåc
àúâi suöët gêìn möåt thïë kyã qua.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
57
TRONG ÀÚÂI SÖËNG HÖM NAY
NHÛÄNG VÊÌN THÚ NIÏåM CÊÌU
(Àoåc hai têåp Nghiïåm 1, 2 cuãa Nguyïîn Khoa Linh)
Nguyïîn Khoa Linh tïn thêåt laâ Nguyïîn Caát Àiïìn, sinh nùm 1958 taåi laâng Taâo Sún, xaä Thanh
Sún, huyïån Tônh Gia, tónh Thanh Hoáa. Hiïån chuyïn nghiïn cûáu vïì nghïå thuêåt sên khêëu dên
töåc taåi Viïån Sên khêëu Àiïån aãnh thuöåc trûúâng Àaåi hoåc Sên khêëu - Àiïån aãnh. Nghiïåm 1, 2 laâ
hai têåp thú àêìu tay cuãa Nguyïîn Khoa Linh do Nhaâ Xuêët baãn Höåi Nhaâ vùn xuêët baãn trong hai
nùm 2008 - 2009.
H
ai têåp thú laâ minh chûáng cho
tònh yïu cuãa anh daânh cho
thú ca hay àuáng hún anh cêìn
thú ca àïí traãi loâng mònh ra trong têm
traång cuãa möåt ngûúâi ài hïët nûãa àúâi
ngûúâi röìi böîng nhêån ra “phong trêìn
mêëy àöå toác hoe buåi höìng”. Àoåc thú
anh ta nhû àoåc “lúâi niïåm cêìu” chên
thaânh tûâ nhûäng riïng tû lêån àêån, úã àoá
ta thêëy àûúåc sûå thêm trêìm, sûå day
dûát vaâ möåt chuát gò àoá xoát xa cuãa
Nguyïîn Khoa Linh àöëi vúái cuöåc
söëng: “Ngêåm ngaãi tòm trêìm, trêìm
chùèng thêëy/Àoaái tröng laá chaáy, khoái
xöng àêìy” (Ngêåm) nhûng tuyïåt nhiïn
ta chùèng hïì thêëy anh oaán hêån bao
giúâ caã. Àoá laâ àiïím maâ töi rêët thñch úã
thú anh.
Coá thïí noái, Nghiïåm 1, 2 àaä mang
àïën cho ngûúâi àoåc möåt thöng àiïåp vïì
cuöåc söëng maâ Nguyïîn Khoa Linh êëp
uã bêëy nay. Hai têåp thú chó nhoã xinh
trong loâng baân tay (khöí nhoã
10,5x14,5), têåp 1 coá 195, têåp 2 coá
171 baâi thú hai cêu, nhûng anh àaä
chia xeã têët caã vui - buöìn cuãa àúâi mònh
vúái ngûúâi àoåc.
Vúái Cha:
“Cha mêët, quaã vûúân chûa kõp chñn
Mai naây con biïët haái dêng ai”.
Vúái Meå:
“Meå giaâ nùång gaánh gioá sûúng
Doâ lêìn möîi möåt bûúác àûúâng
möåt àau”.
Vúái quï:
VÙN HIÏËN
58 VIÏÅT NAM
TRÊÌN VÙN TROÅNG
“Àúâi ngûúâi hoa laá mong manh
Taã túi vêîn àoaái àêët laânh neão quï”.
(Àoaái)
Vúái baån:
“Gieo tröìng mêëy bêån loâng thanh thaãn
Thanh àaåm cheán traâ baån quï xa”.
(Gieo)
Vúái thên phêån mònh thò:
- “Hai phêìn toác baåc chûa giaâ nghôa
Tònh cuä dûúâng non laåi mêëy phên”.
(Hai)
- “Nûúác nguöìn àem loåc trong
hoaá àuåc
Tònh ban sú, danh tiïët chùèng
hai lêìn”. (Loåc)
Àöi khi laâ sûå chiïm nghiïåm coá
phêìn tiïëc nuöëi cuãa anh sau nûãa àúâi
bön ba: “Röîi húi mua viïåc cho bêån
vûúáng/Luöìn cuái khöng quen mêëy
nhúä nhaâng” (Nhúä) nhûng duâ thïë naâo
anh vêîn luön tûå nhuã mònh luön coá
möåt chöî àïí ài vïì: “Lêëy nûúác laâm
saåch ngûúâi úi/ Sêìu àau röìi cuäng coá
núi trúã vïì” (Lêëy). Thú laâ tiïëng noái sêu
thùèm tûå con tim. Do vêåy, vúái thú,
Nguyïîn Khoa Linh àöi khi ta vêîn
thêëy sûå nöìng naân nhiïìu khi da diïët:
- “Thiïn thai àïí ngoã löëi vïì
Thêín thú bïën luá söng mï trïî traâng”.
(Trïî)
- “Duyïn chi phúi núå giûäa trúâi
Trùæng tang gûúng lûúåc, ngheån lúâi
song song”. (Phúi)
Tñnh nhêët quaán trong thú Nguyïîn
Khoa Linh laâ sûå chiïm nghiïåm hay
àuáng hún laâ “sûå niïåm cêìu”: “Giûä mònh
khoaãng saáng bònh yïn/Trïn hoa laá
àaä rúi quïn niïåm cêìu” (Giûä) vò anh
viïët àïí böåc baåch, giaãi baây mònh, àïí
tòm sûå àöìng àiïåu, chia seã cuãa baån
àoåc.
Vúái hai têåp thú hai cêu Nghiïåm 1,
2, Nguyïîn Khoa Linh àaä noái àûúåc
nhiïìu àiïìu, tûúãng chûâng giaãn dõ maâ
laåi mang yá nghôa sêu sùæc. Duâ coân
nhûäng haån chïë trong caách àùåt nhan
àïì cho nhûäng baâi thú hai cêu cuãa
mònh, hay úã caách duång cêu, àùåt chûä
àöi khi coân khuön saáo nhûng
Nguyïîn Khoa Linh àaä noái àûúåc
nhûäng trùn trúã, suy tû vïì thïë sûå maâ
anh tûâng nïëm traãi bùçng nhûäng vêìn
thú hai cêu cö àuác vaâ ngùæn goån. Búãi
möåt nguyïn tùæc maâ nhûäng ngûúâi
saáng taác àïìu hiïíu roä, àoá laâ viïët caâng
ngùæn caâng khoá. Anh àaä ài giaâ nûãa
chùång àûúâng àúâi, gùåp rêët nhiïìu
nhûäng “àoaån trûúâng” nhûng úã àêu àoá
ta vêîn thêëy úã con ngûúâi êëy niïìm vui
êëm aáp: “Àaä khöng pheáp laå nhiïåm
maâu/Dêën thên múái vûúåt qua cêìu
truên chuyïn” (Dêën).
Àoåc hai têåp thú Nghiïåm, töi liïn
tûúãng, hònh nhû mònh àaä gùåp nhûäng
cêu thú cuãa anh úã möåt coäi xa xùm
naâo, song cuäng rêët àöîi gêìn guåi vúái
mònh, coá leä àoá laâ tiïëng noái tûå Têm vaâ
tûå ngaây xûa. Búãi nhiïìu baâi thú cuãa
anh nhû nhûäng cêu àöëi. Cêu àöëi laâ
möåt thïí loaåi göìm nhûäng cêu vùn ài
àöi vúái nhau theo pheáp àöëi sao cho
yá, chûä vaâ luêåt bùçng trùæc cên xûáng
nhau. Chùèng haån nhû cêu àöëi cuãa
ngûúâi xûa: “Thiïn haå xaác röìi coân àöët
phaáo/ Nhên tònh baåc thïë laåi böi vöi”.
Sûå so saánh naây àöëi vúái thú hai cêu
cuãa Nguyïîn Khoa Linh chûa thûåc laâ
àuáng, nhûng àoåc nhiïìu baâi, yá coá àöëi
nhau thêåt. Vñ nhû baâi Söëng:
“Söëng vun àuöëc tuïå
Chïët hiïín phuác linh”.
Àiïìu laâm töi luön lêëy laâm tiïëc laâ
àöi khi ta bùæt gùåp trong têåp thú tïn
baâi khöng phuâ húåp vúái nöåi dung cuãa
baâi thú cho duâ anh rêët coá yá thûác trong
viïåc àùåt tiïu àïì cho baâi thú cuãa mònh
(tïn baâi thú àa söë laâ nhûäng àöång tûâ
vaâ tñnh tûâ). Chùèng haån úã caác baâi: Xïë,
Àong, Nûãa, Haåt, Ai, Öm, Vúå, Ài,
Dêëm,... vaâ ta coá thïí tòm thêëy nhûäng
dêëu êën cuãa sûå vay mûúån trong thú
anh; dû võ cuãa nhûäng cêu thú êëy
khöng gêy khoá chõu cho ngûúâi àoåc,
búãi trong vùn chûúng, viïåc aãnh
hûúãng vaâ hoåc têåp ngûúâi ài trûúác cuäng
laâ chuyïån khöng khoá bùæt gùåp. Quan
troång laâ anh àaä taåo ra caái gò cuãa riïng
mònh tûâ sûå “têåp cöí” àoá. Coá nhiïìu baâi
mang êm hûúãng cuãa ca dao tuåc ngûä
nhûng úã têåp 2 àaä ñt ài nhiïìu: Cêìm,
Trêìu, Cêu, Heáo, Vuâi, Heån, Lo, Àöëi,...
nhûng anh cuäng cöë gùæng àïí taåo nïn
nhûäng saáng taåo riïng cuãa mònh
nhûäng hònh aãnh àùåc sùæc vaâ laå maâ
chùæc anh cuäng àaä phaãi töën khöng ñt
cöng sûác: ngêåm sao rúi, cêìu truên
chuyïn, nöîi lanh chanh, tònh son döîi,
gioá mûa phai, trong cún troân trùån coá
hònh mûúán vay, con mùæt úã baân tay,
sûúng ûúát lïå rúi rúi, tònh se sùæng, coã
hoa ngêåm vaânh,... hay nhûäng cêu
thú coá nhûäng yá tûúãng rêët laå: “Laåi
mònh laåi chùèng hùèn mònh/ Mêy tröi in
boáng mûúån hònh phña sau” (Mûúån) vaâ
hònh aãnh so saánh khaá àöåc àaáo: “Tûå
do àûúåc mêëy thuêån doâng/ Chó thúâi
gian chùèng àeo göng bao giúâ”
(Àeo)... coá thïí nhêån thêëy sûå sùæc xaão
vaâ tòm toâi cuãa Nguyïîn Khoa Linh úã
nhûäng cêu thú naây.
