hc tt ng vn 8

(tp mt)

phm tun anh - nguyn hun

bi th thanh lng

hc tt ng vn 8
(tp mt)

nh xut bn i hc quc gia TP. h ch minh

li ni u
Thc hin chng trnh Trung hc c s (ban hnh km theo Quyt nh
s 03/Q-BGD&T ngy 24/1/2002 ca B trng B Gio dc v o to), mn
Ng vn c trin khai dy hc theo nguyn tc tch hp (vn hc, ting Vit
v lm vn), pht huy tnh ch ng tch cc ca hc sinh.
Nhm gip cc em hc sinh c thm ti liu tham kho tng cng kh
nng t hc, chng ti bin son b sch Hc tt Ng vn Trung hc c s. Theo
, cun Hc tt Ng vn 8 tp mt s c trnh by theo th t tch hp cc
phn mn:
- Vn
- Ting Vit
- Lm vn
Cch t chc mi bi trong cun sch s gm hai phn chnh:
I. Kin thc c bn
II. Rn luyn k nng

Ni dung phn Kin thc c bn vi nhim v b tr, cng c v khc su

kin thc s gip hc sinh tip cn vi nhng vn th loi, gii thiu nhng
iu ni bt v tc gi, tc phm (vi phn vn); cung cp v nhn mnh mt
s khi nim, yu cu cn thit m hc sinh cn nm c th vn dng c khi thc hnh.
Ni dung phn Rn luyn k nng a ra mt s hng dn v thao tc thc
hnh kin thc (chng hn: tp tm tt mt vn bn, tp c mt vn bn
theo c trng th loi; thc hnh lin kt trong vn bn; to lp vn bn;
phn tch , lp dn v luyn tp cch lm bi vn biu cm...). Mi tnh
hung thc hnh trong phn ny t ra mt yu cu hc sinh phi thng hiu
kin thc c bn ca bi hc; ngc li, qua cng vic thc hnh, kin thc l
thuyt cng c thm mt dp c cng c. V th, gia l thuyt v thc
hnh c mi quan h va nhn qu va tng h rt cht ch.
Ngoi cc nhim v trn, mt mc nht nh, ni dung cun sch cn
hng ti vic m rng v nng cao kin thc cho hc sinh. iu ny th hin
qua cch t chc kin thc trong tng bi, cch hng dn thc hnh cng nh
gii thiu cc v d, cc bi vit tham kho.
Cun sch chc s cn nhng khim khuyt. Chng ti rt mong nhn c
kin ng gp c th nng cao cht lng trong nhng ln in sau.
Xin chn thnh cm n.
nhm bin son

bi 1
ti i hc
(Thanh Tnh)
I. Kin thc c bn
1. V tc gi:
Nh th Thanh Tnh (1911-1988) qu ngoi thnh ph Hu, tn khai
sinh l Trn Vn Ninh, ln 6 tui c i l Trn Thanh Tnh. Thanh Tnh hc
tiu hc v trung hc Hu, t nm 1933 bt u i lm ngh hng dn vin
du lch ri vo ngh dy hc. y cng l thi gian ng bt u sng tc vn
chng.
Trong s nghip sng tc ca mnh, Thanh Tnh c nhng ng gp
trn nhiu lnh vc: truyn ngn, truyn di, th, ca dao, bt k vn hc,...
song c l thnh cng hn c l truyn ngn v th.
2. V tc phm:
a) c ton b truyn ngn, nhng k nim v bui tu trng u tin
c nh vn din t theo trnh t:
- T hin ti nh v qu kh: tit tri cui thu, hnh nh cc em nh n trng gi cho nhn vt ti nh li.
- Dng hi tng ca nhn vt ti tr v con ng cng m ti trng.
- Cm gic ca nhn vt ti khi nhn thy ngi trng ngy khai ging,
khi nhn cc bn, lc nghe gi tn mnh vo lp.
- Tm trng hi hp ca nhn vt ti lc ngi vo ch ca mnh trong
gi hc u tin.
b) Nhng hnh nh, chi tit chng t tm trng hi hp, cm gic b ng
ca nhn vt ti khi cng m i trn ng ti trng, khi nghe gi tn v phi
ri bn tay m cng cc bn i vo lp, khi ngi trong lp n gi hc u tin:
- Con ng, cnh vt trn ng vn rt quen nhng ln ny t nhin thy l,
nhn vt ti cm thy c s thay i ln trong lng mnh.
- Nhn vt ti cm thy trang trng v ng n trong chic o vi d
en di, cng my quyn v mi trn tay.
- Cn thn, nng niu my quyn v, lng tng mun th sc nn xin m
c cm c bt, thc nh cc bn khc.
- Ngc nhin thy sn trng hm nay dy c c ngi, ai cng n mc
sch s, gng mt ti vui v sng sa.
- Ngi trng va xinh xn va oai nghim khc thng. Nhn vt ti cm
thy mnh b nh, do lo s vn v.
- Git mnh v lng tng khi nghe gi n tn mnh.

- Cng cm thy s khi sp phi ri bn tay du dng ca m.

- Nghe nhng ting khc ca bn, cm thy bc vo th gii khc, xa l.
- Va ng ngng, va t tin khi bc vo gi hc u tin.
c) Cm nhn v thi , c ch ca nhng ngi ln i vi cc em b ln
u i hc:
- ng c l mt ngi lnh o nh trng rt hin t, nhn i.
- Thy gio tr nim n, ti ci n nhn hc sinh lp mi.
- Cc bc ph huynh u chun b chu o cho con em mnh trong bui
tu trng u tin, u trn trng d bui khai ging v hi hp cng cc
em.
Thi , c ch ca nhng ngi ln i vi cc em b trong ln u i hc
t ra rt c trch nhim, to ra n tng tt p trong cc em ngay t bi u
tin n trng.
d) c sc v ngh thut th hin trong truyn ngn:
- Truyn c cu to theo dng hi tng, mch truyn pht trin theo trnh
t thi gian v cm ngh chn thnh ca nhn vt ti.
- Trong truyn, c s phi hp nhun nhuyn gia cc phng thc k v t.
iu gip cho cm xc, tm trng ca nhn vt c th hin mt cch t
nhin, hp l.
Sc cun ht ca tc phm c to nn t:
- Tnh hung truyn.
- ngh ngy th ca nhn vt ti.
- Hnh nh thin nhin, ngi trng v nhng nhn vt khc qua li k ca
nhn vt ti.
II - rn Luyn k nng
1. Tm tt:
- Ti i hc c b cc theo dng hi tng ca nhn vt "ti" v nhng k
nim bui tu trng. l cm gic no nc, hi hp, ng ngng vi con ng,
b qun o, quyn v mi, vi sn trng, vi cc bn; cm gic va xa l va gn
gi vi mi vt, va ng ngng va t tin v va nghim trang va xc ng bc
vo gi hc u tin.
2. Cch c:
Vn bn Ti i hc l mt vn bn biu cm xen t s, thuc th loi
truyn ngn nhng sc hp dn ca n khng th hin qua cc s kin, xung
t ni bt. Ngi c s d cm nhn c ci d v ngt ngo, man mc trong
tm trng ca mt cu b ngy u tin n trng l nh ngi bt tr tnh,
giu cht th ca tc gi. V vy, khi c, cn ch :
Theo dng hi tng ca nhn vt, nhng cm xc, tm trng ca cu b

c din t rt sinh ng: s hi hp, bn khon lo lng, thm ch c c ting

khc, i cht tic nui vn v, va no nc va b ng,...
c bi vn bng ging iu nh nhng, trm lng, ch nhng on
din t cc tm trng khc nhau: khi th ho hc, khi th hi hp, lc lo u
ca cu b cng nh ca cc bn nh. Nhng cu i thoi ca "ng c" cn
c chm ri, khoan thai, th hin s n cn, nim n ca nhng ngi ln khi
n cc em vo trng.

Cp khi qut ca ngha t ng

I. kin thc c bn
1. Ngha ca t l g?
- Ngha ca t l ni dung (s vt, tnh cht, hot ng, quan h, ) m
t biu th.
V d:
+ nao nng: lung lay, khng vng lng tin mnh na
+ l lt: mm mi, uyn chuyn vi v yu t
- Mi t u mang ngha, chng ta c hiu c ngha ca t th khi ni,
khi vit mi din t ng t tng, tnh cm ca mnh.
2. Th no l cp khi qut ngha ca t ng
Vi s sau:
Hoa

Hoa nhi

Hoa lan

Hoa hng

Hoa sen

Hoa hng
Hoa hng
Hoa hng
bch
nhung
vng
Ta c th thy, ngha ca t "hoa hng" khi qut hn ngha ca t "hoa
hng nhung", v n bao trm ln cc t: hoa hng nhung, hoa hng vng, hoa
hng bch, Ngha ca t "hoa" li khi qut hn ngha ca t "hoa hng".
chnh l cp khi qut ca ngha t ngha.
Vy, s khi qut c mc t nh n ln nh vy gia cc t ng gi l
cp khi qut ca ngha t ng.
3. T ngha rng v t ngha hp

- Mt t ng c coi l c ngha rng khi phm vi ngha ca t ng

bao gm phm vi ngha ca mt s t ng khc.
V d: T "Th thao" c ngha rng hn cc t: bng , bng chuyn,
bng r song "bng " li c ngha rng hn "bng trong nh".
+ T "ngh nghip" c ngha rng hn cc t: bc s, k s, cng nhn, li
xe, th k, cng an, gio vin song t "bc s" li c ngha rng hn ngha
ca: bc s ni, bc s ngoi
- Mt t ng c coi l c ngha hp khi phm vi ngha ca t ng c
bao hm trong phm vi ngha ca mt t ng khc.
V d: + Hi ho, m nhc, vn hc, iu khc c bao hm trong
ngha ca t "ngh thut".
+ Xng, du ho, ga, than, ci c bao hm trong phm vi ngha
ca t "nhin liu".
+ So, nh, n bu, n tranh, n ghi ta c bao hm trong
phm vi ngha ca t "nhc c".
- Mt t ng c ngha rng i vi t ng ny, ng thi li c th c
ngha hp vi t ng khc.
V d:
+ "La" c ngha rng hn cc t ng: la np, la t, la tm thm
+ La li c ngha hp hn vi t "ng cc".
II. rn luyn k nng
1. Tm t ng c ngha rng bao hm theo cc nhm sau:
a. Trng, vng, xanh, , tm, hng
b. C chp, c r, c thu, c nc, c chim
c. Bt, mc, thc k, ty, com pa
Gi :
a. Mu sc
b. C
c. Dng c hc tp.
2. Tm nhng t c ngha hp hn cc t ng sau, ri biu hin bng s
:
a. Ngh nghip
b. Truyn dn gian
c. Th
Gi :
a. Bc s, gio vin, phng vin, pht thanh vin,

b. Truyn c tch, truyn thuyt, thn thoi, truyn ng ngn

c. Voi, bo, h, linh cu
3. Tm 3 ng t cng thuc mt phm vi ngha, trong mt t ngha
rng v hai t ngha hp, trong 2 cu vn sau:
" M ti va ko tay ti, xoa u ti hi, th ti o khc, ri c th khc
nc n. M ti cng st si theo"
(Nguyn Hng)
Gi :
- Khc, nc n, st si l 3 ng t thuc cng 1 phm vi ngha.
- Khc c ngha rng hn; nc n, st si c ngha hp hn, biu cm hn.

Tnh thng nht ch ca vn bn

I. Kin thc c bn
1. Ch ca vn bn l g?
hiu th no l ch ca vn bn, hy c li vn bn Ti i hc ca
Thanh Tnh tm hiu nhng vn sau:
a) Trong vn bn, tc gi k li nhng g ca thi th u?
b) Tc gi th hin tnh cm ca mnh nh th no khi sng
trong nhng k nim ca ngy tu trng u tin?
Gi :
- Tc gi nh v k li nhng k nim trong ngy u tin tu trng: trn
ng m a n trng, trng, ng c gi tn, xp hng i vo lp, bi
hc u tin.
- Tc gi by t cm xc nao nc khi nh v bui tu trng u tin; khi
nh li nhng k nim trong bui u tin n trng y, tc gi sng vi
nhng tnh cm u th: s thay i, cm gic ln ln, l lm khi n trng,
s st, rt r khi ng c gi tn, xp hng, cm gic thn quen, gn gi vi
bn, vi thy trong bi bui hc u tin.
c) Hai ni dung trn chnh l ch ca vn bn Ti i hc, vy
ch ca vn bn ny l g?
Gi : Ch ca vn bn khng ch l nhng s vic m tc gi k li.
Nh trong vn bn Ti i hc, ta thy tnh cm, cm xc cng l mt b phn
quan trng ca ch vn bn. Nh vy, c th pht biu ch ca vn bn
Ti i hc l: k li nhng s vic trong bui u tin i hc, tc gi bc
l n tng su sc v nhng tnh cm, cm xc u th trong sng, hn
nhin.
d) T vic tm hiu ch ca vn bn trn, em hiu th no l

10

ch ca mt vn bn?
Gi : C th hiu ch ca mt vn bn l i tng v vn chnh
m vn bn y biu t.
2. Tnh thng nht v ch ca vn bn
a) Ti sao c th ni vn bn Ti i hc m bo s thng nht v
ch ?
Gi : Mt vn bn no c xem l m bo tnh thng nht ch
khi n ch biu t i tng v vn chnh xc nh, khng xa ri hay
lc sang ch khc.
b) Ch ca vn bn Ti i hc l: k li nhng s vic trong
bui u tin i hc, tc gi bc l n tng su sc v nhng
tnh cm, cm xc u th trong sng, hn nhin.
- Cn c vo u ni vn bn ny k v nhng k nim ca tc
gi v bui tu trng u tin?
Gi :
- Ch nhan (Ti i hc), cc t ng (k nim, bui tu trng, ln
u tin i n trng, sch v, bt thc, trng M L, hc tr, thy, lp, hi
trng, ng c trng, lp nm, sp hng, bn gh, phn, bng en, nh
vn, bi vit tp, ), cc cu (Hng nm nao nc nhng k nim mn
man ca bui tu trng., Bui mai hm y, mt bui mai y sng thu v
gi lnh, m ti u ym nm tay ti dn i trn con ng di v hp., Trc
sn trng lng M L vui ti v sng sa., ng c trng M L cho gi
mi n ng trc lp ba., Sau khi thy hai mi tm cu hc tr sp hng
u n di hin trng, ng c lin ra du cho chng ti i vo lp nm.,
Mt mi hng l xng ln trong lp., Nhng ting phn ca thy ti gch mnh
ln bng en a ti v cnh tht. Ti vng tay ln bn th hin ch
ca vn bn;
- Da vo u xc nh rng qua nhng s vic trong bui tu trng
u tin, tc gi bc l n tng su sc v nhng tnh cm, cm xc u th
trong sng, hn nhin?
Gi : Ch cc t ng, chi tit nu bt n tng su sc v bui tu trng
u tin; cm gic mi l xen ln b ng ca nhn vt ti khi cng m i n
trng, khi cng cc bn i vo lp v trong bui hc u tin:
+ nao nc, mn man, nhng cm gic trong sng y, tng bng rn r,
+ trang trng, ng n, lo s vn v, b ng, ngp ngng e s, rt r, ch
v, vng v lng tng, run run theo nhp bc rn rng trong cc lp, nh thy
qu tim ti ngng p, git mnh v lng tng, nng n mt cch l, thy xa
m,
+ Chi tit nh ri v; con ng quen nhng t nhin li thy l; cm nhn
khc nhau v ngi trc bui tu trng v trong bui tu trng; khc nc n khi
ng c trng gi tn; hnh nh con chim con;

11

II. Rn luyn k nng

1. c vn bn sau v tr li cu hi:
Rng c qu ti
Chng c ni no p nh sng Thao qu ti, rng c trp trng.
Thn c vt thng tri hai ba chc mt cao, gi bo khng th qut ng.
Bp c vut di nh thanh kim sc vung ln. Cy non va tri, l xo st
mt t. L c trn xo ra nhiu phin nhn di, trng xa nh mt rng tay
vy, tra h lp lo nng nh rng mt tri mi mc. Ma xun, chim chc ko
v tng n. Ch nghe ting ht lu lo m khng thy bng chim u.
Cn nh ti np di rng c. Ngi trng ti hc cng khut trong rng c.
Ngy ngy n lp, ti i trong rng c. Khng m c c bao nhiu tu l
c xo lp kn trn u. Ngy nng, bng rm mt ri. Ngy ma, cng chng
t u.
Cuc sng qu ti gn b vi cy c. Cha lm cho ti chic chi c
qut nh, qut sn. M ng ht ging y mm l c, treo ln gc bp
gieo cy ma sau. Ch ti an nn l c, li bit an c mnh c v ln c
xut khu. Chiu chiu trn tru, chng ti r nhau i nht nhng tri c ri
y quanh gc v om, n va bo va bi.
Qu ti c cu ht:
D ai i ngc v xui
Cm nm l c l ngi sng Thao.
Ngi sng Thao i u ri cng nh v rng c qu mnh.
(Nguyn Thi Vn)
a) Hy cho bit ch ca vn bn trn l g.
Gi : Rng c v s gn b gia cuc sng ngi dn sng Thao i vi
rng c.
b) Tm cc t ng, cc cu tiu biu th hin ch ca vn bn.
Gi :
- Cc t ng: rng c, cy c, thn c, bp c, l c, chi c, nn l
c,mnh c, ln c, tri c,
- Cc cu: Chng c ni no p nh sng Thao qu ti, rng c trp
trng., Cuc sng qu ti gn b vi cy c.
c) trin khai ch , cc on vn trong vn bn trnh by
i tng v vn theo mt th t no? Th t y c ngha ra sao?
C th thay i trt t sp xp ny khng? V sao?
Gi :
- i tng v vn ca vn bn:
+ i tng: rng c qu ti;

12

+ Vn : s gn b gia cuc sng ngi dn sng Thao vi rng c.

- Miu t rng c trc sau mi ni n s gn b gia cuc sng ngi
dn sng Thao vi rng c l mt trt t hp l; v: phi miu t cho ng i c
bit trc i tng (rng c) nh th no t nhn thy mi gn b bn
cht ca con ngi min t sng Thao vi cy c.
2. Trong cc di y, no ph hp vi ch : Vn chng lm
cho tnh yu qu hng t nc trong ta thm phong ph v su
sc..
a) Vn chng lm cho nhng hiu bit ca ta v qu hng t nc thm
phong ph, su sc;
b) Vn chng ly ngn t lm phng tin biu hin;
c) Vn chng lm ta thm t ho v v p ca qu hng t nc, v
truyn thng tt p ca ng cha ta;
d) Vn chng gip ta yu cuc sng, yu ci p;
e) Vn chng nung nu trong ta lng cm th bn gic cp nc, bn bn nc
v hun c ch quyt tm hi sinh bo v nn c lp, t do ca T
quc.
Gi : (a), (c)
Lm cho tnh yu qu hng t nc thm phong ph v su sc l mt
trong nhng c im trong chc nng tc ng ca vn chng; bn cnh
c im ny, vn chng cn mang nhiu c im khc na v ni
dung cng nh hnh thc th hin. S khng m bo tnh thng nht ch
nu chng ta trin khai cc (b), (d), (e) khi to lp vn bn vi ch Vn
chng lm cho tnh yu qu hng t nc trong ta thm phong ph v su
sc..
3. C bn d nh trin khai phn tch dng cm xc thit tha,
trong tro ca nhn vt ti trong vn bn Ti i hc bng nhng
sau:
a) C ma thu v, mi ln thy cc em nh np di nn m ln u tin
n trng, lng li no nc, rn r, xn xang;
b) Con ng n trng tr nn l;
c) M nm tay dn n trng;
d) Mun th c gng t mang sch v nh mt cu hc tr thc s;
e) Sn trng nh rng hn, ngi trng nh cao hn;
g) S hi, ch v trong hng ngi bc vo lp;
h) ng c v thy gio tr tru mn n hc tr.
Theo em, c cn phi iu chnh cc t ng, cc cho st vi yu
cu bi khng? Nu c, hy la chn, b sung, iu chnh li.
Gi :

13

- Trong cc trn, c no lc ch m bi nu ra khng?

- Cc t ng trong cc c la chn trin khai chnh xc, ph hp
vi ch cha?
- Hy sp xp li trnh t cc cho ng vi din bin ca cc s vic
trong vn bn Ti i hc.
Lu : Cc khng ph hp vi ch c nu ra trong bi l (c), (g); Ch
th ca cc cm xc l ti - nhn vt ca cu chuyn c k trong vn bn
Ti i hc, ch khng phi ca ti - ngi phn tch; Cn iu chnh cch
din t , chng hn:
- Con ng vn quen thuc nhng ti li cm thy l trong bui u tin
n trng;
- Ti cm thy sn trng nh rng hn, ngi trng nh cao hn;
- iu chnh (h): Ti thy gn gi, mn yu lp hc, thy gio v cc
bn.
c k li vn bn Ti i hc la chn trnh t sp xp cc .
4. Qua cc bi tp lm trn, theo em khi vit mt vn bn cn
ch nhng g m bo tnh thng nht ch ?
Gi :
- Phi xc nh r i tng v vn ca vn bn s to lp;
- Khi lp , phi ch la chn cho tp trung, st vi ch v sp xp
dn theo trnh t trc sau thch hp;
- Cn nhc cc t ng, cu th hin r ch ;
- Dng cc on, phn ca bi vn cho thng nht, lm ni bt ch
chnh.

bi 2
trong lng m
(Trch hi k Nhng ngy th u - Nguyn Hng)
I. Kin thc c bn
1. V tc gi:
- Nh vn Nguyn Hng (1918-1982) tn khai sinh l Nguyn Nguyn Hng,
qu thnh ph Nam nh. Nguyn Hng sng ch yu thnh ph cng Hi
Phng. ng vit nhiu th loi truyn ngn, tiu thuyt, k, th. ng c nh
nc truy tng gii thng H Ch Minh v vn hc ngh thut nm 1996.
Cc tc phm chnh ca Nguyn Hng: B v (tiu thuyt, 1938); Nhng

14

ngy th u (hi k, 1938); Tri xanh (tp th, 1960); Ca bin (b tiu
thuyt 4 tp: 1961, 1967, 1973, 1976); Ni rng Yn Th (b tiu thuyt lch
s nhiu tp cha vit xong); Bc ng vit vn (hi k, 1970).
2. V tc phm:
a) Th loi
Hi k cn gi l hi c; mt th thuc loi k, nhm ghi nhng s vic
thuc qu kh, qua s nh li. Hi k i hi phi ht sc tn trng tnh chn
thc ca cu chuyn; s vic, s liu, thi gian phi chnh xc. Hi k gn vi
truyn, v nu vit v nhng s kin tiu biu, nhng nhn vt tiu biu,
hi k li gn vi s. Hi k c th l mt cu chuyn m tc gi l ngi c
chng kin, hoc va chng kin va tham d, hoc chnh tc gi l nhn
vt trung tm. Ngi vit hi k ly bn thn mnh lm a bn chnh
nh li s vic qua (c th k li cho mt ngi khc ghi). Li vn ca hi k
ct chnh xc, trung thc, giu suy ngh v cm tng c nhn.
Nguyn Xun Nam
(T in vn hc, tp mt, NXB Khoa
hc x hi, 1983)
b) Xut x
Vn bn Trong lng m c trch t tp hi k Nhng ngy th u, k v
tui th cay ng ca chnh tc gi. C mt qung i c cc (m ci cha,
khng c sng vi m m phi sng vi ngi c c c) c ti hin li sinh
ng. Tnh mu t thing ling, tnh yu tha thit i vi m gip ch b
vt qua ging li xc xim c c ca ngi c cng vi nhng d lun khng my
tt p v ngi m ti nghip. on t cnh on t gia hai m con l mt
on vn thm m tnh cm v th hin su sc tinh thn nhn o.
2. Gi tr ngh thut v ni dung:
a) Thi ci hi ca b c th hin trong truyn c tnh khot su
h ngn cch gia m v con, lm cho cu b Hng rt xt xa cho hon cnh
ca m. Mc du b Hng pht khc, nc mt rng rng nhng b c vn ti ci k chuyn, c lm cho b au kh, gin di m. C th ni b c l
ngi c mun b Hng xa lnh, khinh mit m mnh. B Hng nhn
ra v rt kch ca b c, ng sau ci v quan tm l mt xu.
b) B Hng khng nhng khng b nhng li thm him ca b c lm
nhu nhc m cng bit hon cnh ca m, Hng cng thng m hn. Biu
hin r nht l ch b c km nn tnh cm nhng nc mt rng rng rt
xung hai bn mp ri chan ho m a cm v c. Cu b vn tin tng, knh yu m. c bit l Hng ch thong thy bng m, nhn ra v
lu ru chy theo. Khi trong lng m, Hng tht s sung sng, thc s c
sng trong tnh mu t, n mc c tai, v bng nhin qun ht nhng li
dm pha c a ca b c.
c) Ging vn ca Nguyn Hng giu cht tr tnh, bi:

15

Trc ht, tnh hung t ra trong cu chuyn d lm cho ngi con on

trch m mnh, nhng tnh cm ca ngi con y khng h mt cht my
may thay i; ngc li, vn trn y nim yu thng, tin tng v cn c m c ph tan mi c tc cho m khng b au kh.
- Dng cm xc ca nhn vt c th hin mnh lit qua nhng chi tit
miu t cm ng nghn ngo. S cm gin, s xt thng, s au kh v
nim hnh phc dng nh u nh im ca tm trng.
- Cch th hin thng qua kt cu lp lang, hnh nh so snh gy n tng
mnh, giu sc gi cm. Li vn dt do tnh cm.
II. rn luyn k nng
1. Tm tt:
on trch c b cc theo mch t truyn ca nhn vt "ti". Gn n ngy
gi cha, ngi m i tha phng cu thc Thanh Ho vn cha v. Ngi c c xoy
vo cu b Hng nhng li cay c. Ri m cu b cng v tht. Cu nghn
ngo sung sng ln vo lng m v cm nhn hnh phc ca tnh mu t.
2. Cch c:
on trch c hai ni dung chnh (cuc tranh ci vi b c v cnh m con
gp g) cn bm st din bin s vic s dng ging iu sao cho ph
hp:
Cuc tranh ci vi b c: ging b c l ging ch chit, ay nghin,
chm chc, c gng h uy tn ca ngi m trong lng a con. Ngc li, ging
ch b Hng va yu ui va cng ci, s t ho v ngi m xen ln cm
xc au n khi thy m b xc phm...
Cnh m con gp g: y l trng tm ca vn bn, cn c din
cm, th hin c ni xc ng v b bn ca ch b khi gp m (bc ru c
chn, nng nu np vo ngi m, khao kht c b li c u ym, v
v...).

Trng t vng
I. kin thc c bn
1. Th no l trng t vng?
- V d:
+ Cc t: thy gio, cng nhnm nng dn, thy thuc, k s u c
mt nt ngha chung l: ngi ni chung xt v ngh nghip.
+ Cc t : i, chy, nhy, b, bi, trn u c mt nt ngha chung l:
hot ng di ch.
+ Cc t: thng minh, nhanh tr, sng sut ngu n, dt, chm u c

16

chung nt ngha: tnh cht tr tu ca con ngi.

- Khi nim: Trng t vng l tp hp ca nhng t c t nht mt nt
ngha chung.
2. Mt s im lu
- Tu theo mc khi qut ca ngha, mt trng t vng c th chia
thnh nhiu trng t vng nh hn.
V d:
Trng t vng "Hot ng ca con ngi" bao gm cc trng nh hn:
+ Hot ng ca tr tu: ngh, suy ngh, ngm, nghin ngm, phn
on
+ Hot ng ca cc gic quan cm gic: nhn, trng, ng, ngi, nm,
nghe, s
+ Hot ng di ch: i, chy, nhy, trn, b, bay
+ Hot ng thay i t th: ng, ngi, ci, lom khom, nga, nghing,
vt (chn)
- Cc trng t vng nh trong trng t vng ln c th thuc v nhiu t loi
khc nhau.
V d:
+ Trng t vng "cc b phn ca tay": cnh tay, bn tay, ngn tay, mng
tay, t tay u l danh t.
+ Trng t vng ch "Hot ng ca tay": vy, cm, nm, nm, m
u l ng t.
- Do hin tng nhiu ngha, mt t c th thuc nhiu trng t vng khc
nhau:
V d:
+ Mt
. Trng b phn ca c th: mt, ming, tay, chn, tai, mi.
. Trng hot ng: nhn, ng, trng, theo
+ Ch "sc" trong cc trng hp sau thuc v nhng trng t vng khc
nhau:
. Dao mi rt sc.
. Mt sc nh dao.
. Ch nu nhiu ng qu, ngt sc ln.
- Trong giao tip hng ngy cng nh trong vn chng, s dng cch
chuyn t vng, thng nhm mc ch tng thm tnh ngh thut ca ngn
t thng qua cc phng thc: nhn ho, so snh, n d
V d:

17

Khn thng nh ai.

Khn ri xung t.
Khn thng nh ai,
Khn vt ln vai.
Khn thng nh ai,
Khn chi nc mt.
n thng nh ai,
M n khng tt?
Mt thng nh ai,
Mt ng khng yn!
m qua, em nhng lo phin
Lo v mt ni khng yn mi b.
Ca dao
II. rn luyn k nng
1. Hy t tn trng t vng cho mi dy t di y:
a. Cy, cuc, thung, mai, ba, o,
b. Dao, ca, ru, lim, hi,
c. T, rng, hm, vali, chn, thng, mng, nong, nia, chai, l, vi, h, bnh,

d. Hin, hin lnh, d, c, c c, tt bng, rng ri,

e. Bun, vui, gin, cm phn, kch ng, xao xuyn,
Gi :
a. Dng c xi t.
b. Dng c chia ct
c. Dng c cha ng.
d. Tnh cht tm l.
e. Trng thi ni tm.
2. Cc t gch chn trong on vn sau, thuc trng t vng no?
Lng mc b tn ph, nhng mnh t qu hng vn sc nui sng ti
nh ngy xa, nu ti c ngy tr v. mnh t y, thng ging, ti i t bi,
o chut; thng tm nc ln, ti i nh gim, p c, m tp; thng
chn, thng mi, i mc con da di v sng.
(Nguyn Khi)
Gi :
Cc t gch chn thuc trng t vng: Hot ng tc ng n mt i t-

18

ng khc ngoi ch th.

3. T "t" trong cu sau y thuc trng t vng no?
Em thy cn ma ro
t ting ci c b
(Phan Th Ci)
Gi :
T "t" trong cu, thuc trng t vng xc gic, do php chuyn ngha n
d.
4. Cc t sau y u thuc trng t vng "ngi", hy xp chng
vo nhng trng t vng nh hn:
n ng, tr em, nhi ng, n b, thy gio, nam, n, gio vin, thiu
nin, thanh nin, cng nhn, hc sinh, c gi, trung nin, thy thuc, bc s, k
s, gim c, li xe,
Gi :
- Ngi ni chung xt v gii tnh: n ng, n b
- Ngi ni chung xt v tui tc: tr em, nhi ng, thanh nin
- Ngi ni chung xt v ngh nghip: thy thuc, thy gio
5. Tm cc t thuc trng t vng sau:
+ Hot ng ca con ngi tc ng n i tng.
+ Tnh cht ngoi hnh ca c th
+ Dng c nm
Gi :
+ Hot ng ca con ngi tc ng n i tng: , nm, qung, li,
ko
+ Tnh cht ngoi hnh ca c th: cao, thp, bo
+ Dng c nm: ging, phn

B cc ca vn bn
I. Kin thc c bn
1. B cc ca vn bn l g?
a) c vn bn sau v cho bit n c chia thnh my phn, ni
dung ca tng phn l g?
Ngi thy o cao c trng

19

ng Chu Vn An i Trn ni ting l mt thy gio gii, tnh tnh cng

ci, khng mng danh li.
Hc tr theo ng rt ng. Nhiu ngi cao v sau ny gi nhng
trng trch trong triu nh nh cc ng Phm S Mnh, L B Qut, v th vua
Trn Minh Tng vi ng ra dy thi t hc. n i D Tng, vua thch vui chi,
khng coi sc ti vic triu nh, li tin dng bn nnh thn. ng nhiu ln
can ngn nhng vua khng nghe. Cui cng ng tr li m o cho triu nh, t
quan v lng.
Hc tr ca ng, t ngi lm quan to ti nhng ngi bnh thng, khi c dp
thm thy c, ai cng gi l. Nu h c iu g khng phi, ng trch mng
ngay, c khi khng cho vo thm.
Khi ng mt, mi ngi u thng tic. ng c th ti Vn Miu kinh
Thng Long.
(Theo Phan Huy Ch)
Gi : Vn bn trn c 3 phn; phn u (M bi) t u n danh li,
phn gia (Thn bi) t Hc tr theo ng n khng cho vo thm., phn
cui (Kt bi) t Khi ng mt n ht.
- Ni dung ca phn M bi: gii thiu khi qut v nhn vt Chu Vn An.
- Ni dung ca phn Thn bi: nhng biu hin chng t o cao c
trng ca thy Chu Vn An.
- Ni dung ca phn Kt bi: tnh cm ca ngi i dnh cho Chu Vn An
khi ng mt.
b) Nhn xt v nhim v ca tng phn trong vn bn trn v cho
bit chng c quan h vi nhau nh th no?
Gi : Ba phn M bi, Thn bi, Kt bi c nhim v khc nhau trong vic
trin khai ni dung ca vn bn. M bi gii thiu nhn vt, nu ch ca
vn bn. Thn bi c th ho, lm r ni dung nu M bi. Kt bi thu
tm, nhn mnh ni dung biu t trong Thn bi. Nh vy, d mi phn ca
vn bn c nhim v khc nhau nhng gia chng c mi quan h cht ch,
rng buc vi nhau.
c) Chng ta tm hiu v b cc ca vn bn Ngi thy o cao
c trng trong yu cu (a), (b). Vy: B cc ca vn bn l g? B
cc ca vn bn thng gm my phn? Mi phn trong b cc ca vn
bn m ng nhng nhim v g? Cc phn trong b cc ca vn
bn c quan h vi nhau ra sao?
Gi :
- B cc ca vn bn l vic t chc cc phn, on trong vn bn th
hin ch ca vn bn.
- Mt vn bn hon chnh thng c b cc 3 phn: M bi, Thn bi v
Kt bi.

