Mechanika styku podczas tarcia; parametry chropowatoci
powierzchni; nominalna, konturowa i rzeczywista powierzchnia styku. Zjawiska fizyczne i chemiczne w procesie tarcia.: Parametry chropowatoci: 1) rednie arytmetyczne odchylenie profilu od linii redniej Ra=(yn)/(n) 2) Wysoko chropowatoci wedug dziesiciu punktw profilu Rz=( W1W5)/5 (D1D5)/5-nominalnej powierzchni styku Sn, ktra jest powierzchni w granicach obrysu powierzchni zetknicia dwch cia. Zalena jest od wymiarw; -konturowa powierzchnia styku Sk jest to powierzchnia stanowica obrys rzeczywistych pl styku, zalena och chropowatoci i falistoci powierzchni oraz od obcienia; -rzeczywista powierzchnia styku Sr jest to pole sumy elementarnych powierzchni styku, wystpuje w miejscach stykania si nierwnoci dwch powierzchni. Zjawiska fizyczne i chemiczne: a) Adhezja, przyleganie, czenie si powierzchni dwch rnych cia na skutek przycigania midzyczsteczkowego. B) Sczepianie proces trwaego bezdyfuzyjnego czenia mikroobszarw trcych si cia. c) Zrastanie tarciowe -nastpuje w wysokiej temperaturze oraz przy duych odksztaceniach plastycznych mikroobszarw tarcia. Polega na trwaym czeniu si stykajcych si obszarw trcych powierzchni metalowych. 2. Rodzaje tarcia: lizgowe, toczne i wiertne; tarcie: suche, mieszane, pynne, graniczne; tarcie spoczynkowe (statyczne) i tarcie ruchowe (kinematyczne). Teorie tarcia suchego. Tarcie lizgowe wtedy gdy dwa stykajce si ciaa przemieszczaj si wzgldem siebie wzdu ich powierzchni. Tarcie toczne wystpuje wwczas kiedy jedno z cia przetacza si bez polizgu wzgldem drugiego np. oysta toczne. Tarcie wiertne wyst. wtedy kiedy jedno z cia obraca si wzgldem drugiego wok osi. Tarcie suche zachodzi wwczas kiedy przemieszczajce si siebie powierzchnie dwch cia nie s oddzielone ciaem trzecim (rodkiem smarnym) .Tarcie mieszane jest to zjawisko wystpowania rnych rodzajw tarcia w strefie styku elementw trcych z wyodrbnionymi mikroobszarami styku. Tarcie pynne - polega na rozdzieleniu powierzchni trcych si cia staych za pomoc pynu . 2.CD-Tarcie graniczne - wystpuje wtedy, gdy powierzchnie trce s pokryte rodkami smarnymi, ktre tworz na powierzchniach elementw warstwy graniczne wyjtkowo odporne na due naciski i trwale z nimi poczone. Tarcie spoczynkowe (statyczne) tarcie, wystpujce midzy dwoma ciaami, gdy nie przemieszczaj si wzgldem siebie. Tarciem ruchowym - nazywa si tarcie zewntrzne, gdy dwa ciaa lizgaj si lub tocz po sobie. Teorie tarcia suchego sia tarcia jest proporcjonalna do siy normalnej FT = uFe, wspczynnik tarcia nie zaley od nominalnej powierzchni styku, wspczynnik tarcia statycznego jest wikszy od wsp. Tarcia kinetycznego, wsp. Tarcia nie zaley od prdkoci polizgu. 3. Wpyw warunkw ruchu (obcienia, prdkoci polizgu, ciepa, otoczenia i bonek powierzchniowych) i topografii powierzchni na warto wspczynnika tarcia suchego. Wpyw ciepa podwyszenie temperatury warstwy wierzchniej w obszarze styku powoduje zmian jej wasnoci i istotnie wpywa na proces tarcia wskutek: zmiany charakteru styku, miknicia a nawet topnienia materiau w warstwie powierzchniowej. Wpyw otoczenia i bonek powierzchniowych tarcie suche zachodzi pomidzy warstwami zewntrznymi cia staych. W otoczeniu powietrza wikszo metali pokrywa si bonkami tlenkw. Stanowi one barier
