Professional Documents
Culture Documents
-2012
Kor, 2012
-2012
BENISA KOKONOZI
ISBN: 978-9928-146-05-2
SEANCA PLENARE
Hapja e konferencs, prof. dr. ALI JASHARI, dekan i Fakultetit t Edukimit dhe
Filologjis
Fjalt prshndetse:
Prof. as. dr. GJERGJI MERO, rektor i Universitetit t Kors
akad. JORGO BULO, Akademia e Shkencave t Shqipris
Referate:
1. Prof.dr.NASHO JORGAQI: Kontributi i Nolit n marrdhniet shqiptaroamerikane.
14. ORJON AGO: Veprimtaria politike e Fan S. Nolit n vitet 1923-1924 sipas
shtypit t qytetit t Kors.
15. RUDINA MITA, LIRA GJEVORI, HYSEN KORDHA: Alternativa e opozits
demokratike pr zgjidhjen e krizs politike n Shqipri n fillim t vitit 1924.
16. SHKLZEN RAA: Veprimtaria e Fan Nolit n pavarsimin e kishs ortodokse
shqiptare.
17. SHYQYRI HYSI: Homazh i Asambles Kushtetuese dhe fjala e Nolit pr Udro
Uilsonin, shkurt 1924.
18. VALBONA KALO (SHNGJERGJI): Kritika funksionale e Nolit, n
kontekstin social-politik t viteve 1926-1930.
19. ZEQIR KADRIU: Fisnikrimi e edukimi i Nolit n Ibrik Tepe.
20. EDLIRA DHIMA, ERMELINDA KASHAHU: Noli-nj figur poliedrike
21. MAZLLUM BARALIU: Eruditizmi i Fan S. Nolit, rrjedhoj e kushteve dhe
rrethanave t kohs apo e gjenialitetit poliedrik t personalitetit t tij.
22. BEGZAD BALIU: Noli dhe shekulli i Pavarsis.
3) F. S. Noli ishte jo vetm njohs i shklqyer i gjuhve t huaja, por edhe lexues
shum i kualifikuar. Nj lexues i mendueshm, i cili vendoste se cilat mesazhe letrare,
kulturore, politike, shoqrore t prvojs botrore i duheshin lexuesit shqiptar
(Xhaxhiu 1982, Jorgaqi 1982: 66, Bala et al. 1983: 514). Natyrshm mund t
pajtohemi me mendimin se prkthimet e Nolit zbulonin analogjit me jetn shqiptare.
Logjika e synimit pr t pasuruar kulturn kombtare shqiptare (Qosja 1988: 216)
tingllon e pranueshme, por prapseprap mbetet shum filologjike dhe pjesrisht
argumentuese. Prkthimi si veprimtari vlersohet si gjest kryesisht letrar, por
prkthimi si vendim sht nj gjest estetik, ideologjik, politik e shoqror.
Introduktat e prkthimeve t Nolit nuk shfajsohen aq filologjikisht, sesa estetikisht
e ideologjikisht. Ato prbjn analiza t veprave t prkthyera, prpjekje pr
dekodifikimin e mesazheve artistike, por sidomos ideologjike, si dhe evokim t
mesazheve politike pr shoqrin shqiptare.
4) Q veprimtaria prkthyese e F. S. Nolit paraqitet si nj akt politik, prtej kuadrit
filologjik, dshmohet edhe nga dy prpjekje prkthimore t veanta: a) Shqipria
,
. Frashrit, t ciln e prktheu n gjuhn
greke, n t ciln kishte hedhur bazat e edukimit t tij dhe q e njihte si n nivel gjuhe
amtare, ashtu edhe n nivel akademik. b) Prkthimi i teksteve liturgjike nga greqishtja
n shqip. F. S. Noli kreu shtat prkthime liturgjike: Shrbesn e Javs s Madhe,
Librn e shrbesave t shenjta t Kishs Orthodhokse, Librn e t Kremteve t Mdha
t Kishs Orthodhokse, Triodin e Vogl, Lutjesoren, Pesdhjetoren e Vogl dhe
Uratoren e Kishs Orthodhokse. (Beduli 1997: 16-19, 27).
nxi shpirti nga kto kthime, se jan jo vetm t vshtira e t zorime, por edhe t
mrzitura fort, nj qndrim befasues pr nj njeri q merret me pun t fes dhe q
dgjohen si blasfemi (Shuteriqi 1987: 267, Noli 1988a: 388). far e ka detyruar F. S.
Nolin t merrej me nj pun t ciln nuk e kishte fort pr zemr? Ashtu si prfshirja e
tij n shtje t fes nuk shpjegohet prej arsyesh besimi, po ashtu edhe t prkthyerit
(apo t kthyert ose kthimi sikundr e quan ai) shihet si nj imperativ kombtar
(Noli 1988b: 146-149), meqense vmendjen e ka t prqendruar n prkthime
veprash letrare, pr t cilat kombi yn ka aq shum nevoj (Beduli 1997: 18).
Demoni i shqipruesit fitoi mbi akribin e prkthyesit fetar. F. S. Noli guxoi t
bnte prkthim t lir t teksteve liturgjike, duke prshtatur e shkurtuar pjes nga
origjinali dhe duke cnuar njkohsisht prmbajtjen pr hir t melodis. Mirpo kjo
mnyr t proceduari sht kritikuar p. sh. nga A. Xhuvani (Shuteriqi 1987: 262) dhe,
si sht vrejtur, bn q kto t mos mund t prdoren si tekste zyrtare t Kishs
Ortodokse t Shqipris (Beduli 1997: 29).
5) Me prkthimet e veta F. S. Noli fuqizoi letrsin e brisht shqiptare, e cila kishte
nevoj t plotsonte pazllin e vet shprehs estetik me kryevepra n gjini e lloje t
ndryshme. Prandaj nuk sht e rastsishme q n inventarin prkthimor t F. S. Nolit,
prve poezis, konstatojm edhe prozn, konkretisht romanin e dramn. Q letrsia
shqiptare t hynte n fazn e pjekuris s vet, i duhej jo vetm poezia, por edhe gjinit
e llojet e tjera. N pamundsi t nj prodhimi t rndsishm letrar vendas, n
munges t veprave madhore shqiptare, vinin n ndihm kryeveprat e prkthyera prej
F. S. Nolit.
Shqiproj, pra, prkthej n shqip nga nj gjuh tjetr n nj mnyr t till q teksti
i prftuar t ngjaj sikur sht krijuar natyrshm n shqip. Shqiproj, mandej,
prkthej n mnyr t kuptueshme, sikundr sugjeron edhe etimologjia e fjals. Tek.
G. Meyer-i (1891) renditet si lem e veant folja shqiponj me kuptimin kuptoj
(Meyer 2007: 480). Khs. gjithashtu edhe shprehjet frazeologjike fol shqip fol qart
ose nuk ha shqip nuk kupton.
Folja shqiproj dhe fjalt e ngjashme me t shqiponj, shqiprim, shqiprues
shprehin raportin semantik t kuptueshmris me sistemin gjuhsor t cilit i prkasin.
Ky sht n t vrtet nj vshtrim endocentrist i sistemit gjuhsor. Prkthimi i ktyre
fjalve n gjuh t tjera krijon gjithmon probleme, meqense sht e pamundur t
ruhen ato konotacione t prdorimeve origjinale. Si do t prkthehej n anglisht, f. v.
folja shqiproj? Translate into Albanian ndoshta nuk do t mjaftonte, albanize do
t kishte nnkuptime t ndryshme q do t pajtoheshin me mnyrn se si e shohin do
gj shqiptare anglishtfolsit joshqiptar.
Raste prdorimesh t ngjashme konstatohen edhe n gjuh t tjera. Khs. p. sh. n gr.
( )
, ( )
gjerm. verdeutschen, Verdeutschung, it. italianizzare,
italianizzazione.
M lart u tha qart se folja shqiproj (dhe emri prkats shqiprim) nuk prbn
neologjizm t krijuar nga F. S. Noli, prderisa konstatohet e prdorur edhe para tij.
Por kjo fjal e prdorur si term n kuadrin e nj veprimtarie prkthimore fiton
prmbajtje klasifikuese dhe kuptimdalluese. Ajo prdoret pr veprat letrare t
prkthyera bukur. Prapseprap, edhe pse e prdorur si term, konotacioni sht i
pashmangshm. Fjalt shqiprim / shqiproj nuk mund t perceptohen si kuptimisht
neutrale, thjesht denotative (shenjuese). Ato bartin prher nnkuptimin e nj teksti q
sht m shum se nj tejim i thjesht mesazhi. Lidhen me at magji q sjell krijimi
dhe rikrijimi, dshmuar me tekste q paraqiten si raste unikale.
Prdorimi terminologjik i shqiprimit, i par n kuadrin e nj polisistemi letrar e
kulturor, n t cilin prfshihet edhe kultura shqiptare, si n form ashtu dhe n
prmbajtje bhet barts i nj koncepti mbi prkthimin. Natyrshm shkon mendja tek
klasifikimi historik i F. Schleiermacher-it (1838), i cili dallonte dy praktika prkthimi:
thuajzimin (foreignization) dhe kombtarizimin (domestication). Pr kombtarizimin
ai prdorte fjaln gjermane Verdeutschung (Schleiermacher 1838), q do t thot
gjermanizim, e cila mund t shihet si prkatsja gjermane e shqiproj.
A mund t mendojm q Fan S. Noli kishte dijeni pr filozofin prkthyese
hermeneutike t F. Schleiermacher-it? Kemi arsye t besojm se, n mos drejtprdrejt,
trthorazi ka pasur. T diturit e gjermanishtes, shqetsimet prkthimore, implikimi me
tekstet fetare liturgjike dhe n prgjithsi formimi i gjer enciklopedik i F. S. Nolit ka
shum gjasa q ta ken uar jo vetm prkah filozofia prkthyese e F. Schleiermacherit, por edhe prkah mendimi prkthimologjik i kohs n prgjithsi. Pr t
karakterizuar prkthimet e veta letrare, dhe sidomos ato poetike, ai nuk prdorte fjaln
shqiprim, por parafraz (Jorgaqi 1982: 67), nj term t konceptualizuar nga J.
Dryden q n shek. XVII (1680) (Munday 2001: 25).