20

- Nhim v ca tng phn v mi quan h gia cc phn: xem gi mc

(b).
2. Phi b tr, sp xp ni dung ca phn Thn bi nh th no?
a) Xc nh phn Thn bi ca vn bn Ti i hc v cho bit tc
gi k v nhng s vic no phn ny. Cc s vic y c sp
xp ra sao?
Gi : Hi tng li nhng k nim v bui tu trng u tin, phn
Thn bi vn bn Ti i hc, tc gi Thanh Tnh sp xp cc s vic theo
trnh t thi gian: trn ng n trng khi n trng trong lp hc;
trong c mch sp xp theo s lin tng: trc v trong bui tu trng u
tin (cm nhn v con ng, ngi trng,).
b) trnh by din bin tm trng ca cu b Hng, phn Thn
bi ca vn bn Trong lng m trin khai nh th no?
Gi :
Thn bi ca vn bn Trong lng m c sp xp theo din bin tm
trng ca cu b Hng gn vi hai s vic chnh: khi b c ni xu ngi m v
khi bt ng c gp li m.
c) Qua cc vn bn miu t m em c c v nhng bi vn
miu t m em tng vit, hy cho bit khi miu t ngi, vt, con
vt, cnh vt, ngi ta thng miu t theo trnh t no?
Gi : Tu theo tng i tng v mc ch miu t, ngi ta c th miu t
theo trnh t t khi qut n c th hoc ngc li. Mt s cch sp xp
trnh t miu t thng gp:
- T ngi: T t ngoi hnh n suy ngh, tnh cm, tnh cch hoc ngc
li; C th bt u vic miu t bng cch k tiu s (lai lch, tui tc, ngh
nghip, a v x hi,) ri n khc ho chn dung, tnh cch,;
- T vt, con vt: t t c im chung, khi qut n c im ring
ca tng phn, tng b phn;
- T cnh vt: t t khi qut n c th, t xa n gn, t cao n thp
hoc ngc li; cng c th t ln lt tng kha cnh ca cnh vt: m thanh,
nh sng, mu sc, ng nt,
d) th hin ch o cao c trng ca thy Chu Vn An,
phn Thn bi ca vn bn Ngi thy o cao c trng sp xp
cc s vic nh th no?
Gi : Dy hc gii, hc tr t cao vua mi dy hc cho thi t can
gin vua t quan hc tr knh trng nghim khc vi hc tr.
e) Nh vy, phn Thn bi ca mt vn bn thng c sp xp nh
th no?
Gi :
- C cch b tr, sp xp c nh cho tt c cc vn bn khng? V sao?

21

- Ngi ta thng sp xp ni dung phn Thn bi ca vn bn theo nhng

cch no? (khng gian - thi gian, khi qut - c th, mch pht trin ca vn
, mch suy lun, lin tng, )
Nhn chung, ngi ta c th linh hot trong vic b tr, sp xp ni dung
phn Thn bi ca vn bn min sao m bo tnh thng nht ch , s
mch lc trong trin khai ch , gip ngi c tip nhn c ni dung mun
biu t.
g) Phn tch b cc ca vn bn sau:
Cuc sng p
Th no l mt cuc sng p nht ca ngi Vit Nam ta? Theo ti, mt
cuc sng p phi xy dng trn nhng c s sau y:
Mt l, tnh thng yu i vi T quc, i vi ng bo, i vi nhn
dn lao ng. Mt x hi tt p l mt x hi trong mi ngi thng yu
ln nhau, mi ngi sng trong on kt, thn i, trong hp tc, tng tr.
Hai l, u tranh chng cc th lc phn ng, chng cng quyn, p bc
v qut sch mi t tng l thi ca x hi c cn ri rt li, nht l thi li
bing, n bm.
Ba l, lao ng. Mi ngi u phi lao ng v tp th, v x hi, lao
ng c k lut, c k thut v c nng sut cao.
Bn l, mi ngi vn ti nh cao v nhn phm v tr tu. Phi rn
luyn cc c tnh: tn tu, trung thnh, hi sinh, x thn, tht th, dng
cm, khim tn. Phi nng cao trnh hc vn, ra sc pht huy nng lc
sng to, cng hin nhiu cho x hi.
Trong cc im trn, tnh thng l c s quan trng nht to nn ci p
ca x hi x hi ch ngha. Tnh thng l hnh phc ca con ngi, l tnh
cm cao p thuc bn cht ca ngi lao ng.
(L Dun, Con ng tu dng rn luyn ca thanh nin)
Gi :
- Ch b cc ba phn ca vn bn; khi qut ni dung chnh ca tng
phn;
- Phn tch nhim v ca tng phn, mi lin h gia cc phn;
- Nhn xt v cch trin khai ni dung phn Thn bi.
II. Rn luyn k nng
1. c cc on trch sau v cho bit ch ca tng on:
a) Ti vi ra khoang nc nhn. Xa xa t vt rng en, chim ct cnh tua ta
bay ln, ging ht n kin t lng t chui ra, b li ti en ngm ln da tri.
Cng n gn, nhng n chim en bay kn tri, cun theo sau nhng
lung gi vt lm ti ri ln, hoa c mt. Mi lc, ti cng nghe r ting chim
ku no ng nh ting xc nhng r tin ng. Chim u chen nhau trng
22

xo trn nhing u cy mm, cy tr l, cy vt rng tri gn ht l. Cng

cc ng trong t vn cnh nh tng nhng ngi v n bng ng en ang
vn tay ma. Chim gi y, u hi nh nhng ng thy tu mc o xm, trm
t rt c nhn xung chn. Nhiu con chim rt l to nh con ngng u n
qun nhnh cy.
Chim tp trung v y nhiu khng th ni c. Chng u lm t thp
lm, ng di gc cy c th th tay ln t nht trng mt cch d dng. Xa
xa thp thoang c ngi quy gi, cm so trc bt chim, coi b d hn l
bt g trong chung.
Ting chim ku vang ng bn tai, ni chuyn khng nghe nhau c na.
Thuyn chng ti tip tc cho, i ti ba nghn thc ri m vn thy chim u
trng xo trn nhng cnh cy gie st ra sng.
(Theo on Gii, t rng phng Nam)
b) V p ca Ba V bin o l lng tng ma trong nm, tng gi trong
ngy. Thi tit thanh tnh, tri trong tro, ngi phng tm mt qua nhng
thuong lng xanh bic, Ba V hin ln nh hn ngc bch. V chiu, sng m
to bic, Ba V ni bng bnh nh v thn bt t ng trn sng. Nhng m
my nhum mu bin ho mun hnh, nghn dng ta nh nh o thut c
php ti ra mt chn tri rc r. Khi vng sng nan qut khp li dn, trng
vng mn nh mt nt nhc bay ln bu tri, ru ng mun i thn thoi.
(V Vn Trc, Vi vi Ba V)
c) Lch s thng sn nhng trang au thng, m him nhng trang vui
v: bc anh hng hay gp bc gian nguy, k trung ngha thng lm cnh khn
n. Nhng khi y, tr tng tng dn chng tm cch cha li s tht
khi phi cng nhn nhng tnh th ng u ut.
Ta th ly truyn Hai b Trng m xt. Tuy trong lch s c chp r rng Hai
b phi t vn sau khi tht trn, nhng ngay lng ng Nhn ni th Hai
b vn chp rng Hai b u ho i, ch khng phi t trn. i vi cc n tng ca Hai B cng vy, ta ch thy cc v anh hng ho ln tri.
Nghe truyn Ph ng Thin Vng, ti thng tng tng n mt trang nam
nhi, sc vc khc ngi, vi tm hn cht phc v gin d, nh tm hn ngi
tha xa. Trng s y gp lc nc nh lm nguy xng pha ra trn, em sc
khe m nh tan gic, nhng b thng nng. Tuy th ngi trai lng Ph ng
vn cn n mt ba cm (ch y nay lp n th lng Xun To) ri nhy
xung H Tu tm, xong mi m vt thng ln nga i tm mt rng cy
m u no, ngi da gc cy to, giu kn ni au n ca mnh m cht.
(Nguyn nh Thi, Sc sng ca dn Vit Nam trong ca
dao v c tch)
Gi : xc nh c ch ca tng on trch, trc ht hy tm cc t
ng, cc cu th hin chnh ca on ri tin hnh khi qut ni dung
chnh ca c on.
- (a): Miu t cnh sn chim ng c, no ng.
23

- (b): Cm nhn v v p bin o ca cnh ni Ba V.

- (c): Chng minh lun im: lch s thng c nhiu nhng trang au thng nhng bng tr tng tng, dn chng tm cch cha li s tht khi
phi cng nhn nhng tnh th ng u ut.
2. Nhn xt v cch trin khai ch trong on trch (a) v (c)
trn.
Gi :
- (a) : B cc ba phn, miu t t khi qut n c th, t xa n gn.
- (b): B cc ba on, on u nu ch (lun im cn chng minh),
hai on sau a lun c chng minh cho lun im.
3. Nu phi vit mt vn bn nu ln cm nhn ca em v lng thng m ca ch b Hng trong vn bn Trong lng m ca Nguyn
Hng, em d nh trnh by nhng g v sp xp chng ra sao?
4. Em hy sp xp li cc sau y dng chng vit phn
Thn bi cho bi vn chng minh tnh ng n ca cu tc ng i
mt ngy ng, hc mt sng khn.
- Cc v lnh t bn ba tm ng cu nc;
- Ngha en v ngha bng ca v i mt ngy ng;
- Nhng ngi thng xuyn chu kh ho mnh vo i sng s nm chc
tnh hnh, hc hi c nhiu iu b ch;
- Ngha en v ngha bng ca v hc mt sng khn;
- Trong thi k i mi, nh giao lu vi nc ngoi, ta hc tp c cng ngh
tin tin ca th gii.
Gi : C th sp xp cc theo hai nhm: gii thch cu tc ng v
chng minh tnh ng n ca cu tc ng. Lu n trnh t trc sau ca
hai nhm , phi gii thch trc ri mi tin hnh chng minh.

bi 3
tc nc v b
(Trch tiu thuyt Tt n - Ng Tt T)
I. Kin thc c bn
1. V tc gi:
Nh vn Ng Tt T (1893-1954) qu lng Lc H (nay thuc huyn ng

24

Anh, ngoi thnh H Ni).

Trc 1945, Ng Tt T lm nhiu ngh: dy hc, bc thuc, lm bo, vit
vn. ng tng cng tc vi nhiu t bo: An Nam tp ch, ng Php thi bo,
Thn chung, Ph thng, ng Phng, Cng dn, Hi Phng tun bo, H Ni
tn vn, Thc nghip, Tng lai, Thi v, Con ong, Vit n, Tiu thuyt th
ba,...
Trong Cch mng Thng Tm, ng tham gia U ban Gii phng x (Lc
H). Nm 1946: gia nhp Hi Vn ho Cu quc v ln chin khu Vit Bc
tham gia khng chin chng Php, Nh vn tng l Chi hi trng Chi hi Vn
ngh Vit Bc, hot ng S Thng tin khu XII, tham gia vit cc bo: Cu
quc khu VII, Thng tin khu VII, Tp ch Vn ngh v bo Cu quc Trung ng...
v vit vn. ng l U vin Ban chp hnh Hi vn ngh Vit Nam (trong i
hi Vn ngh ton quc ln th I - 1948).
Tc phm xut bn: Ng Vit xun thu (dch, 1929); Hong Hoa Cng
(dch, 1929); Vua Hm Nghi vi vic kinh thnh tht th (truyn k lch s,
1935); Thm (truyn k lch s, vit chung, 1935); Tt n (tiu thuyt,
bo Vit N, 1939; Mai Lnh xut bn, 1940); Lu chng (phng s tiu
thuyt, 1940; ng bo Thi v, 1941; Mai Lnh xut bn, 1952); Th v tnh
(dch th Trung Quc, 1940); ng Thi (su tm, chn v dch, 1940); Vic
lng (phng s, bo H Ni tn vn, 1940; Mai Lnh xut bn, 1941); Thi vn
bnh ch (tuyn chn, gii thiu, 1941); Vn hc i L (tp I) v Vn hc i
Trn (tp II, trong b Vit Nam vn hc nghin cu, gii thiu, 1942); Lo T (son
chung, 1942); Mc T (bin son, 1942); Hong L nht thng ch (dch, tiu
thuyt lch s, 1942; bo ng Php, 1956); Kinh dch (ch gii, 1953); Sui thp
(dch, tiu thuyt, 1946); Trc la chin u (dch, truyn va, 1946); Tri hng
(dch, truyn ngn, 1946); Duyn mu (dch, truyn ngn, 1946); Don Thanh
Xun (dch, truyn ngn, 1946, 1954); N chin s Bi Th Phc (cho, 1951).
Tc phm ca Ng Tt T sau ny c tp hp trong tuyn tp: Ng Tt T
v tc phm, gm 2 tp, do Nh Xut bn Vn hc n hnh, 1971 - 1976.
- Nh vn c nhn hai gii thng trong gii thng vn ngh 1949 -1952
ca Hi Vn ngh Vit Nam: Gii ba dch (Tri hng, Trc la chin u) v
gii khuyn khch (v cho N chin s Bi Th Phc); Gii thng H Ch Minh
v vn hc ngh thut (nm 1996).
2. V tc phm:
a) on Tc nc v b trch t chng XVIII ca tc phm Tt n - tc phm
tiu biu nht ca nh vn Ng Tt T.
b) Trong on trch, tc gi phi by b mt tn c, bt nhn ca ch
thc dn phong kin, ng thi th hin su sc ni thng kh cng nh sc
mnh phn khng tim tng ca ngi nng dn. C cc hng ngi c
khc ho sinh ng trong bc tranh thu nh ca nng thn Vit Nam trc Cch
mng y. Gia ci m su b hi dn lc nhc ci lng qu u m ang rn
xit trong v thu kinh tm y sng ln mt ch Du m ang, chu thng

25

chu kh ht mc v chng v con, mt ch Du lam l, nhn nhc nhng

cng y sc mnh phn khng, quyt khng i kh lm hoen phm
hnh. Hnh tng nhn vt ny c xem l in hnh cho ngi ph n nng
dn by gi.
c) on trch Tc nc v b c th coi l cao tro ca mt v kch m mu
thun, xung t c th hin tp trung trong mi quan h gia nng dn v
a ch. Nhng ngi nng dn b y n bc ng cng bt ln hnh
ng phn khng. Tuy ch l hnh ng t pht nhng n bo hiu ngy
tn th ca ch thc dn na phong kin gn k.
Bng thin cm v thi bnh vc, tc gi lm ni bt hnh nh ngi
ph n nng dn tht th cht phc, tha thit yu chng con, sn sng bt
chp him nguy bo v hnh phc gia nh. l biu hin ca v p
tm hn, sc sng tim tng mnh m. ng thi, qua vi cu i thoi v
hnh ng c th, tc gi lm bt ln bc chn dung va b i, u
cng, c c va hn h, nhu nhc ca giai cp phong kin thng tr ng
thi.
d) on trch cng th hin mt trnh iu luyn ca tc gi: t s
kho lo trong khc ho nhn vt cho n vic la chn s dng t ng
lt t chnh xc, sinh ng nhng din bin y kch tnh. ng dng ln
mt cnh tng cc k sng ng, mt cnh tng p, ti sng trong ci khung
cnh chung u m, en ti ca Tt n. Ni dung on trch d bo mt kh
nng, mt sc mnh ln ca ngi nng dn ni chung, ph n nng dn ni
ring m sau ny, sc mnh y c tp hp thnh v bo qut thc dn,
phong kin trong Cch mng thng Tm 1945.
II. rn luyn k nng
1. Tm tt:
Gia nh ch Du dt rut bn con m cha tin np su. Anh Du
ang m cng b bn tay sai li ra nh, nh cho d sng d cht. c b
hng xm cho bt go, ch Du va nu xong ni cho th cai l v ngi nh l
trng p n. Mc du ch Du ht li van xin, cai l vn toan hnh h anh
Du. Ch Du xng vo tay, b cai l nh, v ch tm c y tn ny
ng chng quo. Ngi nh l trng sn s gi gy nh nh th b ch Du
tm tc lng cho mt ci ng nho ra thm.
2. Cch c:
Khi c on trch, ngoi li trn thut c tnh cht tng tin, din t
khng kh ngy cng cng thng, cn ch li thoi ca cc nhn vt:
- Ging cai l: hch dch, nt n.
- Ging ch Du: t nhn nhng van xin, dn dn cng thng, cui cng l
quyt lit, mnh m.
- Ging anh Du: s hi, ht hong...

26

Xy dng on vn trong vn bn
I. Kin thc c bn
1. V khi nim on vn
a) Vn bn sau c my chnh? l nhng no?
Ng Tt T v tc phm Tt n
Ng Tt T (1893 - 1954) qu lng Lc H, huyn T Sn, tnh Bc Ninh
(nay thuc ng Anh, ngoi thnh H Ni); xut thn l mt nh nho gc nng
dn. ng l mt hc gi c nhiu cng trnh kho cu v trit hc, vn hc
c c gi tr; mt nh bo ni ting vi rt nhiu bi bo mang khuynh h ng
dn ch tin b v giu tnh chin u; mt nh vn hin thc xut sc
chuyn vit v nng thn trc Cch mng. Sau Cch mng, nh vn tn tu
trong cng tc tuyn truyn vn ngh phc v khng chin chng Php. Ng
Tt T c Nh nc truy tng Gii thng H Ch Minh v vn hc ngh thut
(nm 1996). Tc phm chnh ca ng: cc tiu thuyt Tt n (1939), Lu
chng (1940); cc phng s Tp n ci nh (1939), Vic lng (1940),
Tt n l tc phm tiu biu nht ca Ng Tt T. Qua v thu mt lng
qu, nh vn dng ln mt bc tranh x hi c gi tr hin thc su sc v
nng thn Vit Nam ng thi. Tt n lm ni bt mi xung t giai
cp ht sc gay gt gia bn thng tr v ngi nng dn lao ng trong x
hi y. Trong tc phm, nh vn phi trn b mt tn c, xu xa ca bn
phong kin thng tr nng thn, t bn a ch keo kit c c, bn ho l
tham lam hng hch, bn quan li dm b i n bn tay sai hung hn,
u cng. Chng mi tn mi v nhng tt c u khng c tnh ngi. c
bit, qua nhn vt ch Du, tc gi thnh cng xut sc trong vic xy
dng hnh tng mt ngi ph n nng dn sng trong hon cnh ti tm cc
kh nhng c nhng phm cht cao p. Ti nng tiu thuyt ca Ng Tt T
c th hin rt r trong vic khc ho ni bt cc nhn vt tiu biu cho
cc hng ngi khc nhau nng thn, tt c u chn thc, sinh ng.
(Theo Nguyn Honh Khung)
Gi : Vn bn c hai chnh: Khi qut v tc gi Ng Tt T v khi qut
gi tr ni bt ca tc phm Tt n.
b) Vn bn trn gm hai on, lm th no em nhn bit hai
on ny?
Gi : C th da vo du hiu hnh thc nhn din on vn: Ch
u on vit li vo u dng, kt on chm xung dng, mi on vn
thng gm nhiu cu. Nh vy, vn bn trn gm hai on vn.
c) Hai on vn trong vn bn trn c tng ng vi hai chnh
xc nh c khng?

27

Gi : V mt ni dung, mi on vn th hin mt tng i trn vn.

Hai on vn trong vn bn trn tng ng vi hai .
c) T nhng c im v ni dung v hnh thc nh tm hiu
hai on vn trong vn bn trn, hy cho bit: on vn l g?
Gi : Tp hp cc c im v hnh thc v ni dung ca on vn
tm hiu trn khi qut thnh khi nim on vn.
2. T ng v cu trong on vn
a) Th no l t ng ch ca on vn?
- Trong on vn u ca vn bn Ng Tt T v tc phm Tt n,
nhng t ng no c tc dng m bo duy tr ca ton on.
Gi : Cc t ng m bo duy tr ca ton on: Ng Tt T, ng
l, nh vn, Tc phm chnh ca ng.
- T ng ch ca on vn l g?
Gi : Nhng t ng c tc dng duy tr ca on vn chnh l nhng t
ng ch .
T ng ch l cc t ng dng lm mc hoc cc t ng lp li
nhiu ln nhm duy tr (i tng) c biu t.
b) Th no l cu ch ca on vn?
- Trong on vn th hai ca vn bn Ng Tt T v tc phm Tt n,
cu no l cu khi qut ni dung ca ton on?
Gi : Cu Tt n l tc phm tiu biu nht ca Ng Tt T. khi qut
ni dung ca on vn. y l cu ch (cu then cht) ca on. Trong
trng hp ny, cu ch ng u on.
- Cu ch ca on vn l g?
Cu ch l cu khi qut ni dung ca on, c hnh thc ngn gn
v thng hai thnh phn chnh, c th ng u hoc cui cu (trng
hp cu ch ng cui cu ta s tm hiu sau).
c) Trnh by ni dung ca mt on vn
- Hy so snh v rt ra nhn xt v cch trnh by ni dung hai on vn
trong vn bn Ng Tt T v tc phm Tt n.
Gi : V mt hnh thc (du hiu nhn bit on), hai on vn trong
vn bn trn ging nhau. V ni dung, mi on vn c cch trnh by ni
dung khc nhau:
+ on th nht khng c cu ch ;
+ on th hai c cu ch ;
Tuy nhin, d c cu ch hay khng th on vn nht thit phi c
ch . Ch trong on vn th nht c m bo duy tr bng cc t
ng ch . Cc cu trong on vn trin khai, lm sng t ch ca
on. Ch trong on vn th nht c trnh by theo php song hnh.

28

Ch ca on vn th hai c trnh by theo php din dch (cu ch

ng u on).
- Xc nh cu ch trong on vn sau:
Cc t bo ca l cy c cha nhiu lc lp. Trong cc lc np ny c cha
mt cht gi l dip lc, tc l cht xanh ca l. S d cht dip lc c mu
xanh lc v n ht cc tia sng c mu khc, nht l mu v mu lam, nhng khng thu nhn mu xanh lc m li phn chiu mu ny v do mt ta
mi nhn thy mu xanh lc. Nh vy, l cy c mu xanh l do cht dip lc
cha trong thnh phn t bo.
Gi : Cu Nh vy, l cy c mu xanh l do cht dip lc cha trong
thnh phn t bo. l cu ch ca on vn.
- Nhn xt v trnh t trnh by ni dung ca on vn trn.
Gi : So snh v v tr ca cu ch on vn th hai trong vn bn
Ng Tt T v tc phm Tt n vi v tr ca cu ch on vn trn.
Trong trng hp trn, cu ch ng cui on. y l cch trin khai
ch theo kiu quy np.
II. Rn luyn k nng
1. Vn bn sau c my on vn?
Ai nhm
Xa c mt ng thy dy hc mt gia nh n. Chng may b ch
nh m cht, ng chng bn nh thy lm cho bi vn t. Vn li, thy bn ly
bi vn t ng thn sinh ra chp li a cho ch nh.
Lc vo l, bi vn t c c ln, khch kha ai cng bm ming ci. Bc
mnh, ng ch nh gi thy n trch: Sao thy li c th nhm n
th?. Thy trn mt ln ci: Vn t ca ti chng bao gi nhm, ho
chng ngi nh ng cht nhm th c.
(Truyn dn gian Vit Nam)
Gi : Vn bn trn gm hai on vn tng ng vi hai chnh ca vn bn:
Thy chp vn t ca ng thn sinh t ngi khc; Gia ch c ngi
cht trch thy vit nhm, thy ci l ngi cht nhm.
2. Hy nhn xt v cch trnh by ch ca cc on vn sau:
a) Trn ng Khoa rt bit yu thng. Em thng bc y xe b m hi t lng, cng si dy thng ch vi ct v xy trng hc, v mi bc v nh
mnh Em thng thy gio mt hm tri ma ng trn b ng, cho nn dn
lng bn p li ng.
(Theo Xun Diu)
b) Ma ngt. Tri rng dn. My con chim cho mo t hc cy no
bay ra ht rm ran. Ma tnh, pha ng mt mng tri trong vt. Mt tri l
ra, chi li trn nhng vm l bi lp lnh.

29

(T Hoi, O chut)
c) Nguyn Hng (1918 - 1928) tn khai sinh l Nguyn Nguyn Hng, qu
thnh ph Nam nh. Trc Cch mng, ng sng ch yu thnh ph cng Hi
Phng, trong mt xm lao ng ngho. Ngay t tc phm u tay, Nguyn
Hng hng ngi bt v nhng ngi cng kh gn gi m ng yu thng
thm thit. Sau Cch mng, Nguyn Hng tip tc bn b sng tc, ng vit
c tiu thuyt, k, th, ni bt hn c l cc b tiu thuyt s thi nhiu tp.
Nguyn Hng c Nh nc truy tng Gii thng H Ch Minh v vn hc ngh
thut (nm 1996).
(Ng vn 8, tp mt)
Gi : Trc ht, hy xc nh t ng ch hoc cu ch ca cc
on vn. Sau nhn xt v cch trin khai ch ca tng on.
- on (a): Cu ch (Trn ng Khoa rt bit yu thng) ng u
on; ch c trin khai theo kiu din dch (i t khi qut n c
th).
- on (b): Khng c cu ch , ch c duy tr bng cc t ng ch
(ma ngt - tnh, tri), cc cu c t chc theo kiu song hnh.
- on (c): Khng c cu ch , ch c duy tr bng cc t ng ch
(Nguyn Hng, ), cc cu c t chc theo kiu song hnh.
3. Vi cu ch : Lch s ta c nhiu cuc khng chin v
i chng t tinh thn yu nc ca nhn dn ta., hy vit mt on
vn 5 cu theo kiu din dch.
Gi : Tham kho on vn sau:
Lch s ta c nhiu cuc khng chin v i chng t tinh thn yu n c
ca nhn dn ta. Chng ta c quyn t ho v nhng trang lch s v vang
thi i B Trng, B Triu, Trn Hng o, L Li, Quang Trung, Chng ta phi
ghi nh cng lao ca cc v anh hng dn tc, v cc v y l tiu biu ca mt
dn tc anh hng.
(H Ch Minh, H Ch Minh ton tp, tp 6, NXB S
tht, H Ni, 1986)
4. Chuyn on vn va vit thnh on vn theo kiu quy np.
Gi : Tham kho on vn sau:
Chng ta c quyn t ho v nhng trang lch s v vang thi i B Trng,
B Triu, Trn Hng o, L Li, Quang Trung, Chng ta phi ghi nh cng lao
ca cc v anh hng dn tc, v cc v y l tiu biu ca mt dn tc anh
hng. Tinh thn yu nc ca nhn dn ta c khng nh trong nhng
cuc khng chin v i, gn vi nhng tn tui y.
5. Chn mt trong ba sau vit thnh mt on vn, sau
ni r cch trnh by ni dung on vn m em s dng.
a) Gii thch ngha cu tc ng Tht bi l m thnh cng.

30

b) Gii thch ti sao ngi xa li ni Tht bi l m thnh cng.

c) Bi hc vn dng cu tc ng Tht bi l m thnh cng trong cuc
sng.
Gi : D chn no vit th cng phi ch m bo tnh thng nht
ch ca on. Nu chn cch trin khai ni dung theo kiu din dch
hoc quy np th phi ch n vic t cu ch : cu ch phi
bao qut c ca c on, din t ngn gn, r rng. Nu chn cch trin
khai ch theo kiu song hnh th phi m bo s duy tr ch bng
cc t ng ch .

Vit bi tp lm vn s 1
vn t s (lm ti lp)
I. Tham kho mt s bi sau
1: K li nhng k nim ngy u tin i hc.
2: Ngi y (bn, thy, ngi thn,) sng mi trong lng ti.
3: Ti thy mnh khn ln.
II. Hng dn chung
1. Nh li c im ca vn t s v cch vit mt bi vn loi ny:
- V phng thc t s: nh t s, ngi k (bng ming hay vit) lm cho
ngi nghe (hay c) nm c ni dung cu chuyn nh : truyn k v ai,
thi no, s vic chnh l g, din bin ca s vic ra sao, kt thc th no,
chuyn em li ngha g (?),...
- Phng thc t s l phng thc trnh by mt chui cc s vic theo mt
trnh t nht nh, c trc c sau, c m u, tip din v kt thc.
- Dn bi ca bi vn t s thng gm ba phn : m bi, thn bi v kt
bi. B cc ba phn ny quan h cht ch vi nhau trong vic trin khai ch
. Phn m bi gii thiu chung v nhn vt, s vic. Phn thn bi k
din bin ca s vic. Phn kt bi k kt cc ca s vic. C khi, ch c h m trong cu then cht phn m bi, kt lun ; cng c khi ch c
bc l qua cc s vic, hnh ng, chi tit. Khng c mt khun mu c nh
no cho vic th hin ch ca bi vn t s.
2. Kt hp gia t s, miu t v biu cm:
nhng s vic, nhn vt trong cu chuyn trong bi vn hin ra c
th, sinh ng; nhm by t c tnh cm ca ngi vit i vi i tng cng
nh tnh cm ca cc nhn vt trong cu chuyn, ngi vit cn kt hp gia
t s vi miu t v biu cm. Tuy nhin, miu t v biu cm trong vn t s
ch l nhng yu t ph tr, khng phi l mc ch ca vn bn.

31

Ch m ba vn trn nu ra u rt cn phi c s kt hp gia t

s vi miu t v biu cm. Ch thao tc miu t ngi, din t nhng cm
xc ca mnh.

bi 4
lo hc
(Nam Cao)
I. Kin thc c bn
1. V tc gi:
Nh vn Nam Cao (1915(1)-1951) tn khai sinh l Trn Hu Tri, qu lng i
Hong (nay thuc x Ho Hu, huyn L Nhn, tnh H Nam).
- Khi cn nh, Nam Cao lng v thnh ph Nam nh. T 1936, bt u
vit vn in trn cc bo: Tiu thuyt th by, ch hu... Nm 1938, dy hc t
H Ni v bit bo. Nm 1941, ng dy hc t Thi Bnh. Nm 1942, ng tr
v qu, tip tc vit vn. Nm 1943, Nam Cao gia nhp Hi Vn ho cu quc.
Cch mng Thng Tm 1945, ng tham gia cp chnh quyn ph L Nhn v
c c lm ch tch x. Nm 1946, ng ra H Ni, hot ng trong Hi Vn ho
cu quc v l th k to son tp ch Tin phong ca Hi. Cng nm , ng
tham gia on qun Nam tin vi t cch phng vin, hot ng Nam B. Sau
li tr v nhn cng tc Ti Vn ho Nam H. Ma thu 1947, Nam Cao ln
Vit Bc, lm phng vin bo Cu quc v l th k to son bo Cu quc Vit
Bc. Nm 1950, ng nhn cng tc tp ch Vn ngh (thuc Hi Vn ngh
Vit Nam) v l U vin Tiu ban Vn ngh Trung ng. Nm 1951, ng tham
gia on cng tc thu nng nghip khu III. B ch phc kch v hi sinh.
- Tc phm xut bn: i la xng i (truyn ngn, 1941); Na m
(truyn ngn, 1944); Ci (truyn ngn, 1946); rng (nht k, 1948);
Chuyn bin gii (bt k, 1951); i mt (truyn ngn, 1948); Sng mn12)
(truyn di, 1956, 1970); Ch Pho (truyn ngn, 1941); Truyn ngn Nam
Cao (truyn ngn, 1960); Mt m ci (3) (truyn ngn, 1963); Tc phm Nam
Cao (tuyn, 1964); Nam Cao tc phm (tp I: 1976, tp II: 1977); Tuyn tp
Nam Cao (tp I: 1987, tp II: 1993); Nhng cnh hoa tn (truyn ngn, 1988);
Nam Cao truyn ngn tuyn chn (1995); Nam Cao truyn ngn chn lc
(1996).
Ngoi ra ng cn lm th, vit kch (ng gp, 1951) v bin son sch
a l cng vi Vn Tn (a d cc nc chu u (1948); a d cc nc chu ,
(

1) C ti liu ghi nm sinh ca Nam Cao l 1917 (theo SGK Ng vn 8, tp mt, NXB Gio
dc, 2004).
1
2) Vit nm 1944.
(
3) Vit nm 1944.

32

chu Phi (1949); a d Vit Nam (1951).

