Professional Documents
Culture Documents
Lu Tun Anh
Mi kin ng gp: luutuananh@yonsei.ac.kr
Trong qu trnh dy ting Hn, cng nh cc ngoi ng khc, bn cnh
nhng kin thc v t vng, tnh hung hi thoi, cch pht m..., ging dy ng
php cng l cng vic khng th thiu. Bi ng php l ton b nhng quy tc
bin i v kt hp ca t thnh cm t v cu trong mt ngn ng. Tuy nhin,
do c im v tnh cht ca sinh vin ngnh Hn Quc hc, vic ging dy v
ng php, y c th l ng php ting Hn khng ch dng li nhng cu
trc ng php c bn, n thun hc sinh da vo m ghp cc t thnh
cu. Trang b cho sinh vin nhng kin thc v ngn ng, c bit l nhng kin
thc ngn ng trong ting Hn cng rt quan trng. Ni cch khc, khi hc v
ng php, sinh vin cn c nhng kin thc ngn ng c bn ti thiu phi nm
c ting Hn. S d l v, cc sinh vin khng c hc v ngn ng, hoc
c th cng l nhng kin thc v ting Vit, c tip thu t trc y rt lu
khi hc PTTH, ting Hn v ting Vit li khc nhau v loi hnh nn s hn
ch sinh vin i vi vic t duy trong hc tp, hiu, phn tch vn v luyn
tp t cu... Bi ging ng php ting Hn ny, v vy c bin son nhm
a ra mt s khi nim ngn ng c bn ni chung v mt s trng hp c
bit c ting Hn ni ring, gip cho sinh vin c c nhng nhn thc mt
chng mc nht nh v cc thut ng ngn ng khi hc v ng php.
Vi tnh cht nh vy, bi ging c chia thnh hai phn: phn nhng
khi nim ngn ng c bn v phn ng dng trong ng php ting Hn. Bi
ging c s dng km theo trong cc tit hc v ting Hn, km theo cc gio
trnh dy ting Hn, c vn dng khi gii thch cc cu trc ng php. Do ,
v thi lng bi ging c th khng b khng ch mt s tit nht nh,
chuyn v ng php m c chia ra v xen ln vo cc tit dy ting. Tuy nhin
khng phi l bi ging chuyn su v ngn ng hc, nn bi ging s ch c
gng a ra trnh by v gii thch mt s khi nim ngn ng hc mt cch d
hiu nht. Phn hai ca bi ging l cc ng dng trong ng php ting Hn, vi
nhng cu trc c th c lin quan n cc khi nim ngn ng trnh by
phn mt. Hy vng bi ging s gp phn thc y s tin b ca sinh vin trong
vic hc ting Hn.
Phn 1:
th cc hnh v ng php ui t -, -, -, -, -(), ... vo hnh v t vng - (c), ta s c cc ngha ng php sau cho t:
. : trn thut (c)
. : tng lai (s c)
? : nghi vn (c )
cm
ngon
(sch ny),
ny sch
hm qua
cho mn
II. Hnh v v t
1. Hnh v ():
Hnh v c nh ngha l n v ngn ng c ngha nh nht trong thnh
phn t, c th hin trong li ni di dng nhng hnh t c th. Trong ting
Vit, t c th bao gm mt hnh v nh: v, ca, go..., hai hoc ba hnh v nh:
cng nhn, chin li phm, bc s... Hnh v c th bao gm trong n mt m tit
nh: b, chu... hoc vi ba m tit nh cc trng hp t vay mn ting nc
ngoi: ra-i-, t-l-kh...
Trong ting Hn, hnh v c nh ngha cng tng t nh vy:
,
c ngha l hnh v l n v ngn ng c ngha nh nht trong cc n v ngn
ng. Tuy nhin, hnh v trong cc ngn ng khc nhau c th khng ging nhau.
Do c im ca loi hnh chp dnh, nn hnh v trong ting Hn c nhiu im
khc vi hnh v ting Vit. a s cc hnh v trong ting Vit c tnh c lp
cao, c th tr thnh nhng t c lp nhng hnh v ting Hn li c phn
chia r rng ra thnh cc hnh v t do v hnh v hn ch. y l cch phn loi
hnh v theo tiu chun c hay khng tnh c lp (kh nng hot ng c lp).
Hnh v hn ch l nhng hnh v khng c kh nng tn ti c lp, bt
buc phi kt hp ph thuc vi cc hnh v khc khi tham gia hot ng ngn
ng:
. Hnh v hn ch c s lng ln
trong ting Hn, bao gm c nhng hnh v c ngha t vng c th (nh: - :
cao; - : ln; - : c), chng hnh thnh nn mt h thng, i lp li vi cc
hnh v t do l nhng hnh v c kh nng tr thnh t, hot ng c lp trong
cu (v d nh: : ngi; :
sch...).
Cn c theo tiu chun ngha, hnh v ting Hn cng c phn chia
thnh hai loi: 1) cc hnh v t vng(lexical morphemes), l nhng hnh v biu
th ngha t vng nh: : ngi; : bu tri; - : n; : xanh. 2)
cc hnh v ng php (grammatical morphemes) nh: -/-(thi qu kh); /( ngha lin kt cu nguyn nhn kt qu)... Tt c cc hnh v biu th
ngha ng php trong ting Hn u l cc hnh v hn ch, khng c kh nng
hot ng c lp. c im ny dn n mt khc bit gia ting Hn v ting
xut hin chp dnh km theo chng l nhng hnh v ng php biu th cch
(biu th thnh phn cu ca t). Th hai, khi nim cn t trong ting Hn l
dng ch mt n v thnh phn trong lnh vc cu to t ( y l n v c
ngha t vng thc, lm trung tm), nn khi nim ny ch xut hin trong cu
trc t ghp, i lp li vi khi nim ph t cu to t. Do , s khng dng
n khi nim cn t trong nhng trng hp m cn t c hnh thi trng vi t,
khng c ph t. Th ba, bn cnh nhng cn t ca danh t nh trng hp tay,
t nu trn, tt c cc cn t ca ng t, tnh t chim s lng ln trong t
vng ting Hn khng c kh nng hot ng c lp, chng ch c ngha thc
nhng l cc hnh v hn ch, nh trng hp -, - trong
(sch), (yn lng). Nhng cn t ny ch tr thnh t hot
ng c lp khi chng hon chnh v c chp dnh vi nhng ui t ng
php.