Tuy nhiïn, àêu àoá bïn nhûäng
cêu thú, baâi thú hay cuãa tuyïín têåp,
àöi baâi nhan àïì coân lùåp hay nhûäng
cêu viïët húi saáo moân, khöng phaãi
quaá dïî daäi nhûng nhiïìu khi thiïëu ài
sûå trau truöët, mûúåt maâ cêìn thiïët. Möåt
ngûúâi laâm thú khöng chuyïn nghiïåp
(anh laâ nhaâ nghiïn cûáu sên khêëu vaâ
coá saáng taác möåt söë kõch baãn sên
khêëu), ngoaâi laâm thú laâ niïìm yïu NGUYÏÎN MINH PHUÁC
thñch, coân laâ cöng viïåc nghiïn cûáu
nïn àiïìu àoá laâm ta dïî lûúång thûá cho
anh hún, hún nûäa anh tòm àïën vúái CHIÏÌU HÖÌ TÊY
thú coân àïí niïåm cêìu cho mònh vaâ
cho cuöåc söëng naây. Qua tûâng têåp ta
thêëy Nguyïîn Khoa Linh sêu lùæng
hún, nhûäng nöîi àau cuãa anh nhû
chaãy ngûúåc vaâo trong tûúãng nhû búát
àau àúán hún maâ dûúâng nhû laåi day
dûát hún. Con ngûúâi úã caái tuöíi “tri Möåt mònh ài trïn phöë vùæng
thiïn mïånh” thûúâng coá nhûäng chiïm Quaán coác liïu xiïu gioá trúâi
nghiïåm vïì cuöåc àúâi, vïì tònh yïu vaâ Böìng bïình mêy tröi, toác trùæng
vúái möåt ngûúâi coá cuöåc söëng riïng tû Nhaåt nhoâa àêîm gioåt sûúng rúi
khöng bùçng phùèng nhû Nguyïîn Höìn xûa tònh cuä ngûúâi úi
Khoa Linh, ta thêëy roä trong thú anh Bêng khuêng möåt thúâi trùn trúã
nhûäng traãi loâng êëy hún: “Veán mêy
Em ài vïì cùn phoâng nhoã
cho thêëy trùng vaâng/ Gûúng trùng
Anh tòm nûúác mùæt em rúi
coân àoá, beä baâng voác xûa” (Veán) hay
Chuâa nghiïng chuöng gioáng
sûå tï taái cuãa anh khi möåt ngaây chúåt
àöí höìi
nhêån ra “Nhên duyïn gaác maái trúâi
Têy Höì chiïìu buöng tñm lùån
chiïìu/ Trong tha thiïët heån bao àiïìu
Rïu phong cuöåc tònh lêån àêån
noái suöng” (Suöng)...
Sao coân mñm chùåt búâ möi
Trong hai têåp thú naây, ta cuäng
bùæt gùåp nhiïìu baâi thú mang quan
Vùèng nghe cêu haát êìu úi
niïåm “vö thûúâng” trong Thiïìn hoåc: Em bûúác vaâo àúâi laâm meå
“Nûúng cêu niïåm Phêåt Di Àaâ/ Hún Sêm cêìm vuåt bay cao thïë
thua chùèng búån laâ taâ boáng sûúng” Anh giùng tònh yïu lïn trúâi
(Hún). Chñnh vò vêåy anh múái viïët:
“Maâu Thiïìn lùång, tan boåt biïín/ Cöng
viïåc nhiïìu, lêëy àoá viïåc riïng”. Hay
khi anh viïët: “Xùm xùm àïën goä cûãa
trúâi/ Kiïëp sau khêët núå laâm ngûúâi trêìn
gian” (Khêët), khöng khoãi laâm ta coá
nhûäng liïn tûúãng gêìn guåi vúái yá thú
Buâi Giaáng:
“Ta cûá ngúä xuöëng trêìn chúi chöëc laát
Naâo hay àêu úã maäi àïën höm nay”.
Coá ngûúâi àaä noái: Thú chñnh laâ caái
boáng cuãa cuöåc àúâi con ngûúâi soi
xuöëng doâng söng thúâi gian. Àiïìu àoá
coá phêìn àuáng vúái Nguyïîn Khoa Linh.
Trong doâng chaãy vö thûúâng cuãa thúâi
gian cuãa cuöåc söëng, töi thêëy nhiïìu
baâi thú trong hai têåp Nghiïåm 1, 2
àaáng cho chuáng ta àoåc àïí chiïm
nghiïm vïì sûå àûúåc - mêët, hún - thua
úã àúâi... Chñnh vò vêåy khi àoåc hai têåp
thú cuãa anh, múái àêìu töi bùæt mònh ài
tòm vùn chûúng, nhûng röìi caâng àoåc
töi caâng nhêån thêëy möåt con ngûúâi
nhiïìu chiïm nghiïåm, möåt söë phêån
nhiïìu gian truên nhûng àiïìu thuá võ
hún caã laâ möåt têm höìn luön muöën
“giûä mònh khoaãng saáng bònh yïn”.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
59
DOÅC THEO ÀÊËT NÛÚÁC

NÖÎI NIÏÌM
LAÂNG CÖÍ CÛÅ ÀAÂ
NGUYÏÎN VÙN HOÅC

Chuáng ta àaä chûáng kiïën biïët bao nhiïu ngöi nhaâ cöí bõ “àöën ngaä” búãi sûå khùæc nghiïåt cuãa thúâi gian vaâ chñnh baân tay con ngûúâi. Vaâ luác
naây, rêët cêìn coá nhûäng biïån phaáp àïí gòn giûä nhûäng ngöi nhaâ cöí quyá. Thò úã àêët Thuã àö, coá möåt ngöi laâng cöí vúái nhûäng ngöi biïåt thûå cöí
àang bõ taân phaá, àang bõ laäng quïn. Töi àaä àïën, chûáng kiïën vaâ xoát xa.

VÙN HIÏËN
60 VIÏÅT NAM
 KHÖNG GIAN CUÄ BÕ PHAÁ VÚÄ
Ngöi laâng cöí àêët Thuã àö àoá laâ
Cûå Àaâ, xaä Cûå Khï, thuöåc huyïån
Thanh Oai. Laâng chó caách trung
têm Haâ Nöåi chûa àêìy 20 cêy söë, coá
nghïì laâm tûúng truyïìn thöëng qua
300 - 400 nùm. Mêëy nùm vïì trûúác,
khi àïën àêy töi thêëy möåt Cûå Àaâ u
tõch, vúái maái ngoái thêm nêu trïn
nhûäng ngöi nhaâ àaä haâng trùm nùm
tuöíi. Vaâ nay ngöi laâng yïn tônh
hiïìn hoaâ êëy àaä thaânh àêët thuã àö,
àöíi thay nhanh àïën khöng ngúâ àïí
hoâa nhêåp, trúã thaânh möåt tïë baâo cuãa
möåt àö thõ lúán chuyïín àöång khöng
ngûâng.
Duâ àûúâng chûa múã röång,
nhûng Cûå Àaâ bêy giúâ têëp nêåp
nhûäng quaán haâng múái múã phuåc vuå
nhu cêìu cuãa nhên dên. Dõch vuå tû
vêën nhaâ àêët cuäng xuêët hiïån, caác
quaán internet moåc lïn. Nhiïìu ngöi
nhaâ cöí trïn dûúái 300 nùm tuöíi lùång
leä luâi bõ dòm chïët búãi thúâi gian,
hoùåc bõ boã rúi. Chùèng bao lêu nûäa,
nhûäng chiïëc coân laåi seä bõ àöën ngaä,
xoáa söí àïí dûång xêy nhûäng ngöi
nhaâ múái, cao to lûåc lûúäng. Öng
Nguyïîn Hûäu Hoâa, möåt ngûúâi giaâ
cuãa laâng vêîn giûä nguyïn àûúåc nïëp
nhaâ xûa, quyïët khöng àïí con caái
phaá dúä têm sûå: “Töi thêëy khöng
thïí phaá nhaâ cuä àûúåc. Nhûng
chùèng biïët khi töi chïët ài, con töi
coá giûä khöng. Nghô maâ buöìn lùæm
chûá. Laâng töi giúâ, nhiïìu ngöi nhaâ
theo kiïën truác Phaáp àöåc àaáo àaä bõ
boã phïë, xuöëng cêëp nùång vò ngûúâi
dên khöng coá tiïìn tu sûãa, phêìn do
dên buön baán phaát àaåt tûå àêåp ài
xêy múái cho húåp thúâi thûúång. Khoá
traánh àûúåc caãnh khöng gian naây bõ
phaá vúä. Nhòn àêëy maâ tiïëc huâi huåi”.
Nghe öng noái, töi mûâng. Nhûng
mêëy ai nghô àûúåc nhû öng Hoâa.