- ng c tng Gii thng H Ch Minh v vn hc - ngh thut (t I nm 1996).
2. V tc phm:
a) i vi lo Hc, con ch khng ch l k vt ca con trai, m cn l
mt ngi bn. V th, vic phi bn on ch, tm trng ca lo rt day dt, n
nn v t thy nh mnh la con ch. Lo bt khc hu hu, l ting khc
ca ngi sng tnh ngha, thu chung. Lo n hn v ngn khng cho con
trai bn vn ci v. Lo xt xa v n la, n bn con ch.
b) Tnh cnh i kh, tng qun y lo Hc n tnh trng tuyt
vng: lo khng th gi con ch, lo khng th i con trai tr v. Lng thng
con khng cho php lo phm vo ti sn ca con trai. Lo t chn ci cht
gii thot cho mnh v gi trn mnh vn cho con trai.
Nhng iu lo Hc thu xp nh cy ng gio ri sau tm n ci
cht cho thy: lo Hc trong tnh cnh au kh v bi qun, nhng cng rt t
trng v kin quyt.
c) Thi v tnh cm ca nhn vt ti i vi lo Hc din bin a
dng theo tnh hung ca tc phm: t dng dng n cm thng (nghe lo
Hc ni chuyn bn ch, nghe lo k v a con), thong bun v nghi ng
(khi nghe binh T k), knh trng (khi chng kin ci cht d di ca lo Hc).
d) Ci hay ca truyn th hin r nht vic miu t tm l nhn vt v
cch k chuyn. Din bin tm l ca lo Hc xung quanh vic bn ch, s
thay i trong ngh ca ng gio t dng dng n cm thng v knh
trng lo Hc c miu t rt hp l, t nhin. Nhn vt k xng "ti" lm cho
cu chuyn gn gi; ng thi, c lc "ti" ho thn vo nhn vt lo Hc v
cc nhn vt khc m k, to cho tc phm c nhiu ging iu.
e) ngh ca nhn vt ti (c th coi l tc gi): Chao i! i vi nhng
ngi quanh ta, nu ta khng c tm m hiu h, th ta ch thy h gn d,
ngu ngc, bn tin, xu xa, b i... ton l nhng c cho ta tn nhn;
khng bao gi ta thy h l nhng ngi ng thng;khng bao gi ta thng(...) Ci bn tnh tt ca ngi ta b nhng ni lo lng, bun au, ch k
che lp mt th hin mt quan nim v mt trit l sng su sc v tin
b. y l mt thi yu thng, trn trng nhm khm ph nhng nt tt
p ca con ngi.
g) on trch Tc nc v b v truyn ngn Lo Hc c sng tc theo phong
cch hin thc, phn nh cuc i v tnh cch ca ngi nng dn trong x
hi c. H l ngi sng kh cc v b p bc bc lt nng n, phi chu su
cao thu nng. Cuc sng ca h lm vo cnh bn cng, b tc. Tuy vy, h
c nhng phm cht ng qu l trong sch, lng thin, giu tnh thng yu.
H quyt lit phn khng hoc thm ch dm chn ci cht gi gn phm
cht trong sch ca mnh. iu cho thy: ngi nng dn trong x hi c
tim tng mt sc mnh ca tnh cm, mt sc mnh phn khng chng li p

33

bc, bt cng.
II. rn luyn k nng
1. Tm tt:
Lo Hc l ngi hng xm ca ng gio. Lo c ngi con trai i phu n
in cao su. Lo sng vi con ch vng - k vt ca con trai lo li. Hon
cnh kh khn, nhng lo t chi mi s gip . Quyt khng xm phm
vo mnh vn dnh cho con, lo bn con ch, t tr liu m ma ca mnh
v t t bng b ch.
2. Cch c:
Khi c bi vn, ngoi cc chi tit lo Hc k l tnh cnh, lng thng con,
ni au n khi phi bn i con vt yu qu, s dn vt ca tc gi... cn s
dng ging iu ph hp, ch nhng chi tit c tnh cht bc ngot:
Lo Hc xin b ch: s nghi ng n day dt ca tc gi.
Lo Hc t vn: ng gio c gii to tm l nhng s au n, cm thng
li nhn ln gp bi.

T tng hnh, t tng thanh

I. kin thc c bn
1. Th no l t tng hnh, t tng thanh?
- T tng hnh l t gi t hnh nh, dng v, trng thi ca s vt.
V d:
+ lo kho, khnh khng, tun ngn, nng n, b v, lnh khnh, tha tht,
+ Dc ln khc khuu, dc thm thm
Heo ht cn my, sng ngi tri
(Quang Dng)
- T tng thanh l t m phng m thanh ca t nhin, ca con ngi.
V d :
+ rc rch, ha h, hnh hch, hu hu, sng sc, long xong, ph ph, m
m, t tch,
+ Vng vng bn tai ting chch cho,
Lng i ko ng khch lng qu.
Nc non c t cng vui v,
Hoa nguyt no ai m m.

34

Quyn gi h quang quc quc,

G tng gy sng t t te
Li cn gic gi, v hay ,
i gt phong trn vn kho khoe.
(Nguyn Khuyn)
2. Cng dng ca t tng hnh, t tng thanh:
- T tng hnh, t tng thanh do c chc nng gi hnh v m phng m
thanh c th, sinh ng nh trong cuc sng nn c gi tr biu cm cao. N
thng c dng trong vn miu t v t s. Phn ln, t tng hnh v t tng
thanh l nhng t ly. Mi khi xut hin trong th, n khin cho th giu
hnh tng, cm xc th n tng, thi v, gn gi vi m nhc.
V d:
Thn gy guc, l mong manh
M sao ln lu ln thnh tre i!
Nguyn Duy
Khi b tre ru rt ting chim ku
Khi mt nc chp chn con c nhy
T Hanh
II. rn luyn k nng
1. Trong cc t sau y, t no l t tng hnh, t no l t tng thanh?
San st, chen chc, rm rp, xn xao, thm thm, mnh mang, o o, long
lanh, lch cch, tri tri, len li, vun vt, sc s, ngt nghu, lom khom, l t, r
ro.
Gi :
1. T tng hnh
San st, chen
thm, lom khom..

T tng thanh
chc,

thm

Rm rp, o o, r
ro

2. Tm cc t ly tng hnh trong cc on th, on vn sau:

a.

Ao thu lnh lo nc trong veo

Mt chic thuyn cu b to teo
(Nguyn Khuyn)

b. Tri thu xanh ngt my tng cao,

Cn trc l ph gi ht hiu
(Nguyn Khuyn)
c. Nm gian nh c thp le te

35

Ng ti, m su, m lp lo
(Nguyn Khuyn)
d. Nh lng i la tha. Nhng mi nh lp gi, lp l sau nhng vn cy
xanh rm rp. Con ng t khc khuu un ln nh ko di ra, nh n
cho, nh vy gi
(Dn theo T c Hin)
Gi :
+ T ly tng hnh: to teo, lnh lo, l ph, ht hiu, le te, lp lo
3. Phn bit ngha ca nhng t tng hnh sau:
- lnh nh, lnh bnh, lu bu.
lnh khnh, lu u, lu nghu.

Gi :

- Lnh nh, lnh bnh, lu su:

+ Lnh nh: Tri ni, v sinh trn mt nc rng, khng bit i ti u.
+ Lnh bnh: Trng thi ni hn trn mt nc v nh nhng tri theo ln
nc, ln gi,
+ Lu su: Trng thi ni v tri theo ln nc, trng bn mt.
- Lnh khnh, lu u, lu nghu:
+ Lnh khnh: Cao qu mc, gy n tng khng cn i, d .
+ Lu u: Cao qu mc, gy n tng, b cao mt cn i qu nhiu so
vi b ngang.
+ Lu nghu: Cao hoc di qu c, lm mt hn cn i, gy n t ng
chng chnh, khng vng.
4. Xc nh t ly tng thanh trong on vn sau:
Ting chung xe p lanh canh khng ngt. Ting ci t pin pin xin ng
gay gt. Ting thng nc va vo nhau long xong mt vi nc cng cng.
Ting ve ku rn r trong nhng tn l cy bn i l. Ting x x d di
ca chic u my xe la ang x hi. Ting ci tu tht ln cng vi ting
bnh xe p trn ng ray sm sp nh sp lao vo thnh ph.
(T Ngc Hin)
Gi :
Lanh canh, pin pin, long xong, rn r, x x

Lin kt cc on vn trong vn bn

36

I. Kin thc c bn
1. Ti sao phi ch n vic lin kt cc on vn trong vn bn?
a) c, so snh hai cch vit sau v cho bit cch vit no hp l
hn, v sao?
(1) Trc sn trng lng M L dy c c ngi. Ngi no o qun cng
sch s, gng mt cng vui ti v sng sa.
Lc i ngang qua lng Ho An by chim quyn vi thng Minh, ti c gh li
trng mt ln. Ln y trng i vi ti l mt ni xa l. Ti i chung quanh cc
lp nhn qua ca knh my bn treo trn tng. Ti khng c cm tng
no khc l nh trng cao ro v sch s hn cc nh trong lng.
(2) Trc sn trng lng M L dy c c ngi. Ngi no o qun cng
sch s, gng mt cng vui ti v sng sa.
Trc my hm, lc i ngang qua lng Ho An by chim quyn vi thng
Minh, ti c gh li trng mt ln. Ln y trng i vi ti l mt ni xa l. Ti
i chung quanh cc lp nhn qua ca knh my bn treo trn tng. Ti
khng c cm tng no khc l nh trng cao ro v sch s hn cc nh trong
lng.
(Thanh Tnh, Ti i hc)
Gi : Cc cu trong on phi ni kt vi nhau trin khai ch ca
on vn; n lt cc on cng phi ni kt vi nhau m bo mch lc
cho vn bn. y, ta khng xem xt on vn trong th c lp, tch ri
m t chng trong mi quan h vi on trc v sau n xem xt s duy
tr, kt ni mch trin khai ni dung. Hai on vn trong v d (1) khng hp
l v mi quan h gia chng lng lo.
b) Nhn xt v tc dng ca cm t Trc my hm trong v d
(2).
Gi : Cm t Trc my hm khng n thun ch l cm t ch thi
gian xy ra hnh ng. Trong mi lin h gia hai on vn, cm t ny c
chc nng lin kt on, l gi dn quan trng ngi c c th hiu c
din bin ca cc s vic nhng on vn khc nhau. Phi c nhng phng
tin lin kt ny th lin kt ngha gia cc on mi cht ch, lin mch.
c) Qua tc dng lin kt on ca cm t Trc my hm, hy t
rt ra nhn xt v tc dng ca vic lin kt on trong vn bn.
Gi : Khi kt thc on vn ny chuyn sang on vn khc, ngi vit phi
ch s dng cc phng tin lin kt th hin lin h ngha gia
chng.
2. Cc cch lin kt on vn trong vn bn
a) S dng t ng lin kt cc on vn
a1) Ni dung ca hai on vn sau c mi quan h vi nhau nh th
no?

37

Bt u l tm hiu. Tm hiu phi t bi vn vo hon cnh lch s

ca n. Th l cn n khoa hc lch s, lch s dn tc, c khi c lch s
th gii.
Sau khu tm hiu l khu cm th. Hiu ng bi vn tt. Hiu
ng cng bt u thy n hay, nhng cha .
(Theo L Tr Vin)
Gi :
+ Xc nh c ca mi on;
+ Lu mi quan h din bin theo cc bc trc - sau gia tm hiu v cm
th.
- th hin mi quan h trc - sau gia hai bc ca qu trnh tip
nhn tc phm vn chng, tc gi lm nh th no?
Gi : Tc gi s dng cc t ng lin kt: Bt u l khu tm hiu. Sau khu tm hiu l
- Hy k thm nhng t ng c quan h lit k tng t nh nhng t
ng trong hai on vn trn.
Gi : trc ht, u tin, trc tin, thot u, - tip n, tip theo, sau
na,; mt l - hai l -
a2) Hai on vn sau c quan h ngha vi nhau nh th no?
Trc my hm, lc i ngang qua lng Ho An by chim quyn vi thng
Minh, ti c gh li trng mt ln. Ln y trng i vi ti l mt ni xa l. Ti
i chung quanh cc lp nhn qua ca knh my bn treo trn tng. Ti
khng c cm tng no khc l nh trng cao ro v sch s hn cc nh trong
lng.
Nhng ln ny li khc. Trc mt ti trng M L trng va xinh xn va oai
nghim nh ci nh lng Ho p. Sn n rng, mnh n cao hn trong
nhng bui tra h y vng lng. Lng ti m ra lo s vn v.
(Thanh Tnh, Ti i hc)
Gi : Ni dung ca hai on vn c quan h i lp, tng phn nhau (cm
nhn khc nhau v ngi trng nhng thi im khc nhau).
- Mi quan h i lp, tng phn gia hai on vn c th hin
bng nhng t ng no?
Gi : Ln y - Nhng ln ny
- Tm thm cc t ng biu th mi quan h tng phn.
Gi : song, tri li, ngc li, th m,
a3) Phn tch c im t loi ca cc t ng lin kt hai on
vn sau:
Trc sn trng lng M L dy c c ngi. Ngi no o qun cng sch s,
gng mt cng vui ti v sng sa.

38

Trc my hm, lc i ngang qua lng Ho An by chim quyn vi thng

Minh, ti c gh li trng mt ln. Ln y trng i vi ti l mt ni xa l. Ti
i chung quanh cc lp nhn qua ca knh my bn treo trn tng. Ti
khng c cm tng no khc l nh trng cao ro v sch s hn cc nh trong
lng.
Gi : trong cm t lin kt on Trc my hm thuc t loi ch
t. ch thi im bui tu trng u tin (ni n on vn trc),
trc tc l trc thi bui tu trng. Nh vy, ch t cng c kh nng tham
gia vo lin kt on vn.
- Hy k thm cc ch t, i t tng t:
Gi : ny, y, y,
a4) Hai on vn sau c quan h ngha vi nhau nh th no?
By gi, khi Bc vit g cng a cho mt s ng ch xem li, ch no
kh hiu th cc ng ch bo cho mnh sa cha.
Ni tm li, vit cng nh mi vic khc, phi c ch, ch giu dt, nh t ph
bnh v ph bnh m tin b.
(H Ch Minh, Cch vit)
Gi : Mi quan h ngha gia hai on vn l mi quan h gia ni
dung c th v ni dung tng kt, khi qut.
- Mi quan h ngha gia ci c th v ci tng kt, khi qut
trn c th hin bng nhng t ng no?
Gi : Cm t Ni tm li.
- K thm nhng t ng c ngha tng kt, khi qut.
Gi : nh vy, nhn chung, tng kt li,
b) Cu lin kt on vn
- Trong on trch sau y, cu no c nhim v lin kt cc
on vn vi nhau?
U li ni tip:
- Chn cho gii, ri hm no phin ch u mua giy v b ng sch cho m
i hc bn anh Thn.
i d, li cn chuyn i hc na c y! Hc thch hn hay i chn ngh
thch hn nh? Thi, ci g lm mt ci thi. Th thng Cc n va chn tru
va i hc y th sao.
(Bi Hin, Ngy cng u tin ca cu T)
Gi : Cu i d, li cn chuyn i hc na c y! c tc dng chuyn
tip gia hai on vn, khp li ni dung trc, gi m ni dung mi.
c) Qua cc trng hp phn tch trn, hy tng kt li v cch
lin kt on vn.

39

Gi : to mi lin kt gia hai on vn, ngi ta thng dng hai phng

tin: t ng lin kt (quan h t, i t, ch t, cc cm t th hin lit k,
so snh, i lp, tng kt, khi qut,) v cu lin kt.
II. Rn luyn k nng
1. c cc on vn sau v tr li cu hi:
a) Ging vn r rng l kh.
Ni nh vy nu ra mt s tht. Khng phi nhm h do, cng khng
phi lm ng lng.
(L Tr Vin)
b) Bui sng hm nay, ma ng t nhin n khng bo cho bit trc.
Va mi ngy hm qua tri hy cn nng m v hanh, ci nng v cui thng
mi lm nt n ng rung, v lm gin kh nhng chic l ri; Sn v ch
chi c g ngoi ng cn thy nng bc, chy m hi.
Th m qua mt m ma ro, tri bng i ra gi bc ri ci lnh u
n lm cho ngi ta tng ang gia ma ng rt mt.
(Thch Lam, Gi lnh u ma)
c) Mun nh gi y v tr vn hc s ca Nguyn Cng Hoan, cn
nh li nn vn xui nc ta trong bui u xy dng khong trc sau nm
1930. Lc by gi trn sch bo cn y ry th vn bin ngu, c l so rng,
di dng lum thum. Chnh lc y Nguyn Cng Hoan xut hin, tm c
cho mnh hng i ng n: hng i ca ch ngha hin thc, ca ting
ni giu c v y sc sng ca nhn dn.
Cng cn nh gi cao vai tr ca Nguyn Cng Hoan trong vic xy
dng v pht trin th loi truyn ngn hin i nc ta. My nm sau ny s
xut hin hng lot cy bt truyn ngn xut sc. Nhng lch s vn hc vn
mi mi ghi m nt tn tui ca nhng ngi c cng ph li, m ng, tiu
biu l Nguyn Cng Hoan.
Tuy nhin, nu nh th loi truyn ngn ni chung c nhiu nh vn
ni tip nhau pht trin v hon thin mi, th ring li truyn ngn tro
phng ca Nguyn Cng Hoan, cha c cy bt k tha.
(Theo Nguyn ng Mnh,
Truyn ngn tro phng ca Nguyn Cng Hoan)
- Xc nh quan h ngha gia cc on vn.
- Tm cc t ng th hin quan h ngha y.
Gi : Mi quan h ngha gia cc on vn s quy nh vic s dng t
ng lin kt. Cc t ng lin kt thng ng u on sau.
Mi quan h ngha trong tng trng hp lin kt: (a) - quan h suy lun
gii thch (i t thay th nh vy); (b) - quan h tng phn (th m); (c) - lit
k, tng tin (cng), i lp, tng phn (tuy nhin).

40

2. La chn cc t ng cho trc in vo ch trng () trong

cc on vn di y cho thch hp v gii thch v sao li la chn
nh vy.
a) Hai bn nh nhau rng r my thng tri, cui cng Sn Tinh vn vng
vng m sc Thu Tinh kit. Thn nc nh rt qun.
() on nng, th su, hng nm Thu Tinh lm ma gi, bo lt dng nc
nh Sn Tinh.
(Theo Sn Tinh, Thu Tinh)
(t / t ny / t y)
b) Trong thi k qu , bn nhng thnh tch tt p l chnh, vn cn
st li nhng ci xu xa ca x hi c nh: tham , lng ph, li bing, quan liu,
nh con, p v, i vi nhng thi xu , vn ngh cng cn phi ph
bnh rt nghim khc, nhm lm cho x hi ta ngy cng lnh mnh tt p
hn.
() : phi c khen, cng phi c ch. Nhng khen hay l ch u phi ng
mc. Khen qu li th ngi c khen cng h ngi. M ch qu ng th ngi
b ch cng kh tip th.
(Theo H Ch Minh, Bi ni chuyn ti i hi vn ngh ton quc ln th
III)
(ni tm li / nh vy / nhn chung)
c) Thp p-phen khng nhng c coi l biu tng ca Pa-ri, m cn l biu
tng ca nc Php. N c dng trang tr nhng trang u ca sch hng
dn du lch trn nc Php, c lm biu tng trong phim nh, c in trong cc
vn kin chnh thc, nhng tem th v bu nh,
() iu ng k l vic xy dng thp l mt bi hc c gi tr v
c sng to v t chc trong cng tc xy dng.
(Theo Bn tay v khi c)
(nhng / song / tuy nhin)
d) Gn cui ba n, Nguyn bo ti:
Ch i, em em - N b lng khng ni tip. Ti b bt bn ang n d
nhn n kh hiu. Tho no trong lc ni chuyn, ti c cm gic nh n nh
ni chuyn g nhng cn ngn ngi.
- Ch tnh xem em nn i hc hay i b i? - N nhn ti khng chp
mt.
() Lu nay ti vn l ngi ch khuyn bo li hay l phi. By gi phi ni
vi n ra sao? i b i hay i hc?
(Theo Thu Linh, Mt tri b con ca ti)
(i b i hay i hc? / Tht kh tr li.)
Gi : C s la chn l mi quan h ngha gia cc on vn. i vi

41

nhng t ng c ngha tng ng nhau th phi xem xt n sc thi

ngha khc nhau gia chng la chn cho ph hp vi sc thi ngha ca
vn bn. V d i vi on trch (a), t v t y tng i trng nhau v
ngha gc, ch khc nhau v sc thi; nhng t ph hp vi sc thi li k
truyn c hn t y.
3. Cho ch : Ci on ch Du nh nhau vi tn cai l l mt
on tuyt kho (V Ngc Phan). Hy vit mt s on vn ngn vi
ch ny v cho bit em s dng phng tin lin kt on nh
th no?
Gi : Tham kho:
Ch xut hin trong thong chc, nhng nhn vt cai l c Ng Tt T
khc ho mt cch r nt, sng ng ht nh mt con th c thc s, ang
sng. Lm sao nhng ngi dn lnh c th sng yn n c di roi song, tay
thc, dy thng ca hng ngi u cng ny!
Th m ch Du phi sng, c nh ch Du phi sng v ni rng ra,
c ci lng ng X ny phi sng, tt c nhng ngi nng dn bit bao
ci lng khc cng phi sng. Ch c iu sng d cht d, sng au sng
n m thi. ()
() Chu van ng,, ng tha cho! n mc nh th m tn cai l khng
nhng khng mi lng li cn m vo ngc ch Du my m. n y,
mi thy bt u nhng du hiu phn khng: Ch xng ti, gi cai l l ng.
Khng th chu c na, ch Du ng ln, vi v th ca k ngang
hng, trc din vi k th.
Qu trnh din bin y c y ln nh im, kch tnh ht mc
cng thng khi tn cai l tt nh bp vo mt ch Du. Th l thc s bt
u mt giai on mi ca s phn khng
(Theo Nguyn Trng Hon (cb), Rn k nng cm th th vn cho hc sinh
lp 8, NXB HQG TPHCM, 2004)

bi 5
T ng a phng v bit ng x hi
I. kin thc c bn
1. T ng a phng
a. T ng a phng l g?
+ Cn c vo phm vi s dng, ngi ta chia thnh nhiu lp t khc nhau,
trong c t ng ton dn v t ng a phng. T ng ton dn l t

42

ng c ton dn s dng mt cch thng nht.

+ T ng a phng l nhng t ng ch c dng trong phm vi mt
hoc mt s a phng nht nh.
V d:
+ T a phng Bc B: U (m), gii (tri)
+ T a phng Trung B: m (no, ch no), t (ka), rng (th no, sao),
ra (th) , ..
+ T a phng Nam B: heo (ln), thm (da), ghe (thuyn),
+ Con v tin tuyn xa xi
Nh bm, yu nc c i m hin.
(T Hu)
b. Cc kiu t ng a phng
+ T ng a phng tng ng ngha vi t ng ton dn:
V d:
+ Nam B: t- bt, ghe - thuyn, cy vit - cy bt,
+ Ngh Tnh: b - cha, m - u, t -ka, trc - u, khau - gu, tru tru,
- T a phng ch nhng s vt, hin tng ch c mt hoc mt s
a phng (khi c s dng ph bin s gia nhp vn t ton dn).
V d:
+ Nam B: su ring, mng vt, m u
+ Trung B: nht, cho - nc mm
+ Bc B: thng (n v ong thc, go),
2. Bit ng x hi
a. Bit ng x hi l g?
Bit ng x hi l nhng t ng ch c dng trong mt tng lp xy dng
nht nh.
b. V d
+ Bit ng ca triu nh phong kin: hong , trm, khanh, thnh
th, long th, long nhan, mt rng, bng h
+ Bit ng ca nhng ngi theo o Thin cha: li, n ch, mnh thnh,
n tu, cu ri, ng qun, vng mnh thnh, l king vic xc, quan thy
c. Lu : Bit ng khc vi t ngh nghip: T ngh nghip l nhng t
biu th cng c, sn phm lao ng, qu trnh sn xut ca mt ngh no
trong x hi. Nhng t ny ch yu c lu hnh v s dng trong nhng
ngi cng lm mt ngh.
V d:

43

+ Ngh dt: xa, ng, sut, thoi, go, h si, nh sut, si mc, si h, .
+ Ngh lm mn: mc, l, vanh, bt vanh,
3. S dng t ng a phng v bit ng x hi
- Nhm tng gi tr biu cm, khi s dng t ng a phng v bit ng
x hi cn phi ch n tnh hung giao tip:
V d:
Chui du vn l
Cam u ng vng
Em nh rung nh vn
Khng nh anh rng c
(Trn Hu Chung)
l: tr
rng: sao

y l nhng t thuc phng ng Trung

B. Khi s dng, n lm tng tnh a phng ca tc phm.

+ Trn my nh sn bun tnh, ba bn b k nhn ra, nh nhng ngy vui

ca cc ng ch ng ti nh mnh.
(Nguyn Huy Tng)
"B k" gi cho ta hnh nh b m ngi dn tc thiu s Vit Bc. Trong
khng chin, nhng ngi m khng qun ngi hy sinh, gian kh gip b
i trn ng hnh qun i chin dch.
- Trong th vn, c th dng t ng a phng v bit ng x hi t
thm mu sc a phng, mu sc tng lp x hi ca ngn ng v tnh
cch nhn vt.
- Trong khu ng, ch nn dng t ng a phng ngay ti a phng
hoc giao tip vi ngi cng a phng, cng tng lp x hi to s thn
mt, t nhin.
- Mun trnh lm dng t ng a phng v bit ng x hi cn phi tm
hiu cc t ng ton dn c ngha tng ng s dng khi cn thit.
II. rn luyn k nng
1. Tm mt s t ng a phng ni em hoc vng khc m em bit.
Nu t nhng a phng tng ng (nu c).
Mu: nht (Ngh Tnh), mng cu (Nam B), bnh cy (Thi Bnh). y
l nhng t ch tn nhng sn phm duy nht c a phng, cho nn
khng c t ton dn tng ng.
2. Tm mt s bit ng x hi m em bit, gii thch ngha ca nhng t
v t cu.
Gi :
+ Gii chi g: chu (hip), chm (m ca), chin ( kho), dt (nht)

44

+ Ca hc sinh: ngng (im hai), quay (nhn, sao chp ti liu), hc go

(hc nhiu, khng cn ch n vic khc)
t cu:
V d:
Con lng tr v con lng co bt u vo chu hai.
3. Nhng t ng sau y l t ng a phng, em hy tm nhng t
ng tng ng trong vn t ton dn:
a. T a phng Bc B: ging, thm chp, thu rm
b. T a phng Trung B: nc, tru, n, thn,
c. T a phng Nam B: anh hai, bn i, cy vit, ch la, u phng,
ht g,
Gi :
T ton dn tng ng vi:
a. T a phng Bc B: ging - trng; thm chp - sm chp, thu rm su rm.
b. T a phng Nam B: anh hai - anh c; bn i - bn l; cy vit - cy
bt; u phng - u tng; ht g - trng g.
c. T a phng Trung B: nc - nc, tru - tru, n - khng, thn - xu h.
4. Trong cc t ng ngha: cp, khi, h t no l t a phng t no
l t ton dn? V sao?
Gi :
Khi" l t a phng min Trung Trung B, cp l t ton dn, h l t
ton dn.

Tm tt vn bn t s
I. Kin thc c bn
1. Tm tt vn bn t s l g?
Tm tt vn bn ni chung, tm tt vn bn t s ni ring l vic lm
xut pht t nhu cu thc t. Trong cuc sng, nhiu trng hp chng ta mun
thng bo ngn gn ni dung mt s vic, mt cu chuyn no c
bit cho ngi khc. Khi y, chng ta cn n thao tc tm tt.
thng bo nhng ni dung chnh ca mt vn bn t s no n
ngi khc, chng ta cn n thao tc tm tt vn bn t s.
C th hiu ngn gn: Tm tt vn bn t s l ghi li mt cch ngn gn,
45

trung thnh nhng ni dung chnh ca vn bn t s.

2. Cch tm tt vn bn t s
a) Vn bn tm tt phi m bo nhng yu cu nht nh
- Vn bn sau y k li ni dung ca vn bn no?
Vua Hng th mi tm c ngi con gi p tn l M Nng. Nh vua mun
kn mt chng r xng ng. Sn Tinh v Thu Tinh cng mt lc n cu
hn. C hai ngi u c ti, vua Hng khng bit g con cho ai, bn ra iu
kin thch d b la chn. Sn Tinh thng cuc, ci M Nng ri a
v ni. Thu Tinh tc gin dng nc nh Sn Tinh nhng b thua. T hng
nm Thu Tinh dng nc nh Sn Tinh nhng u tht bi.
Gi : Vn bn trn k li ni dung ca vn bn Sn Tinh, Thu Tinh;
- So snh vn bn trn vi vn bn Sn Tinh, Thu Tinh v t rt ra
nhn xt v c im ca vn bn tm tt.
Gi :
- So snh ni dung ca vn bn trn vi ni dung ca vn bn gc.
- So snh v di, li vn, s lng nhn vt, s vic, gia vn bn trn
vi vn bn gc.
Vn bn tm tt phi m bo gi c ni dung chnh ca vn bn gc:
nhn vt chnh, s vic chnh. Li vn ca vn bn tm tt l li vn ca ngi
tm tt; li vn ca vn bn tm tt phi ngn gn. Tm li, vn bn tm tt
truyn ti trung thnh ni dung (s vic, nhn vt) chnh ca tc phm trong
mt dung lng ngn hn nhiu so vi dung lng ca vn bn gc.
b) Cc bc tm tt mt vn bn t s:
- c vn bn, xc nh ch (vic xc nh ch vn bn s quyt
nh vic la chn nhn vt, s vic,)
- Xc nh ni dung chnh cn tm tt:
+ Nhn vt chnh;
+ S vic chnh;
- Sp xp nhn vt, s vic theo trt t nht nh, phn nh trung thnh
cu chuyn c k trong vn bn gc;
- Vit bng li vn ca mnh ni dung cn tm tt.
II. Rn k nng
1. Kim tra xem nhng s vic di y m bo y nhng
s vic chnh ca truyn ngn Lo Hc cha?
(1) Con trai lo Hc i phu n in cao su, lo ch cn li cu Vng.
(2) Lo Hc c mt ngi con trai, mt mnh vn v mt con ch vng.
(3) Lo mang tin dnh dm c gi ng gio v nh ng trng coi mnh v-

46

n.
(4) V mun li mnh vn cho con, lo phi bn con ch.
(5) Mt hm lo xin Binh T mt t b ch.
(6) Cuc sng mi ngy mt kh khn, lo kim c g n ny v b m
mt trn khng khip.
(7) Lo bng nhin cht - ci cht tht d di.
(8) ng gio rt bun khi nghe Binh T k chuyn y.
(9) C lng khng hiu v sao lo cht, tr Binh T v ng gio.
Gi : c li truyn ngn Lo Hc. Ghi li nhng s vic chnh ca cu
chuyn. Cc s vic c lit k y trn. Lu : c nhng s vic,
nhn vt khng c lit k v khng quyt nh ch ca cu chuyn
(chng hn: chuyn bn sch ca ng gio, ngi v ng gio). Cc s vic v
nhn vt c xem l y khi chng ta tm tt mt vn bn t s no
ngha l nu thiu i mt trong s th ch ca truyn s b sai lch
i. Vi ch : s phn bi thng ca lo Hc - ngi nng dn trong x hi c, 9
s vic trn vit mt vn bn tm tt.
2. Trt t sp xp cc s vic t (1) n (9) nh trn chnh xc
cha? Nu cha, hy sp xp li cho ng.
Gi : Mt trong nhng thao tc quan trng khi tm tt vn bn t s l khi
c vn bn ta phi lu ghi li nhng s vic ca ct truyn theo ng trnh
t xut hin ca n trong cu chuyn. Trnh t din bin ca cu chuyn
c k ch khng phi l trnh t ca cc s vic trong li k. Nh vy, trnh
t hp l ca cc s vic trong cu chuyn v s phn lo Hc s l (2)-(1)-(4)(3)-(6)-(5)-(8)-(7)-(9). Nu l trnh t s vic theo li k th m u truyn
l s vic (4), truyn ngn ny c k theo li k ca ng gio - nhn vt
ca truyn v theo hi c ca lo Hc.
3. Da theo trnh t cc s vic chnh xc nh c, bng li
vn ca mnh, hy vit vn bn tm tt truyn ngn Lo Hc.
4. Hy tm tt vn bn trch Tc nc v b.
Gi : Thc hin theo trnh t cc bc: c li on trch, ghi li nhng
nhn vt, s vic chnh v sp xp theo trt t hp l, vit thnh vn bn
tm tt bng li vn ca mnh.
- Cc nhn vt chnh: ch Du, anh Du, cai l, ngi nh l trng.
- Cc s vic chnh:
+ Ch Du va mc bt cho ln cho chng n, anh Du cn cha kp n th
tn cai l v ngi nh l trng xng vo i bt tri;
+ Ch Du khn thit van xin hai tn tay sai v chng mnh va m nng
nhng khng c m cn b cai l nh;
+ Tc qu, ch Du vng ln qut ng c hai tn tay sai.

47

Ch : Trong vn bn tm tt, cn lm ni bt s i khng gia cai l v

ch Du, sc mnh phn khng ca ch Du.
5. Vn bn Ti i hc ca Thanh Tnh v Trong lng m ca
Nguyn Hng rt kh tm tt. Em hy th tm tt hai vn bn ny v
cho bit ti sao li nh vy.
Gi : Hai vn bn Ti i hc v Trong lng m tuy l vn bn t s nhng
giu tnh tr tnh. i vi vn bn t s, s vic l quan trng, k chuyn l
k nhng s vic v nhn vt trong s vic. i vi vn bn tr tnh, tnh
cm, cm xc l quan trng, s vic ch l ci c bc l tnh cm, cm
xc. Trong hai vn bn trn, vn c nhng s vic v hnh ng ca nhn vt
nhng nh vn dn nhiu vo vic din t dng cm xc, nhng suy ngh
ca nhn vt. Hn na, trong li k, cc s vic li xut hin khng theo nh
cu chuyn xy ra trong thc t, thi gian lin tc o ngc theo mch hi c
ca nhn vt, cc s vic ca hin ti v qu kh an ci, hon i trnh t
nn rt kh sp xp cho ng mch din bin. iu ny l bnh thng i vi
tc phm t s hin i, nht li l nhng tc phm giu tnh tr tnh.

