You are on page 1of 10

1.

Mechanika styku podczas tarcia; parametry chropowatoci


powierzchni; nominalna, konturowa i rzeczywista powierzchnia styku.
Zjawiska fizyczne i chemiczne w procesie tarcia.: Parametry chropowatoci:
1) rednie arytmetyczne odchylenie profilu od linii redniej Ra=(yn)/(n) 2)
Wysoko chropowatoci wedug dziesiciu punktw profilu Rz=( W1W5)/5
(D1D5)/5-nominalnej powierzchni styku Sn, ktra jest powierzchni w
granicach obrysu powierzchni zetknicia dwch cia. Zalena jest od wymiarw;
-konturowa powierzchnia styku Sk jest to powierzchnia stanowica obrys
rzeczywistych pl styku, zalena och chropowatoci i falistoci powierzchni oraz
od obcienia; -rzeczywista powierzchnia styku Sr jest to pole sumy
elementarnych powierzchni styku, wystpuje w miejscach stykania si
nierwnoci dwch powierzchni. Zjawiska fizyczne i chemiczne: a) Adhezja,
przyleganie, czenie si powierzchni dwch rnych cia na skutek przycigania
midzyczsteczkowego. B) Sczepianie proces trwaego bezdyfuzyjnego czenia
mikroobszarw trcych si cia. c) Zrastanie tarciowe -nastpuje w wysokiej
temperaturze oraz przy duych odksztaceniach plastycznych mikroobszarw
tarcia. Polega na trwaym czeniu si stykajcych si obszarw trcych
powierzchni metalowych. 2. Rodzaje tarcia: lizgowe, toczne i wiertne; tarcie:
suche, mieszane, pynne, graniczne; tarcie spoczynkowe (statyczne) i tarcie
ruchowe (kinematyczne). Teorie tarcia suchego. Tarcie lizgowe wtedy gdy dwa
stykajce si ciaa przemieszczaj si wzgldem siebie wzdu ich powierzchni.
Tarcie toczne wystpuje wwczas kiedy jedno z cia przetacza si bez polizgu
wzgldem drugiego np. oysta toczne. Tarcie wiertne wyst. wtedy kiedy jedno z
cia obraca si wzgldem drugiego wok osi. Tarcie suche zachodzi wwczas
kiedy przemieszczajce si siebie powierzchnie dwch cia nie s oddzielone
ciaem trzecim (rodkiem smarnym) .Tarcie mieszane jest to zjawisko
wystpowania rnych rodzajw tarcia w strefie styku elementw trcych z
wyodrbnionymi mikroobszarami styku. Tarcie pynne - polega na rozdzieleniu
powierzchni trcych si cia staych za pomoc pynu .
2.CD-Tarcie graniczne - wystpuje wtedy, gdy powierzchnie trce s pokryte
rodkami smarnymi, ktre tworz na powierzchniach elementw warstwy
graniczne wyjtkowo odporne na due naciski i trwale z nimi poczone. Tarcie
spoczynkowe (statyczne) tarcie, wystpujce midzy dwoma ciaami, gdy nie
przemieszczaj si wzgldem siebie. Tarciem ruchowym - nazywa si tarcie
zewntrzne, gdy dwa ciaa lizgaj si lub tocz po sobie. Teorie tarcia suchego
sia tarcia jest proporcjonalna do siy normalnej FT = uFe, wspczynnik tarcia nie
zaley od nominalnej powierzchni styku, wspczynnik tarcia statycznego jest
wikszy od wsp. Tarcia kinetycznego, wsp. Tarcia nie zaley od prdkoci polizgu.
3. Wpyw warunkw ruchu (obcienia, prdkoci polizgu, ciepa, otoczenia i
bonek powierzchniowych) i topografii powierzchni na warto wspczynnika
tarcia suchego. Wpyw ciepa podwyszenie temperatury warstwy wierzchniej w
obszarze styku powoduje zmian jej wasnoci i istotnie wpywa na proces tarcia
wskutek: zmiany charakteru styku, miknicia a nawet topnienia materiau w
warstwie powierzchniowej. Wpyw otoczenia i bonek powierzchniowych tarcie
suche zachodzi pomidzy warstwami zewntrznymi cia staych. W otoczeniu
powietrza wikszo metali pokrywa si bonkami tlenkw. Stanowi one barier