b) Ph t phi sinh ():
Ph t trong ting Hn c nh ngha l : ,
dch theo ting Vit thnh: ph t trong ting Hn l
hnh v h (empty morpheme) lm thnh phn ph gn vo xung quanh thnh
phn chnh ca t nh cn t hay thn t b sung thm ngha t vng hay
thay i tnh cht (ng php) cho t.
Theo , ph t i th c chia thnh hai loi l: ph t cu to t (hay
cn gi l ph t phi sinh, derivational affix) kt hp vo cn t (hay t) to
nn mt t mi v ph t ng php (hay cn gi l ph t bin i dng thc,
inflectional affix) m nhn vic bin i cc dng thc ng php cho t.
Cn c theo v tr c sp xp trong t, so vi b phn trung tm ca t
(cn t, thn t), ph t cng c phn ra thnh cc tin t (prefix) v hu t
(suffix). Trong ting Hn khng c trung t (infix). ng thi, cc ph t phi
sinh cu to t, c c tin t v hu t (tc l c c ph t phi sinh c chp
dnh pha trc ln ph t phi sinh chp dnh vo pha sau ca cn t) nhng
cc ph t bin i dng thc th ch c hu t (tc l ph t bin i dng thc
duy nht ch phn b sau thn t), do cn c gi l ui t (thnh phn sau
ca t).
(Ph t cu to t)
Tin t
Hu t
Ph t
Ph t bin i dng thc
()
(ui t, bin t ng php)
- (hi)
- (cht)
- (chy)
- (nm)
- (n)
3. Thn t v ui t ( ):
a) Thn t: Khi nim thn t(stem) l ch vo c tng th hon chnh ca
b phn mang ngha t vng trong t, l ci c chp dnh vi cc ui t ng
php (ph t bin i dng thc) pha sau trong qu trnh biu th ngha ng
php ca t, t hp nn cc cu trc c php. Hay ni cch khc thn t l phn
cn li ca t sau khi loi b bin t (ph t bin i dng thc, hnh v ng
php).
Thn t tuy cng c im chung vi cn t ch chng u l cc hnh v
thc, song khc vi cn t, n l khi nim ch ra thnh phn ca t trong qu
trnh bin i dng thc ng php (nh chia ng t, tnh t) ch khng tham gia
(khng c chc nng) cu to t.
Ni mt cch khc nu nh cn t l thnh phn c nh, khng thay i
trong qu trnh cu to t th thn t l thnh phn c nh ca t khi tham gia
hot ng ng php, bin i dng thc. V d cn t -(n) l thnh phn c
nh khi thay i ph t kt hp vi n (nh , ) to nn cc t mi nh
(cho n), (c n, b n)... Cn - hay - c gi l thn
t, l phn c nh ca t khi bin i dng thc ng php bng cch chp dnh
vi cc ph t ng php pha sau nh:
: ang n ()
: ang n ()
: n ()
: n ()
: s n ()
: s n ()
: n v... ()
: va n va... ()
: n v... ()
: va n va... ()
...
i vi nhng t c cu trc phc hp (t ghp) gia cn t v thn t c s
khu bit r rng, nhng trong cu trc t n, cng c khi cn t v thn t
ging nhau, cng c biu hin ra bi mt thnh phn. V d, trng hp
(ang p), l mt t n nn c th phn tch thnh (p) va l cn
t va l thn t, kt hp vi l ph t bin i dng thc (ch thi hin ti,
cu trn thut dng vn vit). Trong nhng trng hp ny vic phn bit khi
nim cn t thn t khng cn cn thit na.
b) ui t:
ui t, nh trn trnh by l nhng hnh v ng php ph thuc, chp
dnh vo pha sau phn thn t, em li ngha ng php cho t trong qu trnh
bin i dng thc. ui t nh vy l mt tn gi khc ca ph t bin i dng
thc. Mc d vy, ui t nu so snh vi ph t, c th l ph t phi sinh, tuy
cng l hnh v h (hnh v hnh thc ) nhng ph t phi sinh l yu
t thay i trong cu to t cn ui t l yu t thay i trong qu trnh kt hp
ng php ca t (chia t: : conjugation).
Cc ph t lm ui t trong ting Hn, do vy c mt vai tr c bit quan
trng trong vic biu th cc ngha ng php nh: thi, th, lin kt cu, thnh
phn cu, nh dng cu, biu th php knh trng vi i tng giao tip v.v... Cc
ph t ny trong ting Hn c phn loi da theo v tr phn b trong cu trc kt
hp vi t v vai tr trong cu theo nh bng tng hp sau:
ui t
ui t hng trc
ui t hng sau
ui t khng kt thc cu
ui t lin kt
ui t kt thc cu
ui t chuyn loi
ui t chuyn loi nh t
ui t chuyn loi ph t
10
11
12
13
.
. Thnh phn ph cu ting Hn
nh nhau.
14
- Lin kt theo quan h lit k hai hay nhiu vic: s dng cc ui lin kt (v); -()(va kim).
- Lin kt biu hin hai hay nhiu s vic cng ng thi xy ra: ()(va... va...).
- Lin kt biu hin hai hay nhiu s vic ni tip nhau, xy ra gn nh cng
mt lc: -(ngay khi).