Tr bi tp lm vn s 1
1. Ch ghi chp li nhn xt ca thy c gio v bi lm ca mnh;
tham kho nhng bi vit ca cc bn t rt ra kinh nghim.
2. T nh gi li bi lm ca mnh:
- Bi vit m bo tnh thng nht ch cha?
- B cc hp l cha?
- Mi on vn biu t trn vn mt dung hay cn lan man?
- Cc phng tin lin kt on vn c s dng nh th no?
- Sot li li chnh t.

bi 6
c b bn dim
(An-c-xen)
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Hanx Cri-xti-an An-c-xen (1805-1875) l nh vn an Mch ni ting
chuyn vit truyn cho thiu nhi. ng c th da theo nhng cu chuyn c
tch c lu truyn trong dn gian vit li, nhng cng nhiu truyn ng t

48

sng tc mi hon ton. D theo cch no th nhng cu chuyn ca ng (C

b bn dim, By chim thin nga, Nng tin c, B qun o mi ca hong ,
Nng cng cha v ht u,... ) cng lun c cc bn nh khp ni trn th
gii (trong c Vit Nam) hoan nghnh nhit lit. Cc nhn vt ca ng i
khi trong nhng hon cnh rt thng tm nhng nhn chung truyn ca ng
lun lp lnh th nh sng lng mn k o, kt thc c hu, mang n cho bn
c nim tin v tnh yu i vi cuc sng.
Nh vn Nguyn Tun vit: "Mt em nh no c qua truyn
ngn ngcxen (1) th trn i khng khi no qun v dng dng vi th ca,
mng c, tnh thng yu v lng cng bng. Cn trng nc, ngi c gi t
hon thy truyn ngcxen ci th gii tng tng xa xi c yu tinh nhng
cng c nng Tin, v sm bit rng k c d oai tn n u ri cui cng
cng c ln ching nho. Ln dn ln, tng tng di do hn, ngi bn
c s thy nhn vt l nhng ngi c gng vt kh tin gn ln cng
l v nhch mi ti chn l. ng tui ri th ngi bn c s thy truyn
ngn bng ln nhng kinh nghim v l i v o ngi, thy ci trit
l sinh ng ca s sng, v ci l gii chn xc v cuc sng. ng i c
gi ln tui, ngcxen bit tnh gi c li ci phn hn nhin trong
trng vn ng chm, nh thc li nhng ci bng bt chn cht ca
tui mng trng m i soi vo thc t phin phc.
[...] ngcxen l mt vn ho ni ting trong nc, v danh vang ra nhiu
nc ngoi nh Nga, c, Thu in, Anh, Php, M,... Lc sng nh vy v sau lc
nm xung, li cng lng ly. Sinh thi, ng-c-xen l bn thn ca Hen-ri Hai-n
nc c, Vch-to Huy-g nc Php, Sc-l nc Anh; M. Goc-ki l ngi rt thch
truyn ngn ngcxen. ngcxen ni: "Ti rt sung sng thy tc phm ca
ti c c nhiu nc Nga v i v hng cng m ti hiu phn no v vn
hc sc tch t Ka-ra-ma-din, Pu-skin n nhng thi cn i". T ho v ci
phn ca T quc an Mch mnh ng gp vo vn hc th gii, ngcxen
rt tha thit vi nhng thnh qu ca cc nn vn hc cc nc. ngcxen
c dch ra t lu ri trn th gii, trong khi dn ch v c nhiu n c t
bn. Ring Lin X, dch ra 33 th ting khc nhau, xut bn 190 ln
gm hn 7 triu cun, ph nhc cho kch vin thiu nhi, cc h vin
son truyn thnh kch, v i truyn thanh c nhng bui pht thanh cho
tr em Lin X v dnh ring cho cc truyn ngcxen.
2. V tc phm:
on trch C b bn dim tuy khng y nhng cng cho thy mt
ngh thut k chuyn rt hp dn ca An-c-xen. Cc tnh tit c sp
xp, miu t hp l, th php lng mn pht huy ti a hiu qu khin cho ci
cht ca c b bn dim tuy rt thng tm nhng khng bi thm, li nhiu
d v, cm xc tt p trong lng bn c.
a) Trong phn th nht, ngi c c th thy c hon cnh ca c b bn
dim: Nh ca sa st, m cht, b ni qua i, ch cn ngi b kh tnh hay
1

() ngcxen: An-c-xen.

49

mng nhic, chi ra, v nh p em. Nh em lc ny l mt x ti tm,

trn gc st mi nh.
Thi gian cu chuyn xy ra vo m giao tha lnh but. Khng gian l
ngoi ng ph lnh lo. Em b bn dim phi ngi np trong mt gc tng cho
lnh.
Trong truyn, nh vn s dng cc hnh nh tng phn:
- Ngi nh p , xinh xn, ni em sng m m xa kia so vi mt x ti
tm, trn gc st mi nh gi la lnh lo;
- Ca s mi nh sng rc m p vi ngoi ng ph ti gc tng, gia
hai ngi nh;
- Ph x sc nc mi ngng quay vi cnh em b i rt.
Nhng hnh nh tng phn ny lm ni bt tnh cnh ng thng ca
em b: ngi m qua i, ngi b mt, ch cn li ngi b hay mng
nhic, chi ra.
b) Nhng mng tng ca c b mi ln qut dim:
- Ln th nht, v em ang rt nn "Em tng chng nh ang ngi trc mt
l si bng st c nhng hnh ni bng ng bng nhong".
- Ln th hai, em ang i, nn m c "Bn n dn, khn tri bn trng
tinh, trn bn ton bt a bng s qu gi, v c c mt con ngng quay".
- Ln th ba, khi c m, no trong tng tng, em c "mt cy thng Nen. Cy na ln v lng ly Hng ngn ngn nn sng rc, lp lnh trn cnh
l xanh ti v rt nhiu nhiu bc tranh mu sc rc r nh nhng bc by
trong cc t hng".
- Ln tip theo, "em b nhn thy r rng b em ang mm ci vi em".
- Ln cui cng, v mun nu b li, "em qut tt c nhng que dim cn
li trong bao. Dim ni nhau chiu sng nh gia ban ngy. Cha bao gi em thy
b em to ln v p lo nh th ny. B c cm ly tay em, ri hai b chu bay
vt ln cao, cao mi".
l din bin hp l trong nhng mng tng khi c b qut dim. Trong s
cc mng tng y, nhng iu gn vi thc t l l si, bn n, cy thng
N-en. Nhng iu thun tu ch l mng tng l ngng quay nhy ra khi
a, mang c dao n, phuc st cm trn lng tin v pha em b, b em
ang mm ci vi em, b c cm ly tay em, hai b chu bay vt ln cao, cao
mi...
c) Truyn ngn ngcxen c th ho nhng hoi bo ca tc gi.
Cng am tng v s mc rung v tin ca m quyn tc thng tr, m
tc gi li cng nhn thc su sc c v bn cht thun phc ca nhng
con ngi ngho, i sch, rch thm v tm hn c rt nhiu im rt cao
qu. Truyn no ca ngcxen cng phng s cho nhng ngi thng dn
lm lng, rt nhiu thin nhng cng rt nhiu au kh. Ci xu, ci c,
ti thng kh no vn bao vy con ngi, nhng nh vit on thin k ti

50

ca chng ta vn l ngi tin chc tng lai hnh phc, vn gi c gi

mnh ng st vo iu thin. Ci lng lc quan em b bn dim y cng
bao trm ton b trc tc" (Nguyn Tun: Chuyn ngh, NXB Tc phm
mi, 1986, tr. 11-13).
II. rn luyn k nng
1. Tm tt:
m giao tha, tri rt mt. Mt c b bn dim ngho m ci m, u trn,
chn i t, bng i ang d dm i trong bng ti. Sut c ngy em
khng bn c bao dim no. Em khng dm v nh v s b s nh em. Ngi
np vo mt gc tng, em qut mt que dim si m. Que dim th nht
cho em c cm gic m p nh ngi bn l si. Em qut que dim th hai, em c thy bn n thnh son. Qut que dim th ba, em c thy cy thng Nen. Qut que dim th t, em gp b em. Em qut ht c bao c gn
gi b em. Em cht trong gi rt khi m cng b bay ln cao mi.
2. Cch c:
Khi c bi vn cn pht huy ti a tr tng tng, hnh dung theo tng chi
tit, phn bit ging k ca tc gi v ging th hin suy ngh ca c b
bn dim. V d: "Ch! Gi qut mt que dim m si cho rt mt cht
nh? Gi em c th rt mt que dim ra qut vo tng m h ngn tay nh?
Cui cng em nh liu qut mt que. Dim bn la tht l nhy".

Tr t, thn t
I. kin thc c bn
1. Tr t
a. Tr t l g?
Tr t l nhng t chuyn i km mt t ng trong cu nhn mnh
hoc biu th thi , nh gi s vt, s vic c ni n. Tr t thng do
cc t loi khc chuyn thnh.
b. V d:
+ n th n nhng ming ngon
Lm th chn vic cn con m lm
(Tc ng)
+ Ngay c Hng cng ngh hc ?
+ ng l ti gic ui theo ri
(H Phng)
+ N mua nhng nm quyn sch.

51

c. Cc loi tr t
- Tr t nhn mnh: nhng, ci, th, m, l,
V d:
+ By gi th ti quay li pha bin
(Nguyn Th Kim Cc)
+ B Un t ln chin mt mm y nhng tht c..
(Dn theo Nguyn Ti Cn)
- Tr t biu th thi , s nh gi s vic, s vt: c, chnh, ngay,
ch,
V d:
+ ch th hm qua bn i xem
+ Chnh l qua anh cn b huyn () Nam Tin bit c ti hin nay
u.
(Bi Hin)
2. Thn t
a. Thn t l g?
Thn t l nhng t dng bc l tnh cm, cm xc ca ngi ni hoc
dng gi p.
b. V d:
+ ka, c b ni hay sao!
Nh ca ti ai li hi cho?
(T Hu)
+ hay, cnh cng a ngi nh!
(H Xun Hng)
+ Bc i, tim Bc mnh mng th!
m c non sng, mi kip ngi
(T Hu)
c. c im
- Thn t dng bc l cm xc bt ng, trc tip ca ngi ni trc mt s
vic no .
V d:
+ i ch, dn cng chy kho nh?
(Nguyn nh Thi)
- Thn t c th lm thnh phn bit lp trong cu hoc tch thnh cu
c lp.
V d:

52

+ Chao i, bc tranh tht p!

(Thnh phn bit lp)
+ hay! Sao li vit thang th ny?

(Trn ng)

(Cu c bit)
d. Cc loi thn t
- Thn t dng bc l tnh cm: i, i, ch, eo i, hi, hi ai, tri i, kh
qu, chao i,
V d:
+ Hi i lo Hc

(Nam Cao)

+ i, au qu!
+ Khn nn!

(Ng Tt T)

- Thn t dng gi p: hi, i, , vng,

V d:
+ Vng, chu cng ngh nh c
(Ng Tt T)
+ Ai i bng bt cm y
Do cm mt ht, ng cay mun phn
(Ca dao)
II. rn luyn k nng
1. Trong cc t gch chn ca cc cu di y t no l tr t, t no l
thn t?
a. Ho nhn k, ng l xp Thun
(V Huy Tm)
b. Anh Mi i ch v quy mt gnh nng nhng khoai lang
(Dn theo Nguyn Ti Cn)
c. H, qun ny to gan tht
(Ng Tt T)
d. i ch, au qu!
e. Cun truyn ny hay i l hay!
g. hay, cnh cng a ngi nh!
(H Xun Hng)
Gi :
Tr t: ng l, nhng, l
- Thn t: h, i ch, hay.

53

2. Xc nh cc tr t v thn t c trong nhng on sau:

a.

dy ri h tru?
Ta hi vi l nh
Cho b v cha m
ng li i tru i!
(Trn ng Khoa)

b.

Vui l vui gng ko l,

Tri m ai mn m vi ai?
(Nguyn Du)

c. i Kim Lang! Hi Kim Lang!

Thi thi thip ph chng t y!
(Nguyn Du)
d.

hay! Bun vng cy ng ng

Vng i! Vng ri thu mnh mng

(Bch Khu)
g.

Chao i! Mong nh ! i mong nh

Mt cnh chim thu lc cui ngn
(Ch Lan Vin)

h.

Than i! Thi oanh lit cn u!

(Th L)

i. Ci pht hoa qunh n

N th no h trng?
N th no h sao?
N th no h gi?
Ci pht hoa qunh n
Lm sao tm li y
(Lm Th M D)
Gi :
- Tr t: h, nh, l, h.
- Thn t: i, hi, hay, chao i, i, than i.
3. Nu ngha ca nhng t gch chn sau y:
u phi qua m di lnh cng
Mt tri ln l ht bng m sng
i u phi qua on ng la bng

54

Cuc i ta bng chc ho thin ng

(T Hu)
Gi :
ngha ca:
- i: Tht ln, biu th cm xc mnh m trc nhng iu bt ng.
- : Ting tht ra biu l cm xc bt ng hoc sc nh ra iu g .
4. t 6 cu, trong c 3 cu s dng tr t, 3 cu s dng thn t.
Gi :
Yu cu t cu ng ng php, ng yu cu :
Mu:
- ch th l Hng b im km.
- Eo i, mnh s lm.

Miu t v biu cm trong vn bn t s

I. Kin thc c bn
1. S kt hp gia k, t v biu cm trong vn bn t s
a) c on vn sau v nhn xt v nhng phn ch in nghing:
Xe chy chm chm M ti cm nn vy ti, vi giy sau, ti ui kp.
Ti th hng hc, trn m m hi v khi tro ln xe, ti ru c chn li. M ti
va ko tay ti, xoa u ti hi, th ti o ln khc ri c th nc n. M ti
cng st si theo:
- Con nn i! M v vi cc con ri m.
M ti ly vt o nu thm nc mt cho ti ri xc nch ti ln xe. n by
gi ti mi kp nhn ra m ti khng cm ci x xc qu nh c ti nhc li li
ngi h ni ca ti. Gng mt m ti vn ti sng vi i mt trong v nc da
mn, lm ni bt mu hng ca hai g m. Hay ti s sung sng bng c
trng nhn v m p ci hnh hi mu m ca mnh m m ti li ti p
nh thu cn sung tc? Ti ngi trn m xe, i p i m ti, u ng vo
cnh tay m ti, ti thy nhng cm gic m p bao lu mt i bng li
mn man khp da tht. Hi qun o m ti v nhng hi th khun ming
xinh xn nhai tru ph ra lc thm tho l thng.
Phi b li v ln vo lng mt ngi m, p mt vo bu sa nng ca ngi m, bn tay ngi m vut ve t trn xung cm, v gi rm sng lng
cho, mi thy ngi m c mt m du v cng. T ng t u trng hc v n
nh, ti khng cn nh m ti hi ti v ti tr li m ti nhng cu g.

55

(Nguyn Hng, Nhng ngy th u)

Gi : Phn ch in nghing l phn miu t v biu cm. Nh vy, cu
chuyn v cuc gp g gia con - ti v ngi m c kt hp, an xen
vi rt nhiu yu t miu t v biu cm.
b) Hy lit k ra nhng hnh nh miu t v nhng t ng bc l
tnh cm trong on vn trn v cho bit nu lc i cc yu t ny
th cu chuyn s th no?
Gi : Phn ln cc hnh nh miu t u thm m cm xc ca nhn
vt ti - ngi con, l t li nhng trng thi cm xc, t li tnh cm yu thng tru mn, xc ng ca con v m, cm gic sung sng ca ngi con khi
c p iu trong lng m. C nhng phn ch thun tu bc l tnh cm nh:
Hay ti s sung sng bng c trng nhn v m p ci hnh hi mu m ca
mnh m m ti li ti p nh thu cn sung tc?.
Nu lc i cc yu t miu t v biu cm th on trch ch cn li
nhng s vic rt gin n: Xe chy chm chm M ti vy ti, ti ui
kp m ti. C hai m con u khc. M lau nc mt cho ti ri xc nch ti
ln xe, m ti vo lng. T ng t u trng hc v n nh, ti khng cn nh
m ti hi ti v ti tr li m ti nhng cu g. Nh th, s khng gy
c trong lng ngi c n tng m nt v hnh nh trong lng m, tnh
cm m con su sc, khao kht tt bc ca ngi con.
c) Nu lc i nhng s vic trong phn k th on trch s nh
th no?
Gi : Ngi c s khng tng tng ra mt cch c th cnh hai m con gp
nhau (bt u th no, din bin ri kt thc ra sao) v lm m nht i din
bin ca mch cm xc.
d) T nhng iu phn tch trn, hy t rt ra nhn nh v
vai tr ca yu t miu t v biu cm trong vn bn t s.
II. Rn luyn k nng
1. c li cc vn bn Ti i hc (Thanh Tnh), Tc nc v b (Ng Tt
T), Lo Hc (Nam Cao) v cho bit trong cc vn bn ny yu t t s,
miu t v biu cm kt hp vi nhau nh th no? S kt hp gia cc
yu t t s, miu t v biu cm c tc dng ra sao trong vic th
hin ch tc phm?
Gi :
- c k li vn bn;
- Tm tt nhng s vic chnh ca cu chuyn;
- Nhn xt v tc dng ca miu t v biu cm trong vic khc ho chn
dung nhn vt, khung cnh, bc l thi tnh cm ca tc gi, ca nhn
vt,
2. Em rt xc ng khi c gp li mt ngi thn sau nhiu ngy

56

xa cch (ng, b, b, m, anh, ch, em,). Hy vit mt on vn

ngn k v cuc gp g y v cho bit em s dng miu t, biu
cm trong t s nh th no?
Gi :
- K:
+ Cuc gp g m u, din ra, kt thc ra sao? (thi gian, a im,)
+ Nhn vt: gm nhng ai?
+ Li k: theo ngi th nht - ti hoc em.
- T: khung cnh gp g; hnh dng, c ch ca ngi thn,
- Biu cm: cm xc ca em, cm xc ca ngi thn,
Phi bit kt hp kho lo gia ba yu t trn.
3. Qua hai on vn ca T Hoi v Phm H trong phn c thm,
em rt ra cho mnh iu g?

bi 7
nh nhau vi ci xay gi
(Trch tiu thuyt n Ki-h-t Xc-van-tt)
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Xc-van-tt (1547 - 1616) l nh vn Ty Ban Nha. ng vit tiu thuyt
n Ki-h-t khi thi i ca li sng hip s qua ri. Trong thi i cng
nghip, khng ai cn sng theo kiu na. Tuy nhin, trong x hi lc by
gi, khng t ngi nui tic qu kh mt thi, c bm vu ly n bng cch
xy dng cho mnh nhng o vng, nhng l tng ph du, xa ri thc t. H
say m c nhng cun tiu thuyt hip s c by bn nhan nhn trn h
ph khin cho u c ngy cng m mui. Xc-van-tt nhn thy r cn bnh
x hi ny v tiu thuyt n Ki-h-t ra i l mt thng ip ca nh vn trc hin tng .
2. V tc phm:
a) Xc-van-tt vit n Ki-h-t khng phi ca ngi tinh thn hip s
m l ph phn mt t tng qu li thi. ng sng tc mt tc phm theo
ng kiu tiu thuyt hip s nhng c ln ai cng hiu ng mun ni g.
ng xy dng mt nhn vt hip s gi nua (du hiu ca s ht thi), u
c cha y nhng tng tt p nhng phi thc t, do khng sao thc
hin ni bi lc bt tng tm v hon cnh x hi cng khng cn nh trc

57

na. Nhng tht bi lin tip trong trng thi u m ca nhn vt ny chnh l
li cnh tnh i vi nhng ngi ch thch sng trong hoi nim cng nhng
l tng vin vng.
b) Cuc tranh lun gia mt b c qu giu tng tng v mt b c hon
ton bnh thng soi t rt nhiu vn v nhn vt chnh ca tc
phm. Nhng chic ci xay gi - vt dng ch thc do con ngi to ra nhm
khai thc ngun nng lng thin nhin thi by gi no c thiu g? Xan-ch
vn l mt nng dn, hn cha tng c mt cun tiu thuyt hip s no,
lo chng thy g khc l nhng chic ci xay gi c. V th, vi lo, ci
xay gi th vn ch l ci xay gi m thi!
Th nhng n Ki-h-t, ngi tng ni mu hip s bnh vc mt em b
b ch nh n ri h h b i (khng bit rng sau em b cn b nh
au hn) th khng ngh nh vy. Cn g bun hn i vi mt hip s khi
lang thang c ngy m khng c k th no tn cng? Ngn qu nhiu
tiu thuyt hip s, u c lo tr nn u m n mc khng phn bit c
tht gi, khng nhn ra ni nhng chic ci xay m c l mt a tr cng
bit.
H cu nh vy liu c qu chng? Tht kh c th tin rng mt ngi khng
phn bit ni s khc nhau gia mt chic ci xay v mt tn khng l c
c. Tuy nhin, t trong h thng cc s kin, xem xt n trong hon cnh x
hi lc by gi, c th thy chi tit ny hon ton hp l. Kht vng ca n Kih-t khng c xy dng trn thc t m l t sch v nhng cun tiu
thuyt dy cp c giai cp qu tc ( sa st kiu nh n Ki-h-t) c ngn
ngu nh th mun da vo vt vt li thi oanh lit qua...
c) B qua nhng li can ngn ca gim m, n Ki-h-t thc con "ngho"
cm (tc gi c ln gi nh th v n qu gy) xng vo nh nhau vi nhng
chic ci xay.
Tinh thn chin u ca n Ki-h-t tht ng ca ngi nu nh l mt
cuc u tht s. Lo bit lng sc mnh, bit rng cuc giao tranh s rt kh
khn, bng chng l trc lc xng ln, lo tht bo Xan-ch lnh xa lo ng
u vi chng "trong mt cuc giao tranh in cung v khng cn sc". Lo
suy ngh v hnh ng nh mt hip s ch thc, ch c iu i th ca lo
li khng phi l l c qu hay mt th lc c c, tn bo no m ch l nhng
chic ci xay, thnh ra t tng v hnh ng ca lo bng tr nn l bch.
Cuc chin u tuy nhanh gn nhng hu qu ca n li dn hai ngi n
mt ti khc. Vn l ch: khi ngi ta b thng th c nn rn r hay
khng? Xan-ch rt ngc nhin v thy n Ki-h-t au n vo c xng sn, khng ngi thng ln c m li khng h rn r. iu theo lo l khng
bnh thng cht no ("cn ti, c th xin tha vi ngi rng, ch cn hi au
mt cht l ti rn r ngay"). au th ku au, l phn ng ht sc bnh
thng, du rng "hi au mt cht" m rn r th k cng yu ui. Nh ng c nh th mi cng thy r tnh cch khc ngi ca n Ki-h-t. Nh vn t
m s yu ui ca Xan-ch lm ni bt s "mnh m" ca n Ki-h-t

58

(th php tng phn). Ting ci li c bt ln cch l gii: n Ki-h-t s

d khng rn r v "cc hip s giang h c b thng th no cng khng
c rn r, d x c gan rut ra ngoi". T ra n Ki-h-t lm th chng
phi v lo c ngh lc g gh gm g m ch v lo khng thy cc hip s
trong sch rn r bao gi!
d) Bng th php tng phn c s dng trit n tng chi tit, tng
cu ch, tc gi lm ni bt hai tnh cch i lp: mt qu thc t n
mc th thin, mt qu lng mn n mc vin vng. ng thi, tc gi cn
lm ni bt s phi l trong suy ngh v hnh ng ca nhn vt n Ki-h-t
nhm ph phn tnh cht o tng, m h trong suy ngh v hnh ng ca
lo.
II. rn luyn k nng
1. Tm tt:
Trn ng i thc hin nhng nh vin vng, hai thy tr pht hin
thy ba bn chc chic ci xay gi gia ng. n Ki-h-t tng tng l
nhng tn khng l, v quyt giao chin. Bng lc gi ni ln, ci xay gi
bt u chuyn ng v n Ki-h-t cng hng mu xng vo. Gio gy,
nga v ngi vng ra, n Ki-h-t b au nh tri ging. Kt cc, hai thy tr
i v pha cng La-pi-x, v n Ki-h-t ngh: "con ng ny c lm ngi
qua li chng th no khng gp nhiu chuyn phiu lu khc nhau".
2. Cch c:
c on trch ny cn ch :
- "nh nhau vi ci xay gi" l mt hnh ng mang tnh cht in hnh
cho ngi c thy c nhng t tng vin vng s dn n hnh ng in r
nh th no.
- to i trng, bn cnh n Ki-h-t lng mn vin vng, Xc-van-tt
xy dng mt nhn vt i lp (Xan-ch) m khi kt hp li to nn mt
cp hnh tng bt h. ng sau ting ci hi hc vui nhn do cp nhn vt
ny to ra, c th nhn thy rt r mt x hi ang trong qu trnh phn ho
su sc.

Tnh thi t
I. kin thc c bn
1. Tnh thi t l g?
a. Tnh thi t l g?
Tnh thi t l nhng t c thm vo cu cu to cu theo mc
ch ni (nghi vn, cu khin, cm thn) v biu th cc sc thi tnh
cm ca ngi .

59

b. V d:
- Chu cho c !
- Con i hc ri ?
- U bn con tht y ?

(Ng Tt T)

- Thng thay thn phn con ra

Ln nh i hc, xung cha i bia
(Ca dao)
2. Chc nng ca tnh thi t
a. Tnh thi t c chc nng chnh l cu to cu theo mc ch
ni
- to dng cu nghi vn, ngi ta thng dng cc tnh thi t: , , h, h,
ch, phng, chng.
V d:
+ t n ri ?
+ N lm sao th h ch?
+ Ung nc ?
+ U nht nh bn con y ?

(Ng Tt T)

- to cu cm thn, ngi ta thng dng cc tnh thi t: thay, tht

V d:
+ Sng thay min Bc ca ta!

(T Hu)

+ , tt c ca ta y sng tht

(T Hu)

b. Tnh thi t cn c chc nng biu th sc thi tnh cm

- Biu th thi hoi nghi: , chng, h, h.
V d :
+ N lm sao th h ch?
+ Lan i hc v ri ?
- Biu th thi ngc nhin: nh, , a
V d:
+ C tin vic y m xong nh
i trc lm quan cng th a?
(Nguyn Khuyn)
- Biu th thi cu mong: i, no, thi, vi, ch
V d :
+ ng n ngay nh
+ Anh cho em i cng vi!

60

(Nguyn Cng Hoan)

- Biu th thi , cm xc gn gi, thn mt: m, nh, nh

V d:
+ Em i hc nh!
3. S dng tnh thi t
- Trong giao tip hng ngy, ngi giao tip cn da vo hon cnh giao
tip, nhn vt giao tip s dng hnh thi t sao cho ph hp.
+ Khi biu th s l php, knh trng, thng s dng t "" cui cu.
V d:
+ Chu n cm ri !
+ Em cho c !
+ Khi biu th s min cng, thng dng t "vy"
V d:
+ n gi ri, chu phi i vy
+ Thi th anh c chia ra vy

(Khonh Hoi)

+ Khi by t s phn trn, gii thch, thng dng t "m"

V d:
+ ng bo ri m
+ Ti gip bn y nhiu ri m
II. rn luyn k nng
1. Xc nh cc tnh thi t c trong nhng on sau. Phn loi chng:
a. No i ti! Bc H ni
Pht giao tha, ting ht m xun?
(T Hu)
b. Cu ti vi! B con i!
c. C tng em. V trng mi, em c gng hc tp nh!
(Khnh Hoi)
d. B lo lng ging li lt t chy sang!
- Bc trai kh ri ch?
(Ng Tt T)
e. Thy ly con V s ra t ln ging ti, ri bng m gh ly con bp b
hn gp gp ln mt n ri th tho:
- V s thn yu li nh! li gc cho anh tao ng nh! Xa my con Em
nh s bun lm y, nhng bit lm th no
(Khnh Hoi)
Gi :
61

- Cu khin: no, vi, ch.

- Cm xc thn mt, gn gi: nh
2. Trong giao tip, trng hp sau ng chun mc giao tip ca ngi
Vit cha? V sao?
- Chu n ri
- Con i hc y
- Cm n bc!
- Cho bc!
Gi :
l nhng cu cho, cm n, tr li, xin php ca bc di i vi bc
trn. Do vy phi th hin thi l php, knh trng. y l nhng cu
thiu cc tnh thi t cn thit. Theo , em cn thm cc tnh thi t thch
hp vo mi cu cho ng.
Mu: Chu n cm ri chu n cm ri !
3. t cu c s dng tnh thi t biu th cc sau y: knh trng,
cu mong, thn mt.
Gi :
t cu c s dng tnh thi t
Mu: Cc bn i, ch t vi

(Thn mt)

Luyn tp vit on vn t s
kt hp vi miu t v biu cm
1. Xy dng on vn t s c kt hp vi miu t v biu cm t
nhng s vic v nhn vt
a) Chn mt trong cc s vic v nhn vt cho trc di y vit mt
on vn t s c kt hp vi miu t v biu cm:
(1) Em trt nh v mt l hoa rt p.
(2) Em gip mt ngi cao tui qua ng vo lc xe c i li rt ng.
(3) Trong ngy sinh nht ( hoc l, tt) em bt ng nhn c mt mn qu
rt th v.
Gi :
- Xc nh i tng k: s vic v nhn vt;
- La chn ngi k: ngi th nht - ti hoc em;
- Sp xp th t cc s vic theo din bin cu chuyn;
- Xc nh ni dung miu t v biu cm trong on vn s vit;

62

- Vit thnh on vn.

2. Trong vai ng gio, hy vit mt on vn k li chuyn lo Hc
sang bo tin sau khi bn ch vi v mt v tm trng au kh.
Gi : y khng t ra yu cu phi vit ging nh li vn ca Nam
Cao. Bng li vn ca mnh, ch khc ho hnh nh v tm trng au kh
ca lo Hc trong s vic bo tin bn ch.
3. Phn tch s kt hp gia k chuyn vi miu t v biu cm
trong on trch sau:
Hm sau lo Hc sang nh ti. Va thy ti, lo bo ngay:
- Cu vng i i ri, ng gio !
- C bn ri?
- Bn ri! H va bt xong.
Lo c lm ra v vui v. Nhng trng lo ci nh mu v i mt lo ng ng nc, ti mun m chong ly lo m o ln khc. By gi th ti khng xt xa
nm quyn sch ca ti qu nh trc na. Ti ch i ngi cho lo Hc. Ti hi cho
c chuyn:
- Th n cho bt ?
Mt lo t nhin co rm li. Nhng vt nhn x li vi nhau, p cho n c
mt chy ra. Ci u lo ngoo v mt bn v ci ming mm mm ca lo
mu nh con nt. Lo hu hu khc
(Trch Lo Hc, Nam Cao)
Gi :
- Hnh nh lo Hc c khc ho nh th no?
- Tm trng au kh ca lo sau khi bn ch c tc gi th hin ra sao?
- Thi ca ng gio?
- Vic kt hp miu t v biu cm trong li k t hiu qu ngh thut ra
sao?

bi 8
Chic l cui cng
(Trch O Hen-ri)
I. kin thc c bn
1.V tc gi:
O Hen-ri (1862 - 1910) l nh vn M chuyn vit truyn ngn. Nhiu
truyn ca ng li trong bn c nhng n tng su sc nh: Cn gc

63

xp, Tn cnh st v g lang thang, Qu tng ca cc o s,...

2. V tc phm:
a) on trch trong SGK thuc phn mt ca truyn ngn cng tn. Tc gi
c cch k chuyn tht hp dn. Nhn vt chnh ch xut hin thong qua
ri mt ht, li c ch (Xiu) cng vi bn c hi hp di theo chic l trn t ng, tht lng lo cho s phn ca Gin-xi. Chic l khng ri, Gin-xi dn dn
kho li th cng l lc ngi ho s gi tc gi ca kit tc ngh thut duy
nht trong i ng xung.
Ci cht ca ngi ho s gi li trong lng bn c mt ni bun thm
tha nhng khng bi lu bi chnh n thp ln ngn la ca tnh yu cuc
sng, ca nim tin vo sc mnh, s vnh cu ca ci p.
b) Nhng chi tit trong vn bn ni ln tm lng thng yu v hnh ng
cao c ca c B-men vi Gin-xi:
- C B-men v Xiu s st ng ra ngoi ca s, nhn cy thng xun.
Ri h nhn nhau mt lt, chng ni nng g.
- C B-men m thm v chic l trong m lnh but v ma gi.
Nh vn b qua khng k s vic c v chic l trn tng trong m ma
tuyt chnh l yu t gy bt ng, xc ng cho ngi c.
C th em chic l c B-men v l mt kit tc v n khng ch rt sinh
ng, khin Gin-xi tng l chic l thng xun tht; m cn c v bng
c tnh thng yu con ngi ca c, v bc tranh (chic l) em li s sng
cho Gin-xi.
c) Nhng chi tit khng nh Xiu khng h c c B-men cho bit s v
chic l thay cho chic l cui cng:
- Trc hai ngi chng ni nng g khi c B-men lm ngi mu cho Xiu
v.
- Khi Gin-xi i ko mnh ln, Xiu lm theo mt cch chn nn.
- Chnh Xiu cng ngc cng vi Gin-xi khi thy: "Sau trn ma vi dp v
nhng cn gi ph phng... vn cn mt chic l thng xun bm trn bc tng gch.
- Ch khi bc s ni, Xiu mi bit l c B-men b m.
Nu Xiu bit trc nh ca c B-men, cu chuyn s khng cn hp
dn v chng cn yu t bt ng.
d) Tm trng ca Gin-xi l tm trng ca mt ngi bnh, thng hay m
nh v mt iu g , cho nn khi bit Gin-xi tin rng chic l cui cng
rng xung l c s bung xui, ngi c rt cng thng.
Nguyn nhn khin tm trng c Gin-xi hi sinh l s hin din ca
chic l trong iu kin thin nhin khc nghit.
Nh vn kt thc truyn bng li k ca Xiu, khng cho Gin-xi ni g
thm, mi ngi t c hnh dung, d on theo cch ca ring mnh.
64

e) on trch Chic l cui cng c hai ln o ngc tnh hung gy bt

ng:
- Gin-xi b m v rt tuyt vng, nm ch cht. Th m c kho li.
- C B-men kho mnh, ch b m c hai ngy, nhng c t ngt ra
i.
Chnh ngh thut o ngc tnh hung gy hng th cho ngi c.
II. rn luyn k nng
1. Tm tt:
Xiu v Gin-xi l hai n ho s tr. Gin-xi b bnh sng phi rt nng. C
tuyt vng khng mun sng na. C ch i chic l cui cng rng xung l
s la i. Bit c ngh in r , c B-men, mt ho s gi thc
sut m ma gi v chic l thng xun. Chic l cui cng khng rng
lm cho Gin-xi suy ngh li, c hi vng v mun c sng, c sng to. Ginxi t ci cht tr v. Trong khi , c B-men cht v sng to kit tc
chic l cui cng cu Gin-xi.
2. Cch c:
Bi vn (trch) c th hin qua nhiu tm trng, cm xc khc nhau. Khi
c cn ch s dng ging iu cho ph hp:
Li dn chuyn: khi th chm ri, lo lng (phn u), khi th nh
nhng, xt xa (on cui).
Li nhn vt Xiu: t lo lng (s chic l ri xung), tht vng (thy Ginxi ngy cng yu hn), mng r (Gin-xi khi bnh) n xt xa (khi thut li
ci cht ca c B-men).
Li nhn vt Gin-xi: t chn nn, bung xui n vui v, yu i.