Duâ möîi ngûúâi dên chó cêìn nghô
àûúåc nhû thïë, thò nhûäng ngöi nhaâ
cöí úã Cûå Àaâ seä àûúåc cûáu. Theo lúâi
öng, àïën thúâi àiïím hiïån taåi, laâng
vêîn coân khoaãng 65 ngöi nhaâ cöí vaâ
kiïën truác kiïíu Phaáp khoaãng 20. Rêët
nhiïìu öng giaâ, laâ nhûäng ngûúâi àaä
gùæn boá vúái nhaâ cöí bao nhiïu nùm,
duâ khöng muöën àêåp ài xêy múái,
thò do hoaân caãnh cuäng phaãi chêëp
nhêån. Nhêët laâ, theo thúâi gian, nhaâ
cöí xuöëng cêëp. Nhûäng bûác tûúâng coá
thïí àöí êåp xuöëng bêët cûá luác naâo. Àïí
khöi phuåc laåi thò hoå khöng àuã tiïìn.
Hai laâ, do con chaáu sinh ra ngaây
möåt àöng, thïë hïå nöëi tiïëp thïë hïå.
Nïn ngûúâi dên cêìn phaãi laâm
nhûäng ngöi nhaâ chûáa àûúåc nhiïìu
ngûúâi, cho möîi con möåt gian chûá
khöng thïí àïí laäng phñ àêët àai. Möåt
söë ngûúâi khaác söëng trong biïåt thûå
cöí maâ caãm thêëy khöí.
Vñ duå ngöi nhaâ coá kiïën truác
Phaáp maâ bêët cûá ai ài qua cuäng
phaãi dûâng mùæt möåt chuát laâ ngöi
nhaâ cuãa öng Àinh Vùn Tûúâng,
nùçm võ trñ hai mùåt àûúâng. Öng
Tûúâng mua biïåt thûå naây àaä àûúåc
26 nùm. Biïåt thûå hai têìng naây àaä
ngoát 100 tuöíi. Tûúâng, gaåch, cöíng,
sên àïìu àaä rïu phong hoen öë.
Têìng möåt vêîn coân nguyïn vúái
nhûäng phuâ àiïu, hoåa tiïët phûúng
Têy àùæp nöíi. Têìng hai cuãa nhaâ gêìn
nhû chó coân laåi tûúâng bao quanh.
Hay ngöi nhaâ cuãa öng Vuä Vùn
Thùæng. Caác cûãa kñnh trong nhaâ àaä
vúä hïët. Cûãa söí bõ xêy bõt kñn bùçng
vöi vûäa. Trêìn nhaâ muåc naát thi
thoaãng laåi caã àöëng vûäa tröån rúm
rúi uåp xuöëng nïìn nhaâ. Vúå öng
Thùæng noái: “Söëng maâ lo, chuáng töi
chó súå caã trêìn noá àöí xuöëng. Xêy
múái cuäng chûa coá tiïìn maâ sûãa chûäa
nhû kiïíu cöí cuäng chùèng kham
àûúåc”
Ngöi nhaâ baâ Àinh Thõ Kim
àang úã àûúåc àaánh giaá laâ àeåp nhêët
laâng coá tuöíi thoå 130 nùm, nay
khöng coân mang daáng dêëp cuãa
ngöi nhaâ cöí. Maái ngoái nhaâ ngang
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
61
DOÅC THEO ÀÊËT NÛÚÁC
bõ ruát ra lúãm chúãm, phña bïn dûúái
phaãi chöëng ba cöåt nhoã. Ngöi nhaâ
chñnh röång ba gian, hai chaái giöëng
nhû bõ boã hoang. Nïìn nhaâ laát gaåch
Baát Traâng nay àaä bõ luán. Phêìn giaá
trõ nhêët trong ngöi nhaâ laâ nhûäng
neát chûä khùæc, hoa vùn vêîn coân rêët
àeåp. Àa söë caác gia àònh coá nhaâ cöí
chó sûãa chûäa nhoã nhû chöëng döåt,
chöëng thêëm, àaão ngoái... Nhiïìu höå
dên söëng trong caác ngöi nhaâ cöí úã
Cûå Àaâ bùn khoùn: “Chuáng töi vûâa
úã vûâa lo núm núáp, khöng biïët nhaâ
sêåp luác naâo. Diïån tñch nhaâ úã thò
röång nhûng diïån tñch daânh cho
sinh hoaåt thò chêåt chöåi, möîi lêìn coá
kïë hoaåch sûãa chûäa thò caán böå xaä,
thön laåi àïën tuyïn truyïìn cêìn phaãi
giûä gòn nhaâ cöí cho laâng, cho thïë hïå
mai sau, chuáng töi nghe thêëy húåp
lyá nïn thöi, nhûng cûá söëng maäi
nhû thïë naây thò khöí quaá. Trong khi
nhiïìu ngûúâi coá nhu cêìu úã khaá
hún”.
XA RÖÌI MÖÅT THUÚÃ
Laâng Cûå Àaâ xûa coá àõa thïë
“Nhêët cêån thõ, nhò cêån giang”. Thúâi
kyâ nhûäng nùm 1895- 1945, Cûå Àaâ
laâ möåt laâng quï truâ phuá coá hònh
thaái kinh tïë nöng - thûúng àaä
mang laåi sûå giaâu coá vaâ truâ phuá cho
ngûúâi dên trong laâng. Nhûäng nùm
àoá, dûúái doâng söng Nhuïå thuyïìn
beâ xuöi ngûúåc buön göî, vaãi súåi...
têëp nêåp ngaây àïm. Haâng trùm
ngöi biïåt thûå àaä chûáng toã sûå truâ
phuá àoá. Thúâi àoá, ngûúâi laâng Cûå Àaâ
VÙN HIÏËN
62 VIÏÅT NAM
keáo nhau ra Haâ Nöåi lêåp xûúãng, múã
cûãa hiïåu buön baán rêët àöng. Möåt
loaåt caác biïín hiïåu bùæt àêìu bùçng
chûä Cûå nhû: Cûå Doanh, Cûå Nhên,
Cûå Phaát... ra àúâi Laâm ùn phaát àaåt,
ngûúâi dên Cûå Àaâ mang tiïìn vïì quï
hûúng xêy nhaâ. Tûâ nùm 1929, doåc
con àûúâng chñnh cuãa laâng àaä coá
àeân àiïån thùæp saáng trûng, laâ laâng
coá àeân àiïån thùæp súám nhêët vuâng
Haâ Àöng ngaây àoá. Vaâo nhûäng
chiïìu cuöëi tuêìn, caác doanh nhên
giaâu coá laåi laái xe húi vïì quï àïí
hûúãng caái khöng khñ thanh bònh
dên daä. Ngûúâi Cûå Àaâ bön ba khùæp
núi buön baán laâm ùn. Nhûäng
ngûúâi Cûå Àaâ göëc ài laâm ùn xa röìi
àõnh cû luön úã àoá khöng vïì, trong
àoá nhiïìu nhêët laâ Haâ Nöåi coá
khoaãng 1.000 höå, Haâ Àöng 280 höå
vaâ úã khùæp caác tónh, thaânh trong caã
nûúác, cûá núi naâo coá chûä “Cûå”, thò
àñch thõ àoá laâ ngûúâi Cûå Àaâ. Ûúác
tñnh, söë dên Cûå Àaâ göëc hiïån úã laâng
chó coân khoaãng 50%. Söë coân laåi laâ
nhûäng ngûúâi xûa kia laâ “ngûúâi úã”,
phuåc vuå cho chuã. Sau khi chuã ài hoå
nhûúâng cho, hoùåc coá tiïìn mua laåi.
Hiïån nay úã Phaáp, àaä vaâ àang
thaânh lêåp hùèn möåt laâng nhoã cuãa
ngûúâi Cûå Àaâ àïí tiïån cho viïåc sinh
hoaåt, buön baán vaâ laâm ùn.
Caác cuå giaâ noái laåi, Cûå Àaâ hêëp
dêîn àöëi vúái ngûúâi àïën thùm coân laâ
chuyïån gùæn söë nhaâ trong laâng. Vúái
hún 400 söë nhaâ, laâng àûúåc kïët cêëu
theo hònh xûúng caá vúái truåc chñnh
laâ söng Nhuïå keáo daâi, taåo cho Cûå
Àaâ möåt neát cöí kñnh, trêìm mùåc, soi
boáng xuöëng doâng söng xanh biïëc.
Viïåc àaánh söë úã thön bùæt àêìu àûúåc
thûåc hiïån tûâ nùm 1993, khi êëy Cûå
Àaâ múái chó coá khoaãng 290 noác nhaâ,
nùçm doåc truåc àûúâng caái bïn búâ
söng. Nhûng nay, nhûäng kyá ûác
àeåp àeä àoá sùæp chó coân laâ quaá vaäng.
Khi maâ chùèng bao lêu nûäa, nhûäng
ngöi nhaâ cuöëi cuâng cuãa Cûå Àaâ ngaä
xuöëng, vò caã lyá do chuã quan vaâ
khaách quan. Ngûúâi ta coá thïí nhêån
ra nhûäng àiïìu àoá khi àïën vúái ngöi
laâng naây.
Söng Nhuïå bêy giúâ bõ ö nhiïîm
àen ngoâm, raác rûúãi vûát bûâa baäi.