- Lin kt biu tun t xy ra trc sau, mt cch lin tc ca hai hay nhiu
hnh ng: -(xong...), -(ri th...), -(/)(ri).
- Lin kt biu th s la chn hoc ph nhn la chn: -(hay, hoc), (hay hoc).
- Lin kt biu th ngha i nghch nhau: -()(nhng), -(tuy...
nhng).
S lng cc ui t lin kt to nn cu ghp ng lp tng i t, s
ui t lin kt cn li, a s l cc ui t biu hin quan h ph thuc cho cu.
b1.2. Cu ghp ph thuc:
Cn gi l cu ghp chnh ph, gm hai hay nhiu v cu lin kt vi nhau
theo quan h ph thuc v ng php, trong c v cu mang chnh v v cu
mang ph. C nhng loi ui t lin kt tiu biu sau, em li nhng quan h
ring bit cho cc v cu.
- Lin kt theo quan h iu kin, gi nh: -()(nu), -(nu l), (nu nh), -(cho d, thm ch), -(/)(d).
- Lin kt theo quan h nguyn nhn, l do: -()(do), -()(v), (/)(v)...
- Biu th s tin dn ca mt s vic so vi s vic khc: -()
(khng ch... cn...), -() (cng... cng...).
- Biu th , mc ch: -()(...nh...), -(...mun...), ()(......).
- Biu th s bt buc: -(/)(phi... mi...).
- Cho thy bi cnh no ca s vic: -()/( ...m..., ...th m...).
- Th hin quan h t n mc no ca mt s vic: -(... m..., ...
sao cho ...).
Nhn chung s lng cc ui t lin kt trong ting Hn rt nhiu, cc
ui t lin kt ny i khi c ngha ng php rt gn nhau, nhng li phn
15
16
t: -(iu kin, nu) khng th xut hin trong cu trn thut hay cu
nghi vn...
b2) Cu phc m rng thnh phn (, )
Cu phc m rng thnh phn, gi tt l cu phc thnh phn, l loi cu
phc, ngoi kt cu ch v lm nng ct ra cn c nhng kt cu ch v khc
m nhn cc chc nng thnh phn cu. Trong ting Hn cc kt cu ch v ng
vai tr thnh phn cu ny c gi l mnh (), c th hin nh vo vic
chp dnh vi cc ui t chuyn loi(:Transition ending). Do , c
th ni cch khc l, cu phc m rng thnh phn ting Hn l cu m ui t
chuyn loi c gn vo cc mnh , chuyn i, em li cho mnh t cch
ca mt t lm thnh phn cu. Cn c vo vai tr thnh phn m nhn trong cu
ca cc mnh , c th phn chng ra thnh cc loi: danh ng mnh (),
nh ng mnh () v trng ng mnh ().
b2.1. Cu phc m rng thnh phn danh ng - Danh ng mnh :
Mt kt cu ch v c vai tr v chc nng nh ca mt danh t, thng
qua vic chp dnh vo pha sau v ng cc ui chuyn loi: -(), -, (v ngha tng ng vi cc t: vic, s, iu, ci, cuc trong ting
Vit). Vic la chn kt hp cc ui chuyn loi -(), -, -, c cn
c theo loi v t lm v ng mnh c s dng kt hp v ng cnh s
dng.
Danh ng mnh c chc nng nh mt danh t trong cu, c th tip
tc kt hp vi cc tiu t cch, lm thnh phn ch ng, b ng, hay trng ng
trong cu. V d:
.
(Vic ngi c nhiu tin (l) r rng.)
.
(Ti mong cho cng vic ca cu nm nay cng c thun li.)
.
(Ti bit vic ngi ni di)
.
(Chng ti mong h s i x lch s.)
.
(Kh hu ni y thch hp vi vic cy sm pht trin.)
17
18
19
Phn 2:
ng dng v tiu t v ui t
trong ng php ting Hn
I. tiu t ()
1) -/:
- Chp dnh sau danh t, hay danh ng biu th chc nng ng php lm
ch ng trong cu cho danh t hay danh ng. chp dnh vi danh t kt hp
c ph m cui, cn chp dnh vi danh t kt hp khng c ph m cui.
v c s dng thay th khi ch ng l i tng c knh trng
hay c ngha biu th mt t chc on th.
V d: : +
.
: +
.
- Ch : khi danh t kt hp vi / l cc t : (tao, t- ngi 1thn
mt), (my, cu ngi 2 thn mt), (ti - ngi 1 khim nhng), (aii t nghi vn), s chuyn hnh thi sang thnh: , , , .
- Luyn tp: in vo ch trng
( ) .
( ) .
( ) .
( ) .
( ) ?
( ) ?
( ) ?
( ) ?
2) /
- Chp dnh sau danh t hay danh ng biu th chc nng ca danh t hay
danh ng l b ng trong cu. s dng vi cc danh t kt hp c ph m
cui, cn s dng khi danh t kt hp khng c ph m cui.
V d: : +
.
: +
.
20
( ) .
( ) .
( ) .
( ) .
( ) .
( ) .
( ) .
3) -
- Chp dnh sau cc danh t hay danh ng, biu th thm ngha cho danh
t: khng nh v mt s ging nhau ca hin tng (hot ng, trng thi, tnh
cht), tng ng vi ngha ca t cng trong ting Vit. Ngoi danh t v
danh ng ra, - cn c th kt hp vi cc tiu t khc nhn mnh nh:
(cng i vi, cng cho...), / (cng vi...) ...
V d: . + .
. .
. + .
. .
- Luyn tp:
a) in vo ch trng
. ( ) .
. ( ) .
. ( ) .
. ( ) .
. ( ) .
. ( ) .
. ( ) .
b) Hon thnh on hi thoi
: ( ) ?
: , .........................
: ( ) ?
: , .........................