ochronna przed adhezj szczepianiem i zrastaniem. Wpyw topografii
powierzchni mikronierwnoci powierzchni stykajc si tworz rzeczywit powierzchnie styku a take przemieszczajc si po sobie oddziauj mechanicznie. Przy styku plastycznym im wysza chropowato tym wikszy wsp tarcia. 4. Tarcie polimerw, drewna, materiaw kruchych i warstwowych; tarcie po niegu i lodzie.Polimery wykazuj du adhezj do metalu i wytrzymao na cinanie co powoduje pokrywanie si elementw metalowych cienk warstewk tych tworzyw i cinanie w obrbie warstw tworzywa, Wspczynnik tarcia suchego jest niszy od wsp. tarcia suchego metali. Styk tarciowy polimerw charakteryzuje si lepko sprystoci. Nierwnoci powierzchni polimerw odksztacaj si sprycie a nastpnie pyn jak lepka ciecz. 3.CD-Tarcie drewna najstarszy materia stosowany w wzach tarcia, procesy tarcia po nim mog by rne w zalenoci od stanu jego struktury. W do szeroki obszarze warunkw tarcia drewna po drewnie i metali po drewnie przy czystych powierzchniach wsp. tarcia ma zblion warto do 0.5. Tarcie materiaw kruchych czyli soli kamiennej, siark, oowiu, szka itp. Charakteryzuj si brakiem plastycznoci , pkaj i krusz si nawet przy maych odksztaceniach podczas rozcigania. Warto wsp tarcia wynosi od 0.7 1. Tarcie po niegu i lodzie jest skutkiem powstania cienkiej warstewki wody pod poza wskutek topnienia tych materiaw w wyniku ciepa tarcia. Warstewka wody odgrywa rol rodka smarnego. Tarcie materiaw warstwowych materiay te zoone s z warstw ktrych elementy s ze sob silnie zwizane a wizi pomidzy warstwami s sabe. Dlatego materiay te s odporne na ciskanie i podatne na cinanie. 5. Tarcie i zuywanie w warunkach ekstremalnych; drgania wywoane tarciem, stick-slip; mikropolizgi w tarciu. Warunki ekstremalne czyli warunki dziaania wzw tribologicznych znacznie odbiegajce od przecitnych czyli prnia, niskie lub wysokie temperatury bardzo mae lub due prdkoci, promieniowanie. Takie warunki s np. w kosmosie. s tam temperatury bliskie absolutnemu zeru co powoduje e wikszo metali traci swoj plastyczno co z kolei prowadzi do zmniejszenia tarcia suchego. Tarciu przy bardzo duych prdkociach towarzysza drgania samowzbudne ktre zakucaj prac tarcia a czasem i caych maszyn. Zjawisko stick-slip polega na przerywanym, skokowym ruchu elementu lizgajcego si pary trcej. Obserwuje si drgania wzdune i poprzeczne (normalne) elementw trcych, a sia tarcia zmienia si oscylacyjnie. 6. Procesy zuywania, oglna klasyfikacja, miary zuycia, przebiegi i skutki zuywania, zuywanie nietribologiczne; zuywanie tribologiczne: utleniajce i wodorowe. Zuycie proces zmian w warstwie wierzchniej ciaa staego charakteryzujcy si ubytkiem masy lub trwaym odksztaceniem powierzchni. Skutkiem procesu zuywania jest zuycie mierzone objtociowo, liniowo lub wagowo. Zuycie tribologiczne ma charakter mechaniczno-fizycznochemiczny. Towarzyszy zawsze tarciu suchemu i mieszanemu ale take przy tarciu pynnym. Miary zuycia zuycie mierzy si albo miarami bezwzgldnymi albo wzgldnymi . Bezwzgldn miar zuycia Z jest objto V lub masa m oddzielonego materiau lub grubo h oddzielonej lub odksztaconej warstwy.