Dên laâng khöng coân laâm ùn phaát
àaåt nhû xûa. Hoå cuäng khöng coân
àûúåc lúåi thïë vïì àûúâng söng, nïn
thêåm chñ coân keám phaát triïín hún
möåt söë ngöi laâng xung quanh. Duâ
nhêån thêëy giaá trõ cuãa nhûäng ngöi
nhaâ cöí trong àúâi söëng hiïån àaåi
nhûng chñnh quyïìn xaä Cûå Khï,
laâng Cûå Àaâ khöng thïí khuyïn
ngùn ngûúâi dên phaá nhaâ cöí. Hoå
khöng coá nguöìn kinh phñ höî trúå
trong viïåc baão töìn, nïn chó biïët
tuyïn truyïìn vêån àöång. Haâng tuêìn
vêîn coá caác phoáng viïn, nhaâ nghiïn
cûáu vùn hoaá trong vaâ ngoaâi nûúác
àïën quay phim, chuåp aãnh, phoãng
vêën ngûúâi dên vïì nhaâ cöí vaâ caác giaá
trõ cöí cuãa laâng. Nhûng nhûäng àiïìu
àoá cuäng chùèng thay àöíi àûúåc gò.
Duâ coá treo biïín: “Àiïím du lõch
laâng nghïì”, nhûng tûâ lêu laâng
khöng coá khaách du lõch do möi
trûúâng ö nhiïîm, buåi bùåm. Möi
trûúâng àoá khöng àuã sûác thuyïët
phuåc àöëi vúái khaách nûúác ngoaâi.
Möåt söë cöng ty du lõch cho biïët,
ngûúâi dên Cûå Àaâ laåi chûa coá yá
thûác giûä gòn nïn khöng chó laâm
laäng phñ taâi nguyïn vêåt thïí, maâ
coân boã quïn caác giaá trõ vùn hoaá phi
vêåt thïí. Laänh àaåo xaä Cûå Khï àaä coá
truã trûúng phaát triïín du lõch
nhûng viïåc thûåc hiïån quaá nhoã leã.
Hoå cuäng àaä hoåc têåp laâng cöí Àûúâng
Lêm, nhûng caác yá tûúãng múái chó
nùçm trïn giêëy.
HAÄY CÛÁU LÊËY CÛÅ ÀAÂ
Nïëu cûá tiïëp tuåc nhû vêåy, chùèng
bao lêu nûäa seä khöng coân bêët cûá
ngöi nhaâ cöí naâo trïn àêët Cûå Àaâ.
Chuáng töi àûúåc biïët, sùæp túái toaân
böå hún 100ha àêët canh taác cuãa Cûå
Àaâ seä phaãi nhûúâng cho khu àö thõ,
khu cöng nghiïåp. Quyä àêët cuãa
laâng seä bõ thu heåp. Coá tiïìn böìi
thûúâng, ngûúâi dên coá thïí phaá nhaâ
cuä, dûång nhaâ múái. Sûå hiïån àaåi àùåt
bïn caånh sûå cöí kñnh, nïëu khöng coá
quy hoaåch kiïën truác phuâ húåp, seä
laâm kïåch cúäm möåt ngöi laâng lêu
àúâi. Coân nïëu muöën “xoáa söí”
nhûäng kyá ûác, nhûäng hònh aãnh àeåp
xa xûa thò chùèng baân laâm gò nûäa.
Baâi hoåc vïì tu sûãa, tön taåo caác di
tñch. Baâi hoåc vïì laâng cöí Àûúâng
Lêm vêîn coân àoá. Nhûäng ngûúâi
dên khöng thïí tûå mònh àaãm nhêån
traách nhiïåm gòn giûä nhûäng neát àeåp
Cûå Àaâ. Hoå cêìn coá chïë taâi, coá sûå höî
trúå vaâ niïìm àöång viïn xûáng àaáng.
LÏ VÙN TRIÏÍN
Ngöôøi tình
cuûa Cheøo
Tùång NSÛT Minh Thu
Chûa ai nhû em
Nhêån laâ ngûúâi tònh cuãa cheâo
Söëng chïët vúái cheâo nhû
àõnh mïånh
Nguyïån ài àïën hïët cuöåc àúâi
Chim sún ca nhñ nhaãnh cuãa töi
Chûa sinh, àaä theo meå ài haát
Möåt mònh haát khi queát nhaâ,
rûãa baát
Gioång tûâ böë meå, trúâi cho
Biïët nêíy haåt, troân vaânh roä chûä
Bùæt chûúác hay tûâ nhûäng
ngûúâi thêìy
Mùæt nhû lûãa chaáy, uã rûúåu nöìng
Quyïån vúái taám êm àaân
quyïën ruä
Biïët hoaá thên vaâo nhên vêåt
mònh yïu
Hún ba mûúi nùm ài haát
àaä nhiïìu
Lêëy nûúác mùæt khaán giaã tûâ
vai diïîn
Töi biïët, coá luác em buöìn
Nhõp söëng hiïån àaåi, cheâo seä
vïì àêu?
Caã nhûäng rùæc röëi, thõ phi
àöìn thöíi.
Chêëp nhêån sûå thiïåt thoâi
nhûng coá trúâi
Söëng yïu àúâi, nhên hêåu, võ tha
Àïí maäi laâ ngûúâi khöng
coá tuöíi...
Ngûúâi tònh cuãa em - laâ Cheâo.
Ngûúâi tònh cuãa töi - laâ Em.
Haâ Nöåi, thaáng 6 -2009
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
63
DOÅC THEO ÀÊËT NÛÚÁC
AN DÛÚNG - VUÂNG ÀÊËT GIAÂU TRUYÏÌN THÖËNG LÕCH SÛÃ
HOAÂNG HAÃI HÛNG Chuã tõch UBND huyïån An Dûúng
An Dûúng laâ vuâng àêët giaâu truyïìn thöëng
lõch sûã nùçm úã phña Têy thaânh phöë Haãi
Phoâng. Traãi qua haâng ngaân nùm dûång
nûúác vaâ giûä nûúác, caác thïë hïå ngûúâi dên
núi àêy bùçng baân tay khöëi oác, bùçng
xûúng maáu cuãa mònh àaä cêìn cuâ, duäng
caãm trong xêy dûång cuöåc söëng, kiïn
cûúâng bêët khuêët trong chöëng giùåc ngoaåi
xêm...
À
ûúåc taách ra tûâ huyïån An
Haãi cuä vaâo nùm 2002,
huyïån An Dûúng röång
98,3196 km2 vúái gêìn 150 ngaân dên
(nùm 2008), coá 16 àún võ haânh
chñnh trûåc thuöåc, göìm thõ trêën An
Dûúng vaâ 15 xaä: Lï Thiïån, Àaåi Baãn,
An Hoâa, Höìng Phong, Tên Tiïën,
An Hûng, An Höìng, Bùæc Sún, Nam
Sún, Lï Lúåi, Àùång Cûúng, Àöìng
Thaái, Quöëc Tuêën, An Àöìng, Höìng
Thaái. An Dûúng coá phña Bùæc giaáp
söng Kinh Mön, phña Têy giaáp
söng Laåch Tray, phña Àöng coá
söng Cêëm chaãy qua vaâ söng Haân
laâm ranh giúái giûäa An Dûúng vaâ
Kiïën An, cuâng hai tuyïën giao
thöng quan troång nhêët cuãa huyïån
laâ quöëc löå 5A, quöëc löå 10 vaâ tónh löå
188, 351 àaä goáp phêìn quan troång
àêíy maånh phaát triïín kinh tïë - xaä
höåi, giao thûúng buön baán.
Nùm 2009, UBND huyïån An
Dûúng àaä triïín khai giao chó tiïu
kïë hoaåch vaâ dûå toaán ngên saách cho
caác ngaânh, caác àõa phûúng; töí chûác
kyá giao ûúác thi àua thûåc hiïån thùæng
lúåi nhiïåm vuå cöng taác nùm, xêy
VÙN HIÏËN
64 VIÏÅT NAM
Àònh laâng Khinh Giao, An Dûúng, Haãi Phoâng
dûång chûúng trònh cöng taác cuãa
UBND huyïån, àïì ra nhûäng nhiïåm
vuå troång têm, troång àiïím cêìn têåp
trung chó àaåo thûåc hiïån; àöìng thúâi
coá sûå phên cöng roä raâng cho caác
cêëp, caác ngaânh. Nhòn chung, cöng
taác chó àaåo, àiïìu haânh cuãa UBND
huyïån coá nhiïìu àöíi múái, têåp trung,
sêu saát, cuå thïí hún; phaát àöång àêíy
maånh caác phong traâo thi àua lao
àöång saãn xuêët, phaát huy thuêån lúåi
vaâ lúåi thïë cuãa huyïån, khùæc phuåc
khoá khùn, töìn taåi, huy àöång coá
hiïåu quaã caác nguöìn lûåc àêìu tû cho
phaát triïín.