Chng trnh a phng

(Phn ting Vit)
1. Ngoi cc t ch quan h rut tht, thn thch c dng a phng tng ng vi t ng ton dn m SGK hng dn cc em tm hiu, cc
em cng cn tm mt s t ng a phng ni mnh hoc mnh bit
m rng hoc cng c thm tm hiu bit ca mnh theo cc yu cu
sau y:
a. Tm cc t ng a phng ch vt.
V d: khau - gu
b. Tm cc t ng a phng ch cc loi cy.
V d: m u, mng ct
b. Tm cc t ng a phng ch cc loi vt.

65

V d: tru - tru, mn - roi

Gi :
Em c th tm cc t ng theo tng ch (da vo nhng v d mu).
Khi tm, em cn theo hai hng:
+ Tm nhng t ng a phng khng c t ng ton dn tng ng.
+ Tm nhng t ng a phng c t ton dn tng ng (Cn a ra t
ton dn tng ng vi t ng a phng tm).
2. Su tm mt s th, ca c dng t a phng
V d:
+ Bm i c rt khng bm
Heo heo gi ni, lm thm ma phn
(T Hu)
+ Ti xin anh xin
Ti xin c hai ngi
Pht my tin ti tr
(Dn ca Ngh Tnh)
+ Ln non mi bit non cao
Nui con mi bit cng lao m thy
(Ca dao)
+ O du kch nh ging cao sng
Thng M lom khom bc ci u
(T Hu)
+ Gan chi gan ra m n
M rng cu nc mnh ch chi ai?
(T Hu)
Gi :
C th su tm trong ca dao, dn ca, th hin i nhng cu c s dng
t ng a phng.

Lp dn cho bi vn t s
kt hp vi miu t v biu cm
I. Kin thc c bn
1. Phn tch b cc ca bi vn sau, khi qut ni dung ca tng

66

phn:
Mn qu sinh nht
Nhn k nim ngy sinh nht nm nay ca ti, bn b n chi vui v qa.
Sut c bui sng, nh ti tp np k ra, ngi vo, ting ci ni ru ra ru rt
khng ngt. Hai chic bnh cm y hoa. Hoa hng bch, hoa hng nhung,
hoa cm chng, hoa mt tri, li c nhng bng hoa c nh xu mu tm nht
m ti rt thch na. Cc bn ti ngi cht c nh, bao nhiu gh mn thm ca
c Ba nh bn cng vn khng , c ch hai bn phi ngi chung mt gh,
cht chi nhng m vui. Nhiu bn cn mang c qu n tng ti na. Ti
nhn c nhiu th qu: no l cp tc, no s, no khn mi soa,... bao nhiu
th by la lit trn bn.
Vui th vui tht, nhng ti vn c bn chn khng yn. Khng hiu sao ci
Trinh, a bn thn nht ca ti, gi ny vn cha n. Chng l n li qun
ngy vui ca ti? Khng, con b vn chu o lm kia m! Bn b bt u
ra v lc c, ti cng bn chn. Ti khng trch Trinh na m bt u lo.
Hay l....Trinh gp tai nn g gia ng chng?
Ti ang m chiu ngh ngi, cht Thanh reo ln:
- Kia ri! Ch Trinh kia ri!
Ti quay pht ra ca, nhn thy Trinh ang ti ci i vo sn. Ti chy
o ra, x c gh. Thy Trinh bnh thng, t nhin ti tht ti thn v gin
Trinh.
Ti trch:
- Sao by gi mi n? Tng qun ngi ta ri? Ght !
Trinh ci ln ln, u hi nghing nghing trng tht hin lnh. Nhn nt
ci y khng th no m gin cho c. Ti pht vo lng Trinh mt pht r au
ri hi:
- Xe u khng dt vo, li ngoi cng ?
Trinh vn ci khng ra ting, lc lc u ht ln tc nng ra sau, ni nh
nh ngi c li:
- Xe sng nay anh Ton i sm.
- Th i b xung y ?
Trinh khng tr li, ch mm ci gt u.
Ti gin mnh qu, th m c trch Trinh mi. i b tho no by gi mi
n. Nh Trinh mi trn Qung B, xung y cng phi n nm, su cy
s, ch c gn g.
Ti ko Trinh vo ngi gia bn b. Trinh m chic lng my nh, thn
trng ly ra my bng hng vng. Tt c u sng st reo ln. Ci Thanh vi
cm chic cc i mc nc. My bn khc cng xm li trm tr nhn ngm.
Trinh li kh nng ln mt cnh i. Cn nguyn c l v lc lu n nm, su
qu trn to, lng bng. Li nhng ting xut xoa bn tn. Trinh ci quay sang

67

ti :
- Trang cn nh chm i nay khng ? Khng ? Qu ca cy i gng gc ao
y thi !
Ti "" ln mt ting, mi mt bng nong nng v sng mi cay xc. Ti nh
ra ri. Lu lm, t my thng trc, lc i ang ra hoa, ti c ln nh Trinh
chi.
Trinh dn ti vo vn, n gc b ao, Trinh ni nh, v b mt :
- Trang! Trang! Li y t cho xem ci ny, hay lm!
Trinh lom khom, lun qua nhng cnh i la gn st mt t, r li cho
ti lun theo. n gc ao, Trinh vt mt cnh i xa nht, thch th ch cho ti
xem mt chm hoa trng mut. Trinh th tho :
- Cu c thch khng? C mt chm mc st nhau nh! Cy i ny l
ging i gng ngon nht vn y. Qu to, ci dy, n gin v thm chng
km g l. T pht hin ra chm hoa ny, tuyt khng? Mt, hai, ba... su, by,
tm... phi hn chc hoa l t. M li n chm vo mt u cnh mi thch
ch!
Thy ti chm ch nhn cnh hoa i, Trinh ni tip:
- T ang c mt " m mu " ny, Trang . Rt th v nh!
Ti gng hi mi, Trinh cng khng chu ni. Trinh bo cha mun ni by
gi v mun dnh cho ti mt s bt ng. V by gi th chm i chn
vng trn hai bn tay ti. Nng chm i trn tay, ging ti run run:
- Ci "m mu" Trinh ni do y l chuyn ny y phi khng?
Trinh vn lng l ci, ch gt u khng ni.
Cm n Trinh qu. Mn qu ngy sinh nht Trinh mang n cho mnh mi
qu gi lm sao! N khng phi l mn qu mua vi vng trn va h, trong
ca hiu, ch ct b tin ra l mua c, m n l c mt tm lng trn trng
ca Trinh; Trinh p , nng niu, hng ngh n bao ngy nay. Trinh sn
sc chm i y, mt n n, t khi n ch mi l nhng chic n nh
xu, ri n hoa, ri kt qu. Trinh mong ngy, mong m, tm mi cch
gi chm qu y li nguyn vn hm nay c c chm qu vng ti thm
mt ny...
( Theo Trn Hoi Dng, Nhng ngi sao trong ma)
Gi :
- M bi (t u cho n by la lit trn bn.): cnh bui l sinh nht.
- Thn bi (t Vui th vui tht cho n ch gt u khng ni.): mn
qu sinh nht ca Trinh tng Trang.
- Kt bi (on cn li): cm ngh ca Trang v mn qu sinh nht.
2. Tm hiu cu chuyn theo gi sau:

68

a) Truyn k v vic g?
b) Ai l ngi k chuyn? (Xng ngi th my? Tn l g?)
c) Chuyn xy ra trong hon cnh no? (lc no? u? bi cnh no?)
d) Chuyn xy ra vi nhng ai? (c nhng nhn vt no? ai l nhn vt
chnh?) Tnh cch ca mi nhn vt ra sao?
e) Din bin cu chuyn ra sao? (M u th no? Din bin ra sao?
nh im u? Kt thc s vic no?) Tnh bt ng ca cu chuyn
c to nn t u?
g) Truyn c s dng miu t v biu cm trong li k khng? Miu t v
biu cm nhng ch no? Cc yu t miu t v biu cm c tc dng ra sao
trong vic th hin ch truyn?
3. Nhn xt v th t k ca vn bn Mn qu sinh nht.
Gi : Cu chuyn v mn qu sinh nht c k lng vo cu chuyn sinh
nht nh th no? Ngi k ch k chuyn hin ti hay cn k chuyn xy
ra trong qu kh?
4. Dn ca mt bi vn t s c kt hp vi miu t v biu cm
Qua bi vn trn, hy cho bit:
+ B cc ca bi vn t s gm my phn? Nhim v ca tng phn l g?
+ Yu t miu t v biu cm trong bi vn t s cn c th hin ra sao?
Gi : Bi vn t s b cc thnh ba phn. Phn M bi c nhim v gii
thiu s vic, nhn vt v tnh hung xy ra cu chuyn; c khi, kt cc
ca cu chuyn c k ngay phn M bi, sau mi k ngc li din bin.
Phn Thn bi c nhim v k li din bin cu chuyn theo mt trnh t
no , c th k theo din bin trc - sau t nhin ca cc s vic cng c
th k theo mch hi tng li hoc an xen gia thc ti v hi tng; ni dung
ca phn ny hng ti tr li nhng cu hi nh: Chuyn xy ra u? Vo
thi im no? Chuyn xy ra vi ai? Chuyn xy ra nh th no? Yu t
miu t c s dng kt hp khi k v ngi, vt, khung cnh, Yu t biu
cm c s dng by t tnh cm, thi ca ngi k i vi i tng c k hoc ca nhn vt i vi nhn vt. Phn Kt bi c nhim v nu kt
cc ca cu chuyn v suy ngh, tm trng ca ngi k hoc nhn vt.
II. Rn luyn k nng
1. Tm tt dn ca vn bn C b bn dim.
Gi : c li vn bn v tm tt dn theo b cc ba phn. on lc dn
phn u on trch xem nh phn M bi. Lu tm tt din bin cu
chuyn theo mi ln qut dim ca c b bn dim.
2. Nhn xt v vic s dng kt hp gia t s, miu t v biu cm trong
vn bn C b bn dim.
Gi : Miu t v biu cm c tc dng nh th no trong vic to ra sc

69

truyn cm ca li k? Lng thng cm ca tc gi c th hin nh th no?

- Cm ngh v ngi b ca c b bn dim?
- Cm gic rt but c gi t ra sao?
- Hnh nh nhng que dim v nim m c ca c b?
- S i lp gia m c v thc ti?
- Hnh nh c b cui on trch?
3. Cho bi: Mt k nim xc ng v nh mi vi mt ngi bn lc tui
th. Hy lp dn trong c ch r vic s dng yu t miu t v biu
cm.
Gi : Trc ht, phi tng tng ra ton b din bin ca cu chuyn. Sau
mi trin khai lp theo b cc ca bi vn. C th k nh cu chuyn
ang din ra hoc k bt u t hin ti m nh v tui u th. Vic la
chn cch k, trnh t k s quy nh dn .

bi 9
hai cy phong
(Trch truyn Ngi thy u tin Ai-ma-tp)
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Ai-ma-tp l nh vn nc Cng ho C-r-g-xtan, mt nc cng ho vng Trung
, thuc Lin X trc y. Hot ng vn hc ca Ai-ma-tp bt u t nm
1952, khi ng l sinh vin Trng i hc Nng nghip C-r-g-xtan. T nm 1956
n nm 1958 ng hc Trng vit vn M. Goc-ki Mt-xc-va. Sau khi tt
nghip (1959), Ai-ma-tp lm phng vin bo S tht thng tr ti C-r-g-xtan.
Tc phm u tin khin Ai-ma-tp ni ting l tp truyn Ni i v tho
nguyn (c tng gii thng L-nin v vn hc nm 1963). Cc tc phm ch
yu tip theo l: Cnh ng m (1963), Vnh bit Gun-xa-r (1967), Con tu
trng (1970),... ti ch yu trong cc truyn ngn ca Ai-ma-tp l cuc
sng khc nghit nhng cng y cht lng mn ca ngi dn vng i ni Krg-xtan, tnh yu, tnh bn, tinh thn dng cm vt qua nhng th thch hi sinh
thi chin tranh, thi tch cc u tranh ca tng lp thanh nin, trc ht l
n thanh nin thot khi s rng buc ca nhng tp tc lc hu.
Nhiu tc phm ca ng t lu rt quen thuc vi bn c Vit Nam nh
Cy phong non trm khn , Ngi thy u tin, Con tu trng,...
2. V tc phm:
a) Phn trch Hai cy phong trong sch gio khoa do ngi bin son t.

70

Bi cnh ca truyn l mt vng qu ho lnh thuc C-r-g-xtan gia nhng

nm 20 ca th k XX khi ni y t tng phong kin v gia trng cn nng
n, do ph n v tr m ci b coi thng v r rng.
b) Hnh nh hai cy phong c miu t vi mt tm trng y xc
ng ca ngi k chuyn. N dn dt ngi c tr li vi 40 nm trc
chng kin nhng tnh cm su nng gia thy uy-sen v c tr nh Ant-nai. Ngi k chuyn xng "ti" (c lc l "chng ti") cng l ngi gn b
vi lng qu Ku-ku-ru, ni c hai cy phong thn thuc, gn vi bao k
nim tui th ca mnh.
c) Trong vn bn ny, mc d khng th ng nht gia "ti" (hoc
"chng ti") vi tc gi song r rng l nh vn u thc cho ngi k chuyn
xng "ti" mt vai tr quan trng: ngi chng kin v k li cu chuyn. Di
hnh thc k chuyn ny, tc gi nh l ngi ng ngoi, khng can d vo
cu chuyn nhng thc cht l n mnh ( mt mc no ) vo "ti".
y, bng mt ging trm tha thit, "ti" say sa k v lng Ku-ku-ru, v
hai cy phong vi mch xc cm do dt. T on "Vo nm hc cui cng..."
n "... sau chn tri xa thm bing bic kia", ngi k li xng "chng ti". Trc
, l xng "ti" (lu u bi vn c hai ln "chng ti" xut hin nhng n
nm trong cm lng Ku-ku-ru chng ti ch khng phi l ngi xng k).
n cui vn bn, ngi k tr li vi hnh thc nhn xng "ti". Thc cht, ng
gc k th "chng ti" cng t "ti" m ra. Khi hi nh v k nim cng
"bn con trai" ngy y, ngi k xng "chng ti" ngha l nhn danh cho c
nhng a tr cng trang la. D th th xc cm c th, ci nhn c th vn
thuc v "ti" - Cng c th ni n s lng ghp ca hai mch k ("ti" v
"chng ti"). Mch k "chng ti" c lng vo gia, nm trong s chi phi ca
mch k "ti". Chng ta c chim ngng mt bc tranh tuyt p, hnh
nh hai cy phong c t trong nn cnh lng Ku-ku-ru vi khng gian bao
la ca cao nguyn, thung lng, ng c...
d) Bng con mt ca mt ho s thc th v mi giao cm tinh t, ngi k
chuyn phc ho tht ti tnh v p, thn sc ca hai cy phong: "r
ro", "th thm", "im bt", "th di", "reo v v", "tim p rn rng", "v thng
tht", "vui sng", "xo xc"... Tt c nhng t ng y khin hnh nh hai cy
phong tr nn "sinh ng khc thng".
II. rn luyn k nng
1. Tm tt:
on trch th hin tnh yu qu hng t nc thng qua nhng cm xc
bi hi ca ngi k v hai cy phong tng gn b vi tui hc tr trong k c
v trong hin ti.
4. Cch c:
- Khi c bi vn cn ch ging c bi hi xc ng.
- V ngi k: cn phn bit nhn vt ngi k chuyn khi th xng "ti" (t

71

gii thiu mnh l ho s), khi th xng "chng ti" (vn l ngi k chuyn ,
nhng li k nhn danh l mt a tr trong s bn con trai ngy trc).

Ni qu
I. kin thc c bn
1. Ni qu l g?
- Ni qu l php tu t phng i qu mc, quy m, tnh cht ca s vt,
hin tng c miu t nhn mnh, gy n tng, tng sc biu cm.
- Ni qu cn c gi l ngoa d, phng i, thm xng, khoa trng.
- V d:
+ c g sng rng mt gang
Bc cu di ym n chng sang chi
(Ca dao)
+ Ngng u mi tc m rung
Gi lay nh sng bin tung trng b
(T Hu)
2. Tc dng ca ni qu
- Ni qu l mt bin php tu t, n c chc nng nhn thc, khc su hn
bn cht i tng. Ni qu khng phi l ni sai s tht, ni di.
V d:
Chc tri khuy nc mc du
Dc ngang no bit trn u c ai
(Nguyn Du)
Trong cu th trn, bin php tu t ni qu gp phn lm tng tnh cht
anh hng ca trong hnh ng ca nhn vt T Hi.
- Ni qu cn c tc dng tng sc biu cm, nhn mnh, gy n tng mnh.
V d:
Ngc lp bn nghn nm
Tra nay cn gi mnh
Thi phng ln. Tim bng ho mt tri
(T Hu)
v d trn, bin php tu t ni qu c s dng rt to bo, hn nhin m
vn bo m tnh chn thc. Tc gi s dng tr tng tng c o, sng
to din t nim vui sng, hn hoan ca nhn dn ta trong ngy Hu gii

72

phng.
Ni qu thng c s dng trong khu ng. V d: bun nu rut, gin si
gan, bm gan tm rut, mt t hi, i r hng, v mt, lo st v, ngi en
nh ct nh chy, ni nh rng leo
Trong vn chng, ni qu thng thch hp vi nhng loi vn bn: chm
bim, tr tnh, anh hng ca, nhng vn bn c chc nng ku gi, li hiu
triu.
V d:
Ta thng ti ba qun n, na m v gi, rut au nh ct, nc mt m
a, ch cm tc cha x tht lt da, nut gan ung mu qun th. Du trm
thn ny phi ngoi ni c, nghn xc ny gi trong da nga, ta cng vui
lng.
(Trn Quc Tun)
3. Mt s bin php ni qu
a. Ni qu kt hp vi so snh tu t
Hai bin php tu t ny u nhm mc ch lm r hn, c th hn, sinh
ng hn bn cht ca i tng. Nu kt hp c hai php tu t s em li
hiu qu cao hn. V d:
Trn tri my trng nh bng
di cnh ng bng trng nh my
My c m hy hy
i bng nh th i my v lng
(Ca dao)
M gi nh chui ba hng
Nh xi np mt, nh ng ma lau
(Ca dao)
b. Dng nhng t ng phng i khc
- Cc t phng i c th l nhng t ng mang sn ngha phng i:
cc k, v k, v hn , tuyt diu, mt hn,
- Cc t ng phng i c th l: nh n chy lng, ci v bng,
- T ng phng i c th th hin thng qua nhng thnh ng, tc ng:
n nh rng cun, ni nh rng leo, kho nh voi, p nh tin,
II. rn luyn k nng
1. Xc nh bin php ni qu trong cc trng hp sau:
a.

n rng bc m anh hin

Cn ht cm khng v, cn ng tin v i

73

(Ca dao)
b.

Xin nguyn cng ngi vn ti mi

Vng nh mun ngn di Trng Sn
(T Hu)

c.

Trn qu hng quan h

Mt ln nng cng mang iu dn ca
(Ph c Phng)

d.

au lng k ngi i
L ri thm , t chia r tm
(Nguyn Du)

Gi :
Cc trng hp trong bi tp ny c s dng hai bin php phng i sau:
+ Ni qu kt hp vi so snh tu t.
+ Dng nhng t ng phng i
V d:

Xin nguyn cng ngi vn ti mi

Vng nh mun ngn di Trng Sn
(T Hu)

Dng cch kt hp nhun nhuyn hai bin php tu t: ni qu v so snh.

2. Phn tch hiu qu ca cc trng hp sau y do s dng bin php tu
t ni qu
a. i xe my m suy ru th tnh mng ngn cn treo si tc.
b. Bi ton ny kh qu, ngh nt c my ting ng h ri m vn cha
tm ra cch gii.
c. Do dy mun, nn d vt chn ln c chy m vn mun hc.
Gi :
a. S dng "ngn cn treo si tc" gip ngi c nhn thc c mc
nguy him mt cch c th sinh ng.
b. "Ngh nt c" l cch ni hnh nh din t kh nng tp trung,
suy ngh cao .
c. "Vt chn ln c " l cch ni qu din t s c gng ht mc trong
khi chy, nhm t tc nhanh nht.
3. Tm mt s trng hp ni qu trong sinh hot hng ngy
Gi :
Bi tp ny gip cc em vn dng cch ni qu vo li ni sinh hot hng
ngy tng tnh biu cm.
Mu: Da cu y en nh ca tam tht.

74

4. Tm mt s v d v ni qu trong cc bi th em hc hoc
thuc.
Gi :
. Mu:
Gm mi , ni cng mn
Voi ung nc, nc sng phi cn
nh mt trn sch khng knh ngc
nh hai trn, tan tc chim mung
(Nguyn Tri)
5. Tm 10 thnh ng so snh bng bin php ni qu
Gi :
Mu:

Ku nh tri nh
D nh cp.

Vit bi tp lm vn s 2
vn t s kt hp vi miu t v biu cm
1. Tham kho cc bi sau:
1: Mt k nim ng nh i vi mt con vt nui m em yu thch.
2: Mt ln em mc khuyt im khin thy, c gio bun.
3: Mt vic em lm khin b m rt vui lng.
4: Nu l ngi c chng kin cnh lo Hc k chuyn bn ch vi ng
gio trong truyn ngn Lo Hc ca Nam Cao th em s ghi li cu chuyn
nh th no?
2. Hng dn
a) Tm hiu , xc nh i tng k;
b) Lp dn :
- Xc nh ngi k;
- Xc nh nhn vt trong cu chuyn s k;
- Xc nh s vic cn k; lp s din bin cc s vic trong cu
chuyn;
- Lp dn theo b cc ba phn; xc nh r ni dung miu t v biu
cm trong cu chuyn;
- Kim tra li dn v cn nhc cc ni dung miu t, biu cm;

75

c) Vit thnh bi vn t s c kt hp cc yu miu t v biu cm.

bi 10
thng tin v ngy tri t nm 2000
I. kin thc c bn
1. V vn nu trong vn bn:
T hng triu nm nay, loi ngi xut hin trn Tri t. Chng ta c
t nui dng, c ht th bu khng kh trong lnh,... C th ni, con ngi
c hng li rt nhiu t thin nhin, mi trng. Tuy nhin, nhiu ngi khng
thc c rng: rt nhiu nhng vt dng ph thi ca chng ta ang dn dn
hu hoi t nhin, u c v lm nhim mi trng sng ca chnh chng
ta.
Hy bo v ngi nh chung, bo v Tri t thn yu - li ku gi c c th gii hng ng, v ngy 22 thng 4 hng nm tr thnh Ngy Tri
t. Vn bn ny c son tho nhn dp Vit Nam tham gia chng trnh ni
trn. Thng tin v ngy Tri t c thu hp, th hin tp trung trong ch
: "Mt ngy khng s dng bao b ni lng".
2. V cu trc v gi tr ni dung ca vn bn:
a) Vn bn ny gm ba phn: phn th nht (t u n... "ch Mt
ngy khng s dng bao b ni lng"), trnh by nguyn nhn ra i ca
thng ip Thng tin v Ngy Tri t nm 2000; phn th hai (t "Nh chng
ta bit..." n "... nhim nghim trng i vi mi trng"), phn tch tc
hi v a ra nhng gii php cho vn s dng bao b ni lng; phn th ba
(t "Mi ngi hy..." cho n ht), ku gi mi ngi hy quan tm hnh ng
v mi trng bng vic lm c th: "Mt ngy khng dng bao b ni lng".
b) Trng tm thng ip ca vn bn ny l phn th hai. phn ny, cc
nguyn nhn khin cho vic dng bao b ni lng c th gy nguy hi n
mi trng c a ra phn tch, lm c s xut nhng gii php kh thi.
Nguyn nhn chnh khin cho vic dng bao b ni lng c th gy nguy hi
n mi trng l "tnh khng phn hu ca pla-xtch". Xung quanh c
tnh ca loi rc thi ny l hng lot cc kh nng nguy hi n mi tr ng m
vn bn ch ra. Thm na, trc tip hoc gin tip ni lng c nh hng
nghim trng n sc kho con ngi (nguyn nhn ca nhng cn bnh him
ngho: ng c, ung th, d tt bm sinh,...). Nh vy, vn "chng ta cn
phi" lm gim thiu cc kh nng nguy hi do s dng bao b ni lng tr
nn bc thit. Bn gii php m vn bn a ra cn c trn tnh hnh thc
t, t bn cht khoa hc ca vn va thuyt minh, nn t ra thuyt phc
v c tnh kh thi cao. T "v vy" c vai tr rt quan trng trong lp lun ca
ton vn bn, gp phn m bo tnh lin kt cht ch gia cc on. Nhng

76

gii php c th y (tuy cha gii quyt c tn gc song l vn

nan gii i vi c th gii ch khng ch ring chng ta) nhm hn ch vic
dng bao b ni lng. Tnh kh thi ca cc gii php ny l iu kin vn
bn a ra li ku gi phn th ba.
c) Ni dung ku gi gin d, khng "ao to ba ln" nh ng thit thc, v v
th, c hiu qu tc ng r rt. Hnh ng ku gi "Mt ngy khng dng
bao b ni lng" s khin mi ngi nng cao thc gi gn, bo v s trong
sch ca mi trng. Lm iu cng v chnh cuc sng ca chng ta.
II. rn luyn k nng
Cch c: Bng s kt hp kho lo gia cc kin thc khoa hc v thc
tin, tc gi ch ra tc hi nghim trng ca vic s dng bao b ni lng.
Do khi c cn lm r tng cu, tng . Mt s t ng cn c nhn
ging th hin ni bt ch c nu trong vn bn.

Ni gim ni trnh
I. kin thc c bn
1. Th no l ni gim ni trnh
- Ni gim ni trnh l bin php tu t dng cch biu t t nh, uyn
chuyn, trnh gy cm gic qu bun au, gh s, nng n, trnh th tc,
thiu vn ha.
- V d: + Nguyn Khuyn khc ngi bn gi ca mnh:
Bc Dng thi thi ri
Nc my man mc ngm ngi lng ta
"Thi thi ri" thng bo mt ci tin t ngt, au bun, ng thi
cng l mt li ku tuyt vng trc nh mnh ph phng.
+ Khi biu th thi nh nhn, trnh th tc, thiu lch s, ngi s dng
ngn ng cng thng dng cch ni trnh.
V d: Chu nh ti hc cha c kh
"Cha c kh" c dng thay cho "hc km".
2. Cc cch ni gim ni trnh
- Trong hot ng giao tip, ngi s dng ngn ng thng dng cc t ng
ngha ni gim ni trnh. Cc t Hn Vit thng c dng trong trng hp
ny trnh gy nhng n tng c th. V d:
Thng ni:

Khng ni:

- t thi, thi hi

- xc cht

- chin s

- lnh

77

- cn nhiu tn ti cn
khc phc

- yu km

- Dng cch ph nh t mt tch cc trong cp t tri ngha:

V d:
+ "Ch y xu" c th thay bng "Ch y khng p lm".
+ "Anh y ht d" c th thay bng "Anh y ht cha hay"
- Dng cch ni trng:
V d: "ng y sp cht" c th thay bng " ng y ch nay mai thi"
II. rn luyn k nng
1. Thay cc t gch chn bng cc t ng ngha th hin cch ni
gim ni trnh trong cc cu sau:
a. Chic o ca cu xu qu.
b. Canh nu qu mn.
c. y l lp hc ca tr b m mt, cn kia l lp hc dnh cho tr b ic
tai.
d. ng ti lm gc cng trng.
Gi :
C th la chn trong cc cch ni sau y thay cho nhng t gch
chn: khng p lm, cha c ngt, khim th, khim thnh, bo v.
2. Hy tm v phn tch bin php ni gim ni trnh trong cc trng hp
sau:
a. Na chng xa thot gy cnh thin hng.
(Nguyn Du)
b. Bng lo chp
Thi ri, Lm i.
(T Hu)
c. Thy c Pha ch ch c mi mt cu: "Phi ci nh n kh thanh bch"
th m c Pha ku ln rng: "Chao i, thy n ch ngh ln thn s i.
Ngho th cng d vi nhau. Ti ch thch nhng ni cng tim tim nh
mnh".
(T Hoi)
d.

ng mt nm nao? Ngy c lp
Bum cao sng bng c sao
B v nm i lng treo li
Bin ng, Hn Me gic bn vo.

78

(T Hu)
e.

Bc ln ng theo t tin
Mc - Lnin, th gii ngi hin.
(T Hu)

Gi :
a. Gy cnh thin hng ni v ci cht
b. Thi ri s hy sinh
c. Thanh bch, tim tim ci ngho
d. Mt, v ci cht
e. Ln ng theo t tin ci cht
3. Tm trong vn hc 3 v d v ni gim ni trnh.
Gi :
Mu:

Ngi nm di t ai ai
Giang h m chi qun qu hng
(Tn )

Luyn ni: k chuyn theo ngi k

Kt hp vi miu t v biu cm
1. Hng dn chun b nh
a) n li nhng kin thc v k nng v ngi k
- K theo ngi th nht l g? K theo ngi th ba l g? Mi loi ngi k
ny c th mnh nh th no?
- Em c c nhng vn bn no c cch k theo ngi th nht, vn
bn no c cch k theo ngi th ba?
- Em gp trong vn bn no s thay i ngi k? Ti sao li phi thay
i ngi k?
Gi :
Ngi k l v tr giao tip m ngi k s dng k chuyn. Ngi k thng c th hin ra bng nhn xng trong li k. C khi ngi k k theo ngi
th nht - xng "ti" (Ti i hc, Trong lng m,) ; c khi k theo ngi th ba -

79

du mnh i, khng trc tip l din nhng thc ra c mt khp ni

chng kin v k li chuyn, k nh nhn vt t k, k nh "ngi ta k" (Tc nc v b, Chic l cui cng,). Ngi k th ba cho php ngi k t do hn
trong vic chng kin, bit v k li mi chuyn. Ngi k th nht (ti) khng
th t do nh ngi k th ba, ngi k di hnh thc nhn xng "ti" ch k
nhng g "ti" bit, "ti" chng kin. Tu theo tng trng hp vi dng khc
nhau, ngi ta c th thay i ngi k to ra mu sc c th ho, linh hot
trong li k, im nhn,
b) Chun b nh
- K li on trch sau theo li k ca ch Du - ngi k th nht:
Ch Du xm mt, vi vng t con xung t, chy n ly tay
hn:
- Chu van ng, nh chu va mi tnh c mt lc, ng tha cho!
- Tha ny! Tha ny!
Va ni hn va bch lun vo ngc ch Du my bch ri li sn n
tri anh Du.
Hnh nh tc qu khng th chu c, ch Du liu mng c li:
- Chng ti au m, ng khng c php hnh h!
Cai l tt vo mt ch mt ci nh bp, ri hn c nhy vo cnh anh
Du.
Ch Du nghin hai hm rng:
- My tri ngay chng b i, b cho my xem!
Ri ch tm ly c hn, n di ra ca. Sc lo khoo ca anh chng nghin
chy khng kp vi sc x y ca ngi n b lc in, hn ng chng quo
trn mt t, ming vn nham nhm tht tri v chng k thiu su.
Ngi nh l trng sn s bc n gi gy chc nh ch Du. Nhanh nh
ct, ch Du nm ngay c gy ca hn. Hai ngi ging co nhau, du y
nhau, ri ai ny u bung gy ra, p vo vt nhau. Hai a tr con ku khc
om sm. Kt cc anh chng hu cn ng l yu hn ch chng con mn,
hn b ch ny tm tc lng cho mt ci, ng nho ra thm.
(Ng Tt T, Tt n)
Gi :
- Thay i nhn xng trong li dn, li thoi c th gi nguyn; thay i
nhn xng i vi anh Du (c th thay bng nh ti, v d: Cai l tt vo
mt ti mt ci nh bp, ri hn c nhy vo cnh nh ti.); thay i mt
s t ng trong li dn thoi, v d: Tc qu, khng th chu c, ti liu
mng c li:. Thay i chi tit miu t, biu cm, v d:
Tn ngi nh l trng sn s bc n gi gy chc nh ti. Nhanh tay,
ti nm ngay c gy ca hn. Ti ging co, du y vi hn, ri bung gy
ra, p vo vt nhau vi hn. Hai a con ti ku khc om sm. Cui cng, hn

80

b ti tm tc lng cho mt ci, ng nho ra thm.

- Vit ra thnh vn bn ton b li k, tp k nhiu ln nh.
2. K li cu chuyn trn trc lp theo s chun b nh
- Ch iu chnh ging ni cho ph hp vi ngi k, nht l li thoi;
- Nhn mnh cc yu t miu t v biu cm theo ngi th nht.

bi 11
Cu ghp
I. kin thc c bn
1. Th no l cu ghp?
- Cu ghp l nhng cu do hai hoc nhiu cm Ch - V khng bao
cha nhau to thnh. Mi cm C - V ny c gi l mt v cu.
V d :
+ My en ko kn bu tri, gi git mnh tng cn.
+ Trng ln cao, bin khuya lnh lnh.
+ V tri ma nn ng ly li.
+ V ti khng c nhng th kh qu ri.