21
4) /
Chp dnh sau danh t (danh ng), sau ph t hay cc tiu t khc, biu
th thnh phn m n kt hp l ch ca cu hoc biu th thm cc ngha
nh i chiu, nhn mnh cho thnh phn cu. chp dnh sau cc t c
ph m cui, cn s dng sau cc t khng c ph m cui.
V d: : +
. .
: +
. .
: +
. .
- Luyn tp:
a) in vo ch trng
. ( ) .
. ( ) .
. ( ) .
. ( ) .
) .
5)
5.1) biu th v tr. Chp dnh sau cc danh t c ngha v thi gian
hay a im, biu th cc ngha v v tr, phng hng, hay thi im.
V d:
v tr: + ( ca hng)
.
thi im: + (vo bui sng)
.
phng hng: + (v, ti th vin)
.
22
- Luyn tp:
a) in vo ch trng
( ) ( ) .
( ) ( ) .
( ) ( ) .
( ) ( ) .
6)
6.1) biu th im xut pht. Kt hp chp dnh sau cc danh t c
ngha ch a im, biu th danh t l im xut pht ca hnh ng.
23
V d: +
.(Henry n t Php)
+
. (c lin lc n t vn phng)
24
( ) ( ) .
( ) ( ) .
( ) .
b) Hon thnh on hi thoi sau
: ?
: , .................................
: ?
: ..................................()
7)
Chp dnh sau cc danh t, b ngha cho mt danh t khc pha sau, biu
th ngha s hu, ph thuc. Danh t c chp dnh trc tip pha trc l
ch s hu, danh t pha sau l vt s hu, ph thuc.
V d: +
.
+
.
+
?
- Ch : Khi quan h b ngha (s hu, ph thuc) r rng c th
c lc b. V d: ; ...
Cc t (tao, t), (ti, em), (my, cu) khi kt hp vi c rt
gn v mt hnh thi thnh (ca tao, ca t), (ca ti, ca em), (ca my,
ca cu). V d: ; ; .
- Luyn tp:
a) in vo ch trng
( ) ( ) .
( ) ( ) ?
( ) ( ) .
( ) ( ) ?
25
: ?
: ........................... ()
8) /, -
Chp dnh sau danh t, biu th ngha lin kt cc danh t vi nhau.
Theo ting Vit c ngha l v, vi. kt hp sau cc danh t khng c ph
m cui, cn chp dnh sau cc danh t c ph m cui. c s dng
nhiu trong khu ng, vn ni. c th kt hp c vi tt c cc danh t
khng cn chia.
V d: +
+
.
+
.
.
26
9) -, -, -
-, -, - l cc tiu t chp dnh sau cc danh t hu sinh, nh
cc danh t ch ngi hay ng vt, biu th hnh thi tng cch ca danh t. Ni
mt cch c th hn, nhng tiu t ny lm cho danh t c chng kt hp vi
tr thnh cc i tng gin tip c hnh ng tc ng ti hay hnh ng xy
ra i vi chng. Dch sang ngha ting Vit, tng ng vi cho, i vi, vi.
V d: +
. (Gi th cho bn)
+
. (Cho con gu bnh ko)
- Ch : Cc tiu t ny thng xut hin trong cu c ng t ch ng
tc, - c la chn s dng nhiu dng vn ni, v d:
? ( cho con ch thc n cha?)
Khi t c kt hp cng l danh t ch i tng cn phi knh trng cho
ph hp vi phm tr knh ng, - c la chn s dng thay th. V d:
. ( gi in thoi cho thy)
Trng hp danh t c chp dnh vo l cc danh t v sinh (hay danh
t bt ng vt), - c s dng thay th cho , -. V d:
. (Em ti nc cho chu hoa)
- Luyn tp:
a) in vo ch trng
( ) .
( ) .
( ) .
( ) .
()
: ?
: ................................ ()
10) , , -
Kt hp chp dnh sau cc danh t ch ngi, (trong quan h ca danh t
vi ng t khc lm v ng) biu th ngha: ng tc c bt u t ngi .
27
V d: +
.
- Ch : Khi danh t kt hp c ngha ch i tng l ngi phi knh
trng, - c s dng thay th. V d:
() .
-() c th c s dng cho c trng hp danh t kt hp vi
chng mang ngha ch mt c nhn ai v c trng hp danh t biu th
ngha mt c quan on th ni chung. dng vn ni, -() c thay
th, s nhiu bng .
V d: .
.
- Luyn tp:
a) in vo ch trng
( ) ( ) .
( ) ( ) .
( ) ( ) .
( ) ( ) .
b) Hon thnh on hi thoi sau
: ?
: ................................................. ()
: ?
: .................................................. ()
11) ~ -, - ~ -
Chp dnh sau cc danh t c ngha v thi gian hay a im, biu th
thi im, a im xut pht v thi im, a im t n ca hnh ng.
~ - s dng cho cc trng hp ch a im cn - ~ - s
dng cho cc trng hp ch thi gian.
V d: ~
?
7 ~ 11 7 11
7 11 .
28
) ?
) .
( ) .
( ) .
29
30
31
trng i vi ngi ni, hoc ngi ni chn nhng khng hon ton hi lng
vi s la chn ca mnh.
V d: .
(Nng qu hay l i bi i - nh tm i bi vy)
() Cn c dng biu th ngha nhn mnh, khi kt hp sau cc
danh t ch s lng. Thng th vi cu khng c i t nghi vn km theo,
ngha ca -() s l: tht ngc nhin ngoi d on, cn trng hp cu c
i t nghi vn () s c ngha khong chng.
V d: ? (Hc khong my ting?)
9 ? (Hc tn 9 ting c ?)
- Luyn tp:
a) in vo ch trng:
( ) ( ) .
( ) .
( ) ( ) .
( ) ( ) .
5 ( ) 6 ( ) .
( ) ( ) .
b) Hon thnh hi thoi
: ?