Trong 6 thaáng àêìu nùm 2009,
vúái sûå nöî lûåc vaâ quyïët têm cao,
Àaãng böå, chñnh quyïìn, quên vaâ
dên huyïån An Dûúng àaä àêíy
maånh phaát triïín kinh tïë, àaãm baão
an sinh xaä höåi, goáp phêìn àûa kinh
tïë - xaä höåi cuãa huyïån phaát triïín öín
àõnh. Nhiïìu ngaânh, lônh vûåc kinh
tïë àaåt vaâ vûúåt mûác kïë hoaåch, tùng
so cuâng kyâ nùm 2008. Kinh tïë nöng
nghiïåp, nöng thön chuyïín dõch vaâ
phaát triïín vúái nhiïìu loaåi hònh saãn
xuêët, kinh doanh, dõch vuå hiïåu
quaã. Nöng nghiïåp phaát triïín theo
hûúáng saãn xuêët haâng hoaá, àêìu tû
thêm canh, aáp duång tiïën böå kyä
thuêåt, àûa caác giöëng cêy, con coá
nùng suêët, chêët lûúång cao vaâo saãn
xuêët, chùn nuöi phaát triïín theo
quy mö gia traåi, trang traåi. Cú súã
haå têìng kinh tïë - xaä höåi tiïëp tuåc
àûúåc quan têm àêìu tû theo kïë
hoaåch vaâ thûåc hiïån phûúng thûác
xaä höåi hoaá. An Dûúng laâ möåt khu
vûåc cöng nghiïåp, nöng nghiïåp vaâ
dõch vuå quan troång cuãa Haãi
Phoâng. An Dûúng coá khu cöng
nghiïåp Nomura, cuåm cöng nghiïåp
Bïën Kiïìn, khu cöng nghiïåp Haãi
Phoâng - Saâi Goân, khu cöng nghiïåp
Àùång Cûúng (àaä àûúåc quy hoaåch
xêy dûång). Do àoá, cöng taác böìi
thûúâng GPMB caác dûå aán trïn àõa
baân àûúåc têåp trung chó àaåo, cú baãn
àaãm baão tiïën àöå baân giao mùåt
bùçng cho chuã àêìu tû thûåc hiïån dûå
aán. Cöng taác quaãn lyá Nhaâ nûúác
nhêët laâ trong lônh vûåc quaãn lyá àêët
àai, vïå sinh möi trûúâng, haânh lang
an toaân giao thöng, trêåt tûå an toaân
giao thöng trïn àõa baân àûúåc quan
têm, coá chuyïín biïën tñch cûåc. Lônh
vûåc vùn hoaá - xaä höåi tiïëp tuåc phaát
triïín. Cöng taác xaä höåi hoaá lônh vûåc
giaáo duåc àaâo taåo, y tïë, thïí thao,
vùn hoaá àûúåc àêíy maånh, àaåt hiïåu
quaã roä neát. Cöng taác chùm soác sûác
khoeã cho nhên dên, baão vïå chùm
soác treã em thûúâng xuyïn àûúåc
quan têm; Thûåc hiïån töët caác chñnh
saách xaä höåi, chûúng trònh giaãm
ngheâo, nhiïìu chñnh saách höî trúå cuãa
Nhaâ nûúác vaâ thaânh phöë triïín khai
kõp thúâi, coá hiïåu quaã. Têåp trung
cao cöng taác phoâng, chöëng caác tïå
naån xaä höåi; Töí chûác töët caác hoaåt
àöång kyã niïåm caác ngaây lïî lúán, sûå
kiïån quan troång cuãa àêët nûúác vaâ
thaânh phöë. An sinh xaä höåi àûúåc
quan têm chuá troång, àúâi söëng cuãa
nhên dên tiïëp tuåc àûúåc caãi thiïån.
Quöëc phoâng, an ninh chñnh trõ, trêåt
tûå xaä höåi àûúåc baão àaãm. Hiïåu lûåc,
hiïåu quaã quaãn lyá àiïìu haânh cuãa
caác cêëp chñnh quyïìn àûúåc nêng
lïn, coá sûå àöíi múái vïì phûúng
phaáp; thûåc hiïån laänh àaåo, chó àaåo
theo hûúáng laâm roä traách nhiïåm têåp
thïí, caá nhên, àùåc biïåt laâ ngûúâi
àûáng àêìu cú quan, àún võ, àõa
phûúng. Caãi caách haânh chñnh tiïëp
tuåc àûúåc quan têm, chó àaåo, töí
chûác thûåc hiïån, àaåt kïët quaã roä neát.
Cöng taác phoâng chöëng tham
nhuäng, thûåc haânh tiïët kiïåm, chöëng
laäng phñ àaåt kïët quaã nhêët àõnh.
Giaãi quyïët töët àún thû khiïëu naåi,
töë caáo cuãa cöng dên. Phaåm phaáp
hònh sûå, tai naån giao thöng giaãm.
Àïí hoaân thaânh caác muåc tiïu
kinh tïë - xaä höåi nùm 2009, thúâi gian
túái, UBND huyïån An Dûúng àaä àïì
ra caác giaãi phaáp thûåc hiïån: Tiïëp tuåc
triïín khai maånh meä, àöìng böå caác
giaãi phaáp, goáp phêìn ngùn chùån
suy giaãm kinh tïë, àêíy maånh phaát
triïín kinh tïë, àaãm baão an sinh xaä
höåi; Tiïëp tuåc nùæm bùæt tònh hònh saãn
xuêët kinh doanh, thûåc hiïån chñnh
saách kñch cêìu cuãa Chñnh phuã àùåc
biïåt laâ caác cú súã saãn xuêët, höå nöng
dên àïí kõp thúâi coá biïån phaáp giuáp
caác thaânh phêìn kinh tïë naây khùæc
phuåc khoá khùn, àêíy maånh saãn
xuêët kinh doanh; Triïín khai vaâ
hoaân thaânh kïë hoaåch saãn xuêët vuå
muâa, àaãm baão cú cêëu giöëng luáa, caác hoaåt àöång giaáo duåc, y tïë, vùn
hoaân thaânh kïë hoaåch diïån tñch hoaá xaä höåi, àêíy maånh viïåc xêy
tröìng rau heâ thu, múã röång mö hònh dûång trûúâng chuêín quöëc gia, phöí
tröìng hoa chêët lûúång cao, rau an cêåp trung hoåc vaâ nghïì, khöng
toaân, chó tiïu kïë hoaåch töíng àaân ngûâng caãi thiïån àúâi söëng cuãa nhên
gia suác, gia cêìm; Huyïån têåp trung dên; Nêng cao hiïåu lûåc, hiïåu quaã
chó àaåo àêíy nhanh töëc àöå chuyïín quaãn lyá cuãa böå maáy haânh chñnh
dõch cú cêëu kinh tïë theo hûúáng Nhaâ nûúác taåi àõa phûúng, àêíy
cöng nghiïåp hoáa - hiïån àaåi hoáa, maånh caãi caách thuã tuåc haânh chñnh
taåo àiïìu kiïån thu huát caác dûå aán tûâ huyïån àïën cú súã; Trong laänh
vaâo àêìu tû, thuác àêíy kinh tïë - xaä àaåo, àiïìu haânh baám saát nghõ
höåi phaát triïín; Àêíy maånh phaát quyïët, sûå chó àaåo cuãa Thaânh phöë,
triïín cöng nghiïåp, tiïíu thuã cöng cuãa Huyïån uyã, nïu cao tinh thêìn
Miïëu Nam laâ cöng trònh tñn ngûúäng do nhên dên xaä Bùæc Sún, huyïån An Dûúng, thaânh phöë Haãi Phoâng
dûång lïn caách àêy àaä nhiïìu thïë kyã àïí tön thúâ nhên vêåt lõch sûã coá cöng vúái àêët nûúác trong caác cuöåc
khaáng chiïën chöëng xêm lûúåc cuãa caác thïë lûåc phong kiïën phûúng Bùæc, goáp phêìn dûång lïn nhaâ nûúác
Vaån Xuên tûå chuã àêìu tiïn trong lõch sûã àêëu tranh dûång nûúác vaâ giûä nûúác cuãa dên töåc ta höìi thïë kyã
thûá 6.
nghiïåp, thûúng maåi dõch vuå, haå traách nhiïåm, phöëi húåp vúái UBMT-
têìng kyä thuêåt nöng thön, khuyïën TQ vaâ caác àoaân thïí nhên dên cuâng
khñch caác thaânh phêìn kinh tïë, nhêët cêëp töí chûác triïín khai vaâ thûåc hiïån
laâ kinh tïë têåp thïí, tû nhên àêìu tû töët caác nhiïåm vuå, muåc tiïu thuöåc
phaát triïín cöng nghiïåp, nêng cao lônh vûåc, ngaânh, àõa phûúng àaä àïì
hiïåu quaã saãn xuêët, kinh doanh, taåo ra; Àaãm baão quöëc phoâng - an ninh,
viïåc laâm cho ngûúâi lao àöång; Phaát trêåt tûå an toaân xaä höåi.
huy töëi àa tiïìm nùng vaâ lúåi thïë cuãa Trong àiïìu kiïån coá nhiïìu khoá
huyïån àïí chuyïín dõch cú cêëu kinh khùn, thaách thûác, caác cêëp, caác
tïë, nhêët laâ trong lônh vûåc hoaåt àöång ngaânh, quên vaâ dên huyïån An
dõch vuå, xêy dûång; Thûåc hiïån töët Dûúng àang quyïët têm phaát huy
cöng taác quaãn lyá quy hoaåch, trêåt tûå kïët quaã àaåt àûúåc trong 6 thaáng
xêy dûång, quaãn lyá taâi nguyïn vaâ àêìu nùm, khùæc phuåc nhûäng vûúáng
möi trûúâng; Àêíy maånh phaát triïín mùæc töìn taåi, phaát àöång maånh meä
vùn hoaá - xaä höåi, tùng cûúâng caác phong traâo thi àua yïu nûúác, phêën
biïån phaáp àaãm baão an sinh xaä höåi, àêëu giaânh thùæng lúåi toaân diïån caác
giaãm ngheâo vaâ giaãi quyïët viïåc laâm; muåc tiïu phaát triïín kinh tïë - xaä höåi
Tùng cûúâng nêng cao chêët lûúång nùm 2009.
VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM
65
NHÕP CÊÌU BEÂ BAÅN

THÑ DUÅ S’PORE

(CHUYÏÅN CHIÏËN LÛÚÅC VÙN HOÁA)
NGUYÏÎN BÓNH QUÊN

Phaãi chùng so vúái caác nïìn vùn hoáa phong phuá, cöí kñnh, huâng vô cuãa caác nûúác khaác trong ASEAN
nhû Indonesia, Campuchia, Myanmar, Thaái Lan, Malaysia, Philippines hay Viïåt Nam (vúái 4000
nùm lõch sûã vaâ 54 dên töåc) thò vùn hoáa Singapore quaá “sú sinh” vaâ ngheâo naân? Phaãi chùng vúái
hún 4 triïåu dên trïn möåt hoân àaão nhoã xñu maâ chó trûúác àêy 50 nùm coân laâ möåt laâng chaâi vö danh,
àêët nûúác Singapore “khöng coá cûãa” naâo àïí caånh tranh vïì vùn hoáa vúái caác anh chõ laáng giïìng.