(Nam Cao)

+ Dng sng Nm Cn mnh mng, nc m m ra bin ngy m nh

thc, c nc bi hng n en tri nh ln hp xung nh ngi bi ch gia
nhng u sng trng.
(on Gii)
2. Cch ni cc v cu
Cc v trong cu ghp khng bao hm nhau. Chng c ni vi nhau theo
cc cch sau y:
a. Dng nhng t c tc dng ni
- Ni bng 1 quan h t: Kiu ni ny, quan h t nm gia cc v cu.
+ Ch quan h b sung hoc ng thi: v
V d:

+ Xe dng li v mt chic khc bn cnh.

+ Mt tri mc v sng tan dn.
+ Lo khng hiu ti, ti cng vy v ti bun lm.
(Nam Cao)

+ Ch quan h ni tip: ri
V d:

+ N n ri chng ti cng nhau hc bi.

81

+ Nng nht dn ri chiu s qua i

Ri trng ln, ri ting g li gy.
(L Phan Qunh)
+ Quan h t ch quan h tng phn hay nghch i: m, cn, song, ch,
nhng
V d:

+ Bui sng, b i ch, m i lm cn Lin i hc.

+ Hoa cc p nhng hoa ngu thm hn.
+ Chng ti n chi song anh khng c nh.

- Quan h t ch quan h la chn: hay, hay l, hoc

V d:

+ Mnh c hay ti c.

(Nam Cao)

+ Ti cha lm kp hay anh lm gip ti vy?

- Ni bng cp quan h t:
+ Cp quan h t ch nguyn nhn kt qu: v nn, binn, ti nn,
do nn,
V d:

+ V m m nn bn Ngha phi ngh hc.

+ Do Th kiu ngo nn n thua Ra.
+ Bi chng n hai lng
Cho nn phn thip long ong mt i
(Ca dao)

+ Cp quan h t ch iu kin h qu: nu (h, gi) th, ch cn

(ch c) th,
V d:

+ H anh y n th ti cho anh v

+ Gi tri khng ma th chng ti s i chi

+ Cp quan h t ch nhng b: tuy nhng

V d:

+ Tuy ti bo nhiu ln nhng n vn khng nghe

+ Tuy tri hng nng nhng tit tri vn lnh lnh

+ Cp quan h t ch tng tin: chng nhng m cn

V d:

+ Chng nhng hoa khng cn thm m l cng ho dn

+ Chng nhng Hng hc gii m bn y cn hay gip cc bn

yu.
- Ni bng cp ph t hay i t.
Cu ghp s dng cp ph t hay i t thng biu th s h ng v
mt ni dung gia cc v: ai ny, bao nhiu by nhiu, u , no
y, cng cng.
V d:

+ n cy no ro cu y.

(Ca dao)

+ Cng yu ngi bao nhiu, cng yu ngh by nhiu.

82

+ Ai lm, ngi y chu.

(Ca dao)

b. Khng dng t ni
Trong trng hp khng dng t ni, gia cc v cu cn c du phy, du
hai chm, du chm phy ngn cch.
V d:
- Nng m, sn rng v sch.
- Cnh vy xung quanh ti u thay i, v chnh lng ti ang c s
thay i ln" hm nay ti i hc.
(Thanh Bnh)
- Gi ln, nc bin cng d.
(Chu Vn)
* Lu :
Mi quan h gia cc v trong cu ghp thng c nh du bng nhng
cp quan h t nu trn. Tuy nhin, nhn bit chnh xc quan h ngha
gia cc v cu, trong nhiu trng hp, ta phi da vo cnh hoc hon cnh
giao tip.
V d: Bui sm, mt tri ln ngang ct bum, sng tan tri mi quang.
Cu ghp trn gm 3 v c ni vi nhau bng du phy khi vit v mt
qung ngt khi ni. C ba v cu ny c quan h ngha rt cht ch, trong
, s vic nu v 1 "mt tri ln ngang ct bum" c quan h nguyn
nhn vi hai s vic nu v sau "sng tan", "tri mi quang". V th, tuy
khng s dng quan h t ch nguyn nhn - kt qu th cc v vn c quan
h ch nguyn nhn kt qu. Do vy, trong mt s trng hp cn da vo vn
cnh, ni dung ngha gia cc v cu.

Tm hiu chung v vn bn thuyt minh

I. Kin thc c bn
1. Vai tr v c im chung ca vn bn thuyt minh
a) Nhu cu thuyt minh trong i sng
- c cc vn bn sau v cho bit ngi vit trnh by, gii thch,
gii thiu nhng g?
(1) Cy da Bnh nh
Cy da gn b vi ngi dn Bnh nh cht ch nh cy tre i vi ngi
dn min Bc. Cy da cng hin tt c ca ci ca mnh cho con ng i:
thn cy lm mng, l lm tranh, cng l ch nh lm vch, gc da gi lm
ch xi, nc da ung, kho c, kho tht, nu canh, lm nc mm,
Ci da n sng vi bnh a, lm mt, lm bnh ko, p ly du dng thp,

83

 n, chi u, nu x phng. S da lm khuy o, lm go, lm mui.

V da bn dy rt tt i vi ngi nh c v n mm, do, dai, chu ma,
chu nng. Cy da gn b vi i sng hng ngy l nh th y.
Dn Bnh nh c cu ca dao:
Da xanh sng sng gia tri
em thn mnh hin cho i thu chung.
Bnh nh, da l ch yu, da l tt c. Da y nh rng, da mc
ven sng, men b rung, leo sn i, ri theo b bin. Trn nhng chng ng di sut 50, 60 km chng ta ch gp cy da: da xim thp l t, qu
trn, nc ngt, da np l lng gia tri, qu vng xanh mn mn, da la l
, v hng,
(Theo Hong Vn Huyn, Nhng mu chuyn a l)
(2) Ti sao l cy c mu xanh lc
L cy c mu xanh lc v cc t bo ca l cha nhiu lc lp. Mt mi-limt l cha bn mi vn lc lp. Trong cc lc lp ny c cha mt cht gi l
dip lc, tc cht xanh ca l. nh sng trng ca mt tri gm by mu:
tm, chm, lam, lc, vng, cam, . S d cht dip lc c mu xanh lc v
n ht cc tia sng c mu khc, nht l mu cam v mu lam, nhng khng
thu nhn mu xanh lc, v li phn chiu mu ny, do chng ta mi nhn
thy mu xanh lc. Nu ta chiu cht dip lc ca l cy bng mt ngun
sng mu , cht ny s thu nhn tt c cc tia mu , nhng v khng c
tia sng mu xanh lc phn chiu li, nn kt qu ta nhn vo l cy ch
thy mt mu en s Nh vy l cy c mu xanh l do cht dip lc trong
l cy.
(Theo V Vn Chuyn, Hi p v thc vt)
(3) Hu
Hu l mt trong nhng trung tm vn ho, ngh thut ln ca Vit Nam.
Hu l mt thnh ph p. Hu p ca thin nhin Vit Nam. Hu p ca
th. Hu p ca nhng con ngi sng to, anh dng.
Hu l s kt hp hi ho ca ni, sng v bin. Chng ta c th ln ni
Bch M n gi bin. T o Hi Vn my ph, chng ta nghe ting
sng bin r ro. T y bui sng chng ta c th ln Trng Sn, bui
chiu tm bin Thun An v ban m ng thuyn trn sng Hng.
Hu p vi cnh sc sng ni. Sng Hng p nh mt di la xanh bay
ln trong tay ngh s ma. Ni Ng Bnh nh ci yn nga ni bt trn nn tri
trong xanh ca Hu. Chiu n, nhng chic thuyn nh nh nhng lt trn
dng nc hin du ca sng Hng. Nhng mi cho thong th bung, nhng
ging h Hu ngt ngo bay ln trn mt sng, trn nhng ngn cy thanh
tr, phng v.
Hu c nhng cng trnh kin trc ni ting c Lin hp quc xp vo
hng di sn vn ho th gii. Hu ni ting vi cc lng tm ca cc vua

84

Nguyn, vi cha Thin M, cha Trc Lm, vi i Vng Cnh, in Hn Chn,

ch ng Ba,
Hu c yu v nhng sn phm c bit ca mnh. Hu l thnh ph
ca nhng mnh vn xinh p. Nhng vn hoa, cy cnh, nhng vn ch, vn cy n qu ca Hu xanh mt nh nhng vin ngc. Nhng chic nn Hu
cng lm cho cc c gi Hu p hn, duyn dng hn.
Hu cn ni ting vi nhng mn n m ch ring Hu mi c.
Hu cn l thnh ph u tranh kin cng. Thng Tm nm 1945, Hu
ng ln cng c nc, ch phong kin ngn nm sp di chn thnh
Hu.
Hu p v th i vo lch s ca nhng thnh ph anh hng.
(Dn theo Ting Vit thc hnh)
Gi :
+ (1): trnh by li ch ca cy da Bnh nh;
+ (2): gii thch nguyn nhn ca hin tng l cy mu xanh;
+ (3): gii thiu c trng ca thnh ph Hu.
- Cc vn bn trn l vn bn thuyt minh. Trong cuc sng, nh
trng, trn sch bo, pht thanh, truyn hnh, em c hay gp nhng
kiu trnh by ni dung nh cc vn bn trn hay khng?
- Vy, vn bn thuyt mnh l g?
Gi : Vn bn thuyt minh l kiu vn bn thng gp trong mi lnh vc
i sng, c chc nng cung cp tri thc v c im, tnh cht, nguyn
nhn, ca cc hin tng, s vt trong t nhin, x hi bng cch trnh by,
gii thiu, gii thch.
- K thm mt s vn bn thuyt minh em c c trong chng
trnh Ng vn.
Gi : C th k mt s vn bn thuyt minh nh: Cu Long Bin - chng
nhn lch s, ng Phong Nha,
b) Vn bn thuyt minh c nhng c im g?
- So snh mc ch ca cc vn bn trn vi cc vn bn thuc loi t
s, miu t, biu cm, ngh lun.
Gi : Cc vn bn bn trn khng ging vi cc vn bn thuc loi t s, miu
t, biu cm, ngh lun v chng khng nhm k chuyn, ti hin, biu l
tnh cm hay ngh lun.
- Cc vn bn thuyt minh trn c c im chung g v mc
ch v yu cu biu t?
Gi : u nhm cung cp tri thc v cc s vt, hin tng trong t nhin v
trong x hi mt cch khch quan, chn thc, c ch cho con ngi.

85

- c li cc vn bn trn v cho bit: v ngn ng vn bn thuyt

minh c c im g?
Gi : t c hiu qu giao tip gn vi mc ch c trng, ngn
ng ca vn bn thuyt minh phi m bo tnh khoa hc, chnh xc, r
rng, cht ch v hp dn.
II. Rn luyn k nng
1. c cc vn bn sau v cho bit chng c phi l vn bn thuyt
minh khng? V sao?
Khi ngha Nng Vn Vn
(1833 - 1835)
Nng Vn Vn l t trng dn tc Ty, gi chc tri chu Bo Lc (Cao
Bng). Khng chu ni s chn p ca triu nh nh Nguyn, Nng Vn
Vn cng mt s t trng tp hp dn chng ni dy. []
Cuc khi ngha lan khp min ni Vit Bc v mt s lng ngi Mng,
ngi Vit trung du. Nh Nguyn hai ln c nhng o qun ln ko ln
n p, nhng khng hiu qu. Ln th ba (nm 1835), qun triu nh tn
cng d di t nhiu pha v bao vy t rng. Nng Vn Vn cht trong
rng. Cuc khi ngha b dp tt.
(Lch s 7)
Con giun t
Giun t l ng vt c t, gm khong 2500 loi, chuyn sng vng
t m. u giun t c c pht trin v trn o chui trong t. Mnh
giun t c cht nhn da lun t, gim ma st khi chui trong t. Giun t
c mu nu khi trong lng t, c mu ru trn lng khi sng trong ru. Giun
t c sc sng mnh, d b cht t, n vn c th ti sinh.
Giun t c tc dng o bi lm xp t. Phn giun t l th phn
bn rt tt cho thc vt. Giun t c dng lm phng tin x l rc, lm sch
mi trng.
Giun t dng chn nui gia sc. Ngi cng c th n giun t v n
c 70% lng m trong c th. Giun t c th dng lm thuc cha bnh.
Giun t l ging vt c ch.
(Theo Bch khoa tri thc th k XXI)
Gi :
- Vn bn nhm mc ch g?
- Ni dung vn bn c biu t bng phng thc no? Trnh by? Gii
thiu? Gii thch? Hay c ba?
- Vn bn c ngn ng din t ra sao?
i chiu vi c im ca vn bn thuyt minh khng nh cc vn
bn trn c phi l vn bn thuyt minh hay khng.
86

2. Trong vn bn ngh lun Thng tin v Ngy Tri t nm 2000, tc

gi c s dng phng thc thuyt minh khng? Ch ra ni dung
thuyt minh trong vn bn ny (nu c) v phn tch tc dng ca
n.
Gi : c li vn bn, ch nhng ni dung gii thch tc hi ca vic dng
bao b ni lng. Ni dung gii thch khoa hc v tc hi ca vic dng bao b ni
lng c vai tr rt quan trng trong h thng lp lun ca vn bn, gp phn
to nn sc thuyt phc ca li ku gi: Mt ngy khng dng bao b ni lng.
Nh vy, vn bn ngh lun cng rt cn thao tc thuyt minh.
3. Qua cc vn bn c c, theo em vn bn thuc loi t s,
miu t, biu cm c cn thao tc thuyt minh khng? Ti sao?
Gi : Vi ngha nh l mt thao tc, thuyt minh cn thit cho tt c cc
loi vn bn. Ch c iu, tu theo tng i tng, vi mc ch khc nhau m
ngi vit s dng thao tc thuyt minh theo nhng cch khc nhau. cc loi
vn bn khng thuc kiu thuyt minh, thao tc thuyt minh gip cho ngi
vit lm sng r ni dung, khc su nhng im cn thit, gip ngi c
tip nhn tch cc hn,
4. Th k ra mt s vn bn thuc loi t s, miu t, biu cm c
s dng thuyt minh.
Gi : c li cc vn bn Sng nc C Mau, Cy tre Vit Nam, Mt th qu
ca la non: Cm, Ca Hu trn sng Hng, Ti i hc,

bi 12
n dch, thuc l
(Nguyn Khc Vin)
I. kin thc c bn
1. V vn nu trong vn bn:
"Ht thuc l l c hi cho sc kho". Thng ip y c ghi trn hu ht
cc v bao thuc l, nhng ngi ht thuc l u bit nhng khng phi ai cng
thc c tc hi nhiu mt ca thuc l i vi cng ng.
2. V cu trc v gi tr ni dung ca vn bn:
a) Ngay t nhan ca vn bn: n dch, thuc l cho thy tnh cht
nghim trng v bc xc ca vn . Thuc l y l ni n t nghin
thuc l. N c v mt cch rt tho ng vi n dch, xem nh mt th bnh
nguy him n tnh mng ca con ngi v rt d ly lan. Hn na, t n
dch cn mang sc thi biu cm. Nghin thuc l c ni n trong mt
cnh bo gay gt, n mc n ng tr thnh mt i tng nguyn ra.

87

b) C th hnh dung b cc ca bi vit ny theo bn phn. Phn th nht

(t u cho n "nng hn c AIDS"), tc gi nu vn ng thi vi nhn
nh v tm quan trng v tnh nghim trng ca vn : "n dch thuc l
e do sc kho v tnh mng loi ngi cn nng hn c AIDS".
Tc gi bt u phn th hai bng cch dn li Trn Hng o bn v cch
nh gic (t "Ngy trc"... cho n "tn hao sc kho"). So snh vic chng
ht thuc l vi nh gic ngoi xm, tc gi to ra mt n tng mnh trc khi
tin hnh phn tch y hc v tc hi ca thuc l. Nhng kt qu nghin cu ca
y hc tr thnh h thng lun c r rng, thuyt phc tuyt i. Thuc l gm
nhm sc kho ca con ngi ta nh tm n du. Nguy him, ng s hn, s
gm nhm ca thuc l li v hnh, khng nhn thy ngay c. Ch c hu qu
ca n, nhng cn bnh him ngho l s s trc mt chng ta. V, khng ch c
th, tc gi tin hnh phn tch c nhng nh hng thit hi ca thuc l n
i sng kinh t ca con ngi, d ch l bnh vim ph qun...
T nhng tc hi trc tip n sc kho ca con ngi, ca ngi ht thuc l,
n phn ba (T "C ngi bo" n "con ng phm php"). Tc gi t ra
vn mang tnh x hi. Bng gi nh: "C ngi bo: Ti ht, ti b bnh,
mc ti!", tc gi tin ti lp lun v tc hi ca thuc l i vi c nhng ng i
khng h ht thuc l. Ph nhn nhn nh trong gi nh, chng c khoa
hc cho thy ht thuc l ch ng v ht thuc l b ng u dn n
nguy hi cho sc kho. Chng ht thuc l khng cn l vn ch ca ring
c nhn m, v n trc tip lm hi c cng ng, cho nn, chng thuc l l
vic ca ton x hi.
c)n dch, thuc l l mt vn bn ngh lun khoa hc sc so, ngh thut
lp lun v thuyt minh t n mt trnh iu luyn. V th n mang
tnh thuyt phc cao, truyn ti c mc ti u thng ip chng nn bnh
ht thuc l.
II. rn luyn k nng
Nu ra nhng tm gng bi tr t nghin thuc l, tc gi ku gi mi ngi
ng sc ng lng chng li cn bnh nguy him ny.
Bi vit c tnh cht chnh lun, tc gi s dng nhiu cu ngn, nhp
nhanh, cu trc lp kh ph bin. Do khi c cn r rng, rnh mch,
tng cu tng ch. Mt s t ng cn phi c nhn ging lm r tranh
lun.
V d: "Ti ht, ti b bnh, mc ti!". "Xin p li...."

cu ghp
(Tip theo)
II. rn luyn k nng

88

1. Tm cu ghp c trong cc on trch sau. Cho bit mi cu ghp, cc

v cu c ni vi nhau bng cch no?
a. Ting ma ri lp p, ting chn ngi lp nhp (1). Mi ngi ngc
nhin thy mt chic com-mng-ca lm b lm bt (2). Ch tch huyn va
nhy xung t cng vi mt ngi na tm hum trong chic o bt (3). Qun
xn ti bn, o ma cc, m ci rng rng nc ra vnh, hai con mt ch tch
hm su (4). ng ln li c tun nay trn cc tuyn (5).
(Ma Vn Khng)
b. Vai ku kt, tay vung vy, chn bc thon thot (1). Ting ln eng c,
ting g chip chip , ting vt cc cc, ting ngi ni lo xo (2). Thnh
thong, li im nhng ting ng ng ca con ch b li sau si xch st,
mt bun ru, s st (3).
(Ng Tt T)
c. Chao i! (1). i vi nhng ngi quanh ta, nu ta khng c tm m
hiu h, th ta ch thy h gn d, ngu ngc, bn tin, xu xa, b i ton
nhng c cho ta tn nhn; khng bao gi ta thy h l nhng ngi ng
thng; khng bao gi ta thng (2). V ti khng c, nhng th kh qu ri
(3). Mt ngi chn au c lc no qun c ci chn au ca mnh
ngh n ci g khc u (4). Khi ngi ta kh qu th ngi ta chng cn
ngh n ai c na (5).
(Nam Cao)
Gi :
Mu: Cu 1a ghp. Cc v cu c ni vi nhau bng du phy, khng
s dng quan h t.
Cu 4 a ghp, gia hai v khng s dng quan h t.
2. Xc nh mi quan h gia cc v ca nhng cu ghp sau:
a. M ti mt, v ch ti i ly chng xa.
b. n y, mt mnh mt nga, trng s ln nh ni, ci o gip st
b li ri c ngi ln nga bay v tri.
c. Cy ci tt ti nh ma nng thun ho.
d. Anh ci o ra, em v li cho.
e. Em nguyn hc tt lm vui lng m cha
g. Tuy tui cao sc yu nhng Bc H vn quyt tm ln ng i chin
dch.
h. Hai ngi ging co nhau, du y nhau ri ai ny u bung gy ra.
(Ng Tt T)
Gi :
Mu: a. S dng quan h t "v" ch quan h ng thi

89

b. S dng quan h t "ri" ch quan h ni tip.

3. Vi mi cp quan h t di y, hy t mt cu ghp:
nu th, v nn, tuy nhng, khng nhng m cn, bao nhiu by
nhiu.
Gi :
Mu: nu th
Nu tri khng ma th c lp s ra sn vn ng xem bng.
4. Hy vit mt on vn (t 5 - 7 cu) theo ch t chn, trong
s dng t nht ba cu ghp.
Gi :
Yu cu on vn c ch , s cu, c s dng cu ghp.
5. Chn quan h t hoc cp quan h t thch hp in vo ch
trng trong nhng cu sau:
a. Ai cng bit ri mi chuyn vn c i qua.
b. Hoa mng nga n trng trn sn ni cao hoa mai dt vng hai bn
b sui.
c. nng hn ko di la ngn ht.
d.

Chic xe n gn ph nh, Phng bi hi.

Gi :
Mu: a. Ai cng bit nhng ri mi chuyn vn c qua i.
b. Hoa mng nga n trn sn ni cao v hoa mai dt vng hai bn b
sui.
6. Thm vo ch trng mt v cu thch hp c cu ghp:
a. nhng cnh ng vn cha nc cy.
b. lp em vn i hc y .
c. T chng ta b mt bui i chi
d. Tuy sc bn y yu
e.

Mc d nh xa trng

Gi :
Mu: a. Mc d tri ma nhng cnh ng vn cha nc cy
b. D ng ly li nhng lp em vn i hc y .

Phng php thuyt minh

I. Kin thc c bn

90

1. Tch lu tri thc lm bi vn thuyt minh

a) Mc ch hng u ca vn bn thuyt minh l cung cp tri
thc cn thit cho cuc sng con ngi. Hy c li cc vn bn thuyt
minh Cy da Bnh nh, Ti sao l cy c mu xanh lc, Hu, Khi
ngha Nng Vn Vn, Con giun t v cho bit cc vn bn ny s
dng nhng tri thc thuc loi no?
Gi : Nhng tri thc v t nhin (a l, Sinh hc,); Nhng tri thc v x
hi (Vn ho, Lch s,).
b) c c tri thc thuc nhiu lnh vc nh vy, chng ta phi
khng ngng quan st thc tin, hc tp, trau di, tch lu vn hiu
bit. Mc ch ca vn bn thuyt minh l tri thc, c s ca vn bn
thuyt minh cng l tri thc. Khng th ch s dng tr tng tng,
phn on, suy lun lm phng thc xy dng vn bn thuyt minh.
2. Cc cch thuyt minh
a) Phng php nu nh ngha, gii thch
- Cc cu sau y c c im g ging nhau?
+ Hu l mt trong nhng trung tm vn ho, ngh thut ln ca Vit
Nam.
+ Nng Vn Vn l t trng dn tc Ty, gi chc tri chu Bo Lc (Cao
Bng).
Gi : Cc cu trn u c t l - t biu th nhn nh mang tnh
nh ngha, gii thch.
- Nhn xt v vai tr ca kiu cu nh ngha, gii thch nh trn
trong vn bn thuyt minh.
Gi : Phn v ng sau t l thng nu nhng kin thc khi qut v bn
cht, c trng, tnh cht ca i tng ng trc t l. Trong vn bn thuyt
minh, nhng cu loi ny ng vai tr nu vn , a ra ni dung cn
thuyt minh.
b) Phng php lit k
Trong cc trch dn di y, ngi vit s dng phng php lit
k lm g?
+ Cy da cng hin tt c ca ci ca mnh cho con ngi: thn cy
lm mng, l lm tranh, cng l ch nh lm vch, gc da gi lm ch xi,
nc da ung, kho c, kho tht, nu canh, lm nc mm,
(Cy da Bnh nh)
+ Theo cc nh khoa hc, bao b ni lng ln vo t lm cn tr qu
trnh sinh trng ca cc loi thc vt b n bao quanh, cn tr s pht trin
ca c dn n hin tng xi mn cc vng i ni. Bao b ni lng b vt
xung cng lm tc cc ng dn nc thi, lm tng kh nng ngp lt ca cc
th v ma ma. S tc nghn h thng cng rnh lm cho mui pht sinh,

91

ly truyn dch bnh. Bao b ni lng tri ra bin lm cht cc sinh vt khi
chng nut phi
(Thng tin v Ngy Tri t nm 2000)
Gi : Ngi vit s dng phng php lit k k ra ln lt cc biu
hin ca i tng theo trt t t ln n nh (hoc ngc li), gip ngi c
nm c c im, tnh cht ca s vt, hin tng mt cch c th, sng r.
c) Phng php nu v d
Trong on vn di y, ngi vit s dng vic nu v d nh th
no? Nhn xt v tc dng ca vic nu v d i vi hiu qu thuyt
minh.
Ngy nay, i cc nc pht trin, u u cng ni ln chin dch chng
thuc l. Ngi ta cm ht thuc tt c nhng ni cng cng, pht nng
nhng ngi vi phm ( B, t nm 1987, vi phm ln th nht pht 40 la, ti
phm pht 500 la).
(n dch thuc l)
Gi : Vic nu ra v d c th v thi nghim khc vi nhng ngi ht
thuc l ni cng cng c tc dng thuyt phc v thc gi gn sc kho
cng ng, ng thi nhn mnh v ku gi mi ngi nhn nhn vn
thuc l mt cch nghim tc.
d) Phng php dng s liu
on vn sau, ngi vit a ra cc s liu nhm mc ch g?
Nhn xt v tc dng ca cch thuyt minh bng nu v d.
Cc nh khoa hc cho bit trong khng kh, dng kh ch chim 20% th
tch, thn kh chim 3%. Nu khng c b sung th trong vng 500 nm con
ngi v ng vt s dng ht s dng kh y, ng thi s thn kh khng
ngng gia tng. Vy v sao n nay dng kh vn cn? l nh thc vt.
Thc vt khi quang hp ht thn kh v nh ra dng kh. Mt hc-ta c mi
ngy c kh nng hp th 900 kg thn kh v nh ra 600 kg dng kh. V th
trng cy xanh v thm c trong thnh ph c ngha cc k to ln.
(Ni v c)
Gi : Cc s liu c ngha thuyt minh cho tm quan trng ca thc vt
ni chung, c ni ring mt cch c th, chn xc. Trong vn bn thuyt minh,
nht i vi lnh vc khoa hc t nhin, cc s liu l c s quan trng ngi vit thuyt minh v mt vn g . S liu s dng trong vn bn
thuyt minh phi c tin cy cao, c chng thc bng phng php khoa
hc.
e) Phng php so snh
Trong cu vn sau, php so snh c dng nh th no v vi mc
ch g?
Bin Thi Bnh Dng chim mt din tch ln gn bng 3 i dng khc

92

cng li v ln gp 14 ln din tch bin Bc Bng Dng l i dng b nht.

Gi : Thuyt minh v rng ln ca bin Thi Bnh Dng, ngi vit
tin hnh so snh vi cc i dng khc gip ngi c c c n tng c
th v din tch ca n. Php so snh c tc dng lm ni bt, c th ho
i tng cn thuyt minh.
g) Phng php phn loi, phn tch
- Trong vn bn Hu, ngi vit trnh by c trng ca thnh
ph Hu theo tng phng din nh th no?
Gi : V p ca thnh ph Hu c gii thiu nhiu mt: a th
sng ni, kin trc, vn tc, con ngi, m thc, truyn thng u tranh.
- Vic trnh by c trng ca Hu theo tng phng din nh vy
c tc dng g? Ti sao li phi lm nh vy?
Gi : Trc mi s vt, hin tng a dng, phc tp, ngi ta thng tin hnh
phn loi, chia nh tm hiu. Nhn s vt nhiu gc khc nhau s
em li cho chng ta hnh nh chn thc, sinh ng, phn nh ng, su
sc i tng. V p c trng ca Hu th hin nhiu phng din, gii
thiu v v p ca Hu, v th, khng th cng mt lc m phi tin hnh
tng mt. C nh th mi lm cho ngi c cm nhn c y c im
vn ho ca mt vng t, mt a danh ni ting.
II. Rn luyn k nng
1. xy dng vn bn thuyt minh n dch, thuc l, ngi vit
phi nghin cu, tm hiu nh th no?
Gi : thuyt minh v tc hi ca vic ht thuc l, ngi vit phi
nghin cu, tm hiu nhiu vn :
- Tc hi ca vic ht thuc l i vi ngi ht;
- Tc hi ca vic ht thuc l i vi cng ng;
- T l ht thuc l Vit Nam so vi cc nc u - M;
- Ht thuc l v hnh vi vn ho;
- Vic chng ht thuc l cc nc pht trin;
- Thc trng sc kho cng ng Vit Nam.
Ngha l, ngi vit phi m rng phm vi tm hiu xung quanh vn
cn thuyt minh.
2. Phn tch cc phng php thuyt minh c s dng trong vn
bn n dch, thuc l.
Gi : Cc phng php c s dng: lit k; nu v d; dng s liu; so snh;
phn loi, phn tch. Trong mt vn bn thuyt minh, ngi ta thng kt hp s
dng cc phng php nhm t c hiu qu giao tip cao nht.
3. c vn bn sau v cho bit c th thuyt minh v mt i

93

tng no ngi ta phi i hi nh th no v mt kin thc?

Ng ba ng lc
Ng ba ng Lc l giao im gia hai ng tnh l s 8 v s 15 thuc
vng t i H Tnh. Trn mt on ng khong 20 km m c nhng 44
trng im nh ph ca gic M v phi chu ng hn 2057 trn
bom. y c mt tp th kin cng gm 10 c gi tui i t 17 n 20
lm nhim v san lp h bom, lm ng, o hm tr n, bo m an ton
cho xe v ngi qua li. Ngy 24 - 7 - 1968, sau 18 ln gic M cho my bay
nh ph c lit vo khu vc ny, c 10 ch em vn tr li kin cng, bt
khut, gi vng mch ng n hi th cui cng.
Cng trn mnh t anh hng ny sinh ra ngi anh hng tr tui La Th
Tm, mt c gi y nhit tnh cch mng, gan d, mu tr. Lin tc 116 ngy
m lm nhim v, ch quan st, nh du nhng qu bom cha n cc
trng im ch nh ph c lit. Ba ln b bom n vi lp, ch vn kin cng bm st trn a, nh du , r cc ht bom, phc v c lc cho
vic ph bom, m bo giao thng thng sut.
Ngy nay Ng ba ng Lc tr thnh mt ni tng nim nhng tm gng
oanh lit ca cc c gi thanh nin xung phong trong thi khng chin chng
M.
(Bo Qun i nhn dn, 1975)
Gi : Ngi vit s dng nhng kin thc c th, chnh xc, khch quan
nh th no thuyt minh v Ng ba ng Lc?
4. Nhn xt v vic s dng cc phng php thuyt minh trong vn
bn trn.
Gi : Cc phng php c s dng: nh ngha; nu v d; dng s liu.
Tinh thn y sinh, ch chin u qut cng ca cc c gi ng Lc c gii
thiu nh th no?
5. Nhn xt v cch phn loi trong on vn sau:
Lp ta c nhiu bn hc cha tt. Trong c nhng bn c iu kin hc
tt nhng ham chi, nn hc yu. C nhng bn hc c nhng do hon cnh gia
nh kh khn, thng b hc, n chm nn hc yu. Li c nhng bn vn
kin thc c s yu t lp di, tip thu chm, nn hc yu. i vi ba nhm hc
sinh , chng ta nn c nhng bin php khc nhau gip h.
Gi : Mt trong nhng tiu chun ca thao tc phn loi l phi a ra c
nhng kiu loi chnh xc, y , r rng. S phn loi trong on vn trn
m bo chnh xc, y nhng cha r rng. Cn phi gi tn mi loi
nguyn nhn cho ngn gn ngi c nm c mt cch d dng. Chng
hn: hc yu v ham chi; hc yu v hon cnh kh khn; hc yu v hng
kin thc.

bi 13
94

Bi ton dn s
(Thi An)
I. kin thc c bn
1. V vn nu trong vn bn:
Vit v him ho ca vic gia tng dn s qu nhanh mt ti va
kh va kh khan, tc gi chn cch vo tht hp dn, va thc t, va
giu sc thuyt phc. T cu chuyn nh giu kn r n 64 bn c vi
mt lng tc "nhiu n mc c th ph khp b mt Tri t", bn c d
dng hnh dung v s gia tng dn s chng mt vi tc sinh sn nh hin
nay.
2. V cu trc v gi tr ni dung ca vn bn:
a) cp v mt vn bc xc trong i sng x hi, vn bn Bi ton
dn s c cu trc thnh ba phn: Phn m bi (t u cho n "sng mt
ra"...), tc gi nu ra vn : bi ton dn s v k hoch ho gia nh
c t ra t thi c i; Phn thn bi (t " l cu chuyn t bi ton
c..." cho n "...sang th 31 ca bn c"), tc gi lm r vn c
nu ra: Tc gia tng nhanh chng ca dn s th gii v Phn kt bi (t
"ng cho..." n ht): ku gi loi ngi cn kim ch tc gia tng
dn s.
b) Trc ht, bi ton c v ngha v s gia tng nhanh chng ca s lng:
u tin ca bn c ch l mt ht thc, nu gia tng theo cp s nhn th
n ht 64 . Tc gia tng thc s rt ln ngoi sc tng tng.
Th hai, s gia tng dn s ca th gii ging nh lng thc tng ln trong cc
bn c. Lch s loi ngi tnh n nm 1995 l 5,63 t ngi, nm
khong th ba mi ca bn c trong bi ton c.
Th ba, mi gia nh ch sinh hai con l iu rt kh thc hin, v
trn thc t, t l ph bin l ph n sinh hn hai con. Trong khi nu ng
l mi gia nh ch sinh hai con th chng ta ang "mon men sang th 31
ca bn c".
c) V cch thc th hin, vi vic s dng cu chuyn kn r ca nh
thng thi, tc gi lm ni bt vn tc gia tng dn s; ng thi
lm tng sc hp dn cho bi vit. Mn xa ni nay, s ging nhau gia s
thc tng theo cp s nhn vi cng bi hai v tnh trng bng n dn s c
khi mi gia nh ch sinh hai con cho ngi c hnh dung c mt cch
c th v tc gia tng dn s. Tc gia tng nhanh n mc bng n
c cnh bo bng hnh nh mt lng thc khng l "c th ph kn b mt
Tri t"...
c) V chnh cuc sng ca chng ta, hy nhn thc y v vn
dn s, cng c trch nhim trong vic hn ch s gia tng dn s. y chnh
l iu m tc gi ca bi vit mong mun ngi c.