Przebiegi i skutki zuywania Jeeli w okresie eksploatacji maszyny proces
zuywania zachodzi w sposb ustabilizowany to nazywa si zuywaniem ustabilizowanym gdy intensywnie nieustabilizowanym. Procesy zuywania tribologicznego na og nie wystpuj pojedynczo a nakda si na siebie kilka mechanizmw ale mona na og wyrni proces wiodcy. Naley pamita e w procesie zuywania zawsze bior udzia co najmniej dwa ciaa.Zuywanie utleniajce jest chemiczno mechaniczna postaci zuywania charakteryzujc si stopniowym niszczeniem i odtwarzaniem warstewek tlenowych na powierzchcniach metali. Zuywanie wodorowe jest to rwnie chemiczno mechaniczne zuywanie. Istota procesu polega na stopniowym niszczeniu warstwy wierzchniej wskutek absorbcji wodoru na powierzchcniach stali i eliwa i jego dyfuzji w gb materiau. Powoduje to kruche pkanie w mikroobjtociach warstwy wierzchniej i jej niszczenie pod wpywem si normalnych i stycznych. 7. Zuywanie cierne, procesy tego zuywania i sposoby przeciwdziaania jego skutkom.Zuywanie cierne mona zaliczy do procesw chemiczno mechanicznych lub mechanicznych. W pierwszym wypadku zachodzi intensyfikacja procesu utleniajcego lub wodorowego wskutek oddziaywania nierwnoci powierzchni wsppracujcego elementu lub dziaania lunych czstek na warstewki tlenkowe lub zdyspergowane dziaaniem wodoru warstewki przypowierzchniowe. Proces ten zachodzi tylko w cienkiej warstewce przypowierzchniowej. W drugim wypadku elementarnym procesem jest mikroskrawanie warstwy wierzchniej wystpami nierwnoci lub lunym cierniwem. Podstawowymi procesami zuywania ciernego s bruzdowanie i mikroskrawanie. Nadmiernemu zuywaniu przez cieranie zapobiega si zalenie od warunkw pracy danego elementu. 8. Zuywanie zmczeniowe i odksztaceniowe ich przebiegi i skutki, sposoby przeciwdziaania tym zjawiskom. Zuywanie adhezyjne, cieplne, fretting; przyczyny tych procesw oraz sposoby zapobiegania im.Zuywanie zmczeniowe cykliczne obcienia warstw wierzchnich trcych si elementw powoduj ich zmczenie a w wyniku jego zuycie. Typowym ukadem w ktrym wystpuj procesy zmczeniowe warstw wierzchnich jest ukd tarcia tocznego. Zuycie odksztaceniowe polega ono na zmianie ksztatu lub wymiarw trcych si elementw w wyniku odksztace plastycznych. Zachodzi podczas przecie, obcie udarowych i drga. Podlegaj mu przewanie mikkie stale kolorowe. Zuycie adhezyjne proces niszczenia powierzchni wywoany tworzeniem si szczepie i zrostw w mikroobszarach rzeczywistej powierzchni styku. Zachodzi najczciej przy maych prdkociach i duych naciskach przy niedostatecznym smarowaniu lub jego braku. 8.CD-Zuywanie cieplne przy duych prdkociach tarcia i duych naciskach w zespoach tribomechanicznych powskaje na og duo ciepa. Na rzeczywistych powierzchniach styku moe wwczas dochodzi do miknienia a nawet nadtapiania metalu. Sprzyja to odksztaceniom warstwy wierzchniej, odsanianiem czystych powierzchni metalu i ich zblianiu na odlego si atomowych. Ochron jest dobr waciwego rodka smarnego i sposobu smarowania.
9. Konstrukcyjne metody przeciwdziaaniu zuyciu. Dotycz zarwno
ukadw tribologicznych umoliwiajcych ruch wzgldny ich elementw np. oyska lub prowadnice jak tez przeciwdziaajcych temu ruchowi poprzez sprzenie cierne np. sprzga cierne hamulce przekadnie cierne. W ukadach umoliwiajcych ruch moe wystpowa tarcie lizgowe lub toczne. Jeeli nie przewiduje si smarowania zapewniajcego w ukadzie tribologicznym tarcia pynnego to szczeglna uwaga powinna by zwrcona na materiay z ktrych wykonuje si elementy ukdu. Zasady: naley kojarzy twardy materia z mikkim majcym temperatur rekrystalizacji poniej redniej temperatury powierzchni tarcia co zapewni dodatni gradient wasnoci mechanicznyc w gb materiau, mona kojarzy twardy materia z twardym co zapewni du odporno na zuycie. Wymaga to jednak dokadnego wykonania, stosowania gadkich powierzchni, dokadnego montau i dobrego smarowania. Naley unika skojarzenia mikkiego materiau z mikkim a take materiaw jednoimiennych szczeglnie stali niehartowanych, stopw aluminium chromu, niklu, jak rwnie kojarzenia stopw miedzi z aluminiem oraz chromu z aluminium. W ukadach o trudnym dostpie naley stosowa w miar moliwoci materiay samosmarujce lub automatyczne dozowniki rodkw smarnych. W miar moliwoci naley stosowa tworzywa sztuczne, Ze wzgldw ekonomicznych i przeciwzuyciowych naley wykorzystywa moliwoci uszlachetniania materiaw modyfikuj ich warstwy wierzchnie. 