Veã àeåp kyâ aão cuãa Suntec City. AÃnh: Xuên Bònh

T
rûúác àêy hún 10 nùm khi khai
trûúng Baão taâng Nghïå thuêåt
Singapore - SAM. Thuã tûúáng
Goh Chok Tong luác àoá àaä àûa ra möåt
thöng àiïåp chiïën lûúåc cho àaão quöëc-
thõ quöëc giaâu coá nhêët ASEAN àaåi yá
laâ: Ngûúâi Singapore khöng thïí chó laâ
nhûäng ngûúâi söëng sung tuác nhêët maâ
coân phaãi laâ nhûäng ngûúâi coá vùn hoáa
nhêët, coá mûác söëng vùn hoáa cao nhêët.
Noái vaâ laâm, caã ngûúâi dên vaâ
Chñnh phuã àöìng loâng chung sûác laâm
vùn hoáa. Vaâ chó sau hún möåt thêåp
niïn quay laåi núi naây töi àaä thêëy möåt
Singapore “hoaân toaân khaác” vúái möåt
àö thõ quaá saåch, quaá kyã luêåt, quaá
chùm chó vaâ quaá buöìn teã nhû mònh
thêëy lêìn àêìu. Àaä àaânh Singapore
ngaây nay laâ thiïn àûúâng mua sùæm,
nöíi tiïëng vúái êím thûåc phong phuá.
Song cuöåc söëng cuãa dên S’pore
khöng chó chùçn chùån ba ‘phêìn cûáng’
laâm viïåc - ùn uöëng - mua sùæm maâ
phêìn thûá tû, phêìn mïìm Vùn hoáa àaä
baânh chûúáng rêët nhanh, chiïëm tyã
troång lúán vúái möåt chêët lûúång thuöåc
haâng “top” trong khu vûåc vaâ thïë giúái.
Nhûäng ngûúâi cho rùçng chó kinh tïë coá
thïí phaát triïín thêìn kyâ, coân vùn hoáa laâ
chuyïån khöng thïí lêëy tiïìn mua àûúåc

Toâa nhaâ Trung têm nghïå thuêåt àûúng àaåi Esplanade. AÃnh: Xuên Bònh

VÙN HIÏËN
66 VIÏÅT NAM
maâ phaãi coá bïì daây lõch sûã thúâi gian, ngaây caâng quöëc tïë hoáa, du hoåc sinh taâng Nghïå thuêåt- SAM, Baão taâng
khöng thïí vùån nhanh àöìng höì maâ ngaây caâng àöng. Quang caãnh àaåi Nghïå thuêåt Àûúng àaåi - 8Q vaâ Phoâng
tùng töëc vùn hoáa... coá thïí qua thñ duå hoåc vúái sinh viïn àuã caác maâu da tranh Quöëc gia - TNAG) tûå tin giúái
Singapore maâ “xem laåi caách àùåt vêën khöng khaác caác núi danh tiïëng bïn thiïåu: Chuáng töi tûå haâo coá sûu têåp
àïì”! Êu Myä. Chiïën lûúåc nguöìn nhên lûåc laâ nghïå thuêåt ASEAN lúán nhêët thïë giúái.
Àêåp vaâo mùæt trûúác tiïn laâ kiïën con ngûúâi khoa hoåc vaâ cöng nghïå Chuáng töi têåp trung vaâo thïë kyã 20.
truác hiïån àaåi maâ möîi khuön hònh maáy cao! Thïë kyã naây caác nûúác Àöng Nam AÁ coá
aãnh coá thïí thu vaâo haâng chuåc toâa Cuöëi cuâng laâ êën tûúång vïì chiïën chung möåt doâng chaãy lõch sûã tûâng bõ
nhaâ àöåc àaáo. Khöng caái naâo àûúåc lûúåc muöën laâ thuã àö nghïå thuêåt cuãa thûåc dên hoáa, giaânh àöåc lêåp, giaãi
giöëng caái naâo hònh nhû laâ tö chó cho Àöng Nam AÁ. Riïng vïì myä thuêåt thò thûåc dên röìi hiïån àaåi hoáa vaâ höåi nhêåp
viïåc duyïåt àïì aán! Nhòn khöng chaán hai toâa nhaâ cöí nhêët, àeåp vaâ to nhêët thaânh möåt khöëi vûäng maånh! Töi
mùæt, khaác hùèn êën tûúång vïì caác “khu ngay giûäa trung têm laâ Toâa thõ chñnh khöng biïët coá giaám àöëc baão taâng naâo
Phuá Myä Hûng chuêín hoáa” àún àiïåu cuä vaâ Toâa aán töëi cao cuä àaä àûúåc biïën úã ta coá têìm nhòn chiïën lûúåc nhû vêåy!
trûúác àêy. Àuã àïí laâm möåt tour du lõch thaânh Phoâng tranh Quöëc gia, àang Mûúâi lùm nùm chó laâ möåt caái chúáp
kiïën truác thuá võ. Võnh Marina àang laâ àûúåc design nöåi ngoaåi thêët. Nùm mùæt cuãa lõch sûã, nhûng roä raâng tûâ möåt
möåt àaåi cöng trûúâng vaâ khu Casino 2013 múái khai trûúng nhûng cöng xaä höåi mang tiïëng “trûúãng giaã, giaâu
ngoaâi àaão Sentosa doåa caånh tranh viïåc sûu têìm, PR, chuêín bõ chûúng xöíi” Singapore àaä bùæt àêìu àõnh hònh
vúái Ma Cao cuäng vêåy. Khoá coá thïí trònh hoaåt àöång úã têìm quöëc tïë àaä möåt nïìn vùn hoáa riïng, coá sùæc thaái
quïn hònh aãnh nhaâ haát Esplanade
hònh hai nûãa quaã sêìu riïng, thûá traái
cêy àùæt giaá nhêët, nûä hoaâng traái cêy
ASEAN. Khu Ochard thûúång lûu vaâ
tên kyâ vúái design àö thõ nhû Têy vaâ
Chinatown xûa cuä, nghe khaá kò úã möåt
núi hún 70% laâ ngûúâi Hoa. ÚÃ àêu ta
cuäng dïî àoåc thêëy quaãng caáo
Singapore laâ dên töåc àa vùn hoáa, àa
sùæc töåc!
Thûá hai laâ thïë giúái àöång thûåc vêåt
phong phuá vaâ têåp trung nhêët thïë giúái.
Chó trong vaâi km2, mêët ba ngaây ta coá
thïí chiïm ngûúäng sûå kyâ thuá cuãa
nhûäng saãn phêím cuãa taåo hoáa: Caá úã
Underwater World, Chim úã Jurong
Park vaâ Thuá úã Zoo vaâ úã thïë giúái àïm
hoang daä Safari. Ngûúâi S’pore thûåc
sûå tûå haâo laâ yïu suác vêåt nhêët trïn
àúâi! Têët nhiïn hoå àaä àöí caã nuái tiïìn vaâ
trñ thûác àïí coá “di saãn vùn hoáa” tuyïåt
vúâi naây. Hoâa húåp vúái thiïn nhiïn laâ
möåt chiïën lûúåc con ngûúâi! Möåt taác phêím trûng baây taåi Baão taâng nghïå thuêåt Singapore - SAM. AÃnh: TL
Thûá ba laâ Trung têm khoa hoåc
núi treã em vaâ thanh niïn laåc vaâo möåt àûúåc tiïën haânh hïët sûác khêín trûúng. riïng, coá uy tñn vaâ sûác hêëp dêîn maâ ta
thiïn àûúâng trñ tuïå. Toâ moâ vaâ saáng Hai tuêìn khi töi laâm curator cho hoå, coá thïí nhòn thêëy vaâ caãm nhêån vúái sûå
taåo laâ chiïën lûúåc phaát triïín con xem xeát hún 200 taác phêím cuãa hún thñch thuá bêët ngúâ. Baâi hoåc úã àêy coá leä
ngûúâi. Laâ caác thû viïån vaâ caác viïån 80 taác giaã Viïåt Nam, trong àoá nhûäng laâ hún bêët cûá lônh vûåc naâo maâ phaát
baão taâng àuã loaåi tûâ to vúái caã nïìn vùn kiïåt taác àñch thûåc, möåt sûu têåp maâ hai triïín vùn hoáa cêìn têìm nhòn chiïën
minh AÁ chêu túái nhoã vúái nhûäng caái baão taâng myä thuêåt cuãa ta seä phaãi lûúåc cuãa nhûäng ngûúâi laänh àaåo.
tem thû! Saách àûúåc baán nhiïìu vö söë ghen tõ thò caác kiïën truác sû Phaáp Chiïëu ngûúåc laåi “tònh hònh vùn
kïí vaâ cuäng laâ möåt àöëi tûúång cuãa àang laâm viïåc ngaây àïm, design hoáa vùn nghïå nûúác nhaâ” maâ qua
shoping quöëc tïë. Nûúác àoáng chai tûâng chi tiïët cuãa baão taâng tûúng lai, truyïìn thöng ta thêëy úã àêu cuäng nhû
dêìn àûúåc thay thïë bùçng nûúác voâi möåt phaái àoaân Liïn minh Baão taâng gaâ mùæc toác, toaân vûúáng nhûäng
uöëng àûúåc úã caác núi cöng cöång vaâ Quöëc tïë túái baân thaão vïì chûúng trònh chuyïån chûäa chaáy vuån vùåt múái thêëy
trong moåi nhaâ. Niïìm tûå haâo múái cuãa kïët nöëi toaân cêìu vaâ möåt Workshop caái ta àang thiïëu nhêët chñnh laâ tû duy
S’pore laâ cöng nghïå nûúác saåch ûu quöëc tïë vïì quaãng baá nghïå thuêåt chiïën lûúåc vùn hoáa. “Tuöíi nhoã” laâm
viïåt nhêët àûúåc xuêët khêíu caã sang ASEAN àûúåc töí chûác. Öng Kwok viïåc lúán laâ baâi hoåc rêët hay!
nhiïìu nûúác tiïn tiïën. Caác àaåi hoåc Giaám àöëc ba baão taâng myä thuêåt (Baão (Theo Tia Saáng)

VÙN HIÏËN VIÏÅT NAM

67
NHÕP CÊÌU BEÂ BAÅN
Trïn möåt àónh àöìi cao úã laâng Kiet
Ngong thuöåc huyïån Phatoumphone tónh
Champasak, Laâo, kiïën truác Phou Asa
trúã thaânh möåt trong nhûäng àiïím nhêën
àöåc àaáo vïì vùn hoaá úã vuâng Nam Laâo búãi
löëi xêy thaânh tröng giöëng nhû nhûäng
cêy nêëm bùçng àaá khöíng löì vûún mònh
lïn trúâi cao.