95

II. rn luyn k nng

Vn bn ngn gn, trong cc con s ni ln c nhiu iu. Cn c
to, r rng cc con s lm tng thm sc thuyt phc cho cc lp lun ca
tc gi.

Du ngoc n v du hai chm

I. kin thc c bn
1. Du ngoc n
- Du ngoc n c nhiu kiu loi, ngoc trn ( ), ngoc vung [ ],
ngoc nhn { }. Dng ph bin nht l ngoc trn, nhng kiu khc t gp
hn
- Cng dng: Du ngoc n dng nh du phn ch thch (gii
thch, thuyt minh, b sung thm).
V d:

+ Huy (a bn cng lp) n nh, r n i chi.

+ Ting trng ca Pha (l trng) thc gi thu vn rn r.
(T Hoi)
+ Mt en trn (thng thng qu i thi!)
(Giang Nam)

Du ngoc n l loi du cu c chc nng tch bit. Tc dng ca n

cng tng t nh du phy hoc du gch ngang. Khi dng cp i tch
thnh phn bit lp. S tch bit thnh phn bit lp lm cho ni dung
ngha ca cu phn thnh hai bnh din khc nhau: bnh din khch quan,
ca phn ngi vit trnh by ngoi ngoc n v bnh din ch quan l
ca phn ch tch trong ngoc.
V d: t Mng Gin, ng khng phi l ngi hc L ch chuyn c
lm k mc, to bn (trng thn).
(T Hoi)
2. Du hai chm
a. Du hai chm dng nh du li dn trc tip hay li dn i thoi.
+ Khi bo trc li dn trc tip, ta dng vi du ngoc kp.
V d: Ch tch H Ch Minh ni: "Ti ch c mt ham mun, ham mun
tt bc, l lm sao cho nc ta hon ton c lp, dn ta c hon ton t do,

96

ng bo ta ai cng c cm n, o mc, ai cng c hc hnh".

+ Khi bo trc mt li i thoi, ta thng dng du hai chm vi du gch
ngang.
V d:

Em ngng u nhn ti p:
- Em khng sao c
(L. Pantlep)

Thy lo vn ni n mi, ti nh nhn vy. Lc lo ra v, ti cn hi:

- C ng no c nht nhnh a cho ti c th c ly g m n?
( Nam Cao )
b - Du hai chm cn dng nh du phn b sung, gii thch, thuyt
minh cho phn ng trc
- Thuyt minh: Ngoi ra, cc em cn c hc cc mn th thao: V, bi,
cu lng, bng bn, c vua..
- B sung: Tht ra th lo ch tm ngm th, nhng cng ra pht ch ch
va u: lo va xin ti t b ch.
( Nam Cao )
- Gii thch: + Hoa bi thm ri, m khuya.
( Xun Diu )
+ Cnh vt xung quanh ti u thay i, v chnh lng ti
ang c s thay i ln: hm nay ti i hc.
( Thanh Tnh )
II. rn luyn k nng
1. Cha li hoc thm du thch hp cho cc trng hp sau:
a. My anh giao lin xung sau nhau ln (1 )
- Thi ch Hai i trc i:

(2)

- Ch Lt i mnh gii nh !
chng bit c l th my ( 4 )

( 3 )

Nguyn Quang Sng

Ngi gi ch Hai, ngi gi ch Lt,

(5)

b. Nh vn Nguyn Sng cn c bt danh l Nguyn Sng sinh nm 1932,

qu tnh An Giang.
c. Tc gi Nguyn Huy Tng 1912 - 1960, qu x Dc T nay thuc huyn
ng Anh, H Ni, l nh vn v nh vit kch sng tc t trc n 1945.
d. ng l tc gi ca nhng tc phm chnh: m hi Long Tr, n T cng
cha, Sng mi vi Th v nhiu truyn vit cho thiu nhi.
e. Ti nghe b ti khoe t ma h nm ngoi (1)
- Ca Tng, l nht nc ta y ng (2). Ti i tm mt khp nc ta

97

(3). Ca bin, bi bin no, ngy xa ti cng tm qua c, k t u Bc cho

n cui Nam, Tr C, Sn, Sm Sn, Ca L, o Ngang, Ca Nht L,
Ca Thun (4)
(Nguyn Tun)
Gi :
Yu cu:
- c k tng on, xem xt cch s dng du hai chm v du ngoc
n thch hp cha. Nu s dng sai, cha li cho ng, ni r nguyn
nhn sai.
Mu:
a.
Cu 1: thiu du 2 chm cui cu, v cu ny bo trc li
i thoi
b. Cu 2: Cui cu s dng du hai chm khng thch hp, cn thay bng
du chm.
(5) Thm du ngoc n nh du phn ch thch.
2. Ni r tc dng ca du hai chm trong nhng trng hp sau:
a. Sau khi T Hon cho b, h em n i, i mi (1). n xm xm ti, T
Hon ni (2):
- Cho chu xung t mt lt, chu cn lm (3).
(Ch b T Hon)
b. Cc chu nn hiu rng: gip ng bo tc l tham gia khng chin.
(H Ch Minh)
c. T nhin h c mm c rt th v: mt t gi la, tht, trng, c, da
mui, cm np, cm t, xi, bnh
(o V)
d. Thi k nh M, cng vic ca hai chng ti khc nhau: anh vn l
ngi cn b cm qun, cn ti li chuyn sang ngh vit vn, vit bo.
Gi :
Mu: a. Cu 2 - cui cu s dng du hai chm c tc dng bo trc li i
thoi.
b. Du hai chm c tc dng bo trc li dn gin tip.
3. Vit mt on vn t 7 - 10 cu, theo ch t chn, trong c s
dng du hai chm v du ngoc n.
Gi :
Vit on vn, yu cu:

98

- s cu, cu ng ng php.
- Lm ni r ch chn
- C s dng hp l du hai chm v du ngoc n.

vn thuyt minh
v cch lm bi vn thuyt minh
I. Kin thc c bn
1. vn thuyt minh
a) c cc vn sau v thc hin cc yu cu:
(1) Gii thiu mt gng mt tr ca th thao Vit Nam.
(2) Gii thiu mt tp truyn.
(3) Gii thiu v chic nn l Vit Nam.
(4) Gii thiu v chic o di Vit Nam.
(5) Thuyt minh v chic xe p.
(6) Gii thiu i dp lp trong khng chin.
(7) Gii thiu mt di tch, thng cnh ni ting ca qu hng.
(8) Gii thiu v mt ging vt nui c ch.
(9) Gii thiu v hoa ngy Tt Vit Nam.
(10) Gii thiu v mn n dn tc.
(11) Gii thiu v tt Trung thu.
(12) Thuyt trnh mt chi dn gian.
- Xc nh yu cu ca cc vn trn:
+ Yu cu v thao tc;
+ Yu cu v i tng.
- Nhn nh v phm vi kin thc xung quanh yu cu a ra.
Gi :
- vn yu cu em trnh by, gii thiu hay truyt trnh?
- vn yu cu thuyt minh vn g?
- Em cn tm hiu nhng g thuyt minh cho vn c a ra
trong vn?
V d, vi (2): Gii thiu mt tp truyn.
- Yu cu thao tc: gii thiu.
- i tng: mt tp truyn.

99

- Phm vi kin thc: tn tp truyn, xut x (Nh xut bn no, nm no),

hnh thc trnh by (ba, tranh nh,), ni dung chnh, ngha, c th
mua u,
2. Cch lm bi vn thuyt minh
a) c vn bn sau v cho bit i tng thuyt minh ca bi l g?
Xe p
C mt thi xe p l phng tin giao thng c nhn ch yu ca ngi
Vit Nam. Xe p l phng tin giao thng gin tin chuyn ng nh sc
ngi.
Xe p do nhiu b phn to thnh, ch yu l h thng truyn ng, h
thng iu khin v h thng chuyn ch. H thng truyn ng gm khung
xe, bn p, trc gia, bi gia, dy xch, a, lp, hai trc, bi v hai
bnh trc sau. Ngi i xe p ngi ln xe, chn p bn p lm trc xe
chuyn ng, a chuyn ng ko dy xch lm chuyn ng lp v
bnh sau, to lc y cho xe tin v pha trc. a rng ca c ng knh ln
hn ng knh lp, s rng ca ca n nhiu gp hn 2 ln s rng ca ca
lp. Khi a chuyn ng mt vng th lp chuyn ng hn 2 vng.
lp chuyn ng lm bnh xe chuyn ng theo. ng knh bnh xe thng
l 650mm hay 700mm, gp 10 ln ng knh lp, nh vy lp quay mt
vng th bnh xe ln c mt qung di. lp quay nhanh s lm xe chy
nhanh. Lc u bnh xe lm bng g, khi chy se xc rt d. Ngy nay ngi ta
lm bnh xe bng cao su, lp ngoi, sm trong, khi bm hi, c lc
n hi, xe chy t xc hn.
H thng iu khin gm ghi ng c hai tay cm xoay c qua c xe c
bi nhm li cho bnh xe trc i theo phng hng mong mun. Hai ci phanh
lp hai u tay cm, iu khin cho tc xe khi ang chy nhanh c th
chm li. Hai tay cm ghi ng va l tay li, va l ch nm gi cho
ngi i xe ngi vng trn xe. B phanh gm tay phanh, giy phanh truyn
sc p xung cng phanh lm cho m phanh p vo hai bn vnh xe to thnh
lc ma st lm gim tc chuyn ng ca bnh xe v xe chy chm li
hoc ng hn li khi cn thit. Nh b phanh m ngi i xe c th dng xe
theo mun.
H thng chuyn ch gm yn xe v gin o hng hoc gi ng. Yn xe
lp trn khung xe l ch ngi ca ngi i xe. Dn o hng lp pha sau
yn, da trn trc bnh xe sau, c th ch c kh nhiu hng. C khi ngi ta
li lp b phn ch hng pha trc, da trn trc bnh xe trc.
Ngoi cc b phn chnh nh trn, xe p cn c ci chn xch v hai
chn bn lp trn bnh sau v bnh trc, c n xe ly ngun in t inam
lp trc cng xe, v n tn hiu lp pha sau, c th c chung lp gn
ch tay cm.
Xe p l phng tin giao thng rt tin li trong c li ngn nh trong lng,
trong thnh ph nh. Xe p chuyn ng khng gy nhim. i xe p l

100

mt cch vn ng c th nh mt hot ng th thao.

Hin nay xe my qu nhiu, c c ln lt xe p, va gy ch tc giao
thng, va gy nhim mi trng. Trong tng lai khi phng tin giao thng
cng cng pht trin, xe p vn l phng tin giao thng c nhn khng th
thiu, va sch s va tin li.
(Bi lm ca hc sinh)
Gi : Bi vn thuyt minh v chic xe p.
b) Nhn xt v b cc ca bi vn.
Gi :
- Bi vn c b cc my phn?
- Ni dung ca tng phn l g?
Bi vn c b cc ba phn. Phn M bi (hai cu u): gii thiu khi qut
v chic xe p. Phn Thn bi (Tip theo cho n ch tay cm): gii thiu
cc b phn cu to ca chic xe p. Phn Kt bi: Khng nh tin ch ca
xe p, d bo v vai tr ca chic xe p trong tng lai.
c) gii thiu v chic xe p, bi vn trnh by nhng ni
dung no? Nhn xt v chnh xc, ng n ca cc ni dung m
bi vn trnh by.
Gi : Bi vn trnh by ni dung theo trnh t cc b phn ca chic xe
p: h thng truyn ng, h thng iu khin, h thng chuyn ch, cc
b phn ph khc. Cc ni dung a ra c th, r rng, chnh xc n tng chi
tit nh.
d) Nhn xt v phng php thuyt minh ca bi vn.
Gi : Bi vn s dng cc phng php: nu nh ngha; lit k; dng s
liu; so snh; phn loi, phn tch.
II. Rn luyn k nng
Chn mt trong nhng bi cho trn ri tin hnh lp , lp
dn vi bi y.
Gi : lp , cn tin hnh tm hiu k v i tng thuyt minh (quan
st, nghi chp t sch bo, hi ngi ln,)
Tham kho dn sau:
bi: Gii thiu v chic nn l Vit Nam.
a) M bi:
Chic nn l Vit Nam l (nu mt nh ngha v chic nn l Vit
Nam)
b) Thn bi:
- Gii thiu khi qut chic nn:

101

+ Hnh dng, mu sc;

+ Nguyn liu lm nn;
+ Cch lm, ni lm (nhng ni lm nn ni ting: Hu, Qung Bnh, H
Ty,);
+ Cc b phn ca chic nn;
+ Gi tr s dng ca nn;
+ Gi tr vn ho ca nn: trang im, qu tng, biu din ngh thut;
ngha biu tng ca nn l Vit Nam;
c) Kt bi:
- Cm ngh ca em v chic nn;
- Cn gi gn ngh lm nn, nt p vn ho ngi Vit nh th no?

bi 14
du ngoc kp
I. kin thc c bn
y l mt loi du c dng rt ph bin , n c nhng cng dng sau
y:
- Du ngoc kp nh du t ng, cu, on dn trc tip.
V d:
nn".

+ Em hy gii thch cu tc ng sau "Khng thy my lm

+ Em ang ngi gh th cc bn n r: "Mun i chi trn

gi khng?". Em tr li: "C". Th l cng chi. Mt bn ln bo: "Cu l trung
s nh".
(Ting Vit 5, tp 1, 2001)
+ Kh th u ni n rng liu nhng cch ni ang hng ngi
c nhn v mt c gi c gng mt bun ri ri. L liu r va c xem l
"tc bun bung xung", va c v l "l hng ngn". Li so snh thin nhin con ngi ny kh ph bin thi i th lng mn. Anh Th trong "Bn
ngy xa" cng nhn ho thin nhin nh th :
"Tre r ri bn b chen t t
Chui b ph u bn ng dm ma"

102

(Dn theo 125 bi vn)

- Du ngoc kp cn c dng nh du t ng c hiu theo ngha
c bit hay c hm ma mai.
V d: + Khi i bc ngy tht en, tht vng ri, th nhng li tuyn
b tnh t ca cc ngi cm quyn nh ta bng dng im bt nh c php l v
c ngi "N - gi - r" ln ngi "Am nam mt" mc nhin tr thnh "ging ngi
bn thu".
(Nguyn i Quc)
+ Mt th k "vn minh", "khai ho" ca thc dn cng khng lm
ra c mt tc st.
(Thp Mi)
- nh du tn tc phm, t bo, tp san, mt danh hiu, mt cm t mi
to ng ch .
V d: + Hoi Thanh nhn xt v Xun Diu trong "Thi nhn Vit
Nam": l mt hn th "tha thit, ro rc, bn khon". Hy chng t iu
qua cc bi th "Vi vng", "y ma thu ti", "Th duyn" ca ng.
(Dn theo 125 bi vn)
+ Nu trong "Trng Giang", ni bun thm qua tng con ch, y
nh dng sng Hng ang cun chy th trong "y ma thu ti" ni bun li
to ra t nim c n, qunh vng, cn trong "y thn V D", ni bun li
nh nh ct ln t thc b lng qun ca nh th.
(Dn theo 125 bi vn)
II. rn luyn k nng
1. Gii thch cng dng ca du ngoc kp trong nhng on
trch sau y:
a. Nguyn Tri gn "nhn ngha" vi "dn" khi ng vit "Vic nhn
ngha ct yn dn" trong "Bnh ng i co". ng li gn "nhn ngha" vi
"nc" khi ng vit "Nhn ngha duy tr th nc yn" trong bi th "H quy
Lam Sn". Tht l r rng, vi Nguyn Tri "nhn ngha" gn lin vi ch
ngha yu nc, vi tm lng u i thng dn.
(V Nguyn Gip)
b. Ngy 15/8, cuc u gi si ni din ra gia gn 20 doanh nghip
ginh quyn s hu cun sch "c nht v nh" ny.
(H Chu Sn)
c. Trong 9 nm khng chin chng Php, Bc H sng v lm vic ti chin
khu Vit Bc "bn phng lng lng, Th gi ngn". Nhng nm mu la
y, Bc c vit mt s bi th ch Hn v th ting Vit, tiu biu nht l cc
bi "Cnh rng Vit Bc", "Cnh khuya", "i thuyn trn sng y" Tnh yu
nc, thng dn, tnh yu thin nhin, tinh thn lc quan, yu i do dt trn

103

nhng bi th ca Bc.
d. Chnh m ch ni: "Cc con ny, cng an, b i, nh bo lnh ln,
sng sa khng ly, li i ly mt ngi va m, va b mt chn".
(T Quyn)
Gi :
Mu: a. Du ngoc kp s dng trong on trch ny th hin nhng
cng dng sau:
- nh du t ng, cu, on dn trc tip.
- nh du tn tc phm.
2. Hy t du 2 chm v du ngoc kp vo ch thch hp (c
iu chnh ch vit hoa trong trng hp cn thit) trong nhng
on trch sau v gii thch l do.
a. Tng bit hnh l mt ng th hay, T Hoi tng ni n mang tm s
ca ngi cm bt ca thi i, gia lc c t nc v dn tc chun b tng
khi ngha tin ti cch mng thng Tm 1945 v i.
b. Nguyn Tun vit ni v Thch Lam ngi ta vn ngh n truyn
ngn nhiu hn l truyn di. ng gp ca Thch Lam khng ch ngh
thut m n cn gip ta thanh lc tm hn.
c. Bo Tin Phong ngy 15/8/2004 a tin nhiu bi ging vn ch xo i
xo li nhng bi c mng m ru ria, trong , nhng bi tht c, nhng bi
gi cng c.
(Bo Th thao Vn ha, s 1575)
Gi :
Mu: a. "Tng bit hnh" l mt ng th hay. T Hoi tng ni: "N
mang tm s ca ngi cm bt ca thi i, gia lc c nc v dn tc chun
b tng khi ngha tin ti cch mng thng Tm 1945 v i".
- L do s dng du 2 chm: Bo trc on trch dn nguyn vn.
- L do s dng du ngoc kp: nh du s trch dn trc tip v tn tc
phm.
3. t 5 cu c s dng du ngoc kp, biu th nhng cng
dng khc nhau.
Gi :
Vit cu thnh phn, ni dung sng sa, r rng, s dng cc du
ngoc kp ng ch, ng cng dng.

Luyn ni: thuyt minh

104

v mt th dng
I. Hng dn chun b nh
1. Chun b dn vi bi: Thuyt minh v ci phch (bnh thu).
2. Yu cu chung: Trng by c cng dng, cc b phn cu to, nguyn l
gi nhit v cch bo qun ca ci phch.
3. Cc bc chun b:
a) Quan st v tm hiu v i tng thuyt minh:
- Cng dng ca phch nc trong cuc sng sinh hot hng ngy; Phch nc
gi c nhit trong khong thi gian bao lu?
- Tm hiu cu to ca phch nc:
+ Rut phch: Ti sao phch li gi c nhit? Rut phch lm bng g? Ti
sao rut phch nc li c cu to thnh hai lp, gia hai lp l khong chn
khng? Lp bc trng bn trong c tc dng g? Ti sao ming bnh phi lm
nh?,
+ V phch: Lm bng cht liu g? Tc dng? Ngi ta thng trang tr nh
th no?
- pht huy tc dng ca phch nc, tng kh nng s dng, ngi ta phi
s dng v bo qun nh th no? Nhng iu g cn trnh khi s dng
phch nc?
4. Lp dn cho bi ni:
- Ch : y l bi vn ni, cc phi c sp xp ph hp vi cch trnh
by bng ming;
- Thit lp trnh t cc theo b cc ba phn (M bi, Thn bi, Kt bi);
- i vi tng ni dung thuyt minh, phi tnh ton la chn phng php
thch hp (cc phng php thch hp vi bi ny: nh ngha, dng s liu,
so snh, phn loi,)
- Vit thnh vn mt s on: cng dng, gii thiu cu to rut phch,
II. Thc hin trn lp
1. Ni trc t, trc lp; ch iu chnh ging ni, nhn mnh nhng ni
dung thuyt minh quan trng (cng dng, cu to, kh nng gi nhit,)
2. Lng nghe bi ni ca cc bn, nghi chp nhn xt ca thy, c gio;
iu chnh dn ca mnh.
3. Tham kho nhng dn c thy, c gio nh gi cao.

Vit bi tp lm vn s 3

105

vn thuyt minh (lm ti lp)

1. Tham kho cc bi:
1: Thuyt minh v knh eo mt.
2: Thuyt minh v cy bt my hoc bt bi.
3: Gii thiu i dp lp trong khng chin.
4: Gii thiu v chic o di Vit Nam.
2. Hng dn chun b:
- Quan st, tm hiu trc cc i tng thuyt minh;
- Tm c ti liu, thu thp kin thc v cc i tng s thuyt minh;
- Lp dn theo b cc ba phn;
- La chn phng php thuyt minh ph hp vi tng ni dung.

bI 15
vo nh ngc qung ng cm tc
(Phan Bi Chu)
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Phan Bi Chu tn thu nh l Phan Vn San, tn hiu chnh l So Nam,
ngi lng an Nhim (c ti liu ghi l an Nhim), nay l x Nam Ho, huyn
Nam n, tnh Ngh An. ng l mt nh yu nc, mt nh cch mng ln nht
ca dn tc ta trong vng hai mi lm nm u th k hai mi. ng cn l
mt nh vn, nh th ln, vi nhng tc phm th hin lng yu nc thng dn
tha thit, kht vng c lp t do v ch chin u bn b, kin c ng: Hi
ngoi huyt th (th ch Hn), So Nam thi tp (th ch Hn v ch Nm),
Trng Quang tm s (tiu thuyt ch Hn), Vn t Phan Chu Trinh (ch
Nm), Phan Bi Chu nin biu (hi k ch Hn)...
2. V tc phm:
a) Bi th c sng tc khi tc gi ang b bt giam Qung ng (Trung
Quc).
Bng ging a vui hm hnh xen ln ngo ngh, tc gi cho thy mt
bn lnh vng vng, ch kin cng ca ngi chin s cng sn trong cnh t
y.
Bi th c vit theo th tht ngn bt c ng lut. C th hnh dung
v cu trc nh sau:

106

+ Hai cu u din t hon cnh (Chy mi chn th hy t)

+ Bn cu gia chia thnh hai cp i nhau c v t din t tm trng,
th hin bn lnh, kh phch...
+ Hai cu cui khp li vn , khng nh t tng, cm xc ch o...
ca c bi th.
b) y l bi th tht ngn bt c ng lut. Hai cu vo bi th hin
ngay khu kh ca bc anh hng:
Vn l ho kit, vn phong lu
Chy mi chn th hy t.
Nhn vt tr tnh hin ra vi mt phong thi ng hong, t tin n
ngang tng, ngo mn. Ging a vui, t tro lm tan bin i cm gic ca
mt ngi t, ch thy mt t th cao ngo, xem thng him nguy. Hai t vn
trong cu th u mang m tnh khu ng. Mt s vic nghim trng (t)
c ni n bng mt thi ci ct, xem thng. B giam hm trong t ngc
m khu kh c nh ca khch ti t tm dng chn trn chng ng thin l.
Hon cnh d c i thay, nguy bin c th p n bt c lc no nhng ch
kh th chng khi no lay chuyn.
Hai cu tip, tc gi t ngm v thn th ca mnh. Mt cuc i bn
ba y sng gi. Phan Bi Chu tng phiu bt khp ni. Trn hnh trnh y,
ng phi tri qua bit bao cay ng, cc kh.
Ch v ht lng mun tm ng cu nc, ch v yu t nc, dn tc
mnh m ngi ch s b xem nh mt ti nhn, b truy n khp ni. Phiu bt,
lnh nh, chng c yn n bao gi, con ngi y ct ting than cho mnh
cng l au cho ni au chung ca mt t nc ang mt ch quyn. Ting
th di y l ca bc anh hng. Ci bun y l ci bun ca mt ngi t yu nc,
ca mt nhn cch phi thng. Mt pht ngm ngi v mnh ri li sang
sng ca ln m giai lng mn:
Ba tay m cht b kinh t
M ming ci tan cuc on th.
Hai cp cu 3 - 4 v 5 - 6 ca bi th Vo nh ngc Qung ng cm tc
tun th khun mu ca mt bi th tht ngn bt c ng lut trong i
, i li. S ng i, hi ho v , v t ng nhng cu th ny ( bn
bin - nm chu, ba tay - m ming, b kinh t - cuc on th ) gp phn
khc ho tnh cht phi thng trong chn dung, kh phch ca ngi ch s
cch mng, to nn m hng ch o ca bi th.
Bn lnh v t th khc ngi ca ngi anh hng yu nc c khng nh dt
khot trong hai cu th kt bi:
Thn y vn cn, cn s nghip,
Bao nhiu nguy him s g u.
Con ngi y cn sng l cn tranh u n cng cho l tng chnh ngha

107

ca mnh. Hai ch cn ngt ra, ip li cng tng thm sc thi mnh m,

dt khot cho cu th. ch thp s chin thng him nguy.
c) Bi th tot ln mt tinh thn bt khut, mt t th vng vng ca bc trng phu trong cn sng gi. Truyn thng yu nc, ch kh anh dng ca dn
tc ang tip tc mch chy bt tn trong tm huyt ch s Phan Bi Chu.
Hnh nh ngi anh hng tc vo lch s nh mt minh chng cho tinh thn
yu nc, x thn v l tng chnh ngha.
II. rn luyn k nng
c bi th bng ging tm tnh, th hin phong thi ung dung, nim lc
quan cch mng ca tc gi. Hai cu u c ging hi hc, vui a, cc cu sau
c chm hn, ch cc t ng cu th va c tnh cht i va th hin
c bn lnh, kh phch ca ngi t: khch li ngi; bn bin nm chu;
cn s nghip s g u.

p cn ln
(Phan Chu Trinh)
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Phan Chu Trinh (1872 - 1926) hiu l Ty H, bit hiu Hi M, qu lng
Ty Lc, huyn H ng (nay l thn Ty H, x Tam Phc, huyn Tam K),
tnh Qung Nam. ng Ph bng, tng c b dng mt chc quan nhng
ri b quan chuyn tm vo s nghip cu nc mt s nghip tm
huyt, si ni v a dng ca ng trong nhng nm u th k XX. ng ni
ting l ngi gii bin lun v c ti vn chng. Th vn ca ng thm m
lng yu nc v tinh thn dn ch. Tc phm chnh: Ty H thi tp, Tnh
quc hn ca, Xng-t thi tp (cc tp th), Giai nhn k ng (truyn th
dch).
2. V tc phm:
a) Bi th ny c vit trong cng cnh ng vi bi Vo nh ngc Qung
ng cm tc ca Phan Bi Chu. Cng l tc phm ca nhng nh yu nc
tin b, li cng ang trong cnh b t y, hai bi th c nhng im kh t ng ng. l biu hin ca hai tm hn, kh phch mnh m, vt ln trn
hon cnh him nguy. S khc nhau gia hai tc phm th hin ging iu,
phong cch ca mi tc gi. Nu nh bi Vo nh ngc Qung ng cm tc c
nhiu nt hm hnh, a vui nh nhng th bi p Cn Ln li th hin
ging iu mnh m, ho hng, c nhiu sc thi khng nh hn.
b) Cu m u, tc gi phc ho bi cnh khng gian, gi m m hng
hng trng bng t th hin ngang, sng sng ca phn "lm trai" u i tri,

108

chn p t kiu hng. Dn gian tng c cu: "Lm trai cho ng nn trai".
Phan Bi Chu cng cao ch hng lm trai: " sinh lm trai th cng phi
khc i"... Cho thy quan nim v ch trai, lm trai c mch ngun trong
quan nim nhn sinh truyn thng. Trong cu th ca Phan Chu Trinh quan
nim y c khng nh trong mt bi cnh c th: "... ng gia t Cn
Ln" l "ng gia" bin - tri - t, tht kiu hnh, ng hong, ng l t
th ca ngi lm ch giang sn. Ba cu th tip theo, qua nhng hnh nh
chn thc din t cng vic nng nhc (khai thc ) tc gi khc ho
thnh nhng hnh nh biu trng cho tm vc sc mnh di non lp b, kinh
thin ng a ca nhn vt tr tnh. Nhng hnh ng mnh m cho php
ta hnh dung ra hnh nh ngi dng s vi sc vc thn k ang xung trn:
"xch ba", "ra tay"; v "lng ly" nhng chin cng "l ni non", "nh tan
nm by ng", "p b my trm hn". Nhng t ng cc t sc mnh dng
mnh lm ni bt hnh tng con ngi trong t th ngo ngh, ln ngang tm
v tr. Gia khng gian bin tri bao la, sng sng mt tng i kt bng
nhng hnh khi phi thng.
Bn cu cui bc l trc tip cm xc v suy ngh ca ngi anh hng. "Thn
snh si", "d st son" s bn b tr li c cng "thng ngy", "ma nng". Th
i lp cu 5 - 6 th hin s kin tm, vng tr ca nh cch mng d trong
bt k hon cnh khc nghit no. Tm lng thu chung, son st "mi chng
khuyt, nhum chng en" (Nguyn Tri) kia cng l s k tha truyn thng
anh hng bt khut c khng nh trong lch s dng nc v gi nc ca
dn tc Vit Nam. Vng vng n "tr gan cng tu nguyt", n ngo
ngh l o sng, phm cch ca ngi chin s chng tic thn mnh
cho s nghip chung. Phan Chu Trinh xut thn nho hc, nhng vn th
ny ta thy bn lnh ca nh nho ho thm thun thc vi tinh thn yu nc, ch cch mng. Trong bi cnh y nhng gian nan, th thch hi u
th k XX ngi chin s dm dn thn v giang sn x tc cng phi l
nhng con ngi bt chp hi sinh, nguy kh, bit qun thn mnh. C khi cn
phi bit gng mnh ln, chin thng hon cnh bng ch. Cm hng lng
mn ho hng tip tc c y ln nh im hai cu th kt vi hnh
nh th mang m cht s thi. Hai ch "v tri" ly t tch N Oa v tri.
Tm vc, sc mnh y c thi v ho n mc thn k, ging nh b
N Oa trong truyn thuyt i v tri. Hnh nh "Nhng k v tri" va
thc va bay bng, khoa trng. Thc mc lin h vi hnh nh nhng ngi t
lao ng kh sai p , lm l ni non c miu t 4 cu th u.
Bay bng, khoa trng li v vi nhn vt trong thn tch. Hai cu th cui
ny gi t s i lp gia ci ln lao, k v (v tri) vi thc t gian nan ch l
"vic con con". S i lp y l kt qu ca mt ch st , nim tin ln
vo s nghip chnh ngha, k v tri bng sc mnh i v tri c th
bp mi tr ngi gian nan. Thc t th nhng kh khn tc gi ang phi ng u khng "con con" cht no nhng ch c bng cch y, bng ch
qut cng tch t t ngun mch dn tc ngi chin s mi c th tip tc c
con ng dng dc chng gai trc mt. cng l mt cuc chin thng
chnh mnh.

109

c) p Cn Ln v Vo nh ngc Qung ng cm tc l hai bi th

ca hai nh nho yu nc tiu biu trong phong tro cch mng nhng nm u
th k XX. Qua chng ta nhn ra ci mch chy do dt ca ch ngha yu
nc, ch ngha anh hng trong truyn thng dn tc Vit Nam. Ri y ci
mch ngun y li bng ln thnh nhng t sng mnh lit v th hin trong
vn hc khng chin chng M, chng Php.
II. rn luyn k nng
c bi th ny, khc vi bi Vo nh ngc Qung ng cm tc . Tng
tng cu phi c r rng, rnh mch, ch cc t ly (lng ly, snh si, con
con...) cc cp i (3 - 4; 5 - 6). Cu cui c bung nh nhng, ch sc
thi lm ch hon cnh, tnh hung (chi k, vic con con).

n luyn v du cu
I. kin thc c bn
1. Tng kt du cu
T lp 6 n lp 8, cc em c hc 10 loi du cu. Mi loi du cu c mt
cng dng ring, c th nh sau:
a. Du chm dng kt thc cu trn thut
V d: nh trng trong chy khp nhnh cy k l, trn ngp con ng
trng xo.
b. Du chm hi t cui cu nghi vn v thng biu th
ngha nghi vn
V d: - C ng no, c nht nhanh a cho ti c th c ly g m n?
(Nam Cao)
c. Du chm than t cui cu cu khin hoc cui cu
nhm biu th cm xc. Khi c phi ngng ngt v c th ln ging,
xung ging tu theo tng hon cnh.
V d: Lo Hc i! Lo hy yn lng m nhm mt.
(Nam Cao)
d. Du phy c dng trong cu nhm nh du ranh gii mt s b phn
cu din t ng ni dung, mc ch ca ngi ni. V d:
Lo Hc ang vt v trn ging, u tc r ri, qun o xc xch, hai con
mt long sng sc.
(Nam Cao)
e. Du chm phu dng nh du cc b phn khc nhau trong mt
php lit k phc tp, nh du ranh gii gia cc v ca mt cu ghp c
cu to phc tp.