10. Technologiczne metody przeciwdziaania zuyciu: metody mechaniczne i cieplno-chemiczne. Metody mechaniczne wykorzystuje si nacisk albo energi kinetyczn narzdzia w celu umocnienia na zimno warstwy wierzchniej metalu. Stosuje si nagniatanie naporowe, nagniatanie udarowe. Naporowe wywieranie staego lub zmiennego nacisku na powierzchni przedmiotu twardszym narzdziem metalowym. Nagniatanie udarowe wykorzystanie energii kinematycznej stalowych, ceramicznych lub szklanych kulek miotanych si odrodkow.. Natryskiwanie wykorzystanie energii kinetycznej czstek w postaci proszkw metali lub ceramiki nadawanej im w wyniku detonacji gazw w celu uzyskania innych waciwoci ni podoe. Skrawanie nadanie obrabianemu przedmiotowi okrelonego utwardzenia warstwy wierzchniej. Uzyskanie odpowiedniej gadkoci jest wykorzystywane w inynierii powierzchni. Metody cieplno-chemiczne nasycanie dyfuzyjne, niewspomagane,( proszkowe, kpielowe, gazowe), dyfuzyjne wspomagane jarzeniowe, metody CVD 11. Metody cieplno- mechaniczne i cieplno-chemiczne przeciwdziaania zuyciu. Metody cieplo-mechaniczne uywa si ciepa i nacisku w celu wytworzenia powok rzadziej warstw wierzchnich przez natryskiwanie, platerowanie utwardzanie denotacyjne, obrbk plastyczn. Natryskiwanie (cieplne) powlekanie przedmiotw poprzez pneumatyczne rozpylenie drobnych czstek materiau powokowego w pomieniu gazu uku elektrycznego, plazmy) i nadanie energii wywoujcej na powierzchni nacisk. Platerowanie pokrycie metalu podoa innym metalem lub stopem przez wytworzenie nacisku na materia pokrywajcy w podwyszonej temperaturze. Utwardzanie denotacyjne umacnianie metalu lub stopu przez fal uderzeniow powstajc wskutek
gwatownego odparowania materiau podoa pod dziaaniem strumieni
elektronw i temperatury. Obrbka plastyczna proces ksztatowania lub podzielenia materiau obrabianego, zmian jego waciwoci fizykochemicznych. Rozrnia si obrbk na ciepo i na zimno. Metody cieplo chemiczne wykorzystuje si poczone oddziaywanie: ciepa i orodka chemicznego aktywnego wzgldem obrabianego tworzywa metalowego; ciepa i czynnikw chemicznych na tworzywa powokowe w celu zestalenia tworzywa; proszkowe; pastowe; kpielowe; gazowe. Nasycanie dyfuzyjne to proces dyfuzyjnego wprowadzania do warstwy wierzchniej metalu lub stopu atomw lub jonw metali albo gazw. Do metod cieplno-chemicznych nale: nawglanie, azotowanie, cyjanowanie,chromowanie,tytanowanie, azotonasiarczanie. 12. Metody elektrochemiczne, chemiczne i fizyczne przeciwdziaania zuyciu Metody elektochemiczne i chemiczne stosuje si redukcj elektrochemiczn lub chemiczn albo reakcje chemiczn. Uzyskane powoki maj wiksz ni pokrywany metal odporno na zuycie korozyjne lub cierne. Powoki nanosi si na og metod kpielow. Osadzanie elektrolityczne tworzenie powok z metalu lub stopu w wyniku redukcji prdem elektrycznym jonw metalu powokowego z roztworw elektrolitw. Chemiczne sposoby tworzenia pokry z fazy gazowej CVD polegaj na osadzania na metalowej powierzchni okrelonych zwizkw chemicznych zawaratych w mieszaninie gazw. Fizyczne sposoby tworzenia pokry z fazy gazowej PVD naparowywanie prniowe i napylanie katodowe. 13. Materiay lizgowe metalowe, wasnoci i zastosowanie. Metalowe materiay lizgowe stanowi najliczniejsz grup materiaw, stosowanych powszechnie w oyskach i innych zespoach lizgowych. Najczciej stosowane s stopy metali nieelaznych stopy oyskowe ( na osnowie cyny, oowiu, miedzi brazy i mosidze. Stosuje si take babitamy stopy cyny i oowiu. Stopy na osnowie miedzi brzy i mosidze dobre waciwoci lizgowe i mechcaniczne. Stosuje si take stopy na osnowie cynku, aluminium, eliwo. 14. Materiay lizgowe niemetalowe, ich rodzaje i zastosowanie: Niemetalowe materiay ligowe to przede wszystkim tworzywa sztuczne, drewno, guma i grafit. Tworzywa sztuczne (polimery) dzieli si na polimery termoplastyczne pod wpywem ciepa mikn i przechodz w stan plastyczny; termoutwardzalne i chemoutwardzalne s nieczue na zmiany temperatury, tylko po przekroczeniu pewnej temperatury ulegaj rozkadowej. Zaletami tworzyw sztucznych jako materiaw lizgowych s: dobre waciwoci lizgowe, odporno chemiczna, niewraliwo na korozj, atwo formowania. Wada: maa odporno na temperatury. Polimery maj szerokie zastosowanie, stosuje si je gwnie w charakterze skadnikw kompozytowych. Drewno najstarszy materia lizgowy. Zastosowania specjalne: na panwie waw napdowych w statkach. Panwie te smarowane s wod. Dawniej jako oyska lizgowe. Guma stosowana jest tam gdzie moliwe jest smarowanie wod, np. w oyskach waw okrtowych oraz w maszynach wodnych.