NÊËM ÀAÁ
TRONG KIÏËN TRUÁC PHOU ASA
NGUYÏÎN ÀÒNH
T
ûâ Pakse, thuã phuã cuãa tónh
Champasak, núi höåi tuå nhûäng
veã àeåp àùåc sùæc nhêët vïì vùn
hoaá, tûå nhiïn cuãa böën tónh Nam Laâo,
mêët khoaãng möåt giúâ rong ruöíi trïn
tónh löå 13 laâ àïën vaåt rûâng phoâng höå
quöëc gia Xe Pian, núi coá laâng sùn voi
nöíi tiïëng nhêët úã Laâo laâ Kiet Ngong.
Cuäng laâ núi kiïën truác cöí Phou Asa
toaå laåc trong rûâng giaâ, trïn àónh möåt
ngoån nuái àaá cao giûäa rûâng.
Tûâ laâng Kiet Ngong, vúái khoaãng
möåt giúâ ài böå men theo àûúâng moân
trong rûâng, seä àïën möåt ngoån nuái àaá
cao nöíi bêåt lïn giûäa böën bïì rûâng
xanh. Vaâ úã àiïím cao nhêët cuãa ngoån
nuái laâ nhûäng truå àaá lúán, troân vaânh
vaånh, vúái kñch cúä tûâ hai àïën ba ngûúâi
öm, àûúåc xïëp laåi tûâ vö vaân nhûäng
phiïën àaá nhoã coá chiïìu cao 2 - 3m.
Trïn àónh cuãa nhûäng truå àaá troân êëy laâ
möåt phiïën àaá sa thaåch lúán hún voâng
troân cuãa truå àaá, àûúåc xïëp àeâ lïn trïn,
nhòn xa xa, tûâng truå àaá thùèng haâng,
vúái choáp àónh beâ beâ tröng nhû nhûäng
cêy nêëm moåc lïn tûâ nuái àaá.
VÙN HIÏËN
68 VIÏÅT NAM
Kiïën truác Phou Asa gùæn liïìn vúái
yïëu töë lõch sûã àêåm neát cuãa nhûäng
ngûúâi nöng dên vuâng Champasak.
Ngaây xûa, úã laâng Kiet Ngong coá
möåt nhaâ sû tïn laâ Sa, àûúåc cûã sang
Siam (Thaái Lan bêy giúâ) àïí hoåc
nhûäng kiïën thûác tên tiïën. Sau nhiïìu
nùm, nhaâ sû trúã vïì laâng vaâ mang
theo möåt chiïëc gûúng ma thuêåt. Öng
tuå têåp dên laâng laåi vaâ biïíu diïîn cho
ngûúâi laâng xem sûå kyâ diïåu cuãa chiïëc
gûúng. Nhaâ sû Sa boã möåt ñt laá khö,
àïí aánh nùæng trúâi phaãn chiïëu qua
gûúng khiïën nhûäng laá khö böëc chaáy
khiïën dên laâng vö cuâng kinh ngaåc vaâ
thaán phuåc, vaâ tin rùçng nhaâ sû naây laâ
möåt võ Phêåt söëng, öng àûúåc moåi
ngûúâi kñnh troång vaâ cung tiïën nhiïìu
phêím vêåt nhû hoa, trêìm hûúng, àeân
cêìy...
Vaâo thúâi àiïím êëy, dên laâng
thûúâng phaãi chõu sûác eáp nùång nïì vïì
thuïë khoaá vaâ bõ boác löåt sûác lao àöång
tûâ nhûäng chuáa àêët taân baåo. Nhaâ sû
Sa quyïët àõnh têåp húåp dên laâng àïí
chöëng laåi nhûäng thïë lûåc gian aác àoá.
Vaâ vaâo nùm 1815, nhaâ sû Sa quyïët
àõnh chuêín bõ cho cuöåc chiïën, öng
têåp húåp dên laâng lïn möåt ngöi àïìn
nhoã linh thiïng trïn àónh nuái àaá, àûúåc
ngûúâi dên goåi laâ Phou Ai Sa nghôa laâ
“nuái öng Sa” - noái goån laâ Phou Asa -
daåy ngûúâi dên hoåc àêëu kiïëm, cûúäi
voi, cûúäi ngûåa, vaâ nhûäng thïë voä cêån
chiïën.
Sau thúâi gian daâi bñ mêåt luyïån voä
nghïå, võ sû Sa quyïët àõnh laänh àaåo
ngûúâi dên laâm cuöåc khúãi nghôa, àaánh
baåi caác laänh chuáa vuâng Champasak
vaâ giaânh chiïën thùæng veã vang, giaãi
phoáng aáp bûác cho ngûúâi dên ngheâo
caã vuâng röång lúán Champasak. Àoá laâ
cêu chuyïån lõch sûã liïn quan àïën khu
àïìn cöí trïn àónh nuái öng Sa.
Riïng vïì goác àöå kiïën truác, Phou
Asa laâ möåt khu àïìn hoaân chónh, àûúåc
dûång trïn nïìn àaá bùçng phùèng cuãa
àónh nuái, vúái nhûäng haâng truå cöåt
khöíng löì àûúåc kiïën thiïët voâng quanh
taåo thaânh tûúâng raâo baão vïå, bïn
trong thaânh coá möåt thaáp Phêåt, caånh
àoá - úã trung têm cuãa thaânh - laâ ngöi

àïìn lúán àûúåc bao quanh búãi nhûäng
cêy hoa Chùmpa cöí thuå.
Khaác hùèn vúái löëi kiïën truác xêy
dûång Angkor laâ sûã duång nhûäng phiïën
sa thaåch lúán, vúái nhûäng maãng àiïu
khùæc chi tiïët ài keâm. ÚÃ Phou Asa,
cuäng vúái chêët liïåu duy nhêët laâ àaá,
nhûng àaá duâng xêy dûång Phou Asa
coá kñch cúä nhoã, möîi viïn moãng bùçng
hai baân tay chùæp laåi, mang nhiïìu àöå
daâi ngùæn khaác nhau. Àiïím àùåc biïåt laâ
kiïën truác Phou Asa khöng sûã duång
chêët kïët dñnh maâ chó laâ nhûäng viïn àaá
àûúåc xïëp chöìng cheáo lïn nhau theo
nhûäng hònh thuâ nhêët àõnh.
Chên tûúâng thaânh xïëp vuöng
vûác, vûäng chaäi laâm nïìn cho nhûäng
truå thaânh hònh troân àûúåc xïëp lïn trïn.
Khu àïìn cuäng àûúåc xïëp bùçng nhûäng
phiïën àaá vúái tûúâng àïìn daây àïën hún
0,5m. Duâ ngaây nay khu àïìn àaä bõ
suåp àöí khaá nhiïìu, nhûng vêîn nhêån
ra neát kiïën truác àöåc àaáo cuãa àïìn, vúái
cûãa thöng gioá, vaâ phên chia thaânh
nhûäng gian phoâng riïng biïåt duâng
laâm núi thúâ tûå cuãa nhûäng tñn àöì Phêåt
giaáo quanh vuâng.
Töìn taåi sau haâng trùm nùm, di
tñch kiïën truác àöåc àaáo úã Phou Asa duâ
bõ hû haåi khaá nhiïìu, coá nhûäng truå cöåt
bõ biïën daång cong veåo, suåp àöí theo
thúâi gian, nhûng töíng thïí khu kiïën
truác vêîn coân khaá hoaân chónh àïí hêåu
thïë höm nay coá möåt caái nhòn bao
quaát vïì möåt khu thaânh trò vûâa laâ núi
thúâ cuáng cuãa nhûäng ngûúâi suâng àaåo
vûâa laâ núi khúãi nguöìn cuöåc àêëu tranh
cuãa nöng dên chiïën thùæng nhûäng thïë
lûåc taân baåo.
Phou Asa àûúåc Laâo cöng nhêån laâ
di saãn quöëc gia tûâ ngaây 13.10.1993.
Löëi xêy dûång kyâ laå trong kiïën truác
Phou Asa cho àïën ngaây nay vêîn laâ
cêu hoãi lúán vúái caác nhaâ khaão cöí.