: ................................ (, )
: ?
: .................................... (, )
15) -
Biu th ngha la chn duy nht, thnh phn n kt hp cng c gi tr
ngc li vi nhng g c cp, nhng g l tin trc . Dch theo
ngha ting Vit l ch.
V d: +
. Ch Su-mi thch sa.
+
. Su-mi ch thch sa.
32
Luyn tp:
a) in vo ch trng
( ) .
( ) ?
( ) .
( ) ( ) .
b) Hon thnh hi thoi
: ?
: , ...........................
: ?
: , ..................... ()
: ?
: , ............................
: ?
: , ....................... ()
16) -()
Chp dnh sau danh t, c chc nng ngha ging nh /(i chiu),
song phn b hn ch hn. - c ngha nhn mnh, s dng trong nhng cu
m ngi ni nhn nh ni dung vn l ng nhin, tt nhin nh vy.
kt hp vi t khng c ph m cui cn kt hp vi t c ph m cui.
V d: +
.
( )
+
- Ch : -/ ch xut hin cu trn thut, tuy nhin cu trc xut
hin / thng phi c nhng v cu lin kt theo sau, c ni dung i
chiu vi v trc. Do , v ni ng sau v cu hay cu c thng l cc
33
17) -()
Biu th ngha ging vi (), song khc ch s dng khi
ngi ni c thi bt mn i vi kt qu la chn, nh gi mt cch ph
nh ci c chn l th yu th -() s dng khi ngi ni khng nh
gi tr ca vt c chn tuy thp song i vi ngi ni th mc l
may mn ri.
V d: +
.
Ch c mt ci qut thi th cng tt ri.
So snh: .
Nu c mt ci qut th cng tt.
- Ch : - cn khc vi ch c th kt hp vi cc trng t
biu th ngha nhn mnh, cn khng c chc nng ny. V d:
(Chui rt l t).
- Luyn tp:
a) in vo ch trng
( ) .
( ), ( ) .
34
( ) .
( ) , ( ) .
18) , ,
V mt ngha gn ging vi (cng). Tuy nhin, , ,
c s dng khi cn biu th nhng s vic ngoi l, khng dng cho nhng s
vic c ngha tt yu, ng nhin. c bit, ba tiu t ny c ngha tng
i ging nhau, kh phn bit trong cch s dng:
- hn ch s dng trong nhng trng hp ngi ni khng th ng
c, khng mong i, cng chnh vy m n thng khng c s dng trong
cc cu mnh lnh hay ngh.
V d: +
.
Thm ch c hc sinh gii Su mi cng thi trt.
So snh : khng ni .
(Thm ch my cng ng n mun.)
- mang ngha rt ging vi . Tuy nhin, - c tnh cht
nhn mnh hn so vi , thng biu th ngha: tt c, k c mt ci cui
cng, ng thi cn c th c dng trong nhng cu biu hin vn c
ngi ni mong i, hy vng t trc.
V d: +
.
Ma xun ny s phi a nt a em gi i ly chng.(cn li mt
a em cui cng)
35
+
? Cn li c my cng nh b i ?
- cng ging v mt ngha, song li ging im c
th dng trong nhng tnh hung biu hin s mong i ca ngi ni.
V d: +
.
Nu thua c trn u ln ny th khng cn g ni.
So snh: .
Nu thua nt trn u ln ny th khng cn g ni.
- Ch : c im khc vi l: thng dng trong cu m
kt qu ca s vic em li nhng bt li cho ngi ni, trong khi li c th
c s dng c nhng trng hp khc khng phi nh vy.
V d: +
.
Khng ng ci g keo kit mua c qu tng cho ti.
So snh: khng ni cu: .
(Khng ng ci g keo kit mua nt c qu tng cho ti.)
Ngoi ra cng khc vi ch dng trong cu khng
nh cn xut hin trong nhng cu ph nh s t nhin hn.
V d: cch ni t nhin:
.
Khng ngh l ci g keo kit li mua c qu em n.
cch ni khng t nhin:
* .
(Khng ngh l ci g keo kit li mua thm ch qu em
n.)
So snh: cch ni t nhin:
.
Ngi thm ch c cho hi vi hng xm lng ging cng khng.
36
37
20) -()
Biu th ngha nhn mnh vo i tng m th t kt hp pha trc ch
ra, thng ch xut hin v tr ch ng.
V d: +
.
Chnh s c gng l con ng tt ca thnh cng.
+
.
Chnh c gi l mt ngi p.
- Luyn tp
a) in vo ch trng
(
) .
(
(
(
) .
) .
) .
20)
Kt hp chp dnh sau cc danh t hay cc ng t hoc tnh t c
danh t ho bi ui chuyn loi danh t -(danh ng hoc danh ng mnh
38
) .
) .
(
() (
) .
) .
II. ui t ()
A. Cc ui t kt thc cu
1) -/
ui t c v tr cui cu trn thut. Chp dnh sau thn t ca cc ng
t hay tnh t biu th thi knh trng ca ngi ni i vi ngi nghe. -
39
2) -/?
L dng thc biu th ngha nghi vn, hi ca ui t kt thc cu . Dng trong trng hp i tng ngi ni biu th s nghi vn hay hi
40
ngi nghe mt cch knh trng khch so. - dng sau cc ng t hay
tnh t khng c ph m cui, cn - dng trong trng hp t kt hp c
ph m cui.
V d: + - ?
?
+ -?
?
- Luyn tp:
a) Chn cu hi thch hp vi cu tr li
. ?
a. .
. ?
b. .
. ?
c. .
. ?
d. .
. ?
a. .
. ?
b. , .
. ?
c. , .
. ?
d. .
: ................................................................. ()
: , .
41
: ................................................................. ()
: .