15. Materiay cierne, ich charakterystyka i zastosowania. Materiay te
stosuje si w ukadach tribologicznych, w ktrych wymagane jest sprzenie cierne ( sprzgla cierne, przekadnie cierne), lub konieczne jest wytracenie energii (hamulce). Powinny wykazywa moliwie due tarcie, wspczynnik tarcia sta warto, powinny by moliwie trwae, maa intensywno zuywania , stabilne wymiarowo, dobrze przewodzce ciepo tarcia, stabilne chemicznie i mechanicznie. Stosuje si powszechnie materiay niemetalowe w postaci kompozytw. Kompozyty cierne skadaj si z 3 grup: skadnikw wknistych, rodkw wicych, oraz wypeniaczy. 16. Smarowanie zespow maszynowych. Procesy smarowania: hydrodynamiczne, hydrostatyczne, elastohydrodynamiczne. Celem smarowania s oszczdnoci energetyczne w wzach tribologicznym co osiga si poprzez zmniejszenie sil tarcia w zespole. Efektem smarowania jest zmniejszenie zuycia co zwiksza trwao tego wza. rodek smarny wspomaga odprowadzenie ciepa i rnych zanieczyszcze z obszarw styku, podczas postoju ochronia elementy maszyn. Smarowanie polega na wprowadzeniu pomidzy wsppracujce pomidzy ze sob cierne powierzchnie substancji charakteryzujcej si maym tarciem wewntrznym. Procesy smarowania smarowanie hydrodynamiczne i hydrostatyczne. W wypadku stykw skoncentrowanych jakie wystpuj podczas pracy oysk tocznych, przekadni zbatych pojawia si smarowanie elastohydrodynamiczne. 17. Smarowanie graniczne; dodatki smarnociowe. Smarowanie graniczne zmniejsza wspczynnik tarcia, zuycie i przeciwdziaa zatarciu wsppracujcych elementw wza tarciowego. Polega na wytworzeniu warstwy granicznej, gwnie w wyniku adsorpcji (chemisorpcji) na danym podou, trwale oddzielajcej trce elementy. 18. rodki smarne, ich rodzaje i waciwoci. Smarno, lepko, wskanik lepkoci, pompowalno; metody okrelania tych parametrw. rodki smarne substancje, ktre wprowadzone do wza tribologicznego rozdzielaj trce si powierzchnie, co skutkuje zmniejszeniem si tarcia w tym wile. Do rodkw smarnych zalicza si: oleje mineralne oleje syntetyczne , oleje rolinne, smary plastyczne zagszczane mydami, rodki smarne w postaci staej (proszki, pasty, lakiery, tworzywa sztuczne), emulsje olej+woda, specjalne rodki smarne woda, kwasy, gazy). Waciwoci rodkw smarnych: smarno, lepko, gsto, odporno na starzenie, pompowalno, oraz dodatkowo dla smaru plastycznego, graniczne naprenie statyczne, stabilno termiczna, ochrona przed korozj. Smarno zdolno tworzenia trwaej warstewki granicznej przez dany rodek smarny,bada si w aparacie czterokulkowym. Lepko wskanik oporu powstajcy pomidzy dwiema warstewkami pynu podczas ich wzajemnego przemieszczenia. Lepko jest podstawowym wskanikiem przydatnoci rodka smarnego w okrelonych warunkach. Metod wyznaczenia cieczy niutonowskich wyznacza si z rwnania Newtona. 19. Mineralne oleje smarowe, procesy ich wytwarzania, zanieczyszczenia pogarszajce ich jako oraz dodatki uszlachetniajce
poprawiajce t jako. Oleje smarowe gwnym przedstawicielem rodkw
smarnych s oleje. Najczciej stosowane s oleje wytwarzane z ropy naftowej. Z uwagi na sw masowo s one olejami najtaszymi. Dla okrelonych zastosowa gdzie oleje mineralne nie speniaj wysokich wymaga stosuje si oleje syntetyczne. Oleje mineralne wytwarzane s poprzez destylacj i rafinacj ropy naftowej, bdcej mieszanin wglowodorw i zwizkw heterocyklicznych. Wyrnia si 3 grupy podstawowe wglowodorw: parafinowe, naftenowe i aromatyczne. Za zanieczyszczenia w olejach mona traktowa wglowodory aromatyczne utleniaj si podczas uytkowania oraz pogarszaj wasnoci lepkociowe. Usuwa si je poprzez ekstrakt furfurolem. Stosuje si take odparafinowanie oraz hydrorafinacj ktra usuwa z olejw zwizki heterocykliczne zawierajcych tlen, siark, azot. Zanieczyszczenia dzieli si na zewntrzne oraz wewntrzne. Dodatki uszlachetniajce stosowane przeciwko niekorzystnym wpywom zanieczyszcze, a take w celu poprawy waciwoci smarnych wieych olejw. Wprowadzane do olejw podczas etapu wytwarzania. S to zwizki chemiczne lub mieszaniny, majce zdolnoci zmiany i uszlachetnienia waciwoci uytkowych olejw. 