ochronna przed adhezj szczepianiem i zrastaniem. Wpyw topografii


powierzchni mikronierwnoci powierzchni stykajc si tworz rzeczywit
powierzchnie styku a take przemieszczajc si po sobie oddziauj
mechanicznie. Przy styku plastycznym im wysza chropowato tym wikszy wsp
tarcia. 4. Tarcie polimerw, drewna, materiaw kruchych i warstwowych; tarcie
po niegu i lodzie.Polimery wykazuj du adhezj do metalu i wytrzymao na
cinanie co powoduje pokrywanie si elementw metalowych cienk warstewk
tych tworzyw i cinanie w obrbie warstw tworzywa, Wspczynnik tarcia suchego
jest niszy od wsp. tarcia suchego metali. Styk tarciowy polimerw charakteryzuje
si lepko sprystoci. Nierwnoci powierzchni polimerw odksztacaj si
sprycie a nastpnie pyn jak lepka ciecz.
3.CD-Tarcie drewna najstarszy materia stosowany w wzach tarcia, procesy
tarcia po nim mog by rne w zalenoci od stanu jego struktury. W do
szeroki obszarze warunkw tarcia drewna po drewnie i metali po drewnie przy
czystych powierzchniach wsp. tarcia ma zblion warto do 0.5. Tarcie
materiaw kruchych czyli soli kamiennej, siark, oowiu, szka itp.
Charakteryzuj si brakiem plastycznoci , pkaj i krusz si nawet przy maych
odksztaceniach podczas rozcigania. Warto wsp tarcia wynosi od 0.7 1. Tarcie
po niegu i lodzie jest skutkiem powstania cienkiej warstewki wody pod poza
wskutek topnienia tych materiaw w wyniku ciepa tarcia. Warstewka wody
odgrywa rol rodka smarnego. Tarcie materiaw warstwowych materiay te
zoone s z warstw ktrych elementy s ze sob silnie zwizane a wizi
pomidzy warstwami s sabe. Dlatego materiay te s odporne na ciskanie i
podatne na cinanie.
5. Tarcie i zuywanie w warunkach ekstremalnych; drgania wywoane
tarciem, stick-slip; mikropolizgi w tarciu. Warunki ekstremalne czyli
warunki dziaania wzw tribologicznych znacznie odbiegajce od przecitnych
czyli prnia, niskie lub wysokie temperatury bardzo mae lub due prdkoci,
promieniowanie. Takie warunki s np. w kosmosie. s tam temperatury bliskie
absolutnemu zeru co powoduje e wikszo metali traci swoj plastyczno co z
kolei prowadzi do zmniejszenia tarcia suchego. Tarciu przy bardzo duych
prdkociach towarzysza drgania samowzbudne ktre zakucaj prac tarcia a
czasem i caych maszyn. Zjawisko stick-slip polega na przerywanym, skokowym
ruchu elementu lizgajcego si pary trcej. Obserwuje si drgania wzdune i
poprzeczne (normalne) elementw trcych, a sia tarcia zmienia si oscylacyjnie.
6. Procesy zuywania, oglna klasyfikacja, miary zuycia, przebiegi i
skutki zuywania, zuywanie nietribologiczne; zuywanie tribologiczne:
utleniajce i wodorowe. Zuycie proces zmian w warstwie wierzchniej ciaa
staego charakteryzujcy si ubytkiem masy lub trwaym odksztaceniem
powierzchni. Skutkiem procesu zuywania jest zuycie mierzone objtociowo,
liniowo lub wagowo. Zuycie tribologiczne ma charakter mechaniczno-fizycznochemiczny. Towarzyszy zawsze tarciu suchemu i mieszanemu ale take przy
tarciu pynnym. Miary zuycia zuycie mierzy si albo miarami bezwzgldnymi
albo wzgldnymi . Bezwzgldn miar zuycia Z jest objto V lub masa m
oddzielonego materiau lub grubo h oddzielonej lub odksztaconej warstwy.