Riïng vúái nhûäng ngûúâi yïu thñch sûå
khaám phaá, Phou Asa laâ àiïím àïën lyá
tûúãng, búãi ngoaâi nhûäng di chó mang
àêåm dêëu êën vùn hoaá, lõch sûã laâ
nhûäng truå àaá cuãa thaânh cöí ngaây xûa,
coân laâ nhûäng chuyïën bùng rûâng Xe
Pian thuá võ, hay tòm hiïíu àúâi söëng
cuãa nhûäng chaâng trai cuãa laâng Kiet
Ngong vúái nghïì sùn voi rûâng truyïìn
thöëng coá tûâ ba thïë kyã qua. Rong ruöíi
àûúâng rûâng cuâng nhûäng chuá voi àaä
àûúåc thuêìn hoaá cuäng goáp phêìn cho
chuyïën ài àïën Phou Asa thïm phêìn
hêëp dêîn vaâ àaáng nhúá vúái lûä khaách
phûúng xa. (Theo SGTT)
 KYÃ NIÏÅM 80 NÙM NGAÂY THAÂNH LÊÅP CÖNG ÀOAÂN VIÏÅT NAM (28/7/1929-28/7/2009)
CÖNG ÀOAÂN TCT CÖNG NGHIÏÅP XI MÙNG VIÏÅT NAM
LUÖN SAÁT CAÁNH CUÂNG NGÛÚÂI LAO ÀÖÅNG
MAI ÀÛÁC ÀÏÌ Chuã tõch Cöng àoaân Töíng cöng ty Cöng nghiïåp Xi mùng Viïåt
T
rong khöng khñ chaâo mûâng kyã niïåm 80 nùm Ngaây
thaânh lêåp Cöng àoaân Viïåt Nam (28/7/1929-
28/7/2009), Cöng àoaân Töíng cöng ty Cöng
nghiïåp Xi mùng Viïåt Nam àaä töí chûác nhiïìu hoaåt àöång
thiïët thûåc chaâo mûâng ngaây truyïìn thöëng yá nghôa naây
cuãa giai cêëp cöng nhên lao àöång trong caã nûúác.
Möåt trong nhûäng hoaåt àöång quan troång àoá laâ hoaân
thaânh cuöåc thi viïët tòm hiïíu vïì “Cöng àoaân Viïåt Nam,
80 nùm möåt chùång àûúâng lõch sûã” vúái 100% caác àún võ
tham gia töí chûác cuöåc thi, 16.483 ngûúâi coá baâi dûå thi
àaåt trïn 90% söë CNVC lao àöång. Coá nhiïìu baâi àaåt giaãi
cao àûúåc choån gûãi lïn Cöng àoaân ngaânh Xêy dûång
Viïåt Nam àïí tiïëp tuåc dûå thi. Cuäng trong caác hoaåt àöång
kyã niïåm naây Cöng àoaân Töíng cöng ty àaä töí chûác thaânh
cöng Höåi thi thïí thao trong toaân Töíng cöng ty vúái sûå
tham gia cuãa 350 vêån àöång viïn tûâ 29/30 àún võ thaânh
viïn vïì tham gia caác Böå mön Boáng baân, Cêìu löng vaâ
Quêìn vúåt. Àaä töí chûác gùæn biïín “Cöng trònh chaâo mûâng
Àaåi höåi X Cöng àoaân Viïåt Nam” taåi 3 dûå aán laâ: Nhaâ
maáy XM Bóm Sún múái, dêy chuyïìn 2 Nhaâ maáy XM Buát
Sún, Traåm nghiïìn XM Haâ Tiïn 2 taåi Long An vaâ gùæn
biïín “Cöng trònh chaâo mûâng 80 nùm ngaây thaânh lêåp
Cöng àoaân Viïåt Nam” taåi dêy chuyïìn Xi mùng Hoaâng
Thaåch 3. Bïn caånh caác hoaåt àöång kyã niïåm 80 nùm
Ngaây thaânh lêåp Cöng àoaân Viïåt Nam, Cöng àoaân
Töíng cöng ty àang triïín khai àöìng thúâi nhiïìu phong
traâo thi àua àêíy maånh saãn xuêët, phaát huy saáng kiïën caãi
tiïën kyä thuêåt, ûáng duång caác tiïën böå khoa hoåc vaâ cöng
nghïå múái àöång viïn cöí vuä CBVC lao àöång trong toaân
ngaânh, nhùçm nêng cao nùng suêët lao àöång giaãm chi
phñ goáp phêìn hoaân thaânh caác chó tiïu kinh tïë TCT àïì
ra. Àùåc biïåt trong àoá laâ phong traâo thi àua liïn ngaânh
àêíy nhanh tiïën àöå thi cöng àöëi vúái dûå aán troång àiïím
nhû XM Bóm Sún múái, XM Hoaâng Thaåch 3, XM Buát
Sún 2, XM Bònh Phûúác Haâ Tiïn 1 vaâ traåm nghiïìn xi
mùng Haâ Tiïn 2 taåi Long An.
Trong 6 thaáng àêìu nùm 2009, Cöng àoaân Töíng
cöng ty àaä phöëi húåp vúái TGÀ töí chûác kyã niïåm 79 nùm
ngaây truyïìn thöëng ngaânh Xi mùng Viïåt Nam, phöëi húåp
huúáng dêîn vaâ chó àaåo caác àún võ thaânh viïn töí chûác
àaåi höåi CNVC, Höåi nghõ Ngûúâi lao àöång, Töíng kïët
hoaåt àöång saãn xuêët kinh doanh, Töíng kïët cöng taác
cöng àoaân, àaåi höåi cöí àöng nùm 2009 theo àuáng qui
àõnh vïì nöåi dung vaâ thúâi gian. Hûúáng dêîn vaâ chó àaåo
Nam
caác àún võ cú súã töí chûác caác hoaåt àöång hûúãng ûáng
“Tuêìn lïî quöëc gia vïì An toaân vïå sinh lao àöång, phoâng
chöëng chaáy nöí” nùm 2009 tûâ ngaây 15-23/3/2009 bùçng
nhiïìu hònh thûác nhû mñt tinh diïîu haânh, töí chûác cuöåc
thi “An toaân vïå sinh viïn gioãi”, hûúãng ûáng vaâ tham gia
höåi thi kïí chuyïån vïì têëm gûúng àaåo àûác cuãa Chuã tõch
Höì Chñ Minh... Ban nûä cöng cuãa Cöng àoaân àaä töí chûác
caác hoaåt àöång chaâo mûâng kyã niïåm ngaây Quöëc tïë phuå
nûä 8-3, töí chûác caác cuöåc thi “Gia àònh haånh phuác''
àöång viïn nûä CBVC trong Töíng cöng ty laâm töët vai troâ
“Gioãi viïåc nûúác, àaãm viïåc nhaâ”.
Àöëi vúái cöng taác triïín khai thûåc hiïån Nghõ quyïët
30a cuãa Chñnh phuã vïì cöng taác höî trúå giaãm ngheâo àöëi
vúái 4 huyïån ngheâo, trong àoá coá 3 huyïån thuöåc tónh
Thanh Hoáa göìm: Quan Sún, Quan Hoáa, Lang Chaánh
vaâ nam huyïån Traâ My cuãa tónh Quaãng Nam, Cöng
àoaân Töíng cöng ty àang phöëi húåp cuâng chuyïn mön
thûåc hiïån töët chuã trûúng naây. Bïn caånh àoá Cöng àoaân
Töíng cöng ty coân tñch cûåc tham gia caác hoaåt àöång xaä
höåi, nhên àaåo vaâ tûâ thiïån. Trong 6 thaáng àêìu nùm 2009
ûúác toaân Töíng cöng ty àaä àoáng goáp uãng höå trïn 8 tyã
àöìng, trong àoá 700 triïåu àöìng cho Quyä vò ngûúâi
ngheâo, àöìng thúâi àaä hoaân thaânh xêy dûång vaâ àûa vaâo
sûã duång Trûúâng tiïíu hoåc Àoaân kïët (tónh Lai Chêu) vaâ
trûúâng tiïíu hoåc söë 2 xaä Mûúâng Phùng (tónh Àiïån Biïn)
vúái kinh phñ xêy dûång caã 2 trûúâng khoaãng 6 tyã àöìng.
Hiïån nay Cöng àoaân Töíng cöng ty àang chó àaåo caác cú
súã triïín khai cuöåc vêån àöång xêy dûång “Maái êëm Cöng
àoaân” Quyä tûúng trúå cöng àoaân àöëi vúái cöng nhên
viïn chûác lao àöång coá hoaân caãnh àùåc biïåt khoá khùn ".
Tñch cûåc tham gia xêy dûång phûúng aán tiïìn lûúng
nùm 2009 cho caác àún võ 100% vöën Nhaâ nûúác àïí baáo
caáo Liïn böå, tham gia cöng taác taái cêëu truác, àöíi múái sùæp
xïëp laåi doanh nghiïåp, phöëi húåp töí chûác höåi nghõ liïn
tõch giûäa Töíng giaám àöëc vaâ Ban thûúâng vuå cöng àoaân
àïí xem xeát giaãi quyïët vaâ giaãi àaáp kiïën nghõ cuãa CNVC.
Thûåc hiïån töët caác chïë àöå khaám chûäa bïånh, chïë àöå nghó
maát muâa heâ, chïë àöå khen thûúãng, baão vïå moåi quyïìn lúåi
húåp phaáp chñnh àaáng cho ngûúâi lao àöång.
Cöng àoaân Töíng cöng ty Cöng nghiïåp Xi mùng Viïåt
Nam luön luön saát caánh cuâng ngûúâi lao àöång goáp phêìn
thuác àêíy saãn xuêët thûåc hiïån thùæng lúåi muåc tiïu kinh tïë xaä
höåi nùm 2009 cuãa Töíng cöng ty àïì ra nêng cao àúâi söëng
vêåt chêët vaâ tinh thêìn cuãa CNVC ngûúâi lao àöång.
VÙN HIÏËN
VIÏÅT NAM
73