3) -/
Loi ui kt thc cu trn thut, biu th thi knh trng thn mt vi
i tng ngi nghe. Chuyn s dng trong cu c v ng l danh t, vi cu
trc kt hp l danh t + (l) + . c s dng khi m tit cui cng
ca danh t kt hp khng c ph m cui cn c s dng khi m tit
cui ca danh t c ph m cui.
V d: +
.
+
.
- Luyn tp:
a) S dng ui kt thc -/- hon thnh cc cu:
.........
.........
.........
.........
b) Hon thnh hi thoi:
: ?
: ................................................. ( )
: ?
: .................................................. ()
4) -()
ui kt thc cu ngh, kt hp sau cc thn t ca ng t ch hnh
ng, biu th ngha, ngh, khuyn ngi nghe cng thc hin mt hnh
ng no . - kt hp sau cc thn ng t c m tit cui cng kt thc
bi mt nguyn m, cn - kt thc sau cc thn ng t m m tit cui
42
kt thc bi mt ph m cui.
V d: +
.
+
.
- Luyn tp:
a) S dng cc t sau t cu ngh:
(, ): ...........................................................................
(, ): ...........................................................................
(, ): .......................................................................
(, ): ...........................................................................
b) S dng t cho hon thnh hi thoi:
: ?
: , ................................................ ()
: ? ?
: ................................................................()
5) -()?
ui kt thc cu gn sau cc thn ng t ch ng tc hay sau cc thn
tnh t ch tnh cht, trng thi, biu th ngha t vn , hi kin i
phng hay biu th phn on v mt s vic no ca ngi ni. - kt
hp sau cc thn ng t hay tnh t c m tit cui kt thc l mt nguyn m, kt hp sau cc thn ng t, tnh t c m tit cui cng kt thc bng
mt ph m cui. Trng hp t kt hp l mt danh t, (l) c s dng
kt hp theo mu: danh t + .
V d: + ?
?
+ ?
?
+ ?
?
43
44
(, ) ............................................................................
(, ) ................................................................................
b) Hon thnh hi thoi:
: ........................................................................
: , .
: ........................................................................ ()
: , .
6) -()
ui kt thc cu mnh lnh, biu th s knh trng i vi ngi nghe.
L ui cu trong cu trc lun c s kt hp vi yu t knh trng ch th ca
hnh ng -(). - c s dng khi kt hp vi cc thn t ca
ng t c m tit cui tn cng bng mt nguyn m, cn - kt hp
vi cc thn t ca ng t c m tit cui tn cng bng mt ph m cui.
V d: +
.
+
.
- Luyn tp:
a) Hon thnh cu vi t cho di y:
(, ): ............................................................................
(, ): ............................................................................
(, ): ............................................................................
(, ): .......................................................................
b) Hon thnh hi thoi:
: ?
: .......................................................... ()
: ?
: .......................................................... ()
45
7) -?
ui kt thc cu biu th ngha ngi ni ang ni ti mt s vic m
mnh c bit v mun xc nhn li i vi ngi nghe.
V d: + +
: ? (trng hp ch i s ng )
: , .
+
: ?
(trng hp xc nh li, khng cn tr li)
- Ch : - c th kt hp vi cc danh t thng qua t (l),
thnh ?.
V d: ? (Ci l ci g nh?)
- Luyn tp:
a) t cu vi t cho di y:
(, ): ..........................................................................
(, ): ..........................................................................
(, ): ......................................................................
(, ): .......................................................................
b) Hon thnh hi thoi:
: .................................................................................
: , .
: ....................................................................................
: , .
8) -()
ui cu biu th s phn on hoc biu th mt s vic cha c xc
thc r rng i vi ngi ni. - c s dng khi kt hp vi c thn
ng t hay tnh t c m tit cui tn cng l mt nguyn m, - dng
khi thn t ca ng t hay tnh t c m tit cui tn cng l mt ph m.
Trng hp t kt hp l danh t, (l) c s dng vi hnh thc
46
.
V d: +
.
+
.
+
.
- Ch : S dng vi cc ng t c ngha hnh ng trng hp ch
ng l ngi th nht (ti) (chng ti), -/ biu th ch, k
hoch hay s ha hn, th tht ca ngi ni.
V d: .
Khi biu th cc ngha ch, k hoch, ha hn nh trn dng vn ni,
-/ c th c s dng thay th cho -/ .
V d: ; ...
- Luyn tp:
a) Chia ng t trong cc cu sau:
.......................................... ()
.................................. ()
......................................... ()
...................................... ()
b) Hon thnh hi thoi:
: ?
: ....................................... (3)
: ?
: , ....................................
9) -()
ui kt thc cu c th kt hp c vi tt c thn t ca ng t, tnh
t, hay danh t (thng qua -l). c s dng biu th l do, hay gii
47
a. .
. ?
b. .
. ?
c. .
. ?
d. .
48
49
50
V d:
Thi qu kh:
.
.
Thi hin ti:
.
.
Thi tng lai:
.
?
Ch , trng hp mt danh t b ngha cho mt danh t khc, cng ch ra
mt i tng, t (l) s c s dng kt hp di hnh thc -.
V d: +
.
ui t - biu th s hi tng v vic tin hnh hot ng, nhng trng
thi qua trong qu kh hoc nhng thi quen m ngi ni kinh nghim,
tri qua c s dng kt hp di dng ui kt thc nh ng l .
V d: ?
?
.
Khi nh ng b ngha cho danh t, c ng t hay tnh t biu hin
ngha hi tng li mt s vic hon thnh trong qu kh, ui kt thc nh
ng s c hnh thc kt hp l (-/), gm c ui t biu th ngha hon
thnh -/- + ui t biu th hi tng - + ui t biu th nh ng -.
V d: + + +
.
+ + +
.
Luyn tp:
a) Chn ng t thch hp lm nh ng trong cc cu sau:
(, , ) ?
(, , ) ?
(, , ) ?