4 grupy dodatkw: 1. Poprawiajce waciwoci reologiczne olejeu,2. Chronice olej przed utrat waciowci uytkowych, 3. Nadajce olejom nowe waciwoci detergenty, 4.Poprawiajce waciwoci tribologiczne oleju. Wiskozatory zwizki polimerowe, po dodaniu do oleju powoduj wzrost lepkoi oleju, obnienie temperatury pynicia. Depresatory obniajtemperatur krzepnicia wprowadza si do oleju w celu zachowania jego pynnoci w temperaturze ujemnej. Inhibitory korozji utrudniaj korozj. Detergenty posiadaj zdolnoi wymywania osadw z powierzchni metali.
20. Syntetyczne oleje smarowe, ich rodzaje, waciwoci i obszary
stosowania. Oleje psyntetyczne i oleje rolinne, ich waciwoci i zastosowania. Oleje syntetyczne stosuje si do smarowania w przypadkach, gdy oleje mineralne nie potrafi sprosta wspczesnym wymaganiom stawianym niektrym maszynom. Oleje syntetyczne otrzymuje si w wyniku polimeryzacji, polikondensacji, syntezy chemicznej olejw wglowodorowych. Oleje syntetyczne stosuj si w szerszym zakresie temperatur. W porwnaniu do mineralnych olei maj one wyszy wskanik lepkoci oraz wiksza biodegradowalno. Oglnie stosuje si syntetyki jako uszlachetnione specjalnymi dodatkami zwizki organiczme i metaloorganiczne tlenu, siarki, azotu. Oleje psyntetyczne inaczej zwane semisyntetykami zawieraj 70% oleju mineralnego i 30% oleju syntetycznego. S dosy czsto stosowane. Oleje rolinne z chemicznego punktu widzenia s estrami kwasu tuszczowego gliceryn. S to gwnie oleje rzepakowe. S one zagszczone mydami metali, a take innymi zagszczaczami. Stosowane do smarowania wzw tribologicznych w niektrych obszarach przemysu np. spoywczy, oraz w maszynach pracujcych przy nieduym obcieniu. 21. Smary plastyczne, procesy ich wytwarzania, rodzaje. smar plastyczny jest to roztwr koloidalny fazy staej zagszczacza w fazie pynnej oleju
bazowym. zawiera take dodatki w celu poprawy waciwoci. Proces
wytwarzania w 3 fazach: a) reakcji ksztatuj si czsteczki myda, b) budowy struktury smaru buduj si wkna zagszczacza i adsorpcja moleku oleju bazowego c) mechaniczna polega na wprowadzeniu dodatkw, dokadna homogenizacja, odpowietrzenie, filtrowanie (usunicie zanieczyszcze) rodzaje: proste wapniowe, kompleksowe wapniowe, proste sodowe, kompleksowe sodowe, litowe stearynianowe, litowe 12-hydroksysterarynianowe, litowe kompleksowe, glinowe stearynianowe, glinowe kompleksowe, bentonitowe. 22. Waciwoci smarw plastycznych: stabilno mechaniczna i termiczna, smarno, odporno na starzenie, korozje i dziaanie wody. Metody ich oceny tych waciwoci. stabilno mechaniczna miara stabilnoci mech. jest wielko zmiany lepkoci strukturalnej i liczby penetracji smaru plastycznego poddanego cinaniu. Cecha wana dla smarw do oysk tocznych, gdzie w skutek maej stabilnoci mech. postpujcy w czasie pracy oyska spadek konsystencji smaru powoduje jego nadmierne spywanie po bieni oyska. Stabilno mechaniczna okrela si na podstawie normy PN/c-04144 na aparacie do wakowania, ktry odtwarza w przyblieniu warunki pracy smaru w walcowanym oysku tocznym. istot oznaczenia stabilnoci mech. polega na pomiarze penetrometrem zmiany liczby penetracji smaru zachodzcej pod wpywem si cinajcych. smarno okrela zdolno do tworzenia trwalej warstwy granicznej