110

V d: Vn hc dn gian th hin tm l gn b su nng vi ni chn

rau ct rn; tm l hng v ci ngun dn tc; cao li sng trch nhim
vi cng ng; cao li sng trng ngha, qu ti; t ho v qu hng bn
qun.
g. Du chm lng c dng gia cu, cui cu hay u cu biu
th mc ch ca ngi vit nh: t cha lit k ht, th hin li ni ngp
ngng hay ngt qung, biu th ch ngt di ging, ghi li ch ko di ca
m thanh hay s ch i, ch lc bt
V d:
Tre xanh,
Xanh t bao gi?
Chuyn ngy xa c b tre xanh
(Nguyn Duy)
h. Du gch ngang dng nh du b phn ch thch hay gii
thch trong cu, t trc nhng li i thoi, t trc b phn lit
k, t gia cc lin s
V d: Mt hm, c ti gi ti n bn v ci hi:
- Hng! My c mun vo Thanh Ho chi vi m my khng?
i. Du ngoc n dng nh du phn c chc nng gii thch, b
sung, thuyt minh thm
V d: ng mt ci, h (nhng ngi bn x) c phong cho ci danh hiu
ti cao l "chin s bo v cng l v t do".
(Nguyn i Quc)
k. Du hai chm dng nh du phn gii thch, thuyt minh cho phn
trc , bo trc li dn trc tip (dng vi du ngoc kp) hay li i thoi
(dng vi du gch ngang).
V d:
+ B lo lng ging li lt t chy sang!
- Bc trai kh ri ch?
(Ng Tt T)
+ Ti li im lng ci u xung t: lng ti cng thng li, khc mt ti
cay cay.
(Nguyn Hng)
e. Du ngoc kp dng nh du t, ng, cu, on dn trc tip;
nh du t ng c hiu theo ngha c bit hay c hm ma mai;
nh du tn tc phm, t bo, tp san c dn.
V d:
Hai ting "em b" m c ti ngm di ra tht ngt, tht r qu nhin

111

xon cht ly tm can ti nh c ti mun.

(Nguyn Hng)
2. Cc li thng gp v du cu
Trong khi vit, ta thng mc mt s li v du cau nh sau:
- Khng c du ngt cu khi cu kt thc.
V d: Tc phm "Tt n" lm chng ta v cng xc ng trong x hi c,
bit bao gia nh nng dn phi sng nhng ngy khn cng trong ma su
thu.
- Dng du ngt khi cu khi cu cha kt thc.
V d: Qua tc phm ny. Tc gi cho ngi c cm nhn v mt thnh
ph Hu p, th mng nhng rt anh hng.
- Thiu du thch hp tch cc b phn ca cu khi cn thit.
V d: Ging ni ca b ti khc su vo tr nh mi ngi d dng nh
nhng o hoa v cng du dng, rc r y nha sng.
- Ln ln cung dng ca cc du cu:
V d: Qu tht, ti khng bit nn gii quyt vn ny bt u? Anh
hy c th cho ti mt li khuyn c khng! ng b mc ti lc ny.
II. rn luyn k nng
1. Hy chp on vn di y v iu du cu thch hp vo ch c du
ngoc n:
Cai l khng cho ch ni ht cu ( ) trn ngc hai mt ( ) hn qut ().
( ) My nh ni cho cha my nghe y ( ) su ca nh nc m dm m
mn xin khut ( ).
Ch Du vn thit tha ( )
( ) Khn nn ( ) nh chu khng c ( ) du ng c cha mng cng n
th thi ( ) Xin ng trng li ( )
Cai l vn ging hm h ( )
( ) Nu khng c tin np su cho ng by gi ( ) th ng s d c nh my
i ( ) chi mng thi ( )
Ri hn quay sang bo anh ngi nh l trng ( )
( ) Khng hi u m ni vi n ( ) tri c thng chng n li ( ) iu ra
nh kia ( )
(Ng Tt T)
Gi :
Mu: Cai l khng cho ch c ni ht cu, trn ngc hai mt, hn
qut:

112

- My nh ni cho cha my nghe y ? Su cho nh nc m dm m mn

xin kht!
2. Vit mt on vn hi thoi ghi li cuc tr chuyn gia cha m v con,
trong c s dng cc du cu hc.
Gi :
Yu cu: ng ch , s dng thch hp cc loi du cu.

Thuyt minh v mt th loi vn hc

I. Kin thc c bn
1. T quan st, nghe - c n m t, thuyt minh v mt th loi
vn hc
Cho bi: Thuyt minh c im ca th th tht ngn bt c.
a) Quan st, nghe - c
- Em c c nhng bi th no thuc loi tht ngn bt c?
c k hai bi th Vo nh ngc Qung ng cm tc v p Cn Ln
theo nh hng sau:
- Mi bi th c my dng? Mi dng th c my ch (ting)? S dng, s
ch y c th thay i c khng?
- Nhng ting no c gi l bng (k hiu l B), ting no c gi l trc
(k hiu l T)? Hy ghi k hiu B hoc T cho tng ting trong bi th , v
d:
Bi p Cn Ln:
Lm trai ng gia t Cn Ln
(B - B - T - T - T - B - B)
Lng ly lm cho l ni non.
(B - T - B - B - T - T - B)
Xch ba nh tan nm by ng,
(T - T - T - B - B - T - T)
Ra tay p b my trm hn.
(B - B - T - T - T - B - B)
Thng ngy bao qun thn snh si,
(T - B - B - T - B - B - T)
Ma nng cng bn d st son.
(B - T - B - B - T - T - B)
Nhng k v tri khi l bc,
113

(T - T - T - B - B - T - T)
Gian nan chi k vic con con!
(B - B - B - T - T - B - B)
- Th ng ngn bt c c lut i v nim nh sau:
+ Nu ting bng (hoc trc) dng trn ng vi ting trc (hoc bng)
dng di th gi l i nhau (v d: trai i vi ly);
+ Nu ting bng (hoc trc) dng trn ng vi ting bng (hoc trc)
dng di th gi l nim nhau (v d: ly nim vi ba);
Da vo khi nim i v nim trn, hy rt ra nhn xt v quan h bng trc gia cc dng th.
- Th ng ngn bt c phi tun th nguyn tc v vn:
+ Vn l b phn ca ting, khng k thanh iu v ph m u (nu
c), hip vn l s ging nhau v vn gia cc ting (v d: vn on trong bi
th trn);
+ Vn bng l vn c thanh huyn v thanh ngang, c thanh hi, ng, sc,
nng l vn trc.
Hy cho bit hai bi th trn c ting no hip vn vi nhau, ting hip
vn y l vn bng hay vn trc?
- Nhn xt cch ngt nhp ca cc cu th trong hai bi th. V d:
Nhng k v tri / khi l bc (nhp 4/3)
Lu nhng trng hp ngt nhp bt thng.
b) Mi mt th loi vn hc c nhng c th ring, thuyt minh
v mt th loi vn hc l gii trnh v nhng im ring y. Nn
gn vic thuyt minh v th loi vn hc vi phng php nu v d
c th ho vn .
c. Lp dn
a) M bi:
Tr li cu hi Th tht ngn bt c l g?
b) Thn bi: Tr li cu hi Th tht ngn bt c l th th nh th no
- c im v s cu, s ch;
- Cc c im ca th th: i, Nim, Vn, Nhp;
c) Kt bi:
Nu cm ngh ca em v c im ca th th (nn da vo nhng bi
th c th).
II. Rn luyn k nng
1. Qua cc truyn ngn c (Ti i hc, Lo Hc, Chic l cui
cng,), hy thuyt minh v c im ca th loi truyn ngn.

114

Gi :
- V s di - ngn;
- V s lng nhn vt;
- V cu chuyn c k;
- V ngha ca cc truyn ngn.
2. c vn bn thuyt minh sau v tm tt li nhng chnh:
Truyn ngn
Truyn ngn l hnh thc t s loi nh. Truyn ngn khc vi truyn va
dung lng nh, tp trung m t mt mnh cuc sng: mt bin c, mt hnh
ng, mt trng thi no trong cuc i nhn vt, th hin mt kha cnh
ca tnh cch hay mt mt no ca i sng x hi. Do truyn ngn
thng t nhn vt v s kin.
Ct truyn ca truyn ngn thng din ra trong mt khng gian, thi gian
hn ch. N khng k trn vn mt qu trnh din bin mt i ngi m
chn ly nhng khonh khc, nhng lt ct ca cuc sng th hin.
Kt cu ca truyn ngn thng l s sp t nhng i chiu, tng phn
lm ni bt ra ch . Do m truyn ngn thng l ngn.
Truyn ngn tuy ngn nhng c th cp ti nhiu vn ln ca cuc
i. Tc phm ca nhiu bc thy trong th loi ny cho ta bit iu .
(Theo T in vn hc)
3. i chiu nhng chnh va tm tt c trong vn bn trn vi
dn chun b cu trn t rt ra nhng hiu bit v c
im chnh ca th loi truyn ngn.

BI 16
mun lm thng cui
(Tn )
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Tn (1889-1939) tn khai sinh l Nguyn Khc Hiu, qu lng Kh Thng, huyn Bt Bt, tnh Sn Ty (nay l huyn Ba V, tnh H Ty).
Tn xut thn l nh nho, tng hai phen lu chng i thi nhng khng
. Sau ng chuyn sang sng tc vn chng v sm ni ting, nht l
nhng nm 20 ca th k XX.

115

Tc phm chnh ca Tn : Khi tnh con I, II (th), Gic mng con I (tiu
thuyt), Th non nc (tiu thuyt), Gic mng con II (du k), Gic mng ln (t
truyn),...
2. V tc phm:
a) Bi th Mun lm thng Cui c vit theo th tht ngn bt c - mt
th th thng c s dng th hin nhng ni dung trang trng. Tuy
nhin, ging iu ngng nghnh v t tng bt c d ca tc gi li tri ngc
vi tnh cht ca th th ny.
b) Nhan ca bi th cho thy ging iu ngng nghnh, bt c
ch ca nh th: mun y nh mt nhu cu bc xc, chng cn giu
gim, vng vo. Nhng mun ci g? Mun lm cui th ch thc l mun
thot ln trn ri. c vng ln trn th mng th m ni ta nh l mun n,
mun ung, mun ng... tht l thnh thc!
c) "Ngng" c hiu l lm nhng vic vt tri ln so vi bnh thng. Ngng
cng c ngha l chi tri, gy cho ngi ta phi ch .
Ci ngng th hin trong bi th ny l tc gi mun i ra khi tri t
ln cung trng chi vi ch Hng. Hn th na, nh th li mun ch coi
mnh nh l mt ngi bu bn. Cch ln tri, ln trng ca Tn cng bc l
cht ngng: ch Hng s ch cnh a xung v Tn s bm vo m ln.
Tn rt t tin, coi rng mnh ln cung trng s lm cho ch Hng khng cn
l loi, khng b bun ti. nh cng ch Hng "mi nm rm thng tm, Ta
nhau trng xung th gian ci" cng l th hin ci ngng ca thi s.
d) Cu kt bi th l hnh nh "Ta nhau trng xung th gian ci". Hnh
nh ny th hin s lng mn v ci ngng ca Tn . Ci ngng ca Tn
trong bi th ny l mt hnh thc ng x vn nm trong ct cch ca nh
nho ti t trong th truyn thng. Song, nh chng ta thy, ci ngng y li
l thi ca Tn i vi x hi ta nhng nm u th k XX; bc l mt
ngun xc cm mi, y c tnh a tnh, phng tng. Ci m mng thnh ra
ci ngng th qu l m cht ring ca Tn .
II. rn luyn k nng
Trc ht, trong bi th, ci "ngng" ca Tn c th hin trn nhiu phng din, t bi (mun lm thng Cui) n th loi (ly th th trang
trng th hin t tng ng ngc) v nhng t ng, hnh tng c th trong
bi th.
Th hai, tc phm l li tm s kn o ca mt ngi bt ho su sc vi
x hi ng thi, mun trnh xa, mun vt hn ln trn ct ln ting ci
ngo ngh.
Vi ging th ny, mc d c vit theo th tht ngn bt c ng lut nhng khng nn c bng ging trang trng m ngc li, phi rt linh hot. Ch
nhng t ng theo phong cch khu ng dn gian nh: Bun lm, chn na
ri, ngi cha, nhc ln chi...

116

n tp V KIM TRA phn ting vit

I. Ni dung n tp
1. T vng
a. Cp khi qut ca t ng v trng t vng
- Cp khi qut ca t ng.
+ Mt t c ngha rng khi phm vi ngha ca t bao hm ngha ca
mt s t ng khc.
+ Mt t ng c ngha hp khi phm vi ngha ca t ng c bao hm
trong phm vi ngha ca mt t ng khc.
+ Ngha ca mt t ng c th rng hoc hp hn ngha ca t ng
khc. Mt t ng c ngha rng vi nhng t ng ny nhng c th c ngha
hp i vi mt t ng khc.
V d: T "Thy thuc' c ngha rng hn so vi ngha ca t bc s, y s,
y t, h l, nhng c ngha hp hn so vi "ngi".
- Trng t vng l tp hp t c t nht mt nt ngha chung.
V d: Trng t vng ch gia cm: g, ngan, ngng, vt
b. T tng hnh v t tng thanh
- T tng hnh l t gi t hnh nh, dng v, hot ng, trng thi ca s
vt.
V d: lng khng, ngt ngng, ngon ngoo, tha tht
- T tng thanh l t m phng m thanh ca t nhin, ca con ngi.
V d: m m, thnh tht, rc rch, x x
- T tng hnh v t tng thanh c gi tr gi t v biu cm cao, thng c
dng nhiu trong vn miu t v t s.
c. T a phng v bit ng x hi
- T a phng l t ng ch s dng mt (hoc mt s) a phng
nht nh.
V d:

o - c, bm - m

(Trung B)

Cy vit - cy bt, u phng - lc

(Nam B)

Thng (dng c ong go, thc), thy - b, (Bc B).

- Bit ng x hi l cc t ng ch c dng trong mt tng lp x hi nht
nh.
d. Mt s bin php tu t
- Ni qu l bin php tu t phng i mc , quy m, tnh cht ca s

117

vic, hin tng c miu t nhn mnh, gy n tng, tng sc biu cm.
V d:
Cy ng ang bui ban tra
M hi thnh tht nh ma rung cy
(Ca dao)
- Ni gim ni trnh l bin php tu t dng cch din t t nh, uyn
chuyn, trnh gy cm gic qu au bun, gh s, nng n, trnh th tc,
thiu vn ha.
V d:
B v nm i lng treo li
Bin ng, Hn M gic bn vo.
(T Hu)
2. Ng php
a. Mt s t loi
- Tr t l nhng t chuyn i km mt t ng khc trong cu nhn
mnh hoc biu th thi nh gi s vic, s vt c ni n t ng
.
V d: Ngay, chnh, ch th, nhng,
Chic m ny gi nhng 20 nghn ng
- Thn t l nhng t dng bc l tnh cm, cm xc ca ngi ni hoc
dng gi p. Thn t thng dng u cu v c th c tch thnh mt
cu c lp.
V d: i, i, chao i, tri, tri i, hi, vng, d, ,
Chao i! Thy n ch ngh ln thn s i.
- Tnh thi t l nhng t c thm vo cu cu to cu nghi vn, cu
khin, cm thn v biu th sc thi tnh cm ca ngi ni.
V d: , , nh, nh, i, no, vi, thay, nh,
i i em! Can m bc chn ln!
(T Hu)
b. Cu ghp
- Cu ghp l cu do hai hoc nhiu cm t ch v khng bao cha nhau
to thnh. Mi cm ch v l mt v cu.
V d: m cng khuya, trng cng sng.
- Cch ni cc v cu trong cu ghp.
+ Dng nhng t c tc dng ni.
. Ni bng mt quan h t hoc mt cp quan h t.

118

V d:

My en ko kn bu tri v gi git tng cn.

V tri khng ma nn cnh ng thiu nc.

. Ni bng mt ph t hay mt cp i t h ng.

V d:

Ai lm ngi y chu.
Anh i u, ti i y.

+ Khng dng t ni, cc v cu thng s dng du phy, du hai chm.

V d: B i ch, m i lm, em i hc.
- Cc kiu quan h ngha gia cc v ca cu ghp thng gp l: quan
h nguyn nhn, quan h iu kin (gi thit), quan h tng phn, tng
tin, la chn, b sung, ni tip, ng thi, gii thch
Mi mi quan h thng c nh du bng nhng quan h t, cp quan
h t, cp t h ng: v nn, nu th, tuy/mc d nhng, khng
nhng m cn, hoc hoc.
V d: Tuy lng hi cng nh b ti i li vn nhanh nhn.
II. rn luyn k nng
1. Tm cc t thuc trng t vng sau :
- Dng c mi, gia.
-

B phn ca con ngi.

Gi :
- Dng c mi: gia: bo, gia, mi,
- B phn ca c th: u, mnh, chn, tay
2. Tm trong th ca 2 v d v bin php tu t ni qu hoc ni
gim ni trnh.
Gi :
Ni qu:
Ngng u mi tc m rung
Gi lay nh sng bin tung trng b
(T Hu)
- Ni gim:
Ngi nm di t ai ai
Giang h m chi qun qu hng
(Tn )
3. Vit hai cu, trong mt cu c dng t tng hnh, mt cu
c dng t tng thanh.
Gi :

119

Mu:
- Chic xe ca chng ti b chm chp trn con ng ngon ngoo, khc
khuu.
- Ting nc chy rc rch bn khe sui.
4. Vit 2 cu ghp trong mt cu c dng quan h t v mt
cu khng dng quan h t.
Mu.
- Tri nng gt, tng on ngi m hi nh nhi ang y nhng chic
xe ci tin nhch tng bc trn ng .
- Mc d b ti c tui nhng bc chn i li rt nhanh nhn.
5. Tm trong th vn 3 v d c s dng tr t, thn t, tnh thi
t.
Gi :
Tr t:
- Em c quyn t ho v ti v c em na. (H Phng)
Thn t:
hay, cnh cng a ngi nh
(H Xun Phng)
Tnh thi t:
C y bng lng y ch
(Ng Tt T)

BI 17
hai ch nc nh
(Trch - Trn Tun Khi)
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Trn Tun Khi (1895-1983) bt hiu Nam, qu lng Quang Xn, x M
H, huyn M Lc, tnh Nam nh. ng thng mn nhng ti lch s hoc
nhng biu tng ngh thut bc l lng yu nc ca ng bo v by t
kht vng c lp, t do ca mnh.
Tc phm chnh ca Trn Tun Khi bao gm cc tp th: Duyn n ph sinh
I, II; Bt quan hoi I, II; Vi sn h I, II...
2. V th loi:

120

Song tht lc bt l th th cch lut c in thun tu ca Vit Nam.

n v c bn l mt kh th gm hai cu by ch v hai cu su tm tip
theo. Nu m u bng hai cu su tm trc th gi l lc bt gin tht. Tr
im sai bit rt nh ny, lc bt gin tht hon ton thng nht vi song tht
lc bt v ci ngun cng nh cch lut. Song tht lc bt, do , c th c
xem l mt thut ng chung.
Song tht lc bt c hnh thnh trn c s t hp th th lc bt nhng
khng phi vi th tht ngn ca Trung Quc m vi li th by ting vn c
ca Vit Nam:
- "Bi ra ma qut nh ra rc".
- "c lng ta, xt xa lng ngi".
- "Git mu o hn ao nc l".
(Tc ng)
- "n, th n cm tha canh cn
n, th n mn sng khoai sng".
(Lc sc tranh cng)
- "o xng hng ca chng vt mc,
m em nm, em p ly hi
Gi khn, gi ti, gi li,
Gi i chng mng cho ngi ng xa".
(Ca dao)
Qua s gia cng dn dn ca nh vn, n th k XVIII, song tht lc bt
t n mc hon thin qua tc phm ca Nguyn Gia Thiu, v dch
phm ca on Th im, Phan Huy Vnh, v.v... Ngy nay song tht lc bt vn
cn sc sng ca n. Trong Ba mi nm i ta c ng, T Hu s dng th
th ny kh thnh cng.
dng hon chnh nht, song tht lc bt tun theo cch lut nh sau. V
gieo vn: ting cui cu by trn bt vn trc xung ting th nm cu by
di; ting cui cu by di bt vn bng vi ting cui cu su; ting cui
cu su li bt vn bng vi ting th su cu tm; ting cui cu tm li bt
vn bng vi ting th ba, hoc ting th nm ca cu by u ca kh th
sau. Nh th mi kh th c mt vn trc v ba vn bng. Tr cu su ch c
vn chn, ba cu kia va c vn chn va c vn lng. V phi thanh, th
ting th nm v ting th by ca cu by trn nht nh phi bng v
trc, cu by di th ngc li. Bng trc trong hai cu su tm ging nh trong
th lc bt. V ngt nhp, th hai cu by theo ng nh th by ch Vit
Nam, ngha l 3/4 hoc 3/2/2. Hai cu su tm cng linh hot nh th lc bt.
[...] Cng nh lc bt, song tht lc bt c kt c nhiu phm cht thm
m ca ting Vit, nht l v phng din nhc iu... Nu cu th lc bt
c kh nng miu t v k chuyn thch hp vi loi truyn, th song tht lc

121

bt li giu gi tr biu cm, nhiu sc biu hin nhng trng thi tm hn v

xc cm, thch hp vi cc khc ngm di (Phng Lu T in vn hc, tp
hai, 1984).
3. V tc phm:
a) Thi qun Minh sang xm lc nc ta, Nguyn Phi Khanh, i thn ca
triu nh, b ca Nguyn Tri b chng bt a sang Trung Quc. Nguyn
Tri mun i theo phng dng cha gi nhng Nguyn Phi Khanh khuyn
con li n n nc, tr th nh. n bin gii th hai cha con chia tay
nhau. Nguyn Tri tm n gia nhp ngha qun Lam Sn v sau , bng
ngi bt ca mnh, ng gp phn rt ln trong vic nh tan qun xm
lc, gii phng t nc.
b) Xc cm bun au c th hin bng mt ging th thng thit, lm
li. Th th song tht lc bt rt thch hp vi cm xc v ging iu ny. Hai
cu by ch nh tro dng, dn dp. Hai cu lc bt da dit, chm m xoy
su, nhc nhi. Nhng thanh trc cu by, hip vn hai cu lc bt lm
tng nhc tnh tng kh th:
*Bi cnh khng gian bin i c gi ra 4 cu th u
- T im chia li ny, ngi cha s ra i vnh vin, vnh bit t quc, vnh
bit nhng ngi rut tht. Cnh vt su thm th lng (i Bc, my su, gi
thm, h tht, chim ku...) cng gi bun au cho lng ngi.
- Hon cnh o le v tm trng ca nhn vt tr tnh (4 cu th tip):
cha b p gii sang Tu, mt i khng tr li, con mun theo cha lm trn
o hiu nhng th nh n nc cn y, cha nh dn lng khuyn con li v
ngha ln. Tm trng : au n, xt xa v chia li v cng v th nh n nc cha
tr.
Nhng cu th m u on c tc dng to tin , tm th. Trong
khng gian v tm trng chia li au bun nh th li khuyn ca ngi cha (th
hin on sau) c ngha nh nhng li trng tri thing ling.
* 20 cu th tip theo (phn 2) c s kt hp gia t s (k), miu t v
biu cm. Nhng vn th thm m huyt l c sc lay ng ln
- Bn cu, t Ging Hng Lc... n ...xa nay km g ! : tc gi nhp
vai vo ngi cha (Nguyn Phi Khanh) gi nhc cho con v nim t ho
dn tc.
- Tm cu tip, t Than vn nc... n ...d cn thng u ! gi t
thc cnh thng au ca t nc khi b xm lng. Lu cc hnh nh : khi
la bng bng, xng rng mu sng, thnh tung quch v, b v la con , xiu
tn hao mn.
- Bn cu tip, t Thm vong quc... n ...lm than ni ny ! trc
tip th hin ni au mt nc, xt xa trc cnh ni ging lm than. Lu
nhng t ng din t cm xc : k sao xit k, nhng x tm can, ngm
ngi, khc, than.

122

- Bn cu, t Khi Nng Lnh... n ...n sau m? : ni ut hn

ngt tri thm trn sng ni, dy v lng ngi. Lu cc t ng : xy khi ut,
vt cn su, cng ni cng au, ly ai t . Ngi cha ang tr li vi bu
tm s mun nhn nh cng con.
c) Phn cui on trch ngi cha ni n tnh th bt lc ca mnh
(tui gi sc yu, l sa c), nhc nh s nghip ca t tng (v nc gian lao)
kch thch ci ch gnh vc giang sn, t nim tin, trao gi cho con tr
n nc, bo th nh.
d) Mn xa ni nay, mn ngi ni ta vn l th php c t lu i
trong truyn thng vn hc. Trn Tun Khi la chn chuyn chia li gia hai
cha con Nguyn Phi Khanh v Nguyn Tri gi gm tm s, ni au mt
nc nhm khi gi tinh thn yu nc thng ni khi non sng ang b giy xo
bi gt giy thc dn. Bng tnh cm su m, mnh lit, vi mt ging
iu thng thit, tc gi ca Hai ch nc nh thc hin bn phn, s
mnh cao c ca ngi ngh s yu nc. Th ng thi thc lng ngi, khch l
mi ngi tranh u cho giang sn c lp, t do.
II. rn Luyn k nng
Bi th c vit theo th song tht lc bt, trong c cu song tht c
nhp 2/2 v 4/4 cn tp c nhiu ln th hin ng nhp th, ging
th. Hai cu song tht c nhp ngt dt khot, hai cu lc bt c chm,
dn tri hn th hin nhng cm xc kn o su xa.

123

hot ng ng vn

tp lm th by ch
I. kin thc c bn
1. V tc gi:
Trn Tun Khi (1895-1983) bt hiu Nam, qu lng Quang Xn, x M
H, huyn M Lc, tnh Nam nh. ng thng mn nhng

124

mc lc
Bi
1
2
3
4
5
6
7

9
10

11
12
13

14

Ni dung

Tran
g

- Ti i hc
- Cp khi qut ca ngha t ng
- Tnh thng nht v ch ca vn bn
- Trong lng m (trch Nhng ngy th u)
- Trng t vng
- B cc ca vn bn
- Tc nc v b (trch Tt n)
- Xy dng on vn trong vn bn
- Lo Hc
- T tng hnh, t tng thanh
- Lin kt cc on vn trong vn bn
- T ng a phng v bit ng x hi
- Tm tt vn bn t s
- Luyn tp tm tt vn bn t s
- C b bn dim (trch)
- Tr t, thn t
- Miu t v biu cm trong vn bn t s
- nh nhau vi ci xay gi (trch n Ki-h-t)
- Tnh thai t
- Luyn tp vit on vn t s kt hp vi miu t
v biu cm
- Chic l cui cng (trch)
- Chng trnh a phng (phn Ting Vit)
- Lp dn cho bi vn t s kt hp vi miu t v
biu cm
- Hai cy phong (trch Ngi thy u tin)
- Ni qu
- n tp truyn k Vit Nam
- Thng tin v Ngy Tri t nm 2000
- Ni gim ni trnh
- Luyn ni: K chuyn theo ngi k kt hp vi
miu t v biu cm
- Cu ghp
- Tr bi tp lm vn s 2
- Tm hiu chung v vn bn thuyt minh
- n dch, thuc l
- Cu ghp (tip theo)
- Phng php thuyt minh
- Bi ton dn s
- Du ngoc n v du hai chm
- vn thuyt minh v cch lm bi vn thuyt
minh
- Chng trnh a phng (phn Vn)

125

15

16
17

126

Du ngoc kp
Luyn ni: Thuyt minh v mt th dng
Vo nh ngc Qung ng cm tc
p Cn Ln
n luyn v du cu
Thuyt minh v mt th loi vn hc
Mun lm thng Cui
n tp v kim tra phn Ting Vit
Tr bi tp lm vn s 3
Hai ch nc nh (trch)
Hot ng ng vn: Lm th by ch
Kim tra tng hp cui hc k I

hc tt
ng vn 8 (tp mt)
Phm Tun Anh, Nguyn Hun, Bi Th Thanh Lng
_____________________

Nh xut bn i hc quc gia tp. h ch minh

03 Cng trng Quc t, Qun 3 - TP. H Ch Minh
T: 8239 170 - 8239 171; Fax: 8239 172
Email: VNUHP@Fmail.vnn.vn
*****
Chu trch nhim xut bn
PGS, TS. nguyn Quang in

Bin tp ni dung
Trnh by ba
Sa bn in

_________________________________________
In ln th nht... cun (kh 17 cm x 24 cm) ti X nghip in....
Giy php xut bn s: cp ngy
In xong v np lu chiu qu

thng

nm 2005

nm 2005.

127

Kim tin theo cp s nhn

TI TH V THNH CNG
Knh cho qu thy c v cc bn. Hin nay vic kim tin
qua mng Internet ang tr nn ph bin. VN chng ta cng
c dch v ny. Qu thy c thng xuyn ln mng v c nhiu
bn b? Vy hy tn dng n, cng c ngha l gip mnh kim
thm thu nhp. Nu bn chu kh th s l rt nhiu tin. Bn
hy nhanh tay lm thnh vin v y l trang mi c thnh lp.
Khi bn ng k tc l bn to c hi cho chnh mnh v cng
l cho ti c hi kim thm thu nhp.
Hin nay c cng ty Satavina kinh doanh lnh vc nh vy nn
mnh tin tng hn. Mnh cng bit rt nhiu bn khng tin v cch
kim tin ny lm. V ngh cng ging nh nhng cng ty khc sau
khi lm vic ct lc cui cng ch mi khng thy tin vo ti khon
mnh g ht. C khi b l ti khon cn b mt tin na. Mnh cng
gii thiu vi bn b mnh v Satavina v cng nhn c cu "My
ng tin vo my vic hy thi gian hc hoc lm vic khc c
ch hn" nghe xong m pht bun. Nhng mnh v cc bn ang l
thnh vin y tin tng vo Satavina s thay i cch suy ngh v
cch kim tin qua mng v cho chng ta c hi tng thm thu nhp.
Khi chng ta c bng chng c th v thu nhp ca mnh th mnh
ngh lc mi ngi s chen chn vo ng k d lc hi chm
chn mt cht.
Vi im hay khin mnh tham gia cng Satavina l:
1) Ti y mnh s c nhiu kin thc hay v cuc sng v
kinh doanh:
Vo Satavina bn s c c nhiu bi vit hay v kinh doanh,
kinh nghim sng. Khng ch c vy thi, khi c qung co chng ta
xem chng ta s c thm thng tin v sn phm quanh ta v cn c thu
nhp thm na c sng cha? Xem qung co trn tivi gia b phim
lm ta bc mnh v khng c tin.
2) Thu nhp theo h s nhn:
i lm cng hoc kinh doanh bn ngoi chng ta nhn tin theo
cp s cng cn vi trang web Satavina th cho ta c hi kim tin
theo cp s nhn nu ta gii thiu thm ngi khc cng tham gia vi
ta. Bnh thng nu ta dnh 1 giy c qung co s c 10 im
nu bn c 10 ngi cp di ca bn th nu mi ngi dnh mt
128

giy c th bn c 100 im ri. Cha k bn c nhiu cp di

hn v cp di ca bn gii thiu thm nhiu ngi na lc thu
nhp ca bn khng bit nhn ln bao nhiu ln.
3) Mt ngy bn khng lm vn c thu nhp:
Nu bn lm cng n lng chng mai mt ngy bn bnh hoc
tai nn phi vo vin khng i lm c th bn s khng c hng
lng. Cn Satavina khi bn c mt l do g khng th lm vi
ngy th bn vn c thu nhp. Vy thu nhp do u bn c? l do
cp di bn vn lm thi. Bnh th ch c mt ngi ch khng
phi tt c iu bnh nn vn cn ngi lm v bn vn c hng
hoa hng .
Nghe n y ai m khng ham phi khng, mnh cng ham nn
mi ng k lm thnh vin ca Satavina. Nu cc bn hng th th
cn chn ch g na. Hy lm theo cch hng dn ca mnh nh:
Bc 1:
Nhp a ch web: http://satavina.com vo trnh duyt web
( Dng trnh duyt firefox, hoc Google chrome khng nn dng trnh
duyt explorer)
nhanh chng cc bn c th coppy ng linh sau dn
vo thanh trnh duyt:
http://satavina.com/Register.aspx?
hrYmail=phuc_anh95@yahoo.com&hrID=61708 (cc bn ch in
thng tin ca mnh l c)
Bc 2:
Click chut vo mc ng k, gc trn bn phi( c th s khng
c giao din bc 3 v thi gian ng k khng lin tc trong c
ngy, thy c v cc bn phi tht kin tr).
Bc 3:
Nu c giao din hin ra cc bn khai bo cc thng tin
Cc bn thng bo c th cc mc nh sau:
+ Mail ngi gii thiu( l mail ca ti, ti l thnh vin chnh
thc): phuc_anh95@yahoo.com
+ M s ngi gii thiu( Nhp chnh xc) : 00061708

129

+ a ch mail: y l a ch mail cc bn. Khai bo a ch tht

cn vo kch hot ti khon nu sai cc bn khng th l thnh vin
chnh thc.
+ Nhp li a ch mail:.....
+ Mt khu ng nhp: nhp mt khu khi ng nhp trang web
satavina.com
+ Cc thng tin mc:
Thng tin ch ti khon: cc bn phi nhp chnh xc tuyt i, v
thng tin ny ch c nhp 1 ln duy nht, khng sa c. Thng
tin ny lin quan n vic giao dch sau ny. Sai s khng giao dch
c.
+ Nhp m xc nhn: nhp cc ch, s c bn cnh vo trng
+ Click vo mc: ti c k hng dn.....
+ Click vo: NG K
Sau khi ng k web s thng bo thnh cng hay khng. Nu thnh
cng cc bn vo hm th khai bo kch hot ti khon. Khi
thnh cng cc bn vo web s c y thng tin v cng ty
satavina v cch thc kim tin. Hy tin vo li nhun m satavina s
mang li cho cc bn. Hy bt tay vo vic ng k, chng ta khng
mt g, ch mt mt cht thi gian trong ngy m thi.
Knh chc cc bn thnh cng.
Nu cc bn c thc mc g trong qu trnh tch ly tin ca
mnh hy gi trc tip hoc mail cho ti:
Tn: Nguyn c Dng
Email ngi gii thiu: phuc_anh95@yahoo.com
M s ngi gii thiu:
00061708
Link: http://satavina.com/Register.aspx?
hrYmail=phuc_anh95@yahoo.com&hrID=61708
Di ng:
0933868261
Website: http://violet.vn/phuc_anh95

130