51
(, , ) ?
b) S dng t cho trong ngoc hon thnh hi thoi:
: ?
: ................................... . ( + )
: ?
: .....................................
( + )
B.2. Loi ui t chuyn loi danh ng
1) -
L loi ui t kt hp sau cc thn t ca ng t hay tnh t, bin i,
em li t cch ca mt danh t hoc danh ng cho ng t, tnh t . V d:
(ni) - (s ni, vic ni)
(nghe) - (s nghe, vic nghe)
Sau khi qua qu trnh danh t ho vi , cc cu trc ny thng hay
tip tc kt hp vi cc tiu t: -, -, - hoc cc ui t -, -.
V d:
+ = ; + =
+ = ; + =
Ch : Yu t - thng c s dng th hin tc ng hay biu ng.
V d: (nm m n bnh Teok)
(Vit ting Hn trong lp hc)
- cng c s dng cu to nn nhng danh t mi trong cu to t,
nh: , , , , , ...
Luyn tp:
a) S dng t cho di y t cu c s dng :
, : ............................................................
, : ...............................................................
, : ........................................................
, : ....................................................................
b) Hon thnh on hi thoi sau:
: ?
52
: ...........................................................(, )
: ?
: ...........................................................(, )
2) -()
-() cng ging nh - c s dng kt hp sau cc ng t, tnh t
danh t ho cc ng t, tnh t ny.
V d: (m) + = (gic m, vic m)
(kh) + = (s kh, ni kh)
(hp) + () = (s cht hp)
V i th, -() c phn bit vi - v ng chnh ca c cu vn,
nu s vic c biu hin danh ng l mt s vic c xc nh -()
c s dng v ngc li, i vi s vic cha xc nh r rng, - c s
dng.
V d: .
.
.
Ch : -() cng c s dng trong cc trng hp th hin biu ng,
v d: ...
-() cng xut hin trong cu to t, to nn nhng danh t mi: ,
, , , , , , , ...
Luyn tp:
a) Chuyn cc ng t, tnh t sau sang thnh cu trc c chc
nng danh t, sp xp theo cp tng ng:
. (....................)
. (....................)
. (....................)
. (....................)
. (....................)
. (....................)
. (....................)
. (....................)
53
54
V d:
+
.
+ .
+ + .
.
55
2) /()
Loi ui t lin kt, gn sau cc ng t hay tnh t, ni hai v cu vi
nhau, biu th (v trc l) nguyn nhn hay iu kin ca cu vn v sau,
cng c trng hp / c s dng biu th tun t v mt thi gian.
Cc thn ng t, tnh t m m tit cui c nguyn m l , s kt
hp vi ; Cc thn ng t, tnh t m m tit cui c nguyn m nh ,
, , s kt hp vi ; Trng hp thn ng t hay tnh t kt thc
bng m -(trong ) s kt hp vi . Khi kt hp vi danh t, (/) c th c s dng vi hnh thc -/.
2.1) /() biu th nguyn nhn, l do:
V d: + -/ +
.
+
.
+
.
+
.
Ch , khi -(/) c s dng biu th l do hay nguyn nhn,
ui t kt thc c cu vn khng th dng cc dng mnh lnh, ngh, hi
kin nh: -(); -(); -()?... Nhng lc ny nn thay
th -(/) bng -() cu vn s c t nhin hn.
V d: { (ng), (sai), (sai),
? (sai)}
{ (ng), (ng),
(ng), ? (ng)}
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu phc:
) +
.....................................................
56
) +
.....................................................
) +
.....................................................
b) Chia ng t, tnh t cho vi ui t thch hp:
) () .
) () .
) () .
2.2) (/) biu th ngha tun t v mt thi gian:
Biu th ngha v trc v v sau ca cu vn c lin quan mt thit n
nhau, s vic v trc phi c thc hin th mi c s vic v sau. Lc ny,
v trc ca cu ch c th xut hin vi cc ng t ch hnh ng. v sau,
cc ui t nh dng cu, kt thc cho c cu c th c xut hin vi cc hnh
thc mnh lnh, ngh.
V d: +
.
+
.
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) +
.....................................................
) +
.....................................................
) +
.....................................................
b) Chia cc t cho trong ngoc vi ui t thch hp:
) () .
) () .
) () .
) () .
57
3) -(), -()
ui lin kt hai v cu, biu th v trc l nguyn nhn, l do ca s
vic din ra v sau. Trng hp biu th ngha l l do, () s dng
khc vi -(/) ch n c th s dng kt hp vi cc ui t kt thc
ton cu vn dng: -(), -(), -()? l cc ui kt thc
cu dng mnh lnh, ngh, hi kin.
- c s dng kt hp vi cc thn ng t, tnh t tn cng l
nguyn m; -() c s vi cc thn ng t, tnh t m tit cui kt thc
bng mt ph m cui; cn -() c s dng kt hp vi danh t, m
v thc cht l s kt hp ca t (l) vi -.
V d: +
.
+ ()
.
+
+
Luyn tp:
a) Ghp hai cu sau thnh mt cu:
) +
...........................................................
) +
...........................................................
) +
...........................................................
b) S dng () in vo ch trng:
) ........ .
) ....... .
) ........ .
) ........ .
58
4) () (//)
Loi ui t lin kt ni hai v cu. c gn vo sau cc ng t ch
hnh ng v trc lin kt vi v sau l cc ng t ch s di chuyn, i li,
biu th ngha: Hnh ng di chuyn v sau l nhm thc hin , mc
ch v trc. Khi kt hp vi cc ng t tn cng bng mt ph m cui,
ngoi tr m ra, () c chn thm vo.
V d: +
.
+ ()
.
Luyn tp:
a) Ni cc cu sau thnh mt cu:
) + .
.......................................................
) + .
.......................................................
) + .
.......................................................
b) S dng -() in vo ch trng:
..... .
...... .
....... .
....... .