w wyniku adsorpcji lub chemisorpcji na powierzchniach wsppracujcych elementw. Smarno bada si metoda Timkena ktra polega na wprowadzeniu badanego rodka smarnego pomidzy elementy testowe aparatu. Kryteriami oceny s: wytrzymao warstwy smarujcej, WSP. tarcia dla obcienia nie zacierajcego, zuycie przy najwyszym obc. nie zacierajcym 23. budowa strukturalna smarw plastycznych oraz wpyw tej budowy na ich wasnoci: konsystencj, granic pynicia lepko, strukturaln, i waciwoci tiksotropowe. budowa strukturalna zaley od rodzaju substancji wchodzcej w jej skad (oleju bazowego, dodatkw, zagszczaczy). O budowie decyduje tez proces wytwarzania smaru. Oleje bazowe: mineralne, syntetyczne, rolinne. Zagszczacze: myda metali litowe, wapniowe, sodowe, glinowe. 24.Smarownice rczne Umoliwiaj czyste podawanie smaru w okrelone miejsce. Zasada dziaania polega na zaciganiu toka za pomoc dwigni lewarowej, co umoliwa wydostawanie si masy smarujcej na zewntrz przez dysz. Z reguy wykorzystywane s dwa rodzaje dysz - metalowa sztywna lub elastyczna umoliwiajca dotarcie do trudnodostpnych miejsc. Dysze zakoczone s kocwk czteroszczkow lub tzw. smarowniczkami. smarowanie w kpieli olejowej Jest to najczciej spotykany sposb smarowania. smarowanie dyskiem olejowym W przypadkach, gdy poziom oleju jest za niski na wale umieszczony jest dysk o rednicy, pozwalajcej na zanurzenie w oleju smarowanie natryskowe Olej dostarczany jest pod cinieniem bezporednio na elementy toczne oyska - smarowanie mg olejow Olej jest rozpylany do postaci mgy przy pomocy powietrza. - smarowanie kropelkowe Olej dostarczany jest bezporednio na elementy toczne oyska grawitacyjnie w
postaci kilku kropel na minut. - smarowanie olejowo-powietrzne Stosowane w
ukadach zautomatyzowanych o wysokim stopniu pewnoci dziaania smarowanie obiegowe Stosowane s przypadkach centralnego ukadu smarowania elementw urzdzenia. 25. Ukad smarowania mg olejow i powietrzno-olejowego. W obszarze smarowania oysk wysokoobrotowych przy pomocy smaru nastpi ju wyrany rozwj i wzrost moliwoci. Mimo tego, smarowanie smarem osigno swoje granice, ktre mona pokona jedynie przy pomocy smarowania olejowego. Smarowanie olejowo-powietrzne firmy NSK jest bezpieczn, ekonomiczn i niezatruwajc rodowisko metod smarowania. Dziki otworowi smarnemu (rowek i otwr w piercieniu zewntrznym) mona kontrolowa ilo rodka smarnego i wprowadza go precyzyjnie do oyska, nawet przy duych prdkociach obrotowych. Ponadto, redukuje to liczb czci w oysku i upraszcza przez to ca moliw konstrukcj wrzeciona. Zalety smarowania mg:Smarowanie bezporednio elementw tocznych, zwikszona trwao oyska i wrzeciona, bezpieczne smarowanie, zwikszona sztywno wrzeciona, zwarta budowa wrzeciona, zmniejszenie kosztw 26. Automatyzacja ukadw sterowania. Urzdzenia do smarowania centralnego; jednoprzewodowego, dwuprzewodowego i wieloprzewodowego i progresywnego. Dobrze zaprojektowany i wykonany ukad centralnego smarowania jest najlepszym rozwizaniem do zapewnienia optymalnych warunkw pracy wza tarcia. Regularnie podawane niewielkie porcje rodka smarnego mog by precyzyjnie odmierzone i dostosowane do zapotrzebowania wza. Ukady zastosowanie, wady i zalety. Ukad progresywny :Mae i rednie maszyny do 200 punktw smarowania i rednim lub niewielkim zapotrzebowaniu na smar. Stosowany W maszynach stacjonarnych, pojazdach i roboczych maszynach jezdnych. Zalety wysokie cinienie pracy wysoka dokadno wielkoci dawki rodka smarnego stosunkowo niski koszt ukadu moliwo rozbudowy ukadu Wady: wraliwo na zanieczyszczenie ukadu ograniczona wielko ukadu Ukad jednoliniowy (jednoprzewodowy) Zastosowanie: Maszyny o> zwartej zabudowie i> duej liczbie (do> 500) punktw smarowania. Zalety ukad o prostej budowie i obsudze niski koszt elementw i zabudowy atwa i w szerokim zakresie regulacja dawkowania rodka smarnego Wady niskie cinienia pracy ograniczenia w kontroli pracy caego ukadu Ukad dwuliniowy (dwuprzewodowy) Zastosowanie: Due maszyny, linie produkcyjne o duej liczbie (do 800) punktw smarowania i duzym zapotrzebowaniu na rodek smarowy. Zalety wysokie cisnienie pracy wysoka dokadno wielkoci dawki rodka, smarnego moliwo budowy rozlegych systemw Wady Duzy koszt wraliwo na zanieczyszczenie ukadu Ukad dwuliniowo-progresywny Zastosowanie: Duze maszyny i linie produkcyjne o duzej liczbie punktw smarowania (do 200) i rednim lub duzym zapotrzebowaniu na smar oraz duzych odlegosciach do punktw smarowych (do 1 00 m i wiecej). Ukad wieloliniowy Zastosowanie: Due maszyny o duym zapotrzebowaniu na rodek smarny i niewielkiej (do 1 5) liczbie punktw smarowania,.Zalety niski koszt zabudowy
wysokie cinienie pracy dua niezawodno systemu Wady: niewielka ilo
linii zasilania ograniczony zakres regulacji wydajnoci 27. Zasada dziaania ukadw: jednoprzewodowego, dwuprzewodowego, wieloprzewodowego i progresywnego. Dla systemw wieloliniowych jest charakterystyczne, e smarowanie cinieniowe - pompa wielowyjciowa- jest 1poczona przewodami bezporednio z punktami smarowymi. System wieloliniowy jest czsto w poczeniu z rozdzielaczem progresywnym, ktry z jednego wyjcia pompy zasila wiele punktw smarowych. Rozdzielacze progresywne mog zosta ustawione stopniowo - jeden za drugim. Odnosie si to do smarowanie bezporedniego czyli poprzez pompe, rodek smarny jest rozprowadzany do odpowiedniach miejsc smarowania. Standardowe elementy dla ukadu wieloliniowego oraz ukadu progresywnego: Pompy rczne ,elektryczne, pneumatyczne, Rozdzielacz progresywny. Obszary zastosowania: Proste i funkcjonalne rozwizanie przewidziane do niewielkich maszyn i urzdze. Ukad tego typu zasilany jest z pompy, do ktrej przyczone s rozdzielacze progresywne. Przeznaczone do podawania olejw o lepkoci powyej 40 cST i smarw o klasie konsystencji do 2 wg NLGI. Idealnie nadaj si do ukadw o niewielkim lub rednim zapotrzebowaniu punktw na rodek smarny. Ukady te mog pracowa okresowo lub cigle. Do smarowania pojazdw (cigniki, autobusy) i roboczych maszyn jezdnych (adowarki, koparki, maszyny rolnicze, grnicze, budowlane) mniejsze maszyny i urzdzenia. 29.Ukady smarowania natryskowego: Stosowane do smarowania otwartych punktw smarowych takich jak przekadnie zbate, prowadnice, liny, acuchy i koa acuchowe i coraz czciej do smarowania obrzey k pojazdw szynowych. Zalety: wysokie cinienie pracy, wysoka niezawodno c systemu, moliwo rozbudowy systemu, prosta konstrukcja; wady: wraliwo na zanieczyszczenie ukadu , ograniczona regulacja wydajnoci, wysokie kosztu ukadu. W ukadach tych rodek smarny zostaje rozproszony w strumieniu spronego powietrza i skierowany bezporednio na smarowane powierzchnie. rodek smarny toczony jest przewodem gwnym do zespou rozdzielania smaru. Wykorzystuje si do tego celu pompy elektryczne z wasnym zbiornikiem smaru (w mniejszych ukadach) lub pompy beczkowe z napdem elektrycznym lub pneumatycznym. Sprone powietrze podawane jest dysz poprzez zesp przygotowania powietrza, ktry skada si z zaworu odcinajcego, filtru powietrza, manometru i regulatora cinienia. rodek smarny dostarczany jest do zespou rozdzielajcego. Zazwyczaj s to ukady eektorowe. Z rozdzielacza rodek smarny toczny jest do zespou dysz natryskowych, gdzie porywany jest przez strumie spronego powietrza i skierowany na powierzchni tarcia.