Przebiegi i skutki zuywania Jeeli w okresie eksploatacji maszyny proces


zuywania zachodzi w sposb ustabilizowany to nazywa si zuywaniem
ustabilizowanym gdy intensywnie nieustabilizowanym. Procesy zuywania
tribologicznego na og nie wystpuj pojedynczo a nakda si na siebie kilka
mechanizmw ale mona na og wyrni proces wiodcy. Naley pamita e w
procesie zuywania zawsze bior udzia co najmniej dwa ciaa.Zuywanie
utleniajce jest chemiczno mechaniczna postaci zuywania charakteryzujc
si stopniowym niszczeniem i odtwarzaniem warstewek tlenowych na
powierzchcniach metali. Zuywanie wodorowe jest to rwnie chemiczno
mechaniczne zuywanie. Istota procesu polega na stopniowym niszczeniu
warstwy wierzchniej wskutek absorbcji wodoru na powierzchcniach stali i eliwa i
jego dyfuzji w gb materiau. Powoduje to kruche pkanie w mikroobjtociach
warstwy wierzchniej i jej niszczenie pod wpywem si normalnych i stycznych.
7. Zuywanie cierne, procesy tego zuywania i sposoby
przeciwdziaania jego skutkom.Zuywanie cierne mona zaliczy do
procesw chemiczno mechanicznych lub mechanicznych. W pierwszym
wypadku zachodzi intensyfikacja procesu utleniajcego lub wodorowego wskutek
oddziaywania nierwnoci powierzchni wsppracujcego elementu lub dziaania
lunych czstek na warstewki tlenkowe lub zdyspergowane dziaaniem wodoru
warstewki przypowierzchniowe. Proces ten zachodzi tylko w cienkiej warstewce
przypowierzchniowej. W drugim wypadku elementarnym procesem jest
mikroskrawanie warstwy wierzchniej wystpami nierwnoci lub lunym
cierniwem. Podstawowymi procesami zuywania ciernego s bruzdowanie i
mikroskrawanie. Nadmiernemu zuywaniu przez cieranie zapobiega si zalenie
od warunkw pracy danego elementu.
8. Zuywanie zmczeniowe i odksztaceniowe ich przebiegi i skutki,
sposoby przeciwdziaania tym zjawiskom. Zuywanie adhezyjne, cieplne,
fretting; przyczyny tych procesw oraz sposoby zapobiegania im.Zuywanie
zmczeniowe cykliczne obcienia warstw wierzchnich trcych si elementw
powoduj ich zmczenie a w wyniku jego zuycie. Typowym ukadem w ktrym
wystpuj procesy zmczeniowe warstw wierzchnich jest ukd tarcia tocznego.
Zuycie odksztaceniowe polega ono na zmianie ksztatu lub wymiarw trcych
si elementw w wyniku odksztace plastycznych. Zachodzi podczas przecie,
obcie udarowych i drga. Podlegaj mu przewanie mikkie stale kolorowe.
Zuycie adhezyjne proces niszczenia powierzchni wywoany tworzeniem si
szczepie i zrostw w mikroobszarach rzeczywistej powierzchni styku. Zachodzi
najczciej przy maych prdkociach i duych naciskach przy niedostatecznym
smarowaniu lub jego braku.
8.CD-Zuywanie cieplne przy duych prdkociach tarcia i duych naciskach w
zespoach tribomechanicznych powskaje na og duo ciepa. Na rzeczywistych
powierzchniach styku moe wwczas dochodzi do miknienia a nawet
nadtapiania metalu. Sprzyja to odksztaceniom warstwy wierzchniej,
odsanianiem czystych powierzchni metalu i ich zblianiu na odlego si
atomowych. Ochron jest dobr waciwego rodka smarnego i sposobu
smarowania.

9. Konstrukcyjne metody przeciwdziaaniu zuyciu. Dotycz zarwno


ukadw tribologicznych umoliwiajcych ruch wzgldny ich elementw np.
oyska lub prowadnice jak tez przeciwdziaajcych temu ruchowi poprzez
sprzenie cierne np. sprzga cierne hamulce przekadnie cierne. W ukadach
umoliwiajcych ruch moe wystpowa tarcie lizgowe lub toczne. Jeeli nie
przewiduje si smarowania zapewniajcego w ukadzie tribologicznym tarcia
pynnego to szczeglna uwaga powinna by zwrcona na materiay z ktrych
wykonuje si elementy ukdu. Zasady: naley kojarzy twardy materia z
mikkim majcym temperatur rekrystalizacji poniej redniej temperatury
powierzchni tarcia co zapewni dodatni gradient wasnoci mechanicznyc w gb
materiau, mona kojarzy twardy materia z twardym co zapewni du
odporno na zuycie. Wymaga to jednak dokadnego wykonania, stosowania
gadkich powierzchni, dokadnego montau i dobrego smarowania. Naley unika
skojarzenia mikkiego materiau z mikkim a take materiaw jednoimiennych
szczeglnie stali niehartowanych, stopw aluminium chromu, niklu, jak rwnie
kojarzenia stopw miedzi z aluminiem oraz chromu z aluminium. W ukadach o
trudnym dostpie naley stosowa w miar moliwoci materiay samosmarujce
lub automatyczne dozowniki rodkw smarnych. W miar moliwoci naley
stosowa tworzywa sztuczne, Ze wzgldw ekonomicznych i przeciwzuyciowych
naley wykorzystywa moliwoci uszlachetniania materiaw modyfikuj ich
warstwy wierzchnie.
10. Technologiczne metody przeciwdziaania zuyciu: metody
mechaniczne i cieplno-chemiczne. Metody mechaniczne wykorzystuje si
nacisk albo energi kinetyczn narzdzia w celu umocnienia na zimno warstwy
wierzchniej metalu. Stosuje si nagniatanie naporowe, nagniatanie udarowe.
Naporowe wywieranie staego lub zmiennego nacisku na powierzchni
przedmiotu twardszym narzdziem metalowym. Nagniatanie udarowe
wykorzystanie energii kinematycznej stalowych, ceramicznych lub szklanych
kulek miotanych si odrodkow.. Natryskiwanie wykorzystanie energii
kinetycznej czstek w postaci proszkw metali lub ceramiki nadawanej im w
wyniku detonacji gazw w celu uzyskania innych waciwoci ni podoe.
Skrawanie nadanie obrabianemu przedmiotowi okrelonego utwardzenia
warstwy wierzchniej. Uzyskanie odpowiedniej gadkoci jest wykorzystywane w
inynierii powierzchni. Metody cieplno-chemiczne nasycanie dyfuzyjne,
niewspomagane,( proszkowe, kpielowe, gazowe), dyfuzyjne wspomagane
jarzeniowe, metody CVD
11. Metody cieplno- mechaniczne i cieplno-chemiczne przeciwdziaania
zuyciu. Metody cieplo-mechaniczne uywa si ciepa i nacisku w celu
wytworzenia powok rzadziej warstw wierzchnich przez natryskiwanie,
platerowanie utwardzanie denotacyjne, obrbk plastyczn. Natryskiwanie
(cieplne) powlekanie przedmiotw poprzez pneumatyczne rozpylenie drobnych
czstek materiau powokowego w pomieniu gazu uku elektrycznego, plazmy) i
nadanie energii wywoujcej na powierzchni nacisk. Platerowanie pokrycie
metalu podoa innym metalem lub stopem przez wytworzenie nacisku na
materia pokrywajcy w podwyszonej temperaturze. Utwardzanie denotacyjne
umacnianie metalu lub stopu przez fal uderzeniow powstajc wskutek

gwatownego odparowania materiau podoa pod dziaaniem strumieni


elektronw i temperatury. Obrbka plastyczna proces ksztatowania lub
podzielenia materiau obrabianego, zmian jego waciwoci fizykochemicznych.
Rozrnia si obrbk na ciepo i na zimno.
Metody cieplo chemiczne wykorzystuje si poczone oddziaywanie: ciepa i
orodka chemicznego aktywnego wzgldem obrabianego tworzywa metalowego;
ciepa i czynnikw chemicznych na tworzywa powokowe w celu zestalenia
tworzywa; proszkowe; pastowe; kpielowe; gazowe. Nasycanie dyfuzyjne to
proces dyfuzyjnego wprowadzania do warstwy wierzchniej metalu lub stopu
atomw lub jonw metali albo gazw. Do metod cieplno-chemicznych nale:
nawglanie, azotowanie, cyjanowanie,chromowanie,tytanowanie,
azotonasiarczanie.
12. Metody elektrochemiczne, chemiczne i fizyczne przeciwdziaania
zuyciu Metody elektochemiczne i chemiczne stosuje si redukcj
elektrochemiczn lub chemiczn albo reakcje chemiczn. Uzyskane powoki maj
wiksz ni pokrywany metal odporno na zuycie korozyjne lub cierne. Powoki
nanosi si na og metod kpielow. Osadzanie elektrolityczne tworzenie
powok z metalu lub stopu w wyniku redukcji prdem elektrycznym jonw metalu
powokowego z roztworw elektrolitw. Chemiczne sposoby tworzenia pokry z
fazy gazowej CVD polegaj na osadzania na metalowej powierzchni
okrelonych zwizkw chemicznych zawaratych w mieszaninie gazw. Fizyczne
sposoby tworzenia pokry z fazy gazowej PVD naparowywanie prniowe i
napylanie katodowe.
13. Materiay lizgowe metalowe, wasnoci i zastosowanie. Metalowe
materiay lizgowe stanowi najliczniejsz grup materiaw, stosowanych
powszechnie w oyskach i innych zespoach lizgowych. Najczciej stosowane
s stopy metali nieelaznych stopy oyskowe ( na osnowie cyny, oowiu, miedzi
brazy i mosidze. Stosuje si take babitamy stopy cyny i oowiu. Stopy na
osnowie miedzi brzy i mosidze dobre waciwoci lizgowe i mechcaniczne.
Stosuje si take stopy na osnowie cynku, aluminium, eliwo.
14. Materiay lizgowe niemetalowe, ich rodzaje i zastosowanie:
Niemetalowe materiay ligowe to przede wszystkim tworzywa sztuczne, drewno,
guma i grafit. Tworzywa sztuczne (polimery) dzieli si na polimery
termoplastyczne pod wpywem ciepa mikn i przechodz w stan plastyczny;
termoutwardzalne i chemoutwardzalne s nieczue na zmiany temperatury,
tylko po przekroczeniu pewnej temperatury ulegaj rozkadowej. Zaletami
tworzyw sztucznych jako materiaw lizgowych s: dobre waciwoci lizgowe,
odporno chemiczna, niewraliwo na korozj, atwo formowania. Wada: maa
odporno na temperatury. Polimery maj szerokie zastosowanie, stosuje si je
gwnie w charakterze skadnikw kompozytowych. Drewno najstarszy materia
lizgowy. Zastosowania specjalne: na panwie waw napdowych w statkach.
Panwie te smarowane s wod. Dawniej jako oyska lizgowe. Guma stosowana
jest tam gdzie moliwe jest smarowanie wod, np. w oyskach waw okrtowych
oraz w maszynach wodnych.

15. Materiay cierne, ich charakterystyka i zastosowania. Materiay te


stosuje si w ukadach tribologicznych, w ktrych wymagane jest sprzenie
cierne ( sprzgla cierne, przekadnie cierne), lub konieczne jest wytracenie
energii (hamulce). Powinny wykazywa moliwie due tarcie, wspczynnik tarcia
sta warto, powinny by moliwie trwae, maa intensywno zuywania ,
stabilne wymiarowo, dobrze przewodzce ciepo tarcia, stabilne chemicznie i
mechanicznie. Stosuje si powszechnie materiay niemetalowe w postaci
kompozytw. Kompozyty cierne skadaj si z 3 grup: skadnikw wknistych,
rodkw wicych, oraz wypeniaczy.
16. Smarowanie zespow maszynowych. Procesy smarowania:
hydrodynamiczne, hydrostatyczne, elastohydrodynamiczne. Celem
smarowania s oszczdnoci energetyczne w wzach tribologicznym co osiga
si poprzez zmniejszenie sil tarcia w zespole. Efektem smarowania jest
zmniejszenie zuycia co zwiksza trwao tego wza. rodek smarny wspomaga
odprowadzenie ciepa i rnych zanieczyszcze z obszarw styku, podczas
postoju ochronia elementy maszyn. Smarowanie polega na wprowadzeniu
pomidzy wsppracujce pomidzy ze sob cierne powierzchnie substancji
charakteryzujcej si maym tarciem wewntrznym.
Procesy smarowania smarowanie hydrodynamiczne i hydrostatyczne. W
wypadku stykw skoncentrowanych jakie wystpuj podczas pracy oysk
tocznych, przekadni zbatych pojawia si smarowanie elastohydrodynamiczne.
17. Smarowanie graniczne; dodatki smarnociowe. Smarowanie graniczne
zmniejsza wspczynnik tarcia, zuycie i przeciwdziaa zatarciu wsppracujcych
elementw wza tarciowego. Polega na wytworzeniu warstwy granicznej, gwnie
w wyniku adsorpcji (chemisorpcji) na danym podou, trwale oddzielajcej trce
elementy.
18. rodki smarne, ich rodzaje i waciwoci. Smarno, lepko,
wskanik lepkoci, pompowalno; metody okrelania tych parametrw.
rodki smarne substancje, ktre wprowadzone do wza tribologicznego
rozdzielaj trce si powierzchnie, co skutkuje zmniejszeniem si tarcia w tym
wile. Do rodkw smarnych zalicza si: oleje mineralne oleje syntetyczne , oleje
rolinne, smary plastyczne zagszczane mydami, rodki smarne w postaci staej
(proszki, pasty, lakiery, tworzywa sztuczne), emulsje olej+woda, specjalne
rodki smarne woda, kwasy, gazy). Waciwoci rodkw smarnych: smarno,
lepko, gsto, odporno na starzenie, pompowalno, oraz dodatkowo dla
smaru plastycznego, graniczne naprenie statyczne, stabilno termiczna,
ochrona przed korozj. Smarno zdolno tworzenia trwaej warstewki
granicznej przez dany rodek smarny,bada si w aparacie czterokulkowym.
Lepko wskanik oporu powstajcy pomidzy dwiema warstewkami pynu
podczas ich wzajemnego przemieszczenia. Lepko jest podstawowym
wskanikiem przydatnoci rodka smarnego w okrelonych warunkach. Metod
wyznaczenia cieczy niutonowskich wyznacza si z rwnania Newtona.
19. Mineralne oleje smarowe, procesy ich wytwarzania,
zanieczyszczenia pogarszajce ich jako oraz dodatki uszlachetniajce

poprawiajce t jako. Oleje smarowe gwnym przedstawicielem rodkw


smarnych s oleje. Najczciej stosowane s oleje wytwarzane z ropy naftowej. Z
uwagi na sw masowo s one olejami najtaszymi. Dla okrelonych zastosowa
gdzie oleje mineralne nie speniaj wysokich wymaga stosuje si oleje
syntetyczne. Oleje mineralne wytwarzane s poprzez destylacj i rafinacj ropy
naftowej, bdcej mieszanin wglowodorw i zwizkw heterocyklicznych.
Wyrnia si 3 grupy podstawowe wglowodorw: parafinowe, naftenowe i
aromatyczne. Za zanieczyszczenia w olejach mona traktowa wglowodory
aromatyczne utleniaj si podczas uytkowania oraz pogarszaj wasnoci
lepkociowe. Usuwa si je poprzez ekstrakt furfurolem. Stosuje si take
odparafinowanie oraz hydrorafinacj ktra usuwa z olejw zwizki
heterocykliczne zawierajcych tlen, siark, azot. Zanieczyszczenia dzieli si na
zewntrzne oraz wewntrzne. Dodatki uszlachetniajce stosowane przeciwko
niekorzystnym wpywom zanieczyszcze, a take w celu poprawy waciwoci
smarnych wieych olejw. Wprowadzane do olejw podczas etapu wytwarzania.
S to zwizki chemiczne lub mieszaniny, majce zdolnoci zmiany i
uszlachetnienia waciwoci uytkowych olejw. 4 grupy dodatkw: 1.
Poprawiajce waciwoci reologiczne olejeu,2. Chronice olej przed utrat
waciowci uytkowych, 3. Nadajce olejom nowe waciwoci detergenty,
4.Poprawiajce waciwoci tribologiczne oleju. Wiskozatory zwizki polimerowe,
po dodaniu do oleju powoduj wzrost lepkoi oleju, obnienie temperatury
pynicia. Depresatory obniajtemperatur krzepnicia wprowadza si do oleju
w celu zachowania jego pynnoci w temperaturze ujemnej. Inhibitory korozji
utrudniaj korozj. Detergenty posiadaj zdolnoi wymywania osadw z
powierzchni metali.

20. Syntetyczne oleje smarowe, ich rodzaje, waciwoci i obszary


stosowania. Oleje psyntetyczne i oleje rolinne, ich waciwoci i
zastosowania. Oleje syntetyczne stosuje si do smarowania w przypadkach, gdy
oleje mineralne nie potrafi sprosta wspczesnym wymaganiom stawianym
niektrym maszynom. Oleje syntetyczne otrzymuje si w wyniku polimeryzacji,
polikondensacji, syntezy chemicznej olejw wglowodorowych. Oleje syntetyczne
stosuj si w szerszym zakresie temperatur. W porwnaniu do mineralnych olei
maj one wyszy wskanik lepkoci oraz wiksza biodegradowalno. Oglnie
stosuje si syntetyki jako uszlachetnione specjalnymi dodatkami zwizki
organiczme i metaloorganiczne tlenu, siarki, azotu. Oleje psyntetyczne inaczej
zwane semisyntetykami zawieraj 70% oleju mineralnego i 30% oleju
syntetycznego. S dosy czsto stosowane. Oleje rolinne z chemicznego
punktu widzenia s estrami kwasu tuszczowego gliceryn. S to gwnie oleje
rzepakowe. S one zagszczone mydami metali, a take innymi zagszczaczami.
Stosowane do smarowania wzw tribologicznych w niektrych obszarach
przemysu np. spoywczy, oraz w maszynach pracujcych przy nieduym
obcieniu.
21. Smary plastyczne, procesy ich wytwarzania, rodzaje. smar plastyczny
jest to roztwr koloidalny fazy staej zagszczacza w fazie pynnej oleju

bazowym. zawiera take dodatki w celu poprawy waciwoci. Proces


wytwarzania w 3 fazach: a) reakcji ksztatuj si czsteczki myda, b) budowy
struktury smaru buduj si wkna zagszczacza i adsorpcja moleku oleju
bazowego c) mechaniczna polega na wprowadzeniu dodatkw, dokadna
homogenizacja, odpowietrzenie, filtrowanie (usunicie zanieczyszcze) rodzaje: proste wapniowe, kompleksowe wapniowe, proste sodowe, kompleksowe sodowe,
litowe stearynianowe, litowe 12-hydroksysterarynianowe, litowe kompleksowe,
glinowe stearynianowe, glinowe kompleksowe, bentonitowe.
22. Waciwoci smarw plastycznych: stabilno mechaniczna i
termiczna, smarno, odporno na starzenie, korozje i dziaanie wody.
Metody ich oceny tych waciwoci.
stabilno mechaniczna miara stabilnoci mech. jest wielko zmiany lepkoci
strukturalnej i liczby penetracji smaru plastycznego poddanego cinaniu. Cecha
wana dla smarw do oysk tocznych, gdzie w skutek maej stabilnoci mech.
postpujcy w czasie pracy oyska spadek konsystencji smaru powoduje jego
nadmierne spywanie po bieni oyska. Stabilno mechaniczna okrela si na
podstawie normy PN/c-04144 na aparacie do wakowania, ktry odtwarza w
przyblieniu warunki pracy smaru w walcowanym oysku tocznym. istot
oznaczenia stabilnoci mech. polega na pomiarze penetrometrem zmiany liczby
penetracji smaru zachodzcej pod wpywem si cinajcych. smarno okrela
zdolno do tworzenia trwalej warstwy granicznej w wyniku adsorpcji lub
chemisorpcji na powierzchniach wsppracujcych elementw. Smarno bada si
metoda Timkena ktra polega na wprowadzeniu badanego rodka smarnego
pomidzy elementy testowe aparatu. Kryteriami oceny s: wytrzymao warstwy
smarujcej, WSP. tarcia dla obcienia nie zacierajcego, zuycie przy
najwyszym obc. nie zacierajcym
23. budowa strukturalna smarw plastycznych oraz wpyw tej budowy
na ich wasnoci: konsystencj, granic pynicia lepko, strukturaln, i
waciwoci tiksotropowe. budowa strukturalna zaley od rodzaju substancji
wchodzcej w jej skad (oleju bazowego, dodatkw, zagszczaczy). O budowie
decyduje tez proces wytwarzania smaru. Oleje bazowe: mineralne, syntetyczne,
rolinne. Zagszczacze: myda metali litowe, wapniowe, sodowe, glinowe.
24.Smarownice rczne Umoliwiaj czyste podawanie smaru w okrelone
miejsce. Zasada dziaania polega na zaciganiu toka za pomoc dwigni
lewarowej, co umoliwa wydostawanie si masy smarujcej na zewntrz przez
dysz. Z reguy wykorzystywane s dwa rodzaje dysz - metalowa sztywna lub
elastyczna umoliwiajca dotarcie do trudnodostpnych miejsc. Dysze
zakoczone s kocwk czteroszczkow lub tzw. smarowniczkami. smarowanie
w kpieli olejowej Jest to najczciej spotykany sposb smarowania. smarowanie dyskiem olejowym W przypadkach, gdy poziom oleju jest za niski
na wale umieszczony jest dysk o rednicy, pozwalajcej na zanurzenie w oleju smarowanie natryskowe Olej dostarczany jest pod cinieniem bezporednio na
elementy toczne oyska - smarowanie mg olejow Olej jest rozpylany do
postaci mgy przy pomocy powietrza. - smarowanie kropelkowe Olej
dostarczany jest bezporednio na elementy toczne oyska grawitacyjnie w

postaci kilku kropel na minut. - smarowanie olejowo-powietrzne Stosowane w


ukadach zautomatyzowanych o wysokim stopniu pewnoci dziaania smarowanie obiegowe Stosowane s przypadkach centralnego ukadu
smarowania elementw urzdzenia.
25. Ukad smarowania mg olejow i powietrzno-olejowego. W obszarze
smarowania oysk wysokoobrotowych przy pomocy smaru nastpi ju wyrany
rozwj i wzrost moliwoci. Mimo tego, smarowanie smarem osigno swoje
granice, ktre mona pokona jedynie przy pomocy smarowania olejowego.
Smarowanie olejowo-powietrzne firmy NSK jest bezpieczn, ekonomiczn i
niezatruwajc rodowisko metod smarowania. Dziki otworowi smarnemu
(rowek i otwr w piercieniu zewntrznym) mona kontrolowa ilo rodka
smarnego i wprowadza go precyzyjnie do oyska, nawet przy duych
prdkociach obrotowych. Ponadto, redukuje to liczb czci w oysku i
upraszcza przez to ca moliw konstrukcj wrzeciona. Zalety smarowania
mg:Smarowanie bezporednio elementw tocznych, zwikszona trwao
oyska i wrzeciona, bezpieczne smarowanie, zwikszona sztywno wrzeciona,
zwarta budowa wrzeciona, zmniejszenie kosztw
26. Automatyzacja ukadw sterowania. Urzdzenia do smarowania
centralnego; jednoprzewodowego, dwuprzewodowego i
wieloprzewodowego i progresywnego.
Dobrze zaprojektowany i wykonany ukad centralnego smarowania jest
najlepszym rozwizaniem do zapewnienia optymalnych warunkw pracy wza
tarcia. Regularnie podawane niewielkie porcje rodka smarnego mog by
precyzyjnie odmierzone i dostosowane do zapotrzebowania wza. Ukady
zastosowanie, wady i zalety. Ukad progresywny :Mae i rednie maszyny do 200
punktw smarowania i rednim lub niewielkim zapotrzebowaniu na smar.
Stosowany W maszynach stacjonarnych, pojazdach i roboczych maszynach
jezdnych. Zalety wysokie cinienie pracy wysoka dokadno wielkoci dawki
rodka smarnego stosunkowo niski koszt ukadu moliwo rozbudowy ukadu
Wady: wraliwo na zanieczyszczenie ukadu ograniczona wielko ukadu
Ukad jednoliniowy (jednoprzewodowy) Zastosowanie: Maszyny o> zwartej
zabudowie i> duej liczbie (do> 500) punktw smarowania. Zalety ukad o
prostej budowie i obsudze niski koszt elementw i zabudowy atwa i w
szerokim zakresie regulacja dawkowania rodka smarnego Wady niskie
cinienia pracy ograniczenia w kontroli pracy caego ukadu Ukad dwuliniowy
(dwuprzewodowy) Zastosowanie: Due maszyny, linie produkcyjne o duej liczbie
(do 800) punktw smarowania i duzym zapotrzebowaniu na rodek smarowy.
Zalety wysokie cisnienie pracy wysoka dokadno wielkoci dawki rodka,
smarnego moliwo budowy rozlegych systemw Wady Duzy koszt
wraliwo na zanieczyszczenie ukadu Ukad dwuliniowo-progresywny
Zastosowanie: Duze maszyny i linie produkcyjne o duzej liczbie punktw
smarowania (do 200) i rednim lub duzym zapotrzebowaniu na smar oraz duzych
odlegosciach do punktw smarowych (do 1 00 m i wiecej). Ukad wieloliniowy
Zastosowanie: Due maszyny o duym zapotrzebowaniu na rodek smarny i
niewielkiej (do 1 5) liczbie punktw smarowania,.Zalety niski koszt zabudowy

wysokie cinienie pracy dua niezawodno systemu Wady: niewielka ilo


linii zasilania ograniczony zakres regulacji wydajnoci
27. Zasada dziaania ukadw: jednoprzewodowego, dwuprzewodowego,
wieloprzewodowego i progresywnego. Dla systemw wieloliniowych jest
charakterystyczne, e smarowanie cinieniowe - pompa wielowyjciowa- jest
1poczona przewodami bezporednio z punktami smarowymi. System
wieloliniowy jest czsto w poczeniu z rozdzielaczem progresywnym, ktry z
jednego wyjcia pompy zasila wiele punktw smarowych. Rozdzielacze
progresywne mog zosta ustawione stopniowo - jeden za drugim. Odnosie si to
do smarowanie bezporedniego czyli poprzez pompe, rodek smarny jest
rozprowadzany do odpowiedniach miejsc smarowania. Standardowe elementy
dla ukadu wieloliniowego oraz ukadu progresywnego: Pompy rczne
,elektryczne, pneumatyczne, Rozdzielacz progresywny. Obszary zastosowania:
Proste i funkcjonalne rozwizanie przewidziane do niewielkich maszyn i urzdze.
Ukad tego typu zasilany jest z pompy, do ktrej przyczone s rozdzielacze
progresywne. Przeznaczone do podawania olejw o lepkoci powyej 40 cST i
smarw o klasie konsystencji do 2 wg NLGI. Idealnie nadaj si do ukadw o
niewielkim lub rednim zapotrzebowaniu punktw na rodek smarny. Ukady te
mog pracowa okresowo lub cigle. Do smarowania pojazdw (cigniki,
autobusy) i roboczych maszyn jezdnych (adowarki, koparki, maszyny rolnicze,
grnicze, budowlane) mniejsze maszyny i urzdzenia.
29.Ukady smarowania natryskowego: Stosowane do smarowania otwartych
punktw smarowych takich jak przekadnie zbate, prowadnice, liny, acuchy i
koa acuchowe i coraz czciej do smarowania obrzey k pojazdw
szynowych. Zalety: wysokie cinienie pracy, wysoka niezawodno c systemu,
moliwo rozbudowy systemu, prosta konstrukcja; wady: wraliwo na
zanieczyszczenie ukadu , ograniczona regulacja wydajnoci, wysokie kosztu
ukadu. W ukadach tych rodek smarny zostaje rozproszony w strumieniu
spronego powietrza i skierowany bezporednio na smarowane powierzchnie.
rodek smarny toczony jest przewodem gwnym do zespou rozdzielania smaru.
Wykorzystuje si do tego celu pompy elektryczne z wasnym zbiornikiem smaru
(w mniejszych ukadach) lub pompy beczkowe z napdem elektrycznym lub
pneumatycznym. Sprone powietrze podawane jest dysz poprzez zesp
przygotowania powietrza, ktry skada si z zaworu odcinajcego, filtru
powietrza, manometru i regulatora cinienia. rodek smarny dostarczany jest do
zespou rozdzielajcego. Zazwyczaj s to ukady eektorowe. Z rozdzielacza
rodek smarny toczny jest do zespou dysz natryskowych, gdzie porywany jest
przez strumie spronego powietrza i skierowany na powierzchni tarcia.

You might also like