5) -() ()
Loi ui lin kt cu, biu hin hnh ng v sau ca cu c tin
hnh vi mt mc ch hay no m hin ti vn cha t c v trc
ca cu. Loi ui t ny ch kt hp vi cc ng t ch hnh ng, tuy nhin,
khc vi -(), cc ng t xut hin v sau ca cu c th l cc ng t
khc, khng gii hn cc ng t ch s chuyn ng. Tuy nhin cn lu
rng, cu c s dng -() khng th xut hin vi cc ui kt thc dng
ngh hay mnh lnh. - kt hp vi cc thn ng t c m cui
59
60
phn
sau
ca
cu.
d:
...( ?)
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) +
........................................................
) +
........................................................
) +
........................................................
b) S dng thch hp vi cc ng, tnh t trong ngoc:
) () ............. .
) () ........... .
) () ........... .
) ()............. .
7) -()
ui lin kt, chp dnh sau ng t hay tnh t, biu th s tin hnh
ng thi ca hai hnh ng hay trng thi c hai v trc v sau ca cu. Ch
ng hai v cu thng l mt, ngoi ra -() cn c th kt hp vi cc
tiu t, xut hin di cc hnh thc khng nh, nhn mnh: -(); ()... - kt hp vi thn ng t hay tnh t c m cui cng l
nguyn m hay ph m ; - kt hp vi cc thn ng, tnh t kt thc
bi ph m cui; () s dng khi kt hp vi danh t.
V d: +
.
+
.
+
+ .
61
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) +
........................................................
) +
........................................................
) +
........................................................
b) Chp dnh cc ng, tnh t trong ngoc vi -():
) ()............. .
) ().............. .
) ()............ .
) ()............. .
8) -(); -; -
ui lin kt c s dng khi mun biu hin cc : gii thch l do,
chuyn mun ni, i chiu, hoc gii thch mt tnh hung no . - kt
hp vi thn tnh t tn cng bng nguyn m; - kt hp vi thn tnh t tn
cng bng ph m cui; - kt hp vi thn ng t; - kt hp vi danh
t.
V d: + (i chiu)
.
+ (l do)
.
+ ?
(chuyn )
?
+ (gii thch tnh hung)
.
Ch , cc trng hp t kt thc bng -/ , khng c kt hp
s dng vi ui -() m c s dng vi ui -. ui -()/
62
63
+
+
.
Ch , khi cu vn l cu nghi vn, dng hi kin cu tr li, nu l
cu ph nh s s dng cu trc: -() biu th ngha cm on. V
d:
: ?
: , .
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) +
.....................................
) + ?
.................................................
) +
..................................................
b) Chp dnh ui / vi cc t trong ngoc:
) ( ).................. ?
) ()................... .
) () .................. .
) () ............ .
10) -
10.1) ng t +
L loi ui lin kt s dng khi ch ng ca c v trc v v sau cu l
mt, biu hin ngha, hnh ng v trc ca cu c chuyn sang mt
hnh ng khc ( v sau ca cu).
V d: +
.
64
+
.
Ch , - cng c th dng khi v trc ca cu biu thi nguyn nhn
v v sau biu th kt qu (vi ngha, hnh ng v trc c thc hin xong,
dn n kt qu l hnh ng v sau). V d:
.
.
Cng c trng hp, ch ng ca v trc v v sau khc nhau. Lc ny,
ng t biu th hnh ng v trc v v sau s l mt, s c ngha ch
ra tnh hung hai v cu thay i.
V d: .
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) +
.........................................
) +
.........................................
) +
.........................................
b) Chp dnh ui t thch hp vi ng t trong ngoc:
) ()............... .
) ()............... .
) ()............. .
) ()............... .
10.2) ng t, tnh t + /()
Biu th ngha sau khi s vic v trc c hon tt, mt hnh
ng (s vic) ngc li vi n li tip tc xy ra v sau. Trong trng hp ny,
ch ng ca v trc v v sau phi l mt v cc ng t v trc v v sau
phi c ngha tri ngc nhau. Thng th ch xut hin gii hn cc ng t
hnh thnh nn cp tri ngha nh /; /; /;
65
/; /; /; /...
- s dng vi cc ng t c nguyn m ca m tit cui l , ;
- s dng vi cc ng t c nguyn m ca m tit cui l cc m cn
li; - kt hp vi cc ng t kt thc bng -.
V d: +
+
+
.
Ch , cng c nhng trng hp -/ biu th hnh ng v
trc l l do, l hon cnh dn n hnh ng v sau. V d:
.
.
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) + .
.......................................
) + .
.......................................
) + .
.......................................
b) Chia cc ng t trong ngoc vi -/:
) () ......... .
) ().............. .
) ()............... .
) () .
10.3) /()
L ui loi c s dng khi mt hnh ng pht sinh mt a
im, c tip ni vi mt hnh ng c lin quan vi n mt a im khc.
66
67
68
+
.
Ch , - c th c thay th bng - ca dng thc gy khin -
.
V d: .
.
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) + .
.....................................................
) + .
.....................................................
) +
.....................................................
b) Chia ng t trong ngoc, chp dnh vi -:
) 2 ()............. .
) ().............. .
) ().............. .
) ()............. .
12) -/()
ui lin kt, c th kt hp c vi cc thn ng t hay tnh t, biu
hin v trc ca cu l tin , v sau ca cu l kt qu.
V d: +
.
+
.
Ch , khi v sau ca cu c ngha ph nh, -/ c ngha ging
vi -(/) (cho d .....).
V d: .
.
69
70
+
.
Luyn tp:
a) Ghp hai cu thnh mt cu:
) +
..........................................................
) +
..........................................................
) +
..........................................................
b) Chia ng t trong ngoc vi -:
) ().................. .
) ().................. .
) ()...................... .
) ()............... .
15) -, ()
